ONDER REDACTIE VAN
Prof. Dr. P. HOEKSTRA, Voorzitter.
Prof. Dr. J. A. BEIJERS, Prof. Dr. J. H. J. VAN GILS,
Dr. D. TALSMA en G. M. VAN WAVEREN, Leden.

1. Slechts achter de namen van de auteurs van originele artikelen worden
de volledige titels der artikelen vermeld.

2. Wanneer achter een onderwerp de naam van de auteur wordt vermeld,
verwijst dit naar een origineel artikel over dit onderwerp.

Reiche nlsach-Klinke: Krankheiten der Aquarienfische 401
De werkzaamheden van de Rijksseruminrichting in 1949,

Schmidt, Kliesch, Goerttler, Lehrbuch der Schweine-
zucht ....................................................................; \'052

BOIS C H. W. DE, Ruptora uteri ante-partum acuta bij het rund
BOIS, C. H. W. DE en AKKER, S. VAN DEN, De fertiliteits-

BRETSCHNEIDER, L. H., Waarneming en interpretatie m dc mo-
derne cytologie ...............................................................

Brucellosis .........................................................................

DEKKER, N. D. M., Een beschouwing over hyperkeratose of
X-disease naar aanleiding van een kalf met een op hyperkeratose

FREDERIK, G. H., Enkele röntgendiagnoses bij grote huisdieren
FRENS, A. M., Stofwisselingsonderzoek bij koeien met behulp van

Gils, Prof. Dr. J. H. J. van, .............................................241 729

GILS, Prof. Dr. J. H. J. VAN, De invloed van het gebruik van
veevoeder met antibiotica op de vleeskeuring. De houdbaarheid
van vlees en vleeswaren door deze behandeling met antibiotica

GOTINK, W. M., MEENS, H. C. C. M., SPRUYT, J. en
STEGENGA, Dr. Th., De K.I. bij varkens; Verslag van studiereis

GROOT, Dr. Th. DE, BEKEDAM, Ir. M., De invloed van de
ouderdom van stieresperma en enkele andere factoren op de

GROOTENHUIS, Dr. G., Piperazine bij de bestrijding van worm-
infecties bij het paard ......................................................

Hemoglobine (VAN VLIET, VAN DER HELM, HUISMAN) ... 882
HENDRIKSE, J. en JOLING, K. F., De inseminatie met sperma,

Hiddema, W.................................................... 245, 560, 818 887

HOOFT, A. J. G. VAN \'T, Een erfelijke afwijking bij runderen ... 391
HORST, Mej. Dr. C. J. G. VAN DER, Balansproeven met

JANSEN Jr., J., Enkele beschouwingen over de „onregelmatige
histotrope fase" en „arrested development" van nematodenlarveii 875

leren van Salmonella bij normale slachtrunderen in Nederland 386
KERK, P. VAN DER, Amputatie van een voorbeen bij een Zuid-

Het gebruik van radio-actieve isotopen in de diergeneeskunde ... UI
KLINKENBERG, Dr. G. A. VAN, ERKELENS, Drs. P. G. VAN,

Over de toepassing van radio-actieve isotopen als tracers II ... ^J/
KOK J. G. N. en DIETEN, S. W. J. VAN, De invloed van fructose
in het verdunningsmiddel op de beweeglijkheid en het bevruch-
tingsvermogen van stierenspermiën .................................•■•

KOK J. C. N., Enquête naar de verdunningsvloeistoffen voor stie-
resperma gebruikt bij de kunstmatige inseminatie van runderen

in Nederland ................................................-......; •■■;•

Kunstmatige inseminatie (GOTINK, MEENS, SPRUYT, STE-
GENGA ........................................................................

Maatschappij voor Diergeneeskunde 27, 60, 94, 139, 184, 222, 252,
287, 324, "364, 409, 442, 490, 528, 563, 613, 650, 694, 735, 822,

856, 892, 1010 .................................................. ........... 10J7

REMPT, D. en MAAS, J. C. A. VAN DER, Iets over de kweek van
Brucella abortus-Bang-bacteriën uit rundermelk met de daarbij

J., De invloed van vetten op de stikstofbalans van mestkuikens 531
ROMIJN, Prof. Dr. C., Wetenschappelijk onderzoek inzake het

SCHAAF, Prof. A. VAN DER, DORSSEN, Dr. C. A. VAN, DON-
KER-VOET, Dr. J. en JAARTSVELD, F. H. J., Overzicht der
onderzoekingen van het uit de praktijk ingezonden ziektemate-
riaal over het jaar 1956 ......................................................

TEUNISSEN, Prof. Dr. G. H. B., BOSGRA, Dr. O. en WILSOn\',
j. H. G., Praktijkervaringen met levend, avirulent hondeziekte-

Varia 218, 247, 271, 275, 277, 280, 356, 358, 360, 421, 428, 506, 515,
543, 547, 551, 553, 555, 559, 588, 594, 597, 598, 600, 630, 634,

VLIET, g. VAN, HELM, H. J. VAN DER, HUISMAN,\'Dr.\' T.
H. J., Over het voorkomen van een afwijkend, hemoglobine bij

vloten, Dr. J. g. C. van en de bois-reinhold, "g. \'h. "l.,
Paratyfus bij duiven, in het bijzonder van de hersenen en het

veulen ..........................................................................

WAGENAAR, Prof. Dr. G., Wijzigingen in het beeld van de dier-
geneeskundige praktijk ............................................ .........

dige ziekten ...................................................................^^^

WINTZER, H, J., Venapunctie als inleiding tot de intraveneuze
narcose bij het varken ......................................................

Ziektemateriaal (VAN DER SCHAAF, VAN DORSSEN, DON-
KER-VOET en JAARTSVELD) ..................................

ZWOL, Dr. H. S. VAN, Nicarbazin, blijkbaar een zeer goed voor-
behoedmiddel tegen dunne darm- en blindedarm-coccidiose bij

Albert Anthonic Hcsselink, in leven directeur van de Keuringsdienst van Vee en
Vlees en van het Openbaar Slachthuis tc Zeist werd op 4 januari 1905 te Angerlo
geboren. Na de R.H.B.S. tc Zutfen te hebben gevolgd liet hij zich in 1923 inschrijven
aan cic toenmalige Vecartsenijkundige Hogeschool. Tijdens zijn studietijd leerden we
hem kennen als een hartelijk en opgewekt vriend, met een grote belangstelling voor
de door hem gekozen studierichting. Consciëntieus als hij was in alles wat hij deed
en in het bezit van een goed verstand doorliep hij de studie vlot, zodat hij in 1928
het vccartsdiploma behaalde.

Aanvankelijk vestigde hij zich als praktiserend dierenarts te Eefde. Na ongeveer een
jaar associeerde hij zich niet collega W. F. Brink tc Deventer, zodat hij naar deze
plaats verhuisde. Toen colega Brink in 193() benoemd werd tot hoofd van de Vlees-
keuringsdienst tc Diepenveen en zich tevens aldaar vestigde zette Ilessclink zelfstandig
de praktijk in Deventer voort.

In 1948 verwisselde hij de praktijk voor een physiek minder zware eisen stellende
ambtelijke werkrking. Hij werd benoemd tot keuringsveearts aan de Gemeenteslacht-
plaats te Utrecht. Ook hier werkte hij met veel ambitie, waarbij de ervaring die hij
als plaatsvervangend directeur van het abattoir te Deventer had verworven hem te
pas kwam. Toen collega Pette in 19.\'j2 wegens het bereiken van de pensioengerech-
tigde leeftijd aftrad als directeur van de Vleeskeuringsdienst en het Openbaar Shicht-
huis te Zeist werd Hesselink in deze begerenswaardige functie als zijn opvolger be-
noemd. Hij werkte zich spoedig in, ook in de hieraan verbonden nevenfunctie van
hoofd van de Vleeskeuringsdienst van de gemeente Driclx-rgen-Rijsenburg, waar hij
als Rijkskeurmecster in bijzondere dienst veel bemoeiingen had met de in die gemeente
gevestigde vleeswarenfabriek „Oevato". Helaas heeft hij hier slechts enkele jaren
mogen werken. Op 15 oktober 1956 maakte een hartaanval plot.seling — hij overleed
achter het stuur van zijn auto — een einde aan zijn leven.

Hesselink was dierenarts in hart en nieren. Niet alleen de uitoefening van het beroep,
maar ook de belangen van de veterinaire stand hadden zijn grote belangstelling. Zo
was hij een tijdlang secretaris van de afdeling Utrecht van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde. Deze zomer nog was hij de zeer actieve penningmeester van het
werkcomité voor het eerste symposium van de „International Association of Vete-
rinary Food Hygiëne\', dat in augustus in Utrecht gehouden werd.
Op 18 oktober is hij onder zeer grote belangstelling te Zeist begraven. Moge de waar-
dering die sprak uit de woorden van de talrijke sprekers aan zijn groeve zijn vrouw
en vier deels nog jonge kinderen enigszins tot troost zijn in hun groot verlies.
Beste Albert, rust in vrede. S. v. d. Akker

De betekenis der uierontstekingen bij ons rundvee is meervoudig. In dr
eerste plaats is zij van landljouweconomische aard, als gevolg van de finaiv
ciële schade die de veehouder lijdt door uitval van melkproduktie en blij-
vende waardevermindering van dc aangetaste dieren. Hóe groot deze
schade is, is moeilijk te schatten omdat het aantal aangetaste koeien, het
verloop der kwaal en de teruggang in de produktie variëren van bedrijl tot
bedrijf. Enig inzicht in deze kwestie krijgt men aan de hand van dc erva-
ringscijfers der mclkcontrolestations..Deze worden verzameld bij het perio-
diek microscopisch onderzoek van het sedhnent van monsters der door dc
veehouders afgeleverde melk. De betrokken monsters zijn géén busrnonstors,
maar z.g. mengmonsters uit meerdere bussen. Niet alle gevallen van
aflevering van \'inastitismelk worden op deze wijze opgespoord, omdat
vooral in de uit grotere kwanta getrokken mengmonsters de kans op een
te grote verdunning aanwezig is. Natuurlijk blijven dc bedrijven, waarvan
de\' inclk van aangetaste dieren niet wordt afgeleverd, óók onbekend.
Kortom, de cijfers der melkcontiolestations zullen als gevolg van meerdere
oorzaken niet anders dan geflatteerd kunnen zijn.

Aan het onder mijn leiding staande melkcontrolestation werd op boven-
genoemde wijze in 195,5 in 2.7 % der mengmonsters zéker, en in 3.7 %
met zeer grote waarschijnlijkheid melk uit zieke uiers aangetoond.
Samen is dit 6.4 %. De Centrale Commissie voor Melkhygiëne vermeldt
in haar laatst verschenen verslag (inelkjaar 1953/54) dat door de gezamen-
lijke controlestations in W. Nederland in dat melkjaar met zékerheid in
5.56 % der onderzochte inenginonsters mastitis-streptokokken werden ge-
vonden. Wij blijven dus aan de veilige kant waniu-ci\' wij aannemen dat
regelmatig op 6 a 7 % dei\' Nederlandse s-eelioudershedrijven infectieuze
mastitiden \\\'oorkomen. Laten wij daarbij veronderstellen een blijvende
]3roduktieverniindering van in doorsnede 10% per aangetaste koe (wat
n.m.ni. zéker verantwoord is), dan zal, wanneei\' ojj al deze bedrijven
slechts één koe aan uierontsteking lijdt, hel nielkverlies (dc gemiddelde
jaarproduktie van de Nederlandse koe is i :i850 kg) per jaar in de orde
van grootte van 5.000.000 kg, met een waarde van i ƒ 1.200.000 zijn.
Zij, die op enigszins groter schaal met het vraagstuk der verbreiding van
uierontsteking te maken hebben, zullen kunnen bevestigen, dat het géén
uitzondering is, wanneer men constateert dat de helft of méér van alle
dieren op een bedrijf is aangetast. Vooral op grotere bedrijven. Het totaal
verlies wegens mindere melkproduktie zal zonder twijfel een veelvoud van
de hierboven genoemde ƒ 1.200.000 zijn.

Samen met de waardevermindering van het vee zal de door uierontstekin-
gen jaar lijks aan de Nederlandse veehouderij toegebrachte schade vele
millioenen guldens moeten belopen; het is n.m.m. de moeite waard te
trachten dit verlies te beperken.

ling der melk uit zieke uiers is afwijkend van die van normale melk, en
zij is niet of minder geschikt \\ oor het bereiden van diverse zuivelproducten,
in do eerste plaats kaas, waarvan per jaar 160.000 a 170.000 ton wordt
gefabriceerd (d.w.z. dat ca. \'/s van alle aan de zuivelindustrie afgeleverde
melk deze bestemming krijgt).

Tenslotte zijn de uierontstekingen van betekenis uil een oogpunt van
voedingshygiëne van de nieas. Ten eerste moet het gebruik van melk die
gemengd is met ontstekingsproducten uit zieke uiers weerzinwekkend wor-
den geacht. Ten tweede hebben sommige van de oorzakelijke micro-
organismen de reputatie dat zij de gezondheid van de mens kunnen
schaden (b.v. de Streptococcus ej^idcinicus, sommige stafylokokken en
coli-bacillen). Om deze redenen is liet dan ook dat het Melkbesluit
categorisch het afleveren \\an melk uit zieke uieis of zulke die is besmet met
Streptokokken „in belangrijke mate" of met pathogene micro-organismen
\\crbiedt.

Honderden onderzoekers hcl)hen zicli met het i)rof)leeni der uierontsti\'kin-
gen bezig gehouden. Ik wil in de eerste ])laats de namen noemen van hen
dii\' hier te lande belangrijk werk hebben verricht (wijlen D r. J. 15 o s ni a,
1) r. van d e r S c h e e r, 1) r. v. d. Be r g, 1) r. Bos g r a. Prof.
liryer c.s. en 1\'r o f. Hoekstra). Van de buitcnland.se auteins wil
ik mi j beijerken tot S e e 1 e m a n n en B lack b u r n. Hun werkzaam-
heid betreft zowel het terrein der diagnostiek als dat van de epidemiologie
en \\an de theiapie. Het komt mij voor dat lu-t nuttig is dat de stand van
zaken op dit ogenblik ten aanzien van deze drie punten eens wordt
samengevat.

Als bacteriële oorzaken \\an uierontstekingen heeft men van ouds onder-
kend Streptokokken, stafylokokken, coli-bacteriën en corynebacterium
pyogenes (en natuurlijk de t.b.c. bacil, die echter verder buiten beschou-
wing zal blijven).

Men heeft daarbij de ervaring opgedaan, chu klinisch gelijk.soortige masti-
tideii oj) de destijds toegepaste therapieën (vaak uitmelken, zalfbehande-
ling, infusies van cheinotherajieutica en (auto) vaccinatie) geheel verschil-
lend reageren, en dat het zeer moeilijk is in een bepaald geval een pro-
gnose te stellen. Daarnaast zag nieti dat de klinische verschijnselen van
uierontstekingen zéér kunnen wisselen, van een zeer lichte acute of chro-
nische aandoening tot met toxinernie of sej)ticheniie en met algemene ver-
magering gepaard gaande processen toe. Men constateerde voorts dat het
o|is])oren van aangetaste dieren niet de van ouds gebruikte middelen
(klinisch onderzoek, broonithyinolblauw- en ro.solzuurproef, katala.seproef,
sedimentproef, microscopisch onderzoek van het sediment), en de op de
aldus verkregen uitkomsten opgebouwde maatregelen tot beteugeling van
de vers])reiding zeer vaak tot teleurstellingen leidde.

C.een wonder dus dat de uierontstekingen de talloze onderzoekers bleven
lascineren en prikkelden tot oplossing van alle daarmede samenhangende
problemen. Natuurlijk mag men voor de toekomst regelmatig mededelin-
gen verwachten, met name ook ten aanzien van de therapeutische moge-
lijkheden en van de organi.satie van de bestrijding onder praktijkomstan-
digheden, Niettemin zijn, wetenschappelijk gesproken, de vraagstukken op
dit terrein zóver opgelost, dat het mogelijk is na te gaan of een behoorlijk
systeem van bestrijding kan worden ontworpen. Immers, men beschikt over

Ie Een vrij behoorlijk inzicht in de oorzaken (zowel directe als bevorde-
rende)

3e wetenschap omtrent de voorwaarden waaronder en de wijze waarop
deze oorzaken een rol spelen, zowel ten aanzien van de verspreidnig
als met betrekking tot de ernst der veroorzaakte uierafwijkingen

I. De Streptokokken; vast staat dat er — ook in ons land ^ 4 streptc-
kokkensoorten worden gevonden bij uierontsteking, en wel

a. streptococcus agalactiae, de klassieke verwekker van een meest
chronisch of subchronisch verlopende, niet met algemene ziekte-
verschijnselen gepaard gaande, zeer sterk verspreide uieronstekmg,

b. streptococcus dysgalactiae — die meer een acuut optredende uier-
ontsteking met soms heftige algemene symptomen als koorts, ge-
zwollen gewrichten en lymfeklieren, en parese veroorzaakt. De
aangetaste kwartieren gaan vaak verloren.

c. streptococcus uberis -- die chronische met meest sterke verhar-
dingen in de uier gepaard gaande - op t.b.c. lijkende -- uier-
ontsteking ten gevolge hqeft.

d. streptococcus pyogenes (strc. pyosepticus) die zowel acute als
chronische mastitis veroorzaakt, meest van ernstige aard is en met
algemeen ziekzijn en vermagering gepaard gaat. De streptococcus
is "in Amerika bi j herhaling oorzaak geweest van de z.g. „milk-borne
soare throat", bij de mens, en is daar strc. epideinicus geheten.

II. De slafylokokken; die klinisch in hoofdzaak met a/c overeenkomende
beelden veroorzaken.

III. Corynebacterlum pyogenes; dit micro-organisme is bekend als verwek-
ker van ernstige met stinkende ettervorming gepaard gaande uier-
ontsteking bij melk- en weidevee. Men ziet ze zelfs bij kalveren van
enkele maanden oud.

IV. B. coli; veroorzaakt een zeer acute mastitis ook met specifieke reuk,
vaak met sterk algemene verschijnselen, en hevige uierveranderingen
(tot necrose toe).

Al deze micro-organismen kunnen ieder voor zich, doch ook in combinatie,
oorzaak zijn van uierontsteking.

Als zodanig staan b.v. bekend alle factoren die ten gevolge hebben dat
de dieren niet grondig (kunnen) worden uitgemolken. Ik wil als bekende
voorbeelden noemen: Speen-laesies in allerhande vorm (verwondingen,
tongblaar, woekeringen enz.). Onbekwame hand- of machinemelkers. On-
doelmatige en eenzijdige voeding. Onvoldoende hygiëne in het betrokken
veehoudersbedrijf. Kouvatten. Alle bacteriële en bevorderende oorzaken
hebben verschiliend ernstige gevolgen. Het is van belang ze zo goed moge-

lijk fnl. de bacteriële) te,differentiëren omdat de genezingskansen bij de
onderscheiden soorten nogal uiteenlopeji.

uierveranderingen (verhardingen, vergrotingen, gekrompen zijn, tepel-
al wijkmgen, kherzwelhngen, algemeen ziek zijn etc. etc.) zijn zi\'ntuigelijk
waar te nemen. \' . o j

verand^eringen in de melk; treden in zéér verschillende mate op, gelijk
bekend is. Zij kunnen bij voorkeur aan de eerste stralen worden gezien,
speciaal wanneer deze op zwarte ondergrond worden gemolken Als re?el
IS het lactosegehalte verlaagd, het NaCI-gehalte verhoogd, en smaakt de
melk zouter. Bovendien is de pH niet meer normaal. In de meeste gevallen
IS ze verhoogd, wat aan een kleurverandering van een indicator, waarvoor
veelal broomthymolblaiiw wordt gebruikt, is waar te nemen. In enkele
gevallen is de pH verlaagd, met name bij sterk etterhoudende melk (dis-
sociatie van eiwitten), en is de kleur van deze indicator hoog geel in plaats
van meestal groen tot blauw.

De broomthymolblauwproef wordt als hulpmiddel bij het vaststellen van
mastitis vrij veel gebruikt in de vorm van de z.g. indicatorpapiertjes, en
heeft als zodanig enige waarde.

Katala-seproef. Hierbij worden 10 cm melk gemengd met 5 cc 0.5 % H.O.,
oplossing en 2 ä 3 uur bij kamertemperatuur (of volgens het Melkbe.s\'luit
b uur bij 35°C) geplaatst. Melk die meer dan normaal cellige elementen
bevat heeft een verhoogd gehalte aan peroxydase. Ook saprofieten in de
melk kunnen dit enzym af.splitsen. Daar ook onder fysiologische omstan-
digheden (in het begin en tegen het einde der lactatie) de melk (te) veel
cellen bevat heeft de katalaseproef als diagnostisch middel slechts een
betrekkelijke waarde.

Als verdacht worden monsters beschouwd die meer dan 1 ä 2 cnv^ zuur-
stof vrij maken. Om ongewenste bacteriegroei in de melk tegen te gaan
kan er per 50 cm3 1 druppel 2% oplo.ssing van formaline\'aan worden\'
toegevoegd, zonder dat dit de proef beïnvloedt.

Chl(K)rl)cpaling. Vrij geregeld, maar niet steeds, is het Cl.-gehalte in
mastitismelk verhoogd. Het kan echter ook hoger zijn door andere, ten
dele onbekende oorzaken. Verdacht is een gehalte van 110 ä 120\'mgr
chloor per 100 ml melk en hoger. Ook deze methode heeft slechts een
betrekkelijke waarde.

Bepaling van hel .sediment. Daar in het algemeen bij melk uil zieke uiers
het gehalte aan leukocyten en epitheelcellen is verhoogd, zal men bij toe-
passing van dc sedimentproef volgens Trommsdorff een verhoogd
gehalte aan neerslag in de capillair vinden. Behalve de hoeveelheid zou
de kleur van het sediment ook van belang zijn. Verdacht is een sediment
van gele kleur boven de deelstreep 0.05.

Het onderzoek van de melk volgens de methode van B r e e d stelt in staat
tot een kwantitatieve leukocytenbepaling. Voorts kan men een uitstrijkje
van het sediment gekleurd met Löffler\'s methyleenblauw, volgens Piek
Jacobson of volgens Gram bestuderen. Men is op deze wijze in staat

om sterk celhoudende melk en dezulke die gefagoeyteerde m.cro-organ.s-
men bevat tc onderkennen. Men zal ervaren dat lang met steeds de
tvpische lange ketens en palissaden-vorm van stre. agalact.ae worden ge-
vonden Tenslotte is de Whiteside-test aanbevolen. Hu-rhi, worden e.ug.
druppels melk gemengd met één druppel 1 N.Na OH oplossmg. Na 20
seconden treedt een uitvlokking ojj van cellen en fibrme. Onze (beperkte)
ervaring met deze proef is niet al te gunstig.

\\ erschillende der hiervoren genoemde methoden kunnen als voldoend.-
worden lK,schouwd, on. tc conl mieren of melk wordt afgeleverd d.c uu
een oogpunt van zuivcltechniek of voedingshygienc venverpelijk is.
Wanneer het echter pat om een doeltreffende l>cstnjdmg van dc nilcc
tieuze mastitis, dan zijn ze ontoereikend.

De oorzaak hiervan is gelegen in het feit dat er zovele suii-klinisehe
gevallen van mastitis zijn, terwijl ook een niet onbelangrijk dn\'l der
melkkoeien smetstofdragèr zonder meer is. Al dezi; gcN alleii zijn epidemio-
logisch van grote betekenis, en het is uit dien hoofde hoogst belangrijk dat
ze worden onderkend. Hiervoor kunnen wij niet ontberen het bacterio-
logisch en eventueel het serologisch onderzoek. Voor de kliniek zijn weinig
gecompliceerde goedkope en snelle methoden van. onderzoek nodig, du-
gemakkelijk in het groot zijn toe te passen, voldoende betrouwbaar zijn,
en die in staat stellen tot een bevredigende interpretatie.
Een veel toegepaste methode is het gebruik van schuin gestolde agar inet
10% paardeserum. Hierop groeien practisch alle oorzakelijke niicio-
organismen na 18-24 uur bebroeden bij 37°C.

De strc. agalactiae groeit hierop met m.o.m. hyaliene kolonies x an ± 1 mm
doorsnede grotendeels als smoothvorm (dradentrekkend), maar ook als

Strc pyosejiticus verraadt zich door meerdere kolonietypen op 1 bodem.
Stafvlokokken groeien als witte, roomkleurige, citroenkleunge en or;ni.ie
kolonies. Alleen de roomkleurige worden als ])athogeen beschouwd
(Hosgra). Slechts corynebacterium pyogenes groeit slecht, althans ma-
croscopisch moeilijk zichtbaar op deze bodem, maar is in het Gram-
preparaat van een afstrijkje van het oi)()ervlak te vinden. Pyogenes- (en
ook coli)mastitis is mede aan de reuk wel te onderkennen. Knien van
deze bodem kan geschieden uit het sediment of uit de melk. Een siielle
niethode is die van d r. van den B e r g. Na reiniging en nntsmettmg
van de spenen melkt hij rechtstreeks op de schumgestolde voedingsbodem
en laat de overtollige melk aflopen. Bij microscopisch onderzoek van de
ijrimaire cultuur van Streptokokken vindt men lang met altijd typische
Normen. Wel wanneer men hiervan overent op paardeserumglucose- of
aesculinebouillon.

Wat betreft de frequentie hier in Nederland, de Sire. agalactiae wordl
in 77/2 % der gevallen gevonden, met een dieptepunt in aug./okt., de
strc. dysgalactiae in 14.1 met een top in juni/okt., de strc. uberis in
67% en de strc, pyogenes in 1.8%. Bos gr a vindt na strc. agalactiae
het meest stafvlokokken. Daar deze echter veel op de speen voorkomen
is het de vraag of ze niet als secundaire infectie moeten worden beschouwd.

Het is van groot belang monsters zo steriel mogelijk te nemen, om groei
van niet pathogene melkzuurstreptokokken en stafylokokken te voorkómen.

In het algemeen kan worden gesteld dat bij infectie met strc. dysgalactiae
en .strc. pyosepticus de melk sterker is veranderd dan bij de and(/fe in-
fecties.

Als regel is b.g.n. bodem voldoende voor onderkenning van de soort. Wil
men verder differentiëren, dan is het kweken op een bodem van Edwards
met 5% runderbloed (hemoly.se), in lactose-ondermelk, op Loeffler
serum en op paardeseium-aesculinebouillon aan te bevelen. Voorts kan
men gebruik maken van de vergisting der diverse gebruikelijke koolhydra-
ten, van de precipitatiemethode met formamide-extracten van reinculturen,
en voor de onderkenning van pathogene stafylokokken van de .samenklon-
teringsproef met runderplasma op voorwerjjglaasjes onder de microscoop.
Deze laatste methoden behoeven echtei- practisch niet zo vaak te worden
toegepast.

Ik wil hier verder noemen de methode Hoekstra- H o t i s - M i 11 e r
voor het opsporen van strc. agalactiae-infecties d.m.v. het bebroeden van
met broomkre.solpurper en natriumacetaat bedeelde cultuurbuizen met
melk, welke methode dooi\' H o e k s t r a, in combinatie met microscopisch
onderzoek, leukocytetitellingen en kweken o]) selectieve bodems is aanbe-
volen als biuikbare routinemethode.

Tenslotte wil ik niet nalaten te vermelden dat wij de laatste jaren een
\\ rij uitgebreide - - gunstige - ervaring hebben opgedaan met de kweek
\\ olgens de methode van d e n H e r g op schuin gestolde Edwards agar
(C)xoid). Deze bodem heeft de volgende samenstel\'iing per liter:

Aanbevolen wordt een toevoeging van 5 a 7 % runderbloed. Wij hebben
deze bodem gebruikt mèt en zónder bloed toevoeging, en hebben ervaren
dat — hij toepassing der methode v. d. Berg \'er ook op de bodem
zonder bloed een behoorlijke groei optreedt. De streptococcus agalactiae
doet zich voor in de vortn van cluifblauwe glanzende rf)nde kolonies, van
speldepunt- tot speldeknop-grootte, bij bebroeding gedurende 18 a 24 uur
bij 37°C. Meestal is de melk onder in de buis dan nog dun \\loeibaar.
Wanneer men daarvan een uitstrijkje maakt ziet men de strc. agalactiae
vaak als vrij lange slingers met de bekende palissadenvorm, terwijl men
in een preparaat van een kolonie meer de diplokokken- of korte ketenvorm
vindt.

Recente publicaties van S e e 1 e m a n n over de C.A.M.P.-test en het ge-
bruik van T.K.T.-medium voor het aantonen van mastitisstrcptokokken
in busmonsters hebben er ons in de laatste tijd toe gebracht dit medium
toe te passen. Aan bovenvermelde \\oedingsbodems wordt toegevoegd 2 a

3 % R. stafylotoxine en 5 % gedefibrineerd bloed van graskalvcrer.
Speciaal de Streptokokken uit de B groep volgens Lancefield vertonei
in de aanwezigheid van B stafylotoxine een zeer fraaie en duidelijke 1-
heniolyse. Tot deze groep behoort als voornaamste vertegenwoordiger de
strc. agalactiae. Ook Streptokokken uit de andere groepen kunnen so ms
B heniolyse tonen, b.v. strc. dysgalactiae en strc. uberis. Voor nadeie
differentiatie, c.q. bevestiging komt in de eerste plaats in aanmerking de
C.A.M.P.-test, waarbij de vorm van de hemolytische zone specifiek is, ter-
wijl voorts eventueel serologische determinatie of cultuur in aesculine-
hippuraatbouillon of bodems met de gebruikelijke suikers of hogere alco-
holen kan worden toegepast.

S e e 1 e ni a n n beveelt deze kweekmethode in het hijzonder aan om via hft
onderzoek van busmonsters uit te maken of een bedrijf al dan niet vrij is
van latente infectieuze mastitiden. Hij past een cultuur op de plaat toe
met een oese (1 ä 2 mm doorsnede) melk. Wij hebben met deze bodem
tot dusver alléén ervaring in het opsporen van besmette kwartieren cp
bedrijven waar men met mastitiden heeft te kampen. Zowel de kweek cp
schuine agar rechtstreeks uit de uier (methode v. d. B c r g) als die op de
plaat uit zo steriel mogelijk genomen kwartiermonsters (waaraan zonder
bezwaar 0.5 ä 1 % boorzuur kan worden toegevoegd) bevalt ons goed.
Het bacteriologisch onderzoek moet worden beschouwd als absoluut nodig
om de soort van het infecterend organisme te bepalen (en daarmede de
kans op genezing) en vooral voor het onderkennen van klinisch niet aan-
getaste smetstofdragers.

De algemene opvatting is tegenwoordig dat de handen van de melker
(eventueel de tepelhouders der melkmachine) en het ligstro de voornaam-
ste broimen van infectie zijn. Speenwonden hebben ook een slechte re-
|5utatie.

Niettemin is bij pogingen tot infectie langs lactogene weg (S e e 1 e ni a n n)
wel komen vast te staan dat een kunstmatige besmetting moeilijk is tot
stand te brengen. Ook infectieproeven per os zijn niisiukt. Er zuilen dus
verschillende — nog onvoldoende bekende - - factoren bij het manifest
worden van een infectie een rol spelen. Van den Berg huldigt de
opvatting dat in de schede voorkomende colpitis veroorzakende coiyne-
bacteriën via de lymfewegen of de bloedbaan zich in de uier kunnen
nestelen. Hij beschouwt deze corynebacteriën als Dauerforrn van de Strep-
tokokken, en heeft transmutaties kunnen aantonen. Dit zou onder gunstige
omstandigheden ook in de uier plaats vinden. Hij gelooft niet in een
lactogene infectie, ook al omdat deze zo lastig is op te wekken, en wijst
op het eigenaardig versjjringen van de besmetting o]3 stal, op het feit dat
soms 1 uierkwartier jarenlang besmet is, en de andere goed blijven, o]5
mastitis bij vaarzen die nog nooit zijn gemolken etc.

Mijn persoonlijke ervaring is, dat men vóór en nä inderdaad in gevallen
\\an chronische mastitis wel coryneachtige bacteriën, maar geen andere
soorten in het sediment vindt. Ook is het typisch dat men bij zeer jonge
kalveren soms hele koppels aantreft, die aan een pyogenesinfectie van de
uier lijden; men komt daardoor in de verleiding aan de mogelijkheid \\ an
een hernatogene of lymfogene infectie te denken. De bewering dat de melk-
machine, ook bij goed gebiuik, de oorzaak van een sneller uitbreiding der

mastitis zou zijn is naar mijn ervaring niet juist. Een verkeerd gebruik heeft
hetzelfde effect als een slechte handmelker, en helaas zijn er nog veel ver-
keerde gebruikers.

Als therapeutische maatregelen hebben de koudwater- en de zalfbehande-
ling alsmede de intramammaire infusies met aeridinepreparaten en de auto-
vaccinatie in het algemeen wel afgedaan.

Wel wordt het frequente melken nog toegepast en schijnt in sommige
gevallen in aansluiting op een penicillinekuur soms baat te geven.
Voor het overige leven we in het tijdperk der antibiotica. Het is spijtig dat
ook deze nogal eens teleurstellen, ook wanneer ze door de deskundige
worden toegepast. In dit verband wil ik wijzen op het gevaar van:
Ie een onvolledige diagnose en een daarop gebaseerde verkeerde prognose
2e een verkeerde frequentie in de toepassing of een verkeerde keus \\an
het therapeuticum.

De mening dat penicilline-resistente stammen door een te vaak herhaald
gebruik van dit middel zouden ontstaan, is volgens B 1 a c k b u r n en
Bos g r a onjuist. Ik ben echter op grond van mijn practische ervaring
van mening dat deze bewering met de nodige reserve moet worden be-
schouwd. Uit proeven van B o s g r a is gebleken, dat de combinatie
100.000 E penicilline -f 50.000 E streptoinycine zeker niet beter werkt
dan penicilline alleen.

Zover hier te lande de resultaten statistisch zijn verwerkt blijkt voorts dat
na een 2-malige behandeling met 100.000 E penicilline per\'kwartier met
een interval van 48 uren, en éénmalig overslaan van het melken na de
behandeling, mag worden verwacht dat:

streptoc. agalactiae gevallen genezen in ruim 80 % der gevallen
streptoc. dysgalactiae gevallen genezen in plm. 62.5 % der gevallen
De strc. uberis, strc. pyosepticus en stafylokokkeninfecties zijn moeilijk te
genezen.

Wanneer de hiervoren genoemde behandeling geen resultaat geeft, is van
een herhaling binnen korte tijd daarvan m.i. te verwachten dat er óf wel
resistente stammen ontstaan, ófwel dat uitgeselecteerde soorten als secun-
dair-infectie zich in de uier gaan nestelen. Ik heb verschillende keren
meegemaakt dat, ondanks herhaald onderzoek en toepassing van penicil-
line, ongevoelige streptokokkensoorten een kans tot sterke uitbreiding
kregen, en het grootste deel der koeien op een bedrijf aantastten. (Jni
secundaire infecties met stafylokokken te voorkomen is het gewenst e\\\'en-
tuele speenwonden tot genezing te biengen vóórdat antibiotica worden
aangewend.

Bij de bestrijding der mastidden zal — evenals zulks bij alle mogelijke
andere infectieziekten het geval is — de preventie op de voorgiond moeten
staan. In de eerste plaats is daarvoor een grondige scheiding tussen wèl en
niét besmet vee nodig. Voorts moeten predisponerende oorzaken als slecht
en/of onvoldoende hygiënisch melken worden uitgeschakeld,
\'i\'en derde moet rnelk uit besmette kwartieren nooit in stal of weide
worden weggemolken; ook het ongekookt verstrekken aan de kalveren
zou wel eens niet zonder bedenking kunnen zijn.

Ten vierde moeten oudere koeien die chronisch aangetast zijn, en waarbij
de uier khnisch al sterk is veranderd als ongeneeslijk uit het bedrijf wor-
den verwijderd, eventueel nä droogspuiten en vetweiden.
\'1\'en vijfde moet op sterk geïnfecteerde bedrijven regelmatig een onderzoek
van steriel genomen kwartiermonsters worden verricht door middel van

Op grond van het onder „ten vijfde" genoemde onderzoek is het practisch
mogelijk de onder „ten eerste" genoemde scheiding van wel en niet be-
smette dieren tot stand te brengen, eventueel aangevuld met een behande-
ling met antibiotica. Naar mijn mening is het raadzaam in deze laatste
ook de vrije kwartieren van besmette koeien te betrekken. Ik wil de
belangstellende lezer in dit verband wijzen op de publicatie van Black-
b u r n. In elk geval zal het nodig zijn na de toegepaste behandeling aan-
vankelijk zéér geregeld, later met grotere tijdsintervallen, na te gaiHi
welke dieren géén en welke wèl de ziekteverwekkers blijven uitscheiden.
De eerste kunnen als genezen worden beschouwd, de laatste dienen bij
een rationele bestrijding uit het bedrijf te worden gestoten.

Het is n.m.m. gewenst dat wij ons nu een ogenblik bezinnen o]3 de prac-
tische uitvoerbaarheid der theoretisch-wetenschappelijk mogelijke bestrij-
ding. Er doen zich daarbij o.a. de \\olgende vragen voor:
Ie. Moet de bestrijding obligaat of vrijwillig zijn

passen, dan wel incidenteel.
3e. Op welke wijze kan deelneming worden bevorderd
4e. Is het gewenst en mogelijk aan kopers van melkvee garanties te geven
5e. Hoe kan de bestrijding zodanig worden georganiseerd dat zij enerzijds
doeltreffend is, anderzijds economisch is verantwoord.

Ad Ie. Een obligate bestrijding is n.m.m. alléén te verdedigen, wanneer
het economisch belang van de veehouderij of de belangen van
de consument dit absoluut onontbeerlijk maken, en bovendien een
volledig succes binnen afzienbare tijd met zekerheid is te verwach-
ten. Aangezien het antwoord op deze vragen ten dele ontkennend,
ten dele kwestieus is moet, naar mijn mening althans, de bestrijding
een vrijwillig karakter dragen.

Ad 2e. Daar het optreden van besmettelijke uierontstekingen in verschil-
lend opzicht afhankelijk is van factoren, die de veehouder niet alle
in de hand heeft onder de op dit moment in Nederland geldende
omstandigheden, verdient in beginsel een vrijwillige algemene be-
strijding de voorkeur.

Ad 3e. Deelneming hieraan is in de eerste plaats een belang van de melk-
veehouder zelf, en van de melkverwerkende industrie. Door con-
crete individuele en collectieve voorlichting zal dit in de betrokken
kringen duidelijk in het licht moeten worden gesteld. Een regeling
als bij de vrijwillige georganiseerde abortusbestrijding is in beginsel
n.m.m. aanvaardbaar.

Ad 4c. Het is eveneens in principe gewenst aan hen die vee aankopen,
indien mogehjk, een garantie te geven dat een dier op het moment
\\an koop géén mastitisverwekkende kiemen uitscheidt, eventueel
dat het afkomstig is van een bedrijf waar gedurende een nader
vast te stellen tijd géén zodanige kiemen in de afgeleverde melk
zijn aangetoond.

Ad 5e. Ah orens tot een algemene vrijwillige bestrijding annex garantie-
verklaring over te gaan, is het nodig op grote schaal nader ge-
informeerd tc raken omtrent

a. de betrouwbaarheid van de kweekproef uit busmonsters, getoetst
aan het individueel onderzoek van koe(kwartier) monsters (vol-
gens Seelemann is deze betrouwbaarheid zéér groot).

c. de noodzaak en de uitvoerbaarheid van het melkonderzoek van
dieren vóór verkoop.

Op deze vragen zal een zeer duidelijk antwoord moeten komen
alvorens het mogelijk is te beoordelen of een te verlenen aankoop-
garantie voldoende waarborgen kan inhouden.

Rest de vraag welke kosten aan deze controlewerkzaamheden, alsook aan
de h ieraan aansluitende onderzoekingen op geïnfecteerde bedrij\\en en bij
verkoop zijn verbonden. Hier komen wij op speculatief terrein. Men krijgt
hiervan echter enigszins een idee wanneer men de totale aan de fabrieken
per jaar afgeleverde hoeveelheid melk beziet. Deze bedraagt d= 5.000.000
ton, dooreengenomen per dag it 14.000 ton (morgen- en avondmelk sa-
men). De helft hiervan omvat (in theorie althans) een volledig melkmaal.
Aannemende dat deze in volle 30 liter bussen wordt afgeleverd (eveneens
theorie) betekent dit, dat per eenmalig onderzoek ruim 230.000 bussen
bacteriologisch moeten worden getest, of bij een onderzoek 4 x per jaar
ca. 1.000.000. Aan hulpmiddeleti zal dit - - naar de tegenwoordige kosten
zéér ruw gecalculeerd ^ ongeveer een bedrag van 0.25 per bus, dus
totaal ƒ 250.000 vergen. Hierbij komen kosten van personeel voor be-
monstering en onderzoek, kosten van transport en administratie, en last
not least van kosten verbonden aan het onderzoek op als besmet onder-
kende bedrijven, resp. van voor veikoop bestemde koeien. Alles te samen
genomen zal het benodigde bedrag in de orde van grootte van ƒ 1.000.000
per jaar zijn (d.i. 2 ct per 100 kg afgeleverde melk).
Ik ben bij deze - ik herhaal het — uiterst .speculatieve kosten.schatting
uitgegaan van de gedachte dat het onderzoek zou kunnen geschieden in
bestaande laboratoria door op het gebied van de bestrijding van dier-
ziekten c.q. melkonderzoek werkzame instanties. Eén ding kornt naar mijn
mening hierbij wel naar voren, nl. dat -- ook al zou\'deze „slag in de
lucht" er „behoorlijk" naast zijn, het er wel naar uitziet dat bij de
hierboven geschetste wijze van aanpak van de problemen de kosten op
de duur niet boven het gewin zullen gaan. Wel zal de indi\\iduele vee-
houder die „er zwaar in zit", in het begin aanmerkelijke schade kunnen
lijden als gevolg van noodzakelijke voortijdige uitstoting van \\ ee.
Samenvatting:

Schrijver stelt in het licht dat met de tot heden toegepaste routinemethoden lang niet
alle gevallen van uierontsteking worden opgespoord, zodat het werkelijke aantal

zonder twijfel belangrijk hoger zal liggen dan hetgeen ter officiële kennis komt. Een
juiste vaststelling van de door mastitis veroorzaakte schade wegens verminderde melk-
productie en waardevermindering van het vee is bijgevolg niet mogelijk. Volgens een
veili.ge schatting moet zij in Nederland vele miljoenen guldens per jaar bedragen.
Behalve op deze landbouw-econoniische schade, wordt de aandacht gevestigd op de
zuiveltechnisehe en voedingshygicnische schade, die door uierontstekingen kan worden
teweeg gebracht.

In het artikel behandelt schrijver dan verder dc uierontstekingen van bacteriële aard,
met uitzondering van de tuberculeuze mastitis. Hij stelt in het licht, dat — weten-
schappelijk gesprokelf — de vraagstukken op dit gebied zover zijn opgehelderd, dat
het mogelijk is na tc gaan of een behoorlijk systeem van bestrijding kan worden ont-
worpen. Er wordt een overzicht gegeven van de bacteriële en de bevorderende oor-
zaken van (het ontstaan van) mactitis, en van dc diverse methoden van onderzoek,
waarbij wordt betoogd dat, voor een doeltreffende bestrijding van het bacteriologisch
(eventueel het serologisch) onderzoek niet kan worden ontbeerd. In dc praktijk zijn
echter alleen bruikbaar voldoende betrouwbare goedkope en snelle methoden, waar-
mede men gemakkelijk in het groot het onderzoek kan toepassen.

Vervolgens worden de diverse bacteriologische methoden voor het opsporen van de
oorzakelijke micro-organismen besproken, waarbij speciaal de aandacht wordt ge-
vestigd op de Edwards agar met bloed en B. stafylokokken toxine (de z.g. T.K.T.
agar) t:n dc C.A.M.P.-test. Met dc eerste zijn tot dusver op het door schrijver geleide
laboratorium zeer bevredigende resultaten verkregen bij het onderzoek van koe-
(kwartier)monsters, terwijl de uitkomsten van het onderzoek van busmonsters be-
moedi.gend zijn.

Na een vermelding van de infectiewegen en de therapeutische mogelijkheden (waarbij
schrijver waarschuwt tegen het onoordeelkundig en tc frequent gebruik van Peni-
cilline) wordt de vraag besproken hoe een bestrijding van de infectieuze niastitiden
op grote schaal zal moeten geschieden.

Op de eerste plaats komen de preventieve maatregelen (isolatie - goede bcdrijfs-
hygiëne - uitstoten van ongeneeslijke dieren - regelmatig onderzoek na behandeling
en/of sanering) in aanmerking. Geadviseerd wordt bij toepassing van antibiotica deze
te appliceren in alle kwartieren van geïnfecteerde koeien, ook al is slechts in één
kwartier smetstof aantoonbaar.

Tenslotte wordt nagegaan welk karakter de georganiseerde bestrijding zal moeten
dragen. Schrijver komt tot de conclusie dat het in beginsel gewenst is deze alfiemeen
en op basis van vrijwillige deelname te schoeien, in nauwe samenwerking tussen de
melkverwerkende industrie en de veehouders, op analoge wijze als bij de bestrijding
van het besmettelijk verwerpen. .\\an de bestrijding moet gekoppeld worden de aan-
koop van vee dat blijkens garantievcrklaringen vrij is van besmetting. Schrijver a(ht
het nodig, dat men zich op zeer uitgebreide schaal oriënteert omtrent de waarde van
het onderzoek van busmonsters door middel van de kweekprocf op T.K.T.-agar. Een
(speculatieve) kostenbcgroting is aan het artikel toegevoegd.

The author draws attention to the fact that the routine methods adopted up to the
jiresent have by no means resulted in alle cases of mammary gland infection being
traced, so that the actual number will undoubtedly be considerably higher than that
officially reported. It is therefore impossible to make an accurate estimate of the
damage caused by mastitis, resulting in reduced milk production and depreciation-in
the value of livestock. According to a very conservative estimate, however, it nmst
amount to many millions of guilders annually in the Netherlands.

In addition to these agro-economic losses, attention is also drawn to the technical
losses, both in dairies as well as from a food hygiene point of view, occasioned by
mammary gland infections.

The author then goes on to examine mammary gland infections of a bacterial nature,
excluding tuberculous mastitis, in greater detail. He focusses attention on the fact

that the questions in this field have been elucidated — scientifically speaking — to
such an extent that it is now possible to ascertain whether an effective control system
can be devised. A survey is given of the bacterial and contributory causes of (the
development of) mastitis and the various research methods employed, in which he
stresses the fact that bacteriological (and, where necessary, serolot;ical) examination
is absolutely indispensable to effective control. Under practical conditions, however,
only ade(|uately reliable, inexpensive and rapid methods are suitable, i.e. methods
which can readily be used in large-scale investigations.

He then goes on to discuss the various bacteriological methods employed in tracing the
causal microorganisms, special attention being paid to the Edwards agar with blood
and ». staphylococci toxin („ T.K. T.-agar") and the C..\'\\.M.P.-test. Up to present
very .satisfactory results have been obtained in the laboratory under the direction of
the author with the first of these in the examination of cow (stall) samples, while the
results in the examination of milk-can samples have also been encouraging.
■After touching upon the infection routes and therapeutic possibilities (in which the
author warns against inexpert or too frequent use of penicillin) the question of how
infectious mastitides can be controlled on a large scale is discussed.
The ijreventative measures (isolation — good hygiene on the farm — elimination of
uncurable animals — regular post-treatment and/or post-sanitation examinations) are
worthy of consideration first and foremost. When cnijjloying antibiotics it is recom-
mended that these be applied in all stalls of infected cows, even in cases where
viruliferous substances have been found in only one stall.

In conclusion the author examines the most effective structural character for the
organized control of this di.sease complex. He comes to the conclusion that it is
desirable in principle that this be coordinated generally and on the basis of voluntary
participation, in close cooperation between the milk-processing industries and live-
stock breeders, by adojjting an analogous procedure to that now in force for the con-
trol of contagious abortion (brucelosis). Control measures must also include the
provision that guarantees, indicating the cattle in (|uestion are free of infection, should
be provided whenever livestock are sold. The author considers it essential that all
concerned should thoroughly familiarize themselves with the value of the examination
of milk-can samples by means of the culture test on T.K.T.-agar. A (provisional)
estinuite of the costs involved is appended to the article.

L\'auteur expose qu\'avec les méthodes routinières appliquées jusqu\'ici, on est loin
d\'arriver à dépister tous les cas de niastites, de sorte (jue le nombre réel sera sans
doute considérablement plus élevé ([ue celui (ju\'on apprend officiellement. Il est par
conséquent impossible d\'arriver à fixer exactement la perte causée par la mastite de
la production diminuée du lait et de la moins-value du bétail. Selon une évalution
sûre, ceite perte doit être évaluée en Hollande à plusieurs millions de florins.
Outre sur les préjudices économi(|ues agricoles, on attire l\'attention sur les pertes au
point de vue de la techni<|ue laitière et des pertes sur le terrain dc l\'hygiène luitritive
(|ui peuvent être provoquées par les mastites. Dans l\'article l\'auteur traite les nuistites
d\'une nature bactériclle, à l\'exception de la mastite tuberculeuse. 11 montre (|ue —
scientifiquement parlé les problèmes sur ce terrain ont été éclairés au point qu\'il
est possible dc contrôler la cration d\'un système prophylactique convenable. On donne
un aper(;u des causes bactérielles et favorisantes de (l\'origine de) mastites et des
diverses méthodes d\'expérimentation, où il est démontré que, pour une lutte efficace,
l\'examen bactériologi(|ue (éventuellement sérologicpie) est indispensable. Dans la
pratique cependant, sont seulement utilisables les méthodes suffisamment dignes de
foi, bon marché et rapides, permettant d\'appliquer facilement l\'examen sur une grande
échelle.

En suite sont traitées les diverses méthodes bactériologiques pour dépister les micro-
organismes causales, où l\'on attire spécialement l\'attention sur l\'agar d\'Edward avec
du sang et la toxine staphylococccs-B (le T.K.T.-agar) et le test C.A.M.P. Avec

la première on a obtenu jusqu\'ici, au laboratoire dirige par l\'auteur, des résultats très
satisfaisants lors de l\'examen d\'échantillons (de quartier) de vaches, tandis que les
résultats de l\'examen des échantillons en boîte sont encourageants.
.\\près avoir fait mention des voies de l\'infection et des possibilités thérapeutiques
(oi:i l\'auteur avertit contre l\'emploi peu judicieux et trop fréquent de la pénicilline)
on discute la question de savoir comment il faudra s\'y prendre pour combattre les
mastites infectueuses sur une plus grande échelle.

En premier lieu entrent en ligne de compte les mesures préventives (isolation - bonne
hygiène professionnelle - éloignement des animaux incurables - examen régulier après
le traitement et/ou l\'assainissement). On conseille en cas d\'usage d\'anti-biotiques
d\'appliquer ceux-ci dans tous les quartiers de vaches infectées, également dans tous
les cas où le virus n\'est déccvable que dans un seul quartier.

Pour finir on examine quel devra le caractère de la méthode prophylactique.
L\'auteur arrive à la conclusion qu\'en principe il est désirable de l\'établir sur une base
générale et avec participation libre, en étroite collaboration entre l\'industrie laitière
et les leveurs, de manière analogue à la lutte contre le rejet contaminé. Il faudra
coupler à la lutte, l\'achat de bétail qui selon les déclarations de garantie n\'est pas
infecté. L\'auteur juge nécessaire qu\'on s\'oriente sur une échelle très étendue à
l\'égard de la valeur de l\'analyse des échantillons en boîte et cela moyennant l\'ense-
mencement de culture sur T.K.T.-agar. Une évaluation (spéculative) des frais est
jointe à l\'article.

Der Verfasser macht in seiner Abhandlung darauf aufmerksam, dass mit den heutigen
Routinemethoden bei weitem nicht alle Falle von Euterentzündungen aufgespürt
werden, sodass die Zahl der wirklichen Erkrankungen zweifellos eine bedeutend
höhere ist, als offiziell bekannt wird. Daher ist eine bestimmte Bezifferung des durch
die Mastitis angerichteten Schadens, wie Verminderung der Milchjjroduktion und
Wertverlust des Viehs, nicht möglich. Nach sicherer Schätzung dürfte derselbe in
den Niederlanden viele Millionen Gulden jährlich betra.gen.

Auser diesem landwirtschaftlich-ökonomischen Schaden infolge der Euterentzündun-
gen, wird noch auf die gleichfalls hierdurch hervorgerufenen Schäden molkereitechni-
scher und nahrun.gshygienischer Art hingewiesen.

l\'crner geht der Verfasser in seinem Aufsatz auf Euterentzündun.gen bakterieller Art
ein, mit Ausnahme der tuberkulösen Mastitis. Er hebt hervor, dass — wissenschaft-
lich gesprochen — der Fragenkomplex auf diesem Gebiet so weit geklärt ist, dass
die Möglichkeit vorhanden ist zu untersuchen, ob nicht ein wirkungsvolles Abwehr-
system aufgebaut werden kann. Sodann folgt eine Übersicht über die bakteriellen
und Vorschub leistenden Ursachen, die für das Entstehen der Mastitis verantwortlich,
bezw. beförderlich sind und ausserdem eine Beschreibung der verschiedenen l\'nter-
suchungsmethoden, die beweisen, dass man bei einer zweckmässigen Bestreitung auf
eine bakteriologische (eventuell auch serologische) Untersuchung nicht verzichten
kann. Für die Praxis jedoch kommen nur zuverlässige, billige und schnelle Methoden
als brauchbar in Frage, mit denen man ohne Schwierigkeit die Untersuchung im
Grossen durchführen kann.

Es werden dann die verschiedenen bakteriologischen Methoden für das Aufspüren der
verantwortlichen Mikroorganismen besprochen, wobei speziell auf die Tests mit
Edwards Agar mit Blut und B. Staphylokokken Toxin (genannt T.K.T. Agar) und
dem C.A.M.P. Test aufmerksam gemacht wird. In dem vom Verfasser geleiteten
Laboratorium sind mit ersterer sehr befriedigende Resultate bei der Untersuchung
von Proben aus Kuheuterviertel erzielt worden; auch die Ergebniss von Untersuchun-
gen von Büchsenmilch waren zufriedenstellend.

Nachdem noch die Infektionswege und die therapeutischen Möglichkeiten Erwähnung
.gefunden haben (wobei der Verfasser vor unverständigen und zu häufigen Gebrauch
des Penicillins warnt), wird die Frage erörtert, auf welche Weise eine effektive Be-
streitung der infektiösen Euterentzündungen im Grossen vorgenommen werden müsste.

An erster Stelle kommen Präventivmassnahmen in Frage, wie Isolierung - gute Be-
triebshygiene - Ausmerzen der unheilbaren Tiere - regehnässige Untersuchung nach
der Behandlung, bezw. der Genesung, Bei der Benutzung von Antibiotika wird ange-
raten, diese in allen Milchvierteln der infizierten Kühe anzuwenden, selbst dann,
wenn nur in einem Viertel Ansteckungsstoff nachgewiesen wurde.
Schliesslich wird noch darauf eingegangen, welchen Charakter die organisierte Be-
streitung tragen müsste. Hierbei ist der Verfasser der Meinung, da.ss es im Prinzip
erwünscht ist, dieselbe allgemein und auf Basis einer freiwilligen Teilnahme aufzu-
bauen und zwar in enger Zusammenarbeit mit der milch verarbeitenden Industrie
und den Viehhaltern, ähnlich wie dies bei der Bestreitung des seuchenhaften Ver-
kalbens (.Abortus Bang) bereits geschieht. Zu dieser Bestreitung gehört unbedingt,
dass beim .\'\\nkauf von Vieh Garantieerklärungen vorgelegt werden, woraus hervor-
geht, dass dasselbe seuchenfrei ist. Verfasser hält es für nötig, dass bezüglich des
Wertes der Zuchtprobe auf T.K.T. Agar zur Prüfung von Büchsenproben, eine Orien-
tierung grösseren Stils vorgenommen wird. Dem Artikel wurde ein (spekulativer)
Kostenanschlag beigefügt.

v. d. BERG, VV.: Vergelijkend onderzoek tussen Streptococcen en corynebacteriën uit
de uier en de schede van het rund in verband met de wijze van infectie-dissertatie
Utrecht 1941.

lüEM: Onderzoekingen over kiemgetalbcpalingen van rauwe melk (Producent-
Gouda 1947).

genee.skunde 1949-blz. 73.
BL.A.CKBURN: Journal of Dairy Research - 21-1954-blz, 391.
BOSGRA, O.: Tijd.schrift voor Diergeneeskunde 1949-blz. 891.
IDEM: Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1952-blz. 409.
IDEM: Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1953-blz. 348.

BOSM,\\, J.: Over het verloop en de genezingskansen van streptococcenmastitis bij
het rund - dissertatie Utrecht 1933.

EGLI, R.: Nachweis euterkrankcr Milch an Lieferantenproben Inaug. dissertation
Bern 1955.

HOEKSTRA, J.: Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1950-blz. 561.
KÜNZ, R.: Die Zuverlässigkeit verschiedener Mi thoden zum Nacliweis einer Bei-
mischung von Mastitissekret zu normaler Milch Inaug. (hssertation Bern 1955.
OYEN, C. ]■\'. van: Voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong - Melk 1941.

SCTIEER, A. F. van der: Over mastitis veroorzakende Streptococcen - Dissen. VVage-
ningen 1941.

SEELEMANN, M.; OBIGER, G.: Milchwissenschaft //-3 cn 4-1956-blz. 98 en 134.
Verslag der Centrale Commissie voor Melkliygiene 1953/54.
Warenwet (Melkbesluit).

De belangstelling voor dc bestlijding van worniinfecties bij het paard
neemt toe. In het afgelopen jaar zijn door de Provinciale Gezondheids-
dienst voor Dieren in Zeeland mestmonsters onderzocht van 1894 |jaardeii.
De uitslag van dit onderzoek is in onderstaand schema samengevat. De
paarden zijn ondergebracht in drie leeftijdsgroepen en telkens is het
aantal dieren weergegeven, waarbij geen wormeieren zijn aangetroffen,
waarbij het aantal wormeieren loopt van 50-1000 per gram en waarbij
het aantal wormeieren meer dan 1000 per gram niest bedraagt; de uit-
komsten zijn apart weergegeven voor ascaris en strongylus.

Overzicht over dc uitslag van het mestonderzock van 1894 paarden. De
paarden verdeeld in klassen volgens Icefdjd en aantal wormeieren per

Uit het overzicht blijkt dat bij paatxlen t/in 1 jaar dikwijls een groot
aantal spoelwormeieren in de mest wordt aangetroffen. In 16,1 % der
gevallen bedroeg dit aantal meer dan 1000 per gram.
In augustus, september en oktober zijn van 83 veulens welke in 1955
geboren werden, mestmonsters onderzocht. Het aantal ascai iseieren be-
droeg gemiddeld 1720 per gram tegenover slechts 258 strongyluseieren per
gram mest.

Het is dus noodzakelijk om bij jonge paarden, maar toch vooral bij veulens,
het accent te leggen op dc ascariden bij de bestrijding van de worm-
infecties.

Betreffende de telling van strong>\'luseieren kan worden gezegd, dat er in
de verschillende leeftijdsgroepen meestal sprake is van een matig aantal

strongyluseieren. Dr infectie met strongyliden lijkt geen duidelijk verband
te houden met de leeftijd.

Slechts in een klein aantal gevallen (7.6 %) zijn geen strongyluseieren in
de mest waargenomen, terwijl spoelwormeieren dikwijls (53.3%) niet
worden aangetroffen.

.\\an 5 gram mest wordt 45 cc 0,5 N. natronloog toegevoegd en een aantal
glasparels. Het mengsel wordt dan geschud en blijft staan tot de volgende
dag. Daarna wordt het opnieuw geschud en vervolgens door hydrophyl-
gaas gefiltreerd; het is dan van de grovere plantenresten ontdaan.
Met een pipet wordt 0,1 cc van het goed gemengde fikraat (worm-
eieren zinken) tussen twee met vet omrande voorwerpglaasjes gedaan.
Hierin wordt met de microscoop het aantal wormeieren geteld voor elk
soort ajjai t. Door het aantal met 100 te vermenigvuldigen woidt het aantal
wormeieren per gram in het mestmonster verkregen.

Het is gebleken dat goed schudden van grote betekenis is voor de uitkomst.
Kij 4ti monsters werd een eitelling verricht na matig schudden en filtreren
en tevens na intensief schudden en filtreren, rnet het volgend resultaat:

De sjjoelwormeieren blijken dus veel steviger aan de onverteerde planten-
resten gebonden te zijn dan strongyluseieren. Als er niet goed geschud
wordt, ontsnapt het merendeel van de sjjoelwormeicren aan de aandacht.
De uitkomsten hebben dus slechts een betrekkelijke waaide. In dit vel-
band is het van belang dat steeds één bepaalde methode wordt gevolgd en
dat zoveel mogelijk dezelfde persoon hetzelfde werk doet.
Al mogen we het aantal wormeieren niet steeds als maatgevend beschou-
wen voor de ernst van een worniinfectie, toch lijkt ons dit voorlo()ig de
enige methode om een zo goed mogelijk beeld van de aard en de mate van
infectie te krijgen.

Het lijkt mij in het algemeen onjuist om zonder mestonderzoek een worin-
kuur in te stellen. De diagnose behoort ook iiierbij aan dc behandeling
vooraf te gaan; onnodige teleurstelling wordt hierdoor ook voorkomen.

Wij hebben de beschikking over geiieesiniddeleii welke zeer goed werk-
zaam zijn tegen ascariclen of strongyliden.

De werkzaamheid bepaalt zich echter tot die wonnen welke tegen het
einde van hun biologische ontwikkelingscyclus in het darmkanaal van het
paard zijn aangekomen.

Om enig inzicht te krijgen in de waarde van verschillende behandelings-
methoden zijn enkele praktijkproeven genomen.

Eerst is het aantal wormeieren \\an beide soorten bepaald bij een groep
van paarden, in aansluiting daarop heeft een behandeling plaats gevonden
en vier weken daarna is opnieuw het aantal wormeieren geteld.
Van de desbetreffende tellingen vóór en na de behandeling is een tabel-
larisch overzicht gegeven.

I Overzicht van de bchandelingsrcsuhaten bij 40 paarden. Naar gelang
van de leeftijd werd 25 a 50 gram phenothiazine en tevens 10 a 20 cc
(13 a 26 gr.) zwavelkoolstof met de neussonde ingegeven. Indien
geen spoelwormeieren werden aangetroffen bij het eerste onderzoek,
werd uitsluitend met phenothiazine volstaan.

Wc zien dus dat het resultaat van deze behandeling blijkens de worm-
eitellingen uitstekend is geweest.

II Overzicht van de behandelingsresuhaten bij 19 paarden met Pheno-
tart¹: ,5 a 10 tabletten per dier door het \\-oer en wel in o]3geloste
toestand door een slobber gemengd.

Hieruit blijkt dat de behandelingsresultaten ten aanzien van de strongylus-
wormen uitstekend zijn geweest, maar het aantal spoelvvormeieren is slechts
gehalveeid.

Hl Overzicht van de behandelingsresuhaten bij 9 paarden welke behan-
deld werden met één of twee zwaveikooistofcapsule.s² waarin 14 gr.
C.S2, met pillenschieter ingegeven en met 25 a 60 gram phenothiazine
door een slobber gemengd. Vier paarden waarbij geen spoelworm-
eieren werden aangetroffen, kregen geen zwavelkoolstof.

HoowpI hier het aantal hohanck-klo dieren te klein is voor vérstrekkende
conclusies blijkt toch dat de behandeling over het geheel een bevredigend
resultaat hei-ft gehad voor beide wornisoorten.

Op grond van deze drie proefgroepen mogen we toch wel concluderen dat
de behandeling met zwavelkoolstof een uitstekend resultaat heeft gegeven
bij de bestrijding van ascai iden en ]3henothiazine bij die van strongyliden.
Iti de tabellen 1 en 111 bevinden zich 24 paaiden waarbij vóór de behan-
deling geen ascaiiseieren werden aangetroffen. In slechts één geval werden
.\')0 spoelwormeieren vermeld als uitkomst van de 2de telling; de andere
2;^ dieren bleken ook weer negatief bij het 2de onderzoek op ascariseieren.
Hieruit blijkt dat het laboratoriumonderztM\'k toch zeker voldoende hou-
vast biedt als riclUsnot-r voor de behandeling in de praktijk. Deze 24 dieren
kregen immers geen .speciale behandeling (geen zwavelkoolstof) tegen
spoel wormen.

Een behandeling met phenothiazine, zonodig in combinatie met zwavel-
koolstof, verdient de voorkeur hoven een behandeling met I\'henotart.
Als bijkomstig voordeel geldt nog dat zwavelkoolstof een uitstekend middel
is tegen aanwezige gastrophyluslarven in de maag van het paard.
Wil men de bestrijding van worniinfecties bij het ]3aard op verantwoorde
wijze uitvoeren, dan diént men in de allereerste plaats gebruik Ie maken
van uitstekend werkzame middelen.

Overigens is het opgevallen, dat het bij verschillende paarden lang duurt
voordat ze een sloliber met jihenothiazinc hebben oj)genomen. f)eze
smaakbezwaren zijn nog groter bij het gebruik van Pheiiotart.
In de praktijk laten de paardenfokkers niet gemakkelijk hun dieren zolang
(soms l\'/a dag) bij de voerbak staan tot ze de geneesmiddelen werkelijk
hebben opgenomen.

D(K)r de Oezondheidsdienst voor Dieren in Zeeland zijn in het afgelopen jaar mest-
monsters onderzocht van 1894 paarden. Uit hel onderzoek blijkt duidelijk dat worm-

infecties bij het paard zeer algemeen voorkomen en dat veel dieren in hoge mate
besmet zijn.

Vooral bij veulens, maar ook bij jaarlingen, treden spoelworminfecties het meest
op de voorgrond.

Bij liet laboratoriumonderzoek is duidelijk gebleken dat het intensief schudden van
in n,,5 N. natronloog geweekte mestmonsters, noodzakelijk is om een ri\'delijke uit-
komst van het onderzoek op .spoelwormeieren te verkrijgen.

Kr werden praktijkproeven genomen met drie groepen van paarden, welke op ver-
schillende wijze werden behandeld.

Een enkelvoudige behandehng met phenothiazine leverde zowel met toediening via
de neu.ssonde als door het voer, uitstekende resultaten op tegen de strongyliden.
In de gevallen dat er vóór de kuur ascariseieren werden aangetroffen, werd in twee
groepen zwavelkoolstof gegeven met zeer goed resultaat. Eén groep kreeg de zwavel-
koolstof per neussonde en de andere groep in capsule.s, welke met een pillenschieter
werden ingegeven.

Ook werd een groep behandeld met Phenotart. Het resultaat tegen strongyliden was
uitstekend, doch het bleek dat de spoelwormeieren slechts tot de helft waren ver-
minderd.

Het mestonderzoek ter controle van het behandehngsresultaat werd steeds verricht
4 weken na de behandeling.

During the course of the past year the Animal Health Service in Zealand examined
samples of the faeces of 1.894 horses. The results of these examinations made it quite
clear that equine worm infections are very widespread and that many animals are
infected to a high di\'gree.

Roundworm infections were most prevalent, especially among foals, but also in
yearlings.

It became apparent during the laboratory investigations that, in order to obtain
effective results in demonstrating the presence of eggs in the faeces, the samples,
previously steeped in a 0.,\'5 N. caustic soda solution, should be shaken vigorously.
Practical tests were carried out with three separate groups of horses^ each group
receiving different treatment.

A single (lose of phenothiazine, administered both via the nostril as well as in the
fodder, proved particularly effective against Stronnylid worms.

In cases where Ascaris eggs were encountered prior to treatment being initiated, car-
bon disulphide was given in two groups with extremely beneficial results. The carbon
disulphide was administered to one group via the nostril and to the other in the form
of capsules, given witli the aid of a „balling gun".
One of the groups was also treated with Phenotart.

Although the results in the control of Slrongylid worms were excellent, the number

Faeces samples to check results wi-re examined in all cases four weeks after treatment.

Corps sanitaire pour les Animaux dans la province de Zélande a examiné pendant
Tannée écoulée des échantillons du fumier dc 1894 chevaux. Cet examen démontre
clairement (|ue les infections v<-rmiculaires chez le cheval se présentent sur une échelle
très générale et que beaucoup d\'animaux sont infectés à un degré très élevé.
C\'est surtout chez les poulains, mais aussi chez les plus jeunes, (|ue les infections
d\'a.scarides se mettent au premier plan.

Lors de l\'examen au laboratoire il a été constaté clairement que l\'agitation intensive
d\'échantillons de fumier mollifiés dans de la sonde caustitiue 0,.5 N, est néce.ssaire
pour obtenir un résultat raisonnable sur des oeufs d\'a.scarides.

On a fait des expériences de pratique avec trois groupes de chevaux qui furent
traités de manière différente.

Un traitement simple avec de la phénothirteine, tant en administrant via la sonde
nasale que le fourrage donne des résultats excellents contre les strongylides.
Dans les cas où avant la cure on rencontra des oeufs d\'ascaris, on administra en deux
groupes de l\'anhydride sulfocarbonique et cela avec bon résultat. Un seul groupe
reçut l\'anhydride sulfocarbonique par sonde nasale et l\'autre groupe et capsules, ad-
ministrées au moyen d\'un tireur de pilules.

On traita aussi un groupe avec du Phénotart. Le résultat contre les strongylides f\\it
excellent, mais on constata que les oeufs d\'ascarides n\'étaient réduits qu\'à moitié.
L\'examen du fumier pour contrôler le réstdtat du traitement fut toujours effectué
4 semaines après le traitement.

Im vergangenen Jahre wurden von dem Gesundheitsdienst für Tiere in Zeeland von
1894 Pferden Faeccsproben genommen. Aus dieser Untersuchung ging einwandfrei
hervor, dass Wurminfektionen beim Pferd allgemein verbreitet und viele Tiere in
hohem Grade hiermit verseucht sind.

Ganz besonders treten diese Spulwürmerinfektionen bei Fohlen, aber auch bei Jähr-
lingen auf.

Die Laboratoriumuntcrsuchung ergab deutlich, dass ein intensives Schütteln der in
einer 0.5% igen N. Natronlauge geweichten Faeccsproben nötig ist, um ein brauch-
bares Ergebnis bei einer Untersuchung nach Spulwürmern zu erzielen.
Die praktischen Proben wurden mit 3 Pferdegruppen vorgenommen, die auf ver-
schiedene Weise behandelt wurden.

Eine einfache Behandlung der Strongyliden mit Phenothiazin ergab sowohl beim
Eingeben mittelst der Nasensonde, als auch mit dem Futter ausgezeichnete Resultate.
In den Fällen, wo vor der Kur Ascariferen angetroffen wurden, verabreichte man
bei 2 Gruppen mit sehr gutem Erfolge Schwefelkohlenstoff. Bei der einen Gruppe
wurde der Schwefelkohlenstoff mit der Nasensonde, bei der anderen mit Hilfe eines
Pillenschiebers und zwar in Kapseln eingegeben.

Eine dritte Gruppe wurde nut Phenotart behandelt. Gegen die Strongyliden selbst, war
der Erfolg ausgezeichnet, jedoch bei den Spulwurmeiern zeigte sich, dass dieselben
sich nur bis zur Hälfte vermindert hatten.

Die zur Kontrolle des Endresultates vorgenommenen Untersuchungen der Faeccs-
proben wurden stets 4 Wochen nach der Behandlung ausgeführt.

Aaiiwij/.iiig van opsporingsaniljlcnarcn niet betrekking tot de Wet op de
liitoefenini»; van de Diergeneeskunst.

Bij Ministeriële beschikking van 30 november 1956/Nr. JZ/L 15.964/91 VAD//\\fcleling
Wetgeving en Juridische Zaken/L is bepaald, de ambtenaren van de .Algemene In-
spectiedienst aan te wijzen als ambtenaren, belast met de opsporing van de bij de Wet
op de Uitoefening van de Diergeneeskunst strafbaar gestelde feiten.
Dze beschikking is in werking getreden-met ingang van 1 december 1956.

Bij Koninklijk besluit van 26 november 1956 is de Wet op de Uitoefening van de
Uiergeneeskunst (Stbl. 1954, 372) met ingang van 1 december 1956 in werking
getreden.

C)|) I januari 1957 zal de voorzitter van de Centrale Organisatie T.N.O., Ir. Z. Th.
Fctter, in Den Haag de Nationale Raad voor Landbouwkundig Onderzoek T.N.O.
installeren. De Raad treedt op I januari officieel in werking. Hierin zullen verte,geii-
woordigers van de overheid, de wetenschap en het bedrijfsleven zitting hebben.
De Raad, die in de plaats komt van de Landbouworganisatie T.N.O., heeft een twee-
ledige taak:

1. het coördineren van het toegepast landbouwkundig onderzoek, zoals dat momen-
te(4 geschiedt door rijksinstellingen, bepaalde stichtingen en de Landbouworgani-
satie T.N.O., alsmede het adviseren van de Minister van Landbouw, Visserij en
N\'ocdsclvoorziening over de subsidiering van dit onderzoek.

2. het doen verrichten van aanvullend onderzoek over bepaalde problemen, binnen
het raam van de te zijner beschikking staande middelen.

Bovengenoemde reorganisatie is een gevolg van het streven naar een zo effectief moge-
lijk subsidiëringsbeleid. Naar schatting zal in het komende jaar 24 miljoen gulden
(/a procent van de waarde van de Nederlandse landbouwproduktie) voor dit onder-
zoek beschikbaar worden gesteld, welk bedrag door de 33 instellingen, waarnude de
Raad bemoeienis zal hebben, wordt verwerkt.

Report of the Production Division of the Milk Marketing Board. No. 6
1955/6. Thames Ditton-Surrey.

Dit ruim 100 bladzijden tellende jaarverslag bevat niet alleen interessante gegevens
over de melkproduktie in Engeland en Wales, gesplitst naar district, maar ook over
de organisatie der registratie van de melkcontrole-gegevens en het gebruik dat daar-
van wordt gemaakt. Het belangrijkste deel is echter gewijd aan de K.I., zowel wat
betreft dc uitvoering daarvan, als enkele onderzoekingen, die op dit gebied zijn gedaan.
De M.M.B. heeft vrijwel dc gehele K.I. in handen. In totaal werden in het verslag-
jaar ruim 1.6 miljoen runderen geïnsemineerd (dit is ongeveer 55% van de vee-
stapel), waarvan 1.28 miljoen door de M.M.B. Sinds 1951/2 is het aantal kunst-
matig geïnsemineerde dieren met 76% toe.genomen, maar de stijging is voor de
verschillende typen runderen zeer verschillend van grootte geweest.
Zo nam de vraag naar zaad van stieren behorende tot de melkrassen in deze vier
jaar toe met 62%. Voor de „dualpurpose"-rassen was deze toename maar 16% en
voor de vleesrassen 267%. Momenteel liggen de verhoudingen zo, dat 58% der
inseminaties worden uitgevoerd met zaad van stieren behorend tot de melkrassen,
17% met zaad van dualpurpose stieren en 25% met zaad van vleesstieren.
Men zou geneigd zijn uit deze verschuiving de conclusie te trekken, dat de belang-
stelling voor de dualpurpose-fokkerij (Dairy Shorthorn, Red Poll, Welsh Black en
South Devon) gaat afnemen. Dit is ook inderdaad het geval. Maar dc voor de hand
liggende conclusie, dat de zuivere vleesrassen meer in de belangstelling zouden komen,
is daarentegen niet juist. De vraag naar zaad van vleesstieren betreft voornamelijk
Hereford en Aberdcen Angus. Dit zaad wordt inderdaad ook gebruikt voor insemi-
natie van koeien van deze rassen, maar voor een zeer belangrijk deel is dit zaad be-
stemd om er koeien van melkrassen mee te insemineren. Dit, door Prof. Hammond
gepropageerde systeem is in korte tijd zeer populair geworden, misschien in sommige
streken wel iets tè populair. De bedoeling is namelijk om op deze wijze bij de minder
goed gevende melkkoeien een gekruist melk/vlees kalf te fokken, dat dan moet dienen
voor dc vlccsproduktie. Men neemt voor het toepassen van deze gebruikskruising die
melkkoeien waarvan men wegens de matige produktie toch geen kalf aan zou houden.
Zo was althans de aanvankelijke opzet. Echter wegens de hoge arbeidslonen en de
hoge vleesprijzen, zijn er momentcel zeer veel bedrijven waar men het bij de helft en
meer van de melkkoeien gaat toepassen. Dit heeft tot gevolg, dat men niet meer vol-
doende vaarskalveren vangt om de eigen raszuivere veestapel op peil te houden.
Dat men voor deze kruising zaad van Aberdcen Angus en Hereford stieren neemt, is
omdat dc kleur (tekening) van deze rassen dominant is, zodat men de kalveren altijd
kan herkennen. Vandaar dat men het systeem „colour marking" noemt.
Ten aanzien van het aantal verrichte inseminaties per maand valt op te merken, dat
deze in Engeland veel meer regelmatig verdeeld zijn over het gehele jaar. Dc meeste
inseminaties worden verricht in januari (13%), de minste in september (5.5%).
Men is dus in Engeland wel zeer sterk geporteerd voor het krijgen van herfstkalveren.
De oorzaak is vooral het grote verschil in prijs tussen zomcrmelk en wintermeik.
•Ms gemiddeld drachtigheidspercentage na 1 inseminatie wordt opgegeven 66.2%.
In hoeverre dit hoge cijfer dc werkelijke toestand weergeeft, blijkt niet uit het verslag.
In totaal heeft de M.M.B. 22 stierenstations in exploitatie, waar in totaal 596 stieren
zijn gestationeerd. Hiervan behoren 183 tot de zwartbonten. Wat de leeftijd der
stieren betreft, zijn er 198 die jonger zijn dan 6 jaar, m.a.w. 67% is 5 jaar of ouder.
Verder blijkt uit het jaarverslag, dat de M.M.B. doelbewust bepaalde uitgezochte
koeien met zaad van een bepaalde stier laat insemineren en dan van dc eigenaar al
bij voorbaat het kalf koopt als het een stierkalf is. Ook worden sticrkalvcren aange-
kocht. Deze kalveren zijn op een speciaal daartoe ingericht bedrijf bij elkaar ge-
bracht. Hun aantal bedroeg bij het uitbrengen van het jaarverslag 35 stuks.
In het hoofdstuk over diepvries-zaad staan ook enkele interessante mededelingen.

In de eerste plaats heeft men het bezwaar van het optreden van hogere temperaturen
door het openen der kast weten te verminderen door het zaad in alcohol te plaatsen.
De buisjes met bevroren zaad liggen helemaal in de (vloeibare) alcohol, waardoor
de temperatuur constant blijft. De bevruchtingsresultaten met diepvries-zaad zijn wel-
iswaar iets lager dan wanneer met gewoon verdund en afgekoeld zaad wordt gewerkt
(4—6%) maar men heeft toch een gemiddeld drachtigheidspercentage over 3531
in,seminaties weten te bereiken van 62,2%.

Verder is men tot de conclusie .gekomen, dat het zaad van 20% der stieren ongeschikt
is om volgens de hedendaagse methode te worden diepgevroren. Dit zijn niet de
stieren waarvan het zaad van minder goede kwaliteit is of die de minst goede be-
vruchtin.gsrsultaten bereiken als het zaad onbevroren is gebruikt. Verder heeft men
gevonden dat gemiddeld gesproken het zaad van de tweede sprong zich meestal
beter voor diepvriezen leent dan het zaad van de eerste sprong en dat zeer dik zaad
minder geschikt is om te worden diepgevroren.

Export van zaad meest (maar niet uitsluitend) in diepgevroren toestand heeft plaats
.gevonden naar Hongarije (105 cc), Kenya (1505 cc), Zuid-Rodesia (10 cc),
Nieuw-Zeeland (50 cc), Turkije (440 cc) en Nigeria 600 cc). De bevruchtingsresul-
taten in de importlanden liepen uiteen van 12/2% tot 52%.

Bij een ander onderzoek bleek een verdunning van 1:3000, waarbij per cc (insemi-
natie) 500 duizend levende zaadcellen werden ingespoten, te ver te .gaan. Het be-
vruchtingspercentage bedroeg ongeveer 30 a 40%. Het samenvoegen van het zaad
van twee stieren voor de verdunning bracht in te.genstelling tot wat in Rusland was
gevonden .geen betere bevruchtingsresultaten. Wel bleek met gemengd zaad na 4
dagen bewaren nog een uitstekend bevruchtingsvermogen te bestaan, wat met de
enkelvoudige zaadmonsters in mindere mate het geval was. Deze laatste proeven
werden .genomen bij de „eolour rnarking" fokkerij, waar dus de afstamming der
kruisingsprodukten er niet zo veel toe deed. Dat deze techniek de bevruchtingsresul-
taten niet verbeterde, is met het oog op de registratie natuurlijk zeer verheugend.
Een onderzoek naar de betekenis van testis-biopsy voor de bestuderin.g van zaad-
ei.genschappen heeft voorlopig nog weinig positiefs op,geleverd. Wel schijnt er een
negatieve correlatie te bestaan tussen het aantal zaadcellen per cc zaad en de wijdte
van de zaadbuisjes.

Tenslotte bevat het jaarverslag nog een uitvoerig rapport over de betekenis van het
driemaal daa.gs melken, dat in Engeland voor 1.3% van de melkda.gen per koe
wordt toegepast, maar op sommi.ge bedrijven zijn meer dan 90% van de melkdagen
da.gen waarop de koeien driemaal worden gemolken.

Kopziekte kwam op 2887 bedrijven in de eerste drie weken na 23 mei 1955 voor in
228 gevallen op 140 (4.9%) bedrijven.

Pyogenes mastitis bij droogstaand vee werd in 1955 op 1200 onderzochte bedrijven
in juni op 0.26%, in juli op 0.13%, in augustus op 0.29%, in september op
0.50% en in oktober op 0.14% der bedrijven geconstateerd. In de andere maanden
komt het slechts zeer sporadisch voor.

NIEUWE TOEPASSINGEN VAN DE SLOKDARMSONDE BIJ HE T INGEVEN
AAN JONGE LAMMEREN EN ANDERE DIEREN. J. H. VV h i 11 o c k Coimll
Vet. 44, 128 (1954).

.\'\\;mv;uikelijk heeft W h i 11 O e k „dc oude kunst van een degenslikker" toegcpa.st
voor het ingeven aan proefratten. Hiervoor gebruikte hij een rechte metalen sonde,
waarbij zorgvuldig moet worden gezorgd, dat kojj, oesophagus en maag in een rechte
lijn worden gebracht.

\\\'oor het ingeven van i)henotheozinc bij schai)cn, ontwikkelde hij een buigzanie
mctalcn sonde met een volvormig einde. Deze sonde is verbonden aan een druk-
reservoir voor automatische vulling. Bij het inbren.gen moet o|) de juiste ko|)houditig
worden gelet. Dit apparaat heeft o.a. het voordeel, dat dc wol niet wordt bezoedeld.
Het is ook te gebruiken voor andere gcne(!smiddelen (tctrachloor inethylcen) en voor
andere diersoorten: kalveren en geiten. Bij het inbrengen kan door jjaljjatie van de
hals de bol in de oesophagus worden gevoeld.

Met een kleinere sonde met rubberuitcinde gelukte het hem met succes (i moederloze
of verstoten lammeren, die niet wilden drinken, colostrum in te geven. Ook een
l)raenuituur lam werd op deze wijze gevoed.

M<-t deze laatste sonde geeft\'W. ook geneesmiddelen in bij dammerdysentcric, n.1.
een triplcsulfapracparaat met kaoline en pectine, waarvan tic juiste samenstelling
niet is opgegeven. C. A. VAN DORSSEN

l\'ENK;iLLINE-C;ONC;EN\'I RA riE IN RUNDERBLOED EN MELK NA IN TRA-
MUSGULAIRE INJECITIE EN TOEPASSING DAARVAN BIJ MASTIllS-
BEHANDELING. S. E. S a d e k. J.A.V.M.A. 125 387 (1954).

\\\'olgens Sadek zijn redenen voor de intramammaire penicilline-behandeling bij
mastitis:

1. het geloof, dat er een barrière zou zijn, die parentcraal toegediende antibiotica
tegenhoudt.

4. de goede resultaten t.o. van streptococccnmastitis bij eerste behandeling.
Na<lelen van intramammaire behandeling zijn:

1. Mogelijkheid van inbrengen van pathogene microörganismcn, die ongevoelig zijn
voor antibiotica of chemotherapeutica.

5. de uitbreiding van het mastitisproces laat niet altijd een goed indringen van dc
penicilline toe.

Sadek kon bij een mastitiskoe reeds 1 uur na subcutane injectie van penicilliiu-,
deze in dc uier aantonen.

Het bleek hem, dat dc penicilline bij mastitisrunderen sneller dc uier bereikt dan
bij normae. Na intramusculaire injectie was dc penicilline na 2 uur aantoonbaar in
de melk cn bleef 24 uur aanwezig.

S a d c k acht de intramusculaire therapie een veilige methode, die indivi(hu-le
behandeling der kwartieren overbodig maakt en waarbij een uniforme penicilline-
spiegel van dc melk wordt bereikt. Hij injicieerde 3x op achtereenvolgende dagen
5000 E, penicilline per „Pound" lichaamsgewicht intramusculair of subcutaan en
bereikte hiermede goede resultaten bij streptococcen- en micrococcenmastitis.

liurcaii: Riihonslaan 123, Utrrcht, Tel. 030—11413. Gironummer .\'jnfiOB t.n.v. de
Maat.sehajjpij voor Diergeneeskunde, Utrecht.

Voor de contributieregeling 19.\')7 wordt verwezen naar de aan deze aflevering toe-
gevoegde bijlage.

Onderstaande dierenartsen, leden van de Maatschappij voor Diergneeskünde, hopen
in 19.57 hun dierenartsjubileum te herdenken:

Dr. E, R. F. Baudet, Roosendaalselaan 41, Vclp (GId.).
fi. Bruins, Regnerus Praediniusstraat 3, Winsum (Gr.).
Dr. S. R. Mensema, Asserweg 23, Beilen.
II. Postma, Nanningaweg 16, Oosterwolde.

W. F. G. van Capelle, Ilaerstraat 77, Oldenzaal.
If, il, ten Have, .Steenwijkerweg 28, VVoKega.
Dr, H, Hofstra, VVillemstraat 3, Sneek.
H, laibberts, van Mcursstraat 20, lltrecht,
I), Miildi\'r, Rijk.sweg A 98, Voorst,
Dr. J. (;. .Schoon, llolleweg 2, Heerlen.
E, Schreiir, .lulianaplein 9, Doetincheni.
Dr. J. G. C. van Vloten, van .Mphenstraat 8, Utrecht,
Dr. G, li, R, Willems, Re.genteselaan 89, Utrecht,
op 3 augustus:

D. Rijpkema, Burg. Wuiteweg 10, Drachten.
Dr. J. C, Stefels, Kerklaan 38, Heemstede.

Dr. E. de Boer, van Diepenburehstraat 108, \'s-Gravenhage.
K. Brandsnia, van Kollaan 22, Goor.

G. Hoogstraten, Amsterdamseweg 272, Amstelveen.
Dr. S. Koopmans, Maliebaan 32, Utrecht.

S. Makkinga, Dr. Wytemalaan 21, Westwoud.
W. van Veen, Mr. Risseeuwstraat, Oostburg.
J, v. d. Waal, Franz Lisztlaan 6, Heemstede.

J. H. ,\\kkerman, Zutphensestraat 17, Brummen.
Dr. J. B. Douwes, Volerakstraat Ihs, Amsterdam.
P. C. Eichholtz, Weteringschans 145, .Amsterdam.
H. .A. Haijtink, Balijeweg 15, Wolfheze.
Dr. F. J. Munnik, Rubenslaan 50, Bilthoven.

In verband met de sluiting van de drukkerij gedurende de Kerstweek moest de eerste
aflevering van 1957 reeds op 22 december 1956 gereed zijn.

Hierdoor is de omvang van deze aflevering kleiner geworden dan normaal: bovendien
zijn enkele gebruikelijke rubrieken uitgevallen.

De fisrus van de Diergeneeskundige Studenten Kring verzoekt de buiten.gewone leden
van de D.S.K. de contributie voor het lidmaatschap gedurende het jaar 1956-1957
te voldoen door storting op de girorekening 271994, ten name van de fiscus van de
Diergeneeskundige Studenten Kring te Utrecht.

Kort verslag van de gemeenschapp<-lijke ledenvergadering van de Groep
(xeneeskunde van het kleine Huisdier en de Groep Pluiniveewetenschap,
gehouden op 27 september 1956 in het restaurant Vredenburg te Utrecht.

Aanwrzig waren 12 leden van de eerstgenoemde groep en 23 leden \'van de tweede
groep, alsmede Dr. W. A. de Haan, .secretaris van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde. .

Dr. Scholten, die als voorzitter optrad, wees er in zijn openingswoord op, dat deze
gemeenschappelijke vergadering werd gehouden op initiatief van de Groep Kleine
Huisdieren en ten doel had de moeilijkheden te bespreken, welke de leden der beide
.groepen ondervinden, tengevolge van de toepassing van diergeneesmiddelen door an-
deren dan dierenartsen.

Als eerste spreker trad Dr. S. Koopmans op, die een overzicht gaf van deze moei-
lijkheden op kynologisch gebied en van de hierover gevoerde onderhandelingen met
de Raad van Beheer.

Deze onderhandelingen zijn vastgelopen zonder dat men tot een oplossing is gekomen,
hetgeen als een zeer onbevredigende situatie wordt aangevoeld.

Dr. Scholten, welke namens de Groep Pluimveewetenschap sprak, gaf een overzicht
van het ontstaan der huidige ongewenste toestanden op dit gebied en van de omstan-
digheden welke daartoe hebben geleid. Voorts noemde hij als mogelijkheid om tot
een betere oplossing te komen het inschakelen der selecteurs en voorlichters tussen
dierenartsen en pluimveehouders.

Voor een dergelijke „samenwerking" achtte hij echter meer overleg tussen de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde en de Mengvoederindustrie noodzakelijk, teneinde tot
betere algemene gedragslijnen te komen.

Hierop ontspon zich een uitvoerige en zeer levendige discu.ssie, waarbij meerdere
voorst.-llen werden besproken en ook de mening van dc industrie naar voren werd
gebracht.

De voorzitter concludeerde hieruit tenslotte, dat voor de Groep Kleine Huisdieren
meuwe onderhandelingen met de Raad van Beheer gewenst waren en voor de Groep
1 luunveewetenschap overleg met de mengvoederindustrie en de pluimveeselecteur
Hij achtte het echter nog niet mogelijk om te komen tot een gemeenschappelijke reso-
lutie en meende de beide kwesties terug te moeten verwijzen naar een nadere be-
spreking in de respectievelijke groepen afzonderlijk.

Nadat bij de rondvraag nog d<- wens naar voren was gebracht om de groepen wat
nieer volmacht van handelen te geven, sloot de Voorzitter deze zeer geanime,-rde
bijeenkomst met een woor<l van dank, in het bijzonder voor de van alle aanwezigen
ondervonden medewerking aan zijn niet lichte taak.

Het Hoof<lbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

S. L. Nathans, Boulevard Heuvelink 100, Arnhem.
A. G. J. Ruys, Prins Bernhardlaan 21, Woerden.

Utrecht, Frederik Hendrik.straat 9bis; tel. 030—15178 (orivé)
02980-81001 (bur.) ; gr. 34616; vet. adv. Wessanen\'s kon. Fabr. N.V te Wormer-\'

Mulder, Dr. D., tc Enschede, tel. no.\'s 05420—10852 (privé), 7750 (bur. K.I.), 7711

Oijen, Prof. C. F. van, te Driebergen, tel. aangesloten onder 03438—3108 (104)
■Fesink, Dr. J., van Kockengen naar Goes, Evertsenstraat 11, t(4. 01 100—3343, Direc-
teur G v D i d. prov. Zeeland. (113)
Venema, Y., van Utrecht naar Heerenveen, Burg, Falkenaweg 69, tel. 05130--2889
(privé), 2632 (bur,), P,, ass, bij Dr. H. S. Hofkamp. (Hj)

Wijsmuller, J. M., te \'s-Hcrtogenboseh, Zuid Willemsvaart R5, tel. 04100-80^5
gr. 240194 (overname praktijk (i. W. J. Wouters). (1 — )

Postma, Dr. C:., te Amsterdam, te rekenen m,i,v, 1 januari 1957, tot plaatsvervangend
Inspecteur van de Vecartsenijkundige Dienst, - \'

.Scijffers, S, M., te Amsterdam, te rekenen m.i.v. 1 januari 1957, tot plaatsvervangend
inspecteur van de Vecartsenijkundige Dienst. ( \' " )

Gelder, G. van, te Amsterdam, te rekenen m.i.v. 1 januari 1957, tot R.jkskcurmeester
in bijzondere dienst bij de Vecartsenijkundige Dienst. (»-)

Remnu-rswaal, A. J. A., tc Sassenheim, te rekenen m.i.v, 1 oktober 19.)6, tot Rijks-
k.-urmcester in bijzondere dienst bij dc Vccartsenijkim.ligc Dienst ter

Rijlenga, Ci., te Rotfrdam, te rekenen m.i.v, 1 januari 1957, tot Technical Assistent

Brandsma, K., tc Goor, op zijn verzoek, te rekenen m.i.v. 1 september 1956, als plaats-
vervangend Inspecteur van dc Vecartsenijkundige Dienst in h. t district Friesland^.

Voorthuijsen, W., tc H.\'iloo, op zijn verzoek, te rekenen m.i.v.. 1 januari \'"\'\'\'J.
Rijkskeurmecster in bijzondere dienst bij de Vecartsenijkundige Dienst. (1 WJ

Zij volgt momenteel een cursus „Dierenarts-assistente",
waarvan zij in juli 1957 het diploma hoopt te behalen.
Jetty van Riesen, Stationsstraat 1, Bergen op Zoom.

Over het bestaan van een eventuele immunisatorische verwantschap tussen
pokken en mond- en klauwzeer is in de loop der tijden reeds vrij dikwijls
geschreven. Zelf kwamen wij, (de Blieck en Jansen (1)) op grond
van onze experimenten in 1933 tot deze slotsom: bij caviae bestaat geen
wederkerige immuniteit tussen pokken en mond- en klauwzeer. Deze
uitspraak was gebaseerd op de volgende proefuitslagen:

1. Vijf, van pokken herstelde, caviae waren alle binnen 39 dagen te
infecteren met mond- en klauwzeer stam O; niet de geringste algemene,
noch locale immuniteit was te bespeuren; alle caviae kregen gegenera-
liseerd mond- en klauwzeer.

2. Vier en twintig caviae, die gegeneraliseerd mond- en klauwzeer, stam
O, hadden doorstaan, bleken geen van alle immuun te zijn voor pokken.

3. Drie caviae, die gegeneraliseerd mond- en klauwzeer, stam A, hadden
doorstaan en

4. Zeven caviae, hersteld van gegeneraliseerd mond- en klauwzeer, stam
C, waren evenmin immuun tegen pokken.

Uit de door ons genoemde literatuur moge toen reeds gebleken zijn dat,
als men runderen vaccineert met vaccine die verontreinigd geraakt is met
mond- en klauwzeervirus, dit laatste virus tot het uitbreken van mond- en
klauwzeer aanleiding geven kan.

Bij het nalezen der literatuur werd toch opnieuw mijn aandacht getrokken
door de\'mededeling van Gildemeister en Helm: „Ueber die anta-
gonistische Wirkung des Vakzinevirus auf das Virus der Maul- und
Klauen-seuche im Meer.schweinchenversuch" (1932) (2). Deze publikatie,
die door ons in 1933 reeds vrij uitvoerig werd aangehaald, vermeldt de
volgende proeven; Gildemeister en Helm namen gelijke delen
vaccinevirus en cavia-mond- en klauwzeerepitheel-suspensie, mengden dit
en entten hiermee 10 caviae intracutaan in de zool; voorts entten zij
(controle) 10 caviae met alleen mond- en klauwzeer. Twee dagen later
hadden alle 10 controles gegeneraliseerd mond- en klauwzeer; van de
proefgroep slechts 2. Deze proef werd verricht onmiddellijk na het mengen
der beide virussen. Ook als zij het mengsel 28 dagen bewaarden en dan
de proef instelden, was het resultaat gelijk. Proeven met mond- en klauw-
zeer-materiaal van het rund gaven bij de caviae bok weer overeenkomstige
resultaten. Vele proeven werden op deze wijze verricht, steeds was er veel
meer mond- en klauwzeer bij de controles dan bij de gemengd geïnfec-

teerde dieren. Daarna werden de proeven in plaats van intracutaan,
cutaan verricht; ook in deze proeven was, alhoewel minder duidelijk,
remming ten opzichte van het mond- en klauwzeer te zien. Op grond
van deze proeven zijn de auteurs van mening dat het vaccinevirus een
antagonistische invloed op het mond- en klauwzeervirus heeft.
Voorts bleek uit hun proeven, dat als men vooraf caviae een vaccine-enting
laat doormaken, met het doel ze immuun te maken voor vaccine, een
grotere gevoeligheid voor mond- en klauwzeer opgeroepen wordt. Dit
bleek niet alleen uit de proeven waarin de herstelde vaccine-caviae na-
geënt werden met mond- en klauwzeervirus alleen, doch zelfs ook als met
het mengsel mond- en klauwzeervirus-vaccine nageënt werd. In dat laatste
geval is de remming van vaccine op mond- en klauwzeervirus toch nog
naspeurbaar: „Immerhin waren aber auch bei diesem Versuch 24 Std.
nach der Infektion von 10 mit Mischvirus infizierten Tieren erst 3 an der
Infektionsstelle erkrankt, während alle 10 Kontrolltiere zu dieser Zeit
bereits generalisierte Blasenbildung zeigten".

Tenslotte vragen de auteurs zich af „ob die antagonistische Wirkung sich
nur gegen den von uns verwendeten Maul- und Klauenseuchestamm
oder auch gegen andere Stämme richtet."

Mijns inziens moet men hierbij niet alleen aan antagonisme, doch ook
aan andere verklaringsmogelijkheden denken; immers de auteurs spoten
niet alleen de beide virussen intracutaan in, doch ook het materiaal, ziek
cavia- en runderepitheel, dat deze virussen bevatte; ongetwijfeld werden
ook micro-organismen levend of dood mede naar binnen gebracht; dit
alles werd, als een suspensie in glycerine-water, gedeponeerd in een steek-
kanaal, dus in een door trauma ontstane holte. Hoe reageert het lichaam
op een dergelijke ingreep ter plaatse en in hoeverre kan er een afweer
ontstaan, gericht tegen de ingebrachte grovere massa, welke afweer mis-
schien het mond- en klauwzeervirus meer remt dan het vaccine virus?
Een en ander leidde ons tot het verrichten van het volgende experiment.

Teneinde de onderlinge beïnvloeding iets meer onafhankelijk te maken
van een verwonding en van bijkomstige bestanddelen werd de volgende
proef ingezet. Met ingang van 26 februari 1953 werden dagelijks 2 caviae
op één pootje geënt met vaccine (éénmaal werden op 1 dag 3 caviae
geënt). Het vaccinemateriaal was verkregen door middel van eienting, de
laesies op de eivliezen kwamen overeen met de beschrijving zoals D o w n i e
die van vaccine geeft. De eivliezen werden gesuspendeerd in 50 %, ge-
bufferde glycerine; de suspensie werd verdeeld over een aantal kleine
buisjes en daarna bij — 20° C. bewaard. Dagelijks werd 1 buisje verbruikt
voor de enting van 2 caviae; deze entingen werden verricht van
26 februari 1953 tot en met 19 maart 1953. Alle entingen werden verricht
op het linkerachterpootje, alle caviae waren mannelijk, van nagenoeg ge-
lijke ouderdom en afkomstig uit onze eigen fokkerij. De enting werd
verricht door drie evenwijdige scarificaties aan te brengen in de lengte
richting van het voetzooltje op dusdanige wijze, dat er nagenoeg geen
bloeding ontstond; hierna werd het vaccinernateriaal ingewreven. Alle
caviae kregen op het linkerachterpootje, meestal na 3 ä 4 dagen, soms

iets eerder of later, een duidelijk positieve pokkenreactie; er ontstond
geen generalisatie.

Op 16 maart 1953 werden alle proefcaviae op het rechterachterpootje
geënt met mond- en klauwzeer, stam O (D r. H. S. F renk el was zo
welwillend ons deze stam, aangepast aan de eavia, te verschaffen); de
enting werd verricht door één scarificatie aan te brengen, waarna het
O virus-materiaal (fijn gemaakt cavia-epitheel) werd ingewreven; behalve
de in totaal 45 proefcaviae werden 10 controle-caviae op dezelfde wijze
besmet.

Als groep I is te beschouwen het aantal caviae geënt met vaccine ge-
durende het begin van het experiment n.1. de caviae 53, 54, (geënt
26 februari), 56, 57, 58 (27 februari), 59, 60 (28 februari) en 61, 62
(1 maart); deze 9 caviae waren op de datum der mond- en klauwzeer
besmetting (16 maart, dus 18 ä 15 dagen later) genezen van vaccine;
alleen bij no. 62 werd genoteerd: nagenoeg genezen. Eén dag (24 uur)
na de mond- en klauwzeer besmetting (17 maart) werden de volgende
reacties van het rechter achterpootje genoteerd:

-f- -- duidelijke blaar; (-|-) = vermoedelijk beginnende blaarvorming;
w = warm; — = negatief.

Dc vaccinecaviae, als groep, waren dus duidelijk gevoeliger voor mond-
en klauwzeer dan dc controles, hetwelk dus overeenstemt met de zojuist
aangehaalde mededeling van Gildemeister en Helm.
Dit verschil manifesteerde zich twee dagen later op 19 maart nog duide-
lijker. Van de 9 vaccinecaviae was toen één cavia (no. 56) gestorven; van
de 10 controles was er nog geen gestorven; alle caviae waren ziek en
hadden een vochtige neus en mond, doch van de 8 nog levende vaccine-
caviae hadden er 7, behalve de primaire entblaar rechts achter, een
duidelijke secundaire blaar op de van vaccine herstelde linker achterpoot;
alleen cavia 62 was links achter nog niet doch dit pootje had ruim

1 dag later eveneens een mond- en klauwzeerblaar. Bij de 10 controle
caviae echter, kon op 19 maart op het linker achterpootje hij geen van
alle een secundaire blaar waargenomen worden.

-(- = mond- en klauwzeerblaar; f gestorven aan mond- en klauw-
zeer; — = negatief.

Op 21 maart en daarna werden blaren aan de voorpootjes bij de vaccine-
caviae waargenomen, wat dus de indruk geeft dat het mond- en klauw-
zeervirus zich sneller ontwikkelt in het nieuwe epitheel van het herstelde
vaccine-pootje dan in het epitheel van de voorpootjes. (Dat het vaccine-
virus de caviae gevoeliger maakt voor het mond- en klauwzeer, blijkt ook
nog als men alle proefcaviac op 20 maart vergelijkt met de controles. Van
de 45 proefcaviae waren op die datum 11 gestorven; van de controles
nog geen enkele).

a. opnieuw is gebleken dat vaccine niet immuniseert tegen mond- en
klauwzeer (O).

b. caviae, pas hersteld van vaccine, zijn zelfs gevoeliger voor mond- en
klauwzeer dan ongevaccineerde caviae.

e. deze gevoeligheid is waarneembaar aan een zich sneller ontwikkelen
van een primaire blaar op de entplaats en aan een zich sneller ont-
wikkelen van generalisatie; juist op het pas van vaccine herstelde
pootje doet zich een secundaire blaarvorming het eerst voor.

Deze activering van een virusbesmetting (in dit geval dus mond- en
klauwzeer), kort na een vaccinatie, is ook mogelijk te achten voor andere
virussen, een omstandigheid dus, welke niet ten gunste is voor vaccinatie
met vaccine in het algemeen.

bijzonder goed bruikbaar zouden kunnen zijn om in mond- en klauwzeer-
virus bevattend materiaal, dat weinig virus bevat, hetwelk aanvankelijk
moeilijk bij normale caviae wil aanslaan, het virus aan te tonen.

Eveneens als aparte groep te beschouwen zijn de caviae van het laatste
deel der proef: 612, 613, 614, 615, 622, 623, 630, 631, 632 en 633. Deze
10 dieren waren met vaccine (l.a. poot) geënt op 15, 16, 17, 18 en 19
maart en op 16 maart met mond- en klauwzeer op het r.a. pootje. Op
17 maart werden de volgende mond- en klauwzeerreacties waargenomen:
2 X 5 X ( ), 1 X w, 2 X —. Op 19 maart was de toestand van de
vaccinegroep aldus, dat één cavia aan mond- en klauwzeer gestorven was en
dat de andere 9, evenals de 10 controles ziek waren en een zeer natte
mond hadden. De caviae 632 en 633 konden op 19 maart nog op het l.a.
pootje met vaccine geënt worden; een mond- en klauwzeerblaar had zich
daar nog niet ontwikkeld. De tabel geeft de toestand weer zoals die was
op 20 maart.

mond- en klauwzeerreactie l.a. op 20 . 3 . 1953 (4 dagen na de mond-
en klauwzeerenting r.a.)

— = neg.; (-j-) = beginnende mond- en klauwzeerblaar;
-f- = mond- en klauwzeerblaar; dubieus onduidelijke reactie,
(f) = op 20 . 3 . \'53 gestorven, uitgezonderd no. 614 die reeds op
19 maart stierf; (tenslotte zijn allen gestorven).

De 10 controle-caviae waren op 20 maart ziek, de mond en de neus waren
zeer vochtig, doch alleen cavia 642 had blaren aan het niet geënte
achterpootje; de sterfte was op die dag nog nihil. De caviae 614, 615; 622,
623; 630 en 631 bewijzen dat mond- en klauwzeer, via generalisatie, een
blaar l.a. geeft, op het pootje dus, dat op diezelfde dag, 1 dag na en 2 dagen
na de besmetting met mond- en klauwzeer r.a., geënt was met vaccine.
Op de l.a. pootjes van deze caviae, en hetzelfde geldt voor de caviae 612,

613, 632 en 633, ontwikkelde zich geen vaccineblaar; daarentegen meestal
wel een mond- en klauwzeerhlaar. Het verschil tussen een vaccine- en een
mond- en klauwzeerreactie is zeer duidelijk, bij de eerste bestaat ernstige
zwelling van het gehele cavia-voetje, de blaar heeft een gelig aspect, de
inhoud is pusachtig en de blaarbodem is onregelmatig, necrotisch; de
tweede geeft geen heftige reactie van het pootje in zijn geheel; de blaar is
bleker, de inhoud is dun sereus, de blaarbodem is glad en rood. Of toch
niet vaccine in de secundaire mond- en klauwzeerblaar aanwezig was, is
niet uit te sluiten; dit werd niet verder nagegaan. De gehele groep van 10
is tenslotte gestorven, van de controlegroep stierven 8 van de 10 caviae.
Uit deze groep blijkt mijns inziens, dat caviae, die geënt worden met
vaccine, op de entplaats geen macroscopisch waarneembare vaccinereactie
krijgen als een mond- en klauwzeer-besmetting op het andere pootje, op
dezelfde dag, of kort er voor verricln werd. Als het mond- en klauwzeer-
virus dus via de bloedbaan in het epitheel van het met vaccine geënte
pootje aankomt, ontwikkelt het zich ongeremd. Dit is dus tegengesteld aan
de door Gildemeister en Helm gedane waarneming na infectie
van een mengsel op één pootje. Zelfs is de uitslag in onze proef omgekeerd
te noemen, n.1. dat het vaccinevirus geremd wordt; immers zelfs het
vaccinevirus dat 24 uur voorsprong had bij de caviae 612, deed geen
klinisch waarneembare pokkeneruptic ontstaan. De bij elkaar behorende
caviae 612 en 613 (op dezelfde dag gevaccineerd, 15. 3 . 1953) vormen de
overgang naar de aanstonds te bespreken groep Hl.
Mijns inziens mag dus gezegd worden:

a. het mond- en klauwzeervirus wordt bij caviae door vaccine niet geremd;
eerder versneld als men het apart appliceert.

b. het vaccinevirus wordt geremd in het stadium van mond- en klauwzeer
generalisatie.

(Opmerking: dat in deze proefgroep de secundaire mond- en klauwzeer-
blaar op de met vaccine geënte l.a. poot eerder optrad dan de secundaire
erupties bij de controles, mag zonder meer niet toegeschreven worden aan
een bevorderende werking van de vaccine, immers een secundaire eruptie
treedt altijd eerder op aan beschadigd, (in dit geval gescarificeerd)
epitheel. Dit laatste zou kunnen verklaren waarom de caviae 632 en 633
op 20 . 3 . 1953 l.a. nog negatief waren; immers de scarificaties waren hier
wellicht te laat (3 dagen na de mond- en klauwzeer besmetting) aange-
bracht. Bovendien is primaire besmetting van de l.a. poot mogelijk geweest
door rechtstreekse overbrenging van virus van de pas geënte r.a. poot op
de l.a. poot. Toch meen ik te mogen zeggen dat tabel Hl en het vermelde
in de daarop volgende alinea wijzen op een grotere gevoeligheid van de
vaccine-groep.

Van de tussen groep I en H gelegen groep Hl waren de eerste caviae
met vaccine besmet op 2 maart, de laatste op 14 maart; de mond- en
klauwzeerenting geschiedde op 16 maart. Van deze in totaal 26 caviae
verkeerden de linker achterpootjes allen in een beginnend, optimaal of
afnemend stadium van vaccinereactie, uitgezonderd de caviae met vaccine
geënt op 13 en 14 maart waarbij op de dag van de mond- en klauwzeer-
enting (16 maart) wel enige warmte en geringe zwelling viel waar te

nemen, doch nog geen duidelijk ty]3ische vaccinereactie. Bij de caviae met
vaccine geënt op 2 maart, was nog een ingedroogd korstje aanwezig op
een overigens hersteld pootje. Vergelijken we deze proefcaviaegroep met
dc controlegroep dan valt op te merken, dat op 17 maart, dus 24 uur
na de besmetting met mond- en klauwzeer op het r.a.pootjc, de reacties
op dit pootje als volgt waren:

Ook in deze groep dus een duidelijke aanwijzing van het door vaccine
gesensibiliseerd worden voor mond- en klauwzeer, wat ook blijkt uit de
toestand op 20 maart: van de controles nog geen caviae gestorven, van
de proefgroep 5 gestorven aan mond- en klauwzeer.

In het verdere verloop werd bij de proefcaviae klinisch geen mond- en
klauwzeer waargenomen aan het l.a. pootje, alhoewel toch alle caviae (op
één na) duidelijk symptomen van generalisatie hebben gehad; meermalen
kon met absolute zekerheid blaarvorming aan de voorpootjes worden
waargenomen terwijl toch langs de randen van reeds droge pokkenkorstjes
op de l.a. poot niet de geringste blaarvorming viel waar te nemen. Deze
proefuitslag leidt m.i. tot de volgende conclusie:

epitheel dat reeds in een stadium van ontsteking verkeert tengevolge
van vaccineinfectie of nog niet volledig hersteld is van deze infectie,
is geen gunstig milieu voor het mond- en klauwzeervirus (O).
Deze proefuitslag, n.1, dat een met vaccine geënt geweest zijnd caviapootje,
mits niet te kort en niet te lang na deze \\accinatie, ongevetM\' gedurende
13 dagen geen geschikt milieu is voor de ontwikkeling van het mond- en
klauwzeervirus, werd nog nader bevestigd door een tweede proef die op
overeenkomstige wijze als de eerste uitgevoerd werd.
Er werden ,\')4 zelfgefokte vrouwelijke caviae gebruikt, allen van vrijwel
gelijk lichaamsgewicht; zij werden verdeeld over 2 groepen n.1.

groep 2, bestaande uit 14 controledieren, welke niet met vaccinevirus be-
smet werden.

Nadat in groep 1 van 20 juli af begonnen werd per dag 2 caviae met vaccine
te enten, hetwelk werd voortgezet tot en met 8 aug. 1953, werden onder-
tussen alle 54 caviae op 7 aug. 1953 geënt met mond- en klauweer-O-virus
op het rechter achterpootje. Alle dieren kregen gegeneraliseerd mond- en
klauwzeer; het opvallende was weer, dat bij 28 van de 40 proefcaviae op
het linker achterpootje, het pootje dat dus gevaccineerd was, zich geen

macroscopisch waarneembare mond- en klauwzeer-reactie ontwikkelde.
Bovendien .bleek weer, dat dit uitblijven van een mond- en klauwzeer-
blaar links achter, terwijl elders in het lichaam zich overal generalisatie
voordeed, niet willekeurig verspreid voorkwam onder de 40 proefcaviae.
hetwelk uit onderstaande tabel blijkt; deze tabel geeft de datum van enting
met vaccine, met daarachter de reactie na de infectie met mond- en
klauwzeer op het „vaccine" pootje.

Uit het bovenstaande blijkt dat de caviae die 1 a 2 dagen (5 aug.) tot en
met 13 a 14 dagen (24 juli) vooraf geënt waren met vaccine, op het
linkerachterpootje, op dit pootje juist niet, althans niet macroscopisch
waarneembaar, mond- en klauwzeer kregen (kolom B). (Dit tijdsbestek
komt geheel overeen met dat van de eerste proef). Erkend moet worden
dat in deze proef evenals in de vorige de beoordeling door de aanwezige
pokkenreacties, zoals vanzelf spreekt, het meest bij de jonge, acute reacties
soms moeilijk was; daarentegen bleek in vele gevallen toch wel duidelijk
het weg blijven van een mond- en klauwzeerblaar, niettegenstaande aan-
wezige generalisatie elders in het lichaam; de caviae van 21, 22 en 23 juli
bijvoorbeeld hadden macroscopisch herstelde „vaccine"-pootjes, zodat de
waarneming zonder twijfel door niets verstoord werd; van deze 6 caviae
kregen er 4 links achter geen mond- en klauwzeer. De links achter wel
positief geworden caviae van 20, 22 en 23 en 24 juli (kolom A), tonen
aan, dat liet niet aangetast worden van het pas van vaccine macroscopisch
herstelde epitheel van betrekkelijk korte duur is. Het is dan ook zeer
twijfelachtig of men hierbij het woord immuniteit mag gebruiken. Wel-
licht is het zo, dat het door vaccine ziek geworden of nog niet werkelijk
volledig herstelde epitheel, door het mond- en klauwzeervirus niet als
verkieslijk milieu wordt beschouwd, hetwelk wijst op zeer selectief cel-
parasitisme. Hiermede stemt overeen, hetwelk evenals in de eerste proef
ook nu weer werd waargenomen, dat het mond- en klauwzeervirus, op
het rechter achterpootje ingebracht, via de bloedbaan aangekomen in het
„vaccine" pootje van de kort daarna, gelijktijdig en kort daarvóór aan-
gebrachte vaccine, nog geen verhindering ondervindt (kolom C), daar

het epitheel dan nog niet dermate beschadigd is dat het een ongeschikt
milieu voor het mond- en klauwzeervirus zou zijn. De beide vaccine-caviae
van 8, 7, 6 en één van 5 aug., die 7 aug. op het andere pootje met
mond- en klauwzeer besmet werden, hebben alle een blaar op het met
vaccine geënte pootje gekregen, die niet het macroscopische aspect had
van vaccine doch wel van mond- en klauwzeer. Dit laatste is geenszins
bevreemdend, daar de vaccine op het caviapootje langer incubatietijd
heeft dan het mond- en klauwzeervirus.

In de hierboven beschreven proeven heeft via de bloedbaan het mond- en
klauwzeervirus de gelegenheid gehad epitheelcellen aan te treffen, voor-
afgaand — gelijktijdig — en daarna besmet met vaccine; hierbij heeft zich
het verschijnsel van remming van het mond- en klauwzeervirus veroorzaakt
door vaccine niet voorgedaan; wel bleek dat epitheel aangetast door en
nog niet volledig hersteld van vaccine een ongunstig milieu is voor mond-
en klauwzeer (stam O).

Remming van vaccine na mond- en klauwzeer werd wel waargenomen.
Deze uitslag is dus het tegenovergestelde van de waarneming van Gilde-
meister en Helm. Evenwel dient hetzelfde voorbehoud gemaakt te
worden als zij deden, n.1. dat rekening gehouden moet worden met
eventuele bijzondere eigenschappen, behorende aan de in de experimenten
gebruikte virusstammen. In ons geval bijvoorbeeld werd geëxperimenteerd
met een mond- en klauwzeer-stam die snel generalisatie gaf en een vaccine-
stam die geen generalisatie gaf. Op grond van deze proeven en die van
Gilde meister en Helm blijkt dat onderlinge beïnvloeding van het
aanslaan van vaccine en mond- en klauwzeervirus o.a. bepaald wordt door
de wijze van aanbrengen der infectie.

In 1932 vermeldden Gildemeister en Helm, dat vaccine-virus in staat is
mond- en klauwzeer-virus tc remmen; zij verrichtten hun proeven bij caviae.
In de thans door dc schrijver vermelde proeven, eveneens verricht bij caviae, doch
niet gebruik van een andere techniek, werd geenszins een der.gelijke remming van het
mond- en klauwzeervirus opgemerkt. Uit de proeven blijkt, dat mond- en klauwzeer-
virus zich bijzonder snel ontwikkelt in pas van vaccine herstelde cavia-voetzooltjes en
zich ongestoord ontwikkelt in kort van te voren met vaccine geënte caviavoetzooltjes.
Bij alle met vaccine besmette caviae was gemakkelijk gegeneraliseerd mond- en klauw-
zeer op te wekken. (Slechts in het door vaccine aangetaste voetzooltje werd klinisch
geen mond- en klauwzcer-blaar gezien).

Schrijvers bevinding komt dus overeen met het ongestoord uitbreken van mond- en
klauwzeer onder rundvee, destijds in Noorwegen (1927), nadat dit vee geënt was met
vaccine, die, naar achteraf bleek, met mond- en klauwzeer-virus verontreinigd was.
Van een wederkerige immuniteit tussen vaccine- en mond- en klauwzeervirus is geen
sprake. Het is zelfs zo — Gildemeister en Helm vermeldden dit reeds en
ook uit de nu verrichte proeven bleek zulks — dat tegen vaccine geïmmuniseerde
caviae, althans enige tijd na deze enting, bijzonder gevoelig zijn voor mond- en klauw-
zeer.

Gildemeister and Helm mentioned in 1932 that vaccinia virus is able to
check the development of foot-and-mouth disease virus; they experimented with
guinea-pigs.

Such a check of foot-and-mouth disease virus was by no means observed by the
author in his experiments. He too used guinea-pigs but he applied an other technic.
It is evident from his experiments that foot-and-mouth disease virus develops excep-
tionnally rapidly in the foot pad of a guinea-pig scarcely recovered from vaccinia,
and develops indisturbedly in the foot pad of a guinea-pig having been inoculated
with vaccinia shortly before. Generalized foot-and-mouth disease could easily be
provoked in alle guinea-pigs infected with vaccinia. (Only in the foot pad affected
by vaccinia no vesiscles of foot-and-mouth disease could be observed clinically.)
So the author\'s finding agrees with the undisturbed outbreak of foot-and-mouth di-
sease in cattle in Norway (1927), after this cattle had been vaccinated with vaccinia
which afterwards proved to be contaminated with foot-and-mouth disease virus.
There exists no reciprocal immunity at all between vaccinia and foot-and-mouth
disease virus. Guinea-pigs immunized against vaccinia are even particularly susceptible
to foot-and-mouth disease at least during some time after the vaccination; Gilde-
meister and Helm already mentioned this fact and it has also become clear from
the author\'s experiments.

Gildemeister et Helm mentionnaient en 1932 ,que le virus vaccinal devait
être en état de causer une inhibition de développement du virus de la fièvre aphteuse;
ils expérimentaient avec des cobayes. Une telle inhibition du virus de la fièvre
aphteuse n\'était pas du tout observée dans les expériments faits par l\'auteur. Il se
servait aussi des cobayes, mais il employait une autre technique. Il apparaît des
expériments, que le virus de la fièvre aphteuse se développe extra-ordinairement vite
dans les plantes du pied des cobayes guéries récemment du virus vaccinal, et se déve-
loppe normalement dans les plantes du pied des cobayes inoculées avec le virus
vaccinal peu de temps d\'avance.

De la fièvre aphteuse .généralisée pouvait être provoquée facilement chez tous les
cobayes infectés avec le virus vaccinal. Seulement dans la plante du pied de cobaye
affectée du virus vaccinal aucune vesicule de fièvre aphteuse n\'était observée.
Ainsi l\'expérience de l\'auteur correspond avec l\'éruption effrénée de la fièvre
aphteuse parmi des vaches en Norvège (1927), après une vaccination avec du virus
vaccinal, qui plus tard se trouvait souillé par du virus de la fièvre aphteuse.
Il n\'y a aucune immunité réciproque entre le virus vaccinal et le virus de là fièvre
aphteuse. Au contraire des cobayes, qui ont été immunisés contre le virus vaccinal
sont extrêmement susceptibles de la fièvre aphteuse, tout au moins quelque temps
après cette vaccination. Gildemeister et Helm ont déjà mentionné ce fait,
qui résulte aussi des expériments de l\'auteur.

In 1932 meldeten Gildemeister und Helm, dasz Vakzinevirus imstande sei
die Entwicklung des Maul- and Klauenseuchevirus zu hemmen; sie experimentierten
mit Meerschweinchen.

Bei den in diesem Artikel beschriebenen Experimenten, in denen gleichfalls Meer-
schweinchen gebraucht wurden, jedoch eine andere Technik angewandt wurde,
konnte vom Verfasser keinesweges eine derartige Hemmung des Maul- und Klauen-
seuchevirus festgestellt werden. Aus den Experimenten .geht hervor, dasz das Maul-
und Klauenseuchcvirus sich auszerordentlich schnell entwickelt in Meerschweinchen-
fuszsohlen, die eben genesen sind, und dasz es sich ungestört durch die Vakzine-
infektion entwickelt in kurz zuvor mit Vakzine geimpften Meerschweinchenfuszsohlen.
Bei allen mit Vakzine infizierten Meerschweinchen war generalisierte Maul- imd
Klauenseuche leicht zu erzeugen. (Nur in der von der Vakzine angegriffenen Fusz-
sohle wurde klinisch keine Maul- und Klauenseucheblase gesehen.)
Des Autors erfahrung stimmt also überein mit dem ungestörten Ausbruch der Maul-
und Klauenseuche unter Rinder in Norwegen in 1927, nachdem dieses Vieh geimpft
worden war mit Vakzine, welche mit Maul- und Klauenseuchevirus verunreinigt war,
wie sich nachher herausstellte.

Es gibt gar keine gegenseitige Immunität zwischen Vakzine und Maul- und Klauen-
seuchevirus. Ja, es ist sogar so — Gildemeister und Helm meldeten dies schon
und es hat sich ebenfalls gezeigt aus den Experimenten des Verfassers — dasz gegen
Vakzine immunisierte Meerschweinchen, wenigstens einige Zeit nach dieser Impfung,
auszerordentlich anfällig sind für Maul- und Klauen.seuche.

DE BLIECK, L. en JAC. J.\'\\NSEN: Bestaat er wederkerige immuniteit tussen pokken

en mond- en klauwzeer?; Tijdschr. v. Diergenesk. 60, 769 (1933).
GILDEMEISTER, E. en R. HELM: Ueber die antagonistische Wirkung des Vakzine-
virus auf das Virus dre Maul- und Klauenseuche im Mecrschweinchen-versuch.
Zentralbl. f. Bakt. Parasitenkunde und Infektionskrankheiten, Erste Abt. 125,
405 (1932).

Uit het Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten, Facuheitt der
Diergeneeskunde, Rijksuniversiteit Utrecht
(Directeur: Prof. Dr. F. C. KRANE VELD)

In het abattoir te Oranjestad, Aruba, werden gedurende de jaren 1953—
1956 regelmatig gevallen van een infectie met Demodex-mijten bij g!;eiten
waargenomen, terwijl einde 1955 eveneens enkele aangetaste va.rkens
werden gezien.

Demodex-infecties bij de geit {Demodex caprae R a i 11 i e t (1895).
Het eerste geval van een dergelijke infectie werd in Zwitserland in 1881
vermeld door N i e d e r n h e u s e r n bij een Saanengeit. Een beschrüjving
van de parasiet, afkomstig van een bok van de Ecole Vétérinaire te
Alfort, werd gegeven door R a i 11 i e t in 1895.

Hierna \\olgden spaarzame vermeldingen van gevallen in Europa, ttotdat
Röhr er (1935) aantoonde, dat bepaalde defecten van gelooide geiten-
vellen, op een infectie met Demodex berustten, waardoor tevens werd
bewezen, dat de aandoening in grote delen van Duitsland veelv uldig
voorkwam.

Gärtner (1920) gaf aan, dat in het voormalig Duits Oost Afrika
ongeveer 25 % van de geiten was geïnfecteerd.

Het eerste geval op het Westelijk Halfrond werd vastgesteld door C r a m
(1924) bij een Toggenburger geit, terwijl Durant (1944) aangaf, dat
de ziekte in de U.S.A. veel meer verspreid was dan oorspronkelijk werd
vermoed.

Op Aruba werd de infectie zowel waargenomen onder uit Columbia en
Venezuela geïmporteerde, als onder autochtone dieren. Zo was b.v . van
enkele zendingen uit La Guajira (Col.) 10-20 % van de dieren aangetast.
Het beeld van de demodicosis bij de slachtgeiten op Aruba kwam geheel
overeen met hetgeen in de literatuur hierover bekend is. In de diepere
lagen van de huid vormden zich erwtgrote knobbeltjes, die gevuld waren
met een droge, kruimelige tot kaasachtige massa, welke bij microscopisch
onderzoek vrijwel geheel uit Demodexmijten bleek tc bestaan.
Aan de behaarde huid waren meestal geen afwijkingen waar te nemen.
De haardjes waren voor het grootste deel gelokaliseerd in het schoft- en
ruggedeelte van de huid, terwijl de frequentie varieerde van een paar
knobbeltjes per dier tot enkele tientallen per dm^.

In de literatuur werd aanvankelijk aangegeven, dat deze knobbeltje:s zou-
den ontstaan door parasietenophopingen, speciaal in de smecrklieren. Vol-

Bijzondere dank zij betuigd aan de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Suri-
name-Ncderlandse Antillen (WOSUNA), welke door een subsidie de miogelijk-
heid tot dit onderzoek opende.

gens Röhrer (1935) ging het echter praktisch uitsluitend om een aan-
tasting der haarzakjes, waaromheen dan een min of meer uitgebreid cel-
infiltraat ontstond. In de zweetklieren werden door deze onderzoeker geen
veranderingen gezien.

In de coupes van de huid van de Arubaanse geiten kon worden opgemerkt,
dat de parasieten zich bevonden in holten, die omgeven waren door een
dunne laag verhoornend plavei-epitheel. Deze holten zouden zowel uit de
haarzakjes, als uit de smeerklieren kunnen zijn ontstaan. Op verschillende
plaatsen bestonden ophopingen van ontstekingscellen; de zweetklieren
bleken nooit veranderd.

De op Aruba gevonden parasieten komen vrijwel overeen met de opgave
\\ an R a i 11 i e t, met dien verstande, dat het abdomen — en daardoor de
totale lengte — wat kleiner is dan door genoemde onderzoeker wordt
vermeld.

In dit opzicht is het vermeldenswaard, dat Liesz (1926) (zie tabel en
foto) bij gevallen in Duitsland een aanmerkelijk langere parasiet beschreef,
welke zeer veel overeenkomst vertoonde met Demodex folliculorum.
In verband met het karakter van de halfwilde geitenhouderij op Aruba
bleken profylactische of therapeutische maatregelen ter bestrijding der
infectie onuitvoerbaar.

Demodex infecties bij het varken. {Demodex phylloides, C s o k o r 1879).
De parasiet van het varken werd het eerst in 1879 in Oostenrijk door
C s O k O r beschreven. Martin (1913) meldde het voorkomen der infec-
tie in Duitsland, Frankrijk, Spanje, Zweden, Algiers en Madagaskar,
terwijl Le Coultrein 1925 Demodex phylloides bij varkens op Bali
\\aststelde.

Het voorkomen op Aruba beperkte zich tot enkele gevallen, die alle
waren terug te voeren tot één bedrijf van ca. 200 dieren.
De afwijkingen waren in hoofdzaak gelokaliseerd op de voorhand, waarbij
bijzondere predilectieplaatsen bleken te zijn: de huid rond het rostrum
en de ogen, achter de oren, de kin en het bovenbeen (foto).
In de huid bevonden zich haardjes variërend in grootte van juist zichtbaar
tot die van een erwt, welke — evenals bij de demodicosis van de geit —
gevuld waren met een iets gele, kruimelig-kaasachtige massa, welke hoofd-
zakelijk uit Demodex-mijten bestond.

Volgens Baars en Müller (1930), die de infectie bij varkens in
Duitsland constateerden, zouden de meest oppervlakkig gelegen kleine
haardjes omgeven zijn door de wand der smeerklieren, waarvan de mem-
brana propria soms nog min of meer duidelijk viel te herkennen. Of de
grotere, door een bindweefselkapsel omgeven haarden, eveneens hun oor-
sprong vonden in de smeerklieren, bleek voor hen niet uit te maken.
In de lengtedoorsnede zagen deze onderzoekers een typische rangschikking
van de mijten, waarbij alle parasieten met de koppen naar de subcutis
waren gekeerd.

In de coupes van de Arubaanse gevallen kon worden vastgesteld, dat de
parasieten, evenals bij de geit, gelegen waren in met verhoornend plavei-
epitheel bedekte holten, welke waarschijnlijk als gemodificeerde haarzakjes
en smeerklieren waren op te vatten. Dc haardjes waren veelal omgeven
door een met ontstekingscellen geïnfiltreerde zone. Evenmin als bij de
geit werden veranderingen aan de zweetklieren gezien. Wat betreft de
ligging der parasieten, kon de waarneming van Baars en Muller

worden bevestigd, n.1. dat alle parasieten met hun vooreinde naar de
buitenzijde van het aangetaste huidgedeelte liggen en daarbij een naar de
subcutis gekeerde stand hadden.

De meest centraal gelegen mijten waren in min of meer sterke mate
gedegenereerd.

Het beeld en de afmetingen der op Aruba gevonden Demodexmijten
kwamen praktisch overeen met de opgaven van Martin (1913), dit
in tegenstelling tot de vermelding van Hirst (1919), die, speciaal voor
het abdomen, evenals voor de totaal-lengte, kleinere maten noteerde (zie
tabel).

IMj een onderzoek op het desbetreffende bedrijf bleek, dat ca. 10 % der
dieren min of meer was aangetast en dat vrijwel de gehele koppel ver-
schijnselen van jeuk vertoonde.

Daar aan individuele behandeling van de dieren niet te denken viel, werd
de eigenaar de raad gegeven om de sterk aangetaste dieren te slachten en
om de rotsen en palen, waaraan de dieren zich regelmatig schuren, dage-
lijks te besproeien met een sterke „Scabexaan"-oplossing.
In hoeverre dit laatste een factor van betekenis was, in de verbetering van
de toestand der dieren, is moeilijk vast te stellen, doch na enige tijd werd
geen last meer van jeuk ondervonden.

Op Aruba (Nederlandse Antillen) werd bij vele geiten, zowel onder geïmporteerde
(Columbia, Venezuela) als onder autochtone dieren, evenals bij een aantal op het
eiland geboren varkens demodicosis vastgesteld, waarbij het resp. ging om Demodex
caprae en Demodex phylloides.

Among many native goats and hogs on Aruba (Nethcrland Antilles) — as well as
among goats from Colombia and Venezuela — demodicosis was found. The parasites
were: Demodex caprae (goats) and Demodex phylloides (hogs).

Dans rille d\'Aruba (Antilles néerlandaises) la démodicosc a été constatée chez de
nombreuses chèvres aussi bien importées (Colombie, Vénézuéla) que de race autoch-
tone (Demodex caprae), de même que chez un certain nombre de porcins nés sur
l\'île (Demodex phylloides).

Auf Aruba (niederländische .Antillen) wurde bei vielen Ziegen, sowohl importierten

(Kolumbien, Venezuela) als autochtonen, ebenso wie bei einer Anzahl auf der Insel
geborener Schweine, Demodicosis festgestellt, wobei es sich um Demodex caprae bzw.
Demodex phylloides handelte.

En Aruba (Antilias holandesas) ho sido comprobada la existenci de demodicosis en
numerosas cabras tanto importadas (Colombia, Venezuela) como autóctonas (De-
modex caprae), asi como en cierto numero de cerdos nacidos en la isla (Demodex
phylloides).

BAARS, C. und MÜLLER, J.: Ein Fall von Demodex (Akarus-) Räude beim
Schwein in der Lebensmittclkontrolle. Zeitschr. Fleisch- und Milchhyg., 40, 1930,
267.

geneesk., 38, 1925, 370.
CRAM, E. B. : Dcmodcctic mange of the goat in the United States. Journ. Am. Vet.

Med. Ass., 66, 1925, 475.
DURANT, A. J.: Demodectic mange in the milkgoat. The Milk Goat World, 29,
May 1944.

GÄRTNER, W.: Beiträge zur tropischen Veterinärmedizin. Bcrl. Tierärztl. Wochen-
schr., 36, 1920, 501.

GUIOCHON, P. : Contribution à l\'étude des demodexes animales. Thèse, Ecole Nat.
Vét. d\'Alfort, 1946.

(Natural History), 1919.
LIESZ, J.: Ueber cine Demodex Invasion bei einer Ziege. Deutsche Tierärztl.

Wochenschr., 34, 1926, 93.
MARTIN, M. A. : La gale démodécique du porc. Rev. Vét., 38, 1913, 391.
RÖHRER, H.: Demodicosis bei Ziegen. Tierärzd. Rsch., 41, 1935, 291.

Uit de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie der Rijks-
universiteit te Utrecht, üir.: Prof. Dr. F. C. v. d. Kaay.

Over ruptura uteri ante-partum acuta bij het rund zijn zeer weinig ge-
gevens in dc literatuur bekend. In de verschillende leerboeken over vete-
rinaire verloskunde en gynaecologie wordt het lijden besproken en wordt
er op gewezen, dat het vaak moeilijk, zo niet onmogelijk, is bij het levende
dier de juiste diagnose te stellen.

Gezien de zeldzaamheid van dit lijden leek het gerechtvaardigd twee door
ons waargenomen gevallen te beschrijven.

Anamnese: het betrof hier een vaars in de 8e maand van de graviditeit.
Het dier had sedert 20 uren niet meer gegeten of geherkauwd. Nadat de
defaecatie twaalf a vijftien uren achterwege was gebleven, was er wat
stijve, geleidelijk dunner wordende ontlasting afgekomen. Pijnuitingen had
het dier volgens de eigenaar niet vertoond.

Status praesens: De \\aars was in goede voedingstoestand en maakte een
\\rij levendige indruk. Het viel ons op, dat de buikomvang groter was dan
in dit stadium van de graviditeit redelijkerwijs verwacht mocht worden.
Zowel links als rechts waren de holten onder de dwarsuitsteeksels der
lendenwervels „opgevuld". Links werd dit door de licht tympanische pens
veroorzaakt. De pols bedroeg 88, de temperatuur 39° C. De ademhaling
was normaal, het type misschien iets meer costaal dan costo-abdominaal.
Pensbewegingen ontbraken.

Dc ligamenta sacro-spinosa et tubcrosa waren strak gespannen.
De vulva was normaal, uitvloeiing ontbrak.

De vagina vertoonde geen afwijkingen. Het orificium extenunn was nog
volkomen gesloten.

De licht gespannen darmwand bemoeilijkte het rectale onderzoek enigs-
zins. Allereerst viel op, dat de ledematen van de vrucht zo duidelijk voel-
baar waren. De zooivlakte van beide klauwtjes was naar dorsaal gericht.
Een der ledematen was tot in de bekkenholte te brengen en bleef ter
plaatse liggen.

De wand van de uterus voelde licht gerimpeld aan (juister uitgedrukt
„laag gerimpeld"). De grootte van de uterus was geringer dan in de 8e
maand van de dracht verwacht kon worden. Uiteraard rees aan de hand
van deze bevindingen het vermoeden dat er een uterusruptuur aanwezig

zou zijn, hetgeen bevestigd werd bij nauwkeurige rectale aftasting van de
uterus. De plaats waar de uterus gescheurd was bevond zich iets craniaal
\\an de cervix. Aldaar kon een hiaat in het verloop van de dorsale uterus-
wand worden vastgesteld. De ruptuur verliep in dwarse richting.
Het leek ons niet aanbevelenswaardig de vrucht per laparotomiam te ver-
wijderen en daarna de uterus te hechten. Daarom werd het dier naar het
slachthuis verwezen.

De slachting vond wegens vervoersomstandigheden eerst vijf uren later
plaats. Bij het rectaal onderzoek vlak voor de slachting werd vastgesteld,
dat de uterus zich zeer sterk had samengetrokken en de vrucht geheel in
de buikholte lag. Aan dc binnenzijde van de ruptuur waren duidelijk en-
kele carunculae voelbaar.

Bij het openen van de buikholte liep er een matige hoeveelheid lichtrode,
fris riekende vloeistof af. De vrucht, die volkomen fris was, lag inderdaad
geheel extra-uterien. De uterus vertoonde op bovenbeschreven plaats een
dwarsruptuur.

Helaas werd het dier op zondag geslacht; onvoorziene omstandigheden
maakten het onmogelijk, dat de patholoog-anatoom de ruptuurplaats aan
een nader onderzoek onderwierp.

Anamnese: Evenals bij het hierboven beschreven geval betrof het hier een
\\ aars. Het dier was a terme op de dag dat het ter behandeling werd aange-
boden (8-12-\'55). Op 6-12 was dc vaars wat onrustig geweest. Op 7-12 was
de eetlust gering, van herkauwen en \\ an defaecatie werd door de eigenaar
niets meer waargenomen.

Status praesens: Het dier maakte een zieke indruk en steunde af en toe.
De pens was tympanisch. In tegenstelling met het vorige dier was rechts de
holte onder de dwarsuitsteeksels der lendenvvervels wel aanwezig.
De pols telde 120 slagen, de lichaamstemperatuur bedroeg 39.5° C. en er
vonden 76 ademhalingen per minuut plaats.
Pensbewegingen ontbraken.

De vaginawand voelde wat vochtig aan; door de dorsale vaginawand heen
was een klauwtje van het kalf te voelen. Het orificium uteri externum was
gesloten.

Bij rectaal onderzoek was zeer duidelijk een der ledematen van het kalf in
de bekkeriholte te voelen. De cervix lag vrijwel op de normale plaats, wat
ventraal verlopend.

Craniaal voor de cervix voelde men iets, dat zich aanvankelijk voordeed
als een zeer strak gespannen band ter lengte van 30 a 40 cm. van links
naar rechts verlopend. De uterus, meer naar voren en rechts boven in de
buikholte gelegen, voelde ballonvormig aan. De ligamenta latae waren met
enige moeite tc voelen en vertoonden in hun loop geen bijzonderheden.

Bij nauwkeurig doortasten bleek de hierboven genoemde gespannen band
de rand van een uterusruptuur te zijn.

Na veel zoeken bleek aan de binnenzijde hiervan een carunkel voelbaar.
Tijdens het rectaal onderzoek kwam er een geringe hoeveelheid iets slijmige
mest af.

Het Peritoneum voelde wat kleverig aan (beginnende peritonitis?).
Wij adviseerden de eigenaar tot slachten van de patiënt ovei\' te gaan.

De buikholte bevatte een matige hoeveelheid rood gekleurde, iets weeïg
riekende vloeistof. Het kalf, waarvan de haren reeds los zaten, lag groten-
deels extra uterien. Waarschijnlijk moet dit voornamelijk aan de methode
van slachten worden toegeschreven. Het initiaal stadium van een perito-
nitis was aanwezig.

In de dorsale zijde van de rechter hoorn was een lengtescheur van 35 cm.
aanwezig. Het craniale deel hiervan, met een lengte van 24 cm., betrof de
gehele uteruswand. Caudaal hiervan, over een afstand van 11 cm., waren
de uterusmucosa en een dun laagje musculatuur gespaard gebleven.
De uterus was slecht gecontraheerd; de linker hoorn was opvallend klein.

In beide gevallen werd onze hulp ingeroepen vanwege digestiestoornissen,
welke de eigenaar verontrust hadden. Deze digestiestoornissen laten zich
verklaren uit de prikkeling van het peritoneum.

Waren wij niet in het acute stadium bij deze patienten geroepen; dan was
het mogelijk geweest, dat de vruchten na korte tijd in de buikholte terecht
gekomen zouden zijn en daar gemummificeerd waren.

Immers een enkele maal komt men deze gemummificeerde vruchten (om-
geven door het Omentum) bij het leven of na de dood van het moederdier
in de buikholte tegen. De uterus contraheert en de uteruswond geneest
per secundam vaak zo mooi, dat de wond na de dood zeer moeilijk is terug
te vinden.

Indien bij deze acute gevallen moeilijkheden bij het stellen van de diagnose
ondervonden worden, lijkt het ons raadzaam enige tijd af te wachten
en dan nogmaals rectaal te onderzoeken. Het is dan zeer goed mogelijk, dat
de vrucht de uterus geheel verlaten heeft en men de veel kleiner geworden
gecontraheerde uterus kan waarnemen. Mischien verdient het in gevallen
waar het vaststellen der diagnose bezwaarlijk is, aanbeveling het dier enige
tijd op de rug te leggen. Hieidoor wordt de kans dat het kalf uit de uterus
zakt vergroot, omdat deze spontane uterusrupturen meestal in het doi-
sale gedeelte gelegen zijn.

Een belangrijk differentieel diagnostisch verschijnsel is verder, dat in beide
hier beschreven gevallen een der ledematen in de bekkenholte gebracht
kon worden en daar bleef liggen. Bij een niet geruptureerde uterus gelukt
dit in de regel niet. Het is dan soms wél mogelijk, één der ledematen naar
caudaal te brengen, doch t.g.v. dc elasticiteit van de uteruswand wordt het
beentje weer spoedig naar craniaal verplaatst.

In dit voorjaar hebben wij nog een geval gezien, waarbij een kleine uterus-
ruptuur gedurende de partus werd vastgesteld. Een voorbeen stak door
deze wond in de buikholte. Bij het postmortale onderzoek bleek de uterus-
ruptuur enkele dagen oud te zijn.

De eigenaar had ons medegedeeld, dat de koe enkele dagen voor de partus
indigestieverschijnselen vertoonde. Tot een verder uitscheuren van de
uteruswand is het hier dus niet gekomen.

Bij twee drachtige runderen werd diergeneeskundige hulp ingeroepen omdat beide
stoornissen in de digestie vertoonden. De oorzaak hiervan was gelegen in een ruptuur
van de gravide uterus.

Two pregnant cows, evidencing symptoms of digestive disorders necessitated veteri-
nary assistance.

Chez deux bovidés pleins on demanda l\'aide vétérinaire, vu que tous les deux
manifestaient des perturbations dans la digestion.
La cause en était la rupture de l\'utérus gravide.

Bei zwei trächtigen
Hilfe einberufen.
Als Ursache wurde eine Ruptur des graviden Uterus festgestellt.

Op 21 januari 1956 werd één onzer geconsulteerd door dr Heer S. te V.
bij zijn hond, herder, teef, 9 maanden oud.

Anamnese: Vermageren, braken, veel drinken. De laatste maand sterk
toenemende buikomvang, nog niet loops geweest.

Bij onderzoek bleek van de klinisch zeer zieke hond, temp. 38.1, de buik
sterk gespannen te zijn, terwijl de fluctuatieproef positief was. Bij per-
cussie bij staande, liggende en van voren opgerichte hond, kregen wij niet
de indruk dat een hydrops ascites aanwezig was. Urine-onderzoek was nor-
maal. Daar de hond nog geen loopsheid had vertoond, geen uitvloeiing uit
de vulva had, en ons dus een pyometra niet waarschijnlijk leek, werd tot
proefoperatie besloten. Bij operatie werd gevonden een grote met vocht
gevulde blaas, bijna de gehele buikholte opvullend, hangend aan een
schei 1.

Bij nauwkeurige controle bleek dat de rechter uterushoorn klinisch afwezig
was, terwijl craniaal van dc cervix geen bifurcatie te vinden was. Ook de
rechter nier bleek klinisch afwezig te zijn. Het geheel maakte de indruk
een hydronephrosis van de rechter nier met een congenitaal niet aangelegde
rechter uterushoorn te zijn. Na verwijdering van de blaas (die 9 pond en
1 ons woog) werd deze ter onderzoek opgezonden naar het Veterinair Pa-
thologisch Instituut der R.U. te Utrecht. Bij pathologisch-anatomisch
onderzoek werd terzijde van de grote blaas een hypoplastisch rechter nier-
tje gevonden met een klein stukje blind eindigende ureter. Over de grote

blaas liep een dun strengetje sterk op uterusweefsel gelijkend, beiderzijds
blind eindigend en bij microscopisch onderzoek klierbuisdoorsneden be-
vattend.

De wand \\an de grote blaas, die een hemolitisch gekleurd vocht bevatte,
\\ertoonde microscopisch niets wat enig houvast bood.
De hond is na de operatie spoedig hersteld, de polydipsie was verdwenen
en eind april trad normale loopsheid op.

De landbouwer A. J. R. te N. had een flinke schadepost te incasseren,
doordat een zijner beste koeien stikte, nadat ze een kaatsbal had ingeslikt.
Dit berichtje vond ik in een plaatselijk blad en deed mij herinneren aan
een dergelijk geval, dat ik eens heb meegemaakt. Dit wegslikken van een
kaatsbal wil nog wel eens voorkomen wanneer kinderen bij winterdag op
de deel spelen. In mijn geval was de bal blijven zitten in de oesophagus in
de borststreek. Naar voren werken was dus uitgesloten. Met de slokdarm-
sonde was er geen beweging in de bal te krijgen. Men kan zich dat ook wel
voorstellen, want door de druk die men toepast, zet de bal ook uit naar
de wanden tegen de slokdarm.

Ik heb de mandrin in de slokdarmsonde (spiraal) zover mogelijk
doorgeschoven, zodat deze er aan de andere kant een eind uitstak;
hier heb ik een canule (stopnaald zou ook te gebruiken zijn) met naaigaren
aan de mandrin bevestigd; vervolgens leukoplast er om heen gedaan en
daarna de mandrin teruggehaald, zover dat de canule er niet meer uitstak.
De mandrin ward bij de insteekopening door een helper op zijn plaats
gehouden. Vervolgens werd door mij de sonde -f mandrin in de slokdarm
gebracht tot ik weer de weerstand voelde en nu stevig gefixeerd hield;
de mandrin werd daarna aangedrukt en meteen was er geen weerstand
meer en schoot de sonde zo verder. Simple comme bonjour.
De volgende dag lag de bal weer op de deel, zo op het oog te zien onge-
schonden, maar met toch een lekje.

ENKELE OPMERKINGEN OVER DE THERAPIE VAN ACUTE
DAMPIGHEID BIJ KOEIEN, DE ZOGENAAMDE LONGJACHT

De enorme uitbreiding van de therapeutische mogehjkheden van de laatste
jaren heeft de prognose van tal van ziekten en aandoeningen totaal
veranderd, o.a. vooral dank zij de toepassing van de antibiotica en chemo-
therapeutica.

Een van de aandoeningen, die echter nog weinig of niet te beïnvloeden
zijn door nieuwe middelen, is de in deze tijd van het jaar vrij frequent
voorkomende longjacht, waarvan de prognose altijd voorzichtig gesteld
moet worden, alhoewel de ernst van de ziekte en de mate van optreden
in ons land plaatselijk zeer kan verschillen. Ook de anti-allergische pre-
paraten, die op de markt verschenen zijn, hebben geen afdoende behande-
ling voor deze ziekte kunnen brengen, alhoewel, misschien, in het aller-
eerste stadium toegepast, resultaat hiervan te verwachten is. De prakticus
zal echter in de regel met patiënten te maken krijgen, waarbij dit stadium
al gepasseerd is.

Juist door het feit dat er zoveel nieuws in de laatste jaren bij het
therapeutisch arsenaal van de practicus is gekomen, zou men geneigd
zijn enkele oudere ingrepen, die vroeger zeer veel werden toegepast, uit
het oog te verliezen, vooral wanneer die ingreep bestaat uit een handeling
waar geen injectiespuit bij te pas komt. Volgens W e s t e r bestaat de
therapie in opstallen, een aderlating en het toedienen van een purgans
benevens het toepassen van cardiotonica en eventueel een middel ter ver-
krijging van verslapping van de bronchiaalspieren, b.v. Extr. Bclladonnae.
Deze therapie is nog steeds de beste gebleken en de aderlating is m.i. een
van de cardinale punten ervan. Een fikse aderlating, b.v. van 8 liter, kan
naar mijn ervaring het verloop vaak zeer gunstig beïnvloeden; in de
regel ziet men ook direct na de aderlating een verminderifig optreden van
het soms zeer sterke expiratorische kreunen en van de dyspnoe. De gunstige
werking zal vermoedelijk worden veroorzaakt door een betere hartfunctie
en de afvoer van met „toxinen" beladen bloed. Het gunstige verloop van
een aantal ernstige gevallen in de afgelopen dagen, waarbij ik alleen
een zware aderlating deed zonder toepassing van medicamenten, gaf mij
aanleiding te wijzen op deze nog steeds zeer waardevolle ingreep.

PARENTERALE REHYDRATIE BIJ HET KALF, Lanovsky M., Bilek J.
en Hynek, B. Monatshefte für Veterinärmedizin 11-205-1956.

Tijdens diarree gaan veel vocht en electrolyten verloren. In bepaalde gevallen is het
dier niet in staat deze zelf aan te vullen.

Subcutane injectie van fysiologische zoutoplossing is pijnlijk en men kan slechts be-
perkte hoeveelheden toedienen, terwijl de absorptie traag is, vooral wanneer er bloed-
indikking bestaat.

De schrijvers zagen een snelle genezing optreden door de langzame intraveneuze in-
fusie van vloeistof. Behalve fysiologische zoutoplossing werd ook 5% glucose-oplossing
geïnfundeerd.
Methode:

Een injectienaald wordt in de oorvene gebracht en verbonden met een 30 cm. lange
polytheen katheter met een doorsnee van 0,75 mm. Met een reepje hechtpleister
wordt de katheter aan de oorschelp bevestigd. Het andere einde van de katheter
wordt, eveneens met hechtpleister, op de kop bevestigd en verbonden met de gummi-
slang van een infusie-apparaat, hetwelk aan de zoldering of de wand van het vertrek
kan worden opgehangen. De gummislang kan over een katrol worden geleid en van
een gewichtje worden voorzien, zodat de afstand tot het kalf steeds ongeveer gelijk
blijft. Per minuut werd 2 tot 4 ccm vloeistof geïnfundeerd gedurende enkele uren.
De behandelde kalveren werden opvallend snel levendiger en de rehydratie en de
diurese werden sterk bevorderd.

EEN NIEUWE WIJZE VAN TOEPASSING VAN TETR./VCHLOORKOOL-
STOF TEGEN FASCIELLOSE VAN HET SCHAAP, N. W. N e m i d o w. Vete-
rinaria nr. 4, blz. 16 tot 18, 1954.

De schrijver diende bij meer dan 1000 volwassen schapen 2 tot 3 ccm tetrachloor-
koolstof subcutaan toe. Eerst werd de injectie mediaal aan de schenkel gegeven. De
schapen waren dan gedurende enkele uren kreupel. Kreupelheid werd niet geconsta-
teerd na inspuiting aan het kossem. Zware intoxicatie met dodelijke afloop werd niet
gezien. Wel zag de schrijver bij een deel der schapen dadelijk of een half uur na de
injectie een zekere opwinding gevolgd door een depressie. Alle schapen herstelden.
Voor de behandeling was 47,3% van de schapen ziek, terwijl 14 dagen na de injectie
5,7% aangetast was. In vele kudden werd zelfs in het geheel geen besmetting gecon-
stateerd.

Volgens de schrijver is de subcutane toediening van tetrachloorkoolstof eenvoudiger
en handiger dan de toediening in capsules terwijl het resultaat zekerder is.

BEÏNVLOEDING DER GESL-U^HTSVERHOUDING, Prof. P r r Er i c L i nd a h 1,
Institute of Zoophysiology, Uppsala, Sweden: Counter Streaming Centrifugation of
buil spermatozoa; Nature 178, 491. K. G. Mc. W h i r t e r, Department of Zoology,
Oxford: Control of Sex Ratio in Mammals, Nature, 178, 870. Editors: Male or Fe-
male Progeny at Will; The Formers Weekly, 26 Oct. 1956. Anthony Parking: Coun-
ting our Calves; The Formers Weekly, 2 Nov. 1956.

In de laatste tijd hebben 2 wetenschappelijke artikelen weer eens de aandacht ge-
vestigd op de wenselijkheid en dc mogelijkheden om bij onze landbouwhuisdieren de

geslachtsvcrhouding der geboorten te beïnvloeden. Beide verschenen in de vorm van
een „letter", d.w.z. een voorlopige mededeling, in „Nature".

Normaal is een geslachtsverhouding van 50-50, hetgeen ook weer bleek, toen enkele
jaren geleden de „Milk Marketing Board" in Engeland de geslachtsvcrhouding van
15.000 d.m.v. K.I. geboren kalveren naging. Hierbij werd echter wel de aanwijzing
V verkregen dat er in dit opzicht verschillen bestaan tussen individuele stieren.

De methode die de Zweed L i n d a h 1 heeft geprobeerd is gebaseerd op een aange-
nomen verschil in soortelijk gewicht tussen de zaadcellen die het mannelijk geslacht
(XIJ) en die welke het vrouwelijk geslacht (XX) bepalen.

Deze methode werd jaren geleden ook reeds geprobeerd, maar zonder succes. L i n-
d a h 1 beschikt thans echter over een centrifuge die een betere scheiding mogelijk
/ maakt. In zijn eerste proef, waarbij 376 koeien, met het op deze wijze behandelde zaad
geïnsemineerd werden, werden 187 dieren drachtig. De geslachtsvehouding was echter
niet veranderd. In een 2e proef, waarbij de scheiding nog scherper werd doorgevoerd,
werden 24 koeien geïnsemineerd. Hiervan werden 12 koeien drachtig en brachten
11 een normaal kalf ter wereld; allen stierkalveren. Deze laatste proef doet dus ver-
moeden dat op deze wijze wel resultaat bereikt kan worden. Bewijzend is deze proef
echter niet, want het is nog mogelijk dat het aan het toeval te wijten is, dat 11
koeien allen stierkalveren brachten. Prof. L i n d a h 1 zal zijn laatste experiment dan
ook op grotere schaal herhalen.

De methode die de Heer Mc. VV h i r t e r aangeeft berust op een geheel andere me-
thode en wel deze, dat volgens hem de zuurgraad van het bloed van het vaderdier
van invloed is op de „effectiviteit" van de zaadcellen, die resp. het mannelijk en
vrouwelijk geslacht bepalen.

De heer W h i r t e r heeft zelf geen experimenten gedaan, maar hij baseert zijn
theorie op werk dat W e i r in de V.S. met muizen heeft gedaan en eigen analyses
van het geslacht van de nakomelingen van 32 stieren.
Kort samengevat betrof dit het volgende:

le. De geslachtsverhouding van de nakomelingschap van muizen welke op een hoge
of lage pH van het bloed waren geselecteerd, was resp. 60 —40 § en 40,^ —
60 5 .

2e. De nakomelingschap van 12 van 32 stieren verschilde significant in geslachts-
vcrhouding van de normale (50—50).
3e. Ratten, die op verschillende hoogten werden gehouden, hetgeen de zuurgraad
van het bloed beïnvloedt, produceerden meer vrouwelijke dieren op lagere en
meer mannelijke dieren op groter hoogten.
4e. Muizen, die op een bepaald haverdieet werden gehouden, dat blijkbaar ook de

pH beïnvloedt, produceerden meer vrouwtjes dan mannetjes.
Op grond van deze gegevens meent hij dat het mogelijk moet zijn om door verande-
ring van de pH van het bloed van stieren de geslachtsverhouding van hun nakome-
lingschaj) te beïnvloeden.

Het bewijs van de juistheid van deze theorie zal echter nog door experimenteren
moeten worden geleverd. In Engeland ziet men hier blijkbaar iets in, want de „Agri-
cultural Research Council" heeft een subsidie beschikbaar gesteld om deze methode
in de praktijk te beproeven.

De methode door Mc. W h i r t e r gepropageerd, sluit aan bij onderzoek dat 20—30
jaar geleden reeds werd verricht. Hierbij werd gevonden dat de zaadcellen die resp.
het mannelijk of het vrouwelijk geslacht bepalen, verschillend reageren in oplossingen
van verschillende pH, waarbij een geringe alkaliciteit de het mannelijk geslacht be-
palende zaadcellen begunstigt en een lichte zuurheid de zaadcellen die het vrouwelijk
geslacht bepalen. Praktijkmethoden waarbij of de vagina voor inseminatie met zure
of alkalische oplossingen werd gespoeld of waarbij het zaad voor de inseminatie met
oplossingen van verschillende pH werd behandeld, hadden echter weinig of geen
resultaat.

Aan het Zoötcchnisch Instituut van de Diergeneeskundige Faculteit promoveerde de
heer M u 1 d e r op een dergelijk onderzoek getiteld: „Over willekeurige beïnvloeding

van de geslaehtsverhouding", maar ook zijn resultaten waren nihil.
De methode van Mc. W h i r t e r verschilt echter in zoverre van de vroegere, dat hij
van mening is, dat de meerdere of mindere effectiviteit van de het mannelijk, resp.
het vrouwelijk geslacht bepalende zaadcel beïnvloed moet worden vóór het zaad is
geëjaculeerd, d.i. dus gedurende de tijd dat de zaadcellen tot rijping komen en be-
waard worden en dat de zuurgraad van het bloed van het vadcrdier een bepalende
factor is.

Zou zijn methode juist zijn, dan zou de fokkerij dus over twee methoden beschikken
om het geslacht van de nakomelingschap te beïnvloeden, n.1. ten eerste door selectie
van stieren met een bepaalde pH van het bloed en ten tweede door chemische be-
ïnvloeding van de pH van het bloed.

De laatste methode zal dan de voorkeur moeten hebben, omdat de eerste niet alleen
langzaam werkt, maar het ook betekent dat het aantal eigenschappen waarop geselec-
teerd moet worden weer met één is vermeerderd, met als gevolg minder snel resultaat.
Zou deze methode inderdaad bruikbaar blijken te zijn dan kan dit van grote betekenis
voor de fokkerij zijn. In Engeland, waar men melk- en vleesrassen houdt, zou men de
beste stieren van de melkkrassen voor de beste melkkoeien kunnen gebruiken om
goede vrouwelijke kalveren ter vervanging van de oudere dieren te fokken, terwijl
men stieren van een vleesras zou kunnen gebruiken om bij de minder goede koeien
voor vleesproductie geschikte stierkalveren te produceren. Voor Nederland zou het
betekenen dat men van de beste koeien naar keuze stier- of koekalveren kan fokken.
Tenslotte nog de opmerking dat deze methode eventueel ook voor varkens en schapen
.gebruikt kan worden.

Mc. W h i r t e r noemt bv. proeven uit Polen, waarbij .gebleken zou zijn, dat het
mogelijk is de geslachtsverhouding bij big.gen te veranderen door rantsoenen te ge-
bruiken, die de pH van het bloed beïnvloeden.

IS DE TUSSENKL.AUWWOEKERING EEN ERFELIJK GEBREK? Ist der
Zwischenklauenwulst beim Rind wirklich ein Erbfehler? Dr. Winnigstedt, Der
Tierzüchter, 20-6-\'56.

Over dit onderwerp zijn in de laatste tijd twee onderzoeken verricht, n.1. van W.
G O 11 w a 1 d te Berlijn en A. K 1 a f k i te Neuwied.

Vol.gens Gottwald bewees hij met zijn onderzoek: Der Zwischenklauenwulst, ein
Erbfehler beim Rind, dissertatie 1952, dat de tussenklauwwoekering een erfelijk ge-
brek is.

Hij constateerde dit euvel n.1. dikwijls bij dochters en kleindochters van een bepaalde
Glanviehstier en nakomelingen van een zoon van deze. Vol,gens hem zou dit lijden
hoogstwaarschijnlijk niet op een recessieve maar op een dominante factor berusten.
K 1 a f k i komt naar aanleiding van een jaar later in.gestelde onderzoekingen tot geheel
andere conclusies. Hij vond bij 10 dochters en 16 kleindochters van de door G o 11-
w a 1 d onderzochte stier .geen enkel geval van een tussenklauwwoekering. Slechts bij
2 runderen vond hij aanwijzingen voor een beginnende tussenklauwwoekering.
Verder vermeldt hij de vol.gende .gegevens:

Van 1171 slachtrunderen vertoonden 31 dieren, d.i. 2,65/2, een duidelijke tussen-
klauwwoekering. Bij 25 van deze 31 dieren liet de klauwbehandeling echter ook zeer
veel te wensen over. En verder waren het hoofdzakelijk dieren die steeds op stal
stonden.

Volgens K 1 a f k i zijn de leeftijd, de stand der ledematen, de klauwvorm en de klauw-
verzorging van invloed op het ontstaan van tussenklauwwoekerin.gen. Klauwen met
een wijde tussenklauwsplcet zouden bijzonder ontvankelijk zijn voor het ontstaan van
een tussenklauwwoekering. Spreidklauwen zouden ontstaan als gevolg van een sterk
uitgegroeide woekering.

Winnigstedt besluit zijn artikel met de opmerkin.g, dat het in verband met deze
vrij tegenstrijdi.ge gegevens noodzakelijk is om de anatomische en genetische aspecten
van de tussenklauwwoekering nog eens nader onder de ogen te zien.

(Door Gotink, de Groot en Stegenga worden in het artikel: Erfelijke ge-
breken in de rundveehouderij (Tijdschrift voor Diergeneeskunde, SO, 1955) tussen-
klauwwoekeringen in de inleiding genoemd. Zij brengen ze hierbij onder bij de z.g.n.
erfelijke ziekten, waarbij behalve de erfelijke factoren uitwendige omstandigheden een
grote rol spelen.

Prof. Fischer uit Bogor (Indonesië) was het hiermede blijkens een opmerking in
„Fortpflanzung, Zuchthygiene und Haustierebesamung" niet eens. Volgens hem zou
het erfelijk dominante karakter met bijna volledige penetratie overtuigend aange-
toond zijn.

BEITRAGE ZUM STUDIUM DES MILCHERTRAGES BEIM RIND, G. BI a u.
Züchtungskunde 38 (1956) 7 (juli-aug.) 185-298.

Voor het goed uitmelken der koeien is het van betekenis dat het melken behoorlijk
snel geschiedt. Dit komt omdat het laten schieten van de melk wordt veroorzaakt
door een uit de hypophyse afkomstig hormoon, het z.g. oxytocine. Dit hormoon n.1. is
maar korte tijd in het bloed aanwezig (± 10 minuten). Dit betekent, dat men, nadat
de koe begonnen is met het laten schieten van de melk, klaar moet zijn met melken
voordat de oxytocine weer uit het bloed verdwenen is. Bij machinaal melken moet
dus ook het namelken op tijd zijn beëindigd.

De afscheiding van oxytocine kan men opwekken door een bepaalde handeling, b.v.
het wassen van de uier met een natte warme doek, maar ook wel op een andere
wijze, zoals het luiden van een bel, het rammelen met melkemmers of het aanzetten
van dc melkmachincmotor enz. (voorwaardelijke reflex).

Blau beschrijft nu een proef waarbij men met de warme natte doek heeft gewerkt
en zag daardoor dat dc melktijd met de machine daalde van 6 min. en 1 sec. tot
5 min. en 3 sec. (terwijl de hoeveelheid melk afnam van 291 tot 255 cc). Het verschil
zat hem vooral in het begin. De voorbehandelde koe liet meteen de melk schieten als
de melkmachine aangezet werd, bij de niet voorbehandelde koe duurde dit enige tijd.
De eerste liter melk werd bij de voorbehandelde koeien dan ook uitgemolken in 33
sec. gemiddeld, bij de niet voorbehandelde koeien in 74 sec. of in 41 sec. langer tijd.
Als de koeien niet voorbehandeld waren „molk" de machine 10—70 seconden (gem.
41 sec.) zonder resultaat, een omstandigheid die als buitengewoon schadelijk wordt
beschouwd voor het slijmvlies van de cysterne. Het zou n.1. het optreden van bind-
weefselwoekeringen in het tepelkanaal bevorderen en zelfs mastitis tot gevolg kunnen
hebben.

Een nog belangrijker verschil trad echter op in het vetgehalte van de melk. Als de
koeien werden voorbehandeld, bevatte de melk gemiddeld 3,83% vet en als dezelfde
dieren niet waren voorbehandeld, bedroeg dit percentage 3,72%.
Dit laatste punt is toen nauwkeuriger bestudeerd, n.1. door de koeien zodanig te be-
handelen (laten schrikken enz.) dat het melken abnormaal langzaam verliep. Bij
deze proeven bleek, dat hoe langer het melken duurde, dus hoe langzamer de melk
uitstroomde, hoe lager het vetgehalte was.

Bij 14 koeien, die tezamen 374 keer werden gemolken, bleek bij snel melken de pro-
duktie gemiddeld 6,98 kg. met 3.57% vet te bedragen en bij langzaam melken 6,96
kg. met 3.35% vet. De mclkduur was bij de beide proeven resp. 6 min. en 59 sec. en
4 min. en 40 sec., de melksnelheid rcsp. 1.28 en 1.43 kg. melk per min.
Enigszins merkwaardig hierbij was, dat het vet dat bij de langzame melkmethode
scheen achter te blijven bij de eerstvolgende melktijd niet extra werd verkregen, in-
tegendeel, de eerstvolgende keer na het langzame melken was het vetgehalte eerder
lager dan hoger dan normaal. Dit bleek uit 171 proefmelkingen, waarbij de totale
vetproductie vóór de langzame melking 246 gram vet bedroeg, bij de langzame
melking 233 gram en de eerstvolgende keer 239 gram.

Hieruit volgt dus ook, dat langzaam melken een ongunstige invloed heeft op de
vetproduktie. DE GROOT

LEHRBUCH DER KLINISCHEN DIAGNOSTIK DER INNEREN KRANK-
HEITEN DER HAUSTIERE, von J. Marek und ]. Mócsy, Fünfte Auflage. Uitg.
VEB Gustav Fisher, Jena, 1956. Prijs: DM 40.—.

De 5e druk van dit leerboek over klinische diagnostiek der huisdieren is nog uitvoe-
riger dan de 4e druk. Een nieuw hoofdstuk is gewijd aan het leverfunctie-onderzoek,
terwijl als aanwinst de duidelijke beschrijving van de bloedafname uit de vena cava
craniales bij het varken is te noemen. Diverse andere hoofdstukken zijn uitgebreider
geworden, zoals de elektrocardiografie, het onderzoek van de liquor cerebrospinalis
en de bloedgroepen.

Talrijke nieuwe foto\'s verhogen het aanzien van dit leerboek. Jammer is het dat de
foto, welke het bekijken van het oogslijmvlies bij het paard demonstreert, storend
werkt in verband met het feit, dat het linker oogslijnivlies met behulp van de linker-
hand wordt bekeken en niet met de rechterhand.

De mening van Mócsy, dat het röntgenonderzoek van de netmaag slechts zelden tot
bruikbare resultaten voert, kan ik niet onderschrijven. Onze ervaringen zijn anders.
Alhoewel dit boek over klinische diagnostiek, in verband met de talrijke hoofdstukken,
welke meer de bijzondere ziektekunde behelzen, haar doel wel enigszins voorbijstreeft,
beveel ik dit studiewerk gaarne iedere practicus en doctorandus in de diergenees-
kunde zonder enig voorbehoud aan. Mócsy heeft met het schrijven van deze 5e uit-
gave, zonder de hulp van de helaas in 1952 overleden Marek, in een dringende be-

Dezer dagen wordt het deel IV bevattende huidziekten en een gedeelte van het
respiratie-apparaat aan de aanvragers verzonden.

Zij, die het alsnog wensen te ontvangen, kunnen dit aan ondergetekende opgeven.
De kosten bedragen f 10,—; die van de vorige drie delen, waarvan nog een beperkt
aantal exemplaren aanwezig is, f 9,— per deel.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Met verwijzing naar het desbetreffend Koninklijk Besluit (zie T.v.D. 1956, 839)
wordt meegedeeld, dat de studentenassistentie bij de mond- en klauwzeerentingen
ongeveer op dezelfde wijze wordt geregeld als bij de tuberculosebestrijding (zie
hiervoor T.v.D., 1956, 1042), met uitzondering van de financiering.
Het honorarium dient n.1. door de dierenarts rechtstreeks met de desbetreffende
assistent te worden verrekend.

De dierenartsen ontvangen van het waarnemingsbureau een nota voor de kosten van
de collectieve verzekering tegen ongevallen en ziekten, waarin de assistenten zullen
worden opgenomen.

Studenten, die het doctoraal examen eerste gedeelte met goed gevolg
hebben afgelegd en die zich voor kortere of langere tijd in het tijdvak van
1 februari—15 april 1957 beschikbaar kunnen stellen, wordt verzocht
zich zo spoedig mogelijk op te geven bij het waamemingsbureau van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde met vennelding van de beschikbare
periode, waarin zij beschikbaar zijn en van hun geboortedatums en voor-
keur voor een bepaalde dierenarts.

Het Laboratorium voor veterinaire parasitologie te Yeerongpilly (omgeving van
Brisbane, Queensland) heeft een vacature voor een dierenarts met belangstelling
voor parasitaire ziekten, in het bijzonder bij grote huisdieren.

De taak zal in hoofdzaak bestaan uit researchwerkzaamheden, zowel individueel als
in team-verband.

The University College, Rhodesia vraagt een op zootechnisch gebied deskundig
dierenarts.

De benoemde candidaat zal worden belast met het geven van lessen en met research-
werkzaamheden.

Sollicitaties voor beide functies kunnen worden gericht aan het Bureau voor Inter-
nationaal Technische Hulp, van Alkemadelaan 500, \'s-Gravenhage.

Naar aanleiding van binnengekomen vragen, wordt in aansluiting aan de mededeling
in de aflevering van 15 december 1956, pag. 1140, meegedeeld, dat niet alleen
gemeente-ambtenaren zich kunnen aansluiten bij de in bedoelde mededeling genoemde
organisaties, maar dat dit ook geldt voor alle andere overheidsambtenaren.

Op 22 januari 1957 hoopt collega Dr. W. Huisman, Aronskelkweg 48, \'s-Gravenhage
zijn 25-jarig jubileum als dierenarts te herdenken.

Op 1 februari 1957 hopen de volgende leden van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde hun 40-jarig jubileum als dierenarts te herdenken:

W. F. G. van Capelle, Haerstraat 77, Oldenzaal.
H. H. ten Have, Steenwijkerweg 28, Wolvega.
Dr. H. Hofstra, Willemstraat 3, Sneek.
H. Lubberts, van Meursstraat 20, Utrecht.
D. Mulder, Rijksweg A 98, \'Voorst.

Dr. J. G. Schoon, Holleweg 2, Heerlen.
E. Schreur, Julianaplein 9, Doetinchem.
Dr. J. G. C. van Vloten, van Alphenstraat 8, Utrecht.
Dr. G. B. R. Willems, Regentesselaan 85, Utrecht.
Op dezelfde datum hoopt ook het niet-lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
Dr. H. A. Zwijnenberg, Lasondersingel 135, Enschede, dit jubileum te herdenken.

In de laatste ledenvergadering van de afdeling Utrecht is L. Lageweg, Graaf Janlaan
108, Zeist, Tel. 03404—5905, giro 108861, benoemd tot penningmeester.

Met ingang van 1 januari 1957 zijn de honoraria van de scribenten voor de door
hen geleverde bijdragen voor het Tijdschrift voor Diergeneeskunde verdubbeld.
Tegelijkertijd echter vervalt de regeling, dat aan scribenten op verzoek 50 over-
drukken gratis worden geleverd.

Hierbij wordt opgemerkt, dat, wanneer slechts een gering aantal overdrukken wordt
gewenst van een klein artikel, voortaan volledige afleveringen zullen worden ver-
strekt. Indien men echter beslist overdrukken wenst te ontvangen, dient dit van
tevoren te worden opgegeven; de kosten zijn dan echter hoger.

Deze regeling geldt niet ten aanzien van necrologieën. Hiervan zal op verzoek een
aantal overdrukken gratis aan de samensteller worden toegezonden.

Met ingang van 1 januari 1957 zijn, in verband met de steeds stijgende drukkosten,
de advertentietarieven meer in overeenstemming gebracht met die van vergelijkbare
periodieken.

Op aanvraag worden inlichtingen over de nieuwe tarieven verstrekt.
Inbinden jaargang 1956.

Door personeeltekort heeft het inbinden van de jaargang 1955 vrij aanzienlijke ver-
traging ondervonden.

In vele gevallen bedroeg deze vertraging zelfs verscheidene maanden.
In verband hiermee is besloten voor het inbinden van de jaargang 1956 geen bemid-
deling meer te verlenen. Ieder, die deze jaargang ingebonden wil hebben, dient zich
dus tot een binder in eigen omgeving te wenden.

Mocht men geen binder kunnen vinden, dan kan worden overlegd met het bureau.
De losse banden blijven echter als voorheen verkrijgbaar.
Binnen enkele weken zullen de bekende nieuwe banden weer voorradig zijn. Bestellingen
kunnen worden .gedaan aan het bureau door het verschuldigde bedrag ad ƒ 3,—
over te maken op girorekening 511606 ten name van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde.

Het Hoofdbestuur heeft collega Th. G. van Esbroeck, Kerkstraat 5, Hengstdijk, aan-
.genomen als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor;

J. J,. v. d. Sluijs, Hulsthorststraat 14, \'s-Gravenhage.
C. G. van Willenswaard, Amalia van Solmslaan 29, Zeist.
A. B. Wouters, Bavelselaan 273, Breda.
P. Wyers, Houtvaartkade 7, Aerdenhout.

Fros, G. J., te Utrecht, naar Gerard Doustraat 29, aldaar, tel. 030—22196, gr.

Grift, Dr. J. van der, van Rangoon naar Hoorn, Joh, Poststraat 35, tel. 02290—
5103 (privé), 4489 (bur.), gr. 226378, physioloog-clinicus b. h. Rijkslandbouw-
procfstation. (van 124 naar 84)

Gulden, \\V. J. L van der, van Kampen naar Heino, v. d. Capellenweg 18, P., ass.

Leezer, J., te Pijnacker, naar Delftsestraatweg 14, aldaar, gr. 404460 (tel. no. onge-
wijzigd). (97)
Leijdekkers, P. B. M., van Delden naar Hapert, Weijer 17a, tel. Bladel 105, P.,
geass. met M. A. G. de Groot. (97)
Rispens, B. H.; 1956; Utrecht, Rcgentesselaan 61; tel. 030—19101 (privé), 01800—
35680 (bur.); wetensch. ambt. b. d. R.S.I. te R\'dam. (107)
Santema, S., van Tzummarum naar Franeker, Hertog van Saxenlaan 32, tel. 05170—
2682, gr. 852310. (108)
Snoeck, Jhr. M. A., te Utrecht, naar Maliestraat 17, aldaar, tel. 030—11517. (III).
Snijder, M., van Loenen a.d. Vecht naar Weesp, Hugo de Grootlaan 10, tel. 02940—
—2295. (111)
Titus, Prof. Dr. L; 1948; U-I952; Bogor, Djalan Tjeremai 12; tel. 531 (privé),
355 en 558 (bur.); Hlr. U.v.L (fac. Diergeneeskunde); Decaan fac. Diergenees-
kunde; P.; oud-wetensch. ambt. R.U. Utrecht (fac. V.K.). (125)

Soest, G. van, te De Meern (U.), voorheen te Borculo, op zijn verzoek, te rekenen
met ingang van 22 oktober 1956, als plaatsvervangend Inspecteur bij de \\\'ee-
artsenijkundige Dienst in het district Gelderland. (III)

DE INVLOED VAN FRUCTOSE IN HET VERDUNNINGSMIDDEL
OP DE BEWEEGLIJKHEID EN HET BEVRUCHTINGSVERMOGEN
VAN STIERENSPERMIËN.

Onverdund sticrenspcrma bevat direct na het ejaculeren gemiddeld 5 mg.
fructose per cc (Mann 1946a, Anderson 1947, M e 1 am py e.a. 1951,
Sech rist e.a. 1952, Melrose 1952, Rothschild en Barnes
1954). Deze suiker is de voornaamste natuurlijke energiebron voor de
Spermien (Mann 1946b, FlipseenAlmquist 1955). De fructolyse
index — het aantal mg fructose door 1 miljard Spermien per uur ver-
bruikt — bedraagt bij 37° C. I/2 ä 2 mg (Mann 1948, Baker e.a.
1952, Sechrist e.a. 1952, Melrose 1952, Ehlers e.a. 1955). Een
onverdund ejaculaat — gemiddeld miljard spermiën per cc bevat-
tende — heeft dus bij 37° C. in ongeveer 3 uur zijn voornaamste energie-
bron uitgeput. In de praktijk wordt verdund sperma in de ijskast bij onge-
\\ eer 4° C. bewaard. Bij deze temperatuur is de stofwisseling uiteraard ge-
ringer. De spermiën zijn vrijwel onbeweeglijk; gebruiken dus veel minder
fructose. Het sperma is evenwel verdund met een eidooierhoudend medium..
Eidooier bevat volgens Romanoff en Romanoff (1949) 0,7%
suikers: hoofdzakelijk glucose en verder wat mannose en galactose. De
eerste twee suikers kunnen door de spermiën gebruikt worden; glucose
zelfs bij voorkeur, indien het naast fructose aanwezig is (Mann 1951,
Van tien hoven e.a. 1952). Bij 20% eidooier in het verdunnings-
middel en bij een verdunningsgraad van 1:12 is dan per milliard spermiën
gemiddeld beschikbaar 12,7 mg glucose en mannose uit de eidooier en
tevens 4 mg fructose uit het spermaplasma.

H. W. Kool-Mooy (1956) onderzocht de fructolyse index bij 4° C.
Deze bedraagt ongeveer 0,1 mg, indien het sperma 1:12 verdund is met
een citraatmedium, dat 20% eidooier bevat. De glucose uit de eidooier
wordt echter bij voorkeur gebruikt. Een zesvoudige overmaat aan fructose
is volgens Vanticn hoven (1952) nodig voor gelijk verbruik van
fructose en glucose. In dit geval kan de glucose dus buiten beschouwing
gelaten worden, aangezien deze suiker reeds verbruikt is, voordat de fruc-
tose uitgeput zal zijn. Bij 4° C. zal de suikervoorraad dus ten hoogste voor
gemiddeld 40 uur toereikend zijn. Melkzuur, fosfolipoïden en moge-
lijk citraat kunnen de stofwisseling nog in stand houden. Het is echter
moeilijk te schatten van hoeveel betekenis deze energiebronnen kunnen
zijn. Uit voorgaande berekening kunnen wij concluderen, dat onder de

1) Uit het Instituut voor Vecteehkundig Onderzoek T.N.O., Centrum K.I. onder-
zoek, Oostbroekselaan 62, Utrecht; 94ste mededeling.

gebruikelijke praktijkomstandigheden de fructosevoorraad voor ongeveer
twee dagen voldoende zal zijn. Over het algemeen wordt het sperma niet
veel langer dan twee dagen gebruikt. Speciaal voor een zo groot mogelijke
stierenkeuze is het echter van belang sperma zo lang mogelijk in goede
conditie te kunnen bewaren. Een tweede facet is het afnemen van de
fructolyse-index bij lage concentraties fructose (Melrose 1952). Rij
sterk verdunnen van het sperma treedt hetzelfde verschijnsel op. In deze
gevallen is er dus sprake van een relatief gebrek aan suikers; de hoeveel-
heid suiker is voldoende, maar de concentratie is te laag. Te verwachten
valt dus, dat toevoegen van fructose aan het verdunningsmedium mogelijk
een invloed zal hebben op de beweeglijkheid en het bevruchtingsvermogen
van de spermiën. Deze veronderstellingen werden zowel in vitro als in
vivo getoetst.

Bij het I.V.O.-T.N.O. te Utrecht werd aan de hand van de beweeglijkheid
van spermiën in vitro een reeks fructose-houdende verdunningsmiddelen
vergeleken met controlemedia zonder deze suiker. De pH, de osmotische
waarde, de concentratie eidooier en de soort eidooier werden in proef- en
controlemedium zorgvuldig gelijk gehouden. De gebruikte ejaculaten wer-
den gelijkelijk over dc media verdeeld; werden dus in dezelfde verhouding
verdund. Bij de proefoplossingen werd een deel van het bufferzout ver-
vangen door fructose, teneinde dezelfde osmotische waarde te verkrijgen
als bij de controle-oplossingen. Alle factoren waren dus gelijk behalve
de getoetste factor: de verhouding fructose/bufferzout. Er werden vier ex-
perimenten uitgevoerd, die in grote lijnen het volgende te zien gaven:
In de eerste proef werd geen eidooier gebruikt, teneinde de storende in-
vloeden van deze stof te ontgaan. Het verdunde sperma werd zeer lang-
zaam, namelijk in vier uur, afgekoeld tot 4° C.; zodoende werd de afkoe-
lingsshock tot \'n minimum beperkt. Als bufferzout werd natriumcitraat ge -
bruikt. Indien 16% van de citraatoplossing vervangen was door een fruc -
tose-oplossing van dezelfde osmotische waarde, werden de gunstigste re -
sultaten bereikt. Het optimum was echter nogal breed; het strekte zich uiit
tot de verhouding 50%:50% van beide media. De fructose-citraatoplos-
sing was in de eerste honderd uur f beweeglijkheidsschattingen werclein
steeds 4, 24, 48, 72 en 96 uur na de verdunning van het sperma uitge-
voerd) gemiddeld 44% beter dan de controle-oplossing, die enkel citraait
bevatte.

In de tweede proef (K o k, 1952) werd 20% eidooier aan beide media toe-
gevoegd. Er werd vergeleken bij verschillende verdunningsgraden van htrt
sperma. Het proefmedium bevatte 16% fructose-oplossing, zijnde de guini-
stigste concentratie \\olgens de vorige proef. Bij lage verdunningsgradcn
van 1:10 en 1:20 met 110 en 56 x 106 spermiën\'cc blijkt de invloed vam
fructose op de beweeglijkheid niliil te zijn. Bij hogere verdunningsgrade-n
van 1:40 en 1:80 met 28 en 14 x 106 spermiën/cc is het fructosemediuim
de eerste 100 uur na het verdunnen respectievelijk 16% en 67% beter dam
het controlemedium. Behalve \\an de verdunningsgraad blijkt deze verbict(e-
ring afhankelijk te zijn van de gebruikte stier.

In de derde proef werd 20% eidooier aan de media toegevoegd. Versc:hiil-
lende mengverhoudingen van isotonische citraat- en fructose-oploss\'nsgeïn
werden vergeleken. Er waren namelijk aanwijzingen, dat de eidooier die

verhouding uit de eerste proef veranderen zou. Mèt eidooier bleek er een
scherper optimum te bestaan voor de beweeglijkheid en de levensduur
van de Spermien, dat gelegen was bij 20% fructose- en 80% citraatoplos-
sing. De verbetering van de beweeglijkheid was in de eerste 100 uur ge-
middeld 62%.

Bij de vierde proef werd citraat als bufferzout vervangen door aethyleen-
diaminetetra-acetaat. Dit laatste zout bleek namelijk de agglutinatie van
de Spermien te verminderen; het gaf met eidooier echter veel meer troebe-
ling. Bij 17% eidooier in de verdunningsmedia was bij verschillende meng-
verhoudingen van isotonische bufferzout- en fructose-oplossing 50% van
elke oplossing optimaal voor de beweeglijkheid van de Spermien. In de
eerste honderd uur was de verbetering in dit geval zelfs 65%.
In tabel 1 zijn de gegevens van deze vier proeven samengevat.

Fructose blijkt in deze vier proeven onder verschillende omstandigheden
de beweeglijkheid en de levensduur van de spermiën te verbeteren, spe-
ciaal bij hogere verdunningsgraden. De mate van verbetering blijkt mede
afhankelijk te zijn van de gebruikte stier.

De resultaten van de proeven met fructose in vitro gaven aanleiding tot
het opzetten van een praktijkproef. Deze werd op het K.I.-station „De
Kempen" te Oerle uitgevoerd. Naast het gebruikelijke citraat-eidooier-
medium werd een verdunningsmiddel met fructose getoetst. Gebruikelijk
was h(ft sperma 12 maal te verdunnen. Deze verdunningsgraad werd bij
deze pi\'oef ook aangehouden. Tevens werd geen verandering gebracht in

dc gebruiksduur van het verdunde sperma, welke in hoofdzaak één ä twee
dagen bedroeg. Het doel was onder de heersende omstandigheden de in-
vloed van fructosetoevoeging aan het verdunningsmedium te toetsen.
Naast het bevruchtingsvermogen van de Spermien werd tevens de beweeg-
lijkheid in beide verdunningsmedia vergeleken.

Het verdunningsmiddel, dat als controle dienst deed (O), bevatte 28,6
gram natriumcitraat 2 acj per liter. Het proefmedium (X) bevatte 22,5
gram natriumcitraat 2 aq per liter en tevens 10,0 gram fructose per liter.
Aan beide media werd 20% eidooier toegevoegd; dus één deel eidooier op
vier delen verdunningsoplossing. Het proefmedium (X) bevat dus 8,5 mg
fructose per cc, iets meer dus dan onverdund vers sperma bevat. Er wer-
den zeven charges verdunningsvloeistoffen vervaardigd. De osmotische
waarde, zowel bij het proef- als bij het controlemedium, bedroeg
—0,52° C. ±0,01° C., gemeten aan de vriespuntsverlaging. De pH van bei-\'
de typen werd op 6,75 ± 0,05 gebracht met citroenzuur of natronloog. Ge-
meten werd met een Beckmann pH-meter. Per charge werd uit een zeven-
tig eieren een hoeveelheid eidooier gewonnen. Na menging werden van
deze eidooier de benodigde hoeveelheden in cylinderglazen gegoten. De
bufferzoutoplossingen, al dan niet met fructose, werden onder roeren
aan de eidooier toegevoegd. De aldus verkregen verdunningsvloeistoffen
werden in polyaethyleen flesjes van 75 cc inhoud gegoten en gekoeld tot
—15° C., teneinde bederf te voorkomen. In een geïsoleerde kist, voorzien
van een kleine hoeveelheid vast koolzuur, teneinde de verdunningsmedia
in bevroren toestand te houden, werden de flesjes naar Oerie verstuurd
en aldaar bewaard bij —15° C. Twee uur voor het gebruik werd de be-
nodigde hoeveelheid ontdooid en op 30° C. gebracht.
Op het K.I.-station „De Kempen" te Oerie werden alle 19, ten tijde van
de proef aanwezige, stieren ingezet voor de vergelijking van de verdun-
ningsmedia. Gewerkt werd volgens de ,,split sample" techniek. Ieder ver-
zameld ejaculaat werd in twee gelijke hoeveelheden verdeeld. De éne helft
werd verdund met het controlemedium (O), dat geen fructose bevatte;
de andere helft met het proefmedium (X), waaraan deze suiker wel toe-
gevoegd was. Bij het verzamelen van twee ejaculaten van dezelfde stier
direct na elkaar, werden beide ejaculaten samengevoegd, goed gemengd,
wederom in twee gelijke hoeveelheden verdeeld en afzonderlijk met proef-
en controlemedium verdund.

Dagelijks werd een microscopisch onderzoek naar de beweeglijkheid van
de Spermien ingesteld. Er bestaat nog geen eenvoudige objectieve methode
om deze beweeglijkheid in een gestandaardiseerde eenheid uit te drukken.
De opgegeven waarden zijn dan ook betrekkelijk subjectief. Wel mogen
wij aan het verschil een objectieve waarde toekeimen. Immers het onder-
zoek vond op de volgende wijze plaats:

Dagelijks werd de beweeglijkheid van X en O monsters, welke geheel en
al op dezelfde wijze bewaard werden, vergeleken. Van het O en X monster
werden door de laborant gelijke druppels op één voorwerpglas gedeponeerd;
daarna werd op beide druppels een dekglaasje gelegd. Zonder te weten
welke het X- en welke het O-monster was, werd de beweeglijkheid be-
paald en vastgesteld. Eerst daarna werd door de laborant opgegeven, welke
het X- en het O-monster was.

De beweeglijkheid wordt in ons land in de praktijk meest opgegeven door
middel van kruisjes:

H—I—I—betekent meer dan 80% goede voorwaartse beweging,
„ tussen 60—80% \' „

In dit onderzoek is deze methode enigszins veranderd. In plaats van
kruisjes zijn cijfers gebruikt, namelijk 4, 3, 2 en 1. Verder werden nog
halven, minnen en plussen opgegeven, zodat een schaal met 16 onder-
scheidingen verkregen werd. Bij berekening zijn deze onderscheidingen
in decimalen omgezet. 4— wordt dus 3,75, 3-(- = 3,25 etc.
De inseminaties geschiedden per inseminator beurtelings met sperma ver-
dund met proef- en controlemedium.

De resultaten van de inseminaties werden berekend volgens „non-return"
90—120 dagen. Dit wil zeggen 90 dagen na het beëindigen van de maand,
waarin de inseminaties plaatsgevonden hebben, werd nagegaan of de ge-
insemineerde runderen sindsdien opgebroken zijn (—) of niet weer aan-
geboden werden (-(-, dus „non-retui n").

Er werden zoveel inseminaties verricht, tot er voldoende informatie was
verkregen aan de hand van een zo geheten „sequential probability ratio
test" (Bezem 1954) i.

Bij deze sequente toets blijkt tijdens het experiment, of er voldoende ge-
gevens aanwezig zijn voor een beslissing, of dat voortzetting van het expe-
riment nog nodig is om tot een conclusie te komen. Bij een dergelijke
toets gebruikt men twee hypothesen. In dit geval zijn deze:
Hl, de getoetste hypothese: het proefmedium is beter dan het controle-
medium.

H2, de alternatieve hypothese: het proefmedium is gelijk aan of slechter
dan het controlemedium.

De kans op een fout van de eerste soort, namelijk dat H^ wordt aanvaard,
terwijl H2 juist is, werd 1 % genomen. De kans op een fout van de tweede
soort, waarbij een in werkelijkheid beter verdunningsmedium niet als zo-
danig wordt herkend, werd 10% genomen. Dit laatste percentage kan vrij
hoog zijn. Het is voor de praktijk namelijk lang niet zo erg, wanneer een
verdunningsmiddel als gelijk aan of slechter wordt aangemerkt, indien
dit niet zo is (10% kans), als omgekeerd (1% kans). De waarschijnlijk-
heidsverhouding van beide hypothesen (z) geeft aan welke hypothese
men aanvaardt. Deze verhouding is op ieder ogenblik tijdens de proef
vast te stellen. Door de aangenomen kansen op fouten, zijn er twee gren-
zen vastgelegd voor de waarschijnlijkheidsverhouding. Stijgt deze verhou-
ding van beide hypothesen boven het grensgetal -f 1,9542, dan wordt Hj
aanvaard. Daalt deze verhouding tijdens de proef beneden het getal
—0,9956, dan wordt H.j aangenomen.

In totaal werden bij dit experiment 15.628 inseminaties verricht; 7959
met het fructosemedium (X) en 7669 met de controlevloeistof (O). In de
sequente toets kon echter slechts een deel van deze gegevens verwerkt
worden. Voor elk ejaculaat werden per eerste of tweede inseminatie

\') Een uitgebreide beschrijving van deze toets wordt op aanvrage beschikbaar
gesteld door het I.V.O.-T.N.O.

evenveel inseminaties van proef- en controlemedium gebruikt. De overige
waarnemingen vervielen, aangezien er slechts tabellen aanwezig waren
voor gelijke aantallen inseminaties in beide media. In deze toets zijn
verder alleen eerste en tweede inseminaties verwerkt. Teneinde een juist
beeld te verkrijgen van de waarschijnlijkheidsverhouding (z) werden zo-
wel van eerste als tweede inseminaties de waarschijnlijkheidsbijdragen
apart berekend en daarna gesummeerd. Waren er bijvoorbeeld 7 eerste
inseminaties verricht van een bepaald ejaculaat verdund met controle-
vloeistof en 9 eerste inseminades van hetzelfde ejaculaat, verdund met
proefvloeistof, dan werden er uit de laatste 9 inseminaties 7 „at random"
gekozen, teneinde tot gelijke aantallen te komen. Bij de tweede insemi-
naties van hetzelfde ejaculaat werd dezelfde handelwijze toegepast. De
waarschijnlijkheidsbijdrage van eerste en tweede inseminaties werden dan
gesummeerd. In deze sequente toets zijn 3203 eerste en 1113 tweede inse-
minaties met proefmedium en even grote aantallen met controlemediuni
verwerkt.

In tabel 2 zijn de resultaten van deze praktijkproef weergegeven. Het ex-
periment werd beëindigd, toen de waarschijnlijkheidsverhouding van beide
hypothesen (z) de waarde —1,0269 had bereikt, indien deze waarde be-
rekend werd voor eerste inseminaties aan sperma van 1 tot en met 4 dagen
oud. Het bovengenoemde grensgètal —0,9956 werd dus overschreden.
De alternadeve hypothese (Hg) is dus aanvaardbaar. De gevolgtrekking
luidt: het fructosebevattende proefmedium is gelijk aan of slechter dan
het controlemedium. Worden de tweede inseminaties mede in de waar-
schijnlijkheidsverhouding betrokken, dan wordt de waarde van dit getal
—0,9306: het valt dus juist iets binnen de gestelde grens. Tijdens de proef
werd het grensgetal echter enkele malen overschreden indien eerste en
tweede inseminaties gesummeerd werden. We kunnen dus voor eerste eti
tweede inseminatie tesamen dezelfde alternatieve hypothese (H2) aan-
vaarden.

Het fructosebevattende proefmedium is dus onder deze proefomstandig-
heden gelijk aan of slechter dan het controlemedium. Aan de hand van
deze sequente toets blijkt tevens, dat er voldoende waarnemingen ver-
richt zijn om tot deze conclusie te komen. De gevonden „non return" per-
centages van controlegroep (56,6%) en proefgroep (56,8%) verschillen
echter zeer weinig. De conclusie luidt dan ook: gelijk aan of slechter.

Het blijkt nu mogelijk een keuze te maken uit één van de componenten
van deze dubbele conclusie. Bij de sequente toets heeft men namelijk diie
zones, waarin de beslissing kan komen te liggen: beter, slechter of .gelijk
aan. In het onderhavige geval is de zone „gelijk aan" zó gekozen, dat deze
bij een „non return" percentage van 56,7 aan weerszijden 2,4 procent-
eenheden breed is. De proefgroep moet dus 2,4% verschillen van de con-
trolegroep, wil dit verschil bij een voldoende aantal waarnemingen als sig-
nificant aangemerkt worden. Dit verschil treedt hier niet op, hoewel het
aantal waarnemingen voldoende is. De nadere conclusie luidt dus: de
proefgroep is gelijk aan de controlegroep. Langs een andere weg is deze
keuze uit „gelijk aan" of „slechter" ook af te leiden. De drie bovenge-
noemde zones zijn namelijk in twee hypothesen ondergebracht. De eerste
was: de proefgroep is beter dan de controlegroep; de tweede was: de proef-
groep is gelijk aan of slechter dan de controlegroep. In dit geval is het

„Non return" percentages verkregen met jructosehoudend verdunningsmiddel en
controlemedium met bijbehorende bijdragen in de waarschijnlijkheidsverhouding (z)
van beide gestelde hypothesen. Het laatste zowel op normale wijze als op omgekeerde
wijze, namelijk indien het proefmedium als controlemedium wordt genomen en

Non return 90—120 days percentages obtained with a fructose containing diluent
in comparison with the control citrate diluent.

fructosehoudende medium als proefgroep gebruikt. We mogen echter met
evenveel recht het fructosehoudende medium als controle beschouwen.
De hypothesen moeten dan evenwel omgekeerd worden. Berekenen wc
nu de waarschijnlijkheidsverhouding (z) op deze omgekeerde wijze, dan
blijkt de z-waarde van het getallenmateriaal voor eerste en tweede inse-
minaties tesamen —1,3037 te bedragen (zie tabel 2), indien sperma van
1 tot en met 4 dagen oud gebruikt wordt. De conclusie luidt nu: het me-
dium zonder fructose is gelijk aan of slechter dan het fructosebevattende
verdunningsmiddel. Aangezien de eerst verkregen conclusie (het fructose-
bevattende medium is gelijk aan of slechter dan het controlemedium) met
deze moet overeenstemmen — beide zijn uit hetzelfde getallenmateriaal
verkregen — blijkt dus dc toevoeging van fructose aan het verdunnings-
middel onder deze proef omstandigheden geen significant effect te hebben.
Per stier was het aantal waarnemingen te gering om een beslissing te kun-
nen nemen aangaande dc beide media. De gestelde grenzen voor de waar-
schijnlijkheidsverhouding tussen beide hypothesen werd namelijk bij geen
van de 19 stieren apart bereikt.

De gemiddelde beweeglijkheidsindex van de spermiën gedurende de eerste
4 dagen na het ejaculeren bedroeg bij het controlemedium 3,16 en bij het
fructosehoudende proefmedium 3,25 (tabel 3). Dit verschil van 2,8% is
— berekend met de t-toets van Student — hoog significant (P<0,01).

Average motility rates in a fructose containing diluent and the control diluent.

Indien wij dc bcweegiijkluMdsindicos per dag bekijken, blijkt er een met
de tijd steeds groter wordend procentueel verschil te bestaan ten gunste
van het fructosemedium. Ook per dag genomen zijn de beweeglijkheids-
indices significant verschillend.

Bij het vergelijken van beide verdunningmedia wordt er dus geen signifi-
cant verschil tussen de „non return" percentages geconstateerd, hoewel de
beweeglijkheidsindices van dc spermiën wel degelijk significant verschillen.
Onder de reeds genoemde praktijkomstandigheden wordt dus door fruc-
tosetoevoeging de beweeglijkheid, van de spermiën verhoogd, doch het be-
\\ruchtingspercentage wordt niet beïnvloed. I^ergelijke verschijnselen tre-
den wel meer op: Een verhoging van temperatuur of een lagere viskositeit
van het verdunningsmedium geven een grotere beweeglijkheid van de sper-
miën, echter geen betere bevruchting. Toch achten wij nog niet bewezen,
dat er geen hoger bevruchtingsvermogen op zal treden bij gebruik van
een fructosemedium, indien de proefomstandigheden anders zijn. indien
namelijk hogere verdunningen gebruikt worden en ouder sperma wordt
gebezigd. Immers, bij nadere analyse van de proefomstandigheden blijkt,
dat meer dan 80% van de inseminaties met eerstedags sperma verricht is
I tabel 2). Slechts 1,5% vindt op de tweede dag plaats, de rest op de derde
en vierde dag. Op de eerste dag is het verschil in beweeglijkheid tussen
beide media slechts gering. In deze praktijkproef bedraagt dit verschil
0,6% ten gunste van het fructosemedium bij de toegepaste verdunnings-
graad van 1:12. Aangezien dit experiment hoofdzakelijk op gegevens van
de eerste dag is gebaseerd, kunnen we moeilijk een groot verschil in „non
return" percentages verwachten bij zulk een klein verschil in beweeglijk-
heid. Als onderscheidingsgrens voor het „non return" percentage werd in
deze proef namelijk een zone van 2,4% genomen, die dan ook niet over-
schreden werd.

Grotere verschillen in beweeglijkheid van de spermiën manifesteren zich
wel degelijk in het „non return" [percentage. Dit blijkt eveneens uit deze
proef, indien we per stier de gemiddelde beweeglijkheidsindex van het
sperma vergelijken met het bijbehorende „non return" percentage.
De correlatie tussen deze twee factoren werd voor beide media apart,
voor eerstedags sperma bij eerste inseminaties berekend. Voor latere dagen
en tweede inseminaties was het aantal gegevens te gering om betrouw-
bare ..non return" percentages te verkrijgen. Bij het controleverdunnings-
rniddel was de correlatiecoëfficiënt (r) 0,64, voor het fructosehoudende
proefmedium was r = 0,52. Beide correlatiecoëfficiënten voldoen signifi-
cant met een P, die respectievelijk <0,01 en <0,05 is.
In grafiek 1 zijn per stier de „non return" percentages tegen de overeen-
komstige gemiddelde beweeglijkheidsindices afgezet en wel voor beide
media apart. De bijbehorende regressielijnen. die dus het verband tussen
de beweeglijksheidsindex en het „non return" percentage weergeven, zijn
\\oor elk medium eveneens apart afgezet. Deze regressielijnen verschillen
niet significant \\an elkaar in richting. Dit is in overeenstemming met de
conclusie, dat beide verdunningsmedia niet significant verschillen in het
„non return" percentage. Beide regressielijnen verschillen echter wel sig-
nificant in richting met de x-as. Het „non return" percentage is dus af-
hankelijk van de beweeglijkheidsindex. Indien er geen afhankelijkheid be-

Weeth en Herman (1949) vonden voor de correlatie tussen „non
return" percentage en beweeglijkheid van de spermiën een coëfficiënt van
slechts 0,20. Met onverdund sperma vonden Swanson en Herman
I 1944) echter een correlatiecoëfficiënt van 0,84. Bishop, Campbell,
Hancock en Walton (1954) bepaalden de beweeglijkheidsindex
door de individuele beweeglijkheid en de wolkvorming van de spermiën
te middelen. Deze index vertoonde geen significante correlatie met het
„non return" percentage. De wolkvorming is echter ook van andere fac-
toren dan de beweeglijkheid van de spermiën afhankelijk, zoals de pH van
het semen, de concentratie van de spermiën en indirect dus van het ejacu-
laatvolume. De beweeglijkheidsindex is in dit geval dus niet zuiver op de
beweeglijkheid van de spermiën gebaseerd.

Cheng, Casida en Barrett (1949) vonden bij verdunningsgraden
van 1:100 tot 1:12800 een correlatiecoëfficiënt van 0,64, indien de ge-
gevens per stier gemiddeld werden. Bij een verdunningsgraad van 1:10
was de correlatiecoëfficiënt zelfs 0,94.

Buckner, Willet en Bay ley (1954) konden een correlatiecoëffi-
ciënt van 0,62 vaststellen voor eerstedags sperma onder dezelfde omstan-

digheden als bij dit experiment. Deze correlatiecoëfficiënt verschilt dan
ook weinig van de onzen.

Bij een goed overwogen en nauwgezette beweeglijkheidsschatting van de
spermiën blijkt dus een significante correlatie te bestaan tussen de beweeg-
lijkheidsindex en het „non return" percentage. Mogelijk zal derhalve bij
hogere verdunningsgraden en bij langere bewaartijden van het sperma
dan bij deze praktijkproef, een fructosehoudend verdunningsmiddel gun-
stiger kunnen zijn. Het ligt in de bedoeling dit nader te onderzoeken.

Zoals bekend, gebruiken stierenspermiën fructose als voedingssubstraat. In fructose-
houdende verdunningsmedia blijkt de beweeglijkheid van de spermiën beter te zijn,
terwijl de levensduur verlengd wordt. Derhalve werden in de praktijk een citraat-
verdunningsmiddel en een fructose-citraat-medium onderling vergeleken aan de
hand van de beweeglijkheidsindices van de spermiën en van de 90—120 dagen
„non return" percentages. Beide media kwamen overeen in pH (6,75), osmotische
waarde (A—0,52° C.), eidooierconcentratie (20%) en soort eidooier; tevens yvaren
alle proefbehandelingen voor beide media gelijkwaardig. Met beide media werden
een achtduizend inseminaties verricht. Getoetst werd aan de hand van een „sequen-
tial probability ratio test". Tijdens het experiment kan bepaald worden of het aantal
inseminaties voldoende is voor het trekken van een conclusie.

Gemeten aan het „non return" percentage waren beide media niet verschillend.
Het sperma was gemiddeld 1:12 verdund; 80% van de inseminaties geschiedde met
eerstedags sperms. Dc beweeglijkheid van de spermiën was onder deze omstandig-
heden iets beter in het fructosebevattende verdunningsmiddel. Het verschil met het
controlemedium was significant. Bij hogere verdunningsgraden en bij gebruik van
ouder sperma dan in het praktijkdeel van deze proef werden toegepast, konden
tussen beide media grotere verschillen in de beweeglijkheidsindices vastgesteld wor-
den. Wij achten het niet uitgesloten, dat onder deze laatstgenoemde omstandigheden
fructose het „non return" percentage mogelijk zal kunnen verbeteren. Immers, tussen
de gemiddelde beweeglijkheidsindex en het „non return" percentage van de stieren
blijkt een significante correlatie te bestaan. De correlatiecoëfficiënt (r) was bij het
fructose-citraatmedium 0,52; bij het citraatmedium 0,64.

As known, sperm cells utilize fructose as a source for energy supply. Sperm cells
show increased motility and prolonged survival in diluents containing fructose.
Consequently a citrate diluent and a fructose containing citrate diluent are compared
under field conditions in view of the motility of the sperm cells and of the 90—120
days non return percentages of the inseminated cows. Both types of diluents agree
in pH (6.75), in osmotic value (A —0.52° centigrade), in concentration of egg
yolk (20%) and in kind of egg yolk; moreover were alle experimental treatments
equivalent for both diluents. About eight thousand inseminations were carried out
with each of the diluents. A sequential probability ratio test was employed for the
statistical analysis of the data. In this way it is possible to determine during the ex-
periment wether the number of inseminations is sufficient to draw a statistically
significant conclusion.

The diluents did not differ in the non return percentages. The semen was diluted
twelve times; 80% of the inseminations were carried out with semen collected the
same day. Under these conditions the motility rates of the sperm cells were slightly
better in the fructose containing diluent. The difference with the control diluent was
significant. However, with higher dilution rates and with older semen than the ones
used in the field part of this experiment, greater differences in motility rate between
both diluents could be stated. It may be possible that under the latter conditions fruc-

tose probably will increase the non return percentage, because a significant correlation
exists between the average motility rate and the non return percentage of the bulls.
In the fructose citrate diluent the correlationcoefficient (r) was 0.52; in the control
citrate diluent 0.64.

Dans les diluants contenant de la fructose, source d\'énergie pour les spermatozoïdes
du taureau, la mobilité et la longévité des spermatozoïdes seraient améliorées selon
certains auteurs. Dans la pratique nous avons comparé deux diluants à base de ci-
trate, dont l\'un contenait de la fructose. Cette comparaison se faisait en jugeant sur
les indices de mobilité et les pourcentages de „non return" dans 90—120 jours. Les
deux diluants s\'égalaient en ce qui concerne la valeur du pH (6,75), la valeur os-
motique (A —0,52° C.), la concentration de jaune d\'oeuf (20%) et jaune d\'oeuf
provenant du même mélange dans les deux cas. Les manipulations dans les deux cas
étaient exactement pareilles, ainsi que le nombre des inséminations, celui ci s\'élevant
à 8000. L\'analyse statistique était effectué en suivant un „sequential probability
ratio test", avec lequel on a la possibilité de juger pendant l\'experiment sur le nom-
bre d\'inséminations nécessaire pour obtenir un rsultat significant.
Les pourcentages de „non return" des deux diluants ne montraient aucune diffé-
rence. On a constaté, que la dilution du sperme était en général de 1 à 12, et que dans
80% des cas l\'insémination était effectué avec du sperme collectionné le même jour.
Dans ces circonstances la mobilité des spermatozoïdes se prouvait un peu plus grande
dans le diluant contenant de la fructose. Une différence plus grande de mobilité a été
trouvé pour des degrés de dilution plus élevés et dans l\'usage d\'un sperme plus âgé.
Il n\'est pas exclu, que l\'addition de fructose dans ce dernier cas augmentera le pour-
centage de „non return", parce qu\'il existe une correlation significante entre l\'index
moyen de mobilité et le pourcentage de „non return" des taureaux. Le coefficient
de correlation (r) était 0,52 pour le diluant avec et 0,64 pour le diluant sans fruc-
tose.

Wie schon bekannt, verwenden Bullenspermien Fruktose als Nährsubstrat. In Fruktose
enthaltenden Verdünnungsflüssigkeiten ist die Beweglichkeit der Spermien besser,
während auch die Lebensdauer verlängert wird. Deswegen wurden in der Praxis eine
Zitratverdünnungsflüssigkeit und ein Fruktosezitratzusatzmittel miteinander ver-
glichen an Hand der Beweglichkeitsindizen der Spermien und der 90—120 Tage
„non return" Prozentsätzen. Beide Verdünnungsflüssigkeiten stimmten überein im
pH (6,75), osmotischem Wert (A —0,52° C.), Eidotterkonzentration (20%) und
Art des Eidotters. Zudem waren alle Versuchsführungen für beide Zusatzmittel
.gleichwertig. Mit jeder der beiden Verdünnungsflüssigkeiten wurden ungefähr
achttausend Besamungen vorgenommen. Eine „sequential probability ratio test"
wurde verwendet für die statistische Analyse. Während dem Experiment kann so fest-
.gestellt werden ob schon .genügend Besamungen verrichtet wurden um eine Kon-
klusion zu ziehen.

An dem „non return" Prozentsatz gemessen, waren beide Verdünnungsflüssigkeiten
nicht verschieden. Das Sperma war durchschnittlich 1:12 verdünnt; 80% der Be-
samungen geschah mit Sperma das am gleichen Tag .gesammelt wurde. Unter diesen
Umständen war die Fruktose-enthaltende Verdünnungsflüssigkeit etwas besser. Die
Differenz mit dem Kontrollzusatzmittel war signifikant. Bei höheren Verdünnungs-
gräden und bei Verwendung älteren Spermas als im Praxisteil dieses Versuches an-
gewendet worden waren, konnten immerhin zwischen den beiden Zusatzmitteln
grössere Differenzen in den Beweglichkeitsindizen festgestellt werden. Es ist deswegen
nicht ausgeschlossen, dass unter diesen Umständen Fruktose den „non return" Pro-
zentsatz möglich erhöhen könnte. Weil ja eine signifikante Korrelation festgestellt
werden konnte zwischen dem mittleren Beweglichkeitsindex und dem „non return"
Prozentsatz der Bullen. Die Korrelationskoeffizient (r) war bei dem Fruktose-
verdünnungsmittel 0,52; bei dem Kontrollzitratverdünnungsmittel 0,64.

ANDERSON, J.: J. Agric. Sci. 37, 11, 1947; Some factors affecting the pH change
in bull semen.

BAKER, F. N., N. L. VANDEMARK, G. W. SALISBURY and A. VANTIEN-
HOVEN: J. Anim. Sci. 11, 788, 1952; The relation of O2 uptake to respiratory
quotients of bull semen in citrate glucose buffer.

BEZEM, J. J.: Intern rapport I.V.O.—T.N.O. 1954; Een sequente toets voor het
onderzoek van verdunningsmiddelen voor kunstmatige inseminatie.

BISCHOP, M. H. W., R. C. CAMPBELL, J. L. HANCOCK and A. WALTON:
J. Agric. Sci. 44, 227, 1954; Semen characteristics and fertility in the bull.

BUCKNER, P. J., E. L. WILLETT and N. B.-WLEV: J. Dairy Sci. 37, 1050, 1954;
Laboratory tests, singly and in combination for evaluating fertility of semen and
of bulls.

CHENG, P., L. E. CASIDA and G. R. BARRETT: J. Anim. Sci. 8, 81, 1949; Effects
of dilution and motility of bull spermatozoa and the relation between motility in
high dilution and fertility.

EHLERS, M. H. and R. E. ERB: J. Dairy Sci. 38, 603, 1955; Influence of dilution
rate on metabolism of semen in phosphate buffer and in milk diluter.

FLIPSE, R. J. and J. O. ALMQUIST: J. Dairy Sci. 38, 782, 1955; Metabolism of
bovine semen. II. Qualitative anaerobic catabolism of glucose C^\' by bovine
spermatozoa.

KOK, J. C. N.: Tijdschr. Diergeneesk. 77, 964, 1952; De levensduur van stieren-
spermiën in vitro. I. De invloed- van spermienconcentratie en verdunningsmiddel.

MANN, T.: Biochem. J. 40, 481, 1946 b; Fructose as a normal constituent of semi-
nal plasma. Site of formation and function of fructose in semen.

MANN, T.: J. Agric. Sci. 38, 323, 1948; Fructose content and fructolysis in semen.
Practical application in the evaluation of semen quality.

MANN, T.: Biochem. Society Symposia 7, 11, 1951; Mammalian Semen: Compo-
sition, metabolism and survival.

MELAMPY, R. H., P. G. HOMEYER and J. C. PORTER; Endocrinology 49, 596,
1951; Fructose and volume relationships of bovine semen.

MELROSE, D. R.: Brit. Vet. J. 108, 260, 1952; Evaluation of semen quality by the
fructose utilisation test.

ROMANOFF, A. L. en A. J. ROMANOFF: The avion egg. John Wiley and Sons,
New York City 1949.

ROTHSCHILD and H. BARNES: J. exp. Biol. 31, 561, 1954; Consutuents of bull
seminal plasma.

SALISBURY, G. W. and N. L. VANDEMARK: Am. J. Physiology 143, 692, 1945;
Stimulation of livability and glycolysis of additions of glucose to the egg yolk ci-
trate diluent for ejaculated bovine semen.

SECHRIST, R. S. and A. B. SCHULTZE: J. Anim. Sci. 11. 801, 1952; The fruc-
tolysis of bovine semen and its relation to fertilising ability.

SWANSON, E. W. and H. A. HERMAN: J. Dairy Sci. 27, 297, 1944; The corre-
lation between some characteristics of dairy bull semen and conception rate.

WEETH, H. J. and H. A. HERMAN: Un. Miss. Agric. Exp. Stat. Bull. 447, 1949;
The relationship between semen quality and conception rate in artificial insemi-
nation of dairy cattle.

DUITSE SUGGESTIES BETREFFENDE DE WETTELIJKE
REGELING DER AANSPRAKELIJKHEID VOOR VERBORGEN
GEBREKEN BIJ DIEREN,

Een tweetal publikaties, in 1955 verschenen, met betrekking tot de wette-
lijke voorzieningen op het stuk der verborgen gebreken bij dieren in Duits-
land trokken mijn aandacht en bleken mij van genoegzame importantie om
voor Nederlandse belanghebbenden en belangstellenden besproken tc wor-
den.

Het betreft een voordracht van Prof. Dr. Joh. D o b b e r s t e i n uit Ber-
lijn onder de titel: „Betrachtungen zur Währschaftsgesetzgebung beim
Viehhandel"!) en een artikel van Prof. Dr. O. D e h n e r uit Glessen „Ge-
danken über eine Neuregelung der Währschaftsgesetzgebung für den Han-
del mit Tieren"^).

Het is niet alleen belangwekkend om eens na te gaan hoe deze beide
schrijvers oordelen over de noodzakelijkheid om de in Duitsland bestaande
regeling te wijzigen, waarbij een zekere divergentie op bepaalde punten
tussen de hooggeleerde auteurs kan worden geconstateerd, maar het is
tevens van groot nut voor ons om het hier te lande vigerende systeem te
toetsen.

Zien wij eerst — in het kort — even hoe de thans van kracht zijnde Duitse
regeling luidt.

De algemene regel vinden wij in § 459 BGB, welke bepaalt, dat de vcrkopei
aansprakelijk is voor verborgen gebreken — immers § 460 BGB sluit de
aansprakelijkheid voor kenbare gebreken uit — welke op het moment van
de risico-overgang van het verkochte bestaan en welke de deugdelijkheid
of de waarde van het verkochte voor het gewone of het bij de overeen-
komst bedongen gebruik te niet doen dan wel verminderen. Nadrukkelijk
bepaalt de Wet er bij, dat een onbelangrijke vermindering van de waarde
geen koopvernietiging tengevolge kan hebben.

Voor de handel in vee, d.w.z. voor in de Wet stuk voor stuk opgesomde
diersoorten, geldt een bijzondere regeling. Ten aanzien van de niet ge-
noemde diersoorten blijft dus de algemene regeling van kracht. Deze rege-
ling moet ook worden toegepast, indien geklaagd wordt over het niet in
vervulling gaan van bij de koop gedane toezeggingen.

De hiervoor genoemde bijzondere regeling, bij Keizerlijke Verordening in
het leven geroepen, somt voor de wettelijk aangegeven diersoorten rnet
name genoemde gebreken (zgn. Hauptmängel) en bepaalde waarborg-
tijden op, binnen welke de verkoper, behoudens tegenbewijs zijnerzijds,
geacht wordt aansprakelijk te zijn.

Tierärztliche Umschau, 10. Jahrgang nos. 2, 3 en 4, blz. 41-45, 75-80 en 114-118.
Uitvoeriger in mijn „Het verborgen gebrek en de handel in dieren", 1954, blz.
159—163.

Doet zich dus een bij de verordening genoemd gebrek voor, dan wordt dit
gerekend vóór de risico-overgang — het tijdstip van levering — te hebben
bestaan.

Bij het aanwezig zijn van Hauptmängel kan men alleen de actio redhibito-
ria toepassen.

Dobbcrstein en Dehner zijn het met elkaar eens, dat het dier zich
dusdanig onderscheidt van de „levenloze zaken", dat hiermede toch in de
wetgeving gerekend moet worden. Dat is dunkt mij, voor geen tegenspraak
vatbaar. Alleen heeft het enkel betekenis voor de procesgang, dus voor het
formele recht. Ik kom daar, in het verdere van mijn betoog, nog nader
op terug.

Nu is het te doen gebruikelijk het verschil tussen onze wetgeving en die
van onze oosterburen aan te duiden met de tegenstelling: romeinsrechtelijk

— germaansrechtelijk. Daargelaten of deze onderscheiding metterdaad
juist is, komt het hierop neer, dat in Duitsland bij het optreden van een
wettelijk vastgesteld gebrek daarmede ook de aansprakelijkheid van de
verkoper vrijwel een uitgemaakte zaak is. Een aanlokkelijk systeem zegt
men dan, want het is „simple comme bonjour". En dat is ook het stand-
punt van Dehner.

— zoals wij dit kennen — meer in overeenstemming is met het rechts-
gevoel van de justitiabelen.

Hij ziet wel enkele bezwaren. In de eerste plaats wijst hij er op, dat de
koper in het romeinsrechtelijk systeem „Erheblichkeit" van het gebrek
moet bewijzen. Erg groot acht hij dit bezwaar niet, omdat de deskundige

Dehner denkt hier iets anders over en is met betrekking tot de bewijs-
mogelijkheid niet zo gerust. Van bepaalde gebreken, zo zegt hij, kan men
wel aannemen, dat zij steeds ernstig zijn, van zeer vele gebreken zal dit
echter van geval tot geval verschillen.

M.i. is altijd aan dit bezwaar tegemoet te komen, wanneer men de kwestie
vanuit het gezichtspunt van de koper benadert, waardoor de Erheblichkeit
of-te-wel de ernst van het gebrek voor ons recht weinig betekenis heeft.
Ik geef toe, dat de Duitse wetstekst in dit opzicht minder ruimte laat dan
ons art. 1540 B.W.

Elders^) schreef ik reeds, dat, naar ons recht, het gebruik waartoe het dier
is bestemd, wordt beheerst door des kopers persoonlijke appreciatie en in-
dividuele verlangens.

Het gaat tc onzent niet om een objectieve maatstaf (de „normale" hoe-
danigheid) maar om een subjectieve benadering. M.i. beantwoordt deze
vorm het meest aan het rechtsgevoel.

In de tweede plaats ziet Dobbcrstein bezwaren in verband met de
antedatering. Ook deze behoeft z.i. aan invoering van de romcins-rcchte-
lijke regeling niet in de weg tc staan. Door de voortschrijding van dc vete-
rinaire wetenschap is het antedateren op verantwoorde wijze zeer goed
mogelijk.

koming van de onderhavige regeling in Duitsland, het standpunt werd
ingenomen dat slechts een klein deel der veterinairen voldoende weten-
schappelijk onderlegd was, zodat op grond van de attesten der practici —
voor het merendeel dus empirici — kwalijk een juiste beslissing kon worden
genomen. Dit argument, hetwelk in hoofdzaak ten grondslag gelegen heeft
aan de bepalingen der Hauptmängel met de vaste waarborgtijden, gaat
heden ten dage noch in Duitsland noch ten onzent meer op.
Des te meer verbaast het mij dat D e h n e r zo nadrukkelijk het tegendeel
betoogt van wat Dobberstein te dezer zake poneert. Immers
D e h n e r onderschrijft van ganser harte de vooruitgang van de veteri-
naire wetenschap.

Desondanks is hij de mening toegedaan, dat in zeer vele gevallen niet met
zekerheid is vast te stellen of een bepaald gebrek vóór of bij de koop
bestaan heeft.

Hij acht een dergelijke vaststelling zowel bij het levende als het dode dier
een uitermate onzekere zaak.

Even aannemende, dat dit zo\'n dubieuze kwestie is, dan vloeit daar toch
direct uit voort, dat het stellen van waarborgtijden op diezelfde onzeker-
heid is gebaseerd. En dat betekent dus het willekeurig doorhakken van
de knoop ten faveure van de koper! En wanneer dan D e h n e r uitroept,
dat volgens de romeins-rechtelijke regeling wel een vonnis wordt geveld
maar geen recht gesproken, dan acht ik dit een vrij gratuite bewering.
M.i. liggen de zaken andersom. Door de vaste waarborgtijden, waardoor
op de verkoper de bewijslast wordt gelegd, dat het gebrek vóór of bij de
koop nog niet bestond^), wordt beslist eerder onrecht begaan, niet alleen
ten aanzien van na die waarborgtijden aan het licht getreden gebreken,
maar ook met betrekking tot gebreken, weliswaar binnen de termijn ont-
staan, waarvan het echter twijfelachtig kan zijn of wel geantedateerd zou
kunnen worden.

En vooral omdat D e h n e r de wetenschappelijke zekerheid \\ an iedere
antedatering zo labiel stelt — gelijk hiervoor vermeld — is het dus dubbel
gevaarlijk — moet cr recht gesproken worden — de rechter aan zo\'n ter-
mijn te binden.

Dobberstein voert verder nog aan, dat de waarborgtermijn, als rechts-
vermoeden voor het bestaan van het gebrek, heden ten dage bij verschil-
lende Hauptmängel niet meer houdbaar is.

Is de antedatering echter werkelijk zo\'n onzekere zaak gelijk D e h n e r
stelt? Ik zou willen zeggen; neen! De praktijk hier te lande lieeft uitge-
wezen dat antedatering in vele gevallen mogelijk is. En als er twijfel be-
staat, zodat een eis tot koopvernietiging moet worden ontzegd, is het dan
juist om met D e h n e r te beweren, dat de koper geen recht wordt ge-
daan? Geenszins: deze koper heeft geen vaststaand recht, want de deskun-
dige verklaring met betrekking tot dit bepaalde dier is niet toereikend.
Laten wij daarbij toch vooral bedenken — èn D e h n e r èn Dobber-
stein beroepen er zich ook op — dat wij met levend materiaal te maken
hebben: wat bij het ene dier onder dezelfde omstandigheden wèl te ante-
dateren valt, zal in het andere geval niet te antedateren zijn. Bij een vaste
waarborgtijd zou bij dergelijke twijfelgevallen beslist onrecht zijn begaan.

Ik deel de mening van D o b b e r s t e i n, dat de lijst van Hauptmängel
een rem betekent voor de ontwikkeling van de gerechtelijke diergenees-
kunde. Bovendien is het zo, dat door de vaste lijst de verkoper maar voor
een beperkt aantal dieren aansprakelijk is te stellen en ook dat is niet juist
te achten: \\ oor de niet genoemde dieren geldt weer de gewone regeling, en
waarom dat onderscheid? Dat wordt toch door niets gerechtvaardigd!
Nu is er echter nog een punt waarop moet worden gelet. Wanneer ten
aanzien van de in § 481 MGB genoemde diersoorten een bepaalde toe-
zegging is gedaan, dan moet deze langs de gewone weg, als bedoeld bij §
459 BGB worden geldend gemaakt. Dat wil dus zeggen, dat het ont-
breken van dergelijke garanties dan kan leiden tot de actio redhibitoria,
de actio quanti minoris of tot een actie uit hoofde van wanprestatie.
Het beste bewijs, dat de regeling der verborgen gebreken in Duitsland
niet beantwoordt aan de eisen, welke het handelsverkeer stelt, is wel dit,
dat hoe langer hoe meer gebruik gemaakt wordt van speciale toezeggingen
en garanties.

D e h n e r, die \\ an dit laatste gewag maakt, zegt dan nog, dat het hoogst
noodzakelijk is, de verkoper ook aansprakelijk te stellen — en dat zou dan
in een nieuwe regeling moeten worden opgenomen — voor de schade welke
het zieke dier aan andere dieren of mensen heeft toegebracht.
Dobberstein neemt een soortgelijk standpunt in met betrekking tot
besmettelijke veeziekten. Ook hij wil dan in alle gevallen de mogelijkheid
tot het vorderen van algehele schadevergoeding openstellen.
Wij kennen een dergelijke mogelijkheid alleen als de verkoper bij de ver-
koop het gebrek gekend heeft. Terecht. Het gaat niet aan de verkoper
te goeder trouw, die toch al een behoorlijke aansprakelijkheidslast draagt,
daarenboven te bezwaren voor een schade, welke hem niet toegerekend
kan worden en welke hij immers niet willens en wetens of door nalatigheid
heeft veroorzaakt.

Voor slachtdieren achten beide auteurs een aparte regeling gewenst.
Dobberstein wil aansprakelijkheid slechts erkennen als er een desbe-
treffende overeenkomst tussen partijen is getroffen. Naar mijn mening is
dit niet nodig, en, ter vermijding van allerhand bijkomstige bewijsmoeilijk-
heden, ook ongewenst. Bovendien vermag ik niet in te zien waarom een
afzonderlijke regeling nodig is. Welk wezenlijk verschil is er tussen de ver-
koop van slachtdieren en niet voor dc slacht bestemd vee? Is er in beide
gevallen geen sprake van gebruik van het gekochte? Onze wetgeving, hoe
zeer - - en vaak terecht — becritiseerd, is in dit opzicht eenvoudiger en
heeft in het merendeel der gevallen tot het gewenste resultaat geleid.

Ook de vec-arbitrage wordt door beide hoogleraren aangeroerd.
D e h n e r staat zonder meer afwijzend tegenover vee-arbitrage. Deze ne-
gatieve houding vloeit m.i. hieruit voort, dat Dchner een verkeerd in-
zicht in het werkelijke wezen der arbitrage heeft. Het is nl. beslist niet
waar, dat arbitrage uitsluitend tot doel heeft tot een vergelijk te komen,
zodat een klagend koper zijn „recht" niet krijgt. Integendeel: ook arbi-
trage is — en moet zijn — rechtspraak.

Dobberstein daarentegen ziet wel degelijk het belang van een goed
functionnerende arbitrage: de arbiters zijn deskundigen en kunnen veel
sneller en exacter op de werkelijke kernpunten van de zaak ingaan en
daarover een zuiver oordeel vellen.

Hij vraagt zich echter af of men niet de voordelen, welke onmiskenbaar aan
arijitrage verbonden zijn, kan overhevelen naar het gewone rechterlijke
geding.

Overzien wij nu nog even het geheel.
De conclusies waartoe D e h n e r komt zijn deze:

b. de germaans-rechtelijke regeling daarentegen is wel bruikbaar mits
men het aantal diersoorten uitbreidt en voor deze dieren een lijst van
wettelijke gebreken vaststelt, terwijl daarnaast nog de mogelijkheid van
wettelijke garanties wordt geboden;

c. een verkorting van de procesgang in deze zaken is gewenst.
Dobberstein geeft als zijn slotsom het navolgende.

Hij wil bij een herziening het romeins-rechtelijke systeem toepassen voor
de handel in levende dieren (dus geen beperkingen), doch acht enkel
reden voor het bezigen van de actio redhibitoria. De termijn, binnen welke
de vordering aanhangig gemaakt dient te zijn, wenst de hoogleraar te
beperken tot zes weken (d.i. vanaf de levering). De behandeling van der-
gelijke zaken moet dan geschieden door een „Viehwährschaftskammer",
waarin een jurist als voorzitter en minstens twee deskundige bijzitters
plaats nemen, onder welke deskundigen een dierenarts moet zijn. Rij
strijdvragen betreffende het veterinair attest wil hij de uiteindelijke be-
slissing daaromtrent leggen in handen van een instantie van uitsluitend
deskundigen.

Persoonlijk schaar ik mij, met zekere restrictie, achter het voorstel Dob-
berstein omdat dit m.i. doeltreffender en eenvoudiger is. Het nadert
a.h.w. zeer dicht tot de bij ons van kracht zijnde voorschriften.
Desondanks ben ik van mening, dat onze regeling — welke gerechtvaar-
digde critiek daarop ook valt uit te oefenen en ook uitgeoefend is — toch
altijd boven dit alles de voorkeur verdient.

Juist het feit, dat naar ons recht elk gebrek, hetzij organisch, hetzij uit
hoofde van bepaalde toezeggingen, voorzover verborgen en te antedateren
de mogelijkheid tot het instellen van een rechtsvordering biedt, maakt het
te onzent geldende systeem zo aanvaardbaar, zij het dan dat m.i. de gehele
regeling nóg eenvoudiger kan zijn door haar zonder meer bij de wan-
prestatie onder te brengen^).

Ten aanzien van de termijn ben ik er beslist een tegenstander van deze
aan zes weken te binden vanaf de datum der levering. Ik heb reeds elders^)
uiteengezet dat, wanneer aan deze termijn wordt vastgehouden, deze be-
slist moet aanvangen op het moment dat het gebrek werd ontdekt.
Het uitsluiten der actio quanti minoris acht ik al evenmin opportuun en
in het bijzonder daarom, omdat juist bij slachtdieren deze actie nog wel
toepassing kan vinden en ook vindt.

Voor het instellen van een afzonderlijke kamer bij — b.v. — het kanton-
gerecht met als bijzitters deskundigen is m.i. al evenmin reden. Belang-
rijker blijf ik vinden de verplichting op te leggen aan de koper om binnen
twee dagen na het ontdekken van het gebrek de benoeming van deskun-

Met beide hoogleraren ben ik ook voor ons land van mening, dat de be-
staande proceduregang, welke te zeer op het levenloze goed is afgestemd,
op ernstige bezwaren stuit, hetgeen te onzent de vee-arbitrage recht-
vaardigt en m.i. zelfs nodig maakt.

Dc schrijver bespreekt een tweetal Duitse publikaties, te weten van Prof. Dehner
en Prof. Dobbcrstein met betrekking tot nodig geachte wijzigingen in de wette-
lijke regeling der aansprakelijkheid voor verborgen gebreken bij dieren.
Na een kort overzicht van thans in Duitsland geldende regeling geeft de schrijver
weer welke bezwaren er in Duitsland blijken te bestaan. Dobbcrstein wil het
germaanse principe verlaten en acht het romeins-rechtelijke te prefereren. Dehner
neemt een tegenovergesteld standpunt in.

De schrijver verwerpt het door Dehner betoogde en onderschrijft, met enige re-
stricties, het door Dobbcrstein verdedigde standpunt, hetwelk de in Nederland
geldende regeling zeer dicht nadert.

Zusammengefasst werden zwei Aufsätze — d.h. van Prof. Dr. O. Dehner aus
Gieszen und Prof. Dr. Joh. Dobbcrstein aus Berlin — bezüglich die Regelung
der Währschaftsgesetzgebung für den Handel mit Tieren.

Erstens wird eine Uebersicht gegeben von den hiesigen Bestimmungen ins B.G.B,
und zweitens werden die in Deutschland gegen diese Regelung bestehende Bedenken
entwickelt.

Dobberstein poniert das deutsch-rechtliche Prinzip soll verlassen werden und
statt dessen das römisch-rechtliche Prinzip eingeführt. D e h n e r ist entgegen-
gesetzter Meinung.

Der Schriftsteller lehnt die Meinung D e h n e r s ab und erklärt sich, unter gewissen
Vorbehalt, mit Dobberstein einig.

Der von Dobberstein vertretene Standpunkt liegt der Niederländische Regelung
nahe.

In verband met de aard van het onderwerp is alleen een Duitse vertaling van de
samenvatting opgenomen.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland
voorgekomen gedurende de maand oktober 1956
DE GETALLEN GEVEN HET AANTAL VEEBESLAGEN AAN

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (peripneumonia contagiosa bovum),
hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en Kwade droes (malleus) zijn
in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

Met deze anamnese of diagnose komen in de vleeskeuring nu en dan
slachtdieren ter noodslachting.

In het geval dat de behandelende dierenarts het desbetreffende dier nog
levend heeft aangetroffen en duidelijke verschijnselen heeft geconstateerd
waarop met practischc zekerheid de diagnose kon worden gesteld of
wanneer hij de opname van bedorven voedsel, te veel voedsel of vergiften
kan aannemen, dan is het de keuringsdierenarts mogelijk de juiste keu-
ringsbeslissing te nemen.

Wanneer evenwel een dier ter noodslachting wordt aangevoerd, dat door
de dierenarts succomberend werd aangetroffen, is het in vele gevallen
moeilijk om nog een diagnose te maken of ontbreekt deze geheel indien
geen deskundige hulp is ingeroepen.

Speciaal aan kopziekte wordt gedacht in onduidelijke gevallen waarbij o.m.
zenuwverschijnselen, bewegingsstoornissen, het niet meer kunnen opstaan,
in meer of mindere mate voorkomen.

Uit eigen ervaring is mij een geval van vergiftiging met loodarsenaat
houdend vergif bekend, dat op onnaspeurlijke wijze in een weiLand ge-
raakte op vrij korte afstand van een rijwielpad.

Hulp werd ingeroepen (±: 5 uur n.m.) wegens vermoedelijke kopziekte,
gezien het feit dat het dier eerst slingerde en onvast op de benen was en
daarna niet meer kon staan.

Hoewel de diagnose kopziekte niet vaststond, werden Ga-infusie insuffla-
tie toegepast met het resultaat dat patiënt na enige uren weer stond.
Evenwel niet voor lang, want de volgende morgen was de koe dood.
Omdat in dezelfde weide kort hierop nog twee gevallen met dezelfde
verschijnselen zich voordeden, was vergiftiging zeer waarschijnlijk en werd
na nauwkeurige inspectie van de weide op een paar plekjes een hoeveelheid
wit poeder gevonden, dat na onderzoek loodarsenaat bleek te bevatten.
Daar de eerste 2 patienten stierven werd de derde en laatste patiënt in
nood geslacht en na onderzoek en verkregen advies van het R.I.V. goed-
gekeurd voor de vrijbank.

Het gebruik van giftige bestrijdingsmiddelen in de landbouw maakt het
m.i. nodig steeds hiermee rekening te houden als een juiste diagnose niet
bekend is of aan de hand van de sectie niet kan worden gesteld.
Bij varkens geven de rattenbestrijdingsmiddelen „Tomorin" en „Thallium"
bevattende preparaten nu en dan aanleiding tot vergiftiging.
Na Tomorin-opname werden overal bloedingen geconstateerd die bij opper-
vlakkige beoordeling sterk aan varkenspest doen denken.
Verschijnselen en de gevolgen van Thallium-vergiftiging zijn niet gecon-
stateerd, omdat vrij kort na de opname van het gif noodslachting werd
gevraagd wegens vergiftiging met rattenkruid.
In beide bovenstaande gevallen volgde afkeurmg.

zakelijk dat het gebruikte gif getoond wordt daar bij arsenicum-vergiftiging
een gunstige beslissing mogelijk is, terwijl bij een „onbekend" gif niet
anders dan afkeuring kan volgen.

In het laatste geval (onbekend gif) is het, zoals van zelf spreekt, gewenst
om, wanneer het aangeboden dier nog in goede toestand verkeert, de eige-
naars te adviseren mogelijk herstel af te wachten.

Belangrijk voor de keuringsbeslissing van noodslachtingen is m.i. dan ook
dat we geïnformeerd worden omtrent de giftigheid via het vlees door de
gebruikelijke giftige bestrijdingsmiddelen in de landbouw en veeteelt.
Het afkeuren van de lever, waarin opgenomen stoffen vaak in hogere
concentraties voorkomen, is daarom ook steeds aan te bevelen.

De Hoogleraar-Directeur van het Instituut voor Veterinaire Virulogie,
Biltstraat 168, Utrecht, verzoekt alle practici, het aan hen gezonden for-
mulier over de ziekte van Aujeszky ingevuld te willen terugsturen, voor
zover zij zulks nog niet gedaan mochten hebben.

Het behoeft geen betoog, dat de waarde van een enquête stijgt naarmate
het aantal gegevens groter is.

De Hoogleraar-Directeur van het Instituut voor Veterinaire Virulogie
betuigt bij voorbaat zijn dank voor de verleende medewerking.

In aansluiting op de desbetreffende publikatie in de voorgaande aflevering,
is nog te vermelden het artikel van S. E. Magwood, Canadian J. Comp.
Med. et Vet. Scr. 18 (1954) 310, waarin beschreven wordt een geval van
uterusruptuur bij een 7 maanden drachtige vaars.
De gestelde diagnose luidde: traumatisch reticulitis.

Bij laparotomie bleek een uterusruptuur aanwezig te zijn. De vrucht werd
verwijderd en de uterus gehecht. Het dier herstelde daarna.

Prof. Dr. E. Brouwer: VARIATIES IN DE VOEDENDE BESTANDDELEN
DER MELK DOOR FACTOREN, ZOALS LACTATIESTADIIIM, VOEDING
EN ERFELIJKHEID. Voeding 17, 163, \'56.

Wat het eiwit betreft, bestaat er een positieve correlatie met het vetgehalte. Meestal
vindt men, dat het eiwitgehalte met 0.3 a 0.5% toeneemt, wanneer het vetpercen-
tage met 1% stijgt. De samenhang tussen eiwit- en vetgehalte is echter onvolkomen,
want bij een bepaald vetgehalte kunnen de eiwitcijfers bij verschillende dieren sterk
verschillen. Dit opent dus de mogelijkheid tot selectie op melk met een, in verhou-
ding tot het vetgehalte, hoog eiwitgehalte.

Ook het Ca-gehalte is uit een oogpunt van volksvoeding van groot belang. Dit ge-
halte wordt evenmin als het eiwitgehalte sterk door de voeding beïnvloed. Er bestaat
een positieve correlatie tussen het eiwitgehalte en het Ca-gehalte der melk en
daardoor ook tussen het Ca-gehalte en het vetgehalte. Verhoging van het vetgehalte
der melk en vooral van het eiwitgehalte door doelmatige teeltkeus, zal dan ook
tevens tot een hoger Ca-gehalte voeren.

Ook het riboflavinegehalte der melk is slechts weinig van de voeding afhankelijk.
Zelfs het volkomen ontbreken van deze vitamine in het voedsel van de koe geeft niet
tot een laag gehalte in de melk aanleiding, omdat het in voldoende mate door de
bacteriën in de voormagen wordt gesynthetiseerd.

Er bestaan volgens buitenlandse onderzoekingen aanzienlijke rasverschillen ten aan-
zien van het riboflavinegehalte. Bij het Friese ras zou dit gehalte bijv. lager zijn
dan bij het Zwitserse bruinvee of de Ayrshire, terwijl de hoogste gehaltes voor zou-
den komen in de vetrijke melk van de Jersey en de Guernsey. Mogelijk bestaat er
een positieve correlatie tussen het riboflavinegehalte en het eiwitgehalte. Hoe dit
ook zij, uit een oogpunt van melkkwaliteit zou het zeer belangwekkend zijn te onder-
zoeken of er ook omtrent het riboflavinegehalte binnen het ars erfelijke individuele
verschillen bestaan en of het mogelijk is tot een verhoging van het riboflavinegehalte
in de Nederlandse melk te geraken.

Almut De ttmers; DIE ZUCHT EINES NEUEN „VERSUCHSTIERES",
DES MINL\\TURSCHWEINES IN AMERIKA.

Enige jaren geleden begon men in Amerika behoefte te gevoelen aan een proefdier
voor dc mens, dat de apen vervangen kon, ongeveer reageerde als een mens, zich
snel vermeerderde en goedkoop en gemakkelijk te houden was.
Het oog viel op het varkeri, waarvan men wist, dat de huid op dezelfde wijze rea-
geert als die van de mens en dat het zich op overeenkomstige wijze voedt.
Zo werd tenslotte tot enige veeteeltkundigen de vraag gesteld of zij niet een labora-
toriumvarken, d.w.z, een klein varken konden fokken.

Prof. Dr. L. M. Winters van Minnesota is in 1949 aan deze opgave begonnen,
waarbij hij het volgende systeem toepaste:

In de eerste plaats kruising om een zeer uiteenlopend uitgangsmateriaal te verkrijgen;
In de 2c plaats een weinig inteelt gepaard gaande met scherpe selectie en
in de 3e plaats het fixeren van een type, dat het fokdoel benadert.
.Ms uitgangsmateriaal nam hij kleine, zwarte spekvarkens, die verwilderd voorkwamen
in Michigan en van het Europese wilde varken afstamden en een wild varken, dat
het type van het Aziatische wilde varken vertoonde. In de 3e plaats nam hij nog ver-

wilderde varkens uit Louisiana, die buitengewoon variabel van type waren en
waarvan dc afkomst in het geheel niet bekend was.

In 1954 waren de volgende resultaten bij 79 worpen bereikt, waarbij ter vergelijking
ook enige normale varkens vermeld worden:

Sedert 1952 worden deze miniatuurvarkens reeds aan verschillende instituten ver-
kocht. Fokdieren worden nog niet geleverd, omdat het uiteindelijke fokdoel nog niet
bereikt is en het huidige type nog niet gefixeerd is.
Het fokdoel is een varken van 27 kg in 154 dagen.

Prof. Dr. H. Brüggemann: BULLENMUTTER IM EXAMEN. Der Tier-
züchter, 8, 523, 1956.

Op het Max-Planck instituut te Mariensee werd bij het onderzoek van koeien uit
hoge produktieklassen bevestigd, dat koeien met hoge opbrengsten lang niet altijd
de meest winstgevende dieren zijn. Het gaat per slot van rekening om het verschil
tussen produktiekosten en opbrengst.

In verband hiermede kwam het zwartbont stamboek van Westfalen op de gedachte
op hun proefbocrderij stierenmoeders uitgebreid te onderzoeken. De stier ontvangt
toch 50% van zijn erfelijke aanleg van zijn moeder, zodat zijn nakomelingen 25%
van hun erfelijke aanleg van de stierenmoeders ontvangen.

Enige dagen voor het kalven werden de te onderzoeken stierenmoeders op het bedrijf
gebracht en het onderzoek duurde 300 dagen.

M. A. Emmerson and L. N. Hazrl: R.ADIOGRAPHIC DEMONSTR.VFION
OF DWAR.F GENE-CARRIER BEEF ANIMALS. Journ. of the Am. Vet. Asso-
ciation, 128, 381, \'56.

De auteurs beschrijven dwergvormen bij de Hereford en de .Aberdeen-Angus, die
berusten op het voorkomen van een enkelvoudige recessieve factor. De aard van deze
dwergvorm schijnt overeen te komen met het osteochondrodystrofische type, dat voor-
komt bij de mens en andere dieren. Typisch voor deze dieren is de gedrongenheid
van de wervelkolom in de rug- en lendenstrcek.

Het gewicht der dwergen bedraagt bij de geboorte omstreeks 15 kg. en meestal
worden deze dieren niet oud. De meeste dwergkalvcren ontstaan dan ook uit pa-
ringen tussen dieren, die voor deze semi-letaalfactor hetcrozygoot zijn en het gebrek
niet fenotypisch vertonen. Wel is hun type volgens geoefende veekenners soms anders
dan van geheel normale dieren. Uit dergelijke paringen worden dus 25% geheel
normale kalveren geboren,

50% dieren, die het gebrek niet vertonen, maar heterozygoot voor het dwerg-gen
zijn, en

Bij het maken van röntgenfoto\'s van het nakomelingsehap van dergeUjke paringen
bleek nu echter, dat de heterozygoten, hoewel op jeugdige leeftijd in uiterlijk zeker
niet van geheel normale dieren te onderscheiden, toch reeds geringe afwijkingen
vertonen in hun wervelkolom. Men heeft hier dus te maken met een geval van on-
volledige dominantie, zoals deze ook voorkomt bij paringen van ongehorende met
gehorende runderen, waarbij, hoewel de factor „ongehorend" dominant is over
„gehorend", toch van tijd tot tijd zeer kleine horentjes voorkomen (Ref.).
En men meent nu met behulp van röntgenfoto\'s in staat te zijn bij pasgeboren kal-
veren onderscheid te maken tussen geheel normale dieren (dwerg-genvrij, AA) en
de heterozygoten Aa.

Dit is van groot belang voor de veeteelt, omdat men dus voor het onderkennen der
heterozygoten niet behoeft te wachten op de uitslag van proefparingen met dieren,
waarvan bekend is dat zij heterozygoot zijn voor dit dwerg-gen, maar het direct na
de geboorte kan uitmaken.

In Amerika is dit van belang, omdat de semi-letale dwergfactor betrekkelijk veel bij
de genoemde vleesrassen voorkomt. Hiertoe heeft meegewerkt, dat de voor het
dwerg-gen heterozygote dieren op tentoonstellingen op de ereplaatsen werden ge-
steld, omdat de keuringscommissies hun type bewonderden en zij minder bleken
„uit te slachten".

De geboorte van 25% waardeloze dwergen uit paringen van heterozygote dieren
maakte echter het gebruik van deze „gewilde" heterozygote dieren voor de fokkerij
schadelijk.

Wanner niets aan de bestrijding van deze semi-letale factor wordt gedaan, zal de
verspreiding onder de veestapel toenemen.

Lush en Hazel berekenden, dat wanneer alle voor de fokkerij gebruikte stieren
heterozygoot voor dit dwerg-gen zijn en niets anders aan de bestrijding wordt ge-
daan dan het elimineren van de echte dwergvormen, op 100 geboortes steeds

14.6% dwergkalveren zullen voorkomen.
Het is nog niet zeker of de bij de Aberdeen Angus en de Hereford voorkomende
dwergvormen op eenzelfde erffactor berusten. Wel schijnt vast te staan, dat de bij
de Shorthorn voorkomende dwergvorm van een ander type is.

Misschien kan de Rönt.genologie ook voor het vroegtijdig onderkennen van voor de
bulldog- of otterfactor heterozygote dieren goede diensten bewijzen (Ref.).

ONS RUND ALS VLEESPRODUCENT. H. de Boer: Betekenis en geschiktheid
van het rundvee voor de vlee.sproductie. Landbouwkundig Tijdschrift 65, 596-604,
1953.

In dit artikel, dat een samenvatting is van een lezing welke op de I8e Ned. Land-
bouwweek gehouden werd, worden achtereenvolgens nagegaan de betekenis der rund-
veerncsterij, de kwaliteit en samenstelling van het slachtvee-aanbod, het kwaliteits-
begrip en de criteria voor de slachtkwaliteit.

In de inleiding wordt gesteld, dat hoewel het accent bij de Ned. Rundveefokkerij ligt
in de melkproduktie, de geschiktheid voor vleesproduktie, speciaal bij het M.R.IJ.
veeslag, niet verwaarloosd werd. En de schrijver is ook van mening, dat het zwart-
bonte veeslag in de vleesrichting is verbeterd. Dit zou dan niet het gevolg geweest
zijn van een doelbewuste verbetering in deze richting, maar meer het resultaat zijn
van een uit een oogpunt van melkveehouderij intuïtief de voorkeur geven aan het
vroegrijpe en meer bevleesde type. (cursief van referent).

Het aanbod van slachtrunderen en slachtkalveren is zeer heterogeen van samenstel-

ling, t.w. nuchtere kalveren, graskalveren, vette kalveren, pinken, vaarzen en koeien
en stieren van iedere leeftijd en zeer uiteenlopende slachtconditie.
De kalverrubrieken leveren slechts een bescheiden aandeel in de vleesproduktic; uit
een oogpunt van slachtkwaliteit zijn alleen de vette kalveren van betekenis. Naast
blank vlees en wit vet wordt een gunstige gewichtsverhouding tussen voor- en achter-
stel verlangd, omdat het laatste per kg bijna 2x zoveel opbrengt.

Onder de „oudere slachtrunderen" komen veel pinken voor, d.w.z. dieren met
hoogstens 2 brede tanden (± 30%).

De kwaliteit van het rundvlees wordt bepaald door malsheid, smakelijkheid, vetheid,

„De malsheid van het vlees kan door verscheidene oorzaken sterk wisselen: Deze
varieërt niet alleen van dier tot dier, maar bij een bepaald karkas ook van spier tot
spier, terwijl daarnaast de sedert het slachten verlopen tijd (en temperatuur) van
invloed is. Een moeilijkheid om in deze een duidelijk beeld te krijgen, vormt de om-
standigheid dat de malsheid moeilijk objectief is vast te stellen."

Met verschillen in malsheid hangen waardeverschillen tussen de verschillende delen
van een karkas en tussen karkassen onderling samen.

Over de oorzaken van verschillen in malsheid is het oordeel niet eensluidend; ver-
moedelijk speelt de hoeveelheid en de aard van het aanwezige collageen (een af-
scheidingsprodukt van de collagene vezels uit het bindweefsel tussen de spiervezels)
een rol. Afgezien van het collageen zijn verschillen in malsheid geconstateerd in
samenhang met de doorsnede van de spiervezels; vlees wat z.g.n. „grof van draad"
is zou minder mals zijn.

Ook bestaat de opvatting dat met vet dooraderd (gemarmerd) vlees malser zou
zijn, doordat zich vet in het bindweefsel tussen de spiervezels afzet en de structuur
van het vlees daardoor losser zou worden. Verschillende proeven hebben echter geen
uitkomsten opgeleverd die dit laatste bevestigden.

Een belangrijke invloed op de malsheid in gunstige zin oefent het „narijpen" van
karkassen uit, door deze na het slachten enige tijd te laten hangen bij een tempera-
tuur van even boven 0°.

Naast de malsheid is de smakelijkheid van het vlees van betekenis; smakelijkheid
bedoeld in de zin van smaak -f aroma, omdat naast de eigenlijke smaakorganen ook
de reukorganen een bijdrage leveren tot het genieten van vlees. In het algemeen
hebben lichtgekleurde spieren weinig aroma (kalsvlees), donkere spieren meer.
De aroma kan ook te sterk zijn; stierenvlees b.v. wordt daarom minder gewaardeerd.
Sommige voedermiddelen, geneesmiddelen e.d. kunnen de smaakkwaliteiten van het
vlees ongunstig beïnvloeden. Bij het vlees van koeien van schorren en dijken komt soms
ajuinlucht voor. Ook spoeling heeft een minder gunstige invloed.
De smakelijkheid van vlees kan niet los worden gezien van de vetheid ervan. In dit
opzicht varieërt dc smaak sterk, vooral in samenhang met de aard van de verrichte
arbeid, het klimaat en de voedingsgewoonten. In het algemeen heeft dc mechani-
satie van de laatste tientallen jaren en het daardoor minder voorkomen van zware
lichamelijke arbeid een verschuiving van de vraag — in de richting van mager
vlees — tengevolge gehad. In de Angelsaksische landen echter hecht men nog zeer
aan het met vet dooraderd zijn van vlees. In Nederland wordt dit, evenals trouwens
een dikke rand vet aan het vlees, ongaarne gezien.

De cetkwalitcit vanv lees wordt verder nog beïnvloed door de fijnheid van de vezel;
fijnvezelig vlees geniet de voorkeur. Met het ouder en zwaarder worden van een
dier wordt het vlees grover, terwijl daarnaast mannelijke dieren grover vlees hebben
dan de vrouwelijke dieren. Erfelijke aanleg en voeding schijnen in deze eveneens
invloed uit te oefenen.

Niet rechtstreeks van invloed op de eetkwaliteit van het vlees is de kleur. Toch is
deze sterk waardebepalend. Er bestaat voorkeur voor licht rood gekleurd vlees. Moge-
lijk hangt dit hiermee samen dat vlees van oude of anderszins minderwaardige dieren
als regel donker getint is, terwijl ook stierevlees vrij donker is.

Een donkere kleur en sommige andere ongewenste kleurnuances, kunnen echter ook
oorzaken hebben die de eetbaarheid niet ongunstig beïnvloeden."
Niet alle onderdelen van een karkas zijn geschikt voor de verkoop als fijn vlees, zoals
biefstuk of rosbief. Er bestaan dan ook grote „waardeverschillen" per onderdeel zoals
onderstaande prijzen per kg. in 1953 duidelijk tonen:

schenkel ƒ 3,20; stomp (achterstel) ƒ 4,26; lenden en haas ƒ 4,40; vanglap ƒ 2,92;
dikke en fijne rib (voorste gedeelte rug) ƒ 3,99; klaprib (voorste ribben) ƒ 4,—;
borst en klapstuk ƒ 3,37; schouder ƒ 3,80; de nek ƒ 3,64.

Behalve door de gewichtsverhouding tussen dure en goedkope vlcesdelen wordt de
waarde van een karkas bepaald door:

De praktijk onderkent bestaande verschillen in dit opzicht vrij nauwkeurig, maar
het is uitermate moeilijk deze in objectieve, concrete maatstaven uit te drukken.
Dc hoeveelheid beenderen in een karkas is volgens engelse onderzoekingen bij vol-
wassen koeien goed te benaderen uit het gewicht van de 4 poten, die bij knie- en
spronggewricht zijn afgenomen.

In Nederland wordt wel aangenomen, dat het totale beenderengewicht 24x het ge-
wicht van het opperarmbeen bedraagt.

Hoewel zware beenderen uit een oogpunt van slachtkwaliteit ongewenst zijn, menen
sommige onderzoekers, dat niet naar te grote fijnheid in beenderengestel gestreefd
moet worden, omdat grove beenderen samen zouden gaan met een betere geschikt-
heid voor vleesproduktie; dieren met grove beenderen zouden in het algemeen meer
bcvleesd zijn en minder snel vet worden.

Voor de vetheid van een runderkarkas zijn eigenlijk geen betrouwbare maatstaven
tc vinden. Dc beste indruk van de vetheid geeft nog de beoordeling van de dikte van
het ondcrhuidsvet volgens een gestandaardiseerde methode, waarbij dus altijd op de-
zelfde plaats en wijze gemeten wordt.

Naast de wijze van mesten bepalen erfelijke invloeden de vetheid van het karkas.
Het vet wordt in een bepaalde volgorde afgezet, nl. eerst rond de ingewanden, dan
onder dc huid en tenslotte tussen de spieren.

Arm gespierde typen gaan in \'t algemeen eerder tot vetafzet over dan meer ge-
spierde dieren. Vleesrunderen gaan over het algemeen ook spoedig over tot vetafzet
in dc spieren. Dit gemarmerde vlees zien we echter ook veel bij de hier te lande
ingevoerde, arm gespierde, Deense rode runderen.

Een ned. rund vertoont zelden dit gemarmerde vlees. Een reden hiervoor is ook,
dat hier te lande meestal minder zwaar wordt afgemest.

De verdeling van het onderhuidse vet over het karkas kan sterk uiteenlopen. Soms
hoopt het zich op bepaalde plaatsen, b.v. rond de staat, op (Aberdcen-Angus).
Wat de bevleesdheid betreft wenst met dikke spieren. Dan is de vlees-been verhou-
ding gunstig en is het karkas gemakkelijk te bewerken.

Voor onderzoek op het gebied van de slachtkwaliteit van runderen is nodig, dat men
beschikt over een objectieve, betrouwbare beoordelingsmethode. In Nederland be-
staat enkel een beoordelingssysteem voor levende slachtrunderen, het op vetvce-
tentoonstellingen gebruikte „Utrechtse systeem". In Amerika en Nieuw-Zecland
beschikt men echter ook over officiële classificatie-systemen voor geslachte runderen

Uit geregeld binnenkomende mededelingen van West-Europese landen blijkt d:at hc-
mond- en klauwzeer in de laatste maanden in Europa een bedenkelijke oimvan.i\'
heeft aangenomen.

.Alleen landen, die door hun geïsoleerde ligging of door stringente maatregelem dezt
ziekte krachtdadig bestrijden, zijn tot nu toe vrijwel geheel vrij gebleven.
In ons land werden in de maand december 4 gevallen geconstateerd, terwijl in
januari 1957 tot nu toe 5 gevallen werden gerapporteerd.

Ook Engeland (geïsoleerde ligging met afmaaksysteem) en Denemarken (vacicinatir
en afmaaksysteem) behoren tot de West-Europese landen, waar het mond- en Iklauw-
zeer practisch nog niet voorkomt.

Nu de entingsperiode 1 februari weer een aanvang neemt, is het wel zaak <dat zo
spoedig mogelijk de mond- en klauwzecrvaccinatie wordt verricht.
Via pers en radio is een beroep gedaan op de veehouders om niet tot het laatst-
ogenblik te wachten met deze vaccinatie, daar de immuniteit van de Nederlands-
veestapel op dit moment niet voldoende waarborg meer biedt, dat aan een eniigszins
belangrijke besmetting weerstand zal kunnen worden geboden.
De Veeartsenijkundige Dien.st doet dan ook een beroep op de medewer-
king van dierenartsen en hen ter beschikking staande assistenten, om zo
spoedig mogelijk met de hervaccinatie van de veestapel een aanvaing te
maken.

De Nationale Raad voor Landbouwkundig Onderzoek is op 4 januari 1957 in een
plechtige bijeenkomst tc Den Haag in Hotel „De Wittebrug" geïnstalleerd dioor ir.
Z. Th. Fetter, voorzitter van de Centrale Organisatie T.N.O.

Tot voorzitter van de Raad is ir. A. W. v. d. Plassche gekozen, de Directeur-Gene-
raal van de Landbouw. De Raad is samengesteld uit vertegenwoordigers van de over-
heid, bedrijfsleven en wetenschap; leden zijn: ir. H. T. Tjallema, directeur van dc
Akker- en Weidebouw; namens het Landbouwschap ir. G. J. Klompe, ir. G. P. F.
Royackers en ir. Wansink; namens de Landbouwhogeschool: J. M. van Bommel van
Vloten, president-curator en prof. ir. W, de Jong, rector magnificus, alsmede mamens
de Kon. Ned. Academie van Wetenschappen prof. dr. V, J. Koningsberger. De Raad
treedt in de plaats van de Landbouworganisatie T.N.O. Met het secrelariaat van
de Raad is belast ir. C. van der Giessen, Koningskadc 12, Den Haag.
In zijn rede gaf ir. Fetter een overzicht van de historisch gegroeide motieven, die
tot instelling van de Raad hebben geleid, ten doel hebbende meer eenheid te bren-
gen over het gehele terrein van het landbouwkundig onderzoek. De Raad is een
T.N.O.-instelling, zodat het verband met de overige gebieden van toegepast natuur-
wetenschappelijk onderzoek blijft bestaan. De Raad zal voorts advies uitbrengen
over alle posten van de ontwerp-begroting van het Ministerie van Landbouw, waar-
door doublures van onderzoek of juist hiaten kunnen worden geconstateerd.
Behalve de coördinerende taak zal de Raad zijn belast met het vervolmaken van de
stichtingsvorm van dc verschillende instituten en instellingen; met het laten ver-
richten van aanvullend onderzoek door werkgroepen en op andere wijze — de op-
richting van het Centrum voor Plantenfysiologisch Onderzoek is hiervan een voor-
beeld; met „ad hoe" — werkzaamheden, als het stichten van een Publikatiecentrum
en de uitgave van de index op het landbouwkundig onderzoek, met het bevorderen
van contact tussen de groep directeuren van landbouw-instituten en van hen met
alle T.N.O. directeuren en tenslotte met het verzorgen van de internationale con-
tacten.

Ook over het jaar 1955 heeft de Veterinair-Hygiënisehe Dienst der Gemeente Texel
in een uitvoerig en zeer goed gedocumenteerd verslag, de lotgevallen van deze Dienst
aan dc buitenwereld medegedeeld.
Deze Dienst omvat:

A. De Vleeskeuringsdienst. Vermeldenswaard is, dat in 1927 door de Texelse
veehouders een vereniging is opgericht, welke de verkoop van alle voorwaardelijk
goedgekeurde dieren behartigt. Door dc samenwerking van deze vereniging met dc
vleeskeuringsdienst, is het op Texel mogelijk dat deze vereniging gebruik maakt
van de gemeentcslager en van de diensten van dc controleur voor de administratie
en de uitbetaling van de opbrengst der verkochte dieren. Een uitstekende oplossing.
Het verslag op de voet volgende, valt het grote aantal gestorven schapen en lamme-
ren op, n.1. resp. 440 en 2461. Een aanduiding voor de grootte van de schapen-
fokkerij op Texel, waarvan ook getuigt de marktaanvoer te Den Burg in 1955, n.1.
van 13227 lammeren.

Ook in 1955 bedroeg het aantal ingevoerde kilogrammen vlees ongeveer de helft van
het gewicht der normale slachtingen, zulks i.v.m. het feit, dat er in het toeristen-
seizoen veel vraag is naar speciale vleessoorten.

Het aantal afgekeurde runderlcvers is vrij hoog te noemen, n.1. 61 op 522 geslachte
runderen, terwijl het aantal van 519 afgekeurde baarmoeders van runderen op 522
slachtingen erop wijst, dat ten eerste de bewoners van Texel practisch geen stieren-
of ossenvlees te eten krijgen en ten tweede, dat het Hoofd van Dienst afdoende en
volkomen terecht met deze „illegale" afkeuringen waakt tegen overtreding van artikel
7 van het Kon. Besluit van 13 september 1924 No. 448 (bereiding van vleeswaren).
Tuberculose werd slechts 3 maal bij varkens waargenomen. Bij runderen geen enkele
maal. Dc rundveestapel op Texel is dus inderdaad geheel vrij van tuberculose, zodat
de besmetting van de varkens wel zal zijn van aviaire- of humane aard.
Bij 26 runderen werd distomatose geconstateerd, terwijl deze ziekte op Texel veel
frequenter voorkomt. Men neemt aan, dat er dus nog steeds veehouders zijn die
schapen met distomatose op de markt te Purmerend als wrak vee verkopen. Van de
389 onderzochte bloedmonsters op miltvuur, was er geen enkele positief.
Dc reeds genoemde vereniging tot verwerking van uit nood geslachte en gestor\\cn
dieren, bestaat bijna 25 jaar en is op Texel een onmisbare instelling geworden. Het
bestuur bestaat uit praktische veehouders, terwijl er een commissie van arbitrage be-
staat om eventuele klachten in behandeling te nemen, hetgeen in 1955 niet is ge-
schied. Aan inkomsten ontving de vereniging ƒ 15.244,48. Aan onkosten werd uit-
gegeven ƒ 6.806,37. Totaal werd 16215 „pond" vlees verkocht.

Aan de uitbouw van de verwerkingsinrichting werd in 1955 verder gewerkt. Hierover
vindt men in het verslag een uitvoerige correspondentie van het Hoofd van Dienst
met zijn gemeentebestuur. Ten slotte werd besloten om de verwerkingsinrichting uit
te breiden tot destructor. Dan zal er diermeel en vet kunnen worden geproduceerd,
dat aan de hoogste eisen voldoet en men zal dan niet langer afhankelijk zijn van de
destructor te Schagen en baas in eigen huis worden. Aan de Ministers van Sociale
Zaken en van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening werd verzocht om de ver-
werkingsinrichting van Texel na reorganisatie toe te laten als destructor. In 1955
werd verwerkt 42.356 kg. afgekeurd materiaal, waarvan werd geproduceerd 10.200
kg. diermeel en 5526 kg. technisch vet. De analyses gaven op 4 april 1955 aan een
eitwitpercentage van 54.3% en op 22 april van 52.7%. Het nadelig saldo van de
verwerkingsinrichting bedroeg in 1955 ƒ 5.892,08.

Het is prettig om te lezen, dat het voordeel van de geïsoleerde ligging van Texel ook
in 1955 ten volle is uitgebuit, ten bate van de gezondheidstoestand van de veestapel.
Van de vaste wal werden op een invoervergunning op Texel ingevoerd 139 koeien,
157 pinken, 11 stieren, 250 graskalveren, 70 nuchtere kalveren, 6 varkens, 30 biggen,
3 rammen en 1 geit.

Op 6 januari werd door Burgemeester en Wethouders de invoer van varkens ver-
boden, zulks i.v.m. het voorkomen van varkenspest in Noord-Holland en elders. Op
27 juni werd dit verbod opgeheven.

."^an het ingevoerde rundvee werd de eis gesteld, dat het tuberculosevrij was. De
.graskalveren, die zonder een wit certificaat werden ingevoerd, werden bij aankomst
in de haven getuberculineerd en na 3 maal 24 uur op de boerderij gecontroleerd.
Twee reagerende dieren werden binnen een week na aankomst van Texel verwijderd.
Van de runderen boven één jaar werd een klein aantal ingevoerd met een bewijs van
„abortusvrij"; alle andere runderen boven één jaar werden zo spoedig mogelijk door
middel van bloedonderzoek onderzocht op abortus-Bang. Het bleek, dat er 12 be-
smette dieren waren ingevoerd, die binnen een week van Texel werden verwijderd.

In een uitvoerig, aan het Gemeentebestuur van Texel gericht schrijven, heeft het
Hoofd van Dienst geadviseerd om de assistent van de Dienst, die door verschillende
organisaties op het gebied van de landbouw ter beschikking was gesteld van de
Dienst, in vaste gemeentedienst te benoemen. Hem is thans, binnen het kader van
zijn bevoegdheid opgedragen de inspectie van de Texelse wolveestapel, controle op
de bestrijding van de tuberculose en van de abortus-Bang.

De Brucellose-bestrijding geschiedt aan de hand van een melk- of bloedonderzoek,
hetwelk 4 maal per jaar op het laboratorium van de Dienst wordt verricht. Elk rund
ouder dan één jaar, dat op een Texels bedrijf aanwezig is, wordt op deze wijze pe-
riodiek op het aanwezig zijn van Brucellose onderzocht. Dit geschiedt n.a.v. artikel 8a
der Verordening voor de Gemeente Texel, waarbij het verboden is een rund te
hebben of te houden zonder in het bezit te zijn van een verklaring, die niet ouder
mag zijn dan 3 maanden, dat het rund vrij is van besmettelijk verwerpen.
Het aantal runderen op Texel bedraagt ongeveer 7300, waarvan alle eigenaren direct
of indirect zijn aangesloten bij de Prov. Gezondheidsdienst in Noord-Holland te Alk-
maar.

Door Burgemeester en Wethouders van Texel werd een ontwerp-verordening op de
heffing van rechten voor de Brucellose-bestrijding onder het rundvee bij de Ge-
meenteraad ingediend. Het recht bedraagt per rund ƒ 0,50, waardoor de opbrengst
ongeveer ƒ 3650,— wordt, zodat de kosten van de vaste assistent hieruit kunnen
worden bestreden.

In het laboratorium werden 3044 melkmonsters onderzocht op Streptokokken, terwijl
92 melkmonsters algemeen bacteriologisch werden onderzocht. Verder werden 2991
busmonsters melk onderzocht op abortus-Bangbacillen, alsook 260 koemonsters en
50 bloedmonsters, welke laatste op het laboratorium van de Gezondheidsdienst te
Alkmaar werden onderzocht. Door een sprekend voorbeeld wordt aangetoond hoe
moeilijk de strijd tegen de abortus-Bang is. De reductaseproef werd geregeld uitge-
voerd.

De rundveestapel op Texel mag inderdaad vrij van tuberculose worden genoemd.
Gedurende het seizoen 1954—1955 werd geen enkel reactiedier gevonden en in het
seizoen 1955—1956 slechts 1 reactiedier, dat na slachting op het abattoir te Alkmaar
een negatief sectiebeeld vertoonde.

Op 8 bedrijven werd bij 663 schapen en 267 lammeren rotkreupel geconstateerd. De
runderhorzelbestrijding werd door de Prov. Gezondheidsdienst te Alkmaar uitstekend
georganiseerd. Er werden slechts enkele besmette dieren aangetroffen. De mede-
werking van de veehouders was buiten.gewoon. In 1955 werden 2955 eerste insemi-
naties verricht, waarvan 2675 drachtigheid opleverde ofwel 90/2%.

Bij de 13227 ter veemarkt te Den Burg aangevoerde lammeren werd één keer rot-
kreupel geconstateerd. De gehele Texelse veestapel was in 1955 geënt tegen mond-
en klauwzeer, behalve één bedrijf met één koe, waardoor het markttoezicht werd
vereenvoudigd.

Het nadelig saldo van de gehele dienst bedroeg in 1955 ƒ 12.925,54, waarin het
tekort van ƒ 5892,08 op de verwerkingsinrichting is begrepen, alsmede de gehele
Brucellose-bestrijding is verwerkt. Iedereen zal met groot genoegen het verslag van
deze Dienst, die in ons land uniek is, lezen. Hier is alles, zowel de Vecartsenijkundige
Dienst als de Volksgezondheid in één hand en wel in een goede hand, terwijl men
de indruk krijgt, dat deze Dienst gedragen wordt door alle veehouders op Texel en
het Gemeentebestuur op alle mogelijke wijze medewerking verleent, tevens, dat de
Dienst tot grote tevredenheid van alle partijen werkt.

Er heerst een fris initiatief, tot heil van mens en dier. En in dit licht bezien, is het
tekort gaarne op de koop toe te nemen. Hoe paradoxaal het ook moge klinken, wij
wensen het Gemeentebestuur van Texel en de actieve Directeur van deze Dienst van
harte met dit verlies geluk, omdat er zulk een grote, niet direct in baar geld uit te
drukken winst is gemaakt.

Evenals voorgaande jaren is ook dit jaar weer een uitstekend verzorgde landbouwgids

Voor allen, die geregeld met landbouwzaken in aanraking komen, is dit een uitge-
breide gids.

Ook voor de dierenartsen, die uit de aard van hun beroep vrijwel dagelijks met
landbouwzaken worden geconfronteerd, zal dit werk groot nut kunnen afwerpen.

De regelingscommissie voor de Nederlandse Landbouwweken heeft besloten de 22e
Landbouwweek te houden van 3 tot en met 6 juni aanstaande.
Het programma zal zo spoedig mogelijk worden bekendgemaakt.

Verschenen is in de Schuurman en Jordens\' editie de 4e aanvulling van de 7e druk
van de Veewet en dc 5e aanvulling van de 11e druk van de Vleeskeuringswet.

In de „Alta"-uitgaven is verschenen het adresboek voor de Friese Land- en Tuin-
bouw.

Deze gids is uitgegeven door het Algemeen Publiciteitsbureau, Oosterkade 20 b,
Leeuwarden.

Hierbij wordt meegedeeld, dat met ingang van dinsdag 29 januari het adres van het
secretariaat van de Gezondheidscommissie voor Dieren gewijzigd is in: Raamweg 28,
\'s-Gravenhage, tel. 01700—183510.

Bureau: Rubenslaan 123, Tel. 030—11413, Gironummer 511606 ten name van dc
Maatschappij voor Diergeneeskunde, Utrecht.

In aansluiting aan de mededeling in de aflevering van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde van 15 januari j.1., v^jordt nogmaals gewezen op de wettelijke assis-
tentieregeling ten behoeve van de mond- en klauwzeerbestrijding.
Door de Provinciale Gezondheidsdiensten voor dieren is in overleg met de provin-
ciale vestigingscommissies vastgesteld, welke dierenartsen in aanmerking komen voor
assistentie.

Het waarnemingsbureau houdt zich strikt aan de opgaven van de Provinciale Ge-
zondheidsdiensten, zodat rechtstreekse opgaven bij het waarnemingsbureau niet in
behandeling kunnen worden genomen.

De door de Provinciale Gezondheidsdiensten opgegeven dierenartsen ontvangen een
verklaring, dat zij behoefte hebben aan een assistent bij de inenting van herkauwende
dieren tegen mond- en klauwzeer.
Zonder die verklaring is geen assistentie toelaatbaar.

De studenten, die zich opgeven, zullen door het waarnemingsbureau worden inge-
deeld, waarbij zoveel mogelijk rekening zal worden gehouden met kenbaar gemaakte
wensen.

De studenten zullen evenals bij de tuberculosebestrijding worden opgenomen in de
collectieve ongevallen- en ziekteverzekering, die door de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde is afgesloten.

De betreffende dierenartsen moeten het waameniingsbureau van te voren
berichten op welke dagen zal worden geassisteerd.

Indien dit niet geschiedt, moet de verzekeringsmaatschappij de gehele periode van
1 februari tot 15 april in rekening brengen.

Indien de assistenten niet zijn verzekerd, kan dit voor de dierenarts vergaande kon-
sekwenties meebrengen.

De kosten van verzekering, administratie, bemiddeling etc., die de dierenarts na af-
loop van de periode in rekening zullen worden gebracht, bedragen ƒ 2, —per dag.
Het honorarium wordt rechtstreeks tussen dierenarts en assistent verrekend.

De studenten, die het eerste gedeelte van het Doctoraal examen mei goed
gevolg hebben afgelegd en zich beschikbaar kunnen stellen voor assis-
tentie, ook al is het voor slechts enkele dagen, wordt dringend verzocht
zich alsnog op te geven door invulling cn opzending van de strook, die
[KT brief van 14 januari aan alle betreffende studenten is toegezonden.

In afwijking met andere jaren wordt de kandidaatleden dit jaar geen stortings-
formulier toegezonden, waarmee zij hun contributie kunnen voldoen.
.Alle kandidaatleden wordt, ter besparing van overbodig werk en kosten, dringend
verzocht hun, toch al zeer laag gestelde, contributie van ƒ 12,50 zo spoedig mogelijk
in ieder geval vóór 1 april a.s. te voldoen door overschrijving op girorekening 511606
ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde te Utrecht.

Gebleken is, dat aan militairen, die minstens een jaar in werkelijke dienst zijn, zoge-
naamd klein verlof voor zaken gedurende zes weken kan worden verleend, indien
de dienstbelangen zich hiertegen niet verzetten.

Dit verlof dient individueel te worden aangevraagd, maar zal door de Maatschappij
voor Diergeneeskunde worden gesteund door een request, rechtstreeks aan de Mi-
nister van Oorlog.

Zij, die dit verlof aanvragen, dienen er de Maatschappij voor Diergeneeskunde van
op de hoogte te stellen, met vermelding van de militaire personalia.
Deze mededeling is ook bedoeld voor degenen, die dit verlof reeds hadden aange-
vraagd, maar nu inmiddels 12 maanden in werkelijke dienst zijn.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

Dekker, Burg. Reigerstraat 63 bis. Utrecht.
L. Hoogendoorn, .^btwoudseweg 167 b. Delft.

Brand, A.; 1956; Hasselt (Ov.), Justitiebastion 4; tel. 05209—266, P., ass. bij A.

Hooghiemstra, E.; 1956; Utrecht, Frederik Hendrikstraat 34; D. (in mil. dienst).

Poel, K. van der, te Brielle, naar M. H. Trompstraat 35, aldaar (tel. no. ongewij-
zigd). (105)
Rondhuis, P. R., te Schiedam, naar Tuinlaan 10b, aldaar, tel. no. privé 01800—
65386, gr. 66218. (107)
Siebelink, J., van Delden naar Wierden, Rijssensestraat 50, tel. 05496—298. (110)
Til, M. van, te Doetinchem, naar 0-142 „Berkenhorst", aldaar (tel. no. ongewijzigd).

Wijers, P. H. N.; 1957; Aerdenhout, Houtvaartkade 46; tel. 02500—27042; wnd. D.

Hoeden, Dr. J. van der, te Givataïm (Israël), tot Hoogleraar bij de medische faculteit
van de Universiteit te Jerusalem. (124)

Wouters, G. W. J., te Alkmaar, te rekenen met ingang van 1 januari 1957, tot plaats-
vervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst en tot Rijkskeurmeester
in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (121)

Soest, G. van, te De Meern (U.), op zijn verzoek, te rekenen met ingang van 22
oktober 1956, als plaatsvervangend Inspecteur bij de Veeartsenijkundige Dienst
in het district Gelderland. (111)

Wagenaar, Prof. Dr. G., te Utrecht, te rekenen met ingang van 1 januari 1957,
wegens vertrek uit het district waarin hij is aangesteld, als plaatsvervangend In-
specteur bij de Veeartsenijkundige Dienst in het district Zeeland-Westelijk Noord-
Brabant. (119)

De Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen heeft de toevoeging van het
Instituut Buitenpraktijk aan de Faculteit voor Diergeneeskunde der Rijksuniversi-
teit te Utrecht goedgekeurd. Met ingang van 11 december 1956 werd als beheer-
der van bovengenoemd instituut benoemd Dr. N. C. W. Hesse. Alle post, het
Instituut betreffende, te richten aan Beheerder Instituut Buitenpraktijk, Biltstraat
172, Utrecht.

De 31e januari overleed plotseling door een noodlottig ongeval Dolf Meiessen.
Tijdens assistentie in Breda werd op een onbewaakte overweg zijn auto door een
sneltrein gegrepen, waarbij hij samen met zijn 63-jarige medepassagier de dood vond.
Vooral voor zijn vrouw Tineke moet dit een welhaast niet te dragen slag zijn.
Dolf Christiaan Herman Meiessen werd geboren op 12 januari 1931 te Amsterdam.
Op 23 november 1955 trouwde hij met Tineke Honig, uit welk huwelijk op 21 de-
cember 1956 hun eerste dochtertje geboren werd. Hun geluk leek toen volmaakt.
Door zijn helder verstand heeft Dolf met de studie nooit veel moeilijkheden gehad.
In verbluffend korte tijd wist hij zich op een examen voor tc bereiden. Onlangs nog
slaagde hij voor zijn Doctoraal-examen 2e gedeelte, en op dc dag van zijn begrafenis
zouden zijn co-assistentschappen zijn begonnen. Het heeft niet zo mogen zijn.
Dolf met zijn gulle en hartelijke inborst, met zijn levenslust en gevoel voor humor,
genoot volop van het studentenleven en weinigen konden als hij sfeer in een feest
brengen. Door zijn gelijkmatige, vrolijke en zonnige karakter nam hij ieder voor zich
in. Nauwelijks is het voor te stellen dat Dolf voorgoed van ons is heengegaan. Als
vanzelfsprekend aanvaardden we zijn hartelijke en belangeloze vriendschap en pas
nu beseffen wij, hoeveel hij voor ons heeft betekend.

Dolf, je bent ons een voorbeeld geweest in kameraadschappelijkheid, hartelijkheid
en hulpvaardigheid, en als zodanig zal je steeds in onze herinnering blijven voort-
leven.

Innig leven we mee met jou, Tineke, in dit bijna onoverkomelijke leed. Moge de
herinnering aan Dolf met zijn beminnelijke karakter je kracht geven deze zware slag
te boven te komen.

Op maandag 4 februari is zijn stoffelijk overschot op het kerkhof van Castricum
onder aanwezigheid van zijn vele vrienden ter aarde besteld.
Beste Dolf, rust in vrede.

In 1945 en 1946 (15 en 16) deelde Dubos mede dat hij stoffen had
gevonden, die een snelle groei van Laboratoriumstammen van Mycobacte-
rium tuberculosis en Mycobacterium avium mogelijk maakten. Bij het
gebruik van bodems, waaraan deze stoffen waren toegevoegd, konden zelfs
met inocula tot een verdunning van 10-S mg goede resultaten worden
verkregen. Hoewel D u b o s er in 1946 (16) met nadruk op had gewezen,
dat er geen reden was te veronderstellen, dat ook de groei van kiemen
uit pathologisch maetriaal door zijn bodem zou worden begunstigd, kon hij
enkele maanden later tezamen met Davis, Middlebrook en-Pierce
(17) melden, dat hij positieve cultures had verkregen van kiemarm patho-
logisch materiaal.

Dorothy Smith vestigde in 1947 de aandacht op de eigenschap van de
vloeibare bodem van Dubos, de werking van antibacteriële middelen te
versterken. Zij achtte de bodem daarom van groot belang voor het onder-
zoek o.a. van de streptomycine-resistentie van humane stammen. Roberts
1948 (44) meent, dat de op dit medium gegroeide kiemen voor muizen
veel infectieuzer zijn, waardoor na injectie van zulke culturen bij deze
dieren een snel ziekteverloop plaats zou vinden en de muizen geschikt zou-
den worden voor in-vivo proeven met geneesmiddelen. Paterson en
Winmill 1950 (40) maken gewag van de bodem bij het isoleren van
Myc. tuberculosis var. bovis uit melk.

Dubos (1950) noemt het een voordeel van de „gedispergeerde groei", dat
bij het uitvoeren van kunstmatige infecties, zowel met de B.C.G.-stam als
met pathogene mycobacteriën, een gemakkelijk te berekenen aantal kiemen
wordt ingebracht, die bovendien alle in een zelfde biologische toestand
verkeren.

In het navolgende zal worden getracht door het ordenen van in de,
voornamelijk in de Anglo-Saksische, literatuur gevonden gegevens, een
beeld te geven van de eigenschappen en toepassingsmogelijkheden van de
vloeibare en de vaste bodem van Dubos. De aangetroffen gegevens zijn
daartoe in drie hoofdstukken samengebracht, t.w.
I Beschrijving van de bodems
II Bijzondere eigenschappen van de bodems

HOOFDSTUK I
BESCHRIJVING VAN DE BODEMS
Mycobacteriën kunnen door hun wasachtige structuur in de klassieke
vloeibare bodems niet diffuus groeien. Zij vormen daarop slechts een vlies
en de bovine bacillen doen dat zelfs nog maar slecht. In eigeelhoudende
bodems ontstaat daarentegen wel diffuze groei onder het vloeistofoppervlak.
Vooral de fosfolipoiden uit het eigeel zijn daarvan de oorzaak. In deze
bodems groeien de bacillen (Eggert h 1950 (23)) in gevlochten draden
of in klompjes, die tot losse kiemen kunnen worden uiteengeslagen.

Ook onverzadigde vetzuren met langere atoom-ketens, waaronder oliezuur,
kunnen Mycobacteriën zo laten groeien. Zij zijn echter ook in kleine con-
centraties voor deze micro-organismen zeer toxisch. In met giftige hoeveel-
heden bevorderen zij de groeisnelheid.

Zulke stoffen worden in sommige industrieën in emulsies gebruikt om hun
oppervlaktespanning verlagende werking. Een van deze stoffen, „Tween-80"
genaamd, is een ester van oliezuur en bevat dit zuur bovendien in onge-
bonden toestand. Het bleek, dat „Tween-80" onder zekere voorwaarden in
een „basaalmedium" ook in hogere concentraties vrijwel niet toxisch is
voor mycobacteriën en bovendien de groei van deze micro-organismen be-
vordert. Men neemt aan, dat het ongebonden oliezuur in diverse voedings-
bodems door binding aan serumalbumine onschadelijk wordt gemaakt.
Uit deze vinding is de vloeibare Tween-80-albumine bodem van D u b o s
gegroeid.

In zijn vaste bodem maakt D u b o s alleen gebruik van de groeibevorderen-
de werking van het toegevoegde Tween-80. Ook in het met agar vast-
gemaakte synthetische medium moeten albuminen aanwezig zijn, wil deze
werking tot uiting komen.

De samenstelling van deze bodem heeft in de loop der jaren enkele
wijzigingen ondergaan.

In 1945 gebruikt Dubos (15) — hij werkte toen nog met Tween-60 (een ester
van stearinezuur) — de bodem van Long. In 1946 (16) meldt hij, tesamen met
D a v i s, dat de gunstige resultaten van Tween-80 tot uiting komen in verschillende
bekende synthetische media, zoals die van D.o r s e t, van Long en van S a u t o n.
Zelf verkiest hij als basaal medium een gewijzigde bodem van K i r c h n e r, die ge-
makkelijk bereidbaar is.^)

„Vegex" is een autolysaat van gist en bevat in water oplosbare vitaminen, waarvan
— zoals D u b O i s zegt — de invloed nog onbekend is. „Serum-fractie V" is een
in de handel verkijgbaar gedroogd produkt. Het zijn albuminen, die door praecipitatie,
met behulp van alcohol, uit runder-plasma zijn gewonnen.

„Tween 80" is een polyoxynaethyleenderivaat van sorbitan-mono-oleaat,
(sorbitan is een anhydride van sorbitol). Het bevat, zoals iedere ester kleine
hoeveelheden van de moederstoffen en is zo o.a. met vrij oliezuur veront-

1) Sartory en Jund (1950) bemerkten, dat Sautons bodem aanzienlijk
onderdeed voor die van Kirchner (47).

reinigd. Tween 80 is een viskeuze gele vloeistof, die zich in alle concen-
traties met water en ook met de basaalbodem, laat vermengen.^).
In 1947 hebben DubosenMiddlebrook (18) de volgende gewijzig-
de samenstelling aangegeven:

Bij 400 cc van het mengsel van opl. 1 en 2 voegt men toe 0,5 cc van een
10 % oplossing van Tween 80.

Na sterilisatie van de aldus vervaardigde voedingsbodem worden toege-
voegd: fractie V uit runderplasma 5 gr; glucose 5 gr.

In 1950 zeggen D u b o i s met FennerenPierce (21) erdc voorkeur aan te
geven bij het kweken van de B.C.G. in plaats van albuminen uit runderplasma, die
uit menselijk serum te gebruiken. Deze humane albuminen moeten op een andere
wijze gewonnen worden dan die van het rund, willen zij dezelfde groeibevorderende
eigenschappen hebben.

Gl over 1952 (31) schrijft de euglobinen van menselijk serum een betere werking
toe dan de runder-albuminen. Hij meldt hierbij de gunstigste resultaten van 0,1%
Tween-80 in een wat gewijzigde basaal-bodem. Gerne z-R i e u x 1948 (30) gebruikt
juist liever 0,01% Tween-80, althans voor het kweken van kiemen uit pathologisch
materiaal. B e r n a r d, die in 1949 met Braun en Kreis (4) dit gewijzigde
medium naast een 0,05% Tween-80 bevattende bodem gebruikte, zag echter geen
significant verschil tussen beide bodems.

Konowalchuk en Reed 1950 (35) laten de oliezuur-ester zelfs helemaal ver-
vallen; hun bodem komt daardoor buiten het kader van deze bespreking. Davis
acht het in sommige gevallen nuttig het vrije oliezuur uit Tween-80 te verwijderen.
Glover (31) heeft voor de optimale werking van de euglobinen en Tween-80 een
eigen samenstelling van de basaal-bodem aangegeven. A c k a r t (1) beveelt, speciaal
voor het kweken van Myc. avium, een wat gewijzigd medium aan.

Dubos heeft in 1946, met Davis en Middlebrook (17) en in
1947 met Middlebrook alléén (18), meegedeeld, dat hij 90 c.c. van
het, ook in de vloeibare vorm gebruikte ba.saalmedium, heeft vastgemaakt
met 1,5 gram Agar (Difco). Bevat dit medium 0,2 % albumine, zeggen zij,
dan treedt geen groei op, maar bij een albuminegehalte van 0,5 % noemen
zij de resultaten goed. Gernez-Rieux c.s. 1948 (30) bevelen het ge-
bruik van de oliezuur-vrije Bacto-agar (Difco) aan. Bovendien geeft hij
ook hier de voorkeur aan slechts 0,01 % Tween 80, als hij de bodem
gebruikt voor primaire isolatie van kiemen uit pathologisch materiaal.
Middlebrook heeft succes gemeld van het toevoegen van penicilline

Tween-80 wordt gefabriceerd door Atlas Powder Co.-Willington-Delaware en
is eveneens verkrijgbaar bij Messrs. Honeywill and Stein Ltd., Londen.

aan het vaste medium; het aantal verontreinigende bacteriën wordt er
aanzienlijk door verminderd. (Het toe te voegen aan de vloeibare bodem
bleek onmogelijk — zie o.a. Kirby en Dubos 1947 (33) — aangezien
het daarin ook de groei van Mycobacteriën aanzienlijk remde).

a. De Enttechniek. In tegenstelling tot de klassieke vloeibare media;
waarbij het inoculum nauwgezet op het vloeistof oppervlak moet worden
afgezet, kan de bodem van D u b o s op de zelfde manier worden geënt als
andere vloeibare bodems met niet-juurvaste kiemen. De reden hiervan is,
dat in D u b o s\' bodem ook de Mycobacteriën in de vloeistof groeien.
Ook de vaste bodem wordt op de gebruikelijke manier geënt.

b. De afmetingen van het inoculum. De grootte van het kleinste ino-
culum, dat nog aanslaat, is onder meer afhankelijk van de bacteriestam.
Zo zag men, dat de kleinste inocula van de humane stammen H 37 R en
24208, die nog groei gaven, 103 maal zo groot waren als die van de
humane stam H 37 Rv en de bovine stam Ravenel. Toch geeft de
mededelirig van Dubos en Davis, 1946 (16), dat men nog inocula van
10-8 jng van humane laboratoriumstammen kan gebruiken, een beeld van
de mogelijkheden van hun bodem. In alle gevallen moeten de inocula
echter groter zijn dan nodig is voor het besmetten van caviae. Bij grotere
inocula ziet men een aanzienlijk snellere groei (Dubos 1946 (16) en
B r u n met V i a 11 i e r 1949 (18)). D u b o s gebruikt daarom als hij niet
beperkt wordt door de hoeveelheid materiaal, zelfs 0.1 cc van een cultuur.

c. Het bebroeden. Alle bodems worden bebroed bij 37°C, ook als zij
geënt zijn met Mycobacterium avium (Dubos, Davis, Middle-
brook en Pierce 1946 (17)). Schaef er 1946 en 1952 (49) schudt
de vloeibare media een of twee maal daags om de homogeniteit van de
groei te bevorderen.

Hoewel sommigen menen, dat watten tijdens de sterilisatie vetzuren in het
medium kunnen verspreiden, kan volgens Ge r n e z-R i e u x het glaswerk
voor vloeibare bodems zonder bezwaar worden afgesloten met een watten-
prop.

Dubos en Davis (1946 - 16) delen mede, dat Mycobacteriën een
Tween-houdende bodem diffuus doorgroeien, zodat er een macroscopische
homogeniteit ontstaat. De gelijkmatigheid van de groei is echter niet altijd
even volkomen. De cultuur van de B.C.G. stam bijvoorbeeld, vormt
(Dubos en Penner 1950 - 21) pas na schudden een voor het blote
oog homogene massa. Gernez-Rieux (30) en zijn medewerkers zien,
als de bodem met een druppel van een cultuur wordt geënt, de groei als
een wolk verschijnen, die na zekere tijd zijn maximum bereikt.
De microscopische structuren veranderen met het ouder worden van de
cultuur. Aviaire kiemen liggen (Breteyen Imelik 1949 - 6) de eerste
48 uur in groepjes, die lijken op die van C. diphtheriae, en vormen de
volgende 48 uur op de bodem van de buis visnetachtige structuren welke
uit elkaar-kruisende bundels van evenwijdige koorden bestaan (zie ook
Middlebrook en Dubos 1947 (37) en BI och 1950 (5)). Als na
enige dagen het maximaal aantal levende kiemen is gevormd, lossen de
structuren zich op en worden de bacillen tot losliggende individuen. Myc.

avium dispergeert echter gemakkelijker dan humane en bovine stammen
en Myc. ranae doet dit nog weer vlugger (Yegian en Vanderlinde
1948 (54)). Van de koorden moet worden opgemerkt, dat deze alleen door
virulente Mycobacteriën worden gevormd, hetgeen B 1 o c h tot de mening
bracht dat alleen die stammen een „cord-factor" bezitten. De avirulente
kiemen vormen klompjes en rosetten op de bodem van de buizen (G e r -
nez-Rieux 1948 (30)).

Doch de virulente stammen kunnen slechts bij zekere Tween-80-gehalten
in B u b O s\' bodem koorden vormen. Zo kunnen stammen, die bij minder
dan 0,01 % Tween 80 koorden vormen, dit bij 0.05 % niet meer (Mid-
dlebrook en Dubos 1947 (37) en Knight en Tompsett 1950
(34).).

In de vloeibare bodem van Dubos vormen alle Mycobacteriën een macro-
scopisch vrijwel homogene groei. De virulente stammen vormen bij lagere
Tween-80-gehalten koorden, die na enige tijd uiteenvallen. Hogere con-
centraties Tween-80 verhinderen de virulente stammen koorden te vormen,
terwijl de avirulente kiemen deze nooit vormen.

Ook op de vaste bodem is het beeld afhankelijk van de tijd, van het al
of niet virulent zijn van de stam, en bij virulente kiemen ook van het
Tween-gehalte van het medium.

De eerste groei wordt zichtbaar als gladde, vochtige kolonies (By ham
1950 (9)), die volgens Foley 1947 (29) lijken op die van Streptokokken en
waarvan Gerne z-R i e u x zegt, dat zij aan pneumokokkenkolonies doen
denken. De laatste meldt, dat zij na 10—15 dagen van aspect veranderen
en daarbij uiteenvallen in drie typen, namelijk: een „smooth" type, met
kleine, ronde, convexe, witte, ondoorschijnende kolonies; — 2e een „rough"
type, met grote, platte, droge kolonies met een onregelmatig oppervlak en
een diameter van 10-12 m.m. (welke twee vormen door Middlebrook,
Dubos en Pierce (37) in 1947 waren genoemd) en tenslotte een
intermediair type met een convex "S" centrum en met een platte "R"
rand. Het „rough" type blijkt bij de virulente stammen te behoren. De
avirulente groeien in de „smooth" vorm.

Aviaire kiemen hebben, naar W a g e n e r en M i t s c h e r 1 i c h 1951
(52) verklaren, een geheel eigen groeitype. De kolonies zijn rond, bezitten
een gladde, gave rand en ondoorzichtige wratachtige uitgroeisels.
Geen, resp. 0,005 of 0,01 % Tween-80 deed, in een experiment van
Gerne z-R i e u x, de virulente stam H37Rv alleen in "R" vorm groeien.
Op 00\' 0,02 % Tween-80 houdende bodems waren alle kolonies van
dezelfde stam echter Smooth. Hetzelfde is o.a. bij de stam Ravenel waar-
genomen.

De virulente stammen blijken dus in hun groeiwijze in vloeibare en op
vaste bodems afhankelijk te zijn van het Tween-80-gehalte van het medium.

Microscopisch onderzoek van macroscopisch zichtbare groei is nuttig, om-
dat de vloeibare noch de vaste bodem een voor Mycobacteriën typische
groei laten zien. De aanwezigheid van zuurvaste saprofieten kan men

echter ook op deze manier niet altijd met zekerlieid uitsluiten.
Microscopisch onderzoek vóórdat de groei zichtbaar is kan de diagnose
aanzienlijk versnellen. Bernard (1949 (4)) nam op deze manier op een
vaste bodem op de 13e dag groei waar, die pas op de 26e dag voor het
blote ook zichtbaar werd. Bovendien kan men op deze wijze groei aantonen
als zij later niet zichtbaar wordt, hoewel zij aanvankelijk wel aanwezig is
geweest (Bernard, Braun en Kreis 1949 (4)).
Ge r n e z-R i e u x onderzocht 140 sputa, waarin bij microscopisch onder-
zoek geen vuurvaste bacillen werden gevonden. Bij uitzaaiing op de bodem
van Dubos, kon door microscopisch onderzoek, na het bebroeden, bij
geen enkele bacteriegroei worden waargenomen. Doch bij 34 monsters
werden microscopisch zuui-vaste bacillen aangetoond.

Aan de hand van de volgende gegevens, verkregen met de stam H 37 Rv,
wil Dubos aantonen, dat de groeisnelheid in zijn bodem bijzonder groot
moet worden genoemd. (Dubos e.a. 15, 17, 16).

Ook Gerne x-R i e u x (30) en V a 11 i s met VanDeinse (51) vin-
den een bevredigende groeisnelheid. Corper, Cohn en Frey 1948
(12) achten de snelheid van de groei gelijk aan die in de bodems van
Y O u m a n s en van Wong. Bastin 1947 (2) noemt het medium van
Löwenstein beter dan de bodem van Dubos.

Opmerkelijk is de mededeling van Sattler en Youraans 1948 (48), dat de
periode, waarin de logarithme van het aantal kiemen in liniair verband staat met de
tijd (dus de periode van de snelste groei) korter is, dan die in media zonder Tween-
80 en sleehts 5—7 dagen omvat. Fisher, Kirchmeier en Hess 1951 (27)
melden zelfs, dat deze periode maar vier dagen duurt. Daarna volgt, zeggen zij, een
tijdvak van 12 dagen, waarin het kiemenaantal recht evenredig is met de tijd.

Men krijgt ondanks de laatste gegevens de indruk, dat de groeisnelheid
van laboratoriumstammen van Myc. tuberculosis var. haminis in de vloei-
bare bodem van Dubos gimstig is.

De vloeibare bodem heeft volgens Dubos voor de bovine stam Ravenel
de zelfde waarde als voor de humane stam H 37 Rv. Bloch (1950) en
Richmond met C u m m i n g s (1950) bevestigen dit. Ook de stammen
Vallée, Copenhagen en andere reageren gunstig op dit medium. S c h a e-
fer 1952 (49) meent echter, dat de vloeibare bodem van Dubos voor
deze „eugonische" stammen slechts een geringe verbetering betekent boven
de gebruikelijke bodems.

Deze tot groei gewillige kiem stelt aanzienlijk lagere eisen aan kunstmatige
voedingsbodems dan Mycobacterium tuberculosis hum. en bov. Er wordt
in de vloeibare Tween 8Ö-albumine-bodem na 48 uur bebroeden een zelfs
rijke groei gQzien. (Dubos, Davis, Middlebrook, Pierce
1946 (17)). Deze snelle groei wordt bevestigd door Ackart en Mur-
ray 1951 (1).

Deze kiemen worden eveneens in hun groeisnelheid en in hun opbrengst
door dit medium begunstigd, zoals wordt meegedeeld door Dubos en
Davis 1946 (16).

§ 2. Het kweken uit pathologisch materiaal,
a. Mycobacterium tuberculosis var. hominis.

Hoewel kort tevoren door hen was medegedeeld, dat er geen reden was
te menen, dat hun bodem kiemen uit pathologisch materiaal gunstig zou
beïnvloeden, schrijven Dubos, Davis en Middlebrook (l7) in
1946, dat zij positieve culturen hebben verkregen met inocula uit sputum,
bloed, urine en spinaalvocht waarin bij microscopisch onderzoek geen kie-
men konden worden aangetoond. Vooral Fo 1 e y en G o 1 d i e hebben door
het vermelden van de volgende gegevens de hoop versterkt, dat Dubos\'
bodem voor de diagnostiek van grote betekenis zou kunnen zijn.

Brun en Viallier (1949) melden eveneens, dat de bodem ook bij
een groot aantal verontreinigde monsters snelle groei geeft. In al hun
57 culturen zagen zij groei in 6—10 dagen; de meeste bodems waren
geënt met inocula, waarin bij microscopisch onderzoek Mycobacteriën wer-
den aangetoond. Over het percentage positieve uitslagen delen zij niets
mede. Tegenover deze gunstige bevindingen staan de meningen van de
volgende onderzoekers. Valtis en Van Deinse (1948 (51)) waren
niet in staat om uit inocula uit tuberculeuze milten en lymfklieren groei te
laten ontstaan, hoewel zij met laboratoriumstammen goede resultaten boek-
ten. Verschillende onderzoekers hebben getracht de vloeibare bodem van
Dubos te vergelijken met meer klassieke media, zoals in onderstaand
schema wordt aangegeven.

Jammer genoeg zijn geen gegevens gevonden, waaruit beoordeeld kan wor-
den na hoeveel dagen bebroeden men kan besluiten, dat de cultuur
negatief blijft.

Samenvattend kan worden gezegd, dat de groei in de vloeibare Tween-80-
albumine-bodem sneller is, dan op de andere goede bodems, zoals die van
Petragnani en Lövüenstein. Dit verschil kan echter door micro-
scopisch onderzoek van materiaal van andere vaste bodems dan die van
Dubos worden verkleind. Het verschil kan zo niet worden te niet gedaan,
zoals door sommigen is gemeld, want ook de uitslag in Dubos\' bodem
kan op deze manier worden versneld.

Het aantal positieve culturen in de bodem volgens Dubos heeft echter
de neiging kleiner te zijn dan bij gebruik van een der andere voedings-
bodems. Dit is een zeer ernstig nadeel waardoor de bodem volgens Dubos
voor diagnostisch onderzoek veel aan waarde inboet. Een nog ernstiger
bezwaar, dat Dubos zelfs naar een nieuwe bodem deed zoeken, is het
aantal verontreinigingen. Het is onmogelijk dit aantal verontreinigingen
door penicilline of malachietgroen te doen verminderen, zonder ook de
groei voor pathogene Mycobacteriën onmogelijk te maken. Bovendien wor-

De bodem van D u b o s is voor diagnostische entingen met Mycobacterium
tuberculosis var. hominis uit pathologisch materiaal minder geschikt,
b. Mycobacterium tuberculosis var. bovis.

Schaefer 1952 (49) kwam bij zijn proeven met zogenaamde eugonische
laboratoriumstammen van de varieteit „bovis" tot de conclusie, dat de
vloeibare bodem van Dubos slechts een geringe verbetering betekende.
Voor de disgonische stammen daarentegen bleek Tween-80, evenals andere
esters van oliezuur, een ware „growth promotion factor" te zijn. Op een
vaste bodem, waarin Schaefer helaas van een andere oliezure ester
gebruik maakt, bleken inocula uit 5 tuberculeuze lymfeklieren van runderen
aanzienlijk sneller uit te groeien dan op de bodem van L ö w e n s t e i n -
Jensen. Bovendien werd in 3 van deze 5 gevallen op de laatste bodem
helemaal geen groei gezien. Gemakkelijker te gebruiken voor een verge-
lijking tussen de bodems van Dubos, Dorset en van Löwenstein-
Jensen zijn de volgende gegevens:

Er zijn te weinig gegevens, om een mening te kunnen vormen over de
bruikbaarheid van Dubos\' bodem voor het kweken van bovine tuberkel-
bacillen uit se- en excreta.

§ 3. De groei uit pathologisch materiaal in vaste bodem van Dubos.
Dubos, Davis, Middlebrook en Pierce (17) hebben goede
resultaten verkregen met de vaste variant van hun bodem. C a 1 m e 1 s en
Boisvert 1952 (10) zeggen, dat de groeisnelheid en de rijkdom van de
groei in dit medium beter zijn dan in de bodem van Löwenstein en
Jensen, terwijl de gevoeligheid in beide bodems gelijk is. B y h a m 1950
(9) vond bij het kweken uit 80 sputa op de vaste Dubos bodem in 82
op Dorse t\'s bodem slechts in 52 % en op P e t r o f f\'s medium in niet
meer dan 38 % van de gevallen groei. Wel vertoonden de bodems van
Dubos gemakkelijker verontreinigingen, ook als penicilline aan het me-
dium was toegevoegd. De ontvankelijkheid voor verontreinigingen maakt
volgens C a 1 m e 1 s en B O i s V e r t (10) het zelfs onmogelijk de Tween-80-
plaat behalve voor laboratoriumstammen ook voor het kweken uit patho-
logisch materiaal te gebruiken. (Zie ook Gernez-Rieux, Se vin en
Spij 1948 (30) en Bernard, B raun en Kreis 1949 (41)).
Er zijn geen mededelingen aangetroffen over het gebruik van deze bodem
bij de bepaling van de resistentie der Mycobacteriën ten opzichte van
geneesmiddelen. Het belang van deze vaste bodem schijnt (ook gezien
het geringe aantal publicaties erover) gering te zijn.

d. Verhoogde gevoeligheid van Mycobacteriën, antibiotica en andere stof-
fen in culturen met Dubos\' medium.
Bij de resistentiebepaling van Mycobacteriën ten opzichte van geneesmidde-
len wordt uit een 7—10 dagen oude cultuur een serie buizen geënt, waaraan
een stijgend percentage van het antibacterieel middel is toegevoegd. Op een
tijdstip, dat afhankelijk is van de grootte van het inoculum wordt het
verschil in troebeling tussen de proefbuizen en de controlebuis gemeten.
Een bijzondere werking van Dubos\' bodem is de versterking van de
werking van bacterie-remmende stoffen die ook als geneesmiddelen worden
gebruikt. Williston en Youmans vonden dat 50 stammen in het
medium volgens Dubos voor streptomycine 4 tot 160 maal zo gevoelig
waren als in de bodem van Youmans en Karlson, terwijl drie
andere stammen even gevoelig bleken te zijn. Maral en Blaudin
vonden een soortgelijk verschil met de bodem van Youmans en ook
met die van H e r r o 1 d. Ook F i e 1 d i n g noemt de hoge gevoeligheid
voor streptomycine in Dubos\' bodem na een vergelijking met de bodem
van Löwenstein en Jensen.

Niet alleen van streptomycine, ook van Tibione(thio semicarbazone) (Russell,
BushenHurvkritz 1950—46), van Subtilin (K night en Tompsett 1950—
34) wordt gezegd, dat de werkzaamheid in Du bos bodem sterker is, dan in de
klassieke media. Bij het beoordelen van deze proeven moet men er echter rekening
mee houden, dat de grootte van het inoculum naast de groeisnelheid ook de gevoe-
ligheid zou kunnen beïnvloeden. Kleinere inocula zouden (Maral en Blaudin 36)
minder gevoelig zijn dan grotere. Williston en Y oumans 1949 (53) merkten
dit verschijnsel bij hun soortgelijke proeven echter niet op.

HOOFDSTUK III
DE EIGENSCHAPPEN VAN TWEEN-80 EN ALBUMINE.
De specifieke gevolgen van de aanwezigheid van Tween-80 en albumine
in de voedingsbodems volgens Du bos.

De groeibevorderende werking van Tween-80 met albumine is de kern van
de bodem van Dubos. Na de beschrijving van de bodem en haar eigen-
schappen, zal hier de invloed van deze twee bijzondere bestanddelen worden
nagegaan. Vooraf dient te worden opgemerkt, dat vrijwel alle proeven
over de werkzaamheid van deze praeparaten alleen met Myc. tuberculosis
var. huminis en laboratoriumstammen van de bovine variant zijn verricht.

Het is reeds vermeld, dat de dispergering van de cultuur in Dubos\'
vloeibare bodem afhankelijk is van het gehalte aan veresterd oliezuur; ook
is gesproken over de remmende werking op de „cord-factor" van de virulen-
te kiemen, door welke werking deze bacteriën in dezelfde structuren groeien
als de avirulente stammen.

Op vaste bodems met een groter Tween-80-percentage wordt de typische
rough-groei geremd en vormen ook de virulente Mycobacteriën smooth
kolonies. Zeer goede foto\'s daarvan kan men vinden bij een artikel van
Middlebrook in het Journal of Exp. Med. deel 86 jaargang 1947
pag. 175.

Door D u bosenNoufflard (22) wordt in 1950 aanbevolen in ge-
vallen, waar men prijs stelt op een rijke opbrengst, het Tween-80 uit het

medium weg te laten. De oliezure ester wordt dus geacht hierin een rem-
mende invloed uit te oefenen.

§ 2. De invloed van Tween-80 op de groeisnelheid van tuberkelbacillen in
andere voedingsbodems dan die van Dubos.

Dubos c.s. hebben de groeisnelheid-stimulerende werking van de oliezure
ester in het gewijzigde basaal medium van Kirchner weten aan te
tonen voor de humane stammen H37Rv, H37Ra en de bovine stam
Ravenel.

Verschillende onderzoekers hebben pogingen gedaan, gebruik te maken
van die werking van Tween-80, door het toe te passen in andere bodems.
Youmans en Youmans (56) voegden daarom in 1950 0,05% van
deze stof (samen met 0,2% aibumine) toe aan het medium van P r o s-
kauer en Beek, maar zagen, dat de aanslagtijden daardoor werden
verlengd van 20,5—24,0 uur tot 27,8—67,4 uur; de „growth promotion
factor" had in deze bodem dus een remmende invloed. In L ö w e n s t e i n\'s
medium gebracht, had het geen significante invloed op de groei van stam
H37Rv (Colestos, LafocheenOriot, 1951 (11) en in een eigecl-
bodem veranderde die stof — zeggen Corper, Cohn en Frey 1948
(12) — de verschijningsdatum van de kolonies niet.
Sartory en Jund 1950 (47) delen erover mee, dat Tween-80 in
S a u t O n\'s medium minder voldeed dan in de basaalbodem van Dubos;
en ook uit hun bevinding, dat na toevoeging van de ester en aibumine een
verdunde bodem van S a u t o n (1 : 2) sneller groei gaf dan de onverdunde,
blijkt, dat Tween-80 in ieder geval bijzondere eisen stelt aan de samen-
stelling van het milieu, en geen eenvoudige groeifactor is, die aan elke
bestaande bodem met succes kan worden toegevoegd.

Maar ook zijn stimulerende invloed in het basaalmedium, zoals Dubos
dat gebruikt, wordt twijfelachtig gemaakt door de mededeling van K o n o-
walchuk en Reed 1951 (35), die in de basaalbodem, waaraan geen
Tween-80 was toegevoegd, groei zagen na 7—10 dagen, terwijl Löwen-
stein-bodems met dezelfde 38 sputa geënt, pas na 21 dagen en in 27
gevallen pas na 42 dagen positief werden.

In duidelijke tegenspraak met Dubos\' publicaties en meer geloofwaardig
zijn de bevindingen van Corper en zijn medewerkers 1948 (12), die
merkten dat de groeisnelheid van inocula van 10-3 gj-, ^^moist weight" niet
door Tween-80 werd beïnvloed. Wel zagen zij, dat inocula van 10-« mg.
niet in staat waren in het basaal-medium te groeien, als er geen Tween-80
(of glycerine) aanwezig was; bij de aanwezigheid van een van deze stof-
fen deden zij het wel.

Op een viertal dysgonische stammen van Myc. tuberculosis var. bovis en
enige stammen van Myc. avium ziet Schaefer 1952 (49) Tween-80
een groeibevorderende invloed hebben. De werking op eugonische stam-
men van deze Mycobacteriën acht hij gering.

C alm els en B o i sv e r t (10) en anderen zijn van mening, dat men
door de ohezure ester aan de bodem toe te voegen, de gevoeligheid ervan
remt.

Lang niet alle antibacteriële middelen worden in dezelfde mate door
Tween-80 beïnvloed. Van streptomycine is bekend, dat zijn werking wordt

versterkt door Tween-80. YoumansenYoumans 1950 (56) vonden,
dat door het afwezig zijn van Tween-80 uit de vloeibare bodem van D u-
b o s de resistentie van Mycobacteriën tegen dit antibioticum 4—20 maal
7.0 groot werd. Fisher 1948 (26) zag zelfs een verschil van 1000 maal.
Ook sulfanilamide, sulfapyridine, sulfathiazole, chloromycetine (Youmans en
Youmans) 1948 (55) en subtilin (K night en Tompsett (34) worden er
door gepotentieerd. Enzymen als hyaluronidase, desoxyribonuclease en lipase danken
hun remmende werking totaal aan de aanwezigheid van de ester. Daartegenover
staan stoffen als p. aminoazobenzeen, 2 (4\'aminophenyl) pyridine, 5\'chloro 4 amino-
diphenyl sulphide (Youmans (55)) en sterox (Eiseman (24)), die in hun
activiteit worden geremd. Mitchison 1953 (38) meldt, dat isoniazide zich niet
laat beïnvloeden.

Van streptomycine en subtilin is bekend, dat hun werking gelijke tred
houdt met het Tween-80-gehalte van de bodem (Knight en Tomp-
sett (34), Fisher (26, Williston en Youmans (53)).
Aardig is het te vermelden, dat Pollet c.s. 1951 (43) de potentiërende
werking van Tween-80 op streptomycine en P.A.S. zo sterk vonden, dat
zij getracht hebben deze stof tesamen met die geneesmiddelen aan patiën-
ten als therapeuticum toe te dienen.

Alle bovenstaande gegevens hebben betrekking op de vloeibare bodem;
over de werking in de vaste bodem is alleen bekend, dat de werking van
penicilline en malachietgroen door de aanwezigheid van Tween-80 aan-
zienlijk worden gepotentieerd, zoals respectievelijk door K i r b y en Du-
bos (33) in 1947 en door o.a. Galmeis en B o i sv e r t (10) in 1952
is aangetoond.

Tween-80 is (zoals bekend) een ester van oliezuur en bevat er geringe
hoeveelheden van in ongebonden vorm. Nu is dit zuur in staat de groei
\\an kleine inocula te belemmeren. Davis 1948 (14) toonde aan, dat de
basaalbodem van Dubos inocula van 10-6 mg. deed groeien; was 2 /xg
vrij oliezuur per cc bodem aanwezig, dan groeiden slechts 10-4 mg. grote
inocula; bij 5 jxg per cc er van groeiden alleen 10-2 mg ingebrachte kiemen.
Op grond daarvan heeft Davis een techniek ontworpen om het vrije
zuur uit de ester weg te nemen. Sattler en Youmans (48) hebben
volgens deze methode uit een willekeurig monster 0,6% zuur verwijderd.
In een 0,05% Tween-80 bevattende bodem zou in zo\'n geval per cc 3 fxg
vrij oliezuur voorkomen.

Het is — in verband met het zo juist aangehaalde — begrijpelijk, dat
kleine inocula in Dubos\' vloeibare bpdem (zonder albumine) niét, hoe-
wel grotere wèl willen groeien.

Door de albumine-fractie van runderserum aan het medium toe te voegen,
stelt men ook kleine inocula in staat zich te ontwikkelen, doordat de al-
buminen het vermogen hebben per molecuul 3 tot 6 moleculen oliezuur
op voldoende stevige wijze te binden. (Davis en Dubos 1947 (13)).
In wezen wordt er een evenwicht gevormd tussen het vrije en het ge-
bonden zuur, zodat een niet toxische hoeveelheid ervan als voedingsbron
in de bodem aanwezig blijft.

Davis (14) meent, dat grotere inocula zelf in staat zijn een overmaat van
het vrije vetzuur te binden en daardoor in staat zijn wel te groeien. Soms
worden aan de albuminen echter, in plaats van de neiging het zuurgehalte

van de bodem te verminderen, een volkomen tegenovergestelde werking
toegekend. Dit zou ontstaan door het verontreinigd-zijn met enzymen,
welke in staat zijn Tween-80 o.a. in vrij oliezuur te ontleden. Dubos
beveelt dan ook aan de ester en de albuminefractie pas direct voor het ge-
bruik samen te brengen. Serum van mensen, muizen en ossen heeft altijd
deze ontledende eigenschap.

Men kan deze hinderlijke bijwerking van runderalbuminen voorkómen
door hen gedurende 30 minuten tot 35° C. te verhitten. (D a v i s en
Dubos). Albuminen van menselijk serum zijn alleen na een zeer bij-
zondere bereidingswijze bruikbaar.

Knight en Tompsett (34) hebben waargenomen dat Tween-80 en
fractie-V van runderserum antigonisten zijn; bij stijgende hoeveelheden
albumine is steeds meer Tween-80 nodig om dezelfde mate van disperge-
ring te krijgen. Overigens zijn serumalbuminen stoffen, die de dieptegroei
van Mycobacteriën bevorderen. Een voedende waarde schijnen zij vrijwel
niet te bezitten.

§ 5. Slotbeschouwing over de specifieke werking van „Tween-80" op de
groei van tuberkelbacillen.

De toxische werking van Tween 80 op tuberkelbacillen — het is al gezegd
— is het gevolg van het verontreinigd zijn van deze stof met vrij oliezuur
of het resultaat van de afsplitsing van dit zuur door bestanddelen van de
bodem. De volkomen zuivere ester heeft, zoals Davis en Dubos 1947
(13) mededelen, ook op de groei van kleinere inocula in een albumine-vrij
milieu geen remmend effect. Dubos heeft Tween-80 aangegeven als een
weinig toxische vorm, waarin van de groeibevorderende werking van olie-
zuur gebruik kan worden gemaakt. Oliezuur dient daarbij, zegt hij, als
voedingsmiddel.

S o 11 ij s (50) meent, dat bovendien tengevolge van de oppervlakte-
actieve werking van de ester de kiemen meer door de bodem worden be-
vochtigd, waardoor hun milieu verandert; óf dat door de aanwezigheid
van de ester in of op de „bacteriewand" zekere groei- en voedingsprocessen
worden begunstigd.

Het homogene groeitype in een vloeibaar milieu is een gevolg van de aan-
wezigheid van Tween-80. Deze stof begeeft zich in het grensvlak tussen
de wasachtige stoffen van het bacterielichaam en de waterige omgeving,
en verlaagt op die manier de oppervlaktespanning. Naast de ester kan ook
het oliezuur zelf, dat altijd in een kleine hoeveelheid vrij voorkomt, zich in
dit grensvlak ophouden en zo aan de dispergering medewerken.
Voor een verklaring van de verandering van het groeitype, die bij het
kweken van virulente kiemen, zowel in vloeibare als in vaste media met
stijgende hoeveelheden Tween-80 optreedt, is (evenals voor het begrijpen
van de achtergronden van de potentiërende werking op sommige en het
remmend effect op andere geneesmiddelen) een uitgebreider kennis nodig
van bodems met andere oppervlaktespanning verlagende middelen dan
Tween-80 en van media, waarin gebruik wordt gemaakt van de door
Dubos later aanbevolen oliezure esters.

Tween-80, een gecompliceerd ester van oliezuur, is het meest belangwekkende be-
standdeel van de bodems volgens Dubos. Het is verantwoordelijk voor de diffuze

groei in het vloeibare medium, en veroorzaakt deze groeivorm door zijn opper-
vlaktespanning-verlagende werking. Zijn remmende werking in albumine-vrije bodems
is een gevolg van het verontreinigd zijn met- of van het afsplitsen van- oliezuur, dat in
vrije vorm al in lage concentraties toxisch is voor mycobacteriën.

Aan de bodems wordt de fractie V van runderserum toegevoegd, aangezien dit in
staat is het oliezuur door binding onschadelijk te maken. De binding is van dien
aard, dat zeer kleine hoeveelheden ervan vrij aanwezig blijven. Dit vrije zuur dient
als voedingsmiddel en is de (voornaamste) oorzaak van de groeibevorderende wer-
king van de ester.

De vloeibare bodem is bijzonder geschikt voor proeven of werkzaamheden, waarbij
men van de diffuze groei gebruik wenst te maken.

De door Dubos samengestelde bodems zijn in staat een snelle, zij het niet rijkelijke
groei, te verlenen aan Myc. tuberculosis var. hominis, aan laboratoriumstammen van
de bovine variant en aan Myc. avium. Door hun, in vergelijking met andere goede
bodems, verminderde gevoeligheid, vooral voor kleinere inocula en wat nog belang-
rijker is: door de tc geringe weerstand tegen verontreinigende kiemen, zijn de bodems
echter ongeschikt voor diagnostische entingen uit pathologisch materiaal.
De enkele mededelingen over het kweken van bovine kiemen uit zulk materiaal sug-
gereren een grotere groeisnelheid en een hoger aantal positieve uitslagen dan op het
medium van Löwenstein en Jensen^) wordt gezien. Ook hier zal echter de
bruikbaarheid van Dubos\' bodems door hun gevoeilhgied voor verontreinigers
worden beperkt.

Door zijn groeibevorderende en zijn geneesmiddelpotentiërende werking is de vloei-
bare bodem ook uitnemend geschikt voor de resistentie-bepaling van Mycobacteriën
ten opzichte van sommige chemotherapeutica en antibiotica.

Een verder-gaande bestudering van in de literatuur genoemde gegevens is nodig
om tot een inzicht te komen in de aard van de geneesmiddelpotentiërende werking
van Tween-80 en de wijze, waarop stijgende hoeveehleden van deze stof het groei-
beeld van de virulente stammen veranderen in dat van de avirulente kiemen.

Tween-80, a complex ester of oleic acid, is the most interesting component of the
culture media.

It is responsible for the diffuse growth in the liquid medium and causes this form
of growth by its surface tensionreducing action.

Its inhibitive action in albumen-free media is a result of its being polluted by —
or the liberation of — oleic acid which when freed is already toxic to microbacteria
in low concentrations.

Type V bovine serum is added to the media, as this has the property of binding the
acid and consequently of rendering it harmless. The nature of this process is such,
that very small quantities of it remain behind.

This free acid serves as a nutrient and is mainly responsible for the growth-promoting
action of the ester.

The liquid medium is particularly suitable for tests or experiments which require
the availability of diffuse growth.

The culture media composed by D u b o s promote a rapid, though not an abundant,
growth of M. tuberculosis var. hominis, to laboratory strains of the bovine variety and
of Myc. avium. However, owing to their reduced susceptibility as compared with
other good media, especially for smaller inocula, and which is still more important,
by their too small resistance to polluting germs, the media are unsuitable for diag-
nostic implantation derived from pathologic material.

Het is juister hier als controle een bodem tc gebruiken, zoals die van Stone-
brink, die speciaal voor het kweken van deze kiem is samengesteld.

suggest a larger speed of growth and a higher number of positive results than is
observed on the medium of Lowenstin and Jensen^). Here, too, the use-
fulness of Dubos\' media will be limited however by their susceptibility to impu-
rities.

Owing to its growth-promoting and synergetic qualities the liquid medium is also
pre-eminently suited for the resistance determination of Mycobacteria with respect
to some chemotherapeutics and antibiotics.

An exhaustive study of the data mentioned in the literature is necessary to get an in-
sight in to the medicine-potentiating action of Tween-80 and the way in which in-
creasing quantities of this substance change the growth picture of the virulent strains
into that of the avirulent germs.

Tween-80, un ester compliqué d\'acide oléique, consdtue le composant le plus inté-
ressant des fonds de culture. C\'est lui qui est responsable pour le développement
diffus dans le médium liquide et qui provoque cette forme de développement par
son effet de diminuer la tension superficielle.

Son effet freinateur dans des fonds exempts d\'albumine est la conséquence des im-
puretés ou du dégagement d\'acide oléique qui à l\'état libre est, déjà dans des con-
stitutions faibles, toxique pour les micro-bactéries.

A ces bases on ajoute la fonction V du sérum bovin, vu que celui-ci est capable de
neutraliser l\'acide par combinaison. Cette combinaison est de telle nature que de
toutes petites quantités subsistent. Cet acide libre sert de nourriture et est la cause
(principale) de la fonction qui active le développement de l\'ester.
La base liquide se prête particulièrement à des expériences ou aux travaux où l\'on
veut profiter de la croissance diffuse.

Les bases composés par Dubos permettent d\'accorder une croissance rapide, soit
pas abondante, à Myc. tuberculosis var. hominis, à des bases de laboratoire de la
variante bovine et au Myc. avium. Par suite de la sensibilité diminuée en compa-
raison avec d\'autres bonnes bases, surtout les inocula plus petites, et ce qui est plus
important encore, par suite de la résistance trop faible contre des germes souillés,
les bases sont cependant impropres aux vaccinations diagnostiques provenant de ma-
tériel pathologique.

Les quelques communications parues sur la culture de germes bovins dues à ce ma-
tériel, suggèrent une plus grande vitesse de croissance et un nombre plus élevé de
résultats positifs qu\'au medium de Löwenstein et Jensen^). Cependant,
également ici, l\'applicabilité des bases de Dubos sera limitée par suite de leur
susceptibilité d\'éléments souilleurs.

Grâce à sa fonction d\'activer la croissance et au caractère potentiel du remède, la
base liquide se prête éminemment à la fixation de la résistance de Mycobactéries à
l\'égard de certaines thérapeutiques chimiques et antibiotica.

Il faudra une étude plus approfondie des données citées dans la littérature pour arri-
ver à une opinion sur le fonctionnement potentiel des remèdes de Tween-80 et de la
façon dont des quantités toujours croissantes de ccttc matière, modifient l\'image de
la croissance de ces souches virulentes, se change en celle de souches avirulentes.

Der wichtigste Bestandteil der Nährboden ist Tween-80, ein komplizierter Ester von
Ölsäure. Er ist für das diffuse Wachstum im flüssigen Medium verantwortlich und

"\') It is more correct to use for the purpose of check-ups a medium such as that
of Stonebrink, which has specially been composed for culturing this germ.

II est ici plus juste d\'employer comme base de contrôle, comme celle de Stone-
brink, qui est composée spécialement pour la culture de ces embryons.

verursachen disese Wachstumsform durch ihre spannungsvermindernde Oberflächen-
wirkung.

Seine hemmende Wirkung in albuminfreien Böden ist eine Folge der Verunreinigung
mit- oder des Ausscheidens von Ölsäure, die schon bei niedrigen Konzentrationen für
Mycobakterien giftig sind.

Den Böden wird „Fraktie 5" von Rinderserum zugefügt, da dieses imstande ist, die
Säure durch Bindung unschädlich zu machen. Die Bindung ist dermassen, dass sehr
kleine Mengen an Säure zurückbleiben.

Diese freie Säure dient als Närmittel und ist die (hauptsächlichste) Ursache der
wachstumsfördernden Wirkung des Esters.

Der flüssige Boden eignet sich für Versuche, bezw, Arbeiten, bei denen man vom
diffusen Wachstum Gebrauch zu machen wünscht.

Die durch Dubos zusammengestellten Böden sind imstande Myc. tuberculosis var.
hominis, Laboratoriumstämmen der Bovinevarianten und Myc. avium ein schnelles,
wenn auch nicht überreichliches Wachstum zu geben. Durch ihre, im Vergleich mit
anderen Böden geringere Empfindlichkeit, vor allem für kleinere Inocula und, was
noch wichtiger ist, durch ihren zu geringen Widerstand gegen verunreinigende Keime,
sind die Böden jedoch ungeeignet für diagnostische Impfungen aus pathologischem
Material.

Einzelne Mitteilungen über die Züchtung boviner Keime aus disem Material sugge-
rieren eine grössere Wachstumsgeschwindigkeit und eine grössere .-Anzahl positiver
Resultate, als auf dem Medium von Löwenstein und J e n s e n^) wahrgenom-
men wird. Doch auch hier wird die Brauchbarkeit der D u b o s\'schen Böden wegen
ihrer Empfindlichkeit für „Verunreiniger" beeinflusst.

Durch seine wachstumsfördernde und heilmittelverstärkende Wirkung ist der flüssige
Boden auch für die Resistenzbestimmung von Mycobakterien in Bezug auf einige
Chemotherapeutika und Antibiotika geeignet.

Ein eingehenderes Studium von den, in der Literatur aufgezählten Ergebnissen ist
notwendig, um zu einer besseren Einsicht in die heilmittelverstärkende Wirkung von
Tween-80 zu gelangen und in den Vorgang wobei steigenden Mengen dieses Stoffes,
das Wachstumsbild der virulenten Stämme in das avirulenter Keime verändern.

17. DUBOS, DAVIS, MIDDLEBROOQ en PIERCE, Amer. Rev. Tuberculosis,
1946, dl. 54, blz. 204.

Er ist für eine bessere Kontrolle richtiger, einen Boden zu benutzen, wie der von
Stonebrink, der speziell für die Züchtung dieses Keimes zusammengestellt ist.

30. GERNEZ-RIEUX, SÉVIN en SPIJ, Ann. Inst. Pasteur de Lille, 1948, dl. 1,
blz. 175.

41. PATHOLOGICAL SUBCOMMITTE of the Streptomycin in Tuberculosis
Trials Committee. Medical Research Council, Lancet, 1948, dl. 27, blz. 862.

42. PIERCE (Cynthia), DUBOS en MIDDLEBROOK, J, Exp, Med,, 1947, dl. 86,
blz. 159.

43. POLL, GAULTIER en FOURNIER, Arch. Malad. Professionelles, Paris, 1951,
dl. 12, blz. 196.

45. ROBERTS E. G., WALLACE en EHRLICH, Amer. Rev. Tuberculosis, 1950,
dl. 61, blz. 563.

50. SOLTYS, „Tubercle Bacillus and Laboratory Methodes in Tuberculosis", 1952.

51. VALTIS, van DEINSE en SOLOMIDES, .^Lnn. Inst. Pasteur, 1948, dl. 74,
blz. 134.

53. WILLISTON (Elisabeth) en YOUMANS G. P., Amer. Rev. Tuberculosis,
1949, dl. 59, blz. 336.

55. YOUMANS (Anne S.) en YOUM.ANS G, P,, J, Bacteriology, 1948, dl, 56,
blz, 245.

De nerts (Putorius lutreola) behoort tot de familie van de marters, heet
in het Frans „vison", in het Engels „mink" en in het Duits „Nerz" en komt
in het wild in het noorden van Noord-Amerika en Canada voor.
In gevangenschap werden ze voor het eerst gefokt in 1910 in Amerika.
In Europa werden ze voor het eerst ingevoerd in 1925 in Skandinavië en
in 1926 in Duitsland. In Holland werden de eerste nertsen geïmporteerd
in 1930. Het zijn dieren, die zich gemakkelijk aan gevangenschap aan-
passen, ze raken spoedig gewoon aan de omgeving van mensen, ze worden
tam en passen zich geheel aan de voeding aan, die verstrekt wordt.
De nerts is en blijft een bloeddorstig roofdier, dat als zodanig ook gevoerd
moet worden. Het proces van de huisdier-wording strekt zich over tien-
tallen van jaren uit. En al worden veel nertsen spoedig tam in gevangen-
schap, dan is dat nog geen teken, dat men ze als een kat kan voeren. Wel
komt deze tamheid dc fokker ten goede; zij vermindert de schrikachtigheid
van deze dieren; ze raken gewoon aan de aanwezigheid van vreemde per-
sonen en dit is bevorderlijk voor het gemakkelijk paren en de daarop-
volgende bevruchting. Zeer in het oog springend zijn de zwemvliezen, die
zij tussen de tenen hebben en waaruit we kunnen afleiden, dat ze een groot
deel van hun leven in het water doorbrengen.

Zoölogisch komt de nerts nader tot de wezel en de bunzing dan tot de
marter, want de eersten hebben 34 tanden en kiezen, terwijl de marter
er 38 heeft. De zwemvliezen stellen hem in staat snel en lang te zwemmen
en te duiken. Toch is het geen uitgesproken waterdier, zoals de visotter,
want hij leeft in wilde staat meer op het land dan in het water. Hij voedt
zich bij voorkeur met vis, kikvorsen, waterratten en slakken, maar is
evenals de bunzing niet vies van kippen en eieren. Hij zoekt het liefst
kleine levende dieren, bijt ze dood in de nek, opent dan de hals om het

bloed uit te zuigen, om zich daarna aan de ingewanden te verlustigen.
De bout komt pas later als voedsel.

De lengte van de nerts varieert naar het geslacht. Het wijfje meet van de
kop tot de staartpunt ongeveer 50 cm., het mannetje is ruim 60 cm. De
staarten zijn gemiddeld 15 cm. lang. De kop van de nerts is platter dan
die van de bunzing. De schedel eindigt naar voren in een stompe snuit en
de kop gaat als het ware zonder hals in het lichaam over. De bovenlip is
meestal in het midden, de onderlip daarentegen over de gehele lengte wit-
gekleurd.

De romp is cylindervormig gestrekt en lang, zodat de korte pootjes bijna
niet opvallen. De reu is veel krachtiger gebouwd dan de teef. Beide hebben
sterk ontwikkelde reukklieren, die aan beide zijden van de aarsopening
liggen. Ze verspreiden een muskusachtige lucht, die echter niet zo onaan-
genaam is als bij de bunzing en de skunks. Het produkt uit deze klieren
wordt in ogenblikken van gevaar dadelijk losgelaten.
De pels van de nerts behoort tot de mooiste en kostbaarste van de bont-
soorten die wij bezitten, ook om zijn grote duurzaamheid in het gebruik.
De grootste duurzaamheid heeft het vel van de visotter. Stellen we deze
op 100%, dan volgt de nerts met 70%, de marter met 65%, de Russische
zobel met 60%, het konijn met 20% en de mol met 7%. Er is een grote
verscheidenheid in de dichtheid en de fijnheid van de dekharen, maar ook
de onderwol is verschillend. In de zomer zijn de vellen lichter van kleur,
de dekharen spaarzamer en de onderwol is dunner dan in de winter.
Wanneer wij een vel beoordelen, moet er naar verschillende dingen ge-
keken worden en wel naar de glans, die er op ligt en de lengte en de
dichtheid van de granenharen, de kleur ervan op de rug, aan de zijden en
aan de buik, de lengte en de dichtheid van de onderwol, de kleur van de
onderwol op de rug en van de buik. Ook moeten we op het grof- en fijn-
behaard-zijn letten.

Er zijn nu reeds verschillende fokkers in Nederland die zich uitsluitend
met deze fokkerij bezig houden (ongeveer 500). Er zijn al bedrijven van
1000 en meer dieren, zelfs één van 7000 stuks. De meerderheid der fokkers
doet dit als nevenbedrijf.

Hoe snel de vooruitgang van het aantal fokkers en fokdieren in Nederland
ook is geweest, toch zijn de cijfers met andere landen vergeleken nog zeer
klein. Vooral als men deze vergelijkt met N.-Amerika, Canada en de Skan-
dinavische landen.

De wereldproduktie van nertsvellen bedraagt momenteel ± 4,5 miljoen.
Hiervan produceren Canada en N.-Amerika 2J/2 miljoen, Noorwegen
300.000, Zweden 350.000, Finland 80.000 en Denemarken 400.000 vellen
per jaar. Dit betekent vooral voor de Skandinavische landen een zeer grote
deviezenopbrengst. Voor Denemarken is dit ± 35 miljoen gulden. Gezien
de snelle uitbreiding der laatste jaren van deze fokkerij in Holland en de
grote financiële mogelijkheden die dit voor ons land heeft, is door het
Ministerie van Landbouw bij de Rijksvoorlichtingsdienst een specialist
benoemd, voor het geven van voorlichting aan de fokkers. Deze specialist
ressorteert onder de Rijksvoorlichtingsdienst voor de Pluimveeteelt.
Vóór de oorlog fokte men alleen de z.g. Standaard-nerts; de kleur dus,
zoals deze in het wild voorkwam. Op de in het wild voorkomende nerts is
door zijn kostbare pels op grote schaal jacht gemaakt, zodat de aantallen
hiervan zeer sterk zijn gedaald. Deze nerts is donkerbruin. In de fokkerijen

heeft men de kwaliteit van de pels veel verbeterd en in kleur donkerder
gefokt, gezien de vraag van de bonthandel naar deze kleur.
In het jaar 1946 werd in Amerika de eerste mutatie geboren, deze was
zilverblauw en werd genoemd Silverblue of Platina. Daarna heeft men door
kruisingen bereikt ook andere kleuren te fokken, zodat men momenteel
heeft verschillende kleuren bruin, genaamd Pastel, Buf, Shocklat, Fin-
landia en Amerika-topaas; in de blauwe kleuren de Silverblue, Aleutian
en Saphier, de isabelkleurige Palomino en de rood- en donker-ogige
Snce-uwwitte. In totaal een 20 kleuren.

De voeding van de nerts bestaat voor 85% uit dierlijk voedsel, de rest uit
koolhydraten en groenten plus vitaminepreparaten.
De dierlijke voeding bestaat gemiddeld uit 50% vis of visafval en 50%
runderafval als pens, boekmaag, baarmoeder en lever.
De vis moet zijn „zeevis" en wel de niet-vette soorten, als wijting, schelvis
en schol. Haring is te vet en mag niet worden gevoerd.
Het meel kan men samenstellen, bijv. 20% voerhavermout, 20% brood-
meel, 15% gerstemeel, 10% maïsmeel, 15% gruis/zemelen, 10% sojameel,
4% sesammeel, 5% mineralen en 1% houtskool. Hiervan geeft men hoog-
stens 20 gr. per dier per dag.

Uit deze samenstelling van het meel blijkt dat geen dierlijke eiwitten
zijn verwerkt; deze kunnen voordeliger in de vorm van verse vis en slacht-
afval worden verstrekt. Wel is aandacht besteed aan de plantaardige ei-
witten en aan het rul maken van het totale mengsel, n.1. slachtafval en vis
moeten fijngemalen door het meelvoeder worden verwerkt.
Voor de vitaminetoevoeging zijn verschillende preparaten in de handel als
dohyfral, vitacom-multi, pelsivit, waarvan /2 gr. per dier per dag wordt
gegeven. De hoeveelheid, voedsel die een nerts per dag opeet is 250-300 gr.
In verband met de ranstijd en de werptijd moet men wijzigingen aan-
brengen in het voedsel, wat betreft de verhouding van eiwitten en meel-
voeding, en ook in de hoeveelheden voer, die men dagelijks verstrekt:
In oktober begint men de fokteven en -reuen sterk te voeden, dus met
flinke porties vleesafval -f meelvoeding. Dit laatste voor de ontwikkeling
van de onderwol.

In januari vermindert men de hoeveelheid voedsel. Tegen de ranstijd, die
in maart begin, mogen de dieren niet vet zijn, maar wel krachtig en slank.
In april worden de porties voedsel voor de teven vergroot. In mei be-
ginnen de drachtige teven te werpen en moeten dan voor de zogvorming
goed gevoerd worden.

De nertseri paren maar eenmaal per jaar en brengen van 1—12 jongen
voort. Van nertsen die meer dan 6 jongen brengen kan men rustig de helft
afnemen en die bij teven brengen die maar 1 of 2 jongen hebben ge-
bracht. De jongen worden geregeld aangenomen en gevoerd. Na 3 weken
begint men de jongen, die kaal geboren worden en vingerdik zijn, bij te
voeden met gemalen vlees en havermout en karnemelk tot een pap ge-
maakt. De jongen zuigen dit op. Na 4 weken gaan de ogen open, ze worden
z.g. blind geboren. In augustus, dus op de leeftijd van 10—12 weken,
worden de jongen apart gezet. Na 3 ä 4 maanden zijn de jongen vol-
wassen en even groot als de ouders.
De huisvesting der nertsen is zeer eenvoudig.

Ze worden gehouden in gazen kooien van di 1 m. lengte en 40 cm.
breedte en hoogte. Deze kooien worden gemaakt van zeskant of vierkant

gaas van 1-1" en worden geplaatst op een hoogte van ± 1 m. van de grond,
op rails die op palen rusten. Aan deze kooien of rennen is een nestkastje
gemaakt van hout, waarin de dieren slapen en hun jongen werpen.
De nerts is een sterk dier en ziekten komen niet meer voor dan bij onze
huisdieren. In het volgende artikel wordt op de in Nederland heersende
ziekten van de nerts nader ingegaan.

Aan de hand van het sectiemateriaal, dat gedurende de laatste drie jaren
in de Rijksseruminrichting onderzocht werd, volgt een bespreking van de
voornaamste ziekten der nertsen, die in Nederland voorkomen en waar-
mede de dierenartsen dus vroeg of laat geconfronteerd kunnen worden.
In totaal werden 312 dieren ontvangen. Een 30-tal nertsen was onge-
schikt voor onderzoek door te laat verzenden of onoordeelkundige ver-
pakking. De beste manier is de dieren te pelzen en ze zo mogelijk na
voorkoeling, omwikkeld met papier in een gesloten bus per snelste ge-
legenheid te versturen. Zijn er afwijkingen aan de huid, dan is het ge-
wenst deze er apart bij te voegen. Zoals vanzelf spreekt, is een duidelijke
anamnese over het bedrijf en het dier gewenst.

Op verzoek van de Rijksseruminrichting heeft de Rijksvoorlichtingsdienst
voor Pluimvee aan de fokkers gedrukte anamnese-formulieren verstrekt,
die door de Rijksseruminrichting bij bericht van het resultaat van een
onderzoek eveneens worden ingesloten. Ze worden op aanvrage aan dieren-
artsen toegezonden.

Onder de virusziekten, die bij nertsen voorkomen, is hondeziekte de
belangrijkste. De verschijnselen zijn meestal gelijk aan die bij de hond, te
weten sloom gedrag, niet eten, dof borstelig baarkleed, korstvormingen
rond neusopening en mond, hyperkeratose en zwellingen van de voetzolen,
hersenverschijnselen en diarree. Meerdere dieren worden aangetast en
speciaal de jonge exemplaren zijn gevoelig. Niet altijd treden alle sym-
ptomen naast of na elkaar op, hetgeen trouwens ook bij de hond bekend is.
De definitieve diagnose kan men stellen door een infectieproef op dc fret,
het aantonen van insluitlichaampjes in epitheel van de trachea en van de
blaas en in het verrichten van een complementsbindingsreactie. Bij sectie
ziet men, behalve bovengenoemde afwijkingen, meestal een gezwollen milt
en een catarrale ontsteking van dé respiratie- en digestietractus.
Therapeutisch valt weinig te doen. Serum bleek van weinig waarde. Door
antibiodca tegen secundaire bacteriële infecties, roborantia en diëetregeling
heeft men genezingen gezien. Het is echter beter de dieren zo spoedig
mogelijk te verwijderen, omdat genezen exemplaren de smetstof nog maan-
denlang kunnen verspreiden.

In het begin van een ziekte-uitbraak moet men zeer strenge hygiënische
maatregelen nemen om de gezonde nertsen te beschermen, zoals aparte
verzorging, strenge isolatie, desinfectie van utensiliën. Sommige onder-
zoekers raden aan de klinisch gezonde dieren op een aangetast bedrijf te
vaccineren.

katten van het bedrijf, het niet toelaten van bezoekers, het voorzichtig zijn
met aankopen en het zenden naar tentoonstellingen. Soms fokt men naast
nertsen ook fretten, hegeen af te raden is, omdat laatstgenoemd dier erg
gevoelig is voor hondeziekte.

De beste voorbehocding is een vaccinatie met het „egg-adapted distemper
virus" van Haig¹), waarmede men de oude dieren ent in januari en de
jonge exemplaren eind juni. Over de duur der immuniteit zijn nog geen
nauwkeurige gegevens bekend. Fretten echter zijn na 2 jaren nog immuun.
Botulismus.

Van de bacteriële ziekten is botulismus wel de meest gevreesde. Het is een
toxinemie, meestal veroorzaakt door Clostridium botulinum type C. Het
toxine ontstaat in verontreinigd bewaard en vervoerd voedsel. Niet alleen
vlees- en vis-, maar ook groente-afvallen hebben uitbraken veroorzaakt.
In ons land zijn de laatste jaren verschillende gevallen bekend geworden.
De klinische verschijnselen zijn duidelijk. Na een incubatietijd van 10—24
uur ziet men verschillende dieren zich met glazige ogen en wijd geopende
pupillen door het hok slepen alsof de wervelkolom in de lendestreek ge-
broken is.

Neemt men de nertsen in de hand, dan hangt dit anders zo agressieve dier
volledig slap neer en is apathisch.

Opgemerkt mag nog worden, dat de incubatietijd minstens 10 uur is. Ziet
men binnen deze tijd ziekteverschijnselen, dan zal de oorzaak meestal in
iets anders gelegen zijn. Indien men een onderzoek verlangt, dan dient
men behalve het pasgestorven dier ook de samenstellende delen van het
voedselpakket afzonderlijk op te sturen.

Een tweede bacteriële ziekte, die men nogal eens waarneemt, speciaal in
de zomermaanden, is een septicaemie, veroorzaakt door bêta-hemolyseren-
de Streptokokken, meestal van het type Lancefield C. Wondjes, meestal
ontstaan door vechten, baarmoeder- en melkklierontstekingen of bescha-
diging van de tandkassen werken predisponerend. Opmerkelijk is dat vaak
enkele sterfgevallen naast of na elkaar optreden. De dieren worden plot-
seling ziek, weigeren al het voedsel en blijven in hun nachthokjes liggen.
Van penicilline in hoge dosering heeft men resultaten gezien.
Septicaemieën door List. monocytogenes. Past. multocida. Past. pseudo-
tuberculosis (konijnenafvallen gevoederd) en Erys. rhusiopathiae (door
slachtafvallen varkens) werden elk éénmaal waargenomen.
In de levers van 2 jonge dieren met multiple zeer grote necrosehaarden
werd Spherophorus necrophorus aangetoond. Waarschijnlijk betrof het
een infectie uitgaande van de navel.

1 Dit vaccin vi-ordt in Nederland door de Rijksseruminrichting en Philips Roxane
in de handel gebracht.

meningen bestaan hierover. Een sepsis zagen wij tweemaal. Daarentegen
werden Salmonellae zo nu en dan gekweekt uit faeces van dieren met een
darmontsteking, als ook bij enkele nertsen, die generlei verandering aan
de digestietractus hadden. De gevonden species waren: Salm. bovis morbi-
ficans, Salm. bareilly, Salm. derby en Salm. dublin.

Tuberculose werd een enkele maal in incidentele gevallen waargenomen,
waarbij infectie met tuberculeuze slachtafvallen moet worden aange-
nomen.

De dieren waren chronisch ziek en sterk vermagerd. Het baarkleed was
dof en borstelig. Tijdens het leven hadden de nertsen een bemoeilijkte
ademhaling gehad.

Parasitaire ziekten kwamen niet veel voor: eenmaal levercoccidiose en
drie maal darmcoccidiose. De wijze van houden biedt een goede preven-
tie. Uit literatuurgegevens blijkt echter, dat ectoparasieten wel eens last
kunnen veroorzaken.

Vergiftigingen werden 7 maal gevonden, o.a. met parathion, arsenicum
en loodarsenaat.

Onder de orgaanafwijkingen, welke worden waargenomen en welke tot
de dood hebben geleid, nemen steenvormingen in de urinewegen, en dan
wel hoofdzakelijk in de blaas, de voornaamste plaats in.
Blaasstenen ziet men in de maanden april, mei en juni bij de vrouwelijke
en in juni, juli en augustus vrijwel uitsluitend bij de mannelijke exem-
plaren.

Klinisch kan men het lijden vermoeden, indien de partus niet vlot verloopt,
de urine met bloed gemengd is, of wanneer er penisparalyse bestaat.
De steentjes bestaan meestal uit magnesiumammoniumfosfaat. Ze variëren
in grootte van fijn zand tot een knikker en ze kunnen glad, oneffen of
scherp gepunt zijn. Soms leek het alsof ze geen letsels gegeven hebben,
maar meestal volgden ontstekingen met hierop aansluitend een uremie of
bacteriëmie.

Over het ontstaan zijn verschillende theorieën opgesteld. Predisponerende
factoren zouden een rol spelen, t.w. tekorten aan vitaminen A en C, een
overmaat aan vitamine D en fosforzure kalk, het geven van minderwaar-
dige levertraan, een te rijke vleesvoeding, kneuzingen door dekken, drach-
tigheid en partus, bacteriële infecties uitgaande van de uretra met ureum-
splitsende bacteriën, zoals microkokken en Proteus-species. Het grote aan-
tal stenen, dat bij de vrouwelijke nertsen gevonden wordt in de lente-
maanden, waarin de dieren dragen en werpen, wijst enigszins in de rich-
ting dat hierdoor predisposities ontstaan.

Vaak werden door ons microkokken uit de ontstoken delen geïsoleerd,
zowel dumping-positieve als dumping-negatieve (onderzocht met konijne-
plasma) en eenmaal vonden wij ook een reincultuur van beta-haemol.
Streptokokken (Lancefield C). Tekorten in de vitaminevoorziening wer-
den nooit gevonden. De waarden lagen eerder aan de hoge kant.
Profylacdsch geeft men in de lente en zomermaanden ammoniumchloride
(1 gram per dier per dag) of fosforigzuur, waarvan men 0,6 kg per 100 kg
voedsel mengt. Ook het geven van meer vis dan vlees zou voorbehoedend
werken.

den ontstaan door een opklimmende infectie vanuit de blaas. De edolo-
gische oorzaak hiervan zou gelegen kunnen zijn in bovengenoemde fac-
toren.

Longontstekingen ontstaan vaak als nertsen nat worden en zich niet kun-
nen drogen omdat het nesthooi vochtig of afwezig is en zij zich niet warm
kunnen lopen.

De klinische diagnose levert geen moeilijkheden op. Men ziet ademhalings-
bezwaren, niet eten, etc. Meestal zijn de dieren in korte tijd dood. Bij
sectie vindt men naast een catarrale bronchopneumonie vaak een peri-
carditis en pleuritis exsudativa.

Naast een goede verpleging geeft men therapeutisch antibiotica om septi-
cemieën te voorkomen. Acuut optreden van longoedeem komt eveneens
voor. Deze ontstaan wanneer nertsen te warm liggen of in ondoelmatige
kisten en kooien bij te hoge temperaturen vervoerd worden.

Ook in de drachtigheidsperiode kunnen leveraandoeningen ontstaan ver-
moedelijk door tekorten in de mineralenvoorziening en het verstrekken van
minderwaardige levertraan.

De dieren, door dit lijden aangetast, worden mager en willen niet eten.
Bij sectie is de lever een weinig vergroot, heeft ronde hoeken en is gevlekt
geel gekleurd, terwijl de consistende broos is.

Vermoedt men deze ziekte dan is het gewenst de voeding te verbeteren
en als therapie lever te verstrekken tot 15 gram per dag per dier of vita-
mine Bi2j welke laatste men mede geeft om een meestal tegelijk optreden-
de anemie te bestrijden. Ook aan vitamine E kent men enige genezende
waarde toe.

Yellow fat disease moet ook op deze plaats genoemd worden. Dit lijden
is gekenmerkt door een bruine verkleuring en ontstekingachtige verande-
ringen (steatitis) van zowel het subcutanc- en intramusculaire- als het
orgaanvet. Ook het spierweefsel is aangetast. Het is atrofisch geworden en
soms hyalien gedegenereerd. Speciaal jonge dieren worden aangetast.
Het is bewezen dat een dieëet met zeer veel onverzadigde vetzuren naast
een tekort aan vitamine E het ziektebeeld kan oproepen.
Prevendeve maatregelen bestaan uit: matig voederen en bij overmaUge
visvoedering deze verlagen en vlees verstrekken. Vitamine E of tarwe-
kiemolie heeft eveneens een voorbehoedende werking. Opgemerkt moet
worden, dat deze laatste stoffen geen curatieve waarde hebben.

zond. Reeds bij kleine wijzigingen in de voeding kan bij de dieren water-
dunne ontlasting optreden. Milt, lebmaag, bloed en lever zijn vaak de oor-
zaak van te dunne mest en ook bij te rijke .vetvoeding zijn de faeces zeer
slap.

Ook grijze diarree is beschreven. De dieren blijven goed eten, maar ver-
mageren sterk. De oorzaak is een gestoorde vetstofwisseling door een tekort-
schieten van de pancreas.

Bij darmontsteking maken de dieren een zieke indruk. Naast diarree ziet
men meestal om de faeces een geelgrijs beslag. Vaak vertonen de dieren
ook verlammingsverschijnselen van de achterhand. Dit laatste is bij de
nerts een karakteristiek teken voor spijsverteringsstoornissen. De oorzaak
kan zijn het geven van bedorven voedsel. Ook overvoedering met vitamine
D en fosforlevertraan, calciumfosfaat en vitakalk geeft dit ziektebeeld,
waarbij men zo nu en dan kalkincrustaties in maag- en darmslijmvlies kan
waarnemen. Ook wanneer nertsen koud en vochtig liggen, ontstaan catar-
rale enteritiden met bloedstuwing naar de darmen, wat vaak zo erg kan
zijn, dat het slijmvlies ruptureert en er een verbloeding in het lumen ont-
staat.

Verder ziet men enteritiden tengevolge van paratyfus, vergiftigingen,
hondeziekte en septicemiëen.

In Duitsland en Amerika wordt een besmettelijke virusziekte beschreven,
welke aangrijpt op de darmtractus. In Amerika meent men dat het „cat
distemper"-virus ook bij nertsen necrotiserende enteritis kan geven.
Niet zo zeldzaam zijn ook anemiëen.

Deze worden meestal veroorzaakt door tekorten in de voeding van bloed-
vormende factoren zoals vitamine B]2- Speciaal jonge dieren worden aan-
getast. Er ontstaat algemene zwakte.

Preventieve werking heeft lever. Zowel runder- als varkenslever kunnen
gevoederd worden tot 15 gram per dier per dag.

Opgemerkt moet worden, dat er kleurvariëteiten bestaan, n.1. de Saffier
en de Aleutian, die absoluut lever in hun rantsoen moeten hebben, omdat
anders, naast de erfelijke factoren voor kleur, ook ongewenste factoren
(anemie) in de progenituur aan het licht komen.
Verder werden nog onderstaande afwijkingen gevonden:

Abcessen aan de snuit en ogen, vermoedelijk door beschadiging van
het mondholteslijmvlies. Vooral in mondhoeken kunnen letsels op-
treden door visgraten, stukjes been, etc.

Trauma, o.a. wervelbreuken, misschien door het te hardhandig grij-
pen van de dieren.

Baarmoederrupturen enkele dagen na de partus.
Het vastraken van vreemde voorwerpen in darmtractus, o.a. hout-
splinters (eenmaal) en touwtje.
Vaatwandruptuur in de buikholte.
Ook is er een bedrijf, waar regelmatig leukemiëen voorkomen, welk lijden
zo nu en dan incidenteel ook wel eens wordt waargenomen.

Aan de hand van het sectiemateriaal van nertsen, dat gedurende de laatste drie
jaren in de Rijksseruminrichting onderzocht is, worden de meest voorkomende ziekte-
beelden besproken en maatregelen ter voorkoming en genezing van ziekten aange-
geven.

The results of investigations of minks sent to the State Serum Institute during the
last three years, are discussed and measures of prevention and therapeutics of the
most frequently occuring diseases discussed.

Sur la base des matériaux de dissection des visons, qui ont été examinés dans l\'Insti-
tut sérothérapique de l\'Etat à Rotterdam pendant les dernières troix années, des
maladies se trouvant les plus fréquentes sont discutées et des mesures de prévention
et de guérison sont indiquées.

Eine Besprechung der Untersuchungen von Nerzen, die während der letzten Jahre
am Reichsseruminstitute zu diagnostischen Zwecken zugesandt wurden. Geeignete
praeventive und therapeutische Massnahmen werden angegeben.

DE SMAAK VAN MELK, Prof. Dr. H. Mul der; Voeding, 17, 45-59, 1956.
Hoewel reeds jaren lang gewezen wordt op de bijzondere waarde die melk als
voedsel voor de mens kan hebben, is volgens hedendaagse opvattingen het gebruik
van melk nog steeds te laag. Zelfs in het zuivelland Nederland. De oorzaken hiervan
zijn velerlei.

Eén daarvan is ongetwijfeld de te geringe aandacht die aan de smaak van de drink-
melk wordt besteed.

Bij het kiezen van ons voedsel zoeken wij immers bij voorkeur smakelijke voedings-
middelen uit en vooral bij kinderen is dit van belang, omdat zij uiterst gevoelig zijn
voor smaakafwijkingen.

De smaak van melk kan in twee onderdelen worden verdeeld:
Ie. de eigenlijke melksmaak. d.i. de basissmaak en

toevallig aanwezig zijn.
Wat de basissmaak betreft; volgt uit de samenstelling dat melk geen uitgesproken
sterke smaak zal hebben. Alleen als zij nog koe-warm is, heeft zij een karakteristieke
geur, die echter spoedig zwakker wordt. De melk behoudt dan een zeer zwak zoete,
doch aangenaam milde karakteristieke smaak.

Het vet heeft weinig of geen invloed op de smaak en uit proeven is gebleken dat
tussen goede melk met een vetgehalte van 8/2% en goede gestandaardiseerde melk
met 2/2% vet nauwelijks een verschil in smaak kan worden geconstateerd.
De tientallen voorkomende bijsmaken kunnen wij onderbrengen in een aantal groepen.

Zo bevat melk in het laatst van de lactatieperiode relatief veel zouten en weinig

Als de koe door een gestoorde stofwisseling onaangename reukstoffen, b.v. ke-
tonen, produceert, smaakt de melk ook afwijkend.
3e. Voersmaken.

Hierbij moeten we onderscheid maken tussen aangename, b.v. na het eten van
geurige kruiden en onaangename, zoals na het voeren van kuilvoer, knollen,
kool, uien en bieten.

Deze voersmaken zijn het sterkst als de koe enige uren voor het melken van
de desbetreffende voedermiddclen eet.
4e. Bijsmaken uit de lucht opgenomen, zoals voederlucht en keukenlucht (uiten,
meloenen en vis).

5e. Bijsmaken veroorzaakt door micro-organismen, zoals bij het zuur worden van
de melk.

Zo kan door de lipase van de melk, zepig, ranzig en bitter smakende melk ont-
staan.

Bekend zijn de smaakafwijkingen veroorzaakt door de inwerking van zuurstof en
licht, die dan te boek staan als: kartonsmaak, capsulesmaak, papicrsmaak, me-
taalsmaak, talkig, olieachtig, oxydatiesmaak, scherp, branderig, zonneschijnsmaak.
De meeste hiervan zijn nog niet voldoende verklaard.

Oxydatiegebreken komen helaas het meest voor bij melk, die bij lage tempe-
ratuur is gepasteuriseerd en hygiënisch goed is gewonnen en behandeld. Bij
hoge temperatuur gepasteuriseerde en gesteriliseerde melk vertoont dit gebrek
niet, omdat bij verhitting anti-oxydanten ontstaan. Het is echter verboden dit

gebrek door de toevoeging van anti-oxydanten te bestrijden. Op dit gebied liggen
nog vele en moeilijke problemen.

Onder invloed van licht kan melk zeer snel een smaakgebrek krijgen. Soms is
een paar minuten staan in het zonlicht reeds voldoende. In ons land wordt de
melk echter veel aan het licht blootgesteld, getuige de karren en fietsen met
melk in de volle zon en de fles melk op de vensterbank.
8e. Bijsmaken ontstaan bij het behandelen van de melk in fabrieken en huishouding.
Zeer bekend is de kooksmaak, die sterker wordt naarmate men langer en hoger
verhit. Goed gepasteuriseerde melk heeft deze smaak niet; gesteriliseerde wel.
9e. Bijsmaken afkomstig van vreemde bestanddelen, die b.v. per ongeluk in de melk

terecht komen, zoals ontsmettings- en reinigingsmiddelen en insecticieden.
Behalve van de smaak en de geur hangt de drinkbaarheid van de melk ook af van
het uiterlijk, de consistentie en de temperatuur waarbij men drinkt.
Vellen zijn vooral voor kinderen onsmakelijk; bij koude flessenmelk heeft men hier
geen last van.

De bruine kleur, die men dikwijls bij gesteriliseerde melk ziet, is ook onge\\«enst.
Omtrent de roomlaag zijn de meningen verdeeld.

Bij velen wekt het de gedachte aan lekkere, romige, volle melk; bij anderen daaren-
tegen aan vellen.

Smaakgebreken worden het best waargenomen bij lauw-warme melk van ± 45° C.
Melk moet dus nooit lauw-warm worden geserveerd. Koude melk smaakt het best;
wil men geen koude melk gebruiken dan doet men het best de melk zo heet mogelijk
te maken. De grote lof, die men de Amerikaanse en Scandinavische drinkmelk toe-
zwaait, kan voor een groot deel worden verklaard uit het koud serveren.
Dikwijls wordt ter bevordering van het melkgebruik aangeraden aan de melk een
lekker smaakje te geven, b.v. door toevoeging van chocolade, vruchtensappen, honing
en dergelijke.

Vermoedelijk zal dit slechts in individuele gevallen succes hebben.
Volgens de schrijver zal het melkgebruik het best worden bevorderd door alleen
goed smakende melk in de handel te brengen en deze goed op te dienen. Wij moeten
er voor zorgen, dat op de boerderijen melk zonder bijsmaken wordt gewonnen, dat
zij zodanig wordt behandeld, dat de smaak niet verandert (b.v. pasteurisatie bij lage
temperatuur), dat zij goed wordt bezorgd (dus vooral niet in het licht en niet warm),
dat zij bij de gebruikers goed wordt bewaard en geserveerd (vooral koud en zonder
vellen) en dat zij op een aantrekkelijke manier wordt verpakt en vervoerd (hier kan
nog veel worden verbeterd).

Dat Nederland goede melk kan produceren en afleveren bewijst het kunnen voldoen
aan de strenge eisen van het Amerikaanse leger. P. HOEKSTRA

Op de jaarvergadering van de „National Sheep Breeders Association" is een com-
missie benoemd om na te gaan of het wenselijk is Friese schapen in Engeland te
importeren. Dit met de bedoeling om door kruising de melkproduktie van enkele
rassen te verhogen en zodoende een zeer snelle groei van lammeren mogelijk te ma-
ken. Men is van plan uit Clun Forest ooien (een groot, kortwollig Downschaap) cn
Friese rammen een schaap te ontwikkelen dat lammeren .geeft, die op een leeftijd
van 14 dagen reeds 15—17 kg. wegen.

Men meent dat een dergelijke snelle groei mogelijk is omdat de melkproduktie van
een Fries schaap (gemiddeld 900 kg. melk per lactatieperiode) het 5—6-voudige
is van die van Suffolk of Cheviotschapen. P. HOEKSTRA

DE STRAFRECHTERLIJKE ZIJDE VAN HET PROBLEEM DER VIVISECTIE,
Dr. Benno Stokvis (Nederl. Juristenblad, 12 mei 1956, blz. 401-411).
De schrijver begint met het constateren van de omstandigheid dat 75 jaren na de

totstandkoming van ons Wetboek van Strafrecht (3 maart 1881) wij nog vrijwel
geen stap zijn gevorderd met betrekking tot de strafbaarstelling inzake de vivisectie.
Nog steeds is het uitgangspunt van de jurisprudentie, dat voor dierenmishandeling
het opzet van de dader op de wreedheid gericht moet zijn. De bevoegdheid of be-
kwaamheid van de vivisector speelt geen rol. De dader gaat vrij-uit als hij maar geen
wreedheid op het dier wil effectueren, zelfs al worden gebrekkige instrumenten .ge-
bezigd of al wordt gehandeld ter fine van welk hersenschimmig onderzoek ook.
Door de Wet van 16 april 1920, S. 194, ter wijziging van het Wetboek van Straf-
recht, is, althans theoretisch, enige verandering ten gunste aangebracht. Nu gaat het
niet alleen meer om het handelen zonder redelijk doel, maar ook om de overschrij-
ding van hetgeen ter bereiking van zodanig doel toelaatbaar is.

Dit redelijk doel, dat zowel wetenschappelijk als commercieel kan zijn, kan over-
schreden worden, zodra objectief vast staat, dat de verrichte ingreep overbodig was.
Toch zijn er meer mogelijkheden voor strafrechtelijk optreden wanneer het gaat
over het toelaatbare middel.

De schrijver beroept zich hiervoor op de formulering, door de Hoge Raad gegeven
in zijn arrest van 19 juni 1939 (N. J. 1939, 1041). Immers heeft ons hoogste rechts-
college toen uitgemaakt, dat het bij de vivisectie (het ging hier om het couperen
van hondenstaarten) aangewende middel tot strafbaarverklaring kan leiden indien
het, hetzij reeds in het algemeen, hetzij wegens de wijze waarop het wordt toegepast,
in het redelijk doel niet zijn rechtvaardiging kan vinden.

Aan deze uitspraak meent Stokvis enkele belangrijke conclusies te kunnen ver-
binden. Er zijn middelen, die onder alle omstandigheden als zodanig ontoelaatbaar
moeten worden geacht, anderzijds zijn er op zichzelf toelaatbare middelen, die, omdat
zij tot het bereiken van het voorgenomen redelijk doel, niet doelmatig zijn, voor het
concrete geval als ongeoorloofd moeten worden aangemerkt. Ook zijn er aanvaard-
bare en in concreto doelmatige middelen, die met het oog op het belang van het
beoogde doel, toch ongeoorloofd zijn. Tenslotte kan zich een verkeerde hantering
van geoorloofde middelen voordoen of wel een onnodig aanwenden van juist gehan-
teerde middelen.

Aan de hand van een aantal casusposiues geeft de schrijver dan nog een verduide-
lijking van zijn conclusies. Theoredsch moge dan de eerder aangehaalde wets-
wijziging niet onbevredigend zijn, toch geeft deze in de praktijk weinig of geen resul-
taat. Naar schrijvers mening, vloeit dit voort uit de moeilijkheden aan opsporing
en bewijs verbonden. Welke opsporingsambtenaar zal kunnen beoordelen of in een
bepaald geval een redelijk doel gediend wordt? En komt aan zo\'n geval de rechter
te pas, dan is zijn taak toch wel zeer zwaar, al zou hij zich zelfs door een deskundige
doen voorlichten. Altijd blijft de vraag: waar ligt de grens der toelaatbaarheid?
Derhalve acht de schrijver het noodzakelijk, dat een door de wetgever te bewerk-
stelligen stringente voorziening op dit punt tot stand komt. Hij somt een negental
punten op, waaraan zeker voldaan zou moeten worden. O.a. wil hij een uitgewerkt
vergunningstelsel en een nauwkeurige, bevoegdheid waarborgende, aanwijzing van
de tot het toepassen van vivisectie gcqualificccrde personen.

Een beperkende omschrijving van de geoorloofde doelstelling bij het experiment
komt de schrijver vooralsnog onnodig voor.

Schrijver geeft vervolgens een kort overzicht van de in Engeland bsetaande „Cruelty
to Animals-Act 1876" en de in Duitsland vigerende „Tierschutzgesetz" van 1933,
welker bepalingen in de lijn van schrijvers betoog liggen.

Al acht schrijver dan tc onzent ingrijpen door de wetgever noodzakelijk, wil hij geen
verbod van vivisectie. Hij streeft enkel ordening en beperking na.
Zowel voor de wetenschappelijk als de economische experimenten acht schrijver een
nadere wettelijke regeling nodig.

Stokvis ziet de vivisectie als een onvermijdelijk kwaad maar — een kwaad. Het
redelijk en zedelijk doel, aldus Stokvis, dekt hier een ethisch onzedelijk middel.

DER MISZBRAUCH DER BACTERIOLOGISCHEN FLEISCHUNTERSU-
CHUNG door V. G oer t tier. Monatshefte für Veterinär Medizin, afl. 21, Jahr-
gang 10.

De toepassing van het bacteriologisch vleesonderzoek heeft als gevolg van de voort-
schrijdende kennis en de daaruit ontstane voorschriften langzamerhand een omvang
aangenomen, die iedere leider van een onderzoekingsinstituut met angst moet ver-
vullen. De differentiatie van de bacteriën is ook door goed gevormde bacteriologen
niet meer mogelijk, maar slechts door speciale vakbacteriologen voor Salmonellosen.
Standfusz had in 1922 nog maar enkele paratyfusstammen, Drager had er in
1951 al 174, thans zijn er volgens Seidel al 304 en er zullen er nog meer komen.
Voor de vleeskeuring is een typen-differentiëring echter niet nodig. Het is voldoende
om te weten of men met vleesvergiftigers te maken heeft of niet. Schrijver zegt, dat
de Salmonelladifferentiatie is uitgegroeid tot een bacteriologische acrobatiek, waarvan
de waarde en de betekenis alleen liggen in de differentiëring zelf, n.1. 1\'art pour l\'art.
Voor de vleeskeuringsdiensten betekent het echter een overbodige belasting. De grond-
gedachte van Standfusz, n.1. dat bij gezonde slachtdieren bacteriën van de tyfus-,
paratyfus-, enteritides- en coligroep in de darm voorkomen, die allen de eigen-
schappen van vleesvergiftigers hebben, maar die slechts bij het wegvallen van de
weerstand van het dier en het uitvallen van het filterapparaat van de lymfeklieren,
in de bloedbaan komen en dan gevaarlijk worden, is nog onveranderd.
Dat dus alle dieren die ziek zijn en een verminderde weerstand hebben een bacte-
riologisch vleesonderzoek ondergaan, is volkomen juist, maar schrijver klaagt erover,
dat als gevolg daarvan zich een toestand heeft ontwikkeld, waarbij een negatief B.O.
een vrijbrief is voor het in verkeer brengen van het vlees. In het Instituut van
schrijver, n.1. het Thüringse Tiergesundheitsamt in Jena, Leider Prof. Dr. Goerttler,
wordt herhaaldelijk geconstateerd, dat vlees, dat ter B.O. wordt opgezonden, hiervoor
niet in aanmerking had mogen komen, omdat aan het monster al te zien was dat het
ondeugdelijk was. Toch laten de keuringsvoorschriften aan duidelijkheid niets te
wensen over. Van de 100 tot 200 B.O. die dagelijks aan genoemd instituut worden
verricht, komen 10% daarvoor niet in aanmerking en 25% zouden daarvoor volgens
de voorschriften niet in aanmerking behoeven te komen, omdat het vlees had mogen
worden afgekeurd.

Schrijver concludeert ten eerste dat het voldoende is om vast te stellen of zich in
het vlees kiemen bevinden die aanleiding kunnen geven tot vleesvergiftiging en dat
een typen-differentiëring onnodig is en ten tweede dat een negatief B.O. niet de
deugdelijkheid van het vlees bewijst.

FLEISCHBESCHAU IM HINBLICK AUF TOLLWUT, door von Prillwitz.
Monatshefte füf Veterinair Medezin, afl. 24, Jahrgang 10.

Schrijver maakt bemerkingen over een artikel van Paarmann in de Deutsche Tier-
ärtzliche Wochenschrift No. 3-4 van 15 jan. 1955, waar deze propageert om de kop
van een van dolheid verdacht slachtdier op te zenden voor onderzoek.
Von Prillwitz zegt, dat het vaak zeer moeilijk is om de verdenking op hondsdolheid
uit te spreken, i.v.m. differentieel-diagnostische verschijnselen. Blijkt het inderdaad
later dolheid te zijn, dan volgt algehele afkeuring; blijkt het geen dolheid te zijn,
dan is er kans op een civiel rechtelijke aanspraak om schadevergoeding. Echter, als
men geen kop opzendt, dan bestaat de mogelijkheid, dat de betrokken keurings-
ambtenaar zichzelf in een bepaald geval bloot stelt aan moeilijkheden. Ook von
Prillwitz komt er niet uit en hij acht het gewenst om het begrip „verdacht van
hondsdolheid" nauwkeurig te omschrijven.

DIE PARASITÄREN KRANKHEITEN DER HAUSTIERE, Schmid-Hieronymi.
Verlag Paul Parey, 1955.

Een voortreffelijke, door Prof. Hieronynai bewerkte zesde druk van het bekende, door
wijlen Schmid voor studenten en practiserende dierenartsen geschreven leerboek der
Parasitologie, is enige tijd geleden verschenen. Dit, nauwelijks racer dan 200 blad-
zijden omvattende boekje, is ondanks zijn zakelijke bondigheid zeer uitvoerig, o.a.
waar het de ziektekundige kant betreft. Er is weinig wat er niet, veel wat er wel in
staat en bovendien op zeer overzichtelijke wijze. Het valt niet tc verbazen, dat naast
het betrachten van bondigheid het kiezen van een kleiner lettertype nodig was om
het aantal bladzijden te beperken en de overzichtelijkheid daardoor nog verder te
vergroten.

In het boek, waarin zich voorin een inhoudsopgaaf en achterin een zaakregister be-
vindt, is de stof in drie gedeelten behandeld. In de eerste beide delen worden alge-
mene beschouwingen gehouden, terwijl in het derde deel, betiteld als „Allgemeine
Bekämpfungsverfahren", ondanks dät de bijzondere parasitologie achtereenvolgens
per diersoort (paard, herkauwers, varken, carnivoren, haas en konijn, vogels) wordt
behandeld. De morfologie van de belangrijke en soms ook van de minder belang-
rijke parasieten wordt in het kort aangeduid. Meer aandacht wordt telkens besteed
aan de biologie en de therapie, mede waardoor dit boek voor de practiserende dieren-
arts zeer waardevol is te achten.

Op enkele punten zal men kritiek kunnen leveren, beter gezegd: met de auteur van
mening kunnen verschillen; dit doet echter aan de waarde van het boek niets af.
Zo wordt b.v. op pag. 91 en 92 een voorname rol toegedacht aan de volwassen para-
sieten en de — weliswaar niet als toxinen betitelde — stofwisselingsprodukten bij
strongylose. Men zou echter evenzeer kunnen verdedigen, o.a. op grond van de min-
der positieve resultaten welke soms in gevallen van sterkere infecties met phenothia-
zine worden verkregen, dat — juist bij strongylose van het paard — de larven van
meer betekenis geacht moeten worden dan de volwassen wormen. Dit is echter een
kwestie van in hoofdzaak theoretische betekenis. Men zou echter verder van mening
kunnen verschillen over de dosering van phenothiazine bij trichostrongylose van de
herkauwers (bladz. 130); deze zal, zéker in een deel van de gevallen, m.i. hoger ge-
nomen moeten worden.

De afbeeldingen zijn zeer goed, waardoor vooral de eieren uitstekend zijn weerge-
geven. Door de indeling van de tekst is het boek uitermate bruikbaar als naslagwerk
en des ondanks toch plezierig te lezen. Tijdgebrek kan daarom geen reden zijn om van
de aanschaffing van dit boek af te zien. De prijs is het nog minder (ƒ 18,—). Het is
te hopen, dat velen dit keurige, ingebonden boekje, dat qua inhoud, opzet, uitvoering
en afwerking alle lof verdient, zullen aanschaffen.

WURMTAFEL ZUM BESTIMMEN DER HAUSTIERPARASIETEN, Heidegger.
Ferdinand Enke, Verlag Stuttgart, 2e druk 1952.

Dit boekje bedoelt, geheel anders dan het vorige, een handleiding tc zijn bij het
determineren van bij de sectie van huisdieren aangetroffen en meest voorkomende
wormen. De ziektekundige kant blijft geheel buiten beschouwing.
Bij wijze van inleiding wordt in het kort de nodige aandacht geschonken aan het
faccesonderzoek, de fixatie en het onderzoek van de aangetroffen parasieten, alsmede
aan de bouw en de ontwikkeling — geïllustreerd met duidelijke tekeningen — van
de endoparasieten. Per diersoort wordt vervolgens een karakteristieke beschrijving ge-
geven van de verschillende wormen, waarvan in vier verticale kolommen telkens de
naam van de parasiet, de plaats (het orgaan) en de betekenis, de ontwikkeling en
de kenmerkende morfologische eigenschappen zodanig worden opgesomd, dat met
een minimale hoeveelheid woorden de mogelijkheid tot een uiterst snelle, voor de
praktijk redelijk accuraat te achten determinatie wordt gegeven. Deze mogelijkheid

wordt in zekere zin nog vergemakkelijkt door de vele vergezellende afbeeldingen; deze
zijn echter niet al te best op schaal getekend, zodat — wat de eieren betreft — bij
een te sterk steunen op de afbeeldingen vergissingen kunnen ontstaan. Het uitselec-
teren van de minder belangrijke parasieten is een enkele maal ook minder geslaagd;
zo worden b.v. bij het rund wél Dioctophyme rcnale en Cooperia curticei (bl. 48;
lebmaag!) genoemd, maar niet Cooperia oncophora, die naast Cooperia surnabada,
veel en veel meer voorkomt tin de dunne darm).

Zoals gezegd, is het boekje „zeer snel", terwijl een andere aantrekkelijke eigenschap
is, dat op uitermate overzichtelijke wijze tevens aandacht geschonken is, naast de
parasieten van de huisdieren, aan die van ree, hert, vos, nerts, bever, haas, eend en
gans.

Het boekje is verder uitstekend verzorgd en afgewerkt. De prijs van dit gecarton-
neerde boekje bedraagt ± ƒ 20,—.

Is het bij het aanbrengen van een zgn. striktouwtje bij de verlossing van grote huis-
dieren ook gewenst om de aan te leggen lus ter plaatse te brengen en te houden
door middel van een soepel metalen staafje (± 75 cm.), dat aan het vooreinde
voorzien is van een oog waardoor het striktouwtje gevoerd wordt?
ANTWOORD:

Het is niet onmogelijk dat het in deze vraag bedoelde apparaat voordelen geeft bij
het aanbrengen van striktouwtjes, in het bijzonder in die gevallen waarbij de delen
die men wil aantrekken of fixeren, in de uterus gelegen zijn.

Dit apparaat zal veel gaan gelijken op de Kalbenkrücke volgens Becker, of de Krücke
volgens Kühn, afgebeeld in het Leerboek van Benesch, 1952, pag. 251.
Het instrument heeft ook veel weg van een soortgelijk dat gebruikt wordt in de ver-
loskunde van de varkens en bestemd is om een lus achter het hoofd aan te brengen
en waarbij de staaldraad door een buis verloopt (Schlingenführer vlg. Fraedrich en
Bolwin).

MEDEDELINGEN VAN DE VEEARTSENIJKUNDIGE DIENST
Maatregelen met betrekking tot het vervoer van runderen in verband met
de mond- en klauwzeerbestrijding.

1. Het vervoer van een rund, dat ouder is dan twee maanden, is slechts toegestaan
onder de voorwaarde, dat de vervoerder:

a. indien het betreft vervoer naar een markt, tentoonstelling, verkoping of soort-
gelijke verzamelplaats van vee, in het bezit is van een namens een erkende provinciale
gezondheidsdienst voor dieren afgegeven verklaring, welke voldoet aan het daarom-
trent in het tweede lid bepaalde;

b. indien het betreft ander vervoer dan bedoeld onder a, in het bezit gesteld kan
worden van de onder a bedoelde verklaring.

b. dat het rund is geënt tegen mond- en klauwzeer overeenkomstig het bepaalde in
de volgende leden.

3. Indien het rund geboren is vóór 1 januari 1955, moet de laatste of de onmid-
dellijk daaraan voorafgegane enting ten minste veertien dagen vóór de datum van
het vervoer hebben plaatsgehad.

a. bij vervoer vóór 1 mei 1957 de laatste of de onmiddellijk daaraan voorafgegane
enting ten minste veertien dagen en ten hoogste vier maanden vóór de datum van
het vervoer hebben plaatsgehad;

b. bij vervoer op of na 1 mei 1957 de laatste enting op of na 1 februari 1957,
doch ten minste veertien dagen vóór de datum van het vervoer hebben plaatsgehad.

5. Indien het rund geboren is op of na 1 januari 1956 en het vervoer plaatsvindt
op of na 1 september 1957, moet de enting ten minste veertien dagen en ten hoogste
vier maanden vóór de datum van het vervoer hebben plaatsgehad.

6. Het in de vorige leden bepaalde is niet van toepassing ten aanzien van het ver-
voer van een rund, geboren op of na 1 januari 1955 en behorend tot een geënt rund-
veebeslag, indien het, vervoer langs de kortste weg geschiedt:

a. tussen weiden en erven, behorende tot het bedrijf van de eigenaar van het des-
betreffende rund;

b. van een schaarweide naar weiden of erven, behorende tot het bedrijf van de
eigenaar van het desbetreffende rund;

a. een rundveebeslag, dat in de laatstverlopen of lopende periode van 1 februari
tot 15 april in zijn geheel, met uitzondering van die runderen, welke op het tijdstip
varj de enting van het rundveebeslag nog geen twee maanden oud waren, tegen
mond- en klauwzeer is geënt en waaraan na het tijdstip dier enting geen runderen,
ouder dan twee maanden, zijn toegevoegd, zonder dat daarvoor een ten tijde van
de toevoeging geldige vervoersverklaring aanwezig was, met dien verstande, dat, in-
dien de toevoeging geschiedde tijdens een entingsperiode en nadat het beslag in die
periode was geënt, het beslag na afloop dier periode slechts als een geënt rundvee-
beslag mag worden beschouwd, indien ook de toegevoegde runderen in diezelfde pe-
riode zijn geënt;

b. een rundveebeslag, dat na de laatstverlopen periode van 1 februari tot 15 april
is gevormd uit runderen, voor welke een ten tijde van de vorming geldige vervoers-
verklaring aanwezig was, met dien verstande, dat, indien de vorming geschiedde
tijdens de lopende entingsperiode, het beslag na afloop dier periode slechts als een

geënt rundveebeslag wordt beschouwd, indien alle runderen in diezelfde periode zijn
geënt.

2. Indien de in het vorige lid onder a bedoelde enting van een rundveebeslag heeft
plaatsgevonden na 15 april, doch vóór 1 februari daaraanvolgend, kan die enting
door of vanwege de directeur van de veeartsenijkundige dienst voor de toepassing
van het vorige lid, onder a, met een enting in de laatstverlopen periode van 1 februari
tot 15 april worden gelijkgesteld.

De in artikel 1 bedoelde verklaringen hebben een geldigheidsduur van tien dagen.

In het belang van de in-, uit- of doorvoer van rundvee en van de bestrijding van de
tuberculose onder het rundvee, alsmede in andere bijzondere gevallen kan door of
vanwege de directeur van de veeartsenijkundige dienst van het in artikel 1 bepaalde
ontheffing worden verleend onder daarbij te stellen voorwaarden.

De beschikking van 30 september 1955, nr. 14.605/91 W, afdeling Wetgeving en
Juridische Zaken/L, Stcrt. 191, houdende maatregelen met betrekking tot het vervoer
van runderen in verband met de mond- en klauwzeerbestrijding wordt ingetrokken.

Tien kilometer ten zuiden van Eindhoven ligt Leende. Een typisch agrarische ge-
meente, een dorp met niet meer dan 150 kleine gezinsbedrijven, met uitsluitend eigen
arbeidskrachten. Men treft er het de zandgronden kenmerkende gemengde bedrijfs-
type aan. De veehouderijprodukten vormen de belangrijkste bron van inkomsten. De
gewassen van het bouwland zijn in hoofdzaak voor het eigen vee bestemd.
In Leende zijn met de landbouw in het luttel tijdsbestek van bijna drie jaar opmer-
kelijke dingen geschied. Tot 1954 lagen de produktie-omstandigheden voor de land-
bouw moeilijk: een economisch achtergebleven streek, waar de inkomsten van de
boeren schraal waren. Thans is de vooruitgang voor Leende gekomen.
Hoewel pas in het voorjaar 1957 de eerste fase van een intensieve individuele voor-
lichting, n.1. met een eerste groep van 14 bedrijven, wordt beëindigd, kunnen reeds
opmerkelijke resultaten worden vermeld. Een goed overzicht van hetgeen in de „ra-
donalisatiekern" Leende is bereikt, kan na 1958 worden tegemoetgezien, als ook
de resultaten van het driejaren-programma met een tweede groep van 40 bedrijven
bekend zijn. Tenslotte zijn met de boeren in Leende stoutmoedige toekomstplannen
ontworpen voor een agrarische structuurhervorming in zgn. „Streekverbeterings-ver-
band". Leende is de proef op de som van een nieuwe methode van landbouwvoor-
lichting, die in de voorbeelddorpen en vervolgens tot op zekere hoogte in sommige
groepen bijeengelegen rationalisatiebedrijven, zgn. „rationalisatiekernen", ontwikkeld
is en momenteel zijn voortzetting vindt in de streekverbeteringsplannen.
Welvaartsplan.

Begin 1954 stelde de rijkslandbouwconsulent voor zuid-oost Brabant, Ir. P. J. Lar-
dinois, een plan-de-campagne op, om voor een groep van 14 uitgekozen bedrijven,
gemiddeld 7 i 8 bunder groot, het arbeidsinkomen per bedrijf zo groot mogelijk te
maken. Enige middelen voor de uitvoering van dit plan waren aanwezig. Van het
Borgstellingsfonds voor de Landbouw — twee jaar tevoren opgericht — zou het
nodige krediet kunnen worden verkregen.

Er was juist in 1954 een nieuwe premieregeling ontworpen door de Dienst Kleine
Boeren van de Directie van de Landbouw, een regeling, die de gewenste prikkel zou

geven. Deze premieregeling houdt in, dat aan bedrijven tot 10 ha voor uitvoering van
een bedrijfsplan gedurende drie jaren in totaal ten hoogste ƒ 750,— premie voor nood-
zakelijke verbeteringen wordt verstrekt op basis van 1/3 van de te maken kosten.
Niet veel, maar genoeg om een voldoende stimulans aan de zelfwerkzaamheid van
de kleine\'boeren te geven. (De in aanmerking komende bedrijven, die dus per bedrijf
ten minste ƒ 1500,— uit eigen geld moeten investeren, worden rationalisatiebedrijven
genoemd.)

Bovendien had Ir. Lardinois de verwachting, dat buiten hetgeen de deelnemers van
de rationalisatiekern zelf zouden investeren, derden zich voor Leende zouden gaan
interesseren. Deze verwachting bleek naderhand niet ongegrond te zijn geweest.
Morele en daadwerkelijke steun — o.a. kredietfaciliteiten — werden verkregen van
de Gemeente, de Boerenbond, de Coöp. Zuivelfabriek Heeze-Leende en de Boeren-
leenbank. Uiteindelijk werden door de deelnemers van de eerste 14 bedrijven —
maar dat wist Ir. Lardinois toen nog niet — niet minder dan gemiddeld ruim
ƒ 4300,— per bedrijf extra geïnvesteerd, terwijl de eerste en tweede groep bedrijven
samen \'nog eens ƒ 2500,— jaarlijks op tafel hebben gelegd als steun aan voorlichtings-
activiteiten van verschillende aard.

Leende is op de kaart een languitgerekt dorp met lintbebouwing. De bedrijfsgebou-
wen liggen aan de weg. De „akkers" — het bouwland— liggen voor een groot deel
der bedrijven achter het erf. Waar het einde van de akkers is, ligt het begin van de
weiden. Naar streekgebruik wordt, ook een gering aantal koeien, nog met zijn tweeën
gemolken. Dagelijks gaan 2/2 man-uur gemiddeld per bedrijf verloren met het twee-
maal per dag heen-en-weer rijden naar de weiden om te melken.

De externe produktie-omstandigheden lagen nog ongunstiger dan deze ongelukkige
ligging van grond en erf. De kwaliteit van de grond was niet best; de toestand, waar-
in de gebouwen verkeerden, evenmin. De versnippering van de bedrijven gaf weinig
hoop. Gemiddeld waren op een bedrijf van 8 bunder 12 kavels regel Twaalf kavels,
die onderverdeeld waren in gemiddeld 22 percelen per bedrijf. Er zouden zeer veel
veranderingen moeten worden aangebracht. Enkele dingen zaten mee: een zichtbaar
arbeidsoverschot bestond niet in Leende, zo onder de rook van Eindhoven gelegen.
Voorts werd een gezonde geest tot samenwerking onder de boerenbevolking aange-
troffen.

In de l)uurtschap l,eende-Strijp werden 14 van de financieel zwakste bedrijven uit-
gekozen. Voor de intensieve voorlichting werd de rayon-assistent P. Veldman inge-
schakeld, die later, toen de kern tot ruim 50 bedrijven uitgroeide, assistentie van
een hulpkracht kreeg. De allereerste stap was het winnen van vertrouwen in het
plan, dat aanvankelijk op weerstand stuitte, vooral bij de boerin. Maar na het eerste
jaar, toen merkbaar rente werd afgeworpen, veranderde deze weerstand in enthou-
siasme. Vervolgens werd de toestand van de grond nagegaan. Met hulp van het
grondonderzoek konden een bouwplan en ren bemestingsplan worden opgesteld. Het
aantal percelen werd tot gemiddeld 15 verlaagd. Er werd een vaste perccelindeling
gemaakt. Voorheen was perceelswisseling gewoonte. Met deze gewoonte moest defini-
tief worden gebroken, wilde de uitvoering van het bemestingsplan het bestede geld
waard zijn. Het werken met het grote aantal percelen, als voorheen, was bedoeld
ter spreiding van het risico. Men dacht wijs te doen met verschillende gewassen een
perceeltje hogere grond en een perceeltje van het lage land in te zaaien. In natte of
droge tijd: van één van beide percelen zou het gewas wel min of meer slagen. Dit
systeem ging natuurlijk gepaard met de perceelsversnippering. Goed werken naar de
eisen des tijds is op zo\'n aantal percelen niet mogelijk. Dit risico is in de moderne
landbouw op te vangen met andere methoden. Het kan nu grotendeels ondervangen
worden door betere bemesting en aangepaste rassenkeuze. Ook werd met een te groot
aantal gewassen gewerkt onder de oude situatie. Het aantal gewassen kon worden
verkleind door bijvoorbeeld haver en gerst op mengteelt te brengen. Met de ondoel-
matige tradities kon gelukkig worden gebroken. Een opmerkelijk winstpunt!
Aldra bleek, dat de oudere boeren door gebrek aan vakonderwijs soms niet in staat

waren het bemestingsadvies bij dc uitkomsten van het grondonderzoek juist op te
volgen. Dit grondonderzoek, in het algemeen voor 6 jaar toereikend, is zijn kosten
waard, als het volle profijt er uit wordt getrokken. Geld en moeite dreigden verloren
te gaan, maar de voorlichtingsdienst vond een goede methode om het tekort aan
inzicht bij de boeren aan te vullen. Bij een gesprek tussen boer en assistent werd een
bemestingsschema opgesteld, waarop van perceel tot perceel stond aangegeven, hoe-
veel, wat, waar en wanneer er moest worden bemest. Het resultaat was, dat de
boeren direct na het uitwerken van het schema op stap gingen om dc nodige kunst-
mest te halen. Hierdoor kon uit de kunstmest het grootste profijt worden gehaald.
Inmiddels werden een aantal bedrijfsverbeteringen aangebracht: er verschenen
nieuwe kippenhokken, varkens- en jongvccstallen. In bestaande stallen werden ver-
beteringen als automatische drinkbakjes aangebracht. De plaatselijke stierenhouderij
verbeterde door aankoop de kwaliteit van zijn fokstieren. De scheidingen tussen de
weiden bestonden naar streekgcbruik merendeels uit breed struikgewas, dat werd op-
geruimd. Alle grasland in de gemeente, 500 h.a., werd voorzien van een gecombi-
neerde electrische afrastering. Ook de bcweidingspcrcelen kunnen nu zeer eenvoudig
opnieuw worden ingedeeld.

Ten gevolg van al deze activiteiten is de omzet aan kunstmest en veevoeder van de
Aan- en Verkoopcoöperatie en de plaatselijke handelaren te Leende in minder dan
twee jaar meer dan verdubbeld. De personeelsbezetting van de Voorlichtingsdienst
te Eindhoven niet toe, dat men zich met de bedrijfsbockhouding kon bemoeien.
Cijfers over het gezinsinkomen vóór en na de rationalisatieperiode zijn daarom niet
beschikbaar. Desondanks kunnen enige resultaten in cijfers worden weergegeven.
Onder de oude situatie in 1953 bedroeg het aantal varkens bij de eerste groep van 14
bedrijven 141. Na 2 jaar onder nieuwe verhoudingen bedroeg dit aantal 345.
De kippenstapel werd meer dan verdubbeld en wel van 1400 op 2850 stuks.
Het aantal melkkoeien vermeerderde van 53 tot 73 stuks. De gemiddelde jaarlijkse
opbrengst per koe van de melk liep op van 3335 kg met een boterpercentage van 3,51
tot 3834 kg met 3,60% vet. Het dubbele effect voor deze 14 bedrijven van een groter
aantal koeien èn een hogere melkopbrengst per koe blijkt uit de jaaropbrengst van
de melk, berekend per hectare grasland, die steeg van 3700 tot 5100 kg.
Het percentage slecht grasland is over genoemde periode gedaald van 41% tot 6%;
het percentage goed grasland liep daarentegen op van 17% tot 42%. Van het gras-
land kon 8 ha. worden gescheurd en aan het bouwland worden toegevoegd. Met
minder grasland worden dus meer koeien gevoederd, die een aanmerkelijke ver-
hoging van de melkopbrengst laten zien.

Men moet bij de beoordeling van deze cijfers er rekening mede houden, dat de ge-
gevens over het laatste seizoen van het rationalisatieprogramma, n.1. het jaar 1956/57
nog niet beschikbaar zijn. Overigens: goede resultaten voor de eerste jaren, die op een
geslaagd experiment wijzen, een proef op de som van een nieuwe voorlichting.s-
methodiek.

De moeite, aan de 14 moeilijkste bedrijven besteed, werd zo dankbaar beloond, dat
in 1955 werd besloten, in Leende 40 andere bedrijven aan de eerste groep toe te
voegen. Deze laatste groep bestaat uit meest jonge boeren met een groot gezin. De
hulpkracht van de rayon-assistent is inmiddels ingewerkt en kort geleden heeft een
huishoudelijke voorlichtster, benoemd door de Noordbrabantse Boerenbond — N.B.C.
— haar taak onder de boerinnen aangevat.

De rationalisatiekern bestaat nu uit ongeveer 35% van alle bedrijven in Leende.
Sommige nict-deelnemende bedrijven zijn te groot om van de voordelen van de
premieregeling te profiteren; andere komen om verschillende redenen niet in aan-
merking, b.v. te klein om levensvatbaar te zijn. De concentratie van bedrijven heeft
een natuurlijk verloop. Geen zoon wenst straks op een miniatuurbedrijf te boeren.
Het land komt dan in handen van andere boeren en na één generatie heeft zich een
natuurlijke sanering voltrokken. Op een gegeven ogenblik komen de zeer oude keutcr-
boerderijtjes dan voor krot-opruiming in aanmerking.

Onder de deelnemende boeren is de geest goed. De modernisering werkt merkbaar
door op de niet-deelnemers, van welke zijde meer vragen om adviezen bmnenkomen.
Men kan wel zeggen, dat van 90% der deelnemers het gezinsinkomen merkbaar is ge-
stegen. Zeer de aandacht trekt een sociologisch aspect, dat de verhouding tussen de
ouders en de kinderen raakt. Nu aan de bedrijven meer aandacht wordt geschonken
krijgen de kinderen er een geheel andere interesse voor. De jongens van de lagere
landbouwschool en de meisjes van de landbouwhuishoudschool troffen thuis de oude
sleur aan. Het was, of het goede zaad tussen de steenrotsen viel en verdorde. Nu de
ouders van andere zijde nieuwe methoden aannemen en hun denkbeelden en in-
zichten zich gaan wijzigen, is het, alsof een brug is gelegd tussen de twee werelden,
waarin deze kinderen tot voort kort leefden. Het onderwijs gaat plotseling leven
voor deze kinderen.
Streekverbeteringsplan Leende.

Laat dan op het gebied van de bedrijfsvoering in Leende veel goeds bereikt zijn en
nog worden, daarmede wil niet gezegd zijn, dat de Landbouw er nu gemoderniseerd
is. Ir. Lardinois zegt er het volgende van:

Nu het onuitvoerbaar, n.1. te kostbaar is om de gebouwen naar het midden van het
bedrijf te verplaatsen, keren we de zaak om en zullen we trachten een groot deel
van de graslanden van achteren naar voren te halen en de akkers naar achteren te
leggen. We raken dan van het grote verlies van man-uren voor het gaan van en naar
de vèr verwijderde melkbocht af. De operatie van het verleggen van de akkers naar
de weiden en omgekeerd maakt deel uit van een her-indeling van alle grond, waar
we hard aan toe zijn. We brengen tevens de kalktoestand van deze gronden op peil.
En als we de mensen er voor geïnteresseerd hebben, vangen we aan met beregening
van de hogere gronden zoals in het streekverbeteringsplan Someren.
Hoe ligt de situatie van de grond in Leende? De akkergronden achter het huis zijn
zeker 1000 jaar als cultuurland in gebruik. Deze grond is in potentie prima, maar
kalkarm met alle nadelen van dien. Bovendien en dat is erger, liggen deze akkers te
hoog, de grondwaterspiegel treft men op 3 a 4 meter pas aan, zodat zij droog zijn.
De bovenlaag van de akkers bestaat uit 1 meter zogenaamde zwarte grond, het re-
sultaat van eeuwenlang opbrengen van mest en plaggen. De akkers zijn het oude
eigendom, generatie op generatie, van de. boer. Bij vroegere verervingen werden zij
vaak gesplitst; daarnaast is er dan de ongehoord grote perceelsversnippering geweest.
Met de weiden is het anders gesteld. Deze zijn niet zo lang in cultuur als de akkers.
Tot in de 19e eeuw deden zij vaak dienst als gemeenschappelijke weide. De weiden
zijn een stuk lager gelegen; voor het merendeel zijn zij gepacht.

Wanneer terwille van een doelmatige werkwijze de akkers met de weiden worden
verwisseld, zal beregening zeker nodig zijn op de dan hooggelegen weiden, daar gras
meer water dan de akkerbouwgewassen aan de grond onttrekt. Beregenen vergt nu
eenmaal vrij grote uitgaven en daarom moet op dit punt de economie voor elk be-
drijf afzonderlijk zeer sterk in de gaten worden gehouden. Om deze reden wenst Ir.
Lardinois hier tot een her-indeling met ruilverkaveling van de gronden te komen, op-
dat ook de te beregenen complexen bij elkaar komen te liggen, hetgeen de kosten
drukt. Het zal niet nodig zijn, alle akkers naar achteren te verplaatsen: de rogge met
nateelt van stoppelknollen — veevoeder — kan beter vooraan, bij het erf blijven.
Als dit alles is geschied, zal het bedrijfstechnisch b.v. mogelijk zijn, het aantal koeien
per bedrijf, thans 4 a 5, te verhogen tot b.v. 9, met eenzelfde bedijfsoppervlakte. Pro-
duktieverhoging en produktiviteitsverhoging zullen hier hand in hand gaan.

Op een recente bespreking met de boeren is gebleken, dat de animo voor deze plannen
groot is. Het ziet er naar uit, dat veel medewerking voor ruilverkaveling der akker-
gronden kan worden verkregen, hetgeen van groot belang is, daar een wettelijke ruil-
verkaveling voor alle gronden hier nog lang op zich zal laten wachten.
Het tijdschema, dat Ir. Lardinois voor ogen staat, is als volgt: Alle gronden bekalken

in 1957, ruilverkaveling in de winter 1957/58, aanvang met beregening in het voor-
jaar van 1958. Ir. Lardinois ziet een betere toekomst voor Leende in nabij verschiet.
De ervaring met het beregeningsproject te Someren is goed. Maar er is nog meer.
Ook in Veldhoven zal in de zomer van 1957 zeer waarschijnlijk met beregening op
grote schaal worden begonnen en reeds gaan de gedachten uit naar Heeze, waar
de toestand net is, zoals zij in Leende was.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland
voorgekomen gedurende de maand november 1956
DE GETALLEN GEVEN HET AANTAL VEEBESLAGEN AAN

hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en Kwade droes (malleus) zijn
in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

De musicologische studie van Prof. Dr. Jac. Jansen, over oude melodieën, behorende
bij de verzen van de Friese dichter Gysbert Japicx (1603—1666), welk werk dank zij
een aanzienlijke subsidie van Z.W.O. in 1956 kon veschijnen, (Gybert Japicx\' Lieten.
Uitgever: Laverman, Drachten) is door de daartoe bevoegde jury, met algemene
stemmen bekroond geworden met het „Gouden Viooltje", een fraai miniatuur instru-
ment, uit goud gesmeed. Deze zeer bijzondere wisselprijs is voor het afgelopen jaar
1956 toegekend voor de beste prestatie op het terrein der Friese muziekcultuur. De
plechtige uitreiking geschiedde donderdagavond 13 februari tijdens het concert van
het „Frysk Orkest" te Leeuwarden.

„La Fédération Colombophile Internationale" kende aan Prof. Dr. Jac. Jansen de
„médaille d\'honneur" toe, uit erkentelijkheid voor zijn medewerking aan de tot
standkoming van de Gezondheidsdienst voor Postduiven en de bevordering der weten-
schap betreffende de ziekten van de duif. De eremedaille werd tijdens het internatio-
nale congres dezer federatie, gehouden op 2 februari 1957 te Amsterdam, door de
voorzitter, de Heer M. Staes (België), overhandigd.

Van 5 t.m. 7 april zal de Bad Nauheim het tweede congres van de Deutsche Vete-
rinärmedizinischen Gesellschaft e.V. worden gehouden. Het programma vermeldt
voordrachten op het gebied van de K.I., steriliteit, etc.

Belangstellenden kunnen een programma aanvragen bij het secretariaat van ver-
melde vereniging, Giessen, Frankfurterstrasse 87.

De Regering van de Unie van Zuid-Afrika heeft onlangs besloten om in het kader
van het Nederlands-Zuidafrikaans cultureel verdrag ook voor het komende jaar enige
beurzen ter beschikking te stellen van Nederlanders die aan een instelling van hoger
onderwijs in Zuid-Afrika als assistent tewerk wensen te worden gesteld.
De bepalingen betreffende deze beurzen zijn als volgt:

1. Het assistentschap biedt de mogelijkheid om in Zuid-Afrika aan een der instel-
lingen voor hoger onderwijs met de hulp van een hoogleraar werkzaam te zijn,
met name ook ter bewerking van een bepaald onderwerp, dat voor de betrek-
kingen tussen Nederland en Zuid-Afrika van belang is. In deze taak kan be-
grepen zijn het geven van enige voordrachten over bepaalde onderwerpen.

2. Beurzen kunnen worden toegekend aan personen, die hun studie hebben voltooid
door het behalen van een doctoraalexamen, artsexamen of ingenieursexamen. Bij
voorkeur zullen in aanmerking komen zij, die in hun studierichting de graad van
doctor hebben behaald, en die reeds als wetenschappelijk ambtenaar, of anderszins
aan een instelling van hoger onderwijs verbonden zijn.

3. De assistentschappen worden van jaar tot jaar verleend, met dien verstande dat
als regel één persoon niet langer dan twee jaar als assistent werkzaam zou zijn.

4. De volgende universiteiten hebben zich bereid verklaard de mogelijkheid te over-
wegen van tewerkstelling van een Nederlandse assistent:

5. De beschikbare beurzen bedragen ieder £ 600 per jaar. Door de Zuidafrikaanse
regering worden geen verdere tegemoetkomingen verstrekt.

De mogelijkheid is hiernaast echter niet geheel en al uitgesloten, dat de assistent
aan de hoger-onderwijsinstelling waar hij werkzaam is, tegen een door de Uni-
versiteit toe te kennen salaris deelneemt aan het geven van onderwijs in zijn studie-

richting; een en ander geheel ter beoordeling van de betrokken instelling van
hoger onderwijs.

6. Aanvragen voor de onderhavige assistentschapsbcurzen dienen vóór 1 maart
1957 te worden ingediend bij de secretaris van de Commissie van Advies en
Coördinatie ten dienste van de culturele betrekkingen tussen Nederland en Zuid-
Afrika, Nieuwe Uitleg 1, \'s-Gravenhage.

f. de instelling (en) van hoger onderwijs waar dc candidaat heeft gestudeerd of
werkzaam is (geweest).

g. de instelling van hoger onderwijs in Zuid-Afrika waar de candidaat bij voor-
keur werkzaam zou zijn.

h. de faculteit waarin de candidaat zijn werkzaamheden zou willen verrichten,
zo mogelijk met vermelding van de naam van de betrokken hoogleraar.

i. het onderwerp ten aanzien waarvan de candidaat werkzaam zou willen zijn.
j. de wijze waarop de candidaat de in Zuid-Afrika verkregen kennis en ervaring

denkt aan te wenden,
k. aanbevelingen van de Nederlandse hoogleraren onder wier leiding de candi-
daat heeft gestudeerd of werkzaam is geweest.

8. Passagekosten Nederland—Zuid-Afrika v.v. komen in beginsel voor eigen rekening
van de assistenten.

Ons vee is in de afgelopen zomer niet erg verwend, aldus Ir. S. Iwema, rijksconsu-
lent voor de veevoeding. De reserve aan mineralen, maar ook aan vitamines zullen
kleiner zijn dan normaal. Het wintervoer is onder abnormaal slechte omstandigheden
gewonnen; het mineralen- en vitaminegehalte zal zeker niet uitmunten. Door beide
omstandigheden, voortkomend uit één oorzaak: het weer, zal de koe onder lang niet
optimale omstandigheden haar kalf ter wereld brengen. Dit kalf zal weinig van de
moeder meekrijgen op haar levensweg; ook via de biest en later moedermelk zal dit
jaar lang niet altijd de noodzakelijke aanvulling met vitamines plaats vinden.
Speciaal betreft dit de vitamines A en D. Een tekort aan het eerste maakt het jonge
kalf zeer vatbaar voor allerlei opfokziekten (diarree, longaandoeningen, enz.); het
tweede vitamine speelt een rol bij de groei van de beenderen. Wanneer men — in
verband met de prijsverhouding van melk en ondermelk — spoedig overgaat op
ondermelk (waarin nagenoeg geen vitamine \\ en D meer voorkomen), dan krijgt
het kalf het wel heel, heel erg moeilijk.

Moest dit een twintigtal jaren geleden als zodanig worden aanvaard, thans hebben
wetenschap en techniek de mogelijkheid gegeven aan deze tekorten tegemoet te ko-
men. Men kan de dieren tegenwoordig dagelijks een portie kunstmatig bereid vita-
raincmengsel (A en D) geven, dan wel in de eerste levensweken een zg.n vitamine-
stoot (A en D) verstrekken. In het laatste geval is men cr van verzekerd, dat de
dieren voor drie maanden voldoende vitamines hebben ontvangen.
De gebruiksaanwijzingen zijn bij de preparaten ingesloten. Men zorge ervoor de door
het Produktschap voor Veevoeder toegelaten vitamines te gebruiken. Deze zijn in
elk geval goed. In deze winter geen kalf zonder extra-vitamines!

Naar wij vernemen is Dr. R. van Santen te Nijmegen benoemd tot veterinair advi-
seur bij de Stichting C.B.S. te Utrecht. Als zodanig volgt hij Dr. W. B. Luxwolda op,
die deze functie onlangs wegens gezondheidsredenen heeft moeten neerleggen.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Gironummer 511606 ten name van dc
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Met verwijzing naar de volledige publikatie in aflevering 18 van 15 september 1956
van dit tijdschrift van het Koninklijk Besluit van 16 augustus 1956 no. 10, houdende
regelen met betrekking tot de inenting van hoenders tegen pokken en difterie door
anderen dan dierenartsen volgen hieronder enige algemene richtlijnen ten aanzien
van de uitvoering van dit besluit.

In de a.s. afdelingsvergaderingen zal deze aangelegenheid uitvoeriger aan de orde
worden gesteld en in discussie worden gebracht, zodat de nieuwe gang van zaken
hier slechts met enkele grote lijnen wordt aangegeven.

Op grond van bovengenoemd Koninklijk Besluit mogen behalve dierenartsen voortaan
ook gediplomeerde pluimveeselectcurs met een verklaring van de directeur van de
Veeartsenijkundige Dienst en pluimveehouders de inenting verrichten.
De entstof moet worden betrokken van de dierenarts, die praktijk pleegt uit te oefe-
nen op het desbetreffende bedrijf.

De taak van de dierenarts blijft echter niet beperkt tot de afgifte van de benodigde
entstof, die door de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst geschikt is ver-
klaard, maar strekt zich ook uit tot toezicht op de enting zelf en controle van de
resultaten.

Dit sluit in, dat de uitvoering van de enting op regelmatige samenwerking tussen
dierenarts en pluimveeselecteur berust.

In den regel zal de enting min of meer georganiseerd verlopen, d.w.z. de pluimvee-
selecteur verzamelt de namen van de pluimveehouders met de aantallen dieren,
waarbij tegelijk de naam van de desbetreffende dierenarts kan worden genoteerd.
Aan de hand van de aan,gelegde lijsten kan de dierenarts de benodigde doseringen
entstof afgeven.

De selecteurs houden de dierenartsen op de hoogte met de datum, waarop de enting
wordt of is verricht, zodat de resultaten van de enting daarna kunnen \'worden ge-
controleerd.

Daar het inzicht en de verantwoordelijkheid bij de dierenartsen berust, zal steeds een
aantal bedrijven, dat met een bepaalde charge entstof is behandeld, moeten worden
gecontroleerd.

Bovendien zal de dierenarts zich zo nodig op de hoogte moeten stellen met de wijze
van uitvoering van de enting van de selecteurs.

Dit toezicht op de enting en de resultaten ervan geldt uit de aard der zaak eveneens
ten aanzien van de gevallen, waarin de pluimveehouders de enting zelf verrichten.

Op grond van gehouden informatieve be.sprekingen en gevoerd overleg,
adviseert het Hoofdbestuur de pluiniveeselecteurs en pluimveehouders voor
een dosering entstof voor 100 dieren een tarief van ƒ 3,— in rekening tc
lirengen, waarin de steekproefsgewijze controle is verdisconteerd.

Met toestemming en onder supervisie van de Veeartsenijkundige Dienst kan in be-
perkte omvang een enting tegen infectieuze bronchids worden toegepast. De entstof
kan via het drinkwater worden toegediend. De dierenartsen kunnen de entstof aan
de pluimveehouders verstrekken en hebben een voorlichtende en controlerende taak
bij de toepassing van deze enting.

Het Hoofdbestuur adviseert de dierenartsen voor één ampul entstof een tarief van
ƒ 4,— te berekenen.

Mocht de entstof in het experimentele stadium voorlopig gratis aan de dierenartsen
worden verstrekt, dan wordt geadviseerd ƒ 1,25 per ampul in rekening te brengen.

Ten aanzien van afgifte geven geneesmiddelen aan de pluimveehouders adviseert het
Hoofdbestuur de dierenartsen zich zoveel mogelijk uniform te houden aan de winst-
marge, die in overleg met de farmaceutische handel voor de desbetreffende produkten
is vastgesteld.

In aansluiting aan de betreffende mededelingen in de afleveringen van het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde van 15 januari en 1 februari 1957 is een aantal voor
assistentie in aanmerking komende dierenartsen inmiddels reeds het bericht toege-
zonden, dat zich in de entingsperiode een assistent beschikbaar stelt op onderling te
bepalen dagen.

Bij de indeling is tc allen tijde rekening gehouden met de voorkeur, die dierenarts
en/of student van tevoren te kennen hebben gegeven.

Hiermee zijn echter nog niet alle dierenartsen van assistentie voorzien; dit wordt
o.a. veroorzaakt door het feit, dat het onderwijs in volle omvang na de assistentie-
periode voor de tuberculosebestrijding, zoals van zelf spreekt, normaal wordt voort-
gezet.

De Faculteit der diergeneeskunde, die volledig begrip heeft voor de tijdelijke moei-
lijke situatie ten aanzien van de uitvoering van de georganiseerde dierziektebestrijding,
is bereid gevonden de normale Paasvakantie voor de studenten, die wettelijk in aan-
merking komen voor assistentie, te vervroegen, zodat een aantal studenten in de
laatste week van de vastgestelde entingsperiode nog gelegenheid krijgt om te assis-
teren.

De dierenartsen, die nog geen assistentie is toegewezen, zullen echter moeten trachten
zoveel mogelijk zelf tc doen; de assistentie die eventueel nog in de week van 8—15
april kan worden geboden moet slechts als noodzakelijke aanvulling worden be-
schouwd.

Ter voorkoming van zeer ingrijpende gevolgen voor de dierenartsen wordt met het
oog op de verzekering van de assistenten, nogmaals dringend verzocht vóór de aan-
vang van de assistentie op tc geven, gedurende welke dagen assistentie zal worden
verleend.

Op 22 februari a.s. hoopt collega Dr. B. Stonebrink, Graaf Wichmanlaan 60, Bussum,
zijn 25-jarig jubileum als dierenarts te herdenken.

Kort verslag van de vergadering gehouden op 26 januari 1957 te Utrecht.
De vergadering werd bezocht door 61 leden, 21 buitengewone leden en 5 gasten.
De ochtendbijeenkomst vond plaats in het pathologisch instituut, Biltstraat 166 te
Utrecht.

Om 10.45 uur opent de voorzitter de vergadering. Hij heet allen welkom, in het bij-
zonder de wnd. hoofdinspecteur van de Volksgezondheid Dr. J. M. van Vloten, de
ere-voorzitter Dr. D. M. Hoogland, verschillende inspecteurs van de Volksgezondheid
en Pröf. Ten Thije, die een demonstratie zal houden van pathologisch-anatomische
preparaten.

Prof. Ten Thije geeft eerst een uiteenzetting over het voorkomen van kleine heldere
blaasjes in de kauwspieren van het rund. Daarna passeren achtereenvolgens de revue
een paardelever met afwijkingen, die sterk wijzen in de richting van tuberculose
(een microscopisch onderzoek moet nog plaats hebben), uitgebreide long- en uterus-
tuberculose bij een rund, dat uit Engeland werd ingevoerd, zgn. „pepernoten"longen,

een tumor in de uterus van een rund, een stuk darm met bloedingen, verschillende
endocarditiden, een congenitale anomalie bij een varkenshart, die een verzwaarde
wand van de linkerkamer tot gevolg had, spierveranderingen bij een rund, die mo-
gelijk terug gevoerd moeten worden tot sarcoporidiose, veranderingen in de lever van
een varken ten gevolge van een besmetting met vogeltuberculose, mucormycose van
de lever van een varken, sarcosporidiose van de slokdarm van een rund, gedegene-
reerde organen van een kalf met lal, afwijkingen aan de lever van een vier maanden
oude, geaborteerde rundervrucht en carcinomatose van de serosae van een paard.
Na afloop bedankt de voorzitter Prof. Ten Thije voor de voortreffelijke wijze, waar-
op de demonstratie verzorgd was. De voorzitter stelt zich voor, dat de groep nog
wel eens graag weer een beroep op Prof. Ten Thije zal willen doen voor het houden
van een demonstratie.

Om 13.15 uur wordt dc gezamelijke lunch in hotel Smit, Vreeburg, gehouden en om
14 uur wordt de vergadering hier voortgezet.

In de middag-vergadering heet de voorzitter allen welkom in het bijzonder Prof.
van Gils en de collegae Dr. Clarenburg, Dr. Kampelmacher en Vogely.
De notulen worden onveranderd goedgekeurd, waarop de ingekomen stukken worden
behandeld.

Vijf nieuwe leden en twee buitengewone leden worden tot de groep toegelaten, ter-
wijl twee oud-leden worden benoemd tot buitengewone leden.

Bij de rondvraag geeft de voorzitter het woord aan collega Moolhuyzen (Tiel), die
meedeelt onlangs 22 kalveren op het slachthuis te hebben aangevoerd gekregen,
waarvan 20 besmet bleken met Salmonella dublin. Gezien de verdachte verschijn-
selen van het grote aantal dieren werd het bacteriologisch onderzoek verricht aan
het R.I.V. te Utrecht.

Pas na langdurige inzet van de diverse voedingsbodems kon de diagnose salmonellosis
worden vastgesteld bij 20 van de 22 kalveren.

De trage bacteriegroei op verschillende bodems, die het stellen van de diagnose be-
moeilijkte, werd toegeschreven aan het feit, dat naast het mestmeel het gebruik van
een apart door de leverancier bijgeleverd ingrediënt was aanbevolen, wanneer de
dieren diarree mochten vertonen. Dit ingrediënt bevatte n.1. aureomycine.
Aan de verschillende facetten, die zich bij dit probleem hebben voorgedaan, werd
menig woord gewijd.

Verder werd de electrische bedwelming bij varkens naar aanleiding van de enquête
bij de leden, hierover gehouden op instigatie van de heer hoofdinspecteur van de
Volksgezondheid, in bespreking gebracht.

Collega v. d. Most (Hengelo) werd in de gelegenheid gesteld zijn zienswijze omtrent
dit probleem te geven, naar aanleiding van het in het slachthuis tc Hengelo in ge-
bruik zijnde toestel.

Ook collega Snelting (Eindhoven) belichtte het probleem van de electrische bedwel-
ming bij varkens. Uit de verdere discussie bleek, dat hierover het laatste woord
nog niet gesproken is.

Dr. Postma (Amsterdam) werd verzocht op dc e.k. ledenvergadering (6 april) een
inleiding te houden over de verkoop en controle van verpakt vlees en de problemen,
die zich van keuringsdienstwege daarbij kunnen voordoen.
Om 17 uur sluit de voorzitter de zeer geanimeerde bijeenkomst.

De eerstvolgende vergadering van de groep zal worden gehouden op zaterdag 6 april
in Hotel Smits te Utrecht.

Kort verslag van de vergadering gehouden te Utrecht op 29 november 1956.
De voorzitter, S. W. J. van Dieten, opent de goed bezochte bijeenkomst met een
hartelijk welkom aan de 40 aanwezige leden; speciaal worden genoemd Prof. v. d.
Kaay, Dr. de Haan, de heer Rikmenspoel en Ir. Alderkamp.

De eerste spreker, de heer Rikmenspoel, physicus bij het instituut voor Veeteeltkun-
dig onderzoek T.N.O. houdt een voordracht over het onderwerp: „Fysische metin-
gen omtrent de beweeglijkheid van stierenspermiën".

Door spreker is een methode ontwikkeld om een film op tc nemen van beweeglijk
sperma in een microscopisch preparaat. Uitgebreid worden de problemen omtrent
belichtingstijd, opnamesnelheid en lichtsterkte besproken. Met deze methode is de
beweging van de spermiën goed na te gaan. Daarnaast is met een fotocel de beweeg-
lijkheid, snelheid e.d. van de spermiën nagegaan. De beweging van een spermie bleek
van samengestelde aard te zijn. De staart maakte een spiraliserende beweging ,terwijl
de kop een roterende beweging maakt. Men kon zo verschillende metingen verrichten.
Ook deed men dichtheidsmetingen met een nefalometer. De methoden zijn nu uit-
gewerkt. De practische resultaten zullen nu uit een voortgezet onderzoek moeten
blijken.

Vervolgens leidde Dr. Stegenga de discussie in over de „Mogelijke moeilijkheden
bij aankoop van een voorwaardelijk goedgekeurde K.I.-süer". Inleider stelde dat het
van belang is bij aankoop van zo\'n stier de voorwaarden scherp te stellen en zowel
koper als verkoper in het risico te doen dragen. De meningen van de vergadering
liepen hierover nogal uiteen, afhankelijk van de gezichtshoek waaruit het probleem
werd bekeken. De conclusie van de voorzitter was wel, dat het van belang is een
degelijk contract te maken bij koop van een voorwaardelijk goedgekeurde stier.
In de middagvergadering werden we vergast op een aardig reisverhaal met kleuren-
dia\'s en film van Ir. Alderkamp. Deze is met enkele andere zoötechnici naar Spanje
geweest. Mooie natuuropnamen en een deel van een ^üerengevecht en een vecht-
stierenfokkerij vormden een mooi sluitstuk van de voordracht.

Bij de bestuursmededehngen werd nog medegedeeld, dat er plannen zijn om het be-
stuur uit te breiden tot vijf leden.

In de rondvraag deelde de heer Kok van het T.N.O. nog mede, dat gebleken is bij
het klaarmaken van de verdunningsvloeistof voor stierensperma, dat er verschil is
hoe de eidooier en de buffer samengevoegd worden. Het beste is om eerst de eidooier
in het maatglas te doen en daar onder roeren de buffer aan toe te voegen.
De voorzitter dankte de sprekers en alle aanwezigen voor de getoonde belangstelling
en sluit deze .geanimeerde bijeenkomst.

Het gebeuren in en om de Diergeneeskundige Studenten Kring tevens
Diergeneeskundige Faculteit, gedurende het 24e bestaansjaar van deze

.\\an mij is de taak U een zo juist mogelijke indruk tc geven van de gebeurtenissen
met de Diergeneeskundige Studenten Kring in het laatste verenigingsjaar.
„The man on the top" was W. J. Pereboom, tijdens de jaarvergadering van 10 no-
vember 1955 geïnstalleerd als praeses. Zijn zeer moeilijke taak was het zowel leiding
te geven als te behouden. Hij deed dit met verve en kracht; twee tijdens zangborrels
gebroken ossa femoralia zijn hiervan de nü zwijgende getuigen.

Zeer veel uitgaande stukken zijn door dc abacds, C. N. M. Mul, verzonden. Zij
waren gericht aan o.a. ministers en gezanten en menigmaal ook waren het felicitaties
bij gelegenheid van blijde gebeurtenissen, waarbij honorair-bcstuursleden nauw be-
trokken waren.

Links van de praeses zetelde de fiscus, die het financiële beleid voerde; behalve om
de pecuniën was hij ook onmisbaar wegens het vele dat hij buiten het fiscaat nog
deed in het bestuur.

De meest onomschreven taak behoorde de vice-pracses, H. F. Smit, toe. Steeds hand-
haafde hij de mores en zijn „Jas Uit" klonk luide door dé D.S.K.-kamer.

Hoewel Mej. F. M. Flagens de titel vice-abaetis droeg, zou het praedicaat „First
Lady" der D.S.K, haar beter gepast hebben. Zij was vaak als een kleine charmante
fresia tussen vier warhoofdige paardenbloemen.

Onder dit bestuur heeft de Diergeneeskundige Studenten Kring een jaar doorgemaakt
dat ik veeleer als krachtig doorleefd dan als felbewogen zou willen betitelen.
Ik wil U wijzen op enkele feiten, die bijzonder in het oog springen en die voor ieder
D.S.K.-lid van belang kunnen zijn om zich hieruit en uit het grote aantal feitjes
dat ik U hierna nog zal opdienen een beeld te vormen van de weg waarlangs, en
de richting waarin, wij de D.S.K, geleid hebben.

Kon vóór enkele jaren nog met recht en reden de vraag gesteld worden of de Dier-
geneeskundige Faculteit in het algemeen en de veterinaire student in het bijzonder
wel genoeg deel uitmaakten van de Universitaire Gemeenschap, thans is dit o.i. niet
meer nodig. Er zijn enkele zaken die mij in deze mening sterken.

Primo: wc hebben gezien dat de studenten in de Diergeneeskunde procentsgewijs tal-
rijker dan alle anderen zijri vertegenwoordigd in de erkende Gezelligheidsverenigin-
gen; n.1. met een percentage van 54,3%, wat voor de eerstejaars nu nog hoger ligt.
Dit cijfer zegt nog niet veel; maar, de werkzaamheden van de „Werkgroep Weekend"
zijn na anderhalf jaar zover gevorderd dat zij tastbare resultaten zullen gaan af-
werpen, welke zeker niet alleen door de Diergeneeskundige Faculteit met belang-
stelling tegemoet worden gezien.

Zijn de contacten tijdens het derde I.V.S.U. Congress in Utrecht gelegd, het blijkt
dat ze zich in dit jaar zeer hebben uitgebreid: wij denken hier aan het bezoek aan
onze vrienden in de stad van Jan Hijoens en .Artevelden; de rondrit door Nederland
die 25 Spaanse veterinaire studenten maakten vergezeld van enige leden van het
D.S.K.-bestuur; dc 9 Montcvideanen, o.l.v. Prof. Dr. Juan Larrosa Borean, die
evenals de Spanjaarden een tour langs de bekende instituten in Nederland maakten
waarvoor de veterinair zich, behalve voor het bekende „Zwart-brume", bijzonder
interesseert. Zij werden rondgeleid door het D.S.K.-lid M. E. M. Stumpel; wij den-
ken aan het jongste congres van dc International Students Union te Madrid waar
vele vriendschappen zijn gesloten en behartenswaardige zaken zijn gezegd m.b.t. de
studentenuitwisseling; tenslotte nog aan het in augustus \'56 te Utrecht gehouden
congres van de International Association of Veterinary Food Hygicnists, bij de or-
ganisatie waarvan D.S.K.-leden zich zeer verdienstelijk hebben gemaakt.
De grote waarde van het internationaal georiënteerd zijn, is duidelijk aan iedereen
die zijn gedachten laat gaan over de huidige wereldsituatie en vooral over de toe-
komst van velen onzer.

Het contact met dc hoogleraren, dat steeds weer bijzonder vruchtbaar blijkt te zijn
en wederzijds mogelijkheden inhoudt voor waardering van persoonlijke kwaliteiten,
die anders misschien onopgemerkt zouden blijven, is dit jaar geweest zoals het in
andere jaren was.

In het College van Vertegenwoordiging is een overleg gepleegd om in de Faculteiten
tc komen tot een Patronaat, zoals de gezellighcidsverenigingen dit kennen, voor niet-
vcrenigingslcden. Reeds dit jaar is er begonnen voor alle ecrstejaars-niet-verenigings-
leden, een patroon-vakstudiegenoot te zoeken. Wij hopen dat door dit instrument dc
pupil cr in zal slagen zich deelgenoot te maken van de wijsheid en de ervaring, die-
de patroon zich door jarenlange voortdurende en vlijtige studie, heeft verworven.
Met dhr. W. Vermeer, vertegenwoordiger van de Stichting Studenten Assurantie
Bureau Utrecht, is dc afspraak gemaakt dat de vice-abactis der D.S.K, hem de namen
der jonge-doctorandi bekend maakt, waarop hij zich met hen in verbinding stelt om
te spreken o%-er de coassistenten-verzekering.

Wat betreft het contact met de Stamboeken zouden wij willen opmerken, dat het
te betreuren is dat de veterinaire studenten, die keuringen, tentoonstellingen c.d.
willen bezoeken over het algemeen hiervoor te weinig gebruik weten te maken \\an
contacten, die dc D.S.K, al voor hen heeft gelegd.
In concreto hebben de volgende gebeurtenissen plaats gevonden.

Van de Buitengewone Ledenvergaderingen.
Op 16 november sprak professor J. H. ten Thije in het Universiteitshuis over „De
Geschiedenis der Diergeneeskunde". De belangstelling der diergeneeskundige student
voor deze historie bleek uit de grote opkomst. Tevens werden in deze vergadering de
benoemd-honorairen, t.w. Mej. R. Dijkstra en de heren P. H. A. M. van Maanen,
C. P. Burger, A. M. G. Flamand en P. H. A. Poll als honorair-besturuslid der D.S.K.
geïnstalleerd, waarna het jongste aanwezige honorair-bestuurslid, P. H. A. Poll, enige
tijd het woord voerde.

Op maandag 7 mei hield professor Dr. E. J. Slijper uit A\'dam een lezing in het
Universiteitshuis over het onderwerp „Evolutie", en hij vertoonde hierbij een aardig
filmpje over de evolutie van het paard. De aanwezigheid van vele Hooggeleerden
verhoogde de sfeer ten zeerste en beklemtoonde de vriendschappelijke betrekkingen
die spreker nog steeds met onze Faculteit onderhoudt.

De dierenarts S. J. W. van Dieten heeft op vrijdag 8 juni voor een talrijk gehoor
gesproken in het Anatomisch Instituut. Behalve over de K.I. en de zootechniek in
de U.S.R.R. vertelde hij nog vele wetenswaardige en interessante bijzonderheden over
de Russische levenswijze. Als wij in Rusland reizen zullen wij er nu steeds aan denken
om behalve een pyama voor de nacht er ook een voor de dag in onze bagage mee
te voeren.

Van de Kandidaten-Commissie.
Op de Jaarvergadering van 10 november 1955 is de Kand.-Comm. als volgt geïnstal-
leerd:

JAC. REMMEN — praeses
H. v. d. REE — ab-actis
A. M. J. ADANK — fiscus
Het bestuur van de D.S.K. vergaderde met de Kand.-Comm. op 22 en 29 november
1955 en 24 oktober 1956.

Op 10 februari sprak Prof. Dr. Th. de Groot uit Wageningen over de opleiding
aldaar.

De feestcommissie werd op de Jaarvergadering van 10 november 1955 als volgt ge-
ïnstalleerd :

Met deze onmisbare commissie vergaderde het bestuur op 22 november en 15 decem-
ber 1955. Tussen deze beide data organiseerde zij een St. Nicolaasfeest en wel op
2 december in het buitengoed „Den Treek", waar wij zeer veel plezier beleefd heb-
ben. Het was een groots feest. Dat tijdens de organisatie hiervan enige bomen langs
de bochtige wegen naar „Den Treek" beschadigd werden, hebben wij deze commissie
niet willen euvel duiden.

Besprekingen werden voorts met de commissie gevoerd op 24 april en 24 oktober
1956. Zij hebben aan dit D.S.K.-jaar een speciaal aspect gegeven, waardoor het
geheel aan waarde heeft gewonnen.

Het grote aantal der bijeenkomsten van deze Werkgroep, waarin 2, later 3 leden
van het D.S.K.-bestuur zitting hebben gehad, is al een aanwijzing voor de intensiteit
waarmee hier gewerkt is, iets wat de toepassing van het bekende spreekwoord:
„Nomen est omen" in dit geval ook doet vermoeden.

Besprekingen vielen op: 14 nov. en 12 dec. 1955 en op 7 febr., 20 en 23 mrt., 8 mei,
25 mei, 19 juni en 17 sept. 1956.

Het huidige studie-programma van de veterinaire student was hierbij steeds het
hoofdthema van het gesprek, n.1. inzoverre het tekortschiet in, beantwoordt aan, en
teveel geeft van datgene dat de afstuderende dierenarts nodig heeft, volgens het oor-
deel van de Werkgroep.

Tijdens de laatste bijeenkomst op 17 sept. werd het eerste deel der besprekingen
afgesloten, waarvan de conclusies zullen worden samengevat. Tevens werd op deze
vergadering besloten om 24 en 25 nov. een weekend in het Maarten Maartens-huis
in Doorn te beleggen, waar na een tweetal lezingen over de onderwerpen: „Wat mag
de student van de Universiteit verwachten" en „De maatschappij, wat verwacht zij
van de student?", de conclusies van de Werkgroep het onderwerp van een bespreking
zullen zijn, waaraan door een groter aantal studenten zal worden deelgenomen.
Ondanks het feit dat sedert de oprichting van de Werkgroep, bijna anderhalf jaar
geleden, enige zeer gewaardeerde medewerkers wegens al te drukke werkzaamheden
of vertrek naar elders, niet meer in staat waren hun medewerking te verlenen, ver-
dient het werk dat niettemin is verricht zeer veel lof.

Op 25 nov. bezochten ca. 30 D.S.K.-leden onze vrienden in de stad Gent en bezich-
tigden er de Diergeneeskundige Hogeschool.

Prof. Dr. v. d. Plassche vertoonde er een film over Sectio Caesarea bij het rund
en Prof. Dr. Peeters vertoonde ons de uierproef ook middels een filmpje,
\'s Avonds was er een zangborrel in „Napoleon".

De volgende morgen vertoonde zich de stad Gent aan ons met al haar karakteristieke
plekjes en schone voorbeelden van bouwkunsten; en \'s avonds keerden wij terug
naar de Domstad.

Een excursie die zeker de belangstelling van een groter aantal studenten dan de 20,
die zich hiervoor opgaven, verdiende was het bezoek dat de D.S.K. op 21 maart
bracht aan het Rijks-Landbouw-Proefstation in Hoorn en de stallen van de bereden
politie te Amsterdam. Of hadden na t.b.c., m.k.z. en abortus-bestrijding de colleges
zozeer de charme van het nieuwe herkregen, dat zij velen van intekenen weerhielden?
De zangborrel die \'s avonds in „\'t Kalfje" gehouden zou worden deelde in de malaise
en ging mede om deze reden niet door.

Indien ooit iets rijkelijk aanwies, dan was het wel de lijst der namen van de deel-
nemers voor de excursie van 17 oct., die het D.S.K.-bestuur met medewerking van
Prof. Dr. J. H. J. v. Gils organiseerde.

Na twee zeer goede rondleidingen bij de fa.\'s Zwanenburg en Unox tc Oss be-
zochten wij het destructiebedrijf van de N.C.B. in Son.

Het feit, dat de praeses tijdens de zangborrel \'s avonds te \'s-Hertogenbosch geen
femur versplinterde pleit meer voor de structuur van dit bot dan voor de discipline
die ter plaatse heerste.

Het D.S.K.-bestuur was op 24 nov. in pleno aanwezig bij het afscheid van de heer F.
H. van Raadshoven in de Interne Kliniek en liet zich bij monde van de praeses in
waarderende bewoordingen uit over datgene wat de scheidende docent gedurende
zijn aanwezigheid voor het veterinaire onderwijs deed.

De vice-pracses was op 25 november namens de D.S.K. aanwezig om afscheid te
nemen van dhr. G. Willemse, die van de kliniek voor Interne Ziekten vertrok.
Op 2 december vierde dhr. M. J. Kasteleyn zijn 25-jarig ambtsjubileum, waarmede
pracse en vice-abactis hem tijdens zijn receptie van harte geluk wensten.
Een schone taak vervulde de praeses op de eerste mei n.1. toen hij zich naar Ir. J.
Wind gespoed had en deze als een der eersten geluk mocht wensen met zijn be-
noeming tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau. Vervolgens, het was „Lintjes-
regen" geweest, haastte hij zich naar dhr. T. Hendriksen en feliciteerde ook hem
met zijn onderscheiding.

dierenartsen, die gedurende de 2e Wereldoorlog zijn gevallen voor hel vaderland
en legden een krans bij hun monument op het Faculteits-terrein.
Op 20 juni vk-aren praeses en abaetis aanwezig bij de Plechtige Uitvaartdieast van
Dr, Y. M. Kramer en brachten hierna een condoleance-bezoek aan de nabestaanden
van deze gewaardeerde persoon. Zijn heengaan betekende voor allen, die hem ken-
den in zijn uitstekende kwaliteiten, een groot verlies.

In de avond van de 20e juni ontving de voorzitter van de Diergeneeskundige Facul-
teit, Prof. Dr. G. H. B. Teunissen, het bestuur van de D.S.K. te zijnen huize. Vele
heerlijkheden werden ons hier geboden door de echtgenote van de hooggeleerde.
Het bestuur genoot op 7 juni de eer te worden ontvangen door Prof. Dr. H. A.
Meijling en dienst echtgenote. het,geen ons een waarlijk onverdeeld genoegen is ge-
bleken.

Bij het vertrek van dhr. A. J. v. d. Horst van de Kliniek voor kleine Huisdieren op
30 juni bood de abaetis hem namens de D.S.K. een klein geschenk aan, dat waar-
schijnlijk spoejdig in rook is opgegaan.

Dhr. T. Hendriksen verliet het Pathologisch Instituut op 6 juli. Praeses en abaetis
dankten hem en lieten dit gepaard gaan met het aanbieden van een stoffelijk blijk
van waardering.

Op 21 september bij het 25-jarig jubileum van dhr. J. J. Schuurmans waren abaetis
en fiscus aanwezig om hem geluk te wensen ook namens de studenten, die deze
bibliothecaris te veel met rust laten.
Van de Inauguraties.

Het bestuur begeleidde op 6 februari Prof. Dr. D. K. de Jongh en diens echtgenote
naar het Universiteitsgebouw, waar de jonge hooggeleerde een rede uitsprak in de
Nederlandse Taal, genaamd: „De Erfgenamen van de Medicijnman".
Op 25 juni steeg het bestuur wederom in de rijtuigen op weg naar het Lab. voor
kennis van mens. voedingsmidd. van dierl. oorsprong, teneinde van hieruit Prof.
Dr. J. H. J. van Gils en diens echtgenote te escorteren naar het Universiteitsgebouw,
waar deze hooggeleerde in de Nederlandse Taal een rede uitsprak over: „Enkele
problemen bij het onderzoek en bewaren van voedingsmiddelen van dierlijke oor-
sprong, in het bijzonder vlees".

Op 24 september had het bestuur de eer Prof. L. H. Bretschneider en diens echt-
genote te vergezellen op een rijtuigrit door de stad en aan te komen aan het Uni-
versiteitsgebouw, waar de Hoog-geleerde zijn ambt aanvaardde met het uitspreken
van een rede in de Nederlandse Taal onder de titel: „Waarneming en Interpretatie".

Op 22 maart betuigde het bestuur zijn hulde aan Gamal el din Zahran (Egypte) bij
diens promotie aan de R.U. te Utrecht. De promotor was Prof. Dr. Jac. Jansen;
en op 19 april deed het ditzelfde aan Mej. G. W. Tiecken bij gelegenheid van haar
promotie, waarbij Prof. Dr. G. H. B. Teunissen promotor was.

Het honorair-bestuurslid der D.S.K. dhr. D. Swierstra promoveerde op 21 juni;
grote waardering bleek uit de woorden van de praeses, gesproken tijdens de receptie.
Prof. Dr. Jac. Jansen fungeerde ook hier als promotor.

Dhr. K. J. Kruyt promoveerde op 20 sept. Na zijn promotie, waarbij Prof. Dr. L.
Seekles als promotor optrad, wenste het bestuur de jonge doctor geluk.
Dhr. Ph. Cohen (Israël) zag zijn werken aan een proefschrift beloond met de
doctorsgraad op 11 oct. De promotor was Prof. Dr. F. C. v. d. Kaay. Het bestuur
had buitengewone bewondering voor de promovendus, die zijn proefschrift voltooide
onder zeer moeilijke omstandigheden.

Prof. Dr. R. E. Habel (New York State Vet. College) behaalde de graad van doctor
aan de R.U. te Utrecht op 18 oct., waarbij Prof. Dr. H. Meyling als promotor
fungeerde.

Van de Universitaire Vertegenwoordigingen.
Op 12 april hoorden praeses, fiscus en vice-praeses de lustrum-rede van de Rector-
magnificus. Prof. Dr. C. P. Raven, aan en zij waren getuige van de uitreiking van

enkele ere-doctoraten; vervolgens bezochten zij de „Markt", gehouden b.g.v. het
Lustrum, en de praeses maakte \'s avonds pret op de professoren-kroegjool in de
Utrechtse Studenten Sociëteit onder de zinspreuk: „Placet hic requiescere musis".
13 April: Praeses, fiscus en vice-praeses zijn aanwezig bij de opening van het Lus-
trum-congres in de Aula en worden \'s namiddags ontvangen in Veritas\' „Eigen Huis"
door het bestuur van het Collegium Studiosorum Veritas.

De volgende dag wonen praeses en fiscus de sectie-vergadering bij, gehouden in het
kader van het congres, in de Kliniek voor Heelkunde en zijn \'s middags op de so-
ciëteit „Symposion" waar de senaat van Unitas Studiosorum Rhenotrajectina reci-
pieërt.

Van de overige vertegenwoordigingen.
Tijdens de receptie van het congres voor Mond- en Klauwzeer op 2 dec. in hotel
„Pays Bas" was het de praeses en de abactis der D.S.K. een genoegen aanwezig
te zijn.

De Stichting C.L.O.-Controle organiseerde een congres over: „Wetenschap en Prak-
tijk" op 25 en 26 jan. in het Jaarbeursrestaurant, waarbij de abactis zich enige tijd
onder de aanwezigen mocht rekenen.

Praeses en vice-praeses begaven zich op 4 sept. naar \'s-Hertogenbosch, waar zij hun
ogen monsterend lieten glijden over de; robuuste leden van de ingeschrevenen in het
stamboek van de Kon. Ver. „Het Nederlandse Trekpaard".

Het waren de praeses en de vice-praeses van de D.S.K. die zich op 18 oct. door de
regen haastten naar het terrein der Centrale Keuringen van het V.L.N. te Utrecht.
Hier aangekomen gedroegen zij zich als ware hippofielen en gaven voor elk paard
die het schoonst was in zijn klasse een beker of een medaille, beiden kunstig gesmeed.
Zo kreeg het paard van dhr. B. Rouwenhorst uit Voorst de beker v. h. Gron. type,
dat van de Gebr. v. Arkel uit Kerk-Avezath de beker h, Gelders type. 2 Bekers
echter werden verloot onder de winnaars van de vijf voorafgaande jaren van het
Gron. en het Geld. type. H. Verkuil uit Bruchem en E. v. Binsbergen uit Zoelen
waren de gelukkigen.

Dhr. J. v. d. Scheer uit Kamperveen en de Gebr. Kelholt uit Geesteren alsmede dhr.

C. v. Arkel en J. v. Nicuwenhoven kregen een herinncrings-plaquette bij het feit dat
hun paard één of twee jaar geleden de beker had gewonnen.

De Jaarvergadering van\'de Maatschappij voor Diergeneeskunde viel dit jaar op 19
en 20 oct. Bij het huishoudelijk gedeelte waren praeses, fiscus en vice-praeses aan-
wezig. \'s Avonds bezochten de praeses en zijn dame en de fiscus, vergezeld van de vice-
abactis, het toneelstuk „Iwanow" van Tsjechow en het feest hierna. De volgende dag
waren praeses en abactis bij het ethisch-wetenschappelijke gedeelte van de vergade-
ring.

Van de contacten met het buitenland.
Op 20 april woonde de praeses een vergadering bij ter voorbereiding van het congres
van de International Association of Veterinary Food Hygiënists (I.A.V.F.H.), hij
deed dit weer op 28 mei, 19 juni, 7 juli en 25 aug.

Tussen 9 en 31 juli waren 4 der D.S.K.-bcstuurderen, benevens een zevental andere

D.S.K.-leden aanwezig op het IVe I.V.S.U. Congres te Madrid. Voor de gebeurte-
nissen die tijds het congres plaatsvonden mag ik U verwijzen naar het verslag zoals
dat is verschenen in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, dd. 15 nov. 1956, pag.
1044.

Van 26 aug. tot 1 sept. is te Utrecht het congres van de I.A.V.F.H. gehouden.
Praeses en vice-praeses waren bij de inschrijving als mede-geïnteresseerden aanwezig.
Ook bij de opening en bij de receptie aangeboden door Utrechts burgemeester, Jhr.
Mr. C. J. A. de Ranitz, gaven zij acte de presence.
Alvorens dit verslag te beëindigen zij mij nog één opmerking vergund.
Het volgend jaar zal voor de D.S.K. een jaar zijn dat staat in het teken van het
vijfde Lustrum. Mogen de gegevens die U uit dit verslag hoorde U sterken in de
mening dat de D.S.K. het verdient om een Lustrum te vieren op grootse en zeer
blijde wijze omdat zij aan haar functie heeft beantwoord en opdat zij dit zal blijven
doen. C. N. M. MUL, D.S.K. h.t. abactis

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

J. F. de Haas, Schoterbosstraat 12, Haarlem.
Mej. G. M. Kommer, Stationsweg 40, Alkmaar.
W. J. Smidt, Dirk Huyzingastraat IA, Groningen.
H. van Swaay, van Dorpsstraat 30, \'s-Gravenhage.
P. Werkhorst, Hoogcveenseweg 27, Meppel.

Het nummer van de pagina, vermeld achter onderstaande mutaties, heeft betrekking
op het jaarboekje 1957, hetwelk op het punt van verschijnen staat. Voorzover dit
nummer wordt gevolgd door een sterretje, wil dit zeggen dat de desbetreffende
mutatie nog niet in vorenbedoeld boekje is verwerkt.

Bijlenga, G., van Rotterdam naar Genève, 25 Rue de 1\'Athénée, tel. 262413, techni-
cal assistent. Vet. Public Health Section, W.H.O., Palais des Nations te Genève
tel. 331001 -2385. (van 76 naar 126)\'

Als elk spreekwoord inderdaad een waar woord is, geldt „stilstand is achter-
uitgang" ongetwijfeld voor de activiteiten ten aanzien van het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde.

De Redactie van een tijdschrift zal er zich n.1. ten allen tijde van bewust
moeten zijn, dat de lezers steeds weer „iets nieuws" moet worden geboden.
Uit de aard der zaak zal dit voor een wetenschappelijk tijdschrift moeilijker
zijn dan voor een „sensatie-blad", maar toch moet ook het eerste steeds
dynamisch zijn, dat wil zeggen, het moet zoveel mogelijk voldoen aan de
zich steeds wijzigende behoeften van degenen, die er kennis van nemen.
De Redactie dient zich blijvend te realiseren, wat eigenlijk het doel van het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde is en of dit doel zoveel mogelijk wordt
benaderd. Hierbij dient voorop te worden gesteld, dat het peil van een
wetenschappelijke periodiek niet in de eerste plaats wordt bepaald door
de Redactie, maar vooral door de beoefenaren van het diergeneeskundig
resp. aanverwante beroep, omdat zij de eigenlijke samenstellers zijn.
Wij laten daarom hieronder enkele gedachten en suggesties volgen, waarbij
wij de lezers van ons tijdschrift willen betrekken.

Het doel van ons tijdschrift zou in een drietal punten kunnen worden
samengevat:

1. het is als uitgave van de „Maatschappij voor Diergeneeskunde het
orgaan, dat periodiek „verenigingsnieuws" opneemt;

2. het is de spreekbuis van de diergeneeskundige wetenschap voor binnen-
en buitenland;

3. het is een voorlichtend orgaan voor de leden van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

Ten aanzien van het tweede punt, wetenschapsorgaan voldoet het tijdschrift
niet in alle opzichten, met name niet als orgaan voor het buitenland.
Mede als gevolg van de taalmoeilijkheden komen de in ons tijdschrift
gepubliceerde artikelen in het buitenland niet voldoende tot hun recht.
Het lijkt ons daarom gewenst, dat wetenschappelijke artikelen, die interna-
tionaal van belang zijn, zoveel mogelijk in het Engels worden gepubliceerd,
voorzien van een uitgebreide Nederlandse samenvatting en korte Duitse en
Franse samenvattingen.

Geeft een auteur de voorkeur aan publikatie in het Duits of Frans dan
heeft de redactie hiertegen ook geen bezwaar. Naast de uitgebreide Neder-
landse samenvatting komen dan korte Engelse en Franse, resp. Engelse en
Duitse samenvattingen.

Wetenschappelijke artikelen, die internationaal van belang zijn en die men
toch in het Nederlands wil publiceren dienen in elk geval te zijn voorzien
van een uitgebreide Engelse en korte Franse en Duitse samenvatting.

Ten aanzien van de voorlichtende taak voor de leden van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde kan worden opgemerkt, dat het tijdschrift vooral
bestemd is voor dierenartsen, die te weinig tijd hebben om veel andere
vakliteratuur te lezen en daarom met behulp van het tijdschrift „bij"
moeten blijven. In verband hiermee is het nodig, dat vooral op de praktijk
ingestelde mededelingen verschijnen, die leesbaar en zoveel mogelijk geva-
rieerd zijn.

Wij stellen ons voor van tijd tot tijd samenvattende overzichten op te nernen
omtrent belangrijke onderwerpen, die van nut kunnen zijn voor de Neder-
landse praktijk en kunnen dienen ter vergroting van de algemene kennis.
Zo is onlangs een samengesteld overzicht opgenomen over de nertsfokkerij
en zal binnenkort het gebruik van isotopen in diergeneeskunde en veeteelt
aan de orde worden gesteld. Wij houden ons ten zeerste aanbevolen voor
wensen, die in dit opzicht bij de lezers bestaan.

De referatenrubriek behoort zoveel mogelijk een weergave te zijn \\an de
litteratuur, die voor de praktizerende dierenarts van belang is; degenen,
die op wetenschappelijk terein werkzaam zijn, zullen over het algemeen
zelf de oorspronkelijke litteratuur bestuderen. Ons streven zal dus gericht
zijn op de opbouw van een uitgebreide en gevarieerde referatenrubriek.

De rubriek „Mededelingen uit de praktijk" mag eigenlijk in geen enkele
aflevering ontbreken. Wij willen voor deze rubriek voor en door de dieren-
arts nogmaals de aandacht vragen, vooral van de dierenartsen, die in dc
praktijk of op het gebied van melk- of vleeskeuring resp. gezondheids-
diensten werkzaam zijn.

De Redactie is van mening, dat klinische lessen ovev het algemeen wel de
belangstelling van de lezers zullen hebben.

Bepaalde wensen over te behandelen onderwerpen kunnen ten allen tijde
naar voren worden gebracht.

Overwogen wordt om de bestaande vaste indeling van het tijdschrift uit
te breiden met een rubriek: diergeneeskundige snapshots.
Door een goede foto met een kort overzicht kan een bijzonder geval oj)
instructieve wijze onder de aandacht van de lezers worden gebracht.

Met het oog op emigratie-mogelijkheden voor dierenartsen lijkt het ons
verder gewenst, dat van tijd tot tijd bijdragen worden gepubliceerd over
diergeneeskundige toestanden in het buitenland; met name wordt gedacht
aan emigratie-landen en onontwikkelde gebieden, waar Nederlandse dieren-
artsen werkzaam zijn, resp. kunnen zijn.

Analoog aan enkele speciale afleveringen, die in de laatste jaren zijn ver-
schenen over „Erfelijke gebreken" en „Stofwisselingsziekten", zal ook in de
toekomst aan dit punt aandacht worden geschonken. Uit de aard der zaak
zal zo mogeli jk rekening worden gehouden met wensen en suggesties van dc
lezers.

Wij hebben de indruk gekregen, dat de „Vraag- en Antwoordrubriek met
interesse wordt geraadj)leegd; wij willen deze rubriek graag continueren,

Tenslotte menen wij, dat met een rubriek „Varia" zoveel mogelijk kan
worden getracht „elck wat wils" te brengen. In de volgende aflevering zal
deze rubriek worden geopend; wij hopen dat de eerste voorbeelden vele
lezers zullen animeren tot het inzenden van soortgelijke gevarieerde mede-
delingen.

Wat de algemene opzet van het Tijdschrift betreft kan nog worden opge-
merkt, dat de omvang van de artikelen in verband met de hoge exploitatie-

kosten zoveel mogelijk dient te worden beperkt; overigens komt dit de
leesbaarheid meestal ook ten goede. Voor uitgebreide tabellen zal in het
algemeen geen plaats zijn. Voor de „standing" van een wetenschappelijk
tijdschrift is het verder gewenst, dat elk origineel artikel voorzien is van
de nodige litteratuurverwijzingen, waarin op uniforme wijze worden ver-
meld: naam en voorletter(s) van de auteur(s), de titel van het artikel,
de naam van het tijdschrift, de jaargang, eventueel band, begin- en eind-
pagina van het artikel, (zie in het vervolg de aanwijzingen voor de in-
zenders van kopij).

We hopen, dat deze uiteenzetting tot gevolg heeft dat velen naar de pen
zullen grijpen om door suggesties, kritiek, mededelingen, foto\'s of artikelen
mede te werken aan een goede ontwikkeling van ons tijdschrift.

RAPPORT BETREFFENDE DE BRUCELLOSIS BIJ RUNDEREN IN
NEDERLAND EN DE BESTRIJDING VAN DEZE ZIEKTE.

i. Propaganda. 174
j. Tijdsduur. 174
k. Kosten der bestrijding. 174
1. Financiering. 175

Dt" meeste Nederlandse praktizerende dierenartsen zijn in het verleden op
één of andere wijze reeds regelmatig of incidenteel betrokken geweest bij
het brucellosisprobleem.

Dit beperkte zich echter tot de bedrijven, waarvoor men door de eigenaar
individueel in consult werd geroepen.

Slechts zelden was er sprake van bestrijding van deze ziekte in enig ge-
organiseerd verband.

Deze situatie is echter geheel anders geworden nu het probleem van de
brucellosisbestrijding steeds meer in de belangstelling van overheid en
agrarisch bedrijfsleven is gekomen.

Provinciaal kwam het onder leiding van de Provinciale Gezondheidsdien-
sten reeds tot georganiseerde uitvoering van bepaalde bestrijdingsmaat-
regelen. Uit diverse publikaties, o.a. in het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde, op vergaderingen van dierenartsen en bij collegiale gesprekken
bleek wel, dat onder de Nederlandse deskundigen nogal verschil van me-
ning heerst over de methode, die hier te lande dient te worden toegepast.
Dit alles heeft het Hoofdbestuur ertoe geleid een commissie in te stellen,
die de opdracht kreeg het gehele proßleem van de brucellosis bij het rund
in Nederland en de bestrijding van deze ziekte te bestuderen en de resul-
taten van deze studie samen te vatten in een rapport met richtlijnen voor
een eventueel te ontwerpen landelijk bestrijdingsplan.
De commissie werd zo veelzijdig mogelijk samengesteld, opdat alle aspec-
ten van het probleem konden worden bestudeerd. Zowel vertegenwoor-
digers van de Diergeneeskundige Faculteit, de Veeartsenijkundige Dienst,
als praktizerende dierenartsen en Directeuren van Provinciale Gezond-
heidsdiensten waren bereid de opdracht te aanvaarden, zodat zich een
vruchtbare vorm van samenwerking kon ontwikkelen tussen wetenschap,
praktijk en organiserende instanties.

De commissie werd als volgt samengesteld:
Prof. A. v. d. Schaaf, Bilthoven, voorzitter
Dr. \\V. A. de Haan, Utrecht, secretaris

H. A. v. d. Berg, Zwolle
Dr. O. Bosgra, Weesp
|. j. Feddema, Ferwerd
K. H. Hermans, Mill
Dr. L. Hoedemaker, \'s-Gravenhage
A. Hoogendoorn, Ouderkerk a.d. IJssel leden
Prof. Dr. F. C. v. d. Kaaij, Utrecht
A. van Keulen, Wassenaar
P. Sjollema, Leeuwarden
Prof. Dr. G. Wagenaar, Goes
G. M. van Waveren, Rotterdam

Brucellosis is een infectieziekte, die zich onder bepaalde omstandighe;den
kan handhaven bij runderen, varkens, schapen en geiten. Daarnaast kuninen
talrijke andere diersoorten en ook de mens accidenteel ziek worden ten-
gevolge van een besmetting met Brucella abortus. Brucella suis of Bruicella
melitensis. Naast deze accidentele infecties kent men nog brucellosisi bij
hazen, waarvan niet met zekerheid bekend is of het een zelfstandige ziiekte
bij deze wildsoort is. Verder komt nog brucellosis voor bij schapein in
Nieuw-Zeeland en Australië, welke door een aparte variëteit, de Bru.cella
ovis, wordt veroorzaakt. Deze bacterie is naar het schijnt niet pathoigeen
voor de mens.

In Nederland is tot heden slechts één Brucella,-type waargenomen n..l. de
Brucella abortus. Dit micro-organisme is de oorzaak van besmettelijk ver-
werpen onder runderen. Daarnaast zijn infecties vastgesteld bij genten,
paarden, honden en mensen. Geiten kunnen tengevolge van deze inf ectie
ook verwerpen, paarden krijgen dikwijls een chronische recidiverende ont-
steking van slijmbeurzen, peesscheden en gewrichten en kunnen zelfs
smetstofverspreiders worden tengevolge van het doorbreken van z.g. scihoft-
en nekbuilen. Drachtige teven kunnen ook aborteren.

De Brucella melitensis, die zoveel gevaarlijker is voor de mens, werd in
de laatste jaren, dicht bij de Nederlandse oostgrens, behalve bij schapen,
ook bij runderen herhaaldelijk waargenomen.

Behalve als verwekker van dierziekten is de Brucella abortus ook voior de
mens pathogeen. Het is overtuigend gebleken, dat de ziekte vrijwel nooit
van mens op mens overgaat. Alleen bij de echte Maltakoorts, die door
Brucella melitensis wordt veroorzaakt, schijnen bij echtparen wel contact-
infecties tot stand te kunnen komen.

De Brucella abortus-infectie wordt het veelvuldigst waargenomen bij man-
nen, die direct contact hebben met aborterende runderen. Dit zijn dus
vooral veehouders, dierenartsen en veeverzorgers. Daarnaast treden wel
infecties op bij slagers, slachthuispersoneel, maar vooral bij mensen die
werkzaam zijn bij destructiebedrijven.

Besmetting door consumptie van Brucella-houdende melk kan, behaWe bij
veehoudersgezinnen en die van hun personeel, in Nederland praktisch niet
plaats vinden, doordat vrijwel alle consumptiemelk wordt gepasteuri;seerd.
Overigens dient het gevaar van Brucella-houdende zuivelprodukten voor dc
consument niet te worden overschat. Het is n.1. bekend, dat de invasie
van het lichaam veel gemakkelijker plaats vindt via kleine verwondingen
van de huid of via het slijmvlies van de intacte conjunctiva dan door
opneming van de kiemen met het voedsel.

Enkele buitenland.se publikaties wijzen op het gevaar van de Brucella-
stam „Strain 19" voor dierenartsen, hun helpers en laboratoriumperspnee!.
Deze voor runderen weinig virulente bacterie is na accidentele percutane
en conjunctival besmetting als ziekteverwekker opgetreden, soms zelfs met
langdurige complicaties.

Brucellosis bij de mens begint dikwijls acuut met vrij belangrijke en fluctu-
erende koorts. Meestal recidiveren de ziekteverschijnselen enige malen en
niet zelden krijgt de ziekte een chronisch karakter met klachten over ver-

moeidheid, pijnen in gewrichten en beenderen, vooral van de wervelkolom.
Van enkele der wijd-spectrum antibiotica kan men bij de mens in het acute
stadium van de ziekte vaak therapeutisch een gunstig effect verwachen.
Het aantal gevallen van morbus Bang is bij de mens moeilijk na te gaan.
De licht verlopende gevallen worden namelijk veelal niet onderkend, terwijl
in het chronische stadium de diagnose wordt bemoeilijkt door in het
serum voorkomende blokkerende antilichamen. Zoals bekend is, is deze
moeilijkheid bij de serologische diagnostiek te ondervangen door toepassing
van de snelagglutinatie- en de complementbindingsreactie.
Zeer veel praktizerende dierenartsen in Nederland hebben tengevolge van
hun werkzaamheden bij abnormale verlossingen en het verwijderen van
secundinae, soms ook door het enten van runderen met Brucellacultuur, een
infectie doorgemaakt.

Hoewel over het voorkomen bij runderen in Nederland nog geen nauw-
keurige cijfers beschikbaar zijn, kunnen we ten aanzien hiervan wel een
inzicht krijgen, doordat in alle provinciën reeds stelselmatig een groot
gedeelte der melkveestapel door middel van de Abortus-Bang-Ringreactie
(A.B.R.) wordt gecontroleerd.

De volgende tabel, welker gegevens van de Gezondheidscommissie voor
Dieren werden verkregen, geeft een overzicht omtrent het aantal besmette
bedrijven.

1 x

vrij

83
85

84
54

76
64
89
60
94

pos. runderen
op niet-vrije
bedrijven
15%
16%
n.v.
n.v.
26%
n.v.
16 %>
14%
25%
26%
n.v.

De sterke variatie in het percentage der besmette bedrijven moet ten dele
worden toegeschreven aan de uiteenlopende grootte der rundveebeslagen
en vooral der fokbedrijven in de verschillende streken van Nederland.
Hetzelfde verschijnsel is door Wöldicke Nielsen in Denemarken en
door Z e 11 e r in Duitsland opgemerkt. De groep der grote bedrijven heeft
het grootste percentage besmette beslagen.

Voor Nederland is behalve de grootte der bedrijven de zeer uitgebreide
veehandel van betekenis voor de infectiedichtheid. Voorts doet het karakte-

ristieke Nederlandse polderland met zijn ontelbare sloten de begrenzingen
der bedrijven vervagen.

Het is niet eenvoudig over het voorkomen in het buitenland exacte en
recente gegevens op te sporen. Van de Skandinavische landen is echter
bekend, dat ze door een ruim 10-jarig systeem van georganiseerde bestrijding
praktisch vrij zijn gemaakt van brucellosis. Ook de Verenigde Staten van
Amerika schijnen goede vorderingen te hebben gemaakt. In het in 1949
verschenen rapport van het Special Committee of the United States Live-
stock Sanitary Association wordt vermeld, dat toen het percentage besmette
runderen nog op 5 % werd geschat en het percentage besmette bedrijven
op 20 %; in 1955 was het percentage besmette dieren gedaald tot 2,7 %.
Götze heeft in 1954 het percentage voor Duitsland van besmette en
verdachte geslachtsrijpe dieren op 20 % getaxeerd.

Voor Nederland kan, zoals reeds werd vermeld, ook slechts een schatting
gemaakt worden. Op grond van beschikbare cijfers kan worden aangenomen,
dat het besmettingspercentage bij geslachtsrijpe dieren ligt tussen de 5 %
en 10 %, doch dichter bij het eerste dan het tweede.

De schadeberekening is uiteraard ten zeerste afhankelijk van het aantal
dieren dat verwerpt, dat geïnfecteerd is en dat wegens verblijf op besmette
bedrijven verdacht is.

Door de Provinciale Gezondheidsdienst in Overijssel werd in 1954 aan de
hand van de gegevens van één zuivelfabriek met een matige infectie-
dichtheid de schade over dat jaar voor die provincie op 3,7 miljoen gulden
getaxeerd. Hierbij werd uitgegaan van de veronderstelling, dat een rund
dat verwerpt 30% minder melk produceert, geen levend kalf ter wereld
brengt en de kans heeft wegens steriliteit voortijidig te moeten worden op-
geruimd. Op de 5000 besmette bedrijven zouden in Overijssel in de loop
van 3 jaar 6 koeien per veebeslag geïnfecteerd worden en aborteren. De
berekende schade betrof alleen het directe produktieverlies en er werd
geen rekening gehouden met de mindere geldelijke opbrengst bij verkoop
van runderen, die een positieve bloed- of melkreactie hebben en van de
dieren, die weliswaar negatief zijn, doch — wegens hun herkomst van be-
smette bedrijven -- toch min of meer verdacht zijn.

Door Van der Schaaf werd in 1955 het verschil in verkoopwaarde tussen
een vrij en een reactiedier op f 100,—, en tussen een vrij en een contact-
dier op ƒ 20,— getaxeerd. Sedertdien is echter tengevolge van het vcort-
schrijden der propaganda voor de abortusbestrijding in sommige streken
dit verschil zeker verdubbeld.

Rij de bepaling van het besmettingspercentage bij de volwassen dieren
(1,5 miljoen) op 5% en dat der negatieve contactdieren op 25% is de
totale vermindering in verkoopwaarde (respectievelijk ƒ200,— en ƒ40.—)
over 5 jaar, d.i. de termijn waarin gemiddeld de veestapel zich vernieuwt,
te taxeren op 30 miljoen gulden, per jaar dus ƒ 6.000.000,—.
Aannemende dat het produktieverlies door de bestrijdingsmaatre,gelen
sedert 1954 is afgenomen met 10%, zou dit momenteel volgens de Over-
ijsselse berekening voor die provincie op een totaal van 260.000 runderen
van 2 jaar en ouder ƒ 3.300.000,— bedragen.

fectiedichtheid te taxeren op (1560000 : 260000) x 3,3 miljoen = 19,8
miljoen gulden.

Daar echter het percentage besmette rundveebeslagen in Friesland,
Utrecht, Noord- en Zuid-Holland en Noord-Brabant ongeveer twee maal
zo hoog is, dient de totale directe schade op ruim 29 miljoen gulden per
jaar te worden geschat. Het gehele jaarlijkse verlies zou dan ƒ 35.000.00
bedragen.

De berekening der schade kan ook op meer directe manier geschieden;
uiteraard moet hierbij ook van schattingen gebruik worden gemaakt, die
echter gebaseerd zijn op de in Nederland reeds bekende cijfers.
Hiervan uitgaande zijn de volgende minimale en maximale cijfers aan te
nemen:

1. Het aantal runderen dat verwerpt tengevolge van abortus Bang zal
minimaal 1% en maximaal 2% van het aantal volwassen runderen
(1.500.000) bedragen.

2. Het totaal aantal besmette runderen zal minimaal 5% en maximaal
10% van het aantal volwassen runderen (1.500.000) bedragen.

3. Het totaal aantal niet-besmette contactrunderen op de besmette be-
drijven zal ongeveer 25% bedragen.

Enkele weken na het verwerpen verkoopt men het rund voor de
slacht en men koopt een ander nmd, ±: 8 maanden drachtig¹). Er
zou dan gemiddeld ƒ 500,— bijbetaald moeten worden. Minimaal zou
dit dus bij 1% van de volwassen runderen het geval zijn en maximaal
bij 2% van de volwassen dieren (1.500.000).

2. Bij de andere besmette runderen, die niet verwerpen in een bepaald
jaar, zal bij een gedeelte toch schade ontstaan, door bijv. retentio se-
cundinarum en steriliteit. Gemiddeld kan dit wel geschat worden op
ƒ 50, —per dier.

Minimaal is dit dus het geval bij (5—1)% en maximaal bij (10—2)%
van de runderen.

3. Tenslotte is er nog een schade in de verminderde verkoopwaarde van
de positieve runderen en van de negatieve contactrunderen. Opge-
merkt zij, dat deze verminderde verkoopwaarde maar voor een gedeelte
van de runderen geldt, aangezien lang niet alle runderen als gebruiks-
rund in Nederland moeten worden afgezet. Bovendien staat tegenover
deze verminderde verkoopwaarde een verhoogde verkoopwaarde op
de vrije bedrijven.

Men kan de verminderde verkoopwaarde van de besmette runderen
op ƒ 200,— schatten. Dit betreft dus minimaal 4% en maximaal 8%
van de volwassen runderen (1.500.000). Dit getal dient door 5 gedeeld
te worden, omdat de afzet van de besmette runderen wel verdeeld zal
worden over 5 jaren.

1 Bij de bestrijding is dit over het algemeen niet juist, omdat men een risico
loopt, dat de aangekochte runderen het volgende jaar zullen verwerpen, doch
als basis der berekening is dit voorbeeld wel te gebruiken.

De verminderde verkoopwaarde van de negatieve contactrunderen kan
gesteld worden op ƒ 40,—.
Dit geldt dus voor 25% van de runderen en wel eveneens verdeeld over
5 jaren.

Op grond van deze gegevens komt men tot de volgende minimale en
maximale schade.

Men kan dus wel aannemen, dat de werkelijke schade per jaar in Neder-
land ligt tussen ƒ 16.000.000,— en ƒ 29.000.000,—.

Vergeleken met buitenlandse taxaties zijn deze cijfers niet hoog te noemen.
In de. Verenigde Staten werd in 1949 het jaarlijkse verlies door Bang\'se
ziekte bij runderen geschat op 100 miljoen dollar op 26.000.000 melk-
runderen = 23 miljoen gulden per 1.500.00 stuks melkvee.
Götze kwam in 1954 voor Duitsland op een aanzienlijk hoger jaarlijks
verlies n.1. ±: 400 miljoen gulden bij een veestapel, die ongeveer 5x zo
.groot is als de Nederlandse.

De bestrijding der ziekte is noodzakelijk, niet alleen wegens hygiënische en
economische redenen, doch ook met het oog op het behoud van de Neder-
landse positie op de wereldmarkt van vee, vlees en zuivelprodukten.
De vereenvoudiging en verbetering der diagnostiek hebben het mogelijk
gemaakt de veestapel in gehele gebieden voortdurend onder controle te
houden. Hieruit volgt, dat niet kan worden volstaan met het beperken
van het economische verlies door verhoging der resistentie van de run-
deren b.v. door profylactische entingen, doch dat, evenals in de Skandi-
navische landen, de Brucellosis abortus dient te worden uitgeroeid. Uiter-
aard kan dit alleen door de smetstofdragers onschadelijk te maken, hetzij
door slachting of door isolatie.

De basis van de bestrijding is de onderkenning van het geïnfecteerde dier.
Dit kan alleen plaats vinden door het aantonen van de verwekker direct
in de geaborteerde vrucht, de nageboorte of de melk, of indirect door
het aantonen van antistoffen in het bloed of de secretieprodukten.
Het z.g. abortusonderzoek is bij runderen eenvoudiger en betrouwbaarder
dan dat bij schapen, geiten en varkens. Het is over het algemeen moeilijker
dan het onderzoek op tuberculose, doordat:

1. het niet mogelijk is om postmortaal op eenvoudige wijze de klinische
diagnose te verifiëren;

2. de beoordeling van het serologisch onderzoek wordt bemoeilijkt ten-
gevolge van de vaak verkeerd toegepaste cultuurenting;

3. allergische onderzoekingsmethoden niet bruikbaar zijn bij geënte dieren
en tevens de aanwending zelf ook in meerdere of mindere mate allergie
geeft, omdat brucelline geen zuiver hapteen is.

Daarnaast zijn er enkele onderzoekingsmethoden, sub a, b, c en d vermeld,
die bij de abortusbestrijding wèl en bij de tuberculosebestrijding niet worden
toegepast n.1. het onderzoek van bloedserum en melk op antilichamen.

Het bloedonderzoek wordt meestal toegepast door middel van de agglu-
tinatiereactie.

Als basis is hierbij de bui.sjesniethode (langzame methode) aanvaard. De
dikte van het antigeen is ingesteld op ongeveer 0,04% overeenkomstig die
\\ an het antigeen van het Agricultural Research Service in de Verenigde
Staten. Als bewijs voor een infectie wordt de agglutinatie beschouwd,
die optreedt in de buisjes met een serumverdunning van 1 op 100 of hoger.
Een partiële of totale agglutinatie in de serumverdunning van 1 op 50 is
verdacht en een reactie alleen in de verdunning van 1 op 25 of lager is
negatief.

Het gebruik van standaardreagenda en methodieken bevordert de lande-
lijke uniformiteit in de boordeling en is dus noodzakelijk.
VVanneer niet geënt wordt, dan is — behoudens de sterk gevarieerde in-
cubatietijd der infectie — de positieve agglutinatiereactie betrouwbaar. Op
bedrijven, waar geënt wordt, heeft men vooral bij de dieren van V/s tot
3 jaar vaak moeilijkheden door nog aanwezige enttiters, speciaal wanneer
boven de leeftijd van 240 dagen wordt gevaccineerd.

Naast de buisjesmethode is het steeds aan te bevelen de plaatmethode
(snelagglutinatie) toe te passen. Bij gebruik van een goed — op langzaam
antigeen — uitgebalanceerd snelantigeen biedt de plaatmethode de vol-
gende voordelen:

1. de proef eist maar weinig glaswerk, is eenvoudig in uitvoering en be-
oordeling en kan in korte tijd op grote schaal worden uitgevoerd;

2. de resultaten zijn minstens even betrouwbaar als die van de buisjes-
methode, doordat eventueel aanwezige blokkerende antilichamen de
reactie niet kunnen verhinderen;

3. pseudo-agglutinaties, die in de lagere senmiverdunningen tengevolge van
opgetreden hemolyse bij de buisjesmethode \\\'oorkomen, worden bij
deze snelagglutinatie vrijwel niet gezien.

Het is gewenst, dat ook in Nederland wordt nagegaan in hoeverre bij deze
onderzoekingsmethoden aspecifieke reacties kunnen optreden bij abortus-
vrije runderen die nooit zijn geënt.

Op de eilanden Ameland en Terschelling komen deze niet voor, doch het
is niet onmogelijk, dat in gebieden op het vaste land, waar wellicht meer
infecties met andere bacteriën b.v. Pasteurella multocida en F. haemoly-
tica veelvuldiger voorkomen, wèl niet-specifieke reacties kunnen optreden.

In Duitsland wordt vrij veel de Meinicke-reactie toegepast. Bij deze
proef schijnen echter ook aspecifieke- en entreacties voor te komen.

De complementbindingsreactie (C.B.R.) heeft het hiei-voor genoemde be-
zwaar minder, is echter wel veel bewerkelijker en moeilijker in haar toe-
passing, zodat alleen specialistisch opgeleid personeel met de uitvoering kan
worden belast.

Bij beperking van deze onderzoekingsmethode tot die gevallen, waarbij een
beslissing omtrent het al of niet besmet zijn van een bedrijf op korte ter-
mijn moet worden genomen, heeft deze reactie echter zeer zeker haar nut.

Voor de diagnostiek van de brucellosis bij de mens is de C.B.R. als on-
misbaar te beschouwen, doordat blokkerende antilichamen, die bij het
rund slechts in geringe mate voorkomen, bij de mens veelvuldig worden
waargenomen.

Reeds in 1937 is door Fleischhauer deze proef beschreven. Door de
Deense onderzoekers Christiansen, B r u h n en B e n d t s e n werd
zij gemodificeerd en verbeterd. Deze methode van serologisch melkonder-
zoek is feitelijk de belangrijkste steunpilaar van de georganiseerde abortus-
bestrijding geworden.

De waarde van deze proef als bedrijfstest voor de veehoudersbedrijven is
zéér groot, d.w.z.: wanneer zij met een tussentijd van hoogstens 3 maanden
3 maal achtereenvolgens uitgevoerd, voor alle melk van een bedrijf nega-
tief uitvalt, is het praktisch zeker, dat de melkgevende runderen vrij
zijn van een gevaarlijke acute infectie met Brucella abortus.
Entreacties bij tijdig als kalf geënte runderen komen bij de A.B.R. hoogst
zelden voor.

De waarde van de A.B.R. voor het individuele onderzoek der melkgevende
runderen is als momentopname minder groot, omdat:

1. chronisch besmette runderen nogal eens de neiging vertonen negatief
te worden, voordat de Brucella geheel uit het lichaam is verdwenen en
dus ten onrechte als vrij zouden worden beschouwd;

2. speciaal bij pas afgekalfde koeien wel — zij het meestal lichte •—
pseudo-positieve reacties kunnen voorkomen, terwijl ook de afwijkende
melk aan het einde der lactatie en bij streptokokkenmastitis soms
deze reactie zou kunnen geven.

Daar staat tegenover, dat de A.B.R. bij de gevaarlijke Brucella-uitscheiders
met de melk praktisch altijd positief uitvalt, ook wanneer het bloed-
onderzoek twijfelachtig of zelfs negatief is. Ook kan regelmatig herhaald
individueel melkonderzoek van waarde zijn voor het onderkennen van
geïnfecteerde dieren.

De samenstelling der roomballetjes is blijkens publicaties van De M o u 1 i n
en de Engelse onderzoeker Ogonowski doorslaggevend voor het op deze
wijze aantonen der agglutininen in de melk.

Van Amerikaanse en Engelse zijde wordt voor individueel onderzoek de
melkplaatreactie, die in de uitvoering overeenkomt met de reeds be-
schreven methode bij het bloedonderzoek, aanbevolen. Deze zou vooral
waardevol zijn voor het onderkennen van uitscheiders. De reactie is over
het algemeen minder gevoelig dan de A.B.R. en kan deze dus niet bij het
busmonster-onderzoek vervangen. Hetzelfde bezwaaf geldt voor de melkwei-
agglutinatiemethode, die bovendien bij massale toepassing vrij bewerkelijk
is.

Het aantonen van de Brucella abortus zelf door middel van microscopisch,
cultureel of dierexperimenteel onderzoek is van grote waarde voor het
onderzoek van verworpen vruchten en van van besmetting verdachte se-
cundinae. Bij negatief resultaat sluit dit de infectie echter niet geheel uit en
is een serologisch onderzoek aangewezen.

In verband met het belang van een goede diagnostiek als basis van de
bestrijding meent de commissie, dat aandacht geschonken dient te worden
aan de volgende punten:

1. Het is van belang, dat nagegaan wordt of het cultureel melkonderzoek
nog voor verbetering vatbaar is, zodat dit beter geschikt zou worden voor
massale toepassing.

2. Het is gewenst, dat ook een nader onderzoek wordt ingesteld omtrent het
voorkomen bij het melkonderzoek van: niet-specifieke reacties bij vrije
runderen en negatieve reacties bij geïnfecteerde runderen en de eventuele
oorzaken er van.

Deze problemen zouden zowel door experimenteel onderzoek als door nauw-
keurig onderzoek van runderen onder praktijkomstandigheden kunnen wor-
den benaderd.

3. Verder dient te worden gezocht naar methoden om het aantal koeien
en bedrijven, waarvan moeilijk is uit te maken of ze al of niet vrij van
brucellosis zijn, te beperken.

4. Van de grootste betekenis voor de betrouwbaarheid der gegevens, die op
grond van het diagnostisch onderzoek van melkmonsters door de gezond-
heidsdiensten worden geregistreerd, is, dat dit onderzoek uitsluitend wordt
verricht door of namens deze diensten.

5. De Overheid zou hierbij de gewenste steim kunnen verlenen door wettelijk
te bepalen, dat het verboden is, Brucella-antigeen of andere overeenkomstige
diagnostica te gebruiken, te verkopen, te vervoeren of in voorraad te heb-
ben. Van deze verbodsbepaling zouden kunnen worden uitgezonderd de
Provinciale Gezondheidsdiensten, de Rijksseruminrichting, de Diergenees-
kundige Faculteit en rechtspersoonlijke instellingen of personen, die op
eigen verzoek van de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst hiervan
ontheffing hebben gekregen.

Zoals het geval is bij de meeste infectieziekten bij dieren, kan ook de brucel-
losis bij runderen worden bestreden door het toepassen van preventieve
maatregelen. De aard van de ziekteverwekker, een gram-negatief niet-
sporenvormend staafje, dat zich behalve op of in kunstmatige voedings-
bodems niet buiten het dierlijk lichaam kan vermeerderen, wijst erop, dat
van de hygiënische profylaxis reeds een goed resultaat te verwachten is.
Hierbij is het van belang vast te stellen, dat verspreiding geschiedt door:

2. de uitvloeiing van een besmet rund dat op tijd kalft, al of niet met
retentio secundinarum;

De hygiënische maatregelen zullen dus tegen deze verspreiding gericht
dienen te zijn.

Reeds BangenStribolt hebben aangetoond, dat de natuurlijke infectie
bij het rund een belangrijke weerstand gaf tegen volgende besmettingen
en dat een geïnfecteerde koe in minstens 80 % der gevallen slechts éénmaal
verwierp. Enting met dode cultuur gaf een uiterst geringe immuniteit;
daarentegen toonden McFadyean en Stockman reeds in 1909 aan,

dat de inspuiting van virulente cultuur bij het niet-drachtige rund
evenals de natuurlijke infectie wel een goede immuniteit gaf. De Rijks-
seruminrichting bereidde in 1908 reeds een entstof bestaande uit levende
cultuur van Brucella abortus.

Een groot bezwaar van deze methode van premunisatie is, dat men smet-
stofdragers maakt en de serologische diagnostiek bemoeilijkt.
De entstof, welke door B u c k in 1930 werd aangegeven als Strain 19,
heeft niet het bezwaar van het scheppen van smetstof bronnen.
Nog steeds wordt deze stam voor cultuurenting, in sommige landen zelfs
vrijwel algemeen, gebruikt.

Alvorens de mogelijkheden voor Nederland aan een nadere beschouwing
te onderwerpen is het wenselijk een overzicht te geven van de georganiseerde
bestrijdingsmethoden der ziekte in andere landen.
De meest succesvolle zijn: het Deense en het Amerikaanse systeem.

De aansluiting in verenigingsverband (zuivelfabriek) geschiedde op vrij-
willige basis. Geleidelijk is dit uitgegroeid tot een streeksgewijze bestrijding,
die uiteindelijk verplicht geworden is.

De Overheid heeft deze gang van zaken bex\'orderd en hulp verleend o.a.
door vergoeding tot 50 % der kosten van het diergeneeskundig onderzoek,
het verrichten van laboratoriumonderzoek en verder door een toeslag o])
het afslachten van reactiedieren te geven, wanneer een vereniging (zuivel-
fabriek) zich officieel aansloot bij het nationale plan en zich verbond binnen
3 jaar de reactiedieren op te ruimen.

Weerspannige veehouders kunnen wettelijk verplicht worden tot mede-
werking, doch dit is slechts zelden nodig, doordat de meeste fabrieken ook
een subsidie geven voor slachting van reactiedieren. De totale toeslag be-
draagt meestal 300 ä 400 kronen per dier.
Individuele bestrijdingsmaatregelen zijn:

Op de maatregelen sub 1 wordt door de ambtelijke dierenartsen vrij streng
toegezien; enting met Strain 19 is alleen toegestaan — na verkregen goed-
keuring door de Overheid —■ bij kalveren van 5-7 maanden.
Het elimineren der reactiedieren geschiedt op grond van het 2 maal per
jaar verrichte serologisch bloedonderzoek. De A.B.R. dient voornamelijk
ter onderkenning van bedrijfsbesmetting.

De officiële erkenning als abortus-vrij bedrijf berust op het bloedonderzoek
van alle runderen ouder dan 12 maanden.

Dit bloedonderzoek, dat negatief moet zijn, wordt verricht, wanneer de bus-
monsters 4 maal achtereen negatief zijn geweest bij de A.B.R. en er sedert
het laatste negatieve busonderzoek 2-6 maanden zijn verlopen.
Bij vermoeden van een nieuwe besmetting is bloedonderzoek verplicht.
Bij de bestrijding zijn natuurlijk ook certificaten gebruikt. Aanvankelijk
waren bij de wet van 1948 twee soorten verklaringen toegestaan.

1. op geel papier met een blauwe rand voor runderen van geregistreerde
abortus-vrije bedrijven.

2. op rood papier voor runderen van niet-geregistreerde bedrijven. Hierbij
werd de uitslag van het voorgeschreven recente bloed-onderzoek aange-
tekend. Tevens werd op het certificaat vermeld, dat het dier afkomstig
was van een bedrijf, dat niet als abortus-vrij was geregistreerd en dat het
bloedonderzoek, indien negatief, slechts een geringe garantie gaf, dat het
dier inderdaad vrij was van besmettelijk verwerpen, zodat het dier
niet voldeed aan de gestelde voorwaarden om vrij van abortus te
worden verklaard.

De aparte rode verklaringen werden slechts weinig gebruikt en in 1953
afgeschaft. Van dat jaar af werd n.1. de tbc-verklaring tevens gebruikt als
abortus-verklaring. Het gedeelte, dat de abortus-Bang betreft, is onder-
verdeeld in een gedeelte met blauwe rand, dat ingevuld wordt om aan
te geven, dat het dier abortus-vrij is; het andere gedeelte zonder rand
\\\\ordt ingevuld voor runderen van niet-geregistreerde bedrijven. Hierbij
wordt op het certificaat vermeld, dat het verboden is het desbetreffende
dier aan te voeren op geregistreerde vrije bedrijven en op markten voor vrije
runderen en op schaarweiden voor vrije runderen.

De invulling van het certificaat is verplicht, het niet-ingevulde gedeelte
wordt speciaal gemerkt met: niet geldig.

Bij veeverkeer tussen veehouders van gesaneerde fabrieken is geen certificaat
nodig.

1. Plan A berust op serologisch bloedonderzoek, onmiddellijke slachting van
reactiedieren met vergoeding van $25 voor fokdieren en $50 voor stam-
boekkoeien (purebred). Heronderzoek is telkens na 30 dagen verplicht
totdat het bedrijf vrij is geworden.

Enting der kalveren van 6 tot 8 maanden is geoorloofd door erkende
dierenartsen, waarbij de dieren worden gemérkt met een brandmerk.

2. Plan B eist serologisch onderzoek, brandmerken van reactiedieren en
afzondering tot slachtrijpe toestand.

Enting is verplicht bij kalveren. Vervoer van als reactiedier gemerkte
runderen vereist een speciale toestemming.

3. Plan C, bedoeld voor ranches, berust op kalverenting zonder onderzoek.
Afvoer van runderen van het bedrijf vereist echter een speciale toestem-
ming.

4. Plan D is bedoeld voor gevallen met dreiging van een abortus-storm,
waarbij alle runderen behalve kalveren en gecastreerde dieren sero-
logisch worden onderzocht en de negatieve geënt worden met Strain 19.
De reactiedieren moeten worden gebrandmerkt en vallen onder een
vervoerverbod.

Verschillende staten zijn reeds in hun geheel aangesloten bij plan A en
werden „Modified certified brucellosis-free states" met minder dan 1%
reactiedieren. Het gemiddelde reactie-percentage was eind 1955 2,7 %;
het onderzoek is echter nog niet algemeen.

Een groot deel van het diergeneeskundig werk wordt verricht door vol-
ambtelijke dierenartsen.

Het eerste berust op 1 x per jaar bloedonderzoek na de erkenning, waarbij
dieren beneden 30 maanden, indien geënt, niet negatief behoeven te zijn.
Het tweede berust op bloedonderzoek van alle runderen (uitgezonderd be-
paalde categorieën) op zijn minst lx in de 3 jaar, waarbij er een vrij
strenge controle is op alle aangevoerde dieren, die bij aankoop van een
certificaat voorzien moeten zijn.

Runderen, die als kalf geënt en gemerkt zijn, worden tot de leeftijd van
24 maanden niet als reactiedieren aangemerkt, zolang de bloedtiter niet
hoger is dan 1 op 200 incompleet.

Men heeft sedert 1947 de A.B.R. ingevoerd, die alleen dient als methode
voor het opsporen van besmette veestapels. Zij wordt niet alleen met biis-
monsters toegepast, doch ook met afgeleverde room. De controle op de
veestapels in de Modified Certified Areas en dito States is hierdoor veel ge-
makkelijker geworden.

De Livestock Sanitary Board is een lichaam, dat enigszins overeenkomt
met een publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie en wordt als zodanig ge-
steund door wettelijke bepalingen. Bij niet nakomen van dc hygiënische
voorschriften der Board kunnen boeten worden opgelegd van minstens
$25 of 30 dagen hechtenis.

E. BESTRIJDINGSMOGELIJKHEDEN IN NEDERLAND. *
Voor de bestrijding van de runderbrucellosis in Nederland beschikt men,
zoals reeds werd genoemd, over twee wapens, die in de zwaar besmette ge-
bieden gecombineerd dienen te worden gehanteerd. In de eerste plaats
moeten hygiënische maatregelen worden getroffen; daarnaast heeft het
haar nut de weerstand der dieren te verhogen. Het verhogen van de weer-
stand kan in het algemeen geschieden op 2 manieren:

2. door enting met een immuniserende of premuniserende entstof.
Onder de Nederlandse verhoudingen speelt het eerste bij deze ziekte een
betrekkelijk geringe rol en wordt daarom buiten beschouwing gelaten.
Voor de bestrijding is het dus van betekenis nader te preciseren wat te
verstaan is onder hygiënische maatregelen, wat met enting wordt bedoeld
en welk effect men van de toepassing ei-van mag veiAvachten.

Deze maatregelen hebben de bedoeling om door afzondering van smetstof-
verspreiders, of dieren die ervan verdacht worden dit te zijn, de infectie
van vrije runderen te voorkomen. Daarnaast dient de smetstof onschadelijk
te worden gemaakt. Voorschriften, die nader aangeven hoe en in welke
mate de afzondering van runderen en de vemicdging van de smetstof dient
te geschieden, zijn noodzakelijk voor veehouders en veeverzorgers.
De voornaamste maatregelen op de bedrijven toe te passen zijn:

1. tijdelijke isolatie van de verwerpers en van geïnfecteerde dieren die op
tijd kalven, met onschadelijk maken van de uitvloeiing;

2. het onschadelijk maken van de geaborteerde vrucht en van de nage-
boorte van de sub 1 genoemde dieren;

Voorop staat, dat verspreiding der brucellose hoofdzakelijk door een ge-
ïnfecteerd rund geschiedt kort voor, gedurende en enkele weken na de par-
tus praematurus of zelfs na nonnale partus. Door versleping van nageboorte,
foetus of voldragen kalf kan verspreiding over grote afstand plaats vinden.
Voor het vrijmaken van een besmet rundveebeslag zou men de beschikking
moeten hebben over een afkalfstal. In Denemarken is gebleken van welke
grote betekenis deze afkalfstallen zijn voor de bestrijding. Bij de bouw van
boerderijen dient men dan ook steeds met deze eis rekening te houden.
In verband met de inrichting der stallen in Nederland is de toepassing
hiervan in het algemeen helaas niet mogelijk. Toch zal hiernaar in Neder-
land — gezien de ervaringen — zeker, zij het improvisorisch, moeten
worden gestreefd. Partiële isolatie van verdachte dieren is echter zeker wel
uitvoerbaar. Een ruim gebruik van goede desinfectantia en vooral ontsmet-
ting van schoeisel en stalgereedschap is noodzakelijk bij een geval van
abortus.

Het onschadelijk maken van nageboorte en foetus dient op de juiste wijze
te geschieden. De Nederlandse wettelijke bepaling eist dat de te vroeg
en dood geboren kalveren naar een destructie-bedrijf worden vervoerd.
Gaat dit ver\\\'oer via een cadaverbak, dan geeft dit uiteindelijk wel een
goede destructie van de smetstof, maar het brengt tevens het grote
gevaar voor verspreiding van kiemen buiten het bedrijf met zich mede.
Daarom dient in ieder geval te worden overwogen of het mogelijk is door
een aanvullende bepaling voor te schrijven, dat de bewaring en het ver-
voer der desbetreffende cadavers alleen in waterdicht materiaal — b.v.
plastic zakken — mag geschieden.

De nageboorte, die een minstens even belangrijke smetstofbron is als de
geaborteerde vrucht, dient, overgoten met een sterk ontsmettingsmiddel,
voldoende diep te worden begraven.

De uitscheiding van smetstof geschiedt in veel mindere mate door de melk
of door Brucella-houdend sperma. Indien een K.I. stier uitscheider wordt,
kan deze betrekkelijk geringe hoeveelheid smetstof echter wel de besmetting
van een groot aantal vrouwelijke dieren op bijna evenveel bedrijven ten-
gevolge hebben. Speciale maatregelen voor het vrijwaren van de K.I.-
stations zijn dus nodig.

De aanvoer van gezonde dieren op de bedrijven is van fundamenteel belang
voor een effectieve bestrijding. Daarom dienen de verschillende certificaten
betrouwbaar te zijn. Tevens moeten voldoende gebruiksdieren met certifi-
caten beschikbaar zijn.

Ter vermijding van contact van vrije dieren met besmette of verdachte
runderen is het noodzakelijk, gemeenschappelijke weiden alleen toegan-
kelijk te stellen voor dieren met certificaten. Ook voor markten in gesa-
neerde gebieden zal dit nodig zijn.

De enting van vrouwelijke runderen met levende Brucella-cultuur is een
methode om de resistentie van de dieren tegen een geringe besmetting te
verhogen, doch is niet voldoende om bij zwaardere besmetting drachtige
runderen te beschermen tegen een infectie.

De enting dient dus als een aanvulling van de bestrijding op hygiënische
grondslag te worden beschouwd. Internationaal wordt momenteel Strain 19
erkend als een entstof, die bij niet geslachtsrijpe kalveren geen aanleiding
geeft tot blijvende infectie en een bruikbare immuniteit geeft.
Het is gewenst, dat er voorschriften komen, die bewerkstelligen, dat alleen
deze entstof kan worden gebrtiikt.

Om vermindering van het aantal gevallen van besmettelijk verwerpen
bij runderen in zwaar besmette gebieden te verkrijgen is de toepassing der
enting daar economisch verantwoord. Het is echter gebleken, dat de enting
alléén in het algemeen niet in staat is de brucellosis in deze gebieden terug
te dringen. In Nederland is de enting reeds tientallen jaren toegepast, doch
dikwijls zonder rekening te houden met de leeftijd der dieren.
Bij niet strikte handhaving der leeftijdgrens is de enting, speciaal in licht
besmette gebieden, een groot bezwaar omdat met de gebruikelijke inspuiting
van 60—80 miljard levende kiemen van Strain 19 vrij veel dieren ge-
durende 1 a 2 jaar na de enting een dubieuze of zelfs positieve agglutinatie-
titer behouden. Daardoor kunnen moeilijkheden ontstaan bij het ver-
lenen van erkenning als abortus-vrij bedrijf, terwijl de desbetreffende dieren
tevens als anderhalf jarige vaarzen of ouder eventueel niet met een certificaat
verhandeld kunnen worden hetgeen een aanzienlijk verlies voor de vee-
houder kan betekenen.

Evenals in Denemarken zal men dus de enting in de licht besmette gebieden
zoveel mogelijk dienen te beperken tot de zwaar besmette bedrijven en de
onmiddellijke omgeving ervan.

In verband hiermede is een regeling nodig, waardoor in vrije gebieden
entingen worden voorkomen. In andere gebieden zijn deze alleen onder
bepaalde voorwaarden toe te staan.

Nauwkeurige individuele registratie der enting is noodzakelijk in de eerste
plaats om entverklaringen te kunnen afgeven en tevens om bij later ingesteld
bloedonderzoek eventuele lichte reacties als entreacties te kunnen inter-
preteren.

Om de genoemde bezwaren van de Strain /9-enting zoveel mogelijk te
ondervangen, zal men op bedrijven met infectiekansen, dc enting zo vroeg
mogelijk, d.w.z. op de leeftijd van 150-240 dagen, dienen uit te voeren.

1. minstens 2 x per jaar op vele bedrijven enkele jonge dieren zullen
moeten worden geënt cn dus de enting ook in de weideperiode zal moe-
ten geschieden en daarom belangrijk bewerkelijker wordt;

2. de registratie der enting van de dierenarts veel meer tijd vergt, doordat
de kalveren in de weide veelal nog geen oomummer hebben of ge-
schetst zijn;

De enting van pinken en volwassen runderen is een maatregel, waarvan
de nadelige gevolgen, speciaal wat betreft blijvende agglutinatietiters, niet
moeten worden onderschat. De toepassing van deze enting moet beperkt
blijven tot de gevallen, waarbij een abortusstorm dreigt.
De waarde als voorbehoedmiddel tegen abortus is in deze laatste gevallen
dikwijls gering, doordat de massale smetstofverspreiding al heeft j^laats ge-
had en dus een belangrijk deel van het bedreigde veebeslag reeds is besmet.
De enting is niet in staat deze infectie, die door middel van melk- en bloed-

onderzoek dikwijls nog niet is vast tc stellen, te achterhalen. Het is daarom
gewenst, dat, alvorens tot deze „noodenting" over te gaan, de plaatselijke
practicus overleg pleegt met de gezondheidsdienst.

lOe vraag doet zich voor, of er geen entmethoden of entstoffen zijn te vinden
die, bij oudere dieren toegepast, geen of slechts korte tijd een verhoogde
agglutinatietiter geven en die toch een bruikbare immuniteit opwekken.

De bestrijding in Nederland zal dus in de eerste plaats dienen te berusten
op hygiënische maatregelen, tei\'wijl daarnaast — afhankelijk van de be-
smetting van het bedrijf en/of het gebied — vaccinatie van het jonge dier
toegepast kan worden.

Het uiteindelijke doel is alle bedrijven op basis van melk- én, voor zover
nodig, bloedonderzoek vrij te kunnen verklaren; de enting kan dan geheel
achterwege blijven.

Gezien dc grote overeenkomst tussen de Nederlandse en de Deense vee-
houderij zal het Deense systeem ook als basis kunnen dienen voor de
bestrijding hier te lande. Als consequentie van de grotere besmettings-
kansen zal aan de enting, vergeleken met Denemarken, aanvankelijk een
uitgebreidere toepassingsmogelijkheid moeten worden gegeven. Ongetwij-
feld zal de bestrijding in Nederland moeilijker zijn, omdat:

2. door het ontbreken van akkerbouw in grote gebieden het contact
tussen de veebeslagen hier groter is;

\'S. wederkerige besmettingen in polderland gemakkelijker optreden dan
in Denemarken, waar men geen sloten nodig heeft voor waterafvoer;

4. Nederland niet het voordeel heeft van de vele eilanden, die in Dene-
marken afzonderlijk saneerbaar zijn;

5. het marktwezen en de veehandel in Nederland veel meer ontwikkeld
zijn dan in Denemarken;

Bovendien geldt het principe, dat er een algehele medewerking van de
veehouders moet zijn, voor Nederland nog meer dan voor Denemarken,
waar men reeds jaren geheel volgens dit grondbeginsel heeft gewerkt.
Zonder die medewerking zal de bestrijding een lange lijdensweg worden.
Dc te nemen maatregelen dienen dus zo te zijn, dat de vrijwillige mede-
werking van dc veehouders wordt verkregen. Daarom moet directe dwang
ook zoveel mogelijk vermeden worden.

Om dit te bereiken, dient het geven van voorlichting door dc gezondheids-
diensten het begin te zijn. Deze kunnen daarbij — evenals bij de tbc-
bestrijding — grote steun ondervinden van lokale verenigingen (zuivel-
fabrieken, lokale veehoudersorganisaties).

In eerste instantie zal de klemtoon moeten worden gelegd op het grote nut
van het uitbannen der ziekte, die zulk een grote economische schadepost
betekent. Is de bestrijding op gang en bestaat er een goed functionerend
certificaten systeem, dan komt er een belangrijke vraag naar abortusvrij vee.
Bij de huidige Nederlandse verhoudingen met ±65% vrije bedrijven zal

bij een goed certificatensysteem de animo voor deze bestrijding sterk toe-
nemen vooral doordat er dan een belangrijk prijsverschil ontstaat tussen
dieren met en zonder certificaat.

Voorts zal men in lokale verenigingen (b.v. zuivelfabrieken) na onder-
linge besprekingen tot een algemene deelneming kunnen besluiten, zelfs
ook tot blokkade van verwerpers etc., alsmede tot verplichte vrije aankoop
op basis van certificaten.

In gebieden waar de boeren minder in verenigingsverband zijn georgani-
seerd zal via voorlichting — evenals bij de tbc-bestrijding — naar een zo
groot mogelijke deelneming moeten worden gestreefd.
Om iedereen in de maatregelen te betrekken en vorderingen te boeken
is een systeem van spaarheffingen zeer aantrekkelijk.

De bedoeling van deze heffingen is om voor de veehouders een zeker
bedrag per dier of per kg melk te lieffen gedurende de tijd. dat hun be-
drijven nog niet vrij zijn. Dit bedrag kan na sanering — vóór een bepaalde
datum — worden gerestitueerd. Deze maatregel zal als een indirecte dwang
werken en bij voldoende hoogte der heffing niet alleen de algemene deel-
neming bevorderen maar ook de sanering.

De vrije bedrijven krijgen dan uiteraard geen heffing, doch deze vrij-
stelling dient te vervallen bij aankoop van dieren zonder certificaat.
In gebieden met algemene deelneming en een gunstig besmcttingspercen-
tage kunnen fabrieken met deze ruggesteun plannen maken voor een snelle
sanering.

Dit is ook mogelijk, waar geografisch de omstandigheden daarvoor ge-
schikt zijn.

1. vervoerverbod of opstallingsplicht van een verwerper of een rund met
reten tio secundinarum;

Van sub 1 kan gezegd worden, dat controle op die bepaling zeer moeilijk
is en dat het m.a.w. geheel van de medewerking van de boer afhangt
of de voorschriften worden nageleefd. Van dergelijke voorschriften moet
men dus niet veel verwachten.

Met het sub 2 vermelde kan niet meer bereikt worden, dan dat men
dieren met abnormale uitvloeiing of retentio secundmarum van de mark-
ten weert.

Het onder 3 genoemde verbod kan van belang zijn en worden voor vrije
of praktisch vrije gebieden, althans wanneer eigen lokale boerenvereni-
gingen dit niet kunnen bewerkstelligen.

Abortusvrije markten kunnen grote betekenis hebben voor gebieden, die
vrij zijn of binnenkort vrij zullen worden.

Hoewel bij vele grote schaarweiden reeds aandacht aan het brucèllosisvrij
weiden wordt geschonken, zijn bepalingen in dit opzicht zeker nuttig voor
de bestrijding.

Daarnaast kan nog gedacht worden aan voorschriften voor de reiniging en
ontsmetting van \\ ecwagens, welke ook om andere redenen gewenst kunnen
zijn.

(Concluderend kan worden verklaard, dat voor zover dit niet vrijwillig
kan worden bereikt, het wenselijk zou zijn het sub 2 en 5 vermelde, als-
mede het handhaven van de verplichte reiniging en ontsmetting van vee-
wagens direct landelijk in te voeren. Plaatselijk zou dit tevens voor sub 4
kimnen gelden.

Een andere vraag is: dient er geldelijke steun gegeven te worden bij de
opruiming van op abortus-Bang reagerende runderen?
Hierbij moet in aanmerking worden genomen dat:

1. opruiming van reactiedieren in het acute stadium van de ziekte op een
bedrijf in vele gevallen niet verantwoord is; geldelijke steun hierbij te
geven dus nog minder;

3. het guste, droge dier, ook al is het geïnfecteerd, geen gevaar oplevert
voor de omgeving en dat dus vele reactiedieren via vetweiderij etc.
met geen of weinig schade voor de slachtbank kunnen worden bestemd.

In dit stadium van bestrijding kan derhalve de vraag of een geldelijke
steun in het algemeen bij de afslachting van reactiedieren verantwoord is,
ontkennend worden beantwoord.

In verband met het sub 3 vermelde kan echter een afzetpremie voor guste
en droogstaande reactiedieren bevorderlijk zijn voor de bestrijding. Daar-
naast kan deze premie ook gegeven worden voor de runderen, die chro-
nische uitscheider zijn en direct worden geslacht.

In een later stadium van de bestrijding, wanneer zich vrije gebieden heb-
ben gevormd en zich hierin nieuwe infecties voordoen, lijkt het echter
wel verantwoord en zelfs nodig directe geldelijke steun te geven, teneinde
van een snelle opruiming via slachting verzekerd te zijn.
De bedragen, die daarvoor nodig zijn, zullen echter van bescheidener om-
vang kunnen zijn dan die voor het 5-jaren plan der tuberculosebestrijding.
Het verdient stellig aanbeveling, dat men zich in landbouvvkringen nu al
beraadt over de vorming van een fonds, waaruit de benodigde gelden ge-
put kunnen worden.

De bestrijding zal hier ook zoveel mogelijk gebiedsgewijs dienen te ge-
schieden. De zwaar besmette gebieden zullen dus successievelijk verschil-
lende fasen van de bestrijding dienen door tc maken. Dit wil echter niet
zeggen, dat de individuele bestrijding door enthousiaste veehouders niet
moet worden aangemoedigd. Deze kunnen immers, wanneer ze succes
boeken, weer kernen vormen van nieuwe vrije gebieden.
Over het algemeen kan Nederland verdeeld worden in:
groep I vrije dan wel zeer licht besmette gebieden,
groep H licht besmette gebieden,
groep Hl zwaar besmette gebieden.

De eerste groep betreft b.v. de Waddeneilanden en sommige streken aan
de oost- en zuidgrenzen, terwijl men de zwaar besmette gebieden in het
westen en midden van Nederland vindt.

De provincies Friesland, Groningen, Drente, Overijssel, Limburg, Gelder-
land, Noord-Brabant en het noordelijk deel van Noord-Holland hebben
het grote voordeel, dat een belangrijk gedeelte der veehouders voor hun
rnelkverwerking georganiseerd is, zoals dit ook in Denemarken het geval

is. De zuivelfabrieken vormen reeds bepaalde min of meer afgeronde ge-
bieden. De leden of leveranciers zijn met een goed geleide propaganda er
zeker toe te brengen bepaalde bestrijdingsmaatregelen vrijwillig algemeen
op zich te nemen.

In de overige provincies zal men de bestrijding, die noodzakelijk georgani-
seerd moet geschieden, op andere wijze, zoals door de fokverenigingen en
dergelijke moeten laten bevorderen. Deze hebben uiteraard veel minder
zeggingskracht. Al naar dc omstandigheden dit aangeven, zullen de Ge-
zondheidsdiensten hierin door eigen initiatieven moeten voorzien.
Voor al deze gebieden, dus landelijk, zullen enkele algemene voorschriften
moeten worden gemaakt. Nadere precisering hiervan is reeds op pag 16
onder 1 en 3 aangegeven. Daarnaast zijn voor elke groep apart ook afzon-
derlijke bepalingen nodig.

Hiervoor kunnen de sub a tot d schematisch weergegeven richtlijnen dienen.
Aangenomen is, dat de gebieden van groep II en III geleidelijk overgaan
in die van groep I. Andere belangrijke punten vinden toelichting onder c
tot 1.

1. aankoop van dieren is slechts toegestaan uit vrije bedrijven en bij een
negatief bloedonderzoek van de desbetreffende runderen;

2. het laten enten van runderen is slechts toegestaan, wanneer toestem-
ming door de provinciale gezondheidsdienst is verleend;

3. een datum wordt vastgesteld door verenigingen van veehouders of het
Landbouwschap, waarna het verboden is reactiedieren en uitscheiders te
houden in bepaalde in overleg met de provinciale gezondheidsdiensten
aan te wijzen gebieden;

4. een afzetpremie wordt beschikbaar gesteld voor guste, droogstaande
reactiedieren; alsmede voor uitscheiders, die direct moeten worden ge-
slacht; een en ander onder voorwaarde dat het bedrijf zich geheel vrij
maakt.

5. daarvoor in aanmerking komende runderen worden overgenomen bij
herbesmetting van een abortusvrij rundveebeslag, indien dit is geschied
buiten schuld of nalatigheid van de eigenaar of beheerder;

6. sanctiemaatregelen worden getroffen ten opzichte van degenen, die de
bepalingen sub 1, 2 en 3 moedwillig overtreden.

1. als bij groep I met dien verstande, dat uitzondering mogelijk is voor
personen, die beroepshalve niet-drachtige runderen mesten en voor de
slacht verkopen.

3. een afzetpremie wordt beschikbaar gesteld voor guste, droogstaande
reactiedieren, die niet als zodanig zijn aangekocht.

4. sanctiemaatregelen worden getroffen overeenkomstig hetgeen voor groep
I sub 1 en 2 is vermeld.

1. in overleg met de provinciale gezondheidsdienst, wordt door verenigin-
gen van veehouders of het Landbouwschap een datum bepaald, waarop
een verbod tot aankoop van dieren zonder verklaringen ingaat; ont-
heffing van dit verbod kan door gezondheidsdiensten worden verleend.

voor het laten enten van oudere runderen is toestemming van de ge-
zondheidsdiensten nodig.
3. als bij groep II sub 3.

De bestrijding in zwaar besmette gebieden is tiiteraard veel moeilijker dan
in licht besmette. In de eerste plaats zal moeten worden bepaald wat een
zwaar besmet gebied is. Een exacte omschrijving hieromtrent is niet tc
geven, omdat de graad van besmetting niet alleen wordt bepaald door het
aantal besmette bedrijven, maar ook door de aard van de veehouderijen
en de contactmogelijkheden tussen de veebeslagen, terwijl het organisatie-
wezen in verband met mogelijk gezamenlijk te nemen maatregelen ook van
betekenis is.

Het zal dus voornamelijk aan de gezondheidsdiensten, in overleg met de
practici, dienen te worden overgelaten om de status van een bepaald gebied
aan te geven. De inschakeling van de Gezondheidscommissie is verder nodig
om overeenstemming te krijgen wat betreft status der gebieden en toe te
passen maatregelen in de grensstreken der provincies.

Sommige zwaar besmette gebieden zullen in aanmerking komen om de
melkgevende reactiedieren, die elders worden opgeruimd en nog niet
slachtrijp zijn, op te vangen. Hetzelfde systeem heeft bij de landelijke
tbc-bestrijding zeer gunstige resultaten afgeworpen en maakt ook ten aan-
zien van de brucellosis de sanering veel minder kostbaar. De aanvankelijke
uitvoering van de vrijwillige tbc-bestrijding heeft aangetoond, dat hierdoor
veel smetstofuitscheiders werden verplaatst naar gebieden, waar de ziekte
weinig werd bestreden. Dit dient voor zover mogelijk bij de komende lande-
lijke abortus-bestrijding te worden vermeden. Dit kan het best geschieden
door in het algemeen abortus-vrije aankoop voor te schrijven met de moge-
lijkheid voor bepaalde zwaar besmette gebieden, aan veehouders, die daar-
toe de wens te kennen hebben gegeven, onder speciale voorwaarden ont-
heffing van deze bepaling te verlenen.

Het spreekt vanzelf, dat de grenzen van een zwaar besmet gebied aan de
periferie niet vastliggen; er kan voortdurend verschuiving plaats vinden,
terwijl ook in het gebied kernen kunnen worden gevormd van enkele
zelfstandige vrije bedrijven of conglomeraten hiervan.

Om de aankoop van runderen t.o.v. de ziekte veilig te stellen zijn verWa-
ringen nodig.

Dc abortusvrijverklaringen respectievelijk A.B R.-vrijverklaringen worden
afgegeven voor runderen van abortusvrije respectievelijk A.B.R.-vrije rund-
veebeslagen. Deze laatste zijn beslagen, die alleen op basis van het melk-
onderzoek vrij zijn verklaard, waarbij echter de eigenaar nog enkele ver-
plichtingen op zich neemt.

De abortusvrije beslagen hebben bovendien nog een negatief bloedonder-
zoek van alle dieren gehad. Bij de A.B.R.-vrijverklaringen dient er een
individueel negatief bloedonderzoek te zijn ingesteld, hoogstens 20 dagen

De entverklaringen worden — zonder dat een bloedonderzoek wordt in-
gesteld — afgegeven voor runderen, die op de juiste leeftijd zijn geënt en
nog niet de leeftijd van 18 maanden hebben bereikt. Het aantal af te geven
entverklaringen zal uiteraard geleidelijk afnemen.

Mocht in de toekomst blijken, dat er te weinig verklaringen in omloop
komen, dan kan nog worden overwogen een keuze te doen uit de volgende
mogelijkheden:

1. A.B.R.-vrijverklaringen zonder voorafgaand bloedonderzoek, waarbij
de koper echter de garantie geeft, dat het dier negatief is bij het in-
dividueel melkonderzoek. Dergelijke verklaringen zouden ongeldig kun-
nen worden verklaard voor de gebieden van groep I.

2. verlengbare verklaringen, die zouden kunnen dienen om voor dieren,
die worden doorverkocht binnen een bepaalde termijn zonder herhaald
bloedonderzoek, toch geldige certificaten te kunnen inleveren.
Garanticbepalingen van de zijde van de wederverkopers zijn hierbij ge-
wenst.

3. verklaringen van incidenteel negatief bloedonderzoek voor een be-
paalde categorie van niet-A.B.R.-vrije rundveebeslagen. Deze verkla-
ringen zouden speciaal gekenmerkt moeten worden en alleen afge-
geven \\oor niet-drachtige runderen, die minstens drie weken te voren
gekalfd hebben, voor guste pinken en voor stieren.

Deze dieren zouden alleen kunnen worden toegelaten op beslagen, die
niet A.B.R.- of abortus-vrij zijn.
Daar particuliere dierenartsattesten uit een oogpimt van rationele be-
strijding ongewenst zijn, is het noodzakelijk, dat overleg tussen de gezond-
heidsdiensten en de Maatschappij voor Diergeneeskunde plaats vindt, ten-
einde te komen tot een verbod dienaangaande.

Ten aanzien van de administratie der gegevens valt op te merken, dat deze
steeds dubbel zal moeten zijn, d.w.z. zowel bij de Gezondheidsdiensten als
bij de zuivelfabrieken dan wel de dierenartsen, die verklaringen afgeven.
Het is niet juist te achten, dat door particuliere instellingen en personen
serologisch- dan wel melkonderzoek wordt verricht zonder dat hiervan aan
de desbetreffende gezondheidsdienst de uitslag onder vermelding van
schet.snummers, oornummers en namen van runderen en eigenaren wordt
medegedeeld.

Dit geldt eventueel ook voor de onderzoekingen, verricht aan de Rijks-
seruminrichting, Diergeneeskundige Faculteit en melkcontrolediensten, be-
houdens experimentele onderzoekingen of voor onderwijsdoeleinden aan
de 2 eerstgenoemde inrichtingen. Een o\\erheidsbepaling dient te voorko-
men, dat het z.g. wilde ondrzoek kan worden verricht.

De inschakeling van de praktizerende dierenarts bij de brucellosis-bestrij-
ding is in Nederland onontbeerlijk. De practicus is hierbij niet alleen de
aangewezen persoon voor het enten, het nemen van bloedmonsters en op-
zenden van geaborteerde vruchten en verdachte secundinae, maar hij is
ook te beschouwen als de „man on the spot", d.w.z. degene, die met de hy-

giënische toestand van de bedrijven, de mutaties der runderen en met ver-
dachte verschijnselen bij de dieren het best op de hoogte kan zijn, terwijl
hij tevens het vertrouwen geniet van zijn clientèle en daardoor een goede
propagandist voor de bestrijding kan zijn. Hij kan deskundige adviezen
geven ten opzichte van noodzakelijke isolatie van smetstofverspreiders en
hiervan verdachte dieren, terwijl bij de bouw van boerderijen voorlichting
van zijn kant van groot nut kan zijn.

De dierenarts moet een voorbeeld geven van goede hygiëne. Diens pre-
ventieve maatregelen t.o.v. smetstofverspreiding bij een bezoek aan boer-
derijen met acute abortus Bang infectie en ook bij verlossingen van ver-
werpers zijn toonaangevend. Hij heeft grote verantwoordelijkheid voor de
juiste interpretatie van reacües bij geënte dieren en dient daarom nauw-
gezet van de entingen aantekening te houden.

De dierenartsen, die verklaringen afgeven, zullen uiteraard hun admini-
stratie geschikt maken voor het systematisch registreren der gegevens van
de abortusbestrijding.

De dierenartsen, die zelf niet bij de administratie zijn ingeschakeld, moeten
ook met de resultaten van de onderzoekingen van melkmonsters, verwor-
pen vruchten en secundinae van runderen van hun chëntèle door de ge-
zondheidsdiensten in kennis worden gesteld, omdat ze anders onvoldoende
zijn ingelicht om de noodzakelijke voorlichting bij de bestrijding te kunnen
geven. Bij door personeel van de gezondheidsdiensten te houden lezingen
over brucellosis is het wenselijk de betrokken practici steeds tot bijwoning
uit te nodigen.

De praktizerende dierenartsen dienen te bevorderen, dat van alle gevallen
van verwerpen en retentio secundinarum, waarbij hun hulp wordt inge-
roepen, materiaal voor diagnostisch onderzoek wordt verzameld en opge-
zonden naar de provinciale gezondheidsdienst.

In de eerste jaren zal het noodzakelijk zijn, dat er geregeld overleg plaats
vindt tussen de gezondheidsdiensten en vertegenwoordigers van practici.
Hierdoor kunnen bepaalde problemen van verschillende zijden worden
belicht en ontstaat er een goede wi.sselwerking tussen de dierenartsen en
de gezondheidsdienst en kunnen de eersten beter hun medewerking geven
bij de bestrijding. De resultaten van het overleg dienen aan alle prakti-
zerende dierenartsen in de desbetreffende provincie te worden bekend ge-
maakt.

Organisatie der vrijwillige abortusbestrijding is een taak voor de gezond-
heidsdiensten, die binnen het verhand van het Landbouwschap coördine-
rend werken. Wanneer men overgaat tot algemene bestrijding (landelijk
of provinciaal) dient het Landbouwschap verordenend op te treden. De
Overheid, die moet waken, dat de te nemen maatregelen niet in strijd zijn
met het algemeen belang, kan zo nodig voorzien in de verder noodzakelijke
ge- en verbodsbepalingen.

Daar bij de uitvoering van de bestrijding de Nederlandse dierenartsen een
zeer belangrijke taak vervullen, spreekt het vanzelf, dat ook de prakti-
zerende en ambtelijke dierenartsen, die bij de bestrijding zijn betrokken,
worden gekend in de bij de organisatie te treffen maatregelen en dat zij
later periodiek met de vorderingen der bestrijding in kennis worden
gesteld en de gelegenheid krijgen omtrent eventueel noodzakelijke wijzi-
gingen in de organisatie hun mening kenbaar te maken.

Propaganda voor de bestrijding der brucellosis is noodzakelijk om de mede-
werking van alle belanghebbenden, dit zijn veehouders, handelaren en ex-
porteurs van vee, vlees en zuivelprodukten, te kunnen verwerven.
Deze propaganda zal niet alleen moeten worden gevoerd door artikelen in
vakbladen, het houden van lezingen en vertonen van films op vergade-
ringen van belanghebbenden, doch ook moeten geschieden door vertrou-
welijke gesprekken van dierenartsen en personeel van de gezondheidsdien-
sten met individuele veehouders, fokkers en handelaren.
Niet vergeten mag worden, dat de beste propaganda vaak voortvloeit uit
de hygiënische maatregelen, die door praktizerende en ambtelijke dieren-
artsen en inseminatoren worden genomen om te voorkomen, dat door hen
de ziektekiemen worden verspreid van rund naar rund en van stal naar
stal.

Hierbij kan gesteld worden, dat bij de geschetste gang van zaken de be-
drijven, die thans geïnfecteerd zijn, zeker in 5 jaar tijds vrij gemaakt kun-
nen zijn.

Na 5 jaar zullen waarschijnlijk niet alle bedrijven, die in het laatst van
deze camjjagne geïnfecteerd werden, gesaneerd zijn. Door subsidiëring
zullen deze echter snel vrij gemaakt kunnen worden. De na de eerste cam-
pagne weer besmette bedrijven zullen met subsidiëring snel vrij gemaakt
moeten worden. De nazorgperiode is op maximaal 5 jaar te stellen.

Tot nu toe is dit onderwerp geheel zelfstandig door de gezondheidsdiensten
geregeld. Rij een bestrijding op vrijwillige basis is dit ook volkomen lo-
gisch. Anders wordt het echter, indien in de toekomst de organisatie
een verplicht karakter krijgt en door het Landbouwschap met steun van
de Overheid meer uniform en landelijk wordt geregeld. Dan zal de finan-
cieiing zeer waarschijnlijk niet overal op vrijwillige basis tot stand kunnen
worden gebracht.

1. zoveel mogelijk algemeen toegepast en drie-maandelijks herhaald
A.R.R.-ondei-zoek van busmonsters;

2. individueel A.B.R.-, cultureel- en bloed-onderzoek van te saneren rund-
veebeslagen ;

4. administratie en registratie van de resultaten van de onderzoekingen
sub 1, 2 en 3; \'

5. toezicht door personeel van de gezondheidsdiensten op voorgeschreven
maatregelen;

Afreketiing van de kosten van het diergeneeskundig onderzoek dient zoveel
mogelijk centraal te geschieden.

De kosten van 1 tot en met 6 zullen per jaar ongeveer ƒ 2,50 per rund van
2 jaar en ouder bedragen.

Wanneer de financiering op vrijwillige basis op moeilijkheden zou stuiten,
kunnen de kosten uit heffingen op de melk of per dier bestreden worden.
Hierbij valt op te merken, dat men met de heffing op de melk niet alle
veehouders treft. Het heeft echter het voordeel, dat de heffing met minder
weerstand wordt betaald.

Het jaarlijks benodigde bedrag kan aanvankelijk worden geschat op
f 4.000.000,-. Gedurende 5 jaar zal dit bedrag teruglopen tot ƒ 3.000.000,-
per jaar, in de daaropvolgende 5 jaar zullen de getaxeerde kosten gemid-
deld ƒ2.000.000,- per jaar bedragen. Daarna zal voor het vrijhouden
van brucellosis der Nederlandse veestapel vermoedelijk een bedrag van
f 750.000,— voldoende zijn voor het routine-onderzoek en de vergoeding
van tegenvallers.

1. Brucellosis bij runderen is in Nedreland een vrij veelvuldig voorkomen-
de infectie. Uit recente gegevens van het A.B.R.-onderzoek is gebleken, dat
ongeveer 63 % der rundveebeslagen vrij zijn cn de overige min of meer
besmet. Het aantal besmette runderen per bedrijf varieert sterk en bedraagt
5 ä 10 % van het totaal aantal runderen van 2 jaar en ouder.

2. Als zoönose is de ziekte vooral van betekenis voor personen die direct
contact hebben met de infectiebronnen.

3. De schade door de abortus Bang veroorzaakt is in hoofdzaak toe te
schrijven aan verminderde melkopbrengst en afneming van het aantal
levend geboren kalveren, verhoogde onvruchtbaarheid, verlies door ziekte
en sterfte van volwassen koeien tengevolge van secundaire infecties die door
retentio secundinarum veelvuldig bij besmettelijk verwerpen optreden.

4. Naar de vee- en melkprijzen van 1956 is de schade te taxeren op 15 ä
30 miljoen gulden per jaar.

Hierbij is de schade, die het gevolg is van de aantasting van paarden niet
in aanmerking genomen. De nadelige gevolgen van besmetting van de
mens zijn ook geheel buiten beschouwing gelaten.

5. De export van onze agrarische produkten, die voor Nederland van
zoveel belang is. vereist, dat de rundveestapel van ons land op korte termijn
wordt gesaneerd. De Skandinavische landen en de Verenigde Staten van
Amerika zijn Nederland op dit gebied ver vooruit.

6. Bij het onderzoek dient uniformiteit betracht te worden t.o.v. onder-
zoekingsmethoden en reagentia. Het onderzoek dient te worden geconcen-
treerd op de laboratoria der gezondheidsdiensten. Daarnaast kan het vooi
controle en experimentele- en eventueel voor onderwijsdoeleinden worden
verricht aan de Rijksseruminrichting en de Diergeneeskundige Faculteit.

7. Dc basis van de bestrijding zal moeten zijn het regelmaUg onderzoek
van de bedrijven via de A.B.R.-methode, aangevuld met het bloedserum-
onderzoek.

De hygiënische maatregelen, die de voortdurende kringloop der Brucella
abortus moeten onderbreken, vormen met de aankoop \\ an vrije dieren de
belangrijkste onderdelen van de te nemen voorzieningen op de bedrijven.
De enting dient beperkt te blijven tot die beslagen, waar de hygiënische

maatregelen nog niet voldoende bescherming kunnen geven. De z.g. ent-
titers bemoeilijken de controle der besmetting.

8. Een goed stelsel van certificaten is onmisbaar voor een algemene be-
strijding. Het werkt bovendien stimulerend op deze bestrijding.

9. De organisatie van de bestrijding zal op gang moeten worden gebracht
door de gezondheidsdiensten. Deze werken binnen het verband van het
Landbouwschap, dat verordenend kan optreden. Hierbij zal overleg met en
medewerking van de Overheid nodig zijn, evenals overleg met de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

10. De taak van het Landbouwschap zal zijn om de reeds bestaande vrij-
willige bestrijding tc intensiveren en in zulke banen te leiden, dat de
gebieden, die nog nauwelijks met de bestrijding zijn aangevangen, niet
door het uitstoten van smetstofverspreiders van elders sterker worden besmet
dan reeds het geval is.

Met behulp van verordenende bepalingen (o.a. regelende aankoop van
runderen met certificaten) kan herbesmetting van gesaneerde gebieden
worden tegengegaan.

11. Het is van belang, dat de Overheid steun verleent door het instellen
van bepalingen ten aanzien van

Van een verbod tot vervoer van smetstofverspreiders (b.v. vemerpers) kan
in het huidige stadium van de bestrijding niet veel verwacht worden.

12. Door het instellen van spaarheffingen kan de sanering sterk worden
versneld.

13. De provinciale gezondheidsdiensten bepalen in overleg met de Ge-
zondheidscommissie voor Dieren, welke gebieden op grond van him vorde-
ringen bij de vrijwillige, georganiseerde bestrijding in aanmerking komen
voor regionaal in te stellen algemeen verplichte bestrijding.

14. In de financiering van de abortusbestrijding kan zo nodig door hef-
fingen, hetzij op de melk, hetzij per dier, of gecombineerd, worden voor-
zien.

1.\'). De bestrijding zal van het begin tot het einde in nauwe samenwerking
met de praktizerende dierenartsen dienen te geschieden. Dc daartoe nood-
zakelijke voorschriften zullen, zowel wat betreft de uitvoering van dc
werkzaamheden voor de bestrijding als de administratie, in overleg met deze
dierenartsen moeten worden vastgesteld.

16. Het is gewenst, dat wordt nagegaan, in hoeverre de diagnostische
onderzoekingsmethoden nog kunnen worden aangevuld of verbeterd en of
er entstoffen of entmethoden kunnen worden gevonden, die bij runderen
boven 8 maanden wel immuniteit geven, doch de interpretatie der diag-
nostische reacties niet bemoeilijken.

Namens de commissie
Prof. A. V. d. Schaaf, voorzitter
Dr. W. A. de Haan, secretaris

Uit het Laboratorium van de Gezondheidsdienst voor Pluimvee
Directeur; W. J. Roepke

In 1956 werd op enkele bedrijven bij eendenkuikens, 3—17 dagen oud,
een tot nu toe in ons land niet eerder beschreven ziekte vastgesteld.
Blijkens de anamnese worden de dieren plotseling ziek. De ziekte breidt zich
in de betreffende koppels snel uit en duurt in den regel slechts 4, zelden
7 dagen. Het ziekte- en sterftepercentage loopt sterk uiteen en is in enkele
gevallen hoog. Na het doormaken van de ziekte herstellen de \'overlevende
eendjes verrassend snel. Bij eendenkuikens ouder dan drie weken en bij
volwassen eenden is de ziekte nimmer waargenomen.

De belangrijkste symptomen zijn: gebrek aan eetlust, lusteloosheid, trage
gang, ineengedoken houding, ataxie, veel gaan liggen, in het eindstadium
onregelmatige cyanotische verkleuring van snavel en poothuid, omvallen,
Opisthotonus, zo nu en dan spartelen met de poten. De dood treedt ge-
woonlijk 1 tot 3 uur na de eerste verschijnselen in.

Karakteristiek is een gezwollen vlekkerig geelrode tot blauwrode lever,
waarin onder de kapsel enkele tot zeer vele petechiën of ecchymosen
voorkomen. Deze bloedingen kunnen echter in de lever ontbreken, terwijl
ze elders in het lichaam sporadisch worden aangetroffen. Bij een gedeelte
van de onderzochte eendjes werden nog de volgende orgaanveranderingen
opgemerkt:

een bleek „gekookt" hart, een matig gezwollen milt, bleke gezwollen nieren,
rood neusslijmvlies en luchtzakontsteking (troebeling, enkele citroengele
vlokjes of pus).

Het bacteriologisch onderzoek leverde — behoudens Salmonella typhi-
murium uit een enkel orgaan — niets op. Uit de organen van de geseceerde
eendjes werd op bebroede eende- en kippeëieren een filtreerbaar virus ge-
kweekt. Met het gekweekte virus konden bij eendekuikens, 4, 11 en 14
dagen oud, de typische ziekteverschijnselen worden opgewekt. De incubatie-
periode bedroeg na intranasale besmetting 3—5, na intramusculaire be-
smetting l—2 dagen. Uit gestorven eendjes kon het virus opnieuw worden
gekweekt, terwijl het mengserum van overlevende exemplaren in een serum-
neutralisatieproef een sterke specifieke remming ten opzichte van het eende-
kuikenvirus vertoonde. Ook sera van herstelde eendjes uit spontaan ziek
geworden koppels remmen het virus duidelijk.

Zowel prophylactisch als therapeutisch bleek het in de pootspieren toe-
dienen van immuunserum (^a m.1. per eendje) effectief.
Ook in de praktijk bleek de serumtherapie succesvol, zodat deze ziekte in
ons land geen probleem van betekenis meer vormt.

De resultaten van diverse met dit virus genomen proeven zullen in de
toekomst worden gepubliceerd.

De in ons land waargenomen virusziekte vertoont grote overeenkomst met
een in de buitenlandse literatuur beschreven virusziekte bij eendekuikens.

UNTERSUCHUNGEN UBER DIE BAKTERIZIDE WIRKSAMKEIT ZWEIER
ANTIBAKTERIELLER ZUSÄTZE ZUM BULLENSAMEN GEGEN BAKTERIEN
DER SAMENFLORA NACH DER BESAMUNG IM WEIBLICHEN GENITALE,
P. S c h ö s z. Fortpflanzung, Zuchthygienc und Haustierbesamung, Jagr. 6, 15.11.56,
Heft 11.

Het sperma, dat ten behoeve van de K.I. met behulp van de kunstmatige vagina
verzameld wordt, is steeds verontreinigd met allerlei kiemen. Om deze bacteriële
verontreiniging binnen de perken te houden, wordt het zaad in gekoelde toestand be-
waard. Bovendien is het wel gewoonte antibiotica e.d. aan het zaad toe te voegen,
waarbij men uitgaat van de gedachte dat deze dc bacteriën zullen doden of, op zijn
minst, dc vermeerdering ervan verhinderen.

Over het effect van de bacteriedodende- of groci-belemnierende stoffen is men het
niet eens. De proefuitkomsten stemmen niet met elkaar overeen. De schrijver is van
mening, dat de verschillen in de proefuitkomsten gedeeltelijk berusten op een verschil
in techniek welke bij het onderzoek is gevolgd.

Gebleken is o.a. dat het effect van de antibiotica afhankelijk is van de temperatuur.
De werking van deze antibiotica zou, evenals die van de Sulfonamiden, berusten op
beïnvloeding van de stofwisselingsprocessen van de bacteriën.

.\\angezien bij de meeste kiemen die in het sperma voorkomen, het stofwisselingsproces
bij een temperatuur van ongeveer 5° C. vrijwel tot stilstand is gekomen, kan van
genoemde stoffen bij deze temperatuur weinig effect worden verwacht. Onderzoekers
die zich ten doel stelden het effect van bacterie-dodende of bacterie-,groei-remmendc
stoffen in het verdunde sperma na te gaan, hebben dit meestal gedaan door middel
van cultureel onderzoek van het verdunde zaad.

Om een eventueel groei-remmend effect op dc voedingsbodems uit te schakelen,
worden door verschillende onderzoekers de eventuele resten van deze stoffen voor het
aanleggen van dc cultuur, op een of andere manier verwijderd of onschadelijk ge-
maakt.

Ook wanneer deze voorzorgen worden genomen, is het resultaat nog niet overtuigend.
Het zou immers mogelijk zijn dat na de inseminatie het effect van dc antibactericle
stoffen verloren gaat en de kiemen in de uterus toch nog kans zien weer tot groei
te komen, ook in gevallen waarbij het cultureel onderzoek negatief was geweest.
De schrijver heeft daarom een aantal slachtkoeien geïnscmineerd met verdund sper-
ma, waaraan verschillende memgsels van antibiotica en Sulfonamides waren toege-
voegd; de antibiotica tot een hoeveelheid van 500-100 I,E, per cc verdund zaad, de
Sulfonamides tot 0.3 pro mille.

Direct voor het afkoelen werd het zaad met een bepaalde hoeveelheid van de hier-
onder genoemde bacteriën geïnfecteerd.

Nadat het zaad ongeveer 60 uur in dc koelkast was bewaard, werd het voor inse-
minatie gebruikt.

Het zaad werd intra cervicaal toegediend. De koeien waren tijdens de inseminatie
meestal niet bronstig.

Vóór het onderzoek waren de proefdieren door cultureel onderzoek van de vagina
op aanwezigheid van de bacteriesoorten die in dc proef gebruikt werden, onderzocht.
Dit onderzoek verliep in alle gevallen negatief.

Na de slachting, welke 12—61 uur na de inseminatie plaats vond, werden vagina,
cervix en uteruswand cultureel onderzocht. Het resultaat van het onderzoek valt af
te leiden uit de tabel.

Dc schrijver meent uit deze onderzoekingen te moeten concluderen dat niet op dc
werking van de in deze proef gebruikte antibacteriële stoffen kan worden vertrouwd.
Hoewel bij geen enkel proefdier na de inseminatie vibrio fetus kon worden aange-
toond, meent hij ook het effect ten opzichte van deze bactcriesoort in twijfel tc moeten

trekken, omdat slechts bij één van de controle-dieren de vibrio na de slachting kon
worden teruggevonden en omdat het wel bekend is dat de vibrio niet gemakkelijk uit
het levende dier is te isoleren.

OBSERVATIONS ON THE ACTIVITY OF THYROXIN, VIT. B,2 AND ANTI-
BIOTIC AGENTS (BY BOTH OR ORAL AND PARENTERAL ADMINISTRA-
TION), IN THE INCREASE AND ENDOCRINE ACTIVITY OF THE „RAT-
TUS NORVEGICUS". Antonius S f e r c o. Zootecnia e Veterinaria, Anno
XI.M.I 1, Novembre 1956.

Het onderzoek waarvan in dit artikel sprake is, maakt deel uit van een groot project
dat dient om de mogelijke\' invloed vast te stellen van langdurige toediening van
antibiotica.

De proeven zullen bij verschillende diersoorten genomen worden en het is de bedoe-
ling speciale aandacht te schenken aan eventuele invloed op het endocrine systeem.
Het onderzoek waarvan in het artikel sprake is, strekte zich uit over een proefperiode
van 42 dagen.

Bij de proefratten, die subcutaan met penicilline behandeld waren, zou men bij histo-
logisch onderzoek veranderingen vastgesteld hebben van het parenchym van de testes.

Enige feiten vragen de aandacht van hen, die met de vleeskeuring en de zeer nauw
daarmede verbonden zijnde onbruikbaarmaking van datgene wat afgekeurd wordt,
bemoeienis hebben.

Op 19 januari j.l. ging het ontwerp Destructiewet in de Eerste Kamer zonder dis-
cussie en zonder hoofdelijke stemming onder de hamer door. Verwacht mag derhalve
worden, dat de Destructiewet binnenkort in het Staatsblad zal verschijnen. Ingevolge
het bepaalde in artikel 31 treedt deze wet eerst op een nader door de Kroon tc be-
palen tijdstip in werking. Alsdan zal het Destructiebesluit 1942 geheel hebben afge-
daan. Het ligt echter in de bedoeling artikel 23 van deze Wet, handelende over de
instelling van een Destructieraad, ter vervanging van de thans bestaande Commissie
van Advies inzake destructie-aangelegenheden, eerder van kracht te doen worden.
Met de inwerkingtreding van de Destructiewet verdwijnt niet alleen een stuk oorlogs-
wetgeving, alsmede de op het Destructiebesluit 1942 gebaseerde uitvoeringsbesluiten,
doch wordt het onmisbare sluitstuk van de Vleeskeuring op een bredere en beter
gefundeerde basis gesteld. De zeer nauwe samenhaiig met de Vleeskeuringswet maakte
wijziging van een aantal artikelen van deze wet noodzakelijk. Ook de bepalingen in
de Veewet betrekking hebbende op de keuring van voor uitvoer bestemd vlees zullen
enige verandering ondergaan, terwijl ook de Wet op de economische delicten aan de
gewijzigde toestand zal worden aangepast. Dit alles is vastgelegd in de artikelen 26,
27 en 28.

In artikel 2 wordt een scherpe omschrijving gegeven van hetgeen in de toekomst
onder destructiemateriaal moet worden verstaan. Te zijner tijd zal hierop nader wor-
den teruggekomen.

In de artikelen betreffende de „plaatselijke voorzieningen" wordt duidelijk de taak
van de gemeentebesturen ten aanzien van destructiemateriaal beklemtoond. Bij plaat-
selijke verordening zullen onder meer regelen gesteld moeten worden ter zake van de
aangifte en de bewaring door de eigenaar of houder van destructiemateriaal, als-
mede omtrent het ophalen en het vervoer en de overdracht daarvan aan de destructor.
Teneinde de in deze zo gewenste uniformiteit te verkrijgen zullen de gemeentebesturen,
nadat de Destructieraad geïnstalleerd is, in een hen toe te zenden ontwerp-verorde-
ning de nodige richtlijnen kunnen vinden voor de samenstelling van deze gemeente-
lijke wetgeving.

Ook op het bepaalde in artikel 15, hetwelk hieronder in extenso wordt weergegeven,
moge, als zijnde geheel nieuw, de aandacht worden gevestigd.

1. De eigenaar of houder van een gestorven, of in nood gedood slachtdier, hetwelk
ingevolge de Vleeskeuringswet (Stb. 1919, 524) onbruikbaar moet worden ge-
maakt voor voedsel voor mens en dier, is verplicht zorg te dragen, dat het vóór
de overdracht aan de ondernemer niet van de huid wordt ontdaan.

2. Deze verplichting geldt niet met betrekking tot het in het eerste lid bedoelde
slachtdier, hetwelk in een slachterij, als bedoeld in artikel 19 van de Vlees-
keuringswet (Stb. 1919, 524), van de huid wordt ontdaan.

Dit betekent dat gestorven en in nood gedode slachtdieren, welke vanwege het des-
tructiebedrijf van de boerderij worden opgehaald, niet onthuid mogen zijn, een maat-
regel welke uit een oogpunt van hygiëne en ter voorkoming van fraude ten zeerste
dient te worden toegejuicht.

De thans op het Destructiebesluit 1942 stoelende uitvoeringsvoorschriften, ver\\\'at in
hoofdstuk VII en VIII van de 11e druk van de Vleeskeuringswet in de Schuurman
en Jorden\'s editie, zullen alle werden aangepast en derhalve in een nieuw kleed wor-
den gestoken.

Met het vorenstaande wordt beoogd de belangstelling te wekken voor de binnenkort
geheel te vernieuwen destructiewetgeving. Een bestudering van deze wet, waaruit
slechts enkele grepen zijn gedaan, wordt belangstellenden warm aanbevolen.
Een andere aangelegenheid is het verschijnen van het Koninklijk besluit van 14

januari 1957, Stb. 29, ter vei-vanging van het Koninklijk besluit van 5 juni 1920,
Stb. 285. Ook deze nieuwe wettelijke regeling zal eerst op een nader te bepalen
tijdstip van kracht worden.

Op bovengenoemd Staatsblad, hetwelk is te verkrijgen bij het Staatsdrukkerij en
Uitgeverijbedrijf, Fluwelen Burgwal 18 te \'s-Gravenhage, zal een volgende maal nader
worden teruggekomen.

Tenslotte de mededeling, dat bij de Tweede Kamer der Staten Generaal is ingediend
een ontwerp van wet tot wijziging van de Vleeskcuringswet.
De hoofdzaken van deze wetswijziging zijn:

a. een scherpe scheiding tussen dc keuring van voor uitvoer bestemd vlees krachtens
de Veewet en dat bestemd voor binnenlandse consumptie uit hoofde van de Vlees-
kcuringswet;

b. een aanpassing van dc Vleeskcuringswet aan dc Wet Gemeenschappelijke Rege-
lingen in verband met het bepaalde in de artikelen 20 en 23a van eerstgenoemde
wet;

Daarnaast vinden echter zoveel redactionele en andere kleine wijzigingen plaats, dat
voorgesteld wordt de Vleeskcuringswet in zijn geheel in de wettelijke spelling te stel-
len en als zodanig in het Staatsblad te plaatsen.

Van 13 tot 29 mei 1957 zal een cursus, betrekking hebbende op de bacteriologie van
melk, worden gehouden in het Instituut Pasteur te Rijsscl (Lille).
Deze cursus kan door vierentwintig deelnemers gevolgd worden.

.Adspirant-deelnemcrs dienen zich voor 8 april 1957 aan te melden aan onderstaand
adres: Instituut Pasteur de Lille

Centre d\'enseignenient et de recherches de bacteriologie alimentaire
Lille (Nord) — France.
Voor nadere inlichtingen kan men zich wenden tot de Veterinaire Hoofdinspecteur
van de Volksgezondheid, Prins Mauritlaan 99 tc \'s-Gravenhage.

MEDEDELINGEN VAN DE VEEARTSENIJKUNDIGE DIENST
F.A.O. technical assistance program.

Voor de uitvoering van het Expanded Technical Assistance Program onder aus-
piciën van de Food and Agriculture Organization (FAO) van de Verenigde Naties
wordt een dierenarts gevraagd voor uitzending naar Egypte.
De duur van de uitzending zal ongeveer 9 maanden bedragen.

.\'\\1 naar gelang van de ervaring van de deskundige bedraagt het salaris 6850—7300
U.S. dollars per jaar. De tegenwaarde hiervan wordt — belastingvrij — in het land
van herkomst op bankrekening gestort.

Voor hc.t verblijf in Egypte wordt door de Technical Assistance Board een dagtoelage
toegekend, terwijl reiskosten voor rekening van de Egyptische regering zijn.
Medische verzorging is vrij en de deskundige wordt verzekerd tegen driemaal het
jaarsalaris. Reiskosten naar het land van bestcnuning en terug zijn voor rekening
van de FAO.

Dc werkzaamheden bestaan uit het adviseren en behulpzaam zijn van de Egyptische
regering op het gebied van dc zorg voor de gezondheid der dieren.
Meer in het bijzonder zal de deskundige belast worden met:

a. het adviseren van de Regering ter verbetering van dc dicrziektenbestrijding,
speciaal in de dorpen.

b. het vestigen van een modern veterinair centrum voor routine-diagnostiek en
behandeling.

c. het geven van voorlichting over onderzoek van vraagstukken als onvruchtbaarheid
bij runderen en buffels.

directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, Prins Mauritslaan 99, \'s-Gravenhage.

De afdeling Veeteeltkundig Onderzoek van T.N.O. bestond oorspronkelijk
slechts uit enige werkgroepen. Pas in 1952 heeft het de status van instituut
gekregen. Het is in deze vorm dus een nog jonge instelling en we kunnen
verwachten dat de lezers nog geen goed idee hebben van de veelheid en
de veelzijdigheid van de onderzoekingen die door of met steun van dit
instituut worden verricht. Vandaar dat we hier een vrijwel volledige op-
somming van de onderzoekingen die in het jaarverslag 1955 zijn vermeld,
zullen laten volgen.

Het fysiologisch sperma-onderzoek stelt zich vooral ten doel te komen tot
een zo goed mogelijke verdunningsvloeistof van sperma. Dit onderwerp
wordt van verschillende kanten benaderd: er wordt aandacht geschonken
aan de eidooier (o.a. kippenras), de verhouding zout-fructose, de meng-
volgorde van de verschillende componenten en het fenomeen van de
agglutinatie van het sperma.

Op de afdeling van Prof. v. d. Kaay wordt in T.N.O.-verband een onder-
zoek gedaan naar het bacteriegehalte van sperma, terwijl de uitgebreide
proeven op het gebied van diepvriessperma in samenwerking met de
afdeling van Prof. v. d. Kaay en de Utrechtse Gezondheidsdienst worden
genomen. Het instituut verleent medewerking aan proeven die op het k.i.-
station „De Kempen" en op het fysisch laboratorium van Philips te Eind-
hoven worden genomen met sperma dat door middel van vloeibare lucht

temp. —193° C) wordt geconserveerd.
Het onderzoek op het gebied van diepvriessperma strekt zich ook uit tot de
kalveren die van de inseminaties met dit sperma verricht, worden geboren.
Belangrijk en origineel is de meting van de beweeglijkheid van dc spermiën
langs foto-elektrische weg.

Aan de hand van één-eiige tweelingstieren wordt nagegaan in hoeverre de
verschillende sperma-kenmerken erfelijk zijn. Eveneens aan de hand van
één-eiige tweelingstieren wordt onderzocht welke invloed een overdadige,
resp. eeii schrale voeding van de stier in de jeugd heeft op het exterieur en
op de sperma produktie.

De één-eiige tweelingstieren doen verder nog dienst bij een onderzoek dat
betrekking heeft op de invloed van de voorbereiding vóór het dekken op de
zaadproduktie.

Financiele steun werd verleend aan de Heer Grootenhuis, verbonden aan
de Zeeuwse Gezondheidsdienst voor de verwerking van gegevens betrekking
hebbende op een onderzoek naar de faktoren die van invloed zijn op de
voortplantingsresultaten in de paardenfokkerij.

Getracht wordt een inzicht te krijgen in de bruikbaarheidsduur van de
rundveestapel en de redenen die leiden tot het uitstoten van dieren. Hiertoe
is een enquête ingesteld die betrekking heeft op meer dan 85000 dieren.
Het instituut verleende zijn medewerking aan een onderzoek naar de
mogelijkheid van een hormonale castratie van zeugen. ,
Een speciale studie werd gemaakt van de sporenelementen bepaling met
behulp van isotopen. Eén van de medewerkers van het instituut heeft
voor dit doel in het verslagjaar een reis naar de Verenigde Staten gemaakt.
Een onderzoek werd ingesteld naar het voorkomen van oestrogene stoffen

in groenvoeder om na te gaan of deze mogelijk van invloed kunnen zijn op
de voortplanting, zoals in buitenlandse publikaties wel is beweerd.
In samenwerking met het Rijksinstituut voor Pluimveeteelt in Beekbergen
wordt getracht verbetering te brengen in de broedresultaten.
Een belangrijk project is het onderzoek naar de zachtheid van bacon.
Het instituut houdt zich verder bezig met het opsporen van één-eiige
tweelingen, de loopstal voor runderen en het nakomelingenonderzoek van
k.i.-stieren.

Het zou ons te ver voeren om de stand van zaken van de verschillende
onderzoekingen, en voorzover bekend de resultaten, hier te refereren.
In het verslag is een lijst van publikaties van de T.N.O.-medewerkers op-
genomen.

We mogen veehoudend Nederland gelukkig prijzen met het feit dat wij
over dit inslitiuit beschikken en wij moeten het bestuur onder leiding van
de voorzitter ir. Rijssenbeek en dc toen-malige directeur Prof. Hoekstra,
dankbaar zijn voor wat zij tot stand hebben gebracht, en de medewerkers
voor het vele nuttige werk dat zij verrichtten.

Het verslag wijdt slechts enkele regels aan de grote moeilijkheden die er
zijn op het gebied van de huisvesting. Gelukkig heeft men de hand kunnen
leggen op een landgoed in Zeist, waardoor het instituut de beschikking
kreeg over een flinke proefbocrderij en over een terrein waar, naar wij
hopen, binnen afzienbare tijd een instituut, deze instelling waardig, zal
verrijzen.

Bureau: Rubenslaan 123, Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name van dc
Maatschappij voor Diergeneeskunde, Utrecht.

De uitvoerige uiteenzetting van de contributieregeling op de achterzijde van de
desbetreffende nota, wordt blijkens de overgemaakte contributiebedragen en de
ingezonden reductie-aanvragen door sommigen toch nog niet goed geïnterpreteerd.
Ter voorkoming van allerlei overbodige correspondentie wordt ter nadere toelichting
de regeling in enkele punten samengevat:

a. Of al of niet reductie wordt verleend, kan uitsluitend worden vastgesteld op
vertoon van de laatst opgelegde definitieve aanslag in de inkomstenbelasting.
Vrijwel voor ieder betreft dit de aanslag 1954.

Voorlopige aanslagen, loonhelastingopgaven etc., vormen geen basis voor de
vaststelling van de contributie.

b. Indien nog nooit een definitieve aanslag is opgelegd, bedraagt de contributie
ƒ 40,—. Dit geldt voor de meeste jonge dierenartsen.

c. Leden, die 65 jaar zijn geweest, kunnen zonder meer ƒ 15,— overmaken met
vermelding van hun geboortejaar op de girostrook.

Tot nu toe is nog geen enkele herinnering aan de betaling van de contributie
uitgegaan.

Er wordt hier op gewezen, dat, hoewel allerwegen een tendenz tot stijging van lonen
en prijzen aanwezig is, de contributie nog steeds op het oude peil werd gehandhaafd.
Zelfs is de mogelijkheid tot het verkrijgen van reductie opnieuw ruimer gesteld.
Het Hoofdbestuur is cr bij het vaststellen van de contributie voor het jaar 1957
o.a. van uitgegaan, dat bij de betaling van deze contributie op de volledige mede-
werking van de dierenartsen kan worden gerekend.

Ieder lid wordt dringend verzocht de contributie in ieder geval vóór 1 april
a.s. over te maken op girorekening 511606 ten name van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde, Utrecht.
Men kan hiermee veel onnodig werk voorkomen.

Thans kan worden meegedeeld, dat de Faculteit der diergeneeskunde zich bereid
heeft verklaard de Paasvakantie, in verband met de assistentie bij de mond- en
klauwzeerbestrijding, een week te vervroegen.
Deze vakantie zal nu 8 april a.s. ingaan .

De dierenartsen, die nog geen assistentie hebben gehad, wordt dringend geadviseerd
zoveel mogelijk entingen zelf te verrichten.

Daar waar dit nodig zal blijken, kan dan in de week van 8-15 april nog een week
assistentie worden toegewezen.

Daar het onderwijs aan de faculteit tot die tijd normaal doorgaat, zullen cr, be-
houdens de reeds ingedeelde assistenten, in maart niet veel assistenten meer beschik-
baar komen.

Vooruitlopend op verschillende nadere publikaties wordt nu reeds meegedeeld, dat
de Veterinaire Week waarschijnlijk zal worden gehouden op 20, 21 en 22 juni 1957;
de definitieve data worden zo spoedig mogelijk definitief vastgesteld.

Een Hongaarse arts, die naar het Westen vluchtte, heeft zijn getuigenisssen over dc

gebeurtenissen in Hongarije, aangevuld door die van anderen, vastgelegd in een boek
dat de titel draagt „Aan dc rode Donau".

In deze roman tekent de schrijver, die het pseudoniem van Janos Igazy heeft gekozen,
het leven van een eenvoudig Hongaars gezin te midden van een volk dat snakt naar
vrijheid. Het boek begint in 1944, als Hongarije wacht om van het Hitler-juk te
worden bevrijd. Als dit in het daarop volgende jaar inderdaad gebeurt blijkt allengs
dat de bevrijding door dc Russen geen bevrijding is, maar het begin van een nog veel
hardere onderdrukking. Igazy doet ons de vrijheidsdrang van het Hongaarse volk
meebeleven, een drang die tenslotte culmineert in de opstand van de 23e oktober.
Het boek is nogal vlak geschreven, waarbij men bedenke, dat Igazy arts is en geen
schrijver. Bovendien zijn er in het boek enkele gebeurtenissen die aanvechtbaar zijn.
Het geeft evenwel een duidelijk beeld van de achtergronden van de strijd en toont
aan dat het in Hongarije wel tot een uitbarsting móést komen.

Daar de opbrengst van het boek, dat in iedere goede boekhandel verkrijgbaar is, ge-
deeltelijk ten goede komt aan het Universitair asylfonds, kunnen de dierenartsen ook
door aankoop van dit boek aan de in standhouding en uitbreiding van dit fonds
meewerken.

Ter voorkoming van misverstand wordt er nogmaals op gewezen, dat het inbinden
van de jaargangen van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde niet meer verzorgd
kan worden door het bureau van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Tevens wordt meegedeeld, dat de prijs voor de linnen banden voor het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde op ƒ 3,— moest worden gebracht wegens de sterk gestegen
kosten.

Het telefoonnummer van deze dienst is me,t ingang van 15 februari 1957 gewijzigd
in 05200—8041.

Eén dezer dagen is aan alle leden en kandidaatleden het Diergeneeskundig Jaarboekje
1957 toegestuurd.

Leden en kandidaatleden, die geen exemplaar zouden hebben ontvangen, kunnen
dit opgeven aan het bureau van de Maatschappij. Er wordt dan alsnog een exem-
plaar toegezonden.

Op de huishoudelijke vergadering van de D.S.K. van 12 februari j.1. heeft het
D.S.K.-bestuur zich als volgt geconstitueerd:
P. Wijnker, Praeses
R. Y. de Jong, Abactis
P. Y. van der Veen, Fiscus
H. de Vries, Vice-praeses
Mej. L. A. van .\\mstel, Vice-abactis.

De D.S.K.-Lustrumcommissie, ter verzorging van het 5e Lustrum, is als volgt gecon-
stitueerd:

R. J. Feddema, Praeses
G. F. Th. Cremers, Abactis
G. F. de Boer, Fiscus
L. Buysse, Lid
J. S. Kalisvaart, Lid.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

A. Dekker, Burg. Rcigerstraat 60 bis. Utrecht.
L. Hoogendoorn, Abtwoudseweg 167 b, Delft.
Het Hoofdbestuur draagt collega R. G. Dijkstra, Coehoornsingel 64, Zutphen, voor
het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde voor.
Het Hoofdbestuur, heeft de volgende diergeneeskundige kandidaten aangenomen als
kandidaat-lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

A. F. A. Brands; G. Eikelenboom; J. J. de Groot; J. Hingstman; A. J. M, Metz;
J. W. M. A. Mullink; J. P. van Nouhuys; J. Schoenmaker; A. Th. M. Verdijk;
A. H. Willcmse.

Jaartsveld, F. H. J., te Utrecht, giro no. 404458, ass. R.U. (fac. V.K., Inst. v. Vet.

Tiecken, Mej. Dr. G. W., te Utrecht, tel. no. gewijzigd in 030—26223, wetensch.

Boer, G. de, te Giekerk, Rinia van Nautaweg 39, tel. 05103—232, geassocieerd met
R. de Boer. (reeds verwerkt op pag. 72, doch niet op 73)

Uit het Instituut voor Veetcehkundig Onderzoek T.N.O.,
Clentruin voor K.I.-onderzoek, Oosthroekselaan (i2, Utrecht.

ENQUETE NAAR DE VERDUNNINCiSVLOEISTOFFEN VOOR
.STIERENSPERMA GEBRUIKT BIJ DE KUNSTMATIGE
INSEMINATIE V AN RUNDEREN IN NEDERLANDi)

Uit verschillende contacten met K.I.-stations bleek, dat er in ons land
diverse soorten spermaverdunningsmiddelen voor de kunstmatige insemi-
natie van runderen in gebruik zijn. Aangezien het type verdunningsvloei-
stof mede van invloed is op de drachtigheidsresultaten, werd in 1954 een
rondvraag gehouden bij alle K.I.-stations en Provinciale Gezondheids-
diensten voor Dieren, teneinde enig inzicht in deze materie te verwerven.
De ontvangen antwoorden hebben betrekking op ruim drie kwart van de
kunstmatig geïnsemineerde veestapel, hetgeen overeenkomt met meer dan
één miljoen eerste inseminaties in twee jaren.

De gegevens over de gebruikte verdunningsmiddelen zijn vergeleken met
de drachtigheidsresultaten na eerste inseminatie verkregen. Het cijfer-
materiaal betreffende deze drachtigheidsresultaten is genomen uit de jaar-
verslagen van de Centrale Conmiissie van Toezicht op de uitvoering van
de K.I. over de jaren 1952 en 1953 2).

Er zijn vele factoren, welke de drachtigheidsresultaten beïnvloeden. De
toegepaste spermaverdunningsvloeistof is er slechts één van. Aangezien in
de praktijk alle denkbare combinaties van factoren voorkomen, is het niet
mogelijk de invloed van één enkele factoi — in casu de verdunnings-
vloeistof — exact te bepalen. Door te middelen over vele stations wordt de
kans evenwel groter, dat de andere factoren gelijkelijk \\erdeeld worden
over de te onderzoeken groepen verdunningsmiddelen. De verzamelde uit-
komsten over de verdunningsvlocistoffen hebben derhalve maar een be-
trekkelijke waarde: ze geven een bepaalde tendenz aan.

Welke factoren werken niet storend op de verzamelde uitkomsten be-
treffende het verdunningsmiddel?

Verdunningsgraad: De gebruikte verduimingsgraad van het sperma blijkt
in ons land weinig vaiiatie te vertonen. Gemiddeld wordt 1 deel sperma
met 10 ä 12 delen verdumiingsvloeistof vermengd. Bij uitzondering worden

Bij deze willen wij allen, en speciaal Dr Th. S t e g e n g a, die door hun mede-
werking dit onderzoek mogelijk gemaakt hebben, danken voor hun bereid-
willigheid.

verdunningen hoger dan 1 : 40 toegepast. Gezien de bevindingen van
Salisbury e.a. (1945, 1946 en 1948), Cheng e.a. (1949), W i 11 e 11
e.a. (1950, 1952 en 1953) en Melrose ^1952), die slechts een achter-
uitgang van de drachtigheidsresultaten vonden bij verdunningen boven
1 : 100, zal deze factor hier van weinig invloed zijn.

Inseniinatiegetal: Aangezien tweede en latere inseminaties een geringere
kans op drachtigheid hebben, zijn bij de vergelijking van de verdunnings-
vloeistoffen slechts drachtigheidspercentages gebruikt, die met eerste inse-
minades verkregen zijn.

Veeras: Het is mogelijk, dat het drachügheidspercentage mede afhankelijk
is van het ras. Zo komen de blaarkoppen in de jaren 1952 en 1953 boven
de andere rassen uit. Het aantal blaarkoppen is relatief echter gering, zodat
een redelijk betrouwbare vergelijking met de andere rassen niet mogelijk
is. Vergelijken wij het zwartbonte en roodbonte ras onderling, dan is over
de jaren 1952 en 1953 een hoger drachtigheidspercentage van het zwart-
bonte ras te constateren van respectievelijk 2,6% en 3,3%. Ook in dit geval
kunnen andere factoren, die onafhankelijk zijn van het ras, de drachtig-
heidsresultaten beïnvloeden. De getallen zijn niet exact: ze geven slechts
een tendenz aan. Het is echter wel mogelijk een exacte vergelijking toe
te passen op enkele K.I.-stations waar beide rassen tesamen voorkomen.
De behandeling voor stier en sperma van beide rassen zal in deze bijzondere
gevallen per station gelijk zijn. Bij vergelijking van deze gepaarde waar-
nemingen aan de hand van een t-toets van Student bleek het zwartbonte
ras in 1952 en 1953 significant hogere drachtigheidspercentages te hebben
van respectievelijk 2,8% en 3,0% (P in beide gevallen < 0,001). Het beeld
verkregen met het grote materiaal blijkt — ondanks de storende invloed
van andere factoren — zeer veel overeenkomst te vertonen met dit bij-
zondere geval, dat exact berekend kon worden. De waarde van een be-
paalde tendenz moeten we dus ook niet onderschatten. Gezien het ver.schil
in drachtigheidspercentage zijn beide rassen afzonderlijk bekeken bij het
vergelijken van de verdunning.smiddelen.

Jaartal: In de opeenvolgende jaren werd steeds een verbetering in de
drachtigheidspercentages waargenomen. De onderzochte jaren 1952 en
1953 zijn derhalve apart bekeken bij de vergelijking van de verdunnings-
middelen.

Welke factoren werken wel storend op de verzamelde uitkomsten betref-
fende het verdunningsniiddel?

Ouderdom sperma: Het drachtigheidspercentage neemt met de ouderdom
van het sperma af. Bij enkele stations kon worden vastgesteld, dat het
drachtigheidspercentage bij eerste inseminatie per dag 3% tot 6% achter-
uitloopt, althans tijdens de eerste drie dagen. Voor het gehele materiaal is
echter een indeling naar ouderdom van het sperma niet beschikbaar. Wel
bleek, dat het verdunde sperma meestal slechts 3 ä 4 dagen gebruikt wordt,
en dan in hoofdzaak op de eerste en tweede dag. Enkele malen wordt tot
7 dagen oud sperma nog geïnsemineerd. Deze factor zal dus een — hoewel
beperkte — storende invloed op de uitkomsten betreffende de verdunnings-
middelen kunnen hebben.

Andere factoren: Er blijven vele factoren over, die niet uit het beschikbare
materiaal te lichten zijn, zoals: de voeding en behandeling van de stier, de

genetisch vastgelegde invloed van de stier, de beïnvloeding van het ge-
dragspatroon bij het dekken, de tijd verstreken tussen opvangen en ver-
dunnen van het ejaculaat, dc toegepaste afkoelingsmethode van het sperma,
dc verpakking cn het vervoer van het sperma, de methodiek van de inse-
minatie, de inseminator en van zeer groot belang nog de aard van het gc-
inscrnineerde rund in elk ojjziclit. De effecten van deze factoren op het
drachtigheidspcrcentagc waren met het beschikbare materiaal niet te ana-
lyseren. Gezien de \\iitgrbreidhcid van het materiaal wordt echter de kans,
dat deze effecten storend werken, tot een minimum teruggebracht.

De invloed van het verdunningsmiddel: Getracht wordt enig inzicht te
verkrijgen omtrent de aard van de vcrdunningsvloeistof aan de hand van
de drachtigheidspercentages. In het voorgaande is vermeld welke — deels
niet analyseerbare — factoren deze drachtigheidsporcentages mede be-
ïnvloeden. Exact kunnen dus de conclusies over dc aard van het verdun-
ningsmiddel niet zijn; wel kunnen bepaalde tendenzen met redelijke be-
trouwbaarheid vastgesteld worden, bij voorbeeld indien deze tendenzen
bij verschillende rassen en in verschillende jaren steeds terugkeren. Verder
kan een overeenstemming in beweeglijkheid en levensduur in vitro van dc
spermiën met het drachtigheidspercentagc een aanwijzing geven over de
betrouwbaarheid.

In ons land zijn vele soorten verdimningsmiddelen in gebruik. Deze kunnen
verschillen in pH, percentage eidooier, soort eidooier, bufferzout, osmo-
tische waarde etc. Elk van deze genoemde factoren zal een zekere invloed
hebben op het drachtigheidspercentagc: iedere factor heeft een optimale
waarde. Bovendien zal de ene factor meer betekenis hebben dan de andere.
Optimale waarde en betekenis zijn echter per factor niet uit het beschik-
bare materiaal af te leiden. De genoemde factoren komen steeds in wisse-
lende combinaties voor, zodat één enkele factor er vrijwel niet uit te lichten
is. Er blijken echter in ons land twee soorten combinaties van factoren
veelvuldig voor te komen. Deze nu zijn als zodanig wel te vergelijken. Het
zijn:

T. Een phosphaat \\crdunningsmiddel met een osmotische waarde overeen-
komend met een vriespimtsverlaging (A) \\an —0,44° C. en met een pH
\\ an gemiddeld 7,0.

II. Een citraatverdunningsmiddcl met A —0,,\'31° C. en pH 6,7.
In figuin- 1 zijn de draclitighpidsiJiMccntagrs van bride verdunningsmedia
uitgezet, ingedeeld per jaar en per ras. De citraat met A —O,.51° C. en ]dH
6,7 blijkt gemiddeld 1,7 % gunstiger tc zijn, dan de phosphaat met
A —0,44° C. en [jH 7,0. Drzc tcndenz uit zich in elk van dc jaren 1952
en 1953, cn tevens zowel bij roodbonten als bij zwartbonten en bij blaar-
koppen. Gezien het grote materiaal en de overeenkomst in tcndenz,
is dit verschil redelijk betrouwbaar te noemen.

Dit verschil tussen beide vrrdunningsmcdia treedt in dit geval dus op bij
dc gegeven combinaties van dc drie factoren: bufferzout, osmotische waarde
en pH. Waarschijnlijk werken allo drie de factoren hieraan mede in de-
zelfde richting. Praktijkgcgevens hieromtrent zijn helaas niet beschikbaar.
De beweeglijkheid en dc levensduur van spermiën in vitro zijn evenwel in
citraat optimaal bij een A —0,55° C. en een pH 6,75.
Phosphaat vertoont bij dezelfde A en pH lagere waarden. Bij de sub-

Drachtigheidspcrcentagfs na eerste inseminatie bij de drie veerassen, in de jaren
1952 en 1953 voor de twee meest gebruikte spermaverdunningsmiddelen.
Boven de kolommen is het aantal inseminaties in duizendtallen aangegeven.
(Percentages of cows getting in calf at first insemination with three breeds of cattle
in the years 1952 and 1953 for the two mainly used semen diluents. The number
of inseminations is indicated in multiples of thousand on top of the columns).

optimale A —0,44° C. en pH 7,0 is phosphaat nog ongunstiger in vitro
: ongepubliceerde experimenten).

Gezien de gegevens, is het dus kennelijk aanbevelenswaardig de citraat-
combinatie te verkiezen boven de phosphaatcombinatie, temeer daar de be-
oordeling van de spermiën veel beter mogelijk is in een citraatmedium.
Phosphaat als bufferzout geeft namelijk een sterke troebeling met eidooier.
De factor „concentratie eidooier" is met het beschikbare materiaal moeilijk
toegankelijk. Bij 2/3 van de inseminaties wordt een verdunningsmedium
gebruikt, dat 1/3 deel eidooier bevat. De rest van het materiaal is — wat de
concentratie eidooier betreft — tc heterogeen om te verwerken. Per „con-
centratie"-grocp zijn er derhalve te weinig waarnemingen beschikbaar om
een redelijk betrouwbare uitkomst te krijgen. In het algemeen kan slechts
gezegd worden, dat stations waar 40% of 50% eidooier in het medium
gebruikt wordt, dikwijls aan de lage kant liggen met de drachtigheidsper-
\'centages. Stations met 25%, 20% en 16,7% eidoojer in het medium liggen
in doorsnede iets boven het gemiddelde. De verschillen, die op het percen-
tage eidooier teruggevoerd kunnen worden, zijn echter betrekkelijk gering.
Deze factor heeft dus niet zo\'n grote betekenis. De beweeglijkheid en
levensduur van dc spermiën in vitro zijn optimaal bij ongeveer 15% ei-
dooier. Ook Swanson (1948 en 1949) verkrijgt met 1/7 deel (13,3%)
eidooier de beste resultaten in vitro. Eidooier beschermt dc spermiën tegen
een afkoclingsshock. In vitro experimenten zullen evenwel na de eerste
afkoeling weinig temperatuursschornmelingen meer vertonen. In de prak-
tijk is de kans op dergelijke schommelingen tijdens vervoer en inseminatie
\\ ecl groter. Mogelijk ligt het optimale percentage eidooier voor de praktijk-
omstandigheden hierdoor iets hoger dan 15%. Aan dc andere kant kunnen
te hoge percentages eidooier schadelijk werken door de vergrote kans op
agglutinatie van de spermiën. Vooral indien het sperma in hoge mate
( 1:100) verdund wordt, kan dit verschijnsel zeer hinderlijk zijn.
Discu.ssie: Uit de gegevens betreffende de drachtigheidsresultaten en tevens
betreffende de beweeglijkheid en de levensduur van spermiën in vitro kan
met redelijke betrouwbaarheid afgeleid woiden, dat een verdunningsmiddel
met de combinade van factoren, citraat A —0,51° C. en pH 6,7 gunstiger is
dan phosphaat, A —0,44° C^. en pll 7,0. De gegevens van v. D i e t e n (ar-
tikel in dezelfde oplage van dit tijdschrift) op „split sample" basis ver-
kregen, bevestigen dit nog eens te meer. Gezien dc veelvuldigheid van ge-
gevens is er dan ook alles vooi- te zeggen om van deze twee klassieke ver-
dunningsmedia de citraatrombinatir te prct>r{\'ren. Bovendien verdient het
aanhovrling het percentage eidooier zrkcr niet hoger tc laten zijn dan 33%.

mio\'oscojjische beoordeling van liet sperma is in een citraatmedium veel
beter mogelijk en meer betrouwbaar dan in een phosphaatmedium, gezien
de grotere doorzichtigheid van het eerste medium na toevoeging van
eidooier.

Do bewering,dat spermiën in de citraatcombinatie meer uitzakken dan in de
phosphaatcombinatie mist elke grond. Het soortelijk gewicht van spermiën
is 1.2 a 1,3. Zc zijn dus soortelijk zo zwaar, dat ze in beide media snel uit-
zakken, ondanks hun beweeglijkheid. In de phosphaatcombinatie met ei-
dooier is dit echter op het eerste gezicht niet te zien: het medium is daar
veel te troebel voor. In beide media zetten de spermiën zich in kort tijd
als een dun laagje op de bodem af. In de phosphaatcombinatie komt dan
langzamerhand een dikke laag van het soortelijk lichtere eidooicrvloksel

boven op de spermiën te liggen. Dit vloksel is nu de bron van verwarring,
die er ten aanzien van dit verschijnsel heerst, daar het dikwijls ten on-
rechte voor een spermiën.suspensie wordt aangezien.

Tegenwoordig wordt naast de klassieke citraat- en phosphaatcombinaties bij
enkele stations ook gebruik gemaakt van melk en melk-eidooier mengsels
als verdunningsmedia. Uitgebreide gegevens over dc bereikte drachtig-
heidspercentages zijn in ons land nog niet bekend. Het in het oog lopende
voordeel van deze nieuwe media is hun van nature optimale pH (6,8) en
osmotische waarde (^ —55° C.) ten aanzien van de beweeglijkheid en de
levensduur van de spermiën in vitro. Menselijke vergissingen bij de be-
reiding van deze media zijn derhalve voor een groot deel uitgesloten.
Bovendien vermindert melk de hinderlijke agglutinatie van de spermiën,
welke door eidooier veroorzaakt kan worden.

Er werd een enquête gehouden naar de diverse verdunningsvloeistoffen voor stieren-
sperma, welke in ons land bij de kunstmatige inseminatie van koeien gebruikt worden.
Driekwart van de kunstmatig geïnsemineerde veestapel was bij het onderzoek be-
trokken, het.geen neerkomt op meer dan één millioen eerste inseminaties gedurende
twee jaren.

Met redelijke betrouwbaarheid kan gezegd worden, dat een verdunningsmiddel voor
sperma met citraat als bufferzout, een osmotische waarde overeenkomend met een
vriespuntsverlaging (A) van —0,51° C. en een pH van 6,7 in deze combinatie van
factoren gunsti.ger is dan een medium met phosphaat als bufferzout met een
A —0,55° C. en pH 7,0. Dit bleek zowel uit drachtigheidspercentages na eerste in-
seminatie als uit de beweeglijkheid en de levensduur van spermiën in vitro. Beide
genoemde verdunningsmedia worden in ons land veelvuldig gebruikt.
De concentratie eidooier in dc verdunningsvloeistof bleek van relatief weinig belang
te zijn, mits deze concentratie niet hoger dan 33% en lager dan 15% ligt.

An inquiry was held into the several types of .semen diluents used in artificial inse-
minations of cows in the Netherlands. The inquiry covered three fourths of the arti-
ficially inseminated livestock, according to more than a million first inseminations
in two years.

It may be asserted with reasonable accuracy that a diluent, containing citrate as
buffer salt and having an osmotic value equivalent to a freezing point depression
(A) of —0,51° centigrade and a pH of 6.7, is more favorable than a phosphate
diluent with A —0.44° centigrade and pH 7.0. These findings refer to the percen-
tage of cows getting in calf at first insemination as well as to the motility and
longevity of sperm cells in vitro. Both diluents arc normally used in the Netherlands.
The concentration of egg yolk in the diluent is of a comparatively small importance,
provided that this concentration is not higher than 33% or lower than 15%.

L\'auteur s\'est orienté sur les diluants de sperme de taureau, qu\'on utilise en Hol-
lande pour l\'insémination artificielle des vaches. Cette orientation cc portait sur les
trois quarts du cheptel hollandais, ce qui représente plus d\'un million dc premières
inséminations fécondes pendant deux années.

Il y a deux diluants, qui sont fréquemment utilisés. Ce sont des solutions tamponnées
d\'une part de citrate au pH 6,7 et d\'autre part de phosphate au pH 7,0. La première
solution a une valeur osmotique correspondante à une dépression du point de con-
gélation (A) de —0,51° C., la seconde présente un A de —0,44° C. La compa-
raison lui permet de constater d\'une façon assez convainquante, que la première

solution est préférable au point dc vue premières inséminations fécondes, mobilité et
longévité des spermatozoïdes en vitro.

La teneur en jaune d\'oeuf du diluant est relativement peu importante, pourvu que
celle ci se trouve entre les 15 et 33%.

Eine Umfrage wurde gehalten nach den verschiedenen Verdünnungsflüssigkeiten,
welche in Hollartd für künsdiche Besamung von Kühen gebraucht werden. Dreiviertel
des besamten Kühebestandes ist in der Umfrage einbegriffen, was auf mehr als eine
Million Erstbesamungen in zwei Jahren zutrifft.

Mit entsprechender Zuverlässigkeit kann behauptet werden, dass eine Verdünnungs-
flüssigkeit für Bullenspermien mit Zitrat als Puffersalz, osmotisch übereinstimmend
mit einer Gefrierpunkt-Erniedrigung (A) von —0,51° C. und mit einem pH von
6,7, günstiger ist als eine Phosphat-Verdünnungsflüssigkeit mit A —0,44° C. und
pH 7,0. Diese Ergebnisse beziehen sich sowohl auf die Trächtigkeitsbefunde nach
erster Besamung, als auf die Beweglichkeit und die Lebensdauer der Spermien im
Reagenzglas. Beide Verdünnungsflüssigkeite werden in Holland häufig angewendet.
Die Eidotter-Konzentration in der Verdünnungsflüssigkeit ist von relativ geringer
Bedeutung, vorausgesetzt, dass die Konzentration nicht höher als 33% oder niedriger
als 15% genommen wird.

CHENG, P., L. E. CASIDA and G. R. BARRETT: Effects of dilution on motility
of bull spermatozoa and the relation between motility in high dilution and ferti-
lity; J. Animal Sci 8, 81, 1949.
MELROSE, D. R.: Semen dilution rates in relation to handling technique; Vet. Ree.
64, 124, 1952.

SALISBURY, G. W., J. ELLIOT and N. L. VANDEMARK: Further studies of the
effect of dilution rate on the fertility of bull semen used for artificial insemination;
J. Dairy Sci. 28, 233, 1945.
SALISBURY, G. W.: Fertility of bull semen diluted at 1 : 100; J. Dairy Sci. 29,
695, 1946.

at 1 : 400 with and without sulfanilamide; J. Dairy Sci. 31, 817, 1948.
SWANSON, E. W.: Varying the proportion of egg yolk in dilutors for bull semen;

J. Dairy Sci. 31, 680, 1948.
SWANSON, E. W. : The effect of varying proportions of egg yolk and sodium citrate

buffer in bull semen dilutors upon sperm motility; J. Dairy Sci. 32, 345, 1949.
WILLETT, E. L.: Fertility und livability of bull semen diluted at various levers to

1 : 300; J. Dairy Sci. 33, 43, 195Ü.
WILLET\'J\', E. L. and 0. L. LARSON: Fertility of bull semen as influenced by di-
lution level, antibiotics, spermatozoan numbers and the interaction of these factors;
J. Dairy Sci. 35, 899, 1952.
WILLETT, E. L. : Decline in fertility of bull semen with increase in storage time
as influenced by dilution rate.

EEN VERGELIJKING VAN EEN CITRAAT-VERDUNNINGS-
MIDDEL t.o.v. EEN FOSFAAT-VERDUNNINGSMIDDEL VOOR
STIERENSPERMA,

In tegenstelhng met de meeste andere landen wordt in ons land voor het
verdunnen van stierensperma meer gebruik gemaakt van een fosfaat-
verdunningsmiddel dan van een citraat-verdunningsmiddel. Dit is nog te
meer opmerkelijk, omdat de microscopische beoordehng van stierensperma
verdund met een citraat-verdunningsmiddel veel beter kan geschieden
dan bij verdunnen met een fosfaat-verdunningsmiddel.
Bij verdunning met een citraat-medium kan men de spermiën afzonderlijk
zien en dus ook de beweeglijkheid er van. Bij verdunning met een fosfaat-
medium ziet men niet de afzonderlijke beweging van de spermiën; men
moet de beweeglijkheidswaarneming afleiden uit de meer of mindere
beweeglijkheid van de eidooier-deeltjes en de spermiën tesamen.
De beoordeling van de beweeglijkheid van de spermiën vormt het belang-
rijkste onderdeel van het dagelijkse routine-onderzoek op de geschiktheid
\\an het sperma of het al of niet nog bruikbaar is voor de kunstmatige
inseminatie.

Gezien het éclatante voordeel van een betere beoordeling van de beweeglijk-
heid van de spermiën, werd in een praktijkproef nagegaan of mogelijk het
gebruik van een citraat-verdunningsmiddel minder goede bevruchtings-
resultaten zou geven dan het fosfaat-verdunningsmiddel.

a. Alle 14 stieren, welke op het K.I.-station „De Kempen" aanwezig en
in gebruik waren, werden in de proef opgenomen.

b. De ene helft van ieder ejaculaat werd verdund met het fosfaat-medium,
de andere helft met het citraat-medium. Indien een stier 2 sprongen
verrichtte, werden de ejaculaten samengevoegd, goed gemengd, daarna
in 2 gelijke helften verdeeld en respectievelijk de verschillende media
bijgevoegd. De mate van verdunning was steeds hetzelfde (spht-
sample-method).

c. De citraat-buffer werd door ons zelf samengesteld en had de volgende
samenstelling:

30 gram Citias natricus 2 aq en
3 gram Sulfanilamide werden opgelost in
1000 c.c. Aqua bidestillata (over glas).

d. Voor het fosfaat-verdunningsmiddel¹) werden, evenals voor het ci-
traat-verdunningsmiddel, 2 delen buffer genomen en daarbij één deel
eidooier.

e. Door de inseminatoren werd beurtelings geïnsernineerd met speima
verdund met het fosfaat-medium en het sperma verdund met het
citraat-medium.

1 De in dit experiment gebruikte fosfaat-buffer komt geheel overeen met de
B.300 van de Firma Brocades en Stheemann.

De resultaten van cle inseminaties werden berekend naar dc „niet op-
brekers". 100 dagen na het beëindigen van de maand, waarin de inse-
minaties hadden plaats gevonden, werd nagegaan of de geïnsemineerde
runderen sindsdien opgebroken (—) of niet meer aangeboden waren

O
ifi«

H H
< <

= <A

S H
rt «

oi O
<

W H \'

H < \'
<c <

W t
«

P H

P
O ö

CK
j <

« s
«S

^ t/3

■O,
«

-c

-c
^

In bovenstaande tabel zijn de resultaten van dit onderzoek weergegeven.
In totaal werden in deze proef 7101 inseminaties verricht; n.1. 3673 inse-
minaties met sperma verdund met het fosfaat- en 3428 inseminaties met
sperma verdund met het citraat-verdunningsmiddel.

Het percentage non returns bij gebruik van het fosfaat-verdunningsmiddel
is 50,80; dit percentage bij het citraat-verdunningsmiddel is 54,55.
Bij de beoordeling aan de hand van hét totaal aantal inseminaties blijkt
derhalve, dat de citraat-buffer een beter resultaat geeft van 3,75%. Toet-
sen wij deze cijfers met de x^ methode van Pearson, dan blijkt x^ = 9,84.
Het verschil ten gunste van het citraat-verdunningsmiddel is derhalve in
hoge mate significant (P<0,01).

Bezien wij de resultaten naar de ouderdom van het sperma, dan zien wij,
dat op de le, 2e en 3e dag het citraat-verdunningsmiddel-beter is (hoger
% non returns). Op de 4e dag (en volgenden) zijn de resultaten met het
fosfaat-medium beter. Deze getallen zijn echter zo klein, dat hieruit niets
blijkt. Toetsen wij deze cijfers eveneens met de x^-methode van Pearson
dan blijkt, dat alleen de non return percentages van de 2e dag (x^ = 9,36,
dus P<0,01) significant van elkaar verschillen ten gunste van het citraat-
medium.

Op de 2e dag is ook het grootste aantal inseminaties verricht.
In zijn geheel genomen mogen wij concluderen dat dit citraat-verdun-
ningsmiddel betere resultaten geeft dan de hier gebruikte fosfaatbuffer.

J. C. N. K o k, in zijn artikel: Een enquête over de verdunningsvloeistoffen
voor stierensperrna bij de K.I. van runderen in Nederland, elders in dit
tijdschrift, komt langs een geheel andere weg tot eenzelfde conclusie.
Voor de verklaring van de betere resultaten met de citraat-verdunnings-
vloeistof, moest allereerst nagegaan worden, welke de factoren zijn, welke
in deze 2 verdunningsvloeistoffen verschilden (Kok 1954).
Het onderzoek van de pH en de vriespuntsverlaging (A)^ gaven voor de
in deze proef gebruikte verdunningsmiddelen opmerkelijke waarden.*)

Optimaal zijn (Kok 1954) een pH van 6,75 ± 0,05 en een A van
— 0,550° C. ±: 0,030 (welke overeenkomt met de vriespuntsverlaging van
melk en bloed).

Wij zien dat de pH van het fosfaat-verdunningsmiddel (6,82) vrijwel niet
verschilt rnet de pH van het citraat-verdunningsmiddel (6,78) en dat
beiden bij de optimale waarde liggen.
Bij de vriespuntsverlaging ligt het"anders.

De A van het citraat-verdunningsmiddel (—0,579°C.) is vrijwel gelijk
aan de optimale waarde. De A van het fosfaat-medium (— 0,431°C.)
verschilt belangrijk van de optimale waarde en duS ook van de ^ van het
citraat-medium.

Bezien wij nu nader welke de factoren zijn waarin de media verschillen,
dan zijn dit:

a. In het fosfaat-medium heeft men fosfaat-ionen en in het citraat-
medium citraat-ionen, welke voor de buffering zorgen.

Het is op theoretische grondslagen nauwelijks of niet aan te nemen,
dat de rechtstreekse inwerking van dc citraat- en de fosfaat-ionen op
de spermiën de oorzaak zou kunnen zijn van het gevonden verschil
in de resultaten.

b. Naast de directe ionen-werking, is er een indirecte inwerking van de
fosfaat- en de citraat-ionen op de eidooier mogelijk. Het is zeer waar-
schijnlijk dat dit een factor van verschil geeft.

Immers fosfaat geeft met eidooier een sterke neerslag (de oorzaak van
de moeilijkere microscopische beoordeling van de beweeglijkheid van
het in dit medium verdunde sperma), terwijl citraat met eidooier
slechts een geringe neerslag geeft. Mogelijk worden er door het fosfaat
juist werkzame eiwitten neergeslagen.

Deze factor kan dus mede de oorzaak zijn van de betere resultaten van
het citraat-medium.

c. De vriespuntsverlaging van het fosfaat-medium verschilt belangrijk
van de bij het optimum liggende A van het citraat-medium.
Hieruit blijkt dat de osmotische waarde van het fosfaat-medium beslist
ongunstig is en zeker de medeoorzaak vormt voor de slechtere resul-
taten van dit fosfaat-verdunningsmiddel.

De bevruchingsresultaten van stierensperma, vetdund met een bepaald
citraat-verdunningsmiddel zijn beter dan de resultaten, verkregen met een
bepaald, in Nederland nog veel gebruikt, fosfaat-verdunningsmiddel. Het
verschil ten gunste van het citraat-medium is in hoge mate significant.
K.I.-stations, welke nog een fosfaat-verdunningsmiddel gebruiken, wordt
aanbevolen over te gaan tot het gebruik van een citraat-verduningsmiddel.
Bovendien is dc microscopische beoordeling van de beweeglijkheid van de
spermiën in het citraat-rnedium veel beter mogelijk.

Het is zeer waarschijnlijk dat de ongrmstigc osmotische waarde (gemeten
aan de vriespuntsverlaging) en dc wisselwerking tussen de fosfaat-ionen
en de eidooier in het fosfaat-verdunningsmiddel de oorzaken zijn van de
minder goede bcvruchtingsrcsultaten, vergeleken met die van het citraat-
verdunningsmiddel.

In een praktijkproef werd een citraat-verdunningsmiddel voor stierensperma verge-
leken met een, in Nederland nog veel gebruikt fosfaat-verdunningsmiddcl.
Voor deze proef werden 7101 inseminaties, van 14 verschillende stieren, verricht
(split sample method).

middel zijn beter dan bij verdunning met de fosfaat-verdunningsvloeistof.
Het verschil ten gunste van het citraat-verdunningsmiddel is in hoge mate signifi-
cant {P<0.01).

De vriespuntsverlaging van het fosfaat-medium was —0,431° C.; de A van het
citraat-medium was —0,579° C.

De optimale A van een verdunningsvloeistof is volgens Kok ^— 0,550 ± 0,030° C.
De ongunstige osmotische waarde en de wisselwerking tussen de fosfaat-ionen en de
eidooier (meer neerslag) in het fosfaat-verdunningsmiddel worden beschouwd als de
oorzaken van de minder goede bevruchtingsresultaten, in vergelijking met de resul-
taten van het citraat-medium.

Under field conditions a citrate diluent for bull semen was compared with a phos-
phate diluent. The last one is still manifoldly used in the Netherlands. Both diluents
contained a third part of egg yolk; the pH was 6.8 ± 0.1 in both media. The os-
motic value of this commonly used phosphate egg yolk medium was equivalent to
a freezing point depression (A) of —0.431° centigrade; in the case of the citrate
egg yolk diluent it was —0.579° centigrade. According to Kok, the optimal con-
ditions for sperm survival are constricted to A —0550° ± 0.030° centigrade.
Ejaculates of 14 bulls were used on a split sample base for 7101 inseminations. The
difference in conception rate between both diluents was highly significant (P<0.01)
in favour of the citrate egg yolk diluent. The suboptimal osmotic value of the phos-
phate egg yolk diluent added to the unfavourable interaction between phosphate
ions and egg yolk — manifesting itself in a dense flocculate — are regarded as the
causes of the lesser results obtained with the phosphate egg yolk medium in compa-
rison with the tested citrate egg yolk diluent.

Lors d\'une expérience de pratique on compara un délayage de Citrate pour le sperme
de taureaux avec un dilution de phosphate qu\'on emploie encore beaucoup en Hol-
lande. i
Pour cette expérience on fit 7101 inséminations de 14 taureaux différents (split
sample method).

Les résultats de fécondation du sperme dilué avec le dilution de Citrate sont meil-
leurs qu\'en diluant à l\'aide du dilution de phosphate.

La différence en faveur du dilution de Citrate est essentielle à un haut degré.
(P<0.01).

La rétrogation du point de congélation du médium du Phosphate était de —0,431°
C.; le A du médium de Citrate était de —0,579° C. Le A optimal du liquide de
dilution est selon Kok —0,550 ± 0,030° C.

La valeur osmotique défavorable et l\'interaction entre les ions dc phosphate et le
jaune d\'oeuf (plus de précipité) dans le dilution de Phosphate sont considérées
comme les causes des résultats d\'insémination moins favorables, comparés avec les
résultats du médium de Citrate.

Es wurde eine praktische Untersuchung vorgenommen, um ein Citrat-Verdünnungs-
mittel für Stiersperma mit einem in Holland noch vielfach angewandten Phosphat-
Verdünnungsmittel zu vergleichen.

Für diese Untersuchung wurden 7101 Besamungen von 14 verschiedenen Stieren
vorgenommen (split sample method).

Die Befruchtungsergebnisse des Spermas das mit dem Citrat-Verdünnungsmittel ver-
dünnt wurde, waren bessere, als die bei einer Verdünnung mit der Phosphat-Verdün-
nungsflüssigkeit.

Der Unterschied zu Gunsten des Citrat-Verdünnungsmittels ist auffallend (P<0.01).

Die Gefrierpunktsenkung des Phosphat-Mediums betrug —0,431° C.; die des Citrat-
Mediums —0,579° C.

Nach Kok liegt die optimale A einer Verdünnungsflüssigkeit bei —0,550 ± 0,030°
C.

Der ungünstige osmotische Wert und die Wechselwirkung zwischen den Phosphat-
Ionen und dem Eidotter (mehr Niederschlag) im Phosphat-Verdünnungsmittel wer-
den als Ursache der slechteren Bcfruchtungsresultatc im Vergleich mit den Ergeb-
nissen des Citrat-Mediums angeschen.

KAMPSCHMIDT, R. F., MAIJER, D. T., HERMAN, H. A. and DICKERSON,
G.E. 1951. Viability of Bull Spermatazoa as Influenced by Electrolyte Concen-
tration, Buffer Efficiency and Added Glucose in Storage Media. Journ. of Dairy
Science 33, 45, 1951.
KOK, J. C. N. (1954). Het vergelijken van spermaverdunningsmiddelen in de

praktijk. Tijdschrift v. Diergen. 1954. Blz. 822.
KOK, J. C. N. 1954. Optimale pH en vriespuntsverlaging van verdunningsvloei-
stoffen voor stieren-sperma (mondelinge mededeling).
SNEDECOR, G. W. Statistical methods.

KOK, J. C. N 1957. Een enquête over de verdunningsvloeistoffen voor stieren-
sperma bij de K.I. van runderen in Nederland. Tijdschrift voor Diergen. 1957.
Blz. 187.

l\'it het Laboratorium van de Gezondheidsdienst voor Dieren in
Noord Holland.
Directeur: D. Rempt

IETS OVER DE KWEEK VAN BRUCELLA ABORTUS-BANCi-
BACTERIËN ITIT RUNDERMELK MET DE DAARBIJ GEBRUIKTE

Wanneer men de literatuur nagaat over dit onderwerp, dan blijkt deze
dermate groot, dat slechts een keuze hieruit gerechtvaardigd moge zijn.
Daarom zal geen volledig overzicht gegeven worden, doch het is wel
nuttig de mededelingen van de belangrijkste onderzoekers en de door hen
gebezigde bodems hieronder de revue te laten passeren.
In 1896 ontdekte Bern hard Bang de abortusbacil van het rund. Aan
zijn medewerker S t r i b o 11 werd de uitvoering van het bacteriologische
werk overgelaten. Deze kweekte de bacteriën in 1897 in serum-gelatine-
agarbuisjes en wel als schud-cultures, welke zich door een typische zónc-
groei kenmerkten.

De zóne bleek ongeveer 1 cm onder de oppervlakte van de bodem te
liggen en was 1 — lyi cm. breed.

In 1909 werd door de Engelse Abortus-commissie de bodem van S t r i -
bolt verbeterd en zo ontstond de serum-agar-gelatine-bodem, waarin ge-
lijke delen serum en agar-gelatine voorkwamen.
Later werd daaraan nog glycerine toegevoegd.

Alice G. Evans (1915), die met dergelijke platen werkte, zag een
zeer goede groei.

In 1920 vervaardigde S t a f s e t h een miltinfuusplaat en een leverinfuus-
agar, waarop een weelderige groei voorkwam.

Huddlesoni (1920) verbeterde de leveragar en voegde er in 1927
gentiaanviolet aan toe, zódanig, dat de eindconcentratie 1 : 10.000 werd.
Van der Hoeden2 (1929) deed een onderzoek naar het voorkomen
van Brucellabactcriën in melk en boter door middel van cavia-inspuitingen.
Na 6 - 9 weken werden de cavia\'s gedood en het scrum onderzocht op
anti-stoffen. De sneevlakte der organen werd uitgestreken op Huddleson-
agar en op glycerine-vleesbouillon-agarplaten.

Laatstgenoemde plaat deed in geen enkel opzicht onder voor dc meer ge-
compliceerde Huddleson-bodem.

In het jaarverslag over 1932 der Rijksseruminrichting lezen wij, dat
T e r p s t r a in Nederland een bodem ontwikkelde.

Deze auteur, ging dc literatuur na en merkte op, dat er vele onderzoekers
naar goede media gezocht hadden en dat er diverse voorschriften ver-
schenen waren.

Aan de bodems werden allerlei stoffen toegevoegd, amnoinvocht, ascites-
vocht, serum, lever, bouillon, glucose, glycerine etc.

Daarna kwamen de kleurstoffen, welke groeiremmend op de verontreini-
gende bacteriën moesten werken.

Ook de pH en het gasmengsel, waarin de groei plaatsvond, werden uit-
voerig bestudeerd.

T e r p s t r a kwam op dc gedachte uierweefsel aan de bodem toe te
voegen. Daartoe werd een gaaf runderuier fijngewreven, waarna enige
ölagen macereren in de ijskast volgde.

Het uiersap werd gefiltreerd door een bacteriefilter en daarna vermengd
nnet agar en runderseruni, waarvan platen gegoten werden. Volgens het
verslag bleek de bodem zeer gevoelig te zijn voor de kweek van Brucella-
bacteriën uit melk.

Van Oijen en Hofstra^ (1934) brachten een rapport uit, in
oipdracht van de Brucella-Bang-Commissie, over het besmettelijk verwer-
p)eii. Gecultiveerd werd op een serum-agarbodem en op de Huddleson-agar.
Er werden kwartiermonsters genomen van de laatste stralen. De melk
ziette men een nacht in de ijskast om op te romen en met een spatel werd
een flinke hoeveelheid room op de media uitgewreven.
Daarbij bleek, dat de serum-agarbodem onbruikbaar was door de vele
verontreinigers welke tot ontwikkeling kwamen.

Met de Huddleson-agar vond Van O ij e n vele negatieve resultaten bij
monsters, welke bij de cavia-proef abortusbacteriën bleken te bevatten.
H O f s t r a kwam op het denkbeeld aan de serumagar gentiaanviolet toe
te voegen. Met die combinatie gelukte het hun meer positieve dieren op
te sporen.

In de loop van het onderzoek van Van O ij e n en H o f s t r a werd de
concentratie van het gentiaanviolet nagegaan. Het resultaat was dat
I : 100.000 werd aangehouden.

De platen bebroedde men 7 dagen in een koolzuuratrnosfeei.
In Friesland werd door V e e n b a a s 4 (1935) de serum-agar-gentiaan-
violetbodem gebruikt voor het kweken van materiaal uit ontijdig geboren
vruchten.

Voor de melkkweek prefereerde Veenbaas de Huddleson-agar.
Later werkte men in Friesland met een bodem, welke was samengesteld
uit 3 % Tryptone-glucose-extract-agar \\\'an de Difco-laboratories, waaraan
werd toegevoegd 10% paardeserum, 1 : 200.000 gentiaanviolet en 1,5%
gistautolysaat, „Vitam-Bact" geheten.

Omtrent het melkonderzoek zegt H u d d 1 e s o n, dat de spenen met een
steriele doek worden afgewreven, waarna uit elk kwartier de eerste stralen
weggespat worden. Vervolgens verzamelt men uit de beide achterkwar-
tieren ongeveer 15 ml. melk (± 7,5 rnl. per kwartier) in een steriel flesje;
op dezelfde manier gaat men te werk bij de voorkwartieren, De melk wordt
24 uur weggezet in de ijskast om op te romen. Hierdoor komen de meeste
bacteriën in de roomlaag terecht.

0,1 tot 0,2 ml. room wordt afgepipetteerd en op de oppervlakte van elk
der twee Tryptose-agar-kristalviolet-( 1 ; 1.000.000) platen gebracht.
Onder draaien van de plaat wordt met een steriele rechthoekig omgebogen

glasstaaf de room over de bodem uitgewreven. Bebroed wordt gedurende
5 dagen bij 10 % COg-atmosfeer.

Terpstra en Akkermans\'\' (1955) maken melding van een aan
dc gang zijnd onderzoek over de kweek van abortusbacteriën uit melk.
Hieruit blijkt, dat de cultuurproef beter is dan de dierproef en dat er
verschillen bestaan tussen het kweken uit room en uit het sediment. Hun
voedingsbodem is Tryptose-agar met kleurstoffen, paardeserum en peni-
cilline.

R u O s c h 8 (1949) voltooide een dissertatie over het isoleren van abortus-
bacteriën uit melk. Hij vergeleek de leverinfuusagar met 1 : 700.000 gen-
tiaanviolet en 1 E-penicilline per ml. voedingsbodem met een cotyledonen-
perssapagar.

De eerste bodem voldeed beter en viel in vergelijking met de dierproef
ook gunstiger uit.

R u o s c h neemt koemonsters en wel aanvang.smclk, ongeveer 20 ml. jjer
flesje; na 1 etmaal opromen wordt met een grote oese wat room op de
plaat gebracht, waarna uitgespateld wordt.

In het bovenste deel van dc roomlaag bevinden zich de meeste abortus-
bacteriën.

De onderste roomhelft is even arm aan bacteriën als de onderstaande melk-
kolom.

SackmannO (1953) promoveerde, evenals R u o s c h, bij Prof. Hess
in Zürich; ook dit onderzoek gebeurde aan het Vcterinair-bacteriologisch
Instituut van de Universiteit Zürich.

De Tryptose-agar van Difco met 1 : 625.000 gentiaan\\ iolct en 5 E. peni-
cilline per ml. bodem wordt hier als medium gebruikt.
De platen worden dik gegoten en 48 uur voorgedroogd bij 37° C.
Sackmann neemt koemonsters van de laatste stralen omdat die het
meest bacterierijk zijn. Uit alle kwartieren wordt evenveel melk genomen,
welke in een flesje van 40 ml. wordt opgevangen.

De stallucht herbergt veel zwevende schimmelsporen. Niettegenstaande de
grootst mogelijke hygiëne bij de melktechniek en ondanks de gentiaan-
violet- en penicilline-toevoeging aan de bodem is de groei van schimmels
bij het bebroeden niet tegen te gaan.

„Het schiinnielgevaar is een groot nadeel van het cultureel onderzoek",
aldus Sackmann.

De melk wordt in een kist waarin zich droogijs bevindt naar het labora-
torium vervoerd, een ABR-onderzoek en een snelagglutinatie worden ge-
daan, daarna volgt 2 x 24 uur verblijf in de ijskast.

Na deze 48 uur opromen is dc hoeveelheid room maximaal en van een
vaste consistentie.

Op deze manier kan de lichtste uierinfectic cultureel worden opgespoord.
Van ieder monster worden 2 platen geënt en uitgespateld, zoals boven
beschreven. In een speciale, luchtdichte stoof, waarin CO^ geleid kan
worden, met silicagel als droogmiddel, worden de culturen gedurende
5 dagen bebroed.

De uitscheiders worden aan het kantonale controlcstation gemeld en er
volgt een melkafleveringsverbod.

Er waren 6,8% d.i. 1767 dieren positief. Hiervan bleken er 780 met de
melk abortusbacteriën uit te scheiden (44%).

Uitgaande van de totale hoeveelheid runderen zijn er dus 3 % uit-
scheiders gevonden.

Dat de Tryptose-agarplaat weer concurrentie gekregen heeft, blijkt reeds
uit dcTcchnical Report Series lo^ waarin gezegd wordt, dat de
Tryptose-media overal ter wereld gebruikt worden, doch dat er met be-
paalde partijen onbevredigende grociresultaten geboekt worden; daarom
wordt door verscheidene onderzoekers o.a. aan deAlbimi-media de
voorkeur gegeven.

Burgisserii (1954) doet een onderzoek naar het \\oorkomen van
Brucella-bacteriën in melk op het zgn. „Milieu-W", hetwelk werd samen-
gesteld door Kuzdas en Morse.

Het W-medium bestaat uit Albimi-agar waaraan wordt toegevoegd poly-
my.xine, actidione, bacitracine, circuline en kristalviolet.
Het medium onderdrukt schimmels en vele saprofieten.
B a u m g a r t n e r 12 (1955) vergelijkt de Tryptose-agar-penicillineplaat
met de W-plaat door roomentingen van busmonsters, toegezonden koe-
monsters en zelfvei zamelde monsters uit te voeren.

Speciaal wordt gelet op eventuele remming van de groei der abortusbac-
teriën door de antibiotica, die zijn toegevoegd om de verontreinigende
flora te onderdrukken en er wordt nagegaan of de abortus-bacteriën in
dit medium voldoende stoffen kunnen benutten voor een goede groei.
Uit de parallelproeven blijkt, dat schimmels en verontreinigcrs zich op dit
milieu weinig thuisvoelen en aanzienlijk geremd worden voor zover ze tot
groei komen.

De beoordeling der platen op abortusgroei wordt er niet door gestoord in
tegenstelling tot dc Tryptosc-platen, waarvan 5 — 7 % verontreinigd
was en die niet of zeer moeili jk meer te beoordelen waren.
Milieu W bleek ook betere groeivoorwaarden te bieden aan de Brucella-
bacteriën, terwijl remming door de toevoegingen niet aantoonbaar was.
B a u m g a r t n e r pleit voor een omschakeling op dit medium.
R e n o u x beveelt in plaats \\ an kristalviolet het zgn. aethylviolet aan en
noemt dit: „Medium WE"!

Het verschil blijft echter binnen de fouteugrenzen en een nadeel vormt de
practisch kleiuloze kolonie, die moeilijk te onderscheiden is tussen de
vele vetdruppeltjes.

H O s g r a deelde ons onlangs mede, dat voor de kweek van Brucella
melitensis uit verontreinigd materiaal PWE en WE/5-platen samengesteld
werden. Bij deze platen lopen de hoeveelheden polymyxine uiteen, terwijl
beide aethylviolet als kleurstof hebben.

Toen de melkkweek in ons land weer popidair begon te worden, zijn ook
wij in Juli 1955 het onderzoek begonnen en wel met Tryptoseplaten,
waarin penicilline gedaan werd.

Gedurende de zomermaanden met de motisternaine in de buitenlucht vol-
deed de TA-bodem goed.

Gelijktijdig ontvingen wij bezoek van een Portugees Collega, M. M o r e i -
ra Jacob, die de Albimi-agar beslist een betere voedingsbodem voor
Brucella vond.

Zo kwamen in November 1955 onze eerste W-platen gereed, echter van
een iets andere samenstelling, daar circuline in vele landen niet verkrijg-
baar is.

B a u m g a r t n e r heeft inmiddels ervaren, dat het weglaten ervan geen
opvallende verschillen in Brucellagroei en geen toename van het aantal
verontreinigers tengevolge heeft.

In plaats van het kostbare bacitracine hebben wij penicilline gebruikt.
Onze W-plaat ziet er als volgt uit:

1 1. Albimi-agar, 6000 E. polymyxine-B-sulfaat, 100 mgr. actidione, 2000 E.
penicilline, 1 : 500.000 kristalviolet, 30-40 ml. paardeserum.
Aanvankelijk namen wij kwartiermonsters van de laatste stralen. Indien
men 2 platen per kwartier neemt, wordt één en ander te kostbaar, terwijl
de monstername en de verdere bewerking voor massa-onderzoek te om-
slachtig wordt.

Na een serie vergelijkingsproeven tussen kwartiermonsters en koemonsters
zijn wij tot de koemonstername overgegaan en wij volgen de onderstaande
werkwijze:

Als de melker de koe bijna „uitheeft", verzamelt onze assistent, die de
melktechniek en het steriel opvangen goed beheerst, uit alle kwartieren
ongeveer evenveel melk in een flesje, totaal ongeveer 30 ml.
De spenen zijn tevoren met alcohol schoongemaakt en men wacht, tot
ze volkomen droog zijn.

De melk wordt 2 x 24 uur in de ijskast bewaard, daarna wordt met behulp
van een pipet Pasteur, welke bevestigd is aan de waterstraalpomp alle
onderstaande melk weggezogen.

De room zakt dan op de bodem en met een gemodificeerde Pastcurse pipet
wordt alle room opgezogen en op 3, eventueel 4, W-platen gebracht.
Hierna volgt uitspatelen, onder draaien van de plaat, met een omgebogen
glasstaaf.

In weckglazen van 3 1. inhoud met op de bodem silicagel worden in een
10 % C02-atmosfeer de platen 5 dagen bebroed; de glazen worden ge-
dicht met een rubberring en een metalen sluitbeugel.

Het verdient aanbeveling de negatieve platen na de bebroedingsduur nog
eens opnieuw uit te .spatelen en een tweetal dagen na te broeden.
Op deze manier geeft een kolonietje, dat door de vele vetdruppeltjcs over
het hoofd gezien zou kunnen worden, nog een positieve bevinding.
Wij hebben de indruk, dat volgens de bovengeschetste werkwijze, in massa-
onderzoek toegepast, zelfs dieren, die weinig bacteriën uitscheiden, opge-
spoord worden.

Vaak zijn slechts uit één kwartier de bacteriën te kweken.
Dat sommige stammen niet groeien, is ook in de literatuur te vinden.
Er zijn namelijk abortusbacteriën, welke door geringe concentraties peni-
cilline geremd worden; ook zijn cr stammen, welke op de zuivere tryptose-
plaat niet groeien, doch wel op de bloedplaat en die soms alleen door de
dierproef aantoonbaar zijn.

1. De Rrucella-abortus Bang-bacteriën vinden in dit milieu alle noodzake-
lijke factoren voor een snelle groei aanwezig: de kolonies zijn voldoende
groot en gemakkelijk tc herkennen.

2. Remming door dc antibiotica werd niet gezien. Hetgeen hierboven
werd gezegd over groeiremming van bepaalde stammen blijkt inhaerent
te zijn aan de groei op voedingsmedia in het algemeen.

3. Schimmels en vele saprofieten worden in hun groei sterk geremd ofwel
totaal onderdrukt.

Als voorbeeld moge het bedrijf dienen, waar we monsters verzamelden
terwijl dc koeien hooi kregen en waarvan alle TA-platen door schimmel-
groei niet te beoordelen waren. Op de van dezelfde monsters uitgestreken
W-platen kwam practisch geen verontreiniging voor en deze waren wèl
geschikt voor een juiste interpretatie.

Met behulp van W-platen werd een onderzoek ingesteld bij de runderen
van leveranciers, die „ABR-positieve bussen" hadden bij het fabrieksonder-
zoek.

Van deze bleken er 11 of 26,8 % één of meer positieve bussen te hebben.
Op deze 11 bedrijven werden alle runderen bemonsterd, in totaal 207, en
de volgende melkmonsters genomen:

Kwartiermonsters voor het ABR-onderzoek en de plaatmethode,
mengmonsters voor ABR-onderzoek, plaatmethode en streptokokkenkweek,
mengmonsters van de laatste stralen voor de kweek van Brucellabacteriën.
Alle ABR-positieve melkmonsters werden verdund met negatieve melk in
de reeks van 1/2 tot en met 1/128.

Van deze verdunningen worden weer ringreacties beoordeeld.
In het volgende staatje kan men enkele resultaten zien:

Van 3 runderen waren de ringreacties van de mengmonsters negatief,
doch één of meer van de kwartieren hadden een positieve ABR-reactie.
Uit één van deze 3 mengmonsters groeiden toch Brucellabacteriën.

De onderverdeling van de gecultiveerde monsters is als volgt:
ABR: Aantal: Uitscheiders:

Geen enkele van de 252 gebruikte VV-platen was verontreinigd, een enkele
saprofiet en af en toe een kleine schimmelkolonie was alles wat wij
tegenkwamen.

Van de 84 mengmonsters was slechts 26 maal de plaatmethode met ont-
roomde melk positief; hiervan groeiden er 23.

Van de bovengenoemde ingezette verdunningen waren er 24, welke niet
verder gingen dan I : 4; hiervan groeiden er 7, d.i. 29 %.
Van de 43 verdunningen, welke ABR-positief waren in de reeks 1 : 8 tol
1 : 128 groeiden er 27, d.i. 63 %.

Van de gegroeide kolonie wordt een Grampreparaat gemaakt, dc H^S-
ontwikkeling nagegaan en dc groei onder gewone omstandigheden en onder
10 % C02atmosfeer beoordeeld; rr wordt geagglutineerd met een Brucrlla-
abortus-Bang-serum met hoge titer in vergelijking met een normaal scrum.
We hebben in Noordholland geen strain 19, doch alleen Brucclla abortus
Bang uit dc uiers gecultiveerd. Met stam L wordt hier practisch niet geënt.
Heeft het opsporen van de uitscheiders, hetzij door onderzoek \\an na-
geboorten, ontijdig geboren vruchten of melk zin?

H e s s 13 rneent op grond van dc onderstaande cijfers deze \\ raag bevesti-
gend te moeten beantwoorden.

Hij is de mening toegedaan, dat met de melk abortusbactcriën op het
stro terechtkomen, welke verantwoordelijk zijn voor een stalbesinctting.
Bovendien kunnen vanuit de besmette uier dc bacteriën dc uterus opnieuw
besmetten met als gevolg abortus.

In het kanton Zürich is door het opsporen en opruimen \\an hactciic-
uitscheiders de infectie in één jaar met 50 % gedaald.
Hess vermeldt 9500 bedrijven met 48.000 runderen. In 1952 waren
14% van deze bedrijven besmet, in 1953 nog 7 %.

Het aantal besmette dieren daalde van 5,5 % tot 2,7 % door dit onderzoek,
men dient meerdere malen te kweken, daar dc uitscheiding intermitterend
is.

Sinds 1 Jainiari 1954 is in heel Zwitserland het opsporen van rcagccrdcrs
en het elimineren van de uitscheiders verplicht geworden.

Bernard Bang ontdekte in 1896 de .M)ortus-ba( il van liet rund. De eerste cul-
tuur gelukte aan zijn medewerker S tri bolt in 1897. Van 1897—19.56 zijn vele
bodems aangegeven voor het kweken van Brucella abortus-bacteriën \\iit rundermelk en
ander materiaal. Voor de melkkwcek blijken vooral tijdens dc stalperiode schimmels
en verontreinigers een handicap te zijn.

Ook de veel gebruikte Tryptose-agarplatcn met penicilline hebben dit nadeel.
Een wezenlijke verbetering werd pas bereikt toen het „W-niediuni" voor het kweken
van Brucella-bacteriën uit melk in gebruik genomen werd.

Brucella abortus the causative organism of infectious abortion of cattle was first
described as a „Bacillus" by Bernard Bang in 1896.

His co-worker St r i b o 1 t isolated the first culture in 1897. I\'\'roiu 1897 19,56 many
media have been prepared for the i.solation of Brucclla bacteria from milk and other
infective material.

During the i>(ablc-pcriod, however, while cultivating cow\'s milk moulds and other
pollutions arc a serious drawback.

Even the often used Tryptose-crystal violct-agarplates with addition of jjcnicilline
have this disadvantage.

The introduction of „medium \\V" for demonstration of Brucclla in milk gave an
essential correction.

On sait que c\'est Bernard Bang qui, en 1896, a découvert la bacille responsable
de la brucellose bovine.

Son collaborateur S t r i b o 1 t a réussi d\'isoler la première culture en 1 897.
De 1897—1956 beaucoup de milieux ont été indiqués pour la culture microbienne
à partir de la crème et des matériaux infectes.

Surtout pendant la période d\'étable des moisissures et des germes banales forment
un handicap. Les plaques de gélose à la tryptosc avec adjonction de violet de cristal
et de pénicilline souvent employées ont aussi ce désavantage.

L\'efficacité dc méthode d\'examen a été perfectionnée quand le „Milieu W" pour
la mise en évidence des „brucella" est lancé.

Bernhard Bang hat in 1896 den Erreger des seuchenhaften Verwerfens der
Kühe entdeckt.

Die erste Kultur gelang seinem Mitarbeiter Stribolt in 1897. Während 1897—
1956 sind viele Nährböden angegeben zur Nachwcis von Brucclla-abortus Bakterien
aus Rindermilch, Feten u.s.w. Besonders seit der Stallperiode ist die Reinzüchtung
von Brucellen aus Milch wegen der Verunreinigung mit Schimmelpilzen und anderen
Frcmdkeimen ein Hindernis.

■Auch die oft benutzten Tryptosc-Kristallviolct-Agar-Flattcn mit Penicillinzusatz haben
diesen Nachteil.

Eine wesentliche Verbesserung ist erst erreicht worden als das „Milieu-W" zur Züch-
tung von Brucellen angewendet wurde.

1. HUDDLESON, I. F., HASLEY, D. E. and TORREY, J. P., Journal of Infec-
tious Diseases, 1927, 40.

3. V.\\N OIJEN, C. F. en HOFSTRA, K., Fijdschrift voor Diergeneeskunde 61,
1934.

7. TERPS l\'RA, J. I. en AKKERMANS, J. V. W. M., \'Fijdschrift voor Diergenees-
kunde 80, 1955.

8. RUOSCH, W., Beitrag zur Züchtung von Brucella abortus aus Milch. Diss.
Zürich 1949.

9. S.ACKMANN, W., Die Bedeutung der chronischen \'Ficrscuchcn für die Milch-
wirtschaft, Diss. Zürich 1953.

13. HESS, E., Office International des Epizootics. Tome XLII-Um 1954, 22c Ses-
sion.

Zolang runderen om de melk gehouden zijn, bedreigen uierontstekingen
de produktiviteit; wat wij van een ontsteking gewaar worden is een strijd
tussen het afweermechanisme van het lichaam en de schadelijke invloed,
die tot de abnormale toestand heeft geleid. Soms wint dc schadelijke in-
vloed het — dood, of vernietiging van een deel van het lichaam (b.v. uier-
kwartier) — soms wint het lichaam — totaal herstel van de functie —
soms ontstaat een evenwicht, dat labiel kan zijn en waarbij een gedeel-
telijk functieherstel optreedt.

De oorspronkelijke functie van de uier is dc melkafscheiding na de ge-
boorte van het jong, totdat de melkvoeding geleidelijk door de plantaardige
wordt vervangen. Door deze melkgift tot omstreeks 300 dagen na het af-
kalven uit te strekken is aan het begrip normale functie wel een zeer grote
uitbreiding gegeven.

Collega F r e n s heeft in een uitstekend referaat van recent onderzoek
enkele belangrijke factoren die een rol spelen bij de melkafscheiding be-
licht, waaruit blijkt, dat een constant, door de voorkwab van de pijnappel-
klier geproduceerd hormoon (prolactine) de melkvorming reguleert, d.i.
dus een doorlopend proces. Aan de andere kant scheidt de achterkwab van
dezelfde klier een hormoon uit (oxytocinc) dat de melkafscheiding gelijk
een druk-op-de-knopsystcem tot stand brengt. Prikkels als tijd van melken,
gerinkel van mclkgcreedschap, voorbehandeling van uier en spenen stellen
het systeem in werking, waarop de ontlading van de geproduceerde melk
\\\'olgt. Schadelijke prikkels die schrik of pijn veroorzaken, doen daaren-
tegen dc bijnier een hormoon uitscheiden (het adrenaline), waardoor de
melkafgifte plots stagneert (de koe trekt de melk op). Het is een groot won-
der te achten, dat de prikkels tot melkvorming zich zo lange tijd gedu-
rende de dracht voordoen en we hebben ons hierbij tc realiseren, dat deze
situade het evenwicht van het gehele stofwisselingsproces — in de ruimste
zin opgevat — zwaar op de proef stelt, waarbij wij ons kunnen indenken
dat schadelijke prikkels gemakkelijk dit koorddan.scrscvenwicht kunnen
verstoren.

Welke schadelijke prikkels worden aansprakelijk gesteld voor het optreden
van nierziekten? Met het opsommen van een aantal zijn we niet uit dc
moeilijkheid om voor elk geval met zekerheid vast te stellen of deze of gene,
of een combinatie verantwoordelijk is voor het optreden van de afwijking.
Maar in de lange jaren gedurende welke men gezocht heeft naai\' het op-
sporen van deze schadelijke werkingen, is men wel tot zekere \'conclusies
gekomen.

Voornamelijk door het ontdekken van de verschillende bactericn en het
onderscheiden van bepaalde vormen van uierontsteking, heeft men een
flinke vordering gemaakt. Men weet thans, dat de specifieke bacteriën
die uierontstekingen veroorzaken, onder ongunstige omstandigheden van

verschillende aard hun giftige werking veel sneller ontplooien en zich in
een ontzaglijk tempo vermeerderen.

De meeste onderzoekers zijn het er (overigens) wel over eens, dat uieront-
stekingen voor het grootste percentage tot stand komen na het binnen-
dringen van bacteriën via het slotgat; hiermee wordt bij de bestrijding van
nierziekten gerekend.

c) het ontstaan van hanguiers; bij deze laatste groep zijn zeker ook
familiaire factoren in het spel.

d) het gemakkelijker optreden van voedingsstoornissen en het daar-
bij optreden van diarreeën.

a) door betrappingen: hanguiers, lange spenen, slechte klauwver-
zorging, te weinig ruimte op de stand, werken deze beschadigin-
gen in de hand (een koe kan zich zelf ook op de spenen trappen,
b.v. alleenstaande koeien met lange klauwen).

c) bij handmclken is het bekend, dat slecht uitmelken het optreden
van mastitis in de hand werkt.

d) bij machinemclken: het slecht reinigen en ontsmetten van de
van de machine brengt grote risico\'s mee. Een wisselend vacuum,
dat o.a. veroorzaakt kan worden door verstopte leidingen ol kle-
verige ventielen kan aanleiding zijn tot het optreden van ont-
stekingen. Het gebruik van te conisch toelopende tepelhouders
kan speenkneuzing, veroorzaken, omdat hierbij de speenhuid op-
gestroopt wordt en de speenpunt klem komt te zitten. Fouten in
het regelventicl (hard vacuum) geven aanleiding tot hamer-
spenen, rode of gele spenen met gezwollen speenuiteinden.
Belangrijk is ook, dat oude tepelhouders barsterig worden cn
zeer moeilijk zijn te reinigen cn tc ontsmetten; tijdige verwisse-
ling is dus strikt noodzakelijk.

IV. Erfelijke bepaalde factoren, zoals de neiging een hanguier te krijgen.
Het weekmelk zijn: de spenen blijven gemakkelijk nat en waar het
euvel zo ernstig is dat melk uitgelegen wordt, is ook hier de kans op
het onstaan van uierafwijkingen groot.

V. Slechte stallingen: te koude ligging, niet te ontsmetten standen, een
te geringe stalbreedte per rund; zo is uit Deense onderzoekingen be-

kend, dat bij een stalbreedte onder de meter het aantal mastitis-
gevallen groter is dan bij grotere maten.

VI. Slechte huid- en wondverpleging: wonden aan de tepels vereisen de
meeste zorg omdat twee keer per dag dc wond door het melken ge-
irritcerd wordt. Vette tepelzalven zijn uit den boze vanwege aan-
klevend vuil.

VII. Schadelijk zijn ook insecten als vliegen, die azen op etter en melk,
zich hiermee volzuigen en daarna op het slotgat van andere runderen
hetzelfde spel voortzetten. Engelse en Deense onderzoekers vonden
de monddelen van vliegen sterk bezet met bacteriën die bij uier-
ontstekingen worden gevonden, o.a. die van zomerwrang van droge
koeien en fokkalveren.
VIII. Een onevenwichtige voeding, die diarreeën in de hand werkt, doet
vooral omstreeks de kalftijd de kans op het ontstaan \\an uierontste-
king sterk toenemen.

De mastitisverwekkende bacteriën komen veeKuIdig in de natuur voor en
worden vaak op tepels en melkershanden aangetroffen, een feit, waarmee
we in de bestrijding rekening moeten houden.

Hoewel hij sommige vormen van uierontsteking het leven van het dier in
gevaar is, voornamelijk bij die, veroorzaakt door coli- en ])yogenesbaci]len,
is het in dc meeste gevallen alleen de vernietiging van het uierweefsel en
zijn het de besmettingskansen, die dc aandacht van de bestrijders eisen;
in die gevallen spelen verschillende soorten streptokokken en stafylokok-
ken een grote rol. Ook de bacterie, die abortus Rang veroorzaakt, kan een
uicrafwijking geven, hoewel het vaker voorkomt dat deze ontsteking voor
de eigenaar geen aanleiding geeft tot enige klacht over afwijkende melk.
Een aantal gevallen, vooral van streptokokkenmastitis, kan na een behan-
deling ogenschijnlijk genezen, terwijl cr diep in het uicrweefsel haarden
overblijven die zo nu en dan aanleiding tot hernieuwd optreden geven; bij
de bestrijding in georganiseerd verband hebben we ook hier rekening mee
te houden.

Het onderzoek oj) dc oorzakelijke bacterie, dat met het oog op een speci-
fieke behandeling vereist i.s, ge.schicdt nog altijd het best door een (dure)
kweekmethode; in het laboratorium van de Gezondheidsdienst voor Dieren
in Overijssel hebben w(< het onderscheid tussen de verschillende mastitis-
verwekkende bacteriën op een vrij eenvoudige wijze kunnen maken. FLis
\\oor dc kweekmethode is een deskunditre monstername, die door de dieren-
arts of een daartoe opgeleid persoon dient te geschieden.
Daar cén van de meest\'voorkomende streptokokkenvaricteiten goed naar
})enicilline luistert is het u.sancc, direct na de monstername een grote dosis
penicilline in het tepelkanaal uit te drukken; het effect ervan dient na
enige tijd door een nieuwe monstername te worden gecontroleerd; inmid-
dels is uit de kweek dan wel gebleken of inderdaad de penicillinegevoelige
bacterie oorzakelijk was. Uit massale penicillinebehandelingen in het bui-
tenland is komen vast te staan, dat het aantal uierontstekingen door ]x-ni-
cilline-ongevoclige bacteriën en zelfs door gisten en schimmels tociu-emt.
Deze feiten geven een sterke aanwijzing tegen een roekeloos gebruik van
penicilline en zeker, als dit van onbekende herkomst is en (of) ondeskundig
wordt ingebracht. Gelukkig staan de dierenarts andere antibiotica ter be-
schikking, die ook vele andere mastitisverwekkers aantasten, maar de op-

timistischc vpivvachtiiigen, dat met liet gebruik van dc antibiotica het
inastitisproblecm tot het verleden zou gaan behoren, zijn inmiddels geluwd;
het misbruik dat van jjcnicilline gemaakt wordt vraagt integendeel bezin-
ning op het geiiele probleem en in het bijzonder op de hygiëne in de ruimste
betekenis.

Het is een onloochenbaar feit, dat op verschillende bedrijven de mastitis
een groot probleem is, waarbij practisch alle koeien die twee keer en vaker
gekalfd hebben zijn betrokken, terwijl op andere de uierontsteking zich
beperkt tot enkele gevalleti. Hiertussen ligt dc mate van besmetting van
de overige bedrijven.

Wordt onze hulp ingeroepen voor deze moeilijke bedrijven, dan volgt een
bezoek waarbij het optieden van uierontsteking per koe en per kwartier
in tijdsorde wordt vastgelegd en wordt eeti onderzoek van de uier ingesteld
en worden kwartiennonstcrs genomen. Hierbij blijkt steeds weer, dat
koeien, die door de eigenaar normaal worden genoemd, soms in alle kwar-
tieren de uierziekte veroorzakende bacteriën herbergen, zodat één of meer
van dc genoemde schadelijke factoien voldoende zijn om het beeld van de
uierziekte op te roepen, terwijl anders/.ijds deze runderen als verspreiders
kunnen optreden.

Alleen als de eigenaar bereid is de adviezen op te volgen, wordt tezamen
met de praktizerende dierenarts het bcstrijdingsschema opgesteld. Bij alle
kwartieren die voor behandeling in aanmerking komen, wordt deze met
dc daartoe geëigende middelen ingesteld. Dieren die een permanent ge-
Naar vormen voor de veestapel moeten verwijderd worden of zodanig af-
gezonderd gehouden (b.v. tot een mclklijst voltooid is) dat ze geen gevaai\'
opleveren.

Dc wijze van melken moet vaak gecorrigeerd worden, b.v. met volle hand
melken, droog melken. .Soms moet tijdelijk de machine voor een deel van
de koeien worden uitgeschakeld. Het kan wenselijk zijn dc vrij bevonden
(meest jonge) runderen met een aparte machine tc melken.
Ook moeten de runderen in de eerste tijd in dc volgorde worden gemolken,
die door ons wordt voorgeschreven. Na een maand volgt een nieuw kwar-
tiermonstcronderzock; zonodig woidt dit met langere tussenpozen herhaald.

Aangeraden wordt met een in iauwwar^ne chloorblcekloogoplossing ge-
doo])te en uitgewrongen doek de uiers en sjjenen schoon te vegen voor het
melken cn deze doek daarna weer in dc oplossing te leggen. Na ongeveer
zes koeien moet een frisse oplossing worden gebruikt. Na het melken moet
men de spenen in ontsmettingsvlocistof dopen en afdrogen en waar nodig
puisten en kloven behandelen. Ren nict-vettc, desinfecterende pasta is hier-
voor aangewezen.

Zo enigszins mogelijk moeten dc ligging en de stalling aangepast worden
aan dc daartoe door ons tc stellen eisen. Inzake fouten, die aan de melk-
machine kunnen kleven, waardoor afwijkingen kunnen ontstaan, wordt,
voor zover wij ze niet kunnen beoordelen, naar technici verwezen.
Het aankopen van oude koeien wordt afgeraden, omdat hier vaak dieren
bij zijn, die verkocht zijn, omdat ze aan mastitis hebben geleden of er
vatbaar voor zijn. Worden op deze bedrijven de versterkte adviezen niet

opgevolgd, dan zien we steeds nieuwe gevallen optreden. Overigens lukt
het op deze wijze verschillende bedrijven van de ziekte te bevrijden.

Lezen we de cijfers van de verliezen aan melk, die door deze aandoeningen
optreden en zien we daarnaast dc gunstige resultaten, die behaald vvoiden
hij een effectief uitgevoerde bestrijding, dan moeten we deze vraag met
volmondig ja beantwoorden.

Het melkverlies, genomen over alle bedrijven die bij de grote, georgani-
seerde mastitisbestrijding in Amerika, Engeland en Denemarken betrokken
waren en die zich b.v. in Denemarken op het eiland Samsö uitstrekte over
712 bedrijven te samen met 5000 koeien, kon op ongeveer 8% worden
berekend.

Bij de bezinning over de methode, waarop de uierziekten in Nederland
systematisch bestreden kunnen woiden, moeten wij ons realiseien, dat
zonder de medewerking en het inzicht van de veehouder geen dragelijk
resultaat bereikt kan worden, m.a.w. laboratoriumonderzoekingen en
daaraan verbonden kwaliteitswaardering zullen niet alléén tot het doel
\\oeren.

Echter voerde de door Livoni in Denemarken zeer breed opgezette bedrijfs-
streptokokkenbestrijding in opdracht van de Deense Zuivelfederatie uitge-
voerd, door middel van acht jaar lang op regelmatige tijden herhaalde
kweekproeven met kwai tier- resp. koemonsters en hierbij aansluitende be-
handeling met penicilline bij duizenden runderen op Samsö en Jutland,
in tegenstelling tot de voor twee jaar verkondigde opvatting, niet tot een
bevredigend resultaat. In vergelijking met 1947 bleek in 1955 dat er wel
een sterke daling van de voor penicilline gevoelige Streptococcus agalactiae-
mastitis was opgetreden, maar dat andere Streptokokken en andere bacte-
riën een belangrijker rol gingen spelen bij het ontstaan van uierontsteking.
Bij het nauwkeurig nagaan van de oorzaken bleek het enorm toenemen
\\an het aantal melkmachines, zelfs op de uiterst kleine bedrijven, hierbij
een belangrijke rol te spelen. Er zijn in Denemarken meer dan 60 soorten
in gebruik, terwijl er geen controle vooraf is en de meeste veehouders on-
\\oldoende geïnstrueerd zijn; bovendien hadden vele boeren de hygiënische
instructies niet opgevolgd.

In tegenstelling tot Livoni menen andere Deense onderzoekers, o.a.
Hofmand, dat met behulp van snel aehtei- elkaar uitgevoerde busmelk-
kweken en daaropvolgende kwartierbemonstering wel resultaten bereikt
kunnen worden, al geven zij toe, dat er een aantal probleembedrijven over-
blijven, wat er op wijst, dat bedrijfsbezoeken onontbeerlijk zijn.
Overigens moeten we ons bij de behandeling met antibiotica enkele vragen
stellen en wel:

1. Blijven de bacteriën, waartegen het andbioticum werkt, hun gevoelig-
heid hiervoor steeds behouden? Dit is verschillend. In het algemeen
kan men zeggen, dat elke groep van levende wezens exemplaren in zich
bergt, die beter bestand blijken tegen giftige inwerking, voor welke in
het algemeen de groep zeer gevoelig is.

Tot nu toe is, wat de mastitisverwekkers betreft, deze weerstand bij de
Streptococcus agalactiae niet gevonden. Wel is bekend, dat bij stafylo-
kokken resistente exemplaren zich blijven vermeerderen en in de men-

selijke geneeskunde is dit in de ziekenhuizen al een probleem geworden.
Men heeft getracht door combinatie van verschillende antibiotica dit
euvel op tc heffen, in sommige gevallen is dit gelukt.

2. Werkt b.v. penicilline in elk stadium van de lactatieperiode even
effectief? Dit is ook niet het geval. In tijden van de kleinste melkgift is
het effect het best. In dc periode van de volle lactatie zal de kans op
heroptreden van de ontsteking groot zijn.

3. Is elk geval van mastitis voor behandeling vatbaar? Hier speelt de
ouderdom van\'het proces en dc mate, waarin de diepere weefsels zi jn
veranderd, een rol. Ongunstig is b.v. een reeds een jaar of langer zich
zo nu en dan herhalende uitscheiding van afwijkende melk en het
optreden van verhardingen in het uicrweefsel.

Overwegen we Ijovengenoemde factoren, dan zal een economisch ver-
antwoorde uierzicklenbestrijding aan dc volgende voonvaarden moeten

1. 4 ä 6 maal por jaar dient een kweekprocf uit de busmelk tc worden
verricht, waarbij men zich diagnostisch zal moeten beperken tot Strep-
tokokken. Bij de bedrijven met positieve busmonsters wordt uit kwar-
tiermonsters gekweekt, waarbij tegelijk op andere bacteriën wordt on-
derzocht. Deze monsters zullen genomen moeten worden door hiertoe
opgeleide personen, die tevens enkele gegevens over het bedrijf, met
name inzake aankoop, herhaald optreden van mastitis, slechte standen
en klauwverzorging, kunnen verzamelen.

2. Op de probleembedrijven dient een diergeneeskundig onderzoek te
worden ingesteld, dat voor de eerste maal voor gemeenschappelijke
rekening moet worden genomen.

3. De benodigde antibiotica mcK-ten op zeer billijke wijze beschikbaar
worden gesteld, b.v. door de zuivelfabrieken, die deze via de dieren-
artsen betrekken. Deze beschikbaarstelling dient ook tc gelden voor
individuele aanvragen buiten het regelmatig onderzoek om. De vee-
houder heeft hierbij het recht op monstern.ame; tevens is deze handc
ling voorwaarde voor het verkrijgeti van alle faciliteiten. De antibiotica
moeten of door de dierenarts of door een daartoe opgeleid persoon
worden ingebracht.

a) het kweken van de bacterie wordt niet geremd en dc juiste aard
van de ontsteking kan worden vastgesteld.

4. Zo mogelijk worden voor recidiverende, resp. ongeneeslijke gevallen
uitstootpromics, na verplichte droogspuiting van de uier, beschikbaar
gesteld.

5. Van ingekochte dieren wordt zo snel mogelijk een kocmonstcr in het
onderzoek betrokken.

6. Bij herhaald positieve uitkomsten en onvoldoende medewerking dient
een fikse kwaliteitsaftrek te worden toegepast.

7. Ruime voorlichting ter plaatse over stalinrichting, hygiëne bij het mel-
ken, dc melktechniek en de voeding (stal- en voederadviseurs).

A n g e 1, H. en J. P O 1 y, Facteurs affectant le poids ä la naissance des veaux. Annales

.\\an de hand van de literatuur wordt door schrijvers een overzicht gegeven van de

verschillende factoren, die van invloed zijn op het geboortegewicht van de kalveren.

1. Het jaar. Van jaar tot jaar kunnen verschillen optreden, die grotendeels op
voedingsinvloeden zijn terug te voeren. Het is vrij moeilijk de grootte van de
jaarinvlocd te bepalen, doordat bijv. het ene jaar meer stierkalveren geboren
worden dan in het andere.

2. Het jaargetijde. Bij vleesshorthorns werd gevonden dat de duur van de draag-
tijd samenhangt met het jaargetijde en deze omstandigheid oefent dan indirect
invloed op het geboortegewicht uit. De in de herfst geboren kalveren waren dan
ook het zwaarst, terwijl de lichtste kalveren in het voorjaar geboren werden,
maar de kortste draagtijd werd waargenomen bij in de zomer geboren kalveren.
Niet alle verschillen waren echter significant.

3. Leeftijd der moeders. Kalveren van 2-jarige moeders zijn lichter dan kalveren
van oudere dieren. Verder vinden de meeste onderzoekers een toename van het
geboortegewicht tot 6 ä 10-jarige leeftijd van de moeder. In Amerika werd een
correlatiecoëfficiënt tussen de leeftijd van de moeder en het gewicht van stier-
kalveren gevonden van 0.45 en voor vaarskalveren 0.35. Anderen konden behalve
de lichtere kalveren vafi vaarzen, geen verband tussen geboortegewicht en leeftijd
der moeders aantonen.

4. Gewicht der moeder. Over het algemeen vond men een positieve correlatie tussen
het gewicht van de moeder en het gewicht van het kalf (variërend van -f 0.40
tot -f 0.56). Wanneer echter het gewicht der kalveren van eenzelfde moeder
met het gewicht van de moeder in verschillende jaren werd vergeleken, bleek de
correlatiecoëfficiënt van geen betekenis te zijn (r = 0.08).

5. Duur van de draagtijd. Deze kan bij verschillende rassen nogal variëren en
wanneer men dieren van verschillende rassen vergelijkt, dan is cr geen verband
tussen het geboortegewicht en de lengte der draagtijd. Bij vergelijking van
dieren van eenzelfde ras zijn echter vrij hoge corrclatiecoëfficiënten gevonden
(r = 4- 0.4).

6. Duur van de draagtijd, gewicht van de moeder en nummer der afkalving.
Voor deze drie factoren is een multiple correlatie gevonden van 0.62. Dc par-
tiële coëfficiënten bleken te zijn 0.58 voor duur van de draagtijd, 0.28 voor
nummer der afkalving en 0.19 voor het gewicht van de koe vlak na de partus.

7. Invloed van de moeder („repeatability"), dus de kans dat als een koe een
vaarskalf heeft gebracht, ze dat een volgende keer weer zal doen. Berekeningen
die hierover zijn uitgevoerd, hebben over het algemeen tot een negatief resultaat
geleid.

8. Geslacht van het kalf. Bij sommige rassen zijn de sticrkalvcren significant zwaar-
der dan de vaarskalveren, bij andere rassen (dairy Shorthorn) kan dit niet
worden bewezen.

9. De vader van het kalf. Sonnnige stieren verwekken significant zwaardere kalveren
dan andere bij dezelfde koeien. (Dit kan een kwestie van de lengte der draagtijd
zijn, omdat, ook in ons land, is aangetoond dat sommige stieren een lange dracht
kunnen veroorzaken. Ref.).

10. Het ras. Hier bestaan grote verschillen. Jersey-, Guernsey- en Ayrshire-kalveren
zijn lichter dan kalveren van het zwartbonte ras. De laatste zijn ook zwaarder
dan kalveren van zuivere vlecsrasen als Aberdcen Angus, Hereford en Beef
Shorthorn.

Het geboortegewicht is vooral in twee opzichten van betekenis. Enerzijds is proef-
ondervindelijk gebleken, dat zwaardere kalveren gemiddeld sneller groeien dan na
de geboorte, wat vooral voor dc vleesrassen erg belangrijk is, anderzijds geven zware
kalveren meer moeilijkheden bij de geboorte. Dit laatste is voor melkrassen zó be-
langrijk ,dat men hier zelfs de voorkeur moet geven aan lichtere kalveren boven
zware. DE GROOT

Legagneur E. Samon en R. Février. Les préférences d\'alimentation du
porcelet. Le sucre dans les aliments porcelets. Annales de Zootechnie 5 (1956) no. 1,
pag. 73-79.

Omdat de laatste tijd, vooral van Amerikaanse zijde, beweerd wordt, dat de voedsel-
opname door zogende biggen zou stijgen en daardoor de groei zou worden bevorderd
als 5—20% suiker aan het meel werd toegevoegd, hebben schrijvers een viertal
proeven genomen.

I Acht tomen hadden de keus uit drie soorten voer: n.1. korrels met 20, 10 en 0%
suiker. De biggen waren bij dc zeug, maar konden bij de voerbakjes komen, die
niet voor de zeug bereikbaar waren. De biggen namen in de periode van 15—30
dagen na de geboorte van de korrels met 20% suiker 15.59 kg. op, van de korrels
met 10% suiker slechts 3.96 en van de korrels zonder suiker 3.68 kg., hetgeen
een zeer significant verschil betekende tussen de eerste en de beide laatste
korrelsoorten. De laatste beide onderling verschilden niet.

Deze proef is nog eens herhaald met dien verstande, dat slechts keus werd ge-
geven tussen korrels zonder suiker en met 10% suiker, waarbij de suiker om
de korrels in plaats van in de korrel werd aangebracht. De biggen van 4 tomen
namen tussen 15 en 35 dagen hiervan resp. 14.86 cn 41.75 kg. op, hetgeen een
significant verschil betekende in het voordeel van de gesuikerde korrels.

II Daarna kregen 10 tomen biggen de keus tussen korrels waarin 10 % suiker
was opgenomen, resp. aan de oppervlakte cn gemengd door de inhoud, Tussen
15 en 30 dagen werden hiervan door dc biggen opgenomen resp. 25.56 en 5,36
kg, een zeer significant verschil ten gunste van de korrels waarbij de suiker
aan de buitenkant zat.

Hl Bij de volgende proef kregen de biggen van 8 tomen de keus tussen 3 soorten
korrels, waarbij 3,5 en 10% suiker aan de oppervlakte der korrels was aan-
gebracht. De opname bedroeg tussen 10 en 30 dagen resp. 8.15, 11.17 en
26.88 kg. Bij berekening bleek dat het eerste verschil wel, het tweede niet
significant was. Dit laatste was een gevolg van het feit dat bij een vrij groot
deel der tomen de biggen van beide korrelsoorten ongeveer evenveel opnamen;
slechts een enkele toom had uitgesproken voorkeur voor 10% suiker.
IV Tenslotte werden twee groepen van 9 tomen genomen, resp. met totaal 79 en 71
biggen, waarvan dc ene korrels mèt en de andere korrels zónder suiker ter
beschikking hadden. De eerste groep nam van 10 tot 35 dagen per big 0.55, de
tweede 0.18 kg korrels op. De biggen die geen suiker kregen, wogen toen zc
10 dagen oud waren 2.703 kg, op 5 weken 6.981 kg cn bij het spenen 14.513 kg,
dc biggen die wel suiker kregen 2.458 kg toen ze 10 dagen, 7.196 kg toen ze
7 weken waren en 15.851 kg toen ze gespeend werden, waaruit dus volgt, dat
de betere opname gepaard gaat met een betere groei. 2 kg meer voer opgenomen
tot de datum van spenen, had dus 1 kg meer lichaamsgewicht opgeleverd, hoewel
de suikcrtocdiening (om economische redenen) op dc leeftijd van 5 weken was
stop,gezet. Waarschijnlijk zou het groeiverschil nog groter geweest zijn als tot
7 weken gesuikerde korrels zouden zijn gegeven. DE GROOT

J. Schmidt, e.v. Patow und J. Kliesch: ZÜCHTUNG, ERNÄHRUNG
UND HALTUNG DER LANDWIRTSCHAFTLKIHEN HAUSTIERE. Brsondrrrr
Tril, siebente, neubearbeitete Auflage 1957. 423 Seiten mit 198 .\\bbildungen; Paul
Parey, ± ƒ 28,—.

Het is onmogelijk om in ren boek van 423 pagina\'s, dat nog mrt talrijke foto\'s is ver-
lucht, de exterieur- en raskennis, voeder- en gezondheidsleer en de bijzondere teelt
van rund, paard, .schaap, geit en kip uitputtend te behandelen. Bij de beoordeling
van dit boek zal men er daarom rekening mee moeten houden, dat het alleen dr
bedoeling van de auteurs is geweest om ren leerboek voor studenten en landbouwers
samen te stellen, dat in begrijpelijke taal kort en bondig het belangrijkste uit de be-
sproken onderwerpen naar voren brengt.

Wrdrr is het van belang te beseffen, dat dit boek in de eerste plaats bestemd is voor
Duitsland en in het bijzonder datgene wil geven wat voor de Duitse student resp.
veehouder van belang geacht wordt.

Dit „Duitse" karakter van het bock spreekt wrl zeer duidrlijk uit de gedeelten, die
handelen over raskennis. Van de nmderrassen worden namelijk alleen de in Duitsland
voorkomende behandeld, trrwijl de buitenlandse afgedaan worden in 8 foto\'s, n.1. fi
van Engelse rassen en 2 van Franse rassen.

Bij de varkens, paarden, schapen, geiten en kippen worden ook alleen de in Duitsland
voorkomende genoemd.

\\\'oor Nederland zou het hork als leerboek dan ook aanmerkelijk in waarde winnen,
wanneer in kort bestek ook dc belangrijkste buitenlandse rassen werden behandeld.
Maar ook voor Duitsland moet het toch van belang zijn, dat men enige kennis draagt
van wat rr in het buitenland gebeurt. Verder zal men het roodbonte laaglandvce toch
moeilijk kunnen behandelen zonder te wijzen op de betekenis van het Ned. Maas-
Rijn-IJsselveeslag en is de hoogstaande Deense varkenshouderij toch ook voor Duits-
land van belang.

Wat ten aanzien van het onderdeel raskcnnis werd opgemerkt, geldt ook voor de
andere onderdelen: teelt, voeding en verzorging.
Alles is op Duitsland ingesteld.

Hoezeer men zich verder heeft moeten beperken, blijkt ook nog hieruit, dat wat de
.gezondheidsleer betreft de stalbouw, dus ook de open loopstal, niet behandeld wordt.
Opmerkelijk is, hetgeen ook in Nederland ter harte .genomen moet worden, dat dr
7r druk in vergelijking met de 6c, verrijkt werd met een hoofdstuk omtrent dr br-
trkenis der rundveeproduktie. In ren tiental pagina\'s wordt dit onderdeel kort en
bondig beschreven mrt als eindconclusie t.a.v. de fokrichting van de „melk-vlrrs-
runderen", dat gezocht moet worden naar stieren, dir naast ren gordr vrrrrving wat
de melkproduktie brtrrft, ook nakomrlingen geven die na 5—6 lactatiriK-rioden nog
vlrrs van goede kwalitrit leveren.

In dit verband is ook van belang, dat men de Angler, vroeger ren mclkras bij uit-
nemendheid, thans ook als melk-vlrrsrund wil fokken.

Voor de kippenhoudrrs is van belang, dat in de 7e druk ook enige aandacht aan
het kunstmatig broeden wordt geschonken.

Resumerende kan gesteld worden, dat het bock in ren kort bestek ren .gord inzicht
geeft in het exterieur, de teelt en de vording van dc in Duitsland voorkomende land-
bouwh\\iisdieren, waarbij vele gedeelten ook voor Nederland van belang zijn.
Behalve aan de tekst is dit ook te danken aan de vele .goede afbeeldingen met name
op het gebied van verschillende exterieur-onderdclen. Voor een ieder, die zich in
korte tijd op de hoogte wil stellen van in Duitsland heersende omstandigheden of op-
vattingen op het gebied van de veeteelt, die dikwijls veel overeenstemming vertonen
met die van Nederland, is dit vlot geschreven boek een goede gids.

Wflkc is de meest practische methode om bij stierkalveren, welke later gecastreerd
worden en aangehouden worden tot een leeftijd van± 3 jaar de hoornvorming tegen
tc gaan? Indien dit mogelijk is met bepaalde caustische stoffen, bestaat hiertegen dan
bezwaar uit het oogpunt van dierenbescherming?

De meest practische methode om hoornvorming bij jonge kalveren tegen te gaan is
de vernietiging van de hoornaanleg in dc eerste 10 dagen na de geboorte.
Over het algemeen wordt aan het opbrengen van caustica op de plaats van de hoorn-
aanleg de voorkeur gegeven boven het door „branden" vernietigen van deze aanleg.
In het laatste geval dient de behandeling tc worden ingeleid met een lokale infil-
tratie-anesthesie dan wel een geleidingsanesthesic van de nervus cornualis. Tegen
het opbrengen van caustica kan uit het oogpunt van dierenbescherming geen bezwaar
worden gemaakt.

In Engeland waar deze methode veelvuldig wordt toegepast, heeft een speciale com-
missie zich met de problemen der onthoorning bezig gehouden en zij is tot de conclusie
gekomen (welke conclusie door een vergelijkend onderzoek in Amerika is bevestigd)
dat aan antimoon trichloride als causticum de voorkeur moet worden gegeven, in
het navolgende recept:

28 % antimoontrichloride, 7 % acidum salicylum, 0,5 % collodion.
Nu rondom de hoornaanleg wat vaseline te hebben aangebracht, worden de opper-
vlakkige epithecllagen wat weggekrabd, waarna met een stevig penseeltje de op-
lossing in de hoornaanleg wordt ingewreven en wel in zodanige hoeveelheid, dat na
indrogen een duidelijke „film" de hoornaanleg bedekt.

Mocht bij controle na 48—72 uur blijken, dat de film verdwenen is, dan dient op-
nieuw enig causticum tc worden opgebracht.

Is het in de praktijk overbodig (en misschien ongewenst) ter verwijdering van corpora
aliena uit de oesophagus vlak achter de pharynx met de hand deze voorwerpen te
verwijderen, gezien de beschikbare instrumenten (draadlus, welke eventueel ter
plaatse kan worden gemaakt uit „schrikdraad")?

De manuele verwijdering van vreemde voorwerpen uit de oesophagus direct achter
de pharynx kan in dc praktijk in het bijzonder bij onvoldoende fixatiemogelijkhcden
van de patiënt gevaren voor de operateur opleveren en onder omstandigheden,
afhankelijk van de beschikbare ruimte in mond- en keelholte zelfs onmogelijk blijken.
De toepassing van deze methode, die niet direct als overbodig, maar in bepaalde
gevallen wel als ongewenst kan worden aangemerkt, kan inderdaad met succes ver-
vangen worden door het inbrengen van dc draadlus volgens Brens.
De omvang en vorm van het einde van de draadlus kan aangepast worden aan de
omvang en vorm van het te verwijderen voorwerp en zoals de vragensteller opmerkt,
zonodig van ter plaatse aanwezig daartoe geschikt materiaal worden gemaakt.
Evenals bij het inbrengen van de verschillende modellen slokdarmsondes het geval is,
zal ook het manipuleren met de draadlus met de nodige voorzichtigheid moeten ge-
beuren; perforaties zijn ook hiermee mogelijk.

Prof. Hansen-Larsen is van mening, dat het thans na te streven doel in de rundvee-
fokkerij is een koe van 700 kg. te fokken, die 7000 liter melk geeft met een vet-
gehalte van 4% en op 7-jarige leeftijd nog vlees van goede kwaliteit levert.

Dr. P. J. Ozink van de „University of Minnesota\' meldt, dat na inspuiting van
stilboestrol een progesteron gedurende 4 maanden de volgende producties verkregen
worden :

bij een Holstein-Friese Kween 59 kg. botervet in 178 dagen;
bij een Jersey vaars 56 kg. botervet in 123 dagen;

bij een Jersey koe, die reeds 2 kalveren gehad had, 124 kg. botervet in 213 dagen.
De kosten van de hormooninspuitingen bedroegen 3.5 dollars.

De algemene verbetering der levensomstandigheden heeft geleid tot een achteruitgang
van de konijnenhouderij in West-Duitsland. Thans komen nog ± 300.000 konijnen
voor.

In Ierland heeft men om veterinair-hygiënische redenen de invoer van varkens van
het Deense landras verboden.

Een boer, die een landrasbeer hield, werd in verband hiermede voor de rechtbank
gebracht, waar hij verklaarde landrasvarkens te willen fokken, omdat hij hiermee winst
kon maken en met de Groot Yorkshire\'s niet.

In de beste verstandhouding leven, op zeer goede voet staan of omgaan met-, dik
bevriend zijn; het is tussen die twee ook geen koek en ei, zij staan niet op goede
voet met elkaar; van zaken: geheel in orde zijn, naar wens gaan. De uitdrukking berust
waarschijnlijk hierop, dat eieren bij het koeken bakken een onmisbaar bestanddeel
van het beslag zijn, zodat deze twee begrippen onverbrekelijk met elkaar zijn ver-
bonden. Vergelijk Zuidne-derlands: \'t is zoetemelk tussen die twee. Vergelijk
Frans: être ensemble à pot et à rôt; être bras dessus, bras dessous; Hoogduits: ein
Kuchen und ein Mus sein; Hand und Handschuh sein; ein dickes Ei met einander
haben; Engels: to be hand and (of in) glove, cup and cap, like finger and thumb.

Alhoewel het Koninklijk besluit van 14 januari 1957, Stb. 29, ter vervanging van
dat van 5 juni 1920, Stb. 285, blijkens het gestelde in artikel 63 eerst op een nader
door de Kroon te bepalen tijdstip in werking zal treden, is het wellicht niet van
belang ontbloot deze algemene maatregel van bestuur, welke zal worden aangehaald
onder de titel van „Vleeskeuringsbesluit", aan een korte beschouwing te onderwerpen.
De reden, waarom het betreffende Koninklijk besluit voorlopig niet van kracht zal
worden, is gelegen in het feit, dat een aantal Ministeriële beschikkingen nog moet
worden voorbereid.

1. Op grond van het bepaalde in de artikelen 26 en 28 zal de Minister nadere voor-
schriften geven met betrekking tot hetgeen bij de keuring vóór het slachten
onderzocht moet worden, alsmede op welke wijze de keuring nä het slachten
zal moeten geschieden. Deze beschikking, welke de naam zal dragen van „onder-
zockingsregulatief", dient ter vervanging van hetgeen in het Koninklijk besluit van
5 juni 1920 in de artikelen 23 tot en met 35 op zeer eenvoudige, doch ook op
zeer onvolledige wijze is weergegeven. Verwacht mag worden dat het onder-
zoekingsregulatief binnenkort in de Staatscourant zal verschijnen.

2. In de artikelen 31 en 33 wordt bepaald, dat de Minister regelen zal geven voor
de te nemen keuringsbeslissing. Momenteel zijn deze vastgelegd in de beschikking
van 28 juni 1939, Stcrt. 127, het zogenaamde keuringsregulatief. Dit wettelijke
voorschrift zal worden omgebouwd en aangepast aan de huidige inzichten.

3. .-Mie bestaande beschikkingen omtrent de merking van slachtdieren en van vlees
worden krachtens artikel 50 vervangen door één nieuwe beschikking, waarin
tevens wordt voorgeschreven op welke plaatsen van het vlees merken moeten
worden aangebracht. Momenteel is dit geregeld in artikel 50 van het Koninklijk
besluit van 5 juni 1920 met een nadere uitwerking in de gemeentelijke verorde-
ning. Een algemene landelijke regeling zal daarvoor dus in de plaats komen.
In deze beschikking, welke zou kunnen worden aangeduid als „merkenbeschikking
Vleeskcuringswet", worden tevens modellen van de te gebruiken merken gegeven,
regelen gesteld omtrent het gebruik van het brandstempcl, alsmede omtrent de
aard en de samenstelling van de voor het stempelen aan te wenden kleurstof-
oplossing.

4. Uit hoofde van de artikelen 52, 54 en 57 zal een Ministeriële beschikking het licht
zien, waarin voorschriften zijn vervat omtrent de bewaring en het vervoer van
voorwaardelijk goedgekeurd vlees vóór de bruikbaarmaking, de vorm waarin en
de wijze waarop gesteriliseerd vlees aan de verbruiker mag worden afgegeven,
alsmede de wijze waarop invriezen en flamberen van vlees zal mogen geschieden.

Wanneer de laatste van de vier aangeduide beschikkingen in de Staatscourant zal
zijn verschenen, is het tijdstip aangebroken, waarop het Koninklijk besluit van 14
januari 1957, Stb. 29 tegelijk met deze uitvoeringbesluiten van kracht kan worden.
Edoch een tweetal artikelen van het Koninklijk besluit zullen eerst later in werking
treden, te weten 38 en 58.

Zowel voor de ingebruikneming van het nieuwe stempelmerk in ronde vorm, ter
vervanging van het rechthoekige goedkeuringsmerk, als voor de voorschriften, gesteld
bij vervoer van vlees, zal op economische gronden een overgangstermijn in acht
moeten worden genomen.

De artikelen 44 en 62 van het Koninklijk besluit van 5 juni 1920 blijven derhalve
na de inwerking-treding van het nieuwe Koninklijke besluit voorlopig nog van
kracht.

De ontwerp verordening op de keurigsdienst van vee en vlees zoals deze bij rond-
schrijven van de toenmalige Minister van Arbeid van 13 juli 1921 no. 340 E, af-
deling Volksgezondheid aan de Colleges van Gedeputeerde Staten van de verschil-

lende provincies is rondgezonden, ten einde te dienen als richtsnoer voor de samen-
stelling van de gemeentelijke wetgeving op dit gebied, is niet alleen verouderd —
men denke slechts aan de bepalingen omtrent doorvoer van vlees — doch bovendien
bevat dit ontwerp bepalingen, welke de rijkswetgever bij de nieuwe voorschriften
aan zich heeft getrokken, zoals onder meer het aangeven van de plaatsen, waar de
stempelmerken op het vlees moeten worden aangebracht.

De nieuwe wettelijke bepalingen hebben derhalve tot gevolg dat óók de gemeentelijke
verordeningen op de keuringsdienst van vee en vlees alle op tle helling zullen mot ten
komen.

Ter bevordering van de uniformiteit en ter verlichting van de taak van de gemeente-
besturen zal een nieuwe ontwerpverordening op de gebruikelijke wijze ter kennis van
<ie gemeentebesturen worden gebracht.

Na deze algemene oriëntering, omtrent datgene wat met de inwerkingtreding van
het nieuwe Koninklijke besluit verband houdt, nog enige opmerkingen aangaande
de inhoud van dit besluit, hetwelk in hoofdzaak is een uitwerking van de regelen
gesteld in artikel 18 van de Vleeskeuringswet. Dit laatste houdt in dat aan dc grote
lijn van het besluit van 5 juni 1920 niets veranderd kon worden.
Verschillende artikelen zijn derhalve slechts juister gesteld, dan wel uitvoeriger
weergegeven of in overeenstemming gebracht met een gewijzigde zienswijze.
De noodzakelijkheid van wijziging van de gemeentelijke verordeningen op dit terrein
spreekt ook uit de inhoud van artikel 15. Men vergelijke daartoe het derde lid daar-
van met artikel 11 van de huidige ontwerpverordening.

Een bevordering van de hygiëne ten aanzien van de personen die slachten of bij het
slachten behulpzaam zijn, komt duidelijk tot uiting in artikel Ki.
In de artikelen 18 tot en met 24 worden omtrent de toestand, waarin een geslacht
dier moet verkeren, totdat met de keuring wordt begonnen, de puntjes op dc i gezet.
De nadruk wordt erop gelegd, dat behoudens enkele met name genoemde uitzonde-
ringen de organen met hun natuurlijke hechtmiddelen aan het slachtdier verbonden
moeten blijven tot het tijdstip dat de keuringsambtenaar toesteinmin.g geeft tot het
lossnijden daarvan.

Speciaal wordt de aandacht gevestigd op de inhoud van artikel 29 en wel in het
bijzonder met het oog op het voorkomen van miltvuur, waarvan de diagnose door
het gebruik van antibiotica niet eenvoudiger is geworden.

Even moge worden stilgestaan bij artikel 38. Bij inwerkingtreding van dit artikel zal
in vleeskeuringsdiensten, waar de gezinsslachtin.gen niet alle plaats vinden in slachte-
rijen als bedoeld in artikel 19 van de Vleeskeuringswet, het thans in gebruik zijnde
rechthoekige goedkeuringsmerk worden gehandhaafd.

In deze diensten zal alsdan dit goedkeuringsmerk worden aangewend voor gezins-
slachtingen, welke aan huis worden geslacht en gekeurd. Verwacht mag worden dat
de invoering van twee soorten goedkeuringsmerken remmend zal gaan werken op het
slachten aan huis, althans het in de handel brengen van vlees afkomstig van aan huis
geslachte en gekeurde gezinsslachtingen zal doen afnemen.

Ter voorkoming van misverstand zij cr op gewezen, dat in de tekst van artikel 40,
waarin het stempelmerk voor vrijbankvlees omschreven is, bij het afdrukken van het
Koninklijk besluit in het Staatsblad een drukfout is geslopen. In stede van „de letters
VG" moet worden gelezen „de letters VGT".

De materie van het merken van vlees, hetwelk moet worden ingevroren hetzij ter
plaatse, hetzij in een andere vleeskeuringsdienst, is geregeld in artikel 42.
Geheel nieuw is dc inhoud van artikel 43, waarbij aan de rij van stempelmerken een
nieuwe wordt toegevoegd, te weten het onderzockmerk.

Door het bepalen, dat vlees bij de keuring ni het slachten van een merk moet worden
voorzien als omschreven in genoemd artikel, indien de keuringsbeslissing om een of
andere reden wordt uitgesteld, wordt het aantreffen van ongemerkte geslachte dieren,
waarvan de keuringsuitspraak niet direct na de keuring plaats vindt, als een na-
latigheid gesignaleerd.

Het reeds in verschillende vleeskeuringsdiensten gebruikte merk door de keurings-
220

ambtenaar te plaatsen ten bewijze dat het slachtdier door hem onvoorwaardelijk werd
goedgekeurd verkrijgt in artikel 47 een wettelijke basis.

in artikel 48 wordt bepaald wie, eventueel onder welke omstandigheden, de bevoeg-
den zijn voor het aanbrengen van wettelijke merken, alsmede dat deze merken
buiten het bereik van onbevoegden dienen te blijven.

In Hoofdstuk X, te weten de artikelen 53 en 54, inzake de wijze waarop voorwaar-
delijk goedgekeurd vlees mag worden bruikbaar gemaakt voor voedsel, wordt ge-
tracht het door middel van sterilisatie geschikt gemaakte vlees scherper tc scheiden
\\an het onvoorwaardelijk goedgekeurde vlees en dc daaruit bereide vleeswaren.
In de onder ten vierde aangekondigde Ministeriele beschikking zal deze materie
nader uitgewerkt worden.

In artikel 56 wordt de verkoop in het klein onder toezicht duidelijker omlijnd.
In artikel 58 worden regelen gesteld bij het vervoer van vlees. Niettegenstaande dit
artikel voorlopig nog buiten werking zal blijven, is het toch van belang dat van
dc inhoud daarvan goede nota wordt genomen. Zij, die bij het vervoer van vlees
door het bezit van transportmiddelen op enigerlei wijze betrokken zijn, zullen goed
dóen zich op dc voorschriften, neergelegd in artikel 58, tc gaan instellen. Kcurinp-
dierenartsen kunnen daarbij in het belang van hygiëne cn economie een belangrijke
rol spelen door belanghebenden zoveel mogelijk van voorlichting tc dienen.
Door een inzicht te geven in dc samenhang met dc nog tc verschijnen wettelijke voor-
schriften en een greep tc doen in de bepalingen van het besluit zelve, wordt middels
deze gecomprimeerde beschouwing gepoogd belangstelling op tc wekken voor en de
bestudering tc bevorderen van deze voor kcuringsdicrenartsen zo lezenswaardige ma-
terie.

Vleeskeuring betekent niet alleen keuren van vlees, doch omvat evenzeer de bevor-
dering van de hygiëne ten aanzien van een zo kwetsbaar produkt als vlees nu eenmaal
is. Het nieuwe besluit ademt mede deze geest.

Voor de uitvoering van het Expanded Technical .Assistance Program onder auspiciën
van dc Food and Agriculture Organization (F.\'\\0) van de Verenigde Naties wordt
een dierenarts-deskundige op het gebied der Zoonosen gevraagd, voor uitzending
naar Argentinië.

.M naar gelang van dc ervaring van de deskundige bedraagt het salaris 6850—7300
U.S. dollars per jaar. Dc tegenwaarde hiervan wordt — belastingvrij — in het land
van herkomst op bankrekening gestort.

Voor het verblijf in Argentinië wordt door dc Technical Assistance Board een dag-
toelage toegekend, terwijl reiskosten in Argentinië voor rekening van de Argentijnse
regering zijn.

Medische verzorging is vrij cn dc dc.skundige wordt verzekerd tegen driemaal het
jaarsalaris. Reiskosten naar het land van bestemming en terug zijn voor rekening
van de FAO.

De werkzaamheden bestaan uit het adviseren en behulpzaam zijn van dc Argentijnse
regering bij de controle op het gebied der Zoönosen. Meer in het bijzonder zal dc
deskundige belast worden met een onderzoek naar dc aard en dc verliezen in dc dier-
lijke procluctic, welke veroorzaakt worden door Zoönosen en een methode tc ont-
wikkelen ter vermindering van deze verliezen.
Kennis van Spaans naast Engels verdient aanbeveling.

De expert zal worden verbonden aan dc Zoönosen-afdcling van het Ministerie van
Landbouw van de Argentijnse republiek.

Aanmeldingen voor deze post moeten binnen tien dagen worden gezonden naar de
directeur van de Vecartsenijkundige Dienst, Prins Mauritslaan 99, \'s-Gravenhage.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Bij de verschijning van deze aflevering is de periode waarin de contributie voor het
jaar 1957 moet worden voldaan, weer bijna verstreken. Immers uiterlijk 1 april
dient de contributie, die maximaal ƒ 75,— bedraagt, te zijn overgemaakt; tot die
datum bestaat overigens nog gelegenheid tot nadere vaststelling van het te betalen
bedrag.

Degenen, die onder de reductieregeling vallen, kunnen nog tot uiterlijk 1 april a.s.
gebruik maken van deze mogelijkheid door de nodige gegevens in te zenden bij het
bureau van de Maatschappij voor Diergeneeskunde. Voor nadere bijzonderheden
wordt nogmaals verwezen naar de uitvoerige toelichting op de achterzijde van de
contributie-nota, die als bijlage van dc aflevering van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde van 1 januari j.l. is toegezonden.

Slechts een klein aantal leden heeft de contributie nog niet voldaan; deze leden
wordt nogmaals dringend verzocht dit nu zo spoedig mogelijk te doen.

Op vrijdag 29 en zaterdag 30 maart vindt de viering van de Diës Natalis, resp. de
Universiteitsdag 1957 plaats.

Blijkens mededelingen van het bureau van het Utrechts Universitcitsfonds, is aan
alle dierenartsen een programma met aanmeldingsformulier verzonden.
Uitdrukkelijk zij vermeld, dat niemand kan worden toegelaten tot de bijeenkomst
in de Domkerk op 29 of 30 maart, dan wel tot de receptie van de Senaat op 29
of de ontvangst in de Aula op 30 maart, die niet in het bezit is van een toegangs-
kaart.

Opgave op het toegezonden formulier zal daarom zo spoedig mogelijk, in ieder geval
vóór 17 maart 1957, worden ingewacht. Alleen dan is men verzekerd van een plaats!
Het programma vermeldt o.a.:

Studentenparochie en het Utrechts Oecumenisch C\'onvent.
Het Utrechts Byzantijns Koor zal kerkelijke gezangen ten gehore
brengen. Daarna zullen Ds. Beker en Pastoor N. Vendrik ieder
gedurende 10 minuten spreken. Dit zal worden gevolgd door
Bijbellezing, waarna dc bijeenkomst zal worden gesloten met
samenzang.

tc geven door het Utrechts Studenten Koor en Orkest onder
leiding van Hans Brandts Buys.
Plaatskaarten voor dit concert zullen worden toegezonden na overmaking van ƒ 2,25
per plaats op postrekening 512940 t.n.v. de Fiscus van het U.S.K.O. te Utrecht.
Introductie is mogelijk!

Aanvragen moeten direct na het verschijnen van dit blad worden gedaan.
Vrijdag 29 maart 1957

Rede ter herdenking van de Dies Natalis door de Rector Magni-
ficu.s, Prof. Dr. H. W. Obbink.
Verlening van eredoctoraten.

De verschillende sectievergaderingen beginnen om 10.30 uur en
worden na een lunchpauze voortgezet te 14.00 uur.
Faculteit der niergcneeskunde

Besmetting van de mens en van verschillende diersoorten met
Toxoplasma gondii leidt meestal tot asymptomatische toxoplas-
mose. Klinisch manifeste toxoplasmose komt onder verschillende
ziektebeelden voor, meestal echter als subacute enccfalitis, veelal
gecombineerd met afwijkingen van dc ogen, milt, lever en lymf-
klieren. De congenitale vorm bij pasgeboren kinderen, die meestal
dodelijk verloopt, is het beste bekend. Dc waarde van de diagnos-
tische parasitologischc en serologische onderzoekingen is dan ook
voornamelijk aan dit ziektebeeld bestudeerd en uit de daarmede
verkregen gegevens kan worden afgeleid, onder welke andere
ziektebeelden deze protozoaire infectie zich kan manifesteren.
Door epidemiologisch, parasitologisch en serologisch onderzoek
konden in Nederland coïncidcrende Toxoplasnia-infccties bij
mens en bij huisdieren in zijn onmiddellijke omgeving worden
opgespoord. De wijze van besmetting is niet met zekerheid be-
kend, maar door experimenteel onderzoek lijkt een besmetting
door krabben, bijten of likken van dieren, die Toxoplasma uit-
scheiden, eventueel ook besmetting per os met voedingsmiddelen
van dierlijke oorsprong, wel aannemelijk.

Zij, die door één of andere omstHiuligiicid geen ijrograinina met aanineldingsforinulier
hebben ontvangen, kunnen dit p.o. aanvragen bij het bureau van dc Maatschappij.

In F.A.O.-vcrband kan voor de duur van vier maanden een Nederlands deskundige
op het gebied van de zoönosen worden uitgezonden naar Argentinië.
Nadere inlichtingen en/of sollicitaties bij het bureau voor Internationaal Technische
Hulp, van Alkemadclaan 500, \'s-Gravenhage. Fel. 01700—184000.

In verband met de prijsverlaging van de entstof tegen infekticuzc bronchitis, kan voor
een ampul voor 100 kuikens of 50 kippen (drinkwater) een tarief worden berekend
van ƒ 3,25.

Op 19 maart a.s. hopen onderstaande collegae hun 25-jarig jubileum als dierenarts
te herdenken:

J. P. W. Anemaet, Laan van Poot 194 D, \'s-Gravenhage.
Drs. C. Bergsma, Markettenweg 8, Dordrecht.
R. Jaarsma, Straatweg G 287, Rijsoord.

Het Hoofdbestuur van het Nederlands Rundvee Stamboek heeft besloten haar
leden te verbieden de operatie van een te steile stand van de achterbenen bij runderen
te verrichten.

In aansluiting daaraan dort het Hoofdbestuur van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde een dringend beroep op de praktizerende dierenartsen zich achter dit besluit
te stellen en deze operatie dus niet meer te verrichten.

Voor een jong dierenartsgezin in Engeland wordt ter assistentie van de huisvrouw
een jong meisje gezocht (boven 18 jaar).

Het gezin heeft drie jonge kinderen. Indien dit wordt gewenst is het ook mogelijk
een .gedeelte van de tijd in de praktijk te assisteren.

Er is volledig huiselijk verkeer, terwijl ren zakgeld van ,f 15,— per werk wordt
verstrekt. De overtocht wordt betaald.

Met in.gang van 18 februari 1957 is het adres van de Provinciale Gezondheidsdienst
voor Dieren geworden Zaagmuldersweg 1, Groningen, Tel. 34441.

Tot op heden is ondanks het verzoek in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde d.d.
1 januari 1957 van verschillende Buitengewone Leden van de Diergeneeskundige
Studenten Kring nog geen contributie ontvangen. Dr drsbrtreffenden wordt ver-
zocht alsnog deze contributie over te maken op giro nr. 271994 t.n.v. Fiscus D.S.K.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aan.genomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

J. F. de Haas, Trrnruzensrstraat 10, Zaamslag.
Mej. G. M. Kommer, Stationsweg 40, Alkmaar.
\\V. J. Smidt, Dirk Huyzingastraat 1 A, Groningen.
H. van Swaay, van Dorpstraat 30, \'s-Gravenhage.
P. Werkhorst, Hoogeveenscweg 27, Meppel.

Hrt Hoofdbrstuur hreft de volgende dicr.geneeskundige kandidaten aangenomen als
kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Wagenaar, Prof. Dr. G., van Goes naar Utrecht, Oudwijkerlaan 31, tel. 030—27472
(privé), 11994 (bur.). (122, ged. reeds verwerkt)

Dixhoorn, L. F. van, te Werkendam, is te Middelburg overleden op 1 februari 1957.

met of zonder olie imrnersie.
Brieven onder no. 13 aan de Adm. van dit blad.
Rubenslaan 123, Utrecht.

Entry point \'according to cjualifications and experience.
Cost of living allowance approximately £E95 p.a. Outfit allow-
ance £E50. Family allowances: wife — £E60 p.a., 1st child —
£E90 p.a., 2nd and 3rd child — £E30 p.a. each. Passages for
appointee and family on appointment, termination and annual
leave. Appointments on contract for 5 years with possibility of
renewal. Superannuation Scheme.

Detailed applications (8 copies) naming 3 referees by
20 April 1957, to Secretary, Inter-University Council for Higher
Education Overseas, 29 Woburn Square, London, W.C. 1, from
whom further particulars may be obtained.

(Keuringskring Schiedam, omvattende de ge-
meenten Schiedam, Vlaardingen, Maassluis en
Maasland) tevens Directeur van het Openbaar
Slachthuis te Schiedam.

Salaris ƒ 13.062,- - ƒ 14.802,-- (4 jaarl. per.
verh. van ƒ 435,—) exclusief 6 % vaste toelage
en 5,6 % A.O.W. (tot een maximum van ƒ 32,20
per maand).

Verzocht wordt sollicitaties in te zenden aan Burg. en Wethouders
van Schiedam vóór 1 april a.s.

Wij leven snel. Ongeveer 14 jaar geleden, nl. op 2 december 1942, gelukte
het een groep geleerden onder leiding van Enrico Fermi voor het eerst
een atoomsplitsing onder gecontroleerde omstandigheden tot stand te
brengen. Dit geschiedde in een daartoe speciaal verbouwde turnzaal van
de Universiteit van Chicago. Reeds in juli 1945 liet men de eerste experi-
mentele atoombom in de woestijn van Nieuw-Mexico ontploffen en op
6 en 9 augustus van dat jaar vielen de bommen op Hirosjima en Naga-
saki, welke een einde maakten aan de oorlog met Japan. Sindsdien is onze
kennis van de bouw en de transmutatie der chemische elementen nog zeer
toegenomen. De uitvinding van de vrijmaking der kernenergie blijkt ge-
lukkig ook nog een vreedzame kant te hebben. Ja, het is niet onmpgelijk,
dat hiermee in principe een oplossing is gevonden voor het klemmende
probleem der energie-voorziening, wanneer de nog in de aardkorst aan-
wezige voorraden steenkool en petroleum zullen zijn uitgeput.
Het mag tegenwoordig wel als algemeen bekend worden verondersteld,
dat een atoom, ruw geschetst, kan worden voorgesteld als een positief
geladen kern, waaromheen op betrekkelijk „grote" afstand een of meer
electronen (negatief geladen deeltjes) met grote snelheid wentelen. De
massa van het atoom schuilt praktisch geheel in de kern. Oorspronkelijk
meende men, dat deze voor ieder element moest worden gelijk gesteld
aan het atoomgewicht (dc zeer geringe massa der electronen niet in
aanmerking genomen). Het is tegenwoordig bekend, dat praktisch alle
chemische elementen bestaan uit een mengsel van atomen met verschil-
lende (gehele) atoomgewichten, die echter dezelfde chemische eigenschap-
pen hebben. Deze atomen worden isotopen genoemd. Het bestaan van
isotopen kwam voor het ceist duidelijk aan het licht bij radio-actieve
elementen. Bij deze elementen blijken de kernen uit zichzelf van tijd tot
tijd kernbestanddelen uit tc stoten. Zij zenden, onafhankelijk van uit-
wendige invloeden, stralen uit, die zich hoofdzakelijk door ioniserende
werking kenbaar maken.

Bij nader onderzoek blijkt men drie soorten van stralen te kunnen onder-
scheiden: ff-stralen, bestaande uit hcliurn-kernen, j8-stralen bestaande uit
electronen en y-stralen, in wezen hetzelfde als harde röntgenstralen. De
meeste in de natuur voorkomende isotopen zijn niet radio-actief; men
noemt ze stabiel. Het scheiden en aantonen van stabiele isotopen is geen
eenvoudige zaak, daar zij in hun fysische eigenschappen slechts uiterst
weinig van elkaar verschillen. Men maakt hierbij gebruik van hun ver-
schillende diffusiesnelheid of van de verschillende afwijking van hun
kationen in een gecombineerd electrisch en magnetisch veld (massa-specto-
graaf). Het meest belangrijke stabiele isotoop is wel een waterstofisotoop
van atoomgewicht 2, dat in de natuur ongeveer 5000 maal zo zeldzaam

is als de gewone waterstof van atoomgewicht 1. Het relatief grote verschil
in atoomgewicht maakt hier de afscheiding betrekkelijk gemakkelijk. Aan
deze „zware" waterstof heeft men een aparte naam gegeven, nl. deuterium
(chemisch symbool D.). De verbinding van deze zware waterstof met zuur-
stof heet „zwaar water", D2O. Nog zeldzamer is een waterstofisotoop met
atoomgewicht 3, dat tritium (T) wordt genoemd. Dit is echter radio-actief.
De kern van het gewone waterstofatoom wordt proton genoemd; het
draagt één positieve elementaire lading. De kernen der zwaardere ele-
menten zijn samengesteld uit een aantal protonen, die de kernlading
bepalen en een aantal ongeladen deeltjes, neutronen, die wel tot dc kern-
massa bijdragen, maar niet tot de lading. Een atoomkern is dus geken-
merkt door zijn lading (Z) en massanummer (A). Men kan zich hierbij
voorstellen dat de kern samengesteld is uit Z protonen en A minus Z
neutronen. Zo bestaat de kern van het deuteriumatoom (massanr. 2,
lading 1) uit 1 proton plus 1 neutron; die van het tritium (massanr. 3,
lading 1) uit 1 proton plus 2 neutronen en die van helium (massanr. 4,
lading 2) uit 2 protonen plus 2 neutronen, enz.

Wij hebben hierboven reeds opgemerkt, dat bij de radioactieve elementen
de kernen spontaan uiteenvallen. Naast deze spontane kerndesintegratie
kennen wij nu de kunstmatige kemtransmutatie, die in de laatste jaren
bij veel op zichzelf stabiele kernen is bewerkstelligd door beschieten met
verschillende soorten van atomaire projectielen. Aanvankelijk gebruikte
men hiervoor «-stralen, d.w.z. heliumkernen of ook wel protonen of
deuteronen. Hierbij kan dan b.v. uit een stikstofkern een zuurstofkern
ontstaan door „invangen" van een heliumkern (a-deeltje) en wegslingeren
van een proton, volgens vergelijking:

waarin de bovenste cijfers het massanummer, de onderste de kernlading
voorstellen. Een moeilijkheid bij dit procédé is, dat de positief geladen
kernen de eveneens positief geladen projectielen afstoten, zodat alleen
de lichte elementen op deze wijze te transmuteren zijn. Bij deze trans-
mutatieprocessen kwam ook het bovengenoemde neutron als kernbestand-
deel te voorschijn. Dit ongeladen deeltje met de massa van een proton
(waterstofkern) is een veel effecdever projectiel dan het proton zelf, daar
het niet door de kern wordt afgestoten en ook de zwaarste elementen,
zoals uranium, kan transmuteren. Ook gebeurt het wel, dat een neutron
zonder meer in een kern blijft steken en daardoor aanleiding geeft tot het
ontstaan van een zwaardere isotoop, zoals bij fosfor:

Het zo gevormde fosfor 32 is echter radio-actief: onder uitzending van
/3-stralen (electronen) gaat het spontaan over in zwavel, volgens de ver-
gelijking:

Dergelijke radio-actieve processen geschieden met een voor elk proces
karakteristieke halveringstijd, d.i. de tijd waarin het preparaat voor de
helft is ontleed. Bij de bovengenoemde reactie b.v. bedraagt de halverings-
tijd 14,5 dag.

Het zijn nu deze kunstmatige radio-actieve isotopen van bekende elemen-
ten, die men in de biologische wetenschappen gebruikt om een ermee
„gemerkte" portie van het element op zijn weg tussen grote hoeveelheden
ongemerkt materiaal te kunnen vervolgen (b.v. fosfor uit voedsel in het
lichaam). Daar het levende wezen geen onderscheid kan maken tussen
dc isotopen van een bepaald element (welke immers dezelfde chemische
eigenschappen hebben) is het mogelijk, chemische omzettingen in het
levende organisme te bestuderen, die op geen andere wijze te constateren
zijn. De onstabiele, radio-actieve isotopen zijn nl. gemakkelijk en in
uiterst geringe hoeveelheid te herkennen doordat zij ioniserende stralen
uitzenden, die op verschiHende wijze worden gemeten, hetgeen meestal
gebeurt met een zgn. Geiger-teller of Geiger-Müller teller. Dit instrument
bestaat in principe uit een metalen buis, waarin een metaaldraad ge-
ïsoleerd is aangebracht. De wand wordt op hoogspanning gebracht en de
draad met een electro-meter of met het rooster van een versterkerbuis
verbonden. Telkens wanneer een ioniserend deeltje de buis treft, treedt
door ionisatie van het gas in de buis een ladingsstoot op, die in een
luidspreker als een tik hoorbaar kan worden gemaakt of door een
electrometer met telwerk kan worden geregistreerd.

Voor de bereiding van kunstmadge radio-actieve isotopen is het dus nodig
om normale stoffen aan een krachtig bombardement met neutronen te
onderwerpen. Zulk een krachtige neutronenbron nu vinden we in de zgn.
kern-reactor en hier komen we dan terug op de in de aanvang van ons
artikel genoemde uitvinding van Enrico Fermi. Bij het neutronen-
bombardement van de zwaarste elementen, zoals uranium, treedt een
bijzondere reactie op. Het blijkt, dat deze kernen kunnen splijten in twee
ongeveer gelijke stukken, terwijl een paar snelle neutronen vrijkomen
(bij deze reactie komt tevens veel energie vrij), waardoor de mogelijkheid
van een „kettingreactie" is gegeven: de vrijkomende neutronen brengen
weer aiidere uraniumkernen tot deling, waarbij weer neutronen ontstaan,
die hetzelfde kunnen bewerkstelligen enz. De energie die in 1 kg uranium
op deze wijze vrijgemaakt kan worden is meer dan een millioen keer
groter dan de energie die vrijkomt uit 1 kg normaal ontploffingsmiddel.
Bij de ontploffing van een atoombom verloopt de kettingreactie in een
onderdeel van een seconde, doch het is mogelijk gebleken om door toevoe-
ging van een zgn. moderator, waarvoor meestal koolstof (grafiet) of
„zwaar water" wordt gebruikt, de uraniumsplijting langzaam te laten
verlopen, terwijl men het proces nog nader kan reguleren door het meer
of minder inschuiven van neutronen-absorberende cadmiumstaven. Zulk
een kern-reactor of „atoomzuil" wordt dan gebruikt voor het aandrijven
van machines of voor de productie van clectriciteit, nadat men de vrij-
komende warmte in stoom heeft omgezet. Door een speciale inrichting
kunnen allerlei stoffen in de nabijheid van de neutronenbron worden
gebracht en zo is het thans mogelijk kunstmatige radio-actieve stoffen
in grote hoeveelheid te produceren.

Hoewel thans enige isotopen met het zich in Amsterdam bevindende
cyclotron (een op andere principes berustende atoom-machine) kunnen
worden gemaakt, zijn wij voor het gebruik van radio-actieve isotopen
hoofdzakelijk op import uit het buitenland, speciaal Engeland, Canada
en U.S.A. aangewezen. Ook voor het bedrijven van een kernreactor kun-
nen wij buitenlandse hulp niet ontberen, daar de hiervoor nodige uranium-

isotoop U235 slechts in de omvangrijke installaties te Oak-Ridgc wordt
gefabriceerd. Het bezit van een eigen kernreactor op experimentele schaal
is tevens van belang voor het biologisch onderzoek: radio-actieve isotopen
met een korte halveringstijd (enige uren of minuten) kunnen slechts in
de nabijheid van een reactor worden gebruikt. Een zekere centralisatie
van het isotopen-onderzoek is dan ook wel gewenst. Daar komt nog bij
dat het werken met radio-actieve stoffen uitgebreide en soms zeer kost-
bare veiligheidsmaatregelen nodig maakt, vooral wanneer het om grotere
hoeveelheden gaat. Dit werk zal bovendien slechts met vrucht kunnen
worden verricht door hen, die hiervoor een speciale opleiding hebben
genoten. •

In totaal zijn thans reeds meer dan 700 isotopen bekend, waarvan echter
slechts een klein deel van betekenis is voor de biologische wetenschappen.
Zij kunnen in principe op 2 manieren worden gebruikt, nl. als stralings-
bron (zie hieronder), waarbij het dus bijvoorbeeld gaat om de therapeu-
tische werking der straling, óf voor biochemisch onderzoek met „gemerkte"
verbindingen.

De toepassing van isotopen als stralingsbron zijn tot nu toe het veelvuldigst
in de humane praktijk; ze worden daar hoofdzakelijk gebruikt bij de be-
straling van tumorweefsel. Het ziet er echter naar uit, dat dit toepassings-
gebied zich binnen enkele jaren sterk zal uitbreiden.
Voor de praktizerende dierenarts is waarschijnlijk alleen het onder para-
graaf 2 genoemde van direct belang, de onder 1, 3 en 4 genoemde gebieden
lenen zich beter voor onderzoek in een instituut. Wat 3 en 4 betreft:
hiervoor bestaan, in samenwerking met deskundigen uit de plantkundige
en agrarische sectoren, reeds omlijnde plannen. De onder 1 samengevatte
onderwerpen raken meer de medische sfeer.

1. Naast uitwendige bestraling is thans inwendige bestraling mogelijk
door toedienen van een isotoop met geschikte biologische halfwaarde-
tijd (dit is de tijd waarop de activiteit in het lichaam de helft is van
de toegediende activiteit, dus een produkt van radio-actief verval en
uitscheiding).

Inwendige bestraling heeft de volgende voordelen:
In de eerste plaats is er, binnen de bovenomschreven grens, een vrij
ruime keuze wat betreft de stralingseigenschappen. Daarenboven kan
men door goede keuze van de verbindingsvorm van het isotoop vaak
een preferente opname verkrijgen in het te bestralen orgaan.
Veel gebruikt worden hier diverse kleurstoffen en metaalcolloïden. Het
bekendste evenwel is het Jodium 131, toegediend als element, waarmee
men schildkliertumoren bestrijdt.

Behalve dat men door een preferente opname minder gezond weefsel
bestraalt, kan men nu ook de plaats van de tumor opsporen; immers
het aldaar geconcentreerde isotoop verraadt zich ook uitwendig (vaak)
door zijn straling. Voor literatuur hierover zie (1); (2) p. 102; (3);
(4) pg. 3-197, 264.

Het voordeel van de ruimere keuze in stralingsleveranciers behoudt
zijn geldigheid ook bij uitwendige bestraling; hierbij komt nog, dat de
kunstmatige radio-actieve bron goedkoper is dan radium of röntgen-
toestel en beter transportabel dan het laatste. Kobalt^o wordt voor
bestraling van diepliggende weefsels gebruikt (y-stralen), Strontium^o
voor oppervlakte weefsels (^ß-stralen).

In de diergeneeskundige praktijk is van het StrontiumS" reeds gebruik
gemaakt bij de bestrijding van oog- en huidaandoeningen van fok-
vee (6).

2. Ook het maken van „röntgen"-foto\'s is door de invoering van kunst-
matig radio-actieve stoffen vereenvoudigd. Reeds bestaat voor de
praktizerende dierenarts in de U.S.A. de gelegenheid „te velde" op-
namen te maken met een Xenon-Strontium- of Thulium-bron (ge-
wicht < 10 kg), (4) pg. 214.

3. Andere toepassingsgebieden der nieuwe stralingsbronnen zijn de be-
strijding van parasieten (zie (4) pg. 529; (2) pg. 113) en de con.ser-
vering van voedsel.

In zijn inaugurale rede heeft Prof. Dr. J. H. J. v a n G i 1 s het laatste
gebied besproken (7). Een bijzondere toepassing van isotopen bij de
bestrijding van parasieten is dc sterilisatie met y-stralen van een
groot aantal d" cT exemplaren van de „screw worm fly" die bijvoor-
beeld op Cura^ao veel schade aanrichtte onder schapen en geiten. Ge-
bruik makend van de kennis van de paringstijd en het gegeven dat
de 2 9 slechts één maal paren, kon men de voortplanting praktisch
verhinderen door de gesteriliseerde cT c? op het juiste moment los te
laten (zie (5) pg. 216 en (8)).

4. Het was reeds geruime tijd hekend, dat men door bestraling het na-
tuurlijke optreden van mutaties (sprongsgewijze veranderingen der
erfelijke eigenschappen) kon vermeerderen, ja men schreef dit natuur-
lijke optreden onder andere toe aan de straling die elk organisme op
aarde van nature ten deel valt en die gedeeltelijk van kosmische en
gedeeltelijk van terrcstrische aard is (afkomstig uit de bodem of uit
de atmosfeer). Het optreden van deze mutaties is een factor, waar elk
rassenonderzoek rekening mee moet houden en waarvan men een
positief gebruik kan trachten tc maken. Helaas zijn verreweg dc meeste
mutaties géén verbetering waardoor hun gebruik tot nu toe sterk is
beperkt.

Door het beschikbaar worden van goedkopere en krachtiger stralings-
bronnen belooft dit gebruik in de toekomst echter sterk toe te nemen.
Een en ander is in dc agrarische sector reeds in het groot toegepast;
men heeft bonen gekweekt met grotere opbrengst en grotere re.sistentic,
cn haver die volkomen bestand bleek tegen dc zogenaamde rocstziekte
(zie (5) pg. 25-75).

Wat de dieren betreft is het onderzoek geopend met de bananenvlieg
(Drosophila melanogaster), later heeft men ook met muizen en kippen
geëxperimenteerd, het laatste in de hoop een ras tc kweken met hogere
eicrproduktie.

De grote verschillen welke hierbij reeds tussen de genoemde dier-
soorten aan dc dag traden nopen tot voorzichtigheid wat betreft de
extrapolatie van de verkregen gegevens naar de hoge dieren.
Afgezien van deze directe toepassingen op de hogere diersoorten is
er nog de mogelijkheid mutaties tot stand te brengen van bacteriën,
virussen, schimmels etc., om deze tc gebruiken voor de bereiding van
vaccins en antibiotica met verminderde virulentie onder behoud der
antigenc eigenschappen.

Het feit dat bestraling de kans op mutaties ongeveer evenredig ver-
groot, tezamen met het gegeven dat de meeste mutaties een achteruit-

gang betekenen, heeft tot gevolg, dat ook een geringe bestraling der
totale menselijke (en dierlijke) populatie een gevaar betekent voor
de toekomst van ons ras.

Men neemt in Engeland aan, dat een bestraling van 50 röntgen ont-
vangen (tussen de conceptie en het 30e jaar, de genetisch belangrijke
periode) door 1/50 van de totale bevolking, een grens betekent. In
de U.S.A. stelt men 10 röntgen ontvangen door alle leden van de be-
volking als grens. Als men nu verder weet, dat dc van nature in 30
jaar ontvangen dosis 3—4 röntgen is, waar gemiddeld 1—3 röntgen
bijkomt voor diverse medische en andere bestralingen, is het zonder
meer duidelijk, dat de bestraling van een kleine groep onderzoekers
vanuit dit gezichtspunt niet belangrijk is, immers slechts de totale
door de mensheid ontvangen dosis telt. (zie (9) en (10)).
Natuurlijk kan een persoonlijk ontvangen hoge dosis wel persoonlijke
gevolgen hebben; 4—5 röntgen per jaar is hier de grens.

Na een schets van de ontwikkeling van onze kennis omtrent kunstmatige radio-actieve
isotopen en hun bereiding, worden enige voorbeelden genoemd van die toepassingen,
waarbij de isotopen als stralingsbron dienst doen.

.\\fter an outline of the development of our knowledge regarding artificial radio-
active isotopes and their preparation, a number of examples are given of the various
applications in which the isotopes are employed as a source of radiation.
Résumé:

Après un aperçu sur le développement de nos connaissances à l\'égard d\'isotopes
radio-actives artificielles et leur préparation, on cite quelques exemples de ces appli-
cations où les isotopes servent de source de radiation.
Zusammenfassung:

Der Verfasser skizziert die Entwicklung unserer Erfahrungen in Bezug auf künstliche
radioaktive Isotopen und ihre Entstehung und führt einige Beispiele an, wobei die
Isotopen als Strahlungsquelle benutzt werden.

1. Symposium on the Use of Isotopes in Biology and Medicine (Wisconsin 1948),
pg. 239 en 353.

2. Handbook of radio-isotope applications (Published by „Nucleonics" McGraw
Hill - New York 1956).

3. Radio-isotope Conference (Harwell 1954) Volume 1, pgs. 3, 11, 22, 30, 36, 42,
55, 68, 76.

4. Proceedings of the International Conference on the Peaceful Use of Atomic
Energy (Geneva 1955) Volume 10 - Medicine.

9. Annual Review of Nuclear Science. Volume 1, pg. 479, 495.
10. C. AUERBACH, Nature 178 453 (1956).

De moderne toepassingen van de kernphysica hebben de mogeUjkheid ge-
opend om radioactieve isotopen te bereiden van tal van elementen. Voor-
zover dit elementen betreft die aan de dierlijke stofwisseling meedoen,
vormen hun isotopen een onschatbaar hulpmiddel voor het bestuderen van
de wijze waarop de elementen zich in het onbeschadigde organisme ge-
dragen. Ook kan worden nagegaan welke weg belangrijke moleculen in de
stofwisseling volgen door er één of meer radioactieve atomen in op te ne-
men en ze zo ten allen tijde herkenbaar te maken. Tal van laboratoria in
de wereld houden zicli intensief met dit onderzoek bezig en hebben zich
op verschillende onderdelen ervan gespecialiseerd. Kleiberi) geeft een
overzicht van diverse resultaten die bij koeien verkregen zijn met behulp
•van de isotopen 45Ca en 14G door een werkgroep van landbouwkun-
dige en diergeneeskundige specialisten aan de Universiteit van Californië
tc Davis.

Om te meten hoeveel fosfor cr uit het organisme in de facces wordt af-
gescheiden bij een normale voeding heeft men 32p ingespoten in het bloed.
L\'it de verhouding tussen wel en niet radioactief P in het bloed en het ge-
halte aan 32p ^e faeces kan dan de endogene P in de faeces worden
berekend. Het bleek dat dit een belangrijke hoeveelheid was. Een met
lucernchooi gevoederde koe nam per dag .37 g P op en gaf in de faeces
in totaal 33 g af. Er kon echter worden vastgesteld dat 43% van deze
afgifte uit het organisme afkomstig was zodat van de opgenomen 37 g P
feitelijk slechts 18.8 g onbenut het darmkanaal passeerde. Het is een groot
voordeel, dat men met behulp van ^^p c]^ hoeveelheid endogene faeces
P kan vaststellen zonder dat het nodig is de koe op een rantsoen te stellen
dat geen Q bevat, iets, wat vrijwel onuitvoerbaar is.

Met behulp van en \'\'^\'Ca zijn verder studies gemaakt over de mobili-
teit van dc calcium- en fosforus-voorraad in het organisme van de koe.
Het bleek dat ongeveer 1% van de in het skelet aanwezige P in mobiele
vorm aanwezig is. Voor Ca lag deze hoeveelheid in een bepaald geval bij
2%. Hierbij moet echter de activiteit van de bijschildklicren in aanmer-
king worden genomen, die op dit laatste percentage van invloed kan zijn.
Met radioactief Ca kon worden vastgesteld dat koeien welke al geruime
tijd een groot P overschot en weinig C\'a in het voeder ontvingen een ver-
hoogd percentage mobiliseerbaar Ca in hun skelet hadden. Dit is een
ondersteuning voor de theorie, dat men met een dergelijk rantsoen de kans
op het optreden van melkziekte zou verminderen door activering van de
bijschildklieren.

Om na tc gaan welke melkbestanddelen bij dc koe direct in de melkklier
gevormd kunnen worden, werden radioactief P in anorganische vorm en
ook verschillende vetzuren met een radioactief ^^C atoom in de cysterne
van één uierkwartier gespoten. Het bleek dat de •\'^^p in de caseine van de
uit dit kwartier gewonnen melk nog na twee dagen belangrijk hoger was

1) Kl e i b c r, M., Zeitschrift f. Tierernahrung u. Futtermittelkunde 11 (1956) 195.

dan in de caseine van de melk uit de andere kwartieren. De omzetting van
anorganisch P tot caseine P kan dus in dc melkklier geschieden. Ook w(erd
op deze manier aangetoond dat boterzuur hoofdzakelijk buiten de me:lk-
klier omgezet wordt, terwijl azijnzuur in de melkklier zelf kan worden ver-
werkt.

Zeer belangrijk zijn de gegevens die met behulp van radioactief koolstof
konden worden verzameld. Het bleek, dat de koe in staat is om intravemeus
ingespoten carbonaatkoolstof in organische verbindingen te verwerken. In
de organische melkbestanddelen verscheen 2% van de ingespoten carlbo-
naatkoolstof en 10% van de koolstof in de melksuiker bleek uit het bloicd-
koolzuur afkomstig te zijn. De hier aangetoonde koolzuurfixatie dicent
evenwel goed te worden onderscheiden van de koolzuurassimilatie ider
groene planten waarbij stralingsenergie van de zon in organische votrm
wordt vastgelegd. Want de koe betrekt de energie voor de koolzuurfixatie
uit de afbraak van energiehoudende organische verbindingen en hieirbij
komt weer ander niet radioactief CO2 vrij. In grote lijnen moet de fixatie
van radioactief i^c dus gezien worden als een uitwisseling tegen niet
radioactief koolstof en niet als een netto synthese van organisch materiaal.
Door intraveneuze injectie van radioactief gemerkte vetzuren werden ge--
gevens verzameld over het aandeel, dat de vetzuren van formiaat tot en met
caproaat alsmede glucose in de opbouw van melksuiker, melkvet en ca-
seine hebben en welk gedeelte van de er in aanwezige i-^C met het uit-
geademde koolzuur werd afgegeven. Uit een vetzuur met het i\'^C atoom
in de carboxylgroep bleek in dezelfde tijd ongeveer tweemaal zoveel radio-
actief koolstof in de ademlucht te verschijnen als uit evenveel vetzuur met
14C in de tweede plaats. De decarboxylatie verloopt dus ook bij de koe
ongeveer dubbel zo snel dan de oxydatie van het tweede C-atoom. Uit
de verdeling van de radioactieve vetzuurkoolstof over de melkbestanddeHen:
vet, melksuiker en caseine kwam naar voren, dat acetaat vooral in de
melkvetsynthese benut wordt terwijl propionaat overwegend in de mielk-
suikervorming komt. ^^C uit glucose vindt men vrijwel uitsluitend in melk-
suiker en ademlucht terug. De koolstof uit butyraat wordt vrij gelijkelijk
over de verschillende melkbestanddelen verdeeld. Deze verhoudingen zijn
van betekenis voor dc kennis van de stofwisselingsverandcringen die bij
koeien tot acetonemie aanleiding kunnen geven. Rij deze koeien is de
synthese van de voor melksuikervorming nodige glucose uit de geresor-
beerde vetzuren onvoldoende. Met ^^C acetaat kon worden aangetoond
dat bij acetonemie het vermogen om acetaat te oxyderen niet gestoord
was maar dat het acetaat bij dergelijke koeien sterker glucogeen werkte
clan bij normale dieren.

Dit kan gezien worden als een poging van het organisme om aan de vraag
naar glucose te voldoen. Bij acetonemie schijnt het lichaamsvet mobieler
te zijn dan het lichaamsvet van normale koeien en deze grotere deel-
name van lichaamsvetzuren aan de glucogenese kan aanleiding geven tot
het optreden van acetoonlichamen, die als bijprodukten van de glucogenese
beschouwd kunnen worden.

Listeriosis bij het veulen is tot nu toe weinig beschreven. In de Nederlandse
literatuur wordt er geen melding van gemaakt, terwijl ook in de buiten-
landse literatuur de mededelingen nog schaars zijn.

In Duitsland is listeriosis beschreven door Krage (1944) bij 2 veulens,
die enkele dagen na de geboorte onder verschijnselen van „Lähme" waren
gestorven. Bij de sectie van deze cadavers was \\ooral opvallend, dat de
lever doorzet was met kleine necrotische haardjes.

In Noorwegen is door Grini (1943) een geval van listeriosis bij een
\\eulen vastgesteld.

Op 9 mei 1956 werd in de noodslachtpLats te Tolbert een veulen ter keu-
ring aangeboden. Keuring voor het slachten had niet plaats gehad. Bij de
keuring na het slachten werd het vlees afgekeurd wegens veranderingen
tengevolge van het niet tijdig verwijderen van maag en darmen. Opval-
lend waren de afwijkingen aan de lever; deze was vergroot en doorzet met
speldeknopgrote, witgele necrotische haardjes; voorts bestond er een muco-
purulente enteritis.

In de — naar later zou blijken foutieve — veronderstelling dat het dier
lijdende was geweest aan salmonellosis werd besloten alsnog het vlees en
dc lever bacteriologisch te onderzoeken. Het vlees werd geënt op agar,
bouillon en brillantgroenagar, de lever alleen op brillantgroenagar. Na
24 uur incuberen werd macroscopisch op geen der voedingsbodems groei
waargenomen. In een Gam-preparaat van materiaal van de agarbuis en
de bouillonbuis, waarop het vlees was geënt, werden echter korte. Gram-
positieve staafjes waargenomen, die aan Listeria monocytogenes deden
denken. Dit vermoeden werd bevestigd door colega van der Kamp, ver-
bonden aan de Gezondheidsdienst voor Dieren te Groningen, die een deel
\\an de lever had ontvangen voor het vervaardigen van een pathologisch-
anatomisch preparaat. Collega van dei\' Kamp heeft tevens nog uit de
lever geënt en hieruit Gram-positieve staafjes geïsoleerd, die konden wor-
worden gedetermineerd als L. monocytogenes. Aan het Rijks Instituut voor
tlc> Volksgezondheid weid dc kiem door Dr. Kampelmacher gedetermi-
neerd als L. monocytogenes, type 1 (Paterson).

Het veulen bleek afkomstig tc zijn van het bedrijf van E. de J. te Doezum
en daar op 4 mei te zijn geboren. De geboorte had normaal en op tijd
plaats gevonden. Direct na de geboorte was het veulen minder levendig
dan normaal. Er werd dc eerste levensdag 50 cc Lähmeserum subcutaan
gcïnjiceerd.

Óp 7 mei vertoont het dier ernstige ziekteverschijnselen: het kreunt bij elke
expiratie, temperatuur 39,1°, snelle pols, ontlasting dun en geel, het dier
kan niet moeite staan en heeft een opgetrokken buik.
Gedacht wordt aan enteritis en eventueel peritonitis. Als therapie wordt
ingesteld een subcutane injectie van 750.000 E penicilline, 750 mg strepto-
mycine en 1^2 g chlooramphenicol. Dit heeft het ziektebeeld niet meer
gunstig kunnen beïnvloeden; het dier is op 8 mei gestorven.
De moeder van het veulen, een 5-jarige warmbloedmerie, heeft tijdens de
dracht geen ziekteverschijnselen vertoond. Ook na de geboorte van het

veulen zijn geen storingen in de algemene gezondheidstoestand opgetreden.
Volgens mededeling van de eigenaar heeft het dier in aansluiting aan de
partus enige tijd abnormale uitvoeiïng gehad.

Op 13 mei werd door ons uterussecretum verzameld, tevens werd een
bloedmonster genomen. Het bacteriologisch onderzoek van het uterus-
secretum, dat helder was, doch kleine gele vlokjes bevatte, verliep t.o.v.
L. monocytogenes negatief; wel werden er kokken geïsoleerd. De blocd-
serumagglutinatie t.o.v. L. monocytogenes, verricht aan het Rijks Instituut
voor de Volksgezondheid, was volgens Dr. Kampelmacher duidelijk posi-
tief te noemen (O 1:320 en H 1:1250). Het bloedonderzoek is nog twee
maal herhaald; op 21 juni was het resultaat O 1:640 en H 1:320, op 13
september werden de volgende titers gevonden O 1:640 en H 1:640.
Hoewel het niet gelukt is in het uterussecretum L. monocytogenes aan tc
tonen, is het, gezien de duidelijk positieve bloedagglutinatie t.o.v. L. mono-
cytogenes van de merrie, zeer waarschijnlijk, dat het veulen intra-uterien
is geïnfecteerd.

Verband met andere ziektegevallen kon niet worden gelegd Een tweede
veulen, enige tijd eerder op dit bedrijf geboren, is voorspoedig opgegroeid.
Een koppel jonge hennen op het bedrijf vertoonde exemplaren met ver-
lammingsverschijnselen; bij sectie bleken deze dieren lijdende te zijn aan
neurolymphomatosis.

Beschreven wordt een geval van listeriosis bij een veulen. Reeds direct na de geboorte
was het dier onvoldoende levendig, na 4 dagen is het onder ernstige algemene ziekte-
verschijnselen gestorven. Bij de sectie waren vooral kleine necrotische haardjes in de
lever opvallend.

A description is given of a case of listeriosis in a foal. The foal died four days after
birth. At autopsy small necrotic foci in the liver were striking.

On décrit un cas de listériose chrz un poulin. Quatre jours après la naissance I\'animal
mourut. L\'examination postmortale releva des petit nodules necrotiques dans la
foie.

Es wird ein Fall beschrieben von listeriosis bei einem Fohlen. Das Tier starb 4 Ta.ge
nach der Geburt. Auffallend waren bei der Sektion kleine nekrotischen Herde im
Leber.

LITERATUUR:
Krage, P. (1944): Berl. Münch, ticrärztl. W.schr. 1944, 30.
Grini, O. (1943): Norsk Vet. Tidsskr. 55, 97 (Vet. Bull. 15, 289 (1945) geciteerd
naar D o n k e r-V o e t, J. (1954): Tijdschr. Diergeneeskunde 79, 743.

NICARBAZIN, blijkbaar een zeer goed voorbehoedmiddel tegen dunne-
dann- en blindedarmcoccidiose bij pluimvee,

Dunnedarm- en blindedarm-coccidiose hebben steeds grote schade toege-
bracht aan de pluimveehouderij.

Het preventief toedienen van sulfapreparaten, zowel als het houden van
de dieren op een wel-\\erzorgde potstal heeft bijgedragen tot het beperken
van de schade door deze ziekten, veroorzaakt.
Afdoende waren deze maatregelen echter niet.

Toen verleden jaar weer een nieuwe preparaat „Nicarbazin" als voor-
behoedmiddel tegen de verschillende vormen \\an coccidiose werd aange-
prezen, traden we het ook nogal kritisch tegemoet.

.Sindsdien is het hier toegepast op vele bedrijven, waar voorheen steeds in
meerdere of mindere mate coccidiose voorkwam.

De resultaten lijken inderdaad verbluffend. In geen der gevallen, waar
het middel werd gebruikt op de voorgeschreven wijze, is weer coccidiose
geconstateerd. Vooral ten opzichte van dunnedarm-coccidiose is dit een
enorme \\ooruitgang.

Daarna 0,02%. Als geneesmiddel heeft Nicarbazin geen waarde.
Het is onoplosbaar in water.

A. koopt een drachtige zeug van B. Enkele dagen na de koop worden 12 biggen ge-
boren, waarvan er 6 dood zijn, enkele al necrotisch en 6 z.g.n. rilbiggen, die binnen
enkele uren ook dood gaan. Deze verschijnselen, vooral de zenuwaandoening, doen
denken aan varkenspest, al komt differentieel diagnostisch ook een deficiëntie of
inteelt in aanmerking. Bij navraag blijkt op het bedrijf van B. geen varkenspest voor
tc komen — volgens zijn zeggen althans —.

De collega, die bij B. praktizecrt, is dc laatste tijd niet op zijn bedrijf geweest. Er
is dus voorlopig geen zekerheid omtrent de oorzaak. Na 2 weken echter breekt bij
A., bij een koppel biggen van 4 weken oud, gelegen naast het hok, waar dc gekochte
zeug gebigd heeft, varkenspest uit. De mogelijkheid dat de besmetting met varkens-
pest bij A. plaats vond is uitgesloten, gezien het feit, dat dc gekochte zeug uiterlijk
3 dagen op zijn bedrijf was en enkele biggen al langer dood waren (kleine necrotischc
vruchten).

Is hier ondanks het feit, dat bij B. nooit varkenspest is geconstateerd, een verklaring
van koopvernietiging af tc geven wegens infectie van de zeug tijdens de draagperiode?
We zien in de praktijk herhaalde malen dat varkenspcstinfecties van zeugen alleen
openbaar worden aan de geboren biggen.

Is de verkoper, indien bewezen wordt, dat hij kennis droeg van het feit, dat er
varkenspest onder zijn dieren voorkwam, ook aansprakelijk voor de schade, die bij
koper ontstaat door de uitbraak van varkenspest op kopers bedrijf?

Het verschijnsel van bevende biggen of rilbiggen, wordt o.a. besproken in een artikel
van Brooksbank, The Veterinary Record, Vol. 67, pag. 576.
In dit artikel is inderdaad eventueel verband gelegd tussen varkenspest cn het geboren
worden van bevende biggen.

Dit behoeft echter niet het geval te zijn. Allerminst is aangetoond, dat alle gevallen
van bevende biggen terug te voeren zouden zijn tot varkenspest.

Teneinde dit aan tc tonen hadden enkele biggen onderzocht moeten worden. Was
in deze biggen varkenspestvirus aangetoond, dan was het bewijs geleverd. Nu dit
niet het geval is, is zeker geen verklaring van koopvernietiging af te geven.
Door beantwoording van deze vraag, is het antwoord op de tweede gestelde vraag
van geen belang meer.

In het antwoord op vraag no. 2 op pagina 217 van de aflevering van 15 maart j.1.,
betreffende het tegengaan van hoornvorming in het recept gesteld, dat dit o.a. be-
stond uit 6,5% collodion.

Dc aandachtige lezer zal zelf reeds bemerkt hebben, dat het zetfoutenduiveltje hier
de drukker parten heeft gespeeld. Er moet n.1. staan 65% collodion.
In het antwoord op vraag 3 op dezelfde pagina wordt gesproken van het inbrengen
van de draadlus volgens Brens. Dit moet zijn de draadlus volgens Brons.

Milk Fever by A. Robertson, A. Marr and E. W. M o o d i e. The Veterinary
Record, vol. 68, 173-182, 1956.

Toename van het aantal gevallen van kalfziekte, die niet typisch reageren op de
intraveneuze calciumtherapic en het succes van uierinsufflatie wat af en toe wordt
waargenomen bij gevallen, waar dc intraveneuze calciuminjectie faalt, brengt de
auteurs er toe de kalfziekte aan een nader onderzoek te onderwerpen.
.•\\llereerst worden door hen bij 32 normale koeien de veranderingen, welke in de
bloedserumgehalten van het calcium, magnesium en anorganische fosfaat om en
nabij de partus optreden, nagegaan.

Hiertoe wordt de dieren elke dag een monster bloed afgenomen gedurende de
laatste twee weken voor de partus en de eerste twee weken er na.
Bovendien worden gedurende de eerste dagen na de partus meerdere monsters per
dag afgenomen.

Ze zien enige dagen voor de partus een geleidelijke daling van het serumcalcium
en het serum anorganisch fosfaat optreden, die tot na de partus blijft bestaan en
enige uren voor de partus een geringe stijging van het serum magnesiumgehalte, die
zich ook tot enige uren na dc partus handhaaft.

Verder blijkt, dat bovengenoemde veranderingen in de bloedserumgehalten groter
zijn, naarmate het rund vaker heeft gekalfd.

Getracht wordt om na tc gaan, wat voor invloed de aanvang van de lactatie heeft
op de bloedserumgehalten aan calcium, magnesium en anorganisch fosfaat.
Hiertoe wordt bij zeven drachtige koeien al drie weken voor de partus met melken
begonnen.

Helaas wordt bij slechts twee van deze dieren een behoorlijke produktie vóór de
partus verkregen. Bij deze twee dieren nemen ze waar, dat dc daling van serum-
calcium en anorganisch fosfaat eerder begint (± 10 dagen voor de partus),
langer blijft bestaan na de partus en groter is dan bij normale koeien om en nabij
de partus.

Tevens blijkt, dat de stijging van het serum-magnesium eerder begint, langer blijft
bestaan na de partus en ook groter is dan normaal.

Verder wordt bij drie normale drachtige koeien dc uier verwijderd. Ze nemen bij
deze drie dieren waar, dat dc daling van het serum-calcium en de stijging van het
scrum-magnesium kleiner is en korter duurt dan bij normale drachtige koeien en dat
dc daling van het scrum anorganisch fosfaat ongeveer gelijk verloopt als bij nor-
male drachtige dieren om en nabij de partus het geval is.
Ze trekken uit voorgaande bevindingen de volgende conclusies:

1. dc aanvang van dc mclksecrctic zou dc hoofdfactor zijn bij de daling van het
scrum calciumgehalte;

2. het gedrag van het serum-magnesium schijnt aan dat van het serum-calcium
gebonden (experimenteel ook aangetoond).

3. dc hoofdfactor van dc daling van het scrum anorganisch fosfaat zou dc partus
zijn.

Het feit, dat het ene dier wel en het andere dier geen kalfziekte krijgt, menen ze te
moeten toeschrijven aan verschil in de minimum toelaatbare serum-calcium-grens,
m.a.w. bij een bepaald serum-calcium-gchalte, b.v. 6 mgr.%, zal het ene dier al kalf-
ziekte hebben en het andere nog normaal zijn.

Toch is het gemiddelde scrum-calciumgchalte bij kalfziekte koeien lager dan bij
normale pas afgekalfd hebbende koeien.

Daar er geen aanwijzingen zijn, dat kalfziekte koeien via de biest meer calcium
verliezen, concluderen ze, dat de kalfziekte-patiënt hierin verschilt met een normale
koe, dat ze

Tegen „b" pleit het snelle herstel, dat vaak optreedt na een intraveneuze calcium
injectie. Derhalve lijkt dus mogelijkheid „a" het meest waarschijnlijk.
Volgens Robertson zou het calciumregulerend systeem in wezen normaal zijn en
de oorzaak van de kalfziekte zou zijn het onvermogen van dat normale mechanisme
om het calcium voldoende snel uit dc calciumdepots te mobiliseren.
Dat het beeld van de kalfziekte de laatste decennia is veranderd zou een gevolg
zijn van het feit, dat thans deze patiënten in een vroeger stadium van de
ziekte in behandeling komen dan vroeger en misschien ook voor een deel aan een veel
sterkere bemesting van het grasland.

De werking van uierinsufflatie zou berusten op een doen stoppen van de mclksecretie
en daarnaast een terugkeer van calcium in het bloed.

Geen aanwijzingen werden gevonden, dat er tussen het klimaat en het optreden
van kalfziekte verband bestaat, evenmin dat vermindering van het rantsoen de kans
op kalfziekte zou doen verminderen.

De auteurs preferen om in de meeste gevallen calcium-injecties te gebruiken inplaats
van gecombineerde preparaten (d.w.z. naast calcium, ook fosfaat of magnesium
toegevoegd).

Om recidieve te voorkomen bevelen ze aan naast een intraveneuze calciuminjectie
een subcutane injectie van een calciumpreparaat toe te dienen.

Resistance of insects to insecticides. A n o n. Chronicle 10, 397 (1956).
Terwijl in 1946 nog slechts één soort insect bekend was, waarbij zich resistentie tegen
insecticiden had ontwikkeld, is dat aantal soorten thans toegenomen tot 37. Reeds
in 1953 werd op een symposion te Rome de vrees uitgesproken, dat deze omstandig-
heid de bestrijding van ziekteverspreiders zou bedreigen.

Resistentie tegen D.D.T. is opgemerkt bij verschillende species van Anopheles, terwijl
o.a in Griekenland bij deze mug ook reeds resistentie is opgemerkt tegen B.H.C. en
chlordane.

Ook bij Aedes aegypti is op Trinidad een resistentie ten opzichte van D.D.T. waar-
genomen, die lOOOx zo groot is als bij een normale laboratoriumstam.
Eveneens zijn deze verschijnselen in bepaalde gedeelten van de wereld waargenomen
bij luizen, vlooien, wandluizen en huisvliegen.

Bij de huisvlieg zijn 2 typen van resistentie waargenomen, n.1. één voor D.D.T. en
verwante preparaten en één voor dieldrin, chlordane en dergelijke. Ook bij andere
ziekteverspreidende insecten komen deze 2 typen voor.

Recente onderzoekingen hebben aangetoond, dat de oorzaak van de D.D.T.-resis-
tentie bij de huisvlieg berust op een vermeerderde mate van ontgifting, waarbij dc
resistente huisvliegen door chloorwaterstofafsplitsing uit D.D.T. „D.D.E." vormen.
Het enzym wordt door dc normale huisvlieg slechts in zeer kleine hoeveelheden
geproduceerd.

De D.D.T.-resistentie van dc huisvlieg wordt beheerst door één enkel gen. Ook de
resistentie tegen B.H.C. en chlordane berust op een erfelijke factor.
Het gen van D.D.T.-resistentie is in een normale populatie in geringe frequentie aan-
wezig; het insecticide oefent een selectieve en niet een mutagene werking uit. Deze
verhoogde resistentie kan dus niet worden verkregen door blootstelling aan subletalc
dosis, maar wel door inwerking van een zodanige dosering, dat het gevoelige ge-
deelte van de populatie wordt gedood.

Een resistente populatie behoudt gedurende verscheidene generaties haar resistentie.
Voor verdere bijzonderheden zij naar het oorspronkelijke verwezen.

Zur Aetiologie einer käsigen Lymphknotenentzündung beim Schwein, von E. K r e n n,
Wiener Tierärztliche Monatsschrift B II (1954) - H. 7 - p. 436-440.
Dc schrijver wijst in een „voorlopige mededeling".— na dit zijn nog 4 artikelen van
hem in combinatie met 2 andere auteurs verschenen — op tuberculeuze verande-
ringen in de mesenteriale lymfklicren van varkens in Oostenrijk. Hij beschrijft de
pathologische en de histologische veranderingen en vindt zuurvaste grampositieve
staafjes als veroorzakers van deze processen.

Bij de beschrijving van het macroscopische beeld valt op, dat dc dikwijls deels ver-
kalkte kaasmassa soms een droog necrotisch aspect heeft, ook wel een neiging tot
verweking, maar steeds gemakkelijk uit het klierwcefscl is te verwijderen, waarbij een
gave kapselachtige bindweefselrijke wand achter blijft. Uit de literatuur is hem
bekend dat Magnussen reeds meer dan 30 jaar geleden uit de halslymfklieren
zuurvaste op kokken gelijkende staafjes kon kweken, hetgeen door B e n d i x e n en
J e p s e n bevestigd werd. De geïsoleerde bacillen werden Corynebacterium equi ge-
noemd. De door K r e n n beschrcven infecties wezen hem in de richting van alimen-
taire infecties via melk, ondermelk of besmetting via gevo.gelte. Uit de anamnese
bleek echter dat zulks uitgesloten kon worden. Hij wijst voorts op het ontbreken
van generalisatie-verschijnselen bij de door hem beschreven gevallen, welke hij als
een op zich zelf staand lijden beziet. Op grond van statistische gegevens — hij be-
doelt hiermede het grote aantal gevallen dat als mesenteriaalklicrtuberculose zonder
verdere afwijkingen wordt geregistreerd — meent hij dat dit lijden zeer veelvuldig
en verspreid voorkomt.

Hoewel de bacillen morfologisch niet van tuberkelbacillen zijn te onderscheiden,
geven cultuur en dierproeven aan, dat hier noch bovine, noch aviaire, noch humane
typen in het spel zijn.

Histologische Untersuchungen über die käsige lymphknotenentzündung drs Schweines;
R. Baumann, R. Krenn und H. L i e b i s c h; Wiener Tierärztliche Monats-
schrift B 42 (1955) - H 1 - p. 34-38.

De schrijvers hebben de door Krenn fW.T.M. 41-7-436) beschrevèn tuberculeuze
mesenteriaal-lymfklier-proccssen aan ren nadrr histologisch onderzoek onderworpen.
Dc rand van het proces gelijkt op een kapsel, gele,gen in een vaatrijke omgeving. Aan
de binnenzijde van deze kapsel zijn vlakke crlrijkr granulaties te zien, waarin fibro-
blasten, lymfocyten en overwegend eosinophiele Icukocyten voorkomen. Er zijn wei-
nig en dan nog weinig-typische rcuzenccllen aanwezig, zowel van het type Langhans
als het vrecmdlichaam type. In de necrotiserende grenslaag van het granulatie-
weefsel is een Sudanofiele zone, waarin zeer fijn gedispcrgcerde tot celgrote vet-
druppcls in en tussen de cellen liggen. Ook in de kaasmassa zijn deze te vinden maar
zeer fijn verdeeld. Het haardcentrum is strrds vcrkaasd met neiging tot snelle ver-
kalking. Werden dc coupes volgens Z i r h 1-N e c 1 s e n gekleurd, dan vinden de
auteurs weinig bacillen en wel uitsluitend in het granulatieweefscl en dc vers ver-
kaasde massa.

Als verschillen met het histologisch beeld van bovine, aviaire en humane tuberculose
der lymfklieren geven zij aan de grote neiging tot verkalking, de naar hyalisering
neigende kapsel en de geringe neiging tot vorming van granulatiewerfsel.

Die käsige lymphknotenentzündung des Schweines; von R. Baumann, E. Krenn
und H. Liebisch; Wiener Tierärztliche Monatsschrift B 42 (1955) - H. 4 - p.
209-215.

De auteurs wijzen er allereerst op dat kweckproeven met de door hen uit de kazig
veranderde mcsenteriaal lymfklier gekweekte zuurvaste bacillen blijkbaar zeer moeilijk

waren en niet tot typebepaling leidden. Zij wijzen er op dat Magnussen bij 425
gevallen van halskliertuberculose 144x het bovine, 87x het aviaire en lx het humane
type tuberkelbacillen kon isoleren, terwijl in de overige 193 gevallen nog 71 x de
zuurvaste Corynebacterium cqui werd gevonden. Deze laatsten groeiden binnen 24
uur op gewone bodems met geelrode tot lakrode koloniën. Bij dierproeven bleken ze
apathogeen voor cavia, kip en muis. Hoewel dc groei op voedingsbodems zeer moeilijk
was gebleken, meenden B., K. en L. hun onderzoek ook tot dierproeven te moeten
uitstrekken, te meer omdat van een relatie met de Coryncb. cqui niets gebleken was.
Zij gebruikten daartoe konijnen, caviae, goudhamsters, kippen, ratten en muizen.
Van erwtgroot verkaasde haarden werd de inhoud met 5 cc fysiologische oplossing
in een mortier fijngewreven en deze massa werd door een dubbel gaasfilter .gefiltreerd.
Het licht troebele filtraat werd subcutaan, intraveneus en intraperitoneaal ingespoten
in hoeveelheden welke wisselden tussen 0.2 tot 0.5 cc. Behalve een entabccsje werden
geen khnische veranderingen geconstateerd, zelfs geen zwelling der regionaire lymf-
klicren. Na voldoende lange tijd werden alle proefdieren gedood en van alle milten
uitstrijkjes gemaakt, welke volgens Ziehl-Neelsen gekleurd negatief bevonden werden.
De sectic en het histologisch orgaanonderzoek was bij alle proefdieren negatief be-
halve bij één muis, welke subendothelialc haardjes in de levervenen vertoonde, waar-
van er één sterk domineerde.

Histologisch bleek een centrale verkazing aanwezig waarin evenals in enkele histio-
cyten zuurvaste, vrij plompe staafjes werden gevonden. Differentiecl-diagnostisch
menen zij op grond van de apathogeniteit voor de proefdieren bovine, aviaire en
humane t.b.c. te kunnen uitsluiten. Dat besmetting van één der muizen kon aange-
toond worden, achtten zij mogelijk ontstaan, doordat één der varkens, welke het
materiaal leverde, door Typhus murinus besmet was. Door varkenspassage zou deze
een sterke virulentie-afname hebben verkregen. Op grond van dit onderzoek menen
zij ook de infectie met de rattenlepra-bacil en de Johne-se bacil te kunnen uitsluiten.
(Hoewel niet duidelijk uitgesproken menen auteurs met een nieuw type tuberkel-
bacil te maken te hebben. Ref.) VAN GlI^S

Die käsige lymphknotenentzündung der Schweine, von R. B a u m a n n, E. K r e n n
und H. Liebisch; Wiener Tierärztliche Monatsschrift B. 42 (1955) - H. 9 - p.
546-549.

De in genoemde aandoening voorkomende zuurvaste en grampositieve bacillen wer-
den aan een nader morfologisch en cultureel onderzoek onderworpen. In de kaasmassa
zijn er vaak maar enkele, waarbij de Osol-mcthode nodig is om ze aan te tonen.
Naast korte dikke worden lange slanke staafjes gevonden, welke soms na kleuring
sterk korrelig lijken, vaak S-vormig gekromd zijn en soms zelfs een ineengerold einde
bezitten. Van 15 varkens werd materiaal genomen, waaruit slechts in 3 gevallen
culturen werden verkregen. Er werd geënt op: alkalische en natuurzurc agar, idem
met 2% glycerine, Petragnani, Löwenstein met en zonder glycerine, aardappel 4-
4% glycerine, en voorts op normaal-, trypsin- en natuurzurc .glycerine-bouillon. Bij
kamertemperatuur bebroed werd nimmer, bij 37° C. slechts in 2 gevallen groei ver-
kregen na overcnting op een andere bodem, terwijl in één geval de primaire bodem
groei vertoonde.

In het Iste geval werd na 4 weken van de Petragnanibodcm, welke geen groei ver-
toonde, overgccnt op Löwenstein zonder glycerine. Na 11 weken werden duidelijk
speldeknopgrote, bolvormige en bleek oranjegeel gekleurde koloniën aangetroffen.
In het 2de geval werd van de Löwcnstcin zonder, overgeënt op Löwenstein met gly-
cerine. Ook hier gaf de eerste bodem geen groei; de subcultuur groeide na 4 weken
reeds uit als een typische tuberkelbacillen-kweek.

In het 3de geval werd na 6 weken op dc primaire glyc.-aardappel-bodcm een ty-
pische groei waargenomen in de vorm van kleincrwtgrote, onduidelijk begrensde,
licht gegranuleerde, slijmige beslagen met een bleek oranje-gele kleur. .Mie andere
bodems, alsook de primaire bodems van geval 1 en 2 werden nog 3 maanden ge-
controleerd, maar bleven steriel.

Merkwaardig was het verloop bij de aanleg van subculturen uit de 3 stammen,
welke verder geen verschillen vertoonden in hun groei. Op glyceriiie-houdende bo-
dems bleek na 1 week de entstreep reeds bedekt met een fijnkorrelig bleek oranje
beslag; na 2 weken was cr snelle groei en vermeerdering der koloniën waarneembaar,
terwijl na 3 weken reeds een rimpelig beslag met halfbolvormige, spcldeknop-grote
koloniën zichtbaar waren.

Op de bodems zonder glycerine was pas na 10-12 dagen iets van groei waarneembaar,
terwijl ook de verdere uitgroei veel trager verliep. Als schudcultuur op natuurzurc
agar was na een week een 2 mm. diep gaande troebeling merkbaar, welke in 4 weken
wel verdichtte, maar niet dieper ging. Na 3 weken waren hier aan de oppervlakte
duidelijke koloniën tc zien, terwijl na 6 weken de gehele oppervlakte bedekt was.
Bij verdere subcultivcring bleek de oranje-gele kleur verloren tc gaan en plaats tc
maken voor grauw-wit, terwijl de groei nog werd versneld op enkele bodems. In de
uitstrijkjes werden korte draden en kolfvormige verdikkingen aan het einde der ba-
cillen waargenomen.

De schrijvers komen tot de conclusie, dat de voorkeur voor glycerine-houdende bo-
dems overeenkomt met die van het aviaire type. Deze laatste echter groeien constant
in 4 weken uit en behouden deze groei-cigenschappen ook in aangelegde subculturen.
Ook met Typus murinus, welke bovendien uitsluitend op niet-glyc.-houdende bodems
groeit, zijn er cuturele verschillen. Bovine en humane typen hebben nog grotere
verschillen met het hier geïsoleerde „nieuwe?" type bacil.

Über die käsige Lymphknotenentzündung der Schweine; von R. B a u m a n n, E.
K r e n n und H. L i e b i s c h ; Wiener Tierärztliche Monatsschrift B. 45 (1956) - II.
6 - p. 341—345.

In dit overzicht geven de schrijvers nog eens een samenvattend beeld van dc patho-
logische en histologische veranderingen van deze, tot nu toe altijd als tuberculeus
beschouwde, processen en geven een overzicht van het voorkomen hiervan. Ken-
merkend achtten zij:

1. het veelvuldig voorkomen — zonder verspreiding in de overige organen — van
geel tot grauwwitte, kazig necrotische haarden in de mesenteriale lymfklieren.
De kaasmassa is soms droog kruimelig, dikwijls ten dele verkalkt.

2. Na opening is de haard gemakkelijk leeg en ook schoon te drukken, waarbij een
gladde, kapsclachtige wand achterblijft.

3. Echte klicrzwellingen in de zin van ontstekingszwclling ontbreekt. Het proces is
vrijwel reactieloos verlopen.

Histologisch is er weinig onderscheid met tuberculose, afgezien van de geringe reactie
van dc haardrand.

Het agens, de zuurvaste staafjes onderwierpen zij aan een nieuw dierprocfonderzoek
met cavia\'s, kippen en konijnen. De kippen gaven geen enkele reactie. De cavia\'s
vertoonden bij lagere doseringen (0.1 tot 0.5 mgr. cultuur) wel enige entreactie in
de vorm van lokale zwelling. Werden hogere doses (1 mgr. cultuur) ingespoten, dan
ontstond veelal een cntabccs met neiging tol doorbraak naar buiten. In de geclromige
pus waren steeds zuurvaste staafjes aan te tonen. Bij 7 van de 9 konijnen (2 stierven
er om andere redenen) bleek geen sterfte op te treden. Na 3 tot 4 maanden werden zc
gedood en bij 4 konijnen werden in de lever op tubcrkcls gelijkende haardjes aange-
troffen. Histologisch waren, hoewel spaarzaam, zuurvaste staafjes aantoonbaar.
Op grond van hun onderzoekingen, waarbij zij het afwijkende gedrag van het agens
ten aanzien van bovine, humane, aviaire en murine typen, menen zij een nieuw type
tuberkelbacil geïsoleerd tc hebben, welke voorkomt bij varkens. Zij stellen voor dit
nieuwe type „Mycobacterium suis" te noemen.

„Kort-Hoog" gesteriliseerde melk. Steriliseren van zuivelprodukten door middel van
verhitting op zeer hoge temperaturen gedurende zeer korte tijd. Dr. Ir. Th. E.
Gal es loot, N.I.Z.O. Ede in Conserva, vol. 5, nr. 5, nov. 1956, p. 140.

Gedurende de laatste jaren wordt voor het steriliseren van melk de kort-hoog-methode
dikwijls toegepast, omdat melk gemakkelijk in een doorstroomsterilisator kan worden
verhit; 1-20 seconden doorstroming op 130°—150° heeft een dodende werking op
bacteriesporen. Daarvoor zijn proeven genomen met sporen van Bac. subtilis. Deze
bacil is dikwijls juist de oorzaak van het bederf van onvoldoend gesteriliseerde melk.
Genoemde verhitting verlaagt dc sporenconcentatie van bijvoorbeeld 100.000 per liter
tot 1 per 1000 liter. De melk krijgt wel een kooksmaak, maar geen sterilisatiesmaak,
terwijl de kleur zelfs witter wordt door het coaguleren van de albumine. Ook het
voor de houdbaarheid .gevreesde enzym lipase wordt vcrnicti.gd. Bij bewaring van
deze hoog .gesteriliseerde melk ontstaat door fysisch-chemischc omzetting wat achter-
uitgang van de kwaliteit.

Schr. geeft in zijn artikel een korte beschrijving van de techniek en merkt op, dat,
zal het voordeel van deze wijze van steriliseren volledig worden benut, het nodig is,
de melk ascptisch in de handel te bren.gen. Verpakking in .glas is daarvoor niet ge-
schikt, in karton zal het beter .gaan. Toch kan verpakking in .glas ook worden toc-
.gepast door de melk eerst op deze wijze te steriliseren, ze dan te bottelen, en ze
daarna nog na te verhitten om de sporen, die bij het bottelen in de melk zijn ge-
komen, te verwijderen.

Ook over deze naverhitting, waarvan de hoogte afhankelijk is van de hygiëne in het
bedrijf en speciaal van de flessenspoclmachinc, .geeft schrijver nog een aantal bij-
zonderheden.

Kan melk door snel-centrifugeren bacterievrij gemaakt worden? Proefnemin.gen op
industriële schaal met een super-centrifuge ter verwijdering van de in de melk aan-
wezige bacteriën. Prof. P. S i m o n a r t, R. Poffé en A. Wuytack (te Luik)
in het Nederl. Melk- en Zuiveltijdschrift, vol. 10 (1956), nr. 344, p. 163.
Schrijvers hebben in het groot proeven uit.gevoerd om te onderzoeken welk percen-
tage van de in melk aanwezig bacteriën kon worden verwijderd door gebruik te
maken van een grote, zeer snelle centrifu.ge, die een capaciteit had van 3000 liter
per uur bij een snelheid van 9000 toeren.

Gedurende eni.ge maanden deden zij 3 a 5 keer per week proeven met zo\'n supcr-
centrifuge en onderzochten dan 10.000 a 15.000 liter op 3% vetgehalte gestandaar-
diseerde mengniclk die bij 110 atmosfeer gehomogeniseerd was. De melk was tevoren
in een platenpastcur behandeld bij 70°.
Er zijn in het geheel 60 proefnemingen gedaan.

Als resultaat van het onderzoek kon worden vastgesteld, dat gemiddeld 92.9% van
de oorspronkelijk in de melk aanwezige bacteriën werd verwijderd; de mogelijkheid
om door toepassing in de zuivelindustrie van een supcr-centrifu.ge bacteriën uit dc
melk te verwijderen, bleek hiermede bewezen.

Coligetal van melk. Het tellen van Coli-aërogenes-bacteriën in melk met Bacto,strips
van Bactostrip A.G. te Zürich. Th. E. G a 1 e s 1 o o t in hrt Nederlands Melk- en
Zuiveltijdschrift, vol.70 (1956), nr. 3 en 4, p. 166.

Bactostrips zijn strookjes filtrrerpapier, die door de fabrikant mrt bepaalde stoffen
behandeld zijn, zodat er op het strookje een selectieve bodem voor coli-aëro.genes-
bacteriën ontstaat, als het een hoeveelheid melk heeft opgenomen. De strookjes zijn
steriel verpakt in een plastic omhulsel. Zij worden daaruit genomen en in de melk
gehouden, en weer in hrt plastic zakje teruggebracht, terwijl ren klein stukje van het
strookje, dat door het vasthouden besmet is geworden, verwijderd wordt. Het plastic
zakje wordt luchtdicht afgesloten en .gedurende 8-10 uur bij 37° C. bebrord. In dc
melk aanwezige coli-aërogenes bacteriën groeien dan uit tot rode kolonies.
Schrijver heeft deze Bactostrips vergeleken met desoxicholaat-agar en brillant-groen-
gal-platen. Het is hem toen gebleken, dat met gebruikmaking van deze stripmethode
slechts bepaalde typen uit dr coli-aërogcnesgroep kunnen worden geteld. De overige

typen — volgens schrijver zullen dit de meest beweeglijke zijn — kunnen niet volgens
deze methode worden geteld. Voor de -beoordeling of deze Bactostrips voor het be-
oogde doel geschikt zijn, hangt het er dus van af, welke typen van de coli-aërogenes-
groep men toevallig in dc melk heeft, en dat kan afhangen van dc jaargetijden
waarin wordt onderzocht (in de wintertijd dikwijls een faecale besmetting). Schrijver
acht het moeilijk een definitief oordeel over dc bruikbaarheid van dc strips uit
tc spreken, vóórdat uitvoerige onderzoekingen zijn gedaan in alle jaargetijden.

Varkensvoeding. Kan koper ongestraft als macro-element worden verstrekt? Coppcr
Poisonin,g in the pig. W. A. M. G o r d o n and D. Luke. The Vcterinary Record
69 (1957) :37.

In Nederland mag in een mineralenmengsel voor varkens slechts 0.3% CuSo4 wor-
den opgenomen. Dit betekent dat, als hier te lande varkensmeel met 2% mineralen
wordt gefabriceerd, men daarin per 100 kg. 6 gram CuSoi aantreft. Stelt men
gemakshalve het moleculairgewicht van Cu op V\\ van dat van CuSo-i, dan bevatten
dus onze mengvoeders voor varkens maximaal 15 p.p.m. Cu.

Mede naar aanleiding van de ervaring van B arber c.s. (1955), dat een rantsoen
met 250 p.p.m. Cu de groeisnelheid van varkens gunstig beïnvloedt, worden er in N.-
Icrland soms meelmengsels in de handel gebracht waarin 50-90 p.p.m. Cu is verwerkt.
Vergeleken met het aanbevolen rantsoen is dit niet veel; voor Nederlandse begrippen
echter is er sprake van een belangrijke overdo.sering.

Dat op dit gebied inderdaad de nodi,ge voorzichtigheid moet worden betracht, blijkt
uit het feit dat de schrijvers bij 3 varkens van 80 ä 90 kg., die een duidelijke icterus
vertoonden, in de lever een Cu-gehalte van respectievelijk 2500, 2450 en 2160 p.p.m.
constateerden.

Het eerste dier was afkomstig van een bedrijf, waar drie varkens onder geelzucht-
verschijnselen stierven en een vierde om dezelfde reden door dc bacon-fabrikant
werd geweigerd. De twee andere varkens waren eveneens na het slachten afgekeurd.
Bovendien werd een onderzoek ingesteld op een bedrijf, waar een rantsoen met
100 p.p.m. Cu werd versterkt. Daarbij bleek dat:

van 4 zeugen het Cu-gehalte van de lever gemiddeld 103 p.p.m. bedroeg (uitersten:
38 en 170 p.p.m.) ;

de levers van 4 bacon-varkens gemiddeld 99 p.p.m. bevatten (uitersten: 54 en
159 p.p.m.);

in de levers van 22 voldragen embryo\'s het Cu-gehalte varieerde van 35 tot 264 p.p.ni.
(gemiddeld: 121 p.p.m.).

Volgens Cunningham (1931) bedragen de normale Cu-gchalten van de levers
van „volwassen" varkens ca. 40 p.p.m. en variëren die van de levers van jonge
biggen van 50 tot 465 p.p.m. HIDDEMA

Wat beïnvloedt het geboortegewicht van veulens? Einfluss der genetischen und para-
gcnctischen Faktoren auf das Fohlengrwicht der Geburt. D. 11 a n c i c. Züchtungs-
kunde 28 (1956) 10 (Nov./Dec.) 430-435.

In dit artikel worden door I 1 a n c i c dc resultaten samengevat van een onderzoek
naar dc invloeden, die er zouden kunnen bestaan op hrt geboortegewicht van veulens.
Daartoe is het geboortegewicht gecontroleerd van alle tussen 1928 en 1942 geboren
veulens van Lippizancr, Nonius en Arabisch ras in 4 verschillende stoeterijen.
Hierbij bleek, dat de Lippizancr veulens geni. 44,47 ± 0,30 kg. wogen, dc Nonius-
veulens 45,03 ± 0,37 kg. en de Arabische 40,05 ± 0,22 kg. Deze gemiddelden waren
berekend uit resp. 130, 145 cn 349 veulens. Dc .Arabische veulens waren significant
lichter dan die van de beide andere rassen, maar tussen Lippizancr en Nonius veulens
bestond geen reëel verschil. Tussen het gemiddelde gewicht der veulens bij de ge-
boorte en dat der volwassen dieren bestond een positieve correlatie. De variatiecoëffi-
ciënt was bij de Arabische veulens belangrijk kleiner (4.15) dan bij de Lippizancr
(5.02) en Nonius veulens (6.68). Sehr, trekt hieruit de conclusie, dat het geboorte-
gewicht der Arabische veulens minder zou variëren dan dat van de veulens der

beide andere rassen, hoewel het m.i. waarschijnlijker is, dat dit verschil toe moet
worden geschreven aan het ruim 2x zo grote aantal Arabische veulens, dat bij het
onderzoek werd betrokken.

Of de moeders vol- of halfbloed Arabier waren, bleek niet van invloed te zijn op het
gemiddelde geboortegewicht (rcsp. 40.23 ± 0.54 kg. en 40.02 ± 0.24 kg.).
Ten aanzien van dc invloed van de hengst op het gewicht der door hem verwekte
veulens kan worden opgemerkt, dat bij dc Lippizancr geen verschil van betekenis
kon worden aangetoond. Het gcm. gewicht van de veulens van de hengst die de
zwaarste veulens verwekte bedroeg 45.74 ± 0.65 kg. en van dc hengst die de lichtste
veulens verwekte gcm. 43.76 ± 0.47 kg. Bij dc Arabieren liepen deze cijfers uiteen
van 41.61 ± 0.66 kg. tot 38.33 ± 0.68 kg. Hoewel ook deze gewichten niet signifi-
cant verschillen, zit hier toch een tendens in die cr op wijst, dat de hengst bij dc
.Arabieren toch invloed heeft op het geboortegewicht der door hem verwekte veulens.
Wat verder bij de cijfers bij de Arabische veulens opvalt is, dat de variabiliteit der
geboortegewichten bij de ene hengst veel groter is dan bij de andere. Daar dc
grootste variatiecoëfficiënt juist wordt gevonden bij de hengst, die het grootste aantal
veulens had geleverd, kan dit ook niet door het verschil in aantal waarnemingen
worden veroorzaakt.

Ten aanzien van de invloed der merriestammen op het geboortegewicht der veulens
valt het op, dat deze groter schijnt tc zijn dan de invloed van de hengst. Bij dc
Lippizaner lopen deze uiteen van 42.31 ± 0.80 kg. tot 47.60 ± 0.58 kg. cn bij
de Arabieren van 38.46 ± 0.52 kg. tot 41.83 ± 0.81 kg., verschillen die wiskundig
significant blijken te zijn. Verder bleek, dat de families met het hoogste geboorte-
gewicht gemiddeld ook dc families met de langste drachtigheidsduur waren, hoewel
dc correlatiecoëfficiëntcn tussen de drachtigheidsduur en geboortegewicht betrekkelijk
laag en alleen voor het Noniusras significant bleken te zijn (n.1. r = 0.227 ± 0.054).
Het verschil in .geboortegewicht tussen hengst- en merrieveulens was voor geen van
de drie rassen significant, al lag het gem. gewicht der hengstveulens iets boven dat
der merrieveulens (Bij Arabieren het meest n.1. 1.4 kg.). Niet meegedeeld wordt of
dit ook door de drachti.gheidsduur is veroorzaakt.

Interessant is verder dc invloed van dc leeftijd van de merrie, die noga! enige invloed
heeft, zoals uit onderstaande tabel blijkt.

Jonge merries die voor het eerste veulencn, krijgen een significant lichter veulen dan
oudere merries. Het geboortgewicht van het veulen neemt toe naarmate het paard
meer in de kracht van zijn leven komt; bij oudere paarden neemt het gewicht weer af.
De leeftijd van dc hengst heeft geen invloed op het geboortegewicht der door hem
verwekte veulens, de maand van geboorte daarcnte.gen weer wel. De lichtste veulens
worden geboren in februari en de zwaarste in juni en juli; dit verschil kan niet
worden toegeschreven aan de drachtigheidsduur, daar de in maart tot mei geboren
veulens in Joegoslavië het langst worden gedragen.

De auteur denkt dan ook meer aan de verschillen in voeding in het laatst der
drachtigheid als belangrijkste verklaring voor dc gevonden gewichtsverschillen,

In een stamboekkudde zwartbonten werden 3 albinokalveren geboren. Het bleek, dat
deze kalveren een gemeenschappelijke voorvader hadden.

Het wordt waarschijnlijk geacht dat het ,gen voor albino uit Amerika is ingevoerd.

Krollpfeiffer vond bij 11.420 voor de eerste maal kalvende zwartbonte stamboek-
koeien, die binnen 10 dagen na de geboorte succombeerden of in nood geslacht
werden, dat 71 % der sterfgevallen verband hield met beledigingen van de geboorte-
weg, 14% het gevolg was van sepsis, 5% samenhing met absoluut of relatief te
grote vruchten waarbij .geen embryotoniie toegepast kon worden en resp. 4%, 3%
en 3% door kalfziekte, emfysemateuze vrucht of andere redenen veroorzaakt werd.

In 1846 kwamen in heel Gelderland 6803 landbouwers en 5856 „karlieden" voor.
Verschillende van deze „karlieden" waren waarschijnlijk mensen met een stukje
land, die met hun paard (en) of os(sen) bij anderen gingen werken. Gelderland telde
toendertijd 1016 ossen, waarvan 994 op het platteland en 2 in de steden.

De leeuwen van de diergaarde in Milaan ontvingen van de directie als kerstcadeau
3 kg, extra vlees per dier.

Op een boerderij in Kent brak steeds de schrikdraad bij rantsoenbeweiding van een
perceel kool. Het bleek, dat een der runderen „shockproof" was.
Na experimenteren bleek, dat noch het scheren van de schoft noch het aanbrengen
van een schoftharnas van draad hielp.

Afdoende was echter wel het geheel haarloos maken van de bovenrand der schoft
met beliulp van een ontharin.gspasta.

Als resulaat van een enquête in Anirrika en Canada gehouden over honden ouder
dan 17 jaar bleek, dat van de
200 enquctegevallen 36.7% 17 jaar was,
33 % 18 jaar,

The North American, 37 ,498, 1956.
Ontwikkeling van de Nederlandse varkensstapel.

In de periode 1949—1956 nam de varkensstapel toe van 1.3 millioen tot 2.33 mil-
lioen. Het topjaar is tot dusverre 1955 geweest met 2.38 millioen varkens.
Men moet echter niet alleen letten op de totale cijfers, maar ook op dc verdeling
over de provincies.

Onderstaand staatje geeft in deze cijfers voor de jaren 1930 en 1954 toen de varkens-
stapel in beide jaren 2 millioen dieren bedroeg.

In 1956 bracht een Amerikaans onderzoek aan het licht, dat de diepten der oceaan
vol „geluid" zijn. Waterdieren zijn even „praatziek" als hun collega\'s op het land.
Verschillende van deze geluiden werden opgenomen. Hierbij bleek o.a. dat vissen bij
gebrek aan stembanden contact met elkaar maken door te ratelen met gedeelten
van hun skelet of door de wanden van dc luchtzak te laten vibreren.
Een grote verscheidenheid van geluiden wordt voortgebracht.

Zo doet dat van een egelvis denken aan een misthoorn, terwijl de garnaal paft en
knettert. Bepaalde vissen zijn verder zeer luidruchtig bij het kuitschtieten \'s nachts,
maar zwijgen wanneer een schip nadert.

Proceedings of the first symposium of the International Association of
Veterinary Food Hygienists (I.A.V.F.H.).

Zo juist is versehenen oen verslag van het symposion, dat van 27 augustus—1 sep-
tember 1956 te Utrecht werd gehouden. Hierin zijn opgenomen de volledige tekst
van alle gehouden voordrachten, met een samenvatting in Frans, Duits eh Engels,
alsmede de gevoerde discussies.

List of member countries of the L.-X.V.F.H. and their official delegates.
Address of welcome by Dr. A. Clarenburg, President of the LA.V.F.H.
Opening speech by Prof. Dr. P. Muntendam, Director General of Public Health,
The Netherlands.

for Intcrnadonal Veterinary Congresses.
Address by J. M. van den Born, Chief Inspector of the Veterinary Service, The
Netherlands.

Address by D. Hendriksc, President of the Netherlands Veterinary Medical Asso-
ciation.

General lecture by Prof. Dr. M. Lerche (Germany).
J. Principles of meat hygiene.

Prof. Dr. O. H. Henneberg (Austria): „Grundlagen der Fleischhygicne vom öster-
reichischen Standpunkt".
Prof. A. A. Poljakow and Prof. G. W. Kolobolotsky (U.S.S.R.) : „Main principles

of Veterinary and Sanitary examination of meat in the U.S.S.R.".
Dr. Dj. Filipovitch (Jugoslavia) : „Sur les discordances au point de vue de préré-

frigération de viande".
Dr. II. Wagemann (Germany): „Fleischhygicne und Schlachthoftechnik".
Dr. V. Allenspach (Switzerland): „Schlachthoforganisation und hygienische Fleisch-
gcwinnung".

Prof. Dr. A. Trawinski (Poland): „Standarisierte sanitUr-veteriniire Beurteilung des

Prof. Dr. A. Ncvot (Francc) : „Les bases de I\'cxamen bactcriologiquc des viandes".
Dr. K. Rasch (Germany) : „Feinere Untcrsuchun.gsmcthoden auf Salmonellen und

Anaerobicr bei der bakteriologischen Fleischuntersuchung".
Prof. Dr. A. Trawinski (Poland): „Die Bedeutung der bakteriologischen Flci.sch-

untersuchung als Hilfsmethode der sanitär-vetcrinären Fleischbcurtcilung".
Ake Kämpe (Sweden) : „Salmonella and bacteriological meat control".
Dr. I. Pantaleon, Dr. J. Barret, Dr. M. Cazaillet and Dr. R. Rosset (France) :

„Contribution ä l\'étude de la microbiologie des viandes".
Dr. E. H. Kampelmacher (The Netherlands) : „Die Bedeutung der Listeriose für
die Fleischbeschau".

by offal from slaughterhouses".
Kj. Hedelin (Sweden) : „A great Salmonella typhi murium epidemic in Sweden
spread with meat".

Prof. Dr. W. Gisske (Germany) : „Tierärztliche Aufgaben bei der Konservierung von
Lebensmitteln".

J. W. Baretta (The Netherlands) : „The Preservation of Meat".
Dr. G. Brévot (Trance) : „La viande conditionnée sous pellicule cellulosique".
Dr. F. Kelch (Germany) : „Nachwcis obligater Anaerobier in Fleischkonserven".
Dr. F. Rigler (Jugoslavia) : „Antibiotic-producing species of bacillus in sausages".
Prof. Dr. H. Keller (Germany) : „Uber die histologische Bestimmung tierischer
Gcvk\'cbe".

Prof. Dr. F. Münchberg (Austria) : „Grundlagen der Beurteilung von Speisefetten

Prof. G. W. Kolobolotsky (U.S.S.R.) : „Veterinary expertise of fish in the U.S.S.R.".
Dr. H. Wittfogel (Germany) : „Uber den Nachweis flüchtiger reduzierender Substan-
zen als objektiver Test für die Qualitätsminderung von Fisch und Fischwaren".
Dr. Dj. Filipovitch (Jugoslavia) : „De l\'origine du goût désagréable dans certaines

conserves de poissons".
Dr. Hassan Ah Neshat and Dr. Faroughi (Iran) : „Caviar of Iran".
S. Gullbrandsson (Sweden) : „Hepatitisepidemie verbreitet durch Austern".
Discussion.

Dr. A. Clarenburg (The Netherlands) : „The Hygiene of Eggs and Eggs Products".
Dr. H. Sens (Germany) : „Zur Qualitätsbeurtcilung der Hühner- und Enteneier und

Prof. Dr. II. Seelemann (Germany: „Zur Standarisierung milchhygicnischer Unter-
suchungsmcthoden".

Prof. G. W. Kolobolotsky und Prof. A. A. Poljakow (U.S.S.R.): „Expertise of milk
in the U.S.S.R.".

Dr. W. Sackmann (Switzerland) : „Uber den Nachweis von Bruzellen in der Milch".
Discussion.

G. C. McKce (U.S.A.): „Inspection of Poultry and Rabbits in the United States".
Discussion.

First meeting of the delegates of the I.A.V.F.H.
P>.esolutions adopted at the final plenary session.
Résolutions adoptées.
Resolutionen.

Final address by Dr. A. Clarenburg, President of the I.A.V.F.H.
Members attending the 1st Symposium of the I..\\.V.F.H.

Het verslag, dat ook voor de Nederlandse dierenartsen, die direct of indirect bij
vocdingsmiddelenhygiëne zijn betrokken, een waardevol bezit is, is verkrijgbaar tegen
de prijs van ƒ 12,— bij dc Secretaris van het voorbereidend comité van genoemd
symposion. Sterrenbos 1, Utrecht.

Door de Verenigingen „Het Nederlandsche Rundvee Stamboek", „Het Friesch Rund-
vee Stamboek" en „Dc Federatie van Bonden voor K.I. bij Rundvee" is opgericht een
„Stichting Bloedgroepenonderzoek".

Ir. E. J. Alderkamp, Voorzitter; Dr. J. M. Dijkstra, Vice-Voorzittcr; G. Appel, C.

N. Laan, Dr. Th. Stegenga, J. N. Wassenaar, Leden; Prof. Dr. P. Hoekstra, Prof.
Ir. W. de Jong, Ir. II. Verschuyl, L. P. de Vries, Adviserende leden.
J. Bouw, Secretaris.
De Stichting heeft o.m. tot taak:

1. Het verrichten van onderzoekingen in verband met twijfelachtige vaderschappen
van kalveren.

Deze onderzoekingen worden op verzoek van een van de beide Stamboeken ver-
richt, nadat dit daarover met de betrokken fokker overleg heeft gepleegd cn
deze de voor het onderzoek verschuldigde kosten door overmaking op postrekening
no. 966866 t.n.v. Dc Stichting Bloedgroepenonderzoek heeft betaald.

2. Te onderzoeken, of vaarskalvcrcn, die als tweeling met een stierkalf zijn geboren,
in het bloedgrocpenpatroon de eigenschappen vertonen, die kenmerkend zijn voor
een kwee.

De kosten voor dit onderzoek bedragen ƒ 25,—, eveneens te betalen door over-
making op de onder 1 genoemde postrekening.

3. Het onderzoek van tweelingen op ccnciïgheid. Deze onderzoekingen worden uit-
sluitend verricht op verzoek van het Instituut voor Veetecltkundig Onderzoek
T.N.O., dat ook alle correspondentie daarover voert.

Het adres van de Onderlinge Vcrzckcring-Maatsrha])pij van Dierenartsen cn Tand-
artsen „D.T.O." is met ingang van 15 maart j.1. gewijzigd in Prins Ilendriklaan 30,
Zeist.

Ten ver\\\'olge op de jaarlijkse Landbouwbcurzen, die door de Koninklijke Nederlandse
Jaarbeurs van 1952 tot en met 1955 werden georganiseerd, zal van 1957 af om de
twee jagr in Utrecht een Nationale Landbouwcxpositie gehouden worden. Behalve
machines en werktuigen voor boer, tuinder en veehouder, die tot nu toe op de Land-
bouwbeurzen werden tentoongesteld, zal een nieuw clement in de tweejaarlijkse mani-
festaties worden opgenomen, namelijk expositie van stambockvee en -paarden, con-
cours-hippiques en behendigheidswedstrijden.

Naast handhaving van het zakelijk karakter, zullen dc komende Nationale Landbouw-
exposities een ruime gelegenheid bicden voor het geven van demonstraties en voor-
lichting.

Het gehele Crocsclaantcrrcin zal bij dc eerste manifestatie van deze aard, welke van
24 tot en met 29 juni wordt gehouden, in het teken staan van de landbouw, in de
meest uitgebreide zin van het woord, en getuigenis afleggen van de betekenis van
deze bedrijfstak voor het Nederlandse cconoinischc leven.

Deze groots opgezette manifestatie zal door dc vorig jaar in het leven geroepen
Stichting „Expositie De Nationale Landbouw" in nauwe samenwerking met de
Koninklijke Nederlandse Jaarbeurs worden georganiseerd.

Bureau: Rubcnslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Ten overvloede wordt er voor de laatste keer op geattendeerd, dat op 1 april, dus bij
de verschijning van deze aflevering, de contributie voor het lidmaatschap van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde over het lopende jaar voldaan behoort te zijn.
Ter voorkoming van onnodige kosten en overbodig werk, wordt degenen, die ge-
noemde contributie nog niet hebben voldaan tot 15 april a.s. de gelegenheid ge.geven
dit nu zo spoedig mogelijk te doen door overschrijving op girorekening 511606 tcii
name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde te Utrecht.

Mochten daarna nog posten openstaan dan worden deze per bankkwitantie geïncas-
seerd. Behoudens zeer bijzondere omstandigheden kunnen reductie-aanvragen na
1 april niet meer in behandeling worden genomen.

Het congres zal worden gehouden te Maastricht op 23, 24 en 25 april 1957, in het

De eerste dag wordt na de officiële opening te ongeveer half vijf de huishoudelijke
vergadering gehouden.

Evenals vorige jaren vinden op de laatste dag de vergaderingen van de afdelingen
plaats.

De onderafdeling Diergeneeskunde, waarvan Dr. P. H. W. Tacken voorzitter, collega
W. J. Nieuwenhuys, secretaris en collega E. J. A. A. Quaedvlieg, ondervoorzitter is,
vergadert te 9.30 uur in de gemeentelijke H.B.S., Ilclmstraat 1, Maastricht.
Collega A. M. Frens zal een voordracht houden over: „Fysiologische beschouwingen
over de spijsvertering bij herkauwers".

De Heer B. de Groot spreekt daarna over: „Erfelijke a.spccten van de eigenschappen
van stierensperma", terwijl collega A. van Keulen na de pauze een inleiding houdt
over: „De epidemiologie van cystercicose".

Men wordt lid van het congres door de contributie te storten op girorekening 36711
van de penningmeester van het Natuur- en Geneeskundig Congres.
De contributie bedraagt voor .gewone leden ƒ 4,—, die de Handelingen gratis ont-
van.gen. Zij die alleen voor de duur van het Congres lid willen worden, kunnen
ƒ 5,— op bovenbedoelde rekening overmaken. De congreskaart, die toegang geeft
tot alle bijeenkomsten, wordt op het congresbureau uitgereikt.

Tijdelijke leden, die dc Handelingen willen ontvangen, dienen hiervoor no.gmaals
,f 4,— te storten.

In aansluiting aan de voorlopi.ge aankondiging van dc dit jaar te organiseren Vete-
rinaire Week, kan worden meegedeeld, dat de data nu definitief zijn vastgc.steld op
donderdag 20 juni t/m zaterdag 22 juni a.s.

Hierbij is volledig rekening .gehouden met de wensen van de dierenartsen, die via
de afdclingssecretariaten kenbaar zijn gemaakt.

Bovendien zal er bij de samenstelling van het programma naar worden gestreefd
zoveel mogelijk tegemoet te komen aan de zeer vele suggesties, die ten aanzien van
de te behandelen onderwerpen etc. naar voren zijn gebracht.

Uit de reacties op de desbetreffende circulaire, die in de afdelingen is\'behandeld, kan

nu al worden geconcludeerd, dat er grote belangstelling voor deze Veterinaire Weck
bestaat.

Het voorbereidend comité, waarin behalve de Faculteit voor Diergeneeskunde, ook de
Maatschappij voor Diergeneeskunde en dc D.S.K., zijn vertegenwoordigd, is als volgt
samengesteld:

Prof. Dr. J. Jansen, voorzitter;
Prof. J. H. ten Thije, secretaris;
Dr. W. A. de Haan, penningmeester;

en de leden Prof. Dr. P. Hoekstra, A. W. Kersjes, Prof. Dr. F. C. Kraneveld en
P. Wijnker.

Het comité, dat het damesprogramma verzorgt, bestaat uit:
Mevrouw ten Thije, presidente;

en dc leden Mej. van Amstel, Mej. Eshuis, Mevrouw de Haan, Mej. Hägens,
Mevrouw Numans.

De feestelijke omlijsting van de Veterinaire Week wordt door een commissie voor-
bereid, bestaande uit vertegenwoordigers van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
en de D.S.K., n.1. de Heren R. J. Feddema Jr., Dr. W. A. de Haan, Prof. S. R.
Numans en P. Wijnker.

Verslag van de vergadering van de Groep op 24 november 1956, in de Kliniek voor
Kleine Huisdieren te Utrecht om 2.30 uur.

.\\anwczig waren 20 leden en als gasten 2 sprekers n.1. Dr. Manten en Dr. Terpstra,
nog 2 andere gasten als toehoorders en Dr. W. dc Haan.

Prof. Teunissen opent om ± 2.45 uur dc vergadering en spreekt een kort welkom uit.
Hij geeft onmiddellijk het woord aan Dr. Manten.

Voor de inhoud van zijn belangwekkende inleiding, waarvan het gesprokene 12 blad-
zijden folio-formaat beslaat, verwijs ik naar het gestencilde verslag.
Na de inleiding van Dr. Manten, die 1\'/a uur duurde, werd gepauzeerd.
Tijdens de pauze werd door Prof. Teunissen thee aangeboden, waarvan een dankbaar
gebruik werd gemaakt.

Na de pauze leidde Prof. Teunissen de discussie in met een beschouwing van de
vraagstukken verband houdende met de toepassing van antibiotica in de kleine
huisdierenpraktijk.

De beschouwingen van Professor Teunissen waren zowel gebaseerd op ervaringen als
op de resultaten van onderzoekingen op verschillend terrein en op literatuurgegevens.
Voor de inhoud verwijs ik naar het verslag.

De derde spreker van de middag was Dr. Terpstra, die een korte bacteriologische toe-
lichting gaf.

Na deze discussie-inleidingen werd nog druk gebruik gemaakt van de gelegenheid
tot het stellen van vragen.

De klok liep naar 7 uur toen dc voorzitter de vergadering sloot met een dankwoord
aan de sprekers en aan de gastheer van deze middag.

Een aantal leden heeft zich daarna stadwaarts begeven om met de sprekers van dc
middag als gasten, de maaltijd tc gebruiken.

Verslag over de werkzaamheden en de toestand over het jaar 1956.
Nadat op de vergadering van beheerders van 3 december 1955 besloten was om
in het begin van 1956 weer een oproep tc plaatsen in het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde en het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde voor gegadigden naar
een subsidie ten behoeve van een onderzoek op het gebied van de Vergelijkende
Pathologie werd op de vergadering van 10 maart 1956 besloten een subsidie van

ƒ 1800,— te verlenen aan Dr. J. Groen ten behoeve van een onderzoek van de Heer
F. J. Meyer, semi-arts te Amsterdam, over: het effect van insuline op het geïso-
leerde rattchart in verband met de kaliumhuishouding.

Dit onderzoek, dat als een voortzetting van dat van Dr. Offerijns is te beschouwen,
werd reeds op 1 februari 1956 aangevangen en zou zonder subsidie niet kunnen
worden voortgezet.

Ter vergadering van 10 maart werd tevens besloten om te trachten in dc loop van
1957 een symposium over Vergelijkende Pathologie tc doen plaats vinden. Hiertoe
werd de medewerking gevraagd cn verkregen van dc Algemeen Ziektekundige Ver-
eniging en de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Een vergadering van beheerders der Stichting met vertegenwoordigers der genoemde
verenigingen vond plaats op 16 juni 1956. Hierbij werd een nadere precisering van
dc doelstelling van het symposium bepaald.

Door afueden van Prof. P. Nicuwcnhuijsc, die als beheerder sedert 1947 dc Stichting
belangrijke diensten heeft bewezen, diende een opvolger te worden gezocht. Op voor-
dracht van dc Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Geneeskunst werd
Prof. Dr. A. de Minjer tot beheerder gekozen en benoemd.

Voorzitter van dc Stichting bleef Prof. Dr. J. D. Vcrlindc te Leiden en secrctaris-
penningmecstcr Prof. A. v. d. Schaaf, Lcijenscweg 34 tc Bilthoven (postrckeningnr.
553831).

Dc beheerders der Prof. Dr. D. A. de Jong-Stichting geven hierbij kennis, dat zij
gelden beschikbaar hebben gesteld teneinde voor rekening der Stichting de uit-
voering mogelijk tc maken van een onderzoek, behorend tot het gebied der Verge-
lijkend Pathologie in de meest uitgebreide zin.

Zij, die hiervoor in aanmerking wensen te komen, worden uitgenodigd vóór I mei
a.s. met opgave van de aard en de doelstelling van het te verrichten onderzoek cn
overlegging van een beknopt werkschema, zo mogelijk met een begroting der kosten,
zich aan te melden bij de secretaris.

Het Hoofdbestuur heeft collega R. G, Dijkstra, Menno van Coehoornsingel 64,
Zutphen, aangenomen als lid van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het Hoofdbestuur draagt dc volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

Het Hoofdbestuur heeft dc diergeneeskundige kandidaten J. S. R. Vcnnculcn en
R. L. de Willigen aangenomen als kandidaatlid van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde.

Colenbrandcr, J. H., van Zclhcm naar Oudewater, Wijdstraat 7, tel. 03486—681,
P., ass. bij J. J. van Dijk. (78)

Hoopen, W. ten, van Barchem naar Lochern, Zwiepseweg 26, tel. 06730—1183. (92)
Houthuis, Dr. M. J. J., van Rotterdam naar Oostende (België), Albert I Wandeling
16, adv. van dc F.A.O., corr. adres: c/o Dr. E. Ardalan, Directeur General Vete-
rinary Service, Ministry of Agriculture, Avenue Takhte Djamchid, Teheran (Iran).

Neuteboom, J. H.; 1957; Heemskerk (N.H.), G. van A.ssendelftstraat 34, tel. 02512—
279 (b.g.g. 418), gr. 499911, wnd. D. (inlassen 104)

Houthuis, Dr. M. J. J., voorheen tc Rotterdam, op zijn verzoek, te rekenen met
ingang van 1 maart 1957, als:

Lammens, P., te Harderwijk, te rekenen met ingang van 1 maart 1957, tot plaats-
vervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district Gelderland.

Houwelingen, A. v., te Dussen tot Keuringsdicrenarts-hoofd van dienst tc Ede (92)
Klopping, E., te Amsterdam, tot Keuringsdicrenarts-hoofd van dienst en Directeur

HAUPTNER-instrumenten zijn originele modellen,
die in nauwe samenwerking met wetenschap en
practijk tot stand kwamen.

Sollicitaties voor de functie van lector in dc veterinaire physio-
logic worden vóór 5 juni, in zesvoud, ingewacht door het secretariaat
van de Inter University Council for higher education overseas, 29
Woburn Square, London W.C. I, Engeland.

De aan deze functie verbonden jaarwedde loopt van £ 1.107 —
£ 1.617 per jaar; het aanvang.ssalaris is afhankelijk van opleiding en
ervaring. Kindertoeslag £ 50 per kind per jaar (ma.ximaal £ 150).

De overtocht wordt voor de functionaris en zijn gezin betaald
bij benoeming, beëindiging van de functie en bij \\erlof overzee.

Er wordt voor iedere 21 maanden dienstverband 3 maanden
overzees verlof toegekend.

De huur van de beschikbare, van het meest noodzakelijke meubi-
lair voorziene, appartementen, bedraagt van £ 45 -- £ 85 per jaar.

In het voorgaande artikel (1) is getracht een indruk te geven van het
ontstaan en de geaardheid der kunstmatig radio-actieve straling. Tevens
zijn een aantal toepassingen als stralingsbron genoemd.
In dit artikel zullen de toepassingen als tracer worden besproken, het
isotoop wordt hier dus gebruikt als merkteken voor een chemisch identiek
maar niet radio-actief atoom. Dergelijke experimenten werden pas moge-
lijk, toen men geleerd had de radio-actieve isotopen te bereiden van
atomen als koolstof, waterstof, zwavel, fosfor, etc. Door een chemische
synthese of ook wel door biosynthes& kon men toen gemerkte verbindingen
bereiden. Een voorbeeld van zo\'n gemerkte verbinding is glucose -l-Ci^,
waarbij het eerste C-atoom radio-actief is.

Men moet zich nu een tracer-experiment ongeveer als volgt voorstellen:
aan een koe wordt bijvoorbeeld glucose -1-C14 toegediend (oraal of door
injectie) en na enige tijd worden monsters bloed, melk, urine, faeces, haar,
etc. genomen waarvan de radio-activiteit wordt gemeten. Men verkrijgt
uit deze proef dus gegevens omtrent de koolhydraatstofwisseling van het
rund.

Bij dergelijke experimenten moet men op diverse moeilijkheden bedacht
zijn zoals: de uitwisseling van het radio-actieve atoom, aangebracht in de
toegediende verbinding A, met een inactief maar chemisch identiek atoom
in verbinding B (in het lichaam van het proefdier).

Verder mag nooit zóveel actief materiaal worden toegediend, dat de
levensprocessen worden beïnvloed etc. Men vindt deze moeilijkheden
zeer goed beschreven in (2) pag. 59 ev.

Houdt men rekening met bovenstaande, dan openen zich door toepassing
van tracer-techniek enorme perspectieven. Wellicht is de omwenteling die
thans bezig is zich in de biologische wetenschappen te voltrekken, slechts
tc vergelijken met de gevolgen die de ontwikkeling van de microscooj)
enkele eeuwen geleden heeft gehad. Met recht kan men de tracers een
chemisch microscoop noemen!

Een van de belangrijkste ontdekkingen tot nu toe, is wel, dat de bouw-
stenen van een levend organisme zich nergens in rust bevinden. Het pro-
ces van de „stofwisseling" omvat ook de wisseling der elementaire bouw-
stenen in elk molecule afzonderlijk. Dit geldt voor alle chemische
bouwstenen, ofschoon voor elk van hen dc snelheid verschillend is.
Men noemt deze vervanging „turnover" en spreekt verder van „dynamic
metabolic pool", begrippen welke voor zichzelf spreken. Deze moderne
vondst komt in feite neer op een bevestiging van het „panta rei" van
Heraclitus op micro-schaal: het „leven" schijnt zich niet lang met dezelfde
moleculaire bouwstenen te kunnen verbinden. Het is duidelijk dat deze
verschijnselen voor vroegere onderzoekers verborgen moesten blijven: men

kan ze eerst opmerken indien men radio-actieve bouwstenen aanbiedt.
Bij de afbraak komen in het begin overheersend inactieve bouwstenen
vrij; dit gaat zó lang door totdat een zeker evenwicht bereikt is, waarbij
evenveel actieve bouwstenen vrijkomen als er worden ingebouwd. De
ligging van dit evenwicht hangt af van de aard van het orgaan, de
bouwstenen, de leeftijd van het proefdier, etc.

Behalve dat men nu de desbetreffende organen chemisch kan analyseren,
waarbij men van elke fractie de radio-activiteit meet, kan men ook
histologische coupes maken en deze op een fotografische plaat leggen:
waar zich radio-actieve stoffen bevinden wordt de plaat zwart zodat een
beeld ontstaat van de verdeling der activiteit in het orgaan of zelfs in de
cel. Met behulp van kleurenfilm kan men van meerdere isotopen tegelijk
de plaats bepalen waar ze worden ingebouwd, men kan bijvoorbeeld
zichtbaar maken dat de kern en/of de mitochondriën hierbij een rol spelen.
Men noemt deze combinatie van optisch en chemisch microscoop: auto-
radiografie; zie (3) en (2) pag. 324 e.v.

Bij de bespreking van het gebruik van isotopen als merkteken zullen we
eerst die voorbeelden behandelen waarbij de bovenaangeduide begrippen
slechts een geringe rol spelen, om dan langzamerhand naar de echte
tracer-toepassingen over te gaan.

A. 1. Het merken van insecten in gedragstudies geschiedt veel met
kleurstoffen. Gebruikt men voor dat doel echter radio-actieve stoffen dan
is één van de voordelen dat men de dieren niet meer apart behoeft te
bekijken om het percentage gemerkte dieren in een populatie vast te
stellen. Men vangt slechts een aantal van hen en meet de totale radio-
acitviteit, waaruit het percentage gemerkte insecten direct te berekenen
is. Door de gevoeligheid van de radio-activiteits-meting kan men ook ge-
makkelijk het spoor van de insecten op de planten vervolgen.
De tracer-techniek is zodoende een hulpmiddel bij het opsporen van
zwakke plaatsen in de voortplantingscyclus van schadelijke insecten. Ook
kan men de voedseloverdracht bestuderen bijvoorbeeld het doorgeven van
voedsel in bijenvolken, of ook het consumeren van insecten door hun
vijanden, etc., etc. Zie het eerste ardkel paragraaf 3; en ook: (4) pag. 214;

2. Het merken van grotere dieren heeft nog weinig toepassingen gevon-
den. Wel zijn vissen gemerkt met isotopen.

Experimenten met gemerkte parasieten, bacillen, schimmels, virussen, etc.
zijn daarentegen reeds vrij veel uitgevoerd. Door aan deze organismen
radio-actieve voedingsstoffen ter beschikking tc stellen kan men ze ,,in
radio-actieve vorm" verkrijgen. Na injectie in het proefdier kan men dan,
door uitwendige registratie en eventueel door het nemen van bloedmon-
sters, het gedrag van de radio-actieve bacil of het virus bestuderen. In (5)
pag. 509 vindt men experimenten met T.B.C.-bacillen beschreven, in

(6) en (7) het gebruik van een gemerkt virus hetwelk kuikenembryo\'s
infecteert.

3. Min of meer naast bovengenoemd onderzoek, hoewel hier direct ver-
band mee houdende, staat de studie van het metabolisme van micro-
organismen. Het aantal toepassingen is hier reeds zeer groot, enkele
samenvattingen vindt men in: (8) pag. 549 e.v. en (9). \'

4. Het is duidelijk, dat men inplaats van de micro-organismen zelf ook
hun afscheidingsproducten, bijvoorbeeld antibiotica, kan merken. Ook
chemisch gesynthetiseerde medicamenten kan men op deze wijze onder-
zoeken: (4) pag. 4.31; (8) pag. 556.

5. Een parallel vinden wc op het gebied van de immunologie. In zekere
zin vormt dit een overgang tot de experimenten met gemerkte moleculen!
Ook van antigeen zijn de wegen vervolgd die in het lichaam worden
afgelegd, waarbij gegevens zijn verkregen over de plaatsen waar de
anti-lichamen worden opgebouwd. (Dit bicken vaak mitochondriën en
andere aan nucleïnezuur rijke fragmenten te zijn). (4) pag. 418, 494, 545;
(5) pag. 382; (8) jmg. 559; (10) pag. 360; (11) (12) (87). _
Gebleken is, dat bij immunisaties naast anti-stoffen ook altijd normale
albuminen en (daaruit) globulinen ontstaan. Van de snelheid waarmee
een en ander gebeurt kan men een indruk krijgen door na de injectie op
gezette tijden bloedmonsters te nemen en de radio-activiteit der papier-
electroforetische fracties te bepalen (13). Zie ook E4.

R. De toepassingen van tracers op het bloedonderzoek zullen we apart
bespreken. Wij komen hier het gehele gamma van gemerkte eenheden weer
tegen maar zullen in dit verband slechts noemen:

1. Het merken van gehele bloedcellen. Dit kan men op twee manieren
verwezenlijken: in vivo of in vitro. In beide gevallen worden gebruikt de
isotopen IJzer-55, Chroom-51 of Fosfor-32. Door injectie van de gemerkte
cellen in een proefdier kan men nu gegevens verkrijgen over de gemiddel-
de levensduur van de desbetreffende bloedcel. (16) pag. 335; (17) pag. 68
e.a. (18) (19).

Ook kan men het volume der desbetreffende bloedcellen in het proefdier
bepalen. Men neemt aan, dat men hiermede een maat voor het totale
bloedvolume heeft (5) pag. 365, 378, (8) pag. 555; (10) pag. 205; (14)
(15) (87). . .

Hij deze laatste experimenten begint men vrij snel na de injectie van ge-
merkte cellen bloedmonsters tc nemen waarvan men de radio-activiteit
meet, eventueel na afscheiding der desbetreffende bloedcellen. Men zet nu
de gemeten activiteit tegen de tijd uit, en bepaalt het (snel bereikte)
maximum van de curve. Wil men echter de levensduur weten, dan gaat
het om de „staart" van deze curve, dus de wijze waarop en de tijd waarin
de geïnjiceerde gemerkte cellen uit de bloedbaan verdwijnen.
Beide experimenten zijn bijvoorbeeld uitgevoerd om de invloed van het
ras of ook ziekte-invloeden na te gaan.

Behalve op bovengenoemde wijze zijn gemerkte bloedcellen nog gebruikt
als indicator bij het bewaren van bloed voor transfusies.
Eventuele afgestorven cellen toch zullen na injectie in het proefdier snel
uit de bloedbaan worden verwijderd; de hoogte van het bovenomschreven
maximum is dus een maatstaf voor de kwaliteit van het in voorraad
gehouden bloed.

2. Bloedcellen kunnen tenslotte nog gebruikt worden bij het bepalen van
de stroomsnelheid van het bloed: men injiceert bijvoorbeeld in een achter-
poot en meet (liefst uitwendig) aan een voorpoot. Behalve met gemerkte
cellen kan men hier natuurlijk ook met gemerkte ijzerzouten en dergelijke
werken.

In het zelfde vlak liggen de studies over transportsnelheden door wanden,
de permeabiliteitsstudies, ofschoon deze lang niet zo eenvoudig zijn. Met
behulp van ijzer- en kalium-isotopen heeft men de permeabiliteit van de
wanden der bloedcellen onderzocht. Wij komen onder C nog op dc
permeabiliteitsstudies terug.

3. Het zijn niet alleen gemerkte bloedcellen, die gebruikt worden voor
volume-bepalingen van bloed, men kan ook actieve ijzer- of chroom-zouten
injiceren, of zelfs serumalbuminen gemerkt met Jodium-131. Zowel het
volume van het totale bloed als van het bloed-plasma kunnen gemeten
worden, hetgeen berust op het feit, dat de zouten zich vrij snel verdelen
over het plasma, waarna ze veel langzamer binnendringen in de cellen.
Getracht is verband te leggen tussen de gevonden volumina en het kli-
maat, het ras, of de melkgift: (10) pag. 193; (20); (87).

a) De snelheid waarmee ijzerzouten na een injectie uit de bloedbaan ver-
dwijnen is gebruikt als maatstaf voor de algemene hematologische
toestand.

b) Soortgelijk werk met een kleurstof („rose bengal") gemerkt met
jodium-131 is verricht om een test op dc leveractiviteit tc ontwikkelen:
(5) pag. 355.

c) Verschillende onderzoekers hebben tracers gebruikt bij de studie van
de bloedvorming: (4) pag. 424; (8) pag.\'539; (10)\'pag. 97; (17)
pag. 41.

C. 1. Voor geen der andere lichaamsvloeistoffen noch voor de organen
is een volledige parallel te trekken met het bloed. Injectie van gemerkte
cellen komt buiten de bloedcellen (nog) niet voor.

2. Wèl zijn permeabiliteitsstudies verricht, bijvoorbeeld aan blaas- en
darmwand: (4) pag. 313; (10) pag. 147; (21), aan de plaeenta-foetus-
wanden: (16) pag. 330, of aan de eivliezen van een kuikenembryo: (22)
(23).

Buitendien is de doordringbaarheid van celwanden onderzocht, bijvoor-
beeld van spiercellen voor Kalium of van zenuwcellen voor Natrium en
Kalium, zie: (8) pag. 556, waar men, evenals in (4) pag. 252 een
samenvatting van de literatuur vindt. Alhoewel echte stroomsnelheids-
metingen als bij het bloed, aan andere lichaamsvloeistoffen nog niet zijn
uitgevoerd, heeft men wel reeds vele gegevens verzameld over snelheden
waarmee bepaalde stoffen in de melk, de transpiratie, de urine of de
faeccs worden afgescheiden of in beenderen, spieren etc. worden af-
gezet (zie D en E).

3. Volume bepalingen van andere lichaamsvochten dan het bloed zijn
reeds vrij veel uitgevoerd met behulp van tracers. Zo kan met Natrium-24
of Broom-82 het totale extra-cellulaire vocht bepaald worden: (4) pag.
311; (8) pag. 555; en met Tritium, het totale vochtgehalte.

Dit laatste is wel gebruikt bij de bepaling van het totale vetgehalte van
biggen of mestkoeien. Men behoeft naast het gewicht van het lichaams-
water nog slechts het gewicht van het droge vetvrije dier te weten waar-
voor goede schattingen bestaan. Vroeger paste men hier weging onder
water toe: uit het soortelijk gewicht berekende men dan, zij het vrij

onnauwkeurig, met behulp van de bekende soortelijke gewichten van water
en vet, óók het vetgehalte. Tegenwoordig kan men nauwkeuriger en
eenvoudiger Tritium-houdend water injiceren of ook wel (inactieve) or-
ganische stoffen als antipyrine, waarvan met behulp van de tritium-
methode bewezen is, dat ze zich homogeen over het lichaamswater ver-
delen en niet in het vet oplossen. (88) (89).

Thans zullen we overgaan tot wat we de „echte" tracerexperimenten zou-
den kunnen noemen. Onder D zullen besproken worden de toepassingen
op het gebied van de sporenelementen, hormonen, etc., onder E de toe-
passingen op het gebied van de eiwitten, vetten, koolhydraten en macro-
mineralen.

D. De grote gevoeligheid der meetapparatuur maakt, dat problemen
waarbij minimale hoeveelheden een rol spelen, bij uitstek voor tracer-
techniek toegankelijk zijn. De grens waarbij men een isotoop nog net
kan bepalen hangt af van de halfwaardetijd en van de aard der uitgezon-
den strahng; zo zijn 10-4—10-5 ^-gram Kobalt-60 en 10-12—10-13
/i-gram Natrium-24 nog goed te bepalen.

1. De fysiologie der sporenelementen heeft reeds veel aan de tracer-
techniek te danken, zo bleek

a) Kobalt in het rumen van herkauwers te worden ingebouwd in Vita-
mine-B 12. Hierdoor werd het duidelijk, waarom bij Kobaltgebrek de orale
toediening van dit sporenelement zoveel beter werkte dan een injectie.
Bovendien kan men nu met Kobalt-60 gemerkt Vitamme-B12 biosynthe-
tisch bereiden en hiermee een tweede dier injiceren om het metabolisme
van het Vitamine te bestuderen. Nu is de Kobalt-behoefte zelfs bij her-
kauwers nog maar 4 tot 7 delen per 10« deel voer, d.w.z. 4-7 mg per
100 kg, zodat de voordelen van een gevoelige methode om Kobalt aan te
tonen direct in het oog springen! (5) pag. 475; (10) pag. 287; (24)
t/m (31).

b) Veel is ook geëxperimenteerd met Jodium-131, dat een vrij harde
y-straling uitzendt (zie ook het vorige artikel). Dank zij deze harde
straling die uitwendig is waar te nemen, is men in staat dc opname van
jodium door de schildklier in vivo te controleren. Bovendien kan men
bloedmonsters nemen en het hierin voorkomende radio-actieve jodium,
thyreoglobuline etc. afhankelijk van de tijd meten. (5) pag. 282-359;
(16) pag. 292, 333, 377; (32).

Dit geeft in de eerste plaats de mogelijkheid vele voedingsmiddelen te
onderzoeken op een eventuele anti-lhyreoïde werking, hetwelk met name
van belang kan zijn voor dieren die overwegend zijn aangewezen op
voedsel uit een bepaalde streek.

Daar, zoals bekend, de thyreo-globuline-produktie een maatstaf is voor het
basaal-metabolisme, was men tevens in staat met behulp van Jodium-131
op eenvoudige wijze de invloed te meten van de omgeving, bijvoorbeeld
van de temperatuur, op dit basaal-metabolisme.

Het onderzoek naar de hitte-resistentie van kruisingsprodukten tussen
goed producerende rassen enerzijds en tegen hitte resistente runderrassen
anderzijds, werd hierdoor aanmerkelijk vereenvoudigd. (4) pag. 266.
Vergelijkbaar hiermee zijn de experimenten over de groei van lammeren
afhankelijk van geslacht, seizoen, etc. Ook hier is de thyreo-glabuline-

secretie als indicator gebruikt; (4) pag. 306 (zie ook pag. 466).
Tenslotte mogen hier nog genoemd worden: de bestudering van het
metabolisme van Thyroxine met Jodium-131 (33) en van anti-thyroïde
stoffen met Zwavel-35 en Koolstof-14 (34) (35).

Behalve met Kobalt en Jodium is geëxperimenteerd met radio-actief Mo-
lybdeen; Mangaan; Koper; Zink; Ijzer etc. Voor een overzicht zie (36)
en (16) pag. 273.

c) Na toedienen van radio-actief MolyMeen aan runderen kon men uit
de melk een molybdeenhoudend enzym isoleren. Het was tot op dat
moment niet bekend dat molybdeen behalve voor planten ook voor dieren
onmisbaar is. (37) pag. 18.

d) Mangaan-isotopen zijn onder andere gebruikt om de verdeling van
Mangaan in het lichaam na te gaan: (4) pag. 444 en bij het onderzoek
naar de groei van beenderen (zie E 2).

e) Koper-64 is een vrij lasdg, want kortlevend, isotoop. Toch is het
gelukt het pad, door het Koper in het lichaam afgelegd, met deze tracer
te doen „oplichten". (38).

2. Behalve sporenelementen zijn nog vele ander radio-actieve elementen
in dierproeven gebruikt; deze onderzoekingen hebben echter meestal be-
trekking op produkten van atoom-ontploffingen of kernreactoren, en stel-
len zich ten doel de gevaren te bestuderen die de atoomsplitsing voor
mens en dier heeft.

Een factor waarmee men hier rekening moet houden is het concentreren
der radio-actieve producten, door regenbuien, lagere planten- en dier-
soorten als algen ((10) pag. 373) hogere (voedings-) planten, klei en
andere roostcrhoudende grondsoorten etc. De laatstgenoemde wijze van
concentreren wordt in positieve zin gebruikt om radio-actieve afval op
gecontroleerde wijze onschadelijk te maken.

Het moge een troost zijn, dat wij over instrumenten beschikken die vele
malen gevoeliger zijn dan ons eigen organi.sme, zodat het alleszins mogelijk
moet zijn door een doeltreffende organisatie bovengenoemde gevaren te
bezweren.

3. Ook vele organische verbindingen hebben in minimaal kleine dosis
reeds een grote invloed op de hogere dieren en lenen zich dus goed voor
tracer-onderzoek.

Zo heeft men met gemerkte insecticides en herbicides zowel dc lotgevallen
van deze stoffen buiten als in het dierlijke organisme bestudeerd. Men
kon nu bijvoorbeeld de spuittechnick aan de nieuw verkregen gegevens
aanpassen. Gewerkt is reeds met „parathion" gemerkt met Fosfor-32 of
Zwavel-35: (37) pag. 28, met 2,4-dichlorophenoxy-azijnzuur ("2,4 D")
gemerkt met Koolstof-14: (4) pag. 137: (39), en met gemerkte fungicides:
(4) pag. 170; (10) pag. 381.

Radio-actieve hormonen zijn gebruikt door: (4) pag. 526, 539 en (40)
t/m (43). Veel werk is er reeds verricht met gemerkte cholesterol (zie
ook F 5); van de vitaminen kan nicotinezuur (-amide) genoemd worden
(44) (45).

antibiotica en andere medicamenten: (4) pag. 519, 431; (8) pag. 556;
(46), die ook reeds onder A 4 zijn genoemd.

4. Het Koolzuur neemt een aparte positie in, tussen de anorganische en
de organische stoffen. De ontdekking

a) dat koolzuur door dieren in kleine hoeveelheden wordt opgenomen
was zonder het gebruik van koolstof-isotopen welhaast onmogelijk ge-
weest. Nu bleek dat re.spectievelijk 10 %, 2 % en 4 % van het totale
door de koe geproduceerde glycogeen, lactose en vet afkomstig waren
van het koolzuur (47); zie verder (4) pag. 295, 506; (8) pag. 528; (9)
(48) t/m (50). Ook de experimenten over de opname van geïnjiceerde
koolzure zouten mogen hier genoemd worden: (51) t/m (56) (zie verder
ook E2).

b) Door planten te laten groeien in een atmosfeer van radio-actief kool-
zuur: (4) pag. 377 (of ook door ze via de bodem een tracer te laten op-
nemen!) kan men radio-actieve planten verkrijgen. Hiermee kan men
dan bijvoorbeeld trachten na te gaan of onkruiden en giftige planten door
het dier wórden gegeten; echter kunnen ook de normale voederplanten
worden gemerkt en aan het dier verstrekt. Dit brengt ons tot de volgende
reeks van toepassingen die der „macro-voedingsstoffen".

E. Dat de tracer-techniek ook hier reeds veel resultaten heeft geboekt
moge uit onderstaande blijken:

1. De verteerbaarheid van anorganische voedingsbestanddelen als Cal-
cium, Fosfor e.a. kon men vroeger eigenlijk nooit met zekerheid vaststellen,
immers het was aan de in de faeces en urine voorkomende bestanddelen
nooit herkenbaar of zc direct uit onverteerd voedsel (exc^een) dan wel
van afbraakprocessen in dc lichaams-cellen (endogeen) afkomstig waren.
Voor organisch voedsel bestaat dit probleem niet, of althans niet in die
mate; slechts een zeer gering percentage zal hier exogeen zijn, daar de
lichaamscellen deze organische stoffen afbreken alvorens ze uit te schei-
den. Door nu bijvoorbeeld F"osfor-32 in te bouwen in een voedingsplant
kan men gemakkelijk uit bovenstaand dilemma komen: zie (4) pag.
245/292; (57) t/m (59). Zo bleek de verteerbaarheid van het Fosfor in
alfalfa voor lammeren geen 20 % tc zijn zoals tot dan toe werd aan-
genomen maar 90 %; een zeer belangrijk praktisch resultaat dus (37)
pag. 21. Van groot belang voor de veevoedingspraktijk waren ook de
bepalingen der verteerbaarheid van het calcium voorkomend in melk,
hooi, c.d. Deze proeven weiden uitgevoerd met kalveren van diverse leef-
tijden (5) pag. 249; (60).

Het is duidelijk dat men ook voor andere afscheidingen zoals melk, urine,
transpiratie etc., maar eveneens voor het embryo of ei (zie E 2) dergelijke
experimenten kan uitvoeren om uit te maken vanwaar de samenstellende
stoffen afkomstig zijn.

2. Het gebruik van gemerkte minerale bestanddelen van het voedsel
blijft niet tot bovenstaande beperkt. I^egio zijn reeds de toepassingen van
radio-actief calcium en fosfor, maar ook van mangaan, choline en vita-
mine-D, in het onderzoek van de beenvorming (4) pag. 245, 292; (8) pagi
553; (16) pag. 261, 280; (10) pag. 134; (62) t/m (70). De opname van
koolzure zouten in het beenderstelsel is met behulp van koolstof-14 be-
studeerd: (71) (zie ook D 4).

Verder zijn de isotopen calcium-45 en fosfor-32 gebruikt in experimenten
met leggende kippen. Men kan bijvoorbeeld nagaan hoeveel van deze
elementen in de achtereenvolgende eieren voorkomen na een injectie of
een orale toediening, of uit welke bronnen een embryo zijn mineralen
betrekt: de eerste 10 dagen komt het calcium uit het eigeel, daarna wordt
calcium uit de schaal gebruikt; (4) pag. 250, 275. Ofschoon we op dc
melkvorming nog terugkomen kan hier reeds genoemd worden het ge-
bruik van calcium-45 bij het onderzoek van kalfziekte (tc weinig calcium
in bloed en melk) (4) pag. 293.

Achtereenvolgens zullen nu de toepassingen van tracers op de koolhy-
draat-, eiwit- en vetstofwisseling worden besproken.

3. Wat de koolhydraatstofwisseling en de melkvorming betreft bleek het
al spoedig, dat zetmeel en cellulose (evenals trouwens eiwitten) in het
rumen van herkauwers worden omgezet in lagere vetzuren; door middel
van monstername uit de pens kon men radio-actief azijnzuur, propionzuur
en boterzuur isoleren. Injiceerde men deze gemerkte zuren nu (bij een
ander dier), dan bleek respectievelijk 17, 11 en 6% van de 3 zuren in
de melk terecht te komen.

Het azijnzuur wordt voor een groot deel in vet omgezet. De omzetting
van azijnzuur in vet vindt, evenals de omzetting van glucose in galactosc,
pas in de uier plaats; het propionzuur wordt omgezet in glycogeen. Een
deel der geïnjiceerde activiteit wordt door het dier als koolzuur uitge-
ademd.

Voedt men te veel vetzuur en te weinig glucose, dan kan bij hoge melk-
produktie acetonemie ontstaan: het organisme is beperkt in de mogelijk-
heid vetzuur in glucose om te zetten.

Dient men oraal gemerkt glucose toe, dan blijkt slechts 56 % in melk-
suiker te worden omgezet; de rest gaat over in vet en eiwit.
Het resultaat van dergelijke studies is, dat men door het verbeterde
inzicht het dier efficienter kan voeden; (4) pag. 293, 298, 397; (8) pag.
527, 531; (16) pag. 209; (17) pag. 227, 246, 258; (73) t/m (76).

4. Veel problemen van de eiwitstofwisseling zijn reeds door tracer-
techniek opgelost. Reeds in A 4 werd de eiwitsynthese aangeroerd, zie
verder (8) pag. 534; (16) pag. 182: (17) pag. 190; (77) t/m (79).
Vroeger dacht men dat anorganische zwavel slechts door herkauwers tot
eiwit-zwavel verwerkt kon worden. Thans is duidelijk geworden dat ook
kippen, varkens, etc. de (goedkope!) sulfaten en sulfieten kunnen op-
nemen. Het bleek echter tevens, dat het meeste gevormde methionine en
cystine ingebouwd werd in de eiwitten van de veren respectievelijk dc
haren, van waaruit de uitwisseling met het lichaamseiwit slechts zelden
plaatsvindt (4) pag. 447, 4€1, 478.

De kennis van de synthese der zwavelhoudende aminozuren is van direct
economisch belang voor wolproducerende landen.

Voor ons eigen land, waar belangrijk werk op dit gebied is verricht (80),
is kennis van de groei van het baarkleed interessant in verband met het
feit, dat vele veeziekten aan het baarkleed direct afleesbaar zijn.
Ook de rol der sporenelementen zal in dit geheel moeten worden bezien,
aangezien er een tendentie bestaat het sporenelementgehalte van het haar
als een indicator van ziekteprocessen te beschouwen.

zijn, als men afziet van de melkvetten (zie E 3), nog niet zeer talrijk.
Men heeft met behulp van Ca.seïne en Olijfolie, gemerkt met Jodium-131
en fosfor-32 enig onderzoek gedaan en de laatste jaren is men met tritium
gemerkte vetten gaan gebruiken (4) pag. 397; (10) pag. 268; zie ook
\'(8) pag. 541, 542, 544; (16) pag. 243.

F. Enigszins apart staat nog het onderzoek naar de vorming van spermiën
en het metabolisme van spermiën in een ejaculaat.

Door het aanbieden van radio-actief voedsel aan spermiën was het onder
andere mogelijk de tijdsspanne te bepalen, die de spermiën nodig hebben
om te rijpen (autoradiografie!): (4) pag. 211; (81).
Het metabolisme van sperma is bestudeerd met behulp van gemerkte
suikers; er wordt.koolzuur en melkzuur gevormd (82); zie ook (4) pag.
324. Interessant is de vraag of ook vetachtige stoffen geconsumeerd worden
en of er nog andere eindproducten zijn. De bepaling van de gevormde
zuren is vrij eenvoudig en geeft wellicht een maatstaf voor de bevruch-
tingscapaciteit naast de andere tot nu toe gebruikte grootheden. Ook zou
men op eenvoudige wijze kunnen uitmaken hoeveel verbranding er nog
plaatsvindt in diepgevroren spermiën.

Een ander facet van het sperma-onderzoek is nog de vraag naar de functie
der zware metalen (zink) mede in verband met de agglurinatie. Ook hier
kunnen, in analogie met het reeds gepubliceerde werk over de biochemie
van celoppervlakken: (4) pag. 409, tracers met vrucht worden toegepast.

Het zal uit bovenstaande duidelijk zijn, dat toepassing van tracers op
alle gebieden der biologische wetenschappen vruchten kan afwerpen.
We hebben getracht ons hier te beperken tot hetgeen voor de veterinair,
zoöloog of veeteeltkundige van belang kan zijn.

Behalve in de reeds genoemde literatuur, waarvan vooral de samenvat-
tingen: (1), (4), (5), (8), (10), (16), (17), (61) kunnen worden aan-
bevolen, mogen nog genoemd worden: (83), (84), waar de technieken
worden besproken voor het werken met radio-actieve isotopen en kleine
dieren; (85) idem voor grote dieren; en verder de samenvattende publi-
caties: (86) en (87).

De laatste auteur bespreekt meer in extenso de toepassingen op het gebied
van de immunologie, de bloedvolume-bepaling en de studie van de anemie,
en beschrijft daarbij eigen experimenten.

Op het gebruik van niet-radio-actieve i.sotopen kan hier niet verder worden
ingegaan (zie (8) pag. 569), hoe belangrijk een en ander ook is (van de
elementen Stikstof en Zuurstof zijn geen radio-actieve isotopen bekend).
Ook het gebruik van isotopen in de analyse, zoals de indicator- en de acti-
vatie-analyse is niet besproken. Genoemd mag wellicht nog worden de
isotopen-verdunningsmethode omdat men hiermee niet alleen de hoeveel-
heid Kalium, Natrium, Chloor, etc. in een reageerbuis kan bepalen, maa^-
ook de totale hoeveelheid in een dier (zie o.a. (1) pag. 10 e.V.). De hierbij
gevolgde techniek loopt trouwens vrijwel geheel parallel met de bij de
volume-bepalingen besproken experimenten.
Samenvatting:

In vervolg op ons eerste artikel (zie T.v.D. 1/4/1957) wordt een overzicht gegeven
van de onderzoekingen, verricht met behulp van radio-actieve isotopen voor zover
deze van belang zijn voor de Diergeneeskunde.

Part II of this article (see T.v.D. 1.4.1957) surveys the rescarchwork done to date
with radio-active isotopes, in so far such work is of importance from a veterinary
point of view.
Résumé:

Pour faire suite à notre premier article (voir T.v.D. 1.4.1957) on donne un aperçu
des expérimentations faites à l\'aide d\'isotopes radio-actives pour autant que celles ci
ont de l\'importance pour la médecine vétérinaire.
Zusammenfassung:

Anschliessend an unserem Artikel (s. T.v.D. 1.4.1957) geben wir eine Ubersicht von
den Untersuchungen, die mit Hilfe von radio-aktiven Isotopen verrichtet wurden,
insofern diese für die Veterinärmedizin von Interesse sind.

4. Proceedings of the International conference on the Peaceful Use of Atomic
Energy (Geneva 1955) - Volume 12 - Agriculture, Physiology and Biochemistry.

11. N. BULMAN C.S., Feder. Proc. 10, 404 (1951); Proc. Sov Exp. a. Med. 84,
155 (1952). .

16. Symposium on the use of Isotopes in Biology and Medicine (University of
Wisconsin, 1948).

35. P. C. v. ERKELENS, Acta Endocrinologica 18, 229 (1955); Recueil d. Trav.
Chim. d. P.B. 74, 410 (1955).

37. P. C. AEBERSOLD c.s.. The Use of Isotopes in Agriculture Studies. Publicatie
van de A.E.C. van de U.S.A., Mci 1955 - Oak Ridge Tenn.).

40. L L. CHAIKOFF c.s., J. Biol. Chem. 194, 407, 413; 198, 93, 105, 111 (1952;
210, 181 (1954).

42. E. A. DOISY c.s., ibid. 200, 661 (1953); 208, 133 (1954); Feder. Proc. 12
(1) 223, 267 (1953).

61. Handbook of Radio-isotope Applications, published by „Nucleonics" McGraw
Hill - New York 1956.

86. Conference on the Use of Isotopes in Plant and Animal Research June 1952,
Manhattan (Kansas).

Lechartier en Bellamy (1) toonden tachtig jaar geleden aan, dat
zink in de plantaardige- en dierlijke weefsels voorkomt. De, eerste aan-
wijzing, dat dit element voor hogere dieren van fysiologische betekenis kon
zijn, werd verkregen door B i r c k n e r (2), die de aanwezigheid van zink
in melk en in eidooier vaststelde.

Experimentele zinkdeficiënties bij ratten werden o.a. door T o d d et al (3)
en bij muizen door Day en Skidmore (4) opgewekt, die daartoe
gebruik maakten van sterk gezuiverde diëten, die slechts minimale hoeveel-
heden (1.6, resp. 0.3 p.p.m.) zink bevatten. De met dergelijke voedsels ge-
voederde dieren waren lusteloos, groeiden zeer slecht en vertoonden o.a.
huidafwijkingen (o.m. kale plekken op de huid).

S c O 11 en F i s h e r (5) toonden een jaar later aan, dat zink fysiologisch
met insuline te maken had, terwijl K e i 1 i n en M a n n (6) in 1939 de be-
langrijke ontdekking deden, dat de prosthetische groep van het voor de
stofwisseling zo belangrijke enzyme koolzuuranhydrase zinkhoudend isi).
Door deze beide vondsten werd het duidelijk, waarom zink een voor mens
en dier essentieel voedingsbestanddeel is.

Tot voor korte tijd heeft men zich in de diervoeding weinig om het zink be-
kommerd, enerzijds omdat voor het opwekken van zinkdeficiënties diëten
met zeer lage zinkgehaltes gebruikt waren en anderzijds, omdat het bekend
was, dat de meeste, voor de diervoeding belangrijke voedermiddelen vrij
belangrijke hoeveelheden zink bevatten. B e e son (7) vond bv. in granen
20—80 p.p.m. en in zemelen zelfs 150 p.p.m. van dit element.

In het licht van het vorenvermelde is het duidelijk, dat het min of meer
een verrassing was, dat enige jaren geleden door T u c k e r en S a 1 m o n

(10) parakcratosc genoemd was en welke ziekte gekarakteriseerd werd
door ernstige eczemen (gepaard gaande met slechte eetlust en slechte
groei), door toevoeging van ± 0,02% zinkcarbonaat (= 100 p.p.m. zink)
aan de basisrantsoenen kon worden voorkomen en (in korte tijd!) kon
worden genezen. Hierbij zij aangetekend, dat de hier gebruikte basis-
voeders de toch niet onbelangrijk lijkende hoeveelheden van 34—44 p.p.m.
zink bevatten.

Dat parakcratosc in de Verenigde Staten tamelijk verspreid voorkwam,
blijkt nog uit publicaties van Brinegar (ll),Éllis (12),Wallace

Op andere fysiologische functies van zink (ten dele nog een nadere bevestiging
behoevend) gaan wij hier niet in.

(13) en R a p e r en C u r t i n (14). Laatstgenoemde onderzoekers hadden
ook waargenomen, dat de ziekte voorkómen kon worden door aan het
(maïs-katoenzaadmeel-) rant.soen kobalt en zink toe te voegen. De laatste
waarneming zal voor T u c k e r en S a 1 m o n (I.e.) waarschijnlijk wel de
aanleiding zijn geweest voor hun proeven met toevoegingen van zink-
verbindingen aan het basisvoeder.

De proefresultaten van Tucker en Salmon (I.e.) zijn volkomen be-
vesdgd door Hanson (15), Lewis et al. (16), Luecke et al. (17)
en Stevenson en E a r le (18). Steeds bleek een hoeveelheid van ca.
1(J0 p.p.m. zink, als zinkcarbonaat, zinksulfaat of zinkoxyde toegevoegd
aan basi.svoeders, die 30—45 p.p.m. van dit element bevatten, voldoende
te zijn voor preventie dezer ziekte en voor een snelle genezing.
T u c k e r en Salmon (I.e.) merkten verder reeds op, dat een hoog ge-
halte aan calciumfosfaat in het voeder het optreden der parakeratose ver-
snelde, resp. de verschijnselen verergerde. Lewis et al. (I.e.) en S t e-
V en sonen Earle (I.e.) vonden, dat hier niet het fosfor-, maar wèl het
calciumgehalte van het voeder belangrijk was. Toevoeging van krijt aan
het voeder had nl. een dergelijk effect als calciumfosfaat. Blijkbaar is hier
sprake van een zink-calcium-antagonisme.

De hierboven genoemde onderzoekingen zijn alle in de Verenigde Staten
uitgevoerd; interessant is het om in de publicatie van Stevenson en
Earle (I.e.), komende uit het bekende „Agricultural Research Center"
te Beltsville, Md., te lezen, dat Deense en Zweedse deskundigen, die aldaar
bezoeken hadden gebracht, medegedeeld hadden, dat parakeratose ook in
hun resp. landen voorkwam.

Stevenson en Earle (I.e.) merken nog op, dat het hen nu duidelijk
geworden was, om welke reden in voorgaande jaren zovele varkens op het
proefstation te Beltsville aan deze ziekte ten offer waren gevallen.
In ons land heeft Donker (19) voor het eerst de aandacht op deze be-
langwekkende onderzoekingen gevestigd, terwijl Kuit (20) in augustus
1956 onder de titel ,,Een geval van vermoedelijk zinkgebrek (parakeratose)
bij varkens, die gevoederd werden aan de droogvoerbak" interessante mede-
deUngen doet over parakeratose bij biggen, die een normaal Nederlands
voeder kregen, dat droog gevoederd werd. Evenals de vorengenoemde
Amerikaanse auteurs noemt Kuit hier weer de huidaandoeningen (vnl.
aan de extremiteiten van het lichaam) en een verminderde groei. De ziekte
kon worden genezen door aan het rantsoen 0.02—0.04% zinksulfaat
(ZnS04.7IIoO) toe te voegen, hetgeen overeenkomt met 43—86 p.p.m.
zink.

Zeer interessant is K u i t\'s observatie, dat geen parakeratose bij de dieren
optrad, wanneer hetzelfde meelvoer in de vorm van een dikke brij ge-
geven werd.

Om deze reden hebben wij in de bovengenoemde Amerikaanse publicaties
nagezocht of de varkens van deze onderzoekers ook droog gevoederd waren.
Inderdaad is dit het geval geweest bij de proeven van L u e c k e et al (I.e.),
Stevenson en Earle (I.e.) en van Hanson (I.e.).
T u c k e r en Salmon en L e w i s et al (I.e.) geven dienaangaande geen"
bijzonderheden, maar, in verband met onze indrukken over de algemene
wijze van voederen op de Amerikaanse proefstations, lijkt het ons waar-
schijnlijk toe, dat ook bij deze laatste onderzoekingen droog gevoederd is.

Mede in dit verband lijkt het ons dienstig om een eigen ervaring op dit
gebied te vermelden.

Een onzer (G.) bezocht in het voorjaar van 1956 een aantal bedrijven
in het Westen des lands, waar de varkens, die alle hetzelfde voeder (af-
komstig van één fabrikant) kregen, meer of minder ernstige huidverschijn-
selen vertoonden, welke zeker niet als gewone „brand" te kwalificeren
waren. Overal werd het voeder (in korrelvorm) in de droogvoerbak aan
de dieren gegeven.

Omdat het vermoeden bestond, dat het hier parakeratose-gevallen betrof,
werd aan de betrokken mengvocderfabrikant het advies gegeven om een
speciaal zinkhoudend preparaat door het voer te mengen alvorens het in
korrelvorm werd gebracht. Het zinkgehalte van het preparaat en de aan-
bevolen dosering daarxan in het voeder waren zodanig, dat een suppletie
met 100 p.p.m. zink werd verkregen. Inderdaad heeft deze maatregel ge-
holpen en nieuwe ziektegevallen hebben zich sindsdien aldaar niet meer
voorgedaan.

Tenslotte willen wij in dit verband nog mededelen, dat het onderwerp
„Parakcratosc bij varkens" ter sprake is gekomen op een in december
1956 te Utrecht gehouden bijeenkomst, georganiseerd door de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde en de Nederlandse Vereniging van Meng-
vocderfabrikanten. Op een vraag van een onzer naar de frequentie van
parakeratose in Nederland kwam uit de kring der aanwezige dierenartsen
naar voren, dat deze ziekte slechts hier en daar voorkomt. Het lijkt ons,
in het licht van het vorenvermelde, niet te gewaagd om te veronderstellen,
dat wij in Nederland veel meer met deze ziekte te maken zouden hebben
als de droogvoedermethode meer in gebruik was geweest dan thans het
geval is. Overigens is de thans ontdekte rol van het zink o.i. een uitkomst
voor diegenen, die de varkens toch aan de droogvoerbak willen laten
eten. Een suppletie van het voeder met een zinkhoudend preparaat is im-
mers blijkbaar een afdoende oplossing.

Zoals Kuit (l.c.) reeds opmerkte: „blijft het een open vraag, hoe het
mogelijk is, dat de (zink) deficiëntie wèl voorkomt als het meel in droge
vorm wordt gegeven en niet, als hetzelfde mengsel kort voor het voeren
wordt aangemaakt met water".

Er ligt hier zeker nog een terrein voor fundamenteel-wetenschappelijke
onderzoekingen open, evenals dit het geval is voor het thans wel duidelijk
bewezen zink-calcium-antagonisme.
Samenvatting:

Review of the literature dealing with zinc in the nutrition of the pigs.
Résumé:

7. BEESON, K. C., U.S. Dept. Agr., Misc. Publ. no. 369 (1941), ref. E. J. Under-
wood: „Trace Elements in Human and Animal Nutrition" (New York), p. 218
(1956).

9. HOCAN, A. G. en S. A. JOHNSON, Missouri Res. Bull, no. 332 (1941),
réf.: (8).

10. KERNKAMP, H. C. H. en E. F. FERRIN, J. Am. Vet. Med. Assoc. 123, 217
(1953).

11. BRINEGAR, M. J., Univ. of Nebraska, Coll. af Agric., Swine Progress Rept.
no. 305 (1952), réf.: (7).

12. ELLIS, N. R., Proc. 3rd Conf. in Processing as related to nutitrive value of
cottonseed meal, 16 (1953); réf.: (17).

15. HANSON, L., 33rd Swinc-Feeders Day, Univ. of Minnesota, Inst. of Agric.,
Agric. Short Courses (1955).

16. LEWIS, P. K., Jr., W. G. HOEKSTRA, R. H. GRUMMER en P. H. PHIL-
LIPS, J. Animal Se. 15, 741 (1956).

17. LUECKE, R. W., J. A. HOEFER, W. S. BRAMMELL en F. THORP, Jr.,
ibid. 15, 347 (1956).

19. DONKER, K., „Wetenschap voor dc Praktijk", resumé C.L.O.-lezingen
(Utrecht), 28 (1956).

Lord Forbes (May 9th) : My Lords, I beg to ask the Question which stands in my
name in the Order Paper.

„To ask Her Majesty\'s Government if they can state the estimated loss in value of
cattle hides as the result of injuries caused by cattle horns, also the amount of
claims paid owing to accidents caused by cattle horns to humans; and whether Her
Majesty\'s Government propose to take any action to reduce the losses."
The joint parliamentary secretary, Ministry of .Agriculture, Fisheries and Food (Earl
St. .Aldwyn) : My Lords, I regret that we have no informations upon which we could
base estimates of these losses and claims. The answer to the last part of the noble
Lord\'s question is that it is our policy to encourage, though not to compel, the de-
horning of cattle.

Lord Forbes: My Lords, I thank the noble Earl for his reply. I am sorry he cannot
give me more information about cattle horns. Cattle horns to-day are nothing more
than malicious head ornaments. Perhaps the noble Earl would state whether Her
Majesty\'s Government would encourage farmers to de-horn cattle.
Lord Macpherson of Drumochter: My Lords, before the noble Earl replies, may I
ask whether Her Majesty\'s Government are aware that it is often a great mistake to
interfere with nature, and especially in the case of dairy cattle? We do not know
that mischief we may be letting ourselves in for. Therefore, I urge Her Majesty\'s
Government to take no notice of this agitation so far as dairy cattle are concerned.
Earl St. Aldwyn: My Lords, it is our practice to encourage de-horning, and our
officers in the National Advisory Service give advice on this matter. Farmers have
been de-horning cattle in this country for a large number of years and, so far as I
am aware, there is no evidence at all to support the theory that it is detrimental to
cattle to have their horns removed. In the case of dairy cattle, when a fully grown
horn is removed there is a temporary loss of milk, but only for a short period.
Lord Forbes: I thank the noble Earl for his reassuring reply.

HET PATHOLOGISCH INSTITl UT
VAN DE DIERGENEESKUNDIGE FACULTEIT
TE BOGOR (INDONESIA)

\\Vanneer men de gelegenheid heeft gehad verschillende instituten te mo-
gen bezoeken, dan komt men onwillekeurig in de verleiding om \\ergelij-
kingen te maken tussen de verschillende instituten onderling en met het
instituut waar men werkt of waar men zijn opleiding heeft genoten.
Zo is het in elk geval mij vergaan toen ik 2 maanden vóór mijn ver-
trek uit Europa in de gelegenheid werd gesteld om vet. pathologische in-
stituten in 9 landen van West-Europa te bezoeken. Een dergelijke verge-
lijking is m.i. echter een beetje precair vanwege de keuze van maatstaf,
die men bij een dergelijke vergelijking gebruikt.

Is het aantal verrichte secties en de hoeveelheid ingezonden materiaal,
het aantal verrichte onderzoekingen, het onderwijssysteem, of de samen-
stelling van de wetenschapplijke staf, die de kwalificatie „goed of madg in-
stituut" bepaalt? De keuze is waarlijk moeilijk, vooral als men, net als ik,
genoegen moet nemen met een „flying-visit" vanwege het tekort aan tijd.
Extreme gevallen zijn echter wel het vermelden waard, bijv. het geval te
Lyon (Fr.) waar men het practicum pathologische histologie niet kent en
te Cambridge (Eng.) waar men dit practicum zo intensief bedrijft, dat elke
student hiervoor om en bij de 200 preparaten te verwerken krijgt.
Toen ik dus op 2 augustus 1956 na 9^2 jaar in Europa te zijn geweest, weer
voet op Indonesische bodem zette, had ik aan ideeën over het onderwijs,
over de inrichting van een pathologisch instituut etc. geen tekort.
Dat ik echter vele kleine en grote moeilijkheden op te lossen zou hebben,
drong op dat moment slechts vaag tot mij door.

Eerst echter iets over het veterinair onderwijs te Bogor in het algemeen.
Het docentencorps vormt een bont internationaal gezelschap en bestaat
uit 1 Deense, 1 Hongaarse, 4 Duitse, 7 Nederlandse gewone en buiten-
gewone hoogleraren, waarvan er 3 binnenkort zullen weggaan.
Verder 2 Nederlandse lectoren, 6 Indonesische gewone en buitengewone
hoogleraren en verschillende Indonesische lectoren.

De buitenlandse krachten zijn op z.g. kort verband (3 jaar) in Indonesia,
d.w.z. na 3 jaar hebben ze recht op verlof, waarna het contract, met weder-
zijds goedvinden, verlengd kan worden.

Het aantal studenten bedraagt momenteel 304. Hieronder zijn er 13
meisjes studenten. Dit laatste getal wisselt nog wel eens omdat sommige
meisjes-studenten zich tijdens hun studie plotseling schijnen te bedenken,
in het huwelijks-bootje stappen en verder de studie opgeven. Dc enige stu-
dente, die het tot dusverre het verst heeft gebracht is net voor haar doc-
toraal I examen geslaagd.

De indeling der vakken in de verschillende studiejaren is ongeveer de- .
zelfde zoals men die in Europa kent. De studie duurt 6 jaar doch zal van-
wege het grote tekort aan dierenartsen tot op 5 jaar gebracht worden
(er zijn op het ogenblik slechts 160 dierenartsen voor heel Indonesië).
Er bestaat in Bogor een lectorschap in de bewerking van dierlijke pro-

clucten (Animal Industry) waarbij de Studenten van het laatste jaar be-
grippen worden bijgebracht over bijv. de bewerking van huiden en niet
alleen theoretisch doch ook practisch. Een complete leerlooierij met mo-
derne machines is, even buiten Bogor, momenteel in aanbouw.
Dat de studie in de veeteelt-wetenschappen een belangrijke rol speelt ver-
wondert ons niet, vooral als men bedenkt wat voor een essentiële rol de
veeteelt in Indonesia altijd heeft gespeeld en voorlopig zal blijven spelen.
Toen Sir Thomas Dalling, hoofd van de F.A.O. te Rome, enkele weken ge-
leden, tijdens zijn bezoek aan Indonesia, rechtstreeks van het vliegveld in
Djakarta naar Bogor werd gebracht en in zijn antwoord op de welkomst-
speech v.d. decaan zei: „Our principel should be not anymore to cure the
animal but to prevent them for getting ill...", raakte hij een punt aan, dat
in Europa misschien als revolutionair mag gelden, in Indonesia echter
sedert de oprichting van de veeartsenijkundige dienst altijd als principe
heeft gegolden.

Immers de individuele dierbehandeling zoals in Europa kent men hier niet
veel, de particuliere kleine huisdieren en melk-koeien praktijk in de grote
steden daargelaten. De bestrijding der dierziekten is hoofdzakelijk geba-
seerd op de prophylaxe.

Verder zijn er 2 catagoriën van studenten, n.1. de vrije studenten, die op
eigen kosten, en de beursstudenten, die op staatskosten studeren.
Deze laatsten hebben zich contractueel verbonden om na beëindiging der
studie gedurende minstens 3 jaar in rijksdienst te werken (ongeveer 67%
van het totaal aantal studenten). Jaarlijks wordt door de Indonesische
regering 100 beurzen voor de diergeneeskundige faculteit verstrekt. Tot
voor kort hadden dc diergeneeskundige en landbouwkundige faculteit één
decaanschap. Met het aftreden van coll. Sutisno als gemeenschappelijk
decaan (augustus 1956) heeft de landbouwkundige faculteit een eigen
decaan gekregen (voorlopig Prof. B. Djohan, tevens president v. d. Univer-
siteit van Indonesia). Collega Titus is momenteel decaan van de Dier-
geneeskundige Faculteit. Twee maal per jaar worden examens afgeno-
men, t.w. in de maanden januari en juli. De cursus loopt van begin Sep-
tember tot Juli.

Het pathologisch instituut v. d. tegenwoordige Diergeneeskundige Facul-
teit is hetzelfde als dat van de vroegere Ned. Ind. Veeartsenschool en be-
staat uit een enkel gebouw van 35 m. lengte en 11 m. breedte. Aan de
noordkant heeft men een vertrek \\\'an 12 bij 8 m. bijgebouwd, dat nu als
museum dient en tevens, \\anwege plaatsgebrek, de administratie van de
afdeling herbergt. Het instituut heeft een prachtig uitzicht op een be-
bouwde kom en op een gedeelte van de plantentuin, met als achtergrond
de blauw-groene Gunung Salak, die met zachtglooiende hellingen haar
vier toppen 2500 m. boven de zeespiegel verheft. Het sprankelende kleuren-
spel op haar hellingen en toppen vormt elke dag weer een steeds fasci-
nerend beeld (behalve als het regent). Toen men 30 jaar geleden met de
bouw van het instituut klaar was heeft men a.h.w. een „historische" fout
begaan doordat men de sectiezaal niet geïsoleerd had van het eigenlijke
gebouw. Wanneer dus de co-assistenten bezig zijn met een cadaver, dat
reeds in ontbinding verkeert (en dat komt wel eens voor in de tropen),
dan dringt dc stank tot in de verste hoeken van het gebouw door.
Het onderwijs in de alg. en bijzondere pathologie is op dezelfde leest ge-

schoeid als bijv. in de Duits-sprekende Europese landen, Nederland en in
de Scandinavische landen, d.w.z. het vak pathologie heeft een autonome
leerstoel en vormt geen deel van de vakken parasitologie en bacteriologie
(Engeland en Verenigde Staten) of van de vakken vleeskeuring en nor-
male histologie en embryologie (Frankrijk). Per week geeft schrijver dezes
3 uren college in de alg. pathologie, 2 uren in bijz. pathologie, 1 uur mi-
croprojectie, 1 uur demonstratie en 3 uur practicum. De studenten hebben
geen eigen microscoop; 30 microscopen van het instituut staan tot hun
beschikking, terwijl ze voor het practicum pathol. histologie ongeveer 70
coupe\'s moeten kunnen interpreteren. Voor het eind-examen moeten de
studenten een scriptum hebben ingeleverd over een opgegeven onder-
werp.

Een grote moeilijkheid in mijn afdeling en in de meeste andere afdelingen
is het ontbreken van een full-time cn geroutineerde assistent. Ik heb op
het moment één assistent, die helaas nog niet afgestudeerd is, zodat ik me
meestal met een co-assistent behelpen moet. Dat houdt in, dat de hoog-
leraar letterlijk alles zelf moet doen, tot de controle van de sectieverslagen
der co-assistenten toe.

Het aantal secties bedraagt gemiddeld 1-2 per dag, dus niet veel. Een
grote verbetering werd bereikt na de afspraak om alle secties van de
L.P.P.H. (vroegere veeartsen, instituut) door co-assistenten onder mijn
leiding te laten doen.

Het vorige jaar zijn we het eerste geval van Hepatitis contagiosa canis¹)
tegengekomen, waarmee de reeds lang bestaande veronderstelling, dat
deze ziekte overal ter wereld voorkomt, eens te meer bewezen werd.
Op verschillend gebied (o.a. op het gebied van de fysiologie en patho-
logie) vormt de karbau een nog wetenschappelijk braakliggend terrein.
Interessant is daarom de diagnose lymfatische leukaemie*) als doodsoorzaak
bij een karbouw, die we ter sectie kregen. Dit lijden is noch in Indonesia,
noch in andere landen waar dit dier inheems is, eerder vastgesteld. Uiter-
aard komt een noodslachting bij 2 kalveren, die twee emmers met (vloei-
bare) latex hadden leeggedronken, alleen in landen voor waar rubber
wordt gewonnen. In de ingewanden vonden we prachtige („schuini"-rub-
beren afgiet.sels van de bockmaag, lebmaag en het eerste deel der dunne
darmen. Waar dus het sectiemateriaal wel enige variatie biedt kan men dit
niet zeggen van het demonstratie-materiaal. Dit moet een dag tevoren uit
Djakarta (60 km.) en van het plaatselijke abattoir in een zinken kist wor-
den gehaald. Dit materiaal nu munt uit door een starre eentonigheid; het
bestaat n.1. voornamelijk uit stukjes lever met distomatose en stukjes var-
kenslongen met pneumonie.

Het museum is niet grootj doch vormt een „pittige" gevarieerde verzame-
ling waarop we trots mogen zijn. Vooral dc afwijkingen bij malleus zijn
rijk vertegenwoordigd. Museumpreparaten vormen zo nu en dan een wel-
kome afwisseling bij de demonstraties.

Het bewaren van dode dieren, dat tot dusver in een frigidaire geschiedde
die alleen cadavers van kleine huisdieren kon bergen, onderging sinds kort
een grote verbetering met het in gebruik nemen van een koel-kamer van

2x2x2 m. Oni U een idee van de prijzen in Indonesia te geven: de bouw
en de-installatie ervan heeft het instituut 54.000 rupiah gekost.
Het klimaat in Bogor is zo vochtig, dat microscopen en andere optische
instrumenten in een door lampen verwarmde kast bewaard moeten wor-
den.

Kleine moeilijkheden, als bijv. het niet in de handel zijn van rubber-
laarzen, zijn niet onoverkomelijk, doch veroorzaken wel last bij de secties
van grote huisdieren. Iets anders is het wanneer men een bepaalde kleur-
stof \'moet hebben en die in heel Bogor en Djakarta niet aanwezig blijkt
te zijn. Bestelt men dergelijke kleurstoffen via de gewone, gebruikelijke
kanalen, dan heeft men kans ze na 3 jaren te ontvangen. Een verbetering
in de wijze van bestelling en aankoop van buitenlandse artikelen zal bin-
nenkort, met het intreden der autonomie van de Universiteit van Indo-
nesia, hopelijk wel plaat.svinden. Tot voor kort waren er geen voorwerp-
glaasjes in de handel, zodat we ons behelpen moesten met gebruikte,
schoongemaakte glaasjes. Daar is gelukkig verandering in gekomen, door-
dat een glasfabriek te Surabaja nu deze voorwerpsglaasjes pat maken. Bij
de opleiding van de studenten stuiten wij op de moeilijkheid van hun
meestal zwakke, middelbare ondergrond en het gebrek aan studieboeken.
.\\1 deze kleine en grote moeilijkheden worden echter belangrijk verlicht
door de intense belangstelling, die de studenten in het algemeen voor de
diergeneeskundige studie tonen.

Ik wil gaarne dit verslag beëindigen met erop te wijzen, hoe ik heb ge-
noten en geprofiteerd van mijn studietijd in Nederland. In niet geringe
mate is dit te danken aan de vriendelijkheid en de tegemoetkomendheid
van de hoogleraren, wetenschappelijke ambtenaren, medestudenten van de
Diergeneeskundige Faculteit te Utrecht en de collegae in de praktijk.
Ik zal Prof. ten Thije en zijn staf (collega v. d. Akker en Le Coultre)
altijd dankbaar zijn voor de mij geboden gelegenheid tot specialisatie op
hun terrein, die uiteindelijk tot mijn benoeming in Bogor heeft geleid.
Tenslotte wil ik de innige wens uiten dat alle problemen tussen onze beide
landen tot een spoedige en beiderzijdse bevredigende oplossing gebracht
mogen worden...... tot heil van ons allen.

Het nationale congres van fokkers en slagers in Groot-Brittannië kwam tot de con-
clusie, dat onthoorning verplicht gesteld moet worden. Door de horens lijden huid
en vlees nl. grote schade, terwijl verder vele personen door horenstoten gewond raken.

Op het congres „der Deutschen Gesellschaft für Züchtungskunde" dat in 1956 in
Oldenburg gehouden werd, sprak Prof. Haring uit Göttingen over: Nachkommen-
prüfung auf Fleisch bei Rind, Schwein und Schaf.

In zijn referaat merkte hij o.a. op dat dc doosnede van de Muse. Longissimus dorsi
een goede aanwijzing geeft omtrent de totale vleesproductie per dier en dat het
zoeken naar dergelijke normen noodzakelijk is, omdat het exterieur van een rund
slechts weinig omtrent zijn slachtwaarde zegt.

Komen er, als gevolg van de oestrus, bij merrie of zeug, in de melk van het moeder-
dier veranderingen voor, waardoor diarree van het jonggeboren dier kan ontstaan,
zoals dit in de eerste week post partum al het geval kan zijn? Is er meer of minder
melk, zijn er veranderingen in de droge stof, kwalitatief of kwantitatief?

Hebben er veranderingen in de samenstelling van de melk plaats bij een indigestie van
een lacterende zeug, bijvoorbeeld bij een obstipatie, zoals wij die o.a. in de eerste
dagen post partum wel kennen? Kunnen dergelijke symptomen ook diarree bij de
biggen geven?

Beide vragen kunnen tegelijk worden beantwoord. De voor het jonge individu nood-
zakelijke voedende stoffen zijn oorspronkelijk in de goede verhouding aanwezig. Het
maagdarmstelsel van het jonge individu is geheel ingesteld op de van nature geleide-
lijke overgang van de eerste melk (biest) naar het latere produkt van de uier.
Binnen de lactatieperiode is de samenstelling van dc melk echter aan grote verande-
ringen blootgesteld, die, afgezien van individuele verschillen, van buitenaf kunnen
worden\'bcinvloed door voeding, ziekten, inwendige secretie, verzorging, enz. Hoofd-
zakelijk betreft dit de veranderingen in de samenstelling in het percentage vet, terwijl
het gehalte aan melksuiker, eiwitten en zouten (tesamen het vetvrije droge-stof-
gehalte) ongeveer gelijk blijft. Zo zal bij de bronst van dieren dc melk in het alge-
meen in samenstelling en hoeveelheid wel enige verandering ondergaan, al is het
slechts gedurende korte tijd. Dc hoeveelheid is dikwijls wat minder, het vetgehalte
kan iets stijgen en de densiteit kan iets hogere waarde krijgen. Het is dus mogelijk,
dat het jonggeboren dier met zijn nog zo labiele maagdarmstelscl op die veranderingen
met diarree reageert.

Een lacterende zeug zal dikwijls in de eerste dagen post partum een goede eetlust
hebben, terwijl de eigenaar geneigd is het dier een extra-rantsoen te geven, waardoor
.gemakkelijk een indigestie (en door te weinig lichaamsbeweging een obstipatie) kan
ontstaan. Ook door deze ziekte kan de melk, behalve in hoeveelheid een lichte ver-
andering in de samenstelling ondergaan, waarop het jonge dier eveneens met diarree
reageert. ,

EXPERT COMMITTEE ON RABIES, THIRD RAPPORT. W.H.O. Technisch
Report Series No. 121. (Voor Nederland verkrijgbaar N.V. Martinus Nijhoff, \'s-Gra-
venhage.)

Dc vorderingen van dc laatste drie jaren worden besproken. Een praktijkproef in
Iran met behandeling van gebeten personen met scrum, welke wordt beschreven als
een „striking trial" maakt op referent de indruk, toch nog niet op voldoend grote
schaal te zijn verricht, om bewijzend te zijn. Bijzondere aandacht wordt besteed aan
behandeling van bijtwonden: reinigen met zeep of een detergens, zo mogelijk gevolgd
door salpeterzuur en vooral bij ernstige wonden plaatselijke injectie van immuun-
serum; niet hechten!

Pups, jonger dan 3 maanden, geven na vaccinatie vaak onvoldoende immuniteit; ten-
gevolge van de infectie kan sterfte optreden evenals bij jonge katten. Voor immuni-
satie van katten verdient zcnuvmeefsel vaccin de voorkeur.

Verder worden besproken: maatregelen bij invoer van honden en katten, rabics bij
in het wild levende dieren, speciaal vleermuizen, potentictest van vaccins en sera en
een model-veterinair certificaat voor honden en katten.

DIE KRANKHEITEN VON HUND UND KATZE, von Dr, Werner Bach-
man. Uitgave Ernst Reinhardt, München/Bazel, 398 blz. Prijs gebonden Zw. fr. 18,50.
In dit bock heeft Bach mann zijn ruim 20-jarig ervaring op het gebied van de
kleine-huisdierziekten neergelegd, aangevuld met gegevens en ziekten uit een aantal
boeken en uit tijdschriften, die als literatuurlijst aan het boek zijn toegevoegd.
Het geheel is kort en bondig beschreven en is als een compendium te beschouwen.
Het boek laat zich zeer vlot lezen.

In een kort algemeen deel worden beveiliging, toedienen van medicamenten, het af-
maken enz. besproken.

In het speciele deel worden de aandoeningen van de diverse orgaansystemen bespro-
ken, voorafge.gaan door een kort beschrijven van de methode van onderzoek.
In een afzonderlijk hoofdstuk worden de infectieziekten en de stofwisselingsziekten
besproken.

Het laatste hoofdstuk gaat tussen die, die de afzonderlijke orgaansystemen behandelen,
terwijl de ver,giftigin,gen worden behandeld samen met de digestietractus.
Daar veel vergiften hun aangrijpingspunt buiten de digestietractus hebben en ook
niet altijd per os worden opgenomen, had dit beter als een afzonderlijk hoofdstuk
kunnen worden behandeld, waarbij de hoofdstukken in de volgorde van het onder-
zoek hadden kunnen worden geplaatst.

Aan de therapie wordt uitvoerig aandacht geschonken, terwijl hierbij vele specialité\'s
worden genoemd.

De volgorde waarin de verschillende therapeutische maatregelen worden genoemd,
is niet steeds in overeenstemming met hun belangrijkheid.

De ziektebeelden worden duidelijk beschreven; aan aetiologie en pathologische ana-
tomie wordt ook vrij uitvoerig aandacht besteed.

.Achter in het boek worden de diverse medicamenten met de dosering .genoemd.
Het boek is van handig formaat en eenvoudig uitgevoerd; het is zeer handig en aan
te bevelen aan een ieder, die zich wat meer in de ziekten van de hond en de kat
wil verdiepen, 20wel de afgestudeerde als de student.

Zich niet laten ontnemen wat zijn deel is, geen doetje zijn, haar op de tanden heb-
ben, zich het gras niet var» onder de voeten laten maaien, „zijn pottagic niet laten
nemen", zoals vroe,ger gezc,gd werd. Oorspronkelijk ludit de uitdrukking „hi en sal
hem sinen kase ende broot niet laten nemen". Vergelijk het Zuidnederlandse: Zij laat
het spek niet van haar bord halen;

Frans: (ne pas) se laisser marcher sur le pied... se laisser manger la laine sur le
dos; óter ä quelqu\'un son beurre;

Engels: to suffer oneself to be fleeced; he does not look as if butter would melt in
his mouth.

Vol,gens een commissie, belast met het onderzoek omtrent het voorkomen van erfe-
lijke gebreken bij runderen in Duitsland moet aan dc volgende bij dc fokkerij de
grootste aandacht worden geschonken:

3. lichamelijke gebreken en wel in het bijzonder Spastische Parese, tussenklauwzweer,
spreidklauw en verstijving der gewrichten.

W. J a k s c h. Die Primidon- (Mysoline-) Therapie bei der nervösen Form der Staupe.
Wien. Tierärztl. Monatsschrift, Jhrg. 43, 1956, S. 802—814.
Primidone = Mysoline, een derivaat van phenylaethylbarbituurzuur.
In het dierexperiment toonde het zich in sterker mate krampwerend dan phenylaethyl-
barbituurzuur en dan de phenylhydantoine, vooral bij electrisch opgewekte krampen.
Het heeft zijn aangrijpingspunt in de schors van de grote hersenen.
Vrij hoge doseringen geven aanleiding tot ataxie, en hebben een hypnotische werking.
Per os laat het mysoline zich goed toedienen.

Als indicatie-gebied gelden epileptiformc aanvallen, epilepsie, angstneurose, honde-
ziektestuipen.

De dosering bedraagt 50 mg./kg per dag, verdeeld over twee keer ingeven.
Bijzonder tevreden is J a k s c h over het onderdrukken van epileptiforme krampen
en van krampen van de kauwspieren, ook wanneer deze het gevolg zijn van encefalitis
bij hondeziekte.

Ook was het effect op dc uiteindelijke genezing niet beter dan met Luminal en/of
hydantoïne.

Wel meent de schrijver een gunstig effect te zien, wanneer bij Hard-pad-disease
profylactisch mysoline wordt toegediend; de dosering kan dan de helft zijn.

Hepatitis contagiosa canis. (Rubarth). Aagje T h o r d a 1-C h r i s t e n s en. Uni-
versity of Pennsylvania Bulledn, no. 145, 1957, 21 jan., blz. 36—88.
Dit geschrift behandelt uitvoerig deze ziekte in een verzamelreferaat van de intussen
vrij omvangrijke literatuur.

Na een historisch overzicht worden de symptomatologie en het verloop behandeld met
inbegrip van het laboratoriumonderzoek.

De pathogeniteit van het virus, ook voor andere diersoorten, alsmede de epizoötiologie,
het pathologisch anatomisch beeld, het serologisch onderzoek worden uitgebreid, wat
de literatuur betreft, behandeld.

De behandeling, curatief en preventief, (passieve en actieve immunisatie) worden
ook zeer critisch bekeken.

Dit artikel in zijn geheel leent zich door zijn opzet niet voor een referaat; ieder
echter, die ,,bij" wil zijn betreffende de literatuur van de H.C.C. kan het ter lezing
worden aanbevolen.

S v a n b e r g, A. O., E. A b e r g en E. Steen. Miljöbetingade förutsättingar für
lynifadenos hos nötboskap i Sverige. Kungl. Skogs. och Lantbruksakademiens tid-
skrift nr. 5—6, jaargaang 95, 1956, blz. 348—401. (Zweeds met uitvoerige Duitse
samenvatting.)

Dc laatste tientallen jaren breidt de leukose zich in Zweden vrij sterk uit. Jaarlijks
worden ca. 2000 melkkoeien door deze ziekte aangetast, d.w.z. dat zij wordt gecon-
stccrd bij 0.6% van alle geslachte runderen. In sommige streken, met name in Z.O.
Zweden, constateert men de ziekte zelfs bij 2% van de slachtdieren.
Bij nadere bestudering van de herkomst van de aangetaste dieren bleek, dat zc vnl.
arkomstig waren uit streken met een ariede (d.i. tamelijk droog) klimaat, waar de
fosfaatvoorzicning van dc bodem tc wensen overlaat.

Hopwel te sterke en te geringe voeding het optreden van leukose schijnen te kunnen
bevorderen, is er toch over het algemeen geen verband met de voeding en het voeder-
bouwplan op de bedrijven gevonden.

Wel is uit dc onderzoekingen naar voren gekomen, dat men leukose vooral aantreft
bij dieren, die als kalf of pink en soms ook als guste koe, op een zomerweide van
minderwaardige kwaliteit hebben gelopen. Het betreft hier dan verwaarloosde wei-
landen, waar veel onkruid en met name vergiftigde ranonkelachtigen (scherpe boter-
bloem!) voorkomen. Door de zomcrdroogte is de grasgroei vaak zeer schaars en door
het fosforgebrek krijgen de dieren likzucht. Deze twee omstandigheden hebben tot
gevolg dat tot (naar schatting) 40% van het rantsoen van de dieren uit boterbloemen
bestaat.

Dat de ziekte zich vooral na 1940 sterk is gaan uitbreiden, is hiermee ook in over-
eenstemming, omdat sindsdien in Zweden de bewéidingsgewoonten sterk zijn ver-
anderd en vrij veel steenachtige vroegere bosgronden tot weiland zijn ontgonnen.
De waarschijnlijkheid dat de hypothese van de schr. juist is, n.1. dat het vergiftige
planten zijn, die de lymfadenose veroorzaken, wordt nog in belangrijke mate ver-
sterkt door het feit, dat het H e 11 s t r ö m is gelukt met het in verschillende ranuncu-
laceae voorkomende alkaloid protoanemonine gelijkende oxozuren leukemie op te
wekken. DE GROOT

De netmaag- en pensbeweging bij volwassen runderen in tympanie en traumatische
reticulitis.

A study of reticulo rumino motility in adult cattle in relation to blood and traumatic
reticulitis with an account of the latter conditions as seen in a gcneral practice.
E. I. Williams. The Vetcrinary Record 1955, blz. 907.

De schrijver beschrijft dc waarnemingen, die hij deed bij uitwendig onderzoek en
inwendig onderzoek betreffende de bewegingen van de netmaag en de pens. Het
inwendig onderzoek werd gedaan bij 64 koeien, waarbij een scherp-operatie werd
verricht en bij twee koeien waarbij een rumrnotomie werd gedaan in verband met
tympanie.

Het uitwendig onderzoek bestond uit het waarnemen van de pensbewegingen in de
linkerflank met het gelijktijdig beluisteren van de netmaaggcruisen op de zevende
rib, bij de overgang naar het ribkraakbeen.

De nctmaaggeruisen zijn niet altijd goed te horen. Wanneer de netmaag contraheert
en de inhoud over de pensnetmaagplooi geperst wordt, hoort men een zacht geruis.
Daarna hoort men een geluid veroorzaakt door zich verplaatsend vocht. Dit geluid
wordt veroorzaakt doordat pensinhoud uit de dorsale penszak in de zich verslap-
pende netmaag wordt geperst. Dit geluid valt dus samen met een voelbare pens-
contractie.

Dc cyclus begint dus met een hoorbare netmaag-contractie; 2 tot 3 seconden later
voelt men een penscontractie gepaard gaande met een geluid in de netmaag wanneer
deze verslapt.

Na een pauze van ongeveer 30 seconden voelt men een 2e contractie van de dorsale
penszak, zonder dat er een geluid in dc netmaag is te horen.

Dc schrijver noemt de penscontracties, gepaard gaande met een netmaag-contractie,
de primaire contracties, terwijl die penscontracties zonder netmaagcontractics, extra
penscontracties worden genoemd.

Er is geen verschil te voelen tussen de primaire en de extra penscontracties. De extra
penscontracties worden gevolgd door een ructus.

Op de 400 runderen vond de schrijver in 74% van de gevallen een 1:1 ritme,
d.w.z. iedere primaire contractie werd gevolgd door een extra-penscontractie.
In 16% werd een 2 : 1 ritme gevonden, d.w.z. op de 2 primaire contracties vol.gde

In 10% werd een 1 : 2 ritme gevonden, d.w.z. op iedere primaire contractie volgden

De schrijver meent opgemerkt te hebben, dat een 2 : 1 ritme speciaal voorkomt
bij runderen met een lege maag.

Bij het inwendig onderzoek door middel van een pensfistel werd het volgende vast-
gesteld.

De inhoud van de dorsale penszak is als regel vast, terwijl de inhoud van de ventrale
penszak en de netmaag als regel halfvloeibaar is.

De bewegingscyclus begint met een netmaag-contractie, die in twee fasen verloopt.
De eerste contractie is zwak, waardoor de netmaag, tot haar halve grootte samen-
trekt. Na een korte pauze zonder verslapping, volgt dc 2e fase van de contractie, die
zeer sterk is, en waarbij de nctmaaginhoud in de pens wordt geperst.
De 2e fase van de nctmaagcontractie sluit aan op het begin van de primaire pens-
contractie. Volgens de schrijver begint deze contractie op de dwarsplooi en zij ver-
spreidt zich over de gehele dorsale penszak, totdat deze in zijn geheel gecontraheerd
is. Hierna volgt een verslapping, gevolgd door een contractie van de ventrale penszak.
Na een korte pauze volgt een 2e contractie van de dorsale penszak opnieuw uitgaande
van dc dwarsplooi, gevolgd door een contractie van de ventrale penszak zonder dat
de netmaag contraheert. Bij al de inwendig onderzochte dieren werd een 1 : 1
ritme geconstateerd. Volgens de schrijver is er dus geen peristaltiek en anti-
peristaltiek.

Bij dc extra pens-contracties werd de ructus geconstateerd. Bij de primaire pens-
contractie is geen ructus mogelijk omdat dan de cardiastreek overvloeid is met
nctmaaginhoud, bij de extra-penscontractie kan de cardia zich openen, terwijl de
oesofagus evenals bij het herkauwen zich verwijdt en de gassen als het ware aan-
zuigt.

De schrijver heeft opgemerkt, dat in 2 gevallen van tympanie met schuimstructuur de
extra-penscontracties ontbraken. Hierdoor zou de ructus niet kunnen optreden. De
schrijver meent dat dit nader onderzocht moet worden.

Wat betreft de traumatische reticulitis merkt de schrijver op, dat deze aandoening
de meest voorkomende oorzaak is van stoornissen in de voormagen.
Dc penetratie-plaats werd bij 64 gevallen als volgt vastgesteld: voorste netmaagwand
19 maal, ventrale netmaagwand 40 maal, achterste netmaagwand 5 maal.
De schrijver beschrijft de symptomen van de traumatische reticulitis en de verschil-
lende pijnproeven. Terecht merkt hij op, dat positieve pijnproeven niet typisch zijn
voor „scherp", maar dat bij verschillende nadere aandoeningen de pijnproeven po-
sitief kunnen zijn.

Als nieuw diagnostisch hulpmiddel introduceert de schrijver de „netmaagkreun".
Deze kreun is te horen als dc netmaag contraheert. Ook komt deze kreun wel voor
.gedurende de primaire penscontractie, als dus de netmaag verslapt.
Wanneer men de koe niet in behandeling krijgt bij dc eerste ziekteverschijnslen, is
het waarnemen van de „netmaagkreun" soms erg moeilijk.

Een heel nauwkeurige observatie is dus noodzakelijk. Volgens de schrijver kan dit
gekreun versterkt worden door het laten lopen van de patiënt of door het dier wat
te laten eten.

Volgens de schrijver is deze „netmaagkreun" typisch voor een traumatische reticulitis.

Van 1.660.000 koeien, d.i. 30% van het totale aantal in de Bondsrepubliek,
was de gemiddelde melkopbrengst in 1955 3762 kg met 3.7% vet.
In Nederland werd in 1955 65% van het aantal koeien gecontroleerd met als resul-
taat een gemiddelde opbrengst van 4071 kg, 3.\'74% vet in 307 dagen (Ref.).
De gemiddelde produktie der belangrijkste rassen was als volgt:

MEDEDELINGEN VAN DE VEEARTSENIJKUNDIGE DIENST
Wijziging prijzen voor „Pokkenentstof (kip)".

Verschenen is een Ministeriële beschikking (12-3-1957) waarbij de prijzen voor de
„Pokkenentstof (kip)", zoals deze door de Rijksseruminrichting zullen worden be-
rekend zijn gewijzigd.

Verder verscheen op 13 maart j.l. een Ministeriële beschikking, inhoudende wijzi-
gingen van de voorschriften ter bestrijding van de Pseudovogelpest. De voornaamste
bepaling hieruit is, dat degene, die voornemens is een keuring of tentoonstelling van
pluimvee te houden, dan wel op soortgelijke wijze pluimvee bijeen te brengen, ver-
plicht is:

a. van dit voornemen ten minste acht dagen van tevoren kennis te geven aan het
districtshoofd van dc Veeartsenijkundige Dienst;

b. de dieren, alvorens deze toe te laten, bij de plaats van aanvoer op zijn kosten
vecartscnijkundig te laten onderzoeken door één of meer dierenartsen, die hij
kiest onder goedkeuring van de onder a bedoelde ambtenaar.

De Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst wijst er de dierenartsen op, voor
zover zij geraadpleegd worden over overlast van muizen en ratten, zij zich kunnen
wenden tot de Plantenziektenkundige Dienst te Wageningen.

In een aantal gemeenten (50) zijn door deze Dienst opgeleide rattenbestrijders aan-
wezig.

Eventuele nadere inlichtingen kunnen worden ingewonnen bij de Directeur van de
Veeartsenijkundige Dienst, Prins Mauritslaan 99 te \'s-Gravenhage.

Eind februari 1957 kwamen een aantal Directeuren van Veeartsenijkundige Diensten
in West-Europa bijeen tc \'s-Gravenhage ter bespreking van het mond- en klauwzeer-
vraagstuk.

Het Executive Committee of the Conmiission for the Control of Foot- and Mouth-
disease van de F.A.O., waarin zitting hebben Engeland, Ierland, Portugal, Joego-
slavië, Italië en Nederland, organiseerde de bijeenkomst waar ook West-Duitsland,
Frankrijk, Zwitserland en België waren uitgenodigd.

Getracht zal worden een West-Europees plan tot bestrijding van deze ziekte op te
stellen met de vorming van de daarvoor benodigde fondsen.

Het internationale gezelschap was in de gelegenheid kennis te maken met de Neder-
landse dierziektebestrijdingsmaatregelen en had hier zeer veel waardering voor.
In het kader van de besprekingen werden bezoeken gebracht aan het Staatsveeartsenij-
kundig Onderzoekingsinstituut tc Amsterdam en de Provinciale Gezondheidsdienst
voor Dieren te Gouda.

Namens dc Minister van Landbouw werd aan de gasten een lunch aangeboden.
Paarse verklaring aspecifieke reageerders.

Verschenen is een Ministeriële beschikking (28-2-1957) waarbij het model is vast-
gesteld voor een verklaring voor aspecifieke reageerders. Het kenmerkende van deze
verklaring is een over dc gehele lengte van de verklaring gedrukte paarse balk.
De beschikking is inmiddels in werking getreden.

In de oorlogsjaren is het bronzen standbeeld van Bourgelat op de Court d\'Honneur
van de Veeartsenijschool te Lyon opgeofferd. Voor de heroprichting zijn uit binnen-
en buitenland gelden bijeengebracht, o.a. ook door de Maatschappij voor Diergenees-
kunde. Eén van de eerste redevoeringen bij de onthulling op 10 juni 1956 was van
Prof. Grau, die namens de Duitse faculteiten en hogescholen een bijdrage in de
restauratie aanbood.

Aan de herdenkingsrede van Prof. T a g a n d zij ontleend, dat Bourgelat (1712—
1779) stamde uit een aanzienlijke familie en na op 21-jarige leeftijd als advocaat
aan de balie van Lyon tc zijn toegelaten zich nader bekwaamde in de rijkunst o.a.
te Parijs en in 1740 het brevet ontving van „écuycr" en aangesteld werd tot chef van
de Académie du Roy te Lyon. Deze academie was een instelling tot voltooiing van de
opvoeding van jonge edellieden, waar men onderwees „les mathématiques, l\'art de
monter à cheval, voltiger, faire des armes, jouer du luth et tous autres vertueux exer-
cices". Door aanaking met drie medici, waaronder de anatoom Fra gonard, werd
hij van ruiter tevens hippoloog en schreef een werk over „Eléments d\'Hippiatrique et
nouveaux principes sur la connaissance des chevaux". Dit werk had zo\'n grote bijval,
dat de Parijse Académie des Sciences hem tot lid benoemde, voor het eerst „un
auteur de Manège et de Maréchalerie".

Door contact met B e r t i n, die in latere jaren verschillende hoge functies, waaronder
lid van de Raad des Konings bekleedde, slaagde hij erin zijn plan door te zetten om
in Lyon een gelegenheid tc scheppen voor de studie van de geneeskunde der dieren,
het oudste diergeneeskundig opleidingsinstituut ter wereld.

Alleen gelukte het hem niet als leerlingen voor deze school te bestemmen ontwik-
kelde lieden, bij voorkeur chirurgijns of medici, maar werd deze school onder invloed
van de gebroeders L a f o s s e. Maréchaux du Roi, bevolkt met zoons van hoefsmeden
aangewezen door dc provinciale intendanten, die de leerstof moesten overschrijven,
omdat ze te weinig ontwikkeld waren om ze als dictaat op te nemen.
Door de persoon van de gemeenschappelijke directeur werd een band gelegd tussen
Académie en Ecole vétérinaire. De Académie zelf is allang verdwenen, maar in het
spraakgebruik wordt de Ecole vétérinaire te Lyon nog steeds als Académie aange-
duid. De eerste afgestudeerden van deze school heetten „artistes vétérinaires". Be-
halve op veterinair gebied publiceerde Bourgelat ook over filosofie en economie.
De Nederlandse lezer zal opmerken, dat Prof. T a g a n d een volkomen ander licht
heeft doen schijnen op de figuur van Bourgelat dan wijlen Prof. W e s t e r in
zijn boek over de geschiedenis der Veeartsenijkunde.

Verslag van het Centraal Instituut voor Landbouwkundig Onderzoek over
)955; prijs f 7,50.

In dit boekwerk van 207 pagina\'s worden achtereenvolgens behandeld: het organisatie-
schema van het instituut, een overzicht van het onderzoek, een verslag der werk-
zaamheden in 1955 en de in 1955 verschenen publikaties, terwijl tenslotte verschil-
lende wetenschappelijke verhandelingen het geheel besluiten.

Uit de vele en goede verhandelingen zijn de volgende zeker van practisch belang voor
de dierenarts.

a. J. Docksen, O. J. Hemkes en C. A. Hoveyn schreven een artikel getiteld: „De in-
vloed van de produktie van melkvee op zijn produktiviteit in latere perioden."
Bij dit onderzoek, waarbij de gegevens van de melkcontrole over een 50-jarige pe-
riode van een Fries weidebcdrijf verwerkt werden, bleek, wat de practische conse-
quenties betreft, het volgende:

1. De lichamelijke conditie waarin koeien tijdens de lactatie verkeren, heeft grote
invloed op de produktie.

2. Verlies van conditie tijdens de stalperiode heeft een lagere produktie tijdens
de weidegang ten gevolge, grotendeels onafhankelijk van de uitwendige om-
standigheden.

4. Herstel van conditie in de weide zonder bijvoedering in de wei heeft slechts
zeer langzaam plaats.

5. Bij de beoordeling van de rentabiliteit van krachtvocrgiften dient men niet al-
leen de produktieverhoging in rekening te brengen, doch ook die van de vol-
gende maanden.

b. .A. Kemp en W. Dijkshoorn: „Het verschil in dc minerale samenstelling van het
bovenste en van het onderste deel van een snede weidegras." Het is reeds aange-
toond, dat een koe in etages graast. Bij het omweidsysteem betekent dit, dat de
eerste dag na het inscharen in hoofdzaak de toppen van het gras worden afge-
geten. De volgende dagen zullen de lagere delen volgen, terwijl op de laatste
beweidingsdag overwegend dc onderste stengeldelen worden geconsumeerd.

Bij het analyseren van monsters door midden gesneden gras bleek, dat het „dicht-
bij-de-grondse" gedeelte, hoofdzakelijk uit stengeldelen bestaande, een lager ge-
halte aan ruw eiwit. Ca, Cu en S. vertoonde dan het bovenste, hoofdzakelijk uit
bladeren bestaande deel.

c. D. van der Schaaf: „Verbetering van de hooibcwaring door regelmatige ventilatie."
Nadat aanvankelijk het ventileren gezien was als vervanging van het hooispitten
bij hooibroei, werd in 1955 niet meer getracht de hooibroei te bestrijden door pas
te gaan ventileren als deze dreigt op te treden, doch werd er naar gestreefd dc
broei door tijdige en voortdurende ventilatie te voorkomen. Bij de proeven bleek
dat de „doorblaasmethode" beter resultaten gaf dan het doorzuigen.

Het volgende systeem werd toegepast: Op het grondvlak van de hooiklamp een
dubbele laag takkebo,s.sen, waardoor de lucht afkomstig van ventilatoren in het
verticale luchtkanaal wordt geblazen.

Dit luchtkanaal wordt verkregen door een cylindrische houten ton 2 m. hoog en
met een doorsnede van 50 cm. tijdens het optassen van het hooi mee omhoog te
trekken.

Gedurende de maanden juni, juli en augustus werd bijna elke dag geventileerd
van ± 9 tot ± 17 uur. De uitkomsten van de jaren \'54 en \'55 toonden aan, dat
door intensieve doorluchting een sterk drogend effect verkregen wordt. Opwar-
ming van de lucht door middel van zon-energic verdubbelde het nadrogend
effect ongeveer.

d. D. van der Schaaf: „Oriënterend onderzoek naar het gebruik van zonnebestraling
voor het opwarmen van de lucht, waarmee pas gestapeld hooi wordt geventileerd."
Een boerderij heeft meestal een groot dakoppcrvlak. Hierop valt in dc zomer heel
wat zonnestraling, vooral wanneer cén der dakvlakken naar het Zuiden is gekeerd.
Op dc proefboerderij „Wielzicht" te Rijpcrkerk werd in 1954 op het westelijk dak-
vlak een gegolfd ijzeren plaat van 50 m^ aangebracht. De afstand tussen de riet-
bedekking en de ijzeren plaat bedroeg 25 cm. Dc ruimte tussen beide vlakken was
afgesloten en de lucht hieruit werd via een gat in het rietdak door een ventilator
afgezogen.

Trmperatuurinctingen toonden aan dat de zonnestraling aangezogen lucht be-
hoorlijk opwarmt.

Naar aanleiding van deze gunstige resultaten werd in 1955 een proefschuurtjc
gebouw met een dubbelwandig dakvlak op het zuiden. Het effect van de zonne-
straling was door de betere "bouw behoorlijk gestegen. Het met deze lucht nagc-
droogde hooi behield dan ook volledig zijn groene kleur en had een zeer goede
reuk.

Met deze methode van hooibcwaring is dus waarschijnlijk wel iets te bereiken.
Verder onderzoek is echter nodig. HOEKSTRA

Een belangrijke gebeurtenis in verslagjaar was de opening van het nieuwe gebouw
dat goed voldoet als stal, laboratorium en kantoor.

De bcvruchtingsrcsultaten waren in verslagjaar zeer gunstig. Na de eerste inseminatie
was 65.9% direct drachtig, hetgeen 4% hoger is dan het percentage van het vooraf-
gaande jaar.

Zeer belangrijk was dat een groot aantal koeien drachtig werd van oude stieren die
bewezen hadden goed tc fokken, nl. 21132 dieren d.i. 47,5% van het totaal aantal
drachtige dieren. Van dit grote aantal kwam het leeuwenaandeel voor rekening van
de stieren Succes en Bleske\'s Diplomaat met resp. 9280 en 8164 bevruchte koeien.
Het totaal aantal bevruchte koeien kwam hiermede voor Succes op 46.300 en voor
Bleske\'s Diplomaat op 32.344.

Stieren waarvan de fokwaarde nog niet bekend is, d.w.z. dieren waarvan de na-
komelingen nog niet hebben laten zien wat deze vadcrdieren waard zijn, werden na
1000 tot 2000 procfinseminatics op non-actief gesteld. Dit op non-actief stellen be-
tekent echter niet, dat ze in het geheel niet meer gebruikt worden in deze periode.
Elke veehouder kan, indien hij dit wenst en dit van tc voren opgeeft, sperma van
deze stieren\'ontvangen. In verslagjaar waren dit 22 stieren.

Dc drachtigheidspercentages na eerste inseminatie liepen nogal uiteen van stier tot
stier. Voor de dieren met meer dan 1000 drachtige koeien in verslagjaar van 59,2
tot 70,2. Een aanmerkelijk verschil dus, waarvoor de oorzaak ook zeker bij de stier
zal liggen.

Het experimentele stadium van het diepvriezen van sperma is practisch afgesloten.
Ten behoeve van dc export werden in het afgelopen jaar kleine hoeveelheden dicp-
vricsspcrma van 3 stieren naar Spanje, Noord-Afrika en de Belgische Congo uitge-
voerd.

Van de stier Sikkema 4, die wegens een afwijking aan dc achterhand niet meer tot
dekken in staat was, werd met behulp van een electro-cjaculatie apparaat sperma ver-
kregen en 601 dieren bevrucht (drachtighcidspercentage na Ie inseminatie 65,2).
Wat de erfelijke gebreken betreft worden 2 stieren genoemd met de factor voor
gladde tong en ook 2 stieren met de factor voor roodbonthcid. Door vermijding van
bepaalde combinaties kan men wel voorkomen dat deze gebreken zich manifesteren,
maar de aanleg voor het gebrek wordt wel onder dc veestapel verbreid.
■Mleen in gevallen van in andere opzichten buitengewoon goed verervende stieren
mag men bij bepaalde erfelijke afwijkingen dit nadeel m..i op de koop toe nemen.
Hoe belangrijk de zoötechnische zijde van de K.I. is, wordt ook wel bewezen door
de aanstelling van een speciale adjunct veeteeltconsulent in het werkgebied van de
afd. K.I. van de Coöperatieve Landbouwbank, t.w. Ir. Eikelboom. Ir. Eikelboom zal,
onder leiding van het Rijksvccteeltconsulentschap te Assen, op vecteeltgcbicd een
adviserende taak hebben cn zich speciaal belasten met het verzamelen van gegevens
die voor de vaststelling van de fokwaarde der stieren nodig zijn.

ruw eiwit, ruw vet, ruwe celstof en zetmeelwaarde van mengvoeders, uitgegeven door
de Stichting Afnemers Controle op Veevoeder (A.C.V.). De inrichting van deze
tabel is zó, dat tussen 0% en 10% voor ieder half procent hrt gehalte aan boven-
genoemde voedingsstoffen al uitgerekend is, wat dus een enorme besparing aan
rekenwerk kan geven voor degenen, die te maken hebben met het uitrekenen van
voederrantsoenen, of met het samenstellen van mengvoeders.
Deze brochure is verkrij.gbaar: Nassau Ouwerkerkstraat 14, \'s-Gravenhage.

In 1956 heeft de Algemene Ledenvergadering van de Internationale Vereniging voor
de Wetenschappelijke Film (I.S.F.A.), gehouden ter gelegenheid van het Xe Inter-
.nationale Congres voor dr Wetenschappelijke Film te Wenen, het voorstel van de
Nederlandse delegatie aanvaard om ht Xle Congres tc Amsterdam te doen plaats
vinden. Re.gelingen zijn sindsdient getroffen om het Congres te houden in het Konink-
lijk Instituut voor de Tropen van 21 tot en mrt 27 September 1957. Voorzien is o.a.
ren Algemene Ledenvergadering en enkele vergaderingen van het Bestuur van de
I.S.F..^. Dr 5 permanente commissies van de Vereniging, t.w. die van research, me-
dische en veterinaire wetenschappen, voor industriële vraa.gstukken en voor de ver-
spreiding van de wetenschap door middel van de film, zullen eveneens vergaderen en
films vertonen, betrekking hebbend op hun eigen terrein. Een speciale commissie zal
aandacht schenken aan een aantal onderwerpen, in verband staande met de moderne
filmtechniek, zoals het gebruik van infra-rood licht bij filmopnamen, de invloed van
licht op levende celstructuren, phase-contrast, cinematografische tele-registratie, ver-
sneld en vertraagd opnemen. Het is de bedoeling dat de medische sub-commissie een
speciale vergadering zal wijden aan tropische geneeskunde, endoscopische cinemato-
grafie en aan cine-radiografie. In de avondvoorstellingen zullen de beste wetenschap-
pelijke films vertoond worden, die door de deelnemende landen zijn ingezonden.
Er bestaan ook plannen om een tentoonstelling tr houden, waar wetenschappelijke
werkers foto\'s van hun werk en toestellen kunnen laten zien en de handel het nieuwste
op het gebied van apparaten, filmmateriaal etc.

Dr landenvertegenwoordigers van de I.S.F.A. en in de landen waar deze er nirt zijn,
de bevoegde nationale instanties, zullen binnenkort worden ingelicht over het voor-
lopige programma van het Congres, voorwaarden van deelneming, hotelaccomodatic
etc. Verzoeken om inlichtingen dienen tr worden gericht tot deze landenvertegen-
woordigers of nationale instanties en in alle andere gevallen tot het Srcretariaat van
het Xle I.S.F..\\. Congres te Utrecht, Catharijnsingel 59, ingang Sterrenbos.

Staat van dc gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland
voorgekomen gedurende de maan januari 1957
DE GETALLEN GEVEN HET AANTAL VEEBESLAGEN AAN

hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en Kwade droes (malleus) zijn
in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

In aansluiting aan vroegere voorlopige mededelingen kan o.a. worden gemeld, dat
behalve Prof. Dr. J. Jansen, voorzitter, Prof. J. H. ten Thije, secretaris, Dr. W. A.
dc Haan, penningmeester, Prof. Dr. P. Hoekstra, A. W. Kersjes, Prof. Dr. F. C.
Kranevcld en P. Wijnker ook Prof. Dr. S. R. Numans zitting heeft in de commissie
voor de Veterinaire Week, wiens naam bij dc eerste aankondiging van genoemde
commissie abusievelijk is uitgevallen.

Mede aan de hand van de ingekomen reacties op de informatieve vragen aan de
afdelingen van de Maatschappij voor Diergeneeskunde heeft de commissie al bijna
een volledig programma kunnen opstellen. Voor ren groot deel is daarbij rekening
gehouden met de wensen, die van dr zijde van de dierenartsen naar voren zijn ge-
bracht.

Het aantal keuze-onderwerpen is zo groot, dat ditmaal parallel-zittingen zullen
worden ingevoerd; op twee verschillende plaatsen zal tegelijkertijd een serie vrij
korte voordrachten worden gehouden. Dit heeft het voordeel, dat de deelnemers zelf
naar behoefte een keus kunnen doen uit de verschillende uiteenlopende onderwerpen,
die worden ingeleid.

In de aflevering van 1 mei a.s. kan het voorlopig programma al worden aangekondigd.

Intussen herft dc „subcommissie" zich al beraden over enige lichte ontspanning ter
onderbreking van de zware studieda.gen.

Uit de aard der zaak kunnen hierover nu no.g maar enkele voorlopige mededelingen
worden gedaan.

Het is de bedoeling, dat aan het rind van de openingsdag „vrijaf" wordt gegeven.
Deze eerste avond kan men dus in onderlinge afspraak met vrienden in of buiten
Utrecht doorbrengen.

Op vrijdagavond is rr ren non-stop-programma in Hotel Hamdorff tr Laren, dat
brgint met ren aprratif en eindigt mrt een tuinfeestje.

Voor hrt geval de data nog nirt zijn geresrrvecrd, wordt er nog even aan herinnerd,
dat de Veterinaire Weck zal worden gehouden op donderdag 20, vrijdag 21 en
zaterdag 22 juni.

In verband met dc zeer drukke werkzaamheden voor de assistentie bij de mond- en
klauwzeerbestrijding is er nog ,gren .gelegenheid .geweest de kwitanties voor de con-
tributies gereed te maken.

Het „algemeen pardon" voor het brtalen van de contributie is daarom vrrlen.gd
tot 1 mei a.s.

Ilct is vooral in de laatste jaren, dat de veterinaire student de tendens vertoont,
kennis te nemen van de veterinaire studie en het werk van de praktijk-dierenartsen
in het buitenland. Deze tendens manifesterrdr zich enkele jaren .geleden in het op-
richten van „The International Vctrrinary Student Union" (I.V.S.U.), welke ten
doel heeft internationale contacten te le.g.gen bij de studenten en verder mogelijkheden
te scheppen voor een uitwisseling van studenten tussen de diverse Europese landen,
waarbij bedoelde studenten dan kennis maken met de veterinaire wereld in die landen.
Juist om tot deze kennismaking te komen, is het, dat het Bestuur der D.S.K. de hulp
inroept van de dierenartsen in Nederland, daar deze bij uitstek de mogelijkheid

bezitten buitenlandse studenten met de Nederlandse dierenarts en zijn werk in contact
te brengen en hen op deze wijze kenns te laten maken met de veterinaire wereld in
Nederland. Vooral met de I.V.S.U.-vertegenwoordiger in Duitsland, Herr Wolfgang
Bonfert, is een levendige briefwisseling gevoerd, die geleid heeft tot het opstellen
van uitwisselingscondities, die beiderzijdse goedkeuring hebben. Deze condities zijn de
volgende:

1) De tijdsduur van een bezoek aan Nederland zal ongeveer 4 weken bedragen en
zal in de zomcrvacantie vallen. (Van ± 15 juli tot ± 15 september)

4) In het land van de gastheer zal de student kost en onderkomen worden aange-
boden. N.B. Het aanbieden van een kleine vergoeding aan de student, indien deze
zich uitermate verdienstelijk maakt, wordt natuurlijk aan de gastheer overgelaten.

5) De uitwisseling zal tot doel hebben de student een indruk te verschaffen over de
werkwijze van de dierenarts in het land van de gastheer en hem daarnaast te
laten kennis nemen van het land zelf, zijn bewoners en hun leefwijze.

De gasten, die men dus zal kunnen ontvangen, zijn afkomstig uit Duitsland.
Uitwisselingsplannen met andere landen zijn nog niet in een dusdanig gevorderd
stadium beland.

Om de I.V.S.U. te doen beantwoorden aan het doel, dat zij in deze voor ogen
heeft, vraagt het Bestuur der D.S.K. dan ook de hulp van de Nederlandse dieren-
artsen en gaarne zou zij willen vernemen, door middel van een schrijven aan de
D.S.K., wie van hen bereid is om in bovengenoemde periode de gastheer te zijn van
een Duits veterinair student.

In de loop van het verslagjaar heeft de Ereraad een nieuwe voorzitter gekregen in
de persoon van Prof. Dr. S. R. Numans. De oude voorzitter, collega E. Rutgers,
heeft de Ereraad 9 jaar onafgebroken geleid en bovendien vanaf de oprichting de
Ereraad als lid gediend. Zelden zal één persoon zo sterk zijn stempel op een college
in onze Maatschappij hebben gezet dan onze oud-voorzitter. De plaats, die de Ereraad
thans inneemt in ons Maatschappij-leven is voor een zeer groot deel te danken aan
zijn leiding en gezag. Dc Maatschappij en de Ereraad zijn en blijven hem grote
dank verschuldigd.

De Maatschappij heeft deze dank tot uiting gebracht door de scheidende voorzitter
uit zijn rijke ervaring een voordracht tc doen houden op de Algemene Vergadering,
waarin hij aftrad, over de veterinaire ethiek.

Behalve collega Rutgers verloor de Ereraad nog een tweede lid, dat de Ereraad
reeds 6 jaar diende, n.1. collega Dr. C. J. Folmcr, die wegens reglementair aftreden
de Ereraad moest verlaten.

Zijn ervaring, speciaal op het terrein van de kleine huisdieren zal node worden gemist.
De secretaris werd op de Algemene Vergaderingg herkozen, terwijl naast Prof. Dr.
S. R. Numans, collega Dr. S. Koopmans in de plaats van collega Folmer werd ge-
kozen.

De Ereraad was dus aan het einde van het verslagjaar als volgt samengesteld:
Prof. Dr. S. R. Numans, voorzitter
A. van Keulen, secretaris
A. W. Groenwoud, lid
M. den Hartog, lid
A. J. Hibma, lid
Dr. S. Koopmans, lid
H. H. H. Schreinemakers, lid
G. S. E. Vegter, lid.

Een groot deel van de administratieve werkzaamheden verriehtte de secretaris van

28 januari met als voornaamste agendapunten: vaststelling van de uitspraak tegen
een collega, die verklaringen namens de betreffende Gezondheidsdienst valselijk
had afgegeven en welke gepubliceerd is in het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde en behandeling van een kwestie tegen een collega, die in openbare recht-
zitting dc dierenartsen ervan had beschuldigd, dat ze al of niet te goeder trouw
onjuiste verklaringen namens de betreffende Gezondheidsdienst, afgeven;
3 maart met als voornaamste agendapunten: vaststelling van de tekst van een
schrijven aangaande het afgeven van verklaringen, dat aan het Hoofdbestuur
zal worden gezonden met het verzoek dit aan alle leden persoonlijk toe te
zenden; vaststelling van de uitspraak aangaande dc kwestie, die op 28 januari
was behandeld, welke uitspraak is gepubliceerd in het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde ;

26 september met als voornaamste agendapunten: behandeling van een klacht van
een collega tegen een tweede collega, die de pullorumbestrijding niet op ge-
heel juiste wijze had uitgevoerd en bespreking van het beleid ten aanzien van
de vrije vestiging-associatie enz,, dat op 4 oktober in een vergadering van het
Hoofdbestuur, voorzitters van de vestigingscommissies en een delegatie van de
Ereraad ter sprake zal komen. Het beleid is in een publikatie in het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde vastgelegd;
1 december met als voornaamste agendapunten: vaststelling van de uitspraak inzake
dc klacht, die op 26 september is behandeld, welke klacht voor de Ereraad aan-
leiding is geweest een waarschuwend schrijven in algemene zin te publiceren ten
aanzien van de juiste uitvoering van de onderzoekingen en de entingen etc. ten
behoeve van de preventieve diergeneeskunde; vaststelling van dc juiste tekst
van bovenbedoelde publikatie waaraan tevens is toegevoegd een verwijzen naar
de invoering van de nieuwe uitoefeningswet, welke bepaalde consequenties
voor de dierenartsen met zich medebrengt; behandeling van de klacht van
een drietal leden tegen een collega, die aangezocht zijnde de veterinaire leiding
op zich te nemen van een K.I.-vereniging, die in hoofdzaak haar werkterrein in
dc praktijk van deze drie collegae had, dit aanzoek meende te moeten aan-
vaarden. In verband met de urgentie werd de uitspraak over deze klacht,
zijnde, dat bedoelde collega dit aanzoek onder zekere voorwaarden kan accep-
teren meteen vastgesteld.

In deze vergadering is op intieme wijze afscheid genomen van de afgetreden
voorzitter, collega Rutgers en het afgetreden lid, collega Folmcr.
In het verslagjaar moesten enkele uitspraken in ons Tijdschrift worden gepubliceerd
en moest de Ereraad via een algemene publikatie en via een pcrsoonljk schrijven, de
leden wijzen op hun plicht verklaringen enz. op correcte wijze af te geven en onder-
zoekingen en entingen enz. ten behoeve van de preventieve diergeneeskunde op de
juiste wijze te verrichten. Het was helaas niet zonder aanleiding, dat dit moest ge-
schieden.

Laten de overtreders, zoals tot nu toe gelukkig het geval is, tot de uitzonderingen in
ons corps blijven behoren, nog beter laten ze er in het geheel niet zijn.

Het Hoofdbestuur draagt collega E. P. Oldenkamp, Hoge Hondstraat 35, Deventer
voor het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde voor.
Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige kandidaten aangenomen als
kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde: D. J. A. de Groot en H.
de Vries.

Brus, Dr. D. H. J., te Boxtel, tel. aangesloten onder 04106—664 (privé), 644 (bur.).

Ressang-Groenewegen, Mevr. W. E., te Bogor, naar Djalan Malabar 14, aldaar. (128)
Sluijs, J. J. van der, van \'s-Gravenhage naar Utrecht, M. H. Trompstraat 6, tel.

Wichers, J. B., te Beilen, naar Eschweg 127, aldaar (tel. no. ongewijzigd). (124)

Uit het Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten, Faculteit der
Diergeneeskunde, Utrecht. (Directeur. Prof. Dr. F. C. Kraneveld) en Het
Rijks-Instituut voor de Volksgezondheid, Utrecht, Laboratorium voor
Zoönosen en Pathologische Anatomie (Hoofd: Dr. A. Clarenburg).

In de jaren 1954 en 1955 kwam het diverse malen voor, dat onder slacht-
vee, dat uit Central Amerika op Aruba werd aangevoerd, tijdens de reis
ernstige sterfte optrad, terwijl de resterende dieren zich bij aankomst in
zulk een slechte toestand bevonden, dat ook na de ontscheping nog
tal van runderen succombeerden.

In verband hiermede werd een onderzoek ingesteld, waarvan de resultaten
reeds spoedig in de richting van een Salmonella-infectie wezen. Dit leidde
enerzijds tot een geregelde controle naar het voorkomen van Salmonella-
dragers onder de diverse geïmporteerde slachtdieren, anderzijds tot een
soortgelijk onderzoek van het autochtone vee op Aruba, evenals van de
„kleine huisdieren" en wel speciaal van honden en katten. Een oriënterend
onderzoek naar andere infectiebronnen sloot hierop aan.
Van de zieke dieren werden, evenals later van de klinisch gezonde, diverse
materialen bacteriologisch onderzocht, waaronder darminhoud en darm-
mucosa. Voor het verkrijgen van deze laatste materialen werd gebruik
gemaakt van gesteriliseerde oorstokjes, die als zodanig in de handel zijn.
Na het afstrijken van het te onderzoeken darmgedeelte, werd deze tampon
in een steriele buis gebracht, waarbij het door de vingers besmette gedeelte
van het houten stokje op de rand van de buis werd afgebroken. Onder
aseptische voorzorgen werd daarna de ophopingsvloeistof in de buis ge-
goten.

De afstrijkjes werden d.m.v. één en dezelfde tampon genomen van de mu-
cosa van de volgende verschillende delen van het darmkanaal: pylorus,
duodenum, ileum, ileocaecaalklep, colon en rectum. Tevens werd het nor-
male bacteriologisch vleesonderzoek uitgevoerd. .
Daar van bepaalde zijden het vermoeden werd geuit, dat de dieren gezond
zouden arriveren en eerst in de koralen op Aruba besmet zouden worden,
werd overgegaan tot het onderzoek van de ogenschijnlijk gezonde dieren.
Dit onderzoek werd onmiddellijk na aankomst verricht door middel van
de „rectaal-tampon" methode. Hierbij werd gebruik gemaakt van de reeds
genoemde oorstokjes, welke 10-12 cm. in het rectum werden gebracht.
Aanvankelijk werd als ophopingsvloeistof Esbach-briljantgroen bouillon
gebruikt, waaruit na 12-16 uur bebroeden werd overgeënt op Endo- of
S.S. platen. Medio 1955 werd overgegaan op tetrathionaatbouillon

Bijzondere dank zij betuigd aan de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek
Suriname-Nederlandse Antillen (WOSUNA), welke door een subsidie de moge-
lijkheid tot dit onderzoek opende.
Destijds Hoofd van de Veterinaire Dienst, .Aruba.

(DIFCO), gecombineerd met briljantgroenfenolrood-agar platen (DIF-
CO), waardoor het aantal positieve bevindingen aanmerkelijk toenam,
hetgeen te verklaren valt door de grotere selectiviteit van de laatste com-
binatie en de meer gemakkelijke onderkenning van de verdachte koloniën.
Van de op de selectief-platen gegroeide micro-organismen werden een of
meer verdachte koloniën op buizen bouillon-agar afgeënt en na afsluiting
met geparaffineerde kurken werden deze culturen naar het Nationaal
Salmonella Centrum van het Rijks-Instituut voor de Volksgezondheid ter
nader onderzoek gezonden. Alhier werd een uitvoerig biochemisch en
serologisch onderzoek verricht, volgens de door Kaufmann^) aange-
geven methoden.

Tal van dieren konden aldus als smetstofdrager worden onderkend, waar-
bij ca. 275 stammen werden geïsoleerd. Desalniettemin is het aantal posi-
tieve bevindingen slechts als een minimum te beschouwen, aangezien een
uitgebreider onderzoek, wat betreft aard en hoeveelheid der onderzochte
materialen zeker een grote aantal positieve uitslagen zou hebben geleverd.
Bovendien zouden bij een ruimer aantal afentingen meer Salmonella-
typen zijn gevonden.

Tot eind 1953 betrok Aruba zijn slachtvee vrijwel geheel uit Columbia,
doch toen tegen het einde van dat jaar mond/- en klauwzeer onder een
zending werd geconstateerd, was de handel genoodzaakt om voor de
aankoop naar een ander land uit te zien. De keus viel in eerste instantie
op Costa Rica, waar een zó goed type slachtrund voorkomt, dat
aan te nemen was, dat — niettegenstaande de langere reis en alle daaraan
verbonden nadelen en risico\'s — een lonende handel mogelijk zou zijn.
De verwachtingen werden echter teleurgesteld, daar zowel tijdens de
transporten als gedurende de periode volgend op de ontscheping niet
onaanzienlijke verliezen optraden. Zo moesten b.v. in 1954 bij een
transport van ca. 320 stuks, onderweg naar de Nederlandse Antillen
25 cadavers over boord worden gezet, terwijl bij de lossing 30 gestorven
dieren verspreid over het schip werden aangetroffen. Van de resterenden
stierven er tijdens het verblijf in de veekoralen van de abattoirs nog 15,
waardoor de totaal-sterfte op ruim 20 % kwam. Het schip had zeer ruw
weer getroffen en alle dieren waren dan ook uitgeput en hadden ernstige
kneuzingen opgelopen. Gedacht werd, dat de sterfte aan boord hieraan
zou zijn toe te schrijven, evenals de verschijnselen, welke bij aankomst
geconstateerd werden, i.e. stijve gang en donker gekleurde dunne faeces.
Dat deze veronderstelling niet juist was, werd echter duidelijk, toen bij
een volgende zending, welke onder gunstige omstandigheden getranspor-
teerd werd, eveneens vele sterfgevallen werden gemeld en bij de aange-
komen dieren soortgelijke symptomen werden waargenomen.
Bij de sectie waren bij vrijwel alle gestorven dieren de volgende afwijkin-
gen te constateren: zwelling der parenchymateuze organen, meestal zonder
petechiën; hemorrhagisch oedeem van de lebmaag, soms met puntbloe-
dingen; niet zelden chronische zweren, vooral op de overgang naar duo-

denum; hemorrhagische of purulente ontsteking van het gehele darm-
kanaal met soms aanmerkelijke verdikking van de mucosa en opvallende
hemorrha^ieën in het slijmvlies van de ileocaecaalklep (zie afb. 1 en 2) ;
mesenteriale lymfklieren vrijwel steeds hemorrhagisch gezwollen.
Bij twee runderen bestond een uitgebreide acute fibrineuze peritonitis,
uitgaande van zweren in de lebmaag.

Vrijwel alle dieren bleken zwaar besmet met Mecistocirrus digitatus
(v. Lins tow 1906), doch uiteraard was dit niet de oorzaak van ziekte
en sterfte. In eerste instantie werd gedacht aan Anthrax, Pasteurellosis
of Salmonellosis. Ten opzichte van de eerste twee verliep het onderzoek
negatief, doch bij een tiental dieren kon Salmonella uit de darminhoud,
en bij enkele eveneens uit lever en galblaas, worden gekweekt. Na typering
bleek S. typhi murium resp. S. anatirai in het spel te zijn.
Uiteraard voelde de handel er weinig voor om nogmaals dergelijke risico\'s
te lopen. Men ging hierna vooral uit Honduras importeren, waarbij zich
weinig of geen complicaties voordeden. Hiervoor konden verschillende
oorzaken géiden. Het gunstige resultaat kon zowel gebaseerd zijn op een
geringe graad van infectie onder de desbetreffende dieren, op een minder
vermoeiende reis, alsmede op het feit, dat er toe was overgegaan om de
omstandigheden, waaronder het vee op Aruba tot de slachting werd ge-
houden, te verbeteren. Wat dît laatste betreft, werd een nieuwe vee-
koraal in gebruik genomen, waartoe werd overgegaan nadat onder een
zending slachtvee uit La Guajira (Columbia), welke in dezelfde koraal
was opgevangen als waarin de vroegere ladingen vee uit Costa-Rica waren
ondergebracht, eveneens ziekte en sterfte was opgetreden. Het ging hierbij
om 8 runderen, 20 geiten en 1 varken, waaruit na de dood eveneens
S. anatum kon worden geïsoleerd.

Genoemde verplaatsing der veekoralen leek aanvankelijk een verbetering,
doch een teleurstcHing volgde, toen einde 1955, in verband met bijzondere
economische verhoudingen, Costa-Rica wederom als land van aankoop
werd genomen.

De „Dienst" was toen echter beter voorbereid en — zoals in de inleiding
reeds werd gezegd — was als gewoonte aangenomen om, voorzover dit
mogelijk was, direct na aankomst van het slachtvee na te gaan of zich
daaronder Salmonella-dragers bevonden. Dat aldus slechts een oriënterend
inzicht zou kunnen worden verkregen, lag voor de hand, doch een derge-
lijke controle leek uit economisch oogpunt de moeite waard.
Door dit onderzoek kwam aan het licht, dat infecties met Salmonella
zeker niet uitsluitend bij Costarikeins vee voorkwamen, doch dat deze
eveneens bij dieren uit andere landen bestonden. Of in de mate en graad
der primaire infectie het kernpunt van het probleem ligt, zal nader onder-
zoek moeten leren; diverse waarnemingen pleiten er sterk voor, dat ten
aanzien van de optredende verliezen de omstandigheden tijdens transport
en vooral die, waaronder de dieren in de koralen worden gehouden, een
zeer belangrijke factor voor het uitbreken der ziekte vormen. Ondanks de
korte tijd, waarover dit onderzoek loopt en mede door de gevarieerde
omstandigheden, waaronder de diverse koppels werden gehouden, vor-
men de bijeengebrachte gegevens een basis voor nadere controle en uit-
werking.

Hieronder moge een samenvatting volgen van de verschillende waar-
nemingen die bij enkele zendingen geïmporteerd slachtvee werden gedaan.

a) 55 runderen; bij aankomst in goede conditie. De dieren werden ondergebracht
in de koralen van het abattoir, waar wel water, doch onvoldoende voeder ter be-
schikking stond.

De eerste week werden 11 runderen geslacht, waarbij geen bijzonderheden werden
waargenomen en die daarom ook niet nader werden onderzocht.

Na de achtste dag traden bij enkele dieren klinisch alarmerende verschijnselen op,
zoals hoge temperatuur, donkere diarree en een stijve gang, hetgeen voor de eige-
naren aanleiding was om het koppel zo spoedig mogelijk te slachten. Bij de keuring
bleek bij 20 runderen een duidelijke hemorrhagische enteritis te bestaan, voorname-
lijk gelocaliseerd in de dunne darm. Bij 19 dezer dieren werd Salmonella in de darm-
inhoud gevonden (S. anatum lOx, S. havana 9x).

Ook de overige 24 dieren, waaraan noch klinisch, noch bij de sectie afwijkingen
waren te constateren, werd de darminhoud op gelijke wijze bacteriologisch gecontro-
leerd, waardoor niet minder dan 16 als dragers van Salmonella werden onderkend
(S. Oranienburg lx, S. anatum 6x, en havana 9x).

Daar bij aankomst geen bacteriologisch onderzoek was ingesteld, staat het niet vast,
of zich onder deze zending aanvankelijk Salmonella-dragtrs bevonden. Waarschijnlijk
was dit wel het geval, doch de mogelijkheid blijft open, dat de dieren zich in de ko-
ralen hebben geïnfecteerd. Ook moet eraan worden gedacht, dat de ongunstige om-
standigheden, waaronder het vee tijdens het transport en in de koralen verkeerde, van
doorslaggevende betekenis waren voor het optreden der niet-zelden-ernstige ziekte-
verschijnselen.

b) 30 runderen; in goede conditie. De dieren werden in de koralen van het abattoir
geplaatst, waar drinkwater in voldoende mate aanwezig was, doch de voeding ontoe-
reikend was.

Gedurende de eerste 10 dagen werden 7, klinisch gezonde runderen geslacht, bij de
keuring waarvan geen afwijkingen werden waargenomen. Een bacteriologische con-
trole van de darminhoud bleef achterwege.

Op het einde van de tweede week van het verblijf in de koralen verminderde de ge-
zondheidstoestand van het koppel aanmerkelijk; verschillende dieren kregen diarree
en gingen stijf lopen (afb. 3).

Daar het in die tijd flink geregend had, was het mogelijk om 12 runderen — waar-
onder enkele klinisch zieke — over te brengen naar een stuk land, waar volop groen-
voeder was. De invloed hiervan bleek duidelijk; na twee weken was de conditie
aanzienlijk verbeterd. Slachting volgde, waarbij als enige afwijking bij enkele dieren
een wat rode ileocaecaalklep werd gevonden. Het onderzoek van de darminhoud op
Salmonella viel voor 3 der 12 runderen positief uit (S. anatum lx, S. havana 2x).
De 11 runderen, die in de koralen hadden moeten blijven, gingen klinisch ziender-
ogen achteruit. Bij diverse dieren trad diarree op. Bij de keuring — welke 2 tot 3
weken na aankomst plaats vondt — werd bij 6 dieren een enteritis geconstateerd,
in één geval gecombineerd met orgaanzwelUng. Bij 5 van deze runderen verliep het
onderzoek op Salmonella positief (S. anatum 3x, 5. havana 2x). Onder de 5 dieren,
waarbij geen afwijkingen aan de darmen werden gezien, konden 3 dragers worden
onderkend (alle 5. anatum).

De runderen kunnen zowel besmet zijn aangekomen, als in de koralen zijn geïnfec-
teerd, hetgeen achteraf niet kan worden uitgemaakt. Wel valt als belangrijk punt op,
dat de dieren, die goed gevoerderd werden, de infectie uiteindelijk te boven kwamen.
Het grote economische punt van een goede verzorging wordt daardoor duidelijk onder-
lijnd.

Alle dieren werden tijdens het lossen rectaal getamponneerd; 14 bleken dragers van
Salmonella (alle S. typhi murium).

De eigenaar kon de koppel op een stuk land onderbrengen, waar voldoende groen-
voer te verkrijgen was.

Vijf dieren werden binnen enkele dagen na ontscheping geslacht; bij één ervan was
de dunne darm ontstoken; uit de darminhoud werd S. typhi murium geïsoleerd, het-
geen ook bij drie van de andere vier dieren het geval was.

De overige 25 runderen werden twee tot vier weken later geslacht; het gunstige
effect van de goede voeding bleek duidelijk; de dieren zagen er goed uit en ook bij
de keuring viel niets bijzonders op te merken. Het bacteriologisch onderzoek van de
darminhoud leverde slechts twee maal een positief resultaat op (S. typhi murium lx
en S. havana lx). Wat betreft S. Havana is de kans zeer groot, dat de besmetting op
Aruba heeft plaats gevonden, want het stuk land, dat de dieren ter beschikking
stond, was kort tevoren beweid door een koppel, waarin o.m. dragers van S. havana
werden onderkend.

a) 60 runderen. Tijdens de reis, welke onder zeer ongunstige weersomstandigheden
verliep, stierven 6 dieren, terwijl de conditie der overige bij aankomst matig was.
Na lossing moest één rund in nood worden geslacht. Het dier bleek ernstige kneuzin-
gen te hebben, terwijl tevens een heftige enteritis bestond. Uit de darminhoud werd
S. anatum gekweekt.

De overige dieren werden in de koraal bij het abattoir gebracht waar wel water,
doch geen voedsel werd versterkt. In de eerste week werden 37 dieren geslacht; deze
waren klinisch gezond, terwijl bij de keuring geen afwijkingen vielen te constateren.
Een bacteriologisch onderzoek werd niet ingesteld.

Gedurende de tweede week trad bij ongeveer de helft der resterende dieren diarree
met donkere faeces op, terwijl enkele van dze dieren ook een stijve gang gingen ver-
tonen. Alle 22 runderen werden geslacht en zonder uitzondering — dus óók bij de
klinisch gezonde dieren — kon uit de darminhoud Salmonella worden geïsoleerd. Het
bleek hierbij te gaan om S. anatum 3x en S. havana 15x; 4 stammen, die biochemisch
Salmonella bleken te zijn, werden niet getypeerd.

Gezien het resultaat bij het direct na aankomst in nood geslachte rund, was onder
de zending ten minste één Salmonella-drager aanwezig. Eerst na een week verblijf
op Aruba traden bij diverse dieren ziekteverschijnselen op, welke mogelijk waren
terug te voeren op de minder goede omstandigheden, waaronder het vee verkeerde.

b) 70 runderen. De dieren maakten bij ontscheping een zieke indruk. Een aantal
had diarree met dunne, zwarte faeces; sommige waren pijnlijk in de gewrichten,
terwijl de temperatuur bij vrijwel alle boven de 40° C. was (afb. 3).

Zes runderen, waarvan 5 stervende, moesten voor noodslachting direct naar het
abattoir worden vervoerd. Deze dieren waren aan boord rectaal getamponneerd,
waarbij drie als Salmonella-diageis werden onderkend (S. anatum). Onderzoek na
de slacht bracht hiervan bevestiging, terwijl bij één dier bovendien S. easthourne kon
worden aangetoond.

De resterende 64 runderen werden alle tijdens het lossen getamponneerd. In elf
gevallen werd Salmonella gevonden en wel de typen S. typhi murium 3x, 5. panama
4x, S. anatum 3x en S. havana lx. In totaal was dus circa 20% der rectaaluitstrijkjes
positief.

Eén der dieren stierf de tweede dag na aankomst plotseling aan een inwendige ver-
bloeding ; het werd niet nader bacteriologisch onderzocht. Een tweede werd ongeveer
te zelfder tijd moribund gedood; het bleek lijdende aan een ernstige hemorrhagische
darmontsteking. Zowel uit de lever en de nier als uit de darminhoud werd S. panama
geïsoleerd.

De overige 62 dieren werden binnen enkele dagen na debarkering geslacht en bij 17
stuks werd een min of meer duidelijke hemorrhagische, dan wel een purulente en-
teritis waargenomen, in sommige gevallen gecombineerd met een zwelling van de
parenchymateuse organen. Het bacteriologisch onderzoek van de darminhoud dezer
17 dieren verliep positief. S. saint paul lx, S. typhi murium 2x, S. panama 2x, S.
anatum lx en havana lx, terwijl in 1 geval S. typhi murium èn S. panama wer-
den gekweekt).

afwijkingen aan te tonen; desniettemin leverde het bacteriologisch onderzoek van de
darminhoud t.o.v. Salmonella, 20 maal een positief resultaat op. Geïsoleerd werden:
S. typhi murium lx, 5. oslo 7x, S. eastbourne lx en S. panama 8x en menginfecties
S. saintpaul 5\'. typhi murim, S. oslo 5. panama en S. typhi murim S. pa-
nama elk één maal.

Zonder twijfel ging het hier om een zending, waaronder, verhoudingsgewijs, een
groot aantal dragers voorkwam. Bij aankomst kon door rectaaltamponade 20%
der dieren als zodanig worden onderkend; na slachting (62 dieren) bUek dit per-
centage ongeveer 45. Een verschil dat zeer wel verklaard kan worden door de ruimere
opzet van het onderzoek.

95 runderen; tengevolge van een vrij zware bootreis was de conditie bij aankomst
matig.

Tijdens het lossen werden 90 dieren rectaal getamponneerd. 13 dieren bleken positief
te zijn (S. Oranienburg lx, S. newport 5x, S. anatum 2x en S. give 2x, terwijl drie
stammen, die biochemisch Salmonela bleken te zijn, niet nader werden getypeerd).
Direct na aankomst werden 18 dieren naar het abattoir vervoerd en geslacht, waarbij
één van deze dieren lijdende bleek aan enteritis. Uit dit dier werd, evenals uit
de darminhoud van 6 gezonde runderen Salmonella geïsoleerd (S. Oranienburg 3x,
S. newport lx, S. anatum 2x en een menginfectie van S. typhi murium en S. ana-
tum).

De overige dieren werden in een noodveekoraal — een in onbruik geraakt „lunapark"
—• geplaatst (afd. 5); deze was dusdanig zwaar met gras begroeid, dat er gedurende
de eerste week volop voeder voor de dieren was. De tiende dag viel er echter geen
groen sprietje meer te bekennen. De invloed welke dit op de gezondheidstoestand
van de runderen had, moge uit het volgende blijken.

De eerste week na aankomst werden 15 runderen geslacht, waarbij al deze dieren
bij de keuring min of meer duidelijke enteritis-verschijnselen vertoonden, terwijl de
darminhoud van acht dieren positief bleek te zijn (S. arechaveleta lx, 5. denver lx,
5. newport lx, S. eastbourne lx, S. enteritidis lx, S. anatum 2x en een menginfectie
van S. eastbourne en >9. give lx).

Door de goede voeding en wellicht ook door het tot rust komen van de dieren na
de reis verbeterde de algemene toestand van het koppel gedurende de eerste 10 dagen
aanzienlijk; bij de keuring werd bij geen enkele van de 43 in deze periode geslachte
dieren, afwijkingen — wijzende op een Salmonella-infectie - waargenomen. Wel
konden echter 11 dragers worden onderkend (S. kisangani lx, S. arechavelate lx, S.
newport lx, S. glostrup lx, S. eastbourne lx, S. anatum 5x en 1 stam, die biochemisch
een Salmonella bleek te zijn, werd niet nader getypeerd).

De derde week ging de conditie van de resterende 19 runderen wederom achteruit,
waarbij diarree en een stijve gang werden gezien, terwijl na de slachting bij een
drietal runderen enteritis werd geconstateerd, in één geval gecombineerd met een
flinke leverzwelling. Uit de darminhoud kon in 6 gevallen — waaronder de 3 reeds
genoemde zieke dieren — Salmonella worden gekweekt {S. anatum 2x en meng-
infecties S. reading en S. anatum lx, S. typhi murium en S. give lx; 2 stammen, die
biochemisch Salmonella bleken, werden niet nader getypeerd).

De „ziektegeschiedenis" van dit koppel is belangwekkend. De dieren verkeerden bij
aankomst in matige toestand, diverse ervan leden aan enteritis, terwijl vele dragers
bleken van Salmonela. Desniettemin verbeterde de conditie aanmerkelijk, toen de
runderen zich weer voldoende konden voeden. Bij wegvallen van deze gunstige factor,
trad de aanvankelijke toestand wederom in.

150 geiten, waarvan de conditie bij aankomst vrij slecht was tengevolge van een
zware zeereis.

Bij de lossing werden 6 dieren, willekeurig gekozen, rectaal getamponneerd, waarbij
twee geiten positief bleken te zijn (beide S. glostrup).

Hoewel de dieren in het algemeen erg slap waren en veelal dunne ontlasting hadden,
werden bij de keuring van 86 geiten, die binnen 48 uur na aankomst werden ge-
slacht, geen afwijkingen gezien, welke aan Salmonellosis zouden kunnen worden toe-
geschreven; desniettemin was de darminhoud van 36 stuks positief (S. glosterup 15x,
S. carrau 3x en één menginfectie van S. Oranienburg en S. glostrup; 17 stammen,
die biochemische eigenschappen van Salmonella bezaten, werden niet nader gety-
peerd).

De resterende dieren werden in een aantal stukken land met veel groenvoeder ge-
plaatst, waardoor de conditie aanzienlijk verbeterde.

Ruim twee weken later werden 7 geiten geslacht, waarvan het onderzoek van de darm-
tractus, zowel patholoog-anatomisch als bacteriologisch t.o.v. Salmonella negatief ver-
liep. Nadat de dieren een maand in de weide waren geweest, werden 10 geiten
d.m.v. een rectaal uitstrijkje onderzocht, eveneens met een negatief resultaat. Doordat
deze dieren niet ter slachting werden aangeboden, kon deze bevinding niet door een
onderzoek van de darminhoud worden bevestigd, het lijkt echter zeer waarschijnlijk,
dat het aantal Salmonella-ÓTHgeTs door de goede voeding aanmerkelijk is terug-
gelopen.

CR = Costa Rica; H = Honduras; SD = Santo Domingo; G = Columbia
1) Salmonella types isolated from beef-cattle imported in Aruba.
Isolierte Salmonella-Typen bei importiertem Schlachtvieh.
Types de Salmonella isolés d\'animaux de boucherie importés à Aruba.
Tipos de Salmonella aislados de animales para la matanza importados
en Aruba.

Ox — Rindvieh — Bovidés — Vacunos
3) Goat — Ziege — Chèvres — Cabras

De vermelde gegevens zijn in Tabel I samengevat. Hierbij worden de
dieren in twee groepen verdeeld en wel die, welke binnen 48 uur na aan-
komst op Aruba en die, welke later onderzocht werden. De bedoeling is
om een scheiding te maken tussen infecties, welke met zekerheid als
binnengebracht zijn te beschouwen en die, waarbij een infectie op het
eiland kan hebben plaatsgevonden.

Zoals uit de tabel blijkt werden bij de dieren, die later dan 48 uur na de-
barkering werden onderzocht een groter aantal Salmonella-typen ge-
vonden dan bij de eerste groep. Dit vindt zijn verklaring in het meer
uitgebreid onderzoek van de geslachte dieren.

Uiteraard werd door dit onderzoek slechts een idee verkregen over de
Salmonella-typen, welke na de slachting van op Aruba geïmporteerde die-
ren kunnen worden gevonden. Zoals reeds eerder gezegd, diende bij het
onderzoek de uiterste beperking te worden betracht. Wenselijk geachte
herhalingen van negatief verlopende onderzoekingen bij dieren met ver-
schijnselen van enteritis, moesten b.v. noodgedwongen achterwege blijven,
terwijl — gezien de ervaringen van andere onderzoekers — met zekerheid
is aan te nemen, dat een aanzienlijk groter aantal Saknonella-typen —
óók per dier — zou zijn gevonden, indien het mogelijk ware geweest om in
plaats van één (een enkele maal 2), b.v. 10 kolonies van de primaire cul-
tuur te typeren. De omstandigheden lieten een dergelijke opzet echter
niet toe en verdere controle blijve dan ook aan latere onderzoekers.
Import van slachtvee is voor Aruba noodzakelijk, hetgeen impliceert, dat
bij voortduring Salmonella-dragers zullen worden binnengebracht. Uit een
oogpunt van Volksgezondheid is dan ook een doeltreffende keuring en een
hygiënische behandeling van vlees en organen zowel op het abattoir als
in de verkoopplaatsen een primaire eis.

Ook het economische facet van het probleem is verre van onbelangrijk en
het is zonder twijfel zaak om door een doeltreffende goede verzorging zo-
wel tijdens de reis als na de ontscheping het risico te beperken. Het komt
alleszins aannemelijk voor, dat de daaraan verbonden kosten ruimschoots
vergoed zullen worden door de hogere inkomsten.

Besproken werden de doelstelling en techniek van een onderzoek betreffende het
voorkomen van Salmonella infecties bij dieren op Aruba (Ned. Antillen).
Onder geïmporteerde slachtrunderen komt op Aruba vaak Salmonella voor. Soms
arriveren de dieren reeds in zieke toestand, soms treden de ziekteverschijnselen eerst
na enige tijd verblijf op het eiland op, waarbij de weinig gunstige omstandigheden
waaronder het vee in het algemeen verkeert, van betekenis is.

Bij dieren, die direct, dan wel na een verblijf van één dag tot 3 weken op het
eiland werden gecontroleerd en waarbij het zowel om klinisch gezonde, als om
zieke runderen ging, konden de in Tabel I vermelde Salmonella-typen worden ge-
vonden. Ook geïmporteerde geiten bleken niet vrij van de besmetting.
Gezien de zeer eenvoudige wijze, waarop de bacteriologische controle diende te
worden uitgevoerd, is het onderzoek als oriënterend op te vatten.

The object and technique of an investigation into the incidence of Salmonella infec-
tions in animals on Aruba (Netherlands Antillen) are discussed.
Salmonela is frequently found in beef-cattle imported in Aruba.. Some animals
arrive showing the symptoms of the affection and in other animals the symptoms
occur some time after arrival; the unfavourable conditions under which the cattle are

The Salmonella types included in Table I were found in animals examined either
immediately on arrival or after a period varying from one day to three weeks, and
including both clinically normal and affected cattle. Imported goats, too, were found
not to bç free of infection.

The investigation made should be regarded as evidence rather than as proof in view
of the extremely simple way in which the bacteriological checks had to be made.

Es wurde Zielsetzung und Technik einer Untersuchung über das Auftreten von
Salmonella-lnleküonen bei Tieren auf Aruba (Niederl. Antillen) besprochen.
Unter dem importierten Schlachtrindvieh kommt auf Aruba oft Salmonella vor.
Manchmal kommt das Vieh schon in krankem Zustande an, manchmal treten die
Krankheitserscheinungen erst auf, nachdem das Vieh sich einige Zeit auf der Insel
aufgehalten hat, wobei die weniger günstigen Umstände, worin das Vieh sich im
allgemeinen befindet, von Bedeutung sind.

Unter den Tieren, die sofort nach Ankunft oder nach einem Aufenthalt auf der Insel
von einem Tag bis 3 Wochen untersucht wurden, und wobei es sich sowohl-um kli-
nisch gesundes Vieh wie um krankes Rindvieh handelte, hat man die in Tabelle I er-
wähnten Salmonella-Typen feststellen können. Er stellte sich heraus, dass auch die
importierten Ziegen nicht infektionsfrei waren.

Mit Rücksicht auf die ganz einfache Weise, worauf die bakteriologische Untersuchung
vorgenommen werden musste, ist die Untersuchung als eine Orientierung aufzufassen.

Le but et la méthode d\'investigation, concernant la prévention d\'infections de Sal-
monella, chez les animaux, à Aruba (Antilles néerlandaises), sont commentés.
Le gros bétail de boucherie importé à Aruba est fréquemment porteur de Salmonella.
Parfois les animaux sont déjà malades en arrivant, ou bien les symptômes se mani-
festent quelque temps après leur arrivée, et le fait que, généralement, les bêtes sont
soumises sur place à des conditions peu favorables, est d\'un intérêt significatif.
L\'examen par tête de bétail, soit dès l\'arrivée, soit d\'un jour à 3 semaines plus tard,
porté tant sur les bêtes cliniquement saines que sur les malades, a permis de déter-
miner les types de Salmonella indiqués à la table I. Il s\'est avéré que même les
chèvres importées ne sont point exemptes de contamination.

Etant donné le contrôle bactériologique sommaire pratiqué, les recherches poursuivies
doivent être considérées à titre d\'orientation.

Discùtense los objetivo y técnica de una investigaciön referente a la prevenci6n de
infecciones de Salmonella en los animales exestentes en Aruba (Antillas neerlan-
dcsas).

Los vacunos para la matanza, importados en Aruba, son frecuentemente portadores
de Salmonella. A veces llegan los animales ya enfermos o se manifiestan los sîntomas
una vez transcurrido algun tiempo de permanencia en la isla, siendo significativo el
hecho de que generalmente el acondicionamiento del ganado es poso adecuado.
En los animales que ya sea immediatemente a la llegada o después de pasados 1 dia
a 3 semanas, fueron examinados, tanto los cllnicamente sanos como los enfermos, pu-
dieron determinarse los tipos de Salmonella indicados en la table I. Las cabras im-
portadas, tampoco parecieron estar exentas de contaminaciôn.

Debido a la gran simplicidad del control bacteriolôgico practicado, la investigaciön
debe considerarse a tîtulo de orientaciôn.

lig. 1. Lebmaag en duodenum van rund
met bloedingen en verdikte iimcoaa ten
gevolge van saltnonellosis.

fig. 3. Rund uit Santo Domingo met
bloedige tliarree t.g.v. een Salmonella
infectie.

fig. 4. Runderen uit Costa Rica in een veckoraal van het abattoir te Oranjestad,
Aruba (Nederlandse Antillen).

fig. 5. Runderen uit Honduras opgckraald in een buiten gebruik zijnd „Lunapark"

EEN STATISTISCH ONDERZOEK BETREFFENDE DE
VOORTPLANTINGSSTOORNISSEN BIJ HET PAARD

Een voorgaand onderzoek (2) van een groot aantal gestorven veulens en
doodgeboren vruchten gaf geen opheldering over de werkelijke oorzaken
van de sterfte.

Integendeel hieruit kwam duidelijk naar voren dat bacteriële oorzaken,
zoals algemeen worden of werden aangenomen, in de meerderheid der
gevallen een ondergeschikte rol spelen ofwel niet worden aangetroffen.
Aangezien door dat onderzoek de pathogenese van de bedoelde sterfte
slechts uit de bacteriologische sfeer gehaald werd zonder dat als alternadef
een andere positieve conclusie genomen kon worden, bevredigde de uitslag
van dat onderzoek allerminst. Daarom werd besloten om door het houden
van een enquête feitenmateriaal te verzamelen teneinde een indruk te krij-
gen van de frequentie waarmee de sterfte voorkomt en van de verdeling
van de sterfte in abortus, doodgeboorte en sterfte na de geboorte.
Bij de belangrijkste paardenrassen werd het gehele probleem in verschillen-
de delen van ons land naar aard en grootte beoordeeld en onderling
vergeleken.

In totaal werden 192 hengsten en 10545 merriën in het onderzoek be-
trokken. Voor het uitschrijven van de enquête werd gebruik gemaakt
van de dekboeken met betrekking tot de 192 hengsten. Door deze wijze
van werken kon tevens een indruk verkregen worden van de vruchtbaar-
heid bij het paard.

De verzamelde gegevens werden via een daartoe ontworpen code geschikt
gemaakt om in ponskaarten te worden overgebracht. De ponskaarten
werden op mechanische wijze gerubriceerd volgens een tevoren gemaakt
plan van bewerking. Een mechanische bewerking geschiedt veel sneller,
accurater en uiteraard geheel objectief. De verschillen in vruchtbaarheid
en sterfte bij diverse groepen van paarden zijn voor zover dit wenselijk
geacht werd, mathematisch op hun waarde onderzocht.
De uitkomsten van de mechanische bewerking van het verzamelde feiten-
materiaal zijn in het proefschrift (1) behandeld.

Om praktische redenen werden de voortplantingsstoornissen ingedeeld in
twee hoofdgroepen en wel in steriliteit en letaliteit. Een zodanige indeling
van de voortplantingsstoornissen stuit overigens op bezwaren. Gedurende
het onderzoek en de bestudering van het probleem der voortplantings-
stoornissen is het mij allengs duidelijker geworden dat genoemde stoor-
nissen tezamen één syndroom vormen. Steriliteit en sterfte van de vrucht
of de jonggeborene, kunnen door dezelfde oorzaken ontstaan. Bovendien
kan de voortplanting, vanaf de paring tot de geboorte, in elk stadium
gestoord worden. Dit blijkt ook uit de grafiek op pag. 317, welke het op-
treden van doodgeboorte van de vrucht na een verschillende graviditeits-
duur weergeeft en ook de veulensterfte per levensweek.
In de dissertatie (1) is duidelijk gemaakt dat na een dekking conceptie

kan optreden, waarbij de ontwikkeling in een zo vroeg stadium kan af-
breken dat er geen graviditeit is geconstateerd en dat in dergelijke geval-
len de betrokken merriën, eigenlijk ten onrechte, zijn beschouwd als niet
te zijn drachtig geworden (ook bij de conception-rate).
Bij de paring kunnen spermiën afwezig zijn of ongeschikt zijn om tot
bevruchting aanleiding te geven. Zo kan ook een rijpe follikel met een
eicel van geschikte hoedanigheid, ontbreken.

Indien beide soorten geslachtscellen wel aanwezig en van goede hoedanig-
heid zijn, kan het nóg voorkomen dat door verschillende omstandigheden
de eicel niet wordt bevrucht.

Een bevrucht ei kan zeer korte tijd na de conceptie verloren gaan en de
merrie kan op de normale tijd (na ± 3 weken) weer bronstig worden alsof
er op de dekking geen bevruchting is gevolgd. Het kan ook voorkomen dat
de bevruchte eicel verder tot ontwikkeling komt en later de foetus sterft,
enkele weken of maanden na de conceptie. In dat geval blijft na de
laatste dekking het verschijnsel van bronst uit en wordt door de eigenaar
aangenomen dat de merrie drachtig is. Na verloop van meerdere weken
of maanden blijkt dan echter dat de merrie weer bronstig is. In deze
gevallen wordt de gestorven vrucht intra-uterien geresorbeerd, ofwel wordt
deze geboren zonder dat dit opgemerkt wordt (bijv. in de weide).
Het spreekt vanzelf dat deze gevallen van „steriliteit" duidelijk bij het
verschijnsel van abortus aansluiten en dat het wetenschappelijk niet ver-
antwoord is om zonder meer een scheiding tussen steriliteit en abortus
te maken. Zo is het ook niet mogelijk om een zinrijke grens te trekken
tussen het verschijnsel van abortus en dat van doodgeboorte (a terme).
Hoewel het gemakkelijk lijkt om de grens aan te geven tussen doodge-
boorte van de vrucht en „veulenziekte", is dit in werkelijkheid toch ook
niet het geval. Het komt immers voor dat veulens tijdens of vlak na de
partus sterven en dat in feite de eigenaar niet weet of het veulen dood
of levend geboren is. Dit geldt vooral wanneer de eigenaar niet bij de
partus aanwezig is.

Het is overigens wetenschappelijk van weinig betekenis om een dergelijke
grens aan te nemen tussen doodgeboorte en sterfte kort na de partus;
immers in beide gevallen mogen we als regel aannemen dat soortgelijke
praenatale oorzaken aan de sterfte ten grondslag liggen.
Zo is het ook niet gemakkelijk om een zinrijke grens te trekken tussen de
sterfte van veulens en van paarden in het algemeen, ongeacht hun leeftijd.
Uit de curve op pag. 317 blijkt echter duidelijk dat evenals bij de mens
ook de sterfte bij de jonggeborenen van het paard sterk geconcentreerd
voorkomt gedurende de eerste levensweek, dat de sterfte dus een auidelijk
perinataal karakter heeft. Er is een treffende overeenkomst tussen de
weergegeven sterfte-curve van het paard en die van de mens (4).
Gedurende de 2de levensweek is de sterfte slechts een fractie van die der
eerste levensweek, terwijl vervolgens de sterfte blijft afnemen tot ongeveer
twee maanden na de geboorte om van minder betekenis te blijven en
door te lopen tot de 100ste levensdag, tot welke grens de gegevens ver-
zameld zijn.

(Ogenschijnlijk neemt de sterfte gedurende de 5de levensweek weer toe; dit is echter
een gevolg van de omstandigheid dat een aantal eigenaren gemakshalve invulde dat
het veulen ongeveer na een maand gestorven was. Deze gevallen zijn daardoor allen
in de 5c week (30 dagen) ondergebracht).

In verband met het bovenstaande zouden we de opgehoopte sterfte
gedurende de eerste levensweek apart kunnen nemen, vooral ook omdat
de oorzaken hiervan in hoofdzaak in de praenatale periode gezocht moeten
worden, terwijl bij de latere sterfte postnatale oorzaken van meer be-
tekenis zijn (5).

Overigens is ook bij het paard de sterfte gedurende de eerste drie dagen
na de partus nog weer verreweg het grootst (229 veulens) in vergelijking
met de volgende dagen van de eerste week (78 veulens), evenals bij de
mens.

Hoewel het dus om praktische redenen gewenst is om de voortplantings-
stoornissen in te delen in verschillende groepen (steriliteit, abortus, dood-
geboorte en veulenziekten), dienen we ons bij de behandeling daarvan
steeds bewust te zijn van de wezenlijke eenheid welke het syndroom van
bedoelde stoornissen vormt.

Indien we bij een groep van paarden een indruk willen krijgen van het
aantal gevallen van steriliteit dat daaronder voorkomt, stuiten we al
direct op de moeilijkheid dat de oorzaak bij ieder der beide paringspartners
kan liggen.

Overigens is het ook niet gemakkelijk om een goede maatstaf te kiezen.
Betreffende een groep van dieren kunnen we spreken over vruchtbaarheid
en steriliteit als eikaars complement. Indien het verschijnsel van steriliteit
daarbij veelvuldig voorkomt, kunnen we ook spreken van een geringere
vruchtbaarheid.

In het algemeen is dan ook bij deze studie de mate van vruchtbaarheid
voor verschillende groepen van dieren vastgesteld en onderling vergeleken.
Hierbij is als regel gebruik gemaakt van de conception-rate (het percen-
tage van een groep dieren dat na eerste dekking drachtig is geworden).

Oorzaken van steriliteit kunnen liggen in de aard van het dier of van het
ras, met andere woorden: steriliteit kan op genetische oorzaken berusten.
Steriliteit kan ook ontstaan door inwerking van uitwendige omstandighe-
den, waaronder dus alle niet genetische oorzaken worden verstaan. De
voeding en verzorging speelt hierbij een grote rol, maar ook de aan-
wezigheid van bacteriën en andere smetstoffen in de omgeving waarin
het dier leeft, kunnen als milieufactoren van belang zijn.
Uiteraard moeten we ook denken aan gemengde oorzaken van steriliteit
waaronder hier dan verstaan wordt, dat genetische factoren in samenwer-
king met milieufactoren verantwoordelijk zijn voor het optreden \\an
onvruchtbaarheid,

Onder de omstandigheden welke gelden voor Zeeland, is het koudbloed-
paard duidelijk minder vruchtbaar dan het warmbloedpaard. Aangezien
de uitwendige omstandigheden gelijk te stellen zijn en verschillen tussen
rassen in wezen genetische verschillen zijn, moeten we hieruit dus con-
cluderen dat dit verschil in vruchtbaarheid tussen genoemde rassen op
een verschil in erfelijke eigenschappen berust.

clerse merries groter dan bij de zuivere fokkerij van beide rassen.
De verklaring van een dergelijk verschil ligt uiteraard op het terrein der
erfelijkheidsleer. Dit geldt ook voor de waargenomen verschillen in vrucht-
baarheid tussen merries welke wél en welke niet in een der stamboeken
zijn ingeschreven. Bij alle drie rassen bleek de conception-rate bij stam-
boekdieren lager te zijn.

Voorts heeft de bewerking van de gegevens aanwijzingen opgeleverd voor
de mogelijkheid dat ook binnen de rassen grotere en grovere paarden,
minder vruchtbaar zijn dan de kleinere. De grote variatiebreedte voor de
vruchtbaarheid bij de hengsten berust zeker voor een deel op een gene-
tische grondslag.

Overigens zijn er tal van andere onderzoekers die bewezen hebben of op
het standpunt staan, dat de vruchtbaarheid, althans ten dele, bepaald
wordt door erfelijke aanleg.

Blijkens de uitkomsten van het onderzoek is de vruchtbaarheid in hoge
mate onderhevig aan seizoensinvloeden.

Van maart tot juni verdubbelt de waarde voor de conception-rate (van
± 25 tot ± 50 %), dit geldt voor verschillende rassen in verschillende
gebieden van ons land. De stijging begint reeds duidelijk in maart en
houdt dan dus geen verband met de verandering van stalvoeding naar
weidegang.

Verschillende andere seizoenscomponenten zijn statistisch en grafisch
vergeleken met het verloop van de conception-rate (zie grafiek pag. 316).
Uiteindelijk bleek de kromme van de conception-rate het meest overeen te
komen met die, welke de lengte van de dagen voorstelt. Slechts door nader
onderzoek zal kunnen worden vastgesteld of deze duidelijke correlatie be-
rust op een oorzakelijk verband. Het is reeds bekend dat licht op verschil-
lende wijze de vruchtbaarheid bij plant en dier beïnvloedt en voorts dat
bij Shetland ponies daardoor het optreden van bronst aanmerkelijk kan
worden vervroegd.

Op grond van de waargenomen grote verschillen in vruchtbaarheid bij
het koudbloedpaard in Drente en in Zeeland (conception-rate resp. 48,7 %
en 32,5 %) lijkt het aannemelijk dat hierbij de grote verschillen in milieu
een rol spelen. Er is daarbij o.m. gewezen op verschil in voeding en wel
in het bijzonder op de ongunstige Ca/P verhouding, welke dikwijls in de
Zeeuwse rantsoenen wordt aangetroffen (lucerne en klavers).
Aangezien de grote verschillen in vruchtbaarheid bij het koudbloed in
Zeeland en Drente niet, of hoogstens in geringe mate, op genetische ver-
schillen tussen beide groepen van paarden kunnen berusten, moeten
we beslist aannemen dat uitwendige omstandigheden van welke aard dan
ook, hierbij ook een belangrijke rol spelen.

Mede in verband met de grote verschillen in vruchtbaarheid in verschil-
lend milieu en in de loop van het seizoen, moeten we concluderen dat
naast erfelijkheid, het milieu een belangrijke rol speelt bij de vruchtbaar-
heid.

3. Betreffende het aandeel van infectieuze oorzaJien in het steriliteits-
probleem.

De waargenomen en ten dele hierboven genoemde verschillen in vrucht-
baarheid, kunnen niet ongedwongen worden verklaard door aan te nemen
dat een infectie van het geslachtsapparaat veelal de oorzaak van steriliteit
is.

Het is ook gebleken dat bij jonge hengsten, welke voor het eerst gedekt
hebben of bij jonge merries welke voor het eerst gedekt zijn, niet minder
gevallen van steriliteit voorkomen dan bij de overige paarden. Voorts kon
voor hengsten en merries geen daling van de vruchtbaarheid op oudere
leeftijd worden waargenomen.

In dit verband is het ook opmerkelijk dat bij merries welke pas geveulend
hebben, de vruchtbaarheid duidelijk groter is dan bij merries welke het
voorgaande jaar niet drachtig waren. Men zou juist op grond van de
mogelijkheid van puerperale infecties een andere uitkomst verwachten.
Indien dekinfecties een rol van betekenis zouden spelen, zouden we in de
loop van het dekseizoen allengs meer dekinfecties mogen verwachten,
terwijl hier juist gebleken is dat de vruchtbaarheid aanmerkelijk stijgt.
Overigens is, althans in ons land, het wetenschappelijk bewijs nog nooit
geleverd, dat infecties van belangrijke betekenis zijn als primaire oorzaak
van steriliteit bij het paard.

Op grond van de uitstekende resultaten van sommige „padhengsten" en
vooral ook van die van twee warmbloedhengsten welke geheel Zeeland
als dekrayon hadden, moet worden aangenomen dat fysiologische steri-
liteit geen belangrijk aandeel heeft in het probleem van steriliteit bij het
paard.

Het lijkt mij niet juist om in gevallen van bronst bij de merrie, zonder
dat dit samen gaat met ovulatie (vooral in het vroege voorjaar) te spreken
van fysiologische steriHteit.

Hoewel ik er van overtuigd ben dat steriliteit voor kan komen tengevolge
van een ongunstig moment van paring bij overigens normale parings-
partners, acht ik het beslist niet zeker dat deze oorzaak van groot belang
is bij de paardenfokkerij in ons land.

5. Betreffende het niet drachtig zijn van merries welke slechts één keer
worden gedekt.

Van de groep merries welke slechts één keer werden gedekt in een
bepaald seizoen, bleek bij het koudbloed- en het warmbloedpaard dat
resp. 30,0 % en 20,9 % van de merries „gust" waren gebleven. In het
algemeen denken de eigenaren van de merries aanvankelijk dat de dieren
drachtig zijn; er wordt geen bronst meer waargenomen. Dit verschijnsel
speelt een belangrijke rol in het gehele probleem van de steriliteit en kan
ongedwongen worden verklaard door aan te nemen dat dergelijke paarden
bevrucht werden, maar dat de ontwikkeling van de vrucht in een vroeg-
tijdig stadium onopgemerkt wordt afgebroken.

6. Betreffende het overbelast zijn van de hengst gedurende het dekseizoen.
Op grond van het statistisch onderzoek waarbij groepen van hengsten
werden vergeleken welke een groot of een minder groot aantal merries
dekten, is niet gebleken dat te frequent dekken van hengsten een factor

van betekenis is bij het steriliteitsprobleem. Zelfs wanneer men dergelijke
groepen van hengsten vergelijkt in het drukst van het dekseizoen, levert
dit nóg geen enkele aanwijzing op.

In ons land speelt dus overbelasting van de hengst geen rol van betekenis
als oorzaak van steriliteit.

Samenvattend kan worden geconcludeerd dat de vruchtbaarheid bij het
paard ten dele op een erfelijke grondslag berust en voorts dat de vrucht-
baarheid in belangrijke mate beïnvloed wordt door milieufactoren. Op
grond van het statistisch onderzoek is het niet waarschijnlijk dat infectieuze
oorzaken een belangrijke rol spelen als oorzaak van steriliteit bij het paard.

Op een aantal van 6912 geboorten werden 455 (6,58 %) vruchten dood
geboren en gingen er van de levend geboren veulens 596 (9,23 %) ver-
loren. In totaal beliep de letaliteit bij de voortplanting bij het paard als
geheel 15,81 %. Het aandeel van de doodgeboorte in deze totale sterfte
valt hierbij op.

Als bijzondere omstandigheid speelt de kunstverlossing\'bij doodgeboorte
een rol van betekenis, maar in verreweg de meerderheid der gevallen is
er geen sprake van een abnormale partus of van ziekte van de merrie.
Aan de sterfte van veulens gaat meestal ziekte vooraf. Het aantal aan-
geboren anatomische afwijkingen en ongevallen is van geringere betekenis.
De sterfte bij de verschillende rassen loopt sterk uiteen: deze bedroeg
bij het koudbloedpaard 23,8 %, bij het Gronings type 12,7 % en bij het
Gelders type 7,2 %.

Het aspect van de sterfte is bij de rassen ook zeer verschillend. Bij het
Gronings type is de sterfte vóór de geboorte nominaal nog hoger (6,7 %)
dan gedurende de eerste 100 dagen na de geboorte (6,4 %).
Hoewel er regionale verschillen bestaan en de sterfte in Drente (18,9 %)
bij het koudbloed geringer is dan die in Zeeland (25,1 %), blijkt nergens
uit het verzamelde feitenmateriaal dat uitwendige omstandigheden van
doorslaggevende betekenis zijn bij de sterfte.

Uit de gegevens bleek dat bij de paarden welke vroeger of later in het
seizoen drachtig werden, de sterfte niet duidelijk verschilde. De sterfte
was nominaal zelfs iets groter voor de 2de helft van het seizoen, zowel
bij het warmbloed- als bij het koudbloedpaard.

Algemeen werd en wordt nog ten onrechte aangenomen dai de kans
op een veulen dat gezond blijft groter is als men de paarden later in
het seizoen laat dekken.

Voor de verschillende rassen geldt dat de verliezen bij de merriën welke
voor het eerst veulenen, groter zijn dan bij merries van de overige leef-
tijdsgroepen; het accent van de sterfte ligt bij de jonge merries vooral
na de geboorte.

Hoewel overigens niets van een invloed van de leeftijd op het totaal van
de sterfte bleek, was het toch frappant dat bij het zware trekpaard én het
warmbloed, het aspect van de sterfte duidelijk verschoven was naar meer-
dere doodgeboorte op oudere leeftijd.

Bij een uitvoerige bespreking van de complete geboorteresultaten van
145 merries waarvan het laatste veulen is gestorven en van 154 merries

waarvan het laatste veulen gezond is gebleven, werd duidelijk aangetoond
dat de sterfte bij beide rassen dikwijls duidelijk een repeterend karakter
heeft (vgl. polyletaliteit bij de mens).

Op grond van de grillige volgorde van de geboorten van gezond gebleven
of gestorven vruchten of veulens is het onwaarschijnlijk te achten dat de
bedoelde herhaalde sterfte veroorzaakt wordt doordat de merrie gedurende
zovele jaren drager is van bepaalde smetstoffen.

Wanneer we bij een groep merries waarvan het laatste veulen is gestorven,
de voorgaande sterfte onder haar progenituur nagaan, dan blijkt dat deze
véél groter is dan die onder de voorgaande veulens van merries waarvan
het laatste veulen gezond bleef.

Betreffende het aspect van de sterfte kan worden opgemerkt dat de voor-
gaande sterfte, met betrekking tot merries waarvan de laatste graviditeit
eindigde met doodgeboorte van de vrucht, vooral gekenmerkt is door een
groot aantal doodgeboorten. Daartegenover bleek, dat bij de voorgaande
veulens uit merries waarvan het laatste veulen na de geboorte stierf,
ook de sterfte speciaal na de geboorte optrad. Op grond van beschikbare
gegevens over stamboomstudies uit de literatuur kon thans statistisch
worden aangetoond, dat op dezelfde stoeterijen bij hetzelfde ras, meer
sterfte voorkomt in bepaalde families. Voorts is daarbij ook gebleken dat
het aspect van de sterfte in verschillende families significant verschilt.
Uit een rubricering per hengst van de sterfte onder de nakomelingen,
komt duidelijk naar voren dat hierbij grote individuële verschillen in
sterftecijfers optreden. Afgezien van het grote verschil in de mate van
sterfte is de variatiebreedte en de vorm van de curve (pag. 111 diss.) voor
beide rassen duidelijk verschillend. Een en ander is slechts te verklaren
door aan te nemen dat genetische invloeden een belangrijke rol spelen bij
het probleem van deze letaliteit.

Evenals bij de mens is ook bij het paard gebleken dat de sterfte onder de
mannelijke nakomelingen het grootst is.

Bij de gestorven veulens valt het op, dat deze in het merendeel der
gevallen reeds vanaf de geboorte blijk geven van een gebrek aan vitaliteit.
Het bleek dat 15 veulens reeds gestorven waren binnen een uur na de
geboorte. De sterfte heeft een sterk aflopend karakter van de eerste ge-
geboortedag af en stijgt niet opnieuw. Statistisch blijkt niets van een
tweede sterftetop, veroorzaakt door een postnatale infectie kort na de
geboorte, met een zekere incubatietijd (zie grafiek p. 317).
Een veelvuldiger optreden van ziekte ten tijde van de eerste bronst van
de merrie na de partus, werd niet geconstateerd.

Hoewel in een belangrijk aantal gevallen van veulenziekte ook arthritis
en polyarthritis optreedt, betreft dit toch slechts de minderheid.
De kans op herstel is bij veulens, welke aanvankelijk gezond zijn en later
ziek worden, aanmerkelijk groter dan bij veulens welke „ziek geboren"
worden.

Met betrekking tot de waarde van vaccin en serum ter voorkoming van
het optreden van abortus en veulenziekten, kan worden gezegd dat bij
een statistisch onderzoek niet gebleken is dat genoemde preventiva enige
waarde hebben. Zowel voor de doodgeboorte als voor de sterfte na de
geboorte was zelfs steeds de letaliteit in de behandelde groep het grootst.
Een wetenschappelijk strikt verantwoord oordeel over de waarde van be-

doeld vaccin en serum kan echter slechts worden verkregen door een
goed opgezet experiment, waarbij niet de eigenaar bepaalt of merrie of
veulen al dan niet ingespoten wordt.

Betreffende het optreden van tweelinggraviditeit is gebleken dat dit ver-
schijnsel duidelijk meer voorkomt in de 2de helft van het seizoen. Over
het totaal der gevallen van graviditeit bedraagt de frequentie slechts 0,7
Ruim 72 % van de tweelingvruchten wordt doodgeboren, van de levend
geboren veulens sterft nog de helft.

Het is mogelijk dat de grote sterfte onder de tweelingen bij het paard
verband houdt met de bouw van de placenta.

Het paard is het enige huisdier waarbij 6 weefsellagen tussen moederlijke
en foetale circulatie aanwezig zijn in combinatie met de omstandigheid
dat reeds bij enkelvoudige graviditeit het gehele endometrium in functie
is. Bij tweelinggraviditeit zal hierdoor de reservecapaciteit van de placenta
mogelijk meestal ontoereikend zijn (3).

Op grond van de verdeling van de geslachten is het aannemelijk dat
tweelingen bij het paard als regel dizygoot zijn en er dus een dubbele
ovulatie van de merrie aan ten grondslag ligt.

Uit enkele historische gegevens lijkt het duidelijk dat de geboorteverliezen
bij de paardenfokkerij toenemen gedurende de laatste decenniën.
Samenvattend kan worden geconstateerd, dat de sterfte onder de na-
komelingschap van het paard groot is.

De bestrijding van abortus en veulenziekten, welke gebaseerd is op bac-
teriologische oorzaken en welke o.m. bestaat in het vaccineren van merriën
en het preventief inspuiten van veulens met serum, heeft in de loop der
jaren geen vermindering van de sterfte ten gevolge gehad.
Bij het statistisch onderzoek is, evenmin als bij het vorige bacteriologische
en pathologische onderzoek, gebleken, dat bacteriële oorzaken tegenwoor-
dig een belangrijke primaire oorzaak zijn van die sterfte.
Mede op grond van literatuurgegevens is het aannemelijk dat voeding en
andere uitwendige omstandigheden hierbij ook nog van invloed zijn. De
milieufactoren zijn echter onder de omstandigheden welke gelden in ons
land, niet van doorslaggevende betekenis als oorzaak van de sterfte.

Zoals bij elke ziektebestrijding, zullen ook hierbij de maatregelen gebaseerd
dienen te zijn op de werkelijke oorzaken.

In verband met de positieve rol welke erfelijkheid hierbij speelt, zal men
daar bijzondere aandacht aan dienen te besteden.

Bovendien is een verbeterde gezondheidstoestand tengevolge van een
wijziging van de erfelijke eigenschappen van een populatie van dieren het
meest essentieel. In tegenstelling tot milieuverbeteringen, reproduceert een
dergelijke verbetering zichzelf.

In lang niet alle gevallen is deze wijze van bestrijding van ziekte echter
mogelijk of praktisch uitvoerbaar. Aangezien het nu echter vast staat dat
de voortplantingsstoornissen bij het paard een erfelijke grondslag hebben,
zullen in de eerste plaats foktechnische maatregelen overWogen dienen te

worden. Overigens is gebleken dat de frequentie waarmee steriliteit voor-
komt ook nog in belangrijke mate door milieufactoren wordt beïnvloed
en zal er ook gezocht moeten worden naar de mogelijkheid om op effec-
tieve wijze het milieu te verbeteren.

Bij het voorgaande bacteriologisch onderzoek van doodgeboren vruchten
en gestorven veulens is voldoende komen vast te staan dat bacteriële oor-
zaken dikwijls niet werden aangetroffen, ofwel dat deze van secundair
belang geacht moeten worden. De uitkomsten van het statistisch onder-
zoek zijn hier volkomen mee in overeenstemming. Hoewel hygiënische
voorzorgen niet veronachtzaamd mogen worden, zullen maatregelen tegen
bacteriën slechts van bijkomstige betekenis zijn.

Het is mogelijk dat de voeding als belangrijke miheu-component, in ons
land ook van enige invloed is op de bedoelde letaliteit. Meer aandacht
te besteden aan de rantsoenen zal in dit verband van belang kunnen zijn.
Overigens is gebleken dat belangrijke veranderingen van het milieu
(seizoensveranderingen) geen invloed op de sterfte hebben. Op grond van
een en ander moeten we aannemen dat erfelijke oorzaken dezer sterfte,
onder de omstandigheden welke thans gelden in ons land, van doorslag-
gevende betekenis zijn.

Ongeacht welke maatregelen genomen zullen worden is het voor de
bestrijding van de voortplantingsstoornissen bij het paard van fundamen-
teel belang dat jaarlijks de dek- en geboorteresultaten worden geregis-
treerd. Deze registratie kan plaats vinden door voor te schrijven dat van
alle dekbewijzen, het bijbehorende geboortebericht, mogelijk in een ge-
wijzigde vorm, naar het stamboek opgestuurd wordt.
De gegevens kunnen jaarlijks per hengst, maar ook per merrie worden
geregistreerd. In de loop van enkele jaren zal een dergelijke registratie
van steeds grotere betekenis worden voor de fokkerij. Door doelmatige
rubricering zal deze een juiste indruk geven van het verloop van de
voortplantingsstoornissen bij verschillende rassen in verschillende delen
van ons land en zal men het effect van genomen maatregelen kunnen
vaststellen.

Op grond van de jaarlijkse registratie en statistische bewerking van de
gegevens zal ook blijken dat bepaalde hengsten (of merries) uitmunten
door weinig voortplantingsstoornissen (onvruchtbaarheid sterfte) en
dat andere opvallen door hun geringere vruchtbaarheid of door de hoge
sterfte onder hun nakomelingen. Met behulp van deze gegevens zullen
de stamboeken, vooral bij de hengsten, een selectie kunnen toepassen
om daarmee de voortplantingsstoornissen te bestrijden.
Overigens worden er in het proefschrift (1) nog tal van andere maatrege-
len voorgesteld waarbij onder meer de voortplantingspotentie bij moeders
van goed te keuren hengsten, in aanmerking wordt genomen. Ook zal het
mogelijk zgn om de vruchtbaarheid en de sterfte onder progenituur te
controleren bij groepen van nakomelingen van hengsten. Met de uitslag
hiervan zal bij de selectie rekening gehouden kunnen worden.
De voorgestelde foktechnische maatregelen zullen ongetwijfeld de voort-
plantingsstoornisen doen verminderen en in dit opzicht de paardenfokkerij
gezonder en meer rendabel maken.

EEN ONDERZOEK OVER DE INNERVATIE VAN DE MAAG
VAN DE HERKAUWERS
DOOR ROBERT E. HABEL

Dc vertakkingen van dc ventrale vagusstam gezien van de rechter zijde.
Schaap. De oesophagus en de lever zijn omgeslagen, b, anastomoserend takje naar de
dorsale vagusstam; g, ventrale vagusstam; h, tak naar de linker zijde naai dc cranio-
dorsalc penszak; i, lange pyloruszcnuw: j, voortzetting van de ventrale vagusstam;
m, sympathische plexus; p, arteria hcpatica ; q, arteria gastrica dcxtra.
(Verschenen in de „Cornell Veterinarian" 46, 5.55, 1956).

Microfotografic van dc wand van de bocl<niaag van een gcit. De zcnuweleinenten
zijn vitaal met methylcenblauw gekleurd. Terminale zenuwnctwerk ter hoogte van dc
plexus myentericus. Dc linker en rechter verticaal verlopende zenuwstammen zijn
onderling verbonden door een fijn anastomoscrend vezclbundcltjc waarmede dc
meeste uitlopers van het terminale zenuwnctwerk verbonden zijn. De beide vork-
achtig vertakte schaduwbeelden in het midden van de foto zijn op een dieper niveau
gelegen trabekcls van de plexus myentericus; de maagwand werd nl. in toto gemon-
teerd en niet in coupes gesneden.

Terminaal zenuwnetwerk in de spierlaag van het antrum pylori van de lebmaag.
Geit. Bielschowsky-Gross zilverimpregnatie. Een zwak gekleurde kern is te zien in
rén van de uitlopers van dit netwerk (in het centrum van dc afbeelding). Het cyto-
plasma van deze zcnuwuitlopers is granuiair, vacuolair en neurofibrillair.
(Verschenen in dc „Cornell Veterinarian" 46, 555, 1956).

In ons land wordt slechts uit ± 55 % van de gedekte merries een veulen
geboren dat gezond blijft tot het spenen.

Indien de voorgestelde maatregelen slechts 1 % verhoging van het aantal
gezonde veulens tengevolge zouden hebben, zijn de kosten van een algehele
registratie daarmee reeds ruimschoots gedekt. Overigens ligt het voor de
hand dat de maatregelen aanmerkelijk meer effect zullen hebben.
Bovendien kurinen we stellen dat een goede vruchtbaarheid van het paard
en een grote vitaliteit van de veulens uitingen zijn van een goede con-
stitutie.

Hieruit komt nog de gedachte naar voren, dat mogelijk met een fok-
technische bestrijding van de voortplantingsstoornissen de constitutie van
het ras in het algemeen wordt verbeterd.

.A.ls vervolg van een voorgaand klinisch onderzoek op het gebied van veulenziekten\'
werden bij enquête de geboorteresultaten opgevraagd met betrekking tot 192 hengsten.
Over 10545 merries werden antwoorden verkregen. De gegevens zijn met behulp
van ponskaarten mechanisch bewerkt^. De uitkomsten zijn statistisch op hun waarde
onderzocht.

De gegevens uit dit onderzoek houden argumenten in voor een principiële eenheid
van de problemen van steriliteit, abortus, doodgeboorte en veulenziekten.
De veulensterfte loopt bij verschillende rassen sterk uiteen. Er is geen invloed van
de leeftijd op de vruchtbaarheid waargenomen; wel zijn enkele merkwaardige ver-
schillen in sterfte geconstateerd bij de nakomelingschap van de groep van de jongste
en de oudste paarden. De vruchtbaarheid was duidelijk het grootst bij merries die pas
hebben geveulend.

De grote individuele verschillen in vruchtbaarheid bij hengsten zullen voor een be-
langrijk deel op erfelijkheid berusten. Er is niets gebleken van meerdere steriliteit door
overbelasting van de hengst.

Het seizoen heeft een grote invloed op de vruchtbaarheid, maar niet op de veulen-
sterfte (over 6709 geboorten). Bij een belangrijk aantal paarden treedt een vroeg-
tijdige vruchtresorptie of abortus op, als oorzaak van steriliteit, zonder dat de eige-
naar het merkt.

De sterfte onder mannelijke nakomelingen is, evenals bij de mens, het grootst.
Een belangrijk deel van de sterfte vindt plaats vóór de geboorte. Veulens welke na
de geboorte sterven zijn vaak reeds ziek bij de geboorte. De grootste sterfte is ge-
durende de eerste levensdagen.

De verliezen worden dus vooral beheerst door praenatale oorzaken®. Hierbij zijn in
ons land infecties praktisch van geen betekenis. Bij de verschillende rassen is het
gebleken dat de sterfte bij bepaalde merries bij herhaling voorkomt.
De sterfte onder de nakomelingschap van verschillende hengsten loopt ook sterk uiteen.
Op grond van eigen onderzoek en bestudering van literatuurgegevens is komen vast
te staan dat erfelijkheid bij deze letaliteit een belangrijke rol speelt. Het is niet ge-
bleken dat sera en vaccins enige preventieve waarde hebben. De tweelingfrequentie be-
draagt ± 0,70%, later in het seizoen worden meer tweelingen geboren. Schrijver
brengt de bijzonder hoge tweelingsterfte bij het paard in verband met de aard van
de placenta®.

De problemen van de voortplantingsstoornissen bij het paard liggen vooral op fok-
technisch terrein. Een jaarlijkse registratie van alle dek- en geboorteresultaten zullen
het fundament moeten zijn waarop de bestrijding rust. Toegepaste genetica zal hierbij
van veel groter betekenis zijn dan anti-bacteriële bestrijdingsmethoden.

An earlier survey was made by dissection of fetuses and foals into the causes of abor-
tion, stillbirth and disease in foals\'^.

In this survey it was shown that infection mainly was not the cause of this syndrome
of mortality in horses, which was called „perinatal mortality".

In order to extend the study to other causes of this mortality, inquiries were made
with the object of gathering further data concerning the extent and character of this
^problem in Holland in respect of the two main breeds.

Because these new inquiries were based upon records of the matings, sterility could
also be considered in the same investigation.

Data from the matings of 192 stallions and 10545 marcs were coded and recorded on
punched cards. The cards were analysed in a number of different ways and the
results are presented in this treatise.^

The facts relating to reproductive disorders argue a common denominator connecting
the problems of sterility, abortion, stillbirth and disease in foals .

Perinatal mortality in the offspring of the heavy draught horse is by far the highest,
moreover, the mortality in Groningen type of horses is significantly higher than in
horses of Guelder type.

Considering age in relation to reproductive disorders, no influence could be shown
in connection with fertility, but the mortality in the offspring is the highest in the
group of young mares in first pregnancy.

The higher death-rate is particularly noticeable with foals which were born alive.
In older mares, the number of losses does not differ from that of younger groups
(the youngest always excepted), but the aspect changes remarkably to prenatal mor-
tality.

Fertility in mares, mated just after a previous pregnancy, is significantly higher,
compared with maiden mares and mares which were not pregnant in the preceding
year.

Considering the stallions, there is a great variation within each breed in fertility as
well as in the mortality of the offspring.

These variations are, at least to some degree, due to genetic predisposition.
The statistics revealed no evidence that exhaustion of the stallions during the bree-
ding-season, had any connection at all with non-pregnancy in mares.
The season of the year has an evident influence on fertility.

The curve of increasing fertility during springtime, is very similar to the curve of in-
creasing daylight hours.

In 6709 births no seasonal influence on mortality could be discerned at all. Great
regional differences in fertility were shown but in respect of mortality there was little
conclusive evidence of regional influence.

From the data of the inquiries it appears clearly that a considerable number of
mares must have become pregnant but only temporarily and it can be concluded that
the foetus died in an early embryonic stage and that later on the mare appeared
to be barren.

The mortality of the male offspring was significantly greater than that of the female.
From the information it appears that the majority of diseased foals already showed
a lack in vitality just after birth. Thus we must assume prenatal causes.
This type of mortality together with stillborn fetuses, occurs in a great many of total
losses in fetuses and foals. These losses arf definately due to prenatal causes.®
Infections do not contribute at all, or are of secondery significance as is already
stated in an earlier survey.®

The postnatal mortality is concentrated in the first week and specially in the first
days after parturition.

There was not any evidence that infection shortly after birth, with a certain incu-
bation-time gave any increase in mortality after the critical period of the first few
days. Moreover no connection could be discerned between the frequency of disease
and mortality, and the symptoms of diarrhoea in foals resulting from the first oestrus
of the mare after parturition.

The number of cases of joint-ill is significantly in the minority. It has been shown that
In the heavy breed as well as in the light breed, there is a considerable number of

mares in the population in which mortality of the offspring recurs.
Following this investigation and published information it is concluded that the mor-
tality in horses under consideration, is not generally caused by infections, but that
hereditary conditions are of basic importance.

It has been shown in this study that in certain strains the phenomenon of stillbirth
or abortion occurs more frequently and in others the phenomenon of disease in foals
(postnatal) is greater.

A statistical review of the value of preventive treatments with scrum and vaccin in
connection with this mortality, did not show that they had any influence at all.
The number of twins in horses in The Netherlands is only 0,70% of the total number
of births.

The relations between equal sex and different sex twins shows that as a rule the twins
are dizygote.

It appears to be clear that in the last part of the matingseason, twins are conceived
more frequently.

The high death-rate in twins in horses can be explained because the placenta of
the horse is connected to the entire inside of the uterus and there are six layers of
tissue between maternal and fetal blood-circulation.

As a result of this, the reserve-capacity® of the uterus is relatively small and the
foodsupply to both the fetuses becomes increasingly deficient.

Statistical investigation showed that infections have little or no significance in steri-
lity or mortality.

Treatments against infections did not give any improvement in the breeding as a
whole, rather there is evidence that sterility and mortality has increased during last
twenty or thirty years.

This investigation has clearly shown that the problems of disorders in reproduction in
horses can be considered to lie in the zootechnical field and that primarly the so-
lution wil be found by zootechnical mesures in general and with applied genetics in
particular.

In connection with this, the last chapter proposes a number of mesures to fight re-
production-disorders in horses. A yearly registration of all mating- and birth-data
must be the basis of future action.

A la suite d\'un examen clinique précédant sur le terrain dc maladies poulinières®,
on demanda par enquête les résultats des naissances à l\'égard de 192 étalons. On
reçut les réponses sur 10.545 juments. Les données ont été élaborées mécaniquement
à l\'aide de cartes poinçonnées. Les résultats furent examinés statistiquement sur leur
valeur.

Les données de cette enquête contiennent des arguments pour une unité fondamen-
tale des problèmes de stérilité, d\'abortus, de mortinatalité et de maladies poulinières.
La mortalité poulinière diffère beaucoup chez les différentes races. On n\'a pas con-
staté d\'influence de l\'âge sur la fécondité, mais on a bien constaté quelques différences
remarquables quant à la mortalité chez la postérité du groupe des chevaux les plus
jeunes et les plus âgés. La fécondité était clairement la plus grande chez les juments
qui venaient de pouliner.

Les grandes différences individuelles à l\'égard de la fécondité chez les étalons repose-
ront pour une partie considérable sur l\'hérédité. On n\'a rien constaté d\'une augmen-
tation de la stérilité par suite de surcharge de l\'étalon.

La saison a une grande influence sur la fécondité, mais non sur là mortalité pouli-
nière (sur 6709 naissances). Chez un nombre considérable de chevaux il se produit
une résorption foetale ou un avortement, comme cause de stérilité, sans que le pro-
priétaire s\'en aperçoive.

La mortalité parmi les decendants mâles est, tout comme chez l\'homme, la plus
grande.

Une partie importante de la mortalité se présente avant la naissance. Les poulains

mourant après la naissance sont souvent déjà malades lors de la naissance. La plus
grande mortalité a lieu durant les premiers jours.

Les pertes doivent donc surtout être attribuées à des causes prénatales. Dans notre
pays les infections ne jouent ici pratiquement aucun rôle.

Chez les différentes races on a constaté que la léthalité chez certaines juments se pré-
sente à plusieurs reprises. Les différences à l\'égard de la léthalité parmi la posté-
rité de différents étalons sont également très divergentes. En se basant sur un examen
et une étude de données de la littérature, on est arrivé à constater que l\'hé-
rédité chez cette léthalité joue un rôle important. On n\'a pas pu établir que les
sérums et les vaccins ont une certaine valeur préventive.

La fréquence de jumeaux est d\'environ 0.70%. Plus tard dans la saison il naît
davantage de jumeaux. L\'auteur attribue la mortalité particulièrement élevée chez
les jumeaux à la nature du placenta.

Les problèmes des troubles de la reproduction chez le cheval se trouvent surtout sur
le terrain zootechnique. Une régistration annuelle de tous les résultats de montes
et de naissances devront être la base sur laquelle se repose la méthode prophylac-
tique. La génétique appliquée jouera ici un rôle beaucoup plus important que les
méthodes prophylactiques anti-bactérielles.

Im Anschluss an eine Untersuchung, die das Gebiet der Fohlenkrankheiten umfasste,
wurde eine Enquête angestellt, die auf die Geburtsresultate von 192 Hengsten Bezug
hatte. Die erhaltenen Angaben erstreckten sich auf über 10545 Stuten. Mit Hilfe eines
Kartensystems wurden diese Angaben mechanisch bearbeitet un die Resultate sta-
tistisch bewertet.

Die Ergebnisse dieser Untersuchung lieferten überzeugende Argumente für die
Annahme eines prinzipiellen Zusanmienhanges zwischen Sterilität, Abortus, Tot-
geburt und Fohlenkrankheiten.

Das Fohlenstcrben wies bei den verschiedenen Rassen grosse Unterschiede auf. Ein
durch das Lebensalter bedingter Einfluss wurde nicht wahrgenommen; wohl ergab
sich hinsichtlich der Sterblichkeit bei der Nachkommenschaft der jüngsten und äl-
testen Pferde ein auffallender Unterschied. Die grösste Fruchtbarkeit wurde bei
Stuten festgestellt, die kurz zuvor gefohlt hatten. Wahrscheinlich beruhen die grossen
individuellen Unterschiede betreffs der Fruchtbarkeit der Hengste zum grössten Teil
auf Vererbung. Nirgends ging hervor, dass eine Uberbeanspruchung des Hengstes
grössere Sterilität zur Folge hat.

Einen bedeutenden Einfluss übt die Jahreszeit auf die Fruchtbarkeit aus, jedoch nicht
auf das Fohlensterben (mit Beziehung auf 6709 Geburten). Bei einem grossen Teil
der Stuten muss als Ursache der Sterilität eine frühzeitige Fruchtresorption oder Abor-
tus angenommen Werden, von deren Vorhandensein, in den meisten Fällen, dem Eigen-
tümer nichts bekannt ist.

Genau wie beim Menschen, ist auch beim Pferd die Sterblichkeit unter der männ-
lichen Nachkommenschaft am grössten.

Bei einem ansehnlichen Teil findet dieses Hinsterben vor der Geburt statt. Oft sind
Fohlen, die nach der Geburt verenden, schon bei der Geburt krank. Die höchste
Sterblichkeitsziffer trifft man in den ersten Lebenstagen an.

Die Verluste sind demnach durch praenatale Ursachen bedingt. Infektionen spielen
hierbei in den Niederlanden praktisch keine Rolle.

Bei bestimmten Stuten der verschiedensten Rassen stellte sich heraus, dass das
Fohlensterben wiederholt vorkam. Auch hinsichtlich der Sterblichkeit unter der Nach-
kommenschaft verschiedener Hengste waren die Unterschiede ebenfalls sehr be-
trächtlich. Auf Grund der eigenen Untersuchung, verbunden mit einem eingehenden
Studium der Fachliteratur ergab sich, dass bei dieser Letalität die Vererbung eine
grosse Rolle spielt. Es wurde kein Beweis dafür erbracht, dass Sera und Vakzine
irgendwelchen präventiven Wert besitzen. Die Zwillingsfrequenz beträgt ± 0.70%,
doch später in der Saison nehmen die Zwillingsgeburten zu. Die besonders hohe

Zwillingssterblichkeit bringt der Verfasser mit der Beschaffenheit der Placenta in
Verbindung.®

Beim Pferd liegen die Probleme der Fortpflanzungsstörungen vor allem auf zucht-
technischem Gebiet. Eine jährlich stattfindende Registratur aller Deck- und Geburts-
resultate müsste eigentlich die Basis einer zweckmässigen Bestreitung werden. Hierbei
wird die angewandte Genetica von grösserer Bedeutung sein als antibakterielle
Bestreitungsmethoden.

1. GROOTENHUIS, G., diss. Utrecht nov. 1956. „Een statistisch onderzoek bf-
treffende de voortplantingsstoornissen bij het paard".

2. GROOTENHUIS, G., T.v.Dgk. 1956, 80-no. 8-p. 341. „De Perinatale Letaliteit
bij het Paard".

3. KLOOSTERMAN, Dr. G. J. en Mej. B. L. HUIDEKOPER, T. v. Verlosk. 1953-
52-5-p. 318. „Over de betekenis van de placenta voor de obstetrische sterfte"
(een onderzoek van 2000 placenta\'s).

4. PFLAUNDLER, Prof. Dr. M., Ztschr. f. Kinderheilk. 1941-62-4-p. 351. „Studiën
über Frühtod, Geschlechtsverhältnis und Selektion".

5. SHAPIRO, S., Am. J. of Publ. Health 1954-44-9-p. 1142. „Influence of Birth-
Weight, Sex and Plurality on Neonatal Loss in the United States".

. ^/»»«TAL-DQODÜEßORtN veuLeKS P£A WHK BBAAQTJJD.
./AANTAL GESTORvtN VEULLNA PEP LÊVENSWEEIC

I \' I M \' I \' T \' I \' I \' I \' I \' I \' I I I \' I \' I \' I \' I I I \' I \' I \' I \' \' \' .........

De opzet van dit onderzoek was meer gedetailleerde gegevens te verkrijgen
omtrent de einduitbreiding van de maagtakken van de Nrv. Vagus. Deze
gegevens zijn van essentiële betekenis als basis voor het onderzoek naar de
functie van het maagcomplex, een onderzoek dat thans in vele laboratoria
is ter hand genomen. Omdat bij prikkeling van de zenuwen er bepaalde
verschillen bestaan in de reacties van de verschillende delen van het maag-
complex, was het van belang het karakter en de verspreiding van de gangii-
oncellen en de perifere innervatie van de gladde spieren in de gehele
maagwand te bestuderen. Verschillende samengestelde reflexen worden op-
gewekt door sensorische impulsen, welke ontstaan in de maagwand en
daarvoor werd een onderzoek ingesteld naar het morfologisch bewijs
van het bestaan van receptoren.

Een overzicht van de literatuur betreffende de functies van de herkauwers-
maag werd gegeven met het oog op de genoemde opzet van het onderzoek.
De ritmische contracties en reflexen van de netmaag en de pens staan
onder controle van centra in de hersenen, waarschijnlijk gelocaliseerd in
het verlengde merg. In de Nrv. Vagus lopen de voornaamste afferente en
efferente banen van de impulsen die bij deze controle betrokken zijn.
Perifere stimulatie van de Nerv. Vagus heeft steeds een motorisch, nooit
een remmend effect in de herkauwersmaag gegeven.
De voornaamste bevindingen van klinisch standpunt bekeken zijn die
welke betrekking hebben op het mechanisme van de ructatie. Het ont-
breken van de ructatiereflex is de onmiddellijke oorzaak van het ontstaan
van tympanie. Het staat wel vast dat in dc cyclus tussen de primaire pens-
contractie en de daaropvolgende contractie van de netmaag dikwijls een
secundaire- of ructatiecontractie van de pens voorkomt.
Uit de Hteratuur, de farmacologie betreffende, blijkt dat de motorische
zenuwen van de herkauwersmagen cholinergisch zijn. Carbaminoyl choline
(Carbachol, Lentine) stimuleert in kleine dosis de contracties, maar grote
doses hebben een remmend effect. De optimale stimulerende dosis is voor
de koe 1—3 mgr.

De resultaten van macroscopisch prepareren van de Nerv. Vagus met
zijn takken (aangevuld met preparaten waarin de zenuwtakken met
methyleenblauw waren gekleurd) kunnen als volgt worden samengevat
(fig. 1 en 2):

Associate Professor of Veterinary Anatomy, Cornell University, Ithaca, New York.
Dit artikel is een autorcferaat van een proefschrift, waarop 18 October 1956
de graad van Doctor in de Diergeneeskunde aan de Utrechtse Universiteit ver-
kregen werd. Het proefschrift werd grotendeels bewerkt in het Veterinair Ana-
tomisch Instituut te Utrecht, hetwelk mogelijk gemaakt werd door een Fellow-
ship van de „National Institutes of Health". Het is in zijn geheel verschenen
in de „Cornell Veterinarian", Vol XLVI, No. 4, Oct. 1956.

De dorsale en ventrale vagusstam worden gevormd doordat de vezels van
zowel de linker als rechter Nerv. Vagus zich in ongeveer gelijk aantal over
de gevormde stammen verdelen. Tussen deze vagusstammen, voor zover
ze in de buikholte lopen, komen weinig anastomosen voor. Ze lopen on-
geveer onderling evenwijdig van de cardia naar de grens tussen netmaag
en bockmaag en vervolgens over de boekmaag en langs de curvatura minor
van de lebmaag naar de pylorus.

Het ventrale gedeelte van de linker lip van de slokdarmsleuf en de parie-
tale vlakte van de overgang van netmaag in boekmaag ontvangen takjes
van de ventrale vagusstam, terwijl de rechter lip van de slokdarmsleuf en
de viscerale vlakte van de overgang van netmaag in boekmaag takjes ont-
vangen van de dorsale vagusstam.

De pens wordt bijna in haar geheel door de dorsale vagusstam geïnner-
veerd. Van de netmaag wordt de craniale vlakte door de ventrale vagus-
stam geïnnerveerd, terwijl de caudale vlakte zijn takjes ontvangt uit de
dorsale. De wand van de boekmaag wordt bijna in zijn geheel geïnner-
veerd door de dorsale vagusstam, alleen de ventro-parietale vlakte krijgt
takken uit de ventrale stam.

Wat de lebmaag tenslotte betreft, hiervan wordt de viscerale vlakte ver-
zorgd door takken van de dorsale, de parietale vlakte daarentegen door
takken van de ventrale vagusstam. De pylorus krijgt zijn zenuwverzorging
hoofdzakelijk uit drie bronnen: van de eindvertakkingen van beide vagus-
stammen en van de, van de ventrale vagusstam afkomstige, lange pylorus-
zenuw.

KJinisch werden de gevolgen van dorsale, ventrale en totale thoracale
vagotomieën bestudeerd. Deze waren in overeenstemming met de gegevens,
het experimentele maagonderzoek betreffende, uit de recente literatuur.
Ze kunnen als volgt worden samengevat: Totale vagotomie deed de cy-
clische contracties en de centraal gereguleerde reflexen van de eerste drie
maagafdelingen verdwijnen, verlangzaamde de contracties van de lebmaag,
terwijl er slechts een geringe en onregelmatige intrinsieke motoriteit over-
bleef. Hoe verder distaalwaarts de dorsale en ventrale vagusstam waren
doorgesneden, hoe groter de behouden motoriteit was. Er trad geen herstel
op na doorsnijden van beide stammen. Er werden geen aanwijzingen ge-
vonden, die voor de theorie zouden kunnen pleiten dat de uitzetting van
de maag, die gezien werd enige tijd na vagotomie, zou woiden veroorzaakt
door een spasme van de sphincter tussen netmaag en boekmaag of van de
pylorussphincter. In tegenstelling met vroegere opvattingen bleek dat noch
de dorsale, noch de ventrale vagusstam onmisbaar waren; er trad een
functioneel herstel op wanneer één van de beide stammen intact gelaten
was. Een uitzondering hierop vormde de slokdarmsleufreflex, welke blij-
vend verdwenen was na dorsale vagotomie.

De compensatie, die, zoals waargenomen werd, de functie van de pens
herstelt na dorsale vagotomie, kan niet worden toegeschreven aan een
dubbele innervatie van de pens in haar geheel. De resultaten van zowel
macroscopisch als microscopisch onderzoek hebben aangetoond dat het
grootste gedeelte van de pens wordt geïnnerveerd door de dorsale vagus-
stam. De streek van de slokdarmsleuf echter heeft een dubbele innervatie,
en het mag verondersteld worden dat de plexus myentericus in staat is
zich te reorganiseren waardoor gecoördineerde bewegingen ontstaan als re-

sultaat van impulsen, die in die streek aangrijpen. Histologisch werden 6
maagtakken en stukjes van de maagwand, die systemadsch van 21 plaatsen
van de verschillende delen van het maagcomplex genomen waren, onder-
zocht. Het materiaal was afkomstig van 5 normale, en van 8 schapen en
geiten, waarbij vagotomieën uitgevoerd waren. Als methoden van het
onderzoek van de zenuwelementen werden de vitale methyleenblauw-
kleuring volgens Schabadasch, maar in hoofdzaak de zilverimpregnatie-
methode van Bielschowsky-Gross aangewend. De eerstgenoemde methode
was nl. niet erg geschikt voor degeneratie experimenten. De resultaten van
dit neuro-histologisch onderzoek kunnen als volgt worden samengevat:
Degeneratieverschijnselen na vagotomie toonden aan dat een belangrijk
aantal vezels van de rechter penszenuw en van de dorsale vagusstam,
ter plaatse van de boekmaag, praeganglionnaire vezels van de dorsale tho-
racale vagusstam waren. Degeneratieverschijnselen in de lange pylorus-
zenuw, de linker penszenuw en de lange lebmaagzenuw, waren niet van
die aard, dat er conclusTes omtrent de aard van haar vezels uit getrokken
konden worden.

Veertien dagen na totale thoracale vagotomie waren slechts weinige vezels
van de ventrale stam, ter plaatse van de boekmaag, verdwenen.
In alle maagtakken van de Nerv. Vagus werden ganglioncellen gevonden,
hetwelk een aanwijzing is dat sommige vezels postganglionnair zijn wan-
neer ze de maagwand bereiken.

Na dorsale en ventrale vagotomie was de degeneratie van zenuwvezels in
de maagwand beperkt tot die gebieden, welke, volgens de resultaten van
macroscopisch prepareren, door de doorgesneden zcnuwstam geinnerveefd
worden. Dit wijst er op dat de vagusvezcls niet in de intramurale plexus
naar verder verwijderde gebieden lopen.

Het aantal gedegenererde zenuwvezels in de maagwand was het grootst in
de cardia, de slokdarmsleuf, de rand van het ostium reticulo-omasicum en
de pila omasi. In het overige deel van de maagwand nam het aantal ge-
degenereerde vezels in de wand af in de volgorde: netmaag, boekmaag, pens
en lebmaag.

Er werden vele aanwijzingen gevonden van het bestaan van synaptische
verbindingen tussen de ganglioncellen.

Dc meest periphere innervatie van het gladde spierweefsel in alle delen
van de maagwand, bleek te bestaan uit een terminaal zenuwnetwerk. Dit
terminale zenuwnetwerk is duidelijk te zien in fig. 3 en 4.
Het feit dat nergens in dc maagwand typische, van een kapsel \\oorziene
drukreceptoren, noch spoelvormige spanningreceptoren gevonden worden,
zelfs niet in gebieden waarvan bekend is dat ze sensorisch zijn, is in over-
eenstemming met de meeste gegevens uit dc literatuur. Er zijn nog nooit
overtuigende microfotograficën van dergelijke eindapparaten in dc maag-
wand gepubliceerd.

Als waarschijnlijkheid werd geopperd dat zowel het terminale zenuw-
netwerk als bepaalde eindformaties van zenuwuitlopcrs in de vorm van
neurofibrillaire strengen en kwastjes als receptoren dienst doen. Het ont-
breken van een submukeuse ganglionplexus van Meissner in de niet glan-
dulaire voormagen zou er op kunnen wijzen dat de submukeus gelegen
ganglioncellen een secretorische functie hebben en niet een receptorische.

Op 13 maart 1957 werd een paard ter keuring aangeboden. Door de hulp-
keurmeester werd bij de levende keuring geconstateerd dat het dier aan
beide ogen blind was, een lichte conjunctivitis had en een met vuil be-
dekte wond op de rechter wang had, vermoedelijk ontstaan door schuren
van het halster of door stoten in verband met de blindheid.

in de neusschelpjes zaten grote conglomeraten van ongeveer een halve
centimeter grote zweertjes met scherpe, onregelmatige, ondermijnde ran-
den. Het neusseptum was normaal. Ook in de trachea werden enkele van
deze ulcera waargenomen.

in de longen was een uitgebreide lobaire pneumonie aanwezig, met sterk
oedernateuze gedeelten en zeer vele miliaire, geelgrauwe haardjes waar
omheen een min of meer duidelijk hemorrhagisch hofje. Elders in de lon-
gen zaten ook zeer vele op miliaire tuberkels gelijkende haardjes, de meeste
met nogal weinig reactie in het longweefsel liggend.

in de lever zaten zeer vele speldeknop-grote, onduidelijk begrensde,
inatglas-achtige, grauwe haardjes.

geen der lymfklieren vertoonde afwijkingen, ook niet die van het
hoofd en longen.

— de huid vertoonde geen afwijkingen, behalve de wonde op de rechtei
wang, welke een handpalm groot was en bedekt met e.xsudaat, haren en
\\uil. Het bleek een ulcus te zijn met licht omwalde, onregelmatig aange-
vreten, scherpe randen.

Bovengenoemde verschijnselen deden ons zeer sterk aan Malleus denken,
hetgeen zekei\' was na microscopisch onderzoek. In de met Loefflers Methy-
leenblauw gekleurde uitstrijkpreparaatjes uit de veranderde longgedeelten
en uit de bodem der ulcera in de neus en trachea en uit de huidzweer ble-
ken morfologisch dezelfde kiemen voor te komen: vrij grote, zeer onregel-
matig gekleurde staafjes, veelal licht gebogen van vorm, wat wisselend van
lengte, meest losliggend of in tweeën achter elkaar of een scherpe hoek met
elkaar vormend.

Hij navraag bleek het een buitenlands paard te zijn afkomstig uit Joego-
■Slavië.

Enige dagen na het opsturen van wat materiaal naar het Instituut voor
Volksgezondheid te Utrecht ontvingen wij bevestiging van de juistheid
\\ an de door ons gestelde diagnose.

Naar aanleiding van het artikel van Groot en Muytjens, „Zink in de
varkensvoeding" in het T.v.D. van 15 april 1.1 zij het mij vergund enige
opmerkingen te maken.

In de praktijk zien we Parakeratose zowel bij de nat als de droogvoeder-
methode optreden. Als één koppel aangetast is, volgen vaak de andere
ook. Dit geldt zowel voor biggen van één stam als voor koopbedrijven
met verschillende soorten biggen, terwijl andere bedrijven in de omgeving,
welke hetzelfde meel voeren onaangetast blijven.

In Amerika heb ik bij proefopstellingen met zowel de nat- als met de
droogvoedermethode Parakeratose gezien.

Het is onlogisch dat watertoediening aan het rantsoen de deficiente aard
van dat rantsoen zou kunnen opheffen. Parakeratose is door toediening
van andere iniddelen dan zink, b.v. rhodaanwaterstof, te genezen.
Schijnbaar zijn de verschijnselen van Parakeratose wel gebonden aan een
zinktekort, dat evenwel secundair kan optreden, zoals bij de toediening
van een verhoogd Ca-gehalte. Newland in East-Lansing toonde mij proe-
ven met verhoogde Ga-gift, welke leidden tot een verhoogde uitscheiding
van endogeen zink.

Mogelijk zijn er vele omstandigheden welke tot verhoogde Zn. uitscheiding
aanleiding geven.

De naamgever van Parakeratose, Kernkamp, deelde mij mede, dat zijn
bevindingen van de laatste tijd meer deden denken aan een fout in de
vetzuurstofwisseling.

In de praktijk en ook bij proefopstellingen in Amerika zien we Parakera-
tose dikwijls gepaard gaan met diarrhee en soms met een min of meer
hevige gastro-enteritis. Blijkbaar moeten we Parakeratose dus zien als een
zinkdeficientie, welke als voedseldeficientie, óf door andere afwijkingen
in het metabolisme kan ontstaan.

Wij zijn Dr Herschel zeer erkentelijk voor de door hem gemaakte op-
merkingen naar aanleiding van ons artikel m het T.v.D. van 15 april.
In ons artikel hebben wij niet laten uitkomen, dat het optreden van para-
keratose bij varkens bij een nat-voedermethode uitgesloten moet worden
geacht, maar dat het ons, aan de hand van de óns ter beschikking staande
gegevens toescheen, dat de kans op deze ziekte groter was bij een voede-
ring aan de droogvoerbak. Na het schrijven van het betreffende artikel is
ons trouwens door een deskundige, die vele varkenshouders regelmatig be-
zoekt, medegedeeld, dat bij varkens, die volgens de „dikke brij"-methode
worden gevoederd, ook wel parakeratosegevallen werden waargenomen,
maar dat deze ziekte meer geconstateerd werd bij dieren, die volgens de
droogvoedermethode waren gevoederd.

Nadat sinds vele jaren geen malleus in ons land meer is waargenomen, werd deze
ziekte door de grote oplettendheid van de keuringsdierenartsen van het Haarlemse
slachthuis bij een paard, ingevoerd uit Joegoslavië, op 13 maart 1957 vastgesteld.
Bedoeld dier was met een transport van 117 paarden op 8 maart 1957 geïmporteerd.
Na onmiddellijke malleïnatie, die negatief verliep werd het dier vrijgegeven. Op
11 maart werd het dier op de markt te Utrecht aan een slager uit de Haarlemmer-
meer verkocht en op 13 maart geslacht.

Het transport paarden, waarvan speciaal die, die in dezelfde wagon hebben gereisd
als het aangetaste dier, sterk verdacht zijn van besmetting, is opgespoord en ge-
slacht.

Eventuele Nederlandse contact-paarden zullen in afzondering en observatie worden
gehouden.

De betrokken slachterij, de kleding van de slager en het slachtgereedschap zijn ont-
smet, terwijl de Medische Inspecteur onmiddellijk op de hoogte is gesteld van de
gang van zaken.

Door de Rijkslandbouw Voorlichtingsdienst is in een radiopraatje gewezen op het
gevaar voor het optreden van kopziekte bij de overgang van stal haar weide.
Hierin wordt gewezen op de labiele toestand, waarin in het bijzonder pas afgekalfde
runderen vaak verkeren. Een extra gift van mineralen en wat keukenzout kan vaak
onheil voorkomen. Een geleidelijke overgang naar het weiderantsoen (bijvoeren op
stal van gemaaid gras), \'s nachts zo mogelijk opstallen en in de weide bijvoeren van
wat hooi, fris stro, aardappelvezels, pulp of weidekoekjes is zeer raadzaam. ■»•
Het weiden op zwaar begierd of bemest land is beslist af te raden in de overgangs-
periode.

Op „Kopziektebedrijven" kan het tijdig bijvoederen van magnesiumkoekjes een
nuttige maatregel zijn.

Het spreekt vanzelf, dat de veehouder, die op zijn qui vive is, niet alleen op deze
adviezen zal kunnen afgaan.

De minste abnormaliteit bij één (of meer) van de dieren, verminderde melkgift, wat
afwijkende gang, een starre blik van een bepaald dier, schrikachtigheid, etc. zal
voor hem aanleiding moeten zijn, zijn dierenarts met spoed te consulteren.

Gezien de grote belangstelling, die er vorig jaar juni bestond voor de bijeenkomst
van dierenartsen in Delft, waar op uitnodiging van de Oliefabrieken Calvé-Delft
Dr. Blount uit Engeland heeft gesproken over de Pluimveehouderij, zal Calvé dit jaar
op 12 september weer een dergelijke bijeenkomst beleggen.

Dit keer zal het accent komen te liggen op de Varkenshouderij en zal een buitenlands
spreker als gast worden uitgenodigd.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Nog steeds heeft een klein aantal leden de contributie 1957 niet voldaan.
De betreffende leden wordt verzocht de kwitantie, die binnen afzienbare
tijd zal worden aangeboden, direct bij eerste aanbieding te voldoen, omdat
de incassokosten belangrijk hoger zijn geworden.

Bij een volgende aanbieding zal voor incassokosten een aanzienlijk hoger
bedrag in rekening worden gebracht dan tot nu toe gebruikelijk was.
Tot de eerste aanbieding van de kwitantie bestaat nog de mogelijkheid de
contributie te voldoen door overschrijving op gironummer 511606 ten
name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, Utrecht.
De contributie voor dierenartsen, die voor eerste oefening onder de wapenen zijn,
is thans definitief vastgesteld op ƒ 30,— voor hen, die de rang van vaandrig/kornet
hebben bereikt en ƒ 15,— voor alle overige militairen.

Deze militairen kunnen het door hun verschuldigde bedrag zonder meer overmaken
op bovengenoemd gironummer, waarbij zij echter hun rang moeten vermelden.

De organiserende werkzaamheden voor de a.s. Veterinaire Week zijn reeds zover
gevorderd, dat zo mogelijk met de eerstvolgende aflevering van het Tijdschrift voor
Dirgeneeskunde al een volledig programma met deelnemingsformulier zal worden
verzonden.

Aan de voorlopige mededelingen, die reeds eerder zijn gedaan, kan nog even worden
toegevoegd, dat in het programma zal worden opgenomen een inleiding over de
opleiding van de dierenarts, in verband met de eisen, die de hedendaagse maat-
schappij aan het diergeneeskundig beroep stelt.

Na de inleiding zal er ruime gelegenheid zijn om over dit zeer belangrijke vraagstuk
van gedachten te wisselen.

Prof. Dr. G. Wagenaar zal op maandag 13 mei a.s. 16.00 uur zijn ambt als hoog-
leraar aanvaarden met het uitspreken van een openbare oratie in het groot-auditorium
van de Rijksuniversiteit te Utrecht.

Het diergeneeskundig museum zal ter completering van alle jaargangen gaarne de
afleveringen, die tussen 1941 en 1955 zijn verschenen, ter beschikking hebben.
Degenen, die eventueel een of meer uitgaven willen afstaan, kunnen zich in ver-
binding stellen met het bureau van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Leden. Bij de aanvang van het jaar telde de groep 110 gewone en 32 buiten-
gewone leden.

Door overlijden moesten 2 collegae (C. Vervoorn, Putten en A. A. Hesselink, Zeist)
worden afgevoerd.

Voorts gingen 5 leden wegens het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd over
in de status van buitengewoon lid, terwijl 1 lid wegens verandering van werkkring
werd benoemd tot buitengewoon lid.

Verder traden 10 collegae als lid tot de groep toe en bedankte 1 lid. De toename
van het aantal leden was zodoende 2.

Behoudens de 5 reeds genoemde buitengewone leden traden nog 5 collegae als
buitengewoon lid toe, waarvan 1 met ingang van 1 jan. \'57 werd benoemd tot lid.
Bovendien ging 1 buitengewoon lid in de status van lid over. Daar verder 2 gepen-
sioneerde buitengewone leden bedankten als lid, was de totale groei van het aantal
buitengewone leden 6.

Op 1 januari \'57 was het aantal leden zodoende gestegen tot 112 en het aantal
buitengewone leden tot 38.

Bij de begrafenis van de collegae Vervoorn en Hesselink werd persoonlijke deelneming
door de groep betuigd.

Voorts was de groep vertegenwoordigd bij de inauguratie van haar buitengewoon lid
Prof. Dr. J. H. J. van Gils.

De voorzitter vertegenwoordigde de groep bij het 25-jarig dierenartsenjubileum van
ons bestuurshd, collega J. J. Ooms.

Telegrafische gelukwensen werden aangeboden aan de collegae Albers (Lichten-
voorde), Dr. van Beek (Numansdorp), Voorderman (Markelo), Wilmink (Klundert),
Janssen (Weert), De Jong (Zaltbommel)., v. d. Most (Hengelo) en Stotijn (Scherpen-
zeel, Gld.) bij hun 40-jarig jubileum als dierenarts en aan de collegae van Dijk
(Twello), Naafs (Beverwijk) en Westerhof (Bodegraven) bij hun 25-jarig dieren-
artsenjubileum.

Ook werd een telegrafische gelukwens gezonden aan collega v. d. Berg Sr. bij diens

In verband met het eerste Symposion van de Internationale Association of Veterinary
Food-Hygiene, dat plaats had te Utrecht, werden er 4 ledenvergadering gehouden.
De eerste vergadering te Utrecht gehouden op 7 jan. werd bezocht door 51 leden, 11
buitengewone leden en 3 gasten.

In de ochtendbijeenkomst werd een demonstratie gegeven door Dr. Clarenburg en
Dr. Kampelmacher omtrent bacteriologische diagnostiek in de vleeskeuring met als
onderwerp de Salmonellae en andere Enterobacteriaceae.

De tweede vergadering vond plaats op 7 april te Utrecht. Het bezoek bestond uit
57 leden, 10 buitengewone leden en 7 gasten.

Hierop vond ook een bacteriologische demonstratie plaats, verzorgd door Dr. Claren-
burg en Dr. Kampelmacher met als onderwerpen miltvuur, vlekziekte en listeriosis.
De derde vergadering te Arnhem was op 9 juni. Er waren 28 leden, 2 buitengewone
leden en 2 gasten aanwezig. Na de huishoudelijke vergadering vond een zeer geslaagd
bezoek met dames plaats aan het Openluchtmuseum.

De vierde vergadering op 19 nov. te Utrecht werd bezocht door 58 leden, 11 buiten-
gewone leden en 7 gasten. De Heer Hengeveld hield een lezing over „De financiële
positie van de hoofden van gemeehtelijke vleeskeuringsdiensten".
Tweemaal was de veterinaire hoofdinspecteur van de volksgezondheid op de ver-
gaderingen aanwezig, terwijl de wnd. hoofdinspecteur alle vergaderingen bezocht.
D« secretaris van de Maatschappij voor Diergeneeskunde was driemaal tegenwoordig.
Van de vergaderingen ging een flinke activiteit uit.

Zo werd o.a. een schrijven aan de Heer veterinair hoofdinspecteur van de volksgezond-
heid gericht, om te bevorderen, dat bij sterven en het verwijzen van behandelde
dieren met hoge temperaturen (verdacht van miltvuur) naar de noodslachtplaats
de practicus werd verplicht de directeur van de vleeskeuringsdienst hiervan in kennis
te stellen, één en ander naar aanleiding van het spaarzaam voorkomen van bacteriën,
de slechte bacteriegroei bij bacteriologisch onderzoek en de hieruit voortvloeiende
bezwaren om miltvuur te constateren na behandeling van eventuele patiënten met
antibiotica.

Voorts werd de Heer veterinair hoofdinspecteur van dc volksgezondheid verzocht
richdijnen te willen geven om de uniformiteit te bevorderen bij het nemen van de
keuringsbeslissing bij listeriosis.

Aan beide suggesties werd prompt gevolg gegeven door de hoofdinpecde; zeer tot
genoegen van de groep.

Bovendien werd het deelnemen aan het eerste Symposion van de I.V.A.F.H. door
directeuren van vleeskeuringsdiensten en keuringsdierenartsen op instignatie van de
groep, door een rondschrijven van de Heer veterinair hoofdinspecteur van de volks-
gezondheid gericht aan de gemeentebesturen ten zeerste gestimuleerd.
Bij de vrije mededelingen en de rondvraag van de verschillende vergaderingen kwa-
men zeer interessante onderwerpen ter sprake.

De samensteUing van het bestuur werd niet gewijzigd en is als volgt:
M. Karsemeijer, Alphen a.d. Rijn, voorzitter;
Dr. S. T. Hofstra, Breukelen, secretaris;
A. Zwaagstra, Olst, penningmeester;
J. J. Ooms, Tilburg, lid;
W. H. Eenink, Assen, lid;
D. Hendrikse, Gorinchem, adviseur;
Dr. D. M. Hoogland, De Bilt, ere-voorzitter;
D. v. d. Veen, Oudewater, ere-lid;

Vertegenwoordiger in het algemeen bestuur van de Mij. voor Dier-
geneeskunde Dr. D. M. Hoogland, plaatsvervanger J. J. Ooms.
Het bestuur kwam bijeen ter bespreking van het voorontwerp van de Beschikking
van de Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid van .... tot uitvoering van
de artikelen 26 en 28 van het Koninklijk Besluit van . . . ., dat vertrouwelijk om
advies was gezonden door de Heer veterinair hoofdinspecteur van de volksgezond-
heid.

Voorts werden op deze vergadering verschillende huishoudelijke onderwerpen be-
sproken.

Voorzitter en secretaris kwamen zo nu en dan bijeen om de lopende zaken te behan-
delen.

Behoudens dat de groep haar medeleven betoonde bij het wel en wee van de leden,
was zij o.a. vertegenwoordigd bij het vijftigjarig jubileum van het slachthuis te Dor-
drecht in de persoon van haar voorzitter.

Aan het einde van mijn verslag gekomen meen ik nog te moeten memoreren, dat de
verhouding van de groep tot de veterinaire hoofdinspectie van de volksgezondheid
weer voortreffelijk was.

Ook de verstandhouding met de Maatschappij voor Diergeneeskunde was uitstekend.
Dit kwam o.a. tot uiting bij de nieuwe vorm van organisatie van de leden-ambtenaren
van de Maatschappij, na opzegging door de Maatschappij per 1 jan. \'57 van het
contract, dat zij ten genoege van haar leden had afgesloten met de Centrale van
Hogere Gemeente-ambtenaren.

De verhouding tot de vereniging van directeuren van gemeentelijke slachthuizen was,
als voorheen van vriendschappelijke aard.

Ondergetekende meent dan ook namens alle leden te spreken, wanneer hij besluit
met de wens, dat de goede verstandhouding tot de verschillende instellingen en ver-
enigingen in de toekomst mag blijven, zoals zij thans is en dat de voor dc groep
karakteristieke vriendschappelijke, collegiale geest mag blijven voordeven.

De eerstvolgende ledenvergadering zal worden gehouden op zaterdag 7 september \'57.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

Y. H. P. Hardeman, Rijksstraatweg G 276, Rijsoord.
E. de Jongh, Nijverheidsstraat 11, Apeldoorn.
G. Snijders, Gedempte Vaart 33, Surhuisterveen.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige kandidaat J. Th. G. v. Loon aange-
nomen als kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Groof, W. J. L. de, te Vlissingen, telefoon no. privé gewijzigd in 01184—3437. (85)
Hofman, J., van Utrecht naar Leiden, p/a Groenhovenstraat 2, tel. 01710—26773.

Snijders, G.; 1957; Surhuisterveen, Ged. Vaart 33; tel. 05124—307; gr. 61192; P.,
ass. bij R. Kooistra. (inlassen 114)

Strikwerda, R., te Groningen, functie en tel. no. te wijzigen in: dir. vfh „Sperma-
centrum voor Friesland", gevestigd te Leeuwarden in het „Stamboekhuis", Zuider-
plein 2, tel. 05100—7041 (lab. adres: Leeuwarden, Kruisstraat 43, tel. 05100—
8641). (115)

Ummels, J. Th. M., te Beek (L.), Maastrichterlaan 79, tel. 04402—885, gr. 552394.

Endt, Dr P. J. van, (thans nog) te Vlaardingen, te rekenen met ingang van 1 juli
1957, als plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het
district zuidelijk Zuid-Holland naar het district Utrecht. (82)

Swierstra, Dr D., te Utrecht, te rfekenen met ingang van de dag, waarop hij zijn
ambt zal aanvaarden, tot gewoon Hoogleraar in de faculteit der diergeneeskunde
aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, om onderwijs te geven in dc veterinaire para-
sitologie en de parasitaire ziekten. (116)
Barrau, H., te Witmarsum, tot Keuringsdierenarts-hoofd van dienst en Directeur
van het abattoir te Zeist. (70)
Strikwerda, R., te Groningen, te rekenen met ingang van 1 mei 1957, tot Directeur
van het „Spermacentrum voor Friesland" te Leeuwarden. (115)

In verband met Koninginnedag is de verzending van de tijdschrift ditmaal iets
verlaat.

Mevrouw en Mijne Heren Curatoren, Dames en Heren
Professoren, Lectoren, Privaatdocenten en Leden van dc
Wetenschappelijke Staf.

Dames en Heren Studenten en voorts gij allen, die door
Uw aanwezigheid blijk geeft van Uw belangstelling.

Het is de gewoonte, dat een nieuw benoemde hoogleraar zijn ambt aan-
vaardt met het uitspreken van een rede over een onderwerp zijn vak
betreffende.

Staat U mij toe hiervan enigermate af te wijken en uit mijn ervaringen
opgedaan in mijn vorige werkkring en mede op grond van het feit, dat mij
de leiding is opgedragen van de Kliniek voor Inwendige Ziekten van de
grote huisdieren, de vrijmoedigheid te putten U vandaag te confronteren
met de sterk gewijzigde omstandigheden, waaronder de dierenarts thans
de grote huisdieren praktijk uitoefent in vergelijking met ongeveer 25 jaar
geleden.

Zonder overdrijving kunnen wij vaststellen, dat de aard van de praktijk-
werkzaamheden van de dierenarts op het platteland, vooral sedert het
einde van de tweede wereldoorlog, ingrijpend is gewijzigd.
Hiervoor zijn verschillende oorzaken aan te wijzen. Oorzaken die stuk
voor stuk aanleiding hebben gegeven, of nog zullen geven tot wijzigingen
in de werkzaamheden van de dierenarts.

Een van de belangrijkste oorzaken is het sterk naar voren komen van de
praeventieve diergeneeskunde, en wel speciaal die praeventieve diergenees-
kunde, die wij kennen als de door de Provinciale Gezondheidsdiensten
uitgevoerde en georganiseerde dicrziektenbestrijding.
De na de oorlog van 1940 - \'45 opgerichte Gezondheidsdiensten voor
Dieren hebben zich direct na hun oprichting geworpen op het bestrijden
van de rundertuberculose.

Deze infectieuze runderzickte heeft onze veestapel reeds lang grote schade
berokkend. Wij kunnen dan ook wel zeggen, dat er sedert het ontdekken
van dc verwekker van dc tuberculose door Robert Koch in 1882, regel-
matig plannen zijn gemaakt om de tuberculose bij het rundvee uit te
roeien.

Hoewel Koch oorspronkelijk van mening was, dat de verwekker van de
tuberculose bij de mens identiek was met de verwekker van de tuberculose
bij de dieren, ging hij later overstag en verkondigde toen de stelling, o.a.
op het congres in Londen in 1901, dat de bovine tuberkelbacteriën voor
de mens niet gevaarlijk zouden zijn.

Rede, uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van Hoogleraar aan de
Rijksuniversiteit te Utrecht op maandag 13 mei 1957.

Thans weten wij, dat er een onderscheid te maken is tussen het humane,
het bovine en het aviaire type van de tuberkelbacterie. Wij weten echter
ook, dat de verschillende typen zich niet uitsluitend ophouden bij de dier-
soort waarnaar zij genoemd zijn.

Wij kennen dus o.a. bovine infecties bij de mens, aviaire infecties bij het
varken en bij het rund, terwijl er ook humane infecties bij het rund voor-
komen.

Het feit dat het bovine type niet identiek is met het humane type van de
tuberkelbacterie heeft het mogelijk gemaakt om de rundertuberculose te
bestrijden los van de tuberculosebestrijding bij de mens. Was dit niet
het geval geweest, dan had de tuberculosebestrijding bij het rund ons nog
veel meer moeite gekost, dan thans het geval is geweest.
Reeds in 1896 richtte de toenmalige Maatschappij voor Diergeneeskunde
zich met het verzoek tot de regering om maatregelen te nemen ter be-
strijding van de rundertuberculose.

Sedertdien hebben rapporten, wetten en bestrijdingswijzen elkaar op-
gevolgd met wisselend succes. In het begin trachtte men te werken volgens
het systeem Ostertag, waarbij vooral de nadruk werd gelegd op het
opsporen en elimineren van runderen, die de besmetting overbrachten,
de z.g.n. lijders aan open tuberculose zoals long-, darm-, uier-, nier- en
uterustuberculose. Later werd er meer gewerkt volgens het systeem Bang,
waarbij de nadruk werd gelegd op het isoleren van de tuberculose vrije
runderen van de besmette, terwijl het elimineren van deze laatsten werd
gepropageerd.

In 1919 werd de Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland opgericht, een
dienst die direct de tuberculose bestrijding onder het rundvee aanpakte,
en daarmee regelmatig vooruitgang boekte.

In overig Nederland kenden wij in de jaren voor de tweede wereldoorlog
de tuberculose bestrijding zoals deze geregeld was bij het K.B. van 1928.
Het is hier niet de plaats om nader in te gaan op de punten van over-
eenkomst en verschil tussen het Friese bestrijdingssysteem en het systeem
dat in overig Nederland werd gevolgd.

Beide bestrijdingssystemen boekten resultaten, maar op den duur was
men over de bereikte resultaten niet tevreden.

Beide bestrijdingswijzen n.1. de bestrijding in Friesland en die in overig
Nederland waren gebaseerd op de vrijwillige medewerking van de vee-
houders. Hoewel men mocht verwachten, dat de veehouders in geheel
Nederland deze bestrijding met kracht zouden steunen, bleef deze mede-
werking toch veel te beperkt.

In het seizoen 1939-\'40 werden in ons land ruim 50.000 rundveebeslagen
met ongeveer 850.000 runderen op tuberculose onderzocht.
In dat jaar werd dus nog slechts 1/3 gedeelte van onze rundveestapel
onderzocht, waarvan het percentage besmette runderen ± 12 % bedroeg.
De niet bevredigende resultaten leidden in 1939 reeds tot een overleg
tussen de 3 centrale landbouworganisaties, de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde en de Overheid.

Uit dit overleg zijn de thans in iedere provincie aanwezige Provinciale
Gezondheidsdiensten voor Dieren ontstaan. Door de oorlog duurde het
echter nog tot 1946 alvorens tot oprichting van deze Diensten kon worden
overgegaan.

uit veehouders, vertegenwoordigers uit de Stichting voor de Landbouw
en vertegenwoordigers uit de zuivel- en veefokkers organisaties, terwijl
de inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst uit de betrokken provincie,
in de regel als adviseur in het Bestuur is opgenomen.

Als overkoepelend orgaan fungeerde de Gezondheidscommissie voor Dieren
van de Stichting voor de Landbouw.

Het eindtoezicht op de Gezondheidsdiensten was gelegen bij de Mmister
van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening. Thans nu het Land-
bouwschap de taak van de Stichting voor de Landbouw heeft overgenomen
zal het toezicht op de Gezondheidsdiensten bij het Landbouwsehap komen
te liggen.

Met opzet heb ik wat langer stil gestaan bij de ontwikkeling van deze
Gezondheidsdiensten, omdat deze Diensten een zeer belangrijke functie
in de dierziektenbestrijding vervullen en nog zullen vervullen.
Vanaf het moment van hun oprichting, hebben deze Diensten zich met
kracht op de tuberculose bestrijding onder het rundvee geworpen. Deze
Diensten, bestuurd door de veehouders zelf, met een dierenarts als direc-
teur, met voldoende wetenschappelijke medewerkers en beschikkende over
goed geoutilleerde laboratoria, vormden welhaast de ideale mogelijkheid
om in samenwerking met de veehouders en de practiserende dierenartsen
te komen tot een geslaagde bestrijding van rundertuberculose.
De maatregelen volgden elkaar snel op. Een intensieve propaganda, de
verplichte deelname van alle veehouders en een goed over het gehele
land werkend certificatensysteem voor de tuberculosevrije runderen,
maakten de veehouders in enkele jaren rijp voor het 5 jarenplan voor
de tuberculose bestrijding.

Met dit plan, dat primair berustte op de zelfwerkzaamheid van de vee-
houders en waarvoor in de financiering gelijkelijk door de veehouders
en de overheid werd bijgedragen, en wel ieder voor 50 millioen gulden,
kon in Mei 1951 worden begonnen.

Zowel de Stichting voor de Landbouw als de Overheid hielden het toezicht
op de uitvoering van dit plan.

Jaarlijks moesten alle runderen in Nederland minstens éénmaal getuber-
culineerd worden. Alle reactiedieren, d.w.z. de besmette runderen moesten
worden geslacht. Voor ieder bedrijf werd, voor zover nodig, een termijn
vastgesteld waarbinnen de veestapel vrij moest worden van tuberculose.
Alle nieuwe infecties op tuberculosevrije bedrijven werden direct uit-
geroeid.

Deze maatregelen werden gestimuleerd door premies enerzijds, terwijl
er anderzijds ernstige financiële consequenties bestonden voor de vee-
houders, die het plan niet geheel volgens voorschriften naleefden.
Geheel volgens de opzet van het plan kon in Mei 1956 de gehele Neder-
landse runderstapel tuberculosevrij worden verklaard.
Hoewel dit plan door de Gezondheidsdiensten, door de Stichting voor de
Landbouw en de Overheid gezamenlijk werd opgesteld en uitgevoerd, dient
hier toch de naam van de dierenarts L. P. de Vries, de secretaris van de
Gezondheidscommissie voor Dieren te worden genoemd.
Hij is het geweest, die steeds alle moeilijkheden en tegenstrijdigheden
heeft weten te overbruggen en aan hem is het voor een groot gedeelte te
danken, dat het plan van het begin tot het eind goed kon worden
uitgevoerd.

De dierenarts van thans ziet geen of nagenoeg geen tuberculose meer bij
het rundvee. Nu de rundertuberculose is uitgeroeid, verdwijnt ook de tu-
berculose bij onze andere grote huisdieren, voor zover deze tenminste van
bovine aard is.

Wij moeten bedenken, dat 10 jaar geleden 16 % van onze rundveestapel of
wel ongeveer 400.000 runderen, positief reageerde op de tuberculinatie,
en dus besmet was.

Vele van deze runderen waren min of meer ernstig ziek. Het zal U
duidelijk zijn, dat het uitroeien van de tuberculose het aspect van de
veterinaire praktijk belangrijk heeft doen veranderen.
Verdwenen zijn de runderen lijdende aan de veelvuldig voorkomende
tuberculeuze pneumonieën en de runderen lijdende aan tuberculeuze
mastitiden. Deze beide aandoeningen leverden niet alleen een groot
gevaar op voor tuberculeuze infecties van oudere runderen en kalveren,
maar ook voor de mens.

Uit de praktijk van de praktiserende dierenarts verdwenen eveneens de
runderen lijdende aan een tuberculeuze pleuritis of pericarditis, de run-
deren lijdende aan tuberculeuze aandoeningen van de geslachtsorganen
en van het peritoneum, alsmede de runderen lijdende aan tuberculose
van retropharyngiale en mediastinale lympheklieren, allen aandoeningen
welke khnisch dikwijls tot grote bezwaren aanleiding gaven.
Ik noemde U hier slechts enkele tuberculeuze infecties die betrekkelijk
veel voorkwamen.

Ongetwijfeld heeft het uitroeien van de rundertuberculose grote verande-
ringen gebracht in de diagnostiek van de praktiserende dierenarts.
Door het uitroeien van de rundertuberculose zijn er echter nieuwe en
andere problemen ontstaan.

In de eerste plaats noem ik U de infectie van het rundvee met humane
tuberkelbacteriën. Weliswaar wordt het rund niet ziek door een dergelijke
infectie, maar het gaat wel een reactie vertonen op de tuberculinatie. Het
is in dergelijke gevallen onmogelijk om op grond van de reactie alleen uit
te maken of men met een bovine dan wel met een humane infectie te
maken heeft.

Nog erger wordt het als runderen besmet worden door met bovine tuber-
kelbacteriën geïnfecteerde mensen. De gevolgen van een dergelijke infectie
zijn vaak ruïneus voor de desbetreffende veestapel.

Het oplossen van deze problemen vergt van de dierenarts en van dc
Gezondheidsdienst een goede samenwerking met de artsen van de con-
sultatiebureaux.

De infectie van rundvee met vogeltuberkelbacteriën vormt in sommige
gedeelten van ons land, en wel vooral in Zeeland, een extra probleem.
Daarnaast vormen de z.g.n. „skin lesions" en andere veelal nog onbekende
oorzaken van a-specifieke reacties op de tuberculinatie een voortdurende
en voorlopig nog wel blijvende zorg voor de dierenartsen.

Een eveneens belangrijke taak van de Provinciale Gezondheidsdiensten is
de medewerking aan de bestrijding van een andere, voor onze veestapel
zéér gevaarlijke ziekte, n.1. het mond- en klauwzeer.
Deze zeer schadelijke ziekte wordt veroorzaakt door een filtreerbaar virus
waarvan men nog verschillende typen kent. Alle herkauwers en het varken
zijn gevoelig voor deze ziekte. Tot voor enkele jaren kwam deze ziekte

regelmatig in ons land voor, waarbij jaren met een geringe verspreiding
werden afgewisseld door geweldige epizoötieën, waarbij vrijwel alle rund-
veebeslagen werden aangetast.

Jarenlang heeft men overal ter wereld gezocht naar een vaccin, dat in
staat zou zijn om deze ziekte te beteugelen. Tenslotte is dit gelukt, dank
zij de noeste arbeid van vele onderzoekers. In 1941 maakte Waldmann
de bereidingswijze van het Riemser vaccin bekend, genoemd naar het
eiland Riems, waar het Duitse onderzoekingsinstituut was gevestigd.
In ons land is deze bereidingswijze in de oorlog verder uitgewerkt en
verbeterd door Van Waveren, de toenmalige waarnemend directeur van
het Staats Veeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut te Amsterdam.
Na de oorlog is de bereidingswijze van het vaccin door de directeur van
het Instituut Dr. Frenkel verbeterd, door uit te gaan van virus dat niet
meer gewonnen werd van kunstmatig besmette dieren, maar dat op
weefselculturen werd gekweekt.

Proeven in de oorlog genomen, wezen reeds uit, dat de resultaten van
deze vaccinatie zeer goed waren. De immuniteitsduur kon op ongeveer
1 jaar gesteld worden, behoudens voor de jonge runderen, waar met een
immuniteitsduur van een half jaar gerekend moest worden.
Nu het vaccin er eenmaal was, zou niets eenvoudiger geweest zijn, dan
jaarlijks de gehele Nederlandse rundveestapel in te enten. Hoewel bijna
alle veehouders hier in principe wel toe bereid waren, bleek de mede-
werking in de praktijk toch niet voldoende te zijn. Wanneer er geen
mond- en klauwzeer in ons land voorkwam, daalde de animo om het vee
te laten enten, wanneer er daarentegen mond- en klauwzeer uitbrak,
moest er plotseling zéér veel vee in een snel tempo geënt worden. Voor
veel runderen was het echter dan al te laat.

Hieraan is een eind gekomen, door een Ministeriële Beschikking die een
vervoersverbod inhield voor alle runderen die niet afkomstig waren van
een in zijn geheel tegen mond- en klauwzeer geënt rundveebeslag.
De Gezondheidsdiensten organiseren hiertoe ieder jaar een inenting van
al het rundvee en wel in de maanden Februari tot en met April. De vee-
houders die hun vee niet laten inenten, veelal uit religieuze overwegingen,
kunnen hun runderen slechts verkopen voor de slacht en dan nog alleen
met speciale toestemming.

Deze maatregelen hebben er toe geleid, dat thans al enkele jaren lang,
practisch de gehele Nederlandse rundveestapel wordt ingeënt tegen het
mond- en klauwzeer.

Wanneer er ondanks deze maatregelen nog gevallen van mond- en klauw-
zeer voorkomen, hetgeen nog een enkele maal het geval is, dan worden
de besmette koppels op voorschrift van de Vecartsenijkundige Dienst
geslacht.

De praktiserende dierenarts krijgt door deze maatregelen het mond- en
klauwzeer nog maar zelden te zien.

Met het terugdringen van deze ziekte, zijn ook alle gevolgen hiervan
verdwenen, gevolgen die in vroeger jaren de dierenarts zoveel werk
kostten.

De veelvuldig voorkomende pyogene mastitiden, die optraden in aanslui-
ting aan de geïnfecteerde blaarwonden aan de tepels zijn verdwenen, even-
als de klauwontstekingen en de vaak optredende geweldige abscessen.
Verdwenen zijn ook de ontstekingen en myo-degeneraties van de hart-

spier tengevolge van het mond- en klauv^zeer, evenals de bronchitiden
gevolgd door chronisch longemphyseem, beide afwijkingen welke de aan-
getaste runderen dikwijls blijvend ongeschikt maakten voor de productie.
De in aansluiting op het mond- en klauwzeer optredende auto-intoxicaties
vanuit het maagdarmkanaal, afwijkingen die zeer vaak dodelijk waren,
kent de dierenarts niet meer.

De gunstige situatie, die wij in ons land in de laatste jaren ten aanzien
van het mond- en klauwzeer hebben bereikt, is van buitengewoon groot
belang voor onze positie op de export markt. Zodra er n.1. een geval van
mond- en klauwzeer optreedt, mogen er uit de betreffende streek niet
alleen geen runderen meer geëxporteerd worden, maar ook geen land-
bouw producten.

Wat wij nog zouden wensen is een vaccin dat in een kleine dosis kan
worden ingespoten, en dat speciaal voor het jongvee een wat langer ^
durende immuniteit geeft.

Voor het overige liggen onze wensen op internationaal terrein. Het is
dringend gewenst, dat eenzelfde georganiseerde inenting, zoals deze bij
ons plaats vindt, ook in onze nabuurlanden wordt toegepast. Gelukkig
weten wij, dat de Veeartsenijkundige Dienst en het Landbouwschap wat
betreft het contact met het buitenland diligent zijn.

Het succes van de mond- en klauwzeerenting in de laatste jaren heeft
zonder twijfel aangetoond, dat de in ons land gevolgde methode een
voorbeeld kan zijn voor de meeste West Europese landen.
En thans zijn de Gezondheidsdiensten begonnen met de bestrijding van
de Brucella abortus infectie bij het rund. Weliswaar staat de georganiseer-
de bestrijding van deze ook voor de mens niet ongevaarlijke ziekte, nog
in de kinderschoenen, maar de voorspelling is gewettigd, dat binnen een
niet al te lange reeks van jaren ook deze ziekte van het rundvee zal zijn
verdwenen.

Hierdoor zullen de verschillende gevolgen van deze ziekte, zoals het
aborteren, het optredsn van retentio secundinarum, de tijdelijke of blij-
vende steriliteit enz. verdwijnen.

Wij kunnen ons thans de moderne diergeneeskunde niet meer voorstellen
zonder de praeventieve diergeneeskunde. Hoewel dit gedeelte van ons
beroep ook al voor de oorlog van belang was, is dit zoals reeds gezegd is,
vooral na de oorlog onder invloed van de Provinciale Gezondheidsdiensten
sterk uitgebreid.

Door deze praeventieve dierziekten bestrijding is niet alleen de aard van
het werk van de praktiserende dierenarts veranderd, de bestrijding eist
echter ook een verandering van de instelling van de dierenarts tegenover
zijn praktijk.

Niet voor niets verzuchtte één van de Zeeuwse dierenartsen eens: „Geluk-
kig zijn die dierenartsen die, voor dat de Gezondheidsdiensten er waren,
gepraktiseerd hebben".

In dit gezegde schuilt veel waars. Vroeger was de dierenarts iemand die
de veehouders ter zijde stond als er zieke dierep op het bedrijf waren.
Afhankelijk van de bekwaamheid van de dierenarts, ontstond er dikwijls
een zeer hechte band tussen de veehouder en de dierenarts.
Door de praeventieve dierziekten bestrijding ontstond er een soort semi-
ambtelijke band tussen de praktiserende dierenarts en de Gezondheids-

diensten, een band die vele plichten voor de dierenarts inhield.
Deze verhouding vroeg in vele gevallen van de dierenarts dat hij bepaalde
maatregelen tegenover zijn cliënt moest verdedigen, maatregelen die de
veehouder vaak niet direct als zijn voordeel zag.

Hierdoor ontstonden soms spanningen tussen de dierenarts en de vee-
houder, of tussen de dierenarts en de Gezondheidsdienst, die slechts met

Ongetwijfeld is dit een schaduwzijde die aan de dierziekten bestrijding gaat
kleven zodra er bindende maatregelen worden voorgeschreven en waarbij
de praktiserende dierenarts bij de uitvoering is ingeschakeld.
Hier staat echter tegenover, dat juist de praktiserende dierenarts als regel
het beste met de toestanden op een bepaald bedrijf op de hoogte is, en
dat juist hij dikwijls het beste in staat is om de veehouder te adviseren
in aangelegenheden de dierziekten bestrijding betreffende.

De ontdekking van de Sulfonamiden en van de antibiotica hebben welhaast
revolutionaire wijzigingen en aanvullingen gebracht in de therapie van
verschillende dierziekten.

In 1932 werd door Domagk en zijn medewerkers het prontosil ontdekt,
en hiermee werd een begin gemaakt met de ontwikkeling van een reeks
chemisch verwante stoffen, waarvan het sulfanilamide de eenvoudigste
verbinding was.

Vrijwel alle andere sulfa-preparaten kan men hiervan afgeleid denken.
De sulfa-preparaten worden gebruikt bij het bestrijden van bacteriële
infecties, waarbij de werking van deze preparaten in hoofdzaak moet
worden beschouwd als een remming van de bacteriegroei (bacteriostasis).
Een van de stoffen die voor de bacteriegroei onmisbaar is, is het para-
aminobenzoëzuur, dat chemisch op het sulfanilamide gelijkt.
Men is van mening dat het Sulfonamide zich met zijn aminogroep bindt
aan de para-aminobenzoëzuur receptoren, waardoor het opnemen van
het para-aminobenzoëzuur voor de bacteriën onmogelijk wordt gemaakt.
Bij de toepassing van de sulfa-verbindingen is het van belang dat er een
voldoende hoge bloedconcentratie van het geneesmiddel wordt bereikt,
en dat deze bloedconcentratie voldoende lang wordt onderhouden.
Een uitzondering hierop vormen de z.g.n darmsulfonamiden, die per os
toegediend slecht geresorbeerd worden en daardoor in hoofdzaak locaal
in de darmtractus werkzaam zijn.

Wanneer de bloedspiegel, waaronder men de concentratie van het genees-
middel in het bloed verstaat, niet hoog genoeg is of onvoldoende onder-
houden wordt, dan bestaat het gevaar dat de groeiremming van de bac-
teriën weer wordt opgeheven. Niet alleen bestaat hierdoor het gevaar,
dat de bacteriën weer opnieuw hun activiteit gaan ontplooien, maar ook
dat de bacteriën resistent worden tegen het geneesmiddel.
Men kan het resistent worden verklaren, doordat de bacteriën zich aan-
passen, of doordat er mutaties in de bacteriepopulatie optreden.
In beide gevallen moet de stofwisseling van de bacterie zodanig zijn ver-
anderd, dat deze onkwetsbaar is geworden voor de werking van het
chemotherapeuticum.

Naast de Sulfonamiden hebben de antibiotica ons therapeutisch arsenaal
aangevuld.

in hoofdzaak schimmels, die andere micro-organismen óf vernietigen (de
bactericide werking) óf in hun groei belemmeren (het bacteriostatisch
vermogen).

Reeds in 1928 nam Fleming waar, dat een cultuur van Staphylococcus
aureus werd opgelost door een op de voedingsbodem groeiende schimmel,
de Penicillium notatum.

Na deze waarneming begon in 1938 het onderzoek in team-verband op
grote schaal en werden de fabricage en toepassingsmethoden van het
penicilline verder uitgewerkt.

Thans beschikken wij over verschillende zéér goed bruikbare antibiotica,
ieder met een eigen „spectrum". Onder het spectrum verstaat men de
micro-organismen die gevoelig zijn voor een bepaald antibioticum.
De „breedspectrum" antibiotica zijn werkzaam tegen zeer veel verschillen-
de micro-organismen, waaronder zelfs enkele grote virussoorten.
Ook bij het gebruik van antibiotica dient, men rekening te houden met
een optredende resistentie van de micro-organismen.

In de humane geneeskunde kent men de penicilline resistente Staphylo-
coccen stammen, die in de ziekenhuizen nogal moeilijkheden veroorzaken.
In de diergeneeskunde doen zich op dit gebied gelukkig nog niet veel
moeilijkheden voor. Wel moet worden opgemerkt, dat er juist uit vrees
voor het resistent worden van pathogene micro-organismen door enkelen
bezwaren naar voren worden gebracht tegen het toevoegen van anti-
biotica aan veevoeder.

In Amerika is men hiermee begonnen, omdat enkele antibiotica een groei-
bevorderend effect sorteren. In ons land is het mengen van antibiotica in
veevoeders tot heden niet toegestaan, behalve in kuikenvoer. Door de
Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening is thans een
commissie van deskundigen benoemd, die dit vraagstuk nader zal bestu-
deren.

Zowel de sulfapreparaten als de antibiotica zijn van onschatbare waarde
voor de praktiserende dierenarts. De basis voor de toepassing van deze
nieuwe geneesmiddelen blijft echter het stellen van de diagnose.
Alleen bij een juiste diagnose kan men de therapie voldoende verantwoord
instellen. Hier staat tegenover, dat het in vele gevallen onmogelijk is voor
de praktiserende dierenarts om zonder laboratoriumonderzoek tot een
goede diagnose te komen.

Gelukkig kunnen thans de laboratoria van de Gezondheidsdiensten dc
praktiserende dierenartsen ter zijde staan bij het bacteriologisch onderzoek
van se- en excreta, het verrichten van agglutinaties, het doen van secties
enz. Zo nodig kunnen deze laboratoria gevoeligheidsbepalingen doen van de
gevonden micro-organismen ten aanzien van dc verschillende antibiotica.

Tot nu toe noemde ik U in verband met antibiotica geen dierziekten. Eén
uitzondering wil ik hier maken en wel de mastitis bij de koe veroorzaakt
door de Streptococcus agalactiae.

Deze mastitis vorm komt veel voor bij ons rundvee en veroorzaakt daardoor
grote schade.

De Streptococcus agalactiae is zéér gevoelig voor penicilline, zodat uier-
ontstekingen welke door dit micro-organisme worden veroorzaakt, als regel
zijn te genezen door een intra-mammaire toepassing van het penicilline.
Een uitzondering moet worden gemaakt voor die mastitiden waarbij reeds

ernstige veranderingen in het uierweefsel zijn opgetreden. Deze vormen
zijn niet meer te genezen, niet omdat de Streptococcus ongevoelig zou zijn
geworden voor het penicilline, maar omdat de Str. agalactiae in het ge-
indureerde uierweefsel onbereikbaar geworden is voor het antibioticum.
Gelukkig werden er tot nu toe nimmer resistente Str. agalactiae stammen
gevonden.

Nu zou men dus kunnen verwachten, dat men met een dergelijk goed
therapeuticum in korte tijd de Str. agalactiae infectie bij het rund zou
kunnen uitroeien.

Ik noem U de onderzoekingen van Livoni. Het is hem en andere onder-
zoekers gebleken, dat het mogelijk is om de Str. agalactiae infectie door
de behandeling van de uiers met penicilline behoorlijk terug te dringen.
Hier staat echter tegenover, dat het totaal aantal mastitiden niet, of
nauwelijks afnam, omdat andere streptococcen meer dan vroeger ver-
antwoordelijk bleken te zijn voor de opgetreden uierontstekingen.
Men kan hieruit de conclusie trekken, dat bepaalde koeien erg gevoelig
zijn voor mastitiden. Wanneer de Streptococcus agalactiae ontbreekt,
krijgen andere streptococcen hun kans.

De conclusie van Livoni is dan ook dat het mastitis probleem niet opge-
lost kan worden door een eenvoudige penicilline behandeling alleen.
Een goede mastitis bestrijding dient gepaard te gaan aan een buitengewoon
grote hygiëne op de stal, een voldoende standbreedte voor de koeien, goed
en hygiënisch melken, terwijl speciaal bij machinaal melken aan de kwali-
teit en aan de desinfectie van dc melkmachine grote aandacht moet wor-
den geschonken.

Ook de erfelijke gevoeligheid van koeien voor mastitiden dient nader
onderzocht te worden.

Op het gebied van de stofwisselings- en deficiëntie ziekten volgen de
onderzoekingen elkaar op met grote snelheid.

Hoewel wij therapeutisch tegen enkele belangrijke stofwisselingsziekten
zoals de paresis puerperalis (kalfziekte) en de grastetanie (kopziekte) be-
hoorlijk gewapend zijn, is de aetiologie van deze ziekten nog niet vol-
doende bekend.

Wel zijn er op dit terrein zéér grote vorderingen gemaakt. Ik noem U
slechts het baanbrekende werk, dat in de laatste jaren door Sjollema en
Seekles en hun medewerkers is verricht ten aanzien van het ontstaan van
grastetanie.

Niet alleen is door hun werk onze kennis over het ontstaan van deze
ziekte vergroot, maar ook ten aanzien van de prophylaxe hebben hun
onderzoekingen resultaten opgeleverd.

Wij zijn er hier nog niet mee, gezien het zeer grote aantal gevallen van
paresis puerperalis en grastetanie dat nog ieder jaar in ons land voorkomt.
Wanneer wij denken aan acetonaemie, dan weten wij, dat deze ziekte in
het algemeen onze beste melkgeefsters treft op het moment dat men een
hoge melkproductie zou mogen verwachten.

In de naoorlogse jaren is onze kennis wat betreft de aetiologie en de
therapie van deze ziekte sterk uitgebreid.

delen tegen deze ziekte wordt gebruikt, wijst er wel op, dat het juiste
geneesmiddel nog niet gevonden is.

Het vraagstuk van de deficiënties van sporenelementen wil ik hier slechts
kort aanstippen. Naarmate de veehouderij intensiever wordt, gaan ge-
breken in de voeding zich sneller openbaren. Ook met deze problemen
heeft de praktiserende dierenarts te maken.

Als voorbeeld noem ik U de weidediarrhee bij ons rundvee, waarbij een
laag kopergehalte in het bloed voorkomt. Diarrhee is echter een zo veel-
vuldig voorkomend verschijnsel bij ons rundvee, dat het allerminst juist
is om bij de combinatie diarrhee en een laag kopergehalte van het bloed
tot koperdeficiëntie of tot een voorwaardelijke koperdeficiëntie te besluiten.
Ik noem U slechts de mogelijkheid van een parasitaire infectie van het
maagdarmkanaal, een leverbotinfectie, de paratuberculose enz.
Al deze aandoeningen kunnen ook gepaard gaan met een laag kopergehalte
in het bloed.

Alleen een goed uitgevoerd algemeen onderzoek, waarbij differentieel
diagnostisch alle mogelijkheden worden onderzocht, kunnen ons ten aan-
zien van de deficiënties in het goede spoor houden.

Ook in deze gevallen heeft de praktiserende dierenarts grote behoefte
aan specialisten die hem terzijde staan bij het onderzoek.

Samenvattend kunnen wij zeggen, dat de werkzaamheden van de dieren-
arts in de grote huisdierenpraktijk zich inderdaad sterk hebben gewijzigd.
De tijd van de geheel zelfstandige practicus die uitsluitend of vrijwel uit-
sluitend de consultatieve praktijk uitoefende is voorbij.
Het lijkt mij niet gewaagd, om vast te stellen dat thans de werkzaamheden
van de praktiserende dierenarts voor ongeveer de helft op het terrein
van de praeventieve diergeneeskunde liggen.

Een goede praktijkuitoefening is echter ondenkbaar zonder dat de prac-
ticus gebruik kan maken van specialisten.

Wij kennen echter in de diergeneeskunde geen specialisme in dezelfde
vorm zoals wij dat in de geneeskunde van de mens kennen.
De waarde van het dier is in de regel niet van dien aard, dat de veehouder
individueel de betrekkelijk kostbare specialistische hulp kan dragen.
Toch moet deze hulp wel geboden kunnen worden, omdat deze hulp vaak
niet alleen van belang is voor de enkeling, maar ook omdat deze hulp
van belang kan zijn voor de gehele veehouderij. Iedere mogelijkheid tot
het vergroten van onze kennis moet worden aangegrepen.
De praeventieve diergeneeskunde heeft de veehouders en de dierenartsen
in contact gebracht met de Provinciale Gezondheidsdiensten. In korte tijd
hebben deze Gezondheidsdiensten zich een plaats in de Diergeneeskunde
veroverd.

De statuten van deze Diensten openen de mogelijkheid, om al datgene te
doen wat ter bestrijding van dierziekten nuttig en noodzakelijk is. Reeds
thans hebben de meeste Diensten een aantal specialisten in dienst, die
de dierenarts en de veehouders bij moeilijke gevallen terzijde staan.
Het zal de taak van het Landbouwschap zijn, om deze ontwikkeling te sti-
muleren en deze Diensten zodanig van geldmiddelen te voorzien, dat een
ongestoorde ontplooiing gewaarborgd is.

Omgekeerd zullen de dierenartsen hun individualisme gedeeltelijk prijs
dienen te geven, om tezamen met de Gezondheidsdiensten te trachten de

Alleen dan zal het mogelijk zijn, dat onze steeds toenemende kennis van de
dierziekten zo efficiënt mogelijk in praktijk wordt gebracht.
Wanneer wij ons steeds voor ogen houden, dat het niet alleen uit econo-
mische overwegingen onze plicht is om het zieke dier te helpen of om
ziekten bij dieren te voorkomen, maar dat dit ook uit idieële overvvegingen
onze plicht is, zal het niet moeilijk zijn om in de toekomst de juiste weg
te vinden waarop onze kennis van de Diergeneeskunde in praktijk moet
worden gebracht.

Het zij mij vergund, bij de aanvaarding van mijn ambt, Hare Majesteit
de Koningin eerbiedig te danken voor mijn benoeming tot hoogleraar aan
deze Universiteit.

Mevrouw en Mijne Heren Leden van het College van Curatoren,
Dat U mij hebt willen voordragen voor deze benoeming, stemt mij tot
grote erkentelijkheid. Ik weet, dat de mij opgedragen taak niet eenvoudig
zal zijn te vervullen. Ik hoop er echter mijn beste krachten aan te geven.

U, Mijnheer de Secretaris van het College van Curatoren ben ik dankbaar
voor de hulp en raadgevingen die U mij tot nu toe reeds gaf. Ik spreek
de wens uit, dat onze samenwerking steeds van aangename aard zal mogen
blijven.

Hooggeleerde Dames en Heren Leden van de Academische Senaat,
De vriendelijke wijze waarop Gij mij in Uw midden hebt opgenomen,
stemt mij tot grote dankbaarheid. Ik hoop van harte, dat ik in Uw midden
niet alleen het wetenschappelijk contact, maar ook het voor de mens zo
noodzakelijke vriendschappelijke contact zal vinden.

Mijne Heren Professoren van de Faculteit der Diergeneeskunde,
U zult kunnen begrijpen, dat de beslissing om naar de Faculteit terug te
keren voor mij niet eenvoudig is geweest. De collegiale wijze waarop U mij
onmiddellijk in Uw midden hebt opgenomen, heeft mij het gevoel gegeven
weer thuis te komen.

Gaarne reken ik op U aller steun en medewerking bij het vervullen van
mijn taak.

Het feit, dat ik Uw opvolger geworden ben, legt op mij grote verplich-
tingen. De wijze waarop U en Uw voorganger Wester het onderwijs in de
Veterinaire Inwendige Ziekten gegeven hebben, zal niet gemakkelijk te
evenaren zijn. Het feit dat ik hierbij U beider voetsporen zal mogen
drukken beschouw ik als een grote eer.

Mijn eerste schreden op het pad van het wetenschappelijk werk heb ik
in Uw Kliniek mogen zetten. Uw geweldige werkkracht is voor mij altijd
een voorbeeld geweest. De hoge eisen die U aan de ijver en het door-

zettingsvermogen van Uw medewerkers stelde, zijn mij tot op de dag van
vandaag bijgebleven.

Ik besef thans meer dan ooit, van hoe groot belang een dergelijke strenge
scholing voor de mens is.

Dames en Heren leden van het personeel van de Interne Kliniek,
Dc prettige wijze waarop U mij hebt ontvangen, waardeer ik ten zeerste.
Ik spreek de wens uit dat ik ook in de toekomst op Uw volledige mede-
werking zal kunnen rekenen.

Mijne Heren Bestuursleden van de Provinciale Gezondheidsdienst voor
Dieren in Zeeland,

Ik dank U zeer voor de vriendschappelijke wijze waarop ik in de afgelopen
10 jaar met U heb mogen samenwerken.

Veel hebben wij in de afgelopen jaren kunnen bereiken, niet in het
minst door Uw steeds stuwende kracht. Ik prijs mij gelukkig, dat ik op
deze wijze gedurende een gedeelte van mijn leven werkzaam heb kunnen
zijn in de dienst van de georganiseerde dicrziektenbestrijding.

Het is mij een behoefte om hier, ook mede namens mijn vrouw, een enkel
woord te richten tot de Zeeuwen. Zeventien jaar hebben wij m Zeeland
gewoond en wij hebben in die tijd het land en zijn bewoners leren kennen
en liefhebben. Verschillende malen hebben wij van nabij meegemaakt
hoe de Zeeuwen hun wapenspreuk „Luctor et Emergo" in de harde wer-
kelijkheid moesten toepassen. Met deze mooie spreuk in gedachten hoop
ik hier aan de Universiteit mijn taak te kunnen volbrengen.

Dames en Heren Studenten in de Diergeneeskunde,
Ik beschouw het als een voorrecht om in mijn verdere loopbaan regelmatig
contact te mogen hebben met jonge aanstaande dierenartsen. Ik hoop er
in te slagen, U voldoende kennis bij te brengen van de Interne Genees-
kunde van de grote huisdieren.

Omgekeerd hoop ik, dat U er voor zult zorgen, dat de frisheid en het
idealisme van de jeugd belangrijke factoren zullen blijven in de dagelijkse
gang van zaken in de Interne Kliniek.

From the Institute for Veterinary Bacteriology of the State University of
Utrecht (Head: Prof. A. van cier Schaaf).

Investigations were made into the possibility of a further serological sub-
division of strains of Listeria monocytogenes so as to improve our under-
standing of the spread of the disease.

The serology of Listeria monocytogenes dates back as far as 1933, when
B u r n 1) isolated three strains from children and one strain from an adult
man and found these strains to be identical.

Likewise in 1933 Seastone^) studied the serological properties of eleven
strains obtained from birds, cattle, sheep and man. These strains were
serologically identical. Bacterium monocytogenes, obtained from rabbits 3)
showed serological differences from these strains.

Webb & Barber^) compared five strains of Listerella monocytogenes
originating from various parts of the world; they were unable to demonstrate
unmistakable differences in antigenic properties.

In 1939 Julianelle & Pons^) published a report on eight strains.
They divided their strains into two types and suggested that type I might
comprise strains from rodents, and type H strains from ruminants. The
strains found in man were believed to be dependent on the source of
infection.

The most important contribution to the serology of Listeria monocytogenes
was made by Paterson«) in 1939/1940. He investigated 54 strains,
and demonstrated the presence of both H-antigens and O-antigens. Besides
the common factor B he demonstrated three other factors (A, C and
D) in the flagellar antigen. In the O-antigens he distinguished three
somatic groups, viz: a group with the factors I, II, (HI), a group with
II, IV, (III) and a group V, (III). The common factor III was regarded
by him as unimportant. Paterson distinguished a total of four different
types, viz:

Type I: factors I, II, (III) AB
Type H: factors I, II, (HI) BD
Type HI: factors II, IV, (HI) AB
Type IV: factors V, (HI) ABC
An important report regarding the individual components was published
by R o b b i n s & G r i f f i n 7 8) in 1944. The same authors 9) studied
the origin of the antibodies in the serum in response to the antigenic
components during the period of immunization. They found that the
response to the individual components was determined by the stage of
immunization.

In 1953 Seeliger & Linzenmeierio) gave a survey of the cases
of human and animal listeriosis reported up to that time. Serological
reports in the literature showed that there are serological differences in
Listeria but that there is no essential difference between strains isolated
in man and those isolated in animals.

Seeliger & L i n z e n m e i e a investigated 18 strains isolated in
Germany; their findings confirmed the observations made by Pater-
son 6).

The outline presented by Paterson was likewise confirmed by the
findings obtained by Donker-Voetn) in 24 strains isolated in the
Netherlands.

Seeliger ct al. 12) also made a study on the serology of 11 strains of
Listeria monocytogenes isolated in France, including six strains of Type 1,
four of Type IV and one atypical strain.

Potelis)^ in 1955, reviewed the work done at his Institute in Halle in
the field of research on Listeria monocytogenes. His investigations covered
91 strains (including 88 human strains), and revealed that Type I is most
frequently found in Germany, viz 82 strains, one strain was of Type II,
one of Type HI and seven of Type IV.

Yet there are some reports in the literature which express doubt as to
the completeness of P a t e r s o n\'s outline.

In 1944 VVrambyi4) published a preliminary report on investigations
made in order to determine the antigen structure of Listerella. The results
obtained tend to show that several antigenic factors must be present in
addition to those described by Paterson®).

Robbins & Griffin9),on the basis of an investigation into the origin
of the antibodies in the serum during the period of immunization,
wrote; „we feel that the complete picture can be obtained only by repeated
analyses during the course of immunisation. This applies with particular
force to two additional stable components whose identity has not yet been
sufficiently well established to warrant inclusion in a scheme of classific-
ation. In the case of one of these components the concentration was so low
as to be undetectable on several occasions during the course of immuni-
zation".

In 1955 Hartwigkis) confirmed Paterson\'s findings with the aid
of agglutination and precipitation reactions. In the case of haemagglutin-
ation, the specificity of which still has to be demonstrated, he saw over-
lapping reactions between the Types IV and I - III.
In his book entitled „Listeriose" (1955) Seeligeri®) distinguished two
subtypes in the Type IV strains; he referred to these as subtype 4a and
4b. P a t e r s o n\'s Type IV strain represented the subtype 4a, and the strain
Preuss-Wuppcrtal 1071/53 the subtype 4b.

Speaking about the serum against Type IV (formula V, (HI)) he stated
that "V-serum includes all Type-4 strains whether they are subtype 4a or
4b. Besides a common O factor it contains another agglutinin which cannot
be removed by saturation with strain 1071/53 Preuss-Wuppertal and which
agglutinates only with 4a strains. On the other hand the O-serum of strain
1071/53 contains, besides the common agglutinin, a receptor which is not
removed by absorption with Paterson\'s 4-0-antigen. This 0-factor serum
agglutinates only with 4b strains."

Seeliger discussed no further details of the two subtypes in his book.
He stated, however, that the known serotypes doubtless do not include all
the serologically distinct types which really exist. On the one hand the
antigen formulae are merely a simplified expression of qualitative differ-
ences and, on the other hand, they do not take into account quantitative

differences such as are found, for instance, as an important characteristic in
the antigen analysis of Brucella. There are reasons to suppose that similar
quantitative differences exist in the case of Listeria also. Taking these into
account, however, would complicate the serology of Listeria to such an
extent that further investigations in this direction have so far been omitted.

The technique used in this investigation largely corresponds with that
described by Paterson^). A difference from the method used in
Germany lies in the use of a water bath at 45°C. rather than at 50°C. for
the O-agglutination reactions and the saturation of the 0-sera. Previous
investigations ii) showed that both agglutination and saturation of the
sera were more readily and completely effected at a temperature of 45°C.
The nutrient medium used consisted of tryptose-phosphate broth and
tryptose phosphate agar (Difco).

The antigens were adjusted at a density corresponding with M c F a r -
1 a n d Nr. 3. Since adjustments were made by sight, which may entail fairly
gross errors, no absolute value should be attached to the figures presented.

In 1953, 36 strains of Listeria monocytogenes were received from A.
N y f e 1 d t, Denmark; these had been collected from various parts of the
world. Five strains isolated in the Netherlands in 1954 and 1955 were
added to this group. Another strain was received from P. R o i n e, Finland.
At our request H. S e e 1 i g e r, Gennany sent two strains representing the
subtypes 4a and 4b described by him. The 4a strain is the strain 5214 Type
IV of the "National Collection of Type Cultures" and the 4b strain is a
strain 1071/53 Preuss-Wuppertal isolated in Germany.
Table 9 gives a survey of the origin of the strains.

The strains were compared with the four types of the "National Collection
of Type Cultures", viz: strain 5349 (Type I); strain 5348 (Type II);
strain 5105 (Type III) and strain 5214 (Type IV), and also with strain
F4 — a strain received in 1950 as a Type IV strain from Miss R o b b i n s.
This F4 strain proved to be identical with the strain 1071/53 Preuss-
Wuppertal (4b) received from S e e 1 i g e r.

H-factors AB were present in 19 and H-factors ABC in 17 of the 36
strains sent by N y f e 1 d t.

The two strains received from Germany: the strain 1071/53 Preuss-
Wuppertal contained factors ABC; no useful H-antigen was obtainable
from the 5214 strain.

Examination of the 0-factors demonstrated that the strains with an H-
antigen formula ABC can be divided into five subtypes with different 0-
factors. Antiserum against each of these subtypes was prepared. The results
of the saturation reactions are summarized in the following Tables, which
include one typical representative of each subtype.

represented by strain 5349. Strain 5105 represents Type III strains. The
five different subtypes of Type IV are represented in the Tables by the
strains F4, No. 10, No. 14, 5214 and No. 21.

Not all antisera against Type IV strains give significant reactions with all Type IV
antigens. It is imposible to differentiate between the various types of Listeria mono-
cytogenes when working with Type IV antiserum chosen at random.

Antiserum against strains corresponding with strain F4.
antiserum strain F4 F4 F4 F4 F4 F4

Consequently strain F4 possesses at least two factors which are also present in strain

Scrum saturated with F4 and with No. 14 still possesses a factor which is also demon-
strable in antigen 5214 (Factor VII).

Table 2 .shows that the antigen of strain No. 10 contains no factor VI but docs
contain factor V.

The serum against strain No. 21 is completely saturated with strain No. 14 antigen.
Scrum saturated with strain F4 still gives a reaction with strain No. 14.
Strain No. 14 and strain No. 21 consequently have a factor in common, which may
be referred to as factor VIII.

The antiserum against strain No. 21 contains a factor which is removed from it by
all Type IV strains but not by Type I and Type III strains. This factor still aggluti-
nates the antigen of strain No. 10.

Although the factor V is not demonstrable in the antigen of strain No. 21 by aggluti-
nation, this factor might be included in the antiserum of strain No. 21.
Table 2 has hown that strain No. 21 contains factor VI.

Serum saturated with strain F4 (V, VI) still gave a reaction against antigen 10,14

Serum saturated with antigen No. 10 (V, VII) still gave a reaction against 14 and
5214.

Serum saturated with antigen 14 still gave a reaction against 10 and 5214.
In serum saturated wath strain F4, therefore, two different factors are still present.
Table 3 shows that 10 and 5214 have factor VII in common; this factor is not pre-
sent in strains 14, F4 and 21. Besides this factor antiserum 5214 still contains another
factor which it has in common with strain 14, and which is not present in strains
F4, 10 and 21. This factor may be called factor IX.
Therefore the formula for strain 5214 might be: (III), (V), VII, IX.

Table 2 has shown that antigen 14 is capable of complete saturation of the antiserum
strain F4; consequently strain No. 14 should contain the same factors as F4, viz:
V, VI.

Table 4 has shown that strain No. 14 has a factor in common with strain 21 in
addition to factor VI (i.e. factor VIII).

Table 5 has shown that strain No. 14 has a factor in common with strain 5214
(Factor IX).

Table 7 demonstrates that strain 5105 has no factors in common with the strains
of the Type IV group.

Saturation of this serum with strain 5349 (Type I) gives a reaction only with strains
of Type III. Since the strains of Type III are supposed to have the formula (III),
II, IV and those of Type I the formula I, II, (III), this factor must be factor IV.
The formula for strain 5105 is: (III), II, IV. AB.

Strain 5349 likewise proves to have no antigen in common with the strains of Type
IV. Strain 5349, I, II, (III) possesses an antigen which is not present in strain 5105
II, IV, (III) ; this must be factor I.
The formula for strain 5349 is: (III), I, II. AB.

No. 2
No. 3
No. 17
No. 28
No. 32
No. 38
No. 39
No. 40
No. 48
No. 50
No. 52
No. 53
No. 54
No. 55
No. 58
P. Roine
1688
1849
1998

No. 4
No. 11
No. 37
No. 10
No. 7
No. 19
No. 20
No. 22
No. 15
No. 49
No. 21
No. 14

I, II, (III)
I, II, (III)
I, II, (III)
I, II, (III)
I, II, (III)
I, II. (Ill)
I, II, (III)
I, II, (III)
I, II. (Ill)
I, II, (III)
I. II, (III)
I, II. (Ill)
I. II, (III)
I, II. (Ill)
I, II, (III)
I. II. (Ill)
I. II. (Ill)
I, II, (III)
I, II. (Ill)

(III), (V). VII, IX
(III), (V), VII, IX
(III), (V), vn, IX
(III), V, VI
(III), V, VI
(III), V, VI
(III), V, VI
(III), V, VI
(III), V, VI
(III), V, VI
(III), V, vn
(III), V, VII
(HI), V, VII
(III), V, VII
(III), (V), VI, VIII ■
(III), (V), VI, VIII
(III), (V), VI, VIII
(III), (V), VI, VIII
(III), (V), VI, VIII
(III), (V), VI, VIII
(III), (V), VI, VIII
(III), V, VI, VIII, IX

The formulae of the Type IV strains were developed on the basis of previous work

by Seeligcr (16), who made a subdivision of Type IV strains into Type IVa
and Type IVb.

It should be born in mind that the factor V of R o b b i n s & Griffin (8, 9) and
of Paterson (6) corresponds with the combination V, VI in the above formulae.
The Type IV strains examined can be subdivided and designated as follows:

If these symbols are inserted in Tables 2—8, it is found that the factors VI, VII,

Factor V, however does not regularly occur. In the antigen of strain No. 21 this
factor is not demonstrable, antiserum F4 cannot be completely saturated with antigen
21.

The antiserum against 21 contains a factor which is removed from it by all Type IV
strains but not by the Type I and Type III strains; this might be the factor V in the
antiserum.

On the other hand it could be presumed that the Type IV strains have yet another
factor in common, which is not present in Type I and Type III strains. If this pre-
sumption is correct, however then a reaction with all Type IV antigens should be
seen after saturation of antiserum Type IV with strains of Type I and Type III.
This is not the case, and it is therefore simplest to presume that strain No. 21 likewise
contains factor V, if only to such a small extent as not to be demonstrable in the
antigen.

The question may be raised whether factor V does in fact exist, or whether the
common factor III is involved here. Investigations made byRobbins & Griffin
(8, 9) have shown that factor III in the various strains varies in its response to heat;
in the case of immunisation of rabbits with stable antigens antibodies against this
factor develop irregularly. Yet the presumption that factor III and V are in reality
a common factor cannot be correct because there exists a common reaction between
the strains of Type I, III and IV. This reaction disappears following mutual satu-
ration. If F4 serum is saturated with No. 21 antigen, then a factor remains in the
serum. This factor however does not react with antigens of Type I and III, and
cannot be factor III. It is therefore probable that there are two factors, viz: One in
common with strains of Types I and III, and another which occurs in the strains
of Type IV.

Tables 2 and 3 show that factor V occurs in a slight degree in the antigens of strains
corresponding with 5214. In table 3 the 21 antigen is incapable of removing factor
V from the No. 10 antiserum.

Table 5 shows that the antiserum 5214 should posses factor V because saturation with
strain 21 still gives a reaction with the F4 strain, which is not the case after satu-
ration w"ith F4, 10 or 14.

Table 6 shows that the antiserum No. 14 contains only a slight amount of factor V,
which can be removed by antigen of the strain 21. The strains of Types I and III
do not remove this factor, and a reaction with strain No. 10 still takes place. The
strain 14 antiserum must therefore contain factor V, even if only in a small amount.
Not less than five different subtypes were distinguishable among the small number
of strains investigated. (22 belonging to Type IV). It seems probable that further
investigation on a larger scale will reveal several other subtypes in addition to these
five.

Subsequent investigation of 34 strains of Listeria monocytogenes Type IV isolated
in the Netherlands showed that 32 of these strains were of the IVb Type, 1 was of
the IVa Type and 1 of the IVc Type.

The number of strains investigated is too small to warrant conclusions on the basis
of Table 9 as regards the occurence of certain types in certain animal species or in
certain districts; these questions can only be solved by a more comprehensive inves-
tigation.

Serological investigations were made into the group Listeria monocytogenes strains
originating from various parts of the world. The investigations showed that Type IV
strains can be subdivided into at least five different subtypes, designated as follows:

The factors III en V may irregularly occur in the antigen and the antiserum.
Samenvatting:

Een serologisch onderzoek werd ingesteld naar stammen van Listeria monocytogenes,
afkomstig uit verschillende delen van de wereld.

Bij dit onderzoek bleek, dat het mogelijk is de stammen, die tot Type IV behoren
onder te verdelen in minstens 5 groepen.

De factoren III en V kunnen onregelmatig in het serum en in het antigeen voor-
komen.

Une analysé sérologique a été faite de souches de Listeria monocytogenes isolées dans
des diverses parties du monde.

Cette recherche a montré que c\'est possible de subdiviser les souches de Listéria
monocytogenes de Type IV en au moins 5 groupes différents.
Ces groupes peuvent être indiqués par les symboles suivants:

Les facteurs III et V ne se trouvent qu\'irrégulièrement dans le sérum et dans l\'anti-
gcne.

Eine serologische Untersuchung von Stämme der Listeria monocytogenes, isoliert in
verschiedenen Teile der Welt, ist angestellt worden.

Es zeigte sich, dass es möglich ist, die Stämme von Listeria monocytogenes Typ IV
in wenigstens 5 Gruppen zu unterteilen.

Die Faktoren III and V können unregelmässig im Serum und im Antigen vorhanden
sein.

3. MURRAY, E. G. D., WEBB, R. A. and SWANN, M. B. R., 1926, Journ. of
Path, and Bact. 29, 407.

5. JULIANELLE, L. A. and PONS, C. A. (1939) Proc. Soc. Exp. Biol, and
Med. 40, 364.

6. PATERSON, J. S. (1939) Journ. of Path, and Bact. 48, 25; (1940) Journ. of
Path, and Bact. 51, 427.

10. SEELIGER, H, und LINZENMEIER, G, (1953) Zeitschr, für Hygiene und
Infektionskrankheiten 136, 335.

Uit het Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten, Facuheit der
Diergeneeskunde, Utrecht. (Directeur: Prof. Dr. F. C. Kraneveld) en Het
Rijksinstituut voor de Volksgezondheid, Utrecht, Laboratorium voor
Zoönosen en Pathologische Anatomie (Hoofd: Dr. A. Clarenburg).

Nadat was aangetoond, dat Salmonellosis een der belangrijkste oorzaken
was van onder geïmporteerde runderen waargenomen ziekte- en sterf-
gevallen en in aansluiting daaraan tevens het bewijs was geleverd, dat
onder deze dieren, evenals onder geïmporteerde geiten, niet zelden Salmo-
nella-dragers voorkwamen^), lag het voor de hand om te controleren of
ook onder het autochthone vee Salmonella-dragers aanwezig waren. Hier-
toe kon in de tweede helft van 1955 worden overgegaan, waarbij meren-
deels gebruik werd gemaakt van dieren, die aan het abattoir ter slachting
waren aangeboden. Daarnaast was het mogelijk om enkele koppels varkens
te onderzoeken. De omstandigheden dwongen om de controle grotendeels
te beperken tot een onderzoek der darminhoud, waarvoor de materialen
verkregen werden, hetzij door afstrijken van enkele gedeelten van het
darmslijmvlies, dan wel door rectaal-tamponade. Gewerkt werd volgens
het in de eerste mededeling van deze reeks vermelde schema.
In totaal konden 179 slachtdieren in het onderzoek worden betrokken.
De daarbij verkregen resultaten zijn in Tabel I vastgelegd, terwijl de ge-
vonden Salmonella-typen in Tabel II zijn genoteerd.

Onder de onderzochte dieren was het aantal dragers aanzienlijk. De kans,
dat een deel der besmettingen zou berusten op een infectie door ingevoerde

dieren, is niet uitgesloten, aangezien niet zelden ter slachting ingevoerde
dieren aan de koppels op Aruba worden toegevoegd.
Wat betreft de varkens konden, behalve geslachte dieren, ook koppels
van enige bedrijven worden onderzocht. Op twee hiervan bleef — niette-
genstaande verrichte entingen tegen varkenspest — sterfte voorkomen. He-
morrhagische enterititis, „boutons" op de ileocaecaalklep en bloedingen
in nierbed en pyelum waren hierbij de meest voorkomende afwijkingen.
Op een der bedrijven werd één ziek dier nauwkeurig bacteriologisch
onderzocht, waarbij uit de organen en de darminhoud S. manhattan en
S. havana werden geïsoleerd (controle van in totaal 4 subculturen). Van
het andere bedrijf werden 7 varkens door middel van rectaaltamponadc
onderzocht, hetgeen leidde tot onderkenning van niet minder dan 6 dra-
gers. Van elke verkregen primaire kweek werden twee subculturen ge-
typeerd; 2x werd uitsluitend S. havana gevonden, 3x S. Oranienburg, terwijl
lx de combinatie S. newport en S. anatum werd vastgesteld.
Enkele varkens, die door dit bedrijf gekocht werden van de Gouverne-
ments Boerderij (zie verder), stierven alle binnen ongeveer een week,
\\yaarbij verschijnselen van hemorragische darmontsteking en polyarthri-
tis op de voorgrond traden. Een der cadavers kon bacteriologisch worden
gecontroleerd, waarbij uit de darminhoud S. Oranienburg en uit het vocht
van de aangetaste gewrichten S. anatum werd verkregen (typering van
slechts één subcultuur).

Dat bij het tweede koppel meer typen werden gevonden dan bij het eerste,
kan wellicht verklaard worden door de wijze van voeding. Terwijl namelijk
op het eerste bedrijf in hoofdzaak afval van een bakkerij als voedsel werd
benut, kregen de dieren op het tweede voornamelijk slachtafval van het
abattoir. Onder deze groep was het percentage Salmonella-dragers zeer
hoog, zodat een voedselinfectie, door slachtafval, voor de hand lag. Dit vindt
bovendien steun in de resultaten, welke verkregen werden op de Gouver-
nements Boerderij, waarvan de volwassen melkkoeien en varkens, resp.
6 en 15 stuks, doormiddel van rectaaltamponadc werden gecontroleerd en
waarbij het gehele onderzoek negatief uitviel. Dat hierin geen bewijs is te
zien, dat het desbetreffende bedrijf geheel vrij van Salmonella zou zijn,
spreekt vanzelf (trouwens bij een varken, dat ter slachting werd aangebo-
den, kon uit de darminhoud S. manhattan worden gekweekt), doch zeker is
de frequentie van het voorkomen van Salmonella hier aanmerkelijk lager
dan op het bedrijf, waar de dieren met slachtafval werden gevoederd. Hier-
bij kan worden aangetekend, dat voor de runderen \\ an de Gouvernements
Boerderij gedurende 3 ä 4 maanden steeds volop gras ter beschikking stond,
terwijl in de droge tijd geënsileerde „kleine maïs", gecombineerd met uit
Nederland geïmporteerd krachtvoer, werd verstrekt. De varkens kregen
Nederlands varkensmeel, aangevuld met een hoeveelheid ensilage.
Om smetstofverspreiding door slachtafval zoveel mogelijk te voorkomen
is het ten zeerste gewenst om dit voor varkensvoeder vrij te geven materiaal
tevoren aan een dusdanige behandeling te onderwerpen, dat de daarin
aanwezige kiemen worden gedood.

Het resultaat van het onderzoek betreffende de typering der geïsoleerde
Salmonella-stammen is samengevat in Tabel H, waaruit moge blijken,
dat bij autochthone schapen, geiten en varkens diverse Salmonella-typen
werden gevonden.

At slaughtering — Beim Schlachten — Abattoir — Matadero
At farms — Auf dem Hof — Exploitation — Hacienda

At slaughtering and at farms — Beim Schlachten und auf dem Hof — Abattoir
et exploitation — Matadero y hacienda

IV. ENIGE GEGEVENS OVER HET VOORKOMEN VAN
SALMONELLA-DRAGERS BIJ HONDEN EN KATTEN.

Naast geiten, schapen en varkens konden in het onderzoek naar het voor-
komen van Salmonella-dragers onder de huisdieren op Aruba, ook honden
en katten worden betrokken. Dit kon in verband met andere werkzaam-
heden slechts op bescheiden schaal geschieden, terwijl ook het aantal te
controleren subkweken \\ an de op selectiefplaten gegroeide kolonies diende
te worden beperkt. Desniettegenstaande komt een vermelding der verza-
melde gegevens gewenst voor, aangezien hierover tot heden voor Aruba
niets bekend is.

Afhankelijk van de omstandigheden werden hetzij afstrijken van darm-
slijmvlies, dan wel door rectaaltamponade verkregen materialen, voor
onderzoek gebruikt. De kweek geschiedde volgens de in de vorige aflevering
vermelde methode.

Hoewel slechts een gering aantal dieren kon worden gecontroleerd, zijn
deze desniettemin in 4 duidelijk omschreven groepen in te delen, indien als
basis hiervoor contact met het abattoir en dus de mogelijkheid van het op-
nemen van besmet voedsel wordt genomen.

Hij de eerste groep ging het om 9 honden en 8 katten van verschillende
eigenaren, welke dieren om een of andere reden ter behandeling werden
aangeboden. Uit 3 honden en 1 kat kon Salmonella worden geïsoleerd.
De tweede groep bestond uit 4 jonge katten uit twee nesten, die aan een

besmettelijke ziekte lijdende waren en door de eigenaren — zonder resul-
taat overigens — met aureomycine waren behandeld. Vermoedelijk was
hierbij de bekende „katteziekte" (enteritis pseudomembranosa infectiosa)
in het spel; hierop wezen althans de afwijkingen, welke bij \'de sectie
werden gevonden.

Uit alle vier dieren kon Salmonella worden geïsoleerd,
üe dieren van groep III, 6 honden en 2 katten, waren „zwervers", die —
azend op slachtafval — geregeld het terrein van het abattoir bezochten.
Zij werden tijdens hun strooptochten doodgeschoten. Bij 3 honden en 1
kat viel het onderzoek op Salmonella positief uit.

Groep IV omvatte: a) 3 honden uit de voorraad proefdieren, welke op
het abattoir werd aangehouden en waarvan het voedsel voornamelijk uit
slachtafval bestond en b) één der katten van het slachthuis, die vrij rond-
liep en grotendeels in eigen onderhoud voorzag. Uit alle vier dieren werd
Salmonella gekweekt.

Een overzicht der resultaten is in Tabel I gegeven, waarin tevens de ge-
vonden typen zijn vermeld. Speciale aandacht verdient hierbij de „abat-
toir-kat". Dit dier werd drie maal rectaal getamponneerd, hetgeen 3 maal
Salmonella-culturen leverde. Hiervan werden 11 subkweken getypeerd,
waaronder niet minder dan 5 typen aanwezig bleken.

Dat bij honden en katten op Aruba frequent Salmonella-dragers voor-
komen, staat door dit onderzoek wel vast.

Het feit, dat geen der dieren, die met slachtafval waren gevoed, vrij van
Salmonella bleek en dat deze alleen reeds bij eenvoudig onderzoek als
dragers konden worden onderkend, vormt een sterke aanwijzing voor een
besmetting door slachtafval.

Gezien het gevaar, dat hieraan uit een oogpunt van volksgezondheid ver-
bonden kan zijn, verdient het steriliseren van slachtafval en het afsluiten
van het abattoir door middel van een deugdelijke omheining aanbeveling.
Evenals dit in voorgaande mededelingen geschiedde, zijn de resultaten van
het bacteriologisch Salmonella-onderzoek, gegroepeerd naar typen, in Tabel
II vastgelegd.

Salmonella types isolated from dogs and cats in Aruba.
Bei Hunden und Katzen auf Aruba isolierte Salmonella-Typen.
Types de Salmonella isolés de chiens et chats à Aruba.
Tipos de Salmonella aislados de perros - gatos en Aruba.

Salmonella types — Salmonella-Typen — Types de Salmonella — Tipos de
Salmonella

Bij een oriënterend onderzoek werden bij op Aruba aanwezige inheemse schapen,
geiten en varkens de in Tabel II vermelde Salmonella-typen gevonden.
Bij een onderzoek naar het voorkomen van Salmonella-dragers onder honden en
katten op Aruba werden 16 van 33 dieren besmet gevonden. Negen verschillende
Salmonella-typen konden worden onderkend (Tabel III). Het onderzoek leverde een
sterke aanwijzing, dat in slachtafval een ernstige bron van infectie is gelegen.

The Salmonella types presented in Table II were found in the course of check for
evidence of the condition among indigenous sheep, goats and pigs on Aruba.
An investigation into the incidence of Salmonella carriers among the dogs and cats
of Aruba showed that 16 out of 33 animals were infected. Nine different types of
Salmonella were distinguished (Table III). The investigation revealed suggesting that
slaughterhouse offals constitute a serious source of infection.

heimischen Schafen, Ziegen und Schweinen die in Tabelle II erwähnten Salmonella-
Typen gefunden.

Bei einer Untersuchung nach dem Auftreten von Salmonella-Trägern unter Hunden
und Katzen auf Aruba wurde festgestellt, dass 16 von den 33 Tieren infiziert waren.
Es konnten neun verschiedene Salmonella-Typen erkannt werden (Tabelle III). Bei
der Untersuchung ergab sich eine starke Anweisung, dass Schlachtabfälle einen ge-
fährlichen Infektionsherd bilden.

Une enquête conduite à titre d\'orientation a permis de découvrir chez les moutons,
chèvres et porcs autochtones, les types de Salmonella indiqués à la table II.
Une enquête destinée à découvrir la présence de Salmonella chez des chiens et chats
d\'Aruba, a permis de constater 16 cas de bêtes contaminées parmi les 33 examinées.
Neuf types différents de Salmonella ont pu être discriminés (table III). Les recherches
ont montré très distinctement que les déchets d\'abattoir forment une source d\'infection
sérieuse.

En una investigaciön de orientaciôn se descubrieron en carneros, cabras y cerdos
autôctonos existentes en Aruba, los tipos de Salmonella indicados en la tabla II.
La investigaciön relativa a la presencia de Salmonella en perros y gatos de .Aruba,
permitio descubrir 16 animales contaminados entre los 33 examinados. Neuve tipos
distintos de Salmonella pudieron discriminarse (tabla III). La investigaciön permitiö
comprobar insistenternente que los desperdicios de rnatadero constituyen un foco
severo de infectiön.

Gaarne betuigen wij onze dank aan Mejuffrouw L. M. van Noorle Jansen, med.
analyste bij het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid, Utrecht, voor de vele en
belangrijke werkzaamheden tijdens deze onderzoekingen verricht.

Bang, bevreesd worden, zich terugtrekken, in zijn schulp kruipen. De onderstelling is,
dat men door het eten van haas of hazevlees eigenschappen van de haas (in dit geval
bloheid, lafhartigheid) in zich opneemt. Zo zegt men van ongedurige, woelige knapen,
dat zij paardevlees gegeten hebben; het paard is, gelijk men weet, een zeer zenuw-
achtig dier. De Fransen zeggen evenzo: il a mangé de la biche blanche, van iemand
die altijd in beweging is „par allusion a l\'humeur errante et vagebonde de la biche".
Achillis at leeuwenmerg, en thans nog gebruiken in sommige plaatsen van Grieken-
land de bruid en bruidegom een duif of een haan; de eerste is het symbool der ver-
liefdheid, de tweede dat der mannelijkheid. Vergelijk in Zuidnederlands dialect: hij
heeft van \'nen vos (of vossepoten, vossesteerten) gegeten, d.i. hij is slim.

Het is zeer schadelijk na wijn melk te drinken. Een oude, op practische ervaring
berustende gezondheidsregel; vermeld bij Goedthals (anno 1568) en bij De Brune
in de vorm „Wijn op melck is goed voor elck; Maer melck op wijn, dat is fenijn".

Onlangs werd ik in consult geroepen bij een paard van Belgisch ras, oud 4 jaar en
8 maanden drachtig, hetwelk volgens de anamnese tijdens het werk zo nu en dan
zou neervallen, soms enkele keren per dag, dan weer in een gehele week geheel niet.
Op 15 maart nu werd dit dier mij gedemonstreerd. Pols, temperatuur, eetlust waren
vóór het onderzoek normaal. Het dier had \'s morgens (9.00 uur) reeds een val ge-
maakt en was toen op stal gezet. De demonstratie had plaats te 14.00 uur. Het dier
v/erd aangespannen voor een belaste slede. Na ± 5 meter matig trekken viel het
paard zijdelings neer, maar stond ogenblikkelijk weer op, zonder dat bewustzijns-
onderbreking was opgetreden. Hartfrequentie en eetlust waren ook na deze gebeur-
tenis normaal. Cornage, evenals hartblok, is uitgesloten.

Het antwoord op deze vraag kunnen wij moeilijk geven, zonder het paard te hebben
onderzocht.

Het zou kunnen zijn, dat het paard een stoornis heeft in het centrale zenuwstelsel,
hoewel het vreemd is, dat er dan geen andere verschijnselen te vinden zijn.
De vraagsteller meent, dat hartblok uitgesloten is. Het ziektebeeld wijst er echter
wèl op. Zonder nader onderzoek is ook dit niet uit te maken.

Op de Zuidhollandse eilanden komt onder jonge lammeren een ziekte sporadisch voor,
die overeenkomst vertoont met de in de U.S.A. beschreven „stiff lamb disease".
Komt deze ziekte ook elders in Nederland voor, en wat is hier te lande de aange-
wezen therapie?

Onder „stiff lamb disease" wordt in de Verenigde Staten van Noord-Amerika een
ziekte verstaan die veroorzaakt wordt door een Vitamine E.-deficiëntie.
De ziekte treedt op bij jonge lammeren, die nog bij de moeder zuigen. Eerst krijgen
de lammeren een stijve gang, ze zijn snel vermoeid en liggen veel. De eetlust is eerst
nog goed, later wordt deze slechter; de lammeren kunnen niet meer staan en gaan
dood.

In de spieren komen grijswitte haarden voor, die macroscopisch te zien zijn. Onder
het endocard zijn ook dergelijke laesies te zien.

Microscopisch is te zien, dat de spiervfzelen gedegenereerd zijn, waarbij fibreus
weefsel is gevormd. Er is weinig cel-infiltratie, hoogstens zijn er wat monocyten.
Chemisch zou er meer calciumfosfaat in de aangetaste plaatsen aanwezig zijn.
Bij lammeren van schapen die gevoerd worden met alfalfahooi en bonenpiksel komt
de ziekte meer voor dan bij de lammeren van schapen, die grashooi krijgen en
bijgevoerd worden met gerst en haver enz.

Onderzoekers van de Cornell University hebben aangetoond dat de melk van de
moeders van aangetaste lammeren een laag tocoferol-gehalte had.
Het bijvoeren van tocoferol aan de moeders had geen invloed op het voorkómen
van de ziekte bij de lammeren.

Vreemd is het dat de rantsoenen met alfalfa niet minder tocoferol bevatten dan de
rantsoenen met grashooi.

Toch hadden de schapen in de koppels gevoerd met alfalfa en bonen een lager toco-
ferol-gehalte in de melk.

Mogelijk speelt de vorm waarin het tocoferol in het voeder aanwezig is een rol,
n.1. het alpha, bèta, gamma of delta tocoferol.

Zoals stellig ook de bedoeling der redactie van ons Tijdschrift is, trekt de rubriek
„Vraag en Antwoord" de belangstelling, die deze rubriek voor de praktijk verdient.
Naar aanleiding van het antwoord op vraag no. 4 {T.v.D. 15-4-\'57, pag. 276), zou ik
echter graag een opmerking willen maken, die als opbouwende critiek bedoeld is.
Het antwoord vind ik n.1. wat vaag en zwak. Er wordt met het overvloedig gebruik
van het woord „kan" te veel ruimte gelaten. Volgens ervaren paardenpractici geeft
de oestrus der merie persé diarree bij het veulen, zodat normaal het veulen op om-
streeks de 9e dag na de partus diarree zal vertonen. Wanneer deze diarree niet op-
treedt maakt men zich zelfs ongerust daar het veulen dan mogelijk koorts heeft.
Wellicht is dit iets overdreven, maar benadert het toch meer de praktijk.
In Uw antwoord staat: Het is dus mogelijk, dat het jonggeboren dier met zijn nog
zo labiele maag-darmstelsel op die veranderingen met diarree reageert.
Hierbij zou dan aanvullend gezegd kunnen worden, dat het inderdaad ook normaliter
optreedt. Of is dit vol.gens U niet het geval?

Inzender ziet bij zijn opmerking over de redactie van het antwoord over het hoofd,
dat de vraag óók in de „kan"-vorm werd gesteld. Dit is een bewijs, dat ook deze
vragende collega voorzichtig tast naar een antwoord op het gegeven probleem. Als
het voor hem zo evident was geweest zou nimmer de vraag zijn gerezen.
Bovendien zal inzender in zijn praktijk bemerken, dat er in de diergeneeskunde veel
mogelijkheden zijn, die niet met zekerheid te voorspellen zijn, zodat voorzichtigheid
bij het stellen van een mening geboden is. Overigens is het vóórkomen van diarree
bij het veulen niet alleen tijdens de eerste, maar ook tijdens elke volgende oestrus —
de oorspronkelijke vraagstelling ging over het geheel en niet over de eerste oestrus —
streeksgewijs verschillend: de ervaring van een collega, die jarenlang in een groot ge-
bied met zeer veel koudbloed-fokkerij heeft gepraktiseerd, is, dat 20—30% van de
veulens in bedoelde tijd diarree heeft; een ervaren collega in een andere streek van
ons land vindt 80% het juiste cijfer, terwijl de inzender „persé" schrijft.
Het woordje „kan" is dus in feite niet misplaatst en van een normaliter optreden van
diarree mag niet worden gesproken.

Een flinke diarree zal eerder een reden tot ongerustheid kunnen zijn dan het uit-
blijven ervan: een „mogelijk" aanwezige koorts zal op een meer typische wijze door
het jonge dier worden gedemonstreerd dan alleen door het uitblijven van diarree.

Eigenlijk in plaats van het geld dat men vordert of te vorderen heeft, eieren, d.i.
naar de vroegere opvattingen en toestanden, dingen van weinig waarde, kiezen; bij
uitbreiding: zich met minder tevreden stellen dan men aanvankelijk eiste, om althans
iets te krijgen. De schaarste van het geld was in Friesland onder Karei V zo groot,
dat men hierin voorzag door met eieren te betalen; 32 eieren golden een stuiver. Het
wassen van de hoofddoeken der rijke boerinnen kostte één ei.

In het Engels betekent „to take eggs for (one\'s) money" een slechte ruil doen; ver-
gelijk: für alte Schuld nimmt man auch Bohnen- (of Hafer) stroh; Kleingeld nehmen;
Frans: d\'un mauvais débiteur et payeur prends paille et foin pour ton labeur.

Weitere Ergebnisse über die Operation zur Flugverminderung beim Zoo- und Park-
geflügel. E. Tratnig-Frankl. Wien. Tierärztl. Monatssrhr., Jhrg. 43, IQ.\'ifi,
Heft 12, S. 814—818.

Het amputeren van de vleugel in het carpaalgewricht, luxatie van het elleboog-
gewricht, neurectomie van de N. Radialis, brengen veelal niet het gewenste resultaat
of geven de dieren een zeer geschonden aanblik.

Daarom wordt een methode beschreven, waarbij distaal van het carpaalgewricht het
metacarpale gedeelte wordt weggenomen.

De duimvleugel, die bij diverse siervogels grote veren draagt, wordt gespaard en be-
dekt de amputatiestomp, zodat het uiterlijk van de vogels niet geleden heeft.
Bij hoenderachtigen is het metacarpale deel te slecht ontwikkeld en daarom vermin-
dert amputatie het vliegvermogen onvoldoende.

S. E. T r O u g h t o n, G. N. G o u 1 d en J. A. A n d e r s O n. The Veterinary Record,

Chloorpromazine (largactil, megaphen) is een phenothiazine-derivaat en is verwant
aan phenargan.

Het wordt gebruikt in de anesthesie en phychiatrie wegens zijn depressieve werking
op de middenhersenen (braak- en warmtecentrum), op het centrale zenuwstelsel, met
inbegrip van het autonome zenuwstelsel en op de hypofysis.

De antishockwerking berust op een vaso-dilatatorische werking, waardoor anoxemie
wordt voorkomen.

,Ms contra-indicaties gelden depressietoestanden van o.a. de hersenen, (ook wanneer
dit tengevolge van andere anesthetica is) en lever- en longaandoeningen.
In de kliniek wordt gebruik gemaakt van de sedatieve werking; excitatie en aan de
andere kant suf zijn, treden niet op.

Als indicaties gelden dus epileptiforme aanvallen, jeuk, pijn, hysterie en angst-
neurose bij pseudo-graviditeit en oestrus.

Als dosering bij deze toestanden geldt 4 mg./kg per os en 2.5 mg./kg intramusculair
of intraveneus.

•Ms premedicatie bij anesthesie kan largartil gebruikt worden bij oude dieren,
koortsende dieren, bij dieren met toxische verschijnselen, met verschijnselen van de
schildklier en bij geëxciteerde dieren.

Zijn invloed op spierverslapping op slijmafscheiding en op excitatie tijdens het ont-
waken, is zeer gunstig.

Het kan intraveneus of intramusculair voor dit doel worden toegediend; na de
laatste wijze van toedienen moet 40 minuten gewacht worden met toedienen van
het anestheticum.

Van de barbituraten is slechts 40% nodig na het toedienen van largactil; van de gas-
vormige nog minder, (andere gegevens in de literatuur bevestigen deze mening
niet. ref.).

Als dosering geldt 2.5 mg./kg; ook als inleiding voor locale anesthesie is het goed
te gebruiken.

Dit middel kan dus van belang zijn zowel in de grote als kleine huisdierpaktijk.

Beitrage zum Studium des Milchentzuges beim Rind. G. Blau. Züchtungskunde 28
(1956) 8 (sept.), 346-370.

In een vorig artikel (waarvan een referaat werd opgenomen in het T.v.D. van
15 jan. \'57 op pag 58) toonde Blau aan, dat er een positieve correlatie bestaat tussen
de melksnelheid en het vetgehalte van de gewonnen melk als de dieren met de
machine werden gemolken. Hij heeft echter ook soortgelijke proeven uitgevoerd waar-
bij de koeien door een prima ervaren handmelker werden gemolken. In de eerste
plaats molk hij daartoe 5 koeien de ene dag beide keren vlot (d.w.z. binnen 10 min.,
gem. in 8 min. 48 sec.), de andere dag langzaam (d.w.z. binnen 13 min., gcm. 12
min. 36 sec.). Als de koeien snel gemolken werden, gaven ze 0,2 kg melk, 26 gram
vet en 0,36% vet meer. Vergeleek men de tweede vlotte melking met de tweede
langzame melking, omdat het mogelijk was, dat bij de eerste vlotte melking nog wat
extra melk en vet verkregen zou kunnen worden, die bij de voorafgaande langzame
melking in de uier was achtergebleven, dan bedroeg bij vlot melken de meer-
produktie toch nog 0,08 kg melk, 15 gram vet en 0,22% vet.

Ook als men de melksnelheid niet om de andere dag maar om de drie dagen wisselde,
bleek duidelijk dat de melkhoeveelheid en vooral ook het vetgehalte bij vlot hand-
melken aanzienlijk hoger was (resp. 3,49 en 3,74%). Werd zeer langzaam gemolken
(binnen 20 minuten, gem. 18 min. 17 sec.), dan was de .gemiddelde produktie 1,02
kg melk, 53 gram vet en 0,25% vet lager dan bij gewoon vlot melken. Hier blijkt
dus duidelijk dat in dit geval de nadelige invloed van het ontbreken van de Oxy-
tocine in het bloed aan het einde der melking zijn nadelige invloed op de melk-
hoeveelheid gaat uitoefenen; de vetgehalte-verlaging is er niet groter door geworden.
Nu is het een bekend feit, dat e\'r vrij grote dagelijkse schommelingen in het vet-
gehalte der melk bij individuele koeien kunnen voorkomen. Na het voorafgaande
zou men geneigd zijn deze althans voor een deel aan de variatie in de melksnelheid
toe te schrijven.

Een onderzoek naar het verschil in melksnelheid tussen machinaal en handmelken
leidde, zoals trouwens te verwachten was, tot de conclusie, dat dit sterk afhankelijk
is van de grootte der produktie, de grootte van de spenen en de meer of mindere
taaimelksheid. Naarmate de tepels kleiner zijn en de dieren taaier zijn te melken,
komt de machine meer in het voordeel. Bij de groep van 13 dieren, die gem. 6,9 kg
melk gaven, waren er 2 die sneller met de hand gemolken konden worden. De ge-
middelde melksnelheid bij machinaal melken bedroeg 1,38 kg melk per min., bij
handmelken 1,062 kg. Machinaal melken gaf dus gemiddeld een 30% hogere melk-
snelheid. Het is jammer dat Blau geen cijfers geeft over het vet.gehalte van machi-
naal en met de hand gewonnen melk. Dan zou namelijk gebleken zijn of het ver-
moeden dat na het voorgaande onderzoek rijst, n.1. dat in machinaal gemolken melk
dus meer vet moet zitten dan in melk van koeien, die met de hand worden ge-
molken, juist is. DE GROOT

In Zuid-Afrika heeft men ontdekt, dat het autochtone Drakenbergenras, dat bijna
en ± 9 kg melk per dag, produceert het ook nog een goede kwaliteit vlees.
Dit ras kan ook onder semi-intensieve omstandigheden gehouden worden en leent
uitgestorven was, uitstekende kwaliteiten bezit. Naast vroegrijpheid, vruchtbaarheid
zich uitstekend voor de produktie van „baby-beef.

Na de „Santa Gertrudis", ontstaan uit een kruising van de Shorthorn met de Brah-
man (in Amerika noemt men hun Zebu\'s Brahmans), is nu ook de „Brangus" als
nieuw ras erkend. Het is ontstaan uit de kruising van de Brahman met de Aberdeen
Angus. Het zou de geschiktheid voor tropische omstandigheden combineren met de
goede slachtrund kwaliteiten van de Aberdeen Angus.

Op de Santa Gertrudis heeft dit nieuwe ras voor, dat het ongehorend is. Dit is een
voordeel, omdat door horenstoten dikwijls waardevolle vleespartijen beschadigd wor-
den.

Noord-Rhodesië bezit een bank, waarvan ,men geen geld, maar levende runderen kan
lenen.

Deze bank heeft een kapitaal van 2000 jonge koeien, die gedurende 5 jaren geleend
kunnen worden. De rente wordt betaald in kalveren. Wanneer een boer 50 jonge
koeien „leent", moet hij na 5 jaar 50 stuks terugbetalen -f 5 dieren als interest.
(In Indonesië werd voor de oorlog dit systeem reeds op grote schaal toegepast. Ref.)

In het Britse Lagerhuis werd door Mr. Heathcoat Amory, Minister van Landbouw,
verklaard dat in 1956 wegens mond- en klauwzeer 10.547 runderen, 13.123 schapen,
4.793 varkens en 42 geiten geslacht moesten worden.
Dit kostte de Regering ruim 8 miljoen gulden.

Van de 32 primaire uitbraken konden 17 d.i. 53% teruggevoerd worden op uit Zd.-
Amerika ingevoerd bevroren of gekoeld vlees en 9, d.i. 28% op invoer uit Europa,
waarschijnlijk door trekvogels. In 6 gevallen kon de oorsprong der uitbraken niet
opgespoord worden.

Engelse veehouders voelen zich bedreigd door de sterk toenemende invoer van rund-
vlees uit Argentinië, Australië en Nieuw-Zeeland, dat in doorsnee van betere kwali-
teit is dan het in Engeland geproduceerde vlees.

Men begint te beseffen, dat om de kwaliteit der slachtdieren te verbeteren, het
nodig is minder aandacht te besteden aan de traditionele exterieurskeuring en over
te gaan op de beoordeling van geslachte dieren.

Dr. Mc.Meekan uit Nieuw-Zeeland zegt, dat alleen op het hakblok van de slager de
kwaliteit van een slachtrund uitgemaakt kan worden.

In Nieuw-Zeeland bleek n.1. dat er een groot verschil bestond tussen de waardering
bij de levende keuring en die na de dood.

The Farmers Weekly, 4-1-1957, pag. 25.
Melkproduktie en melkkwaliteit bij merries.

Onderzocht werden 12 warmbloedmcrries, 30 koudbloedmerries en 3 ponniemerries.
De dagelijkse melkproductie schommelde bij het koudbloed tussen 11.1 en 24 kg, bij
het warmbloed tussen 14.5 en 21.3 kg en bij de ponnies tussen 6.5 en 13.3 kg.
Het vetgehalte bewoog zich tussen 1.3 en 2.6%.

Met de import van een grote zending „Polled" Herefords uit Amerika hebben ook
de Australische fokkers van Herefords moeten toegeven, dat een modern vleesrund
ongehorend is.

Den Vollmotorisierungs-Anhangern.
Det Gott, der Pferde wachsen Hess,
der wollte keine Trecker.
Er schickt den Bauern zum Verdriess
im Herbst schlechtes Wetter.
Drum gab er ihnen Feuchtigkeit
und Dreck aus lehmiger Erde,
dass sie beherzigen alle Zeit:

Het beste melkveeras in Spanje is het Fries-Hollands ras, dat in 2 richtingen wordt
gefokt n.1.:

2. een richting, die gekenmerkt is door een groot aanpassingsvermogen, zelfs bij
gebrekkige voeding.

Door de K.I. Vereniging in de Alblasserwaard werd naar aanleiding van geruchten,
dat de dochters van Amarilla Anna\'s Diamant taaimelks zouden zijn, een onderzoek
ingesteld naar het melken van dochters en hun moeders.

Hierbij bleek, dat in 16 gevallen de dochters beter molken dan de moeders, in 42
gevallen even goed en 75 malen slechter dan de moeders.

Geconcludeerd wordt dan ook, dat taaimelksheid bij de dochters vrij veel voorkomt,
het op erfelijkheid berust en met de toekenning van een premie hier rekening mee
gehouden moet worden.

Dr. W. E. Petersen vond bij een proef met 62 koeien, dat naarmate een koe minder
goed uitgemolken wordt, de produktie afneemt.

De mate waarin een koe uitgemolken wordt, wordt bepaald door de erfelijke aanleg
en de melker.

In Duitsland werd bij roodbonte koeien in 1955 aangetoond, dat de gemiddelde pro-
duktie van dieren, die van tijd tot tijd voor trckdiensten werden gebruikt 377 kg
melk en 16 kg vet minder was dan bij koeien die alleen voor de melkproduktie werden
benut.

Op bedrijven waar een tractor aangeschaft werd, bedroeg de gemiddelde produktie
voor de mechanisatie 2784 kg melk met 4.02% vet en 112 kg vet en daarna 3342 kg
melk met 4,87% vet en 136 kg vet. Een verschil dus van 559 kg melk en 25 kg vet.

Voor het Stamboek van Westfalen werd besloten, dat uit Nederland ingevoerde
vrouwelijke runderen vanaf 1 oktober 1956 nog slechts in het stamboek opgenomen
kunnen worden wanneer hun voorouders in 3 generaties minstens 5000 kg melk met
4% vet hebben gegeven.

Enkele jaren geleden namen veehouders in 2 verschillende dorpen in Denemarken
het initiatief tot het bouwen van een gemeenschappelijke stal voor hun melkvee.
Dezer dagen is een nieuwe stal gebouwd voor 8 boeren in het plaatsje Hörve. Hun

stallen waren oud en ondoelmatig en konden slechts met grote kosten worden ver-
bouwd.

De voor 80 dieren bedoelde stal is 65 meter lang en 20 meter breed; het vee staat
er in 4 rijen. Er is een bietenlokaal aangebouwd van 10 bij 20 meter, waarin de ge-
hele wintervoorraad kan worden geborgen. Door middel van een transportband wor-
den de bieten in de stal gebracht. Verder staan er vier grote silo\'s naast dc stal en
zijn er vier gierkelders.

De afvoer van de mest is halfautomatisch; uit de vier groepen wordt de mest op
een transportband geschoven, die dwars op de stalrichting loopt. De mest komt in
een kelder, waar zij met gier wordt vermengd en daarna via een pomp in een andere
kelder wordt gebracht.

Na uitvoerige beschouwingen over de resultaten van de open loopstal, besloten de
8 boeren daarvan af te zien.

In de plaats daarvan heeft men dus het type groepstal gebouwd, waarin de dieren
het gehele jaar verblijven. Per dag worden de koeien 2 tot 3 uur los gelaten op een
perceel weiland van 14 ha, dat bij de stal ligt. Men was o.a. van mening, dat het in-
dividueel voeren en het zo rationeel mogelijk benutten van het voorradige ruwvoeder
alleen op deze wijze mogelijk waren.

Elke boer zorgt ervoor, dat het benodigde voer voor zijn koeien er komt. Het komt
erop neer dat hij zijn ruwvoeder als het ware aan de gemeenschappelijke stal ver-
koopt. Het wordt daar gewogen en op voederwaarde onderzocht. De voeding van
de koeien vindt plaats in overleg met de voorlichtingsdienst. De besparing aan ar-
beid wordt verkregen doordat de gehele veestapel van 8 boeren door twee man ge-
voerd, verzorgd en gemolken wordt, terwijl anders ieder der 8 bedrijven, daarvoor
een man nodig had. Dat bespaart dus 6 arbeidskrachten. Boer en boerin kunnen de
vrijgekomen tijd anders besteden.

De leeggekomen stallen op de boerderijen worden gebruikt voor het opbergen van
werktuigen en machines en voor de uitbreiding van de varkens- en pluimveehouderij.
Op deze manier bevordert de gemeenschappelijke stalling dus de intensivering van
het bedrijf.

Gemeenschappelijke melkveestallen in Denemarken? Veevoeding 7 (1956) 1 (juli) 12.

Naar aanleiding van het verschil in opvatting tussen W. Gottwald, die het erfelijk
bepaald zijn van deze afwijking beklemtoont en A. Klafki, volgens wie uitwendige
omstandigheden veelal de oorzaak zijn, meent Prof. Dr. H. Fischer uit Bogor, Indo-
nesië, dat beide onderzoekers gelijk hebben.

Volgens hem komen dus tussenklauwzweren voor, waarvan het ontstaan in belangrijke
mate erfelijk bepaald is en andere, die zuiver door omgevingsinvloeden zijn ontstaan.
Aan dc zweer zelf kan men niet zien met welke categorie men te maken heeft. Daar-
voor is onderzoek van verwanten nodig.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

In verband met de invoering van de wet op de uitoefening van de diergeneeskunst,
zal het dit jaar niet mogelijk zijn oudste jaars studenten in te schakelen bij de
vakantiewaarneming.

Omdat het aantal beschikbare jonge dierenartsen nog beslist onvoldoende zal zijn
om aan alle aanvragen te kunnen voldoen, wordt de dierenartsen dringend geadviseerd
om te trachten met buurtcollegae tot overeenstemming te geraken over wederzijdse
praktijkwaarneming. Bovendien zulen de vakanties zoveel mogelijk moeten worden
gespreid over de maanden juni tot en met september.

De dierenartsen, die niet op de hulp van burutcollegae kunnen rekenen, wordt ver-
zocht hun vakantie vroegtijdig vast te stellen en daarvan uiterlijk 1 juni a.s. mede-
deling te doen aan het bureau van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Aan deze aflevering is als losse bijlage het programma van de a.s. Veterinaire Week
toegevoegd.

Voor het geval dit op de verzendafdeling verzuimd mocht zijn, kan bij het bureau
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde alsnog een exemplaar worden aange-
vraagd.

.\\lleen het uitstekend verzorgde, uitvoerige en veelzijdig samengestelde programma
voorspelt nu al een geslaagde Veterinaire Week.

Een opwekking van de zijde van de Maatschappij voor Diergeneeskunde aan de
dierenartsen om zich voor deze interessante studiedagen te laten inschrijven is dan
ook eigenlijk overbodig.

De commissie, die het eigenlijk programma heeft voorbereid heeft er naar gestreefd
de beoefenaar op bijna ieder terrein van de diergeneeskundige wetenschap iets te
bieden, hetzij in de vorm van korte rapporten, hetzij als demonstratie.
Het „feestcomité" heeft voor een aantrekkelijke, maar niet overladen omlijsting van
het programma gezorgd.

Met opzet is de donderdagavond vrij gehouden; vele collegae zulen op eigen gelegen-
heid in of buiten de stad willen dineren.

Vrijdagavond echter zal het een groot opgezette reünie van dierenartsen met hun

Tenslotte zij vermeld, dat voor de dames op vrijdag een prachtige tocht door het hart
van Nederland is voorbereid.

Het damescomité, waaraan inmiddels Mevrouw J. Hendrikse te Utrecht is toegevoegd,
heeft een niet al te zware, maar zeer interessante autotocht ontworpen, die voor de
meesten niet bekend zal zijn.

Deze belangrijkste diergeneeskundige gebeurtenis is al vroegtijdig en bij herhaling

De meeste dierenartsen hebben dus al eerder in principe kunnen besluiten, of zij al
of niet meedoen.

Het heeft dan ook totaal geen zin het deelnemingsformulier nog eens enige tijd
onbeantwoord te laten liggen.

bedoelde formulier zo spoedig mogelijk opzenden en de benodigde gelden overmaken.
Het is een kleine dienst, waarmee het werk van de organisatoren heel veel wordt
verlicht.

Op 4 juni a.s. hopen de volgende collegae hun 25-jarig jubileum als dierenarts te
gedenken:

Kort verslag van de vergadering gehouden op 6 april 1957 le Utrecht.
De vergadering werd bezocht door 50 leden, 13 buitengewone leden en 5 gasten.
Om 10.30 uur opent de voorzitter de vergadering. Hij heet allen welkom, in het bij-
zonder Dr. J. M. van Vloten, die bij ontstentenis van de hoofdinspecteur van de
Volksgezondheid deze vervangt, verder Dr. D. M. Hoogland, ere-voorzitter. Prof.
van Gils, Dr. Clarenburg, Dr. Kampelmacher, verschillende inspecteurs van de Volks-
gezondheid, de collegae, die voor de eerste maal een vergadering van dc groep bij-
wonen, benevens collega Reiningh van Paramaribo.

Met het oog op de te houden veterinaire week (20—22 juni e.k.) en de viering van
het vijftig-jarig bestaan van de vereniging van directeuren van gemeentelijke slacht-
huizen in Nederland (in het laatst van september) wordt de eerstvolgende leden-
vergadering vastgesteld op 7 september a.s.
Er worden 3 nieuwe leden aangenomen.

Bij de bestuursverkiezing wordt in de vacature J. J. Ooms, Tilburg (aftredend, niet
herkiesbaar) benoemd collega Dr. A. VV. A. Bos, Waalwijk, terwijl collega A. Zwaag-
stra, Olst, bij acclamatie wordt herbenoemd.

Daarna houdt collega C. Postma, .Amsterdam, een voordracht over „De verkoop
van voorverpakt vlees in andere dan slagerswinkels".
Op het zeer interessante betoog volgt een geanimeerde discussie.
Vervolgens wordt de gemeenschappelijke lunch gehouden.

In de middagvergadering komen het jaarverslag \'56 van de secretaris en het finan-
cieel verslag \'56 van de penningmeester aan de orde.

Tot leden van de kascommissie \'58 worden benoemd de collegae E. Koning, Harden-
berg en F. J. Brinkman, Ommen.

Bij de vrije mededelingen houdt collegae ïl. Snclting, Eindhoven, op verzoek van de

Het Hoofdbestuur heeft collega E. P. Oldenkamp, Bildtsestraat 42, Leeuwarden, aan-
genomen als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Adreswijzigingen en dergelijke:

Berkemeijer, A. J. A., te Breda, tel. nos. gewijzigd in 01600-35393 (privé), 36220
bur.). (71)

Brunt, H., van Broek in Waterland naar Rietveld (bij Woerden), No. 5, tel. 03480-
2126. (76)

Dijk, J. B. van, te Ens (N.O.P.), naar Waterkant 59, aldaar (tel. no. ongewijzigd).

Haken, G. B. ten, te Woerden, naar Meeuwenlaan 15, aldaar (tel. no. ongewijzigd).

Het adres van collega E. P. Oldenkamp te Leeuwarden, vermeld op pag. 365, moet
worden: Hoge Hondstraat 35, Deventer.

Veterinaire Inspectie van de Volksgezondheid en Inspectie van de Vee-
artsenijkundige Dienst in het ambtsgebied/district Westelijk Noord-
Brabant/Zeeland, gevestigd te Breda:

Het telefoonnummer van bovengenoemde diensten is gewijzigd in 01600-33125.
Openbaar Slachthuis te Breda:

Rutgers, E., te Zwolle, op zijn verzoek, te rekenen met ingang van 1 mei 1957, als
Inspecteur-dictrictshoofd van de Vecartsenijkundige Dienst tevens veterinair In-
specteur van de Volksgezondheid in het district/ambtsgebied Overijsel. (110 en 158)
Schroots, C. J., te \'s-Gravenhage, op zijn verzoek, te rekenen met ingang van 16 mei
1957, als Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Vecartsenijkundige Dienst.

Tap, Dr. J. M. P., te Ede, op zijn verzoek, te rekenen met ingang van 1 juli 1957,
als Rijkskeurmecster in bijzondere dienst bij de Vecartsenijkundige Dienst. (116)

Nooij, E. de, te Hardenberg, bij Koninklijk besluit van 15 april 1957, No. 12, te
rekenen met ingang van 1 mei 1957, van adjunct-Inspecteur bij de Veeartsenij-
kundige Dienst tevens plaatsvervangend veterinair Inspecteur van de Volksgezond-
heid tot Inspecteur-districtshoofd van de Vecartsenijkundige Dienst tevens vete-
rinair Inspecteur van de Volksgezondheid in het district/ambtsgebied Overijsel.

Rosraalen, Dr. W. C. van, te Rotterdam-Overschie, tot Keuringsdierenarts-hoofd van
dienst en Directeur van het openbaar slachthuis en de veemarkt te Rotterdam.

Kapsenberg, W. H., te Sluis, te rekenen met ingang van 1 februari 1957, tot Rijks-
keurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (94)

Tesink, Dr. J., te Goes, tot leraar aan de Rijkslandbouwwinterschool aldaar. (116)

Op donderdag 16 mei 1957 te 16 uur precies hoopt collega A. W. M. Brooymans te
Utrecht aan de Rijksuniversiteit, aldaar, te promoveren tot doctor in de dier-
geneeskunde op het proefschrift: „Electrocardiography in horses and cattle theore-
tical and clinical aspects". (76)

Woudenberg, Dr. N. P., te \'s-Gravenhage, als Ridder in de Orde van Oranje Nassau.

Huizinga, A. M., te Huisduinen, is te Den Helder overleden op 12 april 1957. (92)

Wensink, H. J. E., te Bergambacht, is te Gouda overleden op 30 april 1957. (123)

Zijn functie zal hoofdzakelijk omvatten de fabricage en controle van
entstoffen en diagnostica.

Ervaring op virulogisch en bacteriologisch gebied strekt tot aanbeveling.
Uitsluitend schriftelijke sollicitaties worden gaarne ingewacht door

....................................................................................IIIIIIIMIIIIIIIIII.....Illllllllllllll.................................................................I....................

Op 12 februari j.1. overleed ten gevolge van een noodlottig ongeval onze collega
P. Zijp.

Zijp werd geboren in 1885 te Schagerbrug. Zijn middelbare schoolopleiding genoot
hij op de H.B.S. te Alkmaar en in het Instituut Gooiland. Daarna volgde van 1902
tot 1906 de studie aan de voormalige Rijksveeartsenijschool. Na de vlotte beëindiging
daarvan werd Zijp assistent aan de verloskundige kliniek en vervolgens aan die voor
inwendige ziekten.

In 1908 vertrok hij naar Ned.-Indië, alwaar hij achtereenvolgens als gouvernements-
veearts hoofd was van de ambtskringen Poerwokerto, Madioen, Salatiga, Makassar
en Watampone (Boni). Daarop volgde een opdracht tot aankoop van fokvee in
Engels-Indië. Na terugkeer van deze dienstreis werd Zijp bevorderd tot inspecteur
met standplaats Buitenzorg. Deze benoeming na een betrekkelijk korte diensttijd was
het gevolg van moeilijkheden in de toenmalige dienstleiding. Zijp passeerde ettelijke
oudere collegae, maar hij wist zich — ook tegenover deze — als ambtenaar en als mens
te handhaven door zijn gedegen kennis op wetenschappelijk en praktisch gebied en
door zijn rustig, evenwichtig optreden. Als hoofd van de provinciale veeartsenij-
kundige dienst van Oost-Java was Zijp van 1923 tot zijn pensionering in 1930 werk-
zaam tot volle tevredenheid van het provinciale bestuur te Soerabaja en van de
dienstleiding tc Buitenzorg.

Na 1930 oefende Zijp nog praktijk uit o.a. te Schiedam en Wouw.
Zijp was al spoedig na aankomst in Indië getrouwd met Mej. Rosina Hazelhoff, die
hij op zijn reis naar Indië leerde kennen. Eén van zijn zoons, collega W. A. Zijp,
volgde dc voetsporen van zijn vader op veterinair gebied en is thans werkzaam te
Dc Rijp.

Persoonlijk heb ik met Piet Zijp nog al eens contact gehad en ik mag er wel bij
zeggen: op de aangenaamste wijze.

Opvallend waren zijn helder verstand, zijn streng logische redeneertrant en als gevolg
daarvan zijn praktische wijze van werken.

Hieronder volgt een opgave van zijn publikaties, die daarvan blijk geven. Op deze
plaats dank ik collega le Coultre, die mij deze opgave verschafte.

De achteruitgang van de paardenstapel in Boni en maat-
regelen welke tot opheffing daarvan kunnen leiden.

De bemoeienis van het gouvernement inzake de paarden-
fokkerij in de Bataklanden.

Verbetering en aanmoediging der paardenfokkerij in Boni.
Castratie — open of gesloten methode?
Iets over de epidemiologie van surra.
De tropische vervolgcursus voor dierenartsen.
Is castratie van vee in het belang van de eigenaar?
Een geval van hydraemische cachexie bij een rund.
Malleus-onderzoek te Soerabaja (in samenwerking met an-
deren).

Beschouwingen over de wettelijke voorschriften tot wering
en bestrijding van besmettelijke veeziekten in Indië.
Waarde van therapeutische aanwending van naganol en
atoxyl tegen surra bij het paard, mede in verband met wette-
lijke bestrijding dier ziekte.

Met Zijp is een goed en bekwaam collega — goed als mens en bekwaam als ambte-
naar — heengegaan. Allen, die hem gekend hebben, zullen met sympathie aan hem
terugdenken.

•s-Gravenhage. C. KUNST

LJIST VAN PUBLIKATIES VERSCHENEN IN HET
TIJDSCHRIFT VOOR DIERGENEESKUNDE:

Een geval van surra bij een hond.

Mevrouw en mijne lieren curatoren van deze universiteit,
dames en heren professoren, lectoren, privaatdocenten
en leden van de wetenschappelijke staf, dames en heren
studenten, en voorts gij allen, die deze plechdgheid met
uw tegenwoordigheid vereert.
Zeer gewaardeerde toehoorders.

Mijn oude leermeester wijlen professor Nierstrasz pleegde waarschuwend
tegen ons studenten te zeggen, „dat in de biologie een wetenschappelijke
waarheid slechts 5 jaar duurt, daarna is zij vaak al geen waarheid meer".
Het was een krasse uitspraak en in haar strekking misschien minder apo-
diktisch bedoeld dan wel om ons aankomende studenten in ons oordeel en
onze hoge verwachtingen wat bescheidener te maken. Er zijn gelukkig in
de biologie uitspraken die reeds meer dan 100 jaren ongewijzigd stand-
houden en wier levensduur ook in de toekomst verzekerd schijnt te zijn.
Om deze waarheden op lange duur groeperen zich uitspraken die voort-
durend wisselen. Er treden in het biologisch denken als het ware ook mo-
den op die uitgelokt en beheerst worden door een bepaalde gedachtengang,
door een pas nieuw geïntroduceerde richting van onderzoek of door een be-
paalde techniek, om na een zekere tijd weer weg te ebben. De complexiteit
van het levende organisme noopt ons telkens weer uitspraken te doen, die
maar een korte schijn van waarheid bezitten, totdat zij plaats maken voor
een nieuwe mening, wiens leven even kort kan zijn.

Ook in de cytologie, die vanwege de importantie van de cel als unit van
de organismen een trefpunt is van vele biologische vakken, heeft een voort-
durende wisseling van inzichten cn oordelen plaats en wat ik nu aan re-
cente denkbeelden vertel, kan morgen reeds verouderd zijn. Hoewel op het
eerste gezicht een dergelijke onefficiente denkwijze vooral de jongere gene-
ratie eerder de moed zou laten verliezen dan verder te laten gaan, heeft
deze geestelijke onstabiliteit toch weer een zekere bekoring voor dc pioniers-
geest.

Het cytologisch onderzoek mist de strenge exactheid van dc physicus of
chemicus en reeds de waarneming als begin van elk onderzoek kenmerkt
zich vaak door een zekere onzuiverheid. Hoewel wij thans veelvuldig ge-
bruik maken van registratietoestellen en methoden die op zich zelf exact
werken en over welker gegevens niet te twijfelen valt, divergeren toch in
vele gevallen de waarnemingen van identieke verschijnselen om verschil-
lende redenen nog te sterk. De oorzaken liggen zowel aan het hoogcomplcxc

Rede uitgesproken bij de aanvaarding bij het ambt van gewoon hoogleraar in
de Cytologie, Histologie en Microscopische Anatomie aan de Veterianire Faculteit
en van het ambt van buitengewoon hoogleraar in de leer van de Submicroscopische
Celstructuren aan de Faculteit voor Wis- en Natuurkunde aan de Rijksuniversiteit
te Utrecht op maandag 24 september 1956.

object als aan de niet minder complexe onderzoeker. De waarneming als
bewustwording van indrukken op onze zintuigen, wel of niet via een
apparatuur, verschaft ons informaties over het object die beschreven moe-
ten worden. Pas uit deze waargenomen en beschreven informaties formu-
leren wij begrippen en definities waarmee wij opereren. Kan de beschrij-
ving nog een ruime mate van objectiviteit bezitten, de interpretatie van het
waargenomene, is echter geheel subjectief en kan van waarnemer tot waar-
nemer verschillen. De subjectieve geestelijke instelling van de waarnemer
en interpretator wordt door talrijke momenten bepaald. Een voorname rol
speelt hierbij in vele gevallen de opleiding die de interpretator heeft geno-
ten. In de regel zal hij uit een bepaalde wetenschappelijke school met een
bepaalde denkrichting komen. Daardoor staat hij onder invloed van deze
voorstellingen die hij, naderhand zelfstandig werkend, beaamt of af kan
wijzen. De subjectiviteit is verder afhankelijk van de mate van creativiteit
van de waarnemer die hem soms ver van de obligate interpretatie kan doen
afwijken. De interpretade is vervolgens in zekere mate afhankelijk van het
tijdperk waarin de uitspraak wordt gedaan. Aan de waarnemingen van de
betreffende onderzoeker gaan vaak vele waarnemingen en interpretaties
van vroegere onderzoekers vooraf en bij elke tijd behoort een zeker mate
van kennis. Deze kennis is meestal ook afhankelijk en mede beïnvloed door
de stand van het weten in aangrenzende gebieden. De betreffende inter-
pretatie is dan op het moment van de uitspraak de laatste stand van onze
kennis omtrent het te interpreteren object of verschijnsel. De interpretatie
van waarnemingen wordt dikwijls ook bepaald door op dit moment heer-
sende voorkeuronderzoekingen die een tijdlang tot mode worden. Deze
moden vestigen zich meestal door een nieuw gecrëerde methodiek of door
een nieuw instrument van onderzoek, en beheersen dan de obligate werk-
en zienswijze. De subjectieve interpretatie kan in het slimste geval geleid
en bepaald worden door een foutieve methodiek of door ontoereikende re-
gistratietoestellen.

Uit dit samenspel van oorzaken stelt zich de beschrijving en nog meer de
interpretatie samen. Het afleiden van begrippen uit de waarnemingen
veronderstelt dat de waarnemer ook een eigen oordeel bezit, want deze
oordelen zijn de elementen waarmee hij naderhand een stelling opbouwt.
Maar wij zien vaak hoe zich tussen de informatie aan het begin en het
uteindelijk begrip de subjectieve interpretatie schuift en tot oorzaak kan
worden van onzuiverheden in het denken. Wie de vakliteratuur aandachtig
vervolgt, komt tot de ontdekking dat een objectieve beschrijving in som-
mige gevallen moeilijk blijkt te zijn. Reeds bij het beschrijven wordt het
gegeven subjectief verwerkt, geduid en gerangschikt naar de zin en de
waarde die de beschrijver het toekent. Uiteindelijk gaat ook de beschrijving
niet alleen via onze zintuigen maar via de gehele geestelijke structuur van
de waarnemer met alle voor- en nadelen hiervan.

In de cytologie komt de interpretatie in hoofdzaak neer op de opheldering
van de rangschikking van de structuren en op het dateren van de opeen-
volging van stadia — gebeurtenissen — in het leven van de cel. Zo simpel
deze doelstellingen aanvankelijk lijken, zo uitgebreid is het tegenwoordige
terrein van onderzoek dat zich met het beantwoorden van deze vragen
bezig houdt. Was het decennia geleden nog de enkeling die het gehele
cytologische en histologische gebied beheersen kon, thans verdeelt deze
materie zich over talrijke afzonderlijk geschoolde onderzoekers, waarvan

ieder vanuit een andere visie zijn oordelen tracht te vormen en hiervoor
zijn eigen waarnemingsmethoden gebruikt. De tegenwoordige grote ver-
scheidenheid aan informatiebronnen leidt zowel tot een vergaande specia-
lisatie, als ook tot een verrijking en heterogeniteit aan waarnemingen. Zo
zal b.v. de biochemisch georiënteerde cytoloog ons met zijn traceronderzoek
met isotopen van een voortdurende verwisseling en uitwisseling van mole-
culen, van een aanhoudende onrust en onbestendigheid in de opbouw van
de cel en het gebeuren in de cel berichten. Toen Schoenheimer in 1939 de
stikstofisotoop (Ni5) en deuteriimi in enkele synthetische aminozuren
voegde en deze zo gelabelde aminozuren aan ratten toediende, werd met
deze proeven een spectaculaire ontdekking in de biologie geïntroduceerd.
Er bleek n.1. dat in zeer korte tijd na toediening niet alleen een groot deel
van deze gelabelde aminozuren in talrijke weefseleiwitten ingevoegd was,
maar dat tevens de stikstofisotoop ook in andere niet gelabelde aminozuren
aanwezig bleek te zijn. De interpretatie van deze verrassende waarnemin-
gen wees op de noodzakelijke veronderstelling, dat gedurende deze vervan-
ging en uitwisseling van aminozuren de peptidebindingen in het eiwit-
molecuul tijdelijk geopend moesten worden en dat de uitwisseling van de
stikstof niet alleen tussen vrije aminozuren maar ook tussen reeds in eit-
witen ingebouwde aminozuren plaats moest vinden. Sindsdien werd het
traceronderzoek met vele andere elementen en hun verbindingen toegepast
en door gebruikmaking van de autoradiografie aan weefsel- en celcoupes
de localisatie van de isotopen nog nauwkeuriger gepreciseerd. Uit al deze
waarnemingen blijkt, dat de cellen en intercellulaire structuren aan een
voortdurende ombouw, uitwisseling en vervanging van bouwstenen onder-
hevig zijn. Maar niet alleen in de vele metabolische celprocessen waar men
een bestendige afbraak, om- en opbouw uit de physiologische chemie wel
kende, maar ook daar, waar men deze onstabiliteit en korte vernieuwings-
tijd tussen biosynthese en ombouw in \'t geheel niet zou vermoeden, n.1. in
de bouwstructuren met een veronderstelde lange levensduur. De informa-
tie is hier in wezen dus gericht op de bepaling van de teruggelegde weg en
de uiteindelijke plaats in het organisme en zijn cellen van een bepaald ele-
ment. De interpretatie van deze waarnemingen zal voor een groot deel
van physiologische en biochemische ervaringen uit moeten gaan.
Geheel in tegenstelling met deze zoëven genoemde interpretatie van een
hoge labiliteit door het traceronderzoek, staan de waarnemingen en hun
interpretaties van de microscopist zover hij zich van het polarisatiemicro-
scoop bedient. Uit het optreden of ontbreken van de dubbelbreking van het
licht door cel- en weefselbestanddelen zal hij de beide alternatieve conclu-
sies trekken dat de rangschikking van de structuren in het eerste geval zich
in een volmaakte of nagenoeg volmaakte orde, in het tweede gevai in een
chaotische toestand bevindt. Interesseren zal hem voornamelijk de ge-
ordende toestand. Hoewel de polarisatiemicroscopie in haar wezen een in-
directe methode voorstelt omdat het verschijnsel van de structuur- en
eigen-dubbelbreking aan submicroscopische deeltjes plaats vindt, verschaft
zij ons toch op een zichtbare manier informaties over plaats en uitgestrekt-
heid van deze geordende gebieden. Hierbij blijkt dat vele bouwstructuren
ook van levende cellen een dusdanige ruimtelijke en stabiele rangschikking
vertonen, dat men in vele gevallen van een paracristallijne bouwwijze
spreken kan. De goed gefundeerde physische grondslag van deze methodiek
maakt de informaties in hoge mate betrouwbaar en heeft tot een bevredi-

gende interpretatie van bepaalde fijnere celstructuren geleid.
Omstreeks 1938 creëerden Schmidt, Frey Wyssling en Seif ritz onafhanke-
lijk van elkaar een conceptie omtrent de vermoedelijke submicroscopische
structuur van de cel en haar bestanddelen. Deze kwam in \'t kort neer op
de veronderstelling, dat het cytoplasma uit een driedimensioneel geraamte
van enkelvoudige of gebundelde eiwitketens zou bestaan. Deze elementaire
deeltjes zouden door bepaalde fixe of labiele hechtpunten met elkaar ver-
bonden zijn. Door een min of meer paracristallijne rangschikking van deze
deeltjes tot lineaire structuren zoals filamenten en fibrillen, of door twee-
dimensionele rangschikking tot filmen en folien, of door radiaire ordening,
of door opvouwen van de moleculen tot globulaire partikels zou de cel
tot al diegene structuren komen, die het klassieke lichtmicroscoop zichtbaar
maakt. Hoewel in 1938 deze theoretische voorspellingen niet verifieerbaar
waren, omdat deze elementaire deeltjes en structuren beneden het schei-
dende vermogen van het lichtmicroscoop liggen, heeft deze conceptie toch
vele verouderde interpretaties en dwalingen geliquideerd en onbegrepen
verschijnselen begrijpelijk gemaakt. Door de polarisatiemicroscopie heeft
men uit de talrijke waarnemingen de conclusie getrokken, dat de fijnere
bouw van de cel en haar bestanddelen in vele gevallen een zeer stabiele
indruk maakt en dat sommige bestanddelen zelfs de cristallijne structuur
benaderen of bereiken. De informatie die ons langs deze weg bereikt is
de ordening van zeer kleine deeltjes. De interpretatie van de waarnemingen
maakt dus gebruik van physico-chemische en structuurmorphologische er-
varingen.

Alsof de menselijke onmacht om deze theoretische veronderstellingen te
verifiëren naar een desbetreffend instrument vroeg, duikt kort na 1938
ineens het electronenmicroscoop op, dat door gebruikmaking van de zeer
veel kortere golflengten van de electronenstralen een 100 tot 200 maal
hoger scheidend vermogen bereikt dan het klassieke lichtmicroscoop. Dit
nieuwe principe in de microscoopbouw beantwoordde inderdaad aan de
gestelde eisen en veroorlooft ons de rangschikking van elementaire deeltjes
tot de intiemere structuur van de cel, tot aan de supramoleculaire bouw-
stenen uit te breiden. Met dit nieuwe instrument konden niet alleen
vroegere interpretaties of theoretische veronderstellingen geverifieerd of
verworpen worden, maar er kwamen vele nieuwe en onvermoede informa-
ties te voorschijn, die hunnerzijds weer om een eigen interpretatie vragen.
In principe beweegt de electronenmicroscopie zich weliswaar ook in de
richting van de klassieke lichtrnicroscopie doordat zij de structuren van bio-
logische objecten in hun stabiel-lijkende dode vorm observeert en even-
eens alle overgangen tussen een chaotische bouwwijze van de structuur tot
een cristallijne opspoort, maar in tegenstelling met de indirecte methode
van de polarisatiemicroscopie nu op directe manier en in het voor ons
zichtbare vlak. De informaties hebben tot nu toe voornamelijk betrekking
op het voor \'t eerst zichtbaar maken van structuurdetails, hun vorm, ka-
rakteristieke afmetingen en hun onderlinge verhoudingen. De interpretatie
beweegt zich dus hoofdzakelijk in structuurmorphologische richting.
Met het phaseconstrastmicroscoop van onze landgenoot Zernike werd de
cytoloog een buitengewoon waardevol instrument ter hand gesteld. Door
verandering van de lichtintensiteit en de phase van de lichttrilling treedt
n.1. een zeer belangrijke contrastverhoging van de objecten op, die ook in
de zo contrastarme levende cel nog bestanddelen zichtbaar maakt, die an-

ders onopgemerkt blijven. Een gelukkige verbinding van het phasecontrast-
microscoop met een filmopnamekamera veroorlooft ons in levende cellen
optredende veranderingen over langere tijd cinematografisch te vervolgen
en te analyseren. Langs deze objectieve registrade van zichtbare verande-
ringen op de filmband bereiken ons informaties, die weer van geheel andere
aard zijn dan die informaties die ons het polarisatie- of electronenmicro-
scoop geven. Wij zien dan n.1. in deze, in de tijd verlopende waarnemingen
een voortdurende verandering van vorm en plaats van de cel en van haar
bestanddelen. Terwijl b.v. het electronenmicroscoop ons bericht van een
zeer subtiele en starlijkende vorm en inwendige structuur van de mito-
chondrien als universele bestanddelen, vertoont het phasacontrastmicro-
scoop ons een voortdurende verplaatsing van deze celbestanddelen, waar-
bij de mitochondrien met elkaar of met de kernmembraan tijdelijke con-
tacten aangaan en soms zeer ingrijpende vormveranderingen, in- en
doorsnoeringen vertonen. De phasecontrastfilm maakt ons bekend met ge-
richte plasmastromingen in de cel, met een onophoudelijke verplaatsing van
bepaalde granula en andere celcomponenten en met een zeer fraaie en
relatief vlugge rotatie van de kern om een bepaalde as en in een constante
richting. De interpretatie van deze waarnemingen sluit weer meer aan bij
de door het traceronderzoek gewonnen kennis omtrent een voortdurend
wisselen en ombouwen van de interne structuur, maar nu in het zichtbare
gebied. Deze waarnemingen sluiten ook aan bij de theoredsche conceptie
van Frey-Wyssling over het verbreken en weer aangaan van de veronder-
stelde hechtpunten in het plasmanetwerk, maar zij doorbreken anderzijds
onze, door het polarisatie- en electronenmicroscoop gesuggereerde opvat-
tingen van een tamelijk evenwichtige en soms zelf starre interne bouw van
de cel. Wat in de klassieke lichtmicroscopie alleen door moeizaam dateren
van een groot aantal van afzonderlijke objecten opgedaan, enigermate aan
inzicht in het celgebeuren tot stand komt, heldert de phasecontrastmicro-
scoop in één enkele continue informade op. De informaties zijn in dit geval
de vorm van de cel en haar bestanddelen en hun actieve en passieve bewe-
gingsverschijnselen. De interpretatie wordt zowel door physiologische als
ook morphologische ervaringen geleid en completeert vooral de aan het
dode object gewonnen informaties.

De waarnemer van de cytochemische gebeurtenissen in de cel komt minder
gemakkelijk aan zijn informaties. Hij heeft wel in de meeste gevallen het
dateren van de door hem gekozen informadestadia in de hand, maar hij
moet weer afzonderlijke homologe objecten op hun chemische veranderin-
gen onderzoeken en, gesteld dat zijn cytochemische reacties voldoende be-
trouwbaar zijn, moet hij de waarnemingen achteraf tot een aaneengesloten
reeks reconstrueren. Hij zal dan opmerken, dat zich in de cel voortdurend
een wisseling van energie-, bedrijfs- en bouwstoffen door afbraak, om- en
opbouw voltrekt, hoe naast- en achter elkaar de ene stof gesynthetiseerd en
daarna een tijdlang gedeponeerd wordt, terwijl op een andere plaats in
dezelfde cel andere stoffen afgebroken en verder getransporteerd worden.
Hij zal zien, hoe een bestendige stroom van uiteenlopende stoffen de cel
passeert en hoe deze passage in de zelfde of tegenover gestelde richting kan
verlopen. In vele gevallen is het thans reeds mogelijk bepaalde celbestand-
delen in grotere massa\'s uit fijngemalen cellen zogenaamde homogenisaten
door gefractioneerde centrifugatie te isoleren en chemisch of physiologisch
te testen, waarbij vaak de electronenmicroscopie als morphologische con-

trole met succes te hulp komt. Dikwijls kunen ook bepaalde celbestand-
delen langs electrophoretische weg bepaald worden uit hun verschillen
in de loopsnelheid in het electrische veld. Tot een verrassende overeen-
stemming tussen morfologische en cytochemische informaties kwam de
cytochemicus met het onderzoek van het desoxyribosenucleinezuur in de
chromosomen waarbij de kwantitatieve chemische bepaling van het nu-
cleinezuur met de kwantitatieve morfologische, n.1. van het aantal chromo-
somen tot volledige dekking kwam. Hoewel in talrijke gevallen de inter-
pretatie van de cytochemische waarnemingen nog onduidelijk is, krijgt de
moderne cytologie toch hoe langer hoe meer vat op deze belangrijke ma-
terie. De informatiebronnen zijn min of meer specifieke kwalitatieve en
soms ook kwantitatieve reacties die een zeer hoge gevoeligheid kunnen ont-
wikkelen en ter plaatse in de cel optreden. De interpretatie gebruikt voor-
namelijk de fysiologisch-chemische ervaringen, maar verbindt deze als
topochemie toch ook weer met morfologische begrippen.
Ook de geneticus put voor de interpretatie van zijn waarnemingen uit
cytologische ervaringen, die al lang niet meer slechts tot de morfologische
bepaling van de vorm of het aantal chromosomen beperkt zijn. Ook hij
bedient zich in toenemende mate van verschillende richtingen van het
cytologisch onderzoek, maakt gebruik van cytochemische reacties, van het
traceronderzoek en het electronenmicroscoop. In vele gevallen lopen zijn
informaties dan ook parallel met die van de algemene cytologie.
De onderzoeker op het gebied van de weefselkweek zal ons thans niet
alleen meer op de subdele differentiatieverschijnselen, de afhankelijkheid
enerzijds, zelfstandigheid van de cellen anderzijds wijzen, maar de unieke
gelegenheid om met levende cellen te kunnen werken benutten om met
behulp van alle in de cytologie realiseerbare informatiemogelijkheden, de
bouw en functie van de cel te beschrijven en te interpreteren. Zo heeft
men b.v. de bovengenoemde kernrotatie aan weefselkweken ontdekt, de tal-
rijke adaptaties van cellen in verschillende milieus, de vele manieren van
gerichte bewegingen van cellen, de phagocytose van partikels en de tal-
rijke differentiatieverschijnselen.

De Gytopathologie stelt zich thans niet meer tevreden met de beschrijving
van een vergaande variabiliteit of het ruime aanpassingsvermogen van cel-
len en weefsels in verband met de vele reacties op invloeden van exo- en
endogene aard, maar tracht deze verschijnselen waar te nemen en te inter-
preteren met behulp van de zelfde uiteenlopende informatiebronnen die de
normale cytologie bezigt. De cytopathologie heeft in vele gevallen op het
onderzoek van de normale cel een zo grote bevruchtende invloed uitge-
oefend, dat wij ons de normale cytologie zonder kennis van de resultaten
van de cytopathologie niet meer kunnen vporstellen.
Uit deze onvolledige opsomming blijkt al dat de hedendaagse cytoloog een
ruime keuze voor zijn eigen richting heeft, maar ook de onmogelijkheid
zich op het gehele gebied met de zelfde intensiteit te bewegen. Naast een
behoorlijk basisweten is thans iedere beoefenaar van de cytologie gedwon-
gen zijn eigen richting te zoeken. Om U enigszins een bescheiden indruk te
geven van de veranderlijkheid van ons weten en over de verschillende be-
trekkingen tussen waarneming en interpretatie in de hedendaagse cyto-
logie, zou ik enkele voorbeelden uit de electronenmicroscopie willen aan-
halen.

dere takken van de cytologie, nog pas aan het begin en slechts relatief
weinig objecten zijn tot nu toe op een manier geanalyseerd die beantwoordt
aan de thans geldende eisen van de preparatieve techniek. Maar reeds deze
weinige analysen hebben tot nieuwe, onverwachte resultaten en gevolgtrek-
kingen geleid en aangetoond dat met de verfijning van de preparatieve
techniek en het verbeteren van het oplossend vermogen van het elec-
tronenmicroscoop onze inzichten in de intiemere bouw van de cel met grote
sprongen vooruit zijn gegaan. Midden in deze voorspoedige periode van
ontdekkingen staande, is men veelal nog te overstelpt en bevangen om de
uiteindelijke consequenties van deze waarnemingen in het juiste licht te
zien of aan te passen aan het reeds bekende. Nog overheerst op dit gebied
een soort pioniersgevoel dat naar een zo snel mogelijke exploratie van dit
terrein streeft, waardoor de bezinning op het waargenomene in het gedrang
komt en vaak de draad met het ons door het lichtmicroscoop vertrouwd ge-
wordene afbreekt. Men is enerzijds nog belast met de interpretatie van een
feitenmateriaal dat gedurende ruim 100 jaren verzameld en in bepaalde
geijkte denkbeelden gegoten werd. Anderzijds overstelpen deze nieuwe
waarnemingen ons door hun verrassende nieuwe gezichtspunten die geen
contact met het lichtoptische feitenmateriaal bieden. Het valt dan ook op,
hoe om deze redenen thans het zuiver descriptieve analyseren de voorkeur
geniet en de interpretatie nog zo veel mogelijk uitgesteld wordt. Maar zin-
rijk wordt toch de waarneming pas wanneer wij haar interpreterend in een
ruimer beeld kunnen voegen.

Een gebied waarvoor de electronenmicroscopie bij uitnemendheid geschikt
leek om ophelderend werk te verrichten, was het onderzoek van de fijnere
plasmastructuren. De klassieke lichtmicroscopie heeft zeer veel aandacht
geschonken aan de studie van het celplasma, maar al naar gelang van de
gebezigde technieken of objecten viel het waargenomen structuurbeeld ver-
schillend uit en werd het op uiteenlopende manieren geïnterpreteerd, tot-
dat omstreeks 1938 de stelling geponeerd werd, dat de fijnere bouw van het
plasma op het submicroscopische gebied moest liggen en voor de licht-
microscopie ontoegankelijk was. Zoals reeds vermeld stelde men zich het
cytoplasma als een driedimensioneel netwerk van draadvormige eiwit-
moleculen voor. Deze netvormige bouwwijze heeft men aanvankelijk elec-
tronen-optisch in vele cellen gevonden maar het bleek later toch niet de
enige universele manier van structuur te zijn, maar slechts een van de
mogelijkheden. De tweede mogelijkheid is n.1. een lamellaire structuur van
het cytoplasma. Deze electronenoptische ontdekking had haar antecedente
reeds voor de electronenmicroscopie opkwam. Zo heeft bv. Monnc in 1942
uit polarisaticmicroscopische waarnemingen aan levende spematocyten
van zee-egels afgeleid, dat het cytoplasma van deze cellen uit tamelijk
regelmatig gerangschikte en met elkaar afwisselende lamellen van eiwitten
en lipoiden moet bestaan. Deze uitspraak heeft toen weinig weerklank ge-
vonden omdat zij niet paste in het toen nog heersende denkbeeld van de
inwendige structuur van een cel. Dit nu klassiek geworden onderzoek werd
dan ook vrijwel nergens geciteerd. De heersende opvatting hield vast aan
het beginsel dat het cytoplasma als een continu gel de gehele cel vulde, zo-
dat voor het verschijnsel van een discontinue lamellaire bouwwijze in dit
denkbeeld geen ruimte bleef. Ook polarisatiemicroscopische informaties
over een duidelijke dubbelbreking van het cytoplasma van andere cellen
werden alleen geïnterpreteerd als uitdrukking van een oriëntatie van

plasmafibrillen in een bepaalde voorkeursrichting, maar niet als een nieuw
ontdekt en afwijkend bouwpatroon van het plasma. Dit voorbeeld is een
uit vele die ons duidelijk maken hoever de inwendige traagheid van een
algemeen aanvaarde interpretatie nieuwe waarnemingen kan negeren om-
dat deze hun tijd vooruitlopen.

Het zij toegegeven dat het polarisatiemicroscoop alleen op een indirecte
manier informaties over structuren verschaft, die wij als zodanig niet kun-
nen zien omdat het effect van de dubbelbreking aan submicroscopische
deeltjes tot stand komt. De cytoloog geeft van ouds de voorkeur aan wat
hij werkelijk kan zien en inderdaad behoort de cytologie in hoge mate tot
de aanschouwelijke vakken. De cytoloog zal niet rusten voor hij het „ik
vermoed" in het „ik zie het" heeft omgezet. Zo heeft het dan ook niet lang
geduurd of de interpretatie van Monné vond door de electronenmicroscopie
haar bevestiging op een zichtbare wijze die aan overtuigingskracht niets
miste. In tal van uiteenlopende celsoorten heeft men sedert kort het be-
staan van een lamellaire plasmastructuur niet alleen bevestigd, maar
tevens in sommige celtypen in zo grote en uitgebreide hoeveelheden ge-
vonden, dat zelfs de meest moderne en gangbare denkbeelden over de in-
tiemere bouw van de cel te verouderen schijnen. In tal van baanbrekende
onderzoekingen uit de laatste 5 jaren heeft de electronenmicroscopie een
omvangrijk informatiemateriaal bijeen gebracht, dat nog bij lange na niet
overtuigend geïnterpreteerd kon worden. Hier lopen de feiten voorlopig
de theoretische beschouwing nog mijlen vooruit, ook al omdat het gezichts-
punt nog zo nieuw en onwennig is en het streven naar nog omvangrijker
bewijsmateriaal bij vele onderzoekers overheerst.

Natuurlijk heeft men al eerder zich over de vermoedelijke structuur van
cytologische membranen een denkbeeld proberen te vormen en heeft men
verschillend theoretisch denkbare membraanmodellen ontworpen die uit
eiwitten en lipoiden opgebouwd zouden zijn om de semipermeabele en
andere eigenschappen van grensvlakken in levende systemen te kunnen
verklaren. Terwijl tot voor kort alleen de kernmembraan als enigst intra-
cellulaire grensmembraan bekend was, verrees met de ontdekking van om-
vangrijke membraansystemen binnen het cytoplasma een geheel nieuw
gezichtspunt. Amper tevreden met het ontdekken van een oorspronkelijk
theoretisch verondersteld netwerk als grondcytoplasma, presenteerdèn deze
intracellulaire grensvlakken zich als geordende barrieren in het plasma.
Kort op elkaar vond men in verreweg de meeste onderzochte cellen struc-
turen van uiteenlopende gedaante, topografische ligging, massa en ver-
anderlijkheid die tot gemeenschappelijke basis hebben het optreden van
lamellaire grensvlakken die min of meer gesloten ruimten van de rest van
het cytoplasma afsluiten. Deze lamellen zijn buitengewoon dun en bestaan
in de meeste gevallen uit dunne eiwitfolien waarop aan een of aan weers-
kanten een mono- of bimoleculaire lipoidefilm schijnt te liggen. Het zijn
in de zin van Bungenberg de Jong en Winkler tricomplexe membranen die
ook in theoretische opzichten beantwoorden aan de physico-chemische
eisen die aan dergelijke grensvlakken in een eiwit- en waterrijk milieu wor-
den gesteld. Deze met de eiwitfolie geassocieerde lipoidefilmen houden met
hun polaire oriëntade de dispersieneiging van de eiwitten in een waterrijke
omgeving tegen, vervullen met hun ionenbezetting binnen het molecuul-
rooster als zeven de semipermeabele eigenschappen en geven door hun
tweedimensionele rangschikking bepaalde plasmamatrijzen de gelegenheid

tot oriëntatie in een vast vlak. Zij vormen dus in een cel hechte barrieren.
Het zijn juist de cellen met een hoge stofwisseling of een hoge eiwit-
synthese die een bijzondere rijkdom aan dergelijke intracellulaire mem-
branen vertonen. In vele cellen vond men bovendien deze membranen be-
zet met het ribosenucleinezuur dat als matrijsvormer voor specifieke ei-
witten in directe verbinding staat met de eiwits^Tithese. Hoewel uit de ma-
nier van de voorbehandeling van deze objecten met het osmiumtetroxyde
en uit de mate van de electronenverstrooiing in het microscoop de con-
clusie te trekken is dat de lipoidefilmen aan weerskanten van de centraal
gelegen eiwitlaag liggen, heeft men toch van meet af aan deze lamellen
net andersom geïnterpreteerd door van dubbele membranen te spreken die
uit een middenlaag van lipoiden en aan weerskanten hiervan uit een eiwit-
lamel zouden bestaan. Men heeft nl. een reeds vroeger theoretisch ontwor-
pen membraanmodel als voorbeeld voor de interpretatie gekozen, zonder
aan de directe waarneming en de opgedane ervaringen met deze techniek
de voorrang te verlenen. Deze incongruende tussen waarneming en uitleg
heeft zich helaas reeds verder in de betreffende literatuur verspreid zonder
voorlopig op een gefundeerde tegenspraak te stuiten. Wij merken aan dit
voorbeeld op hoe zich hier tussen de waarnemingen en de interpretatie
door beïnvloeding van een theoretisch voorbeeld een onzuiverheid van het
denken schuift.

Reeds vroeger vond men dat deze lamellaire structuren niet alleen tot het
cytoplasma beperkt bleven, maar dat ook de elementen van het Golginet,
de in- en uitwendige structuur van de mitochondrien en de chloroplasten,
dus celorganoiden met een hoge synthetiserende activiteit, uit dergelijke
membranen opgebouwd zijn. Alles wijst erop, dat de cel naar het vormen
van kleinere compartimenten streeft waarin afzonderiijke metabolische
processen aflopen, terwijl deze compartimenten toch weer door hun semi-
permeable grensvlakken via het celwater met het geheel in voortdurend
contact kunnen blijven. Zo keert onze tegenwoordige opvatting van door
membranen begrensde ruimten in de cel via een geheel onverwachte weg
weer terug naar de oude, al lang afgedankte interpretatie van Bütschli uit
1891, die in de veronderstelde schuimstructuur van het plasma een over-
eenkomstige verdeling in aparte kleinste ruimten poneerde, die a.h.w. als
kleine laboratoria, door de schuimwanden van elkaar gescheiden, voor de
verschillende levensverrichtingen zouden dienen. Terwijl Bütschli 60 jaren
geleden zijn verklaringen opbouwde op lichtmicroscopisch zichtbare struc-
turen, verschuift zich in onze tijd dit vraagstuk naar het submicroscopische
gebied. Beide gelijk gerichte interpretaties zijn het gevolg van informaties
die op verschillende manier gewonnen werden en zijn tevens een bewijs
dat een eenmaal verworpen theorie toch ook een hergeboorte kan beleven.
Dergelijke geestelijke renaissances komen in de wetenschap wel veelvuldig
voor. In tegenstelling tot Bütschli die de verschillende chemische reacties
in de vloeibare inhoud van de schuimkamertjes zocht, leggen wij thans de
nadruk vooral op dc membranen zelf.

Reeds zeer eenvoudige stofwisselingsverschijnselen in een cel blijken uit
een aaneenschakeling van talrijke tussenreacties te bestaan die in een be-
paalde rangorde plaats moeten vinden en een polair verloop vertonen. De
opvatting van Weiss dat wij bepaalde actieve gedeelten van het cytoplasma
als een bijeenbehorende populatie van moleculen moeten zien, die in een
grote afhankelijkheid van elkaar aan een zelfde opdracht werken en gelijk

aan een lopende band in een fabriek van verschillende kanten hun grond-
stoffen ontvangen en hun af te werken produkten verder doorschuiven,
past geheel in de waarnemingen over de lamellaire bouw van het cyto-
plasma. Evengoed kunnen wij ons uit het gedrag van de aan deze lamellen
gekoppelde lipoidefilmen voorstellen, dat deze voor bepaalde stoffen als
sluizen, voor andere als barrièren dienst doen, dat zwervende kleine mole-
culen uit de omgeving door deze membranen gevangen worden, in bepaal-
de matrijzen tot grotere verwerkt en daarna pas weer aan het cytoplasma
afgegeven worden. Op een veel hoger structuurniveau vinden wij een pa-
rallelle met deze intraplasmatische membranen in de tot klieren gerang-
schikte epitheelcellen die ook in een tweedimensioneel patroon liggen en
vaak een bepaalde werkverdeling onder elkaar vertonen.
In sommige cellen verdringt de lamellaire bouw het oorspronkelijke net-
werk van het cytoplasma tot op geringe resten, in andere weer vinden wij
talrijke lamellen als planparallelle platen in bepaalde plasmaterritoria ge-
localiseerd. Deze lamellen vertonen in sommige gevallen een grote labiliteit
doordat de membranen tijdelijk verdwijnen en weer optreden kunnen, al
naar gelang van de functionele toestand van de cel. Zij treden in nauwe
relatie met de vorming van secreten zoals enzymen en hormonen, of dienen
als bemiddelaars en geleiders van het stoftransport in en door de cel. Zij
vormen als regelmatig gerangschikte lagen de grana en chloroplasten van
de plantencellen waarin de fotosynthese plaats vindt, of bouwen als een
zuil van schijfjes de zintuigstaafjes in het netvlies van het oog op. Als
concentrisch in elkaar gevoegde cylinders omhullen zij de uidopers van de
zenuwcellen en in vorm van op elkaar gestapelde dwarsschotten de inwen-
dige structuur van de mitochondriën. Vooral de uit de lichtmicroscopie be-
kende basophiele cellen en celstructuren zoals het ergastoplasma, de Nissl-
substantie, het grondcytoplasma van de plasmacellen blijken uit dergelijke
zich in de ruimte op zeer regelmatige afstanden herhalende membranen te
bestaan. Voor de cel betekenen deze membranen een zeer vergaande in-
wendige oppervlaktevergroting en door hun regelmatige rangschikking de
mogelijkheid bepaalde processen die aan hun actieve oppervlakte tot stand
komen een bepaalde richting te geven.

Kortom, in deze lamellaire bouwwijze weerspiegelt zich een nieuw prin-
cipe in de interne structuur van de cel dat allerwegen bij de cytologen de
aandacht trekt. En net zoals in de klassieke lichtmicroscopie eens de ont-
dekkingen van de chromosomen, van het Golginetwerk of de mitochon-
driën aanleiding was tot een zeer intensief en vruchtbaar onderzoek, zien
wij nu in alle centra voor electronenmicroscopie deze recente ontdekkingen
in hun publicaties verschijnen. Helaas kenmerken deze door talrijke auteurs
uitgevoerde onderzoekingen zich nog door grote onderlinge verschillen
zowel wat de waarneming en beschrijving, als ook wat de uiteindelijke
interpretatie betreft. De verschillen in deze oordeelsvorming hebben uiteen-
lopende oorzaken. De typische planparallelle rangschikking en de zeer
geringe dikte stellen aan de preparatieve techniek en aan het electronen-
microscoop zeer hoge eisen. Waar deze niet te vervullen zijn treden on-
duidelijkheden in de beeldvorming op en kunnen interpretatiemoeilijk-
heden het gevolg zijn. De afhankelijkheid van deze structuur van osmo-
tische en pH-waarden en van de functionele toestand van de cel kunnen
een andere bron zijn voor interpretatiemoeilijkheden. Rekenen wij hierbij
de beïnvloeding door bepaalde vooroordelen van sommige onderzoekers,

zoals de reeds genoemde keuze van een theoretisch ontworpen membraan-
model als voorbeeld voor deze membranen of het kritiekloos overnemen
van een bepaalde terminologie, dan kunnen wij ons door dit samenspel van
factoren de oordeeldifferentics voldoende verklaren. Er speelt hierbij bo-
vendien ook nog een ander misverstand een rol, nl. het homoloog-stellen
van al deze membraanstructuren op grond van hun verwant bouwpatroon
of hun rangschikking. Gezien de uiteenlopende functies van de tot nu toe
onderzochte celtypen met dergelijke structuren zullen wij deze ook een uit-
eenlopende functionele betekenis in de cel moeten toekennen. In het ene
geval dienen zij als eiwitmatrijzen, zoals bij enzymsecernerende cellen of
bij plasmacellen die hoogspecifieke antistoffen vormen, in andere gevallen
als een intracellulair filterapparaat zoals bij de niercellen, of als een soort
drainagesysteem voor het doorsluizen van opgeloste stoffen zoals in darm-
cellen, in weer andere cellen als een naar buiten toe beschermende laag
zoals bij de gangliencellen, misschien in sommige gevallen zelfs als een
intracellulaire versterker, een soort multiplier, zoals in de zintuigstaafjes.
Zonder twijfel komen deze lamellaire structuren zowel als parallelle mem-
braantjes of, als tubuli, als ook in vorm van sacculi voor en berusten som-
mige interpretatieverschillen waarschijnlijk op het onbekend-zijn met de
rangschikking in de derde dimensie.

Wie chronologisch de betreffende literatuur vervolgt of zelf aan de ont-
wikkeling van het electronenoptisch onderzoek heeft deelgenomen, merkt
op, dat de interpretatie van de waarnemingen des te moeilijker wordt naar-
mate de technische verfijning van het onderzoek het scheidend vermogen
van een electronenmicroscoop geheel uitbuit. Het aantal informatiepunten
neemt hierbij vlug toe, maar de afstand tot het conventionele weten wordt
groter en de aanknopingspunten ermee geringer. Men tracht nu in de
eerste plaats een veel groter feitenmateriaal bijeen te brengen, eer men
over de diepere betekenis van het nieuwe zich een beeld hoopt te maken.
Nu is deze vermeerdering van het feitenmateriaal zeker wel zeer nuttig,
maar kan ook tot een zekere steriliteit leiden. Theoretische uitspraken, ook
als zij later onwaarschijnlijk blijken te zijn, kunnen toch de stoot geven tot
een intensiever onderzoek. Het achterwege laten van een verklaring uit
angst zich eventueel te moeten corrigeren dient noch de wetenschap, noch
de persoonlijkheid van de onderzoeker. De ware geest van een wetenschap-
pelijke onderzoeker riskeert ook het maken van fouten.
Aan het einde van mijn betoog gekomen zou ik een eventueel gesuggereerd
misverstand, n.1. dat deze soort electronenoptisch georienteerde cytologie
een te eenzijdige is, willen korrigeren. Zonder twijfel is de electronenmicro-
scopist zich zeker terdege ervan bewust, dat het morphologische beeld zoals
het electronenmicroscoop ons dit meedeelt een bevroren beeld is. Dit ligt
in het hele wezen van dit instrument en de preparatieve techniek besloten.
Daarom zal de ruimer geïnteresseerde cytoloog niet alleen in de electronen-
optische waarnemingen kunnen berusten, maar deze completeren door an-
dere methoden en met andere instrumenten die hem dit bevroren beeld
terug voeren naar het soepele van de levende cel. Dit is ook de reden waar-
om de moderne cytologie gelukkig niet aan eenzijdigheid lijdt, maar ge-
bruik maakt van ervaringen, methoden en instrumenten van zeer uiteen-
lopende aard, terwijl zij in voortdurend contact blijft met talrijke grens-
gebieden. Zoals ik al aan het begin betoogde geeft iedere afzonderlijke
richting van onderzoek in de tegenwoordige cytologie ons een eenzijdig

beeld. Deze beelden suggereren zelfs zeer tegengestelde interpretaties. Zo-
doende krijgt de cytoloog een ware legpuzzle van uiteenlopende informa-
ties en uitspraken in handen die alleen onder inachtneming van de bij-
zonderheden in het informatieverloop, door een kritische synthese tot een
bevredigend geheel kunnen leiden.

Thans aan het einde van mijn rede gekomen betuig ik gaarne mijn eer-
biedige dank aan Hare Majesteit de Koningin, die mij op deze beide
plaatsen heeft willen benoemen.

Dat U mij hebt willen voorstellen tot de bezetting van twee leerstoelen
voel ik als bewijs van Uw vertrouwen, waarvoor ik U mijn grote erkente-
lijkheid betuig. De voortvarendheid waarmee U in zo korte tijd een nieuwe
richting in het biologisch onderzoek creëerde en de hiervoor noodzakelijke
middelen wist op te brengen, heeft mij de verzekering gegeven dat Uw
belangstelling er voortdurend op uit is onze Alma Mater op een inter-
nationaal pijl te houden. Ik besef ten volle dat mij door deze combinatie
van twee leerstoelen een grote verantwoordelijkheid opgelegd wordt, die
ik niet hoop te beschamen.

Vooral U Mr. des Tombe ben ik zeer tot dank verplicht voor de effectieve
hulp en de steeds welwillende raadgevingen die ik al sedert jaren van U
mocht ontvangen.

Toen ik ruim 30 jaren geleden de Weense Universiteit verliet om mij aan
de Utrechtse te vestigen, kon ik niet bevroeden dat deze, als verruiming
van mijn studie bedoelde wisseling van Universiteiten uiteindelijk door deze
hoge onderscheiding bekroond zou worden. Komende van een grote on-
overzichtelijke Universiteit met een zeer geringe onderlinge binding, trof
mij in Utrecht al gauw de veel vrijere toegankelijkheid van de docerende
staf bijzonder. Ik hoop dat ik behalve met mijn nauwere vakkollega\'s ook
met sommigen onder U in contact mag komen, te meer omdat een mens
ook nog andere belangstellingen koestert dan zijn eigen begrensde gebied.

Dat Uw keuze bij de bezetting van de leerstoel voor Cytologie, Histologie
en microscopische Anatomie op mij viel, stemt mij tot grote erkentelijk-
heid. Voor de meeste van U ben ik geen onbekende, aangezien weten-
schappelijke en vriendschappelijke banden ons reeds sedert jaren verbin-
den. De prettige team-geest die aan Uw faculteit heerst en de openhartige
en zeer collegiale onderlinge band heeft mij al vroeger aangetrokken. Nu
U mij de taak oplegde van Collega Schultze het onderwijs over te nemen,
zullen deze oude banden zeer zeker op een bredere basis herleven. Ik kan
U verzekeren dat ondanks de combinatie van twee leerstoelen mijn taak
aan Uw Faculteit niet hieronder zal lijden.

Dames en Heren Profesoren van de Faculteit der Wis- en Natuurkunde.
Dat U mij hebt willen voorstellen voor een buitengewone leerstoel bij deze

Faculteit, waaraan ik al zo lang, ook docerend, verbonden ben, stemt mij
tot vreugde. Door Uw besluit de nog jonge tak van het submicroscopisch
celonderzoek een aparte plaats in Uw Faculteit in te ruimen en door een
leerstoel te laten bezetten, hebt U voor Nederland een gedragslijn gevolgd
die slechts in enkele grote universiteiten in het buitenland sedert enkele
jaren gevolgd werd.

Reeds meer dan 15 jaren verbinden ons aan het Zoölogisch Laboratorium,
door nauwe samenwerking, en daarboven uit door vriendschapsbanden.
Uw nimmer rustende gehechtheid aan het wetenschappelijk onderzoek,
dat U tot een tweede natuur werd, werkte steeds aanstekelijk op Uw mede-
werkers en het is haast ondoenlijk naast U lui te worden. U wist zowel
door Uw didactische begaafdheid in het onderwijs, als door Uw critische en
opbouwende geest de belangstelling voor ons vak te stimuleren en gaande
te houden. Dat U naast het intensieve wetenschappelijke werk en het
onderwijs bovendien nog tijd vond om al onze kleinere en grotere zorgen
en verlangens te behartigen en te bevredigen getuigt wel van Uw vitaU-
teit. Ik ben U niet alleen voor de verruiming van mijn weten dankbaar
maar ook voor Uw haast vaderlijk beleid ten aanzien van mijn academische
loopbaan.

Wie Uw uitvoerig voorbereide colleges en Uw degelijk opgebouwd onder-
wijsmateriaal kent, zal het zich tot een grote eer aanrekenen deze taak
voort te zetten, al ben ik mij bewust, dat mijn belezenheid in deze vak-
literatuur het niet bij de Uwe kan halen. Zeer erkentelijk ben ik U voor
de royale en beminnelijke manier waarmee U mij hebt ingeleid in struc-
tuur en materie van mijn nieuwe taak. Moge het ons nog lang gegund zijn
zowel op vakgebied als in \'t algemeen van gedachten te mogen wisselen.
Het dunkt mij dat U met veel tevredenheid terug mag zien op hetgeen U
een leven lang uit het niets aan de veterinair faculteit hebt opgebouwd en
tot bloei gebracht. Ik hoop dat het mij lukt het onderwijs in Uw geest voort
te zetten.

Na vele jaren bindt ons een merkwaardig toeval weer aan het zelfde insti-
tuut tot een nauwe symbiose. Deelden wij toch in onze assistententijd,
jaren door, een gemeenschappelijk salaris en voerden wij onze werkzaam-
heden aan het onderwijs onder het zelfde dak uit. Ik verheug mij van harte
met U samen weer onder het zelfde dak te mogen werken en Uw vriend-
schap deelachtig te mogen blijven.

Het was mij een grote geruststelling dat U mijn onderwijstaak aan het
Zoölogisch Laboratorium hebt overgenomen. Uw nauwgezetheid en Uw
grote interesse voor de cytologie en histologie is mij een waarborg voor
het continueren van ons gemeenschappelijk vak aan de Zoölogie.

Dat ik zo vele belangrijke wetenschappelijke en organisatorische werk-
zaamheden op het gebied van de electronenmicroscopie in Uw handen mag
leggen, zonder bevreesd te zijn, dat zij anders blijven liggen, is voor mij
een grote steun en geruststelling. Uw voortreffelijk inzicht in deze nog zo
wisselvallige materie en Uw creatief gevoel voor het oplossen van zo vele
onoverkomelijk schijnende moeilijkheden geeft mij de waarborg dat onze
van ouds vriendschappelijke samenwerking zich steeds verder zal uit-
breiden. U bent voor mij op Zoölogie het anker en ik hoop dat de ketting
het zeer lang mag houden.

Hoewel onze samenwerking nog niet van lange duur is, mag ik mij wel
gelukkig prijzen U als mij naaste medewerker te mogen beschouwen. Niet
alleen aan Uw ijver en Uw interesse voor ons vak, maar ook aan Uw
organisatorische talenten zal ik voortaan steeds moeten appeleren en ik
geef U de verzekering dat onze samenwerking van zeer prettige aard zal
blijven. Dat U als veterinair, na Uw voltooide studie, niet de praktijk koos,
maar het onderwijs, komt ons instituut zeer ten goede en ik hoop dat U
tevens in de wetenschappelijke arbeid Uw volle bevrediging zult vinden.

Wie zoals ik terug kan zien over meer dan drie decennia ononderbroken
verblijf in het Zoölogisch Laboratorium, staat wel versteld over de vele
ingrijpende veranderingen die zowel aan de bewoners als aan het interieur
gedurende deze evolutie plaats vonden. Vele oude vrienden zijn er helaas
niet meer of naar andere plaatsen vertrokken, maar een bepaalde kern wist
zich door alle veranderlijkheid heen te handhaven en een speciale fami-
liaire stempel op de inwendige structuur van dit Laboratorium te drukken.
Mijn verhouding tot U zal door de verplaatsing van mijn hoofdtaak naar
de veterinaire faculteit zeer zeker niet veranderen. Het verheugt mij door
mijn verdere verbintenis via de electronenmicroscopie van U geen afscheid
te hoeven nemen, zodat mij slechts de wens rest ook verder Uw mede-
werking en vriendschap deelachtig te mogen blijven.

Het is niet mijn taak U tot volleerde cytologen of histologen te vormen,
maar U in de eerste plaats in te leiden in dit praeklinische vak dat later
de basis zal blijken te zijn voor menig begrip van het gezonde en zieke dier.
Al zal U aan het begin van Uw studietijd de belangrijkheid van de cel- en
weefselleer niet zo duidelijk zijn, en U meer lijken op een uitbreiding van
Uw toch al overladen lesrooster, met het klimmen van Uw studie zal echter
zeker een herwaardering van hetgeen U bij mij aan kennis hebt verworven,
zich van U meester maken. Ik hoop U op een begrijpelijke manier in dit
gebied in te leiden en zou het op prijs stellen met U op een meer vader-
lijke basis samen te werken. U als het ontvangende deel en ik als gever
staan een aantal semesters in nauwer contact met elkaar om het zelfde doel
te dienen n.1. U op de diergeneeskunde voor te bereiden. Kunde veronder-
stelt kennen en begrijpen en dit moet geen droge boekenwijsheid maar

een levende wetenschap voor U worden. De Universiteit is geen kazerne
maar een vrijwillig aangegane verbintenis; aan Uw kant om de basis en
het geestelijke en manuele begripsapparaat voor Uw toekomstig beroep te
ontvangen, van de kant van de docent om zijn weten en zijn ervaring
aan te bieden en door te geven. Moge ons beiden deze relade van geven
en ontvangen voor ogen blijven zonder bij U het gevoel te verwekken dat
er „geblokt" moet worden. Het begrijpen is ook hier de voorwaarde van
het weten. Met de biologen onder U hoop ik door het geven van capita
selecta weer in nauwer contact te blijven en vooral het accent te leggen op
de recente zienswijzen in de biologie die uit het electronenoptisch onder-
zoek voortvloeien.

OVER HET VOORKOMEN EN HET ISOLEREN VAN
SALMONELLA BIJ NORMALE SLACHTRUNDEREN
IN NEDERLAND
(Autoreferaat)*

In navolging van in andere landen uitgevoerde onderzoekingen werd ge-
probeerd een inzicht te verkrijgen omtrent de volgende vragen:

b) welke organen zijn in verband met het bacteriologisch vleesonderzoek
voor het opsporen van deze infectie het meest geschikt?

c) welke voedingsbodems en ophopingsmedia zijn voor het isoleren van
Salmonella uit dit, als regel kiemarm, materiaal het meest geschikt?

Van de 1600 onderzochte slachtrunderen bleken 9 (0.52%) met Salmo-
nella besmet te zijn en wel 4 met S. dublin en 5 met S. bareilly. Vat men
de verkregen positieve gegevens samen, dan verkrijgt men in tabel 1 het
volgende beeld.

In tabel 2 wordt een overzicht gegeven betreffende de isolatie van de
positieve culturen na directe uitstrijk en na ophoping.

♦) Dit artikel verscheen in extenso in het „Zentalblatt für Veterinärmedizin", deel
5, nr. 2, maart 1957.

In tabel 3 wordt een overzicht gegeven betreffende het verschil in positieve
uitkomsten na uitstrijk van ophopingsmedia na 1 resp. 3 dagen op voedings-
bodems.

TABEL 3. Positieve resultaten na uitstrijk der ophopingsmedia na 1 en 3
dagen bebroeden bij 37° C.

Tenslotte laat tabel 4 zien, op welke van de 3 selectief-media, te weten
briljantgroenfenolrood-, Endo en SS - agar, Salmonella-koloniën zowel na
directe uitstrijk als na ophoping werden gevonden.

Groningen

Friesland

Drente

Overijsel

Gelderland

Utrecht

Noord-Holland

Zuid-Holland

Noord-Brabant

Zeeland

Limburg

Noord-Oostpolder
Zonder oormerk

Totaal

Van de 1600 onderzochte dieren hadden 373 geen provincie-oormerk, de
spreiding der overige dieren over de 12 provincies was als volgt.

Was in verband met buitenlandse onderzoekingen een dergelijk percentage
in de lijn der verwachtingen, verrassend was wel, dat van de 9 positieve
dieren 5 S. bareilly bleken te herbergen. Dit komt pas goed tot uiting,
indien men weet, dat gedurende de jaren 1946- -1954 in Nederland 745
S. dublin-cu\\t\\iren uit runderen werden geïsoleerd en slechts 1 S. bareilly.
Tot nu toe heeft men, sprekende over een Salmonella-drager, stilzwijgend
aan een S. dublin-\'miectie gedacht, hetgeen door 745 S. dublin gevallen
van in totaal 767 getypeerde culturen afkomstig van runderen in boven-
genoemd tijdstip, aannemelijk is. Ofschoon runderlever zeker niet als een
der voornaamste besmettingsbronnen van S. bareilly voor de mens dient
te worden beschouwd, moet men toch met het oog op het feit, dat S.
èareiZ/y-infecties bij de mens in de laatste jaren steeds veelvuldiger voor-

komen (6 in 1948; 202 in 1954) aan het hier verkregen resultaat alle
aandacht besteden.

Wat de tweede vraag betreft, nl. welk orgaan het meest geschikt is \\oor
het opsporen van latente infecties, geeft tabel 1 duidelijk antwoord. In alle
9 positieve gevallen werd Salmonella uit de galblaas geïsoleerd, hetgeen
een reden te meer is voor de steeds weer naar voren gebrachte opvatting,
dat bij het bacteriologisch vleesonderzoek dit orgaan steeds moet worden
onderzocht. Ook al betreffen de bij dit onderzoek gevonden positieve geval-
len slechts een klein aantal, toch ware in overweging te nemen, bij de
vleeskeuring het onderzoek van de gal met galblaas verplichtend \\oor te
schrijven.

In tegenstelling met de eerste twee vragen is de beantwoording van de
3e vraag, welke voedingsbodems voor de isolatie van Salmonella het meest
geschikt zijn, niet alleen veel moeilijker, maar moet ook in een veel ruimer
verband worden gezien. In plaats van een antwoord dient men zich hier
tot opmerkingen te beperken. Daarbij \\alt direct op, dat met de directe
methode slechts in 5 van de 9 positieve gevallen Salmonella kon worden
gekweekt (tabel 2), hetgeen de waarde van ophopingsmedia wel duidelijk
onderstreept. Bij deze onderscheidt zich vooral de vloeistof volgens Müller
zeer gunstig, vooral bij de enting van gal, waarbij een 100 %-isolatie
mogelijk was. Voor een definitieve beoordeling van de betekenis der overige
ophopingsmedia is het aantal onderzoekingen te klein. Wat het uitstrijken
van deze media na 1 en 3 dagen bebroeding bij 37° C betreft, blijkt uit
tabel 3, dat in het medium van Kauffmann-Müller na de 2e uitstrijk
geen groter aantal positieve gevallen wordt verkregen. Waarschijnlijk is
dit aan een te grote remming van dit medium te wijten. In de vloeistof
volgens Müller en in Seleniet daarentegen blijken na de 2e uitstrijk 3,
resp. 4 isolaties meer mogelijk dan na de le uitstrijk, hetgeen er op wijst,
dat bij deze ophopingsvloeistoffen een 2e uitstrijk na 3 dagen bebroeding
bij 37° C niet gemist kan worden.

Wat tenslotte de gebruikte voedingsbodems betreft, kon onze mening dat
de briljantgroenfenolroodagarplaat bij de isolatie van Salmonella in het
algemeen het best voldoet, worden bevestigd. Op deze plaat was bij de
9 positieve gevallen 26 maal Salmonella te isoleren, van Endo-platen 14 x
en van SS-platen 16 x (tabel 4).

Bei der bakteriologischen Untersuchung des Lebersystems von 1600 normalen
Schlachtrindern wurden 9x Salmonellen isoliert, und zwar 4x S. dublin und 5x S.
bareilly. Die Isolierung gelang 5x aus der Leber, 9x aus Galle und Gallenblase und 3x
aus den Leberlymphdrüsen. .\\ls Anreicherungsbrühe erwies sich das Medium nach
Müller sehr geeignet, vor allem bei Beimpfung mit Galle. Bei den festen Nährböden
(Brillantgrünphenolrot-, Endo- und SS-Agar") wurden die besten Resultate mit der
Brillantgrünphenolrotagarplatte erzielt.

Bacteriological examination of 1600 normal slaughter cattle yielded Salmonella on
9 occasions, 4 being S. dublin, and 5 S. bareilly. The organisms were isolated 5 times
from the liver, 9 times from the bile and on 3 occasions from the hepatic lymph
nodes. Müller\'s medium proved particularly suitable, especially for isolation from
the bile. Of 3 solid media, brilliant green phenol red, endo-agar and SS-agar, the
first gave the best results.

Au cours d\'examens bactériologiques effectués sur 1600 bovins normaux abattus, on
isola neuf fois,des Salmonella, soit quatre fois 5\'. dublin et cinq fois S. bareilly. On
put mettre en évidence ces germes à cinq reprises dans le foie, neuf fois dans la bile
et trois fois dans les ganglions hépatique. Le milieu de Muller s\'avéra très favorable
comme bouillon d\'enrichissement surtout pour l\'enscmensement avec de la bile. Parmi
les milieux de culture solides (gélose d\'Endo, gélose SS et gélose au vert brillant-
phénolsulfonephtaléine) c\'est la gélose au vert brillant-phénolsulfonephtaléine qui
donna les meilleurs résultats.

Enige jaren geleden werden bij een viertal kalveren van het M.R.Y, vee-
slag verschijnselen waargenomen aan tong en klauwen, die deden ver-
moeden dat deze kalveren lijdende waren aan mond- en klauwzeer.
Op de dorsale tongvlakte waren epitheel defecten en ook de kroonranden
der hoefjes vertoonden defecten van de verhoornde delen, zodat de er
onder gelegen matrix zichtbaar was. Bij enkele hoefjes ontbrak zelfs de
gehele hoornschoen.

Opmerkelijk was, dat niet tegen mond- en klauwzeer gevaccineerde koppel-
genoten niet aangetast waren. Ook konden in het Staats-Veeartsenijkundig
Onderzoekings-Instituut te Amsterdam, in het bloedserum der aangetaste
kalveren geen antilichamen tegen de mond- en klauwzeer virus stammen
A, As, O en C worden aangetoond, noch kon met materiaal van de aan-
getaste tong- en klauwdelen, bij runderen ingespoten, gelijksoortige ver-
schijnselen worden opgewekt. Daar deze aandoeningen zeer chronisch ver-
liepen, waarbij geen regeneratie der aangetaste tong- en klauwdelen op-
trad en bovendien het sectiebeeld niet wees in de richting van een infectie
met mond- en klauwzeervirus, moest een andere oorzaak aan dit lijden
ten grondslag liggen.

Nadien zijn door mij bij nog twintig kalveren deze verschijnselen waarge-
nomen en nader bestudeerd.

Ongeveer 2 ä 3 maanden na de geboorte ontstaan de eerste processen aan
de kroonranden der hoefjes en deze lijden tot ontschoening der aangetaste
klauwtjes. De processen aan de tong en soms aan de tandeloze mondzoom
treden later op. Al deze processen voeren steeds tot de dood van het kalf
indien niet tijdig tot slachten wordt overgegaan.

Daar op grond van het ingestelde onderzoek ook andere oorzaken, zoals
trauma, caustische stoffen, bacterie-infecties enz. als verwekkers van deze
aandoeningen konden worden uitgesloten en de afstamming van alle lijders
tot éénzelfde stamhouder was terug te voeren, is onderzocht of als oorzaak
van deze aandoening een erfelijke afwijking ten grondslag lag.
Door dit onderzoek kon de erfelijkheid van deze aandoeningen worden
vastgesteld, waarbij op grond van de afstammingsgegevens een recessieve
overerving moest worden aangenomen.

Gedurende enkele jaren worden bij kalveren van het M.R.Y, veeslag afwijkingen
aan de tong en klauwen waargenomen, die ontstaan als deze dieren enige maanden
oud zijn. Deze processen aan dc tong en klauwen, die veel gelijkenis vertonen met
die welke bij een infectie met mond- en klauwzeer virus optreden, regenereren niet,
doch leiden uiteindelijk tot ontschoening der klauwen en voeren tot de dood van
het kalf.

1 Deze voorlopige mededeling vormt het onderwerp van een door mij in bewerking
zijnde dissertatie.

For several years aberrations of the tongue and hooves have been observed in calves
of the M.R.U. breed, these aberrations only assuming tangible form when the animals
reached an age of several months. These processes on the tongue and hooves, which
evidence considerable affinity with the symptoms attending infection with the food
and mouth disease virus, do not regenerate but finally lead to shedding of the
hooves and the death of the calf.

These processes are believed to be fundamentally due to a hereditary factor.
Résumé:

Depuis quelques années on constate chez les veaux du cheptel M.R.V. des déviations
à la langue et aux sabots qui se forment lorsque les animaux sont âgés de quelques
mois. Ces procès à la langue et aux sabots qui montrent beaucoup de ressemblance
avec ceux se signalant lors d\'une infection du virus de la fièvre aphteuse, ne se
guérissent pas, mais finissent par provoquer le déchaussement des sabots et la mort
du veau.

A la base de ces procès se trouve une déviation héréditaire.
Zusammenfassung:

Seit einigen Jahren werden bei Kälbern der M.R.V.-Viehrasse krankhafte Verände-
rungen an der Zunge und den Klauen festgestellt, die in Erscheinung treten, sobald
die Tiere ein Alter von einigen Monaten erreicht haben. Diese Zungen- und Klauen-
prozesse, die grosse Ähnlichkeit mit denen besitzen, die bei einer Infektion mit dem
Virus der Maul- und Klauenseuche auftreten, regenerieren nicht, führen jedoch zum
Verlust der Klauen und schliesslich zum Tod des Tieres.

Gaarne voldoe ik aan het verzoek een beschouwing te schrijven over de
diergeneeskunde in Canada. Aangezien ik verbonden ben aan de Provin-
ciale Gezondheidsdienst voor dieren in Nova Scoüa heeft deze beschrij-
ving hoofdzakelijk betrekking op de toestanden in deze provincie.
Met uitzondering van de meest noordelijke helft bestaat Canada uit tien
provincies. De meeste van deze provincies zijn ongeveer 2-3x zo groot als
bv. Frankrijk. In het Oosten zijn een drietal kleinere provincies gelegen,
elk ongeveer zo groot als Nederland. Eén van deze drie in Nova Scotia,
ongeveer Ij/a zo groot als Nederland.

De hoofdstad is Halifax. Noca Scotia is verdeeld in 18 „counties". In deze
provincie zijn 18 practiserende dierenartsen gevestigd, waarvan twee uit-
sluitend kleine huisdieren behandelen.

In een paar „counties" werken twee of drie practici en in een viertal ge-
vallen waar de bevolkingsdichtheid zeer gering is, is er in de „conuty" geen
dierenarts gevestigd. Gemiddeld heeft dus iedere practicus een rayon ter
grootje van een provincie in Nederland.

Het agrarische deel van de praktijk bestaat in hoofdzaak uit het behandelen
van melkvee. Het houden van vleesvee neemt de laatste tijd toe, hetgeen
over het algemeen betekent, dat diergeneeskundige hulp minder vaak ver-
eist wordt.

Door de toenemende mechanisatie gaat het aantal paarden achteruit. De
bemoeiing van de practicus bepaalt zich tot boerenpaarden, paarden ge-
bruikt bij het werk in de bossen en in de omgeving van enkele plaatsen
tot race-paarden. In sommige „counties" worden vrij vele varkens behan-
deld en verder wordt soms de hulp van de practicus ingeroepen voor
schapen en voor pluimvee. De meeste practici zijn gevestigd in „towns"
met een bevolking van ongeveer 5000 k 10.000 mensen. In meerdere mate
dan in Nederland schijnt dit de mogelijkheid te bieden tot het opbouwen
van een „kleine huisdierenpraktijk". De meeste collega\'s hebben in hun
gebied een aantal runderen variërend van 5000-10.000 stuks. „Massa"
werk wordt door de practicus bijna niet verricht. Tuberculose is uitgeroeid
en het periodiek onderzoek hierop wordt verricht door ambtelijke veteri-
nairen, in dienst van de Centrale Canadese Regering.
Mond- en klauwzeer komt in Noord-Amerika niet voor en zou het zich
voordoen, zoals in 1952, dan wordt het afmakings-systeem toegepast. Ook
de controle op Abortus Bang is grotendeels in handen van de Gouverne-
ments-veeartsen.

De bemoeiing van de practici bepaalt zich grotendeels tot het vaccineren
van kalveren binnen de leeftijdsgrenzen van 6-9 maanden en in sommige
gevallen in het nemen van bloedmonsters voor laboratorium-onderzoek.
De agrarische praktijk bsetaat dus in hoofdzaak uit individuele gevallen
als verlossingen, melkziekte, vlekziekte e.d.

„concurentie" van de „drugstore". Men zou dit een apotheek of een dro-
gisterij kunnen noemen, maar hierbij moet men dan bedenken, dat in deze
zaken als regel ook tijdschriften, coca-cola, sigaretten, horloges enz. ge-
kocht kunnen worden.

Bijna elk dorp heeft zijn „drugstore". Tegenover één veterinair heeft elke
„county" meestal wel 20 „drugstores". Neemt men de afstanden in aan-
merking en verder het feit dat 10 jaar geleden er nog veel minder dieren-
artsen waren, dan is het begrijpelijk dat deze „drugstores" veel genees-
middelen voor dieren verkopen.

Door televisie, radio en pers heeft bijna iedereen hier een zekere — zij het
soms zeer oppervlakkige — kennis van bijna elk onderwerp, inbegrepen de
diergeneeskunde.

Het feit, dat practisch iedereen een auto bezit, mag misschien de indruk
wekken dat autorijden hier goedkoop is, maar alles inbegrepen kost het
toch nog ongeveer 6-7 dollarcent per km. Auto\'s en speciaal die van prak-
tiserende dierenartsen, hebben hier veel slijtage, vooral in de wintertijd
met de sneeuw en meer nog in het voorjaar, wanneer de vorst uit de grond
komt en de modder veel „secundaire" wegen praktisch onberijdbaar maakt.
Vaak moet zo\'n 80 km. gereden worden voor één patiënt en de meeste
„farms" zijn gelegen aan de „secundaire" wegen, waar in tegenstelling
tot de hoofdwegen geen asfalt aanwezig is. Bedenkt men, dat de prijs van
een koe of een paard varieert van 50-200 dollar en dat die van biggen of
schapen aanmerkelijk lager ligt, dan is het duidelijk dat van „intensief"
praktijk doen in de meeste gevallen geen sprake kan zijn.
Tengevolge van bovengenoemde tegenwerkende factoren waren voorheen
alleen practici gevestigd in de grotere plaatsen, waar de praktijk bestond
uit kleine huisdieren en melkvee rondom zulke plaatsen.
De rest van de provincie behielp zich zo goed en zo kwaad als dat ging.
Aangezien deze toestand niet bevredigend was, werd besloten subsidies te
geven aan dierenartsen, die zich wilden vestigen in de verschillende
„counties". Het resultaat is dat nu in de meeste „counties" een dierenarts
practiseert, die een subsidie krijgt van 2500 dollar per jaar. De helft hier-
van betaalt de „county" en de andere helft wordt bijgepast door de Pro-
vincie. Hiervoor is de prakticus gebonden aan een standaard tarief van
35/2 dollar per visite. Daaroverheen kunnen dan medicijnen in rekening
worden gebracht en voor speciale operaties mag extra worden berekend.
De dierenarts, die subsidie ontvangt, moet jaarlijks verslag uitbrengen aan
de zgn. „Veterinary Board", bestaande uit vier farmers met de plaatselijke
landbouwconsulent als secretaris. Dit geeft soms wel eens strubbelingen.
Dank zij deze subsidies is het in de meeste „counties" mogelijk gebleken
voor een practicus een bestaan op te bouwen. Het wil me voorkomen dat
dit in de dichtst bevolkte „counties" een redelijk bestaan is, maar in de
minder dicht bevolkte streken schijnt dit niet mee te vallen. De genoemde
factoren bemoeilijken zulks. Het gevolg is veel wisseling van dierenartsen
met dikwijls tussentijdse vacatures. Dit feit werkt weer „kwakzalverij" in
de hand en zo komt men min of meer in een vicieuze cirkel terecht.
In verhouding tot het aantal dierenartsen heeft men hier veel landbouw-
kundigen. In de eerste plaats heeft elke county zijn „Agr. Rep" (agricultu-
ral representive of the Provincial Government) en verschillende hiervan
hebben bovendien een assistent, ook een afgestudeerde van een landbouw-
hogeschool. Aan de „Nova Scotia Agriculture College" in Truro zijn een

50-tal landbouwkundigen verbonden, alle gespecialiseerd in een bepaalde
richting. Deze zijn werkzaam bij het onderwijs en verder bestaat hun taak
uit onderzoekingswerk voor de praktijk met in aansluiting de functie van
adviseur. •

Dit is dan direct door contact met de farmer of via de Rgr. Rep. en ook
via lezingen ter plaatse of via radio, pers enz.

De „Agr. Rep." is de vraagbaak voor de boeren in zijn county op elk agra-
risch gebied, vaak ook veterinaire problemen omvattende.
Sommige landbouwkundigen zijn werkzaam voor de Provincie in speciale
functies als „fieldmen". Zo zijn er in Nova Scotia drie pluimvee-„fieldmen".
Deze geven voorlichting betreffende de pluimveehouderij, inbegrepen de
ziektebestrijding. Het practische deel van de pullorum-bestrijding wordt
door hen verricht, zij het dan onder toezicht van de Provinciale Veteri-
nair en. Het opzenden van zieke of gestorven kippen geschiedt direct door
de eigenaars, maar ook vaak via de „fieldmen" of de „Agr. Rep.".
Alleen in speciale gevallen, zoals bv. vlekziekte bij kalkoenen, wordt de
dierenarts ingeschakeld.

Pogingen, uitgaande van de Provinciale Gezondheidsdienst om de dieren-
arts meer in dit werk te betrekken, lijden vaak schipbreuk.
Meerdere landbouwkundigen zijn ook als „service"men verbonden aan
grote veevoermaatschappijen, die vaak over heel Canada of zelfs over heel
Noord-Amerika zaken doen. Deze service varieert van het geven van cre-
diet tot de verkoop van geneesmiddelen. Entstoffen als b.v. tegen infec-
tieuze bronchitis bij pluimvee worden geleverd en „servicemen" demon-
streren het gebruik aan de boeren.

In geval van ziekte of wanneer men ziekte wil voorkomen, worden mid-
delen als antibiotica, sulfadrugs, nicarbazin e.d. door het voer gemengd.
Aangezien zowel de hulp van het „Government" als ook van de veevoer-
maatschappij gratis wordt verleend, is het moeilijk voor de practiserende
dierenarts op dit terrein veld te winnen.

Mede als gevolg van de factoren, die het opbouwen van een intensieve
agrarische praktijk tegenwerken, besteden de meeste practici veel aandacht
aan het vormen van een kleinehuisdierenpraktijk.

Het is geen uitzondering dat in plaatsen met ± 10.000 mensen een modern
dierenhospitaal bestaat. Behalve voor het behandelen van zieke honden
en katten bestaat er vaak gelegenheid om huisdieren hier te laten ver-
zorgen gedurende vacanties e.d.

Meestal heeft de dierenarts een „fulltime"-bediende, die de dieren ver-
zorgt en die helpt bij operaties. Dikwijls is het dierenhospitaal voorzien van
de modernste hulpmiddelen zoals Röntgen-apparaten e.d. Tengevolge van
het intensieve autoverkeer zijn er steeds veel dieren met beenfracturen.
Het gebruik van pennen in de therapie hiervoor schijnt algemeen te zijn.
Ook „Sectio Caesaria" schijnt een veel toegepaste ingreep te zijn. Mis-
schien is het wel hierdoor, dat zulke operaties hier ook veel bij grote huis-
dieren als runderen e.d. worden toegepast. Het wil me voorkomen, dat veel
besparing in energie en tijd hierdoor bereikt wordt.

Wanneer ik zie hoeveel hier wordt gedaan aan kleine huisdierenpraktijk,
dan vraag ik me wel eens af of deze gelegenheid in Nederland wel vol-
doende wordt benut.

Met uitzondering van een Ier en een Engelsman zijn alle practici in Nova
Scotia afgestudeerden van de Veterinaire Faculteit in Guelph (Ontario).

Behalve de 18 practici zijn er drie veterinairen verbonden aan de „Nova
Scotia Agriculture College" in Truro. Evenals de andere afdelingen heeft
de „Veterinary Service" functies bij het onderwijs, het onderzoek voor de
praktijk en bij de voorlichting. De dienst beschikt over een modern labo-
ratorium, waar onderzoekingen voor praktiserende dierenartsen, farmers
enz. worden verricht. Dit betreft onderzoek van pluimvee en andere dieren
zoals bv. nertsen en verder serologisch onderzoek van bloedmonsters, inge-
zonden door practici.

Ook bacteriologisch onderzoek van melkmonsters voor mastitis enz. wordt
hier verricht.

Steriliteitswerk, zaadcontrole, opleiding van inseminatoren enz. wordt door
ons verricht.

Verder werken in deze Provincie nog zeven veterinairen, in dienst van de
Centrale Canadese Regering. Deze oefenen ongeveer dezelfde functie uit
als de Inspecteurs in Nederland, maar daarnaast wordt door hen het t.b.c.-
onderzoek verricht. In sommige counties worden door hen ook de bloed-
monsters genomen voor de controle op „Bangs Disease".
Ook in- en uitvoer van dieren en dierlijke produkten staan onder toezicht
van deze „Health of Animals"-branch van de „Canada Department of
Agriculture".

Ook de vleeskeuring, die alleen geschiedt aan abattoirs wordt deze veteri-
nairen verricht.

Twee steden in Nova Scotia hebben een dierenarts in dienst als mclk-
hygiënist.

Dierziekten en speciaal de besmettelijke, komen hier in mindere mate voor
dan in Nederland. De geringere concentratie van vee speelt hierbij waar-
schijnlijk een grote rol. Verder zal een „jong" land in de loop der jaren
minder zijn blootgesteld aan invasies van ziekten. Ook het feit, dat vee-
markten hier niet bestaan zal een factor ten goede geweest zijn. De voor-
lichting aan de farmers is zeer intensief en over het algemeen tonen dc
boeren een goed begrip voor de overheidsmaatregelen om verspreiding
van ziekten te voorkomen.

Aan al deze factoren samen is het waarschijnlijk tc danken, dat genomen
maatregelen in Canada veelal vrij snel tot succes hebben geleid.

Tot zover heb ik me in hoofdzaak bepaald tot de situatie in Nova Scotia.
Wat betreft het werk van de gouvernementsveeartsen, dit is in de meeste
provincies ongeveer hetzelfde, zowel voor hen, die werken voor de Pro-
vinciale als voor de Centrale Regering. Hoewel de omstandigheden plaat-
selijk natuurlijk wel verschillende eisen stellen zoals bijv. Rabicsbestrijding
in het hoge Noorden.

Wat de positie van de practicus aangaat, deze is in vele middelmatig be-
volkte streken in Canada ongeveer net zo als in Nova Scotia. Ook daar
worden subsidies gegeven. Naar ik me meen te herinneren, werd dit ook
vermeld in een oproep, die de Provincie Saskatchewan plaatste in het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde, één of twee jaar geleden.
In de provincie New Brunswick zijn alle practici in dienst van de Provincie.
Ze hebben een vast salaris en moeten daarvoo:r werken tot 5 uur \'s mid-
dags. Wat ze daarna doen mag worden beschouwd als „private" praktijk.
Voor werk, verricht vóór 5 uur betaalt de farmer aan de Provincie volgens

In Zuid-Ontario, waar de concentratie van mensen en dieren dicht is,
worden geen subsidies gegeven. Daar komt de toestand ongeveer overeen
met die in Nederland.

In Quebec (de enige Frans-sprekende provincie) is de situatie ongeveer
net als in Ontario. Deze provincie heeft zijn eigen Diergeneeskundige Facul-
teit. Praktiseren in deze provincie is voor Engels sprekenden practisch uit-
gesloten. Deze bevoegdheid wordt daar aleen verleend aan hen, die naast
een diploma als dierenarts ook nog „graduate" zijn van een speciale Frans-
Canadese middelbare school.

De „Ontario Veterinary College", gevestigd te Guelph, welke een faculteit
is van de „University of Toronto" is de enige opleiding voor het Engels-
sprekende deel van Canada, dus voor negen provincies. De opleiding duurt
f) jaar. Om toegelaten te worden is vereist een diploma Middelbare School
en bovendien moet de aspirant-student kunnen aantonen dat hij min-
stens 4 maanden op een veeboerderij heeft gewerkt.

Afgestudeerden, die zich in een bepaalde provincie willen vestigen, moeten
daarvoor een aanvraag indienen bij de „Veterinary Medical Association"
in de provincie van hun keuze. Momenteel hebben de meeste provincies
een eigen „Examining Board", die beslist of de aanvrager geaccepteerd
wordt of niet. Men is nu bezig deze verantwoordelijkheid over te dragen
aan een „Central Examining Board" van de „Canadian Medical Veteri-
nary Association". Dit is een federatie van de provinciale „associations" en
is te vergelijken met onze „Maatschappij voor Diergeneeskunde".
Het examen omvat alle onderdelen van de Veterinaire Wetenschap, zelfs
anatomie. Behalve het behalen van de graad „Doctor of Veterinary Medi-
cine". welke door de Toronto Universiteit wordt verleend, moet men dus
ook nog een examen doen, uitgaande van de Canadese Maatschappij voor
Diergeneeskunde, alvorens men de bevoegdheid tot praktiseren bezit.
Dezelfde regeling bestaat eveneens voor andere beroepen, als artsen, tand-
artsen enz. Ook de verschillende staten in U.S.A. hebben hun „Examining
Board". Dit maakt het niet eenvoudig voor afgestudeerden van andere
universiteiten. Voor Engels sprekenden is dit natuurlijk minder moeilijk
dan voor hen, die van andere landen komen.

Van de dierenartsen met een buitenlands diploma zijn vele in dienst ge-
nomen door de ..Health of Animals Branch" van de Canadese Regering.
Eerst waren ze één of meer jaren werkzaam als „lay-inspector" (te verge-
lijken met vee-opzichter en hulpkeurmeester) en daarna als dierenarts.
In sommige gevallen werd het nodig geacht dat de desbetreffende nog weer
één jaar of langer naar de Ontario Veterinary College" ging. Aan dit
..College" en ook aan enkele andere onderzoekingsinstituten werken wel
enige emigranten. Dit betreft meestal specialisten.

Voor informaties betreffende het uitoefenen van de diergeneeskunde in
Canada, zal men zich het best kunnen wenden tot de secretaris van de
„Canadian Veterinary Medical Association" in Ottawa of tot de Principal
van de „Ontario Veterinary College" te Guelph (Ont.).

De schrijver beschrijft diergeneeskundige toestanden en mogelijkheden in Canada.

The author gives a survey about veterinarian practice and veterinary possibilities in
Canada.

L\'auteur donne une exposé des conditions et possibilités vétérinaires en Canada.
Zusammenfassung.

Der Schriftsteller gibt eine Darlegung der tierärztlichen Gesamtlage in Canada.

Invoer van slacht- en gebruikspaarden onder bepaalde voorwaarden weer
toegestaan.

Ter tegemoetkoming aan economische belangen is met onmiddellijke ingang de in-
voer van slacht- en gebruiskpaarden in ons land — zij het met inachtneming van
stringente voorwaarden — weer toegestaan. Ongeveer een maand geleden werd deze
invoer stopgezet, daar bij een aantal ingevoerde paarden kwade droes was gecon-
stateerd.

De invoer is thans toegestaan onder voorwaarde, dat bij de invoer een verklaring van
de officiële veterinaire dienst in het land van herkomst wordt getoond, inhoudende,
dat het in te voeren dier onderzocht is op kwade droes met negatieve uitslag en dat
het dier onmiddellijk vóór de inlading vecartscnijkundig is onderzocht en daarbij
vrij van besmettelijke ziekten en ook overigens gezond is bevonden. Het certificaat
dient een volledig signalement met opgave van de juiste leeftijd volgens het gebit te
bevatten.

Voor fok- en gebruikspaarden geldt, dat in het gezondheidscertificaat ook moet
worden vermeld, dat het district van herkomst vrij is van kwade droes en van infec-
tieuze anemie, alsmede dat deze ziekten gedurende de laatste zes maanden onmid-
dellijk voorafgaande aan de export aldaar niet zijn voorgekomen en dat de paarden
gedurende die termijn in bedoeld district hebben verbleven. Tenslotte zijn voor-
schriften gegeven voor het in quarantaine brengen, het onderzoek, het vervoer naar
slachtplaatsen en het slachten, dat binnen 8 dagen na grensoverschrijding dient te
.geschieden.

Fok- en gebruikspaarden worden slechts vrijgegeven nadat zij in de quarantaine-
stallen te Utrecht of met toestemming van de directeur van de Veeartsenijkundige
Dienst in een quarantainestal elders, op kwade droes zijn onderzocht en dit onderzoek
een negatief resultaat heeft opgeleverd.

Een nertsenfokker zit met de moeilijkheid, dat meerdere dieren niet bronstig worden.
Is de voeding misschien oorzaak? Eigenaar voert de voorgeschreven produkten. Is
behandeling met hormoonpreparaat nodig om voldoende resultaat tc verwachten?

De bronst van een nerts is in het algemeen moeilijk waar te nemen en meestal kan
7nen concluderen, dat het dier in bronst is wanneer een parin.g tot stand gekomen is.
Het is echter bekend, dat ook bij bestaande bronst soms geen paring tot stand komt,
als niet rekening wordt gehouden met bepaalde voorzieningen. Zo moet het vrouwe-
lijke dier steeds in de ren van het mannelijke exemplaar worden .gebracht en niet
omgekeerd, wil men een vlotte paring krij.gen. Ook onervaren (jonge) reuen of te
wilde exemplaren geven nogal eens moeilijkheden.

Op vrijwel ieder bedrijf komt echter een klein aantal dieren voor dat zich niet laat
dekken. Ondervoeding of vaker het te vet zijn der dieren zou hierbij vaak een lol
spelen.

Aan bepaalde voedin.gsstoffen zoals selderij en eieren kent men een stimulerende
werking toe.

Na het injiciëren van het follikelhormoon (dimenformon, oestron en/of ganadotroop
hormoon (pregnyl) kan men tevens kunstmatig in bronst brengen. Bevruchting en
worpgrootte zouden nogal eens tegenvallen.

KRANKHEITEN DER AQUARIENFISCHE, Dr. H. H. Reichenbach-Klinke,
mit besonderer Berücksichtigung tropischer Arten. 215 blz. 117 afb. Alfred Kernen
Verlag, Stuttgart.

Dit vlot geschreven en keurig uitgevoerde boek bevat vele, zeer duidelijke en scherpe
afbeeldingen. Hierdoor en tevens door de streng wetenschappelijke en systematische
indeling is het een goed leesbaar werk, waarin overigens al te breedvoerige uitwei-
dingen zijn vermeden. . . rj
Wanneer wij enkele onderdelen nader bezien, dan moet in de eerste plaats het hoofd-
stuk worden genoemd, waarin de auteur de door zuurvaste staafjes veroorzaakte
ziekten („tuberculose") bij koudbloedige dieren op uitvoerige wijze behandelt. Ken-
nelijk is dit gedeelte met interesse geschreven.

Bij de bespreking van de besmettelijke buikwaterzucht is geen melding gemaakt van
de recente onderzoekingen van R o e g n e r-A u s t en S c h 1 e i c h, waarbij bewezen
werd dat bij karpers niet de bacil Pseudomonas punctata f. ascitae de primaire oor-
zaak is, maar een virus en dat de genoemde bacil een secundaire rol speelt.
.\\ls verwekker van de Neon-ziekte wordt een Plistophora-soort (beh. tot de Micro-
sporidia) aangegeven. Volgens zeer recente onderzoekingen van S t o 1 k gaat het hier
om kalkconcreraenten in de niertubuli en glomeruli.

Zeer duidelijk zijn de beschrijvingen en de afbeeldingen van een groot aantal micro-
scopische visparasieten.

Met een kort, practisch hoofdstuk over de therapie van de visziekten en een lijst
van de gebruikelijke medicamenten besluit het boekwerk.

Dit practische en duidelijke boek is zeker als een aanwinst van de bestaande lite-
ratuur over ziekten bij aquariumvissen te beschouwen, speciaal voor diegenen, die
een minder uitvoerig en minder kostbaar werk verlangen dan het standaardwerk van

DE WERKZAAMHEDEN VAN DE RIJKSSERUMINRICHTING in 1949, 1950
en 1951. Staatsdrukkerij Uitgeverijbedrijf, \'s-Gravenhage 1956.

In dit eerst kortelings uitgekomen verslag werd een overzicht gegeven over de werk-
zaamheden in de jaren 1949 tot en met 1951. Een inleidend woord, dat dit ongewoon
late verschijnen verklaart, ontbreekt. Het is historisch juist één en ander in de lijst
van de tijd, waarin het is ontstaan, alsnog weer te geven. Natuurlijk gaat dit ten
nadele van de actualiteit, waarom hier een gedetailleerde bespreking van de destijds
belangrijke onderzoekingen over tuberculinatie, enting met Str. 19, vlekziektevacci-
natie, vogelcholera, pseudovogelpest (eerste gevallen in ons land) en diagnostiek van
paratuberculose met Johnine achterwege kan blijven.

In 1949 was slechts 15% van het aantal stuks gestorven pluimvee door dierenartsen
ingezonden, wat aan gebrek aan belangstelling bij de practici wordt geweten. Hierbij
zij echter opgemerkt, dat zolang openbare instellingen inzendingen accepteren van
pluimveehouders (60%) en van voederhandelaren en pluimveegeneesmiddelfabri-
kanten (25%), van het betrekken door leken van de dierenarts bij de diagnostiek
wel weinig zal zijn te verwachten. ^^^ DORSSEN

DE INVLOED VAN ERFELIJKHEID EN MILIEU OP DE SAMENSTELLING
VAN DE MELK BIJ FRIESE KOEIEN EN DE PRAKTISCHE MOGELIJKHEID
VAN DE SELECTIE OP HET EIWITGEHALTE. R. D. Politiek. (Diss. Wagenin-
gen 15-3-\'57).

Na een paar oriënterende proeven besloten het Friesch Rundvee Stamboek en de
Bond van Coöperatieve Zuivelfabrieken in Friesland een onderzoek op te zetten naar
de samenstelling van de melk van een groot aantal koeien ten einde een beter inzicht

te krijgen van de variaties in die samenstelling. Het doel was om na te gaan of er
een behoorlijke kans bestaat om door selectie het eiwitgehalte (speciaal het caselne-
gehalte) te verhogen zonder tegelijkertijd het vetgehalte in gelijke mate te beïnvloe-
den.

In overleg met Prof. van der Plank werd destijds door de heren Dr. L. C. Jansen, Dr.
E. T. Roelofs en Ir. H. G. A. Leignes Bakhoven namens de twee hierboven genoemde
verenigingen de gang van het onderzoek opgezet. Als materiaal werden aangewezen
de afstammelingen van een zestal K.I.-stieren in het gebied van de zuivelfabriek
Giekerk (een jong fokgebied op lichte grond) en het vee van een tiental fokbedrijven
in Jelsum (zware kleigrond). De monsterneming geschiedde door de gewone melk-
controleurs, terwijl het scheikundig onderzoek onder leiding van Dr. L. C. Janse op
het laboratorium van de Bond van Coöp. Zuivelfabrieken in Friesland te Leeuwarden
werd verricht.

De resultaten van het werk der melkcontroleurs en van bovengenoemd laboratorium
werden door de Provinciale Melkcontrole Dienst op kaarten vastgelegd. Deze kaarten
bevatten dus naast de leeftijd en de datum van afkalven gegevens over de melk-
hoeveelheid, het vet-, eiwit-, caseïne-, lactose- en vetvrij droge stof-gehalte.
In totaal werden in Giekerk 400 en in Jelsum 329 koeien bij de proef betrokken,
waaronder 72 resp. 166 moederdochterparen voorkwamen.

Dit cijfermateriaal, dat in hoofdzaak gegevens over de jaren 1953 en 1954 bevat,
werd voor nadere bewerking ter beschikking van de Heer R. D. Politiek gesteld.
De literatuur heeft hij ten dele in een apart hoofdstuk, ten dele in de hoofdstukken
over speciale onderdelen van het onderzoek behandeld. Een 12-tal grafieken en 29
tabellen zijn opgenomen.

In hoofdstuk 2 wordt de variatie in het verloop van een lactatie behandeld voor de
hoeveelheid melk, het vet-, eiwit-, caseïne-, lactose- en vetvrije droge stof-gehalte;
daarnaast de eiwit/vetverhouding, de caseïne/vetverhouding, het aspercentage, de over-
gang van biest naar normale melk, het vet- en eiwitgehalte van de eerste en de laatste
halve liter van één proefmelking, de morgen- en avondmelk, de invloed van de
tochtigheid.

In de hoofdstukken 3 en 4 krijgen de seizoen- en voedingsinvloeden een beurt naast
die van de maand van afkalven, de leeftijd, de lengte van de lactatieperiode, de jaar-
verschillen, de bedrijfsverschillen.

Hoofdstuk 5 geeft een bespreking van de invloed van de niet-erfelijke factoren, ter-
wijl in 6 de variaties in en het verband tussen de melkbestanddelen bij de indivi-
duele koeien in ogenschouw genomen wordt.

Hoofdstuk 7 behandelt dan de invloed van de erfelijke factoren op de samenstelling
van de melk.

Na deze 7 hoofdstukken, alle van zuiver veeteelt-technische aard, doorgewerkt te
hebben, wordt de lezer in hoofdstuk 8 naar heel andere gebieden gevoerd. Hierin
toch worden vraagstukken van economische en zuiveltechnisehe aard besprok en. Hoe
belangrijk deze voor de veeteelt ook zijn, ze vallen geheel buiten het kader, zodat we
ze hier gevoeglijk kunnen overslaan.

Het is natuurlijk niet de bedoeling om alle conclusies, waartoe de schrijver gekomen
is, hier te behandelen. Ik zal me daarom bepalen tot de eiwit/vetverhouding en de erfe-
lijkheid, daar deze het hoofddoel van het gehele onderzoek zijn.
Wat de eiwit/vetverhouding betreft komt Politiek tot de conclusie dat hoewel
beide tot zekere hoogte in gelijke richting door het milieu beïnvloed worden er in dit
opzicht toch nog een belangrijk verschil is aan te tonen. Ook zijn beide componenten
van de melk slechts ten dele erfelijk gecorreleerd, zodat de mogelijkheid bestaat om
het eiwitgehalte belangrijk te verhogen zonder dat dit grote invloed heft op het
vetpercentage.

Ten opzichte van de erfelijkheid kan uit het cijfermateriaal wel de conclusie getrok-
ken worden, dat de variatie in het eiwitgehalte voor een groot percentage aan geno-
typische verschillen moet worden toegeschreven. Het lijkt mij ook niet gewaagd om
de erfelijkheidsgraad te schatten op een waarde die vergelijkbaar is met die voor
het vet.

Het is jammer, dat de schrijver zich heeft laten verieiden om te trachten met dit
materiaal de erfelijkheidsgraad te berekenen, d.w.z. in een cijfer uit te drukken.
Daarvoor is het hem ter beschikking staande materiaal beslist onvoldoende. Moeder-
dochter-vergelijkingen kunnen met cijfers, die slechts over twee jaar lopen, zonder
kans op grote fouten, niet gemaakt worden. Bepaald opvallend is de berekening
volgens de eenvoudige methode van L u s h. Deze „dodge" zoals Lush haar zelf
noemt, vereist een verdeling van de moeders in twee gelijk grote groepen per stier.
„A high and a low half on their own performance". Wanneer we nu zien dat de
ene groep 57 en de andere 87 dieren omvat dan kunnen we wel van een kleinste en
een grootste helft spreken, maar is aan de voorwaarde van de methode niet voldaan.
Dat neemt evenwel niet v/eg dat dit proefschrift voldoende steun geeft om de in
Friesland reeds begonnen poging, het eiwitgehalte van de melk te verhogen zonder
het vetpercentage belangrijk te beïnvloeden, met kracht voort te zetten.

KLINISCHE DIAGNOSTIEK, E. Gorter en W. C. de Graaff, 7e druk, He deel,
bewerkt door Dr. N. Lubsen, Dr. J. H. Bekker en L. A. de Vries.
Thans is van de 7e druk van „Gorter en De Graaff" ook het 2e deel verschenen. Het
le deel van deze nieuwe druk kwam eind 1954 uit en deze kondigde ik aan in de
jaargang 1955 van dit Tijdschrift op pag. 413.

Een aanbeveling nogmaals te schrijven over dit prachtige werk acht ik overbodig;
voor ingewijden zeer zeker; zij, die het niet kennen, mogen door deze enkele zin
aangespoord worden na te gaan of het ook voor hen wat is.

Uiteraard is het in de eerste plaats bestemd voor medische doeleinden en zal het
dagelijks gebruikt worden op de laboratoria van klinieken, onderzoekingsinstituten
etc., maar ook de diergeneeskundige kan voor vele onderdelen er een dankbaar ge-
bruik van maken. Het aantrekkelijke van het werk is m.i. voor de klinicus vooral ge-
legen in het feit, dat het chemische, bacteriologische, serologische, morfologische
onderzoek etc. steeds gevolgd wordt door een korte beschrijving van de betekenis
ervan voor kliniek en diagnose.

Voor de veterinair is zulks natuurlijk maar van beperkte waarde; men kan bij het
hoofdstuk over bloedonderzoek vrijwel geheel de beschreven methoden volgen, maar
voor de beoordeling der uitslagen dient men uiteraard met de veterinaire haemato-
logie, dus met die van de verschillende huisdieren, bekend te zijn.
Geen enkel laboratorium, dat onderzoekingswerk doet op het gebied van veterinaire
biochemie, bacteriologie, serologie etc. of geregeld urine- of faecesonderzoek ver-
richt kan dit boek missen.

Het is op mooi papier uitgegeven door de N.V. Stenfert Kroese te Leiden en met tal
van goede afbeeldingen verlucht. Prijs ƒ 32,50.

Anthrax in Wyoming Mountains, G. M. Good, JAVMA 129, 470 (1956).
Dit artikel geeft een beschrijving van een anthraxepizootie onder runderen in half-
wilde staat en wilde elanden.

Van belang te vermelden is, dat bij het vinden van niet geheel verse cadavers het
beste materiaal voor het stellen van de diagnose werd verkregen uit de sinus frontalis
na afzagen van een hoorn.

Actinobacillose in cattle, D. A. S a n d e r s en M. R i s t i c, JAVMA 129, 478 (1956).
Vijf stiertjes werden experimenteel besmet door subcutane injectie met Actinobacillus
lignieresi in de halsstreek. Bij twee van deze dieren ontwikkelden zich granulomen
op de injectieplaats en bij één van deze dieren ontstonden processen in de longen,
die tot de dood voerden. Injecties in de tongmusculatuur, het harde gehemelte en de
wangen gaf bij proefrunderen geen ziekte. Ook infectie per os gelukte niet.
Bij onderzoek van 14 geïsoleerde stammen van A. lignieresi bleken deze gevoelig te
zijn voor aureomycine, terramycine en chloromycetine.

A pathogenic pleuropneumonialike organism from a calf, J. E. M o u 1 t o n, A. G.
Borden en C. R. Rhode, JAVMA 129, 364 (1956).

P.P.L.O. (— pleuropneumonialike organisms = microben die gelijkende op de ver-
wekker van de longziekte bij het rund) kunnen o.a. ziekte verwekken bij hoenders
(coryza, Ref.) varkens en geiten. M o u 1 to n c.s. onderzochten een 2 maand oud kalf
met fribineuze arthritis en pneumonie. Gewone bacterieculturen uit de gewrichten
waren negatief. Op grond van het fibrineuze karakter van de ontsteking vermoedden
schrijvers P.P.L.O. en legden daarom bij sectie culturen aan op Difco P.P.L.O. agar
met toevoeging van 10% paardenserum en 1% gisthydrolysaat. Uit het gewricht,
de nier en de milt werden de organismen geïsoleerd. Met deze cultuur kon bij een
kalf experimenteel kreupelheid worden opgewekt, maar uit het gewricht kon P.P.L.O.
niet worden teruggekweekt.

Clostridium perfringens type D (Epsilon) enterotoxinaemia in brown Swiss dairy
calves, L. A. G r i n i e r, W. W. A i c h e 1 m a n en G. D. B r O w n. JAVMA, 129, 375
(1956).

Bij drie kalveren van 7—10 maanden werden koliekverschijnselen waargenomen. De
temperatuur was subnormaal, de ogen waren weggezonken en de kop werd in opistho-
tonus gehouden. Er was geen diarree. De dieren stierven na 4, 5 en 36 uur. In de
darminhoud werd C. perfringens waargenomen. Steriel fikraat van darminhoud was
toxisch voor muizen. Met antitoxisch serum kon dit toxine worden geneutraliseerd,
waardoor het type bepaald werd. (N.B. de bacteriën zijn niet gekweekt. Ref.).

Protozoan diarrhoea in a dog, F. A. H a y e s en C. C. K i n g. J.AVMA 128, 140
(1956).

Als behandeling van een drie maanden oude boxer met profuse diarree waarin tal-
rijke trichomonaden werden aangetroffen werd 2x daags een hoog clysma met 0,5%
opl. van carbarsene gegeven. Na het derde clysma was de consistentie van de faeces
weer normaal en waren de parasieten niet meer aan te tonen.

Antibiotic resistance of organisms associated with bovine mastitis. R. A. Huebner
en J. O. Scheitz. JAVMA 128, 135 (1956).

Het bleek dat stafylokokkenstammen uit reeds met antibiotica behandelde mastitiden
toch in het merendeel der gevallen nog voor de gebruikte stoffen gevoelig waren.
Waarschijnlijk berust de geringe therapeutische werking in die gevallen op de ana-
tomische structuur van de afwijking waardoor de aangetaste delen niet worden be-
reikt. Er dient meer aandacht te worden besteed aan combinatie van plaatselijke
therapie en aan verbetering.

Ondanks de afname van de brucellose bij het rundvee in de Verenigde Staten waar-
schuwt de arts Harris om alle voorzorgen bij omgang met dieren in acht te blijven
nemen en geen rauwe melk te drinken. Hij geeft een ziektegeschiedenis van een ty-
pisch brucellosegeval bij een dierenarts. De breedspectrumantibiotica hebben thera-
peutische waarden. Aangezien alleen klinisch verdachte dierenartsen hierop plegen
te worden onderzocht, veronderstelt Harris, dat het infectiepercentage aanmer-
kelijk hoger ligt, dan wat men gewoonlijk vindt aangegeven en misschien wel 90%
bedraagt.

In het bijzonder waarschuwt hij voor de pathogeniteit van strain 19 voor de mens
bij accidentele inoculatie.

Streptococcus agalactiae isolated from cervical abscesses in swine, C. J. H o 11 i s t e r.
JAVMA 128, 555 (1956).

Uit een halsabsces van een 14 weken oude big werd een streptococcus gekweekt, die
volgens H O 11 i s t e r Str. agalactiae was. De determinatie geschiedde echter alleen
door middel van de Camptest.

Studies on parturient paresis in diary cows with particular reference to udder-
insufflations, R. R. Marshak. JAVMA 128, 423 (1956).

M a r s h a k bestudeerde de invloed van uierinsufflatie op de lichaamsvloeistoffen
(bloed en melk) van koeien met paresis puerperalis. Volgens deze onderzoeker zou
insufflatie therapeutisch in zeker opzicht superieur zijn aan de intraveneuze infusie
van calciumzouten. De steriele werkwijze en preventieve toediening van in de publi-
catie niet nader genoemde antibiotica verminderden het mastitisgevaar. De schrijver
pompte 440 uiers op zonder een enkel geval van mastitis. Na insufflatie waren reci-
dieven veel zeldzamer dan na de intraveneuze infusie. De enige koeien, die na in-
sufflatie recidieve kregen, waren die, welke na het afnemen van de tepelligaturen geen
belangrijke hoeveelheid biest bleken te hebben. Koeien, die na de injectie met Ca zou-
ten recidiveren, genazen spoedig en blijvend na insufflatie. (Referent krijgt bij her-
haling koeien onder behandeling, welke na insufflatie door leken niet genezen zijn;
als regel genezen deze prompt na subcutane injectie met Calcium-borogluconaat).
N.B. Op de chemische bepalingen uit het artikel zal in dit referaat niet nader worden
ingegaan.

Ilysterectomy to obtain „disease free" babypigs, A. B. Hoerlein, C. H. Adams
en R. J. M e a d e. JAVMA 128, 127 (1956).

Voor het verkrijgen van bacterievrije biggen voor proeven op immunologisch gebied
voerden deze schrijvers hysterectomie uit bij zeugen die 110 tot 115 dagen drachtig
waren. De zeugen werden onder C02-anesthesie gebracht en aansluitende op de
operatie geslacht. Door middel van een speciaal geconstrueerd statief wordt de uterus
bij het aan de achterpoten hangende varken in een steriele canvaszak met periflex-
venster gebracht, waarbinnen de uterus wordt geopend en de biggen in steriele hokjes
worden overgebracht. Teneinde verontreiniging bij de verdere verwerking (broeien?)
te voorkomen, wordt de laparotomiewond in afwachting van de eigenlijke slacht-
handelingen voorlopig gehecht.

Equine euthanasie, N. C. Roberts. JAVMA 129, 328 (1956).
Practici met volbloed, draver en concourspaardenpraktijk hebben (althans in Ame-
rika )dikwijls te maken met het gedurende wedstrijden afmaken van paarden (die
verder niet voor menselijk voedsel bestemd worden). Dit moet dan geschieden onder
de ogen van een nieuwsgierig, ondeskundig publiek, waarbij van het grootste belang
is, dat iedere indruk van pijn vermeden wordt.

Schieten met een pistool is afdoende, maar gevaarlijk indien het door een onervaren
persoon of in het publiek gebeurt. Ook bestaat gevaar dat de kogel alleen de sinus
raakt en dit aanleiding geeft tot bloeding. Overigens schijnt het (Amerikaanse)
publiek bezwaren tegen deze methode te hebben. (Waarom geen schietmasker? Ref.)
In dergelijke gevallen raadt Roberts een injectie aan met 100 ccm geconcen-
treerde oplossing van lethol (Pitman Moore) een combinatie van Natrium-N-
amethylbarbituraat en Natrium-butyl-aethylbarbituraat, welke intraveneus kan wor-
den gegeven in 30 seconden en binnen de minuut werkt. Het dier stort dan neer
zonder worsteling en probeert niet weer op te staan of het hoofd op te lichten. Na
enkele minuten treedt hartstilstand in.

The absorption of Chlortetracycline (aureomycine) by the bovine uterus, C. J.
Bierschwal en A. W. Uren. JAVMA 129, 373 (1956).

Uit een eerdere studie van Bierschwal en medewerkers was gebleken, dat bij
het rund in de uterus toegediende sulfamezathine snel geresorbeerd wordt en zelfs
therapeutische bloedspiegels geeft. In analogie werden nu proeven met Chlortetra-
cycline (patentnaam: aureomycine) gedaan. Het bleek, dat evenals dit eerder van
infusies in de uier was aangetoond, door de normale niet-drachtige uterus
aureomycine vrij snel wordt opgenomen. Echter worden lagere bloedspiegels bereikt
dan via intraveneuze injectie. VAN DORSSEN

Radial fracture repair in a heifer, P. E. Hoffman. JAVMA 128, 159 (1956).
Een radiusfractuur bij een drachtige vaars werd gereponeerd onder narcose waarbij
nadat het dier op de grond was vastgebonden, de extremiteit werd gestrekt door mid-
del van een takel, welke was bevestigd in gaten, die in de klauwen geboord waren.
Een gipsverband, met daaromheen een beschutting van hout, werd aangebracht. Na
34 dagen werd het zwaarbeschadigde gipsverband verwijderd. In die tussentijd had
patiënte nog kans gezien over een hek te springen. Desondanks was de fractuur vol-
komen genezen. Het ongeval en de daarop volgende ingrepen hadden geen nadelige
invloed op het verloop van de drachtigheid. VAN DORSSEN

Fluid replacement in the treatment of dehydration from Diarrhea in the horse, M.
Jartremski en J. W. F e r r e h e e. JAVMA 128, 153 (1956).
Bij een 5-jarig paard was tengevolge van diarree en temperatuurvcrhoging dehy-
dratie ontstaan. De schrijvers gaven 2x daags intraveneuze infusies van 10 liter
water, waarin 80 gram NaCl en 35 gram KCl en tevens dezelfde zouten in water
opgelost per os. De kosten van de behandeling waren gering (voor de dierenarts.
Ref.). Het dier genas (spontaan? Ref.).

Homemade Oxygentent experiment for large animal therapy, .J. M. Nelson.
JAVMA 128, 536 (1956).

Bij een 4 dagen oud kalf met pneumonie was reeds een therapie ingesteld met serum,
sulfonamide, penicilline en streptomycine. Desondanks ontwikkelde zich longoedeem
en hepatisatie. Er werd nu van canvas een geïmproviseerde zuurstoftent gemaakt,
waarin het dier werd ondergebracht. Tevens werd daarin een teil met geklopt ijs
geplaatst. Gedurende de eerste 4 uur van de zuurstofbehandeling daalde de adem-
halingsfrequentie met 40%. De behandeling werd 48 uur volgehouden. Patiënt genas.

The sequence of events preceding death of a cow in acute experimental bloat in fresh
alfalfa tops, J. M. B o d a, P. T. C u p p s, H. C o 1 o m en M. H. Cole. JAVMA
128, 332 (1956).

Bod a c.s. probeerden opzettelijk tympanie op te wekken door 14 koeien met ge-
maaide lucerne te voeren. De druk in de pens werd gecontroleerd met een tympano-
meter. De eerste tympaniegevallen deden zich voor drie dagen na het begin van de
voerwisseling. Gedurende de proeven werd geen enkele therapie ingesteld. In totaal
werden op de 3e, 4e en 5e dag 26 gevallen van tympanie waargenomen, waarvan
één met dodelijke afloop en de anderen met spontaan herstel (wat leert dit voor de
waarde van een therapie? Ref.).

Het dier, dat aan de tympanie stierf, was ook de vorige dag tympanisch geweest!
De dag, waarop het dier stierf, trad de tympanie op 40 minuten na het voeren.
De druk in de pens was 30 minuten na het begin van de tympanie 44,5 mm Hg, na
86 minuten 73,7 mm en zakte na 10 minuten (dat is 12 minuten voor de dood) tot
62.0 mm.

Epizootic bovine abortion characterized by fetal hepatopathy, J. A. H o w a r t h, J. E.
Moulton en L. M. F r a z i e r. JAVMA 128, 441 (1956).

Bij 44 van de 188 onderzochte foeten van 6 i 8 maanden werden subcutaan oedeem,
ascites, bloedingen en leverafwijkingen waargenomen. Het karakteristieke van deze
foeten was de gezwollen lever, met onregelmatig, knobbelig oppervlak, geel van kleur
en met duidelijke levertekening. Microscopisch werd degeneratie, gevolgd door co-
agulatie-necrose en hemorrhagic aangetroffen. De oorzaak kon niet worden aange-
toond.

Een en ander over de produktie van het blaarkoprundvee in Groningen.
Ir. I. Sybesma. De Keurstamboeker, 5, 34, 1957.

Uit de gegevens van de Centrale Melkcontrole Dienst over 1955 bleek, dat de ge-
middelde melkopbrengst van het blaarkopvee in Groningen een zeer goed figuur

maakt en dat het gemiddeld vetgehalte, met uitzondering van de provincie Friesland,
slechts weinig ten achter staat bij vooraanstaande zwartbonte fokgebieden uit Neder-
land.

Cijfers omtrent het vetgehalte in 1955:
Groningen Friesland
blaarkop
3.83%
3.78%
3.72%

Groninger blaarkoppen

2 — 3125 — 3.83 — 304

3 — 4028 — 3.86 — 304

4 — 4596 — 3.85 — 307

5 — 4907 — 3.84 — 305

Groninger blaarkoppen

2 — 2995 — 3.75 — 305

3 — 3826 — 3.76 — 302

4 — 4349 — 3.70 — 302

5 — 4697 — 3.70 — 304

5 — 4504 — 3.93 — 310
Uit bovenstaande gegevens blijkt ook nog, dat de blaarkopkoeien, wat de hoeveelheid
melk betreft, voor alle 8 leeftijdsklassen een hogere gemiddelde dagproduktie kunnen
aanwijzen dan de Friese koeien.

Uit deze cijfers blijkt, dat de gemiddelde melkopbrengst van 1949—1954 niet is
veranderd.

Bij de beschouwing van het vetgehalte moet er rekening mee gehouden worden, dat,
te beginnen met 1952, de methode van onderzoek enigszins werd gewijzigd en bij
toepassing van de nieuwe methode iets lagere vetgehalten worden verkregen dan bij
het volgen van de van ouds gevolgde methode van onderzoek.

De aldus ontstane verschillen in vetgehalte bedragen bij vetgehalten van 3,50, 3.75
en 4.00%, resp. 0.07, 0.075 en 0.08%.

Wanneer met het laatstgenoemde rekening wordt gehouden, zou het gemiddelde vet-
gehalte in de jaren 1952, 1953 en 1954 resp. 3.82, 3.83 en 3.84% hebben bedragen.
Wanneer dit in aanmerking wordt genomen, kan de gevolgtrekking worden gemaakt,
dat het gemiddelde vetgehalte van de blaarkoppen in de laatste jaren op een iets
hoger peil is gekomen.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

De kv^fitanties voor de openstaande contributies voor het hdmaatschap van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde liggen nu gereed voor verzending.
Eén dezer dagen zullen zij aan de betrokkenen worden aangeboden. Tot de dag van
aanbieding is er nog gelegenheid het verschuldigde contributiebedrag te voldoen
door overschrijving op girorekening 511606 ten name van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde. Indien aan dit verzoek niet wordt voldaan, wordt dringend ver-
zocht de desbetreffende kwitantie, die zal worden verhoogd met ƒ 1,— voor zegel-
en inningskosten, bij eerste aanbieding te voldoen.

In aflevering no. 24 d.d. 15 december 1956 pag. 1139 is meegedeeld, dat een com-
missie in het leven is geroepen, die de belangen van de leden-ambtenaren zal behar-
tigen. De bedoeling is, dat deze commissie het contact legt tussen de dierenarts en
de ambtenarenorganisatie, waar deze bij is aangesloten.

Mede in verband hiermee werd de aansluiting van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde bij de Centrale van Hogere Gemeente-Ambtenaren per 1 januari 1957 op-
gezegd.

In bedoelde mededeling werd gesteld, dat het Hoofdbestuur zou overwegen de leden-
ambtenaren tegemoet te komen in de kosten van de individuele aansluiting bij een
ambtenarenvereniging.

Voor de goede orde zij er op gewezen, in tegenstelling met een mededeling in een
circulaire van de Centrale van Hogere Gemeente-Ambtenaren, die één dezer dagen
aan alle dierenartsen werd gericht, als zou een gedeelte van de contriubtie door de
Maatschappij worden gerestitueerd, dat het Hoofdbestuur zich nog nader moet
beraden over de nadere regeling van de contributie voor leden-ambtenaren.
De mededeling van genoemde ambtenarenorganisatie berust op een omissie.

Gezien de opgaven, die dagelijks binnenkomen, blijkt nu reeds dat velen door het
veelzijdig programma, de damestocht en de veelbelovende ontspanningsavond, worden
aangetrokken. Er zijn ook enkele voorlopige aanmeldingen ingezonden, vooral van de
zijde van practici, die tegelijk een beroep doen op het Waarncmingsbureau.
In verband hiermee zal de termijn voor het inzenden van de deelnemingsformulieren
worden verlengd tot uiterlijk vrijdag 14 juni.

Op 15 juni worden de definitieve voorbereidingen gemaakt voor de dames-
tocht, het diner in Hamdorff en het vervoer naar en van Laren. Voor de-
genen, die zich daarna nog opgeven kan niet meer worden gearrangeerd.
Ter voorkoming van misverstand zij meegedeeld, dat men zich ook moet
laten inschrijven, als uitsluitend geheel of gedeeUelijk de voordrachten en
de demonstraties worden gevolgd.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

y. H. P. Hardeman, Rijksstraatweg G 276, Rijsoord;
E. de Jongh, Nijverheidsstraat 11, Apeldoorn;
G. Snijders, Gedempte Vaart 33, Surhuisterveen.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

E. Duysens, Caumerbecklaan 63, Heerlen;
J. P. C. Kruyne, Stationslaan 14, Harderwijk;
W. M. Verhaar, Vosmaerlaan 3, Bussum.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige kandidaat G. J. Cysouw aangenomen
als kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Schoenmakers, M. J. G., van Roermond naar (voorlopig) Amsterdam (C.), Bloem-
gracht 137-1. (111)
Soodt, E. Th. F., van Breda naar \'s-Gravenhage, p/a Ant. Duyckstraat 113, tel.

tot plaatsvervangend Inspecteur bij de Vecartsenijkundige Dienst in het district
Utrecht, te rekenen met ingang van 1 mei 1957:

Schreur, E., te Doetinchem, voor het tijdvak van 4 april 1957 tot 1 juU 1957, tot

Schieven, C. H., te Laag-Keppel, in verband met zijn aanstelling als adjunct-Inspec-
teur van de Vecartsenijkundige Dienst en alsnog te rekenen met ingang van 1 sep-
tember 1955, als Rijkskeurmeester in bijzondere dienst. (reeds verwerkt)

Brooymans, A. W. M., te Utrecht, is op 16 mei 1957 aldaar aan de Rijksuniversiteit
gepromoveerd tot doctor in de diergeneeskunde op het proefschrift: „Electrocardio-
graphy in horses and cattle theoretical and clinical aspects". (76)

Uit het Laboratorium voor Neuropathologie, Koningin Emma-Kliniek
„Meer en Bosch", Heemstede.

Onder „myelids" wordt een ontsteking van het ruggemerg verstaan. Op
grond van de localisatie wordt zij gekenmerkt door \'n bepaald symptomen-
beeld. De term myelitis zegt natuurlijk niets over de aetiologie van het
lijden en evenmin iets over de aard van de anatomische afwijkingen. Al
naar gelang de topografische uitbreiding van het proces kan men een
onderscheid maken in diffuze-, gedissemineerde-, centrale- en transversale
myelidden. Ook werd wel een verdeling gemaakt in poliomyelidden en
leucomyelitiden.

Slechts zelden zijn de histopathologische afwijkingen alleen in het rugge-
merg gelocaliseerd en meestal vindt men bij nauwkeurige studie van een
groot aantal preparaten van de hersenstam, het cerebellum en de hemi-
sferen ook daar wel haardjes. Het klinische beeld, tezamen met de loca-
lisatie van de belangrijkste anatomische afwijkingen, rechtvaardigt echter
ook dan de diagnose myelitis.

Een aandoening van het centrale zenuwstelsel die tot het ruggemerg be-
perkt blijft, is bij dieren zeer zeldzaam. De literatuur hieromtrent werd
samengevat in het boek van Scherer en in de verhandeling van Verlinde.
Daarom is het wel gerechtvaardigd om de ziektegeschiedenis van een hond
te beschrijven met een medullaire symptomatologie.

Het betreft een ras-spaniel van S\'/j jaar van het mannelijke geslacht, een
patiënt van J. D. Beijers, dierenarts te Haarlem. De eigenaar had het dier
gekregen toen het 1 jaar oud was. Het had toen reeds hondeziekte gehad.
Twee maanden voor het onderzoek kreeg patiënt plotseling een dikke buik,
werd benauwd en had heftig liggen janken. Kort daarop viel hij om, bij
een poging tot lopen. De dag daarna waren de achterpoten geheel ver-
lamd en weer een dag later konden ook de voorpoten en de kop niet be-
wogen worden. Na een verloop van drie weken kwam de motiliteit van
de kop en de voorpoten terug, maar de achterpoten bleven verlamd. De
eigenaar meende dat de ziekte veroorzaakt was doordat het dier gras had
gegeten dat met menie was besprenkeld.

Onderzoek: Het dier vertoonde een spontane nystagmus. Het linker oog
was blind tgv. een oude keratitis. Bij oogspiegelen van het R. oog bleek
dat de bovenste helft van het netvlies intakt was, maar dat er in de onder-
ste helft van de bulbus oculi een ablatio retinae bestond.
Overigens werden er aan de hersenzenuwen geen afwijkingen gevonden.
De „reflex nasopalpebral" was intact. De kop en de voorpoten konden
goed worden bewogen. De reflexen aan de voorpoten waren normaal. De
buikreflexen waren afwezig. De achterhand was verlamd. De spieren wa-
ren hypotrophisch en hypotoon, maar de reflexen waren te levendig. Het

dier reageerde op pijnprikkels, zodat de sensibileit der achterpoten, ahhans
ten dele, intact was. De lumbale puncde mislukte, maar bij suboccipitale
punctie werd een weinig liquor verkregen. Bij het laboratoriumonderzoek
hiervan bleek het volgende: de reacties van Pandy en Nonne waren
beiden zwak positief. Het totale eiwitgehalte van de liquor kon niet worden
bepaald door gebrek aan vocht. Het aantal cellen was als volgt: Polynucle-
airen: 58/3; Mononucleairen: 46/3; Epitheelcellen: 4/3.
Op grond van deze symptomen werd de diagnose gesteld op een myelitis
en het dier werd dienovereenkomstig behandeld met antibiotica, n.1. peni-
cilline en streptomycine. De verlamming verbeterde hierdoor echter niet en
er dreigde decubitus op te treden, zodat tenslotte besloten werd om het
dier af te maken.

Op 7-1-\'53 werd obductie verricht, waarbij aan de inwendige organen geen
macroscopische afwijkingen werden gevonden. De hersenen en het rugge-
merg werden op de gewone wijze uit hun benige omhulling verwijderd en
gelegd in 10% formol.

Na fixade werd de spinale dura opengeknipt en toen bleek het volgende:
Vanaf C 7-Th. 3 was het ruggcmerg aanzienlijk versmald en wel van
12 mm. tot 4 mm. over een lengte van ongeveer 6 cm. Voorts viel op dat
de vaten vanaf C 3 tot aan Th. 3 niet waren gevuld. Over dit traject
was de arteria spinalis anterior geheel onderbroken. Craniaal van C 3 en
caudaal van Th. 3 zagen de vaten er normaal uit en zij waren met bloed
gevuld. Ter plaatse van het versmalde ruggcmerg was de dura verkleefd
met de pia. Vanaf Th. 4 tot aan Th. 12 voelde het ruggcmerg hard aan.
Het bleek bij doorsnijding bros te zijn en het snijvlak maakte een bleke
en groezelige indruk, terwijl het verschil tussen grijze en witte stof niet
waarneembaar was. Ter hoogte van Th. 3 en 4 en van Th. 12 en L. 1, dus
craniaal en caudaal van het sclerotische ruggcmerg, lag een gebied dat
papperig aanvoelde en op doorsnede geheel verweekt bleek.
Het cerebrum werd door een aantal frontale sneden in dunne plakken
gelegd, waarbij bleek dat de linker ventrikel wat wijder was dan de rechter.
Overigens werden aan de hemisferen, aan de hersenstam en het cere-
bellum geen macroscopische afwijkingen waargenomen. Frontale plakken
door de hemispheren, door de hersenstam en door het cerebellum werden
ingebed in „low viscosity nitrocellulose" en gekleurd met haematoxyline
en eosine, cresylviolet en volgens de techniek van v. Gieson, Fletcher en
Weil. Plakken op verschillende hoogten in het ruggcmerg werden op de-
zelfde wijze bewerkt en gekleurd.

Bij microscopisch onderzoek van de hemispheren bleek het .volgende: In
de schors nam men een diffuse verandering der gangliencellen waar. In
de coupes lagen veel bleke gangliencellen, terwijl er verschijnselen van
satellitosis cn phagocytosis werden gezien. Het aantal gliacellen in de
schors was dan ook vermeerderd. Sommige cellen hadden een blazige
kern met minder duidelijke kernlichaampjes, terwijl het protoplasma sto^f-
fig was gekleurd met Nissl-substantie. Bovendien lagen er in de schors
nogal wat kleine cystes, vooral rond de vaten, maar ook vrij in het weefsel.
Kleine bloedvaatjes vertoonden hier en daar een woekering van endotheel-
cellen, doch deze vaatveranderingen stonden zeker niet op de voorgrond
(afb. 1). In de preparaten behandeld volgens Weigert Pal en Bodian wer-
den geen afwijkingen in de mergscheden of in de ascylinders van de witte
stof waargenomen.

In de hersenstam werden analoge lichte afwijkingen gevonden van de
gangliencellen en vooral ook in het mesencephalon vertoonden de bloed-
vaten een verdikking van de wand door woekering van endotheelcellen.
Nogal wat Purkinjecellen in de schors van het cerebellum waren atrofisch
en bovendien waren sommige kernen pycnotisch. In de medulla oblongata
en de pons werd een atrofie van vezels der tractus spinocerebellaris dor-
salis en ventralis waargenomen, evenals ter plaatse van de tractus spino-
thalamicus. Hier lagen ook talrijke microcystes.

In preparaten ter hoogte van G 2 werd een sterke atrofie van de streng
van Göll en van vezels van de streng van Burdach, die onmiddellijk gren-
zen aan de streng van Göll, waargenomen. Voorts bestond er een atrofie
van de spinocerebellaire banen en van vezels, die verspreid langs de om-
trek van het ruggemerg lopen. Het centrale kanaal was nogal wijd. Ook
ter hoogte van G 5 en G 7 bestond een sterke atrophie van alle vezel-
stelsels die in het ruggemerg ascenderen. Ter hoogte van de laatste seg-
menten waren de gangliencellen pycnotisch. De bloedvaten waren niet
afwijkend op dit niveau en verschijnselen van ontsteking ontbraken.
Tussen Th. 3 en L 1 bestond een enorme destructie van het ruggemerg, die
zowel de grijze als de witte stof betrof (afb. 2). In coupes op dit niveau
was niets meer van de normale structuur van het ruggemerg te onder-
kennen. Specifieke veranderingen namen wij echter in deze sterk ge-
degenereerde segmenten niet waar. Juist craniaal en caudaal van dit
scleroüsche ruggemerg werden echter verwekingshaardjes aangetroffen
met vetkorrelcellen, waarin het aantal bloedvaten was toegenomen (afb.
3). De wand van de bloedvaten zelf was sterk veranderd door een woe-
kering van endotheelcellen (afb. 4), maar een totale afsluiting van het
lumen werd nergens gezien.

Ter hoogte van L. 4 was het ruggemerg relatief intact. Deze ruggemergs-
segmenten lagen kennelijk caudaal van het niveau der sterkste verande-
ringen. Hier nam men een degeneratie van vezels langs de omtrek van
het ruggemerg waar, behalve ter plaatse van de achterstrengen. Merk-
waardig was dat in het pyramideareaal nog relatief veel vezels intact
waren. Ook de grijze stof was niet veranderd, zodat er normale ganglien-
cellen lagen.

Wanneer de microscopische bevindingen in het kort worden samengevat,
dan bleek dat bij deze patiënt een degeneratie van het ruggemerg, en wel
vnl. in het thoracale gebied, op de voorgrond stond. In het gebied van de
sterkste veranderingen werden geen histopathologische afwijkingen waar-
genomen, die een vingerwijzing zouden kunnen geven betreffende de aetio-
logie. Er bestond een degeneratie van vezelsystemen en van grijze stof, die
zover was voortgeschreden dat het gehele ruggemerg sclerotisch was ge-
worden.

Juist craniaal en caudaal van het scleroüsche, versmalde ruggemerg lag
een verweekt gebied, waarin vetkorrels en gliahaardjes rond de bloedvaten
lagen. In dit gebied werden vaatveranderingen waargenomen in de vorm
van woekering van endotheelcellen.

Het overige gedeelte van het zenuwstelsel was relatief intact. Er werden
lichte diffuse veranderingen der neuronen waargenomen en een geringe
toename van het aantal gliacellen. Ook hier vertoonden verschillende
bloedvaatjes een verdikking van de wand door woekering van endotheel-
cellen.

Zowel het klinische beeld, als de veranderingen van het ruggemerg ver-
tonen veel overeenkomst met een aandoening bij de mens die voor het
eerst in 1926 door Foix en Alajouanine werd beschreven onder de
naam: „myélite nécrotique subaigüe".

Hieronder werd een myelitis met neiging tot necrose verstaan, vnl. gelo-
kaliseerd in de grijze stof, (maar zich ook uitstrekkend in de witte stof),
vooral gelocaliseerd in het lumbosacrale merg, gepaard gaande met een
proliferatie van de wand van bloedvaten, (echter zonder obliteratie van het
vat), waarbij zowel d,e extra- als intramedullaire vaten zijn betrokken.
Beklemtoond werd dat de venen hoofdzakelijk waren aangedaan; venen
die een typisch variceus aspect hebben. Men vindt een endomesovascu-
laire hypertrofie ter plaatse van de meest aangedane ruggemergssegmen-
ten, terwijl in de aangrenzende ruggemergsgebieden vaak een varicositas
wordt waargenomen.

Op grond van dit laatste feit heeft men de subacute myelopathic van het
type Foix en Alajouanine zelfs wel willen classificeren in de groep
van de varicosis spinalis, waarvoor B a r t i e r, op grond van een literatuur-
studie, een lans breekt.

Het klinische beeld wordt gekenmerkt door een vrij wisselende medullaire
symptomatologie. Meestal ontwikkelt zich subacuut een complete of in-
complete laag medullaire dwarslaesie. Deze gaat in de typische gevallen
gepaard met een albumino-cytologische dissociatie met of zonder xantho-
chromic van de liquor, zonder verschijnselen van block bij de proef van
Queckenstedt en evenmin gepaard gaande met een lipiodolstop. Algemene
ziekteverschijnselen ontbreken in den beginne. Remissies zijn mogelijk. De
ziekte verloopt letaal binnen 1 tot 5 jaar.

Deze aandoening is klinisch vaak moeilijk te differentiëren van bepaalde
vormen van ruggemergscompressie, van een subacute meningomyelitis
(syphilitica of tuberculosa), van een subacute myelosis (gecombineerde
strengziekte, subacute multipele sclerose of van zich subacuut ontwikke-
lende intramedullaire tumoren e.d.

Bij onze hond begonnen de symptomen acuut hetgeen bij de mens niet het
geval is. Het histologische beeld kwam volledig overeen met dat van hu-
mane gevallen, waarbij eveneens een sterke necrose van het ruggemerg op
de voorgrond staat. Bij histologisch onderzoek van het thoracale merg
bleek dat alle cellen waren verdwenen, terwijl ook de witte stof totaal was
gedegenereerd. Daardoor was het ruggemerg hier ter plaatse sterk ge-
schrompeld. Ontstekingsverschijnselen ondjraken te enenmale, hetgeen
ook bij de mens het geval kan zijn, zodat vele onderzoekers spraken van
een „myelopathie" in plaats van een „myelitis". De necrose is bij de mens
meestal op een meer caudaal niveau gelocaliseerd dan in dit geval.
Bij een studie van het ruggemerg onder het niveau van de ergste necrose
bleek dat het weefselverval in de grijze stof begon. In dit gebied werden
vaatafwijkingen gevonden analoog aan die bij de mens. Over het alge-
meen wordt aangenomen dat de aandoening van het parenchym secun-
dair is aan de vaatstoornissen, maar sommigen menen, dat zowel het
parenchym als de bloedvaten tegelijkertijd worden aangetast door het-
zelfde agens. Het is echter op grond van zuiver histologische criteria on-
doenlijk om een uitspraak te doen over de Pathogenese der necrose, daar
de necrose zelf een onspecifiek karakter heeft en men deze zowel kan aan-
treffen bij vasculaire aandoeningen, als bij infecties, intoxicaties enz.

In de meeste gevallen tast men, wat de aetiologie van het vaatlijden be-
treft, in het duister. Sommigen menen dat een infectieus agens in het spel
is en spreken van een endo-meso-vascularids hypertrophicans, maar an-
deren zijn van oordeel, dat het hier veeleer gaat om een degeneratie der
vaatwand. Deze zou zich ontwikkelen op de basis van een congenitale
dysangioblastosis.

Wij hebben gemeend dat de afwijkingen mogelijkerwijze door een lood-
intoxicatie zouden zijn veroorzaakt. Volgens de eigenaar was de hond
immers ziek geworden na het eten van gras dat met menie (Pb304) was
verontreinigd. Daarom lieten wij het loodgehalte van de hersenen, rugge-
merg en de formol waarin deze specimina gefixeerd waren geweest, bepa-
len door het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid te Utrecht. Ter ver-
gelijking werd eveneens het loodgehalte bepaald van een hond die ter
zelfder tijd tgv. een hernia nuclei pulposi der halswervelkolom werd afge-
maakt. De uitslag van het onderzoek wordt in tabel I weergegeven.
Uit deze tabel blijkt dat het loodgehalte van de hersenen en het ruggemerg
van de hond met de necrotische myelopathie veel hoger was dan dat van
de controlebepaling. Vooral in het ruggemerg zijn de verschillen veel-
betekenend, daar in ons geval 4 maal zo veel lood in het ruggemerg werd
gevonden als bij de normale hond. Deze uitkomsten wijzen er dus op dat
een loodintoxicatie inderdaad de oorzaak was van de klinische verschijn-
selen en van de histopathologische bevindingen.

Er staan mij geen vergelijkende bepalingen van het loodgehalte van het
centrale zenuwstelsel bij dieren ter beschikking.

AringenTrugant deden quantitatieve bepalingen van lood van hu-
maan hersenweefsel. Het loodgehalte per 100 gram normaal hersenweefsel
van de mens bleek te schommelen tussen 10 en 90 gamma. Het gemiddelde
van 15 bepalingen bedroeg 40 gamma. In 7 gevallen van \'n dodelijke tetra-
aethyl-loodintoxicatie bleek het loodgehalte per 100 gram hersenweefsel
te liggen tussen 460 en 1650 gamma (gemiddeld 810 gamma). In 7 geval-
len van een dodelijke anorganische loodintoxicatie schommelde het ge-
halte per 100 gram hersenweefsel tussen 140 en 580 gamma. Het bedroeg
gemiddeld 360 gamma. Of deze bepalingen werden verricht van de grijze
stof of van de witte stof van de hersenen staat niet vermeld.
In het algemeen worden loodverbindingen slecht door het darmkanaal
geresorbeerd en daarom zijn acute vergiftigingen bij volwassen mensen
langs enterogene weg zeer zeldzaam. Acute intoxicatieverschijnselen zijn
vooral beschreven door het inademen van tetra-aethyl-lood, een stof die als
antiklopmiddel aan de benzine wordt toegevoegd. Bij kinderen^ zijn de
symptomen van een loodintoxicatie over het algemeen veel ernstiger dan
bij volwassenen en zij treden ook acuter op. De acute vergiftiging per os
begint altijd met gastro-intestinale verschijnselen, gekenmerkt door bra-
ken en diarree. Daarna, treden betrekkelijk snel symptomen van een
aandoening van het zenuwstelsel op.

De diagnose van een chronische loodintoxicatie is niet altijd gemakkelijk
te stellen, wanneer niet de anamnese of opvallende klinische verschijn-
selen, zoals een loodzoom aan de tanden of porfyrinurie, in die richting
wijzen.

De symptomen van een loodencephalopathie hebben niets kenmerkends.
Zij bestaan uit karakterveranderingen, moeheid, prikkelbaarheid en epi-
leptiforme aanvallen. Er kunnen zich ten gevolge van een intercurrente

ziekte plotseling acute verschijnselen ontwikkelen, zoals een delirant beeld
of een coma.

Perifere verlammingen komen in minder dan 10% der gevallen voor.
Deze zijn meestal gelokaliseerd aan de hand, doch kunnen ook aan de
benen worden aangetroffen. Het is niet bekend of de oorzaak van deze
verlamming primair moet worden gezocht in de motorische voorhoorn-
cellen, in de perifere zenuwen of in de spieren zelf.

Een uitgebreid literatuuroverzicht van het experimentele onderzoek bij
dieren en de veranderingen van het centrale zenuwstelsel door lood-
intoxicatie kan men vinden in het artikel van Lehman, Spatz en
W i s b a u m.

Deze onderzoekers gaven zelf een uitvoerige beschrijving over de verande-
ring van het centrale zenuwstelsel bij katten. Zij wezen er op dat de ver-
anderingen vooral worden aangetroffen in de voorhoorns van het ruggc-
merg. Vervolgens komt de schors, daarna de stamganglien en tenslotte
het cerebellum. Zij schrijven dat Sdeglitz eveneens vond dat bij konijnen
een aandoening van het ruggemerg veelvuldig voorkomt. Behalve de
encephalopathie en de perifere verlammingen, werden er ook bij de mens
symptomen van een ruggemergsziekte waargenomen. M o e s c h 1 i n deelt
mede dat door Hermann het beeld der amyotrofische lateraalsclerose
werd beschreven en Morsier en Chesni publiceerden een geval van
multipele sclerose door loodintoxicatie.

Volgens Krücke werden door Vulpian, Oppen he im en von
Monakow veranderingen der voorhoorncellen van het ruggemerg be-
schreven. Bumke en Krapf delen mede dat een spastische spinaal-
paralyse werd beschreven door Bechtold, Eichhorst en Hol-
stein, terwijl Redlich tabesachdge symptomen en Lewin en Treu
die van een gecombineerde strengdegeneratie vonden.
Uit dit korte overzicht moge blijken dat veranderingen van het ruggemerg
naast de encephalopathia saturnina kunnen voorkomen en dat ruggemergs-
symptomen ook het gehele beeld kunnen beheersen. Voor zover bekend,
werd het syndroom van de subacute necrotiserende myelopathie ten ge-
volge ener loodintoxicatie nimmer beschreven. Wel wijst S c h e r e r er in
zijn boek op dat de „diffuse Proliferation kleiner Rindengeässe, besonders
beim Hund", wel eens op een vergiftiging met lood zou kunnen berusten.
In de liquor cerebrospinalis werd bij een vergiftiging van het centrale
zenuwstelsel met lood meestal een pleiocytose gevonden. Het totale eiwit-
gehalte was normaal tot verhoogd, terwijl de colloidcurves alle mogelijke
types konden vertonen.

Wanneer enkele klinische symptomen op een loodintoxicade schijnen te
wijzen, dan is alleen de quantitatieve loodbepaling van het bloed of de
urine een voldoende betrouwbaar diagnosticum.

Bij de acute loodintoxicade gaan de slachtoffers in 50% der gevallen aan
de encefalopathie te gronde. Herstellen zij zich, dan is een radicale ge-
nezing zeer goed mogelijk, hetgeen eveneens geldt voor de symptomen van
de chronische loodvergiftiging.

Bij een acute loodvergiftiging van het maag-darmkanaal is purgeren met
MgS04 of Na2S04 geindicecrd. In dat geval ontstaat het onoplosbare
\'oodsulfaat, dat dus niet wordt geresorbeerd. Men kan hier eventueel
maagspoelen aan vooraf laten gaan.

niet meer worden blootgesteld aan de intoxicatie; dan gaan de symptomen
vanzelf over.

Een gunstige ervaring werd met de behandeling met calcium-aethyleen-
diamine-tetra-acetaat en voorts met versene opgedaan. Ook wordt aange-
raden om de patiënten te behandelen met melk waaraan /a tot 1 thee-
lepel calciumlactaat of calciumgluconaat is toegevoegd. Natriumcitraat
wordt eveneens aanbevolen. De behandeling met BAL (British anti-lewi-
site, dwz. dithiopropanol) heeft niet aan de verwachtingen beantwoord.
De uitscheiding door de nieren wordt wel bevorderd, maar er treedt geen
verbetering op van de intoxicatieverschijnselen. Voorts is de behandeling
zuiver symptomatisch, waarbij B 12, spasmolitica en dergelijke, gegeven
kunnen worden.

De vraag is nu hoe de veranderingen in het centrale zenuwstelsel door de
loodintoxicatie ontstaan. Salter wees er op dat wij nog niet weten waar-
om zware metalen toxisch zijn. Misschien binden zij actieve groepen of sub-
stitueren andere metaalionen die mede als een coenzy-m een rol spelen.
Misschien ook coaguleren zij intracellulaire eiwitstoffen en denatureren
zodoende essentiele colloïden der cellen. Van waarlijk belang is hierbij dat
er een stoornis is in de porfyrine stofwisseling ontstaat.
Naar de mening van Moeschlin is deze verantwoordelijk voor het tot stand
komen der nervale verschijnselen, die dus niet direct door werking van
het loodion tot stand zouden komen. Het ware hierover is echter nog niet
bekend. Het is ook niet zeker dat de vaatafwijkingen het gevolg zijn van
de toxische werking.

Aangenomen wordt wel dat zij ontstaan door een veranderde werking der
vasomotoren. Evenmin is de vraag opgelost waarom bepaalde metaalionen
een voorkeur vertonen voor bepaalde weefsels.

Wij moeten dus wel aannemen dat de veranderingen in ons geval zijn tot
stand gekomen door de samenwerking van verschillende factoren.
Enerzijds wordt het nerveuze parenchym waarschijnlijk plaatselijk aan-
getast en anderzijds zijn er meer algemene veranderingen door een stoor-
nis in de stofwisseling van het lichaam. Hoe de afwijkingen van de vaat-
wanden ook tot stand komen, het is wel aannemelijk dat zij op hun beurt
de bloedsomloop van het zenuwweefsel zodanig beïnvloeden, dat hierdoor
een necrose van het parenchym in de hand wordt gewerkt. De vraag waar-
om in ons geval dan juist het ruggemerg zozeer werd veranderd, blijft on-
opgelost.

Afb. 1. Proliferatie van vaatwand in de hemisferen.
Perivasculaire eneefalolyse.
Haematoxyline- en eosine. Vergroting 125x.

Afb. 2. Geschrompeld, necrotisch ruggemerg thv. Th. 12-L. 1.
Sterke demyelinisatie.
Weigert-Pal techniek. Vergroting 9x.

Afb. 3. Necrotisch gedeelte van 1° lumbalc segment ruggemerg, met talrijke vet-
korrelcellen en proliferatie van bloedvaten.
Van Gieson kleuring. Vergroting 150x.

Afb. 4. Proliferatie van cellen in de wand capillair thv. C 7.
Cresylvioletkleuring. Vergroting 500x.

Na het eten van met menie verontreirigd gras, werd een hond acuut ziek met
gastro-intestinale verschijnselen, gevolgd door een verlamming die van distaal naar
proximaal voortschreed tot een volledige tetraplegie. Na enige tijd herstelde de moti-
liteit van de kop en de voorpoten zich, maar de achterpoten bleven verlamd. Bij
neurologisch onderzoek werden de verschijnselen ener myelitis gevonden, gepaard
gaande met een toename van het aantal cellen in de liquor cerebro-spinalis. De
histopathologische veranderingen van het centrale zenuwstelsel zouden als een necro-
tiserende myelopathie geclassificeerd kunnen worden. Een vergelijkende bepaling van
het loodgehalte van het zenuwstelsel toonde aan dat het loodgehalte van het rugge-
merg aanzienlijk, en dat van de hersenen madg was verhoogd. Daarom werd aange-
nomen dat de klinische verschijnselen en histopathologische veranderingen het gevolg
waren van een vergiftiging met menie.

Acute gastro-intestinal disturbances developed in a 3/2 year old dog after consump-
tion of grass contaminated with red-lead. This was followed by a paralysis of all four
legs which spread from caudal to cranial. After some time motility of the head and
forelegs was restored, but both hindlegs remained paralysed. On neurological exami-
nation the signs of a myelitis were found, accompanied by an increase of cells of the
cerebrospinal fluid. The histopathological findings were characterisdc of the so
called „subacute necrotic myelopathy". A comparative analysis of the lead content
of the central nervous system, showed an increased concentration of lead both in the
spinal cord and the brain. This was considered as proof that an intoxicadon of lead
was responsible for the clinical signs and the pathological alterations.

Un chien, après avoir mangé de l\'herbe empoissonnée par du minium, tomba malade
d\'une manière violente accompagnée de symptômes gastro-intestinaux suivis d\'une
paralysie progressant de distale à proximale jusqu\'à une tétraplégie complète.
Après quelque temps la motilité de la tête et des pattes de devant se remit, mais les
pattes de derrière restaient paralysées. Lors d\'un examen neurologique on constata
les symptômes d\'une myélite accompagnée d\'une augmentadon du nombre des cel-
lules dans le liquor cérebro-spinalis. Les mutations hystopathologiques du système ner-
veux central pourraient être classifiées comme une myelopathie nécrotisante.
Une fixadon comparative de la teneur en plomb du système nerveux démontre que
la teneur en plomb de l\'épine dorsale était considérable et que celle du cerveau avait
augmenté.

C\'est pourquoi on accepte que les symptômes cliniques et les modifications histo-
pathologiques étaient la conséquence de l\'empoiseimient par du minium.

Nach der Aufnahme von mit Mennige verunreinigtem Gras erkrankte ein Hund
plötzlich an gastro-intestinalen Erscheinungen, gefolgt durch Lähmung, die (fort-
schreitend von distal nach proximal) zur völligen Tetraplegie führte.
Einige Zeit später stellte sich die Beweglichkeit des Kopfes und der "Vorderläufe
wieder ein, während die Hinterläufe gelähmt blieben. Bei einer neurologischen Unter-
suchung wurden Symptome einer Myelids gefunden, die mit einer Zunahme der An-
zahl Zellen im Liquor cerebrospinalis gepaart ging. Die histopathologischen Ver-
änderungen des zentralen Nervensystems könnten als eine necrotisierende Myelo-
pathie klassifiziert werden.

Eine vergleichende Wertung zwischen dem Bleigehalt des Nervensystems und dem
des Rückenmarks, gab für letzteres eine ziemhche Steigerung zu sehen, während die
Zunahme im Gehirn nur gering war.

Es wird daher angenommen, dass die klinischen Erscheinungen und histologischen
Veränderungen eine Folge der Vergiftung mit Mennige waren.

ARING, C. D. and S. A. TRUGANT. Effects of heavy metais on the central nervous
system. Res. Publ. Ass. Res. Nerv. Ment. Dis. 32, 463-474, 1953.

BARTIER, O. Is het klinisch mogelijk de diagnose te stellen van Myelitis Necroticans
Subacuta Type Foix-Alajouanine? Belgisch Tdschr. Geneesk. 10, 737-748, 1955

KRÜCKE, W. Erkrankungen der peripheren Nerven, b. Die Bleilähmung. Handbuch
der speziellen PathoL Anat. u. Histol. 13 (5), 146-151, 1955.

LEHMAN, K. B., SPATZ, H. und K. WISBAUM-NEUBÜRGER. Die histologischen
Veränderungen des Zentralnervensystems bei der bleivergifteten Katze und deren
Zusammenhang mit den klinischen Erscheinungen, ins besondere mit Krampf-
anfällen. Z. Neurol. 103, 323-360, 1926.

MOESCHLIN, S. Klinik und Therapie der Vergiftungen. Georg Thieme Verlag.
Stuttgart, 1956, p. 521.

SALTER, W. T. A Textbook of Pharmacology. Chap. 46: Heavy metals: drugs
and poisons. W. B. Saunders Co. Phila., London, 1952.

VERLINDE, J. D. De vergelijkende histopathologic van de niet-etterige ontste-
kingen van het centrale zenuwstelsel. Verh. Inst. Praevent. Geneesk. VI, Stenfert
Kroese, Leiden, 1947.

SCHERER, H. J. Vergleichende Pathologie des Nervensystems der Säugetiere.
Georg Thieme, Leipzig, 1944, p. 336.

Pietje, een kampioenkoe uit Frankrijk, gaf ruim 38 liter melk per dag toen zij haar
linker achterbeen ernstig bezeerde.

In overleg met de dierenarts werd toen een houten been gemaakt, dat na amputatie

Gedurende de jaren 1954 en 1955 heeft de Veterinaire en Landbouwhogeschool in
Kopenhagen zich meer dan vroeger bezig gehouden met pluimveeziekten.
Vele secties werden gedaan en aan practici werd de mogelijkheid geboden om tijdens
een intensieve cursus van 1 week geinstrueerd te worden in pluimveeziekten.
Per week werden 20 cursisten opgeleid. Dit alles heeft geleid tot een grotere belang-
stelling voor pluimveeziekten onder de practici en een grotere vraag naar veterinaire
hulp.

Een 7-jarig meisje in Nieuw-Mexico stierf aan rabies in 72 uren. Haar ongevacci-
neerde jonge hond was 2 maanden te voren aan rabies gestorven, maar aangezien het
meisje niet gebeten was en nooit intiem met de hond omging, was geen profylac-
tische behandeling toegepast.

In een vorige publikatie stelde ik dat, wanneer men wil overgaan tot een
georganiseerde bestrijding der infectieuze nierziekten (met name die ver-
oorzaakt wordt door str. agalactiae) het nodig is te beschikken over een
eenvoudige, snelle en goedkope methode voor het identificeren van de
smetstof, die een maximale graad van betrouwbaarheid biedt. Het micro-
scopisch onderzoek van het sediment voldoet niet aan deze voorwaarde,
daar hierbij maar al te dikwijls de vraag openblijft of er in een bepaald
geval wèl of niet een mastitis in het spel is.

Hoekstra c.s. hebben als bruikbare routinemethode voor het aantonen
van str. agalactiae aanbevolen de z.g. Hotis-Miller test, waarbij, na vóór-
bebroeden van een mengsel van melk met broomkresolpurper en natrium-
acetaat, microscopisch onderzoek, leucocytentelling en bevestigend bacte-
riologisch onderzoek van de „angereicherte" melk plaatsvinden. Hoewel
deze methode, ook volgens latere berichten, goed voldoet voor het onder-
zoek van koe- of kwartiermonsters, is zij toch n.m.m. nog te omslachtig om
in het groot toe te passen.

Om deze reden hebben wij gemeend dat het nuttig zou zijn ons enig
inzicht te verschaffen in de bruikbaarheid der door S e e 1 e m a n c.s. aan-
bevolen T.K.T. test, waarvan de technische uitvoering zéér eenvoudig is,
en die binnen 24 uren een conclusie toelaat. Zij is niet alleen toegepast
voor het onderzoek van koe- en kwartiermonsters, maar zou ook in het bij-
zonder geschikt zijn om str. agalactiae aan te tonen in busmonsters, waar-
in dus de melk van meerdere koeien gemengd is verpakt.

Wij hebben deze proef tot dusver toegepast op 372 koe- of kwartiermon-
sters, op 213 busmonsters en op 111 z.g. 14-daagse kwaliteitsmonsters (met
mengmelk uit 1 tot 5 bussen). In alle gevallen waarbij een positieve uitslag
van de T.K.T.-proef werd gevonden, werden de betrokken kiemen nader
gedetermineerd.

De koe- of kwartiermonsters waren grotendeels afkomstig van bedrijven
waar blijkens het gewone kwaliteitsonderzoek der melk vaak mastitis voor-
komt. 39 dezer koemonsters werden genomen op bedrijven, waar door
middel van de T.K.T.-proef een zwakke besmetting met str. agalactiae in
busmonsters was gevonden.

De busmonsters zijn voor ca. ^ afkomstig van sterk besmette boerderijen.
De overige zijn voor de voet op genomen uit de, aan één der bij de
V.M.U.G. aangesloten zuivelbedrijven aangevoerde melk. Aan het be-
trokken bedrijf werd in 1956 bij het gewone microscopisch sedimentonder-
zoek van 14-daags^ kwaliteitsmonsters in 0.7% der monsters met zekerheid
en in 1% met grote waarschijnlijkheid bijmenging van melk van uier-
ziek vee aangetoond.

Op alle monsters werd naast het bacteriologisch onderzoek een micro-
scopisch onderzoek van het sediment toegepast.

vlak vóór gebruik toevoegen 5 a 7% gedefibrineerd kalverbloed en 2 ä 3%
B. stafylotoxine, bereid door een B. hemolytische stafylokokkenstam der
Rijksseruminrichting gedurende 7 dagen te kweken op paardeserumboud-
lon, daarna 10 minuten op 85° C. te verhitten en vervolgens snel af te
koelen.

Deze bodem wordt geënt uit de te onderzoeken melk (waaraan zonder be-
zwaar mag zijn toegevoegd 1% acid. boricum) door in het geschudde
monster een roestvrij stalen ca. 2 mm dik staafje te dopen en de aan-
hangende melk uit te spatelen.

Str. agalactiae maakt zich na 18 ä 24 uur bebroeden bij 37° C. op deze
bodem kenbaar door gladde duifblauwe kolonies van ca. 1 mm. doorsnede
met een zeer brede B. hemolytische zone.

Str. dysgalactiae vertoont geen of zwakke hemolyse, maar zeer dikwijls
een duidelijke vergroening. .

Str. uberis geeft door de splitsing van Na. hippuraat en aesculme bruine
kolonies met weinig uitgesproken hemolyse.

In busmonsters en kwaliteitsmonsters, die steeds in meer of minder sterke
mate met saprofyten zijn besmet kunnen somfhige str. lactis stammen op
deze bodem veel gelijkenis geven met str. agalactiae, terwijl met name
bruine kolonies meermalen uit staafvormige micro-organismen blijken te
bestaan.

b. De T.K.T. positieve kolonies (dus met een B. hemolytische zone)
werden overgeënt op Nutriënt Broth (Oxoid-13 gram/L), waaraan vóór
gebruik toegevoegd 5% steriel paardeserum. Deze bodem werd 24 uur be-
iDroed. Vervolgens werd de groeiwijze genoteerd, waarbij de door v. d.
Scheer genoemde tabel werd gevolgd.

Van de bouilloncultuur werd een preparaat met nigrosine-oplossing ge-
maakt, waardoor kwam vast te staan of zij inderdaad uit Streptokokken
bestond. In de meeste cultures werden zowel lange als korte Streptokokken,
alsmede diplokokken gevonden.

c. Van de bouillon-cultuur werd vervolgens in een gedeelte der gevallen
overgeënt op lakmoes-ondermelk, methyleenblauw-ondermelk 1/20.000,
Na. hippuraat-aesculine bouillon en paardeserumbouillon met broom-
kresolpurper en saccharose, salicyne, raffinose, inuline, manniet en sorbiet.
Aanvankelijk vond de C.A.M.P.-test niet plaats. Vele stammen werden
naar de Rijksseruminrichting opgezonden, waar zij o.m. aan deze proef en
aan de serologische determinatie werden onderworpen.

Nadat wij de overtuiging hadden gekregen dat de T.K.T.-test een hoge
mate van specificiteit vertoont, werd de determinatie enigszins gewijzigd,
en wel als volgt:

af en ten der kolonies op paardeserum-bouillon en microscopisch onderzoek
hiervan.

Overenten uit bouillon op Na. hippuraat-aesculinebouillon en toepassing
van de C.A.M.P.-test.

Voor deze laatste werd het criterium gesteld, dat de cultures van str. aga-
lactiae zeer duidelijk de typische wigvormige ophelderingzone in de B.
stafylotoxinestreep moesten vertonen.

d. Interpretatie van het microscopisch onderzoek van het sediment.
Als posideve gevallen van uierontsteking werden beschouwd ten eerste
die monsters, die door kleur- en consistentie-afwijkingen opvielen, respec-
tievelijk macroscopisch reeds aantoonbaar etter of vlokken bevatten.
Voorts al die gevallen, waarbij in het, al dan niet verhoogde, resp. al dan
niet gele of bloed bevattende sediment veel tot zeer veel leukocyten en ge-
fagocyteerde lange of korte streptokokken en diplokokken waren aan te
tonen.

Als verdachte gevallen werden genoteerd die monsters waarbij in het sedi-
ment weliswaar veel tot zeer veel leukocyten werden gevonden, maar
vv^aarin ofwel geen micro-organismen als bovenbedoeld "konden worden
aangetoond, ofwel de enkele die in sommige gevallen werden aange-
troffen, niet gefagocyteerd waren.

Als negatief tenslotte zijn beschouwd alle monsters waarbij in het sediment
geen of een te verwaarlozen aantal leukocyten werd waargenomen.
Ik wil hier nog opmerken, dat men vrij dikwijls gevallen aantreft van een
groot aantal leukocyten in het sediment, terwijl met de kweekproef sreen
pathogene micro-organismen kunnen worden aangetoond. Bij zeer nieuw-
melkte, zowel als bij zeer oudmelkte dieren is een sterk verhoogd gehalte
aan leukocyten een fysiologisch verschijnsel.

Daarnaast wordt — althans in deze streken — door de veehouders zelf
bij het voorkomen van uieraandoeningen veel gemedicineerd met anti-
biotica. Dit veroorzaakt dat men naar verhouding vrij veel aflopende ont-
stekingsgevallen (met nog veel leukocyten) zal kunnen tegenkomen, ter-
wijl het ook mogelijk is dat uit een kort te voren behandeld kwartier op
het moment van onderzoek niets te kweken is, ondanks het feit, dat niet
alle micro-organismen door het antibioticum zijn afgestorven. Vandaar
dat het raadzaam is behandelde gevallen gedurende langere tijd te blijven
volgen.

Bij de 572 onderzochte koemonsters was het resultaat van het onderzoek
als volgt:

V microscopisch verdacht^ 67 keren. In één geval werd hierbij een str. uberis
T.K.T. negatief V gevonden.

Dezelfde groepsindeling gaf bij 213 busmonsters het volgende te zien:
I 34 gevallen, waarvan 33 str. agal., 1 str. dysgal., 1 str. pyogenes en

II 36 gevallen, waarvan 29 str. agal., 3 str. uberis, 3 str. lacüs en 2 ver-
ontreinigers;

Op een vijftal bedrijven waarbij in één of meer busmonsters microscopisch
niets bijzonders was gevonden, terwijl de T.K.T.-test (zwak) positief was,
en daaruit ook str. agalactiae verder kon worden gekweekt werden onder
de gebruikelijke voorzorgen melkmonsters (gemengd uit de vier kwar-
tieren) van alle koeien (totaal 39) genomen. Onderstaande tabel geeft de
uitslag van het onderzoek weer.

Onder het voorbehoud dat onze onderzoekingen een beperkt aantal mon-
sters betreffen en dus conclusies met reserve moeten worden bezien, leren
de uitkomsten ons het volgende:

Van de 572 koe- of kwardermonsters bleken er bij microscopisch onderzoek
87 als positief te moeten worden aangesproken (In al deze 87 gevallen wer-
den mastitis verwekkende kiemen gekweekt n.1. 86 str. agal. en 1 str. dys-
galactiae). Deze 87 zijn 15% van het totaal.

Daarentegen bleken in totaal 226 monsters een positieve T.K.T.-proef te
geven. Hiervan werden in 218 (ruim 96%) str. agalactiae gevonden.
Voorts werden nog 12 stammen van andere mastitisverwekkers geïsoleerd,

en 4 str. lactis, terwijl tenslotte in 2 gevallen bleek dat de cultuur veront-
reinigd was.

In het koe (kwartier) monsteronderzoek bleek dus in de eerste plaats dat de
betrouwbaarheid van de positieve T.K.T.-proef zéér hoog is. Door middel
van deze proef werden voorts ca. 2\'/2X zoveel gevallen van positieve in-
fectie aangegeven als met het microscopisch onderzoek.
T.K.T.-negatieve monsters waarbij het microscopisch onderzoek positief
uitviel kwamen 4 keer voor. Alle keren betrof het macroscopisch zeer
sterk afwijkende melk. De oorzaak van het niet aanslaan der cultuur bleef
onbekend.

Bij busmonsters (213 stuks) bleek de betrouwbaarheid van de positieve
T.K.T.-proef lager te liggen (van 137 positieve proeven 117 keren str.
agalact. = ca. 85% en 11 keer andere uierziekteverwekkers; str. lactis en
verontreinigers werden totaal 15 keer geisoleerd). Niettemin is het percen-
tage van 85% nog alleszins bevredigend, vooral wanneer men daarnaast
beziet dat met de T.K.T.-proef in ca. 55 a 60% en met het microscopisch
sedimentonderzoek slechts in 15% der onderzochte monsters positieve be-
smettingen konden worden aangetoond. Ook nu werden weer enkele mon-
sters gevonden (2) die microscopisch positief, doch T.K.T.-negatief wa-
ren.

Van de 111 kwaliteitsmonsters tenslotte bleek geen enkel microscopisch
positief te zijn. T.K.T.-positief waren er 39. Hiervan bleken 34 str. agalac-
tiae te bevatten en 1 str. uberis. Voorts werden 6 str. lactisstammen ge-
ïsoleerd en 4 verontreinigers. Het percentage besmette monsters was vol-
gens de T.K.T.-proef ± 31%, bij het microscopisch onderzoek 0% De
betrouwbaarheid van een positieve T.K.T.-proef bleek ca. 87% te zijn.

Op grond van het bovenstaande schijnt het aan te bevelen bij de opsporing
en bestrijding van besmettelijke uieraandoeningen, speciaal van de „Gelbe
Galt" de T.K.T.-proef in te schakelen. Moge onze ervaring collegae-onder-
zoekers stimuleren onze bevindingen te verifiëren.

Rest mij nog een woord van dank aan mijn medewerkers Mej. de Jong
en de heren Schuur, Pater en Meijering, wier toegewijde assistentie het
mogelijk heeft gemaakt dit onderzoek ter hand te nemen.

Dc schrijver deelt zijn ervaringen mee met betrekking tot het opsporen van uier-
infecties (in het bijzonder die met str. agalactiae) door middel van de T.K.T.-proef.
Deze is toegepast op 572 koe- of kwartiermonsters, 213 busmonsters en 111 z.g. kwa-
liteitsmonsters. De positieve T.K.T.-bevindingen zijn geverifieerd, door de verkregen
cultures te determineren. Schrijver komt op grond van zijn bevindingen tot dc vol-
gende conclusies:

1. In — zo goed mogelijk aseptisch verzamelde - koe- of kwartiermonsters wor-
den door middel van directe cultuur op T.K.T.-agar ca. V/2 keer zoveel gevallen
van infectie met str. agalactiae gevonden als bij microscopisch sediment-onder-
zoek. De betrouwbaarheid van een positieve T.K.T.-proef bleek in deze soort
van monsters ca. 96% te zijn.

2. In busmonsters wees de T.K.T.-proef ca. 4 keer zoveel positieve gevallen aan als
het microscopisch sedimentonderzoek. De betrouwbaarheid van de positieve
T.K.T.-proef was hierbij ca. 85%.

s. In verzamelmonsters uit 1 tot 5 bussen, waarbij het microscopisch onderzoek in
geen enkele geval positief was, werden met de T.K.T.-proef 31% positieve uit-
komsten verkregen. De betrouwbaarheid van deze laatste proef bleek in dit soort
monsters ca. 87% te zijn.

The author has made a comparison between the microscopic research in the sediment
of milk for germs causing mastitis (first of all streptococcus agalactiae) and the direct
culture on T.K.T.-agar (Seclemann).

In every case, in which a positive result was obtained by the latter method, a further
determ.ination of the typical pale blue smooth hemolitic colonics was made. The con-
clusions drawn are the following:

1. In 572 cow- or teatsamples the T.K.T.-taest was 226 times positive (39/2%),
where as the microscopic method showed only 87 potitive results ( = 15%).
From 226 T.K.T.-positivc cases str. agalactiae was isolated 218 times (96%).

2. In 213 samples, taken from single milk-vessels, there were 137 T.K.T. positive.
From these 117 times str. agalactiae and 11 times other mastitis causings germs
were isolated. The T.K.T. method thus indicated 128 cases of mastitis in all
the samples — about 60%. The microscopic method only showed 15%. A positive
T.K.T. means in this case an infection with str. agalactiae in about 85%.

Microscopic investigation of the sediment gave no positive results. T.K.T. method
was 39 times positive, str. agalactiae was isolated 34 times (=87%), str. uberis
1 time (=2/2%).

In these samples T.K.T. enabled \'to detect an infection in 35 out of a total of
111 =31%.

L\'auteur a comparé I\'examination microscopique du sédiment du lait pour indiquer
l\'infection avec des streptococces de la mamelle de la vache (spécialement le strepto-
coccus agalactiae) avec la culture sur agar T.K.T. (Seelemann). Il a vérifié les cas
T.K.T. positifs en déterminant les cultures obtenues. Il arrive aux conclusions sui-
vantes :

1. Epreuves de lait, pris aseptiquement de la mamelle (572). La technique T.K.T.
a indiqué 226 cas positifs ( = 39/2%) et I\'examination microscopique 87
(z=l5%. En 218 des cas T.K.T. positifs le streptococcus agalactiae a été isolé
(96%).

T.K.T. positif 137, dont 128 germes causant mastite. Alors indication de mastite
par T.K.T. en 60% des épreuves, tandis que par Texamination microscopique
seulement en 15% il a été possible de déterminer du lait provenant des mamelles
inflammées. En les 137 cas T.K.T. positif le strcptococce agalactiae a été isolé
117 fois (85%), d\'autres streptococces pathogènes 11 fois et ensuite str. lastis etc.

Indiqué comme positif par la technique microscopique aucune épreuve. T.K.T.
positif 39, dont 34 str. agalactiae (87%) et 1 str. uberis (2/2%), et ensuite str.
lactis etc. Indiqué comme infecté par la méthode T.K.T. 31% des épreuves.

Der Autor hat die mikroskopische Untersuchung des Sedimentsausstrichs von Milch,
zwecks Auffindung Mastitis erzeugende Strcptococcenarten (vor allen str. agalac-
tiae) verglichen mit der direkten Kultur auf T.K.T. agar (Seelemann). Er hat in
jedem Fall, wo die letzte Methode einen positiven Erfolg gab, die betreffenden Bak-

1. In 572 aseptisch genommenen Kuh- (c.q. Zitzen) proben wurde 226 mal ein
T.K.T. positiver Erfolg erzielt ( = 39/2%), während mit der mikroskopischen
Methode nur 87 positive Fälle (=15%) aufgedeckt wurden. .Aus diesen 226
T.K.T. positiven Proben wurde 218 Male ( = 96%) der str. agalactiae gezüchtet.

2. Von 213 Kannenproben waren T.K.T. positif 137, von denen 117 str. agalactiae
und 11 andere Euterentzündungserreger enthielten. Mit der T.K.T. methode
wurden also in annäherend 60% aller Proben Mastitiskeime .gefunden, mit der
Mikroskopischen dahingegen nur 15%. Die Zuverlässigkeit einer positiven T.K.T.
probe hinsichtlich des Enthaitens von str. agalactiae betrug 117 von 137 = 85%.

3. Mischmilchproben aus 1 bis 5 Kannen (III Proben). Mikroskopisch positif-
keine. T.K.T. positif 39. Hiervon enthielten str. agalactiae 34 (=87%) und str.
uberis 1 (2/2%). Insgesammt angezeigt mit der T.K.T. meth.,de als infiziert
35 Proben f=31%).

In Noorwegen heeft men op een drijvend slachthuis, dat op dezelfde wijze werkt als
een walvisvaarder, octrooi verkregen. In Oostenrijk interesseert men zich zeer voor
dit patent.

De capaciteit van zulk een drijvend slachthuis bedraagt nl. 600- 800 varkens, kal-
veren en schapen, resp. 200—300 runderen per dag.

Men heeft nu de bedoeling dit slachthuisschip naar behoefte in Hongarije, Joego-
slavië enz. te stationneren. De verkregen waren zullen dan met snelle motorboten
stroomopwaarts worden gebracht.

Men rekent er verder op, dat dit drijvende slachthuis ook een rol kan spelen bij de
doorvoerhandel in vee en vleesprodukten van Zuid-Oost-Europa naar West-Duits-
land.

Na de belangrijke export naar Israël werden op het einde van 1956 nog 252 geiten
en 9 bokken naar Cyprus uitgevoerd. De meeste van deze dieren werden aangekocht
in Friesland. Ook Zuid-Holland leverde nog al wat dieren.

In het landbouwblad „Boerderij in Suid-Afrika\'\' van oktober 1956 werden de vol-
gende voordelen van geitemelk genoemd :

6. Aan kinders wat allergies vir koeimelk is, kan geitenmelk met veiligheid gegee
word.

7. Aanspraak is selfs gemaak dat jig bestry kan word deur geitenmelk daaglik.^: te
drink.

VOORTPLANTING EN VERLOSKUNDE, P. de Boer en /. P. de Boer.
N.V. Uitgevers Mij W. E. J. Tjeenk Willink te Zwolle.

In het kader van de leiddraad voor het Landbouw- en Tuinbouw Onderwijs, is
bovengenoemd boekje verschenen. Het is geschreven door vader en zoon de Boer,
beiden dierenarts. Sinds vele jaren was er op de boekenmarkt hier te lande niet meer
een soortgelijk boekje verkrijgbaar en toch bestond er ongetwijfeld behoefte aan.
Het is geen eenvoudige taak zulk een boekje samen te stellen, dat bestemd is voor
toekomstige veehouders. De stof moet niet te uitgebreid zijn en ook weer niet te kort
behandeld worden, willen de lezers, o.a. leerlingen van de Landbouwscholen enz.,
er iets aan hebben.

Ik geloof, dat de schrijvers in dit opzicht over het algemeen geslaagd zijn en ik juich
het toe, dat zij in hun voorwoord zeggen, dat het hun bedoeling is, dat een leraar-
dierenarts dc stof behandelt. Voor zelf-studic acht ik het boekje minder geschikt.
Het zij mij toegestaan enkele opmerkingen over de inhoud, die in XXXII hoofd-
stukken, over 80 bladzijden is verdeeld, te maken.

Op blz. 9 zeggen de schrijvers, dat bij jonge dieren het hymen een totale of gedeel-
telijke afsluiting vormt van de eigenlijke vagina. Dat de afsluidng weleens „totaal"
(pathologisch) kan zijn, zou ik in een afzonderlijk zinnetje genoemd hebben, want
het komt slechts zelden voor.

Op blz. 19 wordt vermeld, dat bij de valse bronst geen eitje aanwezig is in de follikel.
Het is echter zo, dat een of twee follikels in de ovariën gevonden worden die niet
barsten, maar in atresie overgaan.

Het sperma (blz. 19) wordt door de hengst in de uterus gedeponeerd en niet in de
cervix.

Bij paarden die 7 dagen hengstig zijn (blz. 20) is het meestal niet gewenst ze op de
6e of 7e dag te laten dekken.

Is het juist, dat het chorion dubbelwandig tegen de mucosa uteri aanligt? (blz. 22)
Wanneer schrijvers op blz. 24 spreken over de voeding van de vrucht, hadden zij
beter kunnen vermelden, dat zuurstof en voedingsstoffen via „de bloedvaten" in de
navelstreng gebracht worden naar de vrucht.

We knopen niet alleen, zoals op blz. 32 vermeld is, de navelstreng op na de ge-
boorte van het veulen, maar ook de reeds buitenhangende vruchtvliezen (amnion).
Een vrucht blijft in de regel niet steken bij de bekkeningang op de omvang van de
ellebogen, maar op die van de boeggewrichten (blz. 45).

Het boekje is met 30, merendeels duidelijke afbeeldingen geïllustreerd. Over enkele
veroorloof ik mij een opmerking te maken:

In fig. 4 is de bekkeningang van het paard afgebeeld; deze is inderdaad hartvormig,
maar dat blijkt niet uit de tekening.

In fig. 5 is het schematisch karakter wel erg sterk aanwezig. Voor lezers voor wie dit
boekje bestemd is, is het m.i. onjuist de nieren zó ver ventraal te plaatsen.
De spermatozoïcd van fig. 11 is abnormaal; hij heeft een kop-kap-afwijking.
Fig. 13a vind ik onduidelijk: in een volgende editie moet daarvoor een betere teke-
ning komen.

Mijns inziens kunnen de figuren 14 en 15 uit dit boekje weggelaten worden. Ze
kunnen vervangen worden door andere en betere afbeeldingen van de vruchtviiezen
en hun ligging ten opzichte van elkander bij paard en rund.
Dc knop van het embryotoom op blz. 63 moet meer ovaal zijn.

Het boekje is gehuld in een linnen bandje; het is door de uitgever keurig verzorgd.
De prijs bedraagt ƒ 2,50.

VEEARTSENIJKUNDIGE DIENST. De gezondheidstoestand van de veestapel in
1954 en 1955. Samengesteld door de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst.
Staatsdrukkerij Uitgeversbedrijf 1956.

In deze korte bespreking zal worden afgezien van het systematisch resumeren van
deze altijd weer zeer belangrijke verslagen, waarvan de nauwkeurige lezing de dieren-
artsen zeer zij aanbevolen. Enkele grepen uit het verslag volgen hier.
Op blz. 11 wordt betreffende de mastitiden bij het rundvee terecht opgemerkt, dat
het te betreuren is, dat de antibiotica te pas en te onpas zonder de minst waarborg
betreffende hun werkzaamheid kunnen worden toegepast. De hygiëne, de klinische
en bacteriologische controle zijn factoren van betekenis. Jammer genoeg verstrikt het
verslag zich onmiddellijk daarna in een nomenclatuurpuzzle, die blijkens het ver-
vermelde op blz. 45 zelfs veel lijkt op een begripsverwarring. Immers, daar worden
in de 5e en 6e alinea de begrippen Streptococcus pyogenes, pyogenesmastitis en wrang
in één adem genoemd.

Verschillende mededelingen lijden eronder, dat zij de subjectieve indrukken van
diverse practici weergeven o.a. de beschouwingen over therapie van vlekziekte en
borstziekte, de laatste zelfs met percentages. Hetzelfde is het geval met de therapie
van endometritis en mastitis bij zeugen waar o.a. ook streptomycine als geneesmiddel
genoemd wordt.

Bijzondere aandacht van de lezers zij gevraagd voor: het niet-infectieuze bloedwateren
(blz. 15), het optreden van darmbloedingen na sulfamezathine-injectie (blz. 17;
waarom publiceert deze collega dat niet?) de veeverloskundige-huisslachter te Dalfsen
als overbrenger van miltvuur (bl. 23), een bijzondere longjacht bij runderen (bl. 51)
en het constateren van infectieuze anemie bij een ingevoerd slachtpaard (bl. 45).
Van traumatische gastritis wordt opgemerkt (bl. 52), dat verschillende dierenartsen
weer voor een deel van de chirurgische naar de consei-vatieve therapie zijn overge-
gaan. Belangrijk is ook het vermelde over vervoer van kuikens naar Italië (blz. 55).
Besluiten wij tenslotte met te citeren: blz. 22:

„De vaccinaties tegen pokken en difterie zijn voor het overgrote deel uitgevoerd door
selecteurs en pluimveehouders. Ook spuiten de selecteurs bij coryza streptomycine in.
Het aantal dierenartsen neemt gestadig toe, waardoor er aan genoemde paraveteri-
nairen minder behoefte is. Ongetwijfeld worden de pluimveehouders, wat de ziekte-
bestrijding betreft, vaak verkeerd voorgelicht. Het blijkt een ernstig nadeel te zijn,
dat de pluimveehouders bij ziekten eerst naar hun leverancier van voedermiddelen
gaan en pas later naar de dierenarts. De gratis adviezen willen er wel in, doch de
kost gaat voor de baat uit, hetgeen men zich veelal te laat realiseert."

ZUCHTHYGIENE, FORTPFLANZUNGSSTÖRUNGEN UND BESAMUNG DER
HAUSTIERE, onder redactie van: H. Bauer, München; V. Gocrtler, Jena; R. Koller,
Wels; hoofdredacteur: D. Küst, Gieszen, mrt merr dan 40 medewerkers uit ver-
schillende landen. Gezamenlijk uitgegeven door de firma\'s: M. & S. Schaper, Han-
nover, VEB Gustaf Fischer Verlag, Jena.

Dit is een nieuw tijdschrift, dat in 1957 op de markt is verschenen. Er worden per
jaar 6 twee-maandelijkse afleveringen uitgegeven tegen de prijs van DM 6.- plus
verzendkosten per aflevering.

Het is de bedoeling, dat, zoals in de inleiding van de eerste aflevering wordt mede-
gedeeld, in dit tijdschrift de belangrijke en meer omvangrijke onderzoekingen op het
gebied der voortplanting worden gepubliceerd, waardoor de meer algemene tijd-
schriften van deze stof worden ontlast. Daarnaast vindt men erin referaten, boek-
besprekingen, enz.

Met het verschijnen van dit tijdschrift vervalt het als bijlage van de Deutsche Tier-
ärztliche Wochenschrift verschenen blad: Fortpflanzung, Zuchthygiene und Haus-
tierbesamung.

De eerste twee afleveringen zijn nu verschenen; deze omvatten beide ruim 60 pa-
gina\'s, waarin 13 zeer lezenswaardige, oorspronkelijke artikelen en een groot aantal
over verschillende onderwerpen handelende referaten worden aangetroffen.
Het tijdschrift is door de uitgever keurig verzorgd en op uitstekend papier gedrukt.
Ik beveel dit tijdschrift volgaarne trr Irzing aan bij hen die bovengenoemde onder-
werpen interesseren. VAN DER KAAY

Acute gastro-enteritis door Salmonella Bareilly, Dr. W. J. Bruins Slot, N.T.v.G.
1955, n. 39, en Salmonellosis Bareilly met bijzonder verloop, S. A. ten Bokkel
Huinink, Dr. W. J. Bruins Slot en Dr. C. K. V. van Dommelen,
N.T.v.G. 1956, nr. 13.

Beschrijving van drie besmettingen met Salmonella Bareilly met ernstige complicaties:

1. gastro-enteritis met levensgevaarlijke dehydratie. S.B. gekweekt uit urine, facces
en keel;

2. gastro-enteritis, die heeft geleid tot necrose van de rechter voet, waardoor am-
putatie noodzakelijk werd. S.B. gekweekt uit bloed, faeces en etter;

3. langdurig hoesten met expectoratie, empyeem. S.B. gekweekt uit bloed, urine,
faeces, sputum en pleura-vocht,

Een goedaardig verlopen infectie door Salmonella Bareilly, J. G. R. Janssen,
N.T.v.G. 1956, nr. 13.

Op grond van bij verrassing gevonden S.B. oppert sehr, het vermoeden, dat deze
infectie veel vaker voorkomt dan zij gevonden wordt.

Er zijn tot nu toe 150 Salmonella-soorten gevonden. Mogelijk zijn er nog meer.
Deze infecties treden op bij vogels (vooral pluimvee), honden, katten, muizen, ratten,
varkens en paarden (Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1956, nr. 31, C. B e r g s m a,
J. Driessen en A. van Keulen). Explosies van gastro-enteritis komen voor
door eende- en kippeëieren, niet onderkende liijders en bacillendragers.

Afwijkende weefselreacties als symptoom van de verminderde virulentie van tuberkel-
bacteriën, die resistent tegen INH zijn. H. H. V i n k, Dr. A. M a n t e n en Dr. J. H.
Bekker, N.T.v.G. 1956, nr. 16.

Infectie met caviae met zeer grote doses INH-resisente tuberkelbacteriën veroor-
zaakte slechts plaatselijke reacties of haarden in milt, lever en longen met neiging
tot genezing. Vele caviae namen zelfs in gewicht toe. Met deze stammen is het dus
niet mogelijk een voor de diagnostiek betrouwbare caviaproef te doen. Schrijvers
vergelijken de vermindering van virulentie van INH-resistente stammen met de
virulente-vermindering van de BCG-stam.

Bij de zieke mens kunnen deze resistente stanmien de ziekte onderhouden, met de
voortdurende kans, dat zich weer INH-gevoelige stammen gaan ontwikkelen. Daarom
moet de INH-behandeling worden voortgezet.

Besmetting met INH-resistente tuberkelbacteriën blijkt in de praktijk slechts zelden
voor te komen.

De virulentie van een cultuur is afhankelijk van de aanwezige INH-gevoelige tuberkel-
bacteriën.

Variëteiten van Salmonella Paratyphi B met verschillend klinisch en epidemiologisch
karakter. Dr. C. d e M o o r, N.T.v.G. 1956, nr. 20.

Schrijver vestigt de aandacht op het voorkomen van Salmonella java behalve in de
tropen ook in West-Europa. Deze bacterie is serologisch identiek met S. paratyphi B
Schotmueller, maar geeft fermentatie van d-tartraat en vormt geen slijmwal rondom
de macrokolonie.

één bij de mens voorkomende monofasische variant, alleen in de tropen voorkomende,
oorzaak van besmettelijke darminfecties;

één bij het dier voorkomende difasische variant van meer kosmopolitisch karakter,
oorzaak van voedselvergiftiging (Deense variant).

The apparent inhibitory effect of avianized vaccine on canine rabies in the incubative
stage. D. R. Westgarth and C. M. W e 11 s. JAVMA 130, 61 (1957).
Blijkens massale enting op Malakka met Flurystrain zou ook bij honden het optreden
van hondsdolheid kunnen worden tegengegaan door enten na de besmetting. Hierbij
werd vergeleken het aantal honden, dat binnen 8 weken na enting rabies kreeg (dus
geënt in de incubatie) met de kansen van ongeënte dieren. De getallen zijn door
kansrekening gecontroleerd.

R. V. Johnston, J. W. Newberne, G. J. York, G. R. Burch en A. H
Brueckner. JAVMA 730, 61 (1957).

Bij honden boven de 5 maanden wordt van Flurystrain-vaccin intramusculair 100%
immuniteit verwacht. Blijkens proeven met jonge honden was dit in werkelijkheid
90% op 9 maanden na de enting, doch slechts 35% bij subcutaan gevaccineerden.
Het is daarom zeer belangrijk de Flurystrain-enting alleen intramusculair toe te passen.

In Denver heeft men de hondebelasting afgeschaft. Daarentegen moeten alle honden
op kosten van de eigenaar jaarlijks tegen rabies worden geënt.

De dierenarts verstrekt een certificaat aan de eigenaar, een duplicaat hiervan aan
de plaatselijke overheid en hecht een penning aan de halsband.

Sedert 1950 zou tengevolge van deze maatregel aldaar geen hondsdolheid meer zijn
voorgekomen.

Vergelijking van microscopisch en cultureel onderzoek bij tuberculosediagnostiek.
Comparative efficacy of direct microscopy (two methods) and cultures in the diag-
nosis of tuberculosis. G. M. N e e d h a m. Proc. staffmeeting Mayoclinic 32, 1 (1957).
22445 monsters humaan materiaal werden microscopisch volgens de fluorescentie-
methode en volgens Zieh 1-N c e 1 s e n en cultureel vlg. Loewenstein onder-
zocht. Hierbij bleek dat 55% van de gevallen die volgens de culturele methode posi-
tief waren, microscopisch niet waren onderkend.

Ornithosis in Oregon Turkeys. E. M. Dickinson, N. E. Babcock en J. G.
Kilian. JAVMA 130, 117 (1957).

Ornithosis gaf aanleiding tot plotselinge sterfte onder kalkoenen. Sectieverschijnselen
waren: hemorrhagische enteritis, congestie van darm en longen, fibrineus exsudaat
in de luchtzakken, fibroplastische pericarditis en fibrogelatineus exsudaat op de lever.
In dat exsudaat op de lever konden rechtstreeks ornithose-insluitlichaampjes worden
aangetoond. Sinds 1948 is bekend, dat kalkoenen aanleiding tot infectie van de
mens kunnen geven met Ornithose.

Streptococci lymphadenitis of the pharyngeal region of swine. J. R. Collier.
JAVMA 129, 545 (1956).

Met een cultuur van ;S-hemolydsche streptokokken groep E, geïsoleerd uit een faryn-
geaal abces van een varken, gelukte het regelmatig door infectie per os deze abcessen
op te wekken. Door infectie per os met Corynbacterium pyogenes of met Pasteurella
multocida werden deze abcessen wel opgewekt, hoewel genoemde kiemen er niet
uit werden geïsoleerd.

Johne\'s disease. T. M. Doyle. 74th .Annual Congress of the Brit. Vet. Ass. Ree.
68 (1956) 869.

De nestor van de Britse onderzoekers, die werkzaam zijn aan het veterinair labora-
torium te Weybridge, heeft in 8 pagina\'s een overzicht gegeven van de in Engeland
veel voorkomende para-tuberculose bij runderen en schapen.

Hierin brengt hij naar voren, dat deze chronische infectieziekte zich na de 2e oorlog
naar het lijkt sterk heeft uitgebreid, hetgeen hij eendeels toeschrijft aan de sterk
toegenomen veehandel tengevolge van een uitbreiding der melkveehoudrij en de ge-
intensiveerde tuberculose-bestrijding, anderdeels aan de intensivering yan de rundvee-
teelt. Bij de intensivering zou niet alleen de dichtere veebezetting maar vooral de
„rantsoenbeweiding" oorzaak van toenemende besmettingsmogelijkheden zijn.
Uit recente onderzoekingen aan abattoirs van ogenschijnlijk gezonde runderen bleken
17% der dieren drager te zijn van M. johnei. Het microscopisch faeces-onderzoek,
waarbij slechts 30% van de smetstofuitscheiders kunnen worden onderkend, was bij
25% van 3815 klinisch verdachte dieren posidef.

Erg merkwaardig is het, dat hij bij de bespreking der klinische diagnostiek zwijgt
over de complementbindingsreactie en alleen aandacht wijdt aan microscopisch
faeces-onderzoek en allergische reacties. Bij de johnine-test zal men volgens Doyle
tevergeefs trachten om door retesten een beter inzicht te krijgen omdat de allergie bij
de ziekte van Johne in de loop der jaren zo gering wordt, dat één intracutane in-
spuiting het dier reeds voor minstens 3 maanden desensibiliseert terwijl vogel-
tuberculine dit evenzeer bewerkstelligt.

De inzichten van de schrijver omtrent afname van de gevoeligheid van het rund
met het toenemen van de leeftijd noopten hem te waarschuwen tegen een al te groot
optimisme hieromtrent. Ierse runderen van anderhalf jaar en ouder bleken in Enge-
land voor 33% kunstmatig met grose doses smetstof per os nog te infecteren te zijn,
doch het kwam niet in alle gevallen tot klinisch waarneembare symptomen.
Belangrijk acht Doyle de mogelijkheid van intra-uteriene besmetting, waardoor .
smetstofvrije opfok zeer wordt bemoeilijkt en incidenteel falen van een door hem
aangeprezen enting van kalveren met levende cultuur kan worden verklaard.
Dc verspreiding der ziekte in bepaalde gebieden doet vermoeden dat er nog pre-
disponerende factoren zijn, zoals: hoge melkgift, besmetting met parasieten, weiden
op laaggelegen gronden, die meestal tevens gebrek hebben aan mineralen. Zijn on-
bekendheid met de Nederlandse geografie laat hem hierbij opmerken, dat het noord-
westen van Friesland een zandige bodem en een dichte veebezetting heeft en ondanks
dit laatste gunstig afsteekt wat betreft de infectiedichtheid bij het lage midden van
deze provincie.

Tevens kloppen zijn opmerkingen omtrent de ondervoeding van jonge runderen als
predisponerend moment niet met de waarneming, dat gedurende dc 2e oorlog de
para-tbc ook in Groot-Brittannië sterk was afgenomen.

Doyle is een sterke voorstander van de enting van kalveren met een onder zijn
leiding bereide weinig virulente cultuur van M. johnei, die gesuspendeerd wordt in
vloeibare paraffine.

De enting, die sedert 1946 op experimentele basis was verricht bij ruim 32000 dieren,
gaf een vermindering der ziekte-frequentie van 4,5% tot 0,4%.

De allergie voor tuberculine, die door de enting mede wordt veroorzaakt, bemoeilijkt
in Engeland nog de sterke uitbreiding der vaccinatie. De door Ritchie (directeur
van de Britse V.D. en enkele medewerkers verrichte onderzoekingen hadden aange-
toond, dat deze kunstmatige allergie de natuurlijke bij een boviene-tuberculose be-
smettting kon maskeren.

Voor de bestrijding van para-tuberculose bij schapen, die in sommige streken van
Groot-Brittannië een jaarlijks verlies geeft van 1—10% beveelt Doyle ook de
enting aan. Hierbij zou de op te wekken tuberculine-allergie in alle geval geen moei-
lijkheden bij algemene toepassing opleveren.

Bij de belangwekkende en uitvoerige discussie werd o.a. gewezen op de gunstige
resultaten van de serologische diagnostiek, niet zozeer voor de bestrijding dan wel
voor de vroegtijdige onderkenning der ziekte. J. D. Rankin toonde aan, dat ge-
infecteerde dieren gemiddeld 30% minder melk produceren in het jaar voorafgaande
aan het uitbreken van duidelijk klinische verschijnselen. Tevens leverde hij ernstige
kritiek op het experiment van Doyle over de infecteerbaarheid van volwassen run-
deren door het vestigen van de aandacht der vergadering op het feit dat slechts
2 dieren van 17 en 24 maanden oud tengevolge van de zware besmetting bij de sectie
para-tuberculose bleken te hebben, bij de 10 andere dieren, die bij de kunstmatige
infectie alle ouder waren, werden post-mortaal geen afwijkingen gevonden, terwijl
slechts bij één de M. johnei cultureel werd aangetoond.

Ook de mening over de ongunstige invloed van „stripgrazing" kon niet door R a n-
k i n worden gedeeld, daar dit slechts volwassen runderen betreft en hij het bewijs,
dat deze geïnfecteerd kunnen worden nog niet onomstotleijk geleverd achtte.

A micro complement-fixation for Johne\'s disease and its application to diagnosis in
cattle and sheep. R. L. C h a n d 1 e r. Vet. Ree. 68 (1956) 819.

In Nieuw-Zeeland neemt ook de ziekte van Johne toe en is er behoefte aan een
betrouwbare serologische diagnostiek.

Ten behoeve van de arbeidsbesparing is door de schrijver een methode ontwikkeld,
waarbij gebruik gemaakt wordt van één automatische pipet en een perspexplaat.
De niet-specifieke reactie-remmende stoffen in runderserum, die Hole noodzaakte tot
een vrij omslachtige techniek, werden door Chandler onwerkzaam gemaakt door
inactiveren van de sera bij een temperatuur van 62° C. Tevens wijzigde hij het anti-
geen en gebruikte cultuurextracten, die, hoewel vereenvoudigd, werden bereid over-
eenkomstig de door Sigurdsson aangegeven techniek voor bereiding van anti-
geen uit aangetaste darmen van schapen. De in vliezen gegroeide cultuur werd o.a.
na homogenisatie in een bacteriemolen geextraheerd bij 100° C. met alkalische
fysiologische zoutoplossing (pH = 9,5) gefiltreerd door papier, geneutraliseerd en
geconserveerd met 0,3% carbol.

Het bleek microscopisch nog vrij veel zuurvaste staafjes te bevatten en lijkt dus op
het door Van der Schaaf aangegeven antigeen. De schrijver meende aanzienlijk
minder twijfelachtige uitslagen te krijgen dan met de methode Hole.

Examination of the eye with special reference to the horse and dog. C. F o r m s t o n.
The Veterinary Record, 1956, p. 984.

Op bet 74e jaarlijkse congres van het Engels diergeneeskundig (k-nootschap heeft
F O r m s t O n een voordracht over het oogonderzoek bij dieren en w°l meer speciaal
bij dat van paard en hond, gehouden.

.Allereerst bespreekt hij in het kort het instrumentarium dat voor dit onderzoek nodig
is (electrische oogspiegel, holle spiegel, lens van 14 dioptrieën, hoornvliesloep, binocu-
laire loep, electrische lamp), alsmede enkele oogdruppels, die in bepaalde gevallen
moeilijk daarbij gemist kunnen worden (2% fluoresceine opl.; 2% homatropine opl.;
4% cocaïne opl.).

Hij geeft aan, dat een algemene inspectie van oog en omgeving met het blote oog,
aan het meer specialistisch oogonderzoek dient vooraf te gaan. Verschillende afwrij-
kingen en aandoeningen van oogleden (verwondingen, ptosis, blefaritis, entropium,
fctropium, tumoren, derde ooghoek in bovenooglid bij atrofia bulbi bij het paard) en
afwijkingen in vorm, grootte en beweeglijkheid van de bulbus (o.a. exophthalmus,
raicrophthalmus, hydrophthalmus, stafylomen, nystagmus, strabismus) zijn dan reeds
vast te stellen.

Dit eenvoudige oogonderzoek kan volgens hem het best geschieden bij diffuus licht
b.v. in de deuropening van de stal met het hoofd van het paard naar buiten gericht;
honden kunnen daartoe voor een raam op een tafel worden geplaatst. De voorste
delen van het oog (cornea, conjunctiva, voorste oogkamer, iris en lens) zijn daarbij
reeds te overzien. Het optreden van hinderlijke lichtreflexen op het hoornvlies dient
evenwel hierbij zoveel mogelijk te worden voorkomen (o.a. met een donker scherm).
Hij zegt voorts, dat voor de focale belichting gebruik dient te worden gemaakt van
een donkere ruimte, waarbij het gebruik van een binoculaire loep eventueel voorzien
van een voorhoofdslamp, van nut is en dat bij het ofthalmoscopisch onderzoek bij
dieren vooral de electrische oogspiegel voordelen heeft, boven de gewone oogspiegel
(rngspiegelen in het rechtopstaande beeld). Ook het z.g. loepspiegelonderzoek wordt
daarbij door hem even hier aangeroerd.

Bij blepharospasmus worden prikkelingen vooral van het hoornvlies, veroorzaakt door
b.v. corpora aliena, entropium, trichiasis, distichiasis, genoemd.

Verder wordt gewezen op het voorkomen van bruinverkleuring van de haren nabij de
mediale ooghoek bij epiphora bij witbehaarde honden en op de kale huidplekken
in dit gebied.

F O r m s t O n vestigt ook aandacht op de pericorneale vaatinjectie bij hoornvlies-
infiltraten en hoornvlieszweren en op de veneuze vaatstuwing in dit gebied bij glau-
coom vooral bij de hond.

Het vaststellen van een verhoging van de intraoculaire druk geschiedt door hem met
de vingertoppen op de bovenoogleden; hij maakt daarbij geen gebruik van een tono-
meter.

Bij onderzoek van de cornea wordt door hem aanbevolen de reflexbeeldjes (b.v. de
vlam van een kaars) na te gaan en te letten op de aanwezigheid van erosies, vaat-
vorming, dermoïden, troebelheden).

In het bijzonder wordt gewezen op het voorkomen van hoornvliestroebelheid even
beneden het midden van de cornea bij lensluxaties in de voorste oogkamer en op de
aanwezigheid van precipitaten tegen de hoornvliesachtervlakte (keratitis guttata)
bij iritiden.

.Als oorzaken van ren diffuse troebelheid \\an de rorne.T worden door hem vrrhoogde
intraoculaire druk en trauma genoemd.

Aanbevolen wordt de gevoeligheid van de cornea na te gaan met een wattenpropjr
of vingernagel( dit laatste zou referent niet willen aanraden).

Hij geeft aan bij onderzoek van de voorste oogkamer te letten op: troebelheden van
het kamervocht, stolsels en precipitaten tegen hoornvliesachtervlakte bij iridocyclitis,
hypopyon, hyfema. Bij ulcera rornear inrt hypopyon wordt vroegtijdig paracentesis
corneae aanbevolen.

In het kort worden door hem onderzoek en aandoeningen van iris en pupil aange-
roerd (directe en indirecte pupilreactie, heterochromie, iritis en de verschijnselen
daarbij, synechiën, membrana pupillaris persistans, polycorie).

X\'olgens hem zou ook bij de hond evenals bij de mens hij accommodatie en convergen-
tie pupilvernauwing optreden.

(Anderen noemen meestal pupilverwijding daarbij o.a. Hirschberg en wordt in
de laatste tijd op het voorkomen van een kleine mediaal gelegen onparige Perliakern,
die alleen bij mens en anthropoïden zou voorkomen en via welke bij accommodatie
en convergentie, miosis zou optreden, gewezen.).

Bij de lensaandoeningen worden cataracten en luxaties genoemd; bij die van het
glasvocht o.a. bloedingen na trauma.

Voor fundusonderzoek maakt hij bij voorkeur gebruik van de electrische oogspiegel.
Daarbij is een ablatio retinae gemakkelijk vast te stellen wanneer een positieve lens
van 10—12 dioptrieën wordt ingeschakeld. Tenslotte wijst hij op de moeilijkheden
om bij de dieren een vermindering van de visus vast te stellen.
Aan de discussies namen deel Hodgman, Short en Uvarov.
Degenen, die iets meer omtrent de voordrachten en de discussies wensen te weten,
wordt aangeraden het artikel zelf te lezen. H. VEENENDAAI,

The diagnosis and differential diagnosis of traumatic reticulitis in the cow. F. B.
Hof meyer. JAVMA 130, 183 (1957).

Na een beschouwing over de klinische diagnose van traumatische netmaagontsteking
(operabel) worden differentiaal-diagnostisch de volgende afwijkingen genoemd:

2. traumatische pneumonie, pneumonische verschijnselen in de cardiaalstreek
aan de linkerzijde;

5. traumatische pleuritis, pijn in de wervelstreek, soms polyarthritis en koorts.

Surgical removal of fracture fragments of the proximal sesamoid bone. E. A.
Churchill. JAVMA /2S, 581 (1956).

Bij renpaarden treden tengevolge van uitputting, waarbij door verslapping der spieren
te veel van de pezen wordt gevraagd, fracturen van de sesambeenderen op, waarbij
een proximaal fragment afbreekt. Churchill raadt aan deze afgebroken frag-
menten chirurgisch te verwijderen vóór een gedeeltelijke vergroeiing met chronische
kreupelheid is ingetreden. Onder streng aseptische cautele wordt het gewricht ge-
opend en met de wijsvinger het oppervlak van de sesambeenderen gepalpeerd. Het
afgebroken stukje, dat gewoonlijk nog stevig aan het ligament vast zit, wordt ver-
wijderd, waarna het gewricht wordt .gesloten. Nabehandeling met terramycine en
penicilline. VAN DORSSEN

Fracture of the fibula in the horse. R. L. L u n d v a 11. JAVMA 129, 16 (1956).
Deze afwijking wordt vooral bij dravers geconstateerd. De symptomen zijn vaag; de
kreupelheid is in hoofdzaak waar te nemen tijdens gestrekte draf. De diagnose wordt
door röntgenfoto vastgesteld.

Vaak is de aandoening gecombineerd met myositis van de lumbosacraalmusculatuur
en de glutei. De genezingskansen zijn slecht. Na symptomatische behandeling van de
myositis en 3 maanden rust kan men de dieren weer proberen. Zelden komen zij
weer in topvorm. VAN DORSSEN

Recent Developments in Artificial Insemination. L. E. A. Rowson. The Vet.
Record 68, 484, 1956.

Veel recent werk in West-Europa en Amerika is gedaan over vergelijkingen tussen
verschillende buffervloeistoffen, waarbij melk, in verschillende vormen, ondermelk en
glycerineverdunners vergeleken werden met de bekende fosfaat- en citraatbuffers.
Veel nieuws heeft dit niet opgeleverd met uitzondering van de glycerineverdunners,
waarover de meningen nog verdeeld zijn.

Zeer interessant werk is gedaan in Rusland. Eén aspect betreft het tegelijkertijd inse-
mineren met zaad van verschillende stieren, waarbij gevonden zou zijn dat deze
methode de vruchtbaarheid en de resistentie en groeisnelheid van de nakomelingen
ten zeerste bevordert.

De verklaring van dit feit zou zijn, dat de verschillende spermiën, die het ei binnen-
dringen, alle oorzaak kunnen zijn van diverse fysiologische reacties, hoewel slechts
1 de eigenlijke bevruchting tot stand brengt.

Zaad van stieren van verschillende rassen zou door de grote verscheidenheid van de
opgewekte fysiologische reacties ook betere resultaten geven dan normale polyspermie.
In het geval van zeugen zou selectieve bevruchting optreden, waarbij vooral weinig
verwante ei- en zaadcellen elkaar zouden vinden, d.w.z. in eerste instantie kruisings-
produkten optreden. Verder betoogt men ook nog, dat in gemengde tomen, dus tomen
waarin zowel biggen van zuiver ras als kruisingsprodukten voorkomen, de zuiver-ras-
biggen profiteren van de „hybrid vigour" van de kruisingsprodukten en dus sterker
zijn dan wanneer ze in een toom van uitsluitend raszuivere biggen geboren zouden
zijn. De invloed van de kruisingsprodukten op de zuiver-ras-biggen zou reeds intra-
uterien tot stand komen.

In een experiment werden koeien bevrucht met zaad van 4 rassen gemengd en met
dat van de rassen afzonderlijk. Het bevruchtingspercentage was het laagst wanneer
het een paring binnen het ras betrof (67%), hoger bij een kruising (76%), nog hoger
wanneer het zaad van 2 rassen was gemengd (84%) en het hoogst wanneer het semen
van 3 of 4 rassen samengevoegd werd (86%).

Bij experimenten over eitransplantatie menen de Russen geconstateerd te hebben, dat
onder invloed van de voedster-moeder de van de werkelijke ouders in aanleg ont-
vangen eigenschappen veranderd worden. In Engeland heeft men van dergelijke ver-
anderingen nooit iets bemerkt.

De auteur merkt tenslotte op dat de gegevens over de verhoogde vruchtbaarheid en
resistentie zeer interessant zijn en men deze niet zo zonder meer naast zich neer kan
leggen.

Fragen der Fleischleistung beim Rind, Dr. R. Winnigstedt. Der Tierzüchter,
.9, 25-26, 1957.

Na een overzicht van de relatieve belangrijkheid van de verschillende veesoorten
—■ kalveren, ossen, stieren, slachtkoeien en vaarzen — voor de vlccsproduktie, consta-
teert de schrijver, dat in West-Duitsland in 1955 62% der totale waarde der rundvee-
produkde voor rekening kwam van de melkproduktie en 38% voor de vlccsproduktie.
Zijn conclusie is dan ook dat ook thans het zwaartepunt van de rundveehouderij nog
moet liggen bij de melkproduktie.

Vervolgens constateert en betoogt hij dat de zuivere vleesrassen, zoals de Shorthom,
Hereford en Aberdeen Angus, nog geen grote verbreiding in Duitsland gevonden
hebben en vermoedelijk ook niet zullen krijgen en dat de in Duitsland gehouden
runderen dus in het algemeen dual-purpose dieren zullen moeten zijn. In tegenstelling

tot de zuivere vleesrassen die een grote aanleg voor vetaanzetting hebben, zal dit
dual-purpose dier niet zozeer een mestdier als wel een vleesdier moeten zijn. Het
doel moest dus gericht zijn op het verkrijgen van gespierde koeien. De belangrijke
vraag is nu: kunnen koeien met een aanleg voor hoge melkproduktie ook zeer goed
.gespierd zijn? Hierop zal de wetenschap het antwoord moeten geven. Ook Dr.
Hammond is van mening dat onder het streven naar verho.ging van de vlees-
produktie de melkproduktie niet mag lijden.
Onderzocht zullen moeten worden:

2. welk verband bestaat er tussen vleesproduktie enerzijds en de vruchtbaarheid,
melkproduktie en voederverwerking anderzijds.

Derzeitiges Angebot und Entwicklungstendenz auf dem Slachtrindermarkt. Dr. H. .1.
M i 11 e n d o r f. Der Tierzüchter, 9, 26-29, 1957.

In Duitsland worden runderen .gehouden voor melk- en vleesproduktie en voor trek-
dieren. In verband mrt de toenemende mechanisatie is dit laatste produktiedoel in
de toekomst niet meer van belang.

\\\'an de totale melkproduktie woidt 34% als consumptiemelk opgenomen, 45% en
9% tot boter resp. kaas en andere zuivelprodukten verwerkt en 12% vervoederd.
.Aangezien het moeilijk lijkt de melkconsumptie aanzienlijk op te voeren en de boter-
produktie een ernstige concurrent heeft in hoo.gwaardige margarine is de conclusie
van de schrijver dat in de naaste toekomst niet met een aanzienlijk toegenomen vraag
naar melk- en melkprodukten gerekend behoeft te worden.

Veel gunstiger li.ggen de omstandigheden echter t.a.v. de afzet van vlees, speciaal
van rundvlees.

Op .grond van een marktonderzoek wordt nl. verwacht dat in de volgende 10 jaren
de vraag met ruim 30% zal stijgen. Dit betekent dat ruim 30% meer slachtdieren
ter beschikking moeten komen en dus opgefokt moeten worden.

In 1955/\'56 bedroeg de geslachtsrijpe vrouwelijke rundveestapel ± 6.4 miljoen dieren,
waarvan jaarlijks ± 5 miljoen kalveren geboren worden.

\\\'an deze 5 miljoen worden ± 2.7 miljoen tot volwassen dieren op.gefokt (vervanging
melkrunderen en mestrunderen), terwijl de overi.gr 2.3 miljoen beneden de Ireftijd
van 3 maanden worden geslacht.

Hiervan bestaat ± 1.1 miljoen uit mestkalveren (slachtgewicht van ± 100 kg.) en

1. Dr vraag naar melk en melkprodukten zal in de toekomst weinig toenemen. Wel
is daarentegen te rekenen met een sterke stijging van de vraag naar vlees. Hiervan
zal het rundvlees in het bijzonder profiteren omdat het in vergelijking mrt het
varkensvlees vrtarm is. De prijzen der slarhtvetten zullen onder de dnik der mar-
garine dalen.

2. Een uitbreiding van de melkveehouderij is nauwelijks te verwachten. Daartegen-
over zal de rundvleesproduktie verder stijgen. Ook de ontwikkelingen op de
arbeidsmarkt zullen het bedrijf in deze richting stuwen.

3. Er worden nog voldoende kalveren geboren om in de behoefte aan mestrunderen
tr kunnen voorzien.

Thans wordt nog 45% der geboren kalveren onder de leeftijd van 3 maanden
geslacht.

4. Met de toename van de betekenis der vleesproduktie zullen ook de inkomsten uit
de vleesproduktie stijgen. In verband hiermede zullen de fokkers bij de type-
vaststelling ook meer aandacht aan de vleesproduktie moeten schenken.

J. Kroes. Maandblad voor de varkensfokkerij, 19, 85-86, 1957.
(In de landbouwpers is de laatste tijd nogal enige aandacht geschonken aan de
Piëtrainvarkens in België. In het onderstaande vindt men enige gegevens omtrent deze
dieren. Ref.)

In België neemt de belangstelling voor het Piëtrinvarken toe. De oorzaak hiervan
is dat de betere exemplaren tegen hoge prijzen worden verkocht omdat deze dieren
naar verhouding meer vlees en minder vet en spek produceren.

Omtrent de afkomst en de gebruikseigenschappen wordt het volgende medegedeeld:
Het Piëtrainvarken is genaamd naar de gemeente Piëtrain in Waals-Brabant, waar
dit zwart-bonte varken reeds enkele tientallen jaren bestaat.

De juiste herkomst schijnt niet bekend te zijn en men denkt aan kruising van oude
inlandse rassen met geïmporteerde Engelse rassen (Tamworth, Wessex en Berkshire)
terwijl sommigen van mening zijn dat het Franse ras Bayeux invloed heeft uitge-
oefend.

Ook heeft er kruising plaats gevonden niet het veredeld Belgisch landvarken en met
de Belgische Yorkshire.

Gedurende de oorlogsjaren 1940—1945 is het aantal Piëtrainvarkens in België terug
gelopen, daar deze varken wegens de zeer trage groei, vooral wanneer de varkens een
hoger gewicht bereiken, vrijwel niet op een zwaar gewicht konden worden afgemest
en zodoende te weinig spek en vet leverden.

Nu zich na de oorlog al weer spoedig een spek- en vetoverschot openbaarde, hebben
verschillende fokkers en vleeshandelaren zich de vraag gesteld of er geen toekomst-
mogelijkheden zouden zijn voor de Piëtrains.

Gezien het feit dat nog maar gedurende enige jaren een registratie gevoerd wordt
van de Piëtrains behoeft het geen verwondering te wekken dat de huidige populatie
nog onvoldoende uniformiteit bezit.

Op de selectiemesterij „Carolusberg" te Btvel werden 4 groepen Piëtrainvarkens
afgemest tot 100 kg levend gewicht. De gemiddelde groei bedroeg 521 gram per dier
per dag. Het voederverbruik voor de 4 groepen bedroeg resp. 4,21 kg, 4,10 kg, 4,38
kg en 4,13 kg, hetgeen gemiddelde 4,20 kg meel per kg groei bedraagt. De Belgische
landvarkens bereiken op deze mesterij een groei van gemiddeld 654 gram per dag, het-
geen dus wil zeggen dat bij het afmesten tot 100 kg levend gewicht de rnestperiode
bij de Piëtrains 1 maand langer had geduurd in vergelijking met landvarkens. Het
gemiddelde voederverbruik voor de landvarkens op de selectiemesterij bedroeg 3,61 kg
meel per kg groei, hetgeen dus aanzienlijk lager is dan bij de Piëtrains. Ook zijn er
groepen Piëtrainvarkens afgemest aan de proefstations Gembloux, Lovenjoul en Melle.
De dagelijkse groei bedroeg resp. 548 gram, 496 gram en 594 gram.
Het bijbehorende voederverbruik bedroeg 4,30 kg, 5,15 kg en 4,96 kg.
Onlangs werden mij nog de resultaten toegezonden van 4 groepen waarvan 1 groep
afgemest was op de selectiemesterij te Bevel, terwijl de 3 andere groepen afgemest
waren op de selectiemesterij te Roeselare. De gegevens van deze groepen waren aan-
merkelijk gunstiger zoals uit het onderstaande blijkt:

Uit de gegevens van de 11 groepen komen we dus tot een dagelijkse groei van 551
gram met een voederverbruik van 3,96 kg.

Ter illustratie willen we hier de gegevens vermelden van de aan de Nederlandse
selectiemesterijen bereikte resultaten over het jaar 1956.

Bij het Nederlandse landvarken bedroeg de dagelijkse groei 610 gram, met bijbe-
horende voederverbruik bedroeg 3,28 voedereenheden. Groei en voederverbruik heb-
ben betrekking op het gewichtsinterval van 22—90 kg levend gewicht, terwijl de ge-
middelde cijfers berekend zijn voor 2377 dieren,

Bij de Nederlandse Groot-Yorkshire varkens werd voor het gewichtsinterval 22—124
kg levend gewicht een dagelijkse groei berekend van 620 gram met een correspon-
derend voedcrverbruik van 3,51 V.E. Deze gemiddelden zijn berekend voor 397
dieren.

Ter verduidelijking willen we opmerken dat het voedcrverbruik van de Nederlandse
selectievarkens uitgedrukt is in voedereenheden. Wanneer we dit zouden aangeven
in kg meel dan zouden de hierbovengenocmde Nederlandse gegevens betreffende het
voedcrverbruik nog iets lager zijn.

Ook t.a.v. de vruchtbaarheid van de Piëtrains staan ons gegevens ter beschikking.
Van twee informatiebronnen kregen wc de volgende gegevens:

Als gemiddelde van 2637 worpen valt hieruit te berekenen, dat per worp 9,70 biggen
zijn geboren en 8,30 zijn grootgebracht.

Over 1955 werden in Noord-Brabant bij het stamboek voor het N.L.-ras 16211 wor-
pen berekend met een gemiddelde van 11,96 geboren biggen waarvan per worp
10,18 biggen werden grootgebracht. Over hetzelfde jaar waren deze gegevens voor
de G.Y.-varkens in Noord-Brabant 2841 worpen met 11,32 biggen bij de geboorte
waarvan per worp 9,39 bigen werden grootgebracht.

Wanneer de gegevens aangaande de vruchtbaarheid op dezelfde wijze zijn verzameld,
dan zijn de Brabantse gegevens nogal wat gunstiger, dan die van de Piëtrains. Be-
treffende de slachtkwaliteit staan ons nog slechts weinig vergelijkbare gegevens ter
beschikking.

De hierbovengenocmde 4 groepen Piëtrains van de selectiemesterijen te Bevel zijn
volgens de „Brusselse handelssnede" uitgesneden. Volgens dezelfde uitsnijmethode
werden 40 veredelde Belgische landvarkens uitgesneden, die afkomstig waren van de
10 laatst onderzochte groepen op de selectiemesterij te Bevel, toen de proef met de
Piëtrains werd afgesloten.

Voor de Piëtrains kwam men tot een totaal vleespercentage van 57,65% en een
totaal vet- en spekpercentage van 35,15%.

Bij de veredelde landvarkens bedroegen deze cijfers resp. 57,4% en 35,03%.
We hebben ook cijfers gezien waarbij de Piëtrains beslist een hoger vleespercentage
aangaven dan de landvarkens, doch deze cijfers hadden betrekking op slachtvarkens,
waarbij het slachtgewicht van de landvarkens hoger was dan bij de Piëtrains. Het is
nu eenmaal een bekend feit dat bij een hoger slachtgewicht het vleespercentage af-
neemt zodat tengevolge van de gewichtsverschillen de cijfers niet geheel vergelijkbaar
zijn.

Door het Veterinärhygienische und Tierseuchen-Institut van de Justus Liebig
Hochschule te Giessen, wordt in samenwerking met de Deutsche Veterinärmedizinische
Gesellschaft op 27 en 28 juni a.s. in dc gehoorzaal van eerdergenoemd insdtuut een
symposion gehouden over Listeriose.

Inleiders uit Duitsland, Oostenrijk, Denemarken, Verenigde Staten en Nederland
(Mevrouw Dr. J. Donker-Voet) zullen het onderwerp van verschillende kanten
belichten.

Na iedere inleiding wordt uitvoerige gelegenheid gegeven voor discussie.
.Aanmeldingen voor deelneming kunnen worden gericht tot het Deutsche Veterinär-
hygienische Institut, Frankfurterstrasse 87, Giessen. Voor het reserveren van een
kamer gelieve men zich te wenden tot de Magistrat der Stadt Giessen, Verkehrsamt,
Giessen/Lahn, Stadthaus.

De regehngscommissie voor de Nederlandse landbouwweken heeft zich genoodzaakt
gezien een groot deel van de inleidingen gedurende de 22e Nederlandse Landbouw-
week naar een later tijdstip te verschuiven dan aanvankelijk werd aangenomen. In
grote lijnen is het programma nu als volgt vastgesteld:
dinsdag 4 juni 1957 Zuiveldag

Onderzoekers van de farmaceutische afdeling van Imperial Chemical Industries
Limited (Engeland) hebben een nieuwe behandelingsmethode ontdekt voor de be-
strijding van longworminfecdes bij het rund, schaap en varken.

Deze parasiet leeft in de longen en luchtwegen van deze dieren en veroorzaakt naar
schatting jaarlijks een schade aan de Nederlandse veestapel van tenminste 10 miljoen
gulden.

Vooral in vochtige streken in West-Europa en de V.S. is deze aandoening een groot
probleem. Jonge dieren worden geïnfecteerd en gaan hoesten, daar de luchtwegen
verstopt en ontstoken raken. Hoewel de dieren in conditie sterk achteruitgaan en
langdurig ziek blijven, kunnen ze de ziekte te boven komen. Vele dieren gaan echter
te gronde.

Er was tot nu toe geen middel waarmede longworm met succes bestreden kon worden.
Het nieuwe middel cyaanacethydrazide, dat in twee vormen onder de naam Helmox
en Dictycide in de handel komt, doodt de parasiet niet, doch drijft wormen en larven
uit de longvertakking via de luchtpijp in de keel, waarna ze door het dier ingeslikt
worden en in het maagdarmkanaal onschadelijk gemaakt.

Door deze belangrijke ontdekking hebben I.C.I.-onderzoekers het mogelijk gemaakt
een belangrijke groep van parasieten, waartegen tot nu te weinig uit te richten was,
op afdoende wijze te bestrijden.

In verband met het bereiken van de pensioengerechdgde leeftijd is aan Ir. K. J. B.
De Klecrmaeker met ingang van 1 juni 1957 eervol ontslag verleend als Directeur
van het Rijkslandbouwproefstation te Maastricht.

Als opvolger is benoemd Ir. Drs. W. G. Gribnau, voorheen Wetenschappelijke Hoofd-
ambtenaar en plaatsvervangend Directeur bij deze instelling.

Bij de uitgeversmaatschappij N. Samsom N.V. te Alphen aan de Rijn, is onlangs ver-
schenen de 13e aanvulling op de uitgave „Regelingen Vleeskeuring".

Bureau: Rubenslaan 123, Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

In aansluiting aan de laatste mededelingen over de a.s. Veterinaire Week, wordt er
voor de goede orde nog eens op gewezen, dat de aanmeldingstermijn nu gesloten is.
Het aantal deelnemers aan de voordrachten, demonstraties, de damestocht, de koffie-
tafel en het diner is zo groot, dat eventuele nakomers moeilijk meer kunnen worden
ingepast.

Slechts in bijzondere gevallen kunnen opgaven, die na de verschijning in
deze binnenkomen, nog worden aangenomen.

Men wordt dringend verzocht het insigne, dat als bewijs geldt voor de overgemaakte

De expositie, die in het Instituut voor Heelkunde wordt ingericht betreft deze keer
alleen instrumenten en diergeneeskundige boeken, dus geen diergeneesmiddelen.

De kleine speciale expositie, die tijdens de Veterinaire Week is ingericht, beoogt een
overzicht te geven van:

a. de studie der diergeneeskunde, zoals deze thans is; Er wordt een aantal foto\'s
getoond, die de ernstige en vrolijke kant van het studentenleven voorstellen; o.m.
vindt men er het rapport over de studieduur en de studieresultaten, hetwelk in
1956 is uitgebracht;

b. de voornaamste toekomstmogelijkheden voor de thans afstuderende dierenartsen;
sommige takken hiervan zijn toegelicht met fotomateriaal;

c. de verdeling over de diverse functies van de dierenartsen, die na de tweede wereld-
oorlog afstudeerden; dit is jaar voor jaar van 1945 tot heden weergegeven in
één schema.

Prof. J. H. ten Thije zal deze expositie in zijn voordracht op donderdag 20 juni a.s.
betrekken.

iNa de onthulling van de plaquette van wijlen Prof. Dr. H. Schornagel kunnen
degenen, die zich er voor interesseren het tentoongestelde bezichtigen.
Ook vrijdag en zaterdagmorgen zal het Diergeneeskundig Museum voor belang-
stellenden geopend zijn.

In overleg met het bestuur van de Vereniging van fokkers van Zilvervossen en andere
pelsdieren dringt het Hoofdbestuur er op aan gedurende het komende seizoen zoveel
mogelijk uniforme tarieven te berekenen voor de preventieve behandeling van nertsen
tegen distemper en botulismus. Evenals vorig jaar wordt bij massale behandeling
een tarief geadviseerd van ƒ 20,— per dier, behalve het gebruikelijke tarief voor het
distemper- en botulismusvaccin.

.^an het Makerere College van de Universiteit van Oost-Afrika is een plaats vakant
als lector in de veterinaire physiologie.

Tot de taak van de te benoemen functionaris behoort het doceren van de studenten,
zowel aan de diergeneeskundige faculteit als aan de landbouwkundige faculteit, terwijl
daarnaast researchwerk zal moeten worden verricht.

Sollicitaties aan het Bureau voor Internationale Technische Hulp, van Alkemadelaan
500, \'s-Gravenhage.

Onderstaande collegae hopen hun 25-jarig jubileum als dierenarts te herdenken op de
daarbij vermelde datum:

L. J. Haks, Verl. Hereweg 123, Groningen.
G. Hoogstraten, Amsterdamseweg 272, Amstelveen.
Dr. S. Koopmans, Maliebaan 32, Utrecht.
S. Makkinga, Dr. Wytemalaan 21, Westwoud.
W. van Veen, Mr. Risseeuwstraat, Oostburg.
J. v. d. Waal, Franz Lisztlaan 6, Heemstede.

Onder verwijzing naar het Tijdschrift voor Diergeneeskunde (aflevering no. 8 d.d.
15 april 1957) vraagt het Bestuur der D.S.K, nogmaals de medewerking van de
Nederlandse Dierenartsen bij de in bovengenoemde aflevering aangekondigde
studenten-uitwisseling met Duitsland.

Tot nu toe heeft slechts één dierenarts toegezegd een Duits student te accepteren
en het Bestuur der D.S.K, is daarom bezorgd, dat de uitwisseling geen doorgang kan
vinden.

De hoop wordt uitgesproken, dat de dierenartsen in Nederland zullen kunnen en
willen bijdragen tot het slagen van de taak, die de I.V.S.U. (International Veterinary
Student Union) zich in deze gesteld heeft. Berichten uit den lande aangaande een
eventuele acceptatie worden met spanning tegemoet gezien.

Het bestuur van de V.R.V. „De Solleysel" heeft zich na tussentijdse bestuurswisseling,
als volgt geconstitueerd:

Het Hoofdbestuur draagt collega G. van Popta, Prins Hendrikstraat 2, Zevenbergen
voor het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde voor.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige kandidaten J. P. v. d. Laan, A. S. j.
v. Miert, E. Offereins, P. H. Suurd, P. Y. v. d. Veen en G. H. v. d. Wal aangenomen
als kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Bartels, A. P. G., tc Rijsbergen (N. Br.), naar Kerkakkerstraat ll-.A, aldaar (tel. no.

Bottema, T.: 1957; Sneek, Marktstraat 4; tel. 05150—2714; P., ass. bij D. R. Vink.

Doggen, G. C., te Bergen op Zoom, tel. no. gewijzigd in 01640—5112, gr. 323085.

Dijk, S. P. van, van Win.schoten naar Beerta, Wilhelminaplein 5, tel. 05971—282,
gr. 966350. (81)

Jansen, J., te Utrecht, naar Rubenslaan 59-11, aldaar, tel. 030—25108 (privé),
11994 (bur.), wetensch. ambt. R.U. (fac. V.K., afd. vet. parasitologie en parasit.
ziekten). (93)

Meijer, W. C. Ph., van Blaricum naar Bussum, Ceintuurbaan 245, tel. 02959—7171.

Muller, H., van Beerta naar Groningen, Chr. Huijgensstraat 12, tel. 05900—25396.

Popta, C. van; 1957; Zevenbergen, Prins Hendrik.straat 2; tel, 66; gr, 546593; P.,
ass. bij A, J, M. van Drimmelen. (inlassen 107)

Snijders, S, W., te Norg (Dr.), naar Langeloërweg 12, aldaar (tel. no. ongewijzigd),

Het telefoonnummer van bovengenoemde dienst is gewijzigd in 01640—3770. (191)
Gevestigd:

van wetenschappelijk hoofdambtenaar tot wetenschappelijk hoofdambtenaar A aan
de Rijksuniversiteit tc Utrecht, faculteit Veeartsenijkunde:

Houwelingen, A. van, tr Dussen, te rekenen met ingang van 1 juli 1957, wegens
vertrek uit het district waar hij als zodanig is aangesteld, als plaatsvervangend In-
specteur bij de Veeartsenijkundige Dienst. (92)

Meijling, Prof. Dr. H. .A, te Den Dolder, is benoemd tot lid van de Koninklijke
Nederlandse .Akademie van Wetenschappen (afd. wis- en natuurkunde). (102)

HET NEUROIXXilSCH ONDERZOEK VAN DE HOND
(The neurologie examination of the dog),
door

()ndei\' de kleine huisdieren neemt de hond een vooraanstaande plaats in
wat betreft het voorkomen van zenuwafwijkingen, zowel naar de ernst als
naar het aantal van deze aandoeningen.

In het hiei-volgende willen wij voornamelijk die dieren beschouwen die
lijden aan afwijkingen van het centrale zenuwstelsel, als U wilt, psychische
stoornissen inbegrepen en ongeacht de ernst van de aandoening. Vrijwel
buiten beschouwing blijven die dieren die een lokale-perifere afwijking
hebben van het zenuwstelsel.

Zoals steeds in de geneeskunde moet een goede diagnostiek de basis zijn
van ons medisch helpen. Op een juiste diagnose steunt ook de prognose.
Het is echter deze groep van patienten waarin vaak in het begin en dikwijls
voor dat we de patient nog goed hebben kunnen onderzoeken om een
lirognose wordt gevraagd. Voor de eigenaar is de prognose vaak de meest
klemmende vraag. De redenen hiervoor zijn duidelijk. In deze patiënten-
groep is het vaak het zich abnormaal gedragend dier. We denken hierbij
aan de dieien met angstaanvallen, convulsies, tic motoric, loopdrang, rol- of
wijzer-bewegingen. Ook komen in deze groep tal van invalide dieren voor
en dieren waarbij mede door de incontinentia urinae et alvi zware eisen
worden gesteld aan de verpleging. De onrust van sommige patienten, de
hyperkinesiën of de onzindelijkheid van anderen begint reeds na korte tijd
eisen te stellen aan de fysiek, het geduld of de psychische vermogens van
de eigenaar in het algemeen.

Men krijgt dus vaak in het begin al te horen de vraag: kan hij genezen?
Men wil de prognose weten. .Sonmiigen maken het ons op een onjuiste ma-
nier nog gemakkelijk door de opmerking: als het dier toch niet genezen kan,
maakt U het dan maar liever direct af. Dit alles dikwijls terwijl de patient
nog niet goed onder/ochl is. De eigenaar ziet daarbij vaak over het hoofd
dat het antwot)rd op zijn vraag slechts mogelijk is aan de hand van een
diagnose. Welnu en daarvoor is allereerst nodig een nauwgezet onderzoek.
Het onderzoek van de zenuwpatiënt moet systematisch gebeuren en het
moet steunen op de kennis van de neuro-fysiologie. Een algemeen klinisch
onderzoek mag niet ontbreken en dit moet voorafgaan.
Het neurologisch onderzoek zelf is tijdrovend, het is een geduldwerk en
een ruime kennis van post-inortale bevindingen komen ons inzicht ten
goede.

zo vaak in ons beroep onze schoonste beloning is, moeten wij hier dikwijls
ontberen.

Therapeutisch zijn wij in vele gevallen vrijwel machteloos of zo slecht uitge-
rust dat rust en symptomatische behandelingen vaak het enige zijn van
ons curatief kunnen. Zijn het misschien deze omstandigheden die er toe
geleid hebben dat deze patienten-groep vaak stiefmoederlijk behandeld is?
Menselijk gezegd: „Er is vaak zo weinig eer mee te behalen".
Toch vraag ik in dit uur voor deze patienten Uw aandacht. Heel veel litera-
tuur is er niet op dit gebied. Hier en daar verschijnt een bescheiden werkje.
Af en toe worden in de tijdschriften ziekte-gevallen vermeld.
Een belangrijke steun is de röntgendiagnostiek voor die gevallen die ver-
band houden met duidelijke veranderingen aan schedel of wervelkolom.
De liquor-diagnostiek die langzaam in ontwikkeling is, geeft in sommige
gevallen een steun bij de diagnose.

De pathologische anatomie, het post-mortale onderzoek dus, kan ons zeer
veel leren. Grote aantallen van goed onderzochte gevallen zijn daartoe
nodig. Ook deze zijde van het onderzoek vraagt veel tijd, arbeid en geduld.
De veterinaire neurologie is nog in een prenataal stadium. Moge het ons
gegund zijn dat we nog bij de wieg mogen staan.

Dit richt zich op het bewegings-apparaat en het zenuwstelsel tezamen.
Vooraf gaat een klmisch onderzoek.

Het begin is de Anamnese. Deze wordt uitvoerig afgenomen. Nadat de
eigenaar heeft medegedeeld voor welke door hern waargenomen afwijkin-
gen in het gedrag of in de gezondheidstoestand van het dier hij komt, vragen
wij allereerst hoe lang deze klachten bestaan. Het kan noodzakelijk blijken
dat we terug gaan tot de geboorte van het dier of nog verder. Wij vragen
dan:

Vragen naar leeftijd en gezondheid van de ouder-dieren, of deze nog in
leven zijn en zo niet, waaraan ze gestorven zijn;

We informeren of er zenuwafwijkingen of andere ziekten in de familie van
het dier voorkomen;

Hoe is de voeding, de huisvesting, de verzorging en het milieu.
De verschijnselen zoals de eigenaar die heeft menen op te merken, moeten
nu worden uitgevraagd.

Het kan zijn dat deze nog manifest zijn op het moment van de aanbieding,
het kan ook zijn dat deze aanvalsgewijze optreden.

Als we de verschijnselen niet meemaken moet nauwkeurig het verloop van
de „aanval" worden gevraagd.

Afgezien van z.g. aanvallen moet naar het gedrag in het algemeen worden
gevraagd. Of het dier zijn zintuig-functies nog heeft, of het zijn baas nog
herkent, of het zijn huis nog kan terug vinden, of het normaal reageert op
aanwezigheid van natuurlijke vijanden (kat) of op wild in het veld. Bij
reuen hoe op een teef gereageerd wordt. Of het dier stiller of onrustig is
geworden, of het huil- of jankbuien heeft, hoe het dier \'s nachts is en of
het zindelijk is.

TJe sporen van „aanvallen" die alleen \'s nachts optreden, vindt een opmerk-
zame eigenaar soms in de mand (speeksel, urine, faeces).

We vormen ons een oordeel over het gedrag, gang en stand, de voedings-
toestand, eventuele invaliditeit van het dier en de staat van verzorging.

Ademhaling, Pols en Temperatuur worden vervolgens genoteerd en het
kan van belang zijn het gewicht te bepalen.

Nu volgt een algemeen klinisch onderzoek.
Op de gewone manier worden onderzocht:
Huid en beharing.
Slijmvliezen.
Lymfklieren.
Ogen en oren.
Ademhalingssysteem.
Circulatie-apparaat.
Digestie-apparaat en het
U rogeni taa l-ap]jaraat.

We kuimen daarbij van normaal tot ernstig gestoord toe verschillende gra-
duaties zien optreden en deze trachten aan te duiden met een aantal bena-
mingen.

Bij het psychi.sch normale dier zijn reeds verschillen waar te nemen al naar
gelang de geaardheid en deze hangt vaak samen met ras, erfelijkheid, ge-
bruik van het dier of met louter individuele factoren.

We kennen de toestand van sopor en spreken van een meer of minder suf
dier, daarbij is het normale bewustzijn gestoord.

Wanneer een dier inadequate reacties vertoont op phychische prikkels en
wanneer daarbij een zekere onbewegelijkheid manifest is, spreken we ook
wel van stupor.

Van belang is daarbij of van zo\'n dier de hogere zintuigfuncties intact zijn,
of dus de prikkels wel worden opgenomen maar het associatievermogen ge-
stoord is.

Bij de mens wordt ook het begrip torpor onderscheiden waarbij een zekere
graad van gevoelloosheid en traagheid wordt waargenomen.
We kunnen ook te maken hebben met toestanden van slaapzucht tot diepe
bewusteloosheid toe die we aanduiden met Coma, waaronder ook uremisch
en diabetisch Coma vallen.

Behalve met verminderde levendigheid, kunnen we ook te maken hebben
met vermeerderde levendigheid van het dier. We spreken dan eenvoudig-
weg van de nerveuze hond - de geprikkelde hond.

De dieren zijn beweeglijker dan normaal of reageren sterker dan normaal
op prikkels uit de omgeving.

Andere dieren zijn in een toestand van gealarmeerdheid, alleen wanneer
iemand binnenkomt, of er een deur opengaat, iemand nadert of wanneer
er ongewone geluiden zijn, terwijl deze toestand niet wordt waargenomen
als men alleen met het dier aan het onderzoek bezig is.
Tenslotte is het nuttig nog even stil te staan bij het dier met hevige pijn.
Een dier met hevige pijn kan door die pijn zo overmeesterd worden dat de
psyche er door verandert tot agressie toe. Het dier zal dit vooral tonen als
het wordt aangeraakt, of als de stand of lichaamshouding passief of actief
veranderd wordt.

Aggressiviteit van een hond kan ook het gevolg zijn van de aandoening,
men denke aan rabies. Maar dieren met overdressuur kunnen er eveneens
aan lijden, en dit bemoeilijkt zeer het onderzoek. Dieren die van nature
aggressief zijn op grond van erfelijkheid of x erkcerde opvoeding, zijn er ge-
lukkig niet zo heel veel.

De psychische functies zijn bij dieren moeilijk te beoordelen. Waarschijnlijk
komen bij dieren zowel illusies als hallucinaties beide voor.
De illusie is de verkeerde gewaarwording die niet overeenkomt met de be-
treffende zintuig-prikkel en wellicht berust op gestoorde-tussen centra in
het sensorische gebied.

De hallucinatie is het opduiken van herinneringsbeelden zonder enige uit-
wendige prikkel.

Het oordeel over de psychische toestand van de patiënt is niet altijd ge-
makkelijk en onze eerste indruk wijzigt zich soms terwijl wij met het onder-
zoek bezig zijn.

We bekijken het dier van uit de verschillende richtingen, zo mogelijk ter-
wijl het staat.

Een abnormale grote en bolle schedel bij een jong dier zal ons, het ras in
aanmerking nemende, misschien doen denken aan een aangeboren hydro-
cephalus.

Bepaalde uitpuilingen brengen onze gedachte op meningo-cèle encephalo-
cèle of spinabifida, voor wat betreft de wei-velzuil.

Symmetrische maar ook wel asymmetrische zwellingen van de kauwspier-
groep doen ons denken aan de bekende myositis, die vaak eosinophiel is,
waarschi jnlijk afhankelijk van het stadium.

Dc rughouding is zeer van belang maar kyphose wordt vaker aangetroffen
dan lordose en scoliose is bij de hond zeldzaam.

^Vanneer de wervelkolom een andere stand heeft aangenomen t.g.v. ver-
anderde spicrtonns dan spreken we wel van opisthotonus (achterover),
emphrostotonus (voorover) of pleurotonus (pleurothotonus) (naar terzijde).
We letten steeds op de stand van de kop; een scheve kophouding of een
gedraaide halshouding (torticollis) wordt gemakkelijk opgemerkt.
We letten op de stand van de oren en o[) de dracht van de staart en we
inspecteren cle gespierdheid van hoofd, romp en ledematen en de vorm en
omvang der gewrichten.

We letten op de hoek \\an de gewrichten en komen daar nog op terug bij
het onderzoek van dc motiliteit.
Na de inspectie volgt nu de

Het is nuttig deze in 2 etappen te verrichten n.1. de oppervlakkige palpatie
en de diepe palpatie.

Bij de oppervlakkige palpatie wordt gelet op consistentie der onderliggende
lichaamsdelen en op de warmtegraad \\ an de betreffende huidgebieden.
Het kan in dit deel van het onderzoek zijn dat we op het spoor komen van
de zetel der aandoening ofschoon onze beoordeling als steeds voorzichtig
moet gebeuren.

Bij de diepe palpatie worden de verschillende gebieden die eerst met de
\\ lakke hand zijn afgetast opnieuw be\\ oeld maar nu met stevige druk van
de vingertoppen.

We letten op pijnlijkheid bij druk op de sinus-holten, op het rotsbeen.
We vergeten daarbij de ondorkaak niet noch het gebit en we tasten nauw-
keuiig dc stevigheid \\an de schcdclbeenderen af.

Dc wervelkolom wordt ook afgetast en wel in het bijzonder één voor één
dc spinaal-uitstccksels maar ook aan weerszijden van elk spinaal-uitsteeksel
in de diepte.

Met een rubber percussiehamer die voor deze gelegenheid bestaat uit een
stevige ongeveer 1 cm. dikke rubber driehoek wordt nu de schedel en
daarna de wervelkolom gepercuteerd. Bij de percussie van de schedel wordt
gelet op pijnlijke reacties en op de percussie-toon. Links wordt vergeleken
met rechts. (Vinger-vinger-percussie kan ook).

De wervel-kolom wordt boven op de spinaal-uitsteeksel gepercuteerd.
We letten op pijnreacties en op de toon.

Zo mogelijk gebeurt het onderzoek bij het rechtopstaande dier. De ver-
schillende spiergroepen worden achtereenvolgens bekeken en afgetast.
We letten op de kauwspiergroep in haar geheel, op de musculatuur van
de hals, de romp en de ledematen.

We letten zowel op de tonus als op de trofus van de spieren.
Atrofiën of hypothrofiën brengen ons soms op het spoor van inner-
vatiestoornissen. Wat de tonus betreft deze is bij het belaste lidmaat een
andere dan bij het opgeheven been maar de tonus van de spieren wordt
ook beïnvloed door de lichaamshouding van het geheel. Daarom wordt
de tonus ook nog bekeken bij het liggende dier.

De vestibulaire kernen hebben invloed op de spiertonus en bepaalde ont-
remmingen komen duidelijker uit wanneer wc het dier neerleggen. We
zien dan soms dat de voorbenen of de beide onderliggende ledematen
zeer spastisch worden zodra wc het dier neerleggen.

Bij de beoordeling \\an de musculatuur wat de trofische toestand betreft
houden we rekening met ras, leeftijd, sexe en gebruik van het dier.
Bij verlammingen wordt gelet op de toestand van de bedekkende huid.
De gewrichten van de ledematen worden afzonderlijk onderzocht.
We letten op de lengte der nagels.

Onderzocht worden de passieve bewegingsmogelijkheden van de schedel
t.o.v. de hals, dc bewegelijkheid van de halswervels, de thoracale, de lum-
bale, de sacrale en de coxygeale wervels zowel t.o.v. elkaar als wat betreft
de verschillende groepen onderling.

De kop wordt achtereenvolgens in de verschillende richtingen bewogen:
achterover, voorover, gedraaid naar links en naar rechts (torsie t.o.v. de
hals). Dan wordt de kop met hals naar rechts en links omgebogen (om-
kijken) .

Bij al deze bewegingen wordt gelet op passieve of actieve weerstand die
wordt ondervonden en op pijnuitingen.

De hals wordt in zijn geheel in de verschillende richtingen gebogen, hals
en hoofd worden tezamen achterover en voorover geduwd. Het staande
dier wordt hierna zo mogelijk van achteren opgetild teneinde de wervel-
kolom in het thoracale en lumbale gebied tc buigen (dorsoflexie, ventro-
flexie) of te torderen.

Het bekken wordt t.o.v. de lendenen in het ilio sacraal gewricht gebogen
naar beneden en naar boven.

Tot slot volgt een onderzoek van de staartgelrdingen voor zover die nog
aanwezig zijn.

Hij al deze bewegingen wordt gelet op weerstand, op verzet, op pijn-
uitingen en op crepitatie.

Behalve bij wervelfracturen of luxaties stuit men soms bij dieren die locli
goed lopen en staan kunnen op een doffe crepitatie in het thoraco-lumbale
gebied in dc mediaan lijn.

We denken daarbij aan spondylitis of spondylosis met haak- en begin-
nende „brug\\\'orming".

Voor wat het sacrum betreft kunnen we dit ook rectaal benaderen en aan
de onderkant aftasten.

Hij sommige verstijvingen van de wervelkolom en zeker bij sommige vor-
men van paresis of paralysis posterior zien we een bij bepaalde daarvoor
geëigende rassen een positieve „wipplank proef".

Bij het normaal staande dier dat dc volle beschikking moet hebben over
2 stevige voorbenen, drukken we met een vlugge beweging de kop flink
omlaag. Normaal zal het dier op zijn 4 poten blijven staan en meegevende
aan de di uk van onze lianden de kop laten zakken.

Hij de positieve wipplank-proef echter zien we dat de kop wel omlaag gaat
maar de hals wordt stijf gehouden en de achterhand gaat omhoog soms
zover dat de achterbenen de grond niet meer raken en in de lucht
zweven. Het lichaam draait dan om een as die door de schoudergordel
loopt en loodrecht staat oj) dc lengte-as.

Dc verhoudingen zijn het gunstigt bij niet te lange wat hoger op de
benen staande hondjes bijv. de fox-terrier en de pincher. Maar ik zag
toch ook dc proef jjositief bij lange honden als teckels en bij zware en
\\ rij lange honden als saelyhams.

Het is niet alleen de rigiditeit van de wervelkolom die deze proef positief
doet worden maar veeleer en zeker ook de mindere belasting van de
achterhand bij een beginnende of reeds verder ontwikkelde paresis
posterior. Het dier verplaatst zijn zwaartepunt meer naar voren, belast
meer dan normaal de voorhand en ontlast de achterbenen. Een geringe
druk op de kop is dan vaak al voldoende om de achterhand passief om-
hoog te zien gaan. Dit kan zover gaan dat het diertje spontaan op de
beide voorpootjes gaat lopen (als een circus artist).
Professor Jacob heeft zulke gevallen reeds beschreven.

Behalve de diagnose pachy-meningitis ossificans durae matris spinalis zijn er
wel andere mogelijkheden.

De abnormale manier van voortbewegen moge door ons slechts als een
symptoom worden gezien.

Naar gelang het te onderzoeken dier mper, minder of in het geheel niet
invalide is, wordt achtereenvolgens: het staan, zitten, liggen en lopen
onderzocht.

Het staan. Wc letten op de lichaamshouding. Op dc belasting van de
benen. De houding van de hals cn de stand van de kop in de ruimte.
De plaatsing van de ledematen en de hoek van de gewrichten.
We letten op de houding van de rug en of de kop symmetrisch wordt
gedragen.

Het zitten. We brengen het dier in zittende liouding en bestuderen
wederom de manier waarop het dier dit doet.

Het liggen. Er zijn zelfs dieren die niet normaal kunnen liggen en bij aan-
doeningen \\\'an de nervus \\estibularis komen rol-bewegingen voor.
Bij dwarslesies ziet men de tonusverhogingen vaak het best bij het dier in
zij-ligging of in rug-ligging.

Het lopen. De manier van zich spontaan voortbewegen kan ons bepaalde
gegevens verschaffen.

We letten er niet alleen op of het dier kan lopen, maar ook of er een zieke-
lijke loopdrang bestaat, of het dier zich vast loopt in de hoeken of tegen
en onder meubilair.

Als het dier tot lopen te bewegen is wordt gelet op de manier van lopen;
of het dier normaal, paretisch, ataclisch of kreupel loopt.
Als er ataxie is, d.w.z. ongecoördineerdheid, denken we aan dc uitings-
vormen als statische of locomotorische ataxie.

We denken aan de verschillende mogelijkheden van cerebrale, ccrebcllairc,
bulbaire of spinale ataxie.

Labyrinthaire ataxie
Ataxia peripherica
meestal gestoorde psyche,
geen gestoorde psyche maar wel de
verschijnselen van deficiëntie, over-
drijving en compensatie (abductie).
ongestoorde psyche
afwijkende pees-reflexen,
.scheefhouden van de kop.
verlaagde pees-reflexen.

Behalve ataxie kunen we ook verschijnselen van vertigo waarnemen. Echte
vertigo kan verbonden zijn met nystagmus horizontalis en lichte bewe-
gingen van de kop tegen de nystagmus in. liet dier dreigt om te vallen.
Bij het lopen wordt verder op afwijkende looprichtingen gelet.
Manége-bewegingen,
\\V ijzer-bewegingen,
Dringen of schuiven,
Rol- of walsbewegingen,

De richting van de rol-beweging wordt benoemd achter het dier staande.
Nystagmus wordt benoemd naar de snelle fase.
De langzame fase is naar de zieke kant.
Bij verlammingen wordt allereerst gelet op de uitbreiding.
We spreken van:
Quadriplegia
llemi]}legia

Nog staan we even stil bij eventuele hyperkinesiën.
We kennen: tonische of clonische krampen
de tic convulsif of motoric
convulsies
reflex-krampen
spasmus

choreatische bewegingen.
Een Crampus is een kortdurende, plaatselijke pijnlijke samenstrekking.
Tonische krampen zijn langer aanhoudende spierconcentraties.
Clonische krampen: kortdurende meestal ritmische samentrekkingen.
Convulsies: algemene hevige clonische krampen waarbij het hele lichaam
heftig meeschudt.

Reflex-krampen: reflectorisch veroorzaakte algemene tonische of clonische
krampen (strychnine).

De tic motoric: Het zijn clonische of tonische spierconcentraties die in fre-
quentie herhaling zo7ider uitwendige oorzaak bepaalde grijp- of uitdruk-
kings-bewegingen reflex- of afweerbewegingen nabootsen.
Spasmus: Hiermede bedoelt men, een door fysiologische of patho-fysiolo-
gische prikkeling en van het C.Z.S. veroorzaakte duur-contractie.
Aan het eind gekomen van de besprekingen van de actieve mobiliteit zij er
nog op gewezen dat behalve het gewone lopen ook nog wordt onderzocht,
het lopen onder bemoeilijkte omstandigheden.

Geringe afwijkingen komen dan eerder aan het licht. Bijvoorbeeld Jopen
op een oneffen of op een gladde vloer. Bij honden verder het trap-lopen
op en af.

Tenslotte is het onderzoek niet af als de blinddoek-proef niet wordt ingelast.
De opüsche correcties zijn vaak belangrijk en deze worden door de blind-
doek uitgeschakeld.

Dit gaat dus over het gevoel. Bij het gevoel onderscheiden we verschillende
waarnemingen. Allereerst hebben we te maken met pijn- en tastzin. Verder
zijn er nog sensaties van druk, van jeuk en van kriebel. In dit bestek mogen
we hier eigenlijk niet te diep op ingaan.

Het onderzoek van de tast heeft klinisch bij de hond meestal niet zoveel
waarde. Dat komt misschien door de ruige of lange en vaak dichte be-
haring. Sommige honderassen hebben een dikke vrij grove huid, andere
hebben een dunne zijde-achtige huid. Het hangt samen met het ras maar er
zijn ook individuele verschillen. Waarschijnlijk spe<"lt het huitl-epitheel zelf
een rol bij de perceptie van de tastwaarnemingen. Merkel\'se cellen in de
snuit van een varken zijn ook tast-rece]Horen.

Jeuk wordt opgevat als een zwakke prikkeling van pijn-receptoren.
Kriebel wordt opgevat als een simultane prikkeling van tast- en pijn-recep-
toren. Men wil onderscheid zien tussen jeuk en kriebel.
Wij onderzoeken bij de hond vooral de pijnzin. Wat de pijn betreft, neemt
men aan dat de vrije zenuwuiteinden optreden als pijn-receptoren. Het zijn
geen gespecialiseerde orgaantjes. Daaruit verklaart men ook dal er geen
adequate pijnprikkel is. De pijn-receptor antwoordt niet op één vorm van
energie maar op verschillende: warmte, chemische prikkels, electiische enz.
Of z.g. paraesthesiën (dit zijn dus foutieve gevoels-waarnemingen als het
z.g. mieren lopen) bij honden voorkomen is de vraag. Men krijgt de in-

De pijnzin wordt onderzocht door middel van de z.g. „pin-pricking".
Men prikt met een speld of een spitse canule de verschillende huidgebieden
of dermatomen af. De pijnj)rikkels gaan vanaf de periferie via de dorsale
wortels en dc spino-thalamus-baan (vóór-zij streng baan) naar de ihalamus
van de andere kant, dc hetero-laterale zijde, \\an daar naar het sensorische
schors-gebied.

Alle pijnprikkels van de ene lichaamshelft komen dus in de schorsgebieden
van de andere zijde zoals alle impulsen voor bewuste bewegingen ook gaan
via de pyramidebanen naar de spieren van de andere lichaamshelft.
De ])ijn wordt zoveel mogelijk symmetrisch van voor naar achter, strook
voor strook onderax-ht. Hij het ligger.de dier (zij-ligging) kan men dan de
binnenzijde van de \\()or- en achterbenen meenemen met de buitenzijde van
de andere kant. Men sclienke ook aandacht aan de mediaan-lijn en vergete
vooral niet extra te letten o[) het peiineum en omgeving.
Met het beoordelen van de reacties zij men voorzichtig, men herhale rustig
het onderzoek en houde rekening met individuele geaardheid, ras, leeftijd,
dressuur en temperament.

Een niotori.sch verlamd dier kan oj) ])ijn-prikkels reageren door kreunen
of janken, omkijken of likbewegingen.

Een apart hoofdstukje in ons onderzoek is de inspectie van de functies van
blaas, rectum en genitaliën.

I Iet is aantrekkelijk oin het zo te doen omdat het bepalen van deze funkties
van prognostische maar ook van lokaliserende waarde kan zijn.
Bovendien zijn storingen van deze functies te belangrijk om ze zo maar en
])assant of met een half oog waar le nemen.

Wc trachten door onderzoek en uit de ananuiesb vast te stellen of er retentie
van de urine is, of is geweest. Want retentie gaat meestal na enige tijd in
incontinentie o\\er. Ook kan de incontinentie van het begin af aanwezig zijn.
Wat het rectum betreft, letten we fK)k op retentie en incontinentie. We kij-
ken f)l de anus soms ()])en staal, of er een zekere spanning op de sphincter
ani is, hoe de vulling van hel rectum is en de tonus \\an de wand, de vulling
van het colon.

Dc genitaliën van de reu zijn beter te onderzoeken dan die van de teef. Bij
de teef hebben w(; eigenlijk alleen maar de vidva reflex.
Hij de reu komt bij supra-conale dwarslaesies .soms een semi-erectie voor; bij
druk O]) de jjeiiis ontslaan door ontrenuning soms coïtusachtige Ixrwegingen.
Het is noodzakelijk iets \\an de fysiologie van deze dingen te overwegen.
HIaas, rectum en genitaliën worden allr drievoudig geïnneneerd.
Vegetatief: (hiliosyjnpathisch, para-sympathisch en somatisch (cerebro-
spinaal).

Enkele wijzigingen daargelaten volgen wij hierbij de uiteenzettingen van
Hiemond in zijn: „Ruggemergs- en perifere zenuwziekten".¹)
Blaas, rcctuni cn ^ciiitulit^n bt^trckkfii luui iniifi\'X\'ntic 2.II6 3 uit dc I2.tcr3.lfi
hoornen van the thoraco lumbale merg Thjo-L^ en uit het sacrale merg

De orlhosympathische vezelen komen uit het gebied Thi,,-!.,,, en gaan via
de sympathische grensstreng en het ganglion mesentericus inferior over in
de N. hypogastricus.

De para-sympathische vezelen verlaten het ruggemerg met S1-S3 en gaan
over in de N. Pelvicus.

De beide zenuwen vertakken zich in uitgebreide zenuwnetwerken, die blaas,
rectum en genitaliën omspannen.

Nu is het van belang dat de N. Pelvicus die para-sympathisch is, domineert.
Hij contraheert de detrusor en remt (dus opent) de sphincter internus
vesicae. Dit is belangrijk.

De Hypogastricus heeft de tegenovergestelde functie: dus verslapt de de-
trusor en sluit de sphincter.

Nu is het zo dat de uitval van de hypogastricus niet zulke zware stoornissen
geeft. Maar uitval van de pelvicus wel.

De pelvicus, de para-sympathicus dus kan de hele functie alleen overnemen.
Hij werkt dan door te prikkelen para-sympathisch en door niet te prikkelen
met het tegenovergestelde effect.

Bij uitval van de N. Pelvicus is het effect dus: sluiten van de sphincter inter-
nus en verslappen van de detrusor.

Een beschadiging van de N. Pelvicus of van de ruggemergssegmenten waar-
üit zijn vezelen ontspringen geeft dus hetzelfde effect: dus retentie.
Constateren we dit dan is dat van lokaliserende waarde.
Nu komt er nog iets bij n.1. de ascensus rnedullae. Door de uitgroei van het
wervelkanaal over de embryonaal aangelegde en oorspronkelijk met de bij-
behorende rugwervels overeenkomende ruggemergssegmenten, liggen ten-
slotte de sacrale segmenten niet meer in het sacrum, maar in het lenden-
wervelkanaal.

Uitval van de parasympathische functie van de N. Pelvicus (blaas, rec-
tum en genitaliën) brengt ons dus op de gedachte van een laesie van de
ruggemergssegmenten S1-S3 d.w.z. ter hoogte van het lenden-wervelkanaal.
Ook kan een laesie van de wervelkolom meer caudaal dc stoornis geven
omdat de zenuwen het wervelkanaal verlaten door de oorspronkelijke erbij
behorende foramina intervertebralia.

De stoornis van de Pelvicus is dus veel ernstiger zoals we zagen dan de
stoornis van de hypogastricus.

De uitval van de orthosympathische functie, van de N. hypogastricus dus,
geeft veel lichtere en in de regel voorbijgaande stoornissen. Er zal dan een
incontinentie zijn, immers de parasympathische functie zal overheersen.
De N. pelvicus zal de functie overnemen. Hij werkt parasympathisch door te
prikkelen en orthosympathisch door niet te prikkelen.

Een uitval van de N. hypogastricus kunnen we verwachten wanneer de
ruggemergssegmenten ThiQ-Lg getroffen worden of wanneer de uittredende
zenuwen uit die segmenten getroffen worden. De ascendus medullaie speelt
echter ter hoogte van Thjo niet zo\'n grote rol als in de meer caudale seg-
menten. Laesies dus van het wervelkanaal ongeveer ter hoogte van de lüe
ruggewervel zullen dit syndroom dus kunnen opwekken.
Bij een dwarslaesie in de sacrale ruggemergssegmenten zal dus de para-
sympathicus uitvallen, de N. Pelvicus.

De sphincter internus vesicae gaat dicht, de detrusor verslapt. Er komt een
urine retentie tot stand. Deze retentie gaat na enige tijd in een incontinentie
over.

De 3e innervatie van de blaas is somatisch, het zijn de vezelen van de N.
pudendus. Deze geleidt de prikkels die vanaf de hersenschors komen via

de achterste sacrale segmenten Sg «n S3 naar de sphincter externus vesicae.
De pudendus innerveert deze sphincter. Valt nu dit gebied uit dan gaat de
sphincter externus open, de sphincter internus gaat dicht en de detrusor
verslapt. Wat gebeurt er nu verder met zo\'n blaas.

De blaas wordt voller en voller en na enige tijd kan de sphincter internus
geen weerstand meer bieden aan de voortdurend toenemende druk van de
zich verzamelende urine en gaat open. De urine loopt af. Er is nu inconti-
nentie. De detrusor blijft echter slap en deze toestand noemen we die van
de atonische blaas.

De hypogastricus die zoals we zagen een meer ondergeschikte functie heeft,
kan de functie van de parasympathicus niet overnemen.
De perifere blaas-innervatie n.1. die van het perifere zenuwnetwerk, tracht
een blaas-automatisme tot stand te brengen, maar dat is slechts gebrekkig
en onvolledig. De toestand is ongunstig.

Meestal komt er cystitis bij en daar gingen dan ook vroeger de patiënten
aan dood. Dank zij de antibiotica kan men dit nu verhinderen en deze fase
in het ziek zijn aldus overbruggen. Dat is vooral voor de mens van groot
belang geworden.

Een cauda of conus laesie is dus ongunsdg voor de blaas.
Een meer craniale dwars-laesie is veel minder ongunstig, veel minder ernstig
in zijn gevolgen. De pelvicus kan dan immers de taak van de hypogastricus
opvangen, wat ook steeds gebeurt.

Dc innervatie van het rectum is analoog aan die van de blaas. Alleen de
sphincter gedraagt zich anders. De anus staat open bij een laesie van de
cauda of van de conus.

De innervatie van de mannelijke genitaliën is eveneens 3-ledig.
De erectie wordt verzorgd door de N. pelvicus = parasympathisch = S1-S3.
De ejuculatie wordt voor een deel verzorgd door de hypogastricus.
Hierdoor komt het semen tot in de bulbus urethrae. De laatste fase wordt
geregeld door de N. pudendus (somatisch) die de ritmische contracties
opwekt van de musc. bulbo cavernosus, waardoor het semen wordt uitge-
slingerd.

Bi) een cauda- of conuslaesie is er dus: een retentio urinae die later over-
gaat in incontinentie;

een incontinentia alvi en een openstaande anus; de anus reflex ontbreekt;
er is impotentie, geen erectie, geen ejaculatie.

Bij een dwarslaesie craniaal van de conus en de cauda is er een incontinentia
urinae et alvi die zich echter beter herstelt. Er is een semi erectie, er is
meestal geen ejaculatie. Er is vaak een ontremming van de pudendus,
waardoor dc ontremming van bepaalde reflexen, ook van de anaal reflex.
Wc zijn nu gekomen aan het onderzoek van de reflexen. Als eerste groep
nemen we:

Ze worden ook wel genoemd attitudinal of postural reflexen. Meer Neder-
lands zou zijn te spreken van houdings-reflexen.

Aangrijpingspunten zijn de maculae in de utriculus en .sacculus van het
labyrint en propioceptoren in de hals-musculatuur.
Reflex-centrum: Medulla oblongata.
Centrifugale banen: extra pyramidale systeem.

Afb. no. 3. Schema van dc blaas-innervatie met een kleine wijziging naar een teke-
ning volgens Root in Fulton\'s „Physiology of the nervous system".

Zodra er een „laesie" is, waardoor een ontremming optreedt, worden deze
neflexen versterkt.

moofd naar rechts ..................................... rechts hogere strektonus.

Hoofd naar links ....................................... links hogere strektonus.

reflex-centrum: kernen van III, IV en VI in de hersenstam,
centripetale weg: N. vestibularis en proprioceptieve baan systemen,
centrifugale weg: tractus longitudinalis medianus N. III, IV en VI.

receptoren: proprioccptoren in de ledematen en exteroceptoren van de
\\oetzolcn (n.1. gevoelens van druk en tast).

centri])etale banen: dorsale strengen en spino cerebellaire banen,
centra: Cïcrcbcllum en hemisferen.

centrifugale banen: extrapyramidal en pyramidale baan systeem,
effectoren: musculatuur van romp cn ledematen.

.Achterbenen worden gekruist,
dubbcltrcdcn: Voorvoeten worden dubbelgevouwen neergezet.

Een gezond ilier kruist de benen niet sjKintaan en corrigeert onmiddellijk
wanneer wij het bij hcni doen. Hij corrigeert onmiddellijk en correct.
Het dier zal niet, traag of niet correct corrigeren als er ergens in de haan-
systemen of liever in de rcflcxkctens een onderbreking of een stoornis is.
Dc reflc.xen lopen over het cerebellum en over dc schors van de grote her-
senen.

Dc betrokken baan systemen zijn de i)ropioceptievc systemen. Dat zijn dus
de strengen van G o 11 en R u r d a c h eensdeels en de spinocerebellaire ba-
nen andersdccls. Verder zijn er bij betrokken de perifere zenuwen en de
reflex-centra.

Ilct Iloogtegevoel. Men noemt dit ook wel het diepte-gevoel of diepe
gevoel. Het is ook een propioceptief gewaar worden maar er komen extero-
ceptieve gewaarwordingen van tast en druk bij.

Het is het gevoel waar ben ik in de ruimte, waar is een bepaald onderdeel
van mijn ledematen. Wanneer het ontbreekt, zien we dysmetrie optreden

waarvan hypermetrie een vorm is. Het zal zicli bij de hond uiten als een
vorm van ataxie, ongecoördineerdheid.

Receptoren. Propioceptoren in banden, pezen, spieren en gewrichten.
Exteroceptoren in de voetzool.

Afferente en efferente banen en de centra als bij dc andere correctie refle.xen.
Gang van het onderzoek. Een hond wordt op tafel gezet maar met de
voeten langs de rand van het tafelblad. Het buitenste voor- en achterbeen
worden bovenaan beetgenomen en rustig geabduceerd één \\ oor één, waar-
door het been vrij komt te hangen naast de tafel. Een normaal dier zal dit
direct corrigeren en de voet weer op het tafelblad plaatsen. Daarna wordt de
hond met de andere zijde langs de tafelrand gezet en wordt die kant onder-
zocht.

Het is een belangrijke groep. De reflexbanen zijn kort en er zijn weinig
synapsen waardoor de reflex-vermoeibaarheid gering is. Het zijn spinale of
bulbaire reflexen en zij zijn segmentaal.

Bij centraal motorische stoornissen zijn de ]3ees-reflexen caudaal van de
laesie verhoogd als de fase van de „spinal-shock" voorbij is.
De peesreflexen zijn verlaagd of ontbreken in dc betreffende segmenten bij
perifeer motorische stoornissen bij neuritis en poly-neuritis. Het onderzoek
van de peesreflexen is van lokaliserende betekenis en het fenomeen van
ontremming of „release" kan er door worden opgespoord.
De souvereine reflex in deze groep is dc patella-reflex. Hij is constant en
het best aantoonbaar van allemaal. Dc peesreflexen zijn z.g. spier-eigen re-
flexen. Receptor en effector zijn dezelfde.

Men voert het onderzoek van de peesreflexen verschillend uit. Onze collega
Claude Charbit doet het bij voorkeur bij het staande dier. Frank-
h a\' u s e r legt de dieren op de zijde neer en grote honden laat hij wel zitten.
Mij bevalt het onderzoek het beste bij het in zijligging neergelegde dier, te-
mer daar een aantal van onze patiënten niet eens staan of zitten kan, maar
ook omdat men vaak een veel betere ontspanning krijgt, vooral bij enigszins
nerveuze dieren.

Daarbij moeten we ons realiseren dat een pccsreflex beter wordt naarmate
de aandacht wordt afgeleid, terwijl een huid-reflex beter wordt als de aan-
dacht er op wordt gericht.

Dat van die ontspanning vereist nog een nadere toelichting: Een lidmaat
dat strak en stijf gespannen wordt gehouden, is niet geschikt voor een onder-
zoek van de peesreflexen, evenmin als een patiënt die zich niet passief aan
een reflex-onderzoek onderwerpt.

Een peesreflex is een onmiddellijke contractie buiten dc wil om van een
spier als antwoord op een adequate prikkel door tussenkomst van het cen-
trale zenuwstelsel.

Dc adequate prikkel is voor een peesreflex een kort droge tik (met een
peesreflex-hamer bijv.) op een pees of op een bot, waaraan die pees zich
vasthecht. Door de tik van de hamer wordt de pees gerekt, deze rekking
wordt overgebracht op de \\ ezelcn van dc spier waarvan de pees het ver-
lengde is en zo ook op de z.g. spicrspoelcn.

Warmeer de spierspoelen worden gerekt, worden ook de zenuwuiteindjes
gerekt die er omheen gestrengeld liggen en zo ontstaat een adequate prik-
kel, een stimulans die door de zenuwvezelen wordt doorgegeven naar het

centrale zenuwstelsel, via de dorsale hoorn in het ruggemerg komt en via
één synaps doorgegeven wordt aan de motorische voorhoorncel.
Deze cel geeft het sein via dc centrale wortel terug door dezelfde spinale
zenuw naar dc spier en deze contraheert zich.

fletzelfde kan gebeuren als we op een bot likken waaraan dc betreffende
pees zich hecht. Doordat het bot in trilling komt en de pees meetrilt, ont-
staat rekking in de spierspoclen en de rest \\ erloopt o]) dezelfde manier.
Uit deze, uiteenzetting moge voor ons volgen dat het onmogelijk zal zijn een
spier of pees in trilling te brengen, die volkomen verslapt is.
Er moet een zekere spanning zijn, maar die sjjanning moeten wij er zelf
inbrengen. Passief moet de spier worden aangespannen, niet actief. De
patii^nt mag niets doen, de onderzoeker sjiant de spier iets aan. Om een spier
of pees in trilling te brengen, moet er een zekere minimale spanning in
komen zonder de welke hel b.v. ook niet mogelijk is een viool-snaar te be-
sjieleii.

D.w.z. de humane geneeskunde laat de neuroloog lot zijn patiënt zeggen op
een stoel plaats te nemen en de benen los overelkaar heen te leggen. Hij
kan dan de kniei)ees-reflex onderzoeken.

Wij brengen de te onderzoeken hond in zijligging, leggen het hoofd van het
dier \\ lak o]) tafel en sjjieken hel kalmerend toe.

We lillen nu, terwijl een heljjer het dier met zachte drang plal op tafel
houdt, hel ho\\enliggende achterbeen iels op bij hel dijbeen, waardoor het
eigen gewicht van hel dislale deel van het lidniaal een zekere rekking geeft
van de kniejiees en \\ an de niiisc. (|uadriceps femoris. We geven nu met een
pe(>srcflex-hainerlje een korte droge tik op de kniepees.
Hel antwoord is een slrekking van het kniegewricht door een contractie van
genoemde spier. Daarbij geeft het heen als hel ware een schop naar voren.

Voor het beoordelen is een zekere ervaring onmisbaar. Men moet met grote
voorzichtigheid te werk gaan. Vooral niet te snel zijn oordeel klaar hebben.
Men mag gerust het onderzoek enige malen herhalen. De patiënt moet zo
nodig worden afgeleid en zich rustig en gewillig of willoos aan het onder-
zoek onderwerpen.

Nog een enkel woord over de terminologie van de beoordeling. I.aten we
de term positief of negatief niet gebruiken.

Registreren we eenvoudig: kniepees-refle.x is aanwezig, afwezig, verlaagd of
verzwakt, verhoogd of versterkt.

Dat is voor een ieder duidelijke taal. Men zij echter sober in zijn beoorde-
ling en voorzichtig met de termen verlaagd of verhoogd.
Vooral als men de patiënt niet kent, het dier niet rustig is of de omgeving
te veel stoort.

Afferente en efferente baan: N. tibialis (van de N. Ischiadicus).
Reflex-centrum: ruggemergssegmenten 1.5117 en S,.
Ken enkele opmeiking over deze reflex.

1 )e achilluspees-rcflcx is meestal niet aanwezig. Het standpunt van Frank-
ili a u s e r F r a u c h i g c i- maar ook dat \\ an C li a r b i t is dat wanneer
de/e reflex duidelijk aanwezig is, dit eigenlijk als pathologisch moet wor-
den opgevat. Tot zover hen ik het wel met deze onderzoekers eens. Waar
echter zover gaan ook de anconaeuspees-reflcx hierin te betrekken, neem
ük een afwijkende houding aan.

De anconaeus-reflex is \\aak, zij het niet „hoog" bij normale dieren waar
te nemen. Dit is zeker niet pathologisch.

Ik geloof echter dat de technieken waarmede deze reflexen onderzocht
worden, vaak niet de juiste zijn.

Uit de uiteenzetting die ik U gaf bij de patella-reflex volgt dat een zekere
spanning in de spier, die we onderzoeken, moet worden aangebracht. Bij de
achilhispees-reflex kan dit het beste door bij het liggende dier de onder-
voet in de hand te nemen, het tarsaal gewricht in een rechte hoek te bren-
gen en de ondervoet daarbij gestrekt honden.

Bij de anconaeus reflex geschiedt het door de onderarm in de hand te ne-
men en bij gestrekte voet het ellehoogsgewricht in een hoek van ±: 90° te
brengen.

Betrokken spieren: M. Triceps brachië, Caput longum, Caput mediale.
Caput laterale.

Het effect: Een strekking of gedeeltelijke strekking van het ellehoogs-
gewricht.

De hond wordt daarbij in rugligging gebracht. De plaats van aangrijping is
de buitenzijde van de bekkenbodem die nu naar ons is toegekeerd. In de
mediaanlijn leggen we de wijsvinger van de linker hand en geven dan met
de reflex-hamer daar een korte tik op. \\Ve zien dan beide achterbenen te-
gelijk een korte beweging in voorwaartse richting maken.

en de buikspieren: M. rectus abdominis, M. obliq. abdominis internus, M.
obliq. abdominis externus.

N. Obturatorius - reflex centr. L4 5 en N. Ilio hypogastricus, N. Ilio in-
quinalis - reflex centr. L^ 2-

Als eerste noem ik U de Fronto-palpebrale reflex. Plaats van aangrijpen is
de huid, die de arcuszygomaticus bedekt. Het effect is: sluiten van de oog-
leden.

Betrokken spieren: M. orbicularis oculi, M. scutularis intermedins.
Betrokken eenuwen: takken van de N. Facialis.
Reflex centrum: Medulla oblongata.

\\Ve moeten de peesreflexen nog eenmaal als groep bezien. De voornaamste
er van is wel de jjatella reflex. Een aantrekkelijk peesreflex is ook de R.
medio-]nibien temeer daar deze zo goed is op te nemen.

De achillus-peesreflex neemt een aparte plaats in, ten eerste omdat deze
bij het gezonde dier slechts zelden aantonbaar is, dus wanneer aanwezig
wijst op\' pathologie, maar ook omdat het reflex centrum meer caudaal ligt.
De anconaeus-reflex kan verhoogd zijn bij een laesie craniaal van Cg.
De 2 laatst besinokeii peesreflexen hebben hun centrum in de medulla en
zijn daarom \\an belang. De masseter reflex is bij lastige dieren vaak niet
te beoordelen.

Nog één begrijj moge ik hier even met U aanstippen n.1. de clonus.
Bij de mens kent men het verschijnsel van de clonus heel goed. Men spreekt
\\an een jjatellair-clonus, van een voct-clonus. en van een pols-clonus. Men
bedoelt daarmee hel optreden van een aantal contracties van de betrokken
spieren als antwoord o]5 een enkele i)rikkel.

Die ])rikkel is bij de mens niet dezelfde als waarmede men de peesreflex op-
wekt.

De \\oet-clonus wekt men oj) door bij de jjatiënt met gebogen knie de voet
stootsgewijze in dorsaal flexie te brengen.

Dc dij-cloniis wekt men op door de jjees van de miisc. quadriceps femoris
stootsgewijze tegen de patella aan te drukken, terwijl de andere hand onder
de knie wordt gc]jlaatsl.

De pols-clonus door de hand stootsgewijze in dorsaal flexie te brengen.
Ook spontaan kan een clonus optreden.

Ofschoon in de \\eterinaire literatuur wel over het verschijn.sel van de clonus
geschreven wordt, kwam ik geen beschrijving tegen \\ an de manier waarop
men de clonus dan wel o])wekt bij de hond. Ook ontmoette ik nergens be-
schrijvingen van patiënten die het verschijnsel clonus vertoonden.
Zelf heb ik bij toeval een hond onderzocht die het verschijnsel clonus ver-
toonde. Het was een reeds oudere herder die aan beide zijden een voet-
clonus manifesteerde. De clonus was heel eenvoudig op te wekken o]5 de
manier zoals men de acliilluspees-reflex (die meestal afwezig is) opwekt.
De hond had een hoge achilliispecs-reflex, maar bovendien ontwikkelde zich
een duidelijke voet-clonus. Op een tik van de pcesreflex-hamer ontstonden
clonische contracties, die vele seconden lang aanhielden. T3eze hond, die
overigens\' niet met zenuwklachten kwam, had verhoogde peesreflexen.
Door een gelukkig toeval kwani mij juist heden een hond in handen met
een beiderzijdse patellair-clonus. Het dier heeft hoge peesreflexen van de

achterhand en vertoont ook de gekruiste strekreflex. Het dier heeft een heell
oude dwarslaesie.De patellaire clonus is hij dit dier op te wekken door knij-
pen in de hetero-laterale voet, maar treedt ook vaak spontaan op zoals ik u
nu kan laten zien. Tot heden zag ik 3 maal een patellair-clonus cn 1 maali
een voet-cloiuis hij de hond..
Dr groep van de buig- cn strekreflexen.
De, huig-reflex.

Zowel bij de liggende als bij de staande hond \\eroorzaakt een knijpen iru
de voet van het dier het optrekken van het betreffende lidmaat.
Betrokken schakelcentra zijn voor de voorpoot: Cg 7 « en Thj en o-
Voor de achterpoot: L4 7 en Sj 3.
De gekruiste sirek-rrflex.

Dit is het strekken van het hetero laterale been bij het opwekken van de
buig-reflex in het andere been, meestal pathologisch.
De gewone strek-reflex of spreirJ-reflex.

Vlug uiteen s])reiden van dc tenen \\an een achterpoot geeft een plotseling
strekken \\an deze achteriwot.

Bij het liggende dier is deze reflex normaal meestal niet aanwezig. Bij dwars
laesies, craniaal van L_i, na het stadium van de „s/>inal shock", ziet men deze
reflex optreden. Betrokken segmenten zijn L4-L7 en S^.
De steunende strek-reflex hij hel hangende dier.

De z.g. extensor jjostural thrust. Het is eigenlijk een ondcrsteunings-reactie.
De hond wordt onder de oksels opgetild door een helper.
De onderzoeker hurkt nu voor het dier en steunt het dier onder dc afhan-
gende voetzolen, waarbij hij tegelijkertijd de tenen \\an het dier uiteen-
spreidt.

Indien de reflex functioneert dan veranderen de slap afhangende achter-
benen nu in stramme kolonunen die tot ondersteunen van dc lichaamslast
in staat zijn.

Wc moiHen dus onderscheid maken tussen de extensor thrust, de gewone
strek-reflex en de extensor postural thrust, bij deze laatste hebben we te
doen met een ondersteuningsreactie. Dc extensor postural thrust vereist een
intact dier. Bij normale dieren is hij altijd aanwezig.

Bij een dier met dwaislaesie craniaal van L,-, is deze reflex afwezig, terwijl
dan de segmentale reflexen van liet aciiterbeen aanwezig kunnen zijn.
De gewone strekreflex opgewekt door snelle spreiding van de lenen is bij de
normale liggende hond meestal niet aanwezig, naar mijn en\'aring; bij
dieren met een cranio-lunibale dwarslaesie kan hij zeer levendig zijn.
De huid-reflexen.
De huidrimpel-reflex.

Kraseii of kriebelen op de huid in één of meer dermatomen ter hoogte van
de thoracale wervels wekt een contractie op van de huidmusculatuur, die
van een tonisch karakter is in hetzelfde of in een naburig huidgebied.
De krab-reflex.

Het is ook een spinale reflex. Er is een groot receptorisch veld. Deze reflex
466

Staat onder psychische controle en" kan aan een sterke psychische remming
onderhevig zijn.

De gebieden waar deze reflex wordt opgewekt, worden vaak beschreven als
een zadel-vormige strook tussen hals en lendenen. Jakob geeft ook wel een
gebied om de navel heen. Het is een typi.sche reflex die homolateraal is.
Bij dieren met cerebrale stoornissen of hoge dwarslaesies kan deze reflex
zerr versterkt zijn. Het ritme van de reflex is vaak in ovcreenstenmiing
met het ritme van de prikkel. De reflex is lang niet altijd aanwezig.
Periiieaal reflex.

Krassen of kriebelen op de luiid \\ an het perineum geeft aantrekken van de
istaart. Deze reflex is lastig te beoordelen bij erg kort gecoupeerde honden.
Slaarl-worlel reflex.

Krassen of aanraken van de huid aan de onderzijde van de staart geeft
•aantrekken van de staart.
Anus reflexen.

van de sphincter ani externus.
h. de inwendige anus-reflex: Door binnendringen met de vinger of een
thermometer krijgt men contractie van dc sphincter ani.

Bekrassen van de huid aan de binnenzijde van de dij, bij voorkeur van
distaal naar proximaal geeft een optrekken van de testikel homolateraal.
iJeze reflex is vaak niet aanwezig.
Scrolaal reflex en Vulva reflex.

Kriebelen van de tusentcen-huid door de huidjjlooi tussen vinger en duim
te nemen en wat te wrijven geeft een optrekken van het betreffende lid-
maat. De reflex is vrijwel steeds op te wekken.
Lik reflex.

Kriebelen boven de staartwortel geeft een uitsteken van de tong met lik-
bewegingen, die soms ritmisch zijn. De reflex is inconstant en komt bij
katten ook voor.
Groep van slijmvlies reflexen.

C\'.oinea reflex: Aanraken met een haar of een wattepluis geeft sluiten van
hel oog.

Afferente baan: N. trigeminus.
Reflex centrum: Medulla obl.
Kfferentc baan : N. facialis.

Druk Ol) het harde gehemelte met de duim of knijpen in de tong-punt geeft
openen van cle bek.

Water in de mond geeft reeds de slik-rrflex, speeksel ook. Droog slikken kan
niet. Als we al het speeksel hebben weggeslikt, gaal hel slikken niet meer.
Afferente baan: N. glossopharyngcus (sensibele deel).
Centrum: Verlengde merg.

Efferente baan: De motorisclie zenuwen \\an de diverse spieren die bij hel
slikken werkzaam zijn: N. vagus en de N. glossopharyngcus.
Braak reflex.

.\'\\anraken van de achterwand \\an dc jjhaiynx met ]Denscel of vinger, wekt
de braak-reflex op. Het braak-ccntnnn ligt in dc medulla. Dit kan trouwens
ook geprikkeld worden door iin])ulsen \\ an uit dc maag of dc darm en bij dc
mens door psychische prikkels. Het mechanisme \\an dc braak-reflex is
uitermate gecomplicccrd en kan liier gevoeglijk builen bespreking blijven.
Enkele ondersteuning.i-reacties.

Men spreekt van reacties inplaats \\an reflexen, omdat deze mechanismen
over de Cortex lopen. Het zijn corticale reacties, althans de meeste.
Placing reactions.
Optische placing.

Men till hel dier op en nadert er mee een tafel. Het dier kan de tafel zien.
Bij nadering \\ an de tafel plaatst het dier de pootjes op de tafel. Men spreekt
van: „o])zclrcaclics" of van „Slchbcrcilschaft". Het dier doet het optisch.

Men neemt het dier weer op nadat men het geblinddoekt heeft. Men nadert
de tafel en laat dc vooikant van de voorjjootjcs tegen dc tafelrand aan-
komen. Het normale dier zal direct de beide pootjes op dc tafel plaatsen.

Een geblinddoekte kat of hond wordt met de onderkaak o]3 de rand van
een tafel geplaatst. liet normale dier zal onmiddellijk dc beide voorpootjes
naast de kop op het tafelblad plaatsen.

M o r i n beschrijft een proef ilie ik de Tajclrand-prucf wil noemen.
Hij legt een hond in borsl-buik ligging op de rand van een tafel zodat \\oor-
en achterpoot van één lichaamshelfl afhangen. Het normale dier tracht on-
middellijk de b(;treffendr voor- en achter])ool oji het tafelblad te brengen.
Een dier met centrah; of perifere verlammingen en een dier met stoor-
nissen in de tactiele of ])roprioceptieve baan systemen zal het niet doen
maar ook een dier met uitval van de hetero-laterale sensorische schors-
\\\'elden zal dit niet corrigeren.

Men plaatst het tc onderzoeken hondje o]j een tafel cn neemt drie benen op
waardoor het dier nog oj) één been steunt. Nu beweegt men het dier iii
horizontaal vlak dc ene of de andere richting idt. Het dier zal het uit-
wijkende been spoedig zodanig verplaatsen dat het weer loodrecht onder

Afb. no. 10. De z.g. tafelrand-proef in navolging van Morin.
Het afhangende been wordt niet gecorrigeerd.

het lichaam staat en steun verleent. Zo maakt het dier dus een sprongetje,
een soort huppcl-bcwcging, \\andaar dc naam.

Een dier met stoornissen in de heide propioccptieve baan systemen of met
uitval van dc hetero iatcialc cortex zal deze bewegingen niet maken.
Een dier met uitval van de dorsale strengen alleen zal de correcties te laat
len onnauwkcinig uitvoeren.

•Ook bij stoornissen van dc vestibulaire kernen en van het ccrcbcllum wor-
den deze correcties niet juist uitgevoerd.

Righting reactions. Opricht reflexen. Wc doen slechts een keuze.
Men heeft de opti.schc opricht reflex.
Daarbij is een intact cerebrum nodig.

Voor cic overige opricht reflexen is een intacte hersenstam noodzakelijk.
De nuclcus ruber zou voor dc meeste opricht reflexen verantwoordelijk zijn.
!•< a n s o n c.a. menen dat dc centra wel op dat niveau liggen, maar dat
het niet dc N.R. zelf is.

Optische oprichtrcactics: Men houdt een dier op zijn zij in de lucht. Het
dier richt zijn hoofd op.

Labyrintaire opricht reflex: Men doet hetzelfde maar nu is het dier ge-
blinddoekt.

Exleroccptievc ojiricht reflexen: Deze reflc.xen werken op het hoofd cn op
het lichaam. Een dier, op zijn zij gehouden op een tafel richt zich op.
Profnocrpticvc opricht reflexen: Men houdt het dier in zij-ligging op tafel,
maar draait dc kop in dc goede stand. Het lichaam richt zich nu ook op.
De proprioccptoren liggen in de halsspieren.

.\\ffcrcnlc baan: N. opticus, die via het chia.sma opticum de impuls geleidt
naar het ganglion geniculatLun laterale cn naar het tcctuni opticum, de colli-
culi-anterior.

Tegelijkertijd gaat dc lichtprikkcl ook vanuit het ganglion genie. lat. via de
Gratiolctsc sraling naar dc primaire cn secundaire optische schors in dc
lobus [)ostcrior, dc occipitaal kwab. Van dc colliculi anterior wordt de
prikkel, geleid naar de klcin-celligc oculo-niotorius kern (dc kern van Edin-
gcr-Wcstphal ) cn vandaar naar dc oogs])icrcn cn via het ganglion ciliaire
naar dcsphinctcr pu])illac.
Er is ook nog: De puInlvrrivijdingsrcflrx.

Het incchani.smc is vrij ingewikkeld cn zou ons in het kader van deze be-
spreking te vrr voeren. Dc afferente baan gaat via ile sensibele ruggcmcrgs-
wortels naar het centrum cilios])inalc, in het halsmcrg.

De efferente haan is via dc rami communicantes van dc thoracalc /ciuiwcn,
dc lials-sympathicus, het bovenste hals-ganglion cn via het gangl. Cia.sscri
naar dc ranuis ophthalmicus van dc N. trigeminus en de N.n. ciliarcs.
Adacquate prikkels zijn: sensibele prikkels tegelijk met psychi.sche prikkels.
Men kan de reflex opwekken door een dier in de hals te knij])cn aan een
zijkant. Dilatatie van de pupil aan de homolaterale kant kan dan de reactie
zijn.

Rij normale dieren is deze reactie slecht op te wekken.
Bij sommige ncurologi.schc patiënten heb ik de reflex zien optreden.
Andere zintuigreflexen zijn:
De drcigreflex of lidslagreflcx.

Prikkel is: Snel naderen met een voorwerp of dc hand in de richting van
het oog.

Effect: Shiitcn van het oog, .soms ook met een afweerbeweging van de kop.
Het is een z.g. Conditioned reflex volgens P a v 1 o

Bij een teckel die neurologische afwijkingen had, zag ik deze dreigreflex
\\ersterkt optreden. Bij de minste, niet eens als zodanig bedoelde hand-
beweging, schrok het dier met sluiten van de oogleden en achteruitdeinzen
\\an de kop. De reflex was zodanig ontwikkeld dat het verschijnsel \\an
after-discharge aanwezig was. D.w.z. als de prikkel reeds is opgehouden
gaat de ontlading nog enige tijd door.

Bij het ]5athologisch-anatomisch onderzoek \\an de hersenen van dat dier,
dat ook atrofie van de kaïiwspiergroep en een afhangende onderkaak had,
werd \\oor deze dreigreflex nog geen verklaring gevonden. De o]3tische
schors wordt nog verder bestudeerd.

Daarbij zullen zowel de jjrimaire als de secundaire ojjt. schors worden
onderzocht.

Een optische reflex is ook: Het wenden van de ogen en de kop in de richting
van het licht.

Een auditieve reflex: Het wenden van de ko|i en liet draaien van de oren
in de richting van het geluid. Bij sommige honden (Boxers) met fraai voor-
hoofd rimpelen en oren spitsen.

Nadat de verschillende reflexen groepsgewijze zijn onderzocht, staan we
nog even stil bij de functies van de hogere zintuigen.
-Mlereerst worden de ogen aan een nader onderzoek onderworpen. We
kunnen dat het bc \'ste doen in de donkere kamer. De ogen worden ver-
volgens gespiegeld. Het fundus onderzoek is belangrijk.
Een stuwings])a]3il wordt zelden bij de hond waargenomen. Ook niet in
die gevallen waarbij men dit zou verwachten in analogie bij de mens.
In vele gevallen \\an tumor cerebri, hydrocephalus of in het algemeen
ruimte vorderende processen in de schedel, vindt men toch geen stuwings
papil. In de afgelopen twee jaar werden alle neurologische [latienten
aan een fundus onderzoek onderworpen. Er waren verschillende honden
met turnores cerebri bij zoals door het pathologisch anatomisch onderzoek
kon worden geverifieerd en verschillende gevallen van eenzijdige of beider-
zijd.sc hydrops van de ventrikels. Er waren in totaal 2 honden waarbij
stuwings])apillen konden worden vastgesteld.

Retinitis en retinitis pigmentosa werd enige malen vastgesteld maar ook
dat aantal was gering. Er was 1 geval van beiderzijdse ablatio retinae.
.\\trofie van de papillae neni-optici werd 1 maal congenitaal en enige
malen als een verworven aandoening geconstateerd.

nog kort samen te vatten. Voor de functie van het gevoel verwijzen we
naar het onderzoek onder sensibiliteit.

Wat het gehoor betreft dit kan vrij eenvoudig onderzocht worden in kwali-
tatief opzicht. Kwantitatief onderzoek is hij dieren veel moeilijker en ook
niet van veel belang. Voor het nagaan of bij een niet al te .soporeus dier
gehoor aanwezig is gebruike men een of ander instrument waarmede
een kort en krachtig geluid wordt voortgebacht. Daarbij moet worden
opgelet dat geen windstroom wordt veroorzaakt in de richting van de
oren. Een pqlitiefluitje of een bromfietstoeter is te gebruiken. Het slaan
inet 2 potdeksels op elkaar is af te raden.

Een eenzijdige surditas is bij de hond uiteraard moeilijk op te sporen.
Bij spaniels komt nog al eens aangeboren doofheid voor. In de gevallen
die wij er van zagen was het beiderzijds.

Voor het onderzoek van de smaak en de reuk kunnen we in sommige
gevallen wel afgaan op de anamnese, in andere gevallen op de manier
waaro]) de hond zijn voedsel tot zich neemt. Dat is echter een gebrekkige
methode. Bij onze niet sprekende patienten zal dit altijd moeilijk blijven.
De functie van de hersenzenuwen.

Nadat we de hogere zintuigen hebben onderzocht, gaan we voor onszelf na
de functie van de 12 paar kop-zetmwen. Samenvattende noteren we welke
\\ an de kopzenuwen wij verdenken van gestoorde functies.
Overigens verdietit de klinische toepassing van het functioneel hersen-
onderzoek nog wel enige uitbieiding. Hieraan wordt ook door ons gaarne
medegewerkt.

Nadat uit ons systematisch functioneel neurologisch onderzoek is gebleken
van welk deel van de theca een R.-foto gewenst is, worden de nodige
opnamen gemaakt. De schedel wordt in 2 richtingen gefotografeerd.
De wervel-kolom meestal in zijligging maar soms ook dorsoventraal.
De beoordeling van schedell\'oto\'s bij de hond is moeilijk en levert dikwijls
weinig o]). Dit vindt zijn verklaring iti de zware sclicdelbeenderen, de
brede arcus zygomaticus, het vrij hoog oplopen van de onderkaak in het
processus coronoïdeus en de naar \\\'erhouding \\an de mens veel kleinere
hersen-massa.

Een intracraniële tumor spoort men röntgenologisch niet gemakkelijk o]).
Het beoordelen van de wer\\clkoloni geeft wat meer kansen. S])ond\\litis
of spondylosis komt vrij veel vtwr. Versterkte schaduwen \\an de tussen-
wervelschijven die vroeger aanleiding gaven tot de diagnose enchondiosis
intervertebralis maar ons ini meer doen denken aan een degeneratie van
de tussenweivelschijven met onregelmatige kaikafzettingen komen veel-
vuldig onder onze ogen. Indien de tussenwcrvelruimten duidelijk ver-
nauwd zijn en als daarbij dan nog min of meer duidelijke kylose van
dc kolom is tc zien, dan denken we in de richting van een hernia nuclei
pulposi op een of meer plaatsen. Door een extra versterking van de bodem
van het vvervelkanaal ter hoogte van Thj tot/m i"h,„ door middel van het
ligarnenturn conjugale, treden daar geen herniae op, wel degeneraties
natuurlijk.

Fracturen, luxaties en andere dislokaties van wervels of delen er van zijn
meestal goed waar te nemen.

Het onderzoek van de theca met contrast stoffen wordt veterinair nog
nauwelijks toegepast. Uit de humane neurologie is wel gebleken dat men
daarbij voor de patient bepaalde risico\'s op zich neemt.
Het Liquor onderzoek.

In een aantal gevallen kan het liquor onderzoek een steun zijn. In som-
mige gevallen is het liquor onderzoek doorslaggevend. De risico\'s die
men neemt zijn practisch terug te brengen tot die van de narcose, mits
men de nodige routine heeft verkregen.

De resultaten van het physisch-klinisch en van het neurologische onder-
zoek hebben ons voldoende inlichtingen verschaft, of we de risico van
een kortdurende narcose kunnen nemen.
De liquor wordt suboccipitaal afgenomen.

De gemiddelde hoeveelheid die men bij honden van alle rassen kan ver-
krijgen is ± 7 c.c.

De hoeveelheid liquor die men nodig heeft om een vrij volledig onderzoek
te doen is eveneens ± 7 c.c. Het laten aflopen van alle liquor die verkrijg-
baar is, vergroot het risico voor de patient. Men kan ook de meest nood-
zakelijke bepalingen doen met 5 c.c. liquor. De bepalingen die in de
Utrechtse kliniek voor kleine huisdieren als routine bepalingen worden
gedaan zijn de volgende:
Hoeveelheid liquor.
Liquordruk.

Het a.spect van de liquor, waaronder te verstaan de helderheid en de kleur.
De qualitatieve globuline en globuline-grens-reacties, te weten de reacdes
van Nonne Apelt Schumm en Pandy.
Met totaal eiwitgehalte.

Kwatititatieve bepalingen van albumine en globuline afzonderlijk.
Het Eiwit Quotient.
Liquor suikerbepaling.

De li(|uor suikerquotient; dat is de verhouding liquorsiiiker/bloedsuiker.
Het chloridegehalte, (-f- bloed-chioridegehalte).

Het celgehalte en een kwalitatief celomh-rzoek indien het celgehalte ver-
hoogd is.

Afwijkende liquor wijst zeker op een organisch ziek zijn van het centrale
zenuwstelsel. Zo goed als afwijkende kateter urine wijst op ziek zijn v.in
de ur0j)0(Hische organen of van de urinewegen.

Normale lieiuor houdt niet in dat het centrale zenuwstesel gezond is.
Het zou ons te ver voeren in dit bestek hier die]j op in te gaan.
Het aantal liquores dat in dit instituut werd onderzocht, nadert de 500.
Aan rubricering van de gegevens om te komen tot le opbouw \\ an bepaal-
de li(|uorsyndromen wordt gewerkt.
De Recapitulatie.

We hebben nu het zenuwstelsel van verschillende zijden trachten te
benaderen. Van onze bevindingen hebben we aantekening gehouden en
we hebben gezien, wat als normaal en wat als afwijkend kon worden
aangemerkt. De tijd is nu gekomen om een ogenbhk aandacht te wijden
aan de Recapitulatie.

Alles wat afwijkend was, wordt nu in het licht van het geheel naast elkaar
gerangschikt en op zijn waarde geschat. We zien daarbij niet over het
hoofd, de gegevens van het algemeen klinisch onderzoek noch die van
het laboratorium.

Moge het hier besprokene cr toe bijdragen om in een toenemend aantal
gevallen een beter inzicht tc verkrijgen. Moge een betere diagnostiek ons
dichter brengen bij therapeutische verbeteringen zij het dat deze op
chirurgisch of op medicamenteus terrein liggen. Moge in ieder geval een
goede diagnostiek ons d(; middelen verschaffen voor de voor de eigenaar
en voor het dier zo belangrijke prognose.
Snmenvatling:

Schrijver zet uiteen hoe, eensdeels met gebruikmaking van betrekkelijk eenvoudige
hulpmiddflen, anderdeels met steun van röntgen- en liquor-onderzoek een specia-
listisch neurologisch onderzoek van de hond behoort te geschieden,
trapsgewijze leidt hij de toehoorder (lezer) door de verschillende stadia van het
onderzoek en gaat daarbij telkens op de verschillende mogelijkheden in. Hij benadrukt
dat er bij de hond veel aandoeningen van het centrale zenuwstelsel voorkomen, dat
de jnugnosc daarbij van groot belang is, maar dat deze zonder een uitvoerig en
nauwkeurig imderzock niet voldoende door een juiste diagnose kan worden gerugge-
steund.

De anamnese wordt bij dc neurologische patiënt zeer belangrijk geacht en gaat daarbij

b. algemene indruk (gedrag, gang en stand, vocdingstoestand, staat van verzorging
en eventuele invaliditeit).

d. volledig klinisch onderzoek, omvattende alle orgaan-systemen,
f. laboratorium-onderzoek van bloed, facces en urine.

Hierna volgt het eigenlijke ni-urologisclu- onderzoek. Het valt uitren in dr volgende
huofdstukken:

l\'syche brpaling. Dr verschillende toestanden van verminderd, normaal of ge-
])rikkrld sensoriuni worcten gcnoenul, alsiurde factoren die daarop in- of uitwen-
dig van invloed kunnen zijn.
B Ins|)rctie, palpatir en prrcu.ssir van schedel en wrrvrlkolom. Voor de percussie
wordt ren speciale prrcussirhanirr gebruikt.
Dc palpatir wordt in 2 etappen uitgrvoercl.
C Inspectie en jjalpatir van dr totair musculatuur van hoofd, romp en Irdrmaten.
Inspectie van dr grwrii htrn drr Irdrmaten.

Bij de muscul.\'ituur worden trophus en tonus nagegaan. Dr tonus wordt geron-
trolrerd bij hrt brlastr en hrt onbrlast<\' lidmaat, bij hrt normaal staande dier en
bij hrt dirr in zijligging (R. en I,. zijligging).
D Het onderzoek van dr passieve bewrgriijkhrid.

De passieve brwrgingsniogrlijkhrid van hoofd, hals, romp, staart en Irdrmaten
wordt in zoveel mogelijk brwrgingsrirlitingen nagrgaan. Daarbij wordt gelet op
eventuele mechanische belrinnieringen, pijnlijkheid, verzrt en crepitatie.
Apart wordt stil gestaan bij de z.g. wipplank-proef en de betekenis daarvan wordt
besproken.

E Hierna wordt de actieve bewegelijkheid onderzocht. Afzonderlijk worden bestu-
deerd het staan, zitten, liggen, lopen, lopen onder bemoeilijkte omstandigheden
als het traplopen (op- en afwaarts) het lopen op een gladde of oneffen vloer.
Verschillende vormen van akinesiën, hypokinesiën, dyskinesiën en hyperkinesiën
worden aan een beschouwing onderworpen.

Dwangbewegingen, richtingsvcrlics en loopdrang worden in de beschouwing be-
trokken.

Het verschil tussen ataxie en verlamming wordt aangegeven en dc verschillende
vormen van ataxie worden overwogen. Het principiële verschil tussen een centrale
en een perifere verlamming wordt aangegeven. Steeds wordt bij het onderzoek
van het lopen en staan de blinddoekproef ingelast.

F Het onderzoek van de sensibiliteit. Bij dieren wordt in hoofdzaak dc pijnzin onder-
zocht. Anaesthcsie, hypaesthesie, hyperaesthesie en paraesthesie worden be.sproken.

G Schrijver wil, dc inspectie van blaas, rectum en genitaliën steeds als een apart
onderdeel van het onderzoek zien. Hij acht dit van belang zowel voor de lokali-
satie van aandoeningen als voor de prognose.

H Het reflex-onderzoek neemt een afzonderlijke plaats in. Groepsgewijze worden
de verschillende reflexen behandeld. Achtereenvolgens komen aan de orde: De
houdings- of positiercflexen, de tonische oogreflexen, de correctiereflexen, het
hoogtegevocl, de pees-reflexen (zes verschillende) waarbij bijzondere aandacht
wordt gewijd aan het mechanisme van de peesreflex, dc techniek van het onder-
zoek cn het verschijnsel van de clonus, de buig- en strekreflexen, de huidreflexen,
de slijmvliesreflexen, de z.g. Hopping-, righting- cn placingreactions (waarbij (ie
z.g. tafelrnndproef volgens Morin) en een aantal zintuigreflexen.

I De functies van dc hogere zintuigen worden zo goed mogelijk nagegaan, waarbij
- wat dc Visus betreft — het onderzoek gebeurt in de donkere kamer, waarbij
ook het fundus-onderzoek betrokken wordt.

K Het röntgen-onderzoek wordt verricht op grond van wat uit het voorafgaand
klinisch en neurologisch onderzoek is gebleken. Indien schedelfoto\'s nodig zijn,
worden deze in 2 richtingen genomen. De wervelkolom wordt meestal slechts in
zijligging gefotografeerd.

L Hierna volgt het li(|uor-onderzoek. Vanaf 1917 onderzocht schrijver bijna 500
hondcn-liquores. De liquor wordt suboccipitaal onder algehele anaesthesie afge-
nomen. Bepaald worden: Hoeveelheid, druk, .nspeet (helderheid en kleur) qualita-
tievc globuline en globuline-giensreaeties, totaal eiwitgehalte, kwantitatieve glo-
buline- cn albuminereacties, het eiwit(|uotient, liciuor-suikergehalte, liquor-bloed
suikerquotient, chloridegehnlte (van liquor cn bloed) liquor celgehalte en
in geval van pleyoeytose kwalitatief celonderzoek. Bij de liqiior-be])alin.i; wordt de
l)roef van Queckenstedt ingelast, üe betekenis van het li(|Uor-onderzoek wordt in
het kort besproken.

M Hierna volgt de recapitulatie. .Alle afwijkingen die uit het tot.ile voorafgaande
klinisch en neurologisch onderzoek zijn gebleken, worden in onderling verband
op hun waarde getoetst en naast elkaar geplaatst zo mogelijk tot syndromen
verenigd.

Getracht wordt de lokalisatie, de aard en de betekenis van de aandoening \\ast
te stellen.

N Uit de recapitulatie wordt getracht tot de diagnose te komen, of althans tot een
differentiaal diagno.se. De prognose en de therapie (indien deze mogelijk is) zijn
dan te beschouwen als sluitstuk van het geheel.

The author describes the way in which a detailed neurological examination of a dog

drawing attention each time to the various possibilities. He stresses the fact that
numerous disorders of the central nervous system are met with in the dog and that,
although a prognosis is extremely important in this respect, it does not provide ade-
(juate indications for a correct diagnosis unless based on a comprehensive and accu-
rate examination.

The anamnesis is particularly important in the case of neurological parents and
may frequently covcr the whole period since the time of birth or even earlier.
The following points should be borne in mind during the preliminary clinical (phy-
sical) examination:

b. General impression (behaviour, gait and bearing, nutritional condition, degree of
care given to the animal, as well as any eventual disabilities).

d. Complete clinical examination embracing all organ systems,
c. Laboratory examination of blood, faeces and urine.

It is only then that the actual neurological examination begins. This may conve-
niently be divided into the following phases:

A P.sychic evaluation. The various states of reduced, normal and excited sensorium
are mentioned, together with the internal and external factors influencing these
states.

B Inspection, palpation and percussion of the skull and spinal colunm. A special
percussion hammer is used in the percussion examination.
Palpation is carried out in two stages.
C Inspection and palpation of the entire muscular systems of the head, body and
limbs. Inspection of the limb joints.

The trophus and tonus of the musculature are checked. The tonus of both the
charged and uncharged limb is examined with the animal both in its normal,
erect posture as well as lying on its side (both right and left sides).
D The passive motility examination.

The passive motolity and the extent thereof of the head, neck, body and tail,
and limbs are checked in as many directions as movement is possible. During
this examination special attention should be paid to any mechanical impediments
which may be found, tenderness, resistance and crepitation.

A special feature in this connection, the „see saw test", and its implications arc
diiicussed.

E This is complemented with an examination of the active motility, special attention
bring paid srparatrly to the posture while standing, sitting, lying, walking, and
walking under difficult conditions, e.g. climbing and descending stairs, walking
across a very slippery or uneven floor, etc.

Various forms of akinesias, hypokinesias, dyskinesias and hyperkinesias are con-
sidered in turn.

The difference between ataxia and paralysis is outlined, the various forms of
ataxia also being taken into consideration. The fundamental difference between
a central and a peripheral paralysis is emphasized. The ability to stand and walk
blindfold is invariably checked during this phase of the examination.
F Sensitivity examination. In the case of animals, atttention is mainly concentrated
on the pain sense. Anaesthesia, hypaesthesia, hyprraesthcsia and paraesthesia arc
discussed.

G The author wishes to regard the inspection of the bladder, rectum and genitals
as invariably constituting a separate phase of the examination. He considers this
of importance both from the point of view of localizing the disorder as well as for
the prognosis.

H The reflex examination is in a cate,gory of its own. The various reflexes are dis-
cussed in related groups. The following arc examined in turn: the posture or po-
sition reflexes, the tonic optical reflexes, the correction reflexes, the deep sensation,
the tendon reflexes (six different ones) — special attention being paid to the

mechanism of the tendon reflex, examination technique and the clonus pheno-
menon — the flexion and extension reflexes and the so-called hopping, righting
and placing reactions (this to include the Morin table-edge test), as well as a
number of sensory reflexes.
1 The functions of the higher senses arc checked as far as possible, whereby --at
least as far as the Visus is concerned — the examination is carried out in a dark
room and also embraces an examination of the fundus.
J This is followed by a summary of the functions of the cranial nerves.
K The X-ray examination should be based on the results of the preceding clinical
and neurological examination. Should photographs of the cranium be required,
these should be taken in two dirccUons. The spinal column is generally photo-
graphed with the patient in a prone position.
L The next phase is an examination of the cerebrospinal fluid. The author has ex-
amined the cerebrospinal fluid of nearly 500 dogs since 1947. The factors to
which attention should be paid in this connection include quantity, pressure, phy-
sical aspects (transparency and colour), qualitative globulin and qualitative glo-
bulin albumine réactions, total protein quotient, the sugar content of the fluid,
fluid-blood sugar quotient, chloride content of both fluid and blood, fluid cell
count, while a qualitative cell examination should also be made in cases of pleyo-
cytosis.

The Queckenstcdt test should also form part of the fluid-pressure determinations.
The cerebrospinal fluid should be drawn off suboccipitally under a general
anacsthcdc. The significance of the cerebrospinal fluid examination is discussed
in brief.

M This is followed by a recapitulation. All abnormalitcr which have been brought to
light in the course of the preceding clinical and neurological examinations are
checked from the point of view of their mutual correlation and compared with
a view to forming syndromes where ever possible.

An endeavour should then be made to localize the disorder and also to ascertain
its nature and importance.
N Bearing in mind the findings during the recapitulation, an endeavour should then
be made to establish a diagnosis, at least a differential diagnosis. The prognosis
and therapy, in cases where such is feasible, should then be regarded as com-
plementing and rounding off the examination, considered in its entirety.

Dans un expose l\'auteur exi)li(|ue — d\'une part cn employant des itistruments de
travail relatievcmcnt simples, d\'autre part à l\'aide d\'examens-rôntgen et- de liquide
céphalo-rachidien,- de quelle fa(,on doit se faire une expérimentation neurologique s|)é-
cialiste du chien.

Craducllement il conduit son auditeur (lecteur) par les différentes phases de l\'exa-
men et — ce faisant — il insiste constanunent sur les différentes possibilités. 11 insiste
sur le fait qu\'il se présente chez le chien beaucoup d\'affections du système cérébro-
spinal, qu\'à cet égard le prognostic est d\'une grande importance, mais que sans une
étude détaillée et exacte ce prognostic ne peut être soutenu par une diagnose exacte.
L\'anamnèse est considérée très importante chez un malade neurologique et remonte
■souvent jusqu\'à la naissance et même encore avant.
Lors dc l\'examen clinique du corps on parle d\'abord:

b. de l\'impression générale (conduite, marche et tenue, situation alimentaire, état de
l\'entretien et invalidité éventuelle) ;

d. examen clinique complet comprenant tous les systèmes organiques;
c. examen de laboratoire du sang, des matières fécales et de l\'urine.

Ensuite se présente l\'examen neurologique véritable, qui se scinde dans les chapitres
suivants:

A Détermination psychique. On cite les différents états du sensorium diminué,
normal ou irrité, ainsi que les facteurs cjui peuvent y exercer leur influence in-
térieure ou extérieure.

B Inspection, palpation et percussion du crâne et dc la colonne vertébrale. Pour
la percussion on emploie un marteau spécial. La palpation s\'xécutc en deux
étapes.

C Inspection et palpation de la imisrulaturr totale dc la tctc, du tronc et des mem-
bres. Quant à la musculature on vérifie le trophus et le tonus. Le tonus est con-
trôlé au mrmbrr chargé et non chargé, chez l\'animal normalement debout et chez
l\'animal couché sur le côté (.gauche ou droit).

D Inspection dc la mobilité passive. La mobilité passive dc la tête, du cou, du tronc,
de la ()ucue et des membres est vérifiée dans autant de directions dc mouvement
possibles. On y fait attention aux entraves mécaniques éventuelles, à la douleur,
à la résistance et à la (■rr|)itation. A part on s\'arrête à ce qu\'on appelle l\'expé-
rience de la planchc à ba.scule et on en commente l\'importance.

E Ensuite on examine la mobilité activc. A |)art sont étudiées la station debout, la
position assise, la position couchée, la marche dans drs circonstances difficiles,
telles que montrr l\'cscalicr et en descendre, marcher sur un plancher glissant ou
inégal.

Différentes formes d\'akinésirs, hypokincsics, diskinésies et hyprrkinésirs ont fait
l\'objrt d\'unr obsrrvation.

En ronsidération entrent aussi 1rs mouvements forcés, la perte dc la direction et
Ir brsoin dr marchrr.

On indiqur la différence entrr l\'ataxir et la jjaralysir, rt 1rs différentes formes
dr l\'ataxir sont considrrérs. La différrncr fondamentale entre une paralysie cen-
trale et une paralysie périphcrr rst indiquér.

Lors dc l\'étude de la marche et dr l\'arrêt on intercale toujours l\'rxpcricnce du
bandeau.

F L\'étude de la sensibilité. Chrz les animaux on rxaminr prinripalrmcnt le sens dc
la douleur. On conuncntr I\'anrsthcsir, l\'yprsthésir, l\'hyprrcsthésie et la parrsthcsir.

G L\'autrur veut toujours voir ronunr unr partie à part de l\'examen, l\'inspection de
la vrssir, du rrrtum rt drs organrs génitaux. Il juge cria important, aussi bien
])Our la localisation drs affrétions qur pour Ir prognostic.

H L\'rxainen drs rrflrxrs prend unr jjlarr à part. C\'est par groupe qu\'on traite 1rs
diffrrrnts rrflexrs. Succrssivrment sr i)résentent à l\'ordre: 1rs rrflrxrs dr la tenue
ou la position, 1rs rrflrxrs toni(iurs dr l\'oril, 1rs rrflrxrs dr la corrrction, du sen-
timent dr la hautrur, 1rs rrflrxrs du tendon (six différents) où l\'on prête particu-
lièrrmrnt attention au mécanisme du rrflrxr du tendon, à la trchniqur dr l\'rxamen
rt au phénomène du clonus, 1rs rrflrxes dr flrxion rt 1rs rrflrxrs d\'étirrmrnt, 1rs rr-
flrxrs dr la prau, 1rs rrflrxrs drs mu(|urusrs, 1rs cr qu\'on apprile Hopping-
righting- and plaringsrrartions (parmi Irsqurllrs la soi - disantr rxprrience au
bord dr la tablr srlon Morin) et un certain nombre dc rrflrxrs sensorirls.

I Lrs fonctions drs sens supérieurs sont contrôlérs bien c|ur possiblr, où — à l\'égard
du Visus — l\'rxamen sr fait au laboratoirr où sr fait é.galrrnent l\'examen fundus.

K L\'rxamen - Röntgen se base sur Ir résultat dr l\'rxamen clinique rt nrurologiciur
qu\'on a fait préablrment. Si l\'on a brsoin dr photos du crânr, on 1rs prend en 2
directions. La colonne vertébrale se photographie le plus souvent seulement couché
sur le côté.

L Ensuite on procède à l\'rxamen du liquide céphalo-rachidien. Depuis 1947 l\'auteur
examina près de 500 liquides céphalo-rachidiens de chiens. Le liquide céphalo-
rachidien (liquor) rst enlevé suboccipitalrment sous une anesthésie complète.
On détermine: la quantité, la pression, l\'aspect (clarté et couleur), la globulinc
qualitative et les réactions-limites de la .globuline, le quotien de l\'albumen, la
teneur en sucre du liquide céphalo-rachidien, le quotien du sucre du sang-liquor,
la teneur de chloride (du liquor et du sang), la teneur dc liquor par cellule et en

cas de pleyocytose, un examen qualitatif des cellules. Lors de la détermination
de la pression du liquide céphalo-rachidien on intercale l\'expérience de Quecken-
stedt. La portée de l\'examen du liquide céphalo-rachidien est commenté briève-
ment.

M Après cela la récapitulation. Toutes les variations constatées lors du précédent
examen clinique et neurologique, sont comparées les unes avec les autres à l\'égard
de leur caleur et, placées les unes à côtés des autres, réunies si possible, en syn-
dromes.

On a essayé de fixer la localisation, la nature et l\'importance de l\'affection.
N A l\'aide de la récapitulation on essaye d\'arriver au diagnostic, ou en tous cas à un
diagnostic différentiel. Le pronostic et la thérapie (si celle-ci est possible) sont
alors à considérer comme l\'about de l\'ensemble.

Der Autor gibt eine ausführliche Auseinandersetzung wie beim Hund, unter An-
wendung ziemlich einfacher Hilfsmittel, unterstützt durch Röntgen- und Liquor-
untersuchung, eine spczialistisch-neurologische Untersuchung zu geschehen hat.
Stufenweise führt er den Zuhörer (bezw. Leser) durch die verschiedenen Stadien
dieser Untersuchung und geht dabei jedesmal auf die diversen Möglichkeiten ein. Er
betont, dass gerade beim Hund vielfach Erkrankunken des Zentralnervensystems vor-
kommen, wobei die Prognose von grosser Wichtigkeit ist. Ohne gründliche Unter-
suchung ist hierbei eine richtige Diagnose nicht zu stellen.

Die Anamnese wird beim neurologischen Patienten für sehr wichtig gehalten und
geht oft bis zur Geburt oder selbst noch vor dieser zurück.

Bei der somatisch-klinischen Untersuchung wird zuerst folgendes zur Sprache ge-
bracht:

b. Allgemeiner Eindruck (Betragen, Gang, Stand, augenblicklicher Ernährungs-
zustand, äusseres Vorkommen und evtl. Invalidität).

Danach folgt die eigentliche neurologische Untersuchung. Diese wird in folgenden
Etappen vorgenommen:

A Bestimmung der Psyche. Hier werden die verschiedenen Zustände genannt, die
bei verringertem, normalem oder gereiztem Sensorium eintreten, sowie Faktoren,
die hierauf innerlich, bezw. äusscrlich von Einfluss sein können.
B Kontrolle, Palpation und Percussion des Schädels und der Wirbelsäule. Für die
Percussion wird eind spezieller Percussionshammer benutzt. Die Palpation wird
in zwei Etappen ausgeführt.
C Kontrolle und Palpation der ganzen Muskulatur von Kopf, Rumpf und Glied-
massen. Kontrolle der Gelenke.

Bei der Muskulatur werden Trophus und Tonus nachgegangen. Die Tonus-
kontrollc geschieht sowohl beim belasteten und unbelasteten Glied, als auch beim
normal stehenden und auf der Seite liegendem Tier (und zwar in der Rechts-
und Linkslage),
ü Die Untersuchung der passiven Beweglichkeit.

Die passive Bewegungsmöglichkeit von Kopf, Hals, Rumpf, Schwanz und Glieder
wird in möglichst vielen Bcwegungsrichtungen nachgeprüft. Dabei wird auf evtl.
mechanische Störungen, Empfindlichkcitsreize, Widerstand und Knisterrasscln
(Crépitation) geachtet.

Besonders ausführlich wird über die sogen. Wipp- oder Schaukclbrettprobe und
deren Bedeutung gesprochen.
E Hiernach wird die aktive Beweglichkeit untersucht. Speziell werden Stehen,
Sitzen, Liegen, Laufen, das Laufen unter erschwerten Umständen, wie Treppen-

laufen (sowohl auf-, wie abwärts) und das Laufen auf glatten und unebenen
Böden nachgegangen.

Verschiedene Formen der Akinese, Hypokinese, Dyskinese und Hyperkmese wer-
den einer näheren Betrachtung unterworfen. Auch werden Zwangsbewegungen,
Verlust des Richtingsgcfühls und Laufzwang in diese Betrachtung einbezogen.
Der Unterschied zwischen Ataxie und Lähmung wird angegeben und die ver-
schiedenen Formen der Ataxie erwogen. Der grundsätzliche Unterschied zwischen
einer zentralen und peripheren Lähmung wird besprochen. Stets wird bei einer
Lauf- oder Stehprüfung die Probe mit der Augenbinde eingeschaltet.

F Die Prüfung betreffs der Sensibilität. Hauptsächlich wird bei Tieren die Schmerz-
empfindung untersucht. Hierbei werden Anaesthesie, Hypaesthesie, Hyperaesthesie
und Paraesthesie besprochen.

G Als besonderen Teil der Untersuchung will der Verfasser, dass stets eine Kon-
trolle von Blase, Rektum und Genitalien statfindet. Er beschaut dieselbe von gros-
ser Wichtigkeit sowohl für die Lokalisation von Erkrankun.gen, als auch für die
Prognose.

H Einen besonderen Platz nehmen die Reflexuntersuchungen ein. Gruppenweise
werden die verschiedenen Reflexe behandelt, wobei nacheinander die Haltung-
oder Positionsreflexe, die tonischen Augenreflexe, die Korrectionsreflexe, das
Höhengefühl und die Sehnenreflexe (sechs verschiedene) zur Sprache kommen.
Hierbei wird dem Mechanismus des Sehnenreflexes besondere Aufmerksamkeit
gewidmet. Weiterhin wird noch auf die Untersuchungstechnik und das Phä-
nomen des Klonus, die Beuge- und Streckreflexe, Hautreflexe, Schleimhautreflexe,
die sogenannten Hopping-, righting- und placingsreactions (wobei die sogen.
Tafelrandprobe nach Morin) ( und auf eine Anzahl Reflexe der Sinnesorgane ein-
gegangen.

I Den Funktionen der höheren Sinnesorgane wird grösste Aufmerksamkeit ge-
schenkt, wobei — mit Bezug auf den Visus — die Untersuchung in einem verdun-
kelten Räume geschieht, wo gleichzeitig die Fundusuntersuchung vorgenommen
wird.

K Die Röntgenuntersuchung wird auf Grund der erhaltenen Resultate der klinischen
und neurologischen Untersuchung vorgenommen. Falls Schädelfotos nötig sind,
werden diese in zwei Richtungen geijonmien. Die Wirbelsäule wird meist nur in
der Seitenlage fotographiert.

L Hierauf folgt die Liquoruntersuchung. Der Verfasser untersuchte seit 1947 fast
500 Liquorproben von Hunden. Die Flüssigkeit wird unter vollkommener Anaes-
thesie suboccipital gewonnen. Bestimmt werden; Menge, Druck, .Aussehen (Klar-
heit und Farbe), qualitatives Globulin und globuline Grenzreaktionen, ferner der
totale Eiweissgehalt, quantitative Globulin- und Albuminreaktionen, der Eiweiss-
quotient, Liquorzuckergehalt, Liquorblutzueker<|Uotient, Chloridgehalt (von Liquor
und Blut (Liquorzellengehalt und im Falle von Pleyoeytose qualitative Zell-
untersuchung. Um den Liquordruck zu bestimmen, wird die Queckenstedtprobe
eingeschaltet. Dann wird kurz auf die Bedeutung der Liquoruntersuchung einge-
gangen.

M Hierauf folgt die Zusammenfassung. Alle Abweichungen, die sich aus der ganzen
vorhergegangenen klinischen und neurologischen Untersuchung ergaben, werden
in Beziehung zueinander gebracht und auf ihre Stichhaltigkeit geprüft, nebenein-
ander gestellt und — falls möglich — zu Syndromen vereinigt.
Es wird versucht die Lokalisation, die Art und die Bedeutung der Erkrankung
festzustellen.

N Mittels der Zusammenfassung versucht man die Diagnose zu stellen, oder we-
nigstens zu einer Differentialdiagnose zu kommen. Die Prognose und Therapie
(falls dies möglich ist) sind dann als Abschluss des Ganzen zu betrachten.

2. BING, ROBERT, Kompendium der topischen Gehirn- und Rückenmarks-diag-
nostik, 1953.

6. FRAUCHIGER, E. und FANKHAUSER, R., Die Nervenkrankheiten unserer
Hünde, 1949.

14. PEELE, T. L., Neurology, The neuroanatomical Basis for Clinical Neuroloev
1954.

17. TEN CATE, J., Physiologic van het centrale zenuwstelsel van de gewervelde
dieren en van de mens, 1947.

18. VERWER, M. A. J., Over Punctie en onderzoek van de liquor cerebro-spinalis
bij de gezonde en de zieke hond, Acad. proefschrift, 1952, Utrecht

De schrijver wenst zijn bijzondere erkentelijkheid te betuigen aan Prof. Dr. Sillevis
Smit en Dr. van Rossum van de Mrdisch-Neurologische Kliniek, waardoor een ver-
gelijkend onderzoek zeer werd bevorderd.

Een paar weken geleden werd ik geroepen bij een paard, lijdend aan een ernstige ko-
liek, waaran het later is gesuccoinbeerd.

Hij klinisch onderzoek bleek de pols 64 te bedragen, de ademhaling was frequent, de
temperatuur en de slijmvliezen waren normaal en het dier had herhaaldelijk defecatie
van vrij normale mest.

Het paard vertoonde een waggelende gang en kreeg toen het op stal kwam, hevige
krampen. Een directe oorzaak voor deze koliek was niet te vinden; het paard liep
al 3 weken in de wei en had niets bijzonders gehad.

Nu vertelde de veehouder mij later, dat dit paard bij zijn runderen had gelopen en
alle magnesiumkoekjes, die door de runderen geweigerd werden en zodoende in de wei
terecht kwamen, opgenomen had.

Mijn vraag is nu: zou hier sprake kunnen zijn van een met koliekverschijnselen en

De hoeveelheid magnesiumoxyde, die in de bewuste koekjes is verwerkt, is niet van
dien aard, dat bij het eten van de opgegeven aantalen koekjes een magnesiumvergif-
tiging bij een paard is te verwachten.

In verband met de belangrijke export van broedeieren en 1-dagskuikens en in ver-
band met het feit, dat helaas nog ieder jaar enkele S. pullorum-gcvallen voor blijken
te komen, is besloten ook dit jaar het pullorum-onderzoek weer voor alle fok- en
vermeerderingsbedrijven verplicht te stellen. Dit geldt echter alleen voor de jonge
dieren, welke na 1 november 1956 zijn geboren („broed 19.57").

Bovendien wordt speciaal de aandacht gevestigd op het voorschrift, dat voor het
onderzoek een doelmatig ingericht schommelkastje, met behoorlijke verlichte en ver-
warmde glasplaat dient tc worden gebruikt, dat de glasplaat regelmatig behoort te
worden geschonnneld en dat men vooral niet te kleine druppels bloed en antigeen
moet nemen!

1. Fok- en vermeerderingsbedrijven: onderzoek van alle jonge dieren — hanen en
hennen — geboren na 1 november 19.56 („broed 1957"). De oudere dieren,
welke vorig jaar reeds zijn onderzocht, vallen hier dus niet onder. Wel dienen
eventueel op het bedrijf aanwezige kalkoenen, pauwen en hoenders van kriel-
of sportrassen mede tc worden onderzocht.

2. Voor de dieren van broed 1957 gelden de volgende termijnen, waarbinnen deze
onderzocht moeten zijn:

a: geboren in november en december 1956: vóór 1 augustus 1957;
b: geboren in januari en februari 1957: vóór 1 oktober 1957;
c: geboren in maart, april en mei 1957: vóór 1 december 1957.

3. Ten tijde van het onderzoek dienen de hennen een eiproduktie van tenminste
r>0% te hebben; men controlere hiervoor de in ieder hok aanwezig hoklijsten,
waarop de produktie dagelijks wordt ingevuld! De hanen behoren geslachtsrijp
en tenminste 4 maanden oud te zijn. (Bij niet leggende hennen kunnen eventuele
reacties verzwakt zijn, zodat zij over het hoofd worden gezien en het onderzoek
geen waarde meer heeft.)

Op bedrijven, waar meerdere koppels hennen aanwezig zijn van uiteenlopendf
geboorte-data, is het aan te raden deze koppels afzonderlijk te onderzoeken. Men
wachte dus niet tot de laatste koppel voldoende in produktie is, omdat de leg
der eerstgeboren dieren dan vaak alweer is teruggelopen tot beneden de 50%.

4. De juiste datum, plaats en tijd van het onderzoek dient tenminste 4 dagen van
te voren te worden opgegeven aan de Gezondheidsdienst voor Pluimvee, Amers-
foortsestraat 49 te Soesterberg, tel. Ü3403—617, welke met het toezicht op het
onderzoek is belast. Hoewel met praktijk-omstandigheden rekening wordt ge-
houden, kan een onderzoek worden afgekeurd, wanneer men zich hier niet aan
houdt.

5. De pluimveehouder behoort voor voldoende hulp te zorgen en dc nodige mede-
werking te verlenen, opdat het onderzoek vlot kan verlopen.

6. Het onderzoek dient door dc dierenarts te worden uitgevoerd volgens de snelle
bloeddruppelagglutinatie met behulp van een snij-pen (vaccinostyle) en een
doelmatig ingericht schommelkastje met een verlichte en verwarmde glasplaat.

7. Er mag uitsluitend door de Veeartsenijkundige Dienst goedgekeurd antigeen
worden gebruikt, zoals van de Rijksseruminrichting te Rotterdam. .Andere fa-
brikaten zijn momenteel niet goedgekeurd en mogen dus niet worden gebruikt.
Mocht alsnog goedkeuring plaats vinden, dan zal dit nader bekend worden ge-
maakt.

Dit dient trivalent antigeen te zijn, bestaande uit standaard-, variant- en rough-
stam.

8. Men dient slechts kleine hoeveelheden antigeen te bestellen, deze koel en donker
te bewaren en niet over tc schenken in andere flesjes. Eenmaal gopende flesjes
moeten zo snel mogelijk worden opgebruikt, zonder dat de inhoud wordt ver-
ontreinigd.

9. De antigeendruppel behoort minstens 2x zo groot tc zijn als de hoeveelheid bloed.
Men neme vooral niet te kleine hoeveelheden, aangezien eventuele reacties daar-
bij niet duidelijk genoeg tot uiting kunnen komen!

10. De glasplaat moet met korte tussenpozen heen en weer worden geschommeld op-
dat reacties vlot op kunnen treden, terwijl fel zonlicht op de plaat moet worden
vermeden.

11. De uitslag van het onderzoek dient op de hiervoor door de Gezondheidsdienst
voor Pluimvee ter beschikking gestelde formulieren te worden ingevuld en on-
middellijk verzonden. Later dan een maand na het onderzoek ontvangen uil-
slagen kunnen niet meer worden erkend. Van alle reagerende dieren behoren
de nummers van de uitslag te worden vermeld, terwijl zij voorts duidelijk dienen
te worden gemerkt door het afknippen van de nekveren.

Met eventuele verdere maatregelen dient te worden gewacht tot hiervoor nader
bericht is ontvangen van de Gezondheidsdienst voor Pluimvee.

12. Dubieus en/of positief reagerende dieren dienen levend te worden opgezonden
aan de Gezondheidsdienst voor Pluimvee (per spoor naar: Station Restante
Soestduinen) voor verder onderzoek.

Alleen indien het er meer dan vijf zijn moeten deze afzonderlijk op het bedrijf
worden vastgehouden en dient zo spoedig mogelijk contact opgenomen te worden
met de Gezondheidsdienst voor Pluimvee, opdat een verdere controle plaats kan
vinden.

13. In verband met de Wet op de Uitoefening der Diergenceskunst mogen voor het
doen verrichten van pullorum-onderzoek door assistenten uitsluitend dierenartsen
worden gebruikt. Voor assistentie wende men zich tot Rubenslaan 123, Utrecht;
aangezien het aantal beschikbare afgestudeerde assistenten echter beperkt is,
zende men zijn eventuele aanvrage nu reeds in, opdat de toewijzing tijdig kan
worden geregeld.

Een ontheffing van bovengenoemde Wet voor het gebruiken van studenten-
assistenten is aangevraagd; mocht deze ontheffing worden verleend, dan zullen

de verdere voorwaarden nog nader bekend worden gemaakt. Voorlopig is dus
studentenhulp niet toegestaan.
11. Indien het onderzoek niet volgens deze voorschriften is verricht, kan het niet
worden erkend. Eventuele afkeuringen zullen in overleg met de Maatschappij
voor Diergeneeskunde verder worden behandeld.

Verslag (uittreksel) van een lezing door Dr. Ir. B. J. G. Groen eveld op 23 mei
1957 voor de Diergeneeskundige Studentenkring gehouden.

Het nut van het paard is gelegen in zijn vermogen een last te verplaatsen, zijn vlees-
produktie en zijn voortplantingsvermogen.

Reeds in oeroude tijden heeft de mens zichzelf tc paard gezet en zich door het
paard doen dragen.

Het paard is noodzaak geweest; wij denken aan dc medicus, de dierenarts, de
priester, de notaris; het is dat nu niet meer. Paardrijden is een kunst geworden, een
ontspanning en een sport.

Het paard een trekdier tc noemen omdat het wordt gebruikt om een voertuig voort
te bewegen getuigt van een platte zin voor technische indeling; het sleperspaard, het
trampaard cn het scheepsjagerpaard, alle drie historische grootheden, mogen toch
eigenlijk alleen als zodanig worden betiteld. De carossicr in zijn vervlogen grootheid;
het postpaard en het aapjespaard, dc hackney voor de dogcart, het paard voor de
vigelante en voor de statiekoets, voor de dokterskocts, de trouwkoets en, floep het
gordijntje neer, de rouwkoets, zij allen lieten in onze herinnring een ander beeld
achter. Ja, zelfs het paard voor de landbouwwagcn is in vele gevallen in ons oog
geen trekdier, al trekt het dan ook.

Het tuigpaard dan, heeft te allen tijde gelegenheid tot competitie geboden, zo niet
in élcgancc dan in snelheid. Op het Lange Voorhout, op dc Maliebaan, op de
Champs Elysces, het Strand cn het Prater wedijverden dc sjiannen in élégance; menig
boerin heeft doodsangsten uit.gestaan wanneer manlief, op weg naar de kerk, beslist
dc buurman voorbij moest rijden. Wij hebben er onze concours-tuigpaarden nog van
over en de draverijen. Sport, Dames en Heren, en sport die wij niet graag zouden
missen.

Maar nu treedt helaas een aspect van de paardensport in het licht, dat eigenlijk een
beetje vervelend is. Weet U, dc toevallige, of als U wilt, gezochte gelegenheden voor
het beoefenen van dc paardensport, onder de man zowel als aangespannen, bestaat
niet meer. De tijden zijn voorbij dat men zich kon veroorloven te showen en te wed-
ijveren op eigen kosten. Hoogstens is dc ontspanning nog mogelijk. De sport moet
gedragen worden door bijdragen van het publiek, dat eertijds gratis meegenoot en
onder de indruk kon komen van wat die Dames cn Heren zich wel allemaal konden
veroorloven. Paardensport zonder betalend publick be.staat niet meer. Onze voor-
vaderen hielden draverijen op dc Harlingcrstraatweg; het einde van de baan wordt
nog in herinnering gehouden door een statig Herenhuizinge „Bacnsein" genaamd. De
baan was vermoedelijk wel af,grzct, maar het publiek genoot gratis Hulde niette-
min aan dc oprichters van sportparken, aan baanvcrenigingcn en eoncours-hippitiuc-
vercnigingen, die dc paardensport voor de ondergang hebben behoed. Maar, het
sportpaard kan alleen nog worden gehouden, wanneer het voldoende prijzengeld kan
behalen of ten koste van haast niet meer te dragen offers.

Het laatste geldt evenzeer voor het paard van de landelijke ruiter, voor zover het
niet op het bedrijf als bedrijfspaard de kost kan verdienen.

Het landelijk-ruiter-wezen heeft zeer grote verdiensten als volkomen aan de platte-
landssfeer aangepaste vorm van ontspanning, die er op gericht is de plattelands-
cultuur te handhaven en de karaktervorming en het besef van saamhorigheid bevor-
dert. Ook als middel om de jeugd aan het platteland en het bedrijf te binden heeft
het zijn betekenis. Het mag daarom zeer gewenst worden geacht in streken die zich

daartoe lenen zorg te dragen dat het bedrijfspaard geschikt is als rijpaard en voorts
niet te trachten het landelijk-ruiter-wezcn tot ontwikkeling tc brengen in streken,
die zich daartoe niet lenen.

Nu hebben wij enkele malen .gesi)rokcn over het bedrijfspaard en bedoelen daarmede
het paard als trekdier, aangewend om het landbouw (paarden)-werktuig voort te
bewegen.

iloe onschatbare diensten herft zo het paard al aan de mens brwrzrn. Van hrt ogen-
blik dat de mens zich op een bepaalde plaats vestigde, gocdrrcnruil en arbridsvrrdr-
ling hun intrede deden, herft hrt paard dr mens in dr gclrgenhcid gesteld zijn areaal
uit te breiden, in deze vorm op vreedzame wijze.

Nu zal het eenmaal zover zijn, dat het paard zijn diensten herft brwrzrn, omdat de
structurele wijziging van de maatschappij, in het bijzonder in zoverre deze haar
uitdrukking vindt in ren wijziging van dr arbeidsverdeling, meebrengt, dat de
paardentractie in de landbouw te eniger tijd door motortractic vrrvan.gen zal zijn.
Het besef dat wij hier tr doen hrbben met een proces met ren zeer brpaaldr afloop,
mag rr rventurrl niet toe leiden paardentractie in dr landbouw tr vrrlaten, daar
waar en zolang deze lonend is. Dat zou gelijk staan mrt hrt inkrirnjjen van dc kolen-
produktie en het nalaten van het vcrdrr opvorren van hrt nuttig gebruik van liet
kolengrbruik, in hrt vooruitzicht dat op den duur atoomenergie goedkoper zal zijn.
Het nut van het paard dat gele.gen is in zijn vlrrsproduktir, kan grzien dr grotr vraag
naar paardevlees niet worden verontachtzaamd. Hrt wil cr bij ons rrhtrr nirt in, dat
het paard aan zijn vleesproduktie alleen zijn bestaansrecht zou kunnen ontlenen, maar
dat op \'t ogenblik de paardenhouderij voor ren deel daarop drijft kan niet worden
ontkend.

Zijn beperkte voortplantin.gsverniogen, als rrgrl één vrulen prr jaar, hrrft hrt paard
ook nirt mee, ook zijn betrekkelijke laatrijpheid nirt en evenmin zijn eenzijdige pro-
duktie. Hoewel de arbeidsprrstatir tijdrlijk en kortstondig vrij hoog kan worden opge-
voerd, is de prrstatir, horzrrr zij ook door gord ondrrhoud en training tot haar op-
timum kan worden .gebracht, fysiologisch brprrkt. Hrt paard kan dan ook slrrhts dr
kost vrrdirnen wanneer het over ren reeks van jaren rr.gelmatig wordt grbruikt. P^rrst
na een op het doel gerichte verzorging en scholing in de jeugd kan het paard, mits
doelmatig verzor.gd en regelmatig gebruikt, voldoende prestaties Irvcrcn en dan kan
het dat nog nirt eens alleen doen.

Gord verzorgd legt de kip wel eieren, dr kor vormt al hrrkauwendr melk, dc zeug
ligt rr eens gemakkelijk bij terwijl haar talrijk kroost zich ontwikkelt, hrt schaap laat
schaapachtig kijkend de wol groeien.

Het paard hrrft bij zijn prestatie dc mens nodig en zoclra cle mens dr aan hrt paard
brstede tijd brtrr denkt te kunnen gebruiken, zal hij dat doen. Bij schaarste aan ar-
beidskrachten komt het paard in een moeilijke positie.

Hrt paard kan zijn prestatie alleen via de mens leveren en zijn nut hangt af van
hetgeen dc mens met hem tot stand kan brengen. Zeer nuttig is dan ook dat hrt paard
opnieuw via dr mens wordt benaderd.

Dit .gebeurt gelukkig via de cursussen-pnardcngebruik, waar jonge mensen worden
onderricht in de verzorging en dc vording van hrt paard, in de om.gang met het
paard, dr leidselvoering, dc aan.spanning en het gebruik van hrt jiaard voor dr
inrrst voorkomende paardewerktuigen.

Evenzeer nuttig is het streven om door middel van het Garantiefonds Opfok Gebruiks-
paarden met een reeks voorbeelden te bewijzen, dat het zeer goed uitkan, voor een
1 M-jarig paard een goede prijs te betalen. Dat het goed uitkan bij die aankoop als
het ware vóór de slager te gaan staan door boven de slachtwaarde tr bieden. Dat kan
hrrl .goed uit, wanneer het jonge paard in het daarvoor geschikte kleine bedrijf wordt
opgenomen, waar het, goed verzorgd, wordt geleerd de niet te zware arbeid die dit
bedrijf oplevert te verrichten.

Wanneer het jonge paard aldus de kost verdienend verder wordt op.grleid in alle
werk dat in het landbouwbedrijf voorkomt, zal het als „all round" bedrijfspaard zeer
goed te verkopen zijn tegen een prijs die alle kosten en moeite ruimschoots vergoedt.

De vraag naar makke paarden die hun vak verstaan en in training zijn, is groot,
het aanbod daarvan gering.

Het G.O.G. zal cr toe bijdragen het aanbod van zulke paarden tc vergroten, door
met zijn voorbeeld anderen tot navolging te prikkelen.
Op nog andere wijze kan en wil het G.O.G. dienstbaar zijn.

In de hedendaagse paardenfokkerij, althans in vele streken, is de fokker die een
hengstveulen vangt teleurgesteld ; tenzij de vader cn de moeder hoog in de i)rcniiën
staan en het een extra veulen lijkt, zal hij hrt na het spenen al gauw voor de dood
verkopen. Maar waarom eigenlijk? Het manlijk veulen uitgegroeid cn opgeleid tot
brdrijfspaard kan toch juist heel goed dc van het paard gevraagde produktie, arbeid,
leveren. Dc paardcnstaijcl, gebruikspaardcnstapcl kan er toch mee worden opge-
bouwd.

Dc huidige gang van zaken heeft fot gevolg, dat cr tegenwoordig jaarlijks slechts
8 a 10.000 jonge iiaarden aan de werkende paardcnstapel worden toegevoegd. Dat is,
gelet op de natuurlijke uitstoot uit de werkende paardenstapel, juist genoeg om deze
in een omvang van 100 a 110.000 stuks te handhaven. Op het ogenblik zijn cr nog
170.000 paarden van 3 jaar cn ouder, .\\angrnonien mag worden dat gedurende de
eerstvolgende decennia dc minimum-behoefte aan deze paarden rond 140.000 stuks
zal zijn.

Door in 15 (J.O.G.-kernen gezamenlijk 225 andrrhalfjarige ruins op te nemen, wil
het G.O.G. hrt voorbeeld geven, dat voor die ruins ren prijs kan worden betaald,
die het aanhouden van veulens tot die leeftijd ruimschoots lonend doet zijn. De
Stamboekverenigingen worden in de gelegenheid gesteld voor hengstveulens een aan-
houdingsbijdra,gc in het vooruitzicht te stellen, die wordt uitgekeerd wanneer deze,
tot 1 \'/.-jarige ruin opgegroeid, aan hrt G.O.G. voor registratie worden gepresen-
teerd. Zo worden goedgebouwde hengstveulens, waarvan mag worden verwacht dat
zij tot goede gebruikspaarden kunnen opgroeien, bewaard.

Uiteraard beperkt de verwachting zich hier niet tot de 225 G.O.G.-ruins, maar zal
het voorbeeld navolging moeten vinden.

Wanneer dc helft van hrt produkt van de fokkerij, hrt hengstveulen, aldus weer op
waarde komt, zal de fokkerij weer mrrr lonend zijn cn zal de paardcnstapel in om-
vang en kwaliteit op pril kunnen worden grhouden, al zou het aantal merries waar-
mede wordt gefokt ook enigszins gaan dalen.

Hierboven werd opgrmrrkt dat dc vraag naar makke paarden, die hun vak verstaan
en in training zijn, groot is; het aanbod is cchtrr grring.

■Ms oorzaak van de grote vraag en het geringe aanbod zouden wij een cn dezelfde
kunnen noemen: hrt gebrek aan tijd, ervaring en belangstelling om het paard op te
leiden.

De boer die ren paard nodig hrrft, wil en moet cr ren hebben, waarmrdr ook de
jongere en minder ervaren arbeidskracht kan werken; dc boer die een jong paard
hcrft oui tc verkopen geeft zich dr moeite niet cr een brdrijfspaard van te maken.
Wanneer de adspirant-koper maar wist dat het ren hem passend paard is en wanneer
de adspirant-verkoper maar wist dat hij een goede prijs kon maken, zouden ze el-
kander wel vinden.

De „Inslellitifi voor Bruikbaarheids-Onderzoek van Paarden" (I.H.O.1\'.) strlt dr gc-
Irgenhcid open om tegen een geringe retributie het paard aan een bruikbaarheids-
onderzoek tc onderwerpen en op grond van de resultaten van dat onderzoek daar-
omtrent een rapport tc ontvangen. In het rapport zullen vermeld staan dc verrich-
tingen waaraan het paard bij het onderzoek op dat ogenblik heeft voldaan; de waar-
dering voor dc wijze waarop aan die verrichtingen werd voldaan, terwijl die waar-
dering tot uitdrukking wordt gebracht door een indeling van het onderzochte paard
in een der rubrieken A, B cn C.

Door het verstrekken van deze rapporten beoogt de I.B.O.P. in dc eerste plaats een
verantwoorde basis te leggen in de handel in gebruikspaarden. Door middel van het
rapport zullen verkoper en koper, naast hun individuele waardering voor het paard
en naast de onderscheidingen die het eventueel bij exterieurkcuringen verwierf een
basis hebben voor een bevredigende transactie.

De Stamboekverenigingen worden in de gelegenheid gesteld om ter gelegenheid van
hun premiekeuringen aan de eigenaren van de paarden die worden geprimeerd een
toeslag op de premie te verlenen. De premie op grond van de exterieur-keuring ver-
leend en de bedoelde toeslag zijn overigens geheel onafhanklijk.
Voor elk geprimeerd paard, of het een eerste, een tweede of een derde premie ver-
wierf, wordt wanneer het bij het bruikbaarheidsonderzoek een A haalde de hoogst
toeslag verleend.

Haalde het een B, dan wordt onafhankelijk van de exterieur-premie een lagere toe-
slag verleend. Voor een C-vcrklaring geldt hetzelfde.

Aldus wordt aan dc paarden waarvoor de toeslag wordt verleend de eis gesteld dat
zij exterieur-premie waardig zijn, maar overigens zijn dc waardering voor exterieur
en bruikbaarheid onafhankelijk. Dit belooft een nuttige en instructieve aanvulling te
worden van het bestaande keuringssysteem.

De Koninklijke Vereniging „Het Nederlandsche Trekpaard" en het Nederlands Shet-
land Pony Stamboek besloten reeds van deze gcle.genhcid gebruik te maken.
Wij hebben een ogenblik reeds stilgestaan bij het beperkte voortplantingsvermogen
van het paard, als regel cén veulen per jaar. Jammer genoeg mogen wij het daarbij
niet laten. Het feit doet zich namelijk voor, dat wij te kampen hebben met voort-
plantingsstoornissen, om daarmede samen tc vatten het niet drachtig worden, de pre-
natale en de peri-natale veulensterfte.

Voortgezet onderzoek naar de mogelijkheid van een systematische bestrijding van dat
euvel, zal hoogst gewenst zijn en het is zeer verheugend dat er ernstig naar wordt
gestreefd de beste vorm voor dat voortgezet onderzoek te vinden.
Door de zeer te prijzen samenwerking van een groepje dierenartsen, die zich in het
bijzonder voor het paard interesseren, worden geregeld practische wenken ten aan-
zien van de gezondheidszorg, de voeding cn dc verpleging van het paard via de pers
aan de paardenhouders ter beschikking gesteld.

Het zij mij vergund thans nog enige aandacht te vragen voor de paardenfokkerij in
ons land.

De paardenfokkerij ontleent vanzelfsprekend haar betekenis aan het doelbewust voor-
zien in de vraag naar het produkt van haar bemoeiing, het paard, dat in enigerlei
behoefte voorziet. Die behoefte kan van verschillende aard zijn, daarover hebben wij
reeds gesproken. Ook bespraken wij dat structurele wijziging van dc maatschappij de
gestalte van de behoefte wijzigt en juist wat betreft het paard het aantal richtingen,
waarin afzet mogelijk is, beperken.

Ook wijzigingen in de conjunctuur beïnvloeden de behoefte wat de omvang, doch
niet wat de aard betreft. Wij kwamen met een vrij omvangrijk» paardenstapel uit
de tweede wereldoorlog. Herstel van de mogelijkheid van de motortractie, de uit-
breiding daarvan als onderdeel van dc rationalisatie van dc landbouw, de snelle toe-
neming van dc werkgelegenheid buiten dc landbouw, die arbeid.skrachtcn daarvan
wegzoog; ziedaar een aantal fatcoren, waarvan het moeilijk is te bepalen of en in
hoeverre zij een uitsluitend structureel of gedeeltelijk een conjunctureel karakter
dragen.

Voor een verantwoord beleid ten aanzien van de paardenfokkerij is het noodzakelijk
het karakter van deze factoren tc doorzien. Wij menen dat het verantwoord is het zo
te stellen dat wij thans nog tc veel paarden hebben, maar dat de fokkerij, doch vooral
het aanhouden van jonge paarden, zodanig op de gewijzigde omstandigheden hebben
gereageerd, dat juist door een toekomstig tekort aan bedrijfspaarden een structurele
wijziging zal ontstaan. Want, wanneer daar, waar het paard op zijn plaats zou zijn,
daarin door onvoldoende aanbod niet kan worden voorzien, zal het paard ten detri-
mente van dc economie van het bedrijf nimmer terugkeren.

Wanneer de tekenen niet bedriegen voelt het bedrijfsleven dit aan; het aantal dek-
kingen was in 1956 althans weer wat hoger en er komen ook weer meer jonge paar-
den aan de markt.

De voortekenen voor een kwantitatieve aanpassing aan de toekomstige vraag zijn er
derhalve gelukkig al.

Wat de kwalitatieve aanpassing betreft, moet worden opgemerkt, dat paardenfokkerij,
onder andere in verband met de hoge kostprijs van haar object per stuk, conservatief
is en moet zijn.

Het heterogene karakter van ons paardenbestand, in elke fokrichting die wij onder-
scheiden, een gevolg van de wijze waarop het in de loop der tijden werd opgebouwd,
brengt mede, dat de paardenkenner die op enigerlei wijze aan de fokkerij leiding
geeft, zich een bepaald type voor ogen stelt en conservatief naar het behoud daarvan
streeft. Op zichzelf is dit zeer nuttig, omdat daardoor, in welke richting ook de vraag
aan de fokkerij trekt, „het paard" behouden blijft.

In zoverre echter dc mate, waarin het type uitgesproken wordt aangetroffen, bijna
uitsluitend bepalend is voor de waardering van het fokpaard en dit daardoor op de
voorgrond wordt geplaatst, wordt daar wel bezwaar tegen gevoeld, voor zover dit
type ontleend is aan verouderde gebruiksvormen.

Het op de voorgrond plaatsen van zulk een paard heeft, naar bekend mag worden
verondersteld, ten gevolge dat, min of meer afgezien van zijn overige kwaliteiten,
het paard, dat enigermate van het type afwijkt, op de achtergrond geraakt.
De grote invloed van deze wijze van plaatsing van de paarden heeft tengevolge dat
het lager geplaatste paard geen kans meer maakt. Dc hengstenopfokkers weten maar
al te goed dat zeer veel kosten ongedekt blijven wanneer de jonge hengst niet vooraan
komt te staan.

Het is uiterst moeilijk voor degenen aan wie dc verantwoordelijke taak van het
plaatsen der paarden is opgedragen, om het beoogde type te zien in een paard dat
er in dit opzicht niet op zijn best voorstaat, wat de noodzaak meebrengt, het paard
in keuringsconditie voor tc brengen, hetgeen zonder meer economische offers vergt.
Bij al onze fokrichtingen moet in meerdere of mindere mate worden geconstateerd dat
het beoogde type berust op een beeld, gevormd in het verleden. Wij haasten ons hier-
aan toe tc voegen dat ook bij al onze fokrichtingen ernaar gestreefd wordt dit beeld
te vervormen, te modernisren. Maar dat is zeer moeilijk en dat streven moet conser-
vatief zijn, d.w.z. langzaam evoluerend. Dc nevenwerking van deze op zichzelf nuttige
plaatsing op type, dat op grond van de type-aansluiting in de hogere regionen van
de fokkerij als het ware een eigen markt wordt gecreëerd, laat zich als niet geheel
verantwoord aanzien in omstandigheden als de tegenwoordige, waaronder de econo-
mische positie van het paard labiel is. Wanneer dc economische positie van het paard
stabiel is, de basis daarvan breed genoeg is, kan het minder kwaad wanneer in de
top van de fokkerij of, als men wil, in de kern daarvan, de waardebepaling van het
paard verloopt zoals hierboven is geschetst. Wanneer echter de economische basis
van het paard smal is, zal de massa tot de kern inkrimpen en de fokkerij zich dreigen
af te wenden van zijn fundament: het algemeen economisch nut.

Nu is het zeer verheugend tc noemen dat de Nederlandse paardenfokkerij in al haar
geledingen bezig is zich bewust te heroriënteren op haar fundament: het algemeen
economisch nut en dat zij daarbij als richtpunten ziet:

4. het op waarde brengen van hengstveulens, door te bevorderen, dat deze voor het
gebruik worden bestemd;

."i. onafhankelijk van de extcrieur-waardering, dc waardering van de bruikbaarheid;

6. medewerking aan de bestrijding van het euvel van de voortplantingsstoornissen;

Kureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Giro 511606 ten name van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde, Utrecht.

Door de grote belangstelling voor de Veterinaire Week, in het bijzonder voor de
voordrachten en demonstraties, is het inlichtingenbureau doorlopend sterk belast
geweest, o.a. met de inschrijving van deelnemers, die zich van tevoren niet schrifte-
lijk hadden opgegeven.

Vermoedelijk hadden sommigen zich niet voldoende gerealiseerd, dat aanmelding ook
noodzakelijk was, als slechts een gedeelte van de Veterinaire Week werd bijgewoond.
Hierop is in de aflevering van 1 juni j.1. van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
nadrukkelijk geattendeerd.

Degenen, waarop bovenstaande mededeling betrekking heeft, wordt dringend verzocht
alsnog de deelnemingskosten ad ƒ 5,— over te maken op girorekening 1412 ten
name van De Twtensche Bank N.V., Utrecht, met vermelding: Dr. W. A. de Haan
inzake Veterinaire Week.

Hoewel de namen van de betreffende dierenartsen voor een belangrijk gedeelte be-
kend zijn, zal hierover geen persoonlijke „aanmaning" uitgaan.

In één van de bussen van de damesdagtocht is een dameshoed blijven liggen. Men kan
zich hierover in verbinding stellen met het bureau van de Maats( happij.

Naar aanleiding van enkele informaties betreffende het tarief voor de preventieve
behandeling van nertsen tegen distemper en botulismus, wordt er nogmaals op ge-
wezen, dat dit tarief, evenals vorig jaar, in overleg met de Vereniging van fokkers
van Zilvervossen en andere pelsdieren, is vastgesteld op ƒ 20,— per uur, behalve het
gebruikelijk tarief voor het distemjjer- en botulismusvaccin.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

E. Duysens, Caumerbeeklaan 63, Heerlen.
J. B. C. Kruijne, Baan 32, Rotterdam.
W. M. Verhaar, Vosmaerlaan 3, Bussum.

Hofman, J., van Leiden naar Utrecht, Croeselaan 247, tel. 030—32217. (90)
Jongh, E. de; 1957; Haarn, Tromplaan 17; tel. 02954—3088; D. (in mil. dienst).

Krol, IJ., te Utrecht, naar van Speijkstraat 14, aldaar, tel. 030—25928. (98)
Kruiswijk, W.; 1957; Weesp, Buitenveer 38; tel. 02940—2385; P., a.ss. bij G. van
Beusekom. ^ggj

Kruijne, J. P. C.; 1957; Rotterdam, Baan 32; tel. 01800—111777; wnd. D. (98)
Kruijt, B. C.; 1957; Utrecht, Brigittenstraat 20-A; D. (in mil. dienst). (98)

Langeler, J. E. T., van Paramaribo naar Rijswijk (Z.H.), Leeuwendaallaan 63, gr.

Noordenbos, A. C., te Lemmer, naar Wieringerstraat 4, aldaar (tel. no. vervallen).

Oskam, D. A., van Lekkerkerk naar Gouda, van Swietenstraat 11, tel. 01820—2466.

Ruijs, A. G. J., te Wijk bij Duurstede, naar Peperstraat 2, aldaar, tel. 03435—301.

Vink, Dr. H. H., te Utrecht, te rekenen m.i.v. 1 september 1956, van wetenschappe-
lijk hoofdambtenaar tot wetenschappelijk hoofdambtenaar .A. bij het Rijksinstituut
voor de Volksgezondheid te Utrecht. (120)

tot Rijkskeurmecster in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (102)
Boer, A. H. de, te Hoogeveen, te rekenen m.i.v. 1 augustus 1957, tot keuringsdieren-
arts-hoofd van dienst en Directeur van het Openbaar Slachthuis te .Aalten. (72)

Ronde, H. de, te Delft, te rekenen m.i.v. 1 oktober 1957, op zijn verzoek, als plaats-
vervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst. (110)
Veenendaal, Dr. H,, te Utrecht, bij Koninklijk besluit van 29 mei 1957, no. 17, tc
rekenen m.i.v. 16 september 1957, op zijn verzoek, als lector aan de Rijksuniversi-
teit te Utrecht, faculteit Diergeneeskunde, met dankbetuiging voor de belangrijke
in deze betrekking bewezen diensten. (118)

Ten behoeve van de Veeartsenijkundige Dienst van het Departe-
ment van Landbouw, Veeteelt en Visserij in Suriname wordt
met spoed gevraagd een

Voorkeur genieten zij die belangstelling hebben voor de veeteelt
in eeti tropisch land en die de leeftijd van 35 jaren nog niet
hebben bereikt.

BEZOLDIGING: Sf. 6180,- tot Sf. 10..500, ~ \'s jaars. (12 één-
jaarlijkse verhogingen van Sf. 360,—).
Inpassing in de bezoldigingsschaal geschiedt naar gelang
van de verkregen ervaring, na het behalen van het di-
ploma.

Na ommekomst van het dienst\\\'erband een bonus van
10 % van het gedurende de werkzaamstelling in Suriname
genoten salaris.

UITRUSTINGSKOSTEN: voor gehuwden 1/4 gedeelte van het
toe te kennen jaarsalaris, voor ongehuwden 1/6 gedeelte
van dat salaris;

Sollicitaties, vergezeld van een afschrift op luchtpostpapier, ver-
meldende volledige levensloop en o])leiding alsmede een o]ogave
van referenties, binnen 14 dagen na het verschijnen van deze
advertentie te zenden aan het Commissariaat voor Surinaamse
Zaken, Alexander Gogelweg 2, Den Haag. Persoonlijk bezoek
slechts na oproep.

Uit de Kliniek voor Kleine Huisdieren, Faculteit der Diergeneeskunde,
Rijksuniversiteit te Utrecht (Directeur: Prof. Dr G. H. B. Tennissen) en
het Vaccinlaboratoriuni der N.V. Philips-Roxane te Weesp.

In dit artikel wordt met hondeziekte het symptomencomplex bedoeld,
dat bij gevoelige dieren kan worden waargenomen na infectie met een
distemper-virus en na infectie met een hard-pad-disease-virus.
Reeds door de proeven van Cabasso^) werd het zeer waarschijnlijk
gemaakt dat deze beide virussen immunologisch identiek zijn. Nog onlangs
werd door één onzer (B.) beschreven (2\' 3) Jat fretten en nertsen gevacci-
neerd met een vaccin, afgeleid van een distemper-virus, niet alleen immuun
zijn voor intraperitoneale besmetting met een grote dosis distémper-virus,
maar ook voor intraperitoneale besmetting met een grote dosis hard-pad-
disease-virus. In een recente proef met 3 fretten bleek dat deze dieren
na vaccinatie met een vaccin bereid van een in Nederland geïsoleerd hard-
pad-disease-virus, immuun waren voor een intraperitoneale besmetting
met een grote hoeveelheid distemper-virus. Twee controlefretten ver-
toonden het normale ziekteverloop dat na 14 dagen letaal eindigde, de
3 gevaccineerde dieren vertoonden daarentegen geen enkele afwijking.
Volgens Larin-i) zouden er minstens 3 typen hondezicktevirus zijn,
door hem als A, B en G aangeduid. L a r i n meent dit te hebben aan-
getoond voornamelijk op grond van verschil in mortaliteit en ziekteduur
bij fretten. Door passage over fretten zouden uit virussen van 2 der 3
typen varianten van een ander type kunnen ontstaan. Bij deze 3 typen
zouden imnmnologische verschillen voorkomen. Deze immunologische ver-
schillen worden in de literatuur echter evenmin bevestigd als die tussen
het distemper-virus en het hard-pad-disease-virus.

Ir. 1905 werd door de Franse onderzoeker Carré \'\') aangetoond dat
distemper wordt veroorzaakt door een virus. Vóórdien en ook nog ruim
15 jaar na deze ontdekking behielp men zich bij de bestrijding met vaccins
afkomstig van de bij distemper secundair voorkomende bacteriële infecties.
Hiermede konden echter geen successen van betekenis worden behaald.
Dc proeven van Carré waren een zeer belangrijke bijdrage voor de
opheldering van de aetiologie van distemper en gaven daardoor tevens
de weg aan, die uiteindelijk moest leiden tot de preventie van deze ziekte.
Toch zou het nog tot 1923 duren voor de eerste gegevens over vaccinatie
beschikbaar kwamen. In de daarop volgende 25 jaren echter werd er juist
op het terrein van de actieve immunisatie zeer veel gewerkt door ver-

Dc honden uit de in dit artikel beschreven proeven werden gevaccineerd met
levend, avirulent hondeziektcvirusvaccin, afkomstig uit de normale produktie
van de N.V. Philips-Roxane.

schillende onderzoekers. In het kort kan men hun resultaten als volgt
rubriceren:

De Italiaan P u n t o n i (7/8) publiceerde in 1923 als eerste, dat het moge-
lijk was om een vaccin te maken tegen distemper. Hij gebruikte de
hersenen van patiënten en inactiveerde het virus, dat zich in deze hersenen
bevond, met formaline.

Sansonette verkreeg in 1924 op deze wijze in een proef met een
klein aantal honden een goede immuniteit. Lcbaillyio) ontdekte,
bouwende op P u n t o n i\' s resultaten dat de milten van distemper-
patiënten in het beginstadium van de ziekte grote hoeveelheden virus
bevatten. Hij bereidde een met formaline geïnactiveerd weef.selvaccin uit
de milten van honden vier dagen nadat deze de eerste ziekteverschijnselen
vertoonden, dus in een periode waarin zich veel virus in de milt bevond.
Op overeenkomstige wijze werkten L a i d 1 a w en D u n k i n n).

Door Lockhart was inmiddels in 1925 gepubliceerd dat ook een
simultaan-enting een goede immuniteit gaf.

Over het algemeen geven geïnactiveerde vaccins een beperkte immuniteit.
De onbevredigende resultaten die .soms behaald werden met geïnactiveerd
weefselvaccin waren voor Laid law en Dun kin 12) jan ook aan-
leiding om ongeveer 14 dagen na toediening van het geïnactiveerde
weefselvaccin bij de hond een orgaansusjjcnsic met actief, virulent
distemper-virus in te spuiten. Hierdobr werd een solide, langdurige immuni-
teit verkregen die volgens hun latere onderzoekingen 13) jg resultaten
van de simultaan-enting zou overtreffen.

1. Aanpassing aan andere zoogdieren: Het aanpassen van het distemper-
virus aan andere diersoorten en het daarbij verzwakken van de virulentie
voor de hond is voornamelijk het resultaat van meer dan 15 jaren onder-
zoekingswerk van R. G. Green c.s.

Zij slaagden erin om een actief, virulent distemper-virus door frettenpassa-
ges in virulentie voor hond en vos te verminderen, terwijl dc immuniseren-
de werking voor deze diersoorten aanwezig bleef. G r e e n en S w a 1 e i-i),
S t a d e r en S 1 a u g h e n h a u p t \'•\'5) en S c h 1 o 11 h a u e r i<i) beschre-
ven praktijkproeven met dit vaccin en oordeelden gunstig over de immuni-
serende waarde.

2. Aanpassing aan bebroede kippeëieren: Haig 17) slaagde er als eerste
in om het door Green gemodificeerde distemper-virus op de chorioallan-
tois-mernbraan van bebroede kippeëieren te kweken. Uiterst belangrijk
was de waarneming, dat het virus hierdoor ook veel minder virulent en
tenslotte avirulent werd voor fretten, terwijl het deze diersoort wel immuni-
seerde. Nadien is gebleken dat dit ook voor nertsen geldt. Het virus be-
hield bovendien onverminderd zijn immunologische eigenschappen voor
hond en vos.

Ongeveer gelijktijdig met Haig slaagden Gabasso en Coxi«) er-
in om distemper-virus op bebroede kippeëieren te kweken.

Sindsdien is door verscheidene laboratoria de produktie van op eieren
aangepast, levend, avirulent hondeziekte-virusvaccin ter hand genomen
en zijn cr miljoenen voor hondeziekte ge\\oelige dieren met deze virus-
modificatie geïmmuniseerd, .\\anleiding hiertoe waren ongetwijfeld de voor-
delen die dit vaccin bood boven de eerder genoemde methodieken, t.w.
avirulentie, éénmalige injectie, toe te passen bij verschillende diersoorten
en lagere prijs. Bovendien loopt men niet het risico van een simultaan-
enting waarbij de verhouding tussen serum en virus niet altijd goed is
uitgebalanceerd. Tenslotte verdient de bereidingswijze van het op eieren
gekweekte vaccin uit ethische overwegingen dc voorkeur boven het vaccin
dat uit orgaansuspensies van honden of fretten moet worden bereid.
Over de immuniserende waarde wordt in verschillende delen van de
wereld gunstig geoordeeld. Scanion en Fisher beschrijven een
proef onder praktijkomstandigheden met 100 honden. Zij concluderen uit
dc resuhaten dat het levende, avirulente hondeziekc-virusvaccin een be-
trouwbaar en effectief middel is voor het immuniseren van honden, die
voordien niet zijn besmet.

Enige jaren later publiceerden S c a n 1 o n en B a r n d t (20) de resultaten
van ruim 1100 honden, geënt in een periode van ongeveer drie jaar;
20 dieren bleken ten tijde van de vaccinatie reeds te zijn besmet, 12 hier-
van stierven of werden gedood. Klinisch werden 24 honden van doorbraak
verdacht, 8 hiervan stierven of werden afgemaakt.

C a b a s s o, B u r k h a r t en L e a m i n g ) verrichtten laboratorium-
proeven met fretten, honden cn ook met nertsen. De gevaccineerde dieren
\\crtoonden geen zichtbare ziekteverschijnselen na kunstmatige besmetting
met virulent distcmpcr-virus. Evenmin was dit het geval bij honden die
!4 dagen na vaccinatie gedurende één a twee weken geplaatst werden
bij honden met klinische verschijnselen van hondezickte of in hokken
waar regelmatig dergelijke patiënten werden ondergebracht.
Haig (22) deelt mede dat cr in Zuid-Afrika ongeveer 40.000 doses op
bebroede kippeëieren aangepast distcmper-virus zijn gebruikt voor de
immunisatie van honden en dat de resultaten bevredigend zijn.
Woodrow (2.3) vermeldt dat hij in een kennel waar distemper en
hard-pad-disease uitbraken, de gezonde dieren na vaccinatie gezond hield
hoewel zij in hetzelfde gebouw verbleven als dc zieke honden en de isolatie
dus tc wensen overliet.

Cabasso, Stebbins en Cox concludeerden uit hun proeven
dat het aan eieren aangc])astc distempcr-virus, al dan niet gecombineerd
met innnuunscrum, jonge honden volledig beschermt tegen zelfs intra-
cercbrale besmetting met een distcnij)cr-virus, dat bij niet gevaccineerde
dieren ,,distempcr-enccfalitis" veroorzaakte.

L a n g c n h c im 2.\'\')) beschrijft gunstige praktijkervaringen met 100 hon-
den van verschillende leeftijden en rassen. Er trad geen entrcactie op
terwijl de immuniteit ten tijde van de publicatie zeer goed was.

Bosgra en H o o g c n cl o o r n 2/immuniseerden fretten cn nertsen
tegen distemper en hard-pad-disease en wijzen erop, dat een ruime hoe-
veelheid actief virus op het moment van vaccinatie aanwezig moet zijn
ter verkrijging van een hechte immuniteit.

zeer frequent voorkwam en men om smetstofverspreiding nog zoveel mo-
gelijk te beperken, de klinisch zieke dieren doodde. Van de gevaccineerde
groep konden 186 dieren ongeveer 10 dagen èn 6 maanden na de vacci-
natie worden gecontroleerd. Klinisch werd hondeziekte geconstateerd bij
22 dieren; alle gevallen werden echter waargenomen binnen 14 dagen na
de vaccinatie.

S 1 n g 1 e t O n en H u n t e r 27) daarentegen beschrijven een uitbraak van
hondeziekte onder legerhonden die gewoonlijk bij aankomst een injectie
met immuunserum kregen toegediend en ± 14 dagen later gevaccineerd
werden met op eieren aangepast virus. Van de dieren die ziek werden,
was 75 % gevaccineerd met een dergelijk virus. Van drie zieke dieren
werd materiaal genomen, waarmede fretten werden geïnfecteerd. Op deze
wijze werd vastgesteld dat men te maken had met een infectie, veroorzaakt
door het C-type van het hondeziektevirus. Deze van L a r i n 4) afkomstige
classificatie werd reeds in het begin van dit artikel genoemd. Singleton
en H u n t e r overwegen enerzijds, dat het door hen gebruikte vaccin niet
immuniseerde tegen het C-type en anderzijds, dat de immuniteitsgraad
nog onvoldoende hoog was. Deze laats\'te veronderstelling wordt o.i. ge-
steund door het feit, dat 84% der patiënten reeds binnen 21 dagen "na
de vaccinatie — 60 % binnen 14 dagen — klinisch ziek waren.
De mededehng van de auteurs dat algemeen wordt aangenomen dat het
levende, avirulente hondeziekte-virusvaccin reeds 24 uur na de vaccinatie
tegen de ziekte beschermt en dat de immuniteit in acht dagen ontwikkeld
is, wordt door ons niet onderschreven.

B r a s m e r, VV i t t e r en B o 1 e y 2S) vermelden weliswaar goede immu-
nogene werking, maar vonden in hun proeven te veel entreacties.

Immunisatieproeveri met hondeziekte-virusvaccin worden meestal verricht
rnet fretten, daar deze dieren op een kunstmatige besmetting zowel met
distemper- als met hard-pad-disease-virus reageren met een karakteristiek
ziektebeeld dat in 100 % van de gevallen letaal verloopt.
Indien tevens een voldoend aantal ongeënte controledieren wordt inge-
schakeld, geven de immunisatieproeven met deze diersoort verricht dan
ook vrij exacte gegevens.

Daarnaast blijft het interessant zich te oriënteren over de waarde van
vaccin in dc praktijk; hierbij moet men zich echter realiseren, minder
exacte cijfers in handen te krijgen daai- een equivalent aantal ongeënte
controledieren ontbreekt.

Toch bleek het in 2 praktijkproeven mogelijk om een indruk tc verkrijgen
over de preventieve waarde van een levend, avirulent vaccin tegen honde-
ziekte, door via dierenartsen en eigenaren berichten te verzamelen over
de toestand van een groot aantal honden geruime tijd na hun vaccinatie.
Het controletijdstip was zodanig gekozen, dat de dieren toen een leeftijd
hadden bereikt, variërend van minimaal negen maanden tot één jaar
of ouder.

Gezien de eigen ervaring, alsook enkele mededelingen in de Duitse 29)
en Engelse 30) literatuur, strekte de controle zich dan ook uit over een
leeftijdsperiode waarin distemper en hard-pad-disease de meeste slacht-
offers maken.

I. In de kliniek voor Kleine Huisdieren van de Diergeneeskundige
Faculteit der Rijksuniversiteit te Utrecht werden 384 jonge honden
geënt met één injectie van levend, avirulent hondeziekte-virusvaccin.
In verband met een eventuele entreactic werd ca. 10 dagen na de
vaccinatie de gezondheidstoestand gecontroleerd; 6-9 maanden na-
dien werd bij de eigenaars een encjuête ingesteld.

In de grootste teckelkennel van Nederland, waar men veel met
hondeziekte te kampen had, werden op verzoek van de eigenaars
bij wijze van proef alle jonge honden gedurende enige jaren ge-
vaccineerd. In de loop van 1956 werd een onderzoek ingesteld naar
het verloop van de gezondheidstoestand — met betrekking tot dis-
temper en hard-pad-disease — sinds de vaccinatie.*)

De vaccinaties werden op speciale middagen verricht in een ruimte die
bereikt werd zonder de voor poliklinische patiënten gebruikte lokaliteiten
te betreden.

Er werden 384 dieren in de proef betrokken; gesplitst in leeftijdsgroepen
(tabel 1) was de groep als volgt samengesteld:

De dieren werden slechts gevaccineerd indien uit anamnese en status
praesens bleek, dat de algehele toestand van de hond goed was.
Enkele aangeboden honden werden niet geënt, omdat de waarschijnlijkheid
dat zij reeds eerder met hondezicktevirus in contact waren geweest niet
uit te sluiten was.

Indien de lichaamsterniieratuur hoger was dan 39.2° C, werd het dier
niet gevaccineerd. De temperatuur werd een half uur na aankomst op-
nieuw opgenomen, als zij direct na aankomst hoger was dan 39.2°C en
de oorzaak hiervan mogelijk aan excitatie moest worden toegeschreven.

») Ook langs drze weg danken wij de Heer en Mevrouw P o u w-N e u m a n n, eige-
naars van de teckelkennel te Voorthuizen, voor de hulp die verleend werd bij
het verzamelen van de proefresultaten en de collegae Holsheimeren Haije
voor hun medewerking.

Indien bij deze tweede meting de lichaamstemperatuur lager dan 39.2°C
was, werd de hond alsnog gevaccineerd. Slechts bij enkele zeer nerveuze
honden — waarbij de resultaten van het verdere onderzoek gunstig waren
en de anamnese een zeer betrouwbare indruk maakte — werd er ge-
vaccineerd, hoewel hun lichaamstemperatuur hoger was dan 39.2°C. Bij
een Gordonsetter was zij zelfs 40°C.

Worminfecties werden in het verloop van deze proef grotendeels genegeerd.
De vaccinatie werd verricht volgens de voorschriften, d.w.z. met injectie-
spuiten en -naalden, die door uitkoken waren gesteriliseerd.

Met betrekking tot de waargenomen gevallen van tonsilitis wordt er op
gewezen, dat deze aandoening veelvuldig blijkt voor te komen bij honden,
die lijden aan hepatitis infectiosa canis (Rubarth\'s disease). Daarnaast
wordt wel melding gemaakt van een tonsillitisvirus (9), terwijl ook in vele
gevallen tonsillitiden op infecties met /?-hemolytischc streptokokken
blijken te berusten.

Aan de eigenaars van honden, die bij de controle na de enting een reactie
vertoond hadden, werd gevraagd om op te geven hoeveel dagen na de
vaccinatie de verschijnselen het eerst waren waargenomen. Voor de 16
dieren uit de rubrieken „verdacht van hondeziekte" en „hondeziekte" zijn
deze gegevens verwerkt in tabel 3.

*) Hierbij is hond nr. 155 gerekend, die volgens de eigenaar na 14 dagen
aan hondezickte zou zijn gestorven.

Van de 12 dieren waarbij de verschijnselen door de eigenaar binnen
14 dagen na de vaccinatie werden waargenomen moet — voor zover hier
uiteindelijk van hondeziekte sprake is geweest — worden aangenomen dat
de besmetting plaats vond vóór de immuniteit voldoende ontwikkeld was.
Ditzelfde kan worden gezegd van de 2 honden waarbij de verschijnselen
na 17 en 21 dagen door de eigenaar werden waargenomen daar deze
dieren bij de controle 10 dagen na de enting geen afwijkingen vertoonden
maar enkele dagen nadien wel.

Van de 2 dieren, waarbij de eigenaar resp. 18 en 20 dagen na de
vaccinatie dc eerste verschijnselen waarnam, is met zekerheid bekend dat
de isolatie na de vaccinatie absoluut onvoldoende is geweest zodat de
mogelijkheid aanwezig is dat ook deze dieren besmet werden vóórdat de
immuniteit voldoende ontwikkeld was.

De waargenomen verschijnselen zijn niet het gevolg van de eigenschappen
van de entstof; met het toegepaste vaccin konden zelfs bij onderzoekingen
met de voor hondezickte zo gevoelige fretten nooit ziekteverschijnselen
worden opgewekt.

b) Reactie van 3 weken tot 6 a 12 maanden na de vaccinatie (zie tabel 4)
Bij het merendeel der honden werden deze inlichtingen schriftelijk ver-
kregen; de honden die ziekteverschijnselen hebben vertoond werden bijna
alle als patiënt in de kliniek aangeboden.

In tabel 4 zijn de 10 dieren die t.g.v. verschillende doodsoorzaken — zie
tabel 2 — aan de proef onttrokken werden, niet meer opgenomen.

zoek wees niet in de richting van een virusinfectie, er werden nl. geen
ontstekingsverschijnselen gevonden.

Resumé: 384 honden, voor het merendeel afkomstig uit een stadsmilieu
waar hondeziekte veel slachtoffers maakt, werden op jeugdige leeftijd ge-
vaccineerd met een levend, avirulent vaccin tegen distemper en hard-pad-
disease.

Vóórdat dc immuniteit voldoende ontwikkeld was werden door de eige-
naars van 16 honden verschijnselen waargenomen die in 10 gevallen leid\'
den tot de klinische diagnose hondeziekte terwijl 6 dieren verdacht waren
van hondeziekte. Van cleze 16 dieren herstelden er 8.
Twee dieren stierven door andere oorzaken. Van de resterende 374 honden
waren er tijdens de controle 6 ä 12 maanden na de vaccinatie 11 dieren
ziek geweest waarbij dc klinische symptomen weinig typisch waren maar
hondeziekte niet mocht worden uitgesloten; 9 dieren herstelden; één dier
stierf volgens opgave van dc eigenaar aan hondeziekte en één dier werd
afgemaakt; bij sectie wees het histologische onderzoek niet op een virus-
infectie.
Sub II

De eigenaars van de grootste teckelkennel van ons land verzochten om
proefvaccinatie van alle jonge honden, daar zij steeds te kampen hadden
met hondeziekte. Jaarlijks vielen er 20—30, in één jaar zelfs 46 slacht-
offers onder de honden.

Daar in een dergelijke kennel een nauwkeurige administratie en een goed
contact met de personen, die de honden kopen, gewaarborgd zijn, kon
deze proefvaccinatie interessante gegevens opleveren, zulks temeer, omdat
regelmatig honden naar het buitenland worden verkocht.

In de periode van 6 november 1953 tot 13 januari 1956 werden 200 hon-
den gevaccineerd.

Gesplitst in rassen (tabel 5) en in leeftijden (tabel 6) was de groep als
volgt samengesteld:

Leeftijd	Aantal
2-3 maanden	48
3-6 maanden	136
6-12 maanden	13
ouder dan 12 mnd.	3
	200

Ras	Aantal
Kortharige teckel	185
Langharige teckel	7
Schnauzer	2
Bastaard Schnauzer	6
	200

De kennel is buiten de dorpskom in het bos gelegen; de dieren werden
ter ]jlaatse gevaccineerd in groepen van enkele tientallen. De vaccinatie
werd volgens de voorschriften uitgevoerd. Dc geënte honden werden 2 ä 3
weken zo goed mogelijk geïsoleerd en pas nadien verkocht.
Gevaccineerde dieren die op tentoonstellingen waren ingezonden, werden
na terugkeer in de kennel niet geïsoleerd, wel werd contact met onge-
vaccineerde pups vermeden.

In het begin van 1956 werd onder de eigenaars van de honden een schrif-
telijke enquête ingesteld.

Deze enquête werd in de loop van 1956 herhaald voor die dieren welke
korter dan 5 maanden geleden gevaccineerd waren op het tijdstip van
de eerste enquête.

t)
-TD

CL V

3 c
« g

I\'

QJ HH

> ^

u rt
u c

Sü

■O

Jn rt

In tabel 8 zijn de 174 dieren waarover berichten werden ontvangen ver-
deeld in 4 groepen, afhankelijk van het tijdsverloop tussen de vaccinatie
en het laatst verzonden bericht over de hond. Vooral van de honden die
in de kennel verbleven, werden recente berichten ontvangen.

Van 78 honden werd meer dan 24 maanden na de vaccinatie het laatst bericht verzonden

Het is interessant om na te gaan hoe de 102 gevaccineerde dieren die
verkocht werden, zich in hun nieuwe milieu hielden met betrekking tot
hondeziekte.

Hierboven zijn reeds de twee dieren beschreven die verdacht werden van
hondeziekte. In tabel 9 wordt weergegeven hoe lang de dieren in het
nieuwe milieu — d.w.z. uit de kennel weg — waren toen de laatste
berichten werden ontvangen.

In de grootste teckelkennel in Nederland had men veel te kampen met
hondezickte. Er werden 200 honden met levend, avirulent hondeziekte-
virusvaccin geïmmuniseerd; door herhaalde enquêtes konden 183 dieren
gedurende minstens 6 maanden na de vaccinatie worden vervolgd.
Negen honden stierven door andere oorzaken; van de resterende 174 dieren
werd ruim 90 % tot meer dan 12 maanden - en de helft hiervan tot
meer dan 2 jaar — na de vaccinatie vervolgd.

In de kennel werd sinds men de dieren met dit vaccin immuniseerde geen
hondezickte meer waargenomen hoewel er regelmatig gevaar voor be-
smetting is zowel t.g.v. de frequente deelneming aan tentoonstellingen
als door de vele bezoekers.

Van dc 174 dieren die werden vcr\\olgd verbleven er door verkoop 10 in
het buitenland en 92 in Nederland. De resterende 72 dieren waren ten
tijde van de laatste controle in dc kennel. Bij het afsluiten van de enquêtes
verbleef ongeveer 60 % van deze dieren langer dan 1 jaar bij de nieuwe
eigenaars. Er werd geen enkel geval van hondeziekte waargenomen.

Na een inleidende literatuurbespreking worden 2 proeven beschreven waarbij 584
honden, afkomstig uit een milieu waar hondeziekte regelmatig voorkomt, werden ge-
vaccineerd met levend, avirulent hondeziektcvirusvaccin (N.V. Philips-Roxane). Van
17 dieren konden geen gegevens worden verzameld; de resterende 567 honden werden

geruime tijd vcrvolgd, vcrsrheidrne zelfs tot mecr dan 2 jaar na de vaccinade.
Uit de resultaten en uit de literatuur blijkt dat men jonge honden zonder gevaar met
lev-end, avirulent hondeziektevirusvaecin kan immuniseren zovvrel tegen besmetting met
distemper- als met hard-pad-disease-virus.

Follovkfing a survey of the relevant literature, two experiments are described in which
584 dogs from surroundings where canine distemper occurred frequently, were vacci-
nated with live, avirulent canine distemper virus vaccine (N.V. Philips-Roxane). No
data could be obtained from 17 dogs, the subsequent history of the remaining 567
animals could be investigated for a considerable time, several of them for even more
than two years after vaccination.

In the first trial 384 young dogs seen in the clinic for small animals (Veterinary Fa-
culty at the State University in Utrecht) mosdy from urban surroundings, where
canine distemper is most common, were vaccinated against distemper and hard-pad
disease with a live, avirulent vaccine. Before a sufficiendy strong immunity developed,
the owners of 16 dogs observed symptoms - in 10 cases canine distemper was diag-
nosed clinically, whilst in the other six dogs distemper was suspected. Of these 16
animals, 8 died, 2 more dogs died from other causes. Of the remaining 374 dogs, 11
dogs had been ill in the period of 6 to 12 months after vaccination. Though the
symptoms bore litde resemblance to those of canine distemper the latter could not
be excluded, 9 animals recovered, while of the other two one dog was said by his
owner to have died from canine distemper and one dog was killed, but post-mortem
histological investigadon did not indicate a virus infection.

The second trial was carried out in the largest dachshound kennel in the Netherlands
where canine distemper had frequently occurred. 200 Dogs were vaccinated against
distemper and hard-pad disease with a live, avirulent vaccine; by repeated inquiries,
the case histories of 183 dogs were traced for at least 6 months after vaccination.
9 Dogs died from other causes. Of the remaining 174 dogs, more than 90% were
observed for more than 12 months and 50% for more than 2 years following vacci-
nation. Since immunisation with this vaccine was commenced, no case of canine dis-
temper has been observed in the kennel though there was a constant danger of in-
fection because of the large number of visitors. Of the 1 74 dogs which had been un-
der observation, 10 had been sold abroad and 92 in the NetheHands. The remaining
72 animals were in the kennel at the time of the last check. Following the conclusion
of the investigation, about 60% of the animals had been for more than one year
with their new owners. Not one case of canine distemper has been observed.
Results show that puppies can, without any danger, be immunised with live, aviru-
lent canine distemper virus vaccine against both distemper and hard-pad disease
virus infections.

Après avoir, à titre d\'introduction, discuté de la littérature sur le sujet, nous relatons
2 expériences où 584 chiens, provenant d\'un milieu où la Maladie de Carré sévit ré-
gulièrement, ont été vaccinés avec le vaccin-virus vivant avirulent (N.V. Philips-
Roxane).

De 17 chiens il ne nous a pas été possible d\'obtenir des données; les 567 chiens res-
tants furent contrôlés pendant un laps de temps assez long, plusieurs même jusqu\'à
2 ans après la vaccination.

Des résultats obtenus, ainsi que de travaux précédents, il apparaît qu\'il est possible
d\'immuniser les jeunes chiens, sans danger avec le vaccin-virus vivant avirulent,
contre l\'infection aussi bien par le virus de Carré que par celui dc la hard-pad-
disease.

Nach einer einleitenden Literaturbesprechung werden 2 Versuche beschrieben, bei
denen 584 Hunde mit lebender, avirulenter Flundestaupe-Virusvaccine (N.V. Philips-

Roxane) geimpft wurden. Die behandelten Hunde stammten aus Umgebungen, in
denen die Hundestaupe regelmässig auftritt.

Von 17 Tieren wurden kleine Angaben erhalten; die restierenden 567 Hunde wurden
längere Zeit überwacht, mehrere sogar mehr als zwei Jahre nach der Impfung.
Aus den Ergebnissen dieser Versuche und aus der Literatur ist zu folgeren, dass junge
Hunde ohne Gefahr mit lebender, avirulenter Hundestaupe-Virus-vaccine sowohl ge-
gen Hundestaupe als auch gegen Hartballenkrankheitvirus immunisiert werden kön-
nen.

Después de hacere un previo anälisis de la bibliografia, sc describen dos pruebas en
las que 584 perros, procedentes de un lugar donde el moquillo suele presentarse re-
gularmente, fueron vacunados con vacuna viva avirulenta del virus del moquillo
(N.V. Philips-Roxane).

No pudieron obtenerses datos de 17 animales; los 567 perros restantes fueron ob-
.servados durante largo ticmpo - algunos hasta mis de 2 anos después de la vacuna-
ción.

De los resultados y del examen de la bibliografia resulta que, sin peligro pueden in-
munizarse perros jóvenes con vacuna viva avriulenta del virus del moquillo para pro-
tegerlos tanto del moquillo como de la glosopeda.

9. WHITNEY, L. F. en WHITNEY, G. D., „The Distemper Complex", Pract. Sei.
Publ. Cy., Orange - Connecticut.

21. CABASSO, V. J., BURKHART, R. L. en LEAMING, J. D., Vet. Med. 46
(1951) no. 5.

22. HAIG, D. A., Ondcrstep. J. Vct. Res. 27 (1956) (Referaat in Vet. Bull. 26
(1956) 478).

24. CABASSO, V. J., STEBBINS, M. R. en COX, H. R., Cornell Veter 44 (1954)
153. \'

28. BRASMER, T. H., WITTER, R. E. en BOLEY, L. E., N. Amer. Vet. 34 (1953)
355 (ref. in Berl. u. Münch. Tierärztl. Wschr. 67 (1954) 224 1).

Het Instituut voor de bijenteelt in Nedersaksen heeft een bijensoort zonder angel
gefokt.

Dit fokprodukt moet echter nog verbeterd worden, aangezien de angelloze bij niet zo
graag zwermt en tot nu toe ook minder honing produceert dan de normale bij.

Uit Arkansas wordt een geval vermeld van een Jersey kalf, dat op een leeftijd van 3
maanden gedekt werd door een Aberdeen-Angus stier en op een leeftijd van ruim
1 jaar een voldragen kalf ter wereld bracht (keizersnede).

Het gewicht van het moederdier op het tijdstip van de geboorte was 67,5 kg en de
schofthoogte 100 cm. Het kalf woog bij de geboorte bijna 11 kg.

In Amerika bleek, dat onder de redenen waarom K.I.-stieren worden opgeruimd, dc
volgende ziektekundige van belang zijn: Ongelukken 6%, kreupelheid 6%, on-
vruchtbaarheid 5%, slecht zaad 4%, vreemde voorwerpen 4%, actinomycose en
actinobacillose 2.8%, brucellose, paratuberculose en tuberculose 1.4%, spijsverterings-
stoornissen 1.1% en andere ziekten 9%, d.i. in totaal bijna 40%.

De gemiddelde produktie van alle gecontroleerde geiten was 803 kg melk met 3 58%
vet in 293 dagen.
De hoogste produkties waren:

Bij 20 Groot-Yorkshire zeugen werd gevonden dat tegen het midden van de oestrus
de spermiën in 6 uren de top van de oviduct bereiken. In het begin van de oestrus
duurt het langer (8 uur) en tegen het einde zeer kort(2 uur). Het bleek ook dat de
plaats waar de oviduct aansluit bij de uterus een obstakel betekent dat slechts door
enkele duizenden spermiën overwonnen wordt.

Van deze enkele duizenden bereikt verder slechts een klein gedeelte de top van de

Uit de Kliniek voor Veterinaire Inwendige Ziekten der Rijksuniversiteit
te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. G. Wagenaar.

Op 15 september j.l. werd in de Kliniek voor Inwendige Ziekten ter onder-
zoek en behandeling aangeboden een 9-jarige draversmerrie, waaivan de
anamnese volgens de eigenaar als volgt was:

In juni was het paard in training geweest, 19 juli was het dier \'s morgens
liggende in de box aangetroffen en kon niet opstaan. Het dier was erg on-
rustig en liet de urine lopen. Eigenaar heeft dezelfde dag nog zijn dieren-
arts geroepen, welke aan een kruisverlamming dacht, waartegen hij een
injectie had gegeven. 24 juli was de dierenarts er weer bij geweest en was
het paard met hulp overeind gekomen. Nadat het dier een paar dagen in
de box was gebleven, is het vervolgens de weide ingegaan.
Gedurende de periode, dat het dier in de box was geweest, had de eigenaar
gezien, dat het dier vaak urineerde en dat de urine ook erg stonk.
De anamnese welke echter later door de behandelende dierenarts werd
verstrekt, luidde enigszins anders. Deze deelde nl. mede, dat hij 22 juni bij
het paard was geroepen. Hij vernam toen dat het dier tevoren linksachter
kreupel was geweest, een paar dagen rust had gehad en niet meer overeind
kon komen. De dierenarts heeft dit paard vervolgens, van myoglobinurie
verdenkende, gecathcteriseerd, waarbij de urine e\\ enwel geen afwijkingen
vertoonde. Advies werd gegeven het dier een goede ligplaats op een zand-
bodem te geven, terwijl een antispasmoticum (20 cc. spastovet) werd inge-
spoten.

25 juni was de dierenarts weer bij dc patiënt gaan kijken, het dier kon
toen met hulp overeind komen, stond daarna stevig op de benen, maar liep
pijnlijk en stijf in de achterhand.

O]) 29 juni bleek, dat het dier behoorlijk uit zichzelf op kon staan en ook
veel beter kon lopen. Van urineren op abnormale wijze had de dierenarts
niets geconstateerd. Het onderzoek van deze patiënt in de kliniek levert het
volgende resultaat op:

9-jarige bruine vosmerrie draver met smalle kol. Haarkleed slecht verzorgd,
met vele losse haren. Matige voedingstocstand, patiënt maakt een suffe
indruk en loopt stijf in de achterhand. Een uitgebreid urineus eczeem aan
de binnenzijde van de achterbenen t.g.v. de omzetting, onder in\\loed van
de buitenlucht, van ureum in o.a. NH^, wat huidprikkelend werkt.

Oogslijmvlies iets bleek. Mondslijmvlies iets geelachtig. Neusslijrnvlies nor-
maal.

Iets muceuze neusuitvloeiing. Geen stridor nasalis. Geen foetor ex nasi.
Ademhalingsfrequentie 24, type costo-abdominaal. Auscultatie, ook na neus
dichtliouden, geen afwijkingen. Percussicveld normaal. Trachea en larynx
niet gevoelig bij druk.

Geen tensie op de \\enen, oedeem onder de buik, ter grootte van ongeveer
2 dm2, polsfrequentie 44, hartslag regelmatig en krachtig.
Dig. app.:

Geen foetor ex ore. Geen kiesafwijkingen tc constateren. Bij auscultatie
normale borborygmi te horen. Faeces normaal, goed gebald en verteerd.
Microscopisch enkele strongyluseieren te vinden. Rectale exploratie moei-
lijk in verband met hefdg persen van de patiënt.
Zenuwstelsel:

Bij het naar buiten brengen van de padënt uit de kliniek krijgt men sterk
de indruk, dat de achterhand iets paredsch is. De staart vertoont niet de
normale tonus, terwijl ook de anus reflex verminderd is.
Urog. app.:

Het dier laat de urine lopen en perst voortdurend. De vulva is sterk ge-
ïrriteerd en staat iets open.

Bij vaginale exploratie blijkt de urethra bijna volkomen tc zijn afgesloten
met kristallen. Nadat manueel de urethra voorzichtig vrij is gemaakt, blijkt
de blaas geheel gevuld te zijn met een grote membraan. Met behulp van
een korentang gelukt het na vele moeite de membraan in zijn geheel via
de urethra naar buiten te brengen. Deze blijkt een totale lengte te hebben
van d= 37 cm., een grootste breedte van ±: 15 cm., terwijl de dikte ± %
cm. is.

De membraan, geelbruin van kleur, heeft een ruw oppervlak, t.g.v. de
aanwezigheid van talrijke grotere en kleinere kristallen (zie de bijgevoegde
foto). De ondervlakte welke min of meer vergroeid heeft gezeten met de
blaaswand, vertoont plaatselijk wat bloed. Microscopisch-onderzoek geeft
eiwitmassa, waarin kalk en bacteriernassa\'s te zien.

Verder werden cr collagene vezels gevonden, waaruit dus blijkt, dat er
necrotisch weefsel in de membraan aanwezig is. In het laboratorium werd
nagegaan, wat de samenstelling van de steentjes was, welke ingebed lagen
in de membraan en welke ook los in de blaas aanwezig waren. Deze steen-
tjes bleken voor het grootste deel te bestaan uit calcium carbonaten en
verder uit fosfaten.

9.6 gr. % hacmoglobine, totaal aantal witte bloedcellen 7200 (nl. 1 jeugd-
vorm, 4 staafkernigc neutrofiele leukocyten, 47 segmentkemige neutro-
fiele leukocyten, 1 basofiele leukocyt, 1 monocyt en 39 limfocyten).
Er is dus een anemie en een geringe hypoleukocytose aanwezig, echter met
vrij normale verhouding van de witte bloedcellen. Het celvolume is 2.6
(te laag). Bilirubine normaal. Ureumgehalte 65 mgr. % (iets verhoogd).
Urine-onderzoek kan niet plaatsvinden, aangezien zich in de blaas geen
urine bevindt.

Dubieus tot ongunstig, in verband met het feit, dat bij diepgaande en
met weefselnecrose gepaard gaande onstekingen er gemakkelijk een
algemene infectie kan optreden en vaak de nieren en het nierbekken in het
l^roces worden betrokken.
Therapie:

De blaas wordt na verwijderen van de membraan zo voorzichtig mogelijk
gespoeld met behulp van een zachte gummislang om de toch al reeds ont-
stoken blaasmucosa zoveel mogelijk voor verdere beschadigingen te vrij-
waren. Als irrigatievloeistof wordt gebruikt 2 L. l^loo lichaamswarme ri-
vanoloplossing. Bij deze blaasspoeling komen nog kleinere stukjes mem-
braan en losse steentjes mee.

Inwendig wordt in de vorm van een electuarium urotropine 2x daags 15
gram verstrekt, welk middel uitgescheiden \\ia de nieren in zuur milieu
formaldehyde afsplitst, waardoor de blaas gedesinfecteerd wordt, terwijl
ook de ammoniakale gisting tegen wordt gehouden.

Het urineus eczeem aan cle binnenzijde der achterbenen wordt met zalf
behandeld en met vaseline afgedekt tegen verdere irrigade. De blaas-
spoelingen zijn ongeveer een week lang één maal daags herhaald. Direct na
verwijderen van de grote membraan is de incontinentia urinae verdwenen,
maar de verschijnselen van een chronische cystitis blijven bestaan, d.w.z.
vaak en pijnlijk urineren met kleine hoeveelheden tegelijk, terwijl deze
urine ook bloederig is. Hieruit is het trekken van de volgende conclusie
gerechtigd. Het incontinentia urinae is niet het gevolg geweest van de
geconstateerde gedeeltelijke verlamming in het achterstel, want dan zou
ook het onwillekeurig afvloeien van de urine na verwijdering van de grote
membraan moeten hebben blijven bestaan. Doordat de gehele blaas was
opgevuld met deze membraan, kon de urine niet in de blaas worden opge-
zameld, maar vloeide meteen af via de grotendeels verstopte urethra.
Wel kan in het beginstadium na de verlamming, dus in juni, een passieve
retendo urinae ontstaan zijn, waardoor stagnatie en omzetting van de urine
en verder neerslag van carbonaten is ontstaan, met als gevolg een cystitis
met vorming van een dyphteroide membraan.

Op 24 september is het mogelijk geworden wat urine met behulp van de
cadicter te verzamelen. Het onderzoek hiervan heeft het volgende resultaat
opgeleverd: reactie alkalisch; reuk zwak ammoniakaal; kleur bruingeeel;
S.G. 1027; troebel, slijmig en iets bloed bevattend; eiwit positief; sediment
enkele nierepitheliën; veel leukocyten. In het Gram-preparaat Gram posi-
tieve kokken en streptokokken.

Voor bacterieel onderzoek is deze urine doorgezonden naar het Instituut
voor Infectieziekten.

Hierna heeft de patiënt gedurende 3 dagen lx daags 3 millioen eenheden
waterige penicilline subcutaan gehad. De eetlust van het dier is doorlopend
goed gebleven, maar de voedingstoestand is niettegenstaande de goede eet-
lust snel achteruit gegaan.

Op 5 oktober is de uitslag van het bacterieel onderzoek binnen gekomen,
welke uitslag als volgt luidt: mengsel van Grampositieve staven, Gram-
negadeve staven (proteus vulgaris) en streptokokken gevoelig voor chloor-

amphcnicol. Ongevoelig voor aureomycne, dehydrostreptomycine, penicil-
line, sulfadiazine.

Grampositieve staven ongevoelig voor tcrramycine, de overige componen-
ten matig.

In overleg met de eigenaar is, vooral in verband met de snelle vermagering,
afgezien van een verdere behandeling en is het dier geslacht. Voor zover
kan worden nagegaan is een incontinentia urinae t.g.v. een dyphteroide
cystitis tot heden slechts eenmaal beschreven en wel in 1894 door Tho-
massen.

Het verschijnsel van onwillekeurig afvloeien der urine of incontinentia lui-
nae berust gewoonlijk op een niet sluiten van de sphincters der blaas. Dit
niet sluiten kan het gevolg zijn van:

a. een sphincterverlamming, zoals wij dit bij een neuritis caud. ecjuin
nogal eens zien. In dit geval hebben we ook een verlamming van dc
detrusor vesicae, t.g. waarvan ook retentio urinae bestaat.

b. een traumatische inscheuring van de sphincters zoals we dit kunnen
zien ontstaan bij dc partus, retentio urinae is hierbij niet aanwezig.

Zo heeft collega Eggink in 1911 een geval beschreven bij een 8-jarige
merrie, waarbij men een 120 gram zware steen in de blaas vond, welke aan-
leiding gaf tot een onwillekeurige urinclozing. Als waarschijnlijke oorzaak
van dit lijden meende hij een traumatische vaginitis te mogen veronder-
stellen, t.g.v. een \'s jaars tevoren plaats gehad hebben embryotomie, welke
vaginitis zeker tot een blaasinfectie en hierop aansluitend tot chronische
cystitis een steenvorming gevoerd zal hebben. In dit geval is de steen in
\\ crschillende stukken, via de urethra, manueel verwijderd, waarbij tevens
een croupcuze membraan meekwam. Dc behandeling bestond uit spoelin-
gen met 3% boorwater tot alle gruis verwijderd was, terwijl per os 2x 10
gram acidum salicylicum daags werd gegeven.

Vervolgens om de 3 dagen blaasirrigatic, eerst met /a\'Voo nitras argen-
ticusoplossing, later met sulfas zincicusoplossing. Tenslotte kreeg dit

Direct na verwijdering van de steen trad verbetering in en na 6 weken
was het dier vrijwel geheel hersteld.

Volgens Claude Bouju is het ontstaan van blaasstenen afhankelijk van de
\\ocding. Vitamine A-gebrck schijnt een zeer grote rol tc spelen, evenals
gebrek aan beweging. Het voorkomen van urcthrastcnen is zeldzaam. Dc-
stenen bestaan meestal uit calcium-carbonaten, ammonium- en magnesium-
fosfaten, uraten en oxalaten.

P e t e r I e i n gaf in 1885 een beschrijving van dc symptomen en dc micro-
scopische bevindingen bij een croupcus dyfterischc ontsteking van de urine-
blaas en dc urethra bij een paard, waarbij echter geen incontinentia uri-
nae aanwezig was.

M ae rz beschreef in 1916 in zijn proefschrift de verschijnselen welke hij
zag optreden bij aanwezigheid van blaasstenen. De voornaamste symp-
tomen waren het plotseling onderbreken van de urinestraal, verder stran-
gurie of het lozen in een dunne straal. Hierbij traden vaak koliekver.schijn-
selen op en in enkele gevallen incontinentia urinae.
Kutzner gaf in 1892 een beschrijving van een jonge merrie met in-

continentia urinae, waarvan hij als eerste oozaak een verlamming van de
blaassphineter aannam. Rij nader onderzoek, zowel rectaal als met dc
catheter, werd een steen gevonden, welke operatief verwijderd werd en
een gewicht had van 275 gram. Deze patiënt genas.

Ook Lab at beschreef in 1892 een geval van incontinentia urinae bij
een merrie veroorzaakt door een 375 giam zware steen welke manueel ver-
wijderd kon worden.

In 1894 beschreef R u p p r e c h t een ziektegeval van een merrie met uit-
gebreid urineus eczeem en een incontinentia urinae. Een steen zo groot als
een ganzenei werd gediagnostiseerd en operatief verwijderd. Het gewicht
van de steen was 495 gram en bestond uit calcium carbonaat.
L ü b k e gaf in zijn dissertatie aan, dat bij onderzoek van 250 slachtpaar-
den ruim 13% lijdende bleek te zijn aan een cystitis. Deze bevindingen
waren geheel in strijd met de tot toen gangbare meningen, dat de blaas-
ontstekingen zelden zouden voorkomen bij het paard.

Hij meende deze blaasaandoeningen te kunnen verklaren uit het feit, dat
het jjaard als herbivoor een zekere predis]x)sitie heeft tot het krijgen van
een cytitis op grond van het feit, dat de urine een hoog gehalte aan car-
bonaten en andere zouten heeft, waardoor de sedimentvorming in de
blaas wordt begunstigd en daardoor dc mogelijkheid tot het optreden
van een chronische blaascatarrh aanwezig is.
Samenvatting:

Bcschrcven wordt een geval van incontinentia urinae t.g.v. een dyphteroide cystitis
bij een 9-jarige draversmerrie. Genoemde patiënt had al maanden lang een incon-
tinentia urinae, waarvan bij onderzoek dc oorzaak bleek te liggen in een grote mem-
braan bezet met carbonaat- en fosfaatkristallen, welke de gehele blaas in de urethra
opvulde. Een ingestelde behandeling heeft geen succes gebracht.
Summary:

Description of a case of incontinentia urinae (incontinence) due to dypthcroid cys-
titis in a 9-year old trotter mare. The animal in question had suffered from inconti-

nence for several months. Investigations revealed that the cause was a large mem-
brane covered with carbonate and phosphate crystals, which filled the whole bladder
in the urethra. Treatment proved unsuccessful.

On donne la description d\'un cas d\'incontinentia urinae causée par une cystite chez
une jument trotteuse dc 9 ans. L\'animal souffrait déjà depuis des mois d\'une urinae
incontinentia, dont après l\'examen la cause se trouva résider dans une grande mem-
brane couverte de cristaux de carbonate et de phosphate remplissant toute la vessie
dans l\'urcthra. Un traitement commencé n\'a pas eu de succès.

Bei einer 9 jährigen Traberstute wird ein Fall von Incontinentia urinae beschrieben
als Folge einer dyphtcroiden Cytitis. Seit Monaten litt genannter Patient bereits an
Incontinentia urinae, als deren Ursache bei eingehender Untersuchung eine grosse
Membrane entdeckt wurde, die mit Karbonat- und Phosphatkristallen besetzt war und
die Blase in der Urethrea vollständig ausfüllte.
Die vorgenommene Behandlung blieb erfolglos.

1. BRÜKMÜLLER. Lehrbuch der pathologischen Zootomie der Haustiere.
1869, S. 666-668.

2. H. ANACKER. Spezielle Pathologie und Therapie für Tierärzte. 1879, S. 372-
376.

3. PETERLEINU. Croupös-diphtherische Entzündung der Harnblase und Harn-
röhre bei einem Pferde. Bericht über das Vetcrinärwesen im Königr. Sachsen.
1885, S. 62-67.

4. H. SCHINDELKA. Krankheiten der Harnorgane. Oesterr. Vierteljahrschrift.
1885, S. 62.

5. SIED.^MGROTZKY. Blasenstein schnitt. Bericht über das Veterinärwesen im
Königr. Sachsen. 1888, S. 24-25.

7. KUTZNER. Blasensteinoperation bei einer Stute. Zeitschrift für Vetcrinärkunde.
1892, S. 499.

8. M. H. J. P. THOMASSEN. Natuurlijke en experimentelc urolithiasis en haar
chirurgische bchandeling bij dieren. Tijdschrift voor Veeartsenijkunde. 1894,
blz. 84-94.

10. GMEINER. Die Cystitis und ihre Therapie. Monatshefte für praktische Tier-
heilkunde. 1907, Band 18, S. 61-79.

11. WILHELM SCHMIDT. Die Cystitis und Nephritis unserer Haustiere und ihre
Behandlung mit Urotropin. Diss. Glessen 1909.

12. B. EGGINK. Blaasstcnen bij cen paard. Tijdschrift voor Veeartsenijkunde. 1911,
blz. 509-510.

13. H. A. WOODRUFF. Urinary calculi in the horse and dog. The Veterinary Jour-
nal, 1912, pag. 18-19.

16. H. J. LÜBKE. Vorkommen und Bedeutung der Harnblascnerkrankungen beim
Pferd. Diss. Leipzig 1933.

17. CLAUDE BOUJU. De la lithiase urctrale du cheval et des petits carnassiers.
Diss. Paris 1945.

18. K. NIEBERLE und P. GOHRS. Lehrbuch der speziellen pathologischen Ana-
tomie der Haustiere. 1954.

19. HUTYRA, MAREK, MANNINGER und MOCSY. Spezielle Pathologie und
Therapie der Haustiere, 1954.

C. L. VAN LIMBORGH, diergeneeskundig adviseur van
Handelniij. Trouw & Co. N.V., Amsterdam.

Gezien de snelle toeneming van de kalvermesterij, mede tengevolge van
zogenaamde kunstmelkpreparaten, en de daardoor ontstane opeenhoping
van grotere groepen kalveren, zij het mij vergund hierover een .enkele
mededeling te doen.

Tengevolge van mijn werkzaamheden, die deels op dit terrein liggen, ben
ik in den lande vele moeilijkheden tegen gekomen die meest niet van
voedingstechnische aard blijken, maar die in het merendeel der gevallen
hun oorzaak vinden in infecties. Het besmettelijk hoesten der kalveren
speelt hierbij m.i. wel de hoofdrol.

Daar de therapie daarbij niet tot mijn competentie behoort, werd in zulke
kwesties of persoonlijk contact met de plaatselijke practicus opgenomen
öf de houder geadviseerd zich direct met zijn dierenarts in verbinding
te stellen.

Naar aanleiding van het zeer veelvuldig voorkomen van infectieus hoesten
in het gehele land, waarbij in enkele gevallen septische pleuro-pneumonie
werd gediagnostiseerd, werd in samenwerking met enkele practici het
volgende geconstateerd:

1. dat de be.smetting het meest en heftigst voorkomt in grotere koppels
kalveren;

3. dat de houders vaak de beginsymptomen, zoals het weigeren van drin-
ken en wat lusteloosheid, niet herkennen, dit aan hel voer wijten en
daardoor te laat hun dierenarts consulteren. Enkelen herkennen een
longaandoening nog niet indien liggen blijven, frequente respiratie en
flink hoesten duidelijke aanwijzingen zijn.

5. dat de volgende behandelingsmethode bevredigende resultaten oplevert:
Aan alle kalveren in het besmette hok wordt, naast eventueel een
serumbehandeling, een injectie met een waterige suspensie van een
A-D3 preparaat gegeven als ondersteuning. De klinisch zieke dieren
krijgen bovendien een injectie met strepto-penicilline depót gevolgd
door een 3 daagse orale toediening van een sulfapreparaat. In ernstige
gevallen blijkt een 3 daagse behandeling met globenicol te prefereren.
Enkele pracdci geven dan met het oog op expectorcren een hoestdrank.
Eén collega bleek in zijn praktijk het meeste succes te verwachten van
een 3 daagse injectiekuur met alleen penicilline. Nieuwe aankopen
worden geïsoleerd opgestald en van een A-D3 injectie voorzien, be-
nevens worden zij geënt met vaccin tegen septische pleuro-pneumonie
na eventueel bescherming met serum vooraf. Na verkregen immuniteit
kan men ze dan bij de grote koppel toelaten.

6. dat in een koppel op deze wijze behandeld, de moeilijkheden in 1 — 2
weken nagenoeg verdwenen zijn en het economische doel zo niet vol-
ledig dan toch gedeeltelijk bereikbaar blijft.

7. dat reconvalescentie des te sneller optreedt naarmate dc ziekte acuter
verloopt en de behandeling eerder en ingrijpender plaats vindt. Dc
eerste tekenen van beterschap bestaan meest uit verlies van sufheid en
toename van eetlust, soms éclatant in verloop van 24 uur.

8. Dat na I enkele injectie met sulfa-preparaat of antibioticum vaak
recidief volgt.

Het verloop der ziekte deed zich bijvoorbeeld als volgt voor: in een koppel
van 20 mestkalveren waren enkele kalveren die het drinken weigerden.

Enkele dieren hoestten zo nu en dan en enkele dieren waren volgens de
eigenaar wat flauw. Ondanks advies weid de plaatselijke practicus niet
direct geconsulteerd. Na twee dagen bleek het hoesten erger en door dc
gehele koppel verspreid te zijn. Daarnaast bleven enkele kalveren suf lig-
gen met een frequente ademhaling. Enkele dieren vertoonden Muco-pus-
uitvloci uit de neusopening. Andere hadden opvallend droge neusspicgcls.

Het baarkleed was bij de klinisch zicksten dor en slecht aangesloten. Eén
kalf had het zo benauwd dat iedere e.xpiratie met duidelijk gesteun gepaard
ging, terwijl anderen een reutelende expiratie lieten horen. Na consult
(hetgeen nu wel nodig leek volgens de eigenaar) vertoonden de klinisch
zieke dieren bij auscultatie afwijkende longgeruisen (reutelen, chiemen,
etc.) terwijl pols, ademhaling en temperatuur sterk verhoogd waren; koorts
tot 41°. Dc „lichte" hoesters hadden nog geen koorts. De koortsende
dieren maakten een op het oog erg zieke indruk. Dc behandeling van
deze dieren werd aangevuld met salicylas natricus en coffcïne.

Nadat een rigoureuze therapie, volgens de reeds vermelde methode, succes
bracht, bleek het hoesten nog 1 a 2 weken \\oort tc gaan om dan geleidelijk
te verdwijnen. Het kreunende kalf moest wegens blijvende ademnood
worden opgeruimd. \'Fwee klinisch zieke dieren waren na 2 dagen zeer
goed opgeknapt, terwijl een derde er een halve week over deed. Gedacht
werd aan septische pleuro-pneumonic. Enting van dc aankoopdicren in
geïsoleerde stallen Icck het beoogde resultaat tc brengen aangezien na
2 maanden alle nieuwe kalveren geen last meer hadden. Toen alle oude
dieren verkocht waren werd de aankoop weer zonder bescherming tocge-
]3ast zonder dat een nieuwe uitbraak plaats grcej).

Dat een en ander dit voorjaar zo hevig naar voren treedt lijkt o.i. tc ver-
klaren uit het feit dat:

a. dc kalveren zwak zijn t.g.v. onvoldoende voeding van de moeder
(slechte zomer, slecht hooi, etc.) waarbij vooral gebrek aan vitaminen
A en D en enkele micronutriënten een grote rol kunnen spelen t.a.v.
o.a. slij\'mvliesweerstand.

b. het voorkomen van grotere compacte koppels mestkalveren dan in
vorige jaren een gemakkelijker contaminatie oplevert.

c. de hier en daar nog slecht begrepen methode van isolatie van een ziek
dier vergeten wordt en dus aan de hygiëne niet voldoende aandacht
wordt besteed.

d. zeer vee] mensen er een mesterij op na houden zonder vakkennis. Men
koopt op allerlei markten maar raak terwijl de zootechniek der kopers
vaak allerbedroevendst uitvalt.

e. men niet weten wil voor de buren dat de eigen kalveren ziek zijn en
men dus afwacht en de schuld of oorzaak intussen op de zijde van
de vocdselleverancier schuift zonder deskundige hulp van de plaatse-
lijke dierenarts in te roepen.

f. er hevig gehandeld wordt in kalveren door lieden die bij Jan en alle-
man in de stallen komen en, wellicht in argeloosheid, alles doen om
infecties zo doeltreffend en snel mogelijk te verspreiden.

g. last but not least door allerlei lieden graag gekwakzalvcrd wordt voor-
dat men de bedorven restanten aan zijn dierenarts presenteert.

Wat ik met dit artikel beoog is vooral dank te zeggen aan de praktici
waarmee het een en ander werd bezien en de daardoor verkregen over-
tuiging dat het op het ogenblik nuttig lijkt om de aandacht op dit be-
smettelijk hoesten te vestigen, mede omdat door vele praktici goede resul-
taten bereikt werden in de bestrijding daarvan. Aan hun dus de eer!

Een gekruiste British Friesian-IIereford koe bereikte in 1955 haar .35-jarige leeftijd.
Zij bracht 28 kalveren ter wereld, het laatste op 31-jarige leeftijd.
Op 33-jarige leeftijd gaf zij nog melk.

In Australië hebben een veehouder en een chemicus een middel samengesteld dat, in
pocdervorm op de vacht gestrooid, een breuk veroorzaakt aan de basis der wolharen.
Vervolgens kan men de wol er met de hand aftrekken. Men zegt dat deze methode
goed voldoet en geen gevaar oplevert voor de dieren.

In de „School of Veterinary Medecine" van het „Kansas State College" wordt thans
onderwijs gegeven in dc veterinaire ethiek om de toekomstige dierenarts te leren wat
na afstuderen zijn vcrplichdngen zijn tegenover collega\'s, het beroep, dc cliënt en de
gemeenschap waarin hij leeft.

The North American Veterinarian, 17, 777, 56.
Aan welk vlees geeft men de voorkeur?

In Amerika neemt de rundvlecsconsumptic toe ten koste van die van varkensvlees.
De reden hiervan is dat het op de markt gebrachte varkensvlees over het algemeen
te vet is en de varkensvlccsproduktcn in smaak zijn achteruitgegaan. De oude slagers
waren kunstenaars in het maken van smakelijke worst, ham, enz., terwijl de huidige
slagers zich weinig om de smaak bekommeren en slechts veel aandacht besteden aan
het uiterlijk.

Ontsmetting motorrijtuigen en aanhangwagens voor veevervoer.
Verschenen is een nieuwe Ministeriële Beschikking „Ontsmetting motorrijtuigen en
aanhangwagens voor veevervoer", welke beschikking is opgenomen in de Nederlandse
Staatscourant van 7 juni 1957 nr. 109.

Gelijktijdig is de vorige beschikking voor deze materie ingetrokken.
Behoudens enkele technische verbeteringen, maakt de nieuwe beschikking het moge-
lijk, dat ook vee vervoerd wordt in niet ontsmette motorvoertuigen, indien dit vee
eigendom is van de eigenaar van het bewuste vervoermiddel. De boer mag dus zijn
eigen vee vervoeren met zijn eigen trekker en aanhan,gwagen, zonder dat bij de aan-
hangwagen een ontsmettingsccrtificaat aanwezig is.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland
voorgekomen gedurende de maand april 1957
DE GETALLEN GEVEN HET AANTAL VEEBESLAGEN AAN

Veepest (pcstis bovina), longziekte der runderen (peripneumonia contagiosa bovum),
hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en Kwade droes (malleus) zijn
in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

NEDERLANDSE ORGANISATIE VOOR ZUIVER-WETENSCHAPPELIJK ON-
DERZOEK. JAARBOEK 1955.
Uitg. Lange Voorhout 60, \'s-Gravenhage 1956.

Bovengenoemd Jaarboek geeft weinig aanleiding tot opmerkingen. Aan doel en
werkwijze der Stichting is in dit Tijdschrift in een eerdere bespreking uitvoerig
aandacht besteed.

Op veterinair gebied dient genoemd een door de Stichting gesubsidieerd onderzoek
over de pensmicroorganismen der herkauwers door de Wageningse Hoogleraren Prof.
Dr. E. Brouwer en Prof. Dr. J. Smit. Het Jaarboek is geillustreerd met foto\'s van
de diverse gesubsidieerde onderzoekingen o.a. van de radiotelescoop te Dwingelo,
welke wordt gebruikt voor de Stichting Radiostraling van Zon en Melkweg .

MILCHKUNDE UND MILCHHYGIENE, Prof. Dr. med. vet. Fritz Schönberg,
Verlag M. und H. Schaper, Hannover, 7e druk, 1956. Prijs D.M. 44.—.
Prof. Schönbcrg, hoogleraar aan de Tierärztliche Hochschule te Hannover en direc-
teur van het „Institut für tierärztliche Lebensmittelkunde und Michhygiene", is een
wel zeer werkzaam en veelzijdig mens. Terwijl in de zomer van 1955 zijn grondige
herziening en bewerking van het bekende bock van Von Ostertag gereedgekomen
is (men zie de recensie van Prof. van Gils in het T.v.D. van 15 oktober 1956), ver-
schijnt al kort daarna (herfst 1955) zijn nieuwe bock, nu over kennis en hygiëne van
melk. Oorspronkelijk is dit het bekende boek van M. Klimmer, dat na diens dood voor
de 6e druk in 1951 reeds door Schönberg bewerkt werd (op het titelblad kwamen toen
de namen van beide auteurs voor). Na 1951 heeft Schönberg het boek herzien en
uitgebreid: de 348 bladzijden van 1951 werden er 499, en het aantal afbeeldingen
verdubbelde van 84 tot 170. Dit was nodig om o.a. de beschouwingen over de
biologische waarde van melk en de bacteriologische onderzoekingsmethoden beter
tot hun recht te laten komen, maar ook om nieuwe hoofdstukken te kunnen toe-
voegen, bijvoorbeeld over de winning van kiemarmc consumptiemelk, over uperisatie,
over condensmelk, enz. Zoals de sehr, in zijn voorwoord zegt, heeft hij zich in zijn
behandeling van de stof beperkingen opgelegd. Door de verbetering en uitbreiding is
het een studie- en „naslag"boek geworden, dat door de sehr, speciaal wordt aan-
bevolen aan artsen, vooral kinderartsen, zuivelvaklieden en leiders van grote melk-
bedrijven.

Voor Nederlanders is er in dit boek heel wat te vinden, dat hen interesseert.
Voor de Nederlandse diergeneeskundige studenten is het werk niet in de eerste plaats
als werkelijk studieboek geschikt: sommige onderdelen van het studievak worden in
dit bock te beknopt behandeld, terwijl dikwijls de gegevens speciaal betrekking
hebben op Duitse omstandigheden. Zo vindt men bijvoorbeeld aan het einde, evenals
trouwens in de vorige druk, een 100-tal bladzijden tekst over dc Duitse verordeningen,
verboden, enz. Als bij-studieboek is het echter uitstekend te gebruiken. Evenals in
het door Prof. van Gils gerecenseerde „Lehrbuch der Schlachttier- und Fleischuntcr-
suchung" heeft dc sehr, in dc tekst waardevolle aanwijzigingcn over literatuur opge-
nomen cn deze niet achter in het bock in een afzonderlijke lijst vermeld, waarnaar
telkens verwezen zou moeten worden.

De uitbreiding van het aantal illustraties, meestal foto\'s, is het bock zeer ten
goede gekomen: de meeste ervan zijn instructief, en, — daar het gehele boek op
kunstdrukpapier is gedrukt —, komen goed tot hun recht. Het is echter jammer,
dat voor een aantal afbeeldingen maar weer de tientallen jaren oude cliché\'s zijn
gebruikt. Ik denk hierbij aan de afbeeldingen 148, 163, 166, 167 en enkele meer.
Van afbeelding 166 bijvoorbeeld, de butyromcter van Gerber, zou ongetwijfeld wat
duidelijkers tc maken zijn geweest.

Deze kleinigheden nemen echter niet weg dat het nieuwe boek van Schönbcrg een
kostelijk bezit kan zijn. Het zou jammer zijn, als dc vrij hoge prijs sommige belang-
stellenden ervan zou weerhouden het boek aan te schaffen.

Ucbcr Lcukosen bei Tieren mit besonderer Berücksichtigung der Verhältnisse beim
Rind. A. H j ärrc, Berl. und Münch. T.VV., 69, 1956, pag. 125.
Een goede indeling der lcukosen is om verschillende redenen moeilijk. We kennen
o.a niet voldoende de factoren, die dc nieuwvorming en differentiëring der bloed-
cellen beïnvloeden.

Het meest vinden we de Icukosc bij de kip en bij het rund (bijna steeds de lymfatische
vorm). Bij het rund komt ook de stamcellen-leukosc voor, evenals bij dc hond: bij
de hond en het varken is de myeloïde vorm het veelvuldigst. De plasmaccllenleukose
scheen bij dieren niet voor te komen, maar in H j ä r r c\'s instituut zijn tamelijk veel
.gevallen hiervan bij de nerts gevonden.

Er schijnt een groot verschil in frequentie, wat de leukose betreft, in de verschil-
lende landen te zijn. Dit kan niet alleen het gevolg zijn van cen verbeterde diagnostiek
of meer opmerkzaamheid. In Duitsland en Zweden neemt bij het rund de frequentie
de laatste decennia toe. Bij de mens schijnt zulks in Noord-Amcrika en West-Europa
het geval te zijn. In Londen is in 1954 cen Icukcmie-conferentie gehouden en daar
is o.a. gezegd, dat het kwaadaardige karakter der leukosc-gevallen zowel bij kinderen
als bij volwassenen is toegenomen.

Uit cen statistiek van Hjärre blijkt, dat in Zweden het aantal leukosc-gevallen
bij het rund, vergeleken bij enkele jaren tevoren, in 1953 en 1954 verdubbeld is. In
de jaren 1944—1954 werden aan het abattoir bij 3.900.000 gcslachtc runderen
± 18.000 gevallen van leukose gevonden. Zij zijn ongelijkmatig over Zweden ver-
deeld. Svanberg beweert, dat gebieden met droog klimaat, fosforarme bodem en
slecht onderhouden weiden pracdilectie-plaatsen zijn; anderen denken aan ras-
verschillen: men weet het niet. Evenmin kent men bij het rund dc aetiologie. Erfe-
lijke factoren zijn cr niet volgens een groot onderzoek in Zweden van Dyrcndahl.
Dc Deen Egchöj onderzocht verscheidene jaren lang het blocdbccld van schijn-
baar gezonde dieren in koppels waar leukose betrekkelijk regelmatig voorkwam. Hij
vond het percentage van mononuclcaire cellen bij 54 % hoger dan 70 % en bij 25 %
hoger dan 80%, terwijl in gezonde koppels de 70% nooit werd overtroffen.
Wat de behandeling betreft: de Icukcmicën bij dc mens en ook bij de dieren kunnen
enigszins beïnvloed worden door colchicin, urcthaan, triazinc, Röntgenbcstraling en
radio-actieve stoffen.

Nordstrom in Zweden heeft cen aantal koeien met leukose in cen vergevorderd
stadium behandeld door intraveneuze injecties van stikstofmosterdgas (nadere ge-
gevens worden door Hjärre niet vermeld) en zag opvallende regressie van lymf-
klieren cn tumorachtigc nieuwvormingen. Dc verbetering was cchtcr slechts tijdelijk.

A suspcctcd case of Fluorine Poisoning in a Heifer. E. C. S t r a i t o n, Vct. Rcc. 68.
1956, pag. 7837.

Een verhaaltje van cen vaars, die plotseling kreupel werd, na op cen andere koe te
zijn gesprongen. Zc bleek bij Röntgenonderzoek een fractuur van het klauwbcen tc
hebben (buitenklauw). De buitenklauw werd geamputeerd (the Heifer was a bad
subject for chloroform and nearly died under the anaesthetic).

Het dier aborteerde na 2 dagen, bleef aan de sccundinae staan en kreeg cen zware
metritis. Met antibiotica gelukte het, de vaars in leven tc houden, maar doordat ze
steeds op het gezonde been stond, kreeg ze ook hier cen klauwbeen-fractuur. Ook
van dit been werd dc buitenklauw verwijderd („the operation was agam succesfull
despite difficulties of anaesthesia").

Een geconsulteerd collega veronderstelde fluorvergiftiging en bij navraag bleek, dat

het dier pas gekocht was uit een streek waar fluorosis voorkwam. In de mond waren
dc typische fluorverandcringen te zien; welke wordt niet vermeld. De vaars her-
stelde tenslotte.

Ik heb enige kritiek op deze mededeling, waarmede ik sommige lezers mogelijk van
dienst kan zijn. Ik heb vrij dikwijls deze klauwbeenfractuur gezien, steeds aan de
voorbenen, meestal beiderzijds en altijd aan dc buitenklauwen. Dr gang is zeer
typisch, het dier zet het ene been telkens kruisgewijze voor het andere om op deze
wijze de buitenklauwen te ontlasten.

Bij onderzoek met de visiteertang is de buitenklauw uiterst pijnlijk, meestal kan men
deze pijn reeds door druk met de vingers vaststellen. Verhoogt men met watten en
een verband de binnenklauwen en besnijdt men de buitenklauwen, dan wordt de
gang dadelijk al vrijer.

Dc diagnose is zonder Röntgenfoto-onderzoek te stellen; alleen kan men hierdoor een
fissuur van een fractuur onderscheiden en dat gaat niet door uitsluitend klinisch
onderzoek. Amputatie acht ik niet nodig. Heeft men voldoende geduld, dan kan
door rust en behandeling der klauwen als boven beschreven genezing volgen.
Zou ik amputatie gedaan hebben, dan zou ik zeker geen chloroform bij deze hoog-
drachtige vaars hebben gegeven; lokale ancstesie (5 cc. novocainc-oplossing op de
kogel recht boven de klauwspleet en 5 cc. naast de bijklauw) was hier aangewezen.
Zonder beschrijving der mondafwijkingen (meermalen zag ik dc diagnose fluorose
ten onrechte maken alleen op een bruine verkleuring door tandsteen aan de snijtanden
en kiezen), en zonder opgave van het fluorgchalte van het bot (dat ± 10 maal het
normale is) kan ik niet beoordelen of fluorose in het spel geweest is; fracturen heb
ik nooit gezien hierdoor; wel usuur van het gcwrichtskraakbcen, cxostosen e.d.

Ueber Ursachen und Bekämpfung der Leukose des Rindes. G ö t z e t, Monatsh. f.
Vet. Med., lle Jahrg. 1956, Seite 169.

Götze heeft in een voordracht er op gewezen, dat hcmatologisch onderzoek voor
de diagnose onontbeerlijk is. Leukose is een ziekte met een zeer lange aanlooptijd
zonder enig klinisch verschijnsel.

De eerste ziektefasc, die klinisch niet te diagnostiseren is, maar alleen uit het bloed-
onderzoek blijkt, openbaart zich als een lymfatisch-lymfocytoïde leukemie, die maan-
den of jaren lang blijft bestaan, ook wel in 5-20% der gevallen weer kan verdwijnen.
De tweede fase, die klinisch wel herkenbaar is, maar feitelijk al het dodelijke eind-
stadium der ziekte is, geeft het bekende beeld van de Icukotische tumorvorming. Slechts
"t 10% der dieren met een positieve of verdachte bloedafwijking zal dit stadium
bereiken.

Wat de oorzaak betreft: erfelijkheid speelt .slechts een ondergeschikte rol; evenzo
de voeding. Het staat echter wel haast vast, dat de kankerverwekkende (canccro-
gene) stralen en stoffen in ieder geval bij de kleine proefdieren leukose veroorzaken.
De invloed van stralen (Röntgen-, radiumstralcn) valt bij het rund practisch geheel
weg. Götze heeft evenmin canccrogcnc stoffen als oorzaak voor de runderleukose
kunnen vinden.

Bij de mens wordt de mogelijkheid van het overbrengen der ziekte door de meeste
onderzoekers ontkend; voor dc muizen- en kippenlcukose is het wel zeker, dat hierbij
een virus in het spel is, dat door inspuiting de ziekte op gezonde muizen resp. kippen
kan overbrengen. Dobberstein, Schöttler cn ook Götze achten het, zo
niet bewezen, dan toch hoogstwaarschijnlijk, dat ook de runderleukose kan worden
overgebracht (optreden in bepaalde gebieden, jarenlang blijven heersen op dezelfde
stallen, verslepen der ziekte van „besmette" stallen naar vrije stallen, uitroeiing ervan
door afslachting van (hcmatologisch) aangetaste of verdachte dieren).
Wat dc bestrijding betreft:

Op bedrijven met 10—20% verliezen: jaarlijks worden alle klinisch zieke dieren
opgeruimd cn vervangen door vrije dieren, die 2-4 keer per jaar klinisch en hcmato-
logisch worden gecontroleerd.

Op stallen met een geringer percentage van klinisch zieke dieren worden geregeld
alle dieren (minstens 2 ä 3x per jaar) klinisch en hcmatologisch onderzocht. Die met
positieve of verdachte positieve bevindingen worden gescheiden van de gezonde.
Kalveren van Icukosedicrcn worden niet aangehouden; de anderen krijgen slechts
melk van gezonde dieren. Deze en nog enkele andere voorschriften komen vrijwel
overeen met die van Bang voor de tbc-bestrijding.

(Het is wel merkwaardig, dat in West-Duitsland het Icukosevraagstuk zulk een grotc
rol schijnt tc spelen. Zo groot zelfs, dat nu wijlen Götze sprak van een nieuwe ge-
sel voor de rundveefokkerij na de tuberculose en dc abortus. Ik herinner mij, dat
vóór de oorlog reeds dergelijke alarmerende berichten uit Ooii-Duitsland kwamen,
terwijl hier tc lande volgens mijn ervaring de laatste decennia leukose bij het rund
eer minder dan meer voorkomt. En dat hier latente vormen zouden voorkomen, dus
ziektegevallen zonder klinische verschijnselen en zonder vergrote lymfklieren e.d.,
geloof ik niet. Want dan zouden we deze in dc loop der jaren wel eens in de kliniek
hebben moeten ontdekken, waar we toch van alle aangevoerde zieke runderen steeds
een bloedonderzoek deden.

Steeds is ook in de literatuur bij het rund sprake van een leukose met lymfatisch
karakter. De myelogene leukose, die bij de mens niet zelden is, heb ik nooit bij
onze grote huisdieren gevonden. Bij de hond treft men ze wcleens aan, maar de lymf-
atische toch ook meer. Pallaske bv. heeft kortgeleden (Bcrl. u. Münch. T.W.
1955, pag. 330-334) nog een 5-tal van deze laatste bij honden beschreven en tegelijk
5 gevallen bij katten.)

Vergiftung mit Phosphidgiftweizen beim Pferd. G ö b e 1 und E n g 1 e r t. Tierärztl.
Umschau, 11. Jahrg. 1956, pag. 1.

Doordat bij de bestrijding van ratten en muizen het voorschrift de „rnuizentarwe" in
de muizengaten en -gangen tc brengen, vaak niet wordt nageleefd, maar hier en
daar wordt rondgestrooid, komen vergiftigingen met zinkfosfide (het werkzame be-
standdeel der rnuizentarwe) nog al eens bij onze huisdieren voor. Schrijvers konden
in een jaar tijds deze intoxicatie door toxicologisch onderzoek vaststellen bij 2 run-
deren, 1 geit, 3 varkens, 8 honden, 2 katten, 1 wild varken, 115 kippen, enkele gan-
zen, eenden etc.

Uit het zinkfosfide komt bij opname fosforwaterstof vrij, dat een zeer sterk cel- en
stofwisselingsgif is. Het veroorzaakt in alle organen vettige degeneratie en necrobiose.
Vandaar dat we bij de vergiftigin.g spierzwakte of spicrverlamming zien, slechte hart-
werking, glucosurie, soms icterus, albuminurie en blijvend ophouden van de melk-
,gift bij melkkoeien.

Het ziekteverloop is steeds acuut, maar de eerste verschijnselen der vergiftiging ver-
tonen zich meestal pas na enige dagen, in ieder geval vele uren na de ojiname.
Bij dieren die braken kunnen, geve men zo spoedig mo,gelijk kopcrsulfaatoplossing als
braakmiddel: als tr,gengift geldt verder (.geozonisccrde) terpentijn; verder kalium
permangaat, waterstofpcroxyde en kobaltnitraat.

Een 15-jarige merrie kwam reeds een uur na de opname van een handvol nmizen-
tarwc in behandeling. Het vertoonde toen\' nog geen afwijkingen. Gegeven werd
200 gr. carbo medicinale, na 4 uur nogmaals, nu met 250 gr. sulfas natricus. Pas
19 uur na de opname wordt het dier zeer apathisch, zweet enorm en maakt een
nerveuze indruk. Met moeite houdt het zich staande. Het heeft wijde neusgaten, de
pols is zwak en frequent (86), de ademhaling 34, de temp. 36.8. Dc toestand deed
tót noodslachting besluiten. Bij sectie was o.m. een penetrante reuk aan de maag-
inhoud van fosfor tc bemerken, werd een sterke vulling der bloedvaten van de darrn-
mucosa en oedeem der submucosa gevonden, vervetting der levercellen, vettige de-
generatie der niertubuli, hyaline hartdegencratie.

Een ander geval van dodelijke vergiftiging van een muildier door muizentarwc be-
schrijft Petris (Cyprus) in The Vet. Record van 30 juni 1956.

Het dier werd in gecollabeerde toestand gevonden met een subnormale temperatuur,
bemoeilijkte ademhaling, convulsies en krampen aan de ledematen en bloederige uit-
vloeiing uit de anus. Sectie: gastro-enteritis, bloederige darminhoud, overal Pete-
chien, lever- en niercongcstie. Ook hier weer de typische fosforgeur van de maag-
inhoud.

Notes on the use of Calcium Versinate in acute lead poisoning. J. Tod d. Vet. Ree.
(i9, 1957, pag. 31.

Er komen de laatste tijd meer en meer mededelingen in de literatuur over gunstige
ervaringen met Calcium Versenate (calcium binatrium aethyleen diamino tetra-
acetaat). Holm berichtte in 1953, dat hij 4 van 7 kalveren, die experimenteel met
lood waren vergiftigd en duidelijke zenuwverschijnselen vertoonden, had kunnen
genezen door ze dagelijks 1 gram per 5 Ib (= ± 0.45 gr/kg. Ref.) levend gewicht van
bovenstaande stof oraal tc geven gedurende gemiddeld 5 dagen. Lewis en Mciklc
(1956) genazen 2 vaarzen met acute loodvergiftiging. Zij gaven eerst 6 gram in
500 cc. 0.9% NaCl-opl. subcutaan aan één dier en het andere dezelfde hoeveelheid,
maar voor \'/4 deel intraveneus cn de rest subcutaan. Drie dagen later werden deze
injecties herhaald. Tegelijk werd Sulf. magnesicum (225 gr. per dag) ingegeven.
Beide dieren genazen. Dc subcutane injectie van het middel is zeer pijnlijk, de intra-
veneuze is daarom te prefereren.

T O d d had eveneens goed succes bij drie dieren. Hij gaf alleen calcium versenate
(3 gr. in 250 cc. fys. NaCl-opl. intraveneus bij een kalf, hetzelfde bij een ezel, 6 gr.
bij een stier en evenveel bij een lyi-jarigc vaars) en concludeert, uit het feit, dat
zonder sulfaat per os herstel werd verkregen, dat de op.genomen hoeveelheden lood
niet groot zijn gewecst(?).

(Ik raad in voorkomende gevallen aan, dit middel eens te beproeven en heb daarom
uitvoerig dc doseringen opgegeven. Het best lijkt mij de intraveneuze injectie en
deze zeker de eerste dagen telkens na 24 uur tc herhalen. Zekerheidshalve zou ik
sulfaat (magnesium- of natrium-) per os cr bij geven. Men hoopt daarmede in de
magen en darmen loodsulfaat tc vormen, dat onoplosbaar is. Echter is loodsulfaat,
volgens mijn vroeger eens genomen experimenten, toch niet ongiftig, zodat aange-
nomen moet worden, dat de verteringssappen het chemisch onoplosbaar PbSo4 weten
op tc lossen. Het calcium versenate doet loodverscnate ontstaan, dat niet vergiftig
zou zijn. De Gezondheidsdiensten kunnen m.i. zorgen, een hoeveelheid van het cal-
cium versenate in voorraad te hebben, want het moet uiteraard dadelijk bij dc hand
zijn. Ref.).

Vergiftiging onzer huisdieren door de plantenziektebestrijdingsmiddelen, verdelgings-
middelen van ratten, muizen, enz. cn onkruidbestrijdingsmiddelen.
Dat dit een actueel probleem is, blijkt wel uit de talrijke artikelen, die men in de
veterinaire tijdschriften van het laatste jaar aantreft.

Op de Universiteitsdag van 1955 is door dc Faculteit dit onderwerp reeds gekozen
voor een sectievergadering; dc voordracht, die ik daar heb gehouden, kan men vinden
in dit Tijdschrift van 1 jan. 1956 (pag. 1-14). Hieronder vindt men een verzameling
referaten uit buitenlandse tijdschriften van 1956.

Als Sonderheft der Monatshefte für vet. Medizin is een uitvoerig verslag verschenen
van de 6. Tagung der Arbeidsgemeinschaft der Veterinärpathologen tc Düsseldorf,
in april 1956 gehouden. Hoofdthema waren hier de vergiftigingen, hierboven bedoeld.
Temeer werd dit noodzakelijk geacht omdat zij of helemaal niet of onvoldoende in
dc leerboeken over toxicologie worden behandeld (om dezelfde redenen wijdde ik de
laatste jaren in mijn lessen er ook bijzondere aandacht aan).

Schöberl schrijft in dit Sonderheft over : Chemie und Toxicologie von Fabrik-
abgassen, Hüttenstaub und Hüttenrauch; W a n n t o r p over Chemie und Toxi-
cologie der wichtigsten Schädlingsbekämpfungsmittel; Gohrs over Erkrankungen

der Haustiere durch Rauchschäden und Abwässer der Industrie-anlagen; Köhler
over pathologisch-anatomische veranderingen door de verschillende middelen; T e u-
s^.hcr over vergiftiging van een koppel vcc door chloornafthaline-vcrbindingen,
Pallaske over de pathologische anatomie daarvan. Tenslotte verschenen nog cen
drietal artikelen over vergiftiging bij kippen.

Het eerste artikel geeft cen kort ovcizicht van de zeer verschillende luchtverontreini-
gingen, die het gevolg zijn van dc z^ch steeds uitbreidende industrie. Voor werk-
plaatsen en andere afgesloten ruimten beeft men het begrip: „toegestane maximale
concentraties" (Maximum Allowable Concentration = M..\\.C. of Maxinmm .Arbeits-
platz Koncentration == M.A.K.)" ingevoerd. Hierover vindt men enkele tabellen
voor verschillende gassen (o.m. H2S.CS2, H.C.N. CI2, Fca), nevels (ZuO
As2, Os, Pb, Sc) en stof (Si02, AI2O3).

Met name wordt gewezen op het toenemende gevaar van Sclcnium-vergiftiging ) kalk-
en ccment-industric). Vooral zeer giftig is het seleen waterstof (H2Se) ; voornaamste
symptomen: Progressieve anemie, lever- en nicrbcschadiging. Uitvoeriger wordt stil-
gestaan bij dc fluorvergiftiging (Belangstellenden kunnen hierover zich beter oriën-
teren door dc dissertatie van T e s i n k. Utrecht 1954).

W a n n t o r p behandelt voornamelijk de conserveringsmiddelen voor hout (kreo-
soot, carbolincum, chloornafthalincnen, chloorfenolen en nitrofenolen). Vooral dc
gechloreerde nafthalinen hebben de laatste jaren grote belangstelling getrokken
omdat men daarin zocht de oorzaak van dc zgn. hyperkeratose, cen tot nu toe bij ons
nog onbekende huidaandoening, maar die ik toch in mijn laatste dictaat over huid-
ziekten meende te moeten behandelen, omdat wij cr ook ieder ogenblik mee te doen
kunnen krijgen.

W an ntorp heeft geprobeerd dc toxische en letale dosis van dc zee-ajuin (Scilla
maritima, Urginea maritima), die zoveel voor rattenverdelging wordt gebruikt, vast
te stellen. Dit lukte niet, omdat door braken steeds een gedeelte wordt verwijderd.
De bittere smaak is voor dc huisdieren een goed afweermiddel tegen deze vergiftiging;
ratten en andere knaagdieren zijn zeer gevoelig, zegt men, maar het blijkt, dat deze
gevoeligheid toch niet groter is dan, bijvoorbeeld, bij honden. Dc vergiftigingsver-
schijnselen bij de hond zijn: spceksclen, braken, uitputting, daarna diarree; na 24
of meer uren treden krampen op (kauwkrampen o.a.) en loopbewegingen. Dc dood
treedt meestal eerst na 2 ä 3 dagen op; herstel is mogelijk.

In plaats van de Scilla, die in de U.S.A. tijdens de oorlog niet was tc krijgen, heeft
men een preparaat „Antu" gemaakt (a naphthylthiourcum), dat eerst geheim ge-
houden werd, maar spoedig de gehele wereld veroverde als middel tegen ratten.
Zijn roem heeft echter niet lang geduurd (het was voor dc ene rattensoort veel gif-
tiger dan voor de andere; voor de huisrat moest dc dosis zo hoog zijn, dat groot
.gevaar voor de huisdieren bestond). Afgedaan heeft het cchtcr nog niet. Intoxicatic-
vcrschiin.sclen: hoesten, snelle pompende ademhaling, schuim om mond cn neus
(dus blijkbaar longoedeem). Soms braken cn diarree. Normale en subnormale tempe-
ratuur. Prognose slecht; cen tegengift is niet bekend.

In 1948 zijn voor het eerst cumarinc-derivaten ingevoerd; tomorin, dicumarol, war-
farin, cumachloor zijn de bekendste preparaten van deze soort rattenvergiften.\' Vele
onzer practici hebben reeds hiermede vergiftigingen gezien, vooral bij varkens. Een
éénmalige dosis is minder schadelijk dan herhaalde kleinere.

Met dagelijkse giften van 0.5 mg. warfarin per kg. lichaam.sgcwieht sterven honden
na 7-9 dagen, terwijl 0.2 rcsp. 0.3 mg./kg., gedurende 14 dagen gegeven, geen ver-
schijnselen van vergiftiging veroorzaakten.
De letale dosis bij varkens ligt ook bij 0.5 mg./kg.

Bij sectic vindt men bloedingen in de spieren en organen, vooral ook in het pericard
en prccardialc mediastinum. In buik- en borstholte zijn vaak grote hoeveelheden niet
gestold bloed.

Voor de diagnose tijdens het leven is van groot belang de bepaling van dc stollings-
tijd. Een behandeling met Vit. K kan succes hebben, maar komt in de praktijk meest-
al te laat.

Dt: vcrsrhijnsclcn van vergiftiging met D.D.T., hexachloorcyclomexaan (lindaan,
ganiaxaan) en andere gechloreerde verbindingen worden daarna beschreven; ik
verwijs hiervoor naar mijn artikel van I januari 1955. Bij parathion-vergiftiging denke
men vooral aan herhaalde injecties van atropine (grote doses!).

In een tweetal artikelen worden de pathologisch-anatomische veranderingen be-
sproken door C O h r s en door Köhler, die gevonden kunnen worden bij de onder-
scheiden talrijke vergiftigingen. Aan een kort uittreksel hiervan heeft men niets; ik
moet dus verwijzen naar de originele ardkelen; evenzo doe ik dat betreffende de
nog daarop volgende van Pallaske, Teuscher en Gylstorff-Sascen-
hof f (over vergiftigingen bij pluimvee).

L ö 1 i g e r levert een bijdrage tot de histologie der intoxicatie met aldrien en diel-
drien (waarmee o.a. zaaikoren wordt behandeld) van kippen.

Biochemische Betrachtungen zur Entstehung, Behandlung und Vorbeugung der
Azctonämie. E. K o 1 b, Monatsh. f. Vet. Medizin, lle Jahrg., 1956, pag. 49-54.
D!t artikel is feitelijk te beschouwen als een verzamelreferaat, dat zich niet leent tot
een korte beschrijving. De Nederlandse literatuur is er ook goed in verwerkt. Een zeer
uitvoerige literatuurlijst kan voor belangstllenden van groot nut zijn.

Ein Beitrag zur Dasselbckämpfung, Franzenburg, H. F., Tierärztl. Umschau,
lle Jahrg. 1956, Seite 5.

Geklaagd wordt over de toeneming der schade door de rimderhorzel veroorzaakt,
hetgeen geweten wordt aan de onvoldoende handhaving der wettelijke bepalingen
van 7 dec. 1953 inzake de bestrijding. De schade wordt voor West-Duitsland op
heden geschat op 70 mill. Mark. Van dc 429 „Kreise" zijn er 209 besmet. Schrijver
geeft de methoden aan, waarmee verbetering kan worden verkregen (intensieve, aan-
houdende voorlichting, medewerking der dierenartsen, strenge handhaving der voor-
schriften). Dat daarmede succes is te bereiken, bewijst Denemarken, zegt schrijver, die
blijkbaar geen enkele poging gedaan heeft te informeren hoe het in Nederland gaat.
Hamburg, waar hij woont, ligt toch niet zo ver van de Nederlandse grens en o.a. uit
de jaarverslagen van Dr. Ter Borg kan hij zien hoe ook deze klaagt over de
onvoldoende bestrijding in Duitsland, die resultaten van de Gezondheidsdienst in
Groningen langs de Duitse grens zo ongunstig beïnvloedt.

Door dc afd. Veeteeltwezen van het ministerie van L.V.V. is aan bovengenoemd
onderwerp een beschouwing gewijd in het maandblad „Landbouwvoorlichting" van
fcbr. 1957. (Overdrukken van dit artikel zijn op aanvraag gratis verkrijgbaar bij de
Afd. Voorlichting van genoemd ministerie, Bczuidenhoutscweg 30, Den Haag). De
samenstellers beginnen met er op te wijzen, dat, vergeleken met voor dc tweede
wereldoorlog, dc totale Nederiandse melkvetproduktie met bijna 25% is verhoogd,
een verhoging die gedeeltelijk moet worden toegeschreven aan de toename van het
aantal runderen, gedeeltelijk aan een verhoging van de gemiddelde melkproduktie
per dier (bijna 300 kg) en gedeeltelijk aan een verhoging van het gemiddelde vet-
gehalte dat steeg van 3.20 tot 3.67%. Vervolgens vragen zij zich af welke mogelijk-
heden tot verdere verhoging cr nog zijn voor onze veehouders en zij komen tot de
conclusie, dat een verdere verhoging der melkproduktie per dier tot 5000 kg per
lactatiepcriode niet tot de onmogelijkheden behoort. Daartoe zal het nodig zijn dat:

1. de voederwinning en de voedering en verzorging der dieren verder gerationali-
seerd wordt,

2. de koeien gemiddeld iets langer worden aangehouden, wat dan echter als bezwaar
heeft, dat de opbrengsten uit vee-afzet afnemen, zowel omdat minder dieren per
jaar zullen worden verkocht als omdat dc slachtprijs van oudere dieren lager is
dan van jongere,

3. de selectie van het jongvee zal verscherpt moeten worden, wat mogelijk wordt
als men de dieren ouder laat worden, omdat dan minder aanfok nodig is. Men
zal daarbij een zo groot mogelijk gebruik moeten maken van melkcontrolegegevens,

4. andere maatregelen worden genomen, zoals het zo regelmatig mogelijk verdelen
van de melktijden over de dag, een juiste lengte der droogstand te kiezen, het
meest gunstige tijdstip van afkalven na te streven (herfst-kalveren geven meer
dan voorjaars- en zomerkalveren) en de dierziekten zo efficiënt mogelijk te be-
strijden.

Verder wordt erop gewezen, dat de k.i. een belangrijke verbetering van de produktie-
aanleg kan bewerkstelligen, omdat de k.i.-stieren zo scherp worden geselecteerd. Daar
echter onder de k.i.-stieren ondanks het met de grootste zorg uitkiezen toch nog
dieren voorkomen waarvan de fokresultaten teleurstellen (in Friesland en Overijssel
bleek dit bij 28% het geval te zijn) moet vooral de nadruk worden gelegd op het
gebruik van stieren, waarvan de fokwaarde bekend is. Dat op deze wijze, ook natio-
naal economisch gezien, dan belangrijke resultaten kunnen worden bereikt, wordt
aangetoond aan de hand van het voorbeeld van de bekende preferente k.i.-stier.
Succes 24849 S, die te Meppel is gestationeerd. Van deze s.tier is berekend, dat hij
dochters verwekt die gemiddeld 10 kg vet meer produceren dan haar moeders. Als
aangenomen wordt, dat uit de 40 duizend koeien, die van deze stier drachtig zijn ge-
worden 13000 dochters in produktie zijn gekomen, die elk 4x hebben afgekalfd of
nog zullen afkalven, dan betekent dit, dat deze dochters voor een waarde van 2\'/^
millioen gulden meer produceren dan haar moeders!

Ook van de verhoging van het vetgehalte verwachten de auteurs nog zeer veel. Zij
houden als streefpercentage voorlopig 4% aan, een gemiddelde waarvan zij ver-
wachten, dat het na 10-15 jaar bereikt zal zijn. Factoren, die hier .gunstig werken,
zijn de melkcontrole, de k.i. en vooral ook de uitbetaling van de melk naar samen-
stelling.

Helaas wordt wat snel heengelopen over het al of niet wenselijk zijn van deze melk-
vetverhoging en treffen we in dit artikel geen enkele opmerking aan over onverkoop-
bare boter of dalende boterconsumptie, terwijl het .geze.gde over de eiwit.gehalte-
bepaling inmiddels door de feiten achterhaald schijnt te zijn. Een ander klein be-
zwaar te.gen het geschrevene is nog dat m.i. wat veel van de verbetering der stal-
ventilatie wordt verwacht. Het lijkt nl. zeer twijfelachtig of dit een voordeel van
50 kg per koe per jaar zal kunen opleveren al staat het wel vast, dat vooral in het
voorjaar de hoogproduktieve koeien vaak te warm gestald zijn.

Tenslotte wordt ook nog aandacht gevraagd voor de vleesproduktie van dc koeien,
die naar verwachting der auteurs zich in stijgende lijn zal blijven bewegen door de
neiging tot extensivering in verband vooral met de hoge arbeidslonen.
Alles tezamen dus een interessante brochure, waarvan een nadere bestudering graag
wordt aanbevolen.

Ein Beitrag zur Persistenz der Milchzähne bei Pferden. Peter Knczevic, Wiener
Tierärztliche Monatsschrift, 43, 82, 1956.

De auteur beschrijft 3 paarden, waarbij verschillende melktanden op latere leeftijd
nog aanwezig waren. Als oorzaken voor de persistentie van melktanden noemt hij:

c. een te grote kaak, waarin, naast de melktand, plaats is voor de blijvende tand.

Untersuchungen über dem Zusammenhang zwischen Hautstärke und Mlichmengen-
und Milfettprozentleistung beim Innviertier Fleckvieh. Hans Kalchgruber;
diss. Wcnen, 1955.

Vooral in Duitsland zoekt men naar cxtcrieureigenschappen, die aanwijzingen zouden
kunnen geven omtrent de produktie-aanleg. Zo onderzocht N i t s c h e als eerste of
cr ook een verband bestaat tussen de huidsterkte en de melkvetproduktie.
Kalchgruber deed het na in Oostenrijk, waarbij hij op 4 plaatsen de huid-
sterkte mat.

Die Bewertung von Färsen kurzleistungen für die Erbwertermittlung im Zusammen-
hang mit dem Laktationskurvenvcrlauf. Dr. K. B u s s e r t. Der Tierzüchter, 9, 7,
1957.

In het algemeen wordt thans wel aangenomen, dat een produktiecontrole geduiende
de eerste 180-200 agen van de lactatieperiode bij vaarzen een redelijk goed inzicht
geeft in de totale produktie tijdens de eerste lactatieperiode.
Als corrclatiecoëfficiënt vindt men in het algemeen 0,9.

Maar men wil zo spoedig mogelijk een oordeel vellen over de fokwaarde van een
stier en daarom zijn er onderzoekers die een oordeel over de fokwaarde reeds willen
baseren op de produktie gedurende de eerste 100 dagen bij vaarzen.
Dr. Bussert is nu van mening, dat in verband met de grote verschillen in persis-
tentie, de produktie gedurende de eerste 100 dagen geen goede indruk geeft van de
totale produktie als vaars.

Deze cijfers tonen duidelijk aan, dat eenmalige controle, maar ook controle gedu-
rende de eerste 100 dagen, geen goede indruk geeft van de produktie gedurende de
gehele lactatieperiode.

Hiertegenover staat, dat op de Deense boerderijen, waar de fokwaarde van stieren
beoordeeld wordt aan de hand van de prestaties van 20 van hun dochters (vaarzen),
tussen deze dochtergrocpen veelal geen sprekende verschillende wat het verloop der
lactatiecurves betreft gevonden werden.

Volgens Bussert zou dit mogelijk te danken zijn aan het feit, dat het Deense
Rode vee, waarom het hier in hoofdzaak gaat, gemiddeld zeer produktief is en slechts
weinig variatie, wat het verloop der lactatiecurve betreft, zal vertonen. Ook zouden
cr in dit opzicht erfelijke verschillen tussen de rassen kunnen bestaan.
Dc odnerzoekingen van Bussert werden gedaan bij het „schwarzbunte Nierungs-
vieh". Volgens de auteur moet meer onderzoek naar de betekenis van het verloop
der lactatiecurve worden gedaan.
(Ook voor Nederland is dit van belang. Ref.)

In aansluiting aan de bekendmaking der voorschriften voor het pullorumonderzock
(blz. 483-485 in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde nr. 13, van 1 juli 1957) wordt
hierbij meegedeeld, dat sindsdien ook is goedgekeurd het trivalente pullorum-antigeen
(partij nr. 51) van Laboratorium Nobilis te Boxmeer.
Dit mag dus thans eveneens worden gebruikt.

Op 14 juni 1957 overleed te Deventer de oud-hoogleraar van de Landbouwhoge-
school te Wageningen, Prof. Dr. J. Smit.

In 1911 legde Prof. Smit het doctoraal examen scheikunde af, terwijl hij in 1933
cum laude promoveerde op een proefschrift over de mclkzuurgisting.
Na enige tijd in het bedrijfsleven werkzaam te zijn geweest vertrok hij in 1919 als
chemicus-bacterioloog bij dc Burgerlijke Geneeskundige Dienst naar Batavia, waar
hij zich voornamelijk bezighield met de problemen betreffende de drinkwatervoor-
ziening. In 1924 aanvaardde hij een assistentschap aan het laboratorium voor dc
Gezondheidsleer te Amsterdam, 1 januari 1929 volgde zijn benoeming tot lector in
dc chemie, biologie en farmacie.

Op 15 juni 1936 aanvaardde hij aan de Landbouwhogeschool het ambt van hoog-
leraar met een rede, getiteld: „Tot stof zult gij wederkeren".

Na het ontslag van de Joodse hoogleraren tijdens de Duitse bezetting, sloot Prof. Smit
zijn eerstvolgend college, na een korte toespraak tot dc studenten, ten teken van
rouw. Zijn ontslag volgde, maar uit de aard der zaak keerde hij na de bevrijding
als hoogleraar terug.

Mrt ingang van 18 september 1956 werd hem onder dankzegging voor de bewezen
diensten, wegens het bereiken van de 70-jarige leeftijd, ontslag verleend.
Prof. Smit was Ridder in de Orde van de Nederlandse Lei-uw.

Dc international Society of Bioclimatology and biometereology houdt van 23-27
september 1957 te Wenen haar eerste congres. O.a. wordt een voordracht gehouden
door Dr. B. Koller, dierenarts over: Bioklimatologische Probleme der Veterinär
Medizin, terwijl Dr. J. Findlay zal spreken over: Physiological effect of climatic
stress on the bovine animal.

Voor alle gewenste inlichtingen kan worden verwezen naar het secretariaat van het
Congres Dr. S. W. Tromp, Ilofbrouckcrlaan 54, Oegstgeest, waarbij opgemerkt
wordt, dat het secretariaat van 15 augustus tot 27 september wordt waargenomen
door Dr. F. Sauberer, Zentral .Anstalt für Metereologi<-, Hohe Warte 38, Wien 19
Oostenrijk.

Hct Koninklijk Genootschap voor Landbouwwetensch.ip en hct Nederlands Instituut
voor Landbouwkundig Ingenieurs organiseren een l.mdbouwwctenschappclijke cursus
(zogenaamde A-cursus) over: „De toepassing van atoomkernenergie in de landbouw".
De cursus zal worden gehouden in de collegezaal voor scheikunde. Herenstraat 18
te Wageningen van 4 tot en met 6 september 1957.
Het programma is als volgt samengesteld:

10.30—11.00 Algemene inleiding — Prof. Dr A. C. Schuffelen.
* 11.00—11.45 De Atoomkern — Dr T. J. Barendregt.
11.45—12.15 Discussie.

Het gebruik van neutronen en y stralen voor de
bepaling van het vochtgehalte en de dichtheid van
de bodem — Dr Ir G. H. Bolt.
Discussie.

Het verkrijgen van mutaties door ioniserende stra-
ling — Ir G. Broertjes.
Discussie.

Autoradiografie — Dr Ir J. M. Wybenga.
lonenopname en transport — Dr L. K. Wiersum.
Discussie.
Thee.

Het gebruik van isotopen bij het dierphysiologisch
onderzoek — - Dr P. C. van Erkclens.
9.45—10.00 Discussie.

10.00—10.45 Het merken van insecten met radioactieve isotopen
en enkele toepassingsmogelijkheden — Ir G. W.
Ankersmit
10.45--11.15 Koffie.

11.15—12.00 De toepassing van radio-isotopen in de insecten-
physiologic en bij het insecticiden onderzoek —
Dr K. van Asperen.
12.00—12.30 Discussie.

* De titel van deze voordracht is nog niet nauwkeurig bekend.
Belangstellenden voor deze cursus kunnen zich opgeven bij de secretaris van de
rcgclingscommissic Ir G. W. Ankersmit, p/a Lab. voor Entomologie, Generaal Foul-
kcsweg 37, Wageningen.

Van 2—5 oktober 1957 wordt te Wenen de 2de internationale post-univcrsitaire
cursus voor dierenartsen gehouden.

Het programma vermeldt een aantal zeer interessante voordrachten, die voornamelijk
liggen op het gebied van de praktische diergeneeskunde.

Het volledige programma wordt op aanvraag verstrekt door het Kursburcau van
dc Tierärztliche Ilochschulc, Linke Bahngasse 11, Wien HI, Oostenrijk.
De declncmerskostcn bedragen 130 O.Sch. — — f 19,50.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030-11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Van 20 juli tot en met 3 augustus a.s. is het woonhuis van de secretaris wegens
vakantie gesloten en zal het bureau Rubcnslaan buiten de normale bureautijden
niet bereikbaar zijn.

In verband hiermee geldt ten aanzien van de openstelling van het bureau en van
de telefoon tijdelijk de volgende afwijkende regeling:

Het bureau is geopend van 8.45 uur tot 17.00 uur; de administrateur is als regel
ook in het middaguur aanwezig.

Voor gevallen, die o.a. het Waarnemingsbureau betreffen, kan men zich zonodig
ook buiten genoemde bureautijd telefonisch in verbinding stellen met het woonhuis
van de administrateur, dat is aangesloten onder nummer 030-32835.
Mocht het bureau geen gehoor geven op de opengestelde tijd dan kan men zich
eveneens met dit telefoonnummer in verbinding stellen.

Hoewel het programma voor de a.s. Algemene vergadering als bijlage aan de
aflevering van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 15 augustus zal worden
toegevoegd, wordt er nu reeds op geattendeerd, dat deze jaarlijkse gebeurtenis,
die voor de gehele diergeneeskundige samenleving van zo grote betekenis is, plaats
zal hebben op vrijdag 25 en zaterdag 26 oktober a.s.

Het programma, dat nog in voorbereiding is, zal zonder twijfel veel dierenartsen met
hun dames naar Utrecht trekken.

Dit jaar zal de Algemene Vergadering feestelijk worden omlijst door de viering
van het 5de Lustrum van de Diergeneeskundige Studentenkring.
Hierover volgen in de volgende aflevering de eerste nadere mededelingen.
Bacterioloog-Australië.

Bij de staf van het Mc Master Health Laboratorium, gevestigd op het terrein van
de universiteit van Sydney kan een bacterioloog worden geplaatst. Het laboratorium
houdt zich bezig met de bestudering van een breed vlak van de parasitaire- en in-
fectieziekten bij schapen.

Sollicitanten, die dierenarts moeten zijn en over enige rescarch-ervaring dienen te
beschikken, kunnen zich voor nadere inlichtingen wenden tot het bureau voor Inter-
nationaal Technische Hulp, van Alkemadelaan 500, \'s-Gravenhage.

Bij de Division of Animal Health van het Vetcrinair-parasitologisch laboratorium
van Yeeronpilly, Queensland kan een imnmnuloog worden geplaatst.
Vereist is het bezit van het dierenarts-diploma en enige kennis van parasitaire ziekten.
Ook hierover kunnen eventuele .gegadigden nadere informaties verkrij.gen bij het
bureau voor Internationaal Technische Hulp, van Alkemadelaan 500, \'s-Gravenhagc.
Ecllowship.s Wereldgezondheidsorganisatie.

Dc Wereldgezondheidsorganisatie stelt voor 1958 een zeer beperkt aantal studie-
beurzen beschikbaar voor Nederlanders, werkzaam op het terrein van dc volks.gczond-
hcid, teneinde hen in de gelegenheid te stellen een aanvullende studie in het buiten-
land te volbrengen. Kandidaten moeten voldoen aan bepaalde voorwaarden. Zij
moeten zich o.m. verbinden om na beëindiging van hun studie naar Nederland
terug te keren en hun werk ten behoeve van de volksgezondheid gedurende drie jaar
voort te zetten.

Zij, die menen voor een dergelijke beurs in aanmerking te komen, worden uitgenodigd
zich binnen veertien dagen na het verschijnen van deze publikatie te wenden tot de
afdeling Internationale Volksgezondheidszaken van het Ministerie van Sociale Zaken
en Volksgezondheid, Zeestraat 73, \'s-Gravenhage.

B. Bruins, Regnerus Praediniusstraat 3, Winsum (afwezig).
D. S. R. Mensema, Asserweg 23, Beilen.

C. Sieswerda, Zuideinde 341, De Rijp (afwezig).
J. A. Vreeswijk, Michiel de Ruyterstraat 8, Breda

en de niet-leden van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde
Dr. G. Eijkman, Stationsweg 6, Oosterbeek.
Dr. J. J. Smit, Waldeck Pyrmontlaan 8, Oegstgeest.
40 jaar dierenarts op 2 augustus

D. Rijpkema, Burg. Wuiteweg 10, Drachten.
Dr. J. C. Stefels, Kerklaan 38, Heemstede.

J, B. Willemscn, De la Sablonièrckadc 11, Kampen
en de niet-lcden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
J. H. Akkerman, Zutphenstraat 17, Brunmien.
Dr. J, B. Douwes, Volkcrakstraat Ihs, Amsterdam.
H. A. Haijtink, Balijeweg 15, Wolfheze.
Dr. F. J. Munnik, Rubenslaan 50, Bilthoven.

Het hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

E. Duysens, Caurnerbccklaan 63, Heerlen.
J. P. C. Kruyne, Baan 32, Rotterdam.
W. M. Verhaar, Vosmaerlaan 3, Bussum,

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

R. Boerhof, Vaartweg 75, Srnilde.
A. P. v. d. Linden, Lccmwcg 6, Steggerda.
C. W. J. M. v. d. Riet, Mariapolder G187, Dinteloord.
Het Hoofdbestuur heeft dc diergeneeskundige kandidaten A. J. v. d. Munnik cn
C. H. A. Pinkse aangenomen als kandidaatlid van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde.

Meijer, H, Th., te Boxtel, naar Bosschewcg 26, aldaar, (tel. no. ongewijzigd). (102)

Misdorp, W., te Kloosterzande, functie gewijzigd in Keuringsdierenarts-bacterioloog,
tevens Rijkskeurmeester in bijzondere dienst, aan het abattoir te Amsterdam, tel.
115 (privé), 020-51514 (bur.), gr. 408471, pensionadres: Amsterdam, Emma-
straat 21. (102)

Wal, K. G. van der, te Gorinchem, naar Nieuwe Haven 57, aldaar (tel. no. onge-
wijzigd). (122)
Willems, G. M. T., van Utrecht naar Bcrlicum (N.Br.), Kerkwijk 79, tel. 04103—
272 (privé), 04106—644 (bur.), gr. 272910, D. b/d prov. G. v. D. in Nd. Brabant.

Popta, G. van, te (voorl.) Hoo.ge Zwaluwc, Havenstraat 16, tel. 376, gr. 546593, P.

Koelman, K. B. M., te Heer, tc rekenen met ingang van 13 juli 1957, van Keurings-
dierenarts-bacterioloog tot adjunct-Directeur van het abattoir tc \'s-Gravenhage.

Hirschfeld, Prof. Dr. W. K., te Lecrsum, bij Koninklijk besluit van 8 juni 1957,
no. 20, te rekenen m.i.v. 1 januari 1957, tot gewoon hoogleraar in de faculteit
der diergeneeskunde aan de rijksuniversiteit te Utrecht, om onderwijs te geven
in de erfelijkheidsleer, de zoötechnick van de kleine huisdieren en van het varken
en de leer van de voeder-, vergift- en artsenijplanten. \' (129)

Docters van Leeuwen, J., te Drumpt (bij Tiel), te rekenen m.i.v. 1 mci 1957, als
Rijkskeurmecster in bijzondere dienst bij de Vecartsenijkundige Dienst, ter stand-
plaats Tiel.

Quacdvlieg, F. J. H. J. te Valkenburg (L.) is aldaar overleden op 9 juli 1957. (108)
Veen, J. G. van, tc Dedcmsvaart, is aldaar overleden op 9 juni 1957. (118)

De opfok van mestkuikens in Nederland mag zich in een groeiende belang-
stelling verheugen en ofschoon ons land ver achteraan komt met betrekking
tot het verbruik van piepkuikens, zijn er tekenen die er op wijzen dat
hierin verandering komt, vooral indien het aantal verkoopplaatsen van
slachtgevogelte kan worden uitgebreid buiten de erkende poeliers.
De fokker van mestkuikens zal zijn bedrijf alleen dan lonend kunnen
uitoefenen indien zijn dieren in korte tijd een verlangd slachtgewicht
bereiken en wanneer tevens onder die omstandigheden het voederverbruik
laag is geweest; m.a.w. er zijn twee punten van essentieel belang voor
de praktijk van de kuikenmesterij t.w. de groeisnelheid en de voeder-
conversie, welke beiden op fysiologische grondslagen berusten. Het behoeft
dan ook geen verwondering te wekken dat reeds gedurende enkele jaren
talloze onderzoekingen worden gepubliceerd die zich met deze vraagstuk-
ken hebben beziggehouden. Een onderdeel van dit uitgebreide terrein van
onderzoek betreft de samenstelling van z.g. „High Energy"-voeders waarbij
getracht wordt door toevoeging van stoffen met hoge caloriewaarde eer)
snelle groei en gunstige voederconversie te bereiken. Uiteraard is hier
veelal gebruik gemaakt van vetten, waarbij het totaal eiwitgehalte van
het voeder al of niet werd verhoogd. Aangezien een volledige vermelding
van de literatuur veel te uitgebreid zou worden, mogen wij volstaan met
het noemen van enige belangrijke publicaties, in het bijzonder die welke
tevens samenvattingen van ouder onderzoek vermelden.
In de eerste plaats vermeldt G. F. H e u s e r (1955) in zijn bekende boek
over pluimveevoeding het gebruik van vetten bij de opfok van normale- en
slachtkuikens en geeft een kort overzicht van de literatuur van vóór 1955.
Een uitstekende samenvatting van literatuurgegevens geeft E w i n g
(1951) in zijn omvangrijke werk „Poultry Nutrition", waarbij als enig
bezwaar het feit kan worden aangevoerd dat zijn boek momenteel wat
verouderd is. Een uitstekend hoofdstuk over pluiniveevoeding in het
algemeen, is te vinden in het boek van J. T. Abrams (1950), dat
vooral voor veterinairen is geschreven, terwijl wij tenslotte de zeer
moderne gegevens van A 1 b r i 11 o n (1954) niet onvermeld willen laten.
De meeste moderne literatuur over de voeding van slachtkuikens is ver-
schenen in het tijdschrift „Poultry Science", waaruit wij enkele publicaties
speciaal willen vermelden. Het zijn onderzoekingen van Garve r (1955),
Darrow en Essary (1955), Ai t ken c.s. (1954), Mc. Nally
(1954), March en Biely (1954),Sunde (1954), K 1 a i n c.s. (1956),
Le wis c.s. (1955).

De resultaten die tot nu toe werden bereikt met het toedienen van „High
energy"-voedcrs aan slachtkuikens laten zich als volgt samenvattend for-
muleren :

a) Een verhoging van de encrgicwaarde \\an het voeder verlaagt in het
algemeen het voederverbruik.

b) Ondanks dit verlaagd voederverbruik kan dc hoeveelheid verstrekte
energie per kuiken worden verhoogd.

c) Eenzijdige verhoging van dc encrgicwaarde bij ccn gelijkblijvende
ciwit/vitamincn/mineralcnvoorziening verlaagt dc voederconversie,
doch heeft geen significante invloed op dc gioci.

d) Zowel plantaardige oliën (soyaolic, maisolie, katoenzaadolic) als dier-
lijke vetten (talk en reuzel) kunnen worden gebruikt om dc encrgic-
waarde te verhogen.

c) De hoeveelheid vrije vetzuren limiteert dc toepassingsmogelijkheid van
vet niet; wel moet het vrij zijn van ranzigheid en tegen o.xydatic
worden beschermd door toediening van antioxydantia.

f) Indien zowel encrgicwaarde als eiwitgehalte worden verhoogd kan
behalve dc voederconversie ook de groei worden verbeterd.

g) Geharde vetten schijnen minder goed tc worden benut dan vetten met
normaal smeltpunt.

h) Vcttoevoeging in het voeder bevordert ook dc vctvorming bij het
slachtkuiken.

i) Toevoeging van oliën en vetten in het \\ocder heeft geen ongunstige
invloed op dc bewaringskwaliteit van het vlees van slachtkuikens.

De meest spectaculaire resultaten met betrekking tot dc invloed van ver-
hoging van het vetgehalte van het voeder zijn die welke Dr. G. F. G o m b s
verkreeg bij ccn bepaalde stam haantjes met toevoeging vanl5 % „ycllow
animal grcasc" aan ccn voeder met een totaal eiwitgehalte van 27.1 %.
Gombs (1955) vermeldt ccn en ander over zijn resultaten in „Fccd-
stuffs" van 12 november 1955 cn noemt een voederconversie van 1.62,
waarbij op een leeftijd van 7 weken en 3 dagen een gewicht van 1362
gram werd bereikt na ccn voederverbruik van 2184 gram. Dit, uitzonder-
lijke, resultaat werd bereikt door het dieet rijk aan eiwitten, mineralen cn
vitaminen te doen zijn; indien een dieet sub-opdmaal is aan eiwit dan
zullen de kuikens dc neiging hebben zich voldoende eiwit tc verschaffen
door abnormaal grote hoeveelheden voedsel tot zich te nemen, waarvan
ccn \\crgrotc vctafzctting in dc regel het gevolg is.

Dc vet\\orniing geschiedt vermoedelijk voor het overgrote deel uit dc
opgenomen koolhydraten en niet uit vet cn eiwit van het voedsel
(Buckncr c.s. 1941).

Exeneens zijn cr experimentele aanwijzingen voor dat dc vorming van
vet in dc dieren uit andere bronnen geschiedt dan uit het vet van het
voedsel (Russcll c.s. 1941). De vcrtccrbaarhcid van het opgenomen
vet werd door dc laatste auteurs op 88 % bepaald.

Alle genoemde onderzoekingen werden ondernomen met het doel dc in-
vloed van vcttoevoeging op het lichaamsgewicht en dc voederconversie
vast tc stellen; uiteraard het uitgangspunt van de producent van slacht-
kuikens. De vraag in hoeverre dc toegevoegde vetten enige invloed hebben
op de intermediaire stofwisseling van de mestkuikens werd veelal niet
gesteld, laat staan beantwoord. Toch moet deze zijde van het probleem als

dc belangrijkste voor de consument worden beschouwd; immers de relatief
hoge prijs voor een slachtkuiken betaalt men gemakkelijker indien de
bout royaal bevleesd is en niet te grote kwanta vet bevat. Kortom de
afzetmogelijkheid van slachtpluimvee zal des te groter zijn naarmate de
eiwitsynthese gunstig ligt ten opzichte van de vet\\orming. Het probleem
kan dus als volgt worden geformuleerd: „Welke is de invloed van toege-
voegde vetten in het rantsoen op de eiwitsynthese bij het slachtkuiken?"
Men zou zich kunnen denken dat de toegevoegde vetten door hun calo-
rische waarde de eiwitverbranding aanzienlijk doen verminderen waardoor
de stikstofbalans in meer positieve richting zou worden verschoven.
De beantwoording van deze vraag was nu het doel van ons onderzoek
waarbij in de eerste plaats werd uitgegaan van een rantsoen dat een
normaal eiwitgehalte bezat.

Op 27-6-\'56 werden 18 jonge Noord-Hollandse Blauwen, 9 hanen en
9 hennen, 6 weken oud, op een mestbatterij geplaatst. De dieren werden
in 3 groepen van elk 6 dieren verdeeld; elke groep omvatte 3 hanen en
3 hennen.

Dagelijks werd een afgewogen kwantum „All-mash" voeder verstrekt
waarbij door terugweging het verbruik per 24 uren kon worden bepaald.
Water stond ad libitum ter beschikking. De excreta werden per groep van
6 dieren over een periode van 24 uren verzameld, na weging gedroogd
en goed gemengd, waarbij een monster \\\'oor diverse analyses werd ge-
reserveerd. De voedersamenstelling in de onderscheidene groepen was als
volgt:

Bij de dieren van de groepen II en III werd dus een extra kwantum vet
ten bedrage van 5 % aan het voeder toegevoegd, bij groep II in de vorm
van zuiveix reuzel, bij groep III in de vorm van een z.g. „oneetbaar dierlijk
vet". Bij de toevoeging van deze vetten was zo veel mogelijk rekening
gehouden met een handhaving van hetzelfde eiwitgehalte in de voeder-
mengsels van de drie groepen.

Bij analyse van de mengsels bleek de samenstelling in de 3 groepen als
volgt te zijn:

I	II	III
40%	34%	34%
25%	25 %	25%
20%	21 %	21 %
15%	15%	15%
—	5 %	—
	—	5 %

De toegevoegde vetten als zodanig bleken de volgende samenstelling in
vetzuren en neutraal vet te bezitten:

2e. Totaal eiwit, methode van Kjeldahl, uitgaande van 1 gram materiaal;
destillaat volgens een microdestillatiemethode.

3e. Totaal vet en vetzuren, in voeder volgens dc methode van Soxhlet,
uitgaande van dz 10 gram materiaal, in excreta volgens de methode
van Zuckerman c.s. f 1949).

4e. Caloriewaarde, door verbranding in de bom volgens B e r t h e 1 o t-
R o t h in een zuurstofdruk van 25 atmospheren, uitgaande van circa
1 gram materiaal (Roth, 1952).

De dieren werden twee malen per week gewogen teneinde dc totale
groei vast tc stellen. Tengevolge van een stoornis in de kropfunctie werd
cén dier van groep II verwijderd en bij de bewerking der proefresultaten
ook verder geheel buiten beschouwing gelaten.

Het experiment werd voortgezet tot 17-7-\'56 en duurde dus 3 weken.
Bij het beëindigen van de proef werd van elke groep een dier geslacht voor
nadere analyse van het spierweefsel op een leeftijd van 9 weken.
De samenstelling van het vlees (deel van de pectoraalspieren) bleek als
volgt te zijn:

Het watergehalte en het totaal eiwitgehalte van het vlees blijkt gelijk te
zijn bij alle 3 groepen; het vet en het glycogeengehalte is bij de dieren
die reuzel aan het voeder hebben toegevoegd gekregen iets hoger, hetgeen
vermoedelijk eveneens het geval is bij de dieren uit de industrievetgroep.

De toename van het lichaamsgewicht per dier gedurende de gehele proef-
periode van 20 dagen is grafisch weergegeven in fig. 1, waarin de punten
het gemiddelde lichaamsgewicht voor de dieren uit de 3 groepen aangeven.

De totale groei over de gehele periode, benevens de groei per 1 kg op-
genomen voeder is samengevat in onderstaande tabel.

Groep I	Groep II	Groep III
{6 dieren)	(5 dieren)	(6 dieren)
554 gr.	471 gr.	490 gr.
1648 gr.	1424 gr.	1364 gr.
336 gr.	331 gr.	359 gr.
2.97	3.02	2.78

Gewichtstoename
per dier/20 dagen
Voedcropname
per dier/20 dagen
Groei per 1 kg voeder
Voederconversie

Uit bovenstaande figuur cn tabel blijkt dat de kippen die geen extra
vet in het voeder hebben toegevoegd gekregen belangrijk meer voedsel
tot zich nemen dan die dieren waarbij dit wel het geval was. Het gevolg
is dan ook dat de controledicren na 3 weken aanmerkelijk zwaarder zijn
dan die uit de andere groepen. Berekent men evenwel de gewichtsvermecr-
dering per 1 kg opgenomen voeder dan zijn deze waarden vrijwel identiek
in alle groepen, waaruit geconcludeerd kan worden dat de voederconversie
niet gewijzigd wordt door toevoeging van 5 % vet aan een „All-mash"-
rantsoen met handhaving van een eiwitgehalte van 22-23 %.

B. De invloed van vettoevoeging op de stikstofbalans.
De stikstofbalans werd bepaald door de totale stikstofopname per groep
te berekenen uit de voederopname en het totaal stikstofgehalte van het
voeder. De sdkstofuitscheiding per groep kon worden berekend uit de
totale hoeveelheid excreta en het totaal stikstofgehalte van de gemengde
excreta.

Een overzicht van de stikstofbalans in de onderscheidene groepen is in
onderstaande tabel samengevat.

TABEL 2. Groep I 6 dieren 1648 gr.	Groep II 5 dieren 1424 gr.	Groep III 6 dieren 1364 gr.
62.2 gr.	50.6 gr.	48.8 gr.
1.27 ! 26.7 gr.	1.04 25.1 gr.	1.00 22.8 gr.
1.15 222 gr.	1.10 159 gr.	1.00 162 gr.
\' 40.3 %	33.8 %	33.2 %
68.5 %	58.0 %	57.0 %
134.4 gr.	111.7 gr.	119.1 gr.
13 % !	19.5 %	20.1 %

Voederopname
per dier/20 dagen
Stikstofopname
per dier/20 dagen
Relatieve N2-opname
Stikstofuitscheiding
per dier/20 dagen
Relatieve N2-uitscheiding
Stikstofretentie
(eiwitvorming/20 dagen)
In % van toename
lichaamsgewicht
In % van toename
droge stof ^)
Eiwitvorming
(per 1 kg voeder)
Vetvorming

Uit de gegevens die met betrekking tot de stikstofbalans zijn verkregen
kunnen de volgende algemene conclusies worden getrokken:

a) De vorming van eiwit (stikstofretenüe) is bij de dieren, die cen nor-
maal „All-mash" rantsoen ontvangen waarin 23 % totaal eiwit, gun-
stiger dan bij die dieren, welke een extra kwantum vet in het rantsoen
hebben ontvangen. In het eerste geval bestaat de toename aan droge
stof voor 68.5 % uit eiwit; in het tweede geval voor 58.0 resp. 57.0

b) De verklaring voor bovengenoemd verschijnsel ligt niet alléén in het
feit dat de dieren uit dc controlegroep meer voeder opnemen, want ook
per 1 kg opgenomen voeder vormen de kippen uit groep 1 meer eiwit
dan die uit de groepen II en III. Toevoeging van vet aan het „All-
mash" voeder doet dus de eiwitvorming verminderen.

Onderstellende dat het dier voor 58.4% uit droge stof bestaat, (vgl. Heuser,
Feeding Poultry, 1955, p. 53).

Deze getallen zijn gebaseerd op de gegevens van Heuser (1955) met betrek-
king tot de procentuele samenstelling van de Plymouth Rock, waarbij 53.3%
van het lichaamsgewicht uit eiwit en vetten tezamen zou bestaan.

c) Niet alleen de stikstofopname, doch ook de stikstofuitscheiding is van
grote invloed; immers uit tabel 2 blijkt dat de stikstofuitscheiding
van dc dieren uit groep I 15 % groter is dan die van dc dieren uit
groep III, terwijl de stikstofopname 27 % groter is. Er wordt dus meer
extra opgenomen dan extra uitgescheiden.

Hierin schuilt dus een stikstofwinst, ten gunste van de vleesvorming
bij dieren die geen extra vctrantsoen hebben ontvangen.
Onder de genoemde omstandigheden heeft het geen zin de vlcesvorming
te stimuleren door vcttoevoeging aan het voeder, integendeel hierdoor
wordt juist de ciwietconversie verminderd, doordat de eiwitvorming
meer afneemt dan dc stikstofuitscheiding. Dit betekent dus dat bij
dieren met extra vetten in hun voeder onder de beschreven proef-
omstandighcden de verhouding tussen de stikstofuitscheiding en de
ciwitvorming groter, dus ongunstiger,, is dan bij de dieren die op
normale rantsoenen zijn gesteld.

De desbetreffende waarde is voor de dieren uit groep I 0.43, voor die
uit groep III 0.46.

Als mogelijke oorzaken voor deze verschuiving kunnen dc volgende fac-
toren in aanmerking komen:

a) Het eiwit zou minder goed kunnen worden verteerd en geresorbeerd
door de aanwezigheid van een hoog vetgehalte in het maagdarmkanaal.

b) De eiwitverbranding zou groter kunnen zijn, waardoor groter stikstof-
uitscheiding in dc vorm van urinestikstof.

\'reneinde een antwoord op dc beide laatste probleemstellingen mogelijk
tc maken werd in de cxcreta de urinestikstof afzonderlijk bepaald volgens
dc methode van E k m a n (1948).

In tabel 3 zijn de resultaten met betrekking tot de stikstofuitscheiding
weergegeven.

Bij nadere beschouwing van tabel 3 blijkt dat\' dc ciwitverbranding bij de
dieren van alle 3 groepen vrijwel gelijk is, doch dat dc stikstofuitschciding
in dc faeccs (onverteerd cn ongcrcsorbcerd) bij dc dieren uit de controle-
groep groter is dan bij die uit de z.g. vetgrocpen. Dit moet worden
verklaard uit dc omstandigheid dat de desbetreffende kippen uit de contro-
legroep meer stikstof opnemen dan die uit dc andere groepen, zelfs aan-
zienlijk meer.

De reden van dc meerdere ciwitvorming bij dc dieren uit groep I moet
dus vrijwel uitsluitend gezocht worden in dc meerdere ciwitopname en
niet in een geringere eiwitafbraak, of wellicht is het beter de formulering
op andere wijze te stellen, nl. dat de dieren welke extra vet kregen
toegediend minder eiwit vormen ten gevolge van geringere stikstofopname,
daar de ciwitverbranding even groot is als bij de dieren die op een
normaal rantsoen leven.

Een onderzoek naar de vertering en de resorptie van het vet dat in het
voeder al dan niet in de vorm van een extra kwantum was toegediend
was interessant omdat de fysiologie van de vetvertering c.q. -resorptie bij
de vogels nog slechts oppervlakkig bekend is.

Een vetbalans werd voor de 3 groepen vastgesteld door dc vetopnamc en
—uitscheiding dagelijks voor iedere groep afzonderlijk te bepalen en daar-
uit het percentage benut vet te berekenen. Hierbij is ondersteld dat het
faecale vet ten volle uit het voedsel afkomstig is, hetgeen evenwel in
het geheel niet zo vaststaat. In dit verband zijn de onderzoekingen van
W h i t s O n c.s. {1942) en van R u s s e 11 c.s. (1941) van belang, terwijl
proeven van Krakower (1934) wijzen op het bestaan van\'een vet-
uitscheiding vanuit het bloed via de dikke darm.

Een overzicht van de vetopname resp. -uitscheiding en de hieruit bereken-
de vetbenutting wordt in tabel 4 weergegeven.

Uit tabel 4 blijkt dat het opgenomen vet tot een hoog percentage wordt
verteerd, ook in het geval van een extra toegediend kwantum, waarbij
zelfs een benuttingspercentagc van ongeveer 90 wordt bereikt, een waarde
die ook door R u s s c 11 c.s. (1941) werd gevonden.
D. De Caloriebalans.

Teneinde een inzicht te krijgen in de hoeveelheid vastgelegde reserve-
stoffen, in het bijzonder het vet, werd een Caloriebalans voor de 3 groepen
berekend. De waarden voor de Calorieafgifte aan de omgeving werden
ontleend aan de gegevens van R o m ij n (1950), waarbij de Calorie-
produktie van dc dieren op de batterij gesteld werd op 125% van het
basaalmetabolisme. Voor een Noord-Hollandse Blauwe haan van 6 weken
oud bedraagt het basaalmetabolisme gemiddeld 110 Cal/24 uren, voor een
dier van 9 weken oud 140 Cal/24 uren, waaruit als gemiddelde een Calorie-
produktie van 150 Cal/24 uren berekend kan worden voor een dier op een
mestbatterij.

Aangezien de spierarbeid van deze dieren uiteraard slechts gering is kan
een toevoeging van 25 % bij het basaalmetabolisme wel als een vrij juiste
waarde worden beschouwd, al blijft dit bedrag dan ook een schatting.
Volgens bovenstaande redenering komen we tot een Calorie-afgifte aan
de omgeving van 3000 Cal. per dier per 20 dagen.

De Calorie-opname in het voeder en de -afgifte via de exCreta zijn in de
onderstaande tabel weergegeven:

Groep I	Groep n	Groep Hl
1648	1424	i 1364
6241	5680	^ 5462
1321	1068	; 1272
4920	4612	4190
3000	3000	3000
1920	1612	^ 1190
853	611	622
1067	1001	568
112	106	60

Voederopname
per dier/20 dagen (gr)
Calorieopname
per dier/20 dagen
Calorische waarde excreta
per dier/20 dagen
T.A.E.

Uit bovenstaande Caloriebalans blijkt dat een aanzienlijk percentage van
de N.A.E. (Netto Available Energy) voor de vorming van vlees wordt
benut; de vorming van vet is niet groot en zelfs klein bij de dieren van
groep HL De vetten die in het rantsoen extra worden verstrekt worden
blijkbaar niet zonder meer als reservevet opgeslagen doch in de normale
bedrijfsstofwisseling verbruikt.

De dieren die het laagste vetgehalte in het voeder hebben, maken de
grootste hoeveelheid vet, hetgeen er op zou kunnen wijzen dat de vet-
vorming in wezen uit de koolhydraten geschiedt en niet uit de vetten van
het voeder.

In dit verband is de publicatie van Buckner c.s. (1941) belangwekkend
in verband met dc vorming van de vetten in dc eidooier.

Bij Noord-Hollandsi- Blauwe mestkuikens werd de invloed van extra toegevoegde
vetten aan het voeder op de stofwisseling onderzocht. Het vet werd in de vorm van
zuivere reuzel en in de hoedanigheid van „oneetbaar dierlijk vet" tot een bedrag
van 5% aan het „.\\11-Mash" rantsoen toegevoegd, waardoor het totaal vetgehalte
van het voeder bij de drie groepen van dieren resp. 2.58 (cotrolc), 7.41 (reuzel) en
7.87 (industrievet) bedroeg.

Het eiwitgehalte werd hierbij op 22-23% totaal eiwit gehandhaafd. De proef werd
begonnen met 18 dieren waarvan de leeftijd 6 weken bedroeg en gedurende 20 daar-
op volgende dagen op een mestbattcrij voortgezet.

De vocdcropname per dier per dag werd bepaald, alsmede de gewichtstoename, ter-
wijl de excreta per groep van 6 dieren dagelijks werden verzameld voor analyse van
vet, stikstofgehalte en Calorische waarde. Door nauwkeurige analyse van het voeder
konden de volgende fysiologische grootheden worden vastgesteld:

Groei, voederconversie, eiwitvorming, ciwitconvcrsic, vetbalans en Caloriebalans,
terwijl na beëindiging der proef een analyse van het spierweefsel op weefselvet, eiwit
en glycogeen werd uitgevoerd. Dc resultaten van het onderzoek zijn als volgt samen
te vatten:

le. Toevoeging van vetten tot een bedrag van 5% aan een „.Ml-Mash" voeder dat
22-23% eiwit bevat, doet de voederopname verminderen en daarmede ook de
groei.

voederconversie over de proefperiode van 20 dagen bedroeg 2.78—3.02.
3e. De eiwitvorming wordt door toevoeging van vetten, zonder verhoging van eiwit-
gehalte van het voeder, in ongunstige zin bcinvloed. Onder deze condities be-
draagt dc eiwitvorming 57—58% van toename in droge stof; bij de controle-
dicren zonder extra vettoevoeging in het rantsoen wordt een percentage van
68.5 voor hetzelfde proces bereikt.
4e. Per 1 kg opgenomen voeder wordt cen kleinere waarde voor de vleesvorming

geconstateerd in het geval van extra vettoediening.
5c. Toediening van vetten aan het voeder doet de uitscheiding van stikstof af-
nemen, doch de stikstofopname ondergaat cen groter vermindering t.o.v. de
controledicren.

6e. Dc uitscheidin.g van urinestikstof ondergaat geen verandering bij extra vet-
toediening; de eiwitverbranding wordt dus blijkbaar niet bcinvloed, wel de eiwit-
vertering c.q. de - rcsorptic.
7e. Het toegediende vet wordt goed verteerd n.1. tot cen percentage van 88 a 90%;

bij de controledicren tot 86%.
8e. \\\'oor de dieren uit de 3 groepen werd een Caloriebalans berekend, onderstel-
lende dat dc warmteproduktie 25% meer bedroeg dan het basaalmetabolisme.
Het grootste deel van de „Netto Available Energy" werd voor de vorming van eiwit
benut, een kleinere fractie voor de synthese van vetten, in het bijzonder bij dc dieren
welke extra vetten kregen toegediend.

Het is zeer waarschijnlijk dat dc vorming van vetten bij de kip voor het grootste deel
uit de opgenomen koolhydraten geschiedt.

The influence of a high percentage of fat in the food ration of broilers on the protein
metabolism has been investigated. Blue North Hollands (18animals) were put on a
battery at an age of 6 weeks and kept under experimental conditions during a period
of 20 days.

The daily food consumption of each animal was estimated by weighing the „All
Mash" ration and the amount of unconsumed food. Water could be taken up „ad
libitum". .A high percentage of fat was obtained by addition 5% lard to the normal
food and in another group of animals 5% of an „industial animal fat". The com-
position of the food in the 3 groups of animals is summarized in the following table:

The distribution of fatty acids and neutral fat in the total fat was as follows;

By accurate analysis of food and excreta and estimation of the increase in body
weight the following physiological criteria could bc determined: growth, food con-
version, protein conversion, protein formation, fat balance and Caloric balance.
The protein content of the three different food rations was established on nearly the
same level. The results may be summarized as follows:

Ir. Addition of 5% fat to an „All-Mash" ration, with a protein content of 22-23%
of 6 weeks old broilers results in a decrease of food intake and growth in com-
parison with the control animals.
2e. Increase in body weight per 1 kg of food is unchanged; food conversion over

the period from 6 weeks old animals tot 9 weeks old was 2.78—3.02.
3e. The formation of protein decreases after the addition of fats without changing
the protein level in the food ration. Under these conditions the protein formation
amounts 57— 58% of the increase in dry matter, whereas in the control animals
a formation of proteins to an amount of 68.5% of the increase in dry matter
could be estimated.

4c. Per 1 kg of food the meat formation is smaller after addition of an extra fat

amount to the food ration.
5e. Addition of fats to the food results in a decrease of both Nitrogen intake and
.Nitrogen excretion, but the first is more decreased than the second in comparison
with the control animals.
6e. The rxcretion of urine-Nitrogen is unchanged after addition of fats to the food
ration; the combustion of protein seems therefore to be the same as in the con-
trol animals. The influence of fats on the total Nitrogen excretion is apparently
limited to the protein digestion and resorption or to one of these two phenomena.
7e. The fats of the food ration are easily digested; in the control animals to a per-
centage of 86; in the experimental animals to an amount of 88 or 90%.
8r. A Caloric balance could be calculated for the animals of the three groups.
The greatest part of the „Netto Available Energy" was used for the formation of
protein, a lesser part for fat synthesis, particularly in the animals with extra fat in
their food ration.

From the data obtained it seems likely that the formation of body fat takes place for
the greatest part from the carbohydrates of the food.

L\'influence des graisses, ajoutes extraordinairement au nourriture, sur le métabolisme
est examiné aux poulets à l\'engrais (Bleus de l\'Hollande du Nord). Le graisse était
ajouté jusqu\'à le quantum de 5% à la ration; „All-Mash", dans la configuration
du saindoux pur et dans la qualité du „graisse animal inmangeablc", par lequel le
proportion de graisse total du nourriture chez les trois groupes des animaux se mon-
tait successivement à 2.58 (contrôle), 7.41 (saindoux) et 7.87 (graisse industrielle).
Le proportion de proteine était maintenu à ceci à 22-23% de protéine total. L\'expé-
rience était commencée avec 18 animaux, qu\'ils avaient l\'âge de six semaines et conti-
nuée pendant 1rs vingt jours suivants sur une batterie à l\'engrais.

L\'absorption dc nourriture par animal par jour était dr trrminée, ainsi que l\'aug-
mentation du poids, tandis que les excrétions par groupe de six animaux étaient
collectionnées tous les jours poru l\'analyse du graisse, du proportion d\'azote et de
valeur calorique.

Les quantités physiologiques suivantes pouvaient être déterminées par analyse précise:
Croissance, conversion de nourriture, formation dc proteine, conversion de proteine,
balance dc graisse et balance dc calories, tandis qu\'on analysait après l\'expérience,
le tissu musculaire au graisse de tissu, au proteine et au glycogènc. On peut résumer
les résultats dc l\'investigation comme la suite:

le. L\'addition des graisses jusqu\'à le quantum de 5% à un nourriture d\'„All-Mash",
qui contient 22-23% de proteine, cause une diminution de l\'absorption de nour-
riture et avec cela la croissance.
2e. L\'augmentation de poids par 1 Kg dc nourriture absorbé, ne change pas; la con-
version de nourriture pendant la période d\'expérience de vingt jours se montait:

3c. La formation de protéine est influencée défavorable par l\'addition de graisses,
sans un eschaussement du proportion de protéine du nourriture.
Sous ces conditions, se monte la formation de proteine à 57-58% de l\'augmen-
tation dans la matière sèche; avec les animaux dc contrôle sans une addition
de graisse extraordinaire dans la ration, on gagne un pourcentage de 68.5 chez le
même procès.

4e. Par 1 Kg de nourriture absorbé, on constate une valeur plus petite pour la for-
mation de chair, en cas d\'addition de graisse extraordinaire.
5e. Par l\'addition de graisses du nourriture, diminue l\'excrétion d\'azote, mais l\'ab-
sorption d\'azote s\'amoindre encore plus, à l\'égard des animaux de contrôle.
6e. L\'excrétion d\'azote d\'urine ne change pas en cas d\'addition de graisse extra-
ordinaire; la combustion n\'est pas influencée apparamment, à l\'opposé de la
digestion de proteine c.q. de la résorption.
7e. Le graisse administré est bien digéré, c.à d:

jusqu\'à un pourcentage de 88 à 90%, chez les animaux de contrôle: jusqu\'à
86%.

8c. On calculait une balance dc calories, en supposant que la production de chaleur
se montait 25% plus que la métabolisme basale. La plus grande partie du „Netto
available energy" était utilisé pour la formation de proteine. Une partie plus
petite pour la synthèse de graisses, en particulier chez les animaux auquellcs on
administrait des graisses extraordinaires.

C\'est très vraisemblable que la formation de graisses chez la poule se fait i)our
la plus grande partie des hydrates de carbone absorbés.

Bei Nordholländischen Blauen Mastküken wurde kontrolliert, welchen Einfluss zu-
sätzlich dem Futter beigemengte Fette auf den Stoffwechsel haben. Das Fett wurde
in Form von reinem Schweineschmalz und in der Beschaffenheit von „un.geniess-
barem tierischen Fett" bis zu einer Men.ge von 5% der „All-Mash"-ration zugefügt,
sodass der totale Fettgehalt im Futter der 3 Vcrsuchsgruppen resp. 2.58 (Kontrolle),
7.41 (Schmalz) und 7.87 (Industriefett) betrug.

Der Eiweissgehalt von 22-23% totalem Eiweiss wurde beibehalten. Die 20 Ta.gc
dauernde Untersuchung wurde mit 18 sechs Wochen alten Küken durchgeführt,
mittels Mastbatterie.

Von jedem Tier wurde täglich sowohl die Futteraufnahme, als auch die Gewichts-
zunahme bestimmt, während die Exkremente von jeweils einer Gruppe von 6 Tieren
gesammelt und auf ihren Gehalt an Fett, Stickstoff und Kalorienwert analysiert wur-
den. Durch genaue Analyse des Futters konnten folgende fysiologische Grössen fest-
gestellt werden: Wachstum, Futterkonversion, Eiwcissbildung, Fett- und Kalorien-
balance, während Beendigung der Untersuchung noch eine Analyse des Muskel-
gewebes auf Gewebefett, Eiweiss und Glykogen vorgenommen wurde. Die Resultate
der Untersuchung sind wie folgt zusammenzufassen :

1. Ilinzufügung von Fetten bis zu einer Menge von 5% zum „All-Mash"-futtrr, das
22-23% Eiweiss befasst, bewirkt eine geringere Futteraufnahme und dadurch
geringeres Wachstum.

2. Bei 1 kg aufgenommenem Futter bleibt die Gewichtszunahme unverändert; die
Futterkonversion in der 20 tägigen Untcrsuchungspcriode betrug 2.78-3.02.

3. Die Eiweissbildung wird durch Zufügung von Fetten, ohne Erhöhung des Eiweiss-
gehaltes im Futter, in ungünstigem Sinne beeinflusst. Unter solchen Bedingungen
beträgt die Eiweissbildung 57-58% der Zunahme im trockenen Stoff, bei den
Kontrolltieren wird bei demselben Prozess, also ohne Extragabc Fett in der
Ration, ein Prozentsatz von 68,5 erreicht.

4. Bei 1 kg aufgenommenem Futter wird, im Falle einer Extragabe an Fett, ein
kleinerer Wert für die Flcischbildung konstatiert.

5. Zugaben an Fett im Futter vermindern das Ausscheiden an Stickstoff, die Stick-
stoffaufnahme jedoch zeigt eine grössere Verminderung in Bezug auf die Kon-
trolltiere.

6. Das Ausscheiden von Stickstoff im Urin gibt bei einer Extra-fettzugabe keinerlei
Veränderung zu sehen; die Eiweissverbrennung wird also scheinbar nicht be-
einflusst, wohl die Eiweissvcrdauung c.q. die Resorption.

7. Das zugefügte Fett wird gut verdaut, nämlich bis zu einem Prozentsatz von 88-
90%; bei den Kontrollticren bis 86%.

8. Von allen Tieren der drei Gruppen wurde eine Kaloriebalance bcrcchnet, voraus-
gesetzt, dass die Wärmeproduktion 25% mehr als der Basis-Metabolismus betrug.
Der grösste Teil der „Netto Available Energy" wird für die Blidung von Eiweiss
benutzt, ein kleinerer Teil für die Synthese von Fetten, besonders bei denjenigen
Tieren, die Extrafette erhielten.

Es ist sehr wahrscheinlich, dass beim Huhn die Fettbildung zum grössten Teil aus
den aufgenommenen Kohlehydraten geschieht.

.ABRAMS, J. T. (1950), Animal Nurition and Veterinary dietetics. W. Green & Son,
Edinburgh.

Saunders Comp. Philadelphia.
BUCKNER, G. D. c.s. (1941), Poultry Sci. 20, 121.
CARVER, D. S. c.s. (1955), Poultry Sci. 34, 544.
COMBS, G. F. (1955), Feedstuffs 27, 39.

DARROW, M. I. and E. O. ESSARY (1955), Poultry Sci 34, 427.
EKMAN, P. (1948), Official Report Eightth World\'s Poultry Congress, Copenhagen,
220.

In Duitsland is onderzocht op welke leeftijd een wetenschapsmens het meeste pres-
teert. Als maatstaf werd genomen het aantal per jaar gepubliceerde artikelen. De
onderzochte groep bestond uit 17 astronomen, 24 chemici, 16 geologen, 17 mathe-
matici, 34 biologen, 17 medici, 20 physici en 10 behorende tot andere beroepen.
Het resultaat was dat dc hoogste prestaties geleverd werden tussen 30 en 59 jaar.
Tussen 20 en 29 jaar werden gemiddeld 9 artikelen per jaar gepubliceerd, tussen
30 en 39, 20 en tussen 40 en 59 gemiddeld 22-24 per jaar.
Tussen 60 en 70 jaar lag het aantal publicaties gemiddeld op 18 per jaar.

( Mededeling van het Instituut voor Veterinaire Virulogie en de Kliniek
voor Inwendige ziekten der grote huisdieren)

Van de ziekte van Aujeszky wordt in het bekende werk: Sperzielle Patho-
logie und Therapie der Haustiere (10e druk van R. Manninger en
J. M ó c s y) in het eerste deel op blz. 245 gezegd, dat het een acute virus-
ziekte is, die zich als een algemene, met koorts verlopende infectie, even-
tueel als encephalomyelitis, voordoet en „in een deel der gevallen" geken-
merkt is door hevige jeuk.

De opmerking „in een deel der gevallen" slaat niet in de eerste plaats op
het rund, doch op honden en katten, waarbij dikwijls („manchmal") de
jeuksymptomen ontbreken; bij varkens ziet men zelfs in dc meeste gevallen
geen verschijnselen \\an jeuk.

Over het ziektebeeld bij het rund wordt door genoemde Hongaaise auteurs
(ook Aujeszky die het lijden in 1902 het eerst als zelfstandige ziekte be-
schreef was een Hongaar) het volgende medegedeeld: De eerste sym]Jto-
men zijn „krampachtige trekkingen" daarna volgt „wrijven en schuren"
en zich zelf likken. Soms gaan de aangetaste runderen, welke zich vrij
kunnen bewegen, nog al eens op hondenmanier zitten en schuren, ten-
gevolge van de hevige jeuk aan de anaal-genitaalstreek. De dieren zweten
en stampen heftig met dc achterbenen. Soms hoort men nu en dan
tandenknersen. De ziekte duurt meestal hoogstens 48 uur. Tegen de dood
zijn ze volkomen uitgeput van vermoeidheid en gaan zich verlammingen
\\oordoen. In het beginstadium is er koorts, daarna is de lichaamstempera-
tuur meestal normaal. In bovenstaande beschrijving wordt dus het symp-
toom jeuk bij het rund nadrukkelijk vermeld; over vage jeukverschijnselen
of het vrijwel of geheel ontbreken ervan wordt niet gerept. In verband hier-
mede en mede ter voorlichting van onze practici kan het misschien enig
nut hebben het volgende geval te beschrijven.

Eigenaar X belde op 8 december 1956 \'s middags om 3.30 uur dc Buiten-
praktijk van de Faculteit der Diergeneeskunde op, omdat hij een koe had
met koliek-verschijnselen, \'s Morgens om 6 uur onder het melken had hij
af en toe licht schokkende bewegingen van de koe opgemerkt, maar hier-
aan verder geen aandacht geschonken omdat het dier normaal had ge-
geten en de normale hoeveelheid melk gaf. Om 2 uur \'s middags had hij
gezien dat de koe heftig begon tc trappen met de achterbenen, voorname-
lijk rechts. Twee uren later werd door een onzer (D) het volgende waar-
genomen. De op stal staande zwartbonte, 3/2 jaar oude koe bevond zich
in goede voedingstoestand. Het dier transpireerde en trapte met het rechter
achterbeen op de stalbodem. Het dier sloeg niet met het been naar de
buik, maar maakte stampende bewegingen met het been, zoals een paard
met jeuk aan de achterbenen wel doet.

Het viel verder op, dat het dier telkens krampen vertoonde van de rug-
spieren, terwijl het met dc staart voortdurend licen en weer sloeg. Af en
toe ging het dier plotseling liggen cn begon dan met de hals bewegmgen te
maken in de halsketting.

Bij voortgezet onderzoek bleek dc polsfrcquentic 120 te zijn, dc hartslag
was kraciitig en regelmatig, dc adcmhalingsfreciuentie 96 en de tempera-
tuur 41.3° C. Aangezien onderzoek op stal tc gevaarlijk was werd het
dier naar buiten gebracht, waarbij dc stijve gang in dc achterhand direct
opviel. Wanneer de koe even stil stond, begon zij direct weer met de

Met veel moeite gelukte het dc patiënt rectaal tc exploreren, waarbij dnect
een enorm grote gespannen urincblaas gevoeld werd.

Aangezien de pijnverschijnsclen misschien aan een over\\uldc blaas toe tc
schrijven konden zijn, werd de blaas met een cathetcr geledigd, aldus
werd minstens 10 liter urine ontlast. (Dc urine, welke later onderzocht
werd, bleek normaal tc zijn.)

Tijdens deze catheterisatic kreeg het dier talrijke krampaanvallen. Nadat
dc blaas geledigd was, bleef het dier toch met de benen trappen. Bij her-
haalde rectale exploratie bleek de blaas leeg tc zijn. Dc uterus was nor-
maal van grootte voor een niet drachtige koe. Dc linker nier voelde nor-
maal aan, de ureter was niet voelbaar. Wel waren in dc buik uitgezette
darmlissen tc voelen in het rechter bovenkwadrant.
Dc faeces hadden voor een deel een bloederig, chocoladekleurig aspect.
In verband met dc kranipvcrschijnsclcn en dc rectale bevindingen was een
liggingsverandering van organen in het abdomen niet uit te sluiten. In
overleg met de eigenaar werd besloten het dier naar dc kliniek der Fa-
culteit te vervoeren.

Om 18.15 uur werd dc koe in dc noodstal van de kliniek voor Inwendige
Ziekten nogmaals onderzocht. Het dier ging direct met het achterstel
hangen op de ketting. Door middel van rcctale exploratie kon niets meer
waargenomen worden, daar het dier zich in dc noodstal plotseling liet
vallen en met alle vier benen begon tc slaan.

Om verdere verwondingen van het dier tc \\oorkoinen werd dc patiënt
naar dc manege vervoerd. Inmiddels werd alles in gereedheid gebracht om
een procflaparotomic tc vellichten. Toen om 19 uur de paUënt vervoerd
was naar de kliniek voor Heelkunde om geopereerd te worden, bleken dc
symptomen evenwel toch meer te wijzen in de richting \\an dc ziekte van
,\\ujcszky, zodat besloten werd niet tot operatic over tc gaan.
Nadat het dier was teruggebracht naar dc manege, bleek dc patiënt dik-
wijls tc gaan liggen, zich op een zijde tc wentelen om daarna dan met
alle vier \'benen heftig tc gaan slaan. Het dier reageerde practisch niet op
dc electrische prikkelaar en was slechts met grote moeite tot opstaan te
bewegen. Af en toe ging de koe op het achterstel zitten en maakte dan
schokbewegingen in het zand van dc manege, bewegingen die deden den-
ken aan de coitusachtigc bewegingen van ccn stier die alhier in 1953 aan
dc ziekte van Aujeszky bezweek. Ook leek het dier wel positief te rea-
geren bij druk van een schoen of balk tegen dc achterhand, d.w.z. het dier
leek dan wel jeukverschijnsclen te hebben op die plaatsen waar tegenaan
gedrukt werd.

\'fn de hierop volgende uren bleek het dier steeds meer uitgeput te ge-
raken. De indruk werd verkregen dat patiënt gaarne wilde drinken. Toen

het dier het gehiid van emmer en water hooide en daarna de emmer
naderbij gebracht werd, hief het halsreikend, geestelijk blijkbaar onge-
stoord, het hoofd oj). Het water werd weliswaar gulzig, doch overigens
normaal opgedronken.

Tijdens de koliekachtige krampaanvallen verwondde het diei\' zich steeds
in ernstige mate, zodat om rh 21.00 uur besloten werd, het rund ter plaatse
af te maken en naar het abattoir te vervoeren. Bij slachting aldaar werden,
behalve oecleempiekken en jjlaatselijke verwondingen, geen macroscopische
afwijkingen gevonden.

Bij microscopisch onderzoek van het centrale zenuwstelsel, verricht in het
Pathologisch Instituut, werd ó]j één plaats geringe encephalitis gevonden
(perivasculair infiltraat om een bloedvaatje).

Deels meende men in eerste instantie toch wel aan de ziekte van Aujeszky
tc moeten denken, anderdeels werd aan encephalomyelitis gedacht, hierbij
de ziekte \\an Aujeszky echter niet uitsluitend. In ieder geval betrof het
hier niet een duidelijk uitgesproken geval van de ziekte van Aujeszky en
overheersten de koliekachtige sym]3tomen verre de geenszins overtuigend
duidelijke jeuksymptomen.

Om tot een juiste diagno.se te komen was dus een dierexperiment nodig.
Experimenteel onderzoek.

Daar \\ roegere er\\aringen geleerd hadden dat het van belang is in ieder
geval het regionairc deel van het centrale zenuwstelsel te onderzoeken
werd, behaKe de hersenen liet lenden- en sacrale merg onderzocht, omdat
de vage jeuksymptomen het duidelijkst waren rondom de staartwcrvel en
langs de dijen.

Op 10 dec. 1956 werden des namiddags om half diie besmet: konijn 72,
met een suspensie van \\eischillende delen grote en kleine heisenen (0.1
gr. in 0.9 cc bouillon) subcutaan aan de basis van een oor. en de konijnen
70 en 71 op dezelfde wijze met een suspensie van de pars luriibo-sacralis
van de medulla spinalis. Op 13 dec. des ochtends 9 uur bleek konijn 71
de plaats van de injectie geheel stuk gekrabd te hebben, de jeuksymptomen
werden steeds heviger; het diertje werd gedood. Bij konijn 70 weiden op
13 dec. nog geen jeuk.symptomen gezien, wel werd in de namiddag het
hoofd iets scheef gehouden. De volgende ochtend werd het dier dood ge-
vonden; dc plaats van de injectie bleek geheel stuk gekrabd te zijn.
Konijn 72 (ingespoten met hersenmateriaal) bleef volkomen normaal.
Dit konijn werd op 2 januari 1957 opnieuw bc.sniet met herseimiatcriaal
dat bewaard geworden was \\an konijn no. 70; tevens werd o]j geheel de-
zelfde wijze een nog niet eerder gebruikt konijn no. 78 besmet. De uitslag
hiervan was, dat de konijnen 72 en 78 beide op 5 januari des morgens aan
dc ziekte bezweken.

le. dat dc diagnose: ziekte van Aujeszky thans met zekerheid gesteld kon
worden;

2e. voorts wordt tie indruk verkregen dat het ondeizofk van het bij het
jcukgcbied behorende deel van de medulla spinalis voor dierproeven
in aanmerking komt.

Wij menen op grond van het beschreven ziektegeval te mogen zeggen dat
bij het rund zich gevallen van morbus aujeszkyi kunnen voordoen, waarbij

excitatie-(kolickachtigc) symptomen overlieersend en cle jeuksymptomen
onopvallend kunnen zijn.

Bij een acuut ziek rund vertoonden zich zeer hevige excitatie-(koiiekachtige) sympto-
men ; jeuksymptomen waren onopvallend. Dc diagnose morbus aujcszkyi werd gesteld
d.m.v. proeven bij konijnen. Een konijn ingespoten met hcrsenmateriaal bleef nor-
maal; twee konijnen ingespoten met materiaal van de pars lumbo-sacralis van de
medulla spinalis kregen de typische ziekte met hevige jeuk (bij het rund waren vage-
jcuksymptomen gezien rondom de staartwortel en omgeving).

.■\\n acutely sick cow showed extremely violent, (colic-like) symptoms of excitation;
the pruritic symptoms were inconspicuous. Tests with rabbits resulted in the diagnosis
of morbus aujcszkyi. One of the rabbits, injected with cerebral material, remained
normal; two rabbits, injected with material from the pars lumbo-sacralis of the
medulla spinalis, got the characteristic disease (severe pruritus) (vague pruritic
symptoms were observed in the cow around the root of the tail and adjacent areas).

Une vache souffrante d\'une maladie aiguë avait des symptômes très violents (genre
colique) ; les symptômes de démangeaison n\'étaient pas frappants. La diagnose
morbus aujeszkyi fut établie au moyen d\'expériences chez des lapins.
Un lapin injecté avec des matériaux céphaliques resta normal; deux lapins injectés
avec des matériaux du pars lumbo-sacralis de la medulla spinalis attrapèrent la
maladie typique avec des démangeaisons violentes (chez la vache de vagues symp-
tômes de démangeaisons furent constatés autour du tronçon et ses environs).

Bei einem plötzlich erkrankten Rind zeigten sich schr heftige Excitations-(kolikartige)
symptôme. Die Juckrcizsymptome waren nahezu unauffallend. Nach vorgenommenen
ExiK-rimenten bei Kaninchen wurde die Diagnose Morbus aujeszkyi gestellt.
Ein Kaninchen, das mit Hirngewebc eingespritzt wurde, blieb normal.
Zwei Kaninchen, die mit Gewebe der pars lumbo-sacralis der medulla spinalis
eingespritzt wurden, bekamen die typische Krankheit mit heftigem Juckreiz. (Beim
Rinde waren vage Juckrcizsymptome um die Schwanzwurzel herum gesehen worden.)

Dr. C. C. Balch van bet „National Institute for Research in Dairying", Reading,
Engeland, is tot dc conclusie gekomen dat volwassen koeien blijkbaar weinig of niet
„slapen".

Ilij brengt dit in verband met dc functie van dc voorma.gen en de noodzakelijkheid
om vele uren per dag te herkauwen. Het gehele probleem hangt echter samen met
wat men onder „slapen" verstaat.

Vast staat alleen dat koeien gewoonlijk niet een staat van uiterste ontspanning
kennen, die gepaard gaat met een „buiten kennis zijn" en een „niets-zien", zoals dit
voorkomt bij de mens, het paard, de hond en de kat.

ENKELE OPMERKINGEN OMTRENT ZAKELIJKE ASPECTEN
\\ AN ABNORMALE REUK EN SMAAK VAN VLEES

De Stichting Centraal Bureau Slachtveeverzekeringen (C.B.S.) betaalt
volgens artikel 4 lid 1 sub d van het verzekeringsreglement geen schade
uit die het gevolg is van afkeuring of voorwaardelijke goedkeuring door de
vleeskeuringsdienst van ongesneden beren of laatgesneden beren en van
z.g. „visvarkens".

Het begrip ongesneden beren levert geen moeilijkheden op. Wat betreft
laatgesneden beren moet er echter op worden gewezen, dat de uitdrukking
„laat gesneden" uiteraard zeer rekbaar is. Bedoeld is natuurlijk, dat de
beer zo vroeg vóór de slachting wordt gecastreerd, dat na de slachting de
geslachtsgeur niet meer in het vlees en spek aanwezig is, of althans niet in
die mate, dat er afkeuring of voorwaardelijke goedkeuring plaats vindt.
Er zijn tal van gevallen bekend, waarbij een 6 weken vóór de slachting
gesneden beer de geslachtsreuk nog onverminderd in vlees en spek aan-
wezig had. Indien hierdoor afkeuring of voorwaardelijke goedkeuring volgt,
kan zulk een beer bij de schaderegeling als een te laat gesneden beer wor-
den aangemerkt, met alle gevolgen van dien voor de eigenaar. Er zijn na-
tuurlijk individuele verschillen, o.a. afhankelijk van de leeftijd, zodat bij
oude beren drie maanden geen overdreven veiligheid is.
Volgens artikel 4 lid 1 sub d 2, betaalt het C.B.S. 50% uit van de schade
die het gevolg is van afkeuring of voorwaardelijke goedkeuring, o.a. van
binnenberen. Hier ligt de verantwoordelijkheid bij de fokker. Immers deze
IS of kon er althans van op de hoogte zijn, dat tussen zijn biggen een
binnenbeer zit. Door een castratie in de jeugd wordt voorkomen dat later,
als het dier geslacht is, de geslachtsgeur of -smaak aan het vlees wórdt
geconstateerd, waardoor het afgekeurd, c.q. voorwaardelijk goedgekeurd
wordt. Het komt een enkele maal voor, dat bij een mannelijke big cen of
beide testikels niet door het lieskanaal zijn afgezakt. De fokker is hiervan
op de hoogte en de consequenties van cryptorchydie kennende, zal hij ge-
neigd zijn om door een „pro forma" uitwendige castratie, dus door het
laten aanbrengen door de castreui- van sneden op de gewone castratie-
plaats. de indruk te doen wekken ,dat zulk een big normaal is gecastreerd.
Mogelijk is ook, dat de fokker soms niet bij de castratie aanwezig is en de
castreur eigener beweging zulk een één- of tweezijdige „pro forma" cas-
tratie verricht. Vast staat, dat deze handelingen nog plaats vinden en dat
binnenberen worden verzwegen, gezien het aantal dat nog wordt aange-
troffen. Dc mester koopt zulk een big in goed vertrouwen en gedurende de
mesttijd kan hij soms wel vermoeden met een binnenbeer te maken te
hebben, gezien de gedragingen, maar dit is lang niet altijd het geval. Ook
zulk een mester zwijgt meestal omdat ook hij de consequenties kent en als
de koper, slager of grossier zulk een varken slacht, is het gevolg dat deze
de helft van de schade van het C.B.S. vergoed krijgt en voor de andere
helft zelf moet opdraaien, tenzij hij kan bewijzen dat het varken van een

bepaalde mester afkomstig is, hetgeen juridisch vaak moeilijk is. Gelukt
dit wel, dan kan de koper de schade op de mester verhalen en als het deze
gelukt om te bewijzen dat hij het varken van een bepaalde fokker heeft ge-
kocht, kan hij de schade weer op zijn beurt op de fokker verhalen, maar
hier liggen nog veel meer voetangels en klemmen. Laat iedereen, hetzij
fokker of mester, bij binnenberen dus de grootst mogelijke eerlijkheid be-
trachten, waarbij ook wij van voorlichting kunnen dienen.
Wat betreft visvarkens kan worden gezegd, dat het hierbij niet gaat om
varkens die in de opgroei periode in een bepaalde en vastgestelde meng-
verhouding met ander meel, wat eiwitrijk vismeel in hun rantsoen krijgen
toegediend. Neen, als we spreken van visvarkens, bedoelen we de varkens
die geregeld met vis of visafval, hetzij zoet- of zoutwatervis, hetzij gekookt,
hetzij rauw, gevoerd worden, zelfs met toediening van vrij veel andere
voedingsmiddelen. Deze varkens vertonen de bekende verschijnselen van
visvarkens, n.1. verspreiden bij braden of koken de bekende visgeur en dito
smaak. Het behoort tot onze taak om de varkensmesters erop te wijzen,
dat zelfs het voeren van geringe hoeveelheden vis of visafval vol-
doende kan zijn om een sterke vissmaak en -geur in het spek en vlees te
veroorzaken. Wordt zulk een varken afgekeurd, c.q. voorwaardelijk goed-
gekeurd, dan is alle schade voor rekening van de mester. En al vertonen
zulke varkens niet altijd de bekende verschijnselen na de slachting, de
smaak en de reuk wijzen het toch steeds uit, terwijl de mester meestal ge-
makkelijk is op te sporen omdat hij er in de omgeving voor bekend staat
dat hij vis voert en omdat dit bij een inspectie van het bedrijf gemakkelijk
is aan te tonen.

Laten wij er de mesters van overtuigen, dat het stoppen met vis voeren
6 weken vóór de slachting, welke gedachte vrij algemeen heerst, beslist
onvoldoende is. Er zijn gevallen bekend, dat 4 maanden nog onvoldoende
waren en het is de vraag of een echt visvarken, waarbij dus het spek geheel
van samenstelling is veranderd, ooit weer volwaardig in de zin van goede
smaak en geur wordt.

Teneinde grote economische schade te voorkomen, moet dus het devies
zijn: „Betracht de uiterste vooizichtigheid met de visvoeding van varkens".
Interessant is het verder om te vermelden, dat het aantal gevallen van
tweeslachtigheid bij varkens sterk toeneemt. Het C.B.S. vergoedt bij twee-
slachtigheid de gehele schade die het \'gevolg is van afkeuring of voorwaar-
delijke goedkeuring. En nu blijkt dat de gedachte gewettigd is, dat de toe-
name van het aantal tweeslachtige varkens in rechtstreeks verband staat
met het feit, dat de schade geheel wordt vergoed. Ik bedoel niet dat er
geen toename is van tweeslachtigheid op hereditaire gronden, want dat is
zeker het geval, maar er is een toename van gevallen van tweeslachtigheid
waarvoor de vleeskeuringsdiensten verklaringen afgeven, terwijl van twee-
slachtigheid in de zin van recht op schade geen sprake is. B.v. een één- of
tweezijdige ongesneden beer, die uitwendig geheel mannelijk is en als een
mannelijk varken urineert, doch inwendig een rudimentair ontwikkelde
baarmoeder heeft, is volgens de nomenclatuur wel tweeslachtig, maar toch
geheel een ongesneden beer, waarvoor geen verklaring van tweeslachtig-
heid mag worden afgegeven ter verkrijging van schadevergoeding als zulk
een varken wordt afgekeurd of voorwaardelijk wordt goedgekeurd wegens
geslachtsreuk. Als verder na de slachting blijkt, dat een varken een binnen-

beer i.s, die uitwendig geheel mannelijk is en als een mannelijk varken
heeft geurineerd, doch inwendig rudimentaire vrouwelijke geslachts-
organen heeft, dan is dat wederom anatomisch een tweeslachtig varken,
doch niet uit een oogpunt van verzekering en dus dient hiervoor een bewijs
van cryptorchydie te worden afgegeven, waarop 50% van de geleden
schade bij afkeuring of voorwaardelijke goedkeuring wordt uitbetaald. In
beide gevallen toch is de afkeuring of voorwaardelijke goedkeuring zeker
niet het gevolg van de aanwezigheid van rudimentair ontwikkelde vrouwe-
lijke geslachtsorganen, doch van het mannelijk zijn van het varken (bin-
nenbccr).

Bij dc beoordeling van tweeslachtigheid waarvoor de gehele schade wordt
vergoed, gaat het om kennelijk vrouwelijke dieren, die zich geheel als
vrouwelijke dieren gedragen, die kennelijk normale vrouwelijke geslachts-
organen hebben en als een vrouwelijk varken urineren, doch die na slach-
ting een \\aak kleine testikel in de buikholte hebben of elders nog misschien
rudimentaire mannelijke organen. Blijkt daardoor een geslachtsgcur aan-
wezig te zijn, dan wordt de schade in dit geval geheel vergoed en is een
bewijs van tweeslachtigheid verantwoord.

Tweeslachtige varkens zijn dus voor het C.B.S. geen mannelijke varkens
met een „vleugje" vrouwelijkheid, maar vrouwelijke varkens met gedeel-
telijk mannelijke geslachtsorganen in dc buikholte of daarbuiten (en dan
mogen ze voor dc eigenaar gerust nog wat zichtbaar zijn geweest) waar-
door een geslachtsgcur is ontstaan. Voordat dus een verklaring van twee-
slachtigheid wordt afgegeven, dienen de Hoofden van vleeskeuringsdien-
sten zich ervan te overtuigen of hiervan in bovenbedoelde zin sprake is.
vooral omdat een grossier of slager maar al te graag de vleeskeuringsdienst
in dc uiteraard door hem gewenste richting van tweeslachtigheid wil stu-
wen, omdat hiervoor dc gehele schade wordt vergoed. Natuurlijk blijven er
grensgevallen, maar deze zijn ver in de minderheid.

Ook voor het volgende kan voorlichting gewenst zijn: „Het is bekend, dat
stieren normaal soms een min of meer erge knoflooklucht hebben in het
\\ lees. Soms is deze dusdanig, dat zulk vlees niet in het vrije verkeer kan
worden gebracht terwijl toch een nauwkeurig onderzoek heeft aange-
toond, dat het voedsel hetzelfde is geweest als dat van de overige runderen
op stal, van welke het vlees na slachting, of de melk, geen sjjoor van een
knoflooklucht had. Indien blijkt dat de voeding normaal is geweest, komt
ingeval van voorwaardelijke goedkeuring (want zelden is het zó erg, dat
de stier moet worden afgekeurd), de eigenaar voor schadevergoeding in
aanmerking. Indien echter zou blijken, hetgeen met name in Zeeland het
geval is, dat eigenaren hun runderen o.m. voeren met afval van uien-
kwekcrijcn, waardoor bij koeien de uienlucht in het vlees kan ontstaan en
bij stieren daardoor de knoflooklucht kan worden gecumuleerd, dan wordt
de zaak anders en dient ieder geval afzonderlijk te worden bekeken. Ook
van varkens is bekend dat de lucht bij voedering met uien het vlees en
spek ongenietbaar maakt. Oppassen is dus de boodschap en hier hebben
ook wij als voorlichters een taak.

Ook moet hier uit een oogpunt van vleeskeuring worden gewaarschuwd
tegen het gebruik van z.g. „vee-olie", die voor een gedeelte uit creosoot be-
staat en bij alle mogelijke ziekten van maag en darmen als gcrecsmiddel
wordt ingegeven. Uitdrukkelijk vermeld ik, dat ik hier de waarde van vee-

olie als geneesmiddel niet wil bestrijden, maar toch moet worden ver-
meld, dat indien ccn slachtdier (meestal een rund) geslacht wordt of moet
worden binnen 24 uur of later na de toediening van vee-olie, het vlees on-
genietbaar is wegens dc lucht van creosoot. Vele geslachte rundcien zijn
hiervoor reeds afgekeurd en indien liet toevallig een verzekerd rund zou
betreffen, wordt geen schade vergoed, omdat deze is veroorzaakt door het
ingeven van een geneesmiddel.

Intcresant is, dat kort geleden een varken moest worden afgekeurd wegens
een zeer abnormale lucht van spek en vlees. Dc abnormale lucht en smaak
was eerst niet tc definiëren, totdat tenslotte bleek, dat het varken in een
onbewaakt ogenblik een stuk naftalinc had o]jgegcten, dat op het toilet
hing ter zuivering van de lucht en toevallig in de afvalton was terecht ge-
komen. Na dc consumptie hiervan was wederom toevallig het varken 24
uur later geslacht, met het reeds genoemde gevolg.

Nog kan worden gezegd, dat zowel de uienlucht als dc crcosootlucht door
dc vluchtigheid veel eerder uit het vlees zal zijn verdwenen dan ccn vis-
lucht of ccn „bcrcnlucht". Hoeveel eerder kan moeilijk worden aangegeven
en zou door een geregeld bloedonderzoek bij jjrocfrundcren moeten wor-
den vastgesteld. Neemt men een tijd van 3 tot 4 weken na het ingeven
van creosoot, c.q. andere geneesmiddelen, dan zal men cr niet zo ver naast
zijn.

In 1956 wtrdcn verzoeken om inlichtingen en/of prijsopgave ontvangen uit: Grieken-
land, Cyprus, Frankrijk, Zuid-Afrika, Tanganyka, België, Luxemburg, Oost-Duitsland
en Argentinië. Aan Griekenland, Cyprus en Frankrijk werden resp. 83, 259 en 2
dieren geleverd.

.\\an enkele verzoeken kon niet voldaan worden wegens niet beschikbaar zijn van
geschikte dieren.

In het eerste kwartaal van 1957 werden de volgende percentages slachtvarkens aan
de hand van de classificatiercsultaten in de verschillende uitbetalingsklassen geplaatst;

In 1956 werden in Gelderland 303 geiten kunstmatig bevrucht, in Utrecht 536 en
in Noord-Holland 80.

Begin februari 1957 werd ik door één van de artsen, werkzaam in mijn
praktijkgebied, cr opmerkzaam op gemaakt, dat bij de baby van een van
van zijn cliënten, de veehouder H.N. te M., paratyfus was geconstateerd.
Dit gold een gezin van vijf kinderen, waarvan het jongste i vijf maanden
oud. De gehele familie, met uitzondering van de moeder had een maag-
darmcatarre, bij enkele voorafgegaan door hoofdpijn; dit darmlijden was
binnen een week genezen. De baby echter was erg ziek en werd onder be-
handeling gesteld van een kinderarts en in een ziekenhuis opgenomen.
Door het bacteriologisch en serologisch onderzoek in het Academisch Zie-
kenhuis te Groningen werd uit de faeces van de baby Salmonella typhi-
murium gekweekt. Gedacht werd aan de mogelijkheid, dat de besmetting
door dieren plaats gehad zou hebben.

Aangezien bij bezoek aan het bedrijf van H.N. bleek, dat wel eens onge-
kookte of te weinig doorbakken eendeëieren werden gegeten, werd de
enige op het bedrijf aanwezige eend ervan verdacht de ziekte overgebracht
te hebben. Bij de sectie, verricht door collega van der Kamp, verbonden
aan de Gezondheidsdienst voor Dieren te Groningen, werden geen afwij-
kingen waargenomen. Het bacteriologisch onderzoek van alle organen in-
clusief eierstok, eileider en een zich daar bevindend ei was geheel negatief.
Inmiddels waren door de medicus van alle gezinsleden faeces en urine-
monsters ter onderzoek opgestuurd. Enkele dagen later werd door hem aan
mij meegedeeld, dat uit alle faecesmonsters S. typhimurium was gekweekt.
Van de moeder, die niet ziek geweest was, waren zowel faeces als urine
positief. ^

Bij een tweede bezoek aan het bedrijf werden nog twee katten gezien; een
van deze was een jong herfst-katje met chronische diarree, goede eetlust
maar slechte voedingstoestand. Er werd besloten van cleze dieren even-
eens faecesmonsters op te sturen. Uit een van de monsters namelijk, van
bovengenoemd herfst-katje, kon door collega van der Kamp cen Salmonella
in reincultuur worden geïsoleerd.

Aan het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid werd de cultuur nader ge-
typeerd als S. typhimurium, tot welke conclusie van der Kamp ook reeds
was gekomen.

Het diertje werd vervolgens afgemaakt en ter onderzoek opgezonden.
Bij de sectie werd een geringe enteritis waargenomen, hoewel uit het jeju-
num en ileum S. typhimurium via de voedingsbodem volgens Müller ge-
ïsoleerd werden.

Het bewuste katje moet dus wel als de overbrenger van de ziekte gezien
worden. Dit zal waarschijnlijk wel besmet zijn geraakt door het vangen
en eten van muizen, bij welke, zoals bekend, S. typhimurium vaak wordt
aangetroffen.

Hoewel ik mij ervan bewust ben dat er meer van dergelijke gevallen in
de literatuur vermeld zijn, leek het mij toch nuttig dit geval mede te delen,
aangezien naar mijn mening op de belangrijkheid van deze ziekte en op
het belang van het opsporen van de besmettingsbron niet genoeg gewezen
kan worden.

Het gebeurt niet zelden, dat dc politie of een inspecteur der Dierenbe-
scherming bij hun optreden in dierenmishandelingskwestics de hulp of het
advies van de dierenarts vraagt. Ik juich dit ten zeerste toe, omdat in dc
meeste gevallen deze deskundige een juister oordeel kan vellen dan de
poliüe-ambtenaar. Het is m.i. onze plicht, de politie in deze aangelegen-
heden zo goed mogelijk bij tc staan. Enerzijds bewijzen wij de dieren-
bescherming daarmede goede diensten; anderzijds kunnen wij bij voor
leken vaak ernstig lijkende gevallen, in wezen toch geen mishandehng
zijnde, vervolging voorkomen, hetgeen zowel voor geverbaliseerde als de
verbalisant prettig is.

Toch bereiken mij nog wel eens klachten over collegae, (gelukkig niet
vele!) die zich gaarne afzijdig houden. Ik kan mij dit wel indenken:
dc practicus loopt grote kans in moeilijkheden tc geraken bij zijn clientèle,
bij wie vaak een objectieve beoordeling van de houding van zijn dieren-
arts ontbreekt. Mijn advies is altijd aan de politie: roep zo mogelijk de
hulp in van een nict-practicu.s, een directeur van een abattoir, een
keuringsdierenarts of andere ambtenaar. Deze heeft in ieder geval het
voordeel van algehele onafhankelijkheid. Zo zou het Bureau van de Ned.
Vereen, tot Bescherming van Dieren (adres: Prinses Mariestraat 40, Den
Haag) gaarne over een lijst van dierenartsen in ons gehele land be-
schikken, die bereid zijn in voorkomende gevallen de politie resp. de
Dierenbescherming tc helpen. Deze lijst kan dan tegelijk gegeven worden
aan de Bond van Politic-Dierenbescherming.

Zou ik al mijn collegae dringend mogen verzoeken in deze medewerking
tc verlenen door zich óf bij mij, óf bij bovengenoemde bureau op tc
geven ? Men zal, dunkt mij, niet zoveel werk op zich laden als men zich als
bereid verklaart tot dc gevraagde medewerking. Wij bevorderen er een
gezonde dierenbescherming mede. Ik ben van mening, dat men zich als
dierenarts van dc dierenbescherming niet afzijdig kan en mag houden.
Is men dit niet met mij eens, dan wil ik gaarne de bezwaren horen, liefst
ook in dit Tijdschrift.

In „The Times" beschrijft een vrouwehjk dokter hoe een koe, die steeds het eerst
de stal verliet en in alles de toon aangaf, dus de aanvoerder van de kudde was, aan-
gevallen werd door haar stalgcnoten toen haar horens in een omheining waren ver-
ward en zij zich niet meer kon verweren.

Zij schrijft dan verder: "I know that a cow in difficulties is liable to be attacked by
the others. But I wonder if, in this particular case, there may not have been .some
definite animus against the stronger character, who ordinarily lorded it over the rest,
and so, when she was hclplcs, they took advantage of the opportunity to get their
own back".

En "The accepted phrases „She is as placid as a cow", "What is cow-like female" or
"How bovine she is" are all so completely wrong. To find a collection of assorted, in-
dividual, difficult and temperamental ladies, lead me to a milking herd of pedigree
cows". The Vet. Record, 68, 787, 1957.

Wanneer na de koop van een klinisch gezond rund mocht blijken, dat dit dier
reeds tijdens de transactie paratyfusbacteriëndrager was, is dit dan een voldoende
reden om dc koop nietig te doen verklaren?
b. Waarop moet de antidatering van dit „gebrek" gebaseerd zijn?
ANTWOORD:

Ten aanzien van vraag a kan worden gesteld dat een rund, hetwelk uitscheider is
van Salmonella dublin, een gebrek heeft, dat, indien het ten tijde van de koop rede-
lijkerwijs niet tc ontdekken viel, als een verborgen gebrek is aan tc merken.
Met betrekking tot de koopvernietigende werking van dit als verborgen aan te
merken gebrek gaat het dus om het gebruik waartoe het dier is bestemd. Dit gebruik
kan drieërlei zijn:
Ic als slachtrund;
2e als wcidrund;
3e als fokkoe.

Als slachtrund is het dier ongeschikt of minder geschikt omdat voor de koper het
risico bestaat, dat het dier geheel of gedeeltelijk voor de consumptie zal worden afge-
keurd. Het gevaar van afkeuren is groter naarmate de vleeskeuring intensiever wordt
uitgeoefend. Doch meer of minder risico doet niet ter zake: de koper wenst geen
enkel ri.sico en behoeft dat ook niet te aanvaarden; het enkele feit dat cr risico be-
staat is voor hem voldoende zich op de koopvernietiging te beroepen.
Als weidrund kan het dier een smetstofbron vormen voor andere runderen. Een
wcider zal dit risico zeker willen ontgaan en kan dus ongeschiktheid van het dier
voor het gebruik stellen.

Als fokrund kan evenzeer op het besmettingsgevaar een beroep gedaan worden, doch
tevens moet daarbij in aanmerking worden genomen, dat een zodanig dier een grotere
kans dan normaal heeft om te verwerpen, bij\' welk verwerpen een geweldige hoeveel-
heid smetstof kan worden verspreid.

Bij volwassen dieren is de kans, dat binnen afzienbare tijd het uitscheiden van S.
dublin ophoudt zeer gering. Bij kalveren is deze mogelijkheid echter aanzienlijk.
Opgemerkt zij echter, dat, krachtens dc gevestigde rechtspraak cn literatuur, ook een
gebrek van voorbijgaande aard koopvernietigend is.\')

Met betrekking tot vraag b is de beantwoording minder eenvoudig omdat de para-
tyfus bij runderen niet altijd met duidelijke klinische verschijnselen gepaard gaat
en er geen duidelijke pathologisch-anatomische afwijkingen behoeven op te treden.
De minimale incubatietijd kan worden bepaald op twee dagen, dit is dus zeer kort,
doch volgens dc onderzoekingen van Henning zal het niet mogelijk zijn binnen
zeven dagen na de besmetting vast te stellen, dat een dier via de faeccs Salmonella
uitschcider is. Gemakkelijker wordt dc antcdatering indien het dier bij het blocd-
serumonderzock tevens een positieve agglutinaticreactie blijkt te geven, omdat agglu-
tinaties met een H-titer boven 1:200 ook niet binnen de termijn van zeven dagen p.i.
zouden voorkomen.

Bij jonge kalveren dient men rekening te houden met de passieve overbrenging van
Salmonella-agglutininen op het jonge dier via de biest.

Antedatering van uitscheiding van Salmonella is natuurlijk altijd mogelijk, wanneer
het dier vóór de verkoop een positief faeces-onderzoek heeft gehad. Als regel zal dit
aan dc verkoper bekend zijn, zodat wanneer verkoper in gebreke blijft van dit feit
aan koper mededeling te doen hij verkoper te kwader trouw is (cf. art. 1544 B.W.)

\') cf. Dr. J. I. van Doorninck: Het verborgen gebrek en de handel in dieren - blz
120-121.

en dus aansprakelijk voor alle aangerichte schade tengevolge van besmetting. Dc
koper moet deze kwade trouw bewijzen, hetgeen in het algemeen op grote moeilijk-
heden stuit maar voor deze gevallen, omdat bij faeces-onderzoek steeds een dieren-
arts wordt ingeschakeld, wellicht niet onoverkomelijk.

Tenslotte zij nog hierop gewezen. Vaak worden dergelijke besmette runderen voet-
stoots verkocht. Wanneer de verkoper bij de verkoop niets meedeelt omtrent deze
besmetting en de koper naderhand kan bewijzen, dat de verkoper de besmetting wèl
gekend heeft, dan is de verkoper, ondanks de conditie voetstoots, toch aansprakelijk.
Dit volgt uit art. 1542 B.W. en de daarop gegronde rechtspraak (o.a. Hoge Raad
26 mei 1950 N.J. 1951 no. 18 waarin de H.R. besliste dat uitsluiting van alle vrij-
waringsplicht wegens verborgen gebreken — dus verkoop voetstoots — de verkoper
niet ontheft van zijn aansprakelijkheid wegens verborgen gebreken, waarvan hij wist
dat zij aan het verkochte dier kleefden). Dit is ook de gangbare mening van de
binnen- en buitenlandse auteurs.\'^).

Ten aanzien van de bewijs-perikelen geldt eveneens wat hierboven reeds is opgemerkt.

Volgens het Wisconsin Agricultural Experiment Station is 1 op elke 4 koeien ge-
infccteerd. Per maand zou dit in een kudde van ± 20 dieren 25 dollars nadeel geven.
De totale verhezen voor Wisconsin worden geschat op 50.000.000 dollars per jaar,
waarvan 35.000.000door verlies aan melk.

Op de Gulfstrcam Park-renbaan in de staat Florida (U.S.A.) herft dr Amrrikaansr
drirjarige Federal Hill dr 1300 m (6\'/2 furlong) afgelegd in de fantastische tijd van
r.15". Dit is een verbetering met 0.8 sec. van het oude wereldrecord, dat op naam
stond van Dccathlon en Simmy.

Het Centraal Bureau voor de Statistiek heeft thans de voorlopige uitkomsten bekend
gemaakt van de in mei j.1. gehouden landbouwtelling betreffende de veestapel.
Rundvee.

De rundveestapel bhjkt t.o.v. mci 1956 met 135.000 stuks te zijn uitgebreid en om-
vat nu 3.097.000 dieren.

Het vrouwelijke jongvee, jonger dan 1 jaar, is met rond 20.500 stuks toegenomen
tot 602.600 stuks. Met uitzondering van de provincie Limburg, waar een lichte
achteruitgang (—2%) heeft plaatsgevonden, geven de overige provincies een toe-
neming tc zien, welke het grootst is in Zeeland (-|-10%), Overijssel (-|-6%) en
Drente (4-6%).

jaar en bedraagt thans rond 684.000 stuks; het drachtige jongvee is echter 7J/ii%

Het mest- en weidcvee blijkt met 50% te zijn uitgebreid tot 247.500 stuks, waardoor

het aandeel in de totale rundveestapel gestegen is van 5,6% in mei 1956 tot 8% in

Het aantal varkens is bijna 190.000 (-|-8%) groter dan verleden jaar en bedraagt
thans rond 2.521.000. De relatief grootste toeneming vond plaats in de provincies
.Noordbrabant (-|-13%), Limburg (-Ml%) en Utrecht (-|-11%).
De biggenstapel is met 7% uitgebreid tot 1.069.000 stuks.
Het aantal mcstvarkens is met 95.000 stuks (10%) gestegen tot 1.073.000.
Ook het aantal fokzcugen is groter dan verleden jaar en bedraagt nu 371.400 stuks
( 6%).
Paarden.

De gestadige achteruitgang van het aantal landbouwpaarden blijkt zich ook in het
afgelopen jaar te hebben voortgezet. De paardenstapel omvat thans 199.400 dieren
tegen 209.700 in 1956 (—5%).
Schapen.

Het aantal hoenders verminderde van 35.431.000 tot 35.050.000 stuks (—1%).
Het aantal slachtkippen ging met 19% achteruit tot 1.950.000 stuks.
Het aantal henkuikens en jonge hennen, jonger dan zes maanden, blijkt riiet ruim
8% tc zijn ingekrompen tot 18.452.000 stuks.

Daarentegen is het aantal leghennen van 6 maanden en ouder met 14% uitgebreid
tot 14.649.000 stuks. Dc naar verhouding grootste toeneming vond plaats in de
provincies Noordbrabant (-M9%), Limbur.s ( 17%), Utrecht ( 17%)) en Drente
( 16%).
Eenden.

De eendenstapel blijkt met 10% tc zijn uitgebreid tot 649.000 stuks. Deze toeneming
is uitsluitend het gevolg van een sterke stijging van het aantal slachteenden, dat meer
dan verdubbeld is.

Het aantal legeenden vertoont echter een achteruitgang met 15% tot 396.000 stuks.
De destructor te Den Burg.

Te Den Burg op Texel werd op 25 april 1957 een dcstructor in werking gesteld welke
inrichting als cen onderdeel van dc Veterinair-Hygiënische Dienst der Gemeente Texel
is aan te merken.

Op deze dag verrichtte de veterinair-inspecteur van de Volksgezondheid, Dr. H. H.
Scholten, de officiële opening, waarbij hij als zijn mening uitsprak dat hierdoor de
volksgezondheid zeer zal worden gediend.

Deze opening werd bijgewoond door verschillende officiële personen cn unaniem was
men van mening dat hier door het gemeentebestuur goed werk was verricht.
Dc vernietiging van afgekeurd materiaal op Texel is voor het gemeentebestuur altijd
een zeer moeilijk op te lossen probleem geweest. Door de geïsoleerde ligging van Texel
was aansluiting bij de destructor tc Schagen niet uitvoerbaar. Desondanks werd ge-
durende de oorlog in 1944 toch ccn poging hiertoe gewaagd; toen werd het afge-
keurde materiaal verkleind en in vaten naar deze destructor gezonden. De praktijk
leerde echter al spoedig dat aan een dergelijke verzending onoverkomelijke bezwaren
kleefden; de vaten gingen lekken en het vervoer per veerboot zowel als per beurt-
schipper moest worden beëindigd.

Na de oorlog ging het gemeentebestuur over tot het bouwen van een nieuwe slacht-
plaats waarin twee kookketcls en een droogapparaat werden geplaatst. Het meel
dat in deze inrichting werd verkregen mocht uitsluitend gevoerd worden aan varkens,
die op het terrein van dc inrichting werden gehouden; het produkt mocht dus niet
in de vrije handel worden verkocht. De inrichting was n.1. niet aan te merken als een
destructor. Al spoedig bleek dat de hoeveelheid meel zo groot was dat men te kampen
kreeg met een belangrijk overschot dat dreigde te bederven.

In verband hiermede werd een overeenkomst aangegaan met de keuringskring Bar-
singerhorn; de varkens werden opgeruimd en al het meel ging als „halfprodukt" naar
de destructor te Schagen om aldaar te worden verwerkt.

Toen nu het vorige jaar bleek dat zowel de droogt\'rommel als dc kookketels nood-
zakelijk moesten worden vernieuwd, met welke vernieuwing een belangrijk bedrag
gemoeid zou zijn geweest, gingen Burgemeester en Wethouders cr toe over de zaak
thans op afdoende wijze op te lossen door het doen bouwen van een „echte" destruc-
tor.

Wanneer hierover beschikt zou kunnen worden, zou men de produkten als diermeel
en technisch vet op dc vrije markt kunnen verkopen en hiervoor dan ook de markt-
prijs kunnen bedingen.

Bij gelegenheid van het aftreden van Sir Thomas Dalling als Chef Veterinair van
de Food and Agriculture Organisation der Verenigde Naties tengevolge van het be-
reiken van dc leeftijdsgrens ontving de Redactie betreffende deze internationaal be-
kend persoonlijkheid enkele biografische gegevens, waaraan het volgende is ontleend.
Sir Thomas Dalling kan terugzien op een zeer veelzijdige loopbaan, waarbij bijna
geen enkel onderdeel der diergeneeskunde hem vreemd gebleven is.
Na zijn afstuderen 43 jaar geleden aan het Royal Veterinary College te Edinburgh
vestigde hij zich practicus in de Midlands. In de eerste Wereldoorlog diende hij in
Frankrijk en deed daar ervaring op met inrichting en beheer van laboratoria tc velde.
Na afloop van dc oorlog werd hij medewerker aan het Laboratorium van Prof. Gaiger
te Glasgow. Uit die tijd dateert o.a. zijn onderzoek over de lammeren dysenterie.
Daarna was hij 14 jaar aan het Wellcome onderzoekingslaboratorium verbonden, waar
hij speciaal op het gebied van bereiding van sera, anti-toxien en andere therapeutische
produkten werkzaam was.

Op 44-jarige leeftijd in 1937 volgde benoeming tot Hoogleraar in dc dierpathologie
van de universiteit tet Cambridge, welke functie hij gedurende 5 jaar vervulde. In
die periode leidde hij belangrijke onderzoekingen o.a, over tuberculose, neurolym-
fomatose en steriliteit bij runderen.

In 1942 werd hij benoemd tot Directeur van de Veterinaire Laboratoria tc Wcy-
bridge, terwijl hij in 1949 tevens Hoofd van de Britse Veterinaire Dienst werd. In

1951 werd Sir Thomas door Koning George VI in de persoonlijke adelstand ver-
heven.

In 1952 verliet hij zijn hoge functie aan het Britse Ministerie van Landbouw voor
een leidende positie op internationaal niveau als Chef Veterinair van F.A.O. In deze
functie vervulde hij verscheidene belangrijke opdrachten over de gehele wereld. Zo
is o.a. de Europese Mond- en Klauwzeerbestrijdingscommissie voor een groot deel zijn
werk.

Na zijn aftreden zal Sir Thomas als adviseur aan de F.A.O. verbonden blijven en
daarmede zijn werkkracht in dienst blijven stellen voor het welzijn der mensheid.

In de aflevering van 15 april van dit tijdschrift is weergegeven de inhoud van een
mededeling, welke het Organisatie Comité voor het Xle Congres van de International
Scientific Film Association (I.S.F.A.) heeft laten uitgaan over het komende congres,
dat plaats zal vinden in het Koninklijk Instituut voor de Tropen te Amsterdam van
21—27 september a.s.

Thans volgen hieronder nog mededelingen, welke van belang kunnen worden geacht
voor dierenartsen, veterinaire studenten en andere, betrokken bij de diergeneeskunde.
De Veterinaire Sectie van het Organisatie Comité, waarin o.a. zitting hebben Prof.
Dr. L. de Blieck en Prof. Dr. G. H. B. Tcunissen, respectievelijk oud-hoogleraar en
hoogleraar aan de Faculteit voor Diergeneeskunde te Utrecht, heeft in principe de
hand weten te leggen op de navolgende film voor het congres:

2. Applied Anatomy as Related to Anterior Vena Cava Bleeding in the Hog
U.S.A.);

12. Samenübertragung beim Rind. IV. Die Beurteilung des Samens (W.-Duitsland) ;

riet is de bedoeling dat de meer specifick-vcterinairc films zullen worden vertoond
en zo mogelijk ingeleid op twee bijeenkomsten, gereserveerd voor het Permanente
Veterinaire Comité van de I.S.F.A. op dinsdagmiddag 24 september en woensdag-
ochtend 25 september. In het algemeen zijn deze speciale bijeenkomsten bestemd
voor congresdeclnemers. Congrcsdcclnemer wordt men door aanmelding bij het
Congressecretariaat, Catharijnesingel 59, ingang Sterrenbos, Utrecht en betaling bij

het begin van het congres van ƒ 25,— inschrijfgeld. Leden en begunstigers van de
Nederlandse Vereniging voor de Wetenschappelijke Film betalen ƒ 15,—, mits alleen
toegang wordt gevraagd tot de filmvoorstellingen gedurende het congres. Huishoude-
lijke vergaderingen van de LS.F.A. zijn derhalve in het laatste geval niet toegankelijk.
Dc veterinaire films met een meer algemeen karakter zullen worden vertoond, tezamen
met enkele wetenschappelijke landbouwfilms, gedurende de avondvoorstelling van
het congres op dinsdag 24 september 1957 van 20.30 tot 23.00 uur. Toegangskaarten
voor deze avondvoorstelling zijn o/) aanvraag gratis verkrijgbaar bij het Secretariaat
van het congres.

Voor verdere inlichtingen omtrent het congres dient men zich eveneens tc wenden
tot het genoemde Secretariaat.

Veterinairen, die zich als deelnemers voor het Congres hebben aangemeld, hebben
niet alleen toegang tot de veterinaire filmmanifcstatics, maar ook tot alle andere film-
voorstellingen gedurende het Congres, o.a. die in dc biologische en medische secties.

Tot in de 17e eeuw vond men in het algemeen kaas „swaer om te verteren en dirk en
hardt vocdtsel, dat den buyck en de aderen stopt en gravecligh is (niergruis geeft)".
En men moest vooral acht slaan op de melksoort, van welke de kaas bereid was: „de
beste is schapcnkacs, de koeye-kaes volght in gordheidt, maer de geyte-kacs is erger
als die allerbcyde". En men beriep zich op de oude Grieken en Romeinen: „soodat
wij niet zonder reden met onsen Galenus (130-200 n. C.) den ouden kacs seer af-
raden. Daerom is het een groot misverstand van vele menschen, die de deught van
de kaas rekenen na oudtheyt en stcrckhcyt. Dat dit komt hier uyt dat ze met dc keel
te rade gaen, ende soecken meer \'t ghene dear een dronck op smacckt als \'t ghene, ge-
sont is. Waerom de dronckaerts den oudsten kaes, ja dcar de mayen uyt loopen, voor
den besten keuren".

Jae meest wat meest uyt-muyt, de meeste feylen heeft
Dit leert ons oock de kaes (hoewel de dcrtrl menschen
Door ren verdorven smaeck, nacr \'t ongedierte wensrhen).
De beste die men vind van macjen leeft en krielt
Toont my dc grootste geest, \'t is licht de grootste fielt.

Nog erger maakte dokter Stant het alweer en hij verontrustte dc brave leden van de
Maatschappy tot Nut van \'t Algemeen in 1815:
oude en vette kaas is zwaarder te verteren dan jonge.

Zij kan zoo scherp zijn, dat het binnenste van dc mond en slokdarm daar soms van
ontstoken zijn; men etc zc als spccery!

Nu is \'t overdreven dat „oude" kaas alleen gord is voor dronkaards, want de ge-
zonde jeugd ondervond rr gren srhade van, althans de jeugdigr hrrdcr Daphne
offreerde zowel jonge als oude kaas aan zijn geliefde Galathea, behalve andere
zuivelprodukten:

Wil je kaese sacht en dwee,
Wit als nieuw gevalle snee?
Wil je kaese jonck en out?
Wil je boter als een gout?
Siet alleen de soete melck
Geeft \'t al, en geeft \'t elck.

Observations on the composition of an experimental semi-synthetic diet for baby-pigs.
M. R. McCrca and D. E. Tribe. The Veterinary Record 68 (1956): 741.
Dank zij de „kunstmatige zeugenmelk" is het mogelijk geworden, biggen op een
willekeurige leeftijd van de moeder weg te nemen. Dit betekent dat men tegenwoordig
onder laboratorium-omstandigheden met biggen kan experimenteren.
Toch zijn nog lang niet alle problemen rondom dc opfok van „moederloze" biggen
opgelost. In Bristol hebben daarom de schrijvers eni.ge jaren lang geprobeerd hier-
over nadere gegevens te verzamelen. Daartoe werden — op een tijdstip van 24 tot
72 uur na de geboorte — 314 big.gen op een kunstmatig rantsoen geplaatst.
Blijkens de ervaringen van Newland c.s. (1952) is bij cen pasgeboren big het
warmteregulerend organisme nog niet voor zijn taak berekend. Het is dus nodig ge-
bruik te maken van een 250 Watt infrarode lamp, die kan worden verplaatst (rege-
ling van de temperatuur). Men begint met ruim 26.5° C.; na een dag of vier is
24° C. voldoende en daarna kan de verlaging geleidelijk worden voortgezet tot 15.5
a 18.5° C. voor biggen die 7 a 8 weken oud zijn.

De meeste big,gen werden eerst 3 a 4 weken in kooien met cen losse gaasbodem en
daarna in hokjes op de betonnen vloer (strooisel: zaagsel en houtkrullen) gehuisvest.
Met de biggen die rechtstreeks van de zeug naar deze hokjes werden overgebracht,
werden eveneens goede resultaten bereikt.

Een heel belangrijk punt is de drinkwater-voorziening. De eerste uren nadat de
biggen van de moeder zijn weggenomen, nemen ze weinig voedsel op. Ze moeten
echter in de gelegenheid worden gesteld naar behoefte te drinken.
In eerste instantie werd een rantsoen getest, dat ongeveer volgens de richtlijnen van
Dyrendahl c.s. (1953) was samengesteld. Dit bleek inderdaad goed bruikbaar,
maar men vroeg zich af of het nu eigenlijk wel noodzakelijk is zulke grote hoeveel-
heden (onder-) melkpoeder te verwerken als door de meeste onderzoekers wordt
aanbevolen.

Met een mengsel, waarin sucrose en maïsmeel de voornaamste energiebron vormden
en verder caseïne, volle melkpoeder en 10% gedroogde gist was opgenomen, werd
in acht weken een gemiddeld gewicht van 13.8 kg. bereikt. Hiermee bleef men ca.
2 kg. onder het resultaat van het mengsel volgens Dyrendahl c.s.
Van de 63 biggen die het sucrose-maïsmeel-rantsoen ontvin.gen, vertoonde 30% op
de leeftijd van 8 a 10 weken rachitische verschijnselen. Nadat in dit rantsoen 5%
gedroogde gist door eenzelfde hoeveelheid caseïne was vervangen, werden de rachitis-
gevallen nog .slecht sporadisch waargenomen. In dit opzicht bestaat er dus overeen-
stemming met de ervaring van Braude c.s. (1943), dat de verstrekking van meer
dan 8% ,gist het optreden van rachitis in de hand kan werken.

Becker c.s. (1954) hebben cen vergelijkend onderzoek ingesteld naar de bruikbaar-
heid van respectievelijk dextrose, lactose, sucrosc, dextrine en maïsmeel voor de
voeding van pasgeboren biggen. Hun conclusie was, dat met de combinatie van
lactose en maïsmeel de beste resultaten worden bereikt. Pasgeboren biggen die met
sucrose worden gevoed, krijgen diarree en kunnen daaraan sterven; er zijn echter
biggen die op de leeftijd van zeven dagen wèl in staat blijken sucrose te verteren.
Hiermee komen overeen de resultaten van een proef met 18 biggen, die alle een
rantsoen ontvingen waarin 50% sucrose 15% maïsmeel was verwerkt. Elf van
deze dieren stierven aan diarree vóórdat ze zeven dagen oud waren.
Van een andere groep van 18 biggen ontving dc ene helft een mengsel met 40%
sucrose 15% maïsmeel; in het rantsoen voor de overige dieren was de sucrose
geheel door lactose vervan.gen. Op de leeftijd van vier weken bedroeg het gewichts-
verschil gemiddeld 369 gram ten gunste van de lactosc-groep.
Voor de schrijvers was dit aanleiding, in het oorspronkelijke mengsel de sucrosc tc
handhaven. Het zou echter beter zijn geweest deze proef voort te zetten tot dc

dieren de leeftijd van acht weken hadden bereikt èn op grotere schaal ditzelfde
onderzoek te herhalen.

Voor het onderzoek naar het meest geschikte eiwitgehalte werden 89 biggen over
drie groepen verdeeld. Het rantsoen voor groep III (eiwitgehalte: 34%) bestond uit:

mineralen 3%
per 100 kg. werd hieraan nog toegevoegd:
1.600.000 I.E. vitamine A
400.000 I.E. viamine D

Bovendien ontvingen de biggen respectievelijk de 3e, de 7e en de 17e dag een intra-
musculaire injectie van 100 /i gram vitamine Bia.

Het eiwitgehalte kon worden verlaagd door een deel van de caseïne te vervangen
door sucrose; zo bevatte bijvoorbeeld rantsoen I (eiwitgehalte: 20%) 13% caseïne
en 39% sucrose. Deze wijziging bleek de gewichtstoename niet significant ongunstig
te beïnvloeden (men krijgt eerder de indruk van het tegendeel).
Rantsoen III: gemiddeld gewicht van 18 biggen op 8 weken: 14.7 kg.
Rantsoen I: gemiddeld gewicht van 14 biggen op 8 weken: 16.2 kg.
Dit resultaat is dus in overeenstemming met de ervaring van Beek er c.s. (1954),
dat het voor biggen geen verschil maakt of gedurende de eerste vier weken het
rantsoen 2 dan wel 30.6% eiwit bevat. Sewell c.s. (1953) daarentegen hebben de
grootste gewichtstoename waargenomen bij een eiwitgehalte van 32%, terwijl R e b e r
c.s. (1953) — die als enige eiwitbron caseïne gebruikten — aan een gehalte van
41% de voorkeur geven.

Uit een aanvullend proefje met acht biggen is overigens gebleken dat na de vervan-
ging van 10% sucrose door reuzel (in rantsoen III), in acht weken een gemiddeld
gewicht van 18.0 kg. kon worden bereikt. Het is dus niet uitgesloten dat een hoger
eiwitgehalte eerst tot zijn recht kan komen als ook de calorische waarde van het
rantsoen wordt verhoogd.

Het mineralen-mengsel bevatte: 30% NaCl 17.4% Ca 11.4% P 0.75"/o S
-H 24% Fe 1800 p.p.m. Cu 4- 510 p.p.m. Mn 300 p.p.m. Co 240 p.p.m. J.
Daarnaast werd gedurende de eerste week een Fe-houdende pasta verstrekt.
Of het al dan niet nodig is vitamine E op te nemen in een rantsoen dat slechts ge-
durende 6^8 weken wordt toegediend, kon niet worden vastgesteld. Een poging om
een vitamine E-deficiëntie op te wekken mislukte. De verstrekking van 40 mgr.
a-tocopherol-acetaat per dier per dag moet dus voorlopig meer als een veiligheids-
maatregel worden beschouwd.

Nadat in het begin, van een drietal proefgroepen vrij veel dieren aan diarree waren
gestorven, voegde men steeds 0.0003% penicilline of 0.0025% aureomycine toe (het
pcnicilline-percentage zal waarschijnlijk foutief zijn vermeld; op dezelfde pagina
wordt namelijk medegedeeld dat per Ib. van het mcelmengsel 14 mgr. penicilline
wordt toegevoegd; dit komt overeen met 30 mgr. per kg., dus 0.003% (Ref.)).
Om na te gaan of een hogere antibioticum-dosering eventueel van belang zou kunnen
zijn, werd aan 21 biggen een mengsel met 0.01% aureomycine verstrekt. Drie weken
lang deden deze dieren het goed, maar daarna kregen ze diarree en verloren ze
hun eetlust. De gebruikelijke therapie bleef zonder resultaat; eerst na verloop van
tijd trad er enige verbetering in de gezondheidstoestand in.

Desondanks begonnen zich op de leeftijd van zes weken bewegingsstoornissen te
openbaren (hondenzit). Veertien dagen later waren er reeds acht dieren met een
verlamde achterhand. Bij de sectie op twee hiervan werden verschijnselen van een
perifere neuritis waargenomen, zoals die bij een vitamine Bi-deficiëntie kan voor-
komen. Het is niet onmogelijk dat de grotere dosis aureomycine hiertoe aanleiding
heeft gegeven; zulks ondanks het feit, dat onder normale omstandigheden een ge-
halte van 5% gist voldoende is om in de thiamine-behoefte te voorzien (door de
ervaring geleerd, wordt bij de mens dikwijls een orale antibioticum-therapie gecom-

bineerd met de toediening van het vitamine B-corapIex). Inderdaad kon door middel
van een vitamine B-therapie in de meeste gevallen een verbetering in de gezond-
heidstoestand van de slachtoffers worden bewerkstelligd.

Omdat het bereiden van een homogene voedselbrij tijdrovend is, en bovendien vrij
veel zorg vereist, heeft men geprobeerd het mengsel in droge vorm aan de dieren
te verstrekken. Dit bleek mogelijk door biggen die op de leeftijd van 24 uur van
de moeder waren verwijderd, de beschikking te geven over drie bakjes met respec-
tievelijk water, droog meel en hetzelfde meel aangelengd met water of koemelk. Na
zeven dagen kregen ze nog slechts de bakjes met water en droog meel voorgezet.
Sommige biggen kregen diarree zonder dat ze daarvan schadelijke gevolgen onder-
vonden. Men kreeg de indruk dat deze gevallen zich minder vaak voordeden sedert
men 4.5% graanmeel in het mengsel had opgenomen. Het is dus niet onmogelijk
dat een kleine hoeveelheid ruwvezel meer goed dan kwaad doet.
De zeugen, waarvan binnen 72 uur na de geboorte de biggen waren weggenomen
en die na vier dagen met een beer werden geweid, werden gemiddeld 21 dagen,
nadat de partus had plaatsgevonden, weer bevrucht (27 waarnemingen).

RUNDERHORZELBESTRIJDING Persbericht van het United States Department
of Agriculture van 23 januari 1957.

Onder de titel: „Research moves nearer goal of systemic insecticide to control cattle
grubs" heeft het U.S.D.A. een bericht de wereld ingestuurd, waar ik het volgende
uit overneem:

Het zoeken naar een stof die per os, of door middel van een „spray over de huid",
kan worden toegediend om de horzellarven tijdens hun tocht door het lichaam, dus,
voordat ze de rug cn lendensubcutis bereiken, te vernietigen, heeft ertoe geleid,
dat men twee bruikbare insecticieden heeft gevonden. Het meestbelovend is in dit
opzicht „Dow ET-57", de technische naam voor 0,0 — dimethyl O - 2.4.5 trichloor-
phenylfosforothioaat, dat zowel per os in dc vorm van ccn grote pil (100 mgr per
kg levend gewicht) als als sproeimiddel kan worden gebruikt. Het andere middel,
waar men minder ervaring mee heeft, is Bayer 21/199, ook ccn fosforvcrbinding.
Gebleken is, dat met ET-57 de larven vrijwel voor 100 % worden gedood, cn men
voorkomt hiermee dat door de larven schade aan dc huid cn het rugvlees wordt
aangebracht. Men schat deze schade voor dc U.S.A. op 100 tot 200 millioen dollar
per jaar. De beste tijd van toedienen van het middel is de nazomer of vroege
herfst. Het wordt, met het oog op de afwijkende smaak van het vlees, ontraden de
dieren binnen 30 dagen voor het slachten tc behandelen. Er dient nog nader te
worden onderzocht of het voorkomen van sporen van het preparaat in het vlees
schadelijk is voor de consument(!).

Het wordt ontraden om melkgevende dieren ermee te behandelen wegens de ver-
moedelijk afwijkende smaak van dc melk, die hrt zal veroorzaken.
Dr conclusie die men kan trekken is, dat men op dc goede weg schijnt tc zijn ten
aanzien van dc bestrijding van dc runderhorzel; als men zou kunnen volstaan met
dc kalveren en eventueel pinken in het najaar een keer tc besproeien met een middel
(het schijnt dat dc stof door de huid wordt geabsorbeerd en zo door het lichaam
wordt verspreid) zou dit dc zaak aanmerkelijk vereenvoudigen. Men krijgt uit dit
persbericht echter de indruk, dat het gepubliceerd is, voordat hrt probleem (volgens
onze maatstaven althans) voldoende nauwkeurig is bestudeerd.

"iircau; Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 t.n.v.
dc Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Krachtens art. 72 van het Huishoudelijk Reglement van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde, betreffende uitvoering van door de Ereraad opgelegde straffen volgt
hieronder een publikatie in verkorte vorm van een uitspraak van genoemde Ereraad.

De officier van Justitie in Y. heeft de Ereraad van dc Maatschappij voor Diergenees-
kunde per brief van 22 januari 1957 verzocht een in een bijgevoegd proces-verbaal
vermelde zaak contra dc dierenarts X in behandeling te willen nemen.
.Na de uitspraak van dc Ereraad zou over het al of niet seponeren van deze zaak
worden beslist.

In zijn zitting van 19 maart 1957 heeft dc Ereraad bedoelde dierenarts schuldig
bevonden aan het opzettelijk veranderen van dc werkelijke data op een door hem
afgegeven bewijs van enting tegen mond- en klauwzeer, tevens bewijs van tuberculi-
natic en wel op zodanige wijze, dat het betreffende rund met een op grond van dit
bewijs verkregen officiële verklaring naar de markt kon worden vervoerd binnen dc
daarvoor bij beschikking van het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedsel-
voorziening vastgestelde termijn. Overwegende dat deze handeling in strijd is met
de waardigheid van de diergeneeskundige stand en met de belangen van de Maat-
schappij en haar leden (bedoeld in art. 60 van het Huishoudelijk Reglement), cn het
vertrouwen in de diergeneeskundige stand in ernstige mate ondermijnt, in aanmerking
nemende, dat van onderscheiden zijden o.m. door een persoonlijke brief van het
Hoofdbestuur aan al haar leden is gewaarschuwd en aangespoord om de afgifte van
verklaringen op de meest serieuze wijze te doen geschieden, heeft de Ereraad besloten
aan de dierenarts X. op te leggen:

2. een voorwaardelijke geldboete van ƒ 3.000,— te betalen wanneer de dierenarts X.
gedurende dc tijd, dat hij als prakdzcrend dierenarts werkzaam zal zijn andermaal
één of meer handelingen verricht strijdig met de waardigheid van de diergenees-
kundige stand of de belangen van de Maatschappij voor Diergeneeskunde of haar
leden en zulks bij uitspraak van de Ereraad zal zijn vastgesteld;

3. bekendmaking in verkorte vorm en zonder vermelding van persoonsnamen in het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde van deze uitspraak.

Het jaarlijks congres van onze Britse zustermaatschappij wordt dit jaar in Cambridge
gehouden van 25-31 augustus.

Het zeer aantrekkelijke programma omvat een groot aantal onderwerpen, zowel van
wetenschappelijke aard als op praktijkgebicd.

Collegae, die in het tweede gedeelte van augustus hun vakantie in Zuid-Engcland
doorbrengen en belangstelling hebben voor dit congres en het contact met de Britse
dierenartsen, kunnen zich met het bureau in verbinding stellen. Omdat het Hoofd-
bestuur zich dit jaar niet kan laten vertegenwoordigen is er n.1. gelegenheid om tijdens
dc vakantiereis als Nederlands gedelegeerde de Maatschappij voor Diergeneeskunde
tc vertegenwoordigen.

Er wordt aan hrinnerd, dat de N.V. Oliefabrickcn Calvé-Delft het voornemen heeft
om op 12 september a.s. een lunch te geven, die in het bijzonder is bestemd voor
dierenartsen.

Velen zullen zich nog de rede herinneren, die het, vorig jaar bij een dergelijke ge-
legenheid gehouden werd door de pluimvecdcskimdigc Dr. Blount. Ditmaal zal de

bijeenkomst staan in het teken der varkenshouderij, waarover de Engelse deskundige,
W. Carr, een inleiding zal houden.

"s Namiddags zal er gelegenheid zijn, een kijkje te nemen in enkele nieuwe gebouwen
van het proefbedrijf „Delfland".

De uitnodigingskaarten voor deze bijeenkomst zullen omstreeks half augustus worden
verzonden.

Door de Stichting Federatie van organisaties is een enquête gehouden naar de positie
van dc intellectueel in de samenleving. Exemplaren van het uitvoerige rapport
kunnen worden besteld door overschrijving op postgirorekening 523008 t.n.v. de pen-
ningmeester van de F.O.I.B. te \'s-Gravenhage van ƒ 2,50.

Zoals reeds gemeld in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 15 juli 1957, zal
het lustrum van de Diergeneeskundige Studenten Kring samenvallen met de Alge-
mene vergadering 1957.

Het lustrum zal worden gehouden op de volgende data: 23, 24 en 25 oktober a.s.
Woensdag 23 oktober zal de officiële opening van het lustrum plaats hebben in de
Aula der Rijksuniversiteit, gevolgd door dc receptie van het bestuur van de Dier-
geneeskundige Studenten Kring.

Donderdag 24 oktober heeft de sportdag plaats met \'s avonds een feestavond voor
het niet-wetenschappclijk personeel.

Vrijdag 25 oktober, dus de eerste dag van de Algemene vergadering, komt er \'s mid-
dags een attractie voor de dames met \'s avonds een toneelvoorstelling gevolgd door
het gala-bal.

Nadere details volgen in de komende afleveringen van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde.

Het Hoofdbestuur heeft collega C. van Popta, Prins Hendrikstraat 2, Zevenbergen
aangenomen als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het Hoofdbestuur draagt dc volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

A. M. J. Adank, Vecmarktstraat 29, Breda.
P. A. Akkermans, Rotterdamse Rijweg 33, Overschic.
P. L. Bergström, Aclbrcchtskade 175a, Rotterdam.
H. Detmers, Wethouder Rooslaan 5, Cocvorden.
W. van Gemert, Marathonweg 53 Hl, Amsterdam-Zuid.

A. van Locn, Stalinlaan 62, Amsterdam.
M. H. G. Maessen, Broekhin Zuid 75, Maasniel.

H. van der Ree, Klein Coolstraat 11a, Rotterdam.
N. Steenkamcr, Groeneveld 2, Baarn.

Bakker, D. D., te \'s-Gravenhage, naar Pauwenlaan 97, tel. 01700—3.38050 (privé),
512591 (bur.). (69)

Brandsma, K., te Goor, naar Magnoliastraat 9, aldaar, tel. no. 05470—659 (bur.).

Gcmert, W. van; 1957; Amsterdam (Z.), Marathonweg 53 III; tel. 020—794985;
voorlopig wnd. D. (inlassen 84)

Stikstofmeststoffen Industrie, aldaar, tel. no. bureau te wijzigen in 3524. (86)
Kramer, M. F., te de Bilt, telefoon no., privé aansluiting, is gewijzigd in 030—61554.

Zwanenburg, Dr. Th. S., van Alkmaar naar Kethel, Schiedamseweg 101, tel. 01800—
63983 (privé), 35680 (bur.), wetensch. h. ambt. b/d R.S.I. te Rotterdam. (126)

Inspectie veeartsenijkundige dienst en volksgezondheid in het district/anibts-
gebied Overijssel:

Het bureau van bovengenoemde dienst is verplaatst naar gebouw „Frisia State",
Ruitcrlaan 7 te Zwollerkerspel.

Het adres van collega K. G. van der Wal te Gorincheni, vermeld op pagina 530,
moet luiden: Nieuwe Hoven 57, aldaar.

Koppen, F., te Dordrecht, ter standplaats Dordrecht, te rekenen m.i.v. 1 juli 1957;

Zwanenburg, Dr. Th. S., te Kethel, te rekenen m.i.v. 1 mei 1957, in verband met zijn
aanstelling als wetenschappelijk hoofdambtenaar bij de Rijksseruminrichting te
Rotterdam, als Rijkskeurmecster in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige
Dienst ter standplaats Alkmaar. (126)

Op 9 juli overleed in het ziekenhuis te Heerlen tengevolge van een noodlottig on-
geluk bij de uitoefening van zijn praktijk collega Felix Quaedvlieg.
Dc overledene werd geboren te Eckelrade als zoon van de toenmalige burgemeester
van St. Geertruid. Zijn middelbare studies volbracht hij te Rolduc. In 1901 begon
hij zijn studie tc Utrecht met nog vier Limburgers. Hij werd een trouw lid van
ons nooit te vergeten Absyrtus destijds onder presidium van P. van Kempen. Vaak
bezochten we hem op zijn kamer, dan gingen de boeken aan kant en werd er vurig
gekaart. Gezelligheid kende dan ook geen tijd. Deze tijdpassering is hem tot aan
zijn dood bijgebleven. Na enkele jaren de praktijk te hebben uitgeoefend in zijn
geboorteplaats, trad hij in 1912 in het huwelijk met de dochter van de toenmalige
rijksveearts H. Pinken, welke laatste destijds zijn 50 jarig ambtsjubileum in onze
aWeling vierde. Hij vestigde zich te Margraten waar hij een zeer uitgebreide praktijk
opbouwde. Hoe geheel anders waren de praktijktoestanden dan die van tegenwoordig.
Grote afstanden moesten tc paard of per fiets worden afgelegd over slecht verzorgde
en heuvelachtige wegen. Sterke geestelijke en lichamelijk inspanningen moest hij zich
getroosten om zich door de moeilijkheden van de praktijk heen te slaan. Alleen in
de herfstmaanden bracht de jacht enige verpozing, een sport, welke hij reeds in zijn
studietijd met zijn vader beoefende. In 1923 vertrok hij naar Valkenburg, waar hij
inmiddels benoemd was tot hoofd van dc vleeskeuring. In 1949 werd hij benoemd tot
ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Korte tijd later slaagde zijn enige zoon als
dierenarts en werden zijn werkzaamheden aanmerkelijk verlicht.
De begrafenis had plaats op 13 juli. Bijna alle Limburgse dierenartsen met in hun
midden de adj. inspecteur L. Sala en de directeur gezondheidsdienst P. Tacken en
een eindeloze stoet volgde de lijkbaar naar de oude kerk welke te klein bleek alle
belangstellenden te bevatten. Na afloop van de kerkdienst zijn we de steile Cauberg
opgegaan naar het nieuwe stijlvol aangelegde kerkhof, waar hij als eerste ter ruste
werd gelegd. Bij het graf herdacht voorzitter A. Hendrickx de overledene als een man
met grote plichtsbetrachting, een sieraad van onze stand en memoreerde dat hij
behoorde tot de oprichters van de afdeling Limburg in 1909. Als een man van grote
bescheidenheid, die zich nimmer op de voorgrond drong, is hij door het leven ge-
gaan. Moge de goede God aan zijn trouwe dienaar Felix de glorie van het eeuwige
leven schenken. H. J. C. HORBACH

Op 30 april 1957 overleed na een verblijf van bijna vier weken in het ziekenhuis te
Gouda, collega Wensink, in de leeftijd van 67 jaar.

Hendrikus Johannes Evcrt Wensink werd geboren op 4 januari 1890 te Velp.
Hij volgde het middelbaar onderwijs te Arnhem. Daarna liet hij zich inschrijven aan
de Veeartsenijkundige Hogeschool en behaalde het veeartsdiploma in 1921.
Na het beëindigen van zijn studie vesti.gde hij zich te Velp, waar hij grotendeels
kleine huisdicrenpraktijk uitoefende.

De grote liefde voor zijn ouders hield hem steeds in Velp, hoewel zijn hart uitging
naar de grote huisdierenpraktijk.

Na het overlijden van zijn ouders heeft hij vele jaren (1938—1947) samengewerkt
met collega de Ronde tc Delft.

Op 26 januari 1948 trad hij in het huwelijk met Mej. J. A. Boers; de nu volgende
huwelijksjaren zijn zeer gelukkig voor hem geweest.

Hetzelfde jaar kocht hij de praktijk te Bergambacht, waar collega Wensink tot op
de dag dat hij ziek werd, .gepraktiseerd heeft.

Collega Wensink was een rustig en oprecht collega en was zeer gezien bij zijn
cliënten.

Zijn vrouw is hem tijdens zijn ziekte tot grote steun .geweest. Het einde kwam in
de vroege ochtend van 30 april 1957; rustig en vol overgave is hij heengegaan.
Met een schare familieleden en vrienden hebben wij hem op de Hervormde begraaf-
plaats te Velp in het graf van zijn ouders bijgezet.

In het sterfhuis en bij de groeve sprak Ds. Lekkerkerker, predikant te Bcr.gambacht,
woorden van troost en bemoediging.

Collega Paul sprak afscheidswoorden namens collegae en Gezondheidsdienst.
Hoewel collega Wensink reeds vele jaren uit Velp vertrokken was, waren vele Velpcr
vrienden bij de groeve aanwezig; een hunner sprak afscheidswoorden.
Moge het Mevrouw Wensink tot troost zijn, dat de overledene, die een goed en nobel
mens was, zijn gaven op onbaatzuchtige wijze ten algemene nutte heeft aangewend.
Hij is ontslapen in vrede.

Op 1! april 1957 overleed, na 1 dag ziek te zijn geweest, in het ziekenhuis Liduina
te Den Helder, Aebe Meine Huizinga, in leven Direeteur van de vleeskeuringsdienst
te Den Helder.

Hoewel de gezondheidstoestand van Huizinga de laatste jaren veel te wensen over-
liet, kwam het einde geheel onverwachts. Geboren op 20 juli 1908 te Noordwolde
(Fr.), bezocht hij dc H.B.S. te Stcenwijk en studeerde hij daarna aan de Faculteit
der Diergeneeskunde van de Rijksuniversiteit te Utrecht, alwaar hij in april 1936
het dierenarts-diploma behaalde. Na enkele jaren de praktijk van verschillende col-
lega\'s tc hebben waargenomen, vertrok hij naar het toenmalige Ned. Oost-Indië om
in Pati dienst te doen als Gouvernements-vcearts. Hier was hij maar één jaar werk-
zaam en IS daarna gerepatrieerd. Hierna verkreeg Huizinga een aanstelling als tij-
delijk keuringsvecarts aan het Openbaar Slachthuis tc \'s-Gravenhage.
Alsnog volgde een lange periode van waarnemen gedurende de oorlogsjaren. In 1946
trad hij in het huwelijk met Mej. A. Scholten en vestigde zich te Rijssen als opvolger
van coll. P. Rodenhuis. Tot 1951 is hij in de praktijk gebleven en in laatstgenoemde
gemeente heeft hij tevens de vleeskeuringsdienst behartigd, waarna hij benoemd werd
tot directeur van de volambtelijke vleeskeuringsdienst te Den Helder. Zijn ideaal was
om in deze gemeente een modern slachthuis te stichten. Enige jaren heeft hij zich
met dit plan, dat helaas niet werd verwezenlijkt, bezig gehouden. Op 16 april 1957
is Huizinga onder grote belangstelling van velen, waaronder de Inspecteur van de
V.G. en V.D. in N.-Holland en talrijke andere collegae, ter aarde besteld. Zeer waar-
derende woorden werden gesproken namens het Gemeentebestuur van Den Helder,
door coll. Vogel en door ondergetekende. Aan dit veelbewogen, moeilijke leven is
cen einde gekomen.
Beste Ebo, rust in vrede.

Sedert een tweetal jaren wordt in Nederland de kunstmatige inseminatie
bij geiten toegepast. De aanleiding hiertoe was de sterke afname van de
geitenstapel, vooral van het aantal bokken. De afstand tot de houder van
de bokken wordt voor vele eigenaren van een geit te groot, waarbij nog
komt, dat vaak de avonduren hiervoor benut moeten worden d.w.z. na
beëindiging van de dagtaak in de herfst en winter bij veelal ongunstige
weer.somstandigheden. Op plaatsen, waar de ter dekking staande bok niet
of onvoldoende bevrucht heeft, verdwijnt ook de animo voor het houden
van geiten. De melkproduktie kan, tengevolge van het gust-blijven van dc
geit, niet op peil worden gehouden. De aanfok is daardoor ook onvol-
doende. Zo zijn verschillende gevallen bekend waarin de geiten gedurende
één, ja zelfs twee jaar, „overgemolken" worden.

De Geitenfokvereniging te Soest en later de Bond van Geitenfokvereni-
gingen in de provincie Utrecht, hebben in samenwerking met dc Rijks-
vecteeltconsultent enkele bokken ter beschikking gesteld voor de toepassing
van de k.i. om daarmede de grote bezwaren, die thans aan het op
natuurlijke wijze laten dekken verbonden zijn, te ondervangen. Dc Bond
\\an k.i.-verenigingen voor rundvee in dc jjrovincie Utrecht heeft deze
plannen om bij geiten tot k.i. over te gaan, gesteund. Dat de geit de koe
is van de kleine man, heeft hierbij een rol gespeeld.

De bokken konden gestald worden op het stierenstation te De Meern.
De technische verzorging wordt hier door de Gezondheidsdienst voor
Dieren uitgevoerd, zoals het opvangen, verdunnen, bewaren en verzenden
van het sperma. De inseminatoren, die de kunstmatige inseminaties bij
het rundvee in de provincie Utrecht verrichten, voeren in hun rayon
thans ook de k.i. bij de geiten uit. Zij kunnen dit zonder bezwaren doen,
omdat de inseminaties bij geiten plaats vinden in dc herfst en in de vroege
wintermaanden, op een tijdstip, waarop het aantal inseminaties bij lund-
vec in de provincie gering is.

Het instrumentarium dat, voor het opvangen en het verzamelen van het
bokkensperma wordt gebruikt, bestaat uit een kunstschede, gemaakt uit
een stevige hogedruk (canvas) rubberslang (lengte 16 cm, inwendige dia-
meter 3,5 cm) en inwendig uit een zachte soepele rubber binnenhuis
(lengte 23 cm), gemaakt van een fietsband. Dc einden zijn, evenals bij
dc rundervagina, bevestigd aan de buitenbuis met behulp van twee gummi-
ringen ter breedte van een halve centimeter. Het luchtventiel, van bekend
model, bevindt zich op 6 a 7 cm van het eind. Op het einde wordt een
collector voor de kunstschedc van het rimd geplaatst en met een plooi
vastgezet door middel van een gummi ring. Hierin past een gecalibreerd
glazen sperma-verzamelbuisje. De met een kleine hoeveelheid water ge-
vulde vagina wordt bewaard in de z.g. vaginakast, met een constante
temperatuur van 44 gr. C. Vóór het gebruik wordt het spermabuisje en

de collector van passende wollen gebreide „kousjes" voorzien. Het voor-
einde van de schede wordt ingewreven met steriele vaseline. Via het
luchtventiel wordt lucht ingeblazen, totdat de vereiste spanning is ver-
kregen. Het geheel wordt omwikkeld met een handdoek om afkoeling
tegen te gaan. Het spermabuisje, kousjes en handdoek worden voorver-
warmd in de vaginakast, wat noodzakelijk is, omdat bokkensperma zeer
gevoelig blijkt te zijn voor koude-shock.

Als vloer van de dekstand gebruiken we een houten schot, dat met behulp
van strobalen op 50 cm boven de begane grond gebracht is. Een op het
station aanwezige geit wordt geplaatst met de hals tussen 2 vertikale
staken, welke 30 cm van elkaar geplaatst zijn. De geit kan met de halsriem
aan een paal terzijde worden vastgebonden. Op een hoogte van 50 cm
boven de houten vloer zijn twee horizontaal verlopende latten (60 cm)
aangebracht, die aan het vooreinde verbinding hebben met de staken en
achter rond uitlopen in twee vertikaal geplaatst latten, die vastgetimmerd
zijn op de dekstand. De geit kan nu geen ongewenste bewegingen maken.
De geleider van de bok stelt zich links, en degene die het sperma vangt,
rechts van de dekstand op.

Het voorbereiden van de bok is belangrijk. Een bok met een uitstekende
libido kan, zonder dat de kwaliteit van het sperma hieronder lijdt, zonodig
één a twee maal per dag dekken. Het gelukt vaak minder goed om de
bok tweemaal achter elkaar in de kunstschede te laten dekken. Heeft de
bok een matige libido, dan is het zaak, terwille van de kwaliteit van het
sperma, het vangen minder vaak te doen plaats vinden. Onmiddellijk na
het opvangen wordt het sperma onderzocht op goede massale en indivi-
duele beweeglijkheid en daarna verdund met de hieronder genoemde op
27 gr. G. verwarmde verdunningsvloeistof in een verdunning 1 : 3 of tot
maximaal 1 : 14. Indien deze verdunning geschiedt met sperma, dat men
zo weinig mogelijk heeft laten afkoelen, blijken shock-verschijnselen slechts
uiterst weinig op te treden. De buisjes met verdund sperma worden daarna
flink ingepakt in watten en bewaard in houten blokjes, die na ± 45
minuten blootgesteld te zijn geweest aan de buitentemperatuur van onge-
veer 10 gr. G, in de koelkast bij 5 gr. C verder bewaard worden tot het
moment van de verzending aan de inseminatoren en het gebruiken door
dc inseminatoren is aangebroken.

Om economische redenen is het noodzakelijk dat elke dag op gezette
tijden sperma wordt verzonden aan de in de provincie werkzaam zijnde
inseminatoren, die op dat tijdstip het aantal op die dag te insemineren
geiten reeds kennen.

Het door de inseminator te gebruiken instrumentarium bestaat uit een
„broek". Een rijwielbuitenband, waaromheen een behoorlijk lang touw
vastgebonden is, zodat twee ovale ringen ontstaan, doet hiervoor dienst.
De achterbenen van de geit worden hierin geplaatst. Het losse eind van
het touw wordt op zodanige wijze aan een willekeurig in de stal hori-
zontaal verlopende balk bevestigd, dat het achterstel van de geit op
± 30 cm van de grond in de „broek" komt te hangen. De gevormde
„ringen" moeten langs de mediale zijde van de kniegewrichten verlopen.
Men bereikt hiermede, dat de inseminator zich slechts behoeft te bukken
om de inseminatie te kunnen verrichten en het achterstel van de geit
enigszins is gefixeerd.

1. Snoekbekspeculum (voor schapen). Dc op elkaar geklemde lippen,
lengte 15 cm, breedte 2 cm, worden in vertikalc stand in dc vagina
gebracht. Het apparaat wordt daarna 90 gr. gedraaid en door enige druk
uit te oefenen op het handvat, gaan de lippen van elkaar. Met een op het
voorhoofd van de inseminator geplaatst vcrlichtingsapparaat kan de cervix
gemakkelijk worden gevonden.

2. Vaginoscoop (voor honden, fabrikaat Hauptner). In het staafvormige
handvat is een batterij met lampje ingebouwd. Loodrecht hierop bevindt
zich een kleurloze doorzichtige plastic cylinder, die ingekort wordt tot
16 cm lengte. Aan de bovenzijde is een overlangse spleet over de gehele
lengte aanwezig.

3. Plastic .speculuni. Voor jonge geiten is de diameter maximaal 1.5 cm,
de lengte 14.5 cm. Voor oudere geiten is de diameter 2 cm, de lengte
16.5 cm. Aan de voorzijde is ze enigszins ingebogen rond gemaakt en
aan de achterzijde uitgebogen. Ze zijn te maken van lichtgekleurde on-
doorzichtige plastic waterleidingbuis.

De lichtbron: Het verlichtingsapparaat, nodig in geval 1 en 3, bestaat
in principe uit een zaklantaarn vastgezet aan een lederen riem, die passend
om het voorhoofd van de inseminator wordt gelegd. Ter versteviging kan
nog een over het hoofd lopende riem aanwezig zijn. De lamp kan ook
alleen op de voorhoofdsricm bevestigd zijn. In dat geval wordt de batterij
in een tasje in de zak gedragen.

De pipetten hebben slechts een lengte van 25 a 30 cm en zijn van dezelfde
dikte en inwendige doorsnede als die voor rundvee, evenals het spuitje en
het aanzetstuk.

De inseminatietechniek is als die bij het rundvee. 1 cc verdund sperma
(ook /a cc is mogelijk) wordt na het reinigen van de vulva met jute
en het inbrengen van het spcculum, nadat de geit in het donker is
geplaatst en in de broek is „opgehangen", onder vibreren tot in de cervix
gebracht. Het gebruik van glijmiddel bij het inbrengen van het spcculum
wordt aangeraden. Na het gebruik worden de instrumenten in heet water
gereinigd en dc gebruikte pipetten worden opgeborgen om pas na reinigen
en sterilisatie opnieuw gebruikt te worden.

Voordat de inseminator tot inseminatie mag overgaan, moet hij zich ter-
dege overtuigen, dat de geit de uitwendige ocstrus-symptomen, zoals
schreeuwen en zwaaien met de staart, vertoont, welke symptomen even-
tueel te versterken zijn door het leggen van de hand op dc lendenen.
De vulva is gezwollen, soms met iets slijmerige uitvloeiing.
Maar let ook vooral op de inwendige symptomen. Deze zijn:

2. een gezwollen, geplooide, prolaberende cervix waarin een vrijwel
ronde opening met een diameter van 2 a 3 mm.

3. een geringe hoeveelheid kleurloos tot hoogstens licht opalcsccrend cer-
vixslijm.

Ziet hij een halvemaanvormig of een spleetvormig geopende of een ge-
sloten cervix (meestal vertikalc halvemaanvormige indcuking), dan is dc
geit niet meer op het geschikte moment voor insemineren. Typisch is, dat

dan ook vaak in de buurt van de cervix een vrij grote hoeveelheid dik
taai wit tot geel gekleurd slijm, dat veel lijkt op pus, aanwezig is. Het te
laat aanbieden van de geit voor inseminatie komt herhaaldelijk voor. Door
W e i s z wordt aangegeven, dat de oestrusduur bij de geit enkele uren tot
5 dagen bedraagt, n.1. bij de jonge geit gemiddeld 17 uur en bij de oudere
geit gemiddeld 36 uur. Dc geitenhouders in Nederland weten, dat een
geit gemiddeld 2 a 3 dagen runs is, en wanneer ze gedekt wordt op het
einde van de runsheid de meeste kans bestaat op drachtigheid. Vroeger
gingen ze op de 2e dag naar de bok. Nu gaan ze op dat moment de
inseminator waarschuwen, zodat het meerdere malen voorkomt, dat de
geit pas op de 3e dag van de runsheid geïnscmineerd wordt. Om een hoog
drachtighcidspercentage te krijgen, is het van belang, dat de eigenaren
tijdig waarschuwen, wanneer hun geit runs is, en om de geiten, waarvan
bekend is, dat ze langer dan normaal bronstig zijn, op twee op elkaar
volgende dagen te insemineren.

Het snoekbekspeculum, vaginoscoop, kleine en grote plastic speculum
werden naast elkaar gebruikt. Met het snoekbekspeculum en licht van
de voorhoofdslamp, kan men het ingaan van de punt van de pipet in de
cervix duidelijk waarnemen. Het openen van het speculum moet voorzich-
tig gebeuren om een ongelijke druk en rekking van de wand van de
vagina te voorkomen. Voor de jonge geit is het niet bruikbaar. De vagina
is te klein voor dit instrument. De vaginoscoop heeft als voordeel, dat de
ronde plastic buis reeds door de batterij van het handvat verhcht wordt.
Het inbrengen van de pipet in de cervix is hierbij minder goed zichtbaar,
terwijl dc lichtintensiteit voor sommige inserninatoren te wensen overlaat.
Het ronde plastic-speculum, waarvan één passend van grootte is voor de
jonge geit, geeft met licht vanuit een voorhoofdslamp een buitengewoon
goed overzicht op de cervix. Een geoefende inseminator kan, nadat hij
eerst de plaats van de cervix heeft opgezocht, de punt van dc pipet in de
cervix plaatsen.

Bij kleine geiten moet het speculum \\\'oorzichtig draaiend naar voren
geschoven worden. Lukt het oj) deze wijze niet om de plaats van het
hymen te passeren, dan wordt alleen de met sperma gevulde pipet zo
ver mogelijk in dc vagina geschoven en daar leeg gedrukt. Verschillende
jonge geiten worden aldus dragend. Voor oudere geiten is het aan te
bevelen het snoekbekspeculum en voor jonge geiten het kleine plastic-
speculum te gebruiken met in beide gevallen een lichtbron op het voor-
hoofd van de inseminator.

Dc eigenschappen van het sperma kuimcn voor goed en voor minder
goed sperma als volgt omschreven worden.

De kleur is wit, meestal roomachtig, de viscositeit is dik tot visceus. De
gemiddelde hoeveelheid sperma per sprong bedraagt ruim 1 cc. In de
drukste tijd van het seizoen, n.1. in de maand November, kan de bok
gemakkelijk twee maal per dag in de kunstschede dekken, zonder dat de
hoeveelheid of de kwaliteit van het sperma hieronder lijdt.
Nu volgt een overzicht van de hoeveelheid sperma van vier bokken.

De hoeveelheid sperma van de bok Dirk Frits is ook volgens de literatuur
opgave (o.a, G ö t z e, c.s.) buitengewoon groot. De bok Reik, die te
kleine en afwijkende testikels heeft, produceert vrijwel steeds een beneden
de normale hoeveelheid gelegen hoeveelheid sperma met zeer veel afwijken-
de spermatozoïden. Van goed bevruchtende bokken is de massale be-
weging met -|—I—I—)- of -|—I—|- te beoordelen en de individuele beweging
met -)—)-=t tot ±. Het aantal spermatozoïden per cc, dat door telling
bepaald werd, liep uiteen en was bij de vier bokken alsvolgt:

Het aantal per inhoudsmaat te tellen zaadcellen blijkt groter te zijn dan
bij de stier. Bij een goed bevruchtende bok blijkt de variatiebreedte van
het aantal geringer te zijn dan die bij een minder goed bevruchtende. De
telling geschiedt als bij de stier. Het sperma wordt in de erythrocyten-pipct
opgezogen tot 0.5. Het schudden van de pipet geschiedt gedurende 3 tot
5 minuten met het elektrische schudapparaat. Bij het morphologisch
sperma-onderzoek wordt de tabel van Brettschneider gevolgd.
Het aantal sperma-monsters dat op morfologisch afwijkende zaadcellen
werd onderzocht, is nog gering. Het volgende overzicht geeft de gevonden
cijfers.

Op grond van het volledig spermabeeld en het verkregen drachtigheids-
percentage zijn de bokken Dirk Frits en Sjors en Frits fertiel en is de
bok Reik steriel. In tegenstelling met Zacharias werd de indruk ver-

kregen, dat de meeste afwijkingen aan de staarten en niet aan de hals van
de zaadcel voorkomen.

De volgende literatuur-gegevens van gebruikte buffers, bewaartemperatu-
ren en bereikte drachtigheidspercentages worden ter vergelijking gegeven.
Door Götze en Schuerhof werd in 1942 gebruikt de verdunnings-
vloeistof van M i 1 O w a n O w:

Geïnsemineerd werden 700 geiten met een totaal drachtigheidspercentage
van 95 %.

Wagner (1949) voegde aan de glucosefosfaat-buffer 2.5% eigeel toe.
De beste bewaar-temperatuur was volgens hem voor onverdund sperma
2 gr. C en voor verdund sperma (1 :4), 8 gr. C. De afkoeling deed hij
gefractioneerd geschieden, n.1. in 3 a 5 uur van 18/2 naar 8 gr. C, om
koude-shock te voorkomen. Dit gelukte niet steeds.

H ampel (1951) gaf aan op grond van laboratoriumproeven, dat opti-
male sperma-beweeglijkheid voorkomt bij het gebruik van de 3.5 %
natrium-citraat 2 aq.-buffer, waaraan toegevoegd is 5 % eidooier, pH 7.5.
Dit gaf b.v. 70 % goede voorwaartse beweging van de spermacellen tot na
182 uur; 25 % goede voorwaartse beweging tot na 249 uur; slechts enkele
plaatselijke beweging tot na 339 uur.

Dauzier (1956) kon de hiernavolgende resultaten boeken, gebruik
makende van diverse buffers, maar van sperma dat niet ouder was dan
8 uur:

Deze buffer is ongeveer van gelijke samenstelling als welke toegepast wordt
op het bokkenstation te Gadenstedt (Hannover).

Door de inseminatoren werden onder ons toezicht 100 geiten ge/nsctni-
neerd. Na de Ie inseminatie bleken 48 dieren dragend te zijn, d.i. 48 %.
Het aantal 2e inseminaties bedroeg 35, waarvan met gunstig resultaat 23,
d.i. 65 %.

Van de twee 3e inseminaties is 1 dier, d.i. 50 %, drachtig geworden.
Derhalve zijn van de 100 dieren, 72 dieren d.i. 72 % drachtig geworden.
Als regel werd le-dag-sperma gebruikt. Zie voor verdere bijzonderheden
tabel I.

Uit de gegevens verkregen van de eigenaren bleek, dat geboren zijn
82 bokken, d.i. 59.9 %
45 geiten, d.i. 32.8 %
10 kwenen, d.i. 7.3 %

De lammeren zijn als volgt verdeeld over de moeders:
21 eenlingen, d.i. 29.1 %
41 tweelingen, d.i. 57 %
9 drielingen, d.i. 12.5 %
1 vierling, d.i. 1.4%

Richter geeft aan, dat na natuurlijke dekking geboren werden,
62 % bokken, 26.6 % eenlingen,

Hieruit volgt, dat zowel bij natuurlijke dekking als bij kunstmatige insemi-
natie de geslachtsverhouding en het aantal per geit geboren lammeren
praktisch gelijk is. De verkregen resultaten zijn, in aanmerking genomen
de noodzakelijke inloopperiode voor geitenhouders en inseminatoren, niet
ongunstig te noemen.

Gedurende het seizoen 1956/\'57 is de k.i. bij geiten op ruimere schaal toe-
gepast.

Van 1 september 1956 tot en met 31 december 1956 zijn 535 geiten ge-
insemineerd door 13 inseminatoren. Volgens de door hen verstrekte ge-
gevens bleken na le inseminatie 274 geiten, d.i. 51.2 % dragend. Gebruikt
werden 3 %-citraat-buffers, waaraan resp. 5 % en 20 % eidooier was
toegevoegd. Reeds in het vorige seizoen werd de indruk verkregen, dat
het beste resultaat verkregen wordt met bokkenspc^rma, dat op de dag
van vangen gebruikt wordt voor k.i. In het lopende seizoen is dit op
ruimere schaal onderzocht met 2 verschillende buffers (Zie tabel 2A
en 2B).

Tabel 2A geeft weer, dat de drachtigheidspercentages, gebruik ma-
kende van 3 % citraat buffer met 5 % eidooier, voor le dag sperma
64.7 %, 2e dag sperma 39.6 % en 3e dag sperma 37.5 % zijn.
In tabel 2B wordt aangegeven, dat bij toepassing van 3 % citraathuffer
met 20% eidooier de drachtigheidspercentages zijn voor le dag sperma
40.9 %, 2e dag sperma 38.9 %, 3e dag sperma 22.2 % en\' 4e dag
sperma O %.

Uit dit onderzoek is gebleken, dat de 3 %-citraat-buffer met 5 % eidooier
veel beter voldoet dan die waaraan meer eidooier toegevoegd is. Bovendien
is gunstig, dat het bokkensperma zo spoedig mogelijk na het opvangen
wordt verzonden en door de inseminatoren wordt gebruikt. Houdt men
hiermede rekening, dan kunnen met succes de geiten thuis, ter plaatse,

geïnsemineerd worden. In Duitsland is het gewoonte, dat de geitenhouder
zijn geit voor inseminatie op het bokken-k.i.-station aanbiedt op bepaalde
uren, zodat het aldaar gebruikt wordend sperma hoogstens enkele uren
oud is. Een dergelijke organisatie is in Nederland niet mogelijk, daar slechts
weinig geiten in de onmiddellijke nabijheid van het bokkenstation aan-
wezig zijn. Bovendien is dc geitenhouder hier te lande vaak niet in de
gelegenheid zich op bepaalde uren vrij te maken om zijn geit te laten
insemineren.

Bezien we de tabellen 3A en 3B, dan blijkt dat het drachtigheidspercentage
bij geiten geïnsemineerd met sperma, dat verdund is met 3 % citraat buffer
en 5 % eidooier, 57.1 % is, d.w.z. 18.5% hoger dan het percentage bij
dieren geïnsemineerd met sperma met cr aan toegevoegd 3 %-citraatbuffer
en 20 %-eidooier.

De bok Frits, die een buitengewoon goede libido bezit, geeft verreweg de
beste resultaten, n.1. 65.5 % drachtigheid tegen Dirk Frits 48.8 %.
Bij de k.i. van de geit is van eminent belang dc beschikking te hebben
over bokken met zeer goede libido en kwaliteit sperma. Evenals stieren is
het noodzakelijk alleen die bokken voor k.i. goed te keuren, die aan zeer

strenge eisen voldoen. Wanneer het sperma dagelijks wordt opgevangen
en 3 %-citraatbuffer met 5 %-eidooier gebruikt wordt, zijn de resultaten
gelijk aan die van het rund en is de k.i. bij de geit economisch verantwoord.

Bij de kunstmatige inseminatie van de geit wordt in Nederland bij voorkeur het
snoekbekspeculum bij de oudere geiten en een rond plastic speculum bij de jonge
geiten gebruikt. De verlichtingsbron wordt gevormd door cen lamp, welke op het
voorhoofd van de inseminator is geplaatst. De spermavcrdunningsvloeistof die bestaat
uit 3% citras natricus 2 aq., en waaraan is toegevoegd 5% eidooier en 0.3% pamino-
benzolsulfonamidum geeft goede resultaten. Na eerste inseminatie werden in het sei-
zoen 1955/56, 48% en na maximaal 3 inseminaties, 72% drachtig. Geboren zijn via
de k.i. 82 bokken, (59.9%), 45 geiten (32.8%) en 10 kwenen (7.3%); verdeeld
over 21 eenlingen (29.1%), 41 tweelingen (57%), 9 drielingen (12.5%) en 1 vier-
ling (1.4%).

Gedurende de periode 1 september—31 december 1956 werden geïnseminccrd 535
geiten, waarvan 274 dragend, d.i. 51.7% nâ le k.i.; n.1. verdeeld over 364 geiten,
waarvan dragend 208 d.i. 57.1% indien als verdunningsvloeistof 3% citraat en 5%
eidooier en 171 geiten waarvan dragend 66, d.i. 38.6% indien als verdunningsvlocistof
3% citraat en 20% eidooier gebruikt werd. Het dagelijks opvangen van bokken-
sperma en het gebruik van 3% citraatbuffer met 5% eidooier verdient verreweg de
voorkeur.

Artificial insemination of the goat in the Netherlands is preferentially performed with
a vaginal speculum in the case of older goats and a round, plastic speculum in the
case of youn.ger animals. A lamp, worn on the forehead of the inseminator, provides
the necessary illumination. The sperm diluent employed, consisting of 3% citras
natrium 2 aq., to which 5% egg yolk and 0.3% p-Aminobenzcnesulfonamidc are
added, gives excellent results.

During the 1955/56 season, 48% of the animals involved became pregnant after the
first insemination and 72% after a maximum of 3 inseminations. The offspring born
in this way included 82 males (59.9%), 45 females (32.8%) and 10 freemartins
(7.3%), distributed as follows: 21 single kids (29.1%), 41 twins (57%), 9 triplets
(12.5%) and 1 quadruplet (1.4%).

During the period 1st September—31th December 1956, 535 goats were inseminated,
of which 274 (51.2%) were pregnant after the first insemination. Of these, 364
goats, of which 208 were pregnant (57.1%), were inseminated using 3% citrate and
5% egg yolk as a diluent, while the remaining 171 goats, of which 66 (38.6%)
were pregnant, were inseminated using 3% citrate and 20% egg yolk as a diluent.
The daily collection of semen and the use of 3% citrate buffer together with 5%
egg yolk is by far the most effective method.

Pour l\'insémination artificielle de la chèvre on emploie en Hollande de préférence le
spéculum de bec de brochet pour les chèvres plus âgées ct un spéculum plastique rond
pour les jeunes chèvres. La source d\'éclairage est formée par une lampe placée sur le
front de l\'inséminateur. Le liquide de délayage du sperme, qui consiste en 3% de
Citras natricos 2 aq., ct auquel on a ajouté 5% de jaune d\'oeuf et 0.3% de p.
Aminabenzolsulfonamidum donne de bons résultats.

Après la première insémination dans la saison 1955/56, 48%, et après 3 inséminations
au maximum, 72% furent nouées. Il naquit par suite de l\'insémination artificielle
82 boucs (59.9%), 45 chèvres (32.8%) et 10 intersexes (7.3%) partagés sur 21
individus (29.1%), 41 jumeaux (57%), 9 trigémeaux (12.5%) et 1 quadruplet
(1.4%).

Pendant la période du 1er septembre jusqu\'au 31 décembre 1956 535 chèvres furent
inséminées, dont 274 portantes, savoir 51.2% après la première insémination artifi-
cielle, savoir partagée sur 364 chèvres, dont portantes 208, c\'est à dire 57.1% en
appliquant comme liquide de délayage 3% de citrate et 5% de jaune d\'oeuf et 171
dont portantes 66, savoir 38.6% si comme liquide de délayage on employa 3% de
citrate et 20% de jaune d\'oeuf. La captation journalière de sperme de bouc et
l\'emploi de 3% de tampon de citrate avec 5% de jaune d\'oeuf est de beaucoup pré-
férable.

Bei der künstlichen Besamung von Ziegen gebraucht man in Holland für die älteren
Tiere vorzugsweise das Hechtmaulspeculum, während bei den jüngeren Ziegen meist
ein rundes Plastikspeculum benutzt wird. Die Beleuchtung geschieht durch eine
Lampe, die der Inseminator an der Stirne trägt. Die Verdünnungsflüssigkeit für das
Sperma besteht aus 3% citras natrium 2 aq., woran 5% Eigelb und 0.3% Pamino-
benzolsulfonamidum zugefügt werden, womit gute Resultate erzielt wurden.
Während der Saison 1955/56 wurden nach der ersten Besamung 48% der Tiere
trächtig und nach im Ganzen drei Besamungen 72%. Die Geburtsresultate mittels
dieser künstlichen Besamungen betrugen: 82 Böcke 59.9%), 45 Ziegen (32.8%)
und Zwitter (7.3%), die sich über 21 Einzelgeburten (29.1%), 41 Zwillings-
(57%) und 9 Drillingsgeburten (12.5%) und 1 Vierlingsgeburt (1.4%) verteilten.
In der Zeit vom 1. September bis zum 31. Dezember 1956 wurden 535 Ziegen künst-
lich besamt, von denen 274 (51.2%) nach der ersten künstlichen Besamung trächtig
wurden. Von den 364 Ziegen, die mit einer Verdünnungsflüssigkeit besamt wurden,
die aus 3% Citrat und 5% Eigelb bestand, wurden 208 Tiere = 57.1% und von
den 171 Ziegen bei denen die Flüssigkeit aus 3% Citrat und 20% Eigelb bestand, 66
Tiere = 38.6% trächtig. Das tägliche Auffangen des Bockspermas und der Gebrauch
von 3 prozentigem Citratpuffer mit 5% Eigelb verdient bei weitem den Vorzug.

1. BUHMANN, K., Saraenübetragung bei Ziege. V Beitrag. Verdünnung und
Fütterungsvcrsuche. Diss. Hannover 1952.

2. DAUZIER, L., International Congress on Animal Reproduction. Section III.
12-14, 1956.

3. HAMPEL, J., Versuche zur Verdünnung des Ziegenspermes. Diss. Hannover,
1951.

4. ROSENBERGER, G., Durchführung der künstlichen Besammung bei Ziegen.
Dtsch. Tierärztl. W.Schr. 121, 1944.

5. SCHMIDT, K., DIETZ, O., WEISZ, H., Künstliche Besamung bei Ziegen.
Bcrl. und Münch. Tierärztl. W.Schr. 109, 1950.

6. W.AGNER, H., Samenübetragung bei Ziegen, III Beitrag. Erfahrungen und Ver-
suche in der Ziegenbesamung. Diss. Hannover, 1949.

7. WESTER, J., Eierstok und Ei. Befruchtung und Unfruchtbarkeit bei den Haus-
tiere. Berlin, 1921.

8. ZACHARIAS, Sarnenübertragung bei Ziege, VTI Beitrag. Fütterungsversuche und
Morphologische Sperma Untersuchung. Diss, Hannover, 1953.

Uit het laboratorium van het openbaar slachthuis te Maastricht
Assistent-directeur W. J. Nieuwenhuijs

Elke wet vereist controle op de naleving van de daarin gegeven voor-
schriften, wil zij niet ontaarden in of verworden tot een dode letter of een
schriftstuk, dat alleen nog maar \\an belang is voor een archivaris. Zo
vereist ook de Vleeskeuringswet controle op de naleving van haar voor-
schriften. Met deze controle zijn volgens art. 34 van de Vleeskeuringswet
(Stbld. 524) belast: de ambtenaren van cle Rijks- en Gemeentepolitie, dus
de ambtenaren, die een speciale kunde bezitten t.a.v. de opsporing van
strafbare feiten in het algemeen, en de ambtenaren, die een meerdere of
mindere deskundigheid bezitten op het gebied van de vleeskeuring.
We zien hier het toezicht en wel het repressief toezicht op de naleving van
de Vleeskeuringswet opgedragen aan twee groepen van personen met ge-
heel verschillende opleiding. Door samenwerking kunnen beide groepen
elkaar aanvullen, wat zeker aan dit toezicht ten goede zal komen.
Deze repressieve controle beslaat een groot arbeidsterrein en heeft betrek-
king op een veelvoud van voorschriften, waartoe o.a. behoren het voor-
geschrevene omtrent:

3. De toestand, waarin het slachtdier moet verkeren, wil het ter keuring
worden aangeboden.

Bij het merendeel van deze voorschriften wordt nasporing op eventuele
overtredingen vereist zowel in als buiten de diverse bedrijfslokalen, daar
het handelen tegen deze voorschriften ubiciuitair en op alle mogelijke
wijzen kan plaats vinden.

In verband met de beperkte, de lokale bevoegdheid van de keuringsambte-
naar dienen verschillende algemene voor.schriften, zoals b.v. de bepalingen
omtrent het vervoer van vlees, nader te worden \'vastgelegd in de plaatse-
lijke keuringsverordening. Deze gemeentelijke uitvoering \\-an de Vlees-
keuringswet maakt bovendien ter bereiking van uniformiteit in deze het
toezicht van de Inspectie van de Volksgezondheid noodzakelijk.
In tegenstelling tot de acdvitciten van de politie maakt de controle-
werkzaamheid van de keuringsambtenaar slechts een klein deel van zijn
dagtaak uit.

Een belangrijk deel van de controle op de naleving van de Vleeskeurings-
wet vormt de bedrijfsinspectie. Onder bedrijfsinspectie wordt dan verstaan
het toezicht op alle bedrijfslokalen, genoemd in art. 19 van de Vlees-
keuringswet, het toezicht op winkels, koelcellen, pekelkelders, lokalen, waar
\\ leeswaren worden bereid, bewaarplaatsen \\an vlees etc. Gelet wordt hier-
bij vooral op het al of niet voldoen aan de voorschriften omtrent bouw
en afmetingen en op dc zindelijkheid van deze lokalen, van de zich daarin
bevindende werktafels en gereedschappen, alsmede van de kleding van de
daar werkzame personen. Verder ziet men toe op de verwerking van het
vlees en men speurt naar eventueel bederf van vlees en vleeswaren. Al deze
handelingen kunen worden samengevat onder het begrip: „Bedrijfs-
inspectie in engere zin". Het gaat hierbij om het waarnemen van tekort-
komingen en overtredingen, waarbij men een waarschuwing geeft of een
proces-verbaal opmaakt wegens overtreding van de Vleeskeuringswet of
van de Wet op Economische Delicten. De handelwijze hierbij is zuiver poli-
tioneel.

Als onderscheid met vorenstaande kan naast dit alles gesteld worden:
„Bedrijfsinpsectie in ruimere zin", waarbij het handelen niet beperkt blijft
tot een politioneel optreden, maar waarbij ook getracht wordt de reden van
de wetsovertreding te achterhalen met de bedoeling om te trachten een
herhaling van de overtreding te voorkomen. Tegenover het negativisme
van de iiedrijfsinspcctie in engere zin staat het positief handelen bij de
de bedrijfsinspectie in ruimere zin.

Bij controle zal daarom de aandacht niet alleen gericht mogen zijn op de
overtreding als zodanig, maar ook zal gelet moeten worden op de aanlei-
ding of oorzaak van die bepaalde overtreding. Zo\'n oorzaak kan zijn on-
kunde, laksheid, onverschilligheid, gebrek aan inzicht, een door traditie
verkeerd gevormde gewoonte, bekrompenheid of misschien wel de lust tot
verzet.

Naar gelang de oorzaak zullen de maatregelen, die op grond van de ver-
schillende geconstateerde feiten moeten genomen worden, sterk verschillen,
wil men althans niet steeds voor dezelfde fouten komen te staan.
Zeer zeker zijn er vele gevallen, waarbij een proces-verbaal uit de aard
der zaak noodzakelijk is. Veelal zal men tot het maken van een proces-
verbaal overgaan bij het voorkomen van die feiten of handelingen, die in
art. .34, 35, 37, 38 en 39 strafbaar zijn gesteld.

Maar zelfs wanneer proces-verbaal maken en in beslag nemen noodzakelijk
zijn, kan men toch zijn toezichthoudende taak ruimer opvatten. Een ge-
sprek en een aan de omstandigheden aangepast \\oorstcl ter voorkoming
\\ an recidieve zullen een betere uitwerking hebben dan de opgelegde geld-
boeten alleen. Het optreden van de vleeshygiënist moet daarom gedragen
worden door een goed psychologisch inzicht en juiste sociale instelling.
Het spreekt vanzelf, dat de vleeshygiënist bij zijn controlewerkzaamheden
alles in het werk moet stellen om zijn oordeel, of een bedrijf al of niet aan
de gestelde hygiënische eisen voldoet, te funderen op een deugdelijk en
wetenschappelijk verantwoord onderzoek. Hij zal dan ook bij zijn onder-
zoek grote waarde moeten toekennen aan die onderzoekingsmethoden, die
het hem mogelijk maken een objectief oordeel te vellen. Bij de huidige
stand van de wetenschap lijkt het zich uitsluitend bepalen tot het organo-
leptisch onderzoek bij de bedrijfsinspectie onvoldoende. Bovendien bieden
de nieuwere onderzoekingsmethoden een welkome gelegenheid om het

hygiënisch inzicht van de slagers te vergroten en hun daarmede een beter
begrip bij te brengen omtrent de betekenis van de hygiënische voorzorgs-
maatregelen.

b. Op grond van de door deze gegevens gestelde diagnose moet hij be-
halve van de rnacht.smiddelen, die hem wettelijk ten dienste staan, ook
gebruik maken van maatregelen, welke meer in het sociale vlak liggen.

Een nadere toelichting aangaande beide punten wordt getracht weer tc
geven, als hierna volgt:

ad a. Objectieve wetenschappelijke gegevens, bruikbaar bij de bedrijfs-
inspectie.

Een ervaren keuringsambtenaar met een goed reukorgaan zal bij het ope-
nen van een koelcel reeds direct aan de geur van de zich daarin bevindende
lucht kunnen waarnemen, of er bederf van vlees of van vlee.swaren aan-
wezig is. Bij verder onderzoek neemt hij bij bederf afwijkingen waar aan-
gaande kleur en consistentie van cleze artikelen. Het vaststellen van een
overtreding is in zulke gevallen niet erg moeilijk. Het onderzoek was echter
uitsluitend organoleptisch en dus in hoge mate subjectief. Deze subjectivi-
teit komt eerst duidelijk tot uiting bij de grensgevallen, bij die gevallen
dus, waarbij de een reeds van bederf spreekt, terwijl de ander dit ontkent.
Reeds lang heeft men daarom getracht op basis van minder subjectieve
gegevens de houdbaarheid of het bederf van vlees en vleeswaren vast te
stellen. De onderzoekingsmethoden hiervoor gebezigd zijn o.a. de pH-
bepaling van vlees, en cle Mg-NH3 proef. Opgemerkt dient te worden, dat
de pH-bepaling van vlees, die zo\'n belangrijke rol speelt bij het vormen
van een juiste keuringsbcslissing, bij het bepalen van bederf haar doorslag
gevende betekenis mist. De betekenis v^n deze proeven is een oriënterende
en bestaat in de bevestiging van organoleptische waarnemingen, waarbij
aan de subjectiviteit een objectief element wordt toegevoegd.
Een veel betere methode, om te komen tot een objectief inzicht omtrent
het al of niet aanwezig zijn van bedref, is het onderzoek met behulp van
bevries- of parafinecoupes van vleeswaren volgens de methoden, door Dr.
Bos in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde beschreven. Door het maken
en beoordelen van dergelijke vleeswarencoupes van de te controleren be-
drijven regelmatig te verrichten, wordt een uitermate degelijk en weten-
schappelijk verantwoord inzicht in dc hygiënische toestand van dc be-
drijven verkregen.

Rij dit onderzoek gaat men als volgt te werk. In de vleeswarencou])es
zoekt men met de grote vergroting naar bacteriekolonies en men telt deze
per gezichtsveld. Aan het gezichtsveld met een maximum aantal kolonies
wordt een cijfer toegekend. Als men meer dan 10 kolonies in dit gezichts-
veld waarneemt of indien de bacteriën over het gehele gezichtsveld gelijk-
matig verspreid zijn, wordt het cijfer 10 toegekend. De bedrijven worden
in 3 klassen ingedeeld. Bij minder dan 5 kolonies per gezichtsveld kan men
de hygiëne goed noemen; tussen 5 en 10 kolonies per gezichtsveld vol-
doende, terwijl 10-(- zeer slecht is. Op deze wijze wordt door herhaald
onderzoek een gemiddelde verkregen, dat een objectieve weergave is van

de hygiënische toestand van een bedrijf, voor zover daar althans vlees-
waren bereid worden.

Een tweede methode ter verkrijging van meer objecdeve gegevens omtrent
dc hygiënische toestand van de te controleren inrichtingen is het aan-
leggen van cultures door middel van afdrukplaten. Deze afdrukplaten
kunnen gevuld worden met bouillon-agar en hebben een afdrukoppervlakte
van 16 cm\'-^. Met een druk ter grootte van het gewicht van de afdrukplaat
neemt men b.v. een afdruk van de bedrijfskleding, werktafel, hakblok etc.,
waarna zc 18 uur ter bebrocding in de broedstoof worden geplaatst. De
volgende dag kunnen de ontstane kolonies worden geteld en omgerekend
per cm\'-^. Ook hier kan men naar gelang het aantal kolonies de bedrijven in
3 klassen indelen, n.1. goed, voldoende en slecht.

Deze gegevens met dc indeling in klassen zijn weliswaar eveneens relatief.
Ook hier wordt eerst door herhaald onderzoek een gemiddelde verkregen,
dat voor ons een maatstaf is van een grotere objectiviteit. Gecombineerd
met eerder vermeld vleeswarenonderzoek neemt deze objectiviteit nog toe,
vooral wanneer dan nog blijkt, dat tussen beide onderzoekingsmethoden
een grote mate van overeenstemming aangaande de uitkomsten bestaat.
De hierbij afgedrukte tabel geeft een overzicht van een onderzoek in een
30-tal slagerijen te Maastricht. Hoewel dit onderzoek door omstandig-
heden één-malig is en het daardoor voorbarig is conclusies hieruit te trek-
ken, zijn er niettemin aanwijzingen omtrent het niveau, waarop eventuele
conclusies bij herhaald onderzoek zullen liggen.

Dc afdrukken met agarplaten werden op één bepaalde dag genomen en
wel van dc werktafel in de worstmakerij, het hakblok in de winkel en van
de voorzijde van de schort of witte jas van het personeel, in de winkel
werkzaam. De vlceswarenmonsters werden op verschillende dagen verza-
meld en bestonden uit droogworst van verschillende soort en boterham-
worst (of uit gebraden gehakt in enkele gevallen, waar geen boterham-
worst voorradig was). Voor het toekennen van een cijfer werd van deze
twee monsters een gemiddelde genomen. Bij sommige slagers ontbreekt een
cijfer voor vleeswaren, omdat door henzelf geen vleeswaren bereid werden.
Dc indeling in klassen werd verkregen door een gemiddelde te nemen van
het aantal kolonies, gevonden bij afdrukken op schort, hakblok en werk-
tafel in dc worstmakerij.

Bedroeg het aantal kolonies gemiddeld meer dan 70, dan werd het bedrijf
in klasse IH ingedeeld, terwijl bij minder dan 40 kolonies klasse I werd
toegekend. I5ij een gemiddelde van 40-70 kolonies vond indeling plaats in
klasse H.

I5ij de slagers 74 en 98 werd een afdruk van cutter en pekelbak genomen
in plaats van de werktafel in de worstmakerij, waardoor de uitkomst wel
wat geflatteerd is. Typisch is, dat dc schort in de winkel op een enkele uit-
zondeiing na het geringste aantal bacteriën bevatte. Het uiterlijk van het
voor de buitenwereld waarneembare werd over het algemeen dus wel ver-
zorgd. Bij de slagers 85 en 24 met het hoogste aantal bacteriën op de schort
is dc afdruk van een schort in de werkplaats genomen.

Bij dit éénmalig onderzoek zijn er reeds aanwijzingen voor een parallel
tussen de aangelegde cultures van gereedschappen en de hygiënische kwa-
liteit van de vleeswaren.

De hierna volgende tabel geeft een overzicht van een dergelijke onderzoek
bij een 30-tal slagerijen te Maastricht.

Dat dit onderzoek sterk de aandacht van de slagers trok, behoeft ons niet
te verwonderen, üp welke wijze hun nieuwsgierigheid werd bevredigd zal
straks nog blijken. Bij dit onderzoek kwam het gebruik van kiem-dodende
middelen bij het reinigen van de gereedschappen tot uiting. De slager, die
slechts met heet water reinigde en hygiënisch goed bekend stond, bereikte
niet het lage kiemgetal, dat de slagers behaalden, die wel speciale reini-
gingsmiddelen toepasten.

Enkele mogelijkheden zijn besproken om de graad van de hygiëne in een
bedrijf vast te stellen. Vooral door middel van de laatst besproken onder-
zoeking.smethoden zal men vaak in staat zijn om behalve de hygiënische
tekortkomingen ook de oorzaak daarvan te achterhalen. Het aantreffen
van vele kicmncsten of een \\erspreiding van vele bacteriën door het gehele
gezichtsveld zal ons duidelijk maken, dat er een verwerking van opper-
vlakkig bedorven vlees heeft plaats gevonden of sprake is van niet ge-
reinigde slagersgereedschappen.

Maar behalve deze hygiënische tekortkomingen zullen er ook andere te-
korten bij de winkelinspectie aan de dag treden. Van technische tekorten
kunnen we b.v. spreken, wanneer de slager de worstfabricage met meester
is, wanneer hij zijn zaken niet goed weet te regelen, wanneer hij in zijn
verkoopkunde of in zijn reclame te kort schiet, etc. Deze technische tekort-
komingen zullen \\aak tot gevolg hebben, dat de omzet in de zaak niet
groot is. Dit brengt met zich mee, dat de voorraden te lang blijven liggen,
waardoor een verhoogde kans op bederf aanwezig is. Tussen de hygiënische
en technische tekortkomingen zal in vele gevallen een nauw verband be-
staan.

Nu heeft echter de vleeshygiënist de plicht t.a.v. de hygiëne alle inaat-
regelen te nemen, die nodig zijn om dc gemaakte fouten onschadelijk te
maken en recidieve te voorkomen. De taak van de vleeshygiënist is immers
vlees en vleeswaren te weren, die voor de volksgezondheid schadelijk zijn.
Hierbij kan hij gebruik maken van zijn poliUoncle bevoegdheid en hij zal
dit ooi< van tijd tot tijd moeten doen. Echter op ieder gebied wordt het
huidig tijdperk gekenmerkt door preventie. Men tracht tc voorkomen.
Preventief kan en moet ook de vleeshygiënist werken.

In Maastricht werd daarom na het ])laats gevonden onderzoek van de
vleeswaren en het onderzoek, dat met behulp van de afdrukplaten was
verricht, in het laboratorium aan de slagers groepsgewijze voorlichting ge-
geven omtrent de betekenis van deze onderzoekingen. Hierbij werd op dc
eerste plaats gewezen op de economische gevolgen \\oor henzelf door on-
hygiënisch werken ten gevolge van verlies van produkten en eventueel van
clientèle. Maar ook anderzijds werd gewezen op hun sociale tekortko-
mingen in deze. Deze deskundige hygiënische voorlichting en demonstratie
werd ten zeerste gewaardeerd en zal haar doel niet gemist hebben. Nu
zullen de beroepsgenoten cr in de eerste plaats voor moeten zorgen, dat
de tekorten worden verbeterd. Evenwel, hoewel het niet zijn voornaamste
taak is, zal de keurmeester, vooral degene, die tevens een goede worst-
maker is, hier mede kunnen helpen door het geven o.a. van adviezen.
Daarnaast zal de keuringsambtenaar door de beïnvloeding \\an de orga-
nisaties van de slagers de verbetering van het vakmanschap van de slager
kunnen stimuleren. Hij kan daarbij wijzen op de plicht van de organisatie
om tc zorgen voor het welzijn van haar leden, waarbij in onze tijd zeker
behoorlijke kennis \\\'an dc vlceswarenbereiding voor de uitoefening van
het ambacht onontbeerlijk is. Ook waar nodig kan hij de samenwerking
van slagers o.a. voor vlceswarenbereiding bevorderen.

Bcschrcven wordt een methode van bedrijfsinspectie, waarbij door onderzoek van
vleeswarencoupes en door het aanleggen van cultures van afdrukplaten, genomen

van slagersgereedschappen, de graad van hygiëne in cen bedrijf wordt vastgesteld.
Bij de bedrijfsinspcctie dient de vlccshygiënist zieh te baseren op een wctenschappe-
lijlc verantwoord onderzock, waarbij tevens voor hem een sociale taak is wcggclegd
en preventief dient te viforden gewerkt.

The author describes an inspection method for use in butchery establishments invol-
ving te examination of samples of meat products and the preparation of cultures
from impression plates, taken from butcher\'s utensils, which enables the degree of
hygiene in the establisment in question to be determined. When inspecting this type
of establishment the meat hygienist must base his findings on an examination which
is scientifically sound. He is also entrusted with a social task which he must approach
from a preventative (prophylactic) point of view.

On donne la description d\'une méthode d\'inspection d\'une entreprise où l\'on établit le
degré d\'hygiène dans une entreprise en inspectant des coupures de charcuterie et
en formant des cultures de plaques d\'empreintes prises d\'outils de boucherie.
Lors d\'une inspection d\'entreprise l\'hygiéniste des boucheries doit se baser sur une
enquête scientifique justifiée, ce qui lui réserve une tâche scientifique ct en même
temps une tâche sociale où il s\'agit de travailler préventivement.

Für die Betriebsinspektion wird eine Methode beschrieben, die es ermöglicht durch
Untersuchung von Flcischwarenmustern und Anlegen von Kulturen mittels Abklatsch-
platten, die von Schlachtgerätschaften genommen werden, den hygienischen Grad
in einem Betrieb festzustellen.

Bei der Betriebsinspektion hat der Fleischhygicnist von einer wissenschaftlich basierten
Untersuchung auszugehen, da er gleichzeitig eine soziale Aufgabe übernimmt, die
präventive Arbeit von ihm fordert.

Een bekend fokker van Ned. landvarkens in Zd.-Afrika prefereert matig zware benen
boven zeer licht beenwerk.

Hij meent dat er een correlatie bestaat tussen dc zwaarte van het beenwerk cn de
hoeveelheid vlees, omdat geen grote hoeveelheden vlees aan cen licht beenderengestel
bevestigd kunnen worden.

De Heer Chapman Friend importeerde Ned. landvarkens in Zd .-Afrika o.a. om dc
volgende redenen:

a. de variabiliteit wat betreft vruchtbaarheid, type, snelheid van groei en voeder-
verwerking is volgens hem bij de Ned. landvarkens kleiner dan bij een Groot
Yorkshire (Large White).

b. Hij en anderen met hem prefereren het Ned. landvarken boven het Zweedse land-
varken omdat de Zweedse varkens vaak zwakke achterbenen hebben.

Behalve door erfelijke aanleg, wordt de groei in sterke mate door de
voeding beïnvloed. Deze werkelijke groei, waarbij de gewichtsvermeerde-
ring bestaat uit eiwit, mineralen en water, moeten we niet verwarren met
de vctaanzetting bij uitgegroeide dieren. Dc verschillende weefsels groeien
in bepaalde volgorde uit en bereiken in deze volgorde hun maximale
ontwikkeling.

Bij de geboorte zijn het zenuwstelsel en het skelet relatief veel beter
ontwikkeld dan de spieren. Als gevolg hiervan neemt na de geboorte het
gewicht veel sneller toe dan welke uitwendig lichaamsmaat ook.
De romp wordt na de geboorte dieper en breder omdat de groei van het
skelet bij die van dc spieren achterblijft. Uitgedrukt per eenheid van tijd
heeft de snelste groei kort na de geboorte plaats. De groeisnelheid kort
na dê geboorte loopt bij verschillende diersoorten tamelijk veel uiteen en
de samenstelling van het voedsel — dc moedermelk — is hierbij aan-
gepast. Hoe sneller groei hoe hoger het eiwitgehalte in de moedermelk.
De grote groeisnelheid van jonge biggen is behalve aan de erfelijke
aanleg ook te danken aan de vet- en eiwitrijke zcugenmelk. Maar alleen
bij optimale voeding komt de erfelijke aanleg tot snelle groei tot uiting.
Voor worpen van meer dan 8 biggen blijft dc mclkopbrengst dezelfde.
Daarom is het gemiddelde speengewicht van grote worpen lager dan van
kleine.

Van veel belang is het daarom grote tomen biggen tijdig bij te voeren.
Jonge dieren met een hoog geboortegewicht, hebben meestal bij eenzelfde
voeding een grotere groeisnelheid en een gunstiger voederverbruik. Het
geboortegewicht is in vele gevallen weer afhankelijk van dc voeding van
het moederdier gedurende de drachtigheidspcriode. Speciaal in het laatste
deel van de dracht moet de voeding van drachtige dieren daarom vol-
doende eiwit, mineralen en vitaminen bevatten; dit verhoogt het ge-
boortegewicht en de weerstand van dc jonge dieren en bevordert dc
uicrontwikkcling bij het moederdier. Vooral bij dieren die geslacht worden
voordat ze volwassen zijn is de prenatale voeding en de voeding in de
jeugd van veel belang voor de groei op latere leeftijd. Bij het varken
b.v. is dc prenatale periode meer dan half zo lang als de postnatale tot het
dier op bacongcwicht is gekomen.

Een juiste eiwitrijke voeding van de geboorte af tot op een leeftijd van
zestien weken, geeft bij varkens een lang lichaam cn goed ontwikkelde
lenden en hammen. Onjuiste schrale eiwitarme voeding geeft een groot
hoofd, korte benen, korte ondiepe romp, slecht ontwikkelde lenden en
hammen. De laatste dieren vertonen ook een groter afslachtpercentage.
In het algemeen is de groeisnelheid bij slachtdieren van meer belang, dan
het uiteindelijk volwassen gewicht. Dc groeisnelheid beïnvloedt direct het

uiteindelijk financiële resultaat. Hoe sneller n.1. een bepaald gewicht
bereikt wordt hoe geringer dc benodigde hoeveelheid onderhoudsvoer en
hoe voordeliger het voederverbruik. Wanneer men echter gedurende de
gehele mestperiode optimaal voert tot 100 % verzadiging, dan wordt, wan-
neer de periode van fysiologisch snelle groei voorbij is, de vetaanzetting
bevorderd en krijgt men hierdoor een ongunstig voederverbruik en een
mindere slachtkwaliteit.

Ondervoeding in de eerste jeugd, die lang genoeg wordt voortgezet en
sterk genoeg is, herstelt zich niet meer; dergelijke dieren blijven kleiner
dan normaal. De eerste periode van snelle groei is dan niet benut en op
latere leeftijd is dit niet meer in te halen. Bij dieren met een erfelijk
kleinere groeisnelheid zien we minder schadelijk effect van onvoldoende
voeding in de jeugd. Tijdelijke verlaging van het voedingspeil in de
jeugd veroorzaakt meer blijvende schade bij vroegrijpe dan bij laatrijpe
rassen.

De voeding van de vrucht pre- en postnataal moet optimaal zijn, waarbij
in verband met de volgorde van de ontwikkeling der weefsels — zenuw-
weefsel, beenwecfsel, spieren en vet — vooral de voorziening met eiwitten,
mineralen en vitaminen op de voorgrond moet staan. De erfelijke aanleg
tot snelle groei in de eerste jeugd moet benut worden door in deze periode
de dieren zoveel mogelijk de voor die diersoort optimale voeding te
verstrekken. Buit men in deze tijd de mogelijkheid tot snelle groei niet
uit, dan heeft men de trein gemist; deze achterstand is niet meer in te
halen, omdat men dat dan probeert te doen in een periode dat de moge-
lijkheid tot snelle groei in mindere mate of niet meer aanwezig is.
Wat in de eerste jeugd bedorven wordt is later niet of zeer moeilijk en
in ieder geval alleen ten koste van een veel hoger voederverbruik weer
goed te maken.

Het verstrekken van havermout en andere eiwitarme producten in plaats
van babybiggenmeel aan dc biggen is daarom ook sterk te ontraden.
Afgezien nog van het gebrek aan mineralen en vitaminen is een eiwitarme
voeding met havermout of havermeel voor het zich juist in deze periode
van snelle groei ontwikkelende zenuw-, been- en spierweefsel onvoldoende.
Het eiwitgehalte van babybiggenmeel ligt eigenlijk nog aan de lage kant
en verdunning met graanmeel of aardappelen of het voeren van eiwitarme
mengsels zonder of met onvoldoende toevoeging van ondermelk of wei
moet daarom steeds ontraden worden. Bovendien heeft graanmeel een
voor groei ontoereikende aminozurensamcnstelling; het eiwit uit granen
is biologisch onvolwaardig. Haver werkt bovendien rachitogeen.
De verschillende mengvoeders moeten volgens de voorschriften wordeti
gebruikt of moeten de eigen voedermiddelen op de juiste wijze aanvullen.
Behalve mindere groei, verhoogd voederverbruik en slechte slachtkwaliteit
kan in de jeugd door te weinig eiwit in het voedsel, ziekte door eiwitgebrek
ontstaan. Ook bij kinderen is dit bekend en het komt vooral in tropische
landen voor. In Europa noemde men het vroeger „Mehlnahrschade", in
Afrika „vettige leverziekte" en algemeen wordt het tegenwoordig
„kwashiorkor" genoemd. Deze benamingen worden gebruikt voor een ziek-
te bij gespeende kinderen, die optreedt wanneer het rantsoen na het
spenen voldoende calorische waarde heeft, maar arm is aan eiwit met

een onevenwichtige verhouding van de aminozuren, eventueel in com-
binatie met gebrek aan vitamine B 12. De benaming „sugar baby" en
„blubbery type" voor deze kinderen geven zowel dc hoge calorische op-
name weer als de dikke laag subcutaan vet welke zich hierdoor vormt.
De hoofdsymptomen bestaan in: vertraagde groei en ontwikkeling, verlies
van eetlust, sufheid, diarree met onverteerd voedsel in de faeces, oedemen,
veel subcutaan vet. Soms ziet men gelijktijdig verschijnselen van vitamine-
gebrek omdat door de sterke koolhydraatstofwisseling de behoefte aan
vitamine B^ en door het eiwittckort de behoefte aan vitamine E toeneemt.
Onder invloed \\an bijnierhormoon wordt vitamine Bi, gekoppeld aan
fosforzuur tot thiaminc pyrofosfaat — een Cocarboxylase — dat de car-
boxylgroep van pyrodruivenzuur kan afsplitsen. Onvoldoende B^ geeft
ophoping van melkzuur en pyrodruivenzuur en kan pyrodruivenzuurver-
giftiging veroorzaken. In het bloed vindt men een verlaging van het serum-
albumine met 1 à 2 gr Door het lagere eiwitgehalte van het bloed
wordt, evenals dit het geval is bij verbranding, het vocht minder goed
vastgehouden en treden oedemen op. Patholoog-anatomisch ziet men
leverdegeneratic en atrofie van de acini van de pancreas, atrofie van
het duodenaal slijmvlies, verlies van dwarsstreping naast hyaline degene-
ratie van skeletspieren en veel subcutaan vetwcefsel. Door de atrofie van
de pancreas en het duodenaal slijmvlies worden minder spijsverterings-
enzymen afgescheiden, waardoor een vicieuze cirkel ontstaat. Het eiwit
toch, dat nog in het voedsel voorkomt wordt nu onvoldoende verteerd,
terwijl ook de vetvertering en tenslotte ook de koolhydraatvcrtcring wordt
verminderd. Het onverteerde voedsel begint mede door secundaire bac-
teriële infecties te rotten in de darm, waarbij eiwitrottingsprodukten
ontstaan. De vettig gedegenereerde lever is niet in staat deze histaminen
onschadelijk te maken, waardoor de dood kan optreden.
Therapie.

De beste therapie bij kinderen is het verstrekken van ondermelk of in water
opgelost sterk verdund ondermelkpoeder. Dit ondermelkeiwit is gemakkelijk
opneembaar en biologisch hoogwaardig. Hierdoor wordt het te lage albu-
minegehalte in het bloed aangevuld en de atrofie van de pancreas en het
duodenaal-sliiin\\ lies opgeheven. Wanneer de spijsvertering dan eenmaal
weer op gang gebracht is, kan door geleidelijke overgang naar een dieet
dat aangepast is bij de behoefte in de periode na het spenen, herstel op-
treden.

Bij biggen zien wc ook, dat de dieren bij eiwitarme voeding voor hun leef-
tijd te vet worden, soms wordt de eetlust minder en tenslotte kunnen
ziekteverschijnselen optreden. We krijgen dan te doen met het beeld, dat
men bij varkens slingerziekte noemt. De oedemen treden soms op aan de
kop — dikke oogleden —, in de meningen — slingerende gang — en vaak
in maag- en duodenumwand. In ernstige gvallen kunnen de dieren niet
meer overeind, hebben diarree en, door intoxicatie met eiwitrottings-
produkten een slechte hartwerking en daardoor blauwe snuit en oren.
15ij de therapie moet men de darm rust geven door ilc dieren tc laten
vasten; de eventueel opgetreden secundaire bacteiiële infectie bsetrijden
met sulfamezathine en het albuminetekort in het bloed en de atrofie van
]3ancrcas en duodenaal-slijmvlien.opheffen door het verstrekken van liefst
aangezuurde ondermelk of karnemelk (gunstige werking van melkzuur op
de bacterieflora in dc darm).

Vooral wanneer opgepapte marktbiggen, die bijgevoerd zijn met haver-
mout of havermeel bij de nieuwe eigenaar met eiwitrijk biggenmeel wor-
den gevoerd, ziet men ziekte en sterfte optreden, omdat deze dieren het
eiwit niet voldoende kunnen verteren en als gevolg daarvan vergiftig wor-
den met eiwitrottingsprodukten.

Bij normale biggen is het onmogelijk deze met teveel eiwit tc vergiftigen.
Ook bij normaal gevoede hongerige marktbiggen kan men diarree zien,
wanneer men deze dieren direct cen grote portie voedsel verstrekt. Dit is
echter meer een kwestie van het opnemen van te veel voedsel en het op-
treden van indigestie als gevolg daarvan. Ook hierbij kunnen secundair
optredende bacteriële infecties een rol spelen. Het dieet moet steeds zijn:
1 dag gekookt water -(- .sulfamezathine, 3 dagen 2 a 3 liter aangezuurde
ondermelk of karnemelk per dier per dag. Daarne dezelfde hoeveelheid
ondermelk of karnemelk langzaam toenemende hoeveelheid eiwitarm
biggenmeel tot na 14 dagen ca. 1 kg. per dier per dag wordt verstrekt. Dan
overgaan op 1 /2 liter ondermelk, 1 j/i liter water /a eiwitrijk en /2 eiwit-
arm biggenmeel en na 14 dagen overgaan op eiwitrijk biggenmeel -(- water.
De z.g. Enterse ziekte, waarbij slachtvarkens nat zijn met dcgeneraties van
de spieren, is ook een kwestie van eiwitgebrek. Door eiwitgebrek neemt
de behoefte aan vitamine E toe.

Vitamine E is voor grote huisdieren niet het vruchtbaarheidsvitamine
maar voorkomt degeneratie van de spieren — skeletspieren — en ook
van de hartspier. Bij de Enterse ziekte veroorzaakt het gebrek aan
vitamine E, dat ontstaat door de verhoogde behoefte aan vitamine E
door het eiwitgebrek, de spierdegeneratie, terwijl het lage serumalbumine-
gehalte, het ,,nat-hangcn" nog in de hand werkt. De boeren die te kam]Den
hadden met Enterse ziekte hadden het eiwitrijke biggen- en varkensmeel
ook verdund met eigen graan of aardappelen. Door het verstrekken van
onverdunde mengvoeders of door DA-meel naast eigen graan of aard-
appelen te voeren kan men de Enterse ziekte voorkomen. Gebrek aan
\\itarnine E in het rantsoen kan ook optreden, doordat dit vitamine door
oxydatie vernietigd wordt. Vitamine E is een natuurlijk antioxydans, dat
zeer gevoelig is voor oxydatie. Levertraan, en speciaal ranzig wordende
levertraan, vernietigt het vitamine E, waardoor bij toevoeging van 1 %
levertraan aan het rantsoen acute hartspierdegeneratie en hartdood kan
ontstaan. Levertraan mag daarom nooit in curatieve dosis van 1 % b.v.
ter genezing van rachitis worden toegediend. Meer dan % levertraan
mag nooit in het rantsoen opgenomen worden. Eskimo\'s worden door het
traangcbruik ook niet oud cn gaan vaak lijden aan spier- en hartsjiier-
degeneratie.

Ook kaaswei kan door het gehalte aan kaliumnitraat schadelijk werken,
omdat ook hierdoor het vitamine E wordt vernietigd. Aan jonge biggen
heneden 30 kg lichaamsgewicht en aan drachtige zeugen mag men daar-
om geen wei voeren en aan andere dieren niet ad libiturn. In beide
gevallen ziet men als gevolg van dc hartspierdegeneratie stuwingsverschijn-
selen met blauwe oren, snuit en poten, benauwdheid met schuim op de
bek, soms plotselinge hartdood, zonder voorafgaande verschijnselen. Bij
sectie vindt men een bonte gedegenereerde hartspier, oedemateuze longen,
vaak \\ocht in borst- en buikholte. Bij jonge drachtige zeugen, die eiwitarm
worden gevoerd, komt ook acute hartdood voor, omdat de behoefte aan
vitamine E bij de ciwitarme voeding niet gedekt is. Kaaswei met kalium-

nitraat (ca 25 g per 100 1) mag men pas gaan voeren op 30 kg lichaams-
gewicht, tc beginnen met 2 liter per dier per dag en dit langzaam op-
voeren tot 8 liter op een gewicht van ca 75 kg. Hiernaast moet matig
eiwitrijk biggen- of varkensmeel worden verstrekt. Aan kalveren, waarbij
ook hartafwijkingen door vitamine E-gcbrek kunnen voorkomen, mag men
ook niet meer dan 10 12 liter wei per dier per dag voeren.
Voor rundvee boven 1 jaar is wei een waardeloos product, daar de melk-
suiker hier in dc pens tot CO^ en CHj wordt afgebroken cn met dc
ructus het lichaam verlaat.

In view of the sequence in which the various tissues develop, it is essential to ensure
that young piglings receive sufficient animal protein.

Inadequate animal protein in the ration results in delayed growth, lack of appetite
and premature formation of adipose tissue. Finally, it will often be found to lead to
a deficiency of vitamin Bl and vitamin E, while disease symptoms may occur due to
the drop in the serum-albumin content or as a consequence of atrophy of the pancreas
acini and the mucous membrane of the duodenum. The symptoms, generally referred
to as „staggers" in swine, arc found, this being due to the occurence of oedema and
inadequate digestion of the fodder.

Fasting and the provision of soured skimmed milk rests the intestine, restores the
serum-albumin content and favours the intestinal flora.

The inclusion of 1% or more cod-liver oil in the ration, or unlimited cheese whey
fodder, can result in vitamin E deficiency, especially in the case of piglings. In this
case the detrimental factors are the potassium nitrate in the chccsc whey and the
rancid fatty acids in the cod-livcr oil. Vitamin E deficiency manifests itself in muscle
or cardiac muscle degeneration. Fodders poor in protein can also cause vitamin E
deficiency and acute heart failure.

Vu l\'ordre dc succession du développement des différents tissus, il est nécessaire de
fournir aux cochons de lait suffisanunent d\'albumine animale.

L\'insuffisance d\'albumine animale dans la ration provoque une diminution de l\'appétit
et une adiposité prématurée. On constate aussi souvant un déficit de vitamine B,
et de vitamine E, et par suite de la baisse cn teneur d\'albumine dc sérum et par
l\'atrophie des pancreas acini et de la muqueu.se duodnale, il peut se produire des
symptômes dc maladie. Par suite dc la présence d\'oedèmes et la digestion incomplète
dc la nourriture, il se présente, ce qu\'on appelle, chez les cochons „la maladie d\'oscil-
lation".

Le jeûne et l\'administration de lait centrifugé acidifié donc du repos à la tripe, répare
la teneur en sérumalbine et favorise la flora intestinale.

En ajoutant 1 % ou plus d\'huile de foie dc morue à la ration ou par un affourage-
ment illimié dc petit lait, spécialement quand il s\'agit dc jcimcs cochons, il peut se
présenter un déficit de vitamine E. Le nitrate dc potassium dans le petit lait et les
acides ccbaciques rances dans l\'huile de foie de morue forment ici un facteur nuisible.
Le manque dc vitamine E se signale ici par des dégénérations musculaires et celles du
musclc cardiaque, également par suite d\'une nourriture pauvre cn albumine il peut
se présenter un manque dc vitamine E et une mort cardiaque subite.

Im Zusammenhang mit der Reihenfolge im Wachstum der verschiedenen Gewebe
erweist es sich als notwendig, dass an jungen Schweinen eine genügende Menge
Eiwciss verabreicht wird.

Zu wenig tierisches Eiwciss in der Futterration verursacht langsames Wachstum, vcr-

ringcrtc Fresslust und zu frühzeitigen Fettenansatz. Oft tritt noch ein Mangel an
Vitamin Bl und Vitamin E auf, während durch das Sinken des Scrumalbumingehaltes
und auf Grund einer .Atrophie der Pankreasdrüsenbläschen und der duodenalen
Schleimhaut, noch andere Krankheitserscheinungen zu Tage treten können.
Infolge des Auftretens von Ödemen und ungenügender Futterverdauung entsteht hier
ein Krankheitsbild, welches man bei Schweinen mit dem Ausdruck „Schüttclkrank-
heit" (Ödemkrankheit durch Eiweissvcrgiftung) umschreibt.

Durch Nahrungsentzug und der Verabreichung von angesäuerter Magcrmilch erhält
der Darm Ruhe, wird der Serumalbumingchalt wiederhergestellt und die Darmflora
begüngstigt.

.\\uch kann, hauptsächlich bei jungen Schweinen, durch Beifügung von 1 oder mehr
Prozent Lebertran zu der I\'utterration oder aber durch übermässiges Verfüttern von
Käsemolken, ein Mangel an Vitamin E auftreten. Das Kaliumnitrat in Käsemolken
und die ranzigen Fettsäuren im Lebertran kommen hier als schädliche Faktoren in
Betracht. Der Mangel an Vitamin E zeigt sich in einer Degeneration der Muskeln und
Herzmuskeln. Auch bei einer zu eiweissarmen Ernährung kann ein Mangel an Vita-
min E entstehen und akuter Herztod eintreten.

Ten behoeve van de Diergeneeskundige Faculteit van de Universiteit te München
werd een groot proefbedrijf overgenomen.

Het bedrijf is 357 ha groot en heeft thans een veebezetting van 118 runderen, 284
varkens en 12 paarden.

Op 2 november 1956 werd op het bedrijf van Mr. Cookson, Cheshire, een horenloos
Ayrshire kalf geboren. Op de plaats van de horens bevinden zich kleine horenstompjes
in dc huid, die gemakkelijk heen en weer bewogen kunnen worden.
Mr. Cookson, die reeds gedurende jaren zijn Ayrshires onthoornt, was bijna naar
•Amerika gegaan of vandaar enige horenloze Ayrshires naar Great-Britain over te
brengen. Nu zal dit niet meer nodig zijn omdat uit dit vrouwelijke dier vermoedelijk
wel een horenloze stapel opgebouwd kan worden.

Het nieuwste op het gebied van de K.I. is de ontwikkeling van een methode waarbij
zaad gedroogd wordt. In Wyoming (Am.) werd deze methode het eerst toegepast,
waarbij het zaad verdund wordt met een oplossing, die een weinig eiwit en veel vet
bevat, daarna bevroren worilt en tenslotte wordt gedroogd.

Men werkt nog aan een methodiek om het gedroogde zaad snel voor gebruik gereed
te maken.

Nadat tot nu toe alleen in Göttingen bloedgroepenonderzoek voor runderen plaats
vond, is thans ook in München bij de rundergezondheidsdienst aldaar, een laborato-
ruim hiervoor geopend. Men legt zich in de eerste plaats toe op vaderschapsondcr-
zoek.

Bovenvermelde vraag is nog eens aan de orde gekomen in een vonnis van
de Arrondissements-Reehtbank te Middelburg van 22 december 1954
(NJ. 1955, 473).

De feiten in deze zaak lagen als volgt: op 20 november 1953 verkocht G.
aan H. een drachdgc stamboekkoe, welk dier op 24 december 1953 naar
behoren afkalfde. Óp 17 december 1953 was ontdekt, dat dc koe lek-
spcnen had. Op grond daarvan maakte de koper een actie ext art. 1543
aanhangig. Tijdens dit geding bleken partijen ook te verschillen over de
\\-raag of koper bij het slagen van zijn actie behalve de koe ook het in-
middels geboren kalf zou moeten teruggeven.

De Rechtbank besliste, dat de koper niet tot teruggeven van het kalf ge-
houden was.

1. art. 1543 B.W. zwijgt over de door de koper genoten vruchten van het
gekochte goed.

2. art. 1543 houdt niet in een volledig ongedaan maken van de koop-
overeenkomst, m.a.w. levert niet op een koopvernietiging.

de koe met het kalf.
1. met betrekking tot het na de levering geboren kalf kan niet goed van

,,teruggeven" gesproken worden.
5. uit art. 1545 zou volgen, dat de wetgever meer de koper dan de ver-
koper voor nadeel heeft willen behoeden.
Ik wil deze gronden stuk voor stuk aan een nadere beschouwing onder-
werpen, omdat naar mijn mening het door de Rechtbank ingenomen
standpunt niet juist is.

In de eerste plaats poneert de Rechtbank, dat art. 1513 zwijgt over de
door de koper genoten vruchten van het goed. Dit kan de Rechtbank ge-
ii\'dclijk worden toegegeven. Maar kan hieraan nu ook de gevolgtrekking
worden verbonden dat „dus" eventueel genoten vruchten niet, althans in
geen enkel geval behoeven tc worden terugegeven? De litteratuiu\' biedt op
dit punt geen soulaas en jurisprudentie is er — - voorzover mij bekend --
al evenmin. Naar mijn mening mag men uit het zwijgen van de Wet niet
zonder meer afleiden dat nimmer de door de koper gewonnen vruchten
behoeven tc worden teruggegeven.

Dit temeer niet omdat — en nu kom ik op het tweede punt — het stand-
punt van dc Rechtbank, als zou art. 1543 geen koopvernietiging inhouden,
gegronde bedenkingen ontmoet.

Dc Hoge Raad immersi) onderscheidt nadrukkelijk de keus voor de koper
tot vernietiging van dc kooj) (actio redhibitoria) en die tot vermindering

van de koopprijs (actio quanti minoris). En dit is ook de gangbare op-
vatting. Maar dan is er dus wèl sprake van een ongedaan maken van de
koop en moeten de partijen terugkeren tot de toestand zoals deze vóór de
koop bestond, althans voorzover dit maar mogelijk is.
En kan men dan zeggen, dat het goed ten tijde der dagvaarding eer de
koe, dan de koe met het kalf is, gelijk de Rechtbank als derde argument
bezigt? Wanneer men zegt: het kalf is door de geboorte een zelfstandig
goed geworden dan kan ik mij daar wèl in vinden, maar aldus redenerend
wordt buiten beschouwing gelaten, dat ten tijde van de koopovereenkomst
een koe met vrucht, nl. het nog ongeboren kalf, verkocht werd. De koe is,
blijkens het vonnis als hoogdrachdg dier, dus met het oog op het te ver-
wachten kalf, verkocht. Dat beduidt, dat in de koopsom mede het kalf
begrepen is: immers hetzelfde dier zou, als guste koe verkocht, een min-
dere prijs hebben opgebracht. Indien men nu, gelijk de Rechtbank doet,
de verkoper de volle koopsom laat terugbetalen, enkel tegen teruggave van
de koe, dan krijgt de verkoper niet alleen het kalf niet terug, maar hij
betaalt bovendien nog een deel van dat kalf. Dit is ongerijmd en onbillijk.
Ik kom daar nog nader op terug.

De Rechtbank vindt - ten vierde — dat moeilijk van „teruggeven" kan
worden gesproken van een na de levering geboren kalf. Ik kan niet inzien
waarom dat zo moeilijk zou zijn. Dit kalf, als ongeboren vrucht, was in de
koop begrepen en zelfs om dit kalf of mede om dit kalf was de koop ge-
sloten. Zou dc procedure zijn afgewikkeld geweest vóór het kalven, dan
was de koe met het kalf teruggegeven. Waarom dit bij de ongeboren
vrucht wèl en in het andere geval niet? Dat is een m.i. onhoudbaar stand-
punt omdat cr voor deze vrucht betaald is.

En nu kom ik ook op het vijfde punt, n.1. dat uit art. 1545 zou volgen, dat
de wetgever ecerdcr de koper dan de verkoper voor nadeel heeft willen
behoeden. Met is een vaststaand feit, dat de regeling der verborgen ge-
breken een extra risico voor de verkoper betekent, maar of het nu zó is,
dat de wetgever de koper extra voor nadeel heeft willen behoeden is nog
maar de vraag. Immers over de koopsom is slechts dan rente verschuldigd
wanneer er gedagvaard moet worden om de garantie te effectueren en
dan nog slechts vanaf de dag der dagvaarding\' Wanneer dus een gebrek
ontdekt wordt, b.v. zes maanden na dc koop en het dier vóór de dagvaar-
ding wordt teruggenomen, dan heeft de koper renteverlies van het ge-
investeerde geld. Wanneer de koper in die zes maanden veterinaire hulp
heeft moeten inroepen dan krijgt hij de rekening van de dierenarts niet
vergoed. De kosten van onderhoud van het gekochte gedurende die zes
maanden kunnen al evenmin verhaald worden.

Genoeg m.i. om te constateren dat ook de koper onderscheiden nadelen
of mogelijke nadelen niet worden bespaard en dus het standpunt van de
Rechtbank t.a.v. dit punt niet overtuigend is.

En hiermede heb ik de vijf argumenten van de Rechtbank te Middelburg,
welke er voor zouden pleiten dat een na de koop geboren kalf van een aïs
drachtig verkochte koe ingeval er wegens verborgen gebrek een actio red-
hibitoria is ingesteld, niet mede behoeft te worden teruggegeven, gewogen
en - - het zij salva reverentia gezegd — te licht bevonden.

Mijns inziens i)leit er alles voor om in een dergelijke casus-poside het kalf
wel degelijk terug te geven.

Op zondag 28 april werd ik in consult geroepen bij een koe van Gebr. O.
tc O. De anamnese was: de koe is bezig te kalven, maar de partus vordert
niet. De gebroeders hadden zelf al eens geprobeerd om de partus te ter-
mineren.

Dat was hun echter niet gelukt want ze konden „de kop niet krijgen".
Wel was het hun gelukt een uterusruptuur te produceren, passabel voor
een gebalde vuist. Dit bleek mij bij een ingesteld onderzoek, waarbij tevens
aan het licht kwam, dat er een torsio uteri van ruim 90° bestond. De
ruptuur zat in de dorsale wand dicht bij dc cervix.

Na rcpositie van de uterus en extractie van de vrucht was ik aanvankelijk
van plan de koe te laten slachten.

Daar de eigenaars echter zeer gesteld waren op het behoud der koe besloot
ik een behandeling in te stellen, welke als volgt werd uitgevoerd.
Onmiddellijke manuele verwijdering van de secundinae, 3 hibitanepessariën
intra uterien, 100 I.E. Pareton (vergelijkbaar met Piton) intramusculair,
3.000.000 E. Procaine penicilline, waarvan de helft intramusculair en de
helft intraperitoneaal door de rechterflank. De volgende dag 50 I.E.
Pareton intramusculair 1.500.000 E. Proc. penicilline intramusculair.
De derde dag 750.000 E. Proc. penicilline intramusculair cn de vierde dag
500.000 Proc. penicilline intramusculair.
De dag na de partus was de eetlust ernstig gestoord.

De volgende dag was deze aanzienlijk verbeterd en werd 2 dagen daarna
normaal. Pols en temperatuur hebben normale waarden nauwelijks over-
schreden. De koe is volledig hersteld.

Hoewel ik weet dat dergelijke genezingen mecr voorkomen en zelfs spon-
taan herstel mogelijk is, leek mij deze mededeling toch nuttig, omdat men
zo vaak hoort, dat de prognose van een uterusruptuur zonder pardon
infaust wordt gesteld, ook wanneer de ruptuur op een gunstige jjlaats zit,
n.1. in de dorsale wand.

Prof. Haring uit Göttingen waarschuwde in een voordracht tegen een overdreven
formalisme bij dc cxterieurbeoordeling van varkens. Vlees- cn vetverdeling In de
hammen zijn bijv. niet aan de vorm gebonden en kunnen ook bij betasten niet goed
vastgesteld worden.

Volgens hem zou de erfelijkheidsgraad (h^) voor voederverwerking cn groei slechts
0.3 zijn, terwijl die voor de hamvorm en de vorm der rugspieren resp. 0.6 en 0.7
zou zijn.

Verschenen is cen Ministeriële beschikking welke regelt onder welke voorwaarden
slachtpaarden in Nederland kunnen worden ingevoerd.

Geïnteresseerden kunnen zich voor nadere inlichtingen wenden tot de Directeur van
de Vecartsenijkundige Dienst, Prins Mauritslaan 99, \'s-Gravenhage.
Bovengenoemde beschikking is gepubliceerd in dc Nederlandse Staatscourant van
woensdag 10 juli 1957 no. 131 en is op 15 juli 1957 in werking getreden.

In de Nederlandse Staatscourant van 16 juli 1957, nr. 135 is een Ministeriële Be-
schikking verschenen waarbij dc quarantaineruimten en slachtplaatsen voor in tc
voeren eenhoevige dieren zijn aangewezen.

Voor nadere inlichtingen kan men zich wenden tot de Directeur van de Vecartsenij-
kundige Dienst, Prins Mauritslaan 99 te \'s-Gravenhage, telefoon 01700—512591.

Wat moet worden verstaan onder de aandoening, die met de populaire term „wolf in
dc staart" wordt aangeduid. Hoe is dit te differentiëren van melkziektc?
ANTWOORD:

Hoewel de omschrijving van hetgeen men onder „wolf in de staart" verstaat wel zal
verschillen in de diverse gedeelten van ons land, komt het cr toch in hoofdzaak op
neer, dat men hieronder verstaat een koe, die niet meer op kan staan.
De oorzaak van dit lijden kan van alles zijn. Een veel toegepaste kwakzalvers-behan-
delingsmcthode is het geven van cen snede in de staart.

Van een differentieel diagnose tussen „wolf in de staart" en kalfziekte kan men niet
spreken. Het eerste is n.1. een symptoom, het tweede cen ziekte. Kalfziekte kan men
onderkennen aan de bekende ziekteverschijnselen. Lukt dit niet, dan kan men het
calciumgehalte van het bloed laten bepalen, waarna de diagnose mogelijk met meer
zekerheid is tc stellen.

Men moet cr rekening mee houden, dat koeien met kalfziekte door vallen gemakkelijk
kneuzingen in de achterhand kunnen krijgen. Soms ziet men zelfs wel necrose in dc
.spieren van de achterband. In zulke gevallen genezen dc koeien wel van dc kalfziekte,
maar zc kunnen nog niet staan.

Een goede verzorging is voor zulke dieren uiterst nuttig, dus zc b.v. op zand laten
liggen, licht verteerbaar voedsel geven enz. De eigenaar moet wel wat geduld hebben.

Op een hondententoonstelling in Milaan werden alleen bastaarden toegelaten. Ge-
keurd werd op goedaardigheid, trouwheid, intelligentie en moed.

In Noord-Amcrika en Canada wordt door eigenaren van particuliere stieren steeds
meer gebruik gemaakt van de mogelijkheid om het zaad van hun stieren tc doen
„invriezen" door cen naburig K.I.-station. Zo beschikt de Veterinaire Faculteit van
Ontario (Can.) thans over meer dan 40.000 ampullen diepvricszaad, afkomstig van
meer dan 100 stieren.

VETERINARY GUIDE FOR FARMERS by G. W. Stamm. Windsor Press, 200 East
Ontario Street, Chicago 11, Illinois.

Deze veterinaire gids voor de boer heeft bij de 3e druk al een oplage verkregen van
een kwart miljoen exemplaren.

Zoals in het voorwoord staat, bestaat er in die streken van de U.S.A., waar veterinaire
hulp niet of zéér moeilijk te verkrijgen is, grote behoefte aan dit boek, terwijl ook
daar, waar veterinaire hulp wel aanwezig is, het boek van nut zal kunnen zijn.
In het bijna 400 blz. tellende werk, worden zeer veel belangrijke veeziekten goed en
duidelijk besproken. Ook ten aanzien van de therapie worden er duidelijk aanwij-
zingen gegeven.

De schrijver gaat in zijn voorlichting wel wat verder, dan wij het in Nederland ge-
woon zijn. De .Amerikaanse toestanden zullen hieraan wel niet vreemd zijn.
\\\'oor de Nederlandse dierenarts heeft het bock weinig waarde. Wel heeft het waarde
voor diegenen, die zich regelmatig met de voorlichting op diergeneeskundig gebied
van de veehouders bezig houden. Zij zullen uit het boek niet alleen een kijkje kunnen
krijgen op de Amerikaanse wijze van voorlichting, maar er misschien ook nog wel
een aardig idee in kunnen vinden.

Verschenen is een overzicht van de werkzaamheden van het Rijkslandbouwproef-
station voor onderzoek van meststoffen en veevoeders te Maastricht in 1955, getiteld:
„HET ONDERZOEK VAN MESTSTOFFEN EN VEEVOEDERS".
De bezetting van dit landbouwproefstation bedraagt bijna 100 personen, waarvan
9 academici.

Ingezonden werden in 1955 iets minder dan 7300 monsters meststoffen, waarop uit-
gevoerd werden ongeveer 18000 analyses; de getallen voor veevoeders waren resp.
ruim 10.000 en ruim 31.000.

Er werden 650 meststoffen minder dan in 1954 geanalyseerd maar 1500 veevoeders
meer dan in genoemd jaar.

Het belangrijkste is verder dat een aantal wijzigingen in de Lijst van Veevoeders
worden genoemd en diverse onderwerpen op analytisch gebied; zo bv. over een aantal
speciale, actuele gevallen.

Ook worden de externe contacten en publikaties opgesomd.
Tenslotte worden de verrichtingen der opsporingsambtenaren vermeld.

HET JODIUMGEHALTE VAN MELK, W. T. Binnerts. Mededelingen van de
Landbouwhogeschool te Wageningen 56 (4) 1-153, 1956. II. Veenman en Zonen,
Wageningen, 1956.

Op de bovengenoemde uitnemende publikatie verkreeg de schrijver de graad van
Doktor in de Landbouwkunde. Besproken worden achtereenvolgens: de uitscheiding
van jodium in de melk, de methoden van jodiumbepaling, de ontwikkeling en be-
proeving van een methode voor serie-analyse, het jodium-gehalte van de melk van
groepen koeien, het jodiumgchalte van de melk aangevoerd bij zuivelfabrieken en
de melk als tussenschakel in de jodiumvoorziening van mens en dier, terwijl het geheel
van 153 pagina\'s besloten wordt met een samenvatting en een literatuuropgave.
Het volgende moge vermeld worden.

De aanleiding tot dit onderzoek was de waarneming, dat in sommige streken van het
land vergrote schildklieren bij runderen voorkomen. Speciaal nuchtere kalveren wer-
den hierop onderzocht.

Uit de literatuur bleek, dat het jodiumgchalte van koemelk door verschillende factoren
wordt beïnvloed, zoals de hoeveelheid jodium in het voer, de melkgift, het ras cn
mogelijk ook de erfelijke aanleg. Bovendien spelen bijzondere omstandigheden nog een
rol zoals ziekte, de partus en de bronst.

Bij het vergelijken van de jodiumgehalten der melk van verschillende koeien bleek
een zwak negatieve correlatie met de melkproduktie te bestaan (—0.5). Eenzelfde ver-
band werd gevonden met de hoeveelheid toegediend krachtvoer, waaruit dan de con-
clusie getrokken wordt dat de hoeveelheid jodium in het krachtvoer onvoldoende is.
Wat betreft de jodiumgehalten der melk van dezelfde koe op achtereenvolgende dagen
bleek er een onverwachte stabiliteit te bestaan. Toch kwamen af en toe grote uit-
schieters voor, die in de enkele gevallen, dat dit gecontroleerd werd, gepaard gingen
met even plotselinge veranderingen in het gehalte van enige andere bestanddelen der
melk (Lactose, totaal-N, caseïne-N, Chloride) ; de veranderingen van het jodium-
gehalte waren echter relatief veruit het grootst.

Uit het onderzoek van de melk van een groot aantal zuivelfabrieken bleek dat het
jodiumgehalte der melk in het algemeen in de winter het hoogst is; de verhouding
tussen de januari- en augustusgehalten bedroeg gemiddeld 2.3.

Voorts bleek, dat het jodiumgehalte van de melk in het algemeen het laagst is in
streken, waar veelvuldig schildkliervcrgroting bij mens en dier voorkomt. Hierdoor
is het volgens de schrijver aannemelijk, dat de vergrote schildklieren, die bij het vee
in het oosten van het land zijn opgemerkt, in de eerste plaats het gevolg zijn van
jodiumgebrek en niet van de inwerking van strumogene stoffen uit de voedergewassen.
En tenslotte stelt de schrijver, dat in Hoofdstuk VI vast kwam te staan, dat de melk
een belangrijke bijdrage kan leveren tot de jodiumvoorziening van de bevolking, al
naar het jaargetijde en de landstreek wisselend van 5 tot 65%. In bijna alle streken
van ons land dient de hoeveelheid jodium in het voeder met minstens 5 mg. per dag
verhoogd tc worden, voordat het peil van de jodiumvoorziening van het vee in noord-
Groningen wordt benaderd. Dit zou kunnen geschieden door de voorgeschreven
hoeveelheid jodium in het krachtvoer op het tienvoudige te brengen. Door het op-
nemen van veel bieten en knollen (zonder loof) in het voederrantsoen wordt de
jodiumvoorziening der dieren waarschijnlijk geschaad, vooral die van de drachtige
koeien. Het is niet uitgesloten, dat de melkproduktie in de jodiumarme gebieden van
ons land vergroot kan worden door een betere jodiumvoorziening van het vee.

Uit onderzoekingen in Beieren over het tijdvak 1948—1954 bleek, dat 250 stieren

Van de wegens „steriliteit" afgevoerde dieren was de helft onvruchtbaar, terwijl \'/s
der gevallen van wegens ziekten en afwijkingen afgevoerde dieren het gevolg was van
een traumatisch maag-middenrif-ontsteking.
De gemiddelde leeftijd op het tijdstip van afvoer was 6/2 jaar.

In de jaren 1954 en 1955 was de vleesconsumptie per hoofd, per jaar, in kilogrammen
als volgt:

Mexico 17,2; Italië 17,7; Brazilië 20,2; Joegoslavië 22,2; Z.-Afrika 32,2; Nederland
39,5; België 44,5; Oostenrijk 45,4; Duitsland 47,2; Zweden 48,5; Denemarken 56,2;
Frankrijk 56,7; Ver. Koninkrijk 57,1; Canada 66,2; Ver. Staten 73; Argentinië 84,8;
Uruguay 90,3; Australië 95,7; Nw.-Zeeland 98.

VIBRIO FETUS INFECTION OF CATTLE. Edited by J. A. Laing F.A.O.
Agricultural studies No. 32, Rome 1956.

Dit is een samenvatting van rapporten uitgebracht op internationale besprekingen
betreffende dit onderwerp te Kopenhagen en Stockholm, aangevuld met enig recent
feitenmateriaal.

De verhandeling begint met twee afbeeldingen waaruit duidelijk de morfologie van
V. fetus blijkt.

Vervolgens wordt erop gewezen, dat er in het geslachtsapparaat van het rund ook
andere vibrionen voorkomen, o.a. de streng anaerobe V. bubulus, waarbij de cultu-
rele eigenschappen van deze bacteriën nader worden besproken.
Agglutinatorisch heeft V. fetus O-antigenen, H. antigenen en een K. (= kapsel)
antigeen. De aanwezigheid van dit K. antigeen kan in levende en in met formaline
behandelde bacteriesuspensies de O. agglutinatie remmen. Het kapselantigeen is niet
alleen door agglutinatie maar ook door een kapsel-zwellingsreactie aan te tonen.
Vervolgens wordt de epidemiologie besproken. Uit proefdekkingen in Denemarken
is gebleken, dat de meeste niet eerder besmette volwassen vrouwelijke dieren gevoelig
zijn voor de infectie, terwijl niet-geslachtsrijpe vrouwelijke dieren minder gevoelig
zijn. Andere infectie dan door geslachtsverkeer is als epidemiologische factor te ver-
waarlozen.

Infectie van stier op stier in K.I.-stations is mogelijk, waarschijnlijk door contact
bij het sperma verzamelen.

Een definitieve diagnose mag niet berusten alleen op klinische verschijnselen. Diffe-
rentiaal diagnostisch komen Trichomoniasis en niet-infektieuze aandoeningen van
het geslachtsapparaat in aanmerking.

Er wordt een beschrijving gegeven van het bacteriologisch onderzoek van foeten, pla-
centae en slijm en mucopurulent materiaal uit de vagina. In verband met het ver-
schil in eigenschappen van de pathogene cn de niet-pathogene vibrionen uit de
genitaliën wordt een differentieel-cultureel onderzoek gewenst geacht. Na een be-
schrijving van het agglutinatorisch onderzoek van serum en vaginaalslijm wordt de
diagnose bij de stier besproken. Behalve onderzoek van sperma en praepvitiaal-
spoeling kan proefdekking van een onbesmette vaars worden toegepast, waarna
biopsie-onderzoek van de vaars wordt verricht. Het is in Denemarken gebleken, dat
een vaars per stier voldoende is. In 60% der gevallen kon op die wijze binnen 5 dagen
de diagnose worden gesteld en in de overige gevallen binnen 11 dagen.
Uitvoerig wordt stilgestaan bij de diverse laboratoriumtechnieken welke met de diag-
nose verband houden.

Indien de diagno.se is gesteld, wordt op besmette bedrijven aangeraden de dieren te
splitsen in een besmette en een onbesmette (maagdelijke) groep. In de besmette
groep, die blijvend als potentiële besmettingsbron dient te worden beschouwd, aan-
gezien voor het vrouwelijk dier geen volkomen afdoende behandelingsmethode bekend
is, zal de vruchtbaarheid te eniger tijd tot bijna het normale terugkeren. De besmette
stieren kunnen in de besmette groep in gebruik blijven.

Na beschrijving van het effect van penicilline en strcptomycine op verdund sperma
wordt de behandeling van de stier met acridinederivaten besproken.
Voor preventieve bestrijding wordt aangeraden in fokbedrijven regelmatig onder-
zoek van vaginaalslijm toe te passen. Conclusies over het al of niet besmet zijn dienen
ten opzichte van het gehele bedrijf en niet ten opzichte van het individu te worden
getrokken.

In K.I.-centra dient de infectie te worden bestreden door verwijdering of behande-
ling van de besmette stieren. Nieuw aan te schaffen stieren dienen of niet eerder
te hebben gedekt of via proefdekking te worden getest.

niet kunnen worden toegepast dient het sperma met antibiotica te worden behandeld.
Tenslotte worden richtlijnen gegeven ter bescherming van onbesmette bedrijven en
landstreken. VAN DORSSEN

Engeland en Wales (dus zonder Schotland en Ierland. Ref.) telden omstreeks 1900
554 miljoen runderen, in 1925 6 miljoen en nu 8 miljoen. Ze worden gehouden voor
melk en vlees.

In 1908 bestond de rundveestapel van Engeland uit 15% vlecsrunderen, 83% „dual
purpose" dieren en 2% melkrunderen; in 1955 uit 57% melkrunderen, 27% „dual
purpose" dieren cn 16% vlecsrunderen. Dc toename van het aantal melkrunderen
is dus gegaan ten koste van dc „dual purpose" dieren. Thans is de economische be-
tekenis van de melkproduktie in Engeland en Wales 2x die van de vleesproduktie.
Van de 1.654.000 melkrunderen waren 1.005.300 (40.6%) British Friesians, 453.900
(18.3%) Ayrshires, 130.700 (5.3%) Guernsey\'s en 63.900 (2.6%) Jerseys. Een
snelle toename van de „Friezen", want in 1908 kwamen deze nog niet als ras voor.
•Al deze dieren gaan terug op de volgende importen:

Verder werden in 1947 door Nederland nog 500 dragende vaarzen aan Engeland
geschonken en importeerden enkele particulieren uit Canada.

Wat de produktie betreft geeft de volgende staat een overzicht omtrent melkhoeveel-
heid, vetgehalte en vetopbrengst.

Hieruit blijkt, dat dc kleine Jersey gemiddeld de meeste kg. vet produceert. Hierop
volgen de Gurnesey en dc British Friesian die Ikaar niets toegeven, de Ayrshire en de
Dairy Shorthorn. HOEKSTRA

In de periode van 1 november 1955 tot en met 31 oktober 1956 werden 3002
levende duiven ter behandeling aangeboden. Hiervan waren 1120 vogels, dus 37.3%
met Trichomonas hepatica (geelparasieten) besmet. Het aantal dieren hetwelk lijdende
was aan trichomoniasis (\'t geel) van mond, keel, slokdarm en navclstrcek was be-
duidend kleiner en bedroeg 107 stuks. Trichomoniasis is een ziekte, die vooral aan de
brocdpcriode gebonden is. Zij komt bij nestduiven van 2 tot 4 weken zeer veel voor.
Daar de eigenaar deze in den regel doodt, werden ze niet vaak gezien.
De ziekte kenmerkt zich door het optreden van necrotiserende ontstekingen in ver-
schillende organen en weefsels. Overal kunnen zich de typisch witgele necrotische
haarden ontwikkelen. Inwendige trichomoniasis, dus trichomoniasis van de lever, het
hart, de longen enz. kan echter door klinisch onderzoek niet met zekerheid worden
vastgesteld. Slechts eenmaal werden in de ontlasting darmtrichomonaden aangetoond.
Door middel van de agglutinaUereactie werden 1109 bloedmonsters op paratyfus
onderzocht. In 406 gevallen, dat is 13.5% van het totaal aantal ter behandeling aan-
geboden duiven, kon op deze wijze paratyfus worden vastgesteld. Bloedonderzoek ge-
schiedt alleen wanneer de klinische verschijnselen (dunne ondasting, dikke gewrich-
ten, hangende vleugels, kreupelheid, evenwichtsstoornissen) daar aanleiding toe geven.
In alle andere gevallen heeft bloedonderzoek geen zin en kan zelfs aanleiding geven
tot het trekken van foutieve conclusies. Meermalen werd ook de paratyfusbacil (Sal-
monella typhi-muriuni) uit gewrichtsvocht en ontlasting gekweekt. Een enkele maal
werden eieren toegezonden; door bacteriologisch onderzoek konden geen paratyfus-
bacillen worden aangetoond.

Paratyfus is een van de meest voorkomende en meest gevreesde ziekten. Gewrichts-
paratyfus en paratyfeuze darmaandoeningen kwamen het meeste voor. Paratyfus van
de hersenen en het evenwichtsorgaan werd slechts in een achttal gevallen waarge-
nomen. Het dier kan dan veelal niet meer staan, wentelt over de rug en heeft het
evenwicht geheel verloren. Herstel is vrijwel uitgesloten. Ook de bekende draaihals-
ziekte is meestal het gevolg van een paratyfusinfectic.

Evenals paratyfus komt ook ornithosis bij duiven zeer veel voor. Het oorzakelijke
virus wordt via dc urinewegen en het ncusslijmvlics uitgescheiden. Ook een uit-
scheiding via de ogen wordt zeer wel mogelijk geacht. Facces, ncusslijm en oog-
vocht kunnen dus dc smetstof bevatten. Het virus is bestand tegen indrogen en kan
in gedroogde toestand maandenlang infectieus blijven. De infectie wordt in den regel
veroorzaakt door het inademen of door opname met het voedsel van virushoudend
stof. Daarnaast speelt de infectie door direct contact een grote rol. Het spreekt van-
zelf dat de ziekte op deze wijze ccn zeer besmettelijk karakter krijgt. De smetstof is
in ons land zeer verbreid.

Door middel van de complementsbindingsrcactie werden 959 bloedmonsters op orni-
thosis onderzocht. In 570 gevallen, dat is 19% van het totaal aantal ter behandeling
aangeboden duiven, kon deze ziekte worden vastgesteld. Dit percentage is zeer hoog
vergeleken bij de jaren 1952, 1953, 1954 en de periode van 1 januari tot en met
31 oktober 1955, toen dit respectievelijk 11.9, 11.2, 16.4 en 10.7 bedroeg. Vooral
in de tweede helft van het jaar werden zeer veel ornithosisgevallen gezien en kwamen
zij dagelijks op onze kliniek. Zijn de aanwijzingen voor het bloedonderzoek op para-
tyfus in den regel vrij scherp, bij ornithosis is dat dikwijls niet het geval, ja kunnen
deze aanwijzingen vrijwel geheel ontbreken. Reutelen en natte ogen zijn typische
ornithosisvcrschijnselen. Vaak zijn dc symptomen echter uiterst vaag.
Slechts in 21 gevallen werd pokken en difterie vastgesteld. Veelal had deze ziekte een
goedaardig verloop, doch soms vertoonde zij een zeer ernstig karakter, waarbij zelfs
het hoornen gedeelte van boven- en ondersnavel losliet. Het is dus een ziekte die heel
goed slachtoffers kan maken.

Pokken en difterie bij duiven komt het gehele jaar voor, maar de echte pokkcntijd

is toch wel het najaar. De meeste gevallen werden in september en oktober gezien.
De ziekte kan door allerlei insecten, vooral muggen worden overgebracht.
Eenmaal geënte dieren zijn levenslang onvatbaar. Wanneer daarna jaarlijks de jonge
duiven vóór het vliegseizoen — juist in het vliegseizoen is de kans op besmetting het
grootst — geënt worden kan men deze gevreesde ziekte van het hok houden.
In de ondasting van 645 duiven, dat is 21.5%, werden coccidiënoöcysten aangetroffen.
Wanneer men systematisch de ontlasting van duiven onderzoekt op de aanwezigheid
van coccidiënoöcysten, dan treft het steeds dat zoveel klinisch gezonde duiven cocci-
diën in hun darmen herbergen. Deze dieren zijn besmet met coccidiën, doch zijn
daarom nog niet lijdende aan coccidiosis. Zij ondervinden zelf dus geen merkbare
schade van deze parasieten. Voor hun omgeving, in het bijzonder voor de jongere
duiven, leveren zij echter als infectiebron een groot gevaar op. Karakteristiek is name-
lijk voor de coccidiosis, dat zij vooral de jonge dieren aantast. Vaak zijn jonge duiven
van nauwelijks enige weken oud reeds zeer sterk met coccidiën besmet.
Dc grote bron der besmetting is gelegen in dc faeces. De verse uitwerpselen zijn niet
infectieus, wel uitwerpselen die 3 ä 4 dagen oud zijn. In verse ontlasting zijn de
coccidiënoöcysten nog nite rijp, dus nog niet gevaarlijk voor andere duiven, in ont-
lasting welke 3 ä 4 dagen oud is hebben de oöcysten veranderingen ondergaan, waar-
door zc wel infectieus zijn geworden. Bij het heersen van coccidiosis is het dus een
allereerste vereiste de uitwerpselen iedere dag zorgvuldig te verwijderen, waardoor dus
de dieren zoveel mogelijk de gelegenheid ontnomen wordt rijpe oöcysten op te nemen.
44 duiven hadden in hun ontlasting spoelwormeieren en waren dus met spoelwormen
(Ascaridia colurnbae) behept. Bij een groot aantal wormen kan het gehele darm-
kanaal volledig verstopt zijn. Sterke besmetting met deze darmparasieten kan dan ook
cle dood tengevolge hebben. Vijfmaal was bij sectie de gehele darm met spoelwormen
.gevuld en baarde het slechts verwondering dat de dieren niet eerder ten gronde
waren gegaan.

In de ontlasting van 135 duiven werden haarwormeieren gevonden. In het overgrote
deel van deze .gevallen werden geen ziekteverschijnselen waargenomen. Alleen bij
sterke besmetting veroorzaken haarwormen een chronische darmontsteking. De dieren
.geraken uit conditie, zijn lusteloos, vertonen bloedarmoede, hebben verminderde eet-
lust en vermageren. Toch is overdreven angst voor „haarworm" (Capillaria colurnbae)
ongegrond. Slechts in een vijftal gevallen kon met zekerheid haarwormbesmetting als
doodsoorzaak worden aangenomen. De bestrijding is uiterst moeilijk. Ook de toepas-
sing van de nieuwere wormmiddelen heeft nog geen afdoend succes gebracht.
Zeer gevreesde darmparasieten zijn Echinoparyphium paraulum en Echinoparyphium
recurvatum. Beide behoren tot de grote groep van de Trematoden of zuigwormen
en zijn zeer nauw verwant met het bekende leverbotje, dat vaak bij runderen en
schapen voorkomt. In 25 .gevallen kon hun aanwezigheid worden vastgesteld. Alle
Trematoden of zui.gwormen hebben voor hun verdere ontwikkeling een tussengastheer
nodig en het zijn in dit geval slakjes welke als zodanig fungeren. In verschillende
la.-ig gelegen gedeelten van ons land (de omgeving van de Loosdrechtse plassen, het
Friese merengebied e.a.) is een groot percentage der aanwezige slakjes (Limnaeus,
Flanorbis, Vivipara, Physa, Stagnicola) met bepaalde ontwikkclingstussenvormen van
de parasiet besmet en door het eten van dergelijke besmette slakjes kan de duif zich
dus met deze wonnsoort infecteren. Dc parasiet veroorzaakt een zeer hefti.ge darm-
ontsteking. De ontlasting is dun en vaak met bloed .gemengd. Het ziektebeeld .gelijkt
op darmparatyfus, doch is ernstiger. Als het aantal parasieten groot is, gaat het
dier ten gronde. Van het merendeel der ei.genaren werd bericht ontvangen dat reeds
verschillimde vogels waren gestorven. Evenals voorgaande jaren waren wederom
alle waar.genomen gevallen afkomstig uit de westelijke helft van ons land.
Zesmaal werden duiven aangeboden, welke met lintwormen (Aporina delafondia)
waren besmet. Gewoonlijk waren slechts een of twee exemplaren aanwezig, een enkele
maal drie. Hoewel deze lintworm een lengte kan bereiken van ± 25 cm. werden crn-
sti.ge ziekteverschijnselen nimmer gezien. Dc tussengastheer is niet met zekerheid
bekend, doch men neemt aan dat wederom slakjes als zodanig fungeren.

Onbevredigend blijft het vrij grote aantal duiven, waarbij een darmontsteking wordt
vastgesteld, doch geen ziekteoorzaak kan worden aangetoond. Ook het grote aantal
secties van duiven met darmontsteking waarbij geen pathogene microörganismen
worden gevonden, schenkt geen voldoening. Darmaandoeningen bij jonge duiven
komen zeer veel voor. Zeer waarschijnlijk moeten deze voor cen groot deel als dcfi-
ciëntieziekten worden aangemerkt.

In 19 gevallen werd veeruitval waargenomen, veroorzaakt door vedermijten. Deze
mijten (Cnemidocoptes laevis) leven rondom de basis van de vcerschachten, ver-
borgen in de veerfollikels. Door de irritatie heeft een versterkte vorming en afstoting
van epitheel plaats, benevens cen geringe uittreding van sereus .vocht, dat het af-
gestoten epitheel doet samenkoeken tegen de vecrschacht. Dc veren van de aangetaste
follikels vallen gemakkelijk uit en cen plaatselijke kaalheid is het gevolg.
Meerdere malen konden Syringophilus bipectinatus en Falculifer rostratus, beide mijt-
soorten, als oorzaak van veerziekten worden aangetoond. Falculifer rostratus zetelt
uitsluitend op de grote sla.gpennen en wel onmiddellijk tegen de schacht en tussen
de baarden, terwijl Syringophilus bipectinatus in dc spoel leeft cn het afbreken van
de veertjes tengevolge kan hebben. Een enkele maal werden huidparasieten toege-
zonden, welke als Argas rejlexus konden worden gcdetennincerd. Deze teek verstopt
zich overdag in kieren en spleten en bezoekt \'s nachts zijn gastheer. Zij zuigen bloed
en kunnen het de duiven zeer lastig maken. Nu en dan werden dc bekende perforaties
in de baarden van dc slag- en staartpcnnen waargenomen veroorzaakt door luizen.
In 15 gevallen kon geen parasitaire oorzaak worden vastgesteld. Slechte veerontwikke-
ling en bloedpennen moeten zeer waarschijnlijk als dcficiëntiezickten worden aange-
merkt.

Geen enkele maal kwam cen duif met schimmelziekte in behandeling.
In 53 gevallen werden duiven aangeboden met oogaandoeningen. Ilet waren veelal
ernstige ontstekingen van dc conjunctiva, welke vaak een chronisch karakter hadden
en meermalen weinig neiging tot genezing vertoonden. Enige malen kwamen ook
duiven met ooraandoeningen in behandeling.

Vijfmaal mocht het ons gelukken tijdens het leven traumatische gastritis vast tc stel-
len. Door röntgenologisch onderzoek werd viermaal cen spijker, eenmaal cen stuk stop-
naald in dc wand van de spiermaag of reeds daarbuiten aangetroffen. Slechts eenmaal
werd door operatief ingrijpen herstel verkregen. Veelal zat dc spijker tc ongunstig en
werd van operatic afgezien of ontstond na enige dagen cen spicrmaagfistel, waardoor
herstel was uitgesloten.

Duiven met traumatische gastritis zitten in elkaar, vermageren sterk en hebben on-
verteerde graandelen in de ontlasting (onvoldoend functionneren van de spier-
maag). Traumatische gastritis werd het meest waargenomen in maart en april. Na
het koppelen en tijdens dc nestbouw zijn de vogels zeer actief, slepen dikwijls van
alles naar dc nestpan en kunnen in hun opgewondenheid soms scherpe voorwerpen
doorslikken.

Slechts eenmaal werd een duif met gesprongen luchtzakken aangeboden.
In totaal werden 198 operaties verricht. Ilct waren veelal grote verwondingen van
huid en krop, welke door hechting tot genezing werden gebracht. Het is verwonderlijk
hoe vlug daarna herstel tot stand komt. Ook zeer veel gezwellen, vaak zo groot als
een duivenei, werden langs operatieve weg verwijderd. Meerdere malen werden ook
buikoperatics met succes verricht. Tweemaal werd bij ccn hernia ventralis door
sluiting van de brcukpoort herstel verkregen.

In 48 gevallen werden beenfracturen door het aanleggen van een spalkverband tot
herstel gebracht.

In totaal werden 406 secties verricht. Bij vrijwel al deze secties werd tevens cen bacte-
riologi.sch onderzoek ingesteld — maken van uitstrijkpreparaten, enten van verschil-
lende voedingsbodems — om eventueel aanwezige pathogene microörganismen aan te
tonen. De resultaten waren de volgende:

Trichomoniasis van mond, keel, slokdarm en omgeving (20), inwendige trichomo-
niasis, in het merendeel van de gevallen van dc lever, minder van hart, longen, pan-

creas, milt, nieren (26), paratyfus, waarbij in een vijftal gevallen ook de paratyfus-
bacil (Salmonella typhi-murium) uit de hersenen en het evenwichtsorgaan kon worden
gekweekt (51), infectie door Pasteurella multocida na ernstige verwonding door
kattenbeet (2), tuberculose, haarden in alle buikorganen (3), pseudotubcrculose, lever
met kleine haardjes (1), kokkeninfecdes (14), aspcrgillose van de longen (4), tweetal
granulomen in de buikholte met lichtgeel gekleurd verval: chronische ontsteking
tengevolge van schimmclinfectie (1), dood veroorzaakt door Echinoparyphium parau-
lum (5), dood veroorzaakt door Echinoparyphium recurvatum (1), gestorven door
sterke besmetdng met spoelwormen (5), gestorven door sterke besmetting met haar-
wormen (5), leukosis (15), leverontstekingen, geen trichomoniasis (9), Icvernecrosc

(2), leverabsces (1), enorm vergrote lever met zeer heftige galstuwing, galgangen in
lever zeer verwijd, beide afvoergangen sterk vernauwd (1), nierontstekingen, geen
trichomoniasis (8), buikvliesontsteking (15), buikwaterzucht, al of niet gepaard
gaande met stuwingslever (3), jicht, uraatbeslagen op hart, lever, nieren en buikvlies

(3), traumatische gastrids, spijkers, stuk stopnaald, stuk ijzerdraad (11), kropwand-
ontsteking met plaatselijk necrose (1), slokdarmobstipade (1), dilatatie van de klier-
maag (1), kippenei-grote diverdkel van de spiermaag (1), hoornlaag van de spier-
maag onregelmatig geëtst (vergiftiging?) (1), darmontstekingen, waarbij geen pa-
thogene microörganismen werden aangetoond (53), ulccra in de darm (2), darm-
invaginatie (1), concrementen in de darm (2), orgaanrupturen, in het merendeel van
dc gevallen van de milt en inwendige verbloedingen (15), hartaandoeningen, myo-
carditis, pericarditis, endocarditis, geen trichomoniasis (20), bloeding in het pericard
met harttamponade (3), luchtzakaandoeningen (2), gestikt door maïskorrel in
larynx (1), longaandoeningen, geen trichomoniasis (9), longoedeem (1), cysteuze
ontaarding van de eierstok (3), eileiderontstekingen, al of niet gepaard gaande met
fibrineuze concrementen, ciconcrementvorming, legnood (13), inwendige gezwellen,
goedaardig (5), kwaadaardige gezwellen, carcinoom van het ovarium en de lever
(1), sarcoom, multipele processen in de huid, haarden in de lever, in het darmscheil
en in de darmwand (1), sarcomen in de buikholte (in het vetweefsel) (1), sarcoom
in de keelstreek (1), sarcomen in lever, milt en nieren (1), gewrichtsaandoeningen,
geen Salmonellose (2), verlammingen van de pootjes, laten hangen van staart en
vleugcis, waarbij ontsteking om en degeneratie van dc uittredende wortels van het
ruggemerg werd vastgesteld (1), uitwendige trauma (4), negatieve secties (65).
Zesmaal werd vergiftiging vastgesteld door parathion. Eenmaal werd kopervergiftiging
gevonden. Het onderzoek in deze werd verricht door de toxicologische afdeling van
de Rijksseruminrichting te Rotterdam, waarvoor wc haar gaarne onze dank betuigen.
In totaal werden behandeld 3002 duiven en bedroeg het aantal verrichte secties 406.
Percentsgewijze is dit getal voor de verschillende provincies: Utrecht 36.5, Noord-
Holland 17.5, Zuid-Holland 14.7, Noord-Brabant 9, Gelderland 7.3, Limburg 6.4,
Overijscl 3.8, Zeeland 1.8, Friesland 1.2, Groningen 1.1, Drente 0.5 en N.O.-Polder
0.2. Ontvangen werden 2304 brieven. Het aantal uitgegane brieven bedroeg 2779.
1 25 facccsmonsters werden voor onderzoek toegezonden. Van enkele Provinciale Ge-
zondheidsdiensten voor Dieren werden bloedmonsters ontvangen voor het onderzoek
op paratyfus en ornithosis. Ook enkele dierenartsen zonden bloedmonsters voor het-
zelfde onderzoek. Meerdere malen werden door medici inlichtingen gevraagd omtrent
het voorkomen van ornithosis bij duiven of werden op hun verzoek dc vogels van
duivenhouders onderzocht, omdat bij een der gezinsleden ornithosis was vastgesteld.
Dc belangstelling van dc dierenartsen voor duivenziekten wordt nog steeds groter.
Herhaaldelijk werden wij door hen opgebeld of kwamen zij op onze kliniek om de
nodige inlichtingen te vragen.

Onze collectie muscumprcparaten van zieke lichaamsdelen van duiven breidt zich
nog steeds uit en bestaat thans uit 132 stuks. Een derde museumkast is reeds lang
meer dan nodig. Zowel voor het onderwijs aan dc co-assistenten (oudste-jaars studen-
ten in de diergeneeskunde) als voor de bezoekers aan onze kliniek is deze verzameling
van groot belang. Ook onze collectie foto\'s en röntgenfoto\'s van zieke duiven breidt
zich geregeld uit.

Naar buiten uit vervulde het laboratorium van de Gezondheidsdienst zijn taak door-
dat zij vertegenwoordigd was op de grote duivententoonstellingen in Rotterdam,
Utrecht, Tilburg en Deventer.

Op 17 december werd op de vooravond van de 10e Oostelijke Kampiocnendag te
Deventer een voordracht gehouden over ornithosis bij duiven. Op 10 maart werd tc
Groningen gesproken voor de leden van de Afdeling Groningen-Drcntc van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde. Als onderwerp werd gekozen: De meest belangrijke
duivenziekten.

Voorts zij nog opgemerkt, dat buitenlandse geleerden, die het Instituut voor Infectie-
ziekten bezoeken, door dc Hoogleraar-Directeur Prof. Dr. Jansen altijd ook rond-
geleid worden in dc Gezondheidsdienst.

Tenslotte zij medegedeeld, dat aan Mevrouw G. H. L. de Bois-Rcinhold in september
op haar verzoek eervol ontslag werd verleend. In haar plaats werd als dierenarts be-
noemd de Heer W. J. Kraan. Reeds vanaf 9 juli had hij haar werkzaamheden tijdelijk
waargenomen.

Bij dc voltooiing van dit jaarverslag is het mij wederom een behoefte U, Hoogleraren
cn Docenten van de Faculteit voor Diergeneeskunde, hartelijk te danken voor de ver-
leende medewerking. Steeds hebt ge mij met Uw grote ervaring welwillend terzijde
gestaan cn het is dan ook voor ccn belangrijk deel aan Uw toedoen te danken, dat
bovengenoemde resultaten werden bereikt.

S. Brandsma en N. D. Dijkstra, Verslagen van Landbouwkundige Onderzoekingen
no. 62.14, 1956. Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening.
Onder deze titel publiceerde het Landbouwproefstation te Hoorn belangrijke gegevens
omtrent in 1940 en 1941 begonnen en in 1946, 1947 cn^l950 voortgezette proeven
omtrent de verliezen bij dc hooiwinning op de grond of bij gebruikmaking van ruiters.
Een ieder die uit hoofde van zijn werkkring intens te maken heeft met de voeder-
waarde van hooi zal dit geschrift moeten lezen.

Ten behoeve van de practici moge het volgende uit de samenvatting vermeld worden:
De totale verliezen aan voederwaarde bij alle proeven in 1947 en 1950 voor het oppcr-
hooi zijn duidelijk kleiner geweest dan voor het ruiterhooi. Bij dc proeven in 1940 en
1941 was cr in het algemeen weinig verschil.

Beschouwen wc de gemiddelde verliespercentages van alle 8 proeven dan blijkt dat
dc totale verliezen van het oppcrhooi wat kleiner zijn geweest dan voor het ruiterhooi.
De gemiddelde verliezen aan droge stof, verteerbaar ruw eiwit en zetmeelwaarde
bedroegen voor het oppcrhooi resp. 21%, 33% en 42% en voor het ruiterhooi 23%,
37% en 45%.

Wanneer men rekening houdt met de variatie, die cr van proef tot proef is, dan mag
men aan dit kleine verschil niet tc veel waarde toekennen.

Wel menen wij uit deze cijfers tc mogen concluderen, dat het mogelijk is in het
voorjaar oppcrhooi te winnen, dat minstens even goed is als het vergelijkbare hooi,
gewonnen met behulp van ruiters, terwijl ook de verliezen aan voederwaarde bij de
hooiwinning met behulp van oppers zeker niet groter behoeven te zijn.
Opgemerkt dient te worden, dat alle proeven in het voorjaar zijn genomen cn dat
dc resultaten in de nazomer en herfst vermoedelijk ten gunste van het ruiteren uit
zullen vallen.

In de tweede plaats willen we erop wijzen, dat wij bij onze proefnemingen dc uiterste
zorg aan beide methoden van hooiwinning hebben besteed. Op vele bedrijven wordt
vooral het gewone hooi op een andere en veelal minder zorgvuldige wijze gewonnen
dan bij onze proeven het geval was. Het lijkt waarschijnlijk, dat op vele bedrijven
de verliezen bij het winnen van het gewone hooi groter zijn dan wij bij onze proeven
hebbeh gevonden. In die gevallen zou dus het „ruiteren" ook uit een oogpunt van
conservering te prefereren kunnen zijn boven dc „klassieke" wijze van hooiwinnen.

Enkele factoren, die ons inziens de voederwaardcverliezen bij het gewone hooien on-
gunstig kunnen beïnvloeden zijn:

1. Men oppert heel weinig of in het geheel niet. Hierdoor wordt het risico i.v.m.
het weer vergroot met kans op grote verliezen.

2. Te sterke mechanische bewerking van het hooi als het al vrijwel droog is met
als gevolg grotere bladverliezen. Ons oppcrhooi werd bij dc proeven in 1947 en
1950 niet gschud.

3. Het hooi blijft langer buiten staan dan noodzakelijk is. Hierdoor wordt wederom
het risico i.v.m. het weer vergroot en kan het hooi uit dc grond vocht aantrekken.

4. Vooral gewoon hooi wordt te vochtig ingeschuurd met cen grotere kans op broei
dan ruiterhooi.

5. Oppcrhooi wordt snel in de schuur opgetast met als gevolg grotere kans op broei
en cen teruglopen van dc verteerbaarheid.

Het belangrijke voordeel van ruitcren is ons inziens, dat men daardoor in staat is een
betere arbeidsverdeling te verkrijgen. Vooral bij de thans heersende arbeidsschaarstc
is het van alles overheersende betekenis zoveel mogelijk de arbeidstoppen op het
bedrijf weg te werken. Heeft men het hooi op ruiters dan hoeft men er bijna niet
meer naar om te kijken. In vele gevallen zullen dc wat kleinere verliezen aan voeder-
waarde, die met dc oppermcthode bereikt kunnen worden (als men hieraan de nodige
zorg besteedt), niet tegen het belangrijke voordcel van de arbcidsspreiding opwegen.
Beschikt men evenwel over voldoende arbeidskrachten dan is het zeer zeker mogelijk
in het voorjaar, ook bij minder gunstig weer, met behulp van oppers hooi te winnen,
dat zowel kwalitatief als kwantitatief niet voor ruiterhooi behoeft onder te doen.

Live stock Department of the Ministry of Agriculture. Israel Cattle Breeder\'s Asso-
ciation, Artificial Insemination Cooperatives.

In dit geschrift wordt cen overzicht gegeven van de stieren, die in de 4 grootste
K.I.-stations van Israël werken.

-Mie melkveestieren zijn „Friesians", waarbij het volgende onderscheid wordt ge-
maakt:

1. Dutch-Friesian betekent dat dc stier of zijn beide ouders uit Nederland is (zijn)
geïmporteerd.

2. American (Canadian)-Friesian geeft aan dat dc stier zelf of zijn ouders uit de
Verenigde Staten resp. Canada werden geïmporteerd.

3. I.sracli-Friesian betreft alle stieren, die in Israël uit in Israël geboren „Friesians"
werden geboren en dieren ontstaan uit een voortgaande kruising van „Friesian"-
sticren met Damascus-kocien (± 15/16 Friesian bloed).

Bij het nakomelingenonderzoek wordt niet alleen volstaan met mocder-dochterverge-
lijkingen, maar wordt de produktie van de dochters van een bepaalde stier ook ver-
geleken met die van dc dochters van andere stieren welke op het zelfde bedrijf aan-
wezig zijn.

85% van alle melkkoeien worden in Israël kunstmatig bevrucht cn bijna 50% van alle
inseminaties worden gedaan met zaad met stieren met cen bekende fokwaarde. In
1955/56 was dc gemiddelde produktie van alle gecontroleerde koeien 4836 kg.
iPe samenstelling van het stierenmateriaal was als volgt:
5 Canadian-Friesians
21 American-Friesians

1 gekruiste Damascus x Friesian stier.
Uit dc afbeeldingen blijkt verder dat de Israeli\'s meer vertrouwen stellen in pro-
duktiecijfcrs dan in extcricurkenmerken. De verscheidenheid in bouw is groot. Het
geheel wekt de indruk dat Israël bezig is op moderne wijze mclkvcetcclt te bedrijven.

Jaarverslag 1956 van dc Rijksveetcelt- en Zuivelvoorlichtingsdienst voor
Zeeland.

In dit verslag vindt men een schat van gegevens omtrent de situatie en de activi-
teiten op vecteeltgebied in de provincie Zeeland.

Het is niet mogelijk deze in een kort bestek tc refereren, maar een uitzondering wil
ik maken voor de proeven genomen met het mesten van rundvee.
Sedert lang is het mestbedrijf een belangrijk onderdeel van de Zeeuwse rundvee-
houderij en deze tak van bedrijf wordt in verband met de hoge vleesprijzen en het
gebrek aan arbeidskrachten steeds belangrijker.
De mestvccstapcl nam dan ook in 1956 toe.

Omtrent een mestproef vanwege het Vecvoederbureau op het proefbedrijf „de
Scheldemonden" moge het volgende vermeld worden:

De proef werd uitgevoerd met 9 gocdsoortige zwartbonte koeien, variërende in
leeftijd van 2/;—6 jaar, gemiddeld 5 jaar. Aangekocht op 22 nov. 1955 en verkocht
op 9 maart 1956, duurde de mestproef 108 dagen.

Het gemiddelde dagrantsoen voor alle dieren over de gehele mestperiode bevatte
13,9 kg ds, 1008 g vre en 8112 ZW, de ZW in de ds was 58 en de eiwitverhouding 8.
Tussen de dieren onderling en in de loop van de mestperiode was de variatie echter
groot.

Gedurende de mestperiode van 105 dagen was de gemiddelde groei per dag 818 g,
dit liep uiteen van 324 tot 1400 gram.
De belangrijkste gevolgtrekkingen van deze proef zijn:

1. Het gebruik van de hogere hoeveelheid krachtvoer leidde tot betere slachtresul-
taten.

2. De voederopname bleek iets hoger te zijn dan in de vocdernormen van het
C.V.B. wordt opgegeven.

4. Sommige dieren uit de groep vertoonden te spoedig te veel vet-aanzet; doch 4
andere dieren uit deze groep toonden aan, dat met ca. 5-jarig zwart-bont vee,
dat voldoende soortig is, prima vlees kan worden geproduceerd.

5. Bij de beoordeling van de geslachte dieren bleek, dat de slachtkivaliteit, ondanks
nauwkeurige beoordeling van het levende dier, nog veel kan mee- of tegenvallen.

6. Meten van de borstomvang is als maat voor het bepalen van het levend gewicht
voor procfdoeleinden onvoldoende nauwkeurig.

In dit zeer lezenswaardige geschrift dat o.a. mededelingen bevat omtrent het vet-
vraagstuk en de structuurveranderingen in dc slagerij wordt ook een kort hoofdstuk
gewijd aan het proefstation voor de slagerij.

Dit is ondergebracht in de gebouwen van de Eerste Nederlandse Slagersvakschool te
Utrecht.

Een van de voornaamste punten van het speurwerkprogramma blijkt te zijn het
zoeken naar een goed middel ter vervanging van het voor de gehakt-verkoop zo be-
langrijke conserverings- en kleurbchoudend middel „meat-preserve". Door de in-
stelling van een technisch consulent konden verder veel adviezen gegeven worden
omtrent de aanschaf van machines en werkplaats- resp. winkelinrichting.

Verslag over 1956 van de Provinciale Conunissie ter bevordering van dc
Rundveefokkerij in Noord-Brabant.

In dit verslag wordt een overzicht gegeven van het stierenmateriaal in de provincie
aan de hand van gegevens over de verplichte stierenkcuringen, de centrale stieren-

riiaar niet niet onvoldoende vetgehaltevererving voorkomen.
Verder moet nog opgemerkt worden dat de term „voldoende" blijkbaar gebruikt
wordt voor gevallen waarbij dc produktie van dc dochters ongeveer gelijk is aan die
van de moeders. Hieronder kunnen echter ook gevallen voorkomen waarbij de pro-
duktie van de moeders iets hoger is dan die der dochters.

Zo worden van Mina\'s President de volgende cijfers ter staving van een „voldoende"
inelkvererving vermeld:

Wijziging van de beschikking van 19 september 1956, Nr. JZ/L 15.589/91,
betreffende afwijking van het verbod van in- en doorvoer van vee met
betrekking tot eenhoevige dieren.

9 juli 1957 I Nr. ]Z\\L 16.464\\91 | Directie Juridische en Bedrijj.wrganisatorische Zaken

Artikel 3 van de beschikking van de Minister van Landbouw, Visserij en Voedsel-
voorziening van 19 september 1956, nr. JZ/L 15.589/91, afdeling Wetgeving en Ju-
ridische Zaken/L, wordt gelezen als volgt:

Buiten de gevallen, genoemd in ardkel 2, geldt het daarbcdocldc verbod niet voor de
invoer van eenhoevige dieren, welke voor onmiddellijke slachting bestemd zijn, en is
het vervoer van die dieren slechts toegestaan, mits de na te noemen voorwaarden in
acht worden genomen:

1. Dc vervoerder moet aan een ambtenaar van dc Algemene Insjectiedienst aan de
eerste wacht overleggen een door de directeur afgegeven verklaring, waaruit blijkt,
dat cr gelegenheid bestaat tot opname van de dieren in een der door de directeur
daartoe aangewezen quarantaineruimten, welke verklaring de importeur minstens
3x24 uur vóór de aankomst der dieren schriftelijk moet aanvragen bij de inspecteur,
in wiens district de plaats van bestemming der dieren is gelegen, en welke is ingericht
overeenkomstig het bij deze beschikking behorende model C.

2. Voorts moet de vervoerder aan dc onder 1 bedoelde ambtenaar van de Algemene
Inspectiedienst voor ieder in te voeren dier tonen een niet meer dan acht dagen vóór
dc datum van uitvoer uit het betrokken land gedagtekende en ondertekende verklaring
van de officiële veterinaire dienst in het land van herkomst, welke verklaring een
volledig signalement van het dier met opgave van leeftijd volgens het gebit bevat en
voorts inhoudt:

a. dat het dier onderzocht is op kwade droes met negatieve uitslag, welk onderzoek
moet zijn verricht door middel van een bloedonderzoek met toepassing van de comple-
mentbindingsreactie, alsmede van een malleïnatie, en dat niet langer dan acht dagen
vóór de datum van invoer moet hebben plaat.sgevonden;

b. dat het dier onmiddellijk vóór de inlading vecartscnijkundig is onderzocht en
daarbij vrij van besmettelijke ziekten en ook overigens gezond is bevonden,

met dien verstande, dat de directeur kan bepalen, dat de verklaringen, welke worden
afgegeven door dc officiële veterinaire dienst van de door hem aangewezen landen,
het onder a vermelde niet dan wel gedeeltelijk behoeven in te houden.

3. De importeur moet dc inspecteur, in wiens district de quarantaineruimte, aan-
gewezen blijkens de onder 1 bedoelde verklaring, is gelegen, tenminste 2x24 uur te-
voren schriftelijk in kennis stellen van het aantal en het tijdstip van de vermoedelijke
aankomst der dieren in de quarantaincruimte, onder opgave van nummer en datum
van dc hiervóór bedoelde verklaring.

4. Het vervoer van de plaats van aankomst in Nederland naar de quarantaincruimte
dient, overeenkomstig hetgeen op dc verklaring, bedoeld onder 1, is vermeld, te ge-
schieden hetzij geheel per auto, welke door een ambtenaar van de Algemene Inspectie-
dienst is verzegeld, hetzij per spoorwagon, eveneens verzegeld door een ambtenaar
van de Algemene Inspectiedienst, naar het dichtst bij de quarantaincruimte gelegen
station van uitlading en vandaar per auto, welke door een ambtenaar van de Alge-
mene Inspectiedienst of van dc Veeartsenijkundige Dienst is verzegeld. Verbreking
van de verzegeling van spoorwagon of auto mag slechts geschieden door een ambte-
naar van de Algemene Inspectiedienst of van de Veeartsenijkundige Dienst. In de
vee-auto mogen gelijktijdig geen andere dan de in te voeren of ingevoerde eenhoevige
dieren worden vervoerd. Dc auto\'s moeten na lossing worden ontsmet op kosten van
de importeur.

5. De dieren moeten na aankomst in de quarantaineruimte worden aangeboden ter
malleïnatie en voor verder onderzoek door of vanwege de onder 3 bedoelde inspec-

teur cn daartoe op kosten van de importeur zolang in de quarantaincruimte ver-
blijven als de inspecteur nodig acht. Het onderzoek geschiedt op kosten van de impor-
teur, welke kosten ter plaatse moeten worden voldaan. Bij het onderzoek moet de
onder 2 bedoelde verklaring aan dc inspecteur of diens plaatsvervanger worden over-
gelegd.

6. Indien de dieren bij het onder 5 bedoelde onderzoek bevonden worden te zijn
lijdende aan of verdacht van kwade droes, moeten zij binnen 2x24 uur nadat dc met
het onderzoek belaste inspecteur daarvan aan de belanghebbende kennis heeft ge-
geven, worden geslacht in het openbaar slachthuis ter plaatse, met inachtneming van
de door die inspecteur aan te wijzen voorzorgsmaatregelen.

7. Dc importeur moet zorg dragen, dat de dieren de onder 1 bedoelde quarantaine-
ruimte niet verlaten, tenzij voor slachting in een der door dc directeur daartoe aan-
gewezen slachtplaatsen of wetenschappelijke inrichtingen, en dat dc slachting, indien
deze geschiedt in een slachtplaats, binnen acht dagen na de grensoverschrijding en
afgesclieidcn van andere dieren plaatsvindt.

8. Het vervoer van de onder 3 bedoelde quarantaincruimte naar de onder 7 be-
doelde slachtplaats dan wel wetenschappelijke inrichting mag slechts plaatsvinden in
door of vanwege de onder 3 bedoelde inspecteur verzegelde vee-auto\'s, waarin slechts
voor onmiddelijlkc slachting bestemd vee wordt geladen. Dit vervoer moet worden
gedekt door een gcleidebiljet, af te geven door of namens dc onder 3 bedoelde in-
specteur, en moet geschieden onder dc op de op het gcleidebiljet gestelde en mogelijk
door deze inspecteur nader tc stellen voorwaarden.

9. Eventueel door de inspecteur, bedoeld onder 3, tc stellen nadere eisen ter ver-
mijding van besmetting dienen te worden nagekomen.

Deze beschikking, welke zal worden gepubliceerd in de Nederlandse Staatscourant,
treedt in werking met ingang van 15 juli 1957.

Wanneer we onze indrukken over de opfok van kuikens kort samenvatten, is de con-
clusie, dat deze in het algemeen een vrij gunstig verloop heeft gehad. Niet iedere
pluimveehouder zal dat op grond van eigen ervaring onderschrijven, maar over het
algemeen mogen we niet ontevreden zijn, aldus Ir. 1\'. J. v. d. Brcmer, rijkspluimvce-
consulent in Boxtel, onlangs voor dc radio.

Hoewel coccidiosis nog steeds de meest gevaarlijke en schadelijke ziekte, vooral in de
beginperiode van dc opfok, weinig moeilijkheden heeft veroorzaakt, is deze half mei
vrij plotseling belangrijk in betekenis toegenomen. Het is duidelijk, dat de weers-
omstandigheden hierbij van invloed zijn geweest. Gelukkig beschikken we over ver-
scheidene goede geneesmiddelen, waarmede in dc regel bevredigende resultaten worden
bereikt.

Coccidiosis is echter een onberekenbare ziekte, waarbij men tevoren nooit weet, wat
de dieren ervan overhouden, zoals minder weerstand tegen andere ziekten.
Veel hangt daarom af van het juiste gebruik van de meest geschikte geneesmiddelen,
waarbij het ongetwijfeld verstandig is deskundigen tc raadplegen, zodra men meent
de eerste symptomen van de ziekte waar te nemen.

In nauw verband met het optreden van coccidiosis staat het enten van de dieren
tegen pokken, difterie, pseudovogelpest en infectieuze bronchitis. Daarbij dient men
te bedenken, dat de entstoffen tegen deze ziekten afgestemd zijn op toediening bij
kerngezonde hennen, zodat de dieren dus pas mogen worden behandeld, wanneer
men de "overtuiging heeft, dat zij in goede conditie verkeren. Dit, aldus Ir. v. d.
Brcmer, heeft de pluimveehouder grotendeels in eigen hand. Dc ervaring leert, dat
bij ccn goede verzorging der dieren een ruimte uitloop voor de opgroeiende hennen
met volop gras, frisse hokken, bij voorkeur zomerhokjes, de opfok in de regel slaagt.

Bureau: Rubcnslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Aan deze aflevering is als losse bijlage toegevoegd het programma voor de Algemene
Vergadering, die op vrijdag 25 en zaterdag 26 oktober 1957 zal worden gehouden
in het Jaarbeurs Restaurant tc Utrecht. Mocht bedoeld programma ontbreken, dan
kan een exemplaar worden aangevraagd bij het bureau.

Voor een aantal dierenartsen bestaat nog de mogelijkheid zich aan te sluiten bij het
lt\'e.sgezelschap voor dierenartsen.

Opgaven en inlichtingen hieromtrent bij collega E. J. \\\'ofite, Laan 1914, no. 29,
Amersfoort.

De Faculteit ontving van het Bureau voor Internationale Technische Hulp van het
Ministerie van Buitenlandse Zaken bericht, dat het Veterinary College te Baghdad
ren tweetal hoogleraren zoekt, n.1.:

2. in de bacteriologie, pathologie en parasitologie.
Gevraagd wordt een goede opleiding en onderwijservaring.
Als leeftijdsgrenzen worden genoemd 30 tot 55 jaar.

Dc voorwaarden zijn: een contract voor een jaar proeftijd, daarna te verlengen
met drie jaar. Salaris: 250 dinar per maand (1 dinar ~ ƒ 10,60), hetgeen redelijk
kan worden genoemd. Voorts bevat het contract een gunstige verlofregeling en
deelname aan een provident fund.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

Het Hoofdbrstuur heeft de dirr.grnceskundige kandidaat P. Lerflang aangi nomen als
kandidaat-lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Adank, A. M. J.; 1957; Breda, Turnstraat 5; tel. 01600—33590; wnd. D. (68)
Akkerman, J. IL, van Brummen naar Rozendaal (Gld.), Hertog van Grircstraat 2.

Engrlkcs, T. E., te Emmen, naar van Lierstraat 13, aldaar, tel. 05910—2079. (82)
Kronrman, J., te Utrecht, naar Rubenslaan 57 III, aldaar, tri. no. ongewijzigd. (98)
Meijer, VV. C. Ph., van Bussum naar Naarden, Juliana van Stolbrrglaan 90, tel.

Stratum, J. J. VV. van, van Amsterdam naar Heer (L.)-Scharn, Bernhardlaan 1. (115)
Voûte, E. J., te Amersfoort, D. bij de C.L.O. Stiehting te Amersfoort, afd. Pluimvee-
onderzoek, tel. 03490—6665 (privé), 4798 (bur.). (121)

Kuyper, F. P. A.; 1957; Eerseldijk 61; tel. 16; P. (voorzetting praktijk F. A. J. M.

Schoonmakers, M. J. G. ; 1956; Amersfoort, Picter Bothlaan 18; tel. 03490—4867;
gr. 437167; P. (kl. huisd.), sp. 13-14 en 18.30-19.30 (voortzetting praktijk E. J.

Rutgers, E., te Zwolle, voor het tijdvak van 1 mei 1957 tot 1 mei 1958, tot plaats-
vervangend inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats Zwolle.

Klopping, E., te Amsterdam, te rekenen met ingang van 1 juli 1957, als Rijkskeur-
meester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, van .Amsterdam naar
Doetinchem. (96)

Nooij, E. de, te Hardenberg, te rekenen met ingang van 1 mei 1957 als plaatsver-
vangend Inspecteur bij de Veeartsenijkundige Dienst in het district Overijssel.

Stratum, J. J. W. van, te Heer (L.)-Scharn, te rekenen met ingang van 1 juli 1957,
als Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, ter
standplaats Amsterdam. (115)

In mijn onderschrift bij een referaat op blz. 519 betreffende de klauwfissuur heb
ik abusievelijk ftïüVenklauw geschreven, waar ik èi\'nnenklauw bedoelde.
Dus dc fissuur resp. fractuur komt niet aan dc buitenklauwen, maar aan de binnen-
klauwen. Dit is ook in overeenstenuning met de anamnese, die meestal luidt, dat de
koe andere runderen heeft besprongen.

Bij het neerkomen met gespreide voorbenen zal dan dc lichaamslast het eerst op de
binnenklauwen neerkomen.

In de toekomst associatie mogelijk.
Bij voorkeur R.K.
Brieven onder motto „Laboremus" Rubenslaan 123, Utrecht.

(Ministry of Agriculture, Fisheries and Food, Central Veterinary
Laboratory, Weybridge.)

The title of this paper has been chosen with some care and forethought.
While with many diseases which are due to one single species of organisms
it is possible to eliminate them altogether such as we hope to do in Great
Britain with tuberculosis within the next few years, with mastitis, which
has such a wide variety of organisms associated with it, our goal can
never, in my opinion, be higher than keeping the losses which the disease
produces within bounds.

I have begun with rather a pessimistic statement but there is much that
we can do in this direction. The first thing to appreciate is that mastitis
is not a single disease. It occurs in many different forms and is associated
with many different organisms. For this reason, it is best to consider
mastitis under three headings putting in each group forms of mastitis which
are associated epidemiologically; that is to say forms which develop under
similar circumstances.
These three headings are:

(1) Contagious Mastitis. This includes those forms which are spread
from cow to cow during milking.

(2) A-specific Mastitis. In these groups are included those outbreaks
which cannot be assigned to infections with one particular organism;
individual cases may be caused by any of a variety of organisms.

(3) Acute Sproradic Mistitis. In this group there is no evidence of
contagious spread during milking but unlike a-specific mastitis the out-
breaks are usually associated with one definite organism or combination
of organisms. Summer mastitis will be discussed under this heading.

Taking each of these groups in turn, 1 shall begin with the contagious form
of mastitis. While many organisms in certain herds are responsible for this
type of mastitis, the organism which is [jrc-eminently responsible is Str.
agalactiae.

Perhaps the most common organism found in cows\' udders is Str. agalactiae
and we are lucky that this is .w because it is one which we can eradicate.
This organism is the one responsible for a form of mastitis which is insidious
in its onset, rarely betrays its presence clinically apart from a few clots in
the strip-cup and yet produces a marked drop in the milk yield of infected
cows. The actual loss in milk as a result of this infection must vary with
the individual cow and in some cows there will be little or no effect but
on an average, a cow infected with this disease will lose between 10 and
20 % of its expected yield in a lactation.

We are able to eradicate this type of mastitis because Str. agalactiae is an
organism which is very limited in its habitat and will only multiply in the
udder or on teat sores. It is not found in other diseases nor in other domestic
animals (apart, of course, from goats) except in very isolated instances.

How widespread is this form of mastitis? It is difficult to assess accurately
from an examination of milk-samples from clinical cases sent in to the
laboratory because there is a high degree of selection in such samples. In
1944 from 2,000 cases of clinical or obvious mastitis examined at Wey-
bridge, over 40 % were infected with Str. agalactiae but in 1955 from a
similar number of cases the figure was only 4 A natural conclusion
to draw from this is that the trouble caused by Str. agalactiae is on the
decline but in my opinion the gradient is not so steep as this suggests.
Many of the samples sent in are from cases which have not responded to
treatment and in 1944 the treatment available was not nearly as effective
as that which is available today. Furthermore, there has become very
common today the practice of farm-yard therapy and it is seldom that a
veterinary surgeon in Britain is called in to a case of mastitis which has
not been treated in one way or another by the owner.
A survey of all the clinical cases occurring in one practice has been carried
out in the Midlands of England and it was shown that even today over
20 % of cases are caused by this one organism alone. Because so much of
the damage done is done more or less by stealth, without obvious symptoms,
a much better idea of its distribution in our herds today is obtained if we
examine milk samples from the cows in a representative number of the
herds in an area. This was done in Hertfordshire and Surrey and in both
counties the percentage of infected herds was 65 %. In Surrey this survey
was extended and practically every herd in the county was sampled and
the results showed that our original sample had given an accurate indication
of the extent of infection in the herds. I think it is a reasonable conclusion
to draw that the same infection rate exists in other areas.
I have mentioned already that this disease can be eradicated and it is
thanks to the discovery of penicillin and the other more recent antibiotics
that we are able to do this. This is not the time or te place to discuss the
relative merits of these different treatments but it is unlikely that penicillin
will be replaced for the herd treatment of Str. agalactiae infection. There
are many reasons for this but the most important are that penicillin is
non-irritant and has little or no effect on the cow as a general rule, it
is cheap and the organism does not become immune to its effect even
after prolonged treatment.

The mode of action of penicillin is not understood exactly but we do know
that it does not kill 100 % of organisms immediately but requires time to
do so. In the early days it was found that the best method of treatment
was to give small repeated doses rather than one big dose because of the
rapid removal of the penicillin from the udder but with the development
of the method hy which the penicillin is suspended in an oily vehicle, it
is possible to retain the penicillin in the udder for as long as seven days
after a single large injection. This has had the effect of reducing the cost
of treatment enormously, both in labour and materials. Thus the treatment
of an infected cow consists of a single tube of penicillin per quarter and
it has been shown that this foirn of treatment is capable of curing over
90 % of infected cows. At one time this approximate 10 % which resisted
treatment represented a real menace to successful eradication and our only
remedy for them was a radical one, namely removal of the cows from the
herd. More recently we have found more effective if more expensive ways
of treating such animals and it is very rarely that we have to admit

defeat nowadays and recommend the removal of a cow from the herd.
Perhaps the greatest difficulty which faced us once we had achieved
a satisfactory form of treatment was to find a method of examination of
milk samples that would be economical and simple enough to allow us
to examine samples from a large number of herds simultaneously.
Previously, the great bottle-neck in mastitis work has been the laboratory
and it was impossible hitherto to examine samples from more than a few
herds at a time. Therefore a new method had to be found and this was
done by the adoption of a direct sampling technique. By direct-sampling is
meant that the actual milk from each cow is drawn directly on to a culture
medium contained in a special jar. Thus when these jars are received at
the laboratory they only need be incubated for 24 hours, then examined.
The advantages of such a method are obvious. Instead of examining
700 samples a week, with the same staff we can examine 4,000. Instead
of costing l/6d. a sample it only costs 5d. and because the farmer or his
cowman can quickly learn the simple technique required to collect these
samples, it means that there is no need to employ skilled people to sample
the cows. There are disadvantages as well. Thus examination by this
method is not complete and will only show mastitis streptococci, all other
organisms responsible for mastitis being inhibited. The time that these jars
are suitable for use when sent out to the farm is limited and unless they
are returned within a reasonable time, their use is unsatisfactory. But
provided samples are taken properly and in time this is a quick, cheap
and efficient way of examining for Str. agalactiae.

For this type of mastitis we have now got a method of detecting infected
cows and a method for treating them when it is discovered. Nothing would
appear to prevent us from carrying on and wiping out the infection. In
fact the first herd that was ever treated by a mass penicillin blitz was
cleaned out immediately but we now know that it is probable that only
in one third of the herds which are blitzed can w eexpect to remove the
infection at a single treatment and finally. That is the reason why it is so
essential to have post-treatment tests to assess the results obtained.
In the very early days of eradication when the herd was badly infected
with Str. agalactiae we treated all the cases irrespective of whether the
cows where infected or not and during treatment generalised disinfection
of the cows, buildings and utensils was carried out but as we progressed we
tried by omitting various processes to streamline the treatment until it is
now, we believe, a cheap but efficient way to eliminate a cause of serious
loss to the dairy-farmer.

Thus in 200 herds which were given the blitz treatment, 100 were dis-
infected while in the other 100 precautions against external infection were
limited to the use of an efficient antiseptic cream on the cows\' teats and
milkers\' hands. The results indicated that a generalised disinfection pro-
gramme conferred no benefit in our eradication programme and it was
discarded (with some relief).

The treatment of all cows whether infected or not has now largely been
dropped. The reason it was used was because we were afraid that in the
interval between sampling and the actual carrying out of treatment,
because this is a contagious disease, it would spread to other cows and we
would be continually chasing our tail trying to stamp out an infection
which was always just that one jump ahead of us. With improved hygienic

methods we are able to reduce, if not stop, this spread and the need for
blitz treatment has subsequently disappeared except in very badly infected
herds.

The method for eradication of Str. agalactiae now recommended, is examin-
ation of milk samples, treatment of infected cows and re-examination of
the whole herd in, say, six weeks time to test the efficiency of the treatment.
Adequate hygienic precautions must be adopted to prevent spread of
infection since some cows may have resisted treatment with penicillin.
By examination of the herd and treatment of the infected cows it should
be possible to eliminate this form of the disease within a comparatively
short space of time and at a reasonable cost. One point of warning which is
particularly important is that it is bad policy to treat a herd which is
affected with teat-sores since infection will remain in these sores and
re-infect the udders of the cows once the penicillin had disappeared.
What advantage are derived from eradicating Str. agalactiae? There may
be a lessening in the number of cases of clinical mastitis but the trouble
produced by this organism is mainly sub-clinical and the benefits obtained
come from increased milk-yield. I must stress here that not every cow with
Str. agalactiae infection will be affected in its milk-yield. Some cows
excrete this germ in enormous numbers from the udder but the milk-yield
is unimpaired. Such a cow has a natural immunity but she represents a
real danger to other cows in the herd which are more susceptible. On
the average a cow will lose between 10 and 20 % of expected yield if she
develops mastitis due to this organism. Treatment does not usually restore
this loss immediately and is has been shown that a cow must first go through
a dry period before the effect of treatment will be seen.
The advantages accruing from eradication of Str. agalactiae can be judged
from figures available for 25 herds which were treated in 1947 and
re-examined in 1951. In these 25 herds, comprising over 1,000 cows, the
increase in milk-yield was 140 gallons per cow. Diuing that period, the
National Herd increase was 70 gallons per cow, .so that this leaves 70
gallons for which, I think, the removal of Str. agalactiae can take crcdit.
In other words, Str. agalactiae eradication has been responsible for an
increase of 10% in the milk-yield of these infected herds.

If from a series of cases of mastitis occurring at short intervals in a herd
different species of organisms are recovered, it seems obvious that we are
not dealing here with a contagious spread of infection from one cow to
another but rather that some common factor is lowering the resistance
of the cows to mastitis infection and that those species of organism present
in the environs of the cow, finding conditions suitable for multiplication
and invasion, will be responsible for the mastitis.

Unlike Str. agalactiae which is normally able to multiply only within
the bovine udder those other organisms which are found in this type of
mastitis (staphylococci, Str. dysgalactiae, and Str. uberis) can multiply
readily on the intact skin. It will be appreciated therefore, that an eradi-
cation programme would be impracticable.

Of the 25 herds which were mentioned earlier four reported that, Str.
agalactiae having been removed, they were still experiencing trouble from
mastitis. The organisms associated with the clinical cases were of the

mixed variety described above and it is perhaps significant that all four
herds were machine-milked herds using the same make of machine.
That the method of milking employed can be associated with mastitis is
an accepted fact but the proof of this is difficult since mastitis will not
necessarily develop in the same way in herds which are milked under
identical conditions.

Before mastitis can exist three things are usually necessary:
( 1 ) The cows must be inherently susceptible to mastitis.

(3) The conditions for this infection to establish itself must be favourable.
All three of these conditions are variables, hence it is doubtful if any two
herds are ever milked imder identical conditions.

There are many factors which will lower the resistance of a cow to
mastitis infection such as a tramped teat, a horn injury to the udder or
exposure to draughts, but these are examples which affect the individual
cow. When the herd as a whole is affected and mastitis is widespread, it
is reasonable to assume that a herd factor is involved. Of these herd factors
the most important one, in my opinion, is management and more parti-
cularly milking technique.

In the course of the Surrey Eradication Experiment, there were many
farmers who pointed out that the eradication of or the absence of Str.
agalactiae from their herds did not mean that there was no mastitis
present. Of these herds which reported this type of ])roblem, all were
machine milked and with one exception, all were using moulded liners.^).
Since of the 605 herds which were in the scheme, 281 were hand-milked
and as all the complaints were in the machine milked herds, it is a
reasonable assumption to make that machine-milking was at least a contri-
butoiy factor to these outbreaks of mastitis.
Role of Milking Machine

In discussing the role of the milking machine in the production of mastitis,
it is best to take each part separately and consider what importance it
has in itself, the other variables standardised.

\'{"he variation in vacuum which is recommended by the different machine
manufacturers is enormous; from 25 cm to 70 cm of pressury but the
most usual vacuum at which a michine is operated is 33 cm on a bucket
l)lant. It has been slated that a vacuum of 35 cm of mercury applied to
a cow\'s udder will be sufficient to extract serum from the tissues but this
is only true when the milk has ceased to flow.

An attempt was made at Weybridge by my colleagues (Lancaster
and Stuart) to determine what effect an increase in vacuum would
have in the udders of cows. For this experiment they used a machine with
a dual pipeline, one at the normal vacuum of 33 while the other was at
44 cm negative pressure. Two quarters were wilked at one vacuum and the

other two at the other. After a period of two weeks, this was reversed and
the low vacuum quarters changed to high vacuum and vice versa. In
addition to this the milking machines were left on for considerably longer
period than necessary and yet none of these cows developed clinical mastitis.
More recently, work carried out at the N.I.R.D. at Shinfield has indicated
that the incidence of clinical mastitis may rise with an increase in vacuum
and it is hoped to carry out further trials on this point in commercial
herds.

In my opinion too high a vacuum is not a factor which can produce
mastitis on its own but it is often associated with other faults in cjuite
serious outbreaks. Thus in herds where an outbreak of mastitis has been
associated with too high a vacuum, reduction of the vacuum alone, although
often attended by an apparent improvement, will only produce a temporary
change for the better and more radical measures are necessary.
The position would appear to be that milking speed increases with increase
in vacuum but if this is not accompanied by decrease in milking time,
mastitis may develop since the clusters\'^) will be left on after the cow
has finished milking.

The pulsation rate advised by most of the manufacturers is 38 per minute
but experiments have shown that a faster pulsation rate is attended by
much faster milking. The function of a pulsator is to produce inside the
teat-liner a suction phase when pre.ssure is equal on either side of the teat-
liner and a squeeze-phase or neutral phase when the inside of the liner is
still under vacuum and the space between the liner and the metal shell
is at atmospheric pressure.

This interruption of the vacuum by means of the pulsator has as its
principle object the squeezing back of blood out of the teats but is has a
second function and that is that with the collapse of the liner and cessation
of milk flow, pressure will rise again within the udder and the speed with
which the milk is forced out of the teat will vary with this pressure. As
the volume of milk is reduced the pressure inside the ndder will fall and
less milk will be forced down the canal at each suction phase.
It has not been my experience that alteration in the pulsation rate within
very wide limits will have any effect in producing mastitis but in one farm
the owner complained of large quantities of fat appearing on the top of
the milk after he had milked the cows. It transpired that he was using
four units the slowest of which was pulsating at 120 per minute and was
taking an average of 12 minutes per cow. It was very slow milking but very
quick butter-making! Reduction of his pulsator speeds to normal limits
remedied the matter.

Most pulsators in use in Britain are of the alternating type where two
quarters are in the suction-phase while the other two are in the scjueeze-
phase. This means that there is a 1 : 1 ratio between milking and resting.
Recently with the adoption of master pulsators and daws which milk all
four quarters together, it has been possible to widen this ratio of milking
and resting to as much as 4 : 1. This results in much faster milking but
is attended by the same dangers as milking with an increased vacuum since
mastitis may develop if the total milking-time is not correspondingly
reduced.

We now come to the third point about milking machines which we have
to consider and that is the question of« teat-liners. In my opinion, it is
here that the greatest advance can be made in the design of milking
machines. The variety of models which arc used is enormous and is
indicative of die varied opinions which exist today among the different
makers as to what constitutes the optimum liner for milking cows.
It is a common mistake to talk about moulded liners and stretched liners
as if these terms were antonyms but this is not the case. Many moulded
liners are stretched so that the liner is always under tension. There do
exist as opposites, moulded liners and „thin-walled", or extruded liners
on the one hand and stretched i) and slack liners 2) on the other.
The advantages of the moulded liner over a thin-walled liner are that by
a suitable variation in the thickness of the rubber it can be made to
collapse from the top down and so prevent the back flow of milk through
the annular ring and there is no need to employ tools to shape the liner
mouth. They last much longer than the thin-walled type but the cost
of replacement is greater so that this balances itself out.
The thin-walled liner gives a much more complete collapse but a reason-
able amount of care and skill in assembly is required.

When we come to compare the qualities of the stretched liner with those
of the slack liner, the differences which arise are twofold. Firstly, the
stretched rubber will respond much more quickly to the effect of pulsation
causing a rapid change from suction to squeeze and with the slack liner,
this change from phase to phase is relatively more gradual. There are
two schools of thought about this, some claiming advantages for a definite
sharp pulsation while others claim that too rapid a change will produce
shock. There is no publised evidence that one method of pulsation has any
advantage over the other but it is accepted that the greater the tension on
the liner the faster it will milk.

I have already mentioned that thise liners are apt to deteriorate and an
important point for ensuring milking efficiency is not to use liners which
have become unfit for us. Apart from the usual faults which arise in
moulded liners from leaks developing at the seam, the greatest fault in
liners is loss of elasticity and the commonest cause of this is fat-absorption.
This fat originates from two sources. It comes from the milk itself and a
certain amount is derived from contact between the liner mouths and the
skin of the teats. Not only does this fat absorption lower the elasticity of
the rubber but it also increases its absorptive properties and bacteria which
can thus gain entry are veiy difficult to remove even by steam sterilisation.
It is therefore a wise practice to have two sets of liners for each unit and
to use them in alternate weeks. During the week not in use, the liners
should rest in a solution of 5% caustic soda or other suitable defatting
solution which will remove the animal fats from the rubber and lengthen
the useful life of the liners.

The points of the milking machine with which I have dealt have all been
concerned with increasing the efficiency of milking. Since infection in
mastitis enters via the teat-canal and generally, if not entirely, during

stretched liners = uitgerekte gespannen tepelvoeringen,
slack liners = slappe tepelvoerngen.

milking, it follows that the quicker a cow is milked the less likely is she to
become infected with mastitis organisms. Quite apart from the entiy of
infection, milking by machine produces traumatic damage to the sensitive
tissues of the udder and the extent of this damage will be in proportion to
the length of time that the unit is left on each cow.
„Let down" of milk.

Another point which has to be considered is the varying speeds at which
individual cows milk out. There are two main factors which influence the
speed at which cows milk: One is „let down" and the other is the size of
the orifice at the teat sphincters.

The let-down mechanism has been shown to be controlled by a pituitary
hormone which is ejected into the blood stream as a response to different
stimuli which the cow associates with milking. Such stimuli are, for
example, the washing of the udder prior to milking, rattling of the buckets,
feeding with concentrates and the use of the fore-milk cup. Let-down,
in other words, is a conditioned reflex in response to a stimulus that the
cow associates with milking and the best one to use is the udder wasii
using hot water. It has been shown by Petersen that this plienoinenon
of let-down is a transitory one and that milking of a cow should take place
as soon as po.ssible after she has let down her milk. Therefore if cows are
educated to let-down their milk as soon as they have been washed and the
cows arc washed just prior to putting on the machine, the let down impetus
to milking will be active all the time the cows are being milked.
The size of the teat-s]jhincter orifices has been associated with susceptibility
to mastitis bij various people but while many have claimed that loose
sphincters facilitate the entty of pathogenic iDacteria into the udder, it
has been shown by others (Stuart and Lancaster), that tlie size
of the teat orifice was not the only consideration in the establishment of
infection but that there was an intrinsic factor within the quarters them-
selves which determined the role of pathogenic bacteria gaining entrance
into the udder. F. M. D o d d and F. K. N e a v e, showed a definite
relationship in first-lactation animals betwe;en milking rate and the inci-
dence of clinical mastitis, but did not consider the suggestion that the
reason for this was the fact that the milking machines would be left on
too long in the faster milking cows was a tenable one since they did not
have a higher incidence in the front-quarters which would normally be
milked out before the hind quarters. Whether in fact it is sphincter orifice
size that is important or the time in which the animal is milked, there is
no doubt that the adoption of a quickmilking technique will reduce both
the number of bacteria entering the udder and the traumatic damage caused
by the machine.

During the running of the Surrey Scheme, many herds were discovered
which had a serious mastitis problem distinct from infection with Str.
agalactiae. An interesting point about all these herds was that the cases
of mastitis which occurred were not due to a single species of organism and
Str. uberis, Str. dysgalactiae, and Staph, pyogenes were recovered from
different cases in each herd, while from a great number it was not possible
to recover any organism whatsoever.

Here were cases of mastitis occurring as a herd problem and obviously not
due to a specific infection spreading throughout the herd. Since the mastitis
affected the herd a a whole, the exciting cause must be a factor cormnon

to the herd. The obvious factor which was common to all the cows was
the milking technique and I should like now to give one or two examples
of the type of outbreak which was met and describe the various methods
which were adopted to deal with them.

The first herd which was reported was one which had been „blitzed" and
all the Str. agalactiae infection removed, yet within three months there
were 25 cases of clinical mastitis in the 24 cows in the herd. Of these
25 cases, three were due to Str. uberis, two to Str. dysgalactiae, eight to
Staph, pyogenes and 12 were apparently sterile.

The liners in use were of the slack moulded type and compression rings
were apparent on the outside of the teats of alle the cows after they were
milked. The milking was done by a single milker using three units and he
took nearly 1% hours to milk 24 cows. In this case, the cowman was
unco-operative to the extent that he would not consider using even one
less unit to concentrate on two but he did agree to try the effect of a
change of liner. The liner which replaced the slack liner was still a
moulded one but it was stretched and furthermore had a very narrow
internal bore so that the teat completelij filled the liner. There was no
escape of vacuum up the sides of the teat with the result that the liners
did no creep and there were no compression rings on the teats. The
effect of the change was immediate and in the next three months only
two very mild cases of mastitis developed. This however could have been
merely cooincidence.

Accordingly, in the next herd which had a problem of this nature, it was
decided that instead of changing all the Linits only one would be changed
and for a lactation the same ten cows were milked with this unit while
the other thirty cows were milked with three units still containing the
old-type of moulded slack liner. At the end of the first lactation 20 cases
of mastitis had occured in the 30 cow group and only one case had
occurred in the 10 cow group. In the following year yet another imit
was changed and equal groups of twenty cows were milked using the two
types of liner, fn the slack liner group 12 cases of mastitis developed and
in the stretched liner group only one case developed.

This, to me, was convincing proof that the type of liner which is used
can influence the incidence of mastitis and a most remarkable point about
this form of mastitis is that of over thirty herds which were investigated
only one was using thin-walled liners, and the remainder were using
wide-mouth moulded liners some of them stretched but mainly of the slack
type.

The case which occured in the herd using thm-walled liners was exceptional
as the liners, which normally last about six weeks, had not been changed
for over a year!

From these results it would appear that the liners are least likely to
produce damage to the udder are stretched liners which have a narrow
internal bore and mould the teats allowing little escajje of vacuum up the
sides.

These narrow-bore stretched liners have, however, disadvantages and their
greatest virtue is at the same time their greatest fault. Because of their
close fit roimd the teat with the consequent lack of vacuum applied at the
liner mouth, their gripping power is reduced and the clusters tend to fall
off. In addition it is difficult to machine strip a cow with this type of

liner as additional pressure will remove the cluster entirely. It is however
only fair to point out here that this liner leaves the least amount of
strippings which require to be taken from the cow with the assistance of
the milker.

So far, I have largely been confining my remarks on milking technique to
the machine but there is another and more important side to it and that
is the operator. In investigating outbreaks oj traumatic mastitis, quite apart
from a machine which is likely to produce damage, such damage can only
occur if the machines are left too long on the cow. In every case in which
there was mastitis that could be attributed to milking technique, slow-
milking was also a factor.

That all cows do not milk at the same speed is a well recognised fact and
one cannot say that every cow should milk out properly in foiu" minutes.
What can be said, however, is that there should be an average speed of
milking taking slow milkers and fast milkers together and that it should be
in the region of 10 cows per unit per hour. Many cowmen have said that
with their cows this was impossible but, when set a suitable routine for
milking, have quickly attained and even surpassed this average.
A common fallacy among farmers is that they relate the numbers of
units which they use to the number of cows they have to milk, thereby
ensuring, as they think, that milking will be done within a reasonable time.
But total milking, time is not so important as the milkiiig time per cow and
the number of units used must be related to the niilkers available to work
them.

The maximum number of units which one milker can operate efficiently is
three and only if that is the sole job he is doing. This ensures that he
has time to be back to each cow while milk is still flowing to assist the
cow by downward pressure on the unit to help remove tlic latter part
of the milk which will not come out so easily because of the fall in
pressure within the udder of the cow.

There is yet another fallacy about milking which has to be cxpo.sed here
and that is the belief that leaving milk in the udder will predispose to
mastitis. In an experiment carried out at the N.I.R.D. a group of animals
was incompletely milked troughout a lactation and the incidence of
clinical mastitis was nil. There has to be realised however that incomplete
evacuation of an udder will tend to limit production and the essence of
good cowmanship rests in knowing when to remove the units from the cow
— in striking the happy balance between leaving too much milk in the
quarters and damaging the udders by excessive machine stripping to try
and obtain the last drop.

Hand stripping after the machine is doing unnecessary work. \'I\'here will
be the rare individual cow which will not milk out to the machine and
requires hand-stripping but such a cow interferes seriously with the milking
routine and, other things being equal, she should be disposed of when culling
the herd.

In the modern bucket type herd where two men are employed, the best
practice is that one man should operate three imits and his assistant do the
rest, i.e. wash the cows, use the strip-cup, carry the milk, feed concentrates
and record. This may appear to be too much for one man to do and in
some cases where the dairy is a long way from the cowshed, it is. In that
case, if the milk unit operator has to take on another job he must leave

In the case of the man who is working single-handed and has to do all the
jobs associated with milking himself, he can only use one unit. This is
perhaps the most difficult point to get a cowman to agree to but when I
have been successful in persuading them to try is, he has become converted
and would not go back to using extra units again. Incidentally, the finest
milking which I have ever seen was carried out by a girl working single
handed, using one unit only. She milked 12 cows in forty minutes. This
quick-milking technique has been in operation on this farm for twenty
years and mastitis was unknown.

This form of mastitis is more a problem of the individual cow than the
herd. There is little no spread from cow to cow during milking and the
attack cannot be associated with management in any form as a general
rule. Depending on the organism the case will vary in its severity and even
death of the cow is a result in a number of cases. As a rule these cases
are so infrequent that measures to prevent their occurence are not economic
but there is one form of mastitis in this group which is sufficiently frequent
in occurence as to warrant the adoption of preventive measure. I refer,
of course, to Summer Mastitis and I should like to close my talk by making
a few remarks about this disease. You are all aware of what a scourge this
form of mastitis can be and in 1954, which was a very wet summer, there
was an epidemic of it in Great Britain.

Let me start right away by saying that this disease is a most complex
one. It is called Summer Mastitis and it is most certainly more common
in he summer months but one survey of clinical cases of mastitis produced
figures which indicated that is was most frequent in December! This was
a freak result but it does show that cases are not confined to the summer
months. It is called dry-bagged mastitis and again it is most common in
cows during the dry period but cases can and do occur in cows in milk
(usually however as a sequel to teat injury). It is sometimes called
„pyogenes" mastitis meaning that the disease is due to infection by Coryne-
bacterium pyogenes but many oases do riot carry this infecion and it is
my belief that future work will show that C. pyogenes, when it is present,
is there only as a secondary invader and that the primary invasion is
carried out by other organisms. Admittedly the gross irreparable damage
that is produced in a quarter affected with summer mastitis is almost
wholly due to C. pyogenes, but bear in mind that C. pyogenes is a most
ubiquitous organism and the reason for the great increase in summer
mastitis recently was due, in my opinion, not to an increase in this organism
but to an increase in the primaiy invaders.

Several organisms have been implicated as being co-invaders with C.
pyogenes in cases of summer mastitis but I think the most important one
is Ctr. dysgalactiae. It is highly significant that in 1954 there was a remark-
able increase on the incidence of this infection and many cases of mastitis
occurring in dry cows in the summer months contained this organism and
this one only. Such cases responded to treatment as a general rule ■—
contrary to the usual experience of summer mastitis cases where treatment
while saving the life of the cow is not able to prevent the loss of he infected
quarter.

How does the infection get into the udder? Do flies play a part? Certainly
they are found clustegring in swarms round an affected quarter but are they
the cause or the effect? Stuart and P ar r is h have been able to transmit
summer mastitis by allowing flies infected with summer mastitis organisms
to feed on the teats of dry cows but cases can occur in the absence of flies.
What can be done to prevent it? So far attempts at immunising cattle
against summer mastities using a C. pyogenes vaccine or toxoid have not
been proved succesful. There are individual reports from herds where,
following the use of toxoid, the disease has vanished but controls have been
lacking and in herds where equal numbers of immunised and imtreated
control animals were kept it has been shown that cases occured with
approximately the same frequency in either group.

A more helpful line of reproach is the use of some antibiotic during the
dry period. Assuming that infection enters via the teat-canal, then it is
obviously an advantage to have something waiting just inside the udder
which will take care of any infection as soon as it enters and prevent it
from becoming established. Various controlled experiments have been
carried out in Gt. Britain and Northern Ireland from time to time and
these have indicated that if this practice is followed the disease will be
reduced considerably in incidence but the cost of such a procedure makes
it worthwhile only in herds where the disease occurs regularly or is re-
garded as a serious risk. Twice daily examination of dry cows and prompt
treatment of cases showing clinical symptoms is often effective in saving
the quarter.

Summarising, therefore, mastitis can best be controlled by the elimination
of the contagious form due to Str. agalactiae, by the adoption of a sound
milking technique with an efficient milking machine and by injecting
penicillin or some other antibiotic into the udders of cows when they go
dry during the danger months during the summer.

Wilson (Webridge) geeft in bovenstaand artikel een overzicht van zijn ervaringen
en inzichten op het gebied van de mastitis-bestrijding. Hij wijst daarbij in de eerste
plaats op het verschil met een ziekte als tuberculose, waarbij men met één soort van
micro-organisme te maken heeft, die men dan ook in een relatief kort tijdsverloop
kan elimineren, terwijl mastitis door een grote verscheidenheid van micro-organismen
kan worden veroorzaakt.

Naar zijn mening kan bij mastitis het doel dan ook niet hoger gesteld worden dan
het houden van de verliezen veroorzaakt door deze ziekte binnen zekere grenzen.
Dit klinkt pessimistisch, maar toch is er veel, dat wij in deze richting kunnen doen.
Het eerste dat wij ons goed moeten realiseren is, dat mastitis niet een enkele ziekte
is. Zij komt in verschilende vormen voor en staat in verband met vele verschillende
micro-organismen.

Om deze reden kunnen wij mastitis het best beschouwen als verdeeld in drie groepen,
waarbij wij in elke groep vormen van mastitis onderbrengen, die epidemiologisch
verwant zijn, d.w.z. vormen, die zich onder soortgelijke omstandigheden ontwikkelen.
Deze drie groepen zijn:

1. Contagieuze mastitis, waartoe die vormen behoren, die gedurende het melken
van rund op rund worden overgebracht.

2. Aspecifieke mastitiden. Tot deze groep behoren die mastitiden, die niet aan een
infectie met een bepaald micro-organisme kunnen worden toegeschreven. Indi-
viduele gevallen kunen door elk specimen van een reeks van microbensoorten
worden veroorzaakt.

3. Acute sporadische mastitis. In deze groep ziet men geen contagieuze verspreiding
gedurende het melken. In tegenstelling met de aspecifieke mastitis, heeft men bij
de acute sporadische mastitis gewoonlijk te maken met een zeer bepaald micro-
organisme of een zeer bepaalde combinatie van micro-organismen.
Tot deze groep behoort de z.g. zomer-mastitis of „wrang".
Wilson is van mening, dat de contagieuze vorm (met Str. agalactiae als oorzaak)
afdoende kan worden bestreden met behulp van penicilline en hygiënische maat-
regelen.

Men houdt dan over de aspecifieke en acute sporadische mastitiden. Voor het op-
treden van de eerste spelen vooral fouten in de techniek van het melken een rol.
Bij gebruik van cen melkmachine kan een te hoog vacuum, dat snel melken bevordert,
cen pracdisponerende factor voor mastitis zijn wanneer de tijd, gedurende welke de
tepelhouders zijn aangelegd, niet overeenkomstig wordt verkort.

Hetzelfde moet plaats hebben bij cen verhoging van het aantal pulsaties, dat even-
eens de melk sneller doet afzuigen. Tenslotte speelt de soort van tcpelvoering cen rol
en wel of deze dunwandig is of stugger, gespannen is of slap. Verlies van elasticiteit,
met als meest voorkomend gevolg vet-absorptie, is één van de grootste fouten die
tepelvoeringen kunnen hebben. Deze moeten dus steeds goed ontvet worden en op tijd
worden vernieuwd.

Wilson pleit voor zo snel mogelijk melken (des te minder kans op infectie via het
tcpelkanaal tijdens het melken en des te minder beschadiging van het uierweefsel door
de machincwerking). Met de hand namelken vindt schr. onnodig.
Van de acute sporadische mastitiden en daarvan in het bijzonder de C. pyogcnes-
mastitis („wrang") zegt Wilson, dat het gebruik van cen antibioticum gedurende
de droge periode cen beschermende werking tegen het aanslaan van deze mastitis uit-
oefent.

Mastitis in het algemeen kan het best worden bestreden door in de eerste plaats de
contagieuze vorm (Str. agalactiae) te elimineren, door zich in dc tweede plaats met
cen goede melkmachine een goede techniek van het melken eigen te maken en in de
derde plaats door behandeling van de uiers van koeien, die droog worden gezet in
de zomer, met penicilline of een ander antibioticum.

In the above Wilson (Weybridge( gives a survey of his experiences and views con-
cerning the fight against mastitis. He points out firstly to the difference with a disease
like tuberculosis, where people have to do with one sort of micro-organisms, which
can be eliminated therefore in a relatively short course of time, whereas mastitis can
bc caused ben a larger variety of micro-organisms.

In his opinion the goal can never be higher than keeping the losses which these
disease produces within bounds.

This sounds pessimistic, but there is much that we can do in this direction.
The first thing to be realized well, is that mastitis is not a single disease. It occurs
in different forms and is associated with many different micro-organisms. For this
reason it is best to consider mastitis divided into three headings putting in each group
forms of mastitis which are rcaltcd cpidemiologically: that is to say forms which
develop under similar circumstanccs.
These three headings are:

1. Contagious mastitis, in which group those forms belong, which arc transmitted
from cow to cow during milking.

2. Aspecific mastitis. To these group those mastitides belong, which cannot be attri-
buted to an infection with a certain micro-organism. Individual cases may be
caused by any specimen of a series of microbes.

3. Acute sporadic mastitis. In this group no contagious spread during milkingtimc
is seen. In contrary to the aspecific mastitis, in the case of acute sporadic mastitis
one has usually to do with a very special micro-organism or a very special com-
bination of micro-organisms.

Wilson believes that the contagious form (caused by Strep, agalactiae (can be fighted
with the aid of penicillin and hygienic measures. Thus, the aspecific and acute
sporadic mastitides remain.

For the occurence of the first-mentioned disease, in particular mistakes in the tech-
nique of milking play a part.

In using a milking-machine, a too high vacuum which furthers rapid milking may
form a predisposing factor for mastitis, when time, during which the teat cups arc
attached, is not shortened proportionally.

The same has to be happen in an increase of the number of pulsations, which also
makes suck off more rapidly the milk. Finally, the sort of liner plays a part, namely,
if these is „thin-walled" or stiff, stretched or slack. Loss of elasticity, with as a most
occuring consequence faty absorption, is one of the largest mistakes teat liners may
have.

Therefore, from these ones always the fat has to be taken thoroughly and they must
be renewed in time.

Wilson pleads a way of milking a rapid as possible (all the less chance for infection
via the teat canal during milking and all the less damage of the udder-tissue by the
operation of the machine). Author thinks handstripping unnecessary.
Wilson says about the acute sporadic mastitides and particularly about the mastitis
caused by C. pyogenes, that the use of an antibiotic during the dry period carries on a
protective effect against the development of this mastitis.

In general, mastitis can be fighted best, firstly by eliminating the contagious form
(Strept. agalactiae), secondly by making oneself familiar with a good technique of
milking with a good milking-machine and thirdly by treatment of the udder of cows,
which are set dry in summer, with penicillin or another antibiotic.

Dans cette publication Wilson donne un aperçu de ses expériences et de ses opinions
concernant la lutte contre la mastite.

Il attire l\'attention en premier lieu sur la différence avec un maladie comme la
tuberculose, où on a à faire avec une seule espèce des micro-organismes et c\'çst pour
cela qu\'on peut l\'éliminer relativement en peu de temps, tandis que la mastites peut
être causée par une grande variété dc micro-organismes.

C\'st pour cela qu\'à son avis il faut avoir pour le plus haut but la certaine élimination
des pertes causées par cette maladie.

Cela nous semble pessimiste, mais néanmoins nous pouvons faire beaucoup dans cette
tendance.

En premier lieu il nous faut bien réaliser que la mastite n\'est pas une maladie simple.
Elle se trouve dans des formes différentes et elle a rapport à différents micro-organis-
mes.

C\'est pourquoi nous pouvons diviser la mastite en troix groupes. A ceci nous faisons
rentrer dans chaque groupe des formes-là de mastite qui sont analogues épidémiologi-
quement, c\'est-à-dire, ces formes-ci qui se développent dans les conditions semblables.
Ces groupes sont:

1. La mastite contagieuse, à laquelle ces formes-là appartiennent qui sont portées
de vache à vâche pendant le trayage.

2. Les mastites aspécifiques. Ces mastites appartiennent à cette groupe qui ne peuvent
pas être dues à une infection avec un micro-organisme déterminé. Des cas indi-
viduels peuvent être causés par chaque spécimen d\'une série des microbes.

3. La mastite acute et sporadique. Dans cette groupe on ne voit pas une dissémina-
tion contagieuse pendant le trayage. A l\'encontre de la mastite aspécifique, dans la
mastite acute et sporadique on a d\'ordinaire à faire avec un micro-organisme très
déterminé ou avec une combinaison très déterminée des micro-organismes.

La mastite d\'été appartient à cette groupe.
Wilson est d\'avis que la forme contagieuse (causée par la Strept. agalactiae) peut
être combattue définitivement à l\'aide de la pénicilline et des mesures hygiéniques.

Surtout des fautes dans la technique de trayage jouent un rôle pour l\'occurrence de

Usant une machine à traire, un vide trop haut qui stimule un trayage vite, peut
être un facteur prédisposant pour la mastite, si le temps, pendant lequel les teneuses
de trayon sont fixées, n\'est pas abrégé relativement.

La même chose doit avoir lieu à une augmentation du nombre des pulsations, qui
aussi fait découler le lait plus vite.

Enfin l\'espèce de la teneuse joue un rôle, c\'est-à-dire si elle a une cloison mince ou
plus rude, tendue ou détendue.

Perte d\'élasticité avec la conséquence la plus éventuelle de l\'absorption de graisse est
une des plus grandes erreurs que les teneuses de trayon peuvent avoir. Celles-ci
doivent donc être dgraissées à fond et renouvellécs à temps.

Wilson plaide le trayage aussi vite que possible (d\'autant moins risque d\'infection et
d\'autant moins dommage de tissue de tétine). Traire après à la main est inutile
selon l\'auteur.

Wilson dit concernant la mastite acute et sporadique et notamment concernant la
mastitie causées par C. pyogenes, que l\'emploi d\'une antibiotique pendant le temps
que la vache est sèche a de l\'influence protégeante contre le développement de cette
mastite.

La mastite en général peut être combattue le mieux, en premier lieu par l\'élimination
de la forme contagieuse (Strept. agalactiae), deuxièmement par s\'appropier une
bonne technique de trayage avec une bonne machine et troisièmement par un traite-
ment avec la pénicilline ou avec une autre antibiotique des trayons des vaches qui
seront mises sèches pendant l\'été.

Wilson (Weybridge( gibt im obigen Artikel eine Uebersicht seiner Erfahrungen und
Erkenntnisse auf dem Gebiete der Mastitisbekämpfung.

Er weist dabei an erster Stelle auf den Unterschied zwischen der Mastitis und einer
Krankheit wie der Tuberkulose hin bei die man es nur mit Mikroorganismen einer
Art zu tun hat und die man in relativ kurzer Zeit eliminieren kann, während Mas-
titis durch die verschiedensten Mikroorganismen verursacht werden kann.
Eines ist das höchste Ziel, das man sich setzen kann, eine gewisse Begrenzung der Ver-
luste die durch diese Krankheit verursacht werden.

Dies scheint pessimistisch zu sein, aber dennoch können wir viel in dieser Richtung
tun.

Erstens müssen wir uns darüber klar werden, dass Mastitis nicht in einer einzigen
Form vorkommt, sondern in mehreren Formen und dass sie in Zusammenhang steht
mit vielen unterschiedlichen Mikroorganismen.

Deshalb können wir am besten Mastitis in drei Gruppen aufteilen und in jeder
Gruppe Formen von Mastitis unterbringen, die epidemiologisch verwandt sind, das
heist Formen, welche sich unter gleichen Umständen entwicklen.
Diese drei Gruppen sind :

1. Ansteckende Mastitis, wozu jene Formen gehören,.die während des Melkens von
Kuh auf Kuh übertragen werden.

2. Aspezifische Mastitiden. Zu dieser Gruppe gehören jene Mastitiden die nicht
einer Infektion mit einem bestimmten Mikroorganismus zugeschrieben werden
können. Einzelfälle können durch jede Spezie aus einer Reihe von Mikrobenarten
verursacht werden.

3. Akute sporadische Mastitis. In dieser Gruppe sieht man keine ansteckende Ver-
breitung während des Melkens. Im Gegensatz zu der aspezifischen Mastitis hat
man es bei der akuten, sporadischen Mastitis gewöhnlich mit einem bestimmten
Mikroorganismus zu tun oder mit einer bestimmten Kombination von Mikro-
organismen.

Wilson ist der Meinung, dass die ansteckende Form (verursacht durch Strept. aga-
lactiae) entscheidend bekämpt werden kann mit Hilfe von Penizillin und hygienischen
Massnahmen. Man behält dann die aspczifischen und akuten sporadischen Mastitiden
übrig.

Beim Auftreten der erstgenannten Krankheit spielen besonders Fehler in der Melk-
technik eine Rolle.

Bei Verwendung einer Melkmaschine kann ein zu hohes Vakuum, das schnelles
Melken fördert, einen prädisponierenden Faktor für Mastitis bilden, wenn die Zeit,
während welcher die Zitzenhalter angelegt sind, nicht entsprechend verkürzt wird.
Dasselbe soll stattfinden bei einer Steigerung der Pulsenzahl, wodurch auch die Milch
schneier abgesäugt wird. Schliesslich spielt die Art der Zitzenhalter eine Rolle und
zwar ob diese dünnwandig oder starr sind, gespannt oder schlaff. Elastizitätsschwund,
mit Fettadsorpdon als die meist vorkommenden Folge, ist einer der grössten Fehler,
welche Zitzenhalter haben können. Diese sollen also immer gut entfettet und recht-
zeitig erneuert werden.

Wilson befürwortet ein möglichst schnelles Melken umso weniger Aussicht auf In-
fektion via Zitzenkanal während des Melkens und umso weniger Schaden des Euter-
gewebes. Mit der Hand nachmelken scheint dem Schreiber unnödg.
Von den akuten, sporadischen Masdtiden und zwar ins besondere von der C. pyo-
genes-Mastitis sagt Wilson, das die Anwendung eines Antibiotikums während der
trockenen Periode eine schützende Wirkung ausübt gegen die Entwicklung dieser
Mastitis.

Die allegemeinc Mastitis kann am besten dadurch bekämpft werden, dass man erstens
die ansteckende Form (Strept. agalactiae) eliminiert, zweitens sich eine gute Melk-
technik mit einer guten Melkmaschine aneignet und drittens die Euter der Kühen die
im Sommer trockengestellt werden, mit Penizillin oder einem anderen Andbiodkum
behandelt.

De Royal Air Force heeft met parachutes levende ganzen neergelaten op eenzame
posten in de jungle van Malaka. Zij moeten de wacht houden.

Op 16 oktober 1956 werd in San Antonio, Texas, opgericht „the American Associa-
tion of Veterinary Nutritionists". 37 veeartsen werden direct lid. Op grond van de
getoonde belangstelling wordt verwacht dat het ledental binnenkort mecr dan 150
zal zijn. Contact werd gelegd met „the Nutrition Council of the American Feed
Manufacturers Association" en besloten werd om samen te werken.

3. Van alle rassen leverde de Jersey gemiddelde de hoogste opbrengst, namelijk
200,5 kg. vet.

8. Op 45.5% van de bedrijven, waar met de machine gemolken wordt, melkt men
niet meer met de hand na.

(Uit het Instituut voor Veterinaire Virulogie der Rijksuniversiteit te
Utrecht. Directeur: Prof. Dr. Jac. Jansen.)

Mede dank zij de hulp van de administratie van de Mij. voor Diergeneeskunde,
voor welke hulp ik zeer erkentelijk ben, was het mij mogelijk door middel van een
vragenformulier, dat zoveel mogelijk aan alle practici gezonden werd, een indruk te
verkrijgen over het zich voordoen van de ziekte van Aujeszky in Nederland. Meer
dan cen indruk is het niet, daar, sinds dc ziekte het eerst werd waargenomen en be-
schreven in 1932, door Burggraaf en Lourens, reeds vele dierenartsen, die de
ziekte misschien wel waargenomen hebben, niet meer in leven zijn. Voorts moest
helaas worden vastgesteld, dat lang niet alle practici aan het verzoek, het formulier
ingevuld te willen terugzenden, hebben voldaan. Ongetwijfeld werden ook niet alle
ex-practici bereikt. Toch heeft de „indruk", die de enquête opgeleverd heeft, mis-
schien wel zoveel waarde, dat hij het vermelden waard is.

Daar het Instituut in de loop der jaren reeds enige ervaring had opgedaan wat betreft
het ontvangen van antwoorden, werd het vragenformulier zeer beknopt gehouden.
Gaarne had ik meer gedetailleerde vragen gesteld, doch ik vreesde hierdoor het aantal
antwoorden te drukken, vandaar dat ik mij beperkte tot het informeren naar: dier-
soort(en), tijdstip, al dan niet gegroepeerd zijn van gevallen, het stellen van de diag-
nose, plaats (waarbij: weide of stal), plek waar de jeuk begon en enkele meer alge-
mene vragen.

Onderstaande tabel geeft cen overzicht over de „antwoordbercidheid" en het vóór-
komen van de ziekte in de provincies.

Uit bovenstaande tabel blijkt, dat bijna 64% der gevraagde dierenartsen het formulier
teruggezonden heeft. Dit resultaat was, gezien vroegere ervaringen, boven de ver-
wachting. Hierbij dient echter het volgende opgemerkt te worden.
1 formulier kwam geheel blanco terug; 1 formulier bevatte alleen een ontkennend
antwoord van dc eerste vraag (ondertekening ontbrak) ; 5 formulieren kwamen wel
ondertekend doch overigens oningevuld terug. Als motief voor het niet invullen werd
door de inzenders opgegeven, dat zc geen grote, wel kleine huisdieren behandelden.
Zelfs mijn tweede vraag: „bij welke diersoorten", vermocht blijkbaar niet de inzen-

ders erop indachtig te maken, dat de ziekte wel degelijk bij kleine huisdieren voor-
komt. (Hiertegenover staat, dat een aantal kleine huisdieren-specialisten het formulier
wel goed hadden ingevuld. Eén antwoord toonde het voorkomen van de ziekte bij de
hond in Nederland aan.) 77 Formulieren vermeldden niet het aantal praktijkjaren.
(Dit was gevraagd, omdat de waarde van een positieve of negatieve beantwoording
samenhangt met het aantal jaren van waarneming. Deze 77 formulieren waren alle
negatief wat betreft het waargenomen hebben der ziekte.) Bij deze groep bevond zich
een antwoord overeenkomende met het zojuist .genoemde .groepje van 5. Dc vraag of
de ziekte wel eens was waar.genomen werd aldus beantwoord: „Neen, daar uitsluitend
kleine huisdieren praktijk". (Alleen reeds uit deze bevinding blijkt mijns inziens het
nut van het vermelden van deze enquête.)
Bespreking der antwoorden.

Men krijgt enigszins de indruk, dat in het centrale deel van Nederland de
ziekte zich meer voordoet dan in de meer perifeer gelegen provincies. Van
het aaneengesloten gebied Drente, Overijssel, Gelderland, Utrecht, Zuid-
Holland, Noord-Brabant (in totaal 6 provincies) kwamen 27 positieve ant-
woorden binnen (over een groter aantal runderen); van de perifeer ge-
legen provincies Friesland, Groningen, Noord-Holland, Zeeland en Lim-
burg slechts 2.

Uit de antwoorden bleek, dat de ziekte van Aujcszky de laatste jaren in
Nederland is waargenomen bij: hond, varken, geit en rund.
De ziekte van Aujeszky bij de hond.

(Hiervoor moge verwezen worden naar de volgende aflevering van dit
Tijdschrift).

Twee practici zagen gevallen van de ziekte bij het varken. Een van hen
vermeldt, dat de dieren de typische jeukverschijnselen hadden. Een dier-
proef was niet verricht. Het geval had zich voorgedaan in de provincie
Utrecht, op stal. De ziekte was in dezelfde praktijk waargenomen bij een
rund (op een ander bedrijf en in een ander jaar). De mededeling van de
heer J. J. M e 1 e s s e n te Naaldwijk is interessant. Hij nam de ziekte op
stal waar bij 2 tomen bi.ggen, die nog bij dc zeugen dronken. Alle bi.ggen
werden ziek, alhoewel de moederdieren volkomen gezond waren en bleven.
Jeuksymptomen werden niet .gezien, daarentegen wel allerlei hersenver-
schijnsclen als dwangbewegingen, nystagmus, excitade, sopor, krampen,
scheve hoofdhouding, enz. De mortaliteit bedroeg on.geveer 50%. De defi-
nitieve diagnose werd d.m.v. dierexperimenten gesteld door de Rijksserum-
inrichting te Rotterdam. De bron van de infectie bleef onbekend.
De ziekte van Aujeszky bij de geit.

De encjuete leverde slechts 1 geval op van de ziekte bij de geit, waarge-
nomen op stal. Het ziektebeeld was .gekenmerkt door hevige jeuk vooral
aan de vulva, waar de jeuk ook was be,gönnen. Hetzelfde (jeuk uitgaande
van de vulva) was in deze praktijk ook waargenomen bij runderen, even-
eens op stal.

In totaal werden 35 mededelingen gedaan over het waargenomen hebben
van de ziekte bij runderen (op 1 formulier soms meer dan 1 geval).
Gevraagd was in welk jaar de .gevallen waren gezien. Een deel der inzen-
ders wist dit niet meer, vandaar dat hierover weinig definitiefs valt mede
te delen. Voorzover toch een en ander kon worden genoteerd, kan ver-
meld worden, dat .geen der antwoorden het tijdvak 1944 t.m. 1947 noemde;
voor het tijdvak 1953 t.m. 1956 (eveneens 4 jaar) werd de ziekte 17 maal

opgegeven. Dit zou er dus op kunnen wijzen, dat de ziekte, zoals bij vele
infectieziekten het geval is, in bepaalde perioden zelden, in andere perioden
frequenter voorkomt.

Dc vraag of de ziekte op stal dan wel in de weide was waargenomen, was
niet altijd beantwoord, doch uit de wel gegeven antwoorden bleek, dat men
dc diagnose 28 maal op stal had gesteld en 3 maal in de weide. Deze
cijfers liggen dermate ver uit elkaar, dat men geneigd is de ziekte, althans
in Nederland, vooral als een stalinfccdc te beschouwen. (Gelijk reeds ver-
meld hadden de gevallen bij varkens en de geit zich ook op stal voorge-
daan).

Hierop aansluitend was gevraagd waar de jeuk begonnen was. (Experi-
menteel blijkt, dat de jeuk altijd begint op de plaats der infectie, zodat
men vermoedt, dat bij spontane gevallen de plek waar de jeuk begint ook
de plaats der infectie geweest is). Een deel der inzenders wist zich dit niet
met zekerheid tc herinneren. De positieve antwoorden zijn als volgt samen
te vatten: lippen lx, kaakrand lx, onderkaak lx, kop lx, nek lx, voor-
benen - schouder - schoft 3x, rug lx, ribwand-flank 3x, lendenen - kruis
3x, achterstel - heup 3x, achterbenen 5x, staartwortel 2x, vulva 2x. (Van
de 3 weidegcvallen was opgegeven kop, ribwand, vulva). Uit deze cijfers
blijkt, dat dc jeuk op vele verschillende plaatsen van het hchaam kan be-
ginnen; misschien komt de infectie aan de achterste lichaamshelft vaker
voor dan aan de voorste lichaamshelft.

Meestal werd de ziekte waargenomen bij één dier, soms bij enkele dieren
op één stal. Nimmer werden vele gevallen gelijktijdig waargenomen. Ge-
vraagd was de punten te noemen, die het zich voordoen van de ziekte zou-
den kunnen verklaren. Velen erkenden deze vraag niet te kunnen beant-
woorden, anderen veronderstelden, dat aan varkens, ratten en insecten
als overbrengers gedacht moest worden. Wat varkens betreft is reeds be-
kend, vooral door de onderzoekingen van S h o p e, dat zij viiusdragers
kunnen zijn; vooral het neussecrctum kan virushoudend zijn. Eén der in-
zenders van positieve gevallen verklaarde, dat op het bedrijf geen ratten
en weinig insecten waren. Enkelen dachten aan verwondingen door prik-
keldraad, het eten van hulst en algemene slechte hygiëne, als bevorderende
factoren voor het ontstaan der ziekte.

Samenvattend moet dus gezegd worden, dat de wijze waarop de natuur-
lijke infectie tot stand komt nog altijd een raadsel is.

Uit de enquête is wel gebleken, dat de ziekte in ons land nu en dan voor-
komt bij verschillende diersoorten (rund, geit, varken, hond en misschien
toch ook wel bij nog andere dieren), waarbij opvalt, dat de meeste geval-
len op stal worden gezien. Gaarne wek ik de practici op, de gevallen, die
zich in de toekomst zouden voordoen, tc willen noteren, opdat een enquête
te houden over b.v. 10 jaar duidelijker gegevens zal kunnen opleveren.
Allen, die aan deze enquête hebben medegewerkt, ben ik hiervoor ten zeer-
ste erkentelijk.

Een enquête onder de practici in Nederland over de ziekte van Aujeszky had tot re-
sultaat, dat in de afgelopen jaren de diagnose gesteld bleek te zijn bij runderen,
een geit, varkens en honden. De ziekte schijnt in het centrale deel van Nederland
meer voor te komen dan in de periferie. De ziekte werd hoofdzakelijk op stal gezien.

Het aantal gevallen, waarbij de jeuk begon aan de achterste lichaamshelft, was iets
groter dan het aantal gevallen, waarbij de jeuk begon aan de voorste lichaamshelft.
Hoe de natuurlijke infectie ontstaat is nog volkomen raadselachtig.

It became evident from an inquiry after Aujeszky\'s disease made among the prac-
titioners in the Netherlands that the disease had been diagnosed in cattle, a goat, pigs
and dogs during the passed years. Apparently the disease occurs more frequently in
the center-part of the country than it does in the periphery. In most cases the disease
was observed during the stabling period. The number of cases in which itching started
at the back-part of the body was somewhat bigger thans the one in which itching
started at the front-part. The origin of the natural infection is still absolutely un-
known.

Il apparut d\'une enquête sur la maladie d\'Aujeszky ouverte parmi les praticiens dans
les Pays-Bas, que cette maladie avait été diagnostiquée pendant les années passées chez
des vaches, une chèvre, des porcs et des chiens. Evidemment la maladie d\'Aujeszky
se trouve plus dans le centre du pays que dans la périphérie. La maladie était aperçue
principalement dans la période, quand les animaux sont à l\'étable. Le nombre des
cas dans lesquels les démangeaisons commençaient à la parde postérieure du corps
était un peu plus élevé que le nombre des cas, dans lesquels les démangeaisons com-
mençaient à la partie antérieure. L\'origine de l\'infecdon naturelle est encore absolu-
ment inconnue.

.Aus einer Umfrage über die Aujeszkysche Krankheit, angestellt unter den praktischen
Tierärzten in den Niederlanden, trat hervor, dasz in den vergangenen Jahren die
Krankheit diagnostiziert worden war bei Rindern, einer Ziege, Schweinen und Hun-
den. Offenbar kommt die Aujeszkysche Krankheit im Zentrum des Landes häufiger
vor als in der Peripherie. Die Krankheit wurde hauptsächlich in der S-tallperiode
wahrgenommen. Die Anzahl der Fälle, worin das Jucken im Hinterteil des Körpers
anfing, war etwas grösser als jene, worin das Jucken im Vorderteil anfing. Der
Ursprung der natürlichen Infektion ist noch vollständig unbekannt.

In 1954/55 stonden in Zweden 409.000 koeien, d.i. 26,8% van het totale aantal, onder
melkcontrole.

Daarvoor waren 885 controleurs aangesteld, die gemiddeld 43 kudden met in totaal
462 koeien controleerden.

Dc gemiddelde produktie van de koeien, die onder controle stonden, bedroeg 3937 kg

De Vineyard Poultry Laboratories menen een voor de praktijk geschikte methode
gevonden te hebben om het geslacht van kuikens te beïnvloeden. De eieren worden
voor ze in de broedmachine gaan of tijdens de eerste dagen van het broedproces be-
handeld met een hormonoplossing (onderdompeling of besproeien).

Onder voorverpakt vlees verstaat men in afgewogen porties uitgesneden
vers vlees, verpakt in één der moderne cellofaanachtige kunststoffen, en
daarna onder het bereik van de klant of althans voor hem zichtbaar en
aanwijsbaar, gereed gelegd om afgeleverd te worden. Op dezelfde wijze kan
men vleeswaren verpakken. Het vlees kan ook in gekoelde (in koelvitrines,
meestal open) of in diepgevroren toestand uit containers verkocht worden.
Hoewel ook bij het geldende distributie-systeem op drukke dagen uit tijds-
besparing — vooral in volkszaken — vlees wel van te voren wordt uitge-
sneden en in de winkel wordt uitgestald voor de verkoop, blijft dit vrijwel
steeds onverpakt. Meestal echter brengt men het z.g.n. voorverpakte vlees
in verband met een nieuwe distributiemethode, n.1. de zelfbediening, in
haar meest complete vorm doorgevoerd in de z.g.n. „supermarkets".
Tijdens de crisis in de dertiger jaren begonnen vele werkeloos geworden
personen een winkeltje, vrijwel zonder vak- of administratieve kennis en
volkomen zonder kredietwaardigheid. Ter bestrijding der uitwassen en ter
bescherming van de reëele middenstand is toen de vestigingswet kleinbedrijf
1937 in het leven geroepen. De op grond dezer wet uitgevaardigde vesti-
gingsbcsluiten hebben goed gewerkt, doch hadden mede tot gevolg, dat
assortimentsafbakening moest plaats hebben. Dit leidde tot een zekere
branche-bevriezing. In 1955 is deze wet vervangen door cen nieuwe,
waarin tevens de gelegenheid is geopend assorUmentsuitbreiding toe te
laten, dus tot een zekere branchevervaging te komen. In een advies van
dc S.E.R., onlangs aan de Minister van Economische Zaken uitgebracht,
wordt aangedrongen op vergaande parallelisatic, zoals men assortiments-
uitbreiding noemt (en die dus staat tegenover de specialisatie). De meer-
derheid is vóór de instelling van één diploma voor een algemeen levens-
middelenbedrijf, met minder zware eisen voor dc speciale artikelen. Zie
hier de reden, waarom op het ogenblik een ware strijd is ontbrand, waar-
bij iedere groep tracht, artikelen uit eens anders assortiment ook in de
eigen branche toegelaten tc ki ijgen. Vooral de kruideniers en onder dezen
met name de grootwinkel- en filiaalbedrijven roeren hierbij dc grote trom.
Dit is in sterke mate bevorderd doordat de zelfbediening haar intrede heeft
gedaan, nadat verschillende groepen van distribuanten reizen naar de V.S.
hadden gemaakt ter bestudering van de daar in de laatste decennia opge-
komen nieuwe distributievormen. Rij dc zelfbediening worden dc verlangde
verpakte waren door de kopers in een bij de ingang ontvangen mandje of
wagentje gedaan — soms echter door personeel — en bij het vertrek aan
de kassa\'s bij de uitgang afgerekend. Deze wijze van verkoop zou door de
kopers geprefereerd worden wegens de meerdere vrijheid van keuze en de
tijdsbesparing welke er inhaerent aan zou zijn, terwijl de verkoper er de
mogelijkheid in ziet van personeelsbcsparing of van een vergrote omzet met
een relatief kleiner verkoopapparaat. In de V.S. vormen de zelfbcdienings-

zaken 80% der levensmiddelenwinkels; het verst is deze verkoopmethode
daar doorgevoerd in de „supermarkets"; dat zijn zaken van vaak gigan-
tische afmetingen, waar niet alleen levensmiddelen, incl. groenten, vlees,
vis, gevogelte worden verkocht, maar ook allerlei andere artikelen, tot
zelfs landbouwmachines toe. Met behulp van psychologische studie van de
koopgewoonten der klanten is men overgegaan tot een geraffineerde, sterk
de kooplust bevorderende inrichting der winkels: massale of juist sterk
verspreide stapeling; rangschikking langs looppaden met geleid verkeer,
wijze en kleur der verpakking, enz. Vooral van kleurenpsychologie is in
ruime mate gebruik gemaakt. Het is gebleken, dat door deze middelen dc
kooplust wordt aangewakkerd, wat leidt tot dc aankoop van artikelen die
men in het geheel niet van zins was te kopen, met alle, soms nare, gevolgen
van dien.

De grote vlucht der „supermarkets" in de V.S. (in 1939 8%, in 1956 60%,
van de totaal-omzet aan levensmiddelen) is door tal van daar geldende
factoren bevorderd; n.1. dc reclame- en prijsgevoeligheid in de States; dc
als regel hoge gezinsinkomsten, het hoge percentage werkende vrouwen,
die meestal maar eenmaal per week haar inkopen doen; de weinig gecon-
centreerde ligging der gespecialiseerde winkels; het parkeerprobleem; het
vanouds domineren van het grootbedrijf. Ten aanzien van vers vlees komt
daarbij nog de geringe service der slagers, n.1. het afleveren van vlees met
been en niet van vliezen ontdaan (dit is trouwens in de meeste landen
het geval). Dit maakt meer werk in de huishouding noodzakelijk. Dit is
een gevolg van het feit, dat de slagers daar slechts afhakkers en door-
gevers zijn en geen gespecialiseerde vaklieden, zoals hier te lande. Verder
is van betekenis dc aanwezigheid van koel-, eventueel vrieskasten in vrij-
wel ieder huis en dc mindere aversie tegen bevroren vlees dan hier tc lande,
waar in verband rnct de grote aardappelconsumptic prijs wordt gesteld op
een smakelijke jus, waarvan de verkrijging voor de huisvrouw bij bevroren
vlees met moeilijkheden gepaard schijnt tc gaan.

Tenslotte nog dit. Voor de Z.B. winkels resp. dc supermarkets is, zoals ge-
zegd, een uitgebreid assortiment noodzakelijk. Men tracht vooral die ar-
tikelen van andere branches aan te trekken, welke goed lopen en een goede
winstmarge beloven. Dit biedt dc mogelijkheid om enkele andere veel ge-
vraagde artikelen uit de eigen branche zonder of met een geringe winst te
verkopen, dus daarbij prijsverlagend tc werken. Dc verkopers uit de van
ccn deel van de voordeligste omzet beroofde branches zullen voor dc res-
terende artikelen hogere prijzen moeten berekenen en daaidoor de kans
lopen nog meer terrein te verliezen. En verder: heeft men ccn breed assor-
timent, dan zal dit moeten bestaan uit zoveel mogelijk eenheids-, dus in-
dustriële, massa-producten; in het algemeen met weinig keuze voor elk ar-
tikel afzonderlijk. Het is daarom begrijpelijk, dat de industrie voor dit
Z.B. systeem geporteerd is. De ambachtelijke beroepen moeten het meer
hebben van de individuele vraag naar een gespecialiseerd product in ruime
sortering.

Reeds werd gezegd, dat dc drang naar parallclisatic ook ontstaat, doordat
men afzetvergroting verwacht, zonder dat men grotere bedragen moet in-
vesteren. Voor vlees kan dit echter niet gelden, omdat daarvoor een kost-
bare koel- of vries-installatie vereist is.

nog niet te zeggen hoever dit systeem zich uit zal breiden. Het advies van
de S.E.R. poneert de stelling, dat parallelisatic en specialisatie verschijn-
selen zijn die elkaar oproepen. Er zou dus een evenwichtstoestand tussen
zelfstandige middenstands- en Z.B. bedrijven kunnen ontstaan, zoals ook
tussen de eerste en de warenhuizen en coöperatieve winkels het geval is
geweest. Bij vlees zal het van de activiteit, de vakbekwaamheid en de aan-
passingswil der slagers afhangen op welk niveau deze evenwichtstoestand
wordt bereikt. In Frankrijk is een groots opgezette poging om voorverpakt
vlees er bij het publiek in te brengen, op een fiasco uitgelopen en in en-
kele andere Europese landen, waar geen vestigingswetten bestaan, is de ont-
wikkeling op dit gebied evenmin spectaculair geweest. Dit houdt wel ver-
band met dc speciale aard van het artikel vlees en met de gevoeligheid er-
van voor milieu-invloeden. In enige slagerijen in Amsterdam is een „ge-
deeltelijke" proef met de verkoop van voorverpakt vlees gestaakt. Eén der
eigenaren gaf mij als reden op ,dat de klanten alleen op zeer drukke ogen-
blikken het voorverpakte vlees namen, doch anders het onverpakte verse
vlees prefereerden. Bovendien was er nog het bezwaar dat de overgebleven
pakjes de volgende dag, na het verblijf in de koelkast, zodanig vochtig
waren geworden dat meermalen bij het betasten de verpakking werd ge-
perforeerd. Maar wat niet is kan komen, en ook in ons land proberen be-
paalde geïnteresseerde groepen de publieke opinie rijp te maken voor ver-
anderingen. We zullen er daarom goed aan doen ons niet door de feiten
te laten verrassen en ons daarom nu reeds rekenschap moeten geven, hoe
ons standpunt als hygiënist in deze zal moeten zijn.

Allereerst komt de vraag op of krachtens de Vleeskeuringswet de verkoop
van vers vlees, al of niet in een kunststofverpakking, in andere dan vlees-
winkels toelaatbaar is. (De Vestigingswet blijve hier onbesproken). Art. 4
sub c van het K.B. van 10 juli 1926 bepaalt dat in slagerswinkels slechts
vlees en vleeswaren, zomede in luchtdicht gesloten voorwerpen geconser-
veerde levensmiddelen aanwezig mogen zijn, terwijl in art. 4 sub b staat,
dat zelfstandigheden die aan het vlees een bijsmaak kunnen geven of
bederf ervan kunnen bevorderen, daar niet aanwezig mogen zijn. Deze
voorschriften, die vanzelfsprekend het slagersassortiment zeer beperken,
doen aan het voor milieu-invloeden zeer vatbare vlees volkomen recht, en
hebben volledig beantwoord aan het doel, levensmiddeleninfecties door
vlees tot een minimum te beperken. De argumentatie, dat verpakt vlees
een minder riskant artikel is waarvoor andere bepalingen kunnen gelden,
gaat niet op, gezien de kwetsbaarheid van sommige kunststoffen en de
mogelijkheid van versneld bederf in een vochtige, afgesloten verpakking,
welke niet spoedig zintuigelijk kan worden waargenomen.

Het is ook niet toelaatbaar ext. art. 19 der Vleeskeuringswet, dat vlees
zonder meer in een supermarket, algemene Icvensmiddeienzaak, kruicle-
tiierswinkel of melkzaak wordt verkocht. Gesteld al, dat de inrichting daar-
van bouwtechnisch geheel aan de eisen ex de Vleeskeuringswet zou vol-
doen, dan nog zou de aanwezigheid in één ruimte met tal van niet-toelaat-
bare artikelen, die geuren en onreinheden af kunnen geven, dit beletten
(ik denk aan kaas, aardappelen, groenten, vis, eventueel parfumerieën e.a.
niet luchtdicht verpakte noch geconserveerde artikelen). De in de aanhef
van de vorige alinea gestelde vraag moet dus ontkennend beantwoord wor-
den. Echter zal aan de verkoop uit een speciale, volgens de eisen der Vlees-

keuringswet ingerichte slagerij-afdeling, die geheel van de verdere winkel-
ruimte is afgescheiden door b.v. een tot het plafond doorlopende glazen
wand met zelfsluitendc deur niets in de weg gelegd kunnen worden. De
practische vraag doet zich voor of er, wanneer deze deur tussen beide af-
delingen open blijft staan, nog gesproken mag worden van een volkomen
afscheiding. Door de eigenaar van een in Amsterdam bestaande zich super-
market noemende Z.B. winkel is te dezer zake een proefproces uitgelokt
door de deur in geopende toestand vast te zetten. Bij het dezerzijds opge-
maakte proces-verbaal werd steun ondervonden van de omstandigheid, dat
in de vleesafdeling geuren van diverse andere artikelen waarneembaar wa-
ren hetgeen strijdig is met art. 2 onder B van genoemd K.B. In 2 instanties
is veroordeling gevolgd en de eigenaar de verplichting opgelegd, de deur
permanent gesloten te houden. Is deze gerechtelijke uitspraak voor ons
zeer waardevol, niet is daarbij uitgemaakt of geopende glazen loketten
in de scheiwand de beide winkelgedeelten ook tot één ruimte stempelen.
Ik meen, dat men elders ook met het vraagstuk is geconfronteerd. In
bovengenoemde Amsterdamse supermarket worden op sommige dagen in
voorverpakte toestand slechts varkenslappen, varkenskarbonaden, runder-
schenkel met been, gemalen rundvet, runderpoten, z.g.n. soepjes (stukjes
vlees met beentjes) verkocht. De rest wordt er niet verpakt op vraag af-
geleverd. Twee grote kruideniersconcerns hebben in Amsterdam een filiaal
gesticht, waarin de zuivere slagerij-afdeling geheel van de rest is afgeschei-
den (bij slechts 1 in bedrijf) doch het verse vlees wordt dan niet van te-
voren verpakt).

Het is te verwachten, dat getracht zal worden de verkoop van vers vlees
in de supermarkets en elders ook buiten een afgescheiden vleesafdeling
toegelaten te krijgen. Welke drogredenen soms worden aangevoerd,
moge blijken uit een discussie in het productschap voor pluimvee, waarbij
in ernst werd betoogd, dat diepgevroren kip iets anders is dan gewoon be-
vroren kip en daarom krachtens de vestigingseisen ook in kruideniers-
winkels verkocht zou mogen worden. Ter illustratie verder nog de volgende
ontduiking van de door het Bedrijfsschap voor de slagerij in het leven ge-
roepen bepalingen door 2 zaken op te richten, 1 voor het uitsnijden en
1 voor het verkopen van vlees. In één verband zouden ze een slagerij ge-
vormd hebben en dan onderworpen zijn geweest aan alle eisen van het
bedrijfsschap. Ik meen dat deze redenering niet op is gegaan.

Ten aanzien van vleeswaren zijn ten onzent de bepalingen \\\'an dc Vlees-
keuringswet minder stringent uit de overweging, dat deze producten min-
der gevoelig zijn dan vlees. Dit gaat steeds minder op, nu in de latere jaren
meer en meer de smakelijkheid wordt nagestreefd ten koste van dc houd-
baarheid en gezien ook de omstandigheid dat reeds de verpakte verkoop
van toebereid rauw gehakt en van z.g.n. slavinken is geconstateerd waar bij
de laatste het gehakt door koken tot vleeswaar was bestempeld. Verse
worst en andere fijngemalen vlees, welke slechts met wat specerijen, krui-
den en een spoortje zout zijn vermengd, zijn wel „toebereid" in de zin van
de Vleeskeuringswet en dus vleeswaren, maar in wezen zijn het zeer beder-
felijke artikelen. Het ware te overwegen de vleeswaren te verdelen in licht-
bederfelijke en meer houdbare soorten en ze dienovereenkomstig te behan-
delen. Hoe het zij, zelfs bederfelijke vleeswaren mogen krachtens de Vlees-
keuringswet verkocht worden in andere dan slagerswinkels, zowel in on-

verpakte als in verpakte toestand. Omtrent de inrichting der winkels gelden
dan alleen de bepalingen neergelegd in het Algemeen Besluit ex de Waren-
wet. Hoewel niet direct verband houdende met ons onderwerp, moge daar
nog even op ingegaan worden. De eisen zijn niet zo gedetailleerd als die
der Vleeskeuringswet, omdat het voor het merendeel minder gevoelige
artikelen betreft. Er zijn geen speciale voorschriften om vleeswaren te be-
schermen. Indirect is dit in melkwinkels wel het geval door de eisen ex
art. 26 van het Melkbesluit, ter bescherming van melk. Onverpakte vlees-
waren mogen in melk- en melkproductenwinkels uitsluitend aanwezig zijn
in een automatisch werkend koelapparaat, tenzij ze in behandeling zijn
voor de aflevering in het klein. Verpakte etenswaren worden in melkzaken
slechts toegelaten in originele verpakking, die zodanig afgesloten is, dat
geen geuren kunnen worden waargenomen. Onverpakte levensmiddelen
mogen, behoudens een enkele uitzondering, niet aanwezig zijn. In de vlees-
warenkoelkast mogen slechts gepasteuriseerde en gesteriliseerde melk in
gesloten emballage bewaard worden. Daar er een aantal vleeswaren niet
tegen koeltemperaturen kan, moet de Keuringsdienst van Waren met het
bewaren onder koeling wel de hand lichten, teneinde de verkoop van deze
vleeswaren in melkwinkels niet onmogelijk te maken. Vele gemeenten heb-
ben in de verordening Vleeskeuringswet de verkoop van vleeswaren op
markten en ventkarren verboden. Ex de Warenwet is het mogelijk de in
kramen en dergelijke gelegenheden aanwezige levensmiddelen tegen in-
vloeden van buiten te beschermen door berging achter glazen wanden en
andere maatregelen voor te schrijven. In een Commissierapport uit de Ver-
eniging van Directeuren van Openbare Slachthuizen wordt het gewenst
geacht, dat in de verordeningen ex de Vleeskeuringswet ter zake voor-
schriften worden gegeven, en eveneens ten aanzien van de vleeswaren-
verkoop in gemengde winkels, omdat ook daar de toestanden geenszins
bevredigend zijn en de kennis van dc behandeling van vleeswaren daar
nogal eens veel te wensen overlaat.

Bij het repressieve toezicht in Amsterdam door de Keuringsdienst van
Vlees en Vleeswaren uitgeoefend, moesten in 1956 terzake vleeswaren
naar verhouding 6 maal zoveel processen-verbaal opgemaakt, en I2/2
maal zoveel schriftelijke waarschuwingen uitgereikt worden bij „andere
dan slagerswinkels" dan bij slagers. Het aantal mondelinge waarschuwin-
gen geeft voor de eerste een nog ongunstiger beeld te zien. In deze groep
zijn melkwinkels aanmerkelijk beter dan kruidenierszaken.
Desondanks is het te verwachten, dat van belanghebbende zijde aange-
drongen zal worden op verzachting der bepalingen ook ten aanzien van
vers en bevroren vlees, indien dit verpakt wordt geleverd, zodat een ver-
ruiming van dc verkoopgelegenheid mogelijk is. Is dit gewenst en bestaat
hiervoor aanleiding?

In verband met de grote gevoeligheid en bcderfelijkheid van vlees, vooral
als het uit zijn natuurlijk verband is gerukt, en in kleine stukken met een
relatief grote en sterk gclaedeerde oppervlakte is verdeeld en aan tal van
manipulaties onderworpen is geweest, zijn in het laboratorium van prof.
Schönberg in Hannover en in de Bundesforschungsanstalt in Kulmbach op
zeer uitgebreide schaal proeven genomen over de houdbaarheid van ver-
pakt vlees en verpakte vleeswaren onder omstandigheden analoog aan
die in de praktijk.

„Voor de meer of minder snelle verandering van het vlees is bepalend het
aanvangskiemgehalte (door slachting en bewerking) onmiddellijk vooraf-
gaande aan het verpakken, het bacteriegehalte van het verpakkingsmiddel
en dc vermeerdering tijdens het eventuele transport en het bewaren in de
winkel en bij de consument, waarbij de temperatuur en de doorlaatbaar-
heid der verpakking voor vocht een rol spelen. Zelfs de grootste voorstan-
ders van verpakt-vlees-verkoop in Duitsland wijzen er steeds weer op, dat
het artikel weliswaar gedurende een zekere periode tegen bacteriële be-
smetting van buiten is gevrijwaard, maar dat het onder de gunstigste om-
standigheden slechts enkele dagen houdbaar is, welke bij de verkopers
slechts in een deel der gevallen en bij de consument slechts in uitzonde-
ringsgevallen bestaan. Steeds zal ook volgens deze groep als eis gesteld
moeten worden dat dit vlees uit de koel- of vrieskast verkocht zal worden,
en de open koelvitrine daarvoor niet een gewenst vervangingsmiddel is.
Bacteriologen zullen steeds tegen de overdreven verwachtingen bij ver-
koper en koper moeten waarschuwen. De laatste verkeert te gemakkelijk
en ten onrechte in de mening, dat hier een zekere mate van conservering
aanwezig is, terwijl dit in wezen slechts dan het geval is, als de inhoud in
de verpakking is gesteriliseerd. Betreft het diepgevroren vlees, dat slechts
een beperkt gedeelte van de omzet uitmaakt en (gezien de sterke voorkeur
van de consument voor vers vlees), naar mijn mening zal blijven uitmaken,
dan zal na het ontdooien een snel verbruik dringende noodzaak zijn.
Leistner (Kulmbach) stelt de eis, dat het vóórverpakken van vlees of vlees-
waren zonder opvolgende sterilisatie slechts onder bepaalde voorwaarden
hygiënisch toelaatbaar is en in het laboratormm van prof. Schönberg
kwam men tot de conclusie dat wettelijke eisen terzake noodzakelijk zijn.
De in levensmiddelenwinkels aangekochte verpakte vlees en vleeswaren, die
na 1/2 uur transport, met een temperatuur van 10,5° Cl in het laboratorium
kwamen, werden bewaard bij resp. 0-2, 15-18 en 20-23° G. Onder de
laatste omstandigheden was de houdbaarheid slechts 1 dag en bij koel-
temperatuur trad reeds de eerste dag als regel een sterke bacteriegroei van
psychrofiele bacteriën op, evenwel bleef het vlees enkele dagen goed. Als
de verpakking onvoldoende vocht doorliet, bleef de waar te vochtig, het-
geen vanzelfsprekend het bederf bevorderde. Het streven gaat, ter voor-
koming van gewicht.sverlies, al te gauw in deze richting.
De gewone verschijnselen van bederf: verkleuring, kleverigheid en afwij-
kende geur zijn, ook al is cr een doorzichtig venster aanwezig, voor de
koper èn \\-oor cle keuringsambtenaar veel moeilijker of niet te constateren.
Voor vleeswaren, waarbij in een deel der gevallen normaliter de verschijn-
selen toch al minder opvallend zijn, geldt dit in misschien nog sterkere
mate. Het feit, dat de verpakking bol gaat staan, zoals bij ons eenmaal bij
verpakte vleeswaren werd geconstateerd, en in de V.S. meermalen gezien
(mondelinge mededeling). Bedorven worst, die na het openen van het
pakje nog een normale kleur heeft, kan onder invloed van de zuurstof
der lucht na enige tijd een groene kleur gaan vertoneti.
Wil men dus zowel vlees als vleeswaar goed beoordelen, dan zal de mini-
mum-eis moeten zijn, dat uit elke partij een voldoende aantal exemplaren
uit deze verpakking genomen en uit- en inwendig onderzocht wordt. Zijn
ze goed, dan moeten ze onmiddellijk verkocht worden, tenzij het houdbare
vleeswaren betreft.

Het is volgens de Duitse onderzoekers ook van belang, dat naast een even-
tuele gebruiksaanwijzing de datum van het inpakken op het zakje gedrukt
wordt, alsmede de woorden: bederfelijk, koel bewaren. (Een alleen aan de
verkoper bekend codenummer moet m.i. ongewenst worden geacht.)
Uit bovengenoemde onderzoekingen blijkt wel, dat de beoordeling van
voorverpakt vlees grote moeilijkheden meebrengt; gezien de vaak veel
slechtere outillage cn de onvoldoende vakkennis in andere dan slagers-
winkels is het daarom te hopen, dat geen voet wordt gegeven aan de po-
gingen de verkoop van vers vlees tot andere groepen dan slagers uit
te breiden. Het aantal en de spreiding van de slagers en hun vakkennis is
van dien aard, dat de consument zich hier te lande op gemakkelijke wijze
van goed vlees kan voorzien; uit dien hoofde is dus geen algemeen belang
met uitbreiding gediend. Wel eist het algemeen belang een vermijding van
risico\'s in hygiënisch opzicht. Een eventuele uitbreiding zou hoofdzakelijk
in het belang zijn van fabrikanten en grootwinkelbedrijven. Tegenover de
ri.sico\'s in hygiënisch opzicht kan het argument dat het algemeen belang
deze verkoop zou eisen, als niet steekhoudend worden beschouwd. Het feit,
dat in een rapport aan de W.H.O./F.A.O. Meat Hygiene Expert Com-
mittee wordt vermeld dat van 3918 uitbraken van voedselvergiftiging in
Engeland en Wales in de jaren 1949-1953 65% door vleesgerechten ont-
stonden, moge een aansporing zijn niet in onze eisen en toezicht te verslap-
pen, en een uitbreiding van de verkoopgelegenheid met een groot aantal
minder geschikte winkels tegen te gaan.

Verder moet dc mogelijkheid onder ogen worden gezien, dat getracht zou
worden, vanuit enkele private grootslachterijen voorverpakt vlees in an-
dere gemeenten in te voeren. Afgezien van het feit, dat, in verband met
de grotere bederfelijkheid zelfs bij de invoer van gehele dieren of grote stuk-
ken, het in hoge mate ongewenst zou zijn vlees op grote schaal dermate
verkleind in te voren, zou zonder bijzondere maatregelen elke controle op
de herkomst onmogelijk zijn. Het is meermalen vertoond, dat men getracht
heeft ten onrechte goedgekeurd vlees in gemalen toestand in te voeren.
Had men toen geen sternpelingseisen gehad dan zou dit tot ongewenste
toestanden aanleiding hebben gegeven. Van zeer veel belang is, dat de
keuring in hoge mate wordt bemoeilijkt; ondeugdelijkheid en verminderde
houdbaarheid zijn veel moeilijker aan te tonen, terwijl voor een afdoende
rnerking ten teken dat de invoerkeuring heeft plaats gehad nog geen be-
vredigende oplossing is gevonden. Het zou daarom gewenst zijn om, zo
men bij vers vlees de invoer in deze vorm zou willen toelaten, te trachten
zodanige maatregelen tc vinden, dat aan al deze 3 bezwaren op afdoende
wijze tegemoet gekomen zou worden. Beter ware het de verpakking alleen
te doen geschieden in de gemeente van de detailverkoop en de invoer van
verpakt vlees na te laten.

Onder het motto dat de koelkcten niet verbroken mag worden, is van
belanghebbende zijde de wenselijkheid betoogd, de invoerkeuring geheel of
gedeeltelijk op te heffen. Het is een illusie te menen dat men met een ge-
deeltelijke ontheffing b.v. voor diepvriesvlees — omdat daarbij het risico
van bederf gering is — zou kunnen blijven volstaan. Reeds nu, terwijl het
bekend is dat keuring plaats heeft, moeten belangrijke hoeveelheden
vlees bij invoer wegens bederf worden afgekeurd; zeer veel meer zou dit
het geval zijn, indien de stok niet achter de deur stond. En deze invoer zou

zeker toenemen. De doelstelling van de vleeskeuring, vooral in de openbare
slachthuizen, zou daardoor wel bijzonder geweld aangedaan worden. Het
is daarom niet tc wensen, dat ooit door de verantwoordelijke autoriteiten
aan deze instignatic gevolg zal worden gegeven.

Ik meen hiermee de verjcoop van vlees in andere dan slagerswinkels, waar-
van die van voorverpakt vlees deel uitmaakt, vanuit veterinair oogpunt
voldoende te hebben belicht, waarna mijn algemene conclusie kan luiden:
De verkoop van dit artikel in andere winkels dan slagerijen is ongewenst.
Op generlei wijze worde een wijziging der Vleeskcuringswet bevorderd om
deze methode van verkoop mogelijk tc maken. Wel zouden scherpere maat-
regelen tot regeling van de verkoop van licht bederfelijke vleeswaren ge-
wenst zijn. Van het belang van het repressieve toezicht op vlees en vlees-
waren dient men goed doordrongen te zijn.

In Amerika wordt veel gebruik gemaakt van diaethyl-stilbestrol om de groei van
slachtkoeien te bevorderen. Naast de methode, waarbij het synthetisch hormoon ge-
mengd wordt met het voer, mag thans ook de implanteringsmethode gebruikt wor-
den. Deze methode, waarbij pillen van 12 mgr. geïmplanteerd worden in de subcutis
van het oor, zou veilig zijn met het oog op de menselijke gezondheid.

Veterinary Medicine, 51, XLII Juli 1956,
De stand der rundveeteelt in Zwitserland.

In tegenstelling met verschillende andere landen werd in 40 jaar in Zwitserland geen
verhoging van de melkproduktie bereikt. Dit wordt in de eerste plaats geweten aan
een te eenzijdig gerichte exterieurfokkerij.

Na Noord-Ierland worden thans ook in Engeland, Schotland en Wales selectiemeste-
rijen opgericht en wel in totaal 5. Elke mesterij zal plaats bieden aan 400 varkens,
t.w. 100 groepen van 4.
Individuele voedering zal worden toegepast.

In België geeft men thans de voorkeur aan paarden van de kleine maat met droog
beenwerk en temperament.

Er werden minder veulens geslacht dan enige jaren geleden en de belangstelling
voor de paardenhouderij neemt op de middelgrote bedrijven weer toe.

In Engeland wordt in 1957 een organisatie opgericht voor de bevordering van de
varkenshouderij met een jaarlijks budget van ± ƒ 6.000.000. Deze instelling zal zich
niet alleen met de produktie, maar ook met de verwerking bemoeien, terwijl de
selectiemesterijen ook onder deze nieuwe organisatie zullen ressorteren.

I. In zijn beschikking van 15 maart 1947, Stcrt. 54, houdende vaststelling van het
tarief voor leveringen door de Rijksseruminrichting, wordt de navolgende wijziging
aangebracht:

In de rubriek „Entstoffen" wordt onder het hoofd „Rund" na „Gedroogde abortus-
entstof" in plaats van:

II. Deze beschikking treedt in werking op de dag na die van haar publikatie in de
Nederlandse Staatscourant.

An Outbreak of Copper Poisoning in Sheep by F. G. C 1 e g g. Vet. Investigation
Centre Sutton Bonington. (Vet. Rec. 2 juni 1956).

Vergiftiging bij schapen na het bespuiten van boomgaarden met koperoplossingen zijn
beschreven door F inch au (1945) en Ogilvie (1954). (Ik beschreef ze reeds
in ons Tijdschrift van 1932.)

De bekende klinische verschijnselen worden beschreven (icterus, hematurie, clonische
krampen, b.v. van de nekspieren) en de afwijkingen bij sectie: voornamelijk icterus,
koffiekleurig serum en bloederige urine, petcchien, hemorrhagische nefritis, lever-
degcneratie.

Zeven van de 15 rammen stierven. Van één gestorven dier bleek het bloed 0.21 mg.
Cu. per 100 cc. te bevatten en dc lever 1.900 p.p.m. (droge stof).
Coupes van de lever werden gekleurd met kaliumfcrrocyanide (vorming van rood-
bruinkopcrcyanidc).

Oorzaak: Gedurende een jaar was cen voedsel verstrekt bestaande uit haver en rnais-
mccl, erwten, bonen en lijnzaad, waaraan toegevoegd 1.3 p.p.m. (parts per million)
Cu. Hierdoor kon schattenderwijze 5 gr. Cu. per week per dier worden opgenomen.
Tien dagen voor de zesde ram stierf was tegen strongylose kopersulfaat met nicotine
gegeven in de juiste dosering. Mogelijk is dit dc druppel geweest die de emmer deed
overlopen. BEIJERS

Copper Poisoning in sheep following the feeding of a copper-supplement Diet.
J. K. I. Pearson, Vet. Rec. 68, 1956, pag. 766.

Aan biggen werd ter verhoging van de groei kopersulfaat door het voer gegeven en
wel in een hoeveelheid van 1 pro mille. Aan 164 grazende schapen werd van dit
voedsel ook gegeven en wel van dec. tot half april; eerst 1 Ib. (dus ± 450 gr.) per
hoofd per dag, later 1/^-2 Ib. Op 3 mci stierf acuut één ooi, een tweede op 5 mei,
een derde op 6 juni cn een vierde op 6 sept. Alle vertoonden de bekende acute
intoxicatievcrschijnselen en de afwijkingen bij sectie. Van 3 dieren bevatten de levers
resp. 1.4, 1.9 en 1.4 Cu p.p.m. droge stof. Op 28 juni werden 7 niet zieke schapen
geslacht. Hiervan varieerde het kopergehalte der levers tussen 0.7 en 0.19; bij één was
het 1.3; dit is feitelijk het enige gehalte, dat abnormaal is. BEIJERS

Present Day Toxicity Problems. A Review. J. L. Mr. G i r r, Weybridgc, The Vet.
Rec. 68, 1956, pag. 902-918.

In dit overzicht worden de vergiftigingen beschreven, die het gevolg kunnen zijn
van toepassing der vele plantcnziektenbestrijdingsmiddclen, verdelgingsmiddelen voor
ratten, muizen, etc. Daar ik in dit Tijdschrift van 1 jan. 1956 ccn artikel heb ge-
publiceerd over dit actuele onderwerp, waarin vrijwel hetzelfde staat als in dit
Engelse artikel, acht ik het niet nodig te refereren. Alleen maak ik een uitzondering
voor enkele der nieuwste middelen, zoals aldrien, dicldrin, toxaphcen, die ik het
vorig jaar alleen maar noemde, maar waarvan ik geen eigen ervaring had. Aldrien
en dicldrin worden ook door de intacte huid opgenomen. Kuikens en duiven zijn er
zeer gevoelig voor en omdat deze middelen ook worden gebruikt voor zaadontsmetting,
zullen zaadetende vogels gemakkelijk het slachtoffer kunnen worden. Voor kalveren
wordt cen eenmalige orale toxische dosis opgegeven van 5-10 mg. per kg. levend
gewicht. Voor volwassen runderen van 10-25 mg.

Dc minimum doses van toxaphcen, waarbij intoxicaticvcrschijnsclcn optreden bij
opname per os, zijn voor het kalf 5 mg., voor het schaap 25 mg. en voor de geit
50 mg. per kg. levend gewicht.

Parathion is nog giftiger: nuchtere kalveren: 0.25 mg., volwassen runderen 4 mg.,
schapen 10 mg./kg. (Ik ben persoonlijk steeds erg wantrouwend tegenover dergelijke

opgaven uit de literatuur, want te dikwijls berusten zij op te weinig ervaring en te
gering aantal experimenten en men heeft steeds rekening te houden met de grote
individuele gevoeligheid).

Een uitvoerige literatuuropgave vindt men aan het slot van het artikel.
(Het is interessant de stenografisch opgenomen uitvoerige en vele bladzijden beslaande
discussie te lezen. Men ziet daaruit, dat, evenals te onzent, de meeste intoxicaties het
gevolg zijn van verregaande zorgeloosheid en onwetendheid. Inleider wees er nog
eens op, dat, hoewel zo\'n groot aantal nieuwe middelen de laatste jaren er bij zijn
gekomen, nog steeds lood en arsenicum — „our old friends and enemies" — dc
voornaamste bron van vergiftiging van ons vee zijn.

Een der aanwezigen had ervaren hoe 80 kostbare schapenlammcren op ccn boerderij
verloren gingen doordat hun Parijsgroen (kopcrarscenacctaat) was verstrekt. Af-
gaande op de kleur had dc eigenaar gemeend phenothiazine voor zich te hebben!
Een andere veehouder verloor 40 schapen doordat hij koperoxychloridc gaf (voor
Bordeausche pap gebruikt) in plaats weer van phenothiazine.

.Arsenicumvergiftiging kwam voor bij schapen toen ze gebaad werden in een dieldrin-
oplossing. Niet het dieldrin was dc oorzaak van de dood, maar de arsenicumoplossing
van een voetbad voor schapen met rotkrcupcl, die in het bad was achtergebleven.
Een practicus, die pas een vervolgcursus over onvruchtbaarheid had gevolgd en
kort daarop een koperdcficiëntie als oorzaak van steriliteit op een erf meende tc
moeten aannemen door het pas gehoorde op dc cursus, wilde intraveneus een iso-
tonisch gemaakte sulf. cupricusoplossing, bevattende 1 mgr. per cc. geven. Men
maakte echter voor hem ccn isotonischc kopersulfaatoplossing (dus niet ccn iso-
tonisch gemaakte) die 37,1 mg. CuSoi per cc. bevatte. Zes stamboekstieren ter
waarde van ƒ 5000,— verloren het leven!

Ik weet bij ervaring hoe moeilijk het vaak is op tc sporen op welke wijze dc ver-
giftige stof, bv. lood is opgenomen. Een ervaring echter van een Engelse collega, die
vertelde, hoe een oude piano, die door de boer wegens onverkopbaarheid, op zijn land
maar in brand was gestoken, enkele maanden later de dood van verscheiden kalveren
veroorzaakte door het opgesmolten lood, had ik niet!

Vele sprekers wezen nog eens met nadruk op het gevaar van kopervergiftiging. Dc
nieuwste middelen (organische fosforverbindingen en dinitrofcnol-derivaten) zijn
zeer werkzaam voor het doel, waarvoor ze zijn aangegeven, maar tegelijk zeer ver-
giftig; ze zullen in de toekomst al meer en meer worden gebruikt cn kunnen dus bij
onvoldoende voorzorgen een groot gevaar opleveren. De discussie is te lang, om nog
meer eruit te releveren; ik raad belangstellenden aan deze zelf te lezen).

Zur Toxikologie eines neuen Schädlungsbekämpfungsmittels auf der Basis des Diazons.
W. Schulze und H. J. Klug, Monatsh. f. Vct. Med., lle Jahrg., 1956, pag.
54 en 55.

Uit de groep van de fosforzurc esters, die men aanwendt ter bestrijding van insecten
heeft men in Duitsland een nieuw middel gemaakt (onder de naam Ginol), dat spe-
ciaal aangewend wordt tegen vliegen, die resistent zijn geworden tegen D.D.T. en
H.C.C. Voor stallen gebruikt men een 3% oplossing, die tegen de muur wordt ge-
spoten (50 cc. per m^). Er zijn vcrgiftigingsgcvallen bekend geworden van eenden
en ganzen en hoenderkuikens (verlamming, anorexie, sterke vermagering). Vol-
wa.ssen kippen zijn veel minder gevoelig dan ganzen en eenden, wat mogelijk in ver-
band staat met dc vette veren van deze. BEIJERS

Lamcness and poor thriving in Lainbs on Forms in Old lead niining areas in the
Pcnnincs. Stewart, W. L. and Allcroft Ruth. Vct. Ree., 68, 1956, pag.
723-729.

In 1949 werd gewag gemaakt van karakteristieke locomotiestoornissen bij jonge
lammeren; na herstel hier\\\'an bicven de dieren in groei en ontwikkeling achter. Dc
aandoening blijkt steeds voor te komen in districten, waar loodmijnen in vroegere

eeuwen voorkwamen. Het artikel leent zich moeilijk voor een kort referaat, maar
voor belangstellenden is het van waarde vanwege verschillende opgaven van het Pb-
gehalte in bloed, faeces, melk, organen van aangetaste lammeren en grasmonsters.
Ofschoon al deze gehalten aan lood abnormaal hoog waren, ontbraken de klinische
verschijnselen van loodintoxicatie steeds, zodat schrijvers na hun zeer uit,gebreid
onderzoek tot de conclusie komen, dat ook nog andere oorzaken in het spel kunnen
zijn. Wederom een waarschuwing m.i. waarop ik vroeger meermalen heb gewezen
in mijn artikelen over lood- en ook koper, en arsenicumtoxicaties, dat men niet
uitsluitend kan afgaan op het chemisch onderzoek, zeker niet op qualitatieve be-
palingen.

Men zal trachten de klinische verschijnselen bij lammeren experimenteel op te wekken
door ze lood te geven en de uitslag daarvan zal later worden gepubliceerd. A 1 1 c r o f t
(Weybridge) is een bekende naam op toxicologisch gebied. BEIJERS

Lead poisoning in a dog. J. Am. Vet. Med. Ass. 1956, pag. 295-298.
Petit, Holm en Rushworth beschrijven een geval van chronische loodvergifti-
ging bij een hond. Zo nu en dan excitatie en anorexie waren de voornaamste ana-
mnestische gegevens; zij waren reeds sinds een paar maanden aanwezig. De zenuw-
verschijnselen bleven een week weg na een pentobarbitalgift en de hond leek normaal.
Het bloedonderzoek leverde een toenemende leukocytose met linksverschuiving en veel
erythrocyten met basofiele punctaties op. Een röntgenfoto deed een loden voorwerp
in de maag zien; het werd door operatie verwijderd.

Vier dagen lang werd elke dag 0.5 gr. CaE.D.T.A.^) (calcium binatriumaethyleen
diamine tetra-acetaat) intraveneus gegeven met 250 cc. 5% glucose-oplossing. Na
een week werd dit herhaald en nog eens voor een derde maal. Een maand na de
opname kon de hond hersteld de kliniek verlaten, maar hij kwam twee maanden
later weer terug, sterk vermagerd door het vele braken, dat de laatste tijd gedaan
was. Het dier stierf na enkele uren tijdens een laparotomie aan een hemopericard.
Bij sectie bleek nefritis. Chemisch onderzoek toonde nog grote hoeveelheden lood
in bloed (1 mg/L), urine (0.125), beenmerg (4.15), nieren (1.7) en lever (0.205)
aan.

Verondersteld wordt, dat de therapie niet lang genoeg is vol.gehouden, want na de
injecties verdwenen flinke hoeveelheden met dc urine (max. 45.3 mg/L na 16 dagen).

\') In een ander referaat over dit antidoot wordt dit genoemd calcium versenatc.
Wat deze naam wil zeg.gen, weet ik niet; mogelijk een fantasienaam van een
chemische fabriek (Ref.).

Tomorin-Vergiftung der Schwcine. K u b i n, Wiener Tierartzl. Monatschr. 1955,
pag. 304-311.

Een eenmalige dosis van 10 gr. wordt door varkens van 30 kg zonder bezwaar ver-
dragen. Maar 0.5 gr. per dag gedurende 7-10 dagen opgenomen, gaf de uit de prak-
tijk bekende vergiftigingsverschijnselen, terwijl 0.2 gr. per dag gedurende 18 dagen
wel de bloedstollingstijd sterk verlengde, maar geen intoxicatieverschijnselen te voor-
schijn riep. Deze zijn, zoals vermoedelijk aan velen al wel bekend: bloedingen, hema-
tomen, anemie en oedeem onder de buik. Therapeutisch is het meest nog van een
bloedtransfusie tc verwachten.

Wire encircling heart of a normal steer. V. C. P a u h 1 m a n. J.WMA 128, 316
(1956).

Bij het slachten van een 3-jarige stier bleek dat een stuk gegalvaniseerd staaldraad
volledig het hart omsloot, waarbij de uiteinden het pericard perforeerden. Ont-
stekingsverschijnselen waren niet aanwezig. Aan het levende dier waren geen afwij-
kingen opgemerkt. VAN DORSSEN

The use of Hexoestrol in Beef Production, Dr. T. L. Dods worth. The Agricul-
tural Review, 2, 23, 1957.

Gedurende jaren is reeds bekend, dat de groei van slachtdieren gunstig beïnvloed kan
worden door toediening van synthetische vervangingsmiddelen van oestradiol, zoals
stilboestrol en hexoestrol.

In Amerika wordt hiervan op zo grote schaal gebruik gemaakt dat ongeveer 34 van
de slachtossen met deze preparaten wordt behandeld. Oorspronkelijke bezwaren in
verband met gevaren voor de menselijke gezondheid zijn blijkbaar weggevallen. Men
dient het toe of gemengd door het voer (10 mgr per dag gedurende 100 dagen voor
de slacht) of geïmplanteerd in de oorstreek (120 mgr 100 dagen voor de slacht).
In Engeland heeft men deze proeven herhaald, waarbij in de eerste plaats gevonden
werd dat het met het oog op het gewenste effect geen verschil maakt welke toe-
dieningsmethode men gebruikt.

Toch geeft men de voorkeur aan de implanteringsmethode en wel om de volgende
redenen:

2. Elk dier krijgt dc juiste dosis, hetgeen niet zeker is bij menging door het voer.

3. Men heeft aanzienlijk minder nodig, hetgeen deze methode dus goedkoper maakt.
Bij een proef met 18 2-jarige ossen (16 Aberdeen Angus-Friese kruisingen en 2
Shorthom-Friese kruisingen), waaran hakvruchten, kuilvoer en enig hooi en haver-
meel werd gevoerd, waren de resultaten als volgt.

Na 2 weken werd opgemerkt, dat de rudimentaire tepels van de behandelde dieren
zich ontwikkeld hadden (2,5 cm). Slechts bij één behandelde os was het staartstuk
duidelijk omhoog gekomen. De groei der behandelde dieren was sneller, waarbij ge-
constateerd werd dat het uiteindelijke hogere eindgewicht niet het gevolg was van
een te grote darmvulling of een te dikke huid.

Voorts bleek, dat de behandelde dieren minder vet waren dan de controlegroep, het-
geen speciaal tot uitdrukking kwam in geringere hoeveelheden darm- en niervet.
Wat de kwaliteit van de karkassen betreft was er weinig verschil tussen de groepen.
Vergeleken met de onbehandelde groep vertoonden de behandelde dieren een betere
bevleesdheid op de dijen. Bij elk dier van de behandelde groep bleken de staartwervels
omhoog gekomen tc zijn, één van de redenen waarom het kruis van de behandelde
dieren minder bevleesd leek. Bovendien vertoonden de behandelde dieren een ster-
kere bevleesdheid van de hals en een donkerder kleur van het magere vlees. Volgens
sommigen zou dit laatste leiden tot een gemiddeld geringere prijs per kg; volgens
anderen echtcr niet.

Uiteindelijk bleek dat de behandelde dieren gemiddeld ± f 55,— per dier meer op-
brachten dan de onbehandelde, waartegenover stond een meer-uitgaaf van ± f 0,40
per dier.

Verwacht wordt dat wanneer de medische autoriteiten hun sanctie aan deze methode
geven. Engelse boeren op grote schaal van deze mestmethode gebruik zullen gaan
maken.

Indien verdere proeven toch uitwijzen dat de donkerder kleur van het vlees en de
grotere bevleesdheid van de hals een reëel bezwaar zijn, zal nagegaan worden of in-
plantatie van een kleinere dosis of toediening met het voer deze bezwaren niet geeft.

Produktievererving van Nederlandse en Nrd. Amerikaanse stieren in Engeland.
National Milk Rcords 1956 of the Milk Marketing Board.

In de National Milk Records 1956 van de Milk Marketing Board is onder andere
opgenomen een mededeling over de produktie-vererving van een groot aantal stieren,
waaronder een aantal geïmporteerd uit Noord-Amerika (import 1946) en een aantal

De Noord-Amerikaanse stieren waren op één na uit Canada geïmporteerd; één was
afkomstig uit de Verenigde Staten.

Omdat de Canadese stieren, speciaal wat dc vererving van de melkrijkheid betreft,
nogal gunstig bekend staan, hebben wij nagegaan hoe deze in vergelijking met de uit
Nederland geïmporteerde stieren dc produktie hebben vererfd. Bij deze vergelijking
zijn wij uitgegaan van de eerste lactatieperiode van de dochters van bedoelde stieren
en wel omdat van de import 1950, op cen enkele uitzondering na, nog slechts ge-
gevens van de eerste lactatieperiode van de dochters voorhanden zijn.
Het resultaat van dit onderzoek laten wij hier volgen:

Hoewel de produkticjaren van beide groepen dochters niet dezelfde waren en dc
groepen bijgevolg om deze en mogelijk ook om andere redenen niet geheel vergelijk-
baar zijn, mogen we, gezien het duidelijke verschil ten gunste van dc Nederlandse
stieren, de conclusie trekken dat de import uit Nederland, wat de produktievererving
betreft, op zijn minst goed met dc Canadese stieren kan concurreren.
Dit geldt zowel voor de vererving van de melkrijkheid als voor die van het vet-
gehalte. Het vetgehalte van de dochters van de Nederlandse stieren ligt n.1. ongeveer
0,25% boven dat van dc dochters van dc Canadese stieren. Het verschil in melk-
hoeveelheid was ruim 200 Ib en dc melkvet-produktic is bij de vaarzen van de Neder-
landse stieren 36 Ib hoger. STEGENGA

Tom Newman Memorial Award toegekend aan Dr. Henry E. Adler van
de LIniversiteit van Californië.

De internationale prijs ter herinnering aan Tom Newman, in 1948 ingesteld door de
Britse Pluimvee Vereniging wordt jaarlijks toegekend aan diegene, die naar het oor-
deel van een daartoe ingestelde commissie in het afgelopen jaar de belangrijkste bij-
drage heeft geleverd met betrekking tot het onderzoek op pluimveegebied.
De prijs bestaat uit een fraaie medaille en een bedrag van £ 50. Hoewel geleerden
uit verschillende landen in aanmerking voor de prijs kunnen komen, ging deze tot
nu toe uitsluitend naar onderzoekers uit de Verenigde Staten en het Verenigd Konink-
rijk. Voor 1956 is de prijs weer toegekend aan een Amerikaanse onderzoeker, n.1.
aan Dr. Henry E. Adler van de afdeling voor pluimvee-pathologie van de school voor
veterinaire geneeskunde van de Universiteit van Californië, Davis, Californië, hoofd-
zakelijk voor zijn bijdragen tot een beter begrip van de infecties veroorzaakt door
pleuropneumonia-achtige organismen en tot een veel beter inzicht in de wijze van
overbrenging en de middelen ter vastelling en bestrijding van chronische adem-
halingsziekte bij kippen en besmettelijke sinusitis bij kalkoenen.

In samenwerking, voornamelijk met R. Yamamoto, deed hij in 1956 een zevental
publikaties in de Engelse taal het licht zien, waarin de resultaten van zijn onderzoek
en aanwijzingen voor de praktische toepassing hiervan zijn vastgelegd.

In aansluiting op vroegere berichten betreffende het pullorum-onderzoek (zie T.v.D.
nr. 13 van 1 juli \'57, p. 483) zij hierbij nog medegedeeld, dat thans ook is .goed-
gekeurd: het trivalent S. pullorumantigeen partij no. 50650 A van de firma Philips-
Roxane, Pharmaceutisch-Chemische Industrie „Duphar" tc Weesp, Olst en Amster-
dam.

Voorts valt mede te delen, dat van het pullorum-antigeen der firma Nobilis te Box-
meer thans behalve partij nr. 51 ook partij nr. 52 is goedgekeurd en dus bij het
onderzoek door de dierenartsen kan worden gebruikt.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, Utrecht.

De directie der N.V. tot Exploitatie der Oliefabrieken Calvé-Delft heeft op donderdag
12 september een lunch gearrangeerd in Hotel „Wilhelmina" te Delft.
Tijdens deze lunch zal een inleiding worden gehouden door de Heer W. Carr N.D.A.,
N.D.P., over het onderwerp: „Pig Breeding". Na afloop van de lunch vindt voor
belangstellenden een rondleiding plaats door het proefbedrijf „Delfland". In de ont-
van.gzaal van Calvé-Dleft wordt daarna thee aangeboden, waarbij dan tevens ge-
legenheid is voor het stellen van vragen.

Het vorig jaar was deze bijeenkomst, die in hoofdzaak is bedoeld voor dierenartsen
en leden van de rijksvoorlichtingsdiensten, gewijd aan de pluimveehouderij.
Ditmaal zal in het bijzonder de varkenshouderij worden behandeld en wij vonden
de Heer Carr bereid een inleiding te houden over de varkensfokkerij in het algemeen
en die in Engeland in het bijzonder.

De Heer Carr is adviseur van de British Oil & Cake Mills Ltd. en één der beste
Engelse deskundigen op dit gebied. Hij is bekend om de gemoedelijke en heldere wijze
waarop hij de problemen rondom de moderne varkenshouderij weet te belichten.
Dierenartsen, die deze studiedag wensen bij te wonen, kunnen zich opgeven aan het
bureau van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, echter onmiddellijk na het ver-
schijnen van deze aflevering.

Van 20 t.m. 22 september a.s. wordt in Belgrado een congres gehouden op het gebied

Dierenartsen, die belangstelling hebben voor dit congres kunnen nadere inlichtingen
verkrijgen bij de organisatoren, t.w. The Union of Veterinary Associations of F.P.R.
Yugoslavia, 18, Jugoslovensko Armije, Belgrad, Yugoslavia.

In het 1 augustus-nummer van dit tijdschrift is gewezen op het a.s. Internationale
Congres van de Wetenschappelijke Film en zijn de films op veterinair gebied vermeld,
welke tijdens het Congres in de betrokken Sectie zullen worden vertoond.
Gebleken is dat slechts weinig dierenartsen en veterinaire studenten zich voor deel-
neming aan het Congres hebben aan.gemcld, ondanks het feit, dat het Veterinaire
Comité onder leiding van de heren Profes.soren de Blieck, Jansen en Tcunissen zich
groote moeite heeft getroost om ren keur van wetenschappelijke films op veterinair
tcrrrin uit het buiten- en het binnenland aan tc trekken, films welke ook in het
bijzonder voor veterinaire studenten van groot belang zijn.

In verband hiermede zij rr nogmaals op gtwczen dat voor de afzonderlijke veterinaire
filmvertoningen op verzoek gratis toegangskaarten worden verstrekt aan dierenartsen
en veterinaire studenten. Dit geldt niet alleen voor de avondvoorstelling, maar ook
voor de voorstellingen op dinsdagmiddag 24 september te 16.30 uur en woensdag-
ochtend, 25 september te 10.30 uur, met dien verstande dat voor de avondvoorstelling
in de Grote Aula ongeveer 250 toegangskaarten voor veterinairen beschikbaar zijn
en voor elk der twee andere bijeenkomsten in dc Kleine Aula ongeveer 50 kaarten.
Voor belangstellenden op uitsluitend veterinair gebied is het derhalve niet nood-
zakelijk zich voor de duur van het gehele Congres op tc geven met de daaraan ver-
bonden kosten.

Secretariaat 1957, Koninklijk Instituut voor de Tropen, Mauritskade 63, Amster-
dain-O. Een beperkt aantal toegangskaarten zijn verder vcrkijgbaar bij de Secretaris
van de Diergeneeskundige Studentenkring, Poortgebouw van de Faculteit te Utrecht,
Biltstraat 172.

In aansluiting aan de eerste mededeling over het a.s. Lustrum van de D.S.K. in het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1 augustus j.l. volgen nog enkele bijzonder-
heden over vrijdag 25 oktober 1957, de dag die meer in de belangstelling zal staan
van de dierenartsen en hun dames.

Voor de dierenartsen is dat de eerste dag van de Algemene vergadering en omdat
er vermoedelijk dan ook reeds veel dames in de Domstad zijn, heeft de Lustrum-
connnissie gemeend voor de dames ook iets tc moeten organiseren.
De Heer J. P. Strijbos is bereid gevonden een aardige en gezellige lezing te houden
over één van zijn laatste reizen.

Hierna bestaat er ruimschoots gelegenheid zich gereed te maken voor het gezamc-
lijke borreluurtje, wat evenals de verdere activiteiten in Hotel Boschlust te Zeist
gehouden zal worden. Daarna volgt het diner. Na deze lichamelijk inspanning zal het
toneelgezelschap Puck voor de geestelijke ontspanning zorgen met een blijspel. Ten-
slotte bestaat gelegenheid tot dansen of indien meer gewenst een gezellig praatje in
een rustig of onrustig zaaltje.

Het Floofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

F. P. A. Kuyper, Eerselsedijk 61, Bergeyk.
A. van Loen, Israëlslaan 6 IV, Utrecht.

G. J. W. v. d. Mcy, van Recnenpark 17, Nijkerk.
C. J. Ncbbcling, Hcerenstraat 48, Utrecht.

H. v. d. Ree, Klein Coolstraat lla, Rotterdam.
N. Steenkamer, Grocncveld 2, Baarn.

Bergström, P. L.; 1957; Driebcrgen-Rijsenburg, Bundaan 65; tel. 03438-......2226; gr.

Endt, Dr. P. J. van, van Vlaardingen naar Utrecht, voorl. Lessinglaan 7, tel. 030—
15691 (privé), 23744 (bur.), gr. 98739, h.k., dir. ab., R.K.V., R.K. (bz. d.), plv.
I., lector R.U. (fac. V.K.), oud res. p.a. Ie kl. (82)

08340—3722 (privé), 3212 (bur.), gr. 48613, h.k., dir. ab., R.K. (bz. d.). (96)
Koelman, K. B. M., van Heer (L.) naar \'s-Gravenhage, van Neckstraat 106, tel.
01700—988580 bur., gr. 292704, adj. dir. ab., R.K. (bz. d.), Ir. S.V.O., Ir. opl.
cursus vleesgrooth. (96)

Koopman, S. P., te Hcdel (Gld.), naar Kon. Wilhelminastraat 11, aldaar (tel. no.

Langeler, J. E. T., van Rijswijk (Z.H.) naar Kethel (Z.H.), Schiedamseweg 62. (99)
Loen, A. van; 1957; Utrecht, Rubenslaan 43-1; tel. 030—26982 (privé), 11994
bur.); gr. 613692; D. b/d afd. Diergeneesk. T.N.O. (p/a fac. V.K., Zoötechn.
Inst.). (100)

Mey, G. J. W. van der; 1957; Nijkerk, van Reenen-park 17; tel. 03494—415; wnd.

Oostenbrug, Th. A.; 1957; Twijzel (Fr.), Rijksstraatweg 249; tel. 05115—312; D.

Poelma, F. G., van Willemstad (Cura^ao N.A.) naar San Mateo (California)
(U.S.A.), 240 A.W. 36th Avenue. (van 127 naar 128)

Rcc, H. van der; 1957; Utrecht, F. C. Donderstraat 52; tel. 030—21152; ass. R.U.

Rcmmerswaal, A. J. A., te Sassenheim, tel. no. bureau gewijzigd in 988580. (109)
Rozeman, A., te Vinkeveen, naar Julianalaan 2, aldaar, tel. 02972—428, gr. 69797,
geass. met S. Spaargaren te Loenen a. d. Vecht. (110)

Tuerlings, J. J. M.; 1957; Kaatsheuvel, Dr. van Bcurdenstraat 8; tel. 04167—2002;

Bänder, Mej. A. C., wier privé-aders tc Edam, Baanstraat 1, voorlopig nog blijft ge-
handhaafd tc \'s-Gravenhage, Surinamestraat 50, tel. 01700—110040 (bur.). (70)
Mac.ssen, M. H. G., tc St. Odiliënberg, Pastoor Sicbenstraat 3, tel. 04752—483. (101)
Nijs, E. F. de, te Hulst (Z.V.), Wilhelminalaan 11, tel. 322 (voorzetting praktijk
W. P. A. Colsen). (105)

Seekles, Prof. Dr. L., tc Utrecht, bij Koninklijk besluit van 30 juli 1957, no. 18, voor
het studiejaar 1957-1958, tot rector magnificus van dc Rijksuniversiteit te Utrecht.

Boer, A. H. de, thans nog te Hoogeveen, te rekenen m.i.v. 1 augustus 1957, ter stand-
plaats Aalten, tot Rijkskeurmeestcr in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige
Dienst. (72)

Rees, A. L. A. van, te Utrecht, te rekenen m.i.v. 1 juli 1957, ter standplaats Utrecht,
tot Rijkskeurmecster in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (108)
Akker, D. van den, tc Schiedam, te rekenen m.i.v. 1 augustus 1957, tot Kcurings-
dicrenarts-hoofd van dienst. Directeur van het abattoir en gemeente-dierenarts te
Schiedam. (68)

Colsen, W. P. A., te Hulst (Z.V.), te rekenen m.i.v. 1 augustus 1957, tot Keurings-
dierenarts-hoofd van dienst, in volambtelijk dienstverband, van de vlceskeurings-
kring Hulst. (78)
Vlas, B. de, te Zwolle, tc rekenen m.i.v. 1 januari 1958, tot Keuringsdicrenarts-hoofd
van dienst en Directeur van het abattoir te Zwolle. (120)

Boer, A. H. dc, thans nog te Hoogeveen, wegens vertrek uit het district waar hij des-
tijds is aangesteld, te rekenen m.i.v. 1 augustus 1957, als plaatsvervangend Inspec-
teur van dc Veeartsenijkundige Dienst. (72)

voor langere tijd.
Brieven onder no. 24 Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Rubens-
laan 123, Utrecht.

Burgemeester en wethouders van \'s-Hertogenbosch roepen sollici-
tanten op voor de op 1 november a.s. vacant komende betrekking

tevens adjunct-directeur van de vleeskeuringskring „\'s-Hertogen-
bosch" met de kringgemeenten Vught, Berlicurn, Den Dungen,
Empel, Engelen, Hclvoirt, Rosmalen, St. Michiels-Gestel en

Salarisgrenzen van ƒ 923—f 1213,39 per maand,
te bereiken in zeven jaren.
Vakantietoelage 4%.

Sollicitaties met uitvoerige inlichtingen tc richten aan de raad
van de gemeente \'s-Hertogenbosch.

VARIATION WITHIN A DAY IN THE NEMATODE EGG-COUNT
OF THE RECTAL CONTENTS OF CATTLE

It is the general practice to collect faecal samples for parasitological
examination at any time of the day. Often the sample is not taken
out of the rectum but collected from the floor, and in many instances it
is not known when the faeces have been deposited. It has appeared,
however, that in the case of liver-fluke infection of cattle it may be of
importance to collect only faeces which arc deposited at certain hours of
the day. The number of eggs of Fasciola hepatica in the rectal contents
of cattle may increase during the morning and decrease in the afternoon
after a culmination has been reached near 1.30 p.m. Central European
time (Dorsman, 1956). Quandtative differences in egg-output of
different animals appeared to be much more pronounced at the middle
of the day than early in the morning and late in the afternoon. The
impression was gained that animals with a small number of flukes in the
liver could well be distinguished from those carrying larger numbers when
the eggs are counted in fresh faecal samples collected near the middle of
the day and less .so as the time of sampling is earlier or later. Moreover
with sampling early or late on the day a very light infection (which may
be of epidemiological significance) is probably easily overlooked on
account of the relatively low egg-content of the faeces at those times of
the day.

With this in mind it seems worthwhile to know in which way the nematode
egg-content of cattle faeces may change from hour to hour. Information
on this subject in the literature appears to be very poor. Nothing else
could be found but a statement of Roberts, O\'Sullivan and
Rick (1951): „our own experience shows, that even under rigidly
controlled conditions, considerable variation in the count may occur from
hour to hour and from day to day".

Sheep have received more attention by parasitologists than cattle. A
detailed study was published bySpedding (1952) about the variation
within a day of the faecal nematode egg-content of sheep. Variations
of the nematode egg-content of sheep faeces, collected at two- three- or
four-hourly intervals, were found by S p e d d i n g to be considerable.
The presented graphs, corresponding to the different lambs, do not show
a similar picture everywhere; there are intervals in which the number
of eggs has increased in the faeces of one lamb, while it has decreased
simultaneously in those of another animal. Oschmann (1955), who
also worked with sheep, came to the conclusion that on the average the
number of nematode eggs in the faeces is higher at 8 a.m. than at noon,

and at the latter time higher than at 4 p.m. This regufarity did not
always hold for a given animal when it was sampled three times within
one day.

Variation in the faecal egg-content is one of the main factors which cause
the egg-count of one single sample to be unreliable and of questionable
value for diagnostic purposes. The nature of this variation is therefore
considered to be a sufficiently important subject to present the following
preliminary observations, which cannot be completed for the present.

The experimental animals were Friesian cattle which were carrying
naturally acquired infections with gastro-intestinal nematodes. The heifers
No. 4241 and No. 4431 were bought on the 6th September 1955. They
were kept in a cowshed of the institute at Rotterdam since that date,
separated from each other by a few other animals. The heifers No. 1536,
No. 1666 and No. 9930 were kept on the pastures of a farm near Utrecht
since the date they were bought, June 27th, 1955. These last three
animals, are the same which have been used for investigations on the
faecal output of liver-fluke eggs (Dorsman, 1956), and the series of
faecal samples taken from these animals on the 15th September 1955
arc the same which have been used for the liver-fluke egg-counts which
are reported in the above-mentioned paper. The fluke egg-counts of
the three grazing animals can therefore be compared with the annexed
graphs 1, 2 and 3.

The faecal samples were collected by manually induced defecation.
Whenever possible only the last few hundred grammes of faeces which
passed out of the rectum were used. The samples which, with very few
exceptions, weighed about 350 grammes, were diluted with an equal
quantity of water. Each faecal suspension was thoroughly mixed by a
small screw-propeller couplcd to a common laboratory stirrer. Then a
sample of 6 c.c. containing approximately 3 grammes of facces was drawn
and used for a modified McMaster egg-counting procedure. The modifi-
cations included the use of counting chambers with a capacity of 1.2 c.c.,
constructed at the laboratory itself, and the use of pipettes of spécial
design. The latter were bent at right angles, so that the part which was
filled with faecal material evenly suspended in saturated salt solution
could be kept in a horizontal position while the counting chambers were
filled. Two chambers were filled with the suspension of eggs in a saturated
sodium chloride .solution deiived from one sample of 6 c.c. of faecal
suspension. The average number of eggs counted in either chamber,
multiplied by 12.5, corresponds to the number of eggs per gramme of
facces (e.p.g.).

The eggs counted belonged to the Strongyloid type. Eggs of the genera
Nematodirus and Bunostomum were not encountered.
The times recorded represent Central European time.

The numbers of eggs per gramme (e.p.g.) of the faecal samples, collected
at intervals of one hour, are shown in the Graphs 1 to 7. The captions
to the graphs are summarized in Table I.

September 15 th, 1955
September 15th, 1955
September 15th, 1955
September 28th, 1955
September 28th, 1955
October 3rd-4th, 1955
October 3rd-4th, 1955

In order to save space only the tabular matter corresponding to Graph 7
is given as an example (Table II).

It is striking that the seven graphs all show a similar pattern: a decrease
of the number of eggs from 8.30 a.m. to 11.30 a.m., an increase and
decrease between 11.30 a.m. and 1.30 p.m. and again between 1.30 p.m.
and 3.30 p.m. The count of 4.30 p.m. is in every case identical with that
of 3.30 p.m. This curious constancy of the count appears to be continued
in the Graphs 6 and 7 until 7.30 p.m. From this time onward during the
night complicated fluctuations in the numbers of eggs occur- Nevertheless
the count rises and drops simultaneously with both animals.
When Graph 4 is compared with the corresponding parts of Graph 6
it can be observed that after a period of 24 hours the count returns to
about the same level. The same applies to the Graphs 5 and 7; Graph 5
is even completely identical with the corresponding beginning of Graph 7.
The relevant figures are given in Table III.

These resuhs suggest that the day-to-day variation of the nematode egg-
count is relatively small when faeces are collected at the corresponding
time. This indeed appeared to be the case when a new heifer was sampled
daily at 9.00 a.m. and 1.30 p.m. (Table IV).

The fact that the count of 9 a.m. is always higher than that of 1.30 p.m.
is in agreement with the earlier findings which are depicted in the graphs.
Faecai cultures were prepared of the faeces collected at 8.30 a.m., 12.30
p.m. and 2.30 p.m. of the heifers No. 1536 and No. 4241 on September 15th
and 28th respectively. The third stage larvae obtained from these cultures
were differentiated by means of the key published by Keith (1953). The
results are shown in Table V.

For several reasons it is difficult to compare the results with those
obtained in earlier investigations. It is of course a hazardous practice
to compare the faecal egg-output of cattlc with that of sheep, for not
only the host is a differetit animal but also the parasites are not identical.
Apart from these divergencies the present results cannot completely be
compared with those obtained by Spedding (1952), because the
methods of faecal collection are not the same. The faecal samples collected
by Spedding at two- three- or four-hourly intervals consisted of the

entire faecal output in those periods, which is in contrast with our method
of utilizing only a few hundred grammes of a defecation each hour.
Another difference is the length of the time intervals. If in our case
intervals would have been chosen of two hours instead of one hour, a
characteristic picture would not have been obtained. If samples had been
collected at the even hours only, a rise of the count would have been
observed in the Graphs 1, 2 and 3 between 12.30 p.m. and 2.30 p.m., and
a fall in the Graphs 4, 5, 6 and 7 in the same interval of two hours. Similar
discrepancies between the different graphs would have been found between
11.30 a.m. and 1.30 p.m. and also between 1.30 p.m. and 3.30 p.m. if
the counts of the odd hours had been recorded only. It thus appears that
the striking resemblance of the different graphs is due to the lucky
circumstance that intervals have been chosen of only one hour.
Oschmann (1955) counted the eggs in faecal samples collected from
sheep three times a day. He has reported that the highest count was found
in the majority of cases when the faeces were collected at 8 a.m. before
feeding of the sheep less frequently at noon, and only rarely at 4 p.m.
If the samples were collected at those times on different days and the
counts referring to the faecal samples collected at the corresponding times
were computed, then it was found that with every sheep the number of
eggs was higher at 8 a.m. than at noon, and at the latter time higher than
at 4 p.m. It is interesting to note that in our present study it appears from
the seven graphs that the count is always higher at 8.30 a.m. than at 12-30
p.m. and at the latter time higher than at 4.30 p.m.

The figures of Table V seem to suggest that the majority of the eggs
counted in the faeces of heifer No. 4241 were of Cooperia sp., while in
the case of heifer No. 1536 the eggs of Ostertagia ostertagi predominated.
The author is inclined, however, not to attach much value to such an
interpretation, because it is not known whether the culture medium,
which consisted of faeces and sawdust, was equally favourable to the
development of the eggs and larves of the different spccics. In this
connection it should be noted that one of both heifers received an indoor
ration consisting of hay and concentrates, while the other was on pasture.
It was therefore to be expected that the faeces of both animals differed
markedly with respect to their chemical, physical and microbiological
composition. The separation of the larvae from the culture medium by
means of a Baermann apparatus is also a possible source of errors. As the
separation is more or less dependent on the active movements and
migratory behaviour of the larvae, it might be possible that one spccics
is better recovered than another. The aberrant percentages of species of
larvae obtained from the faeces collected of heifer No. 1536 at 12.30 p.m.
(Table V) seem to support the view that it is not always justified to
distribute the eggs according to the respective percentages of the species
of larvae.

In spite of the fact that seven graphs are presented, which all have their
positive and negative peaks at corre.sponding times, it is realised that the
number of experimental animals is too small to regard this work as
more than preliminary. There are many questions that one should like
to be answered. Will the observed fluctuations appear to be of general
occurence when many more animals are investigated? What should be the

results with infections in which other parasites predominate, and what
with pure infections with a single species? Do age and breed of the host
and the climate influence the pattern? Is it possible to find a time of
sampling at which variation from day to day is smaller than with
sampling at other hours of the day? Perhaps it might be possible by
investigations along these lines to find a time of the day which is the
most favourable for collecting the faecal sample for diagnostic purposes.
In any case the count of a sample taken at a fixed hour should bear a
sufficiently dose relation to the mean egg-count, with which is meant
the number of eggs per gramme which is obtained by performing a count
on the well mixed total faecal output of a 24-hour period.
Even at the present stage of the investigations it is justified to venture
the opinion that the results already have practical consequences. The
diagnostic value of the nematode egg-count can be considerably increased
when the time of sampling is restricted to a fixed hour and when only the
last few hundred grammes of faeces which pass out of the rectum are
collected. Between 8 and 9 a.m. the number of nematode eggs can be
expected to be relatively high. The risk to overlook important nematode
infections is thus smallest if this period is choseni). in any case it is
advisable to make a note of the time when the sample is obtained from
the rectum.

If the eggs are counted in faecal samples collected from an animal on
different days, it is desirable to collect the samples at exactly the corres-
ponding time, because then the counts are better comparable than they
are when the samples are collected at different times. This could be
especially important in investigations in which the effectiveness of a
drug in removing Trichostrongylidae is judged by egg-counts performed
before and after treatment.

Tellingen van de aantallen nematoden-eieren in faecesmonsters, welke met tussen-
pozen van ecn uur uit het rectum van runderen werden verkregen, leverden de vol-
gende resultaten op. Een daling van het aantal eieren van 8.30 uur tot 11.30 uur
werd gevol.gd door cen stijging en een daling tussen 11.30 uur en 13.30 uur en
tus.5en\'l3.30 uur en 15.30 uur. Tussen 15.30 uur en 19.30 uur bleef het aantal eieren

Schommelingen van het aantal nematoden-cieren van dag tot dag bleken relatief klein
tc zijn indien de faecesmonsters steeds op dezelfde tijd uit het rectum werden ver-
kregen.

The number of nematode eggs per gramme of rectal contents, collected hourly from
housed and grazing cattle, has been recorded. A decrease from 8.30 a.m. to 11.30 a.m.
was followed by an increase and decrease between 11.30 a.m. and 1.30 p.m., and again
between 1.30 p.m. and 3.30 p.m. Between 3.30 p.m. and 7.30 p.m. the count re-
mained unchanged.

Variation of the count from days to day appeared to bc relatively small if the samples
were taken at the corresponding time.

1) The number of eggs of Fasciola hcptica is relatively low in the rectal contents
of cattle between 8 and 9 a.m.

Dans les matières fécales de bovidés, obtenues aux intervalles d\'une heure, des numé-
rations des oeufs de Nématodes furent effectués avec les résultats suivants. Une di-
minution du nombre d\'oeufs entre 8 h. 30 et 11 h. 30 fut suivie par une augmentation
et une diminution dans les périodes de 11 h. 30 à 13 h. 30 et de 13 h. 30 à 15 h. 30,
tandis que le nombre d\'oeufs resta constant de 15 h. 30 à 19 h. 30.
Les fluctuations de jour en jour du nombre d\'oeufs de Nématodes se trouvèrent rela-
tivement peu importantes si les selles furent obtenues à la même heure.

Zählungen der vorhandenen Anzahl Nematodcneier in Faeccsproben, die in stünd-
lichen Zwischenpausen aus dem Rectum von Rindern erhalten wurden, ergaben fol-
gende Resultate. Eine Abnahme der Eieranzahl wurde konstatiert zwischen 8.30 und
11.30 Uhr. In den Perioden von 11.30 bis 13.30 Uhr und von 13.30 bis 15.30 Uhr
wurde eine Zunahme gefolgt von einer Abnahme der Eieranzahl festgestellt. In der
Zeit zwischen 15.30 und 19.30 Uhr blieb die Eieranzahl konstant.
Die täglichen zahlenmässigen Schwankungen in der Nematodeneiermenge waren ver-
hältnismässig gering, wenn die Faeccsproben aus dem Rectum stets um dieselbe Zeit
genommen wurden.

DORSMAN, W., Fluctuation within a day in the liver-fluke egg-count of the rectal

contents of cattle. Vet. Ree. 68 (1956) 571-574.
KEITH, R. K., The differentiation of the infective larvae of some common nematode

parasites of cattle. Austral. J. Zool. 1 (1953) 223-235.
OSCHMANN, K. G., Uber die periodische Eiausscheidung von Endoparasiten des

Schafes. Thesis, München, 1955.
ROBERTS, F. H. S., P. J. O\'SULLIVAN & R. F. RIEK, The significance of faecal
egg counts in the diagnosis of parasitic gastro-enteritis of cattle. Austral. Vet. J.
27 (1951) 16-18.

SPEDDING, C. R. W., Variation in the egg content of sheep faeces within one day.
J. Helminthol. 26 (1952) 71-86.

Prof. Dr. C. S. Schaffner ontdekte op zekere dag onder zijn New Hampshires
een vleugelloze haan. Hij kruiste deze haan met Leghornhennen en zo kweekte hij
een vleugelloos ras, dat de volgende voordelen zou bieden.

a. minder grote eiwitbehoefte, omdat geen vleugel veren geproduceerd behoeven te
worden.

In het begin van zijn proefnemingen was de Professor erg scepdsch ten aanzien van
het resultaat van zijn proeven, omdat alle dieren waarbij hij de vleugelpennen opera-
tief weggenomen had, niet goed staan, gaan of zitten konden. Deze bezwaren hadden
de gefokte vleugelloze dieren echter niet.

Proeven aan de Universiteit van Wisconsin genomen wijzen er op, dat het mogelijk
zal zijn luzerne, hooi en mais in de toekomst in pillenvorm te verstrekken. Hierbij
werd een druk gebruikt van 1300 kg. per cm^. Het voordeel zou gelegen zijn in
arbeidsbesparing.

Uit de Veterinaire Kliniek voor Inwendige Ziekten der Rijksuniversiteit
te l\'trecht; Directeur: Prof. Dr. G. Wagenaar.

In de eerste helft van oktober 1956 riep een veehouder de hulp in van een
practiserend dierenarts voor een ziek schaap. Dit dier had aan de onbe-
wolde huidgedeelten van de kop abcessen, welke gevuld waren met een
dik slijmige licht geelgroene etter. De abcessen waren vooral te vinden
rondom de snuit en op de onder- en zijkanten van de onderkaak. Het
schaap dat in een kudde van ongeveer 20 stuks liep, was een beetje suf
en at niet zoveel als de anderen. De dierenarts meende de diagnose „be-
smettelijke peristomatitis" te mogen stellen en liet het schaap direct sepa-
reren, waarna hij een behandeling instelde, welke bestond uit een injectie
van 450.000 I.E. penicilline en 750 mgr. dihydiostreptomyeine intramuscu-
lair. Verder schreef hij inwrijvingen voor met een liniment bestaande uit:
Kreosotum 10, creolinum 10, oleum arachidis aa 100. Tot zijn verwandering
constateerde de behandelende collega na een week, dat, nadat hij de eerste
maal alle abcessen geopend had, er minstens evenveel bij waren gekomen
en dat de localisatie zich verder naar achteren had uitgebreid. Ook bij
de hierna volgende bezoeken, waarbij hij de subcutaan gelegen abcessen
opende en met het bovengenoemde liniment behandelde, bleek, dat er
steeds nieuwe abcessen bijkwamen, in het voorste gedeelte van de bewolde
halshuid.

Eén abces, dat wel minstens 50 cc. pus bevatte, was gelocaliseerd in de
driekhoek van Viborg en gaf naast ademnood ook slikbezwaren. Het dooi-
de behandelende collega verrichte microscopisch onderzoek van de etter,
leverde, naast zware di[)lokokkcn ook bipolaire staafjes op.
Aangezien de ingestelde therapie na 5 weken geen enkel resultaat opge-
leverd had, stelde op 16 november 1956 dc collega zich schriftelijk in ver-
binding met de interne kliniek om advies onder bijvoeging van boven-
staande anamnese.

Aangezien op grond van deze anarnne.se de kans groot was, dat we hier met
oen niet vaak voorkomend geval van actinomycose bij het schaap tc doen
hadden, werd in overleg met de behandelende collega en de eigenaar be-
sloten tot aankoop ten behoeve van het onderwijs.

Op 20 november d.a.v. werd de patiënt aangevoerd en het hierna ingestelde
onderzoek leverde het volgende resultaat op:

Stat. praes. Een ruim vier jaar oud vrouwelijk, gekruist Drents heideschaap
in slechte vocdingstoestand (levend gewicht 51 kg.). De wol is in goede
conditie en valt niet uit. Patiënt maakt geen erg zieke indruk. Jeukver-
schijnselen worden niet waargenomen. Pols 96, Temp. 39.2, Ademh. 36.
Talrijke grotere en kleinere abcessen zijn doorgebroken, waarbij een vuil-
groen gekleurde, deegachtige pus uitvloeit, en waardoor de huid hier en
daar, vooral onder de oorbasis bedekt is met een vieze etterige korst. Ten-
gevolge van de aanwezigheid van de abcessen heeft speciaal de onderkaak
een veel dikker aanzien dan normaal.

Lymfklieren. De retropharyngiale- en mandibulaire lymfklieren zijn, in
verband met de abcessen ter plaatse niet duidelijk voelbaar.
Slijmvliezen: Normaal, ook het mondslijmvlies vertoont geen defecten.
Resp. app. In de omgeving van de neusgaten en langs de bovenlip zijn tal-
rijke korstjes. Een duidelijk stridor nasalis is aanwezig, zich manifesterende
in een rochelend, snurkend geluid bij inspiratie, welk geluid bij enige bewe-
ging van het dier aanzienlijk versterkt wordt. Dc ademhalingsfrequentic
bedraagt 36 per minuut, het type is abdominaal. Dc ausculatie der longen
levert geen bijzonderheden op. Bij druk op de trachea en de larynx verzet
het dier zich heftig, tengevolge van de pijn welke deze druk op de aan-
wezige abcessen veroorzaakt, maar het dier hoest niet.
Circ. app.: Polsfrequende 96. Bij auscultatie van het hart is dc hartslag
krachtig, maar onregelmatig. Tussen de kaaktakken een gering, warm aan-
voelend oedeem, wat echter geen stuwings- maar ontstekingsocdecm is,
in verband met de daar aanwezige abcessen. Verhoogde tensie op de venae
jugularcs wordt niet waargenomen.

Dig. app.: De pens is slecht gevuld. De pensbewegingen zijn 0 - 25 - 25 - 30
- 35 - 25 - 30 - 40 - 25 - 20, dus voldoende in aantal en de intensiteit is
normaal. De faeces zijn normaal van consistentie.

Bij het microscopisch onderzoek van afgenomen pus uit een der abcessen
worden in het Gram preparaat alleen gram negatieve staafjes gevonden.
Het onderzoek op de typische rosetten van actinomycose-kolven is negatief.
Diagnose: Waarschijnlijk actinobacilosc.

Wat betreft de differentiecldiagnose dienen wc tc denken aan dc volgende
ziekten:

a. peristomatitis pustulosa contaginosa. Dit is een besmettelijk huidlijden
veroorzaakt door een virus, maar waarbij later ook necrosebacillen en
andere microben in het door het virus beschadigde weefsel kunnen in-
dringen. De labiale vorm begint aan dc mondhoeken, waarbij zich eerst
rode vlekken vormen, welke later overgaan in blaasjes en puistjes.

De opengebroken puistjes vormen al spoedig zwartachtige korsten, wel-
ke zich kunnen uitbreiden over dc lippen en zelfs dc overige behaarde
huidgedeelten en de kop, voornamelijk de oogleden en oorschelpen, ter-
wijl het onderste gedeelte van de kop ocdematcus gezwollen kan zijn.
Multipele abcessen vormen zich hier echter niet, zoals bij de actino-
bacillose.

b. Pseudotubcrculosis ovis. Dit is een besmettelijke ziekte welke wordt
veroorzaakt door de bacil van Prcisz cn Nocard. De ziekte komt voor-
namenlijk voor in Noord- en Zuid-Amcrika, Australië en Nieuw-Zce-
land, maar is ook in enkele Europese landen waargenomen.

Het is een ziekte welke zich hoofdzakelijk beperkt tot dc longen en dc
lymfklieren waarin zich etterige processen en vcrkazingen voordoen.
Afzonderlijke abcessen zoals bij de actinobacillose ziet men hierbij ech-
ter niet.

c. Pokken (Variola ovina). Deze ziekte, veroorzaakt door een virus, komt
voornamelijk nog in Oost- en Zuid-Europa voor. Na een incubatie van
6-8 dagen, soms ook iets langer, openbaart de ziekte zich door koorts en
catarrale symptomen, waarbij dc oogleden gezwollen zijn, tranenvloed
optreedt, uit de neus een slijmig sereuze uitvloeiing komt en vaak een
snuivend geluid bij de ademhaling ontstaat. Enige dagen later ziet men

op de huid ronde, rode vlekken ontstaan, welke vooral in de omgeving
van de ogen, lippen, neusvleugels en de overige behaarde gedeelten van
de kop het eerst zichtbaar worden. Deze plekken kunnen zich op de
duur soms ontwikkelen tot knobbeltjes, welke zich in de ernstige geval-
len via ettering en gangraen tot diepgaande zweren kunnen omvormen.
Vorming van grote abcessen ziet men echter niet en typisch voor de
ziekte is de koorts en de catarre der slijmvliezen die bij actinobacillose
ontbreekt.

d. Schurft: n.1. de schurft veroorzaakt door de sarcoptes scabiei, welke
voornamelijk voorkomt op dc onbewolde, dus behaarde huidgedeelten
van de kop en bij uitzondering aan de buigvlakten van carpaal- en tar-
saalgewrichten. Aan de lippen en in de omgeving hiervan vormen zich
kleine knobbeltjes en blaasjes, welke later overgaan in grijze korsten,
en waarbij de huid dikker wordt. Alleen in de ernsdge gevallen wordt
de voedselopname hierdoor gehinderd. Typisch voor deze schurft is de
heftige jeuk (wat bij actinobacillose niet voorkomt) en het vinden van
de schürftmijt.

Voor het stellen van een zekere diagnose werd de patiënt na eerst nog ge-
durende een weck in de kliniek voor demonstratie te zijn gebruikt, tijdelijk
doorgestuurd naar het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie.
Op 4 december j.1. werd het dier weer teruggebracht en ontvingen wij het
hier volgende schrijven van P r o f. v. d. Schaaf.
„Het schaap met zwellingen aan de kop hebben we op 29 november 1956
steriel gepuncteerd en het punctaat microscopisch en cultureel onderzocht.
Microscopisch werden er alleen Gram-negatieve staafjes in aangetroffen,
geen typische actinomycose-korreltjes. De staafjes waren bipolair gekleurd,
doch iets groter dan een Pasteurella. Ze gloeiden aëroob met typische
ruwe, vastzittende, vlakke koloniën, waren onbewegelijk en groeiden in
de bouillon met een lichte troebeling. Van de Hottinger bouillon met glu-
cose, sucrose en lactose, werd uit glucose en sucrose zuur gevormd en
geen gas; lactose werd niet omgezet, ureum werd omgezet in ammoniak,
gH-latine werd niet vervloeid en er werd in 24 uur groei geen hemolytische
zone gevormd op een bloedagarplaat met 5 % paardenbloed; na langer be-
broeden ontstond er wel enige hemolyse. Het staafje groeide niet in Gers-
bach, zodat indolvorming niet kon worden aangetoond. Het staafje was
niet pathogcen voor caviae en weinig resistent. Op grond van zijn eigen-
schappen werd het staafje als actinobacillus ligniercsi geidentificcerd.
Bij de antibiotica-test bleek de cultuur gevoelig voor: aureomycine, terra-
mycine, chlooranijjhenicol en sulfadiazine, matig gevoelig voor dihydro-
stroptomycine en niet gevoelig voor penicilline. Gedurende het verblijf aan
het Instituut werd de conditie van het schaap geleidelijk slechter en het
kon bij het vervoer naar de Interne Kliniek nauwelijks lopen wegens aclem-
gebrek."

In overleg met Prof. v. d. Schaaf werd besloten de patiënt gedurende
een week éénmaal daags te behandelen met sulfamezathine, inplaats van
met sulfadiazine aangezien het eerstbedoelde sulfapreparaat in verband met
de mogelijkheid van intraveneuze injectie nauwkeuriger gedoseerd kon
worden.

Voorgeschreven werd een hoge dosering n.1. 250 mgr. per kg. lichaams-
gewicht. Op 4 december woog het schaap nog slechts 47 kg. zodat dagelijks

35 cc. van een 331/3% sulfamezathine-oplossing werd ingespoten. Dezelfde
dag werd met deze therapie begonnen, tevens werden alle duidelijk voel-
bare en fluctuerende abcessen geopend en de abcesholten gereinigd.
Direct na de eerste intraveneuze injectie vertoonde de patiënt collaps-
verschijnselen, welke na een paar minuten weer verdwenen. Ook na de
2e injectie werden deze verschijnselen, hoewel in veel geringere mate nog
waargenomen; daarna echter niet meer.

Na 4 injecties begon de eetlust beter te worden, terwijl er zich geen nieuwe
abcessen ontwikkelden. 10 december werd de laatste injectie gegeven en
enig dagen later verbeterde de toestand van de patiënt zienderogen. Op
14 december kon duidelijk vastgesteld worden, dat de nog niet geopende
abcessen in omgang teruggingen en a.h.w. opdroogden.
17 december at het dier weer volkomen normaal en werd zelfs een extra
hoeveelheid haver verstrekt in verband met de slechte voedingstoestand.
Van de tevoren aanwezige abcessen waren nog slechts kleine harde dikten
in de huid te voelen.

De bijgaande foto\'s van de kop, respectievelijk genomen op 1 december
vóór de behandeling en op 11 januari dus een maand na de laatste injectie
geven een duidelijk beeld van de snelle genezing van dit proces. Op 16
januari werd de patiënt nog eens gewogen en bleek toen 64 kg. te wegen,
dus een zeer frappante gewichtstoename van 17 kg. in ruim 6 weken.
Wat betreft de frctjuentie van het voorkomen van actinobacillose bij het
schaap kan verwezen worden naar de hier volgende gegevens uit de lite-
ratuur.

Actinomycose bij het schaap werd voor het eerst beschreven door Chris-
tiansen uit Denemarken in 1917. Deze vond bij een aantal patiënten
multipele abcessen ter grootte van een hazelnoot in de longen, de huid van
de kop en de daarbij iDehorende lymfklieren, waarbij hij Gram-negatieve
bacillen in reincultuur vond, welke bacteriën hij bacterium purifaciens
noemde.

In 1929 beschreef Magnusson een aantal door hem onderzochte ge-
vallen van abcesvorming bij het schaap waarbij een localisatie in de sub-
cutane weke delen van de kop en cle bijbehorende lymfklieren werd vast-
gesteld. In enkele gevallen weiden deze abcessen ook in de longen, lever,
nieren en uier gevonden. In de etter werden Gram-negatieve staafjes ge-
vonden in reincultuur, identiek met de Bacillus purificiens van Chris-
tiansen. De ziekte was niet over te brengen van het ene dier op het
andere, maar werd waarschijnlijk veroorzaakt door infecties met deze
bacil van verwondingen aan de mond en de lippen welke ontstaan waren
bij het grazen van scherp gras.

In 1931 publiceerde Jowett een aantal waarnemingen welke hij aan
het abattoir te Edinburgh had verricht. Het ging hier om pyogene infecties
bij schapen, welke infecties veroorzaakt waren door de bacillus purifacieus.
De symptomen waren meestal het optreden van talrijke kleinere abcessen
gelijkende op een pustuleuze dermatitis in de omgeving van de mond. De
pus in de abcessen was meestal licht- of grijsgroen van een deegachtige,
reukeloze consistentie. Voor het vaststellen van de juiste diagnose was cul-
tureel onderzoek noodzakelijk.

Marsh en Wilkins beschreven in 1939 een uitbraak van actinobacil-
lose in een kudde van 2000 schapen, waarvan er 60 stierven, merendeels
t.g.v. het feit, dat deze dieren geen voedsel meer konden opnemen, door

de ontstekingsprocessen om de lippen, welke vergroot, verhard en gedeel-
telijk met korsten en ingedroogde etter bedekt waren.
In 1940 beschreef W ram by enige gevallen van actinobacillose bij het
schaap, gekenmerkt door de aanwezigheid van vele abcessen en fistels in
huid, onderhuid en regionale lymfklieren van de kop. Hij slaagde er in de
actino-bacillus lignieresi te isoleren en meende dat deze smetstof identiek
was met de bacterium purifaciens van Christiansen.
In 1944 onderzocht Taylor talrijke gevallen van actinobacillose bij het
schaap in Schotland en stelde hij vast dat bacterium purifaciens en actino-
bacillus lignieresi identiek zijn.

Volgens Cornell echter zouden de gevallen van subcutanc abccsvorming
en van kazige lymfklierontstekingen bij het schaap moeten worden toege-
schreven aan een infectie met een coryne bacterium, vermoedelijk identiek
met de bacil van P r e i s z N o c a r d, welke de pseudotubcrculose bij het
schaap veroorzaakt.

Alhoewel in het midden van de 2e helft van de vorige eeuw verschillende
publicaties waren verschenen over actinomycose, waarbij als oorzaak een
schimmel werd aangenomen, duurde het tot 1902 voordat Lignières
en Spitz een beschrijving gaven van een runderziekte, welke in Argen-
tinië nu eens sporadisch dan weer epidemisch voorkwam en waarbij de
huid, subcutis, tong en lymfklieren actinomycotisch veranderd waren en
waarbij de bekende actinomycotische korreltjes microscopisch konden
worden aangetoond.

In culturen werd echter slechts een Gram-negatieve cocco-bacillus ge-
kweekt. Zij noemden deze ziekte actinobacillose, terwijl de gevonden bacil
later Actinobacillus lignieresi genoemd werd.

Door latere onderzoekingen werd vastgesteld, dat deze actinobacillus lig-
nieresi de voornaamste oorzaak is van de actinomycose van de huid en
andere weke delen. De bacil is klein, ovaal, vormt geen .sporen, is Gram-
negatief en laat zich onder aerobe omstandigheden kweken. De door deze
bacil gevormde ziekelijke producten, die we als korrels in de etter kunnen
vinden, gelijken op die van de bacil van Wolf en I s r a c 1 (Actinomyces
bovis), welke laatste Gram-positief is, zich laat kweken onder anaerobe om-
standigheden en oorzaak is van kaak-actinomycose bij het rund en uier-
actinomycose bij het varken.

Alleen zien wij bij de eerstgenoemde korrels gewoonlijk geen verkalking
optreden. Naast deze twee oorzaken van actinomycose kunnen we volle-
digheidshalve nog noemen de coryne bactcrium pyogenes, welke ook kaak-
actinomycose kan veroorzaken en de stafylococcus aureus, welke de hoofd-
oorzaak is van uier-actinomycosc bij het rund en vaak bij het varken.
Of deze genoemde stafylokokken echter als primaire oorzaak van de actino-
mycose moeten worden beschouwd, is de vraag omdat volgens onderzoe-
kingen van Szentlvanyein 1952 verricht, deze stafylokokken in rein-
cultuur te kweken waren, óók in die gevallen waarbij als primaire oorzaak
de Actinobacillus lignieresi reeds was aangetoond.

De smetstof, welke de actinobacillo.se veroorzaakt, komt op de huid ei.
slijmvliezen van gezonde dieren voor, zonder ziekteverschijnselen te gevet»
Indien echter door verwondingen voornamelijk veroorzaakt door prikkende
scherppuntige plantendelen, een naar binnen dringen van de smetstof mo-
gelijk wordt gemaakt, treden de ziekelijke veranderingen pas op.
Zo beschreef in 1931 Thomas een aantal gevallen van actinobacilliose bij

het schaap veroorzaakt door de verwondingen van stekels van de Opuntia,
ccn plant die in Zuid-Afrika in de weiden voorkomt. Hij zag bij sectie
grotere en kleinere knobbels in lippen, tandvlees en tong, waarin kleverige
heldere pus. In het centrum van deze ettermassa kon hij meestal een fijne
stekel van Opuntia aantonen.

Ook Davis en Stiles vermeldden reeds in 1939 een uitbraak van
actinobacillosis in ccn kudde schapen waarbij de aandoeningen beperkt
bicven tot lijjpen en huid van dc kop en hals en waarbij de infectie waar-
schijnlijk tot stand was gekomen tengevolge van het binnendringen der
smetstof in verwondingen welke door scherp gras waren veroorzaakt.
Ook de Cocn geeft in zijn dissertatie aan dat trauma tengevolge van
schcip gras ]5racdisponerend werkt.

Wat betreft de therapie van actinobacillose kan worden opgemerkt, dat,
tot voor kort, deze voornamelijk bestond uit het verstrekken van jodium-
houdendc verbindingen, welke therapie in 188,\'j doo:r Thomassen is
ingevoerd.

H a y s t o n gaf in 1948 als therapie aan een .\') maal herhaalde intraveneuze
injectie van 20 cc. 10% natriumjodide. In 1937 gaf F a r q u h a r s o n al
aan dat natriumzouten beter te gebruiken waren als intraveneuze injectie
dan kaliumzouten in verband met de mindere giftigheid.
In 1951 gaven H a g a n en B r u n e r ook nog natriumjodide intraveneus
aan, terwijl plaatselijk Solutio Lugoli werd aangegeven als injectievloeistof
Tijdens dc 2c wereldoorlog propageerde G ö t z c, in verband met het uit-
gc]3ut geraken van de hoeveelheid jodetum kalicum, het gebruik van intra-
veneuze injecties met sublimaat.

In 1953 gaven M a n n i n g e r en M o s c y voor het eerst als therapie aan,
injecties van penicilline om dc haard heen, terwijl ze bij die gevallen van
actinobacillose welke dooi\' stafylokokken veroorzaakt waren, goede resul-
ten zagen met sulfonamidc-preparaten.

Hoewel het vanzelfsprekend onmogelijk is, om uit één gunstig verlopend
geval duidelijke conclusies tc trekken, zou het wel aanbeveling verdienen,
speciaal bij schapen met actinobacillose meerdere proeven met inspuitingen
van sulfamczathine, aureomycine of tcrramycine te nemen.

Beschreven wordt een rcv.tI van actinobacillose bij een schaap, veroorzaakt door de
actinobacillus lignicresi. Intraveneuze inspuitingen met sulfamezathine gedurende een
week, eenmaal daags, leidden tot een klinisch volledige genezing.

In aansluiting op de bespreking van dit ziektegeval geeft schrijver een overzicht van
de literatuur op dit gebied en van de verschillende inicroörganismen, welke als oorzaak
van actinomycose bekend zijn.

Ten slotte worden de tot heden gebruikelijke therapiën bij actinobacillose bij schapen
besproken.

Description of a case of actinobacillosis in a ewe caused by actinobacillus lignieresi.
Intravenous injections of sulphamezathine once daily for a week led to complete
clinical recovery.

In addition to his survey of this particular case the author lists the various micro-
organisms known to cause actinomycosis, as well as a number of publications dealing
with this subject.

In conclusion he discusses the therapies in use today for the treatment of actino-
bacillosis in sheep.

On décrit un cas d\'actinobacillosc chcz un mouton causée par l\'actinobacillus lignie-
rcsi. Des injections intravéneuscs avec de la sulfamezathine pendant une semaine, une
fois par jour, aboutissaient à une guérison clinique complète.

Comme suite au compte -rendu de ce cas morbide, l\'auteur donne un aperçu de la
littérature sur ce terrain ct dc différents micro-organismes qui sont connus comme
cause de l\'actinomycose.

Pour terminer on discute les thérapies d\'usage en cas d\'actinobacillosc chez les mou-
tons.

Beschrieben wird ein Fall von Aktinobazillosc bei einem Schaf, verursacht durch
den Actinobacillus ligniercsi. Intravenöse Injektionen mit Sulfamezathin während
einer Woche, einmal täglich, führte zur klinisch volkommenen Genesung.
Anschliessend an die Besprechung dieses Krankheitsbildes gibt der Verfasser eine
Ubersicht der Literature auf diesem Gebiet und der verschiedenen Mikroorganismen,
die als Ursache der Aktinomykose bekannt sind.

Zum Schluss werden die bis heute gebräuchlichen Therapien betreffs Aktinobazillosc
bei Schafen besprochen.

J. LIGNIERES en J. SPITZ, Actinobacillose. Bull. Soc. Gent. Med. Vet. 1902,
p. 487-535-546-565.

for Dyrlaeger. 1917, p. 449-458.
J. BONGERT, Die Aethiologic der Aktinomykose bei Rindern und Schweine. Zeit-
schr. für Fleisch- und Milchhygicne, Aug. 1924, S. 251-256.
J. A. GUNDT, Over verwekkers van actinomycose bij het rund. Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde 1927, blz. 497-510 en 552-560.
H. MAGNUSSON, A. Contribution to the knowledge of pyaemie forms of infection

in sheep. The Journal of Comp. path, and therap. June 1929, p. 73-91.
W. JOWETT, Observations on a pyogenic infection of sheep. The Journal of Comp.

path, and therap. 1931, p. 202-208.
A. D. THOMAS, Actinobacilosis and other complications in sheep which may arise
from the feeding of prickly pear. 17 th Report of the Dir. of Vet. Services and
Animal Industry Un. of S.A. 1931, p. 215-229.
L. R. VAWOTER, A Study of actinomycosis. The Cornell Veterinarian, April 1933,
p. 126-149.

sitenk. und Infcktionskr. 1935, S. 192-194.
J. I\'ARQUHARSON, Intravenous use of sodium iodide in actinomycosis. Journal of

the Am. Vct. Med. Ass. 1937, p. 551-554.
R. L. CORNELL, Pyogenic infection of goats and sheep in Tanganyika Territory.

The Vet. Rec. 1938, No. 49.
C. L. DAVIS and G. W. STILES, Actinobacillosis in Rams. Journ. of the Am. Vet.

Med. Ass. 1939, p. 754-756.
H. MARSH and H. W. WILKINS, Actinobacillosis in .sheep. Journ. of the Am.

Vet. Med. Ass. 1939, p. 363-364.
G. WRAMBY, Actinobacillos hos fär. Skandinavisk Veterinär Tidskrift. 1940,
p. 1228-1241.

M. S. SHAHAN and C. L. DAVIS, The diagnosis of actinomycosis and actino-
bacillosis. Am. Journ. of Vct. Research. Oct. 1942, p. 321-328.
M. J. DE COEN, L\'Actinobacillose Bovine ct Ovine. Diss. Alfort 1943.
A. W. TAYLOR, Actinobacillosis in sheep. The Journal of Comp. Path, and Ther
1944, p. 228-237.

J. T. HAYSTON, Actinobacillosis in sheep. The Austr. Vet. Journ. 1948, p. 64-66.
W. A. HAGAN and D. W. BRUNER, The infectious diseases of domestic animals.
1951, p. 412-428.

de Med. Vet. Août. 1952, p. 465-476.
R. MANNINGER und J. MÓCSY, Spezielle Pathologie und Therapie der Haustiere.
Erster Band 1954, S. 743-759.

Eén van de weinige nadelen van de geitenhouderij is, dat het overgrote deel van de
geiten alleen in het najaar „runs" wordt en dus bijna alle lammeren in het voorjaar
geboren worden. In de winter heeft men dus geen of weinig melk. Wanneer de helft
van onze geiten in het voorjaar gedekt kon worden, zou men echter in het najaar
over „frisse" geiten beschikken.

Naar aanleiding van een proef bij schapen, waarbij men een tiental ooien „runs"
maakte door ze aan afwisselende verlichting en verduistering bloot te stellen (14 uur
in het donker, 4 uur in het licht, 2 uur in het donker en 4 uur in het licht) zou men
voor geiten kunnen adviseren in het voorjaar de geitestal gedurende 2 uur in het
midden van de dag te verduisteren. De bokken zouden dan aan eenzelfde behandeling
onderworpen moeten worden.

Maurice Biraud raconte: Un monsieur l\'air féroce arrive chez un vétérinaire à 9
heures du soir: „Voulez vous couper immédiatement la queue de mon fox-terrier".
Pourquoi? demande le praticien. „Ma belle-mère arrive demain, je ne veux chez moi
aucune manifestation cle sympathie."

Op 3 december 1956 kwamen in West-Duitsland 1.023.510 paarden voor. Dit be-
tekent een teruggang van 6.8% in vergelijking met 1955, terwijl de achteruitgang
van 1954 op 1955 6.2% bedroeg.

Voorts bleek dat het paardenmateriaal gemiddeld ouder wordt. De 9-jarige en oudere
dieren namen met 13.810 stuks toe, terwijl die van 3-9 jaar verminderden met 68.200
stuks.

Verder kon berekend worden dat hoewel het aantal dekkingen van 1954 op 1955
steeg met 9.1%, het aantal veulens beneden de I jaar gelijk bleef; er werden dus
meer veulens geslacht.

(From the Institute for \\\'eterinary Virology of the State University,
Utrecht, The Netherlands. Director: Prof. Dr. J. Janscn)

The problems with regard to the localization of the virus of Aujeszky in
the central nervous system and their solutions are of great importance from
the practical as well as from the scientific point of view. For the practi-
tioner, who wants a confirmation of his clinical diagnosis or a definite pro-
nouncement on his assumed diagnosis, will have to consider which parts of
the dead animal are and which arc not likely to contain the virus. And the
first-mentioned will of course have to be among the parts submitted for
examination.

We known from experience that in the case of Aujeszky\'s disease in cattle
it is generaly thought to be sufficient to submit the brain. I\'hio article is
intended to show that this view is not invariably the correct one. It is quite
possible that in the case of cattle that were killed because they were suffe-
ring from Aujeszky\'s disease, the existence of the virus in the brain cannot
be demonstrated by using a rabbit, whereas it can be found in the lumbo-
sacral marrow. This proved to be the case where no pruritis had been
observed on the head or the front part of the body but only in and around
the genital-anal area.

In a report of J a n s e n and D c k k e r (1) recently published in the Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde the reader may have been struck by the fact
that the rabbit injected with brain-matter suspension survived, whereas
the two rabbits injected with lumbo-sacral marrow suspension both suc-
cumbed to the disease.

Recently we were given an opportunity to observe a patient of the Klinick
voor Inwendige Ziekten der Grote Huisdieren (Clinic for Internal Di-
seases of Large Domestic Animal, Director: Prof. Dr. G. Wagenaar)
where Aujeszky\'s disea.se had been correctly diagnosed on the strength
of clinical symptoms. The animal was severely inflicted with pruritis on
its hindlegs and around the anal-genital area. Since the prognosis in cases
of Aujeszky\'s disease in cattle is unfavourable and the animal will suffer
terribly, the best one can do is to have the animal killed, as was done in
this case. At our request we received the brain and the lumbo-sacral mar-
row. With this material we have tried to determine if it would make any
difference whether we used for the rabbit-test either brain matter on the
one hand or lumbo-sacral marrow on the other. Two suspensions were
made: one from the lumbo-sacral marrow by taking bits from ten different
places 6 cm. apart, which were ground together and then worked into a
10% suspension in saline; the other suspension was prepared from 10
pieces of brain tissue, namely 3 from the left and 3 from the right cerebral
hemisphere, while taking good care that these should contain both grey
and white substance; further 2 pieces from the left and two from the right

hemisphere of the cerebellum. This suspension also contained 10% tissue.
At 3 p.m. on January 22nd 1957 each suspension was subcutaneously in-
jected behind the left car (dose 0.5 cc.) into 10 five-week old experimental-
rabbits. On January 23rd, that is after 24 hours, none of the animals
showed any symptoms of Aujeszky\'s disease. One rabbit proved to be para-
lysed due to a vertebral fracture and was therefore killed. Nor, on January
24th, was anything abnormal observed that might point to the i^ecdon
having become active. In the morning of January 25th, however, five rab-
bits of the lumbo-sacral group were dead with bloody scratches round
the injection spot, while the other 5, of the same group, that were
still alive were ill, and were scratching violently behind their left ears. The
symptoms with these 5 were so evident that we decided to kill the animals
at once. We may, therefore, state that all of these ten experimental rabbits
demonstrated the presence of the virus in the lumbo-sacral marrow. Of the
brain-matter group one rabbit was somewhat apathetic on January 24th;
these were certainly no pruritic symptoms. This animal, which may have
been suffering from indigestion, recovered. The other 8 remaindcd perfect-
ly normal (observation of all 9 of them lasted until 1 February 1957 in-
clusive).

Thus, tiiis test has shown clearly that an examination of the brain alone
may yield deceptive and negative results. We ought, therefore, to make
sure that the part of the central nervous system corresponding regionally
to the pruritic area is included in the examination.

Shortly after this experiment we received the brain only of a cow, to be
tested on the presence of the virus of Aujeszky\'s disease. The accompanying
letter stated that on February 5th the animal had started to lick its hind-
legs till blood came. The condition at 6 a.m. on February 6th was recorded
as follows: "The cow has been lying dwon the whole night and cannot get
up any more. It is respira ting quickly. Sometimes the cow has spasms, stret-
ching the head backward as with grasstetany. From the rubbing of its hind-
legs the animal appears, moreover, to be suffering from pruritis. Aujeszky\'s
disease was at once thought of, but there was no longer inclination to lick.
In order to cxcludc grasstetany 900 cc. „500 neo" was injected. In the
afternoon the cow was killed."

In view of our findings from the above test, we recjuested the submission of
the lumbo-sacral marrow as well. How useful this was appeared from our
examination. The two rabbits — after our previous test with 2 scries of 10
rabbits this number would seem adequate — injected with brain matter
remained perfectly normal whereas the two injected with lumbo-sacral
marrow caught the disease on the third day after the subcutaneous
injection (itching in the morning, they died during the afternoon).

In tiiis connection wc should like to make the following remark. Volume
74, page 465 (1949) of this Journal gives a report of an article from
G. F a r g e a t and G. Pérès entitled „La maladie d\'Aujeszky existe-t-elle
dans Ic Rhône?" According to this report — the original article was not
at our disposal — a cow showed the typical symptoms on its right hindleg.
It proved to be impossible to infect a rabbit, a guinea-pig and a dog by
brain material. We suppose, however, that Aujeszky\'s disease could have
been diagnosed if the lumbo-sacral marrow would have been used.

Summarizing, the findings by means of experimental rabbits of the 3 cows
afflicted with itching in the hind-quarters, last examined in our Institute,
were:

In our opinion this shows how important it is which part of the diseased
animal is submitted by the practitioner for examination. Various hand-
books deal with Aujeszky\'s disease omit to mention this or refer only va-
guely to it. In the literature we do, however, meet with statements that
the virus is localized in a particular area of the central nervous system.
The following brief survey, which certainly does not claim to be exhaustive,
will offer some insight into the matter.

In his widely-known book „Spezielle Pathologie und Therapie der Haus-
tiere " (2) M a n n i n g e r, in a senstence of general bearing, maintains
that the virus „in sehr konzentrierter Form im zentralen Nervensystem
vorhanden ist". And already at the beginning of his discussion the author
states that the virus is at first contained in the blood, the organs and the
urine, and later on in the central nervous system. Further on he remarks
that, meanwhile, „das Blut sich allmählich des Krankenerregers erledigt".
In discussing the pathogenesis Manninger claims that, stardng from
the place of the infection, a blood infection — a virus septicaemia, there-
fore, — will arise. He mentions some authors in whose opinion the virus
will not penetrate the body via the blood but via the nervous system.
M a n n i n ge r remarks on this: „Für eine solche Auffassung liegen indes
kleine stichhaltigen Beweise vor".

In the work of the Frenchman Curasson (3) more attention is paid to
the neurotropic nature of the virus. In discussing the pathogenesis he states
that the virus penetrates the body via the nerves though not along this route
only, for after cutting out a nerve the infection still arises in the innerva-
tion area, „par septicaemie", therefore. Although Curasson recognizes
the neurotropic nature of the virus, he does not clearly visualize the possi-
bility that the virus may be localized in the central nervous system. He
says in speaking of the „matières virulentes": le cerveau, la moelle sont vi-
rulents, le bulbe et la corne d\'Ammon paraissent plus virulents". In accor-
dance with this, his advice wih regard to the experiment with experimental
animals is. „on fait 2 ou 3 prélèvements de substance nerveuse en des en-
droits différents du cerveau, du bulbe, et les mélange"; no mendon of the
spinal marrow (or the pars lumbo-sacralis).

H a g a n en B r u n e r (4) state: "It should be borne in mind that animals
often die before virus has reached the brain, or even the spinal cord. This
should be taken into account when selecting dssues for laboratory diag-
nosis". Just before they rightly remarked that as the disease progresses the
medulla may be infected. H a g a n and B r u n e r also mention Hurst
"who studied the distribudon of pseudo-rabies in the rabbit...; the virus

reaches the central nervous system by passage through the peripheral ner-
ves in spite of the fact virus occurs for a time in the blood." Finally they
give the following, sound advice: "A definite diagnosis may be made by
recovering the virus. For this purpose, the edematous fluid of the local
lesion, the nerve trunk of the region, parts of the spinal cord, and portions
of the brain may be inoculated into rabbits." H a g a n and B r u n e r
would have been even more explicit if besides "the nerve trunk of the re-
gion", they had also expressly mentioned the part of the medulla spinalis
belonging to "the region", i.e. the pruritic area.

In these three rather widely used German, French and English textbooks,
the problem raised by us is discussed in different ways. In addition there
seems to be a difference of opinion as to whether this virus is pantropic
(attracted to all organs) and is distributed by the blood, or whether, in
fact, it is rather neurotropic in character.

We will now give the ideas and conclusions of some of the most outstanding
researchworkers on the two related problems, namely a. whether the virus
is neurotropic or pantropic, and b. the cjuestion of the localization of the
virus in the central nervous system.

Hurst (5) published his experiments made on rabbits in 1934. Although
admitting that, with rabbits, the virus occurs in the blood and must,
therefore, be carried by the blood to the organs, he insists on the strength
of his experiments that the virus reaches the central nervous system via
the nerves, and, reversely, leaves the central nervous system by way of the
nerves leading to the periphery. Hurst demonstrated among other things
that the action of the infection is delayed when after making a neurectomy
the innervation area is infected. After establishing that the virus is by no
means always found throughout the entire central nervous system he re-
marks, rightly we think, that "this irregular distribution of virus through-
out the nervous system does not suggest infection directly from the blood".
H u r s t\'s investigations have been referred to before in this periodical,
namely by L o u r e n s (6) in 1935.

In 1938 Galloway (7) gives an extensive survey of the literature on
the subject and records that, in anyone animal, the virus occurs in some
parts of the central nervous system, whereas it is not found in other parts.
In 1938 R e m 1 i n g e r and B a i 11 y (8) published a detailed work (204
pages) on Aujcszky\'s diesase. They made large-scale experiments with dogs.
On the distribution of the virus in the central nervous system they state:
"II semble iju\'un certain hasard preside ici comme dans la rage vraie à la
distribution du virus le long de l\'axe cérébro-spinal". In order to attain
good results in experiments with experimental animals they advise: "de
pratiquer des prélèvements en différents points de l\'axe cérébrospinal et
d\'inoculer dc nombreux animaux". About the occurence of the virus in
precisely that part of the medulla spinalis which corresponds with the in-
fecdon- or pruritic area no clear pronouncement is made. In this connec-
tion the expression "un certain hasard" in the above-quoted sentence is
significant. The part dealing with "siege du virus" ends with this sen-
tence: "S\'il s\'agit de pseudo-rage non pas clinique mais expérimentale, les
prélèvements porteront surtout sur l\'encéphale, si l\'inoculation a été faite
à l\'extrémité céphalique; sur la moelle épinière, si cette inoculation a
été pratiqué aux membres, mais la moelle lombaire sera évitée dans tous

les cas". It is because of this last pronouncement that we are giving the
contrary advice based upon our own experience, namely, to take good
care to include the examination of the pars lumbalis of the medulla spinalis
in all those cases where the pruritic area (particularly the initial irritation)
should give occasion to do so.

B o c c k e r (1939 (9) reaches the following conclusion with regard to the
nature of the virus: "Die Neurotropic wird in ausgesprochen empfänglichen
Tieren dadurch verdeckt und überlagert, dasz sich das Virus auch in an-
deren Geweben und anscheinend auch im Blute zu vermehren vermag".
As early as 1942 Hirt (10) published an ardcle of which the title clearly
indicates the result of his researches: "Bei der Aujeszkyschen Krankheit ist
der Virusgehalt des Zentralnervensystems durch die Infektionsstelle be-
dingt". The last sentence of his article reads: "Der Anstcckungsstoff
scheint in dem der Infcktionsstelle am nächtsten liegende Abschnitt der
zentralen Nerven substanz in gröszter Konzentration vorhanden zu sein".
On the strength of the literature data (it would be beyond the scope of
this article to mention everything published on the subject), our own
above-recordcd experiments, and on the ground of earlier experiments
with mice, which proved to be only susceptible to intracerebral infection
(11, 12), we think that the virus is really neurotropic in character. Only
the other day, in a case of this disease we could demonstrate the existence
of the virus in the central nervous system, but not in the blood. We are
moreover convinced that the virus is to be found particularly in the part
of the central nervous system belonging to the area where the itching
started.

The localization of the virus in the central nervous system has, of course,
been known to many research laboratories for years, but many of tho.se
who submit the material have been ignorant of it. This is why wc thought
it might be of some importance, to draw the attention once more to some
aspects of the localization of the virus.

Alhoewel in gevallen van de ziekte van Aujeszky het virus in het bloed aantoonbaar
kan zijn, dient men het toch te beschouwen als een virus met een duidelijk neuro-
troop karakter. Dit blijkt vooral uit de localisatie van het virus in het centrale
zenuwstelsel. In verband hiermede is het uiterst n\\ittig, dat de practicus, die zijn
diagnose bevestigd wil zien, het daarvoor in aanmerking komende deel van het cen-
trale zenuwstelsel opzendt. Van drie koeien met jeuk aan het achterstel werden in
totaal 12 konijnen ingespoten met hersenmateriaal; zij bleven alle normaal, doch de
14 konijnen ingespoten met lumbo-sacraal merg werden alle ziek. In ieder geval dient
onderzocht tc worden dät deel van het centrale zenuwstelsel, dat correspondeert
met het jcukgcbied.

The character of the virus of Aujeszky\'s discase is mainly neurotropic. To diagnose
spontaneous eases rabbits should be infected with the part of the central nervous
system corresponding to the pruritic area. Twelve rabbits were injected subcutaneous-
ly with brain matter from three cows suffering from itching in the hind quarters.
They all remained normal, whereas fourteen rabbits injected with lumbo-sacral mar-
row succumbcd without exception.

Le caractère de I\'ultravirus de la maladie d\'Aujeszky est surtout neurotrope. Afin

d\'affirmer la diagnose dans des cas spontanés il est nécessaire d\'infecter des lapins
avec cette partie du système nerveux central qui correspond à la région des déman-
geaisons. 12 Lapins étaient injectés avec du tissu ccrbral dc 3 vaches ayant des dé-
mangeaisons aux arrière-mains. Tous ces lapins restaient normaux, tandis que les 14
lapins injectés avec de la moelle sacro-lombaire succombaient sans aucune exception.

Der Charakter des Virus der .\\ujcszkyschcn Krankheit ist überwiegend neurotrop.
Um in spontanen Fällen die Diagnose zu bestätigen soll man Kaninchen infizieren
mit jenem Teil des Zentralncrvensystemcs, das übcrcinstinnnt mit dem Juckengebicte.
Mit Gehirngewebe von 3 Rinder mit Jucken am Ilintcrgestcll wurden 12 Kaninchen
subkutan injiziert. Sic blieben alle normal; die 14 Kaninchen, welche injiziert worden
waren mit lumbosakralem Marke, unterlagen der Krankheit dagegen ohne Ausnahme.

1. JANSEN, JAC. Sr. en N. D. M. DEKKER, Een klinisch onduidelijk geval van
morbus aujeszky bij ccn rund. T.v.D. 82, 544, 1957.

2. MANNINGER, RIJDOLF, Spezielle Pathologie und Therapie der Haustiere.
Zehnte Auflage, Erster Band, 1954.

3. CURASSON, G., Maladies infectieuses des animaux domestiques. Tome premier,
1946.

4. HAGAN, "VV. A. and D. W. BRUNER, The infectious diseases of domestic ani-
mals.

5. HURST, E. WESTON, Studies on Pseudorabies (infectious bulbar paralysis,
mad itch). Journal of Exp. medicine, 59, 729, 1934.

9. BOECKER, EDUARD, Handbuch der Viruskrankheiten (Gildemeister, Haagen,
Waldmann). Zwiter Band, 1939 (op blaz. 239 morbus Aujeszky).

lU. HIRT, GÊZA, Bei der Aujeszkyschen Krankheit ist der Virusgehalt des Zentral-
nervensystems durch die Infektionsstclle bedingt. Archiv für wissenschaftliche
und praktische Tierheilkunde, 78, 191, 1942.
1 I. JANSEN, JAC., De gevoeligheid van dc muis voor het virus van de ziekte van

Aujc.szky. Tijdschrift voor Diergeneeskunde 61, 761, 1934.
12. JANSEN, JAC., Gehirnimmunität bei Infektionen mit filtrierbarem Virus.
Zentralbl. f. Bakt. Parasitenkunde und Infektionskrankheiten, 149, 190, 1942.

Uit het verschijnen van ccn dissertatie over het onderwerp: Contribution de l\'avorte-
ment non infectieux dc la Truie (Alfort 1956), schrijver, L o n c e i n t J. M., blijkt
dat men in Frankrijk ernstig aandacht aan dc varkensfokkcrij gaat schenken.
De aanleiding was het feit, dat een Duits onderzoek had geleerd, dat ± 50% van de
abortusgcvallen bij varkens van niet infectieuze aard waren.

.Ms belangrijkste niet-infccticuzc oorzaak wordt genoemd: onoordcclkumligc voeding,
sjjcciaal wat betreft tekorten aan eiwit, calcium en fosfor, jodium, mangaan cn vita-
minen (speciaal Vitamine A).

Het Stamboek voor het in het Zuid-Oosten van Engeland inheemse gehorende rode
Sussex vlccsras zal in 1970 als subras ongehorende dieren registreren.
In 1949 begon men met de verzameling van ongehorende dieren. Men wenst deze
ongehorende variëteit omdat het ras populair is in Zuid-Afrika — het is een zeer
sober ras — en men in dc gehele wereld thans sterk de voorkeur geeft aan onge-
horende vlcesrassen.

IHt het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie van de Rijks-Universiteit
te LItrecht. Directeur: Prof. A. v. d. Schaaf.

In 1941 kweekte Witte uit een absces van een haas in Silezië een
bacterie, die hij meende te moeten beschouwen als een Rangse abortusbacil.
Het was een Gram-negatief staafje, dat eerst na 3 x 24 uur bebroeden
van een glucosebloedagarplaat zichtbare groei gaf in de vorm van dauw-
druppelachdge, nict-hemolyserende kolonies. Hij interpreteerde deze
vondst echter als Brucella abortus, aangezien hij deze verwachtte te zullen
aantreffen. Uit de literatuur (W i e s e 1 e r) was hem bekend over spontaan
aborteren bij hazen, en op de weide, waarvan de haas afkomstig was,
hadden aan Bangse infectie lijdende runderen gelopen.
In Zwitserland waren het Roux en Bouvier (1946) die voor het
eerst een dergelijke infectie waarnamen nadat hun aandacht op de moge-
lijkheid hiervan door F 1 ü c k i g e r was gevestigd. Daarna is Brucellose
in Zwitserland herhaaldehjk bij hazen geconstateerd, B u r g i s s e r (1949,
1951), Bouvier c.s. (1951).

Jacotot en Vallée (1951) toonden Brucellainfectie aan bij hazen in
Frankrijk. Zij zochten naar het voorkomen van Br. rnelitensis en meenden
ook aanvankelijk bij de hazen met deze bacterie te doen te hebben. Eerst
bij nader inzien (1954) herriepen zij hun conclusie en interpreteerden hun
vondst als Br. suis, Deense variëteit.

Uit Tsjecho Slowakije deelde Niznansky (1954) over hazenbrucellose
mede. Het betrof in alle vier de gevallen Br. suis, die daar ook veel
\\ oorkomt bij de varkens.

Inmiddels hadden in Denemarken B e n d t s e n, C h r i s t i a n s e n en
T h o m s e n (1954) eveneens een mededeling gedaan over het voorkomen
van Brucella suis bij hazen, welk feit daar voor het eerst in 1951 was
vastgesteld. In een lezing, welke Thomsen in 1956 in Gent hield,
heeft hij over deze infectie uitvoeriger mededeling gedaan en tevens de
gedachtengang ontwikkeld, dat Br. suis Deens type, welke onder de varkens
in Denemarken niet een heersende infectie is, in de eerste plaats een
hazenziekte zou zijn, waarbij de varkens incidenteel b.v. door voeren met
hazeningewanden zouden worden besmet (in 1955 bewezen). Verder \\er-
moedt hij, dat de infectie, die maar in één district voorkomt, van huis-uit
niet inheems zal zijn geweest, maar is ontstaan door import van hazen
voor en na de eerste wereldoorlog „uit verschillende landen, waar varkens-
brucellose veel voorkwam (Duitsland, Hongarije)".

In verband met het voorkomen van Brucella rnelitensis onder schapen in
het Rijnland onderzocht F r i t s c h e ook hazen. Het gelukte hem hieruit
bacteriën te isoleren, die hij aanvankelijk ook voor Br. rnelitensis hield,
doch bij nader onderzoek Br. suis Deens type bleken te zijn. Hij bleef
echter deze beschouwen als een in de hazen ontstane mutatie van Br.
rnelitensis, welke met schapen uit Frankrijk zou zijn binnen gekomen.
Volgens F r i t s c h e zouden bijna alle tot dusverre in de literatuur be-

schreven stammen uit hazen als Br. suis Deens type zijn te beschouwen.
Ter toelichting diene, dat tot het geslacht Brucella door H u d d 1 e s o n in de 6e druk
van B e r g c y\'s Manual de volgende species worden gerekend: Br. nielitensis, Br.
abortus, Br. suis en Br. bronchiseptica. Br. melitensis (verwekker van dc Malta
koorts), Br. suis en Br. bronchiseptica hebben in tegenstelling met Br. abortus bij
primaire isolatie geen verhoogde C02-spanning nodig.

Overigens worden deze species nader onderscheiden door gcvocligheidsvcrschillen
voor anilinekleurstoffen, waarop hier niet nader zal worden ingegaan. In Br. suis zijn
twee variëteiten, de Amerikaanse en de Deense, welke onderling daarin verschillen,
dat de Amerikaanse variëteit veel H2S vormt, de Deense niet. Wat deze laatste
ei.genschap betreft, gelijkt de Deense variëteit dus op Br. melitensis, waarvan ze
cchtcr in kleurstofgevoelighcid duidelijk verschilt (vergelijk ook Berndtscn

Br. bronchiseptica is een bacterie, die in tegenstelling met de andere vertegenwoor-
digers van dit geslacht beweeglijk is, gemakkelijk groeit aan de lucht en gewoonlijk
bij hondeziektepneumonic wordt aangetroffen, doch ook reeds in 1917 door Alice
Evans uit long-processen bij caviae werd geïsoleerd. Ze is pathogcen voor katten,
konijnen, caviae, fretten, witte ratten en apen. Deze infectie beperkt zich echter als
regel tot aandoeningen van het respiratie-apparaat. Opgemerkt zij, dat, hoewel
Huddleson zowel als Miss Evans laatstgenoemde species ook in dit Genus
plaatsen, zij toch t.o.v. „de eigenlijke" Brucella\'s een aparte plaats inneemt en ob-
jectief op geen enkele wijze van Alcaligenes faecalis is te onderscheiden.
Pritsche vergeleek de pathologisch anatomische veranderingen zoals
deze bij aan Brucellose lijdende hazen in Denemarken en in Duitsland
waren waargenomen,

Hoewel ook reeds R o u x en Bouvier o.a. witte tot grauwe granulaties
van de longen terloops beschreven, is de eerste duidelijke publicatie over
de aard van de afwijkingen aan andere organen dan het geslachtsapparaat
de lezing van Thomson (1956).
Uit de Vlaamse vertaling zij het volgende geciteerd:

„Vooral te vermelden is het feit dat de pathologische processen in talrijke
organen optreden. Het is ook opvallend dat brucellakiemen bij hazen een
sterke pyogene werking bezitten, juist zoals dit het geval is bij sommige
varkens. Zeer dikwijls worden abcessen aangetroffen vooral in de ge-
necrotiscerde weefsels.

Een knobbelige sterk gezwollen lever wordt zeer dikwijls aangetroffen; deze
zit dan opgepropt met grote en kleine gele haardjes, waarin etterinmtjes
voorkomen.

Gewoonlijk worden in de lever sporadische gele haardjes aangetroffen,
waarvan de grootte schommelt tussen die van een gierstzaad en die van
een erwt. In het coecum worden geel-witte haarden aangetroffen van de
grootte van een gierstzaad; deze zijn te zien door de darmwand heen.

Minder frequent worden kleine paddestoelachtige haarden op de nieren
aangetroffen.

Dergelijke haarden worden gevonden in longen, welke echter soms talrijke
grote en kleine uitpuilende haardjes vertonen.

Typisch bij mannelijke dieren zijn de sterk gezwollen testes cn e])ididymes
met necrosehaarden en abcessen.

Bij vrouwelijke dieren worden soms duiveneigrote abcessen waargenomen
in de melkklieren; in de uterus komen haarden voor, waarvan de grootte
schommelt tussen die van een gierstzaad en die van een hazelnoot.
Tenslotte zou ik cr op willen wijzen dat besmette hazen gewoonlijk in
goede conditie verkeren; ze sterven niet van brucellose alleen.
Uit al deze pathologische proces.sen is het gemakkelijk de Brucella\'s te
isoleren en in Denemarken was dit steeds Brucella suis, Deense varieteit,
welke bij de eerste generatie altijd groeit aan de gewone atmosferische
lucht.

Wij gelukten er niet in hazen experimenteel met Brucella abortus te in-
fecteren."

Bij het artikel van T h o m s e n zijn zeer demonstratieve foto\'s w.o. een
„long met paddestoelvormige knobbels" en een „sterk vergrote milt; let op
de talrijke knobbeltjes". Deze afbeeldingen worden hierbij gereproduceerd,
(fig. I en II).

Het zou geen reden gehad hebben het voorafgaande mede te delen als
boven bedoelde foto\'s niet de onverwachte sleutel ojileverden lot een sectie-
bevinding bij een haas, waarover in ons jaarverslag over 19.52 een voor-
lojjige mededeling gedaan werd, maar waarover het tot dusverre niet gelukt
was een bevredigende conclusie te trekken.

Onderzoek 1365jl952. Op 4 november 1952 werd door hel toenmalig
Instituut voor Infectieziekten van het Openbaar Slachthuis le Heerlen het
cadaver van een haas ontvangen.

In de longen werden talrijke promincrcndc haarden aangetroffen, welke
volgens histologisch onderzoek van Collega D r. Le (\'oultre waren
te inter])reteren als multiple subacule lot subchronische nccropurulenle
ontstekingshaardjes. Achteraf bezien, was de beschrijving „paddestoelvor-
mige knobbels" macroscopisch voor deze vormsels hier volkomen \\\'an
toepassing (fig. III). In de sterk vergrote milt (fig. IV) en in de nieren
(fig. V) werden eveneens dergelijke haarden aangetroffen, maar niet in
de lever. Aangezien het geslacht van het dier niet genoteerd werd, kan
stilzwijgend worden aangenomen, dat aan hel geslachlsapiJaraat niets

Rpproduktie van Thomsen fig. 4 „long met veelvuldige paddestoelvormige knobbels".

Reproduktie van Thomsen fig. 3a „sterk vergrote mitl van dezelfde haas. Let op de

afwijkends is gezien. De sectie werd overigens met extra zorg verricht,
omdat de vindplaats (Zuid Limburg) de mogelijkheid van tularaemie
openliet, aangezien deze door N e 1 i s en L a f o n t a i n e (1950) bij hazen
in België was waargenomen en trouwens kort nadien in Januari 1953 in
Limburg werkelijk is geconstateerd en door Hemmes (1953) beschreven.
Het beeld van de sectie wettigde onmiddellijk de conclusie, dat het hier
een beeld betrof, dat ons uit eigen aanschouwen niet bekend was.
In de directe uitstrijkpreparaten van bloed en organen, die in verband
met het aanvankelijk vermoeden zeer zorgvuldig bekeken zijn, werden
geen microorganismen waargenomen.

Er werd uitvoerig geënt en de voedingsbodems werden enkele dagen ge-
observeerd. Uit de longen ontstond alleen op de aëroob bebroede bloedplaat
na langer dan 2 x 24 uur een fijne groei van een Gram-negatief organisme.
Beweeglijkheid kon niet worden aangetoond. De geïsoleerde kiemen gaven
in de gewone, korte, bonte rij geen omzettingen. Zij groeiden wel in de
suikeroplossingen volgens W arren Crowe, maar zetten ook daarin
geen suikers om hetwelk niet in overeenstemming is met Pasteurella tula-
rense, die immers in staat is glucose te vergisten.

Destijds werd schoorvoetend de conclusie getrokken, dat het geïsoleerde
organisme Br. hronchiseptica zou zijn, hoewel bij deze conclusie op het
protocol een vraagteken is geplaatst. Deze uitspraak werd gemotiveerd door
de overweging, dat het een Gram-negatief staafje uit het respiratieapparaat
van een knaagdier was, dat geen suikers vergistte. De mogelijkheid van
een andere, een „echte" Brucella werd door de ongewone gastheer en de
voor ons ongewone localisatie helaas niet overwogen. De cultuur, waarvan
niet werd geloofd, dat zij in haar hoedanigheid van Br. hronchiseptica deze
uitgebreide veranderingen primair zou hebben veroorzaakt, is niet aan-
gehouden. In het desbetreffende Jaarverslag (D o n k e r - V o e t. Van
1) orssenenVan der Vlerk (1953)) wordt betreffende dit geval
gezegd:

„Uit een uit Limburg afkomstige haas met multiple, sub-acute tot sub-
chronische necro-purulente ontstekingshaardjes in longen, milt en nieren
(welke wij verdachten van tularaemie) werd alleen Brucella hronchi-
septica gekweekt".

Het woord „alleen" geeft de twijfel aan het aetiologische verband aan.
In verband met besmettingsgevaar zijn met het betrokken materiaal geen
dierproeven verricht.

De organen zijn als museumpreparaat geconserveerd. Daardoor was het
mogelijk deze alsnog te vergelijken met de foto\'s van T h o m s e n, waar-
mede zij volkomen bleken overeen te stemmen.

Momenteel lijkt de conclusie gerechtvaardigd, dal ook deze laesies zijn
veroorzaakt geweest door Brucella suis.

b) uit het materiaal werd een langzaam-groeiend, Gram-negatief onbewege-
lijk staafje gekweekt, dat primair aan de lucht groeide en geen kool-
hydraten vergistte.

c) Het gebied, waaruit de haas afkomstig was (Zuid-Limburg) sluit in-
direct aan bij het gebied van Rijnhessen en Palts, waar door F r i t s c h e
deze bevinding met zekerheid is vastgesteld.

De voorlopige conclusie, dat onder hazen in Nederland, ook een „echte"
Brucellose, veroorzaakt door Br. suis, zou voorkomen kan alleen worden
bevestigd, indien het ons zou gelukken dit onderzoek doelbewust te herhalen.
In verband hiermede worden alle collegae opgeroepen ons cadavers tc
verschaffen van hazen met aandoeningen van het gcslachtsapparaat en met
afwijkingen in dc inwendige organen gelijkende op die, welke hierbij zijn
afgebeeld.

De mogelijkheid van het voorkomen van Brucellose bij hazen in Nederland werd ge-
concludeerd uit de vergelijking van foto\'s van een artikel van T h o m s e n over
hazenbrucellose met een nmscumprcparaat van een haas waaruit in 1952 op Brucella
gelijkende Gramnegatieve, aerobe, onbewegelijke staafjes werden gekweekt.

The possibility of the occurence of Brucellosis in hares in the Netherlands is con-
cluded from the comparison of figures from T h o m s e n\'s publication on brucellosis
in hares (fig. I en II) with a museum specimen of a hare (fig. Ill, IV and V) from
which Bruccllalike Gram-negative, aerobic, nonmotile rods were cultured in 1952.

La possibilité de I\'occurence de la brucellose du lièvre dans les Pays-Bas fut conclue
de la comparaison des photographies de la publication de T h o m s e n sur la brucel-
lose du lièvre avec une pièce dc musée d\'un lièvre (fig. III, IV et V) duquel furent
isolés en 1952 des bâtons Gramnegatifs, aerobes, immobiles, ressemblant à des Bru-
celloses.

Die Wahrscheinlichkeit dasz Hasenbrucellosis in den Niederlanden vorkommt wurde
erschlossen durch Vergleichung von Abbildungen aus der Abhandlung von T h o m-
sen über Brucellosis bei Hasen (Abb. I und II) mit einem Museumpräparat von
einem Hasen (Abb. III, IV und V) woraus in 1952 Brucclla-artigc Gramnegative,
aerobe, unbewegliche Stäbchen gezüchtet wurden.

BENDTSEN, H., Nord. Vct. Med. 6, 355 (1954).
BERGEY\'S Manual of Determinative Bacteriology fith Ed.

BURGISSER, H., Schw. Arch. Thk. 91, 273 (1949); 93, 499 (1951).
DONKER-VOET, J., DORSSEN, C. A. van en VLERK, J. v. d., T. v. Drgk. 78,
941 (1953).

EVANS, A. C., Jrl. Inf. Diseases, 22, 580 (1918).
PRITSCHE, K., Bcrl. Münch. Tierärztl. Wschr. 69, 301 (1956).
HEMMES, G., N. Tijdschr. v. Geneesk. 97, 990 (1953).
JACOTOT, H. en VALLÉE, A., Annales Inst. Pasteur 80, 214 (1951).
JACOTOT, H. en V.ALLÉE, A., Annales Inst. Pasteur S7, 218 (1954).
NELIS, B. en LAFONTAINE, A., Acta clin. belg. 1950, 250.
NISNANSKY, F., Arch. Expt. Vet. Med. 8, 212 (1956).
ROUX, L. en BOUVIER, G., Schw. Arch. Thk. 88, 507 (1946).
THOMSEN, A., Vlaamsch Drgk. Tijdschr. 25, 87 (1956).
WITTE, J., Berl. Münch. Tierärztl. Wschr. 1941, 128.

De Spring-, Trek- of Pronkbok behoort tot de onderfamilie der Antilopen
en wel tot de Spring-antilopen. Men treft deze dieren vooral aan in de
Kalahari-woestijn, voorkomend in troepen van 5 tot 200 stuks. Bij voedsel-
gebrek, ontstaan door aanhoudende droogte, worden grotere kudden ge-
vormd. Deze gaan trekken, vandaar dat de Zuid-Afrikaner dan ook spreekt
van „Trekbokken".

Bij de vlucht maakt de bok sprongen, enkele meters loodrecht omhoog.
De voor dit ondergeslacht kenmerkende rugplooi, met de lange witte haren,
wordt dan getoond. Vandaar zijn bijnaam „Pronkbok". De hoogten der
sprongen bedragen soms 2 a 3 m. Ze kunnen 4 tot 5 m. ver springen.
Bij het mannetje en vrouwtje komen sierlijk gedraaide horens voor. Het
hoofd is niet groot, maar voorzien van cen paar zeer lange, toegespitste
oren. De ogen zijn schitterend. De bouw van de bok is slank, slanker dan
die van onze ree. Zijn schofthoogte bedraagt ongeveer 65 cm. De kleur van
het dek is donker-geel. Een streep bruin begint aan de hoornbasis en loopt
via het oog naar de neus. Een eveneens donker gekleurde brede streep
versiert de zijkanten van de overigens witte romp.

De bokjes worden zeer jong gevangen en met de zuigfles groot gebracht.
De geiten worden dan wel tam, blijven in gevangenschap echter schuw.
Dc bokken daarentegen hebben onderling vaak ruzie en zijn t.a.v. de mens
vaak agressief. De bokken „drijven" vaak achter dc geiten aan, met het
gevolg dat deze zich in volle ren tegen het gaas van dc omheining te pletter
lopen. Dit nu gebeurde met de nafok van dc door de Heer F.D. tc Zijldijk
uit Zuid-Afrika meegenomen bokken (van deze Hofmeyeri-soort zijn dit
de enige in Nederland aanwezige exemplaren).

de tijd. Hiervan was er reeds één gestorven tengevolge van een pneumonie
(Temp. invloeden); een tweede succombeerde op de leeftijd van enkele
weken onder verschijnselen, die wij bij kalveren waarnemen met „Lal".
Het overgebleven drietal is in de nacht van 1 augustus in een soort paniek-
stcnuning geraakt. Twee dieren hadden de nek gebroken en één zijn linker
voorbeen. De vermoedelijke oorzaak is het „drijven" van de oude bok ge-
weest. Deze was reeds voorzien van een metalen masker (foto 1), om dc
kans op dit „drijven" te doen verminderen.

Het onder de elleboog gebroken voorbeen werd door de eigenaar gespalkt.
Daar dit verband echtcr niet voldeed, werd onze hulp ingeroepen. Met
behulp van „Cellona-windsels" en houten spalkjes werd getracht innno-
bilisatie te verkrijgen. Na de behandeling werd het dier door de twee hel-
pers losgelaten. Een sprong van I/2 m. loodrecht omhog gaf ons geen grote
verwachtingen.

ü]) 24 september werd gevraagd eens te komen kijken, daar de toestand
hopeloos leek. Het verband was verdwenen; een tweede fractuur boven het
kootgewricht was opgetreden; de ondervoet was volkomen necrotisch; één
klauwtje ontbrak t.g.v. cxungulatio door necrosc; het andere was nog ver-
bonden met het bijbehorend klauwbeentje door een smal strookje weefsel-
De conditie van het dier was slecht. Het kon zich op drie gezonde benen
echter merkwaardig goed voortbewegen. Om dit exemplaar voor de fok-
kerij te kunnen behouden werd tot amputatie in de elleboog besloten.

Door twee helpers werd dc bok op de grond gefixeerd. Locale anesthesie in
en om het gewricht met Astracaïne-Hlomberg. Narcose durfden wij niet
toe te passen, daar van de toepassing van narcotica bij deze dieren, zover
door ons is na te gaan, niets bekend is. Door afsnoering met een gummi-
ligatuur boven het gewricht, werd getracht het bloedverlies te beperken.
Hierna vond ontharing en dcsinfectie van de huid plaats. Bij dc huidsnede
werd erop gelet, dat er voldoende huid overbleef om deze straks over de
stomp te kunnen hechten. De amputatie vond plaats in het gewricht; de
beenstomp werd afgeknabbeld met een tang. Dc vaten werden onderbon-

den. Tussen de huidhechtingen werden ondersteuningshechtingen aange-
bracht. In de wond werd Almocilline geappliceerd.

Na de operatie kon de bok echter niet staan; het dier was volkomen slap.
Bloedverlies was echter tijdens de amputatie practisch niet opgetreden.
Pijnreacties werden niet waargenomen.

Op de dag na de operatie stond het dier en at verse brandnetels. Na drie
dagen liep het rustig te weiden. De wond was droog en mooi (foto 2).
Geen nabehandeling werd ingesteld, daar het dagelijks vangen van de bok
risico\'s met zich mee zou brengen voor het dier. Bij ons onderzoek na 4
weken, bleek het dier zich uitstekend te redden en in condide vooruit te
gaan.

Schrijver amputeerde het linker voorbeen bij een Zuid-Afrikaanse Springbok (Anti-
dorcas Marsupialis Hofmeyeri), die in gevangenschap wordt gehouden; met als doel
het dier voor de fokkerij tc behouden.

The author amputated the left foreleg of a South African springbok (Antidorcas
marsupialis Hofmeyeri) which was kept in captivity with a view to using it for
breeding purposes.

L\'auteur amputa la patte de devant d\'une antilope sud-africaine (Antidorcas Marsu-
pialis Hofmeyeri) gardée en captivité et cela en vue de pouvoir garder l\'animal pour
la reproduction.

Schreiber amputierte den linken Vorderlauf eines in Gefangenschaft lebenden süd-
afrikanischen Springbockes (Antidorcas Marsupialis Hofmeyeri) ; zweck dieser Am-
putation war die Erhaltung des Tieres für die Zucht.

Volgens de Amerikaanse dierenarts L 1 o y d C. M o s s, op een wereldreis de ver-
schillende veterinaire opleidingsinrichtingen bezoekende, wordt in Noorwegen veel
stro gevoerd.

100 kg. stro wordt gedurende 24 uur in een betonnen vat gemengd met 1.3% caus-
tische soda. Daarna wordt de soda eruit gepompt om voor een andere 100 kg. ge-
bruikt te worden.

Het behandelde stro wordt dan 5x uitgewassen met water en is dan klaar voor con-
sumptie. Men geeft van 13-18 kg. per dag per koe. Men rekent dat 3 kg. van het
behandelde stro ongeveer dezelfde voedingswaarde heeft als 1.36 kg. gerst.

Besluit van 23 augustus 1957 nr 26, houdende toelating van anderen dan
dierenartsen tot de uitoefening van de diergeneeskunst in beperkte omvang.

Tot het verrichten van het onderzoek van hoenders op Salmonella pullorum door
middel van de bloeddruppclmethode zijn toegelaten zij, die het eerste gedeelte van
het doctoraal examen in de diergeneeskunde met goed gevolg hebben afgelegd, voor
zover zij:

a. deze werkzaamheden verrichten onder leiding en verantwoordelijkheid van de
dierenarts, die met het onderzoek der hoenders is belast en die in het bezit is van
een verklaring van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, waaruit blijkt, dat hij
behoefte heeft aan een assistent;

b. tijdens het verrichten van deze werkzaamheden in het bezit zijn van een verklaring
van dc directeur van dc Veeartsenijkundige Dienst, welke hun op hun verzoek wordt
verstrekt en waarin is vermeld het tijdvak, waarin, cn dc naam van dc dierenarts,
onder wiens leiding en verantwoordelijkheid zij de werkzaamheden verrichten;

c. de werkzaamheden verrichten binnen het tijdvak, vermeld in de onder b bedoelde
verklaring en onder leiding en verantwoordelijkheid van de in die verklaring vermelde
dierenarts.

Dit besluit treedt in werking met ingang van de tweede dag na de dagtekening van
de Nederlandse Staatscourant, waarin het is geplaatst.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland
voorgekomen gedurende de maand juli 1957

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (peripneumonia contagiosa bovum),
hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en Kwade droes (malleus) zijn
in Nederiand resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

Beitrag zur Tuberkulose des Hundes und der Katze. U. M e t h n e r. Tierärztl. Um-
schau 12, (1957) 85-89.

In München onderzocht schrijver 2500 honden en 101 katten en constateerde bij
25 honden en 15 katten tuberculose. In 80% betroffen de symptomen het respiratie-
apparaat. Bij 14 van "de 25 tuberculeuze honden werden stuwingsverschijnselen waar-
genomen. Van 46 honden die sinds 1952 wegens borst- of buikwaterzucht uiteindelijk
ter sectie kwamen, bleken 14 aan tuberculose te lijden.

Op 2 gevallen van buikwaterzucht na betrof het hier borstwaterzucht, d.w.z. bij de
helft van de dieren lijdende aan borstwaterzucht was tuberculose de oorzaak.
Voorts worden 3 gevallen beschreven van osteoperiostitis hypertrophica bij honden
met een chronische caverneuze pneumonie. Zowel bij een hond als bij een kat kwam
een geval voor van tuberculose van het centrale zenuwstelsel. Bij de kat kwam 3 maal
huidtuberculose en 1 maal niertubcrculose voor. Twee katten met bij het leven pal-
pabele mesenteriale lymfklieren bleken o.a. te lijden aan open darmtuberculose in de
vorm van een ulcus in het ileum. Voor het stellen van dc diagnose wordt bij de kat
de subcutane tuberculinatie en bij de hond deze gecombineerd met de intracutane
tuberculinatic aanbevolen. De resultaten van deze reacties waren slechts ten dele
bevredigend. Type-differentiatie van gekweekte bacteriën gebeurde slechts in 8 ge-
vallen. Bij 4 katten werd 2 maal het boviene type gevonden. Bij de andere 2 katten
en de honden het humane type. H.H.

Avortements a la suite d\'une infection ä bacilles tuberculeuse d\'origine aviaire chez
la vache. H. B u r g i s s e r en P. A. Schneider. Schw. Arch. f. Thk. 99, (1957)
257-260.

In tegenstelling met dc besmetting met tuberkelbacteriën van het humane type, welke
slechts een goedaardig primair complex veroorzaken, terwijl vaak macroscopisch in het
geheel geen laesies waarneembaar zijn en alleen een reactie op tuberculine wordt
waargenomen, kan door aviaire tuberkelbacteriën een ernstige, gegeneraliseerde in-
fectie ontstaan. In dc meeste gevallen betreffen de laesies voornamelijk het genitaal-
apparaat en de melkklier waarbij veel kiemen met de melk worden uitgescheiden.
Onderzoekers beschrijven 2 gevallen van aviaire tuberculose bij runderen op bovine-
tuberculose-vrije bedrijven. De runderen aborteerden en in de secundinae werden tal-
rijke zuurvaste staafjes waargenomen. Beide dieren werden geslacht. Bij rund I wer-
den bij dc sectie waargenomen diffuse necrose van het uterusslijmvlies en lichte ver-
groting en verharding van een uierkwarticr. Bij rund II was de uterus volledig geïnvo-
lueerd, bevatte purulent vocht waarin resten van vruchtvliezen aanwezig waren, terwijl
het slijmvlies speciaal bij dc karunkcls was veranderd en bedekt met een geelachtig
beslag. Histologisch waren in dit geval naast minder specifieke ontstekingsvcrschijn-
selen als bij rund I ook submiliaire haardjes aantoonbaar met enkele rcusccllen v.
Langhans, maar weinig epithclioide cellen. Dc melk werd alleen in geval I onder-
zocht. Deze vertoonde bij een normaal sediment toch talrijke zuurvaste staafjes. De
infecticbron bleek in het eerste geval tc zijn geweest tuberculeus pluimvee van de
buren, terwijl in het tweede geval in een vorig jaar op het eigen bedrijf veel kippen
aan tubrculose te gronde gingen. Tuberculinatie met aviaire tuberculine van het res-
terende rundvee, uitgevoerd enkele maanden na het constateren van de beschreven
gevallen, leverde geen positief resultaat op, slechts 3 dieren gaven reacties van
1—3 mm. Tuberculinatic met bovine tuberculine heeft noch vóór, noch na het con-
stateren van de aviaire infectie iets te zien gegeven.

Cultureel en dierexperimenteel onderzoek bevestigden de diagnose. Bij de beschrijving
van het dierexperimenteel onderzoek wordt geen vergelijkende tuberculinatie van

proefdieren vermeld zoals gebruikelijk is aan de Rijksseruminrichting. Schrijvers be-
velen aan om in gevallen van onverklaarde abortus dc nageboorte tc onderzoeken op
het voorkomen van zuurvaste staafjes. H.H.

Observations sur la vaccination avec Ic virus vaccin adaptc au lapin contrc la peste
porcine dans la pratique. J. H i n t c r m a n. Schw. Arch. f. Tbk. 1957, .5—B. 99,
pp. 261-271.

Een beschrijving wordt gegeven van de resultaten bij massale entingen tegen varkens-
pest in Marokko met het aan konijnen aangepaste virusvaccin (Rovac) al of niet
simultaan met serum toegepast. Hierbij bleek, dat enting uitsluitend met Rovac solide
immuniteit gaf, echter ook aanleiding kan geven tot uitbraak van ernstige pestvcr-
schijnselen en sterfte, welke laatste kan variëren van 8,85 tot 39,4% onder geënte
dieren.

Dat dc sterfte inderdaad viel toe tc schrijven aan dc enting, blijkt uit het feit, dat het
aan konijnen aangepaste virus uit dc gestorven dieren kon worden teruggewonnen.
.Symptomen en sectic verschijnselen wezen op pest. De sterfte trad 7 tot 2Ü dagen na
dc vaccinatie op. Schrijver houdt rekening met het feit, dat subklinische latente in-
fecties geactiveerd kunnen worden door de toediening van het virus. Hij verkiest de
simultaanenting van virus met serum. Het scrum gaat de entverliezen ten gevolge
van dc Rovac-inspuiting tegen.

Dieren, welke ten gevolge van de enting met Rovac-vaccin ziek waren geworden,
besmetten contactdieren niet, evenmin werd bij deze laatste dieren immuniteit over-
gebracht. BAKKER

Rabies in wildlife in Middle America. A. M a 1 a g a A 1 b a. JAVMA 130, 386 (1957).
Behalve prairiewolvcn en vossen lijken ook mungo\'s bij het overbrengen van rabies
een belangrijke rol tc spelen. Deze zijn destijds geïmporteerd ter bestrijding van knaag-
dieren in dc suikerplantages. Ook vallen zij soms de mens aan. Plaatselijk werden zij
bestreden door het uitleggen van met thalliumsulfaat behandelde visjes. Ook dc
vampyrs zijn belangrijke overbrengers. Naar schatting sterven jaarlijks in Tropisch
Amerika 100.000 runderen aan rabies door beten van vampyrs. Daarnaast blijkt hoe
langer hoe meer, dat insectivore vleermuizen dragers van rabies kunnen zijn. Vooral
de guanovlcesmuis h\'adarida brasiliensis mexicana dient in dit verband genoemd te
worden. Blijkens ringproeven verplaatst deze zich bij seizoenstrek ongeveer 800 mijl,
zodat zij des zomers in dc Verenigde Staten tot in Oklahama haar jongen grootbrengt.

Mcliodosis (pseudomalleus) in .sheep, goats and pigs on Aruba (Netherlands Antilles).
P. S u t ni Ö 1 1 c r, F. C. K r a n c v c 1 d and A. v. d. Scha a f.

Psuedomalleus was tot nog toe bekend in Zuid-Oost-Azie, terwijl deze ziekte in Aus-
tralië in dc laatste jaren onder schapen en .geiten was vastgesteld. Op het Westelijk
halfrond waren alleen 2 gevallen bij de mens bekend.

In het slachthuis op Aruba werden (door S u t m ö 11 c r) lymfklicrabcesscn bij geiten,
schapen en varkens waargenomen, waaruit slijmerig groeiende, Gramnegatieve, be-
wegelijke staafjes werden gekweekt. Dezelfde processen werden geconstateerd bij
sterfte onder inheemse schapen waarbij ook polyarthritis optrad. Zeventien culturen
werden te Utrecht nader onderzocht en gedetermineerd als Malleomyces pseudo-
mallei. C. A. VAN DORSSEN

Jaarverslag 1956 van de Stichting Afnemers Controle op Veevoeder
(A.C.V.-controle).

De oprichtingsakte van deze stichting is januari 1956 ondertekend. Namens de
veehouders wordt controle uitgeoefend op de kwaliteit van de vocdermiddclen, welke
zijn gefabriceerd door de groep mengvoederbereiders, die zich bij „het Algemeen
Bureau tot Coördinatie van de belangen van molenaars/mengers" hebben aangesloten.
Het bestuur van de stichting was gedurende het verslagjaar samengesteld uit 5 leden,
waarvan er 3 zijn aangewezen door het Koninklijk Nederlands Landbouw Comité en 2
door de Nederlandse Christelijke Boeren- en Tuinders Bond. Dit bestuur heeft zelf
3 adviseurs benoemd, terwijl het A.B.C.-Bureau 2 adviseurs heeft afgevaardigd.
Op 16 april 1956 werd de heer E. J. Bats, vóórdien Hoofdassistent bij het Rijks-
veeteeltconsulentschap voor Zuid-Holland, benoemd tot Directeur van de A.C.V.-
controle. Deze wordt bijgestaan door een technische adviescommissie, bestaande uit
de heren Ir. S. Iwema, Ir. P. Ubbels (of Ir. J. F. Helder) en S. de Jong Szn.
Per 31 december 1956 was het aantal aangesloten mengvoeder-bcreiders gestegen
tot 176.^ Zij zijn grechtigd het A.C.V.-embleem te voeren; hiertgenover staan ver-
schillende verplichtingen, o.a.:

Alle mengvoeders moeten worden gefabriceerd, volgens de door de A.C.V.-controle
gegeven richtlijnen; dit eerste jaar heeft men veel aandacht besteed aan het opstellen
van zodanige voorschriften, dat enerzijds uitsluitend mengsels worden afgeleverd, die
inderdaad goed bruikbaar zijn voor het doel waarvoor ze worden gekocht, maar ander-
zijds daarin géén dure grondstoffen behoeven te worden verwerkt als er gelijkwaar-
dige goedkopere vervangingsmiddelen beschikbaar zijn.

Op de label moet de procentuele samenstelling worden vermeld; eigen benamin.gen
mogen wèl worden gebruikt, maar dan steeds in combinatie met de benaming, die
voor het desbetreffende mengsel is voorgeschreven (de veehouder kan er zich dus
persoonlijk van overtuigen of hij het voer ontvangt, dat zijn dieren nodig hebben).
Gedurende het verslagjaar werden 791 bedrijfsbezoeken afgelegd; door meer con-
troleurs aan te stellen, hoopt men dit aantal belangrijk te kunnen opvoeren. Het is
de bedoeling, dat in de toekomst bij dergelijke bezoeken de fabrikant opgave doet
van de veehouders aan wie kort daarvoor mengvoeders zijn afgeleverd. Bij één of meer
van deze afnemers wordt dan een monster getrokken, dat aan het Rijkslandbouw-
proefstation te Maastricht wordt onderzocht. Dc controle op de kwaliteit van de
verwerkte grondstoffen vindt evenwel plaats aan het Station voor Maalderij en
Bakkerij te Wageningen.

Men bericht ons, dat de Landbouwgids 1957 waarschijnlijk nog in de maand oktober
zal verschijnen.

De Landbouwgids zal in het vervolg worden uitgegeven door dc Stichting Landbouw-
gids, ingesteld door dc Landelijke Raad voor de Landbouwvoorlichting. Deze Stich-
tin.g, gevormd door vertegenwoordigers van de Landbouw-, de Jonge Boeren-, de
Boerinnen-, de Landarbeidersorganisaties en van dc Rijkslandbouwvoorlichtingsdienst,
was reeds verantwoordelijk voor de samenstelling van de Landbouwgids, zodat de
samenstelling en verspreiding nu in één hand zijn .gekomen. De uitvoering zal geen
verandering ondergaan, zodat de gids met zijn frisse omslag en zijn vele nieuwe foto\'s
op prachtig papier zijn vertrouwd aanzien zal behouden.

Wat de inhoud betreft kan worden medegedeeld, dat deze nog verder verbeterd is
o.a. door deze .geheel bij te werken en verschillende belangrijke artikelen op te nemen
o.m. op het gebied van mechanisatie, arbeidbesparende werkmethoden en de graan-
teelt. Ook de veeteelt komt aan zijn trek, zodat iedere boer, ongacht bedrijfsgrootte,
die ernstig streeft naar betere resultaten er veel van zijn gading in zal vinden. Ook
de boerin is niet vergeten.

In verband met verschillende kostenstijgingen was het niet mogelijk de oude prijs te
handhaven. De prijs bedraagt ƒ 6,— franco per post.

Gelet op de ervaringen van het vorige jaar, toen de gids enkele weken na het ver-
schijnen was uitverkocht, is spoedig bestellen gewenst. Een briefkaart aan de Stichting
Landbouwgids, Zuilenstraat 11, Utrecht, is voldoende.

Degenen, die bij de Staatsuitgeverij een abonnement hebben lopen of reeds vooruit
hebben besteld, bheoeven niet opnieuw te bestellen, aangezien deze bestellingen aan
de Stichting zijn overgedragen.

Bij Koninklijk besluit van 20 juli 1957, no. 53, is, te rekenen met ingang van 1 augus-
tus 1957, de Destructieraad samengesteld als volgt:

Mr. A. J. van Berkel,
J. M. van den Born,
N. H. Koenen,
Dr. J. M. van Vloten,
P. L. de Weever,
allen te \'s-Gravenhage;

Mr. A. J. J. M. van Hellcnberg Hubar te Valkenswaard,
Mr. A. J. van der Hoeven te Tholen,
J. M. P. J. Verstegen te \'s-Gravenhage;

b. als vertegenwoordigers van dc ondernemers:
Ir. D. J. Akkerman te \'s-Gravenhage,

De conferentie, die ook dit jaar weer voor de leden van de L.O.S. is georganiseerd,
vindt plaats van 26—28 september a.s. op het Jeugdcentrum (Dc Witte Hei),
Biltseweg 8 te Huis ter Heide.

Verschillende deskundige inleiders behandelen onderwerpen op het gebied van de
fokkerij, voeding en huisvesting van pluimvee.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Naar aanleiding van betreffende informaties wordt er in aansluiting aan vroegere
mededelingen van het bureau van de Maatschappij voor Diergeneeskunde en van de
Heer R. J. Feddema, praeses van de Lustrumcommissie van de D.S.K. nogmaals aan
herinnerd, dat de gebruikelijke feestelijke omlijsting van de Algemene Vergadering
dit jaar uitsluitend in het teken zal staan van de viering van het 5e Lustrum van
de D.S.K.

De viering van het 25-jarig bestaan van de D.S.K. is n.1. niet alleen een zaak van de
diergeneeskundige studenten, maar ook van de dierenartsen in het algemeen en de
jongere en „middelbare" generatie, die van deze studentenorganisatie deel hebben
uitgemaakt, in het bijzonder.

Het Hoofdbestuur verwacht dan ook, dat vele dierenartsen met hun dames niet alleen
de traditionele Utrechtse oktoberdagen voor/le huishoudelijke en wetenschappelijke
zittingen van de Algemene Vergadering zullen reserveren, maar ook voor de viering
van het 5e Lustrum van de D.S.K., waarover nog meer gedetailleerde mededelingen
zullen volgen van de Lustrumcommissie.

In het bijzonder worden de dierenartsen, die nog behoefte hebben aan assistentie
bij het pullorum-onderzock geattendeerd op het K.B., betreffende assistentie bij ge-
noemde werkzaamheden, dat thans van kracht is geworden.

Voor de volledige tekst van het bedoelde K.B. kan worden verwezen naar de rubriek
„Mededelingen van de Veeartsenijkundige Dienst" in deze aflevering.
Assistentie-aanvragen kunnen worden ingediend bij het bureau van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Xle I.S.F.A.-congres 1957, Amsterdam 21-27 september.
Blijkens mededelingen van de zijde van het I.S.F.A.-secretariaat heeft zich reeds
een groot aantal personen uit 17 landen voor dit congres opgegeven. Tot nu toe is
echter juist de belangstelling van de dierenartsen en diergeneeskundige studenten uit
Nederland nog zeer gering!!

Het Hoofdbestuur van de Maatschappij voor Diergeneeskunde meent daarom in aan-
sluiting aan de uitvoerige mededelingen in de afleveringen van 1 augustus-1 september
1957 van dit tijdschrift ook nog eens de aandacht tc moeten vestigen op dit interes-
sante congre.s, waar de vele mogelijkheden, die de wetenschappelijke film biedt, wor-
den gedemonstreerd.

In vijf dagen zullen 174 wetenschappelijke filmpjes worden vertoond, zowel op weten-
schappelijk als industrieel gebied.

Met behulp van de door Philips ontwikkelde beeldversterker kan men ook röntgen-
opnamen als film maken, zelfs aanzienlijk versneld.

■Ms gevolg daarvan is het b.v. mogelijk snel verlopende processen in het menselijk
lichaam rustig te bestuderen.

Van de lange lijst van te vertonen films kunnen o.a. worden genoemd „Parasieten"
(China), „Tandopcratie" (Finland), „Tumorcellen" (Japan), „Hersenchirurgie"
(Hongarije), „Operatie bij honden" (Zweden), „Dierziekten en haar bestrijding"
(Zuid-Afrika) etc.

Aanvragen voor toegangskaarten kunnen worden gericht aan het I.S.F.A.-secretariaat
1957, Koninklijk Instituut voor de Tropen, Mauritskade 63, Amsterdam (O.).

Prof. Dr. P. Hoekstra is voornemens maandag 30 september 1957 n.m. 16.15 uur
precies zijn ambt als gewoon hoogleraar in de Faculteit der Diergeneeskunde van de
Rijksuniversiteit te Utrecht om onderwijs te geven in dc Zootechniek, met uitzonde-
ring van de voeding van het paard en de herkauwers, officieel te aanvaarden met het
uitspreken van een openbare rede in het Groot-Auditorium.

Het was zondag 1 september j.l. 50 jaar geleden, dat Prof. Sjollema het leraarschap
aan \'s Rijks Veeartsenijschool aanvaardde. Na zijn chemische studie te Utrecht te
hebben beëindigd, bleef hij daar enkele jaren werken als assistent, maar werd daarna
verbonden aan het Rijkslandbouwprocfstadon te Goes, omdat de landbouw-chemie
hem reeds van de aanvang af heeft aangetrokken. Tot 1907 was hij op dit gebied
werkzaam als directeur van het Rijkslandbouwi)roefstation te Groningen.
Prof. Sjollema promoveerde te Jena; bovendien werden zijn wetenschappelijke ver-
diensten op landbouwkundig terrein bekroond met het eredoctoraat van de Land-
bouwhogeschool te Wageningen.

Deze bijzondere figuur kennend zal men kunnen begrijpen, dat Prof. Sjollema na-
drukkelijk niet wenste te worden gehuldigd. Eigenlijk had deze harde, bescheiden
werker, die sinds 1939 nog altijd als oud-hoogleraar zijn grote gaven wijdt aan
„De Schothorst" er nauwelijks tijd voor.

Toch was het goed, dat Prof. Sjollema op die rustige zondagmiddag in zijn woonhuis
op bescheiden wijze hulde is gebracht van dc zijde van de Rijksuniversiteit door dr
Rector-magnificus, Prof. Dr. H. W. Obbink, door de vertegenwoordigers van de Fa-
culteit voor Diergeneeskunde, Prof. Dr. F. C. van der Kaay en Prof. J. H. ten Thije
en namens de Maatschappij voor Diergeneeskunde door de secretaris, die in het
bijzonder de dank heeft overgebracht van alle oud-leerlingen van 32 studiejaren.
Dit intieme bezoek was helemaal in overeenstemming met deze grote figuur, die van
geen huldiging „naar buiten" wilde weten.

De conversatie greep slechts voor een klein gedeelte terug in het verleden; de vitale
geleerde wordt nog altijd geboeid door dc biochemische problemen van vandaag, want
toen het gezelschap werd uitgelaten ging het gesprek nog steeds over kalium- en
ralciuni-ionen!

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige kandidaat L. N. M. Bollen aangenomen
als kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Blok, C. M. J., te Oud-Brijcrland, naar Molendijk 94, aldaar (tel. no. ongewijzigd)

Diddens, N., te Delfzijl, tri. no. bureau cn giro no. gewijzigd in resp. 3533 en 895759.

Donker-Voet, Mevr. Dr. J., van Zeist naar East Lansing (Michigan) (U.S..A.),
Michigan State University, Department of Microbiology and Public Health.

Hoogendoorn, L., van Delft naar Utrecht, Jan van Scorelstraat 15 bis-A, tel. 030—
25979, gr. 659359. (91)

Jongcneel, G., te Almkerk, naar Voorstraat 23, aldaar (tel. no. ongewijzigd). (94)
Macssen, M. H. O., te St. Odiliënberg, aangesloten onder gr. 488051, sp. 8-9. (101)
Ncbbcling, C. J.; 1957; Utrecht, Heerenstraat 48; K.V.-bct. ab. Amsterdam. (104)

Sybesma, W., te Utrecht, naar Israëlslaan 2-n, tel. 030—12053 (privé), 23744 (bur.).

Endt, Dr. P. J. van, te Utrecht, te rekenen met ingang van 1 juli 1957, tot lector
in de faculteit der diergeneeskunde aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, om onder-
wijs te geven in dc praktische vleeskeuring. (82)

Het tijdschrift voor diergeneeskunde van 1 september 1957, No. 17, rubriek Perso-
nalia onder „Gevestigd", vermeldt t.a.v. collega E. F. de Nijs onder meer 322 als
telefoonnummer, hetgeen echter moet luiden 332. (105)

EEN BESCHOUWING OVER HYPERKERATOSE OF X DISEASE
NAAR AANLEIDING VAN EEN KALF MET EEN OP
HYPERKERATOSE LIJKENDE HUIDAANDOENING

Onlangs werd in de Interne Kliniek ter onderzock en behandeling een
kalf aangeboden met de volgende anamnese:

Een week tevoren had de eigenaar gezien, dat het dier tranenvloed had
en veel speekselde. Tevens had het dier een huidaandoening gekregen,
welke begonnen was aan de hals en zich uitbreidde over de huid van kop
en rug, voorborst en ledematen.

De eetlust was slecht en het dier had diarree. Het hierop volgende onder-
zoek had tot resultaat:

Status praesens: ongeveer 4 weken oud, zwartbont kalf in matige voedings-
toestand. Het dier maakt een zieke indruk en rilt voortdurend. P. 140,
A. 60, T. 40.

Huid en beharing: De huidturgor is matig, ectoparasieten worden niet
gevonden; er zijn geen jeukverschijnselen. Het baarkleed is vrij dor.
Op kop- en halsvlakte laten de haren gemakkelijk los. Over het gehele
lichaam is een crusteus eczeem te constateren, behalve aan de onder-
buik. Speciaal om de ogen en op en om de neusspiegel zijn dikke
korsten aanwezig; de huid, vooral aan de hals, voelt sterk verdikt en
plankerig aan.
Lymfeklieren: Normaal van grootte en consistentie.

Slijmvliezen: Het vulvaslijmvlies is normaal. Het oogslijmvlies is te rood
als gevolg van een bestaande conjunctivitis. Het mondslijmvlies is
normaal, behalve een duidelijke rode rand om de tandbases.
Respiratie apparaat. Bij auscultatie en percussie zijn geen afwijkingen te
constateren. Bij geforceerde ademhaling is duidelijk snuiven te horen
in verband met de korstvorming om de neusgaten. Het dier hoest niet
na het beknijpeii van larynx en trachea.
Circulatie-apparaat: Polsfrequentie te hoog, hartslag regelmatig en
krachtig. Oedemen en verhoogde tensie op de venen is niet waar te
nemen.

Digestie-apparaat. Geen foetor ex ore, het dier speekselt een weinig. In
de mond zijn geen epitheel-defecten waar tc nemen, alleen de reeds
genoemde duidelijke rode rand om de tandbases. Het dier drinkt
goed, pensbewegingen worden niet opgenomen. De faeces zijn dun en
stinkend.

Prognose: Ongunstig. Aangezien vermoed wordt dat dit het eerste geval
in ons land is van hyperkeratose wordt besloten de patiënt aan te kopen.
Bij navraag blijkt dat het dier gestaan heeft in een hok, waarin aan één
zijde, pas geteerde landhekken stonden opgeslagen, waarmee het dier
zowel in aanraking is kunnen komen, als ook er aan gelikt kan hebben.
De overige kalveren konden, in verband met hun vaste standplaats, niet
met deze hekken in aanraking zijn geweest. Op ons verzoek heeft de
eigenaar een hoeveelheid van het door hem gebruikte teerprodukt ter
beschikking gesteld voor nader onderzoek. Dit onderzoek is, wat betreft
de aanwezigheid van chloor, negatief verlopen.

Een onderzocht bloedmonster bleek slechts 1 gamma Vit. A. per 100 cc.
plasma te bevatten, wat een fractie is van de normale hoeveelheid. Tevens
werd een stukje van de verdikte huid van de halsvlakte geëxtirpeerd en
voor microscopisch onderzoek naar het Pathologisch Instituut gebracht.
Inderdaad bleek hyperkeratose van de huid aanwezig te zijn.
Vooruitlopende op de uitslagen van bovengenoemd onderzoek was reeds
besloten de patiënt nicotinezuur toe te dienen in een dosering van 2 maal
daags 3 tabletten van 50 mgr. gedurende 20 dagen.

Deze ingestelde therapie heeft geen resultaat opgeleverd. De patiënt bleef
wel vrij goed drinken, at zelfs af en toe wat hooi en koek, de diarree was
de ene dag erger dan de andere, maar dc vocdingstoestand ging steeds
verder achteruit.

Ongeveer 4 weken na het instellen van bovengenoemde therapie werd
nogmaals het Vit. A. gehalte in het serum bepaald en dit bleek nu zelfs
nog minder dan 1 gamma per 100 cc. te zijn.

Vermoedelijk door secundaire infecties werd de oorspronkelijke droge
huidontsteking meer van purulente aard. De haren vielen steeds meer uit
en de huiddikte nam steeds meer toe. Na een vergeefse behandeling
van bijna 7 weken werd bcsloteti het cachctische dier af tc maken.
De sectieuitslag was als volgt:

Uitwendige Inspectie: Zeer slechte voedingstoestand. De huid is over het
gehele lichaam verdikt en schilferig, vooral verdikt (en daar geen schil-
fers) om de neusspiegel en ogen, aan de onderkaak, oorbasis en hals. Deze
plekken zijn haarloos. Aan de ondervoeten ontbreekt hier en daar de
huid. De staart en omgeving van anus zijn bezoedeld met gelige faeces.
Subcutis: Alle huidlymfklieren zijn gezwollen en vochtig op snecvlakte:
lymphadinitis-

Borstholte: Er is geen vrij vocht aanwezig. Dc costalc plcura is normaal.
Het hart vertoont geen afwijkingen. Er is een fysiologische hoeveelheid
sereus vocht in het pericard.

Longen: Wat atalectasc van dc randen der top- en cardiale kwabben.
Buikholte: Er is geen vrij vocht aanwezig; het peritoneum parietale is
normaal.

Milt en omentum: Er zijn vrij scherpe miltranden, in het midden langs dc
hylus iets te bol; dc pulpa is tc week, er is geringe miltzwelling; het
omentum heeft een melkachtig aspect; hier en daar zijn bindweefsel-
vlekjes, mogelijk resten van een vroeger aanwezig geweest zijnde peri-
tonitis.

Voonnagen en lebmaag: Er is tamelijk weinig inhoud (melkkost en wat
hooi). Het slijmvlies is overal volkomen intact zonder pathologische ver-
andering.

Darmen en mesenterium: Over praktisch de gehele lengte van de dunne
darm is een muco-purulente enteritis aanwezig met veel slijm en pus.
Er zijn geen slijmvliesdefecten. Coecum, colon en rectum hebben een
dunne inhoud, maar verder geen afwijkingen. Met mesenterium is nor-
maal.

Alhoewel deze sectie de waarschijnlijkheidsdiagnose hyperkeratose niet
heeft bevestigd, lijkt het ons toch aanbevelenswaardig in het hieronder
volgende gedeelte van dit artikel iets dieper op deze ziekte in te gaan, want
het is helemaal niet denkbeeldig dat deze, gezien de uitbreiding in
het buitenland, ook in ons land zal gaan optreden en dan geldt toch zeker
dat „een gewaarschuwd man voor twee telt" en zijt gij in staat om de
gewenste maatregelen tegen verdere verspreiding te nemen.
Het eerste geval van hyperkeratose of X. discase, in dc literatuur vermeld,
betrof een tweetal vaarzen dat ter onderzoek werd aangeboden aan het
Veterinary College te New-York in mei 1941.

De dieren hadden het aanzien van schurftpatienten. De oorzaak van
deze ziekte werd niet vastgesteld; vandaar de naam X. disease.
Na deze twee eerste gevallen is de ziekte in 37 staten van de U.S.A.
geconstateerd, duizenden runderen zijn eraan gestorven en tot 1952 be-
droeg de schade minstens 14 millioen gulden. Intussen is gebleken, dat
ook in Duitsland, Marokko, Engeland, Nieuw Zeeland en Australië deze
ziekte voorkomt.

internationale betekenis betiteld. Wat de aetiologie betreft kan worden
opgemerkt,, dat men de eerste tijd voor een raadsel stond. In den beginne
heeft men D.D.T. als de oorzaak beschouwd. Maar toen bleek, dat dc
hyperkeratose ook voorkwam op bedrijven waar helemaal geen D.D.T.
werd gebruikt, moest deze hypothese wel verlaten worden. Volgens de
laatste opvattingen is de oorzaak van de hyperkeratose niet in één be-
paalde stof te zoeken. Aan de ene kant is gebleken, dat een reeks nauw-
keurig bekende verbindingen de oorzaak is, maar hiernaast schijnen er
nog vele niet bekende verbindingen als oorzaak van deze ziekte te
moeten worden beschouwd.

Het staat wel vast, dat de hoog gechloreerde naftaline-produkten, welke
gebruikt worden als houtconserveringsmiddelen, de ziekte veroorzaken,
b.v. hexachloornaftaline en pentachloorfenol. Hoe hoger het aantal,
in de plaats van waterstofatomen gekomen, chlooratomen in deze stoffen
is, des te sterker is blijkbaar de toxische werking.

Deze stoffen zijn aanwezig in bepaalde houtconserveringmiddelen en ook
in smeermiddelen en motorolie voor landbouwmachines en tractoren.
Bell heeft vastgesteld dat di- en trichloor-naftaline geen hyperkerato.se
kan opwekken.

Tetra- en pentachloornaftaline zijn veel meer toxisch, terwijl hexachloor-
naftaline wel het meest toxisch is.

Uit proeven met deze laatstgenoemde stof is wel gebleken dat 5 mgr. per
kg lichaamsgewicht bij proefkalveren voldoende is deze dieren binnen
15 dagen te doden. De toxische werking neemt weer af bij hepta- en
octochloornaftaline omdat gebleken is dat van deze verbindingen 20 mgr
per kg lichaamsgewicht pas in staat is proefkalveren na 21 dagen te
doden. Het octochloornaftaline is in suspensie zelfs helemaal niet giftig.
Als stoffen, welke verder ook nog hyperkeratose kunnen veroorzaken,
noemen we perschloorkresol, chloor M. kresol, acetonoxydifenyl en tri-
chloorbenzol.

Al deze verbindingen worden meestal in oplossingen gebruikt voornamelijk
in minerale oliën. In Zweden b.v. wordt vaak pentachloorfenol als
werkzaam middel in conservcringsvloeistoffen gebruikt, meestal als een
5 % oplossing in petroleum.

Sommige smeeroliën bevatten polychloornaftaline. Pentachloorfenol is
een kleurloze kristallijne verbinding welke slechts in zeer geringe concen-
tratie in water oplost (15 mgr. per liter).

Wanneer we de gevoeligheid voor al deze middelen nagaan bij de ver-
schillende diersoorten, kan worden opgemerkt, dat het rund en speciaal
het jonge rund het gevoeligst is. Ook schaap en geit zijn zeer gevoelig,
evenals kat, hond en kip (vooral het kuiken) en het konijn, hoewel bij de
vier laatstgenoemde diersoorten de huid in het algemeen juist niet wordt
aangetast, maar meer het epitheel van lever, galgangen en nieren. Tot
voor korte tijd meende men dat varkens ongevoelig waren, maar de
waarnemingen van Schop en. Schulte en Fleischer hebben
aangetoond dat ook deze dieren en vooral de biggen gevoelig zijn.
Bovengenoemde onderzoekers beschrijven n.1. een ziekte voorkomende op
13 varkensfokkerijen, waarbij als ziekteverwekkende oorzaak gevonden
werd een soort teerprodukt waarmede de vloerplaten van de varkens-
hokken waren samengevoegd. De sterfte onder de biggen van 4-10 weken
bedroeg 50 - 60 % onder verschijnselen van conjunctivitis, maagdarm-

catarre en huidontsteking, welke laatste speciaal aan de kop pathologisch
anatomisch het aspect vertoonde van hyperkeratose.¹)
Bij ratten en muizen is de ziekte nog nimmer vastgesteld, terwijl hyper-
keratose bij paarden, behalve een enkel geval in Zweden vastgesteld,
ook niet is beschreven.

Afgezien van de directe schade, als gevolg van sterfgevallen, vermagering,
teruggang in de melkproduktie, abortus en steriliteit, speelt de indirecte
schade, veroorzaakt door de mindere weerstand der dieren en een pre-
dispositie voor alle mogelijke bacteriële infecties waarschijnlijk nog een
veel grotere rol.

Gebleken is ook, dat wormkuren bij de aangetaste dieren niet het minste
resultaat opleveren, met alle gevolgen van dien.

De dieren kunnen op verschillende manieren met de hierboven genoemde
toxische verbindingen in aanraking komen. De ziekte komt voornamelijk
voor in stallen of schuren, waarvan het aanwezige houtwerk behandeld
is met houtconserveringsmiddelen, welke de genoemde verbindingen be-
vatten.

Wanneer de dieren met de huid in aanraking komen met hout dat op
deze manier is behandeld, of wanneer dit hout dampen afgeeft, welke
worden geïnhaleerd of wanneer men b.v. verlopen olie van tractoren
gebruikt als smeermiddel tegen luizen of wanneer voedsel door afdruipen-
de olie uit landbouwmachines wordt bezoedeld, dan hebben de dieren alle
kans hyperkeratose te krijgen.

Op verschillende manieren kunnen de dieren de toxische verbindingen
per os opnemen. Zo hebben in Duitsland D e d i é, Müller, Pallaske,
Beer en Reichel deze ziekte, voorkomende bij enige duizenden run-
deren waarvan 28 % stierven of moesten worden afgemaakt, beschreven,
waarbij bleek, dat de dieren stro gegeten hadden, waarin stukken bind-
touw zaten.

Dit bindtouw was bij de fabricage behandeld met een wasachtige substan-
tie. Het hierbij plaats gehad hebbende onderzoek wettigde het vermoeden,
dat in deze substantie chloornaftaline aanwezig was.

Bij navraag bleek tevens, dat arbeiders die bij de vervaardiging van dit
bindtouw werkzaam waren geweest, huidaandoeningen hadden gehad,
welke elke behandeling hadden getrotseerd, maar die uiteindelijk spontaan
genezen waren. Uit proeven met dit bindtouw bleek dat enkele meters
hiervan voldoende waren om proefkalveren na voedering hiermee te
doden onder verschijnselen van hyperkeratose.

Ook Olafsen en Mc. Entee hebben in Amerika proeven met een
bepaald voedcrmengsel genomen, waarbij de dieren in 6 - 20 dagen ziek
gemaakt konden worden met symptomen van hyperkeratose.
De klinische symptomen zijn in hoge mate afhankelijk van dc leeftijd
van het dier. Bell kon bij kalveren van 61 - 140 dagen reeds in 7 - 8
dagen verschijnselen van hyperkeratose opwekken. Jonge dieren zijn veel
gevoeliger dan oudere dieren. Bij jonge dieren ziet men een vrij storm-
achtig verloop, waarbij dc dieren in korte tijd kunnen sterven.

1 Volgens mededeling van Wagener op het O.E.E.C. congres (van 3-11 september
1957 te Utrecht gehouden) is hier sprake geweest van necrose met secundaire
infecties. Volgens Wagener komt hyperkeratose bij het varken niet voor.

De eerste symptomen zijn: conjunctivitis met tranenvloed, soms een kera-
titis. Verder een stomatitis met speekselvloed, diarree t.g.v. een enteritis,
sterke vermindering van de melkgift, gebrek aan eetlust en vermagering.
Jonge dieren kunnen soms al sterven vóór de typische huidveranderingen
zich hebben ontwikkeld. Dit is vaak het gevolg van een grote gevoeligheid
voor secundaire infecties door necrosebacillen en andere bacteriën of
parasieten.

Wanneer het giftige agens langer heeft ingewerkt, zien we bij het rund,
beginnende aan de nek en het craniale halsgedeelte een huidverdikking
optreden. Dc hyperkeratose kan soms al na een dag of zeven, soms pas
na maanden ontstaan. De huid wordt droog, rimpelig, geeft veel schilfers
af, is sterk geplooid, grijs van kleur en gaat op een olifantshuid gelijken.
De echte hyperkeratose begint gewoonlijk aan de nek, tussen de oren of
aan de hals. Door de huidverdikkingen gaan de haren uitvallen, ze breken
n.1. door de sterk gestegen epitheelafstoting af, terwijl ook in de haar-
zakjes een opeenhoping van epitheelcellen plaatsvindt.
Deze huidveranderingen treden in het algemeen niet op aan de weinig
behaarde gedeelten van de onderborst en -buik, maar overigens zien we
in het verdere verloop van dc ziekte de huid over het grootste gedeelte
van het lichaam sterk veranderen en het aspect verkrijgen van een was-
bord. Door histologisch onderzoek werd vastgesteld dat het ziekteproces
van de huid hoofdzakelijk berust op een 5 tot 10 voudige gestegen hoorn-
produktie van het stratum corneum, terwijl de overige huidlagen slechts
weinig meedoen.

De in het beginstadium optredende speekselvloed is het gevolg van de
mondslijmvliesverandcringen. Men ziet eerst pleksgewijs hypcremie op-
treden, dan erosies en ulcera, terwijl tenslotte sterk geprononceerde woe-
keringen kunnen ontstaan, die de grootte van een erwt tot kipei kunnen
krijgen. Deze veranderingen ziet men ook optreden in de mucosa van de
oesofagus en lebmaag, speciaal op de overgang naar het pylorus-gcdecltc.
Verder naar achteren ziet men deze ulcera ook in duodenum en ileum. Af
en toe kan een perforatie van deze lebmaag- en duodenum-zwcren o]j-
treden met als gevolg een peritonitis.

Verder zullen drachtige dieren vaak aborteren, terwijl steriliteit kan
overblijven.

Het is verder opvallend, dat het Vitamine A-gehalte in het bloedplasma
sterk gedaald is, misschien ten dele veroorzaakt door een remmende wer-
king op de synthese van het Vitamine A uit Caroteen.
L o o s 1 i heeft het Vitamine A gehalte bij diverse X. disease-paticnten
bepaald. Hij vond waarden van 4/2 tot 11 gamma per 100 cc. Volgens
hem zijn getallen die liggen onder de 15 gamma per 100 cc. uitgesproken
laag, hoewel dit niet pathognomonisch is voor hyperkeratose, aangezien
men lage Vitamine A-gehalten ook bij andere huidaandoeningen kan
aantreffen.

Door verschillende onderzoekers wordt dc verlaging van het Vitamine
A-gehalte zelfs als een der eerste symptomen van hyperkeratose beschouwd.
In ieder geval staat vast, dat deze A-avitaminose bij het rund vroeger
optreedt dan de hyperkeratose van de huid. Of het Vitamine A-gebrck
de oorzaak van de huidveranderingen is, kan niet met zekerheid worden
vastgesteld.

in de submueosa van oesofagus verdwijnt en plaats maakt voor verhoornd
plavei-epitheel. Bij de kip staan de veranderingen aan de ogen, zoals
conjunctivitis en keratitis, ook in nauwe samenhang met A-avitaminose.
Dat het Vitamine A-gebrek alléén de oorzaak is van de hyperkeratose,
valt te betwijfelen omdat bij uitgesproken A-avitaminose de veranderingen
van de huid weinig uitgesproken zijn. Deze veranderingen bestaan uit een
abnormaal droog worden van de huid, met vorming van schilfers, slecht
functioneren van de zweetklieren en ten gevolge van atrofie van de haar-
follikels, haaruitval. Verder is het zo, dat de bij hyperkeratose vast-
gestelde geringe hoeveelheid vitamine A nooit zo laag wordt als bij de
zuivere A-avitaminose. Het is niet onmogelijk, dat de sterke vermagering
en vaak ook het achterblijven in de groei bij jonge dieren in verband is
te brengen met gebrek aan vitamine A, aangezien er volgens S e i f r i e d
een innige samenhang bestaat tussen vitamine A en vetstofwisseling.
Uit deze samenhang zou misschien ook de, van Amerikaanse zijde, waar-
genomen daling van het vetgehalte in de melk bij de aangetaste dieren
te verklaren zijn.

Hiernaast is ook vastgesteld, dat het vitamine C.-gehalte in het bloedplasma
bij hyperkeratose sterk is gestegen, behalve in die gevallen waar de hyper-
keratose veroorzaakt werd door pentachloorfcnol. Uit proeven van
Wagener en Krüger is gebleken dat de hyperkeratose veroorzaken-
de stoffen niet alleen de vitamine A-stofwisseling beïnvloeden maar ook
een zekere hypo-functie van het endocriene systeem veroorzaken.
Wat de overige pathologisch-anatomische veranderingen betreft kan
worden opgemerkt, dat in de lever vaak een zwelling is vast te stellen,
met interlobulaire bindweefsel-woekering en woekering in de galgangen.
Hierbij wordt tevens nog al eens vorming van retentie-cysten van spelde-
knop-, tot erwtgrootte in de mucosa van galgangen en galblaas waar-
genomen.

De wand van de galblaas en de galafvoerende buizen is hierdoor vaak
sterk verdikt. Bij een meer chronische hyperkeratose kan het tot een
uitgesproken levercirrose komen.

Verder zien we in de nieren nogal eens oedeem optreden en een sterke
verwijding van de tubuli in de nierschors, welke zelfs tot niercysten kunnen
uitzetten.

Op de duur ontwikkelt zich een chronische interstitiële nefritis, speciaal
van het schorsgedeelte. De veranderingen van het genitaal-apparaat blij-
ven gewoonlijk beperkt tot de testes, de epididymus, zaadleider en zaad-
blaasjes en bij het vrouwelijk dier ook de Gärtnersche gangen en het
eileider-slijmvlies. Merkwaardig is hierbij het optreden van epitheel-
metaplasie van het klierepitheel tot verhoornend plavei-epitheel waardoor
bij stieren en koeien steriliteit op kan treden.

Differentieel diagnostisch komt in de eerste plaats schurft in aanmerking.
Het staat vast, dat er een zekere overeenkomst bestaat tussen de
symptomen van beide ziekten. Ook schurft ziet men vaak aan de kop,
hals en schouders. Men ziet verder ook haaruitval en bij chronische
schurft ook huidverdikking.

Beide ziekten ziet men verder vooral in de wintermaanden en het begin
van het voorjaar, terwijl in de zomer een duidelijk merkbare verbetering
op kan treden.

Bij liyperkeratose ontbreekt echter de jeuk, terwijl ook geen schurftmijten
gevonden kunnen worden.

Men dient echter er op bedacht te zijn, dat beide ziekten naast elkaar
bij het zelfde dier kunnen optreden, maar bij de echte schurft ontbreken
de laesies in mondslijmvlies en de gastro-enteritis-symptomen.
In de tweede plaats zou men zich, hoewel niet zo gemakkelijk, kunnen
vergissen met trichofytie, alhoewel de praedilectie-plaatsen van deze
huid-schimmelziekte en de wijze van uitbreiding een duidelijk verschil
te zien geven met de echte hyperkeratose.

Vervolgens zou men zich kunnen vergissen met de z.g. Wendener Krank-
heit, hoewel dit geen ziekte is, welke tot nu toe in ons land is geconstateerd.
De Wendener Krankheit is een ziekte, welke in de jaren 1924 en 1925
geconstateerd is in het Duitse plaat.sje Wenden.Het is een aan een be-
paalde bodemgesteldheid verbonden ziekte bij het rund, welke zich
manifesteert onder de symptomen van tranenvloed, speekselen, anorexie,
vermagering en een op de schoft beginnende huidaandoening, welke
verandering bestaat in het dik en schubbig worden van de huid, terwijl
de haren uitvallen.

Men vindt tevens op de neusspiegel, in de neusopeningen en in de
mond op het harde gehemelte, 2 tot 3 cm. grote, door een rode rand
omgeven, zwellingen. Gebleken is dat deze Wendener Krankheit vrij
gemakkelijk tot genezing is te brengen door toediening van oleum jecoris
aselli. Het verschil tussen de Wendener Krankheit en de hyperkeratose is
dus in de eerste plaats gelegen in het feit dat de eerstgenoemde ziekte
gemakkelijk is te genezen, terwijl hierbij ook geen veranderingen in
oesofagus, lebmaag, duodenum, lever, galgangen en nieren zijn te con-
stateren.

Wat de prognose van hyperkeratose betreft, dient opgemerkt te worden
dat de veroorzaakte beschadigingen in het lichaam afhankelijk zijn van
de diersoort, de leeftijd der dieren, de dosis en duur van de inwerking
van het toxische middel en van de soort verbinding zelf.
Het doet er niet toe of het giftige middel per os, percutaan of per inhalatie
in het lichaam geraakt. Jonge dieren zijn veel gevoeliger dan oudere.
Wat betreft het sterftecijfer kan gezegd worden, dat kalveren onder de
6 maanden een mortaliteit van 75 - 80 % vertonen; voor kalveren boven
de 6 maanden liggen deze cijfers tussen 50 en 60, terwijl de mortaliteit bij
volwassen dieren schommelt tussen 10 en 30 %.

Dat jonge dieren zo gevoelig zijn is waarschijnlijk te verklaren uit het
feit, dat het jonge lichaam een grotere behoefte aan vitamine A heeft
en aan deze behoefte kan door de toxische verbindingen, welke de vitamine
A-stofwisseling in zo sterke mate verstoren, in geen enkel opzicht mecr
worden voldaan.

Uit proefnemingen is verder gebleken dat vaak herhaalde toedieningen
van de giftige verbindingen pas de typische symptomen geven.
Therapie: Door Martin en Hinterman wordt bericht, dat zij ver-
betering zagen optreden bij kalveren na het geven van een nicotinezuur-
verbinding, n.1. nicotinamide. Zc gaven gedurende 8 dagen tweemaal
daags een injectie van 100 mgr. hiervan en vervolgens nog 20 dagen lang
éénmaal daags een injectie van 100 mgr. Het tegelijkertijd toedienen van
vitamine A gaf geen enkel beter resultaat. De verbetering door het
toedienen van nicotinezuur trad na een maand in.

Nicotinezuur of beta pyridincarbonzuur wordt bereid door oxydatie van
nicotine. Door E 1 v e h j e m werd in 1937 ontdekt dat het nicotinezuur
of zijn zuuramide, het nicotinezuuramide een noodzakelijk bestanddeel
van het menselijk voedsel is (dagelijkse behoefte bedraagt 12 - 23 mgr.).
Gebrek hieraan is een van de oorzaken van het optreden van de ziekte
pcllegra, gekenmerkt door een ontsteking van de aan het licht bloot-
gestelde gedeelten van de huid (eerst rood, dan bruin worden, en tenslotte
afschilfering) diarree en uiteindelijk krankzinnigheid. Een ziektebeeld bij
de hond, de z.g. Black Tongue heeft zijn ontstaan ook te danken aan
een tekort aan nicotinezuur. Mogelijk zijn bovenvermelde onderzoekers
uitgegaan van de gedachte, dat ook bij hyperkeratose een B2-vitamine-
tekort zou bestaan en zijn ze zodoende tot hun therapie gekomen. In de
literatuur zijn echter geen verdere gevallen beschreven welke verbetering
of genezing te zien gaven door het toedienen van nicotinezuur.
Op grond van het feit dat bij hyperkeratose een duidelijk tekort aan
vitamine A is, zou men allicht kunnen denken, dat toediening van vitamine
A een verbetering zou geven, maar uit de talrijke genomen proeven is
gebleken, dat het toedienen van vitamine A in de vorm van levertraan,
groene plantedelen welke rijk zijn aan vitamine A of in de vorm van
rode- of gele wortels, bieten of gele mais, waarin het Carotine als pro-
vitamine aanwezig is en door het ferment carotinase (uit de schildklier)
wordt omgezet in vitamine A, in zeer grote dosis wel de bloedspiegel kan
verhogen, als men het geven van de toxische verbindingen staakte, maar
dat de hoeveelheid in het bloed weer tot zeer kleine waarden daalde zo
gauw men de toediening van vitamine A stopzette. Overigens zag men
geen enkele verbetering in de toestand optreden.

Wat betreft de prophylaxis, kan worden opgemerkt, dat uit proeven is
komen vast tc staan, dat voedermiddelen niet opgeslagen dienen te worden
in ruimten, waarin zich ook hooggechloreerde naftaline-produkten be-
vinden, omdat de dampen hiervan in het voedsel kunnen dringen en
hyperkeratose tot gevolg kunnen hebben, als de dieren hiermede gevoerd
worden.

Verder is het, zoals vanzelf spreekt, gewenst, geen houtconserverings-
middelen te gebruiken, welke de hooggechloreerde naftaline bevatten,
op plaatsen waar de dieren ermee in aanraking kunnen komen. Het
eigenaardige bij het eerste optreden in Duitsland, is geweest, dat het
daarbij gebruikte hout-conserveringsmiddel al minstens 20 jaren zonder
enig bezwaar was gebruikt, maar dat het quantum, dat als ziekteverwek-
kende oorzaak werd ontdekt, vervoerd was in een bepaalde spoorweg
tankwagen, waarin misschien bepaalde omzettingen tot meer toxische
verbindingen hadden plaatsgevonden.

Met het oog op eventuele verhoorning van de epitheliën in het gcnitaal-
apparaat van de stier, met als .gevolg misschien steriliteit, is het niet
gewenst de scrotaalhuid in te smeren met middelen, welke minerale
oliën bevatten.

Beschreven wordt een geval van vermoedelijke hyperkeratose. Opzet van dit artikel is
echter, de Nederlandse dierenarts in kennis te brengen met de aetiologie, pathologische
anatomie en symptomen van de hyperkeratose, aangezien de mogelijkheid niet is uit-
gesloten dat ons land ook te maken kan krijgen met deze, soms zware schade veroor-
zakende ziekte.

The author describes a case of presumed hyperkeratosis. The main purpose of this
article, however, is to familiarize the Dutch veterinarian with the etiology, patholo-
gical anatomy and symptoms of hyperkeratosis, as there is always a possibility of
this disease, which sometimes causes heavy losses, making its appearance in the
Netherlands.

On décrit un cas d\'hyperkeratose probable. Le but du présent article est cependant
de renseigner le vétérinaire hollandais sur l\'aetiologie, l\'anatomie pathologique et
les symptômes de la hyperkeratose, vu qu\'il n\'est pas .exclu que notre pays aussi
pourra avoir affaire à cette maladie qui provoque parfois de grandes pertes.

Es wird ein Fall vermutlich Hyperkeratose beschrieben. Die Absicht des Verfassers
ist jedoch mit diesem Artikel den niederländischen Tierarzt mit der Ätiologie, der
pathologischen Anatomie und den Symptomen der Hyperkeratose bekannt zu
machen, da die Möglichkeit nicht ausgeschlossen ist, dass auch unser Land von dieser
oft schweren Schaden verursachenden Krankheit heimgesucht werden kann.

Tierärztliche Wochenschrift, 26 Oktober 1929, S. 674-675.
O. SEIFRIED, Die Zusammenhänge zwischen A. Avitaminose, Infektion und Para-
sitismus bei Hühnern. Münchener Tierärztliche Wochenschrift 1933, S. 540-544.
P. OLAFSAN, Hyperkeratosis (X disease) of cattle. The Cornell Vet. October 1947,
P. 279-291.

H. KÖHLER, Zur Hyperkeratose bei Haustieren, eine Folge der Anwendung von
Holzschutzmitteln. Arch, für Exp. Veterinärmedizin, 1951, Heft 1, S. 163-198.
K. WAGENER, Hyperkeratosis of cattle in Germany. J.A.V.M.A. 1951, P. 133-137.
P. OLAFSON, K. MC. ENTEE, The production of hyperkeratosis (X disease) by
feeding fractions of a processed concentrate. The Cornell Vct. 1951 - 41, P. 237-
239.

C. OLSON, R. COOK, E. BROUSE, The reproductive ability of heifers recovered
from bovine hyperkeratosis. J.A.V.M.A. 1952, P. 186-189.

R. STANDFUSS, Hyperkeratose (X Krankheit) cine neue Massenerkrankung unge-
klärter Ätiologie bei Rindern in Amerika und in Deutschland und ihre Beziehung
zu Kontaktgiften bei der Insektenbekämpfung. Münch. Med. Wochenschrift 1952,
S. 2105.

D. SIKES, J. WISE, M. BRIDGES, The experimental production of „X disease"
(hyperkeratosis) in cattle with chlorinated naphtalenes and petroleumproducts.
J.A.V.M.A. 1952, P. 337-344.

Bedeutung. Deutsche Tierärztliche Wochenschrift Jan. 1952, S. 1-5.
K. WAGENER, A. KRUGER, Experimentelle Hyperkeratosis (X disease) bei Katzen

und Hunden. Dtsch. Tierärztl. Wschr. 1953, S. 312.
L. MARTIN, J. HINTERM AN, Première observation d\'hypcrkcrasose des veaux
(X disease) au Maroc. Maroc. Med. 30, P. 117-121. Ref. in the Vct. Bull. 1953,
blz. 94 n. 526.

J. W. LITTEM, R. OXLEY, D. BLOOD, Bovine Hyperkeratosis. Austr. Vet. Jour-
nal. 29, P. 240-243.

disease). Dtsch. Tierärztl. Wschr. 1954, S. 457.
R. M. LOOSMORE, Hyperkeratosis in the bovine. The Vet. Ree. 1954, S. 908-912.

K. HAIGHEY, B. S. COOPER, An outbreak of bovine hyperkeratosis in New-Zea-
land. Ref. in the Vet. Bull. 1954, 329.

W. B. BELL, The production of hyperkeratosis (X disease) by a single administra-
tion of chlorinated naphthalines. J.A.V.M.A. 1954, 124, P. 289-290.

R. P. GREGORY, J. C. WISE, D. SIKES, Experimental production of bovine
hyperkeratosis with a feed concentrate exposed to vapors of a highly chlorinated
naphthaline. J.A.V.M.A. 1954, P. 244-246.

K. DEDIÉ, G. PALLASKE, L. MÜLLER, J. BEER und E. MEIJER, Die Hyper-
keratose des Rindes in Mitteldeutschland. Monatshefte für Veterinärmedizin 15
febr. 1955, S. 88-89.

K. DEDIÉ, L. M. MÜLLER, G. PALLASKE, J. BEER und K. REICHEL, Die Ur-
sache der in Mitteldeutschland aufgetretenen Rinderkrankheit (X Krankheit),
Hyperkeratose). Monatshefte für Veterinärmedizin 1 juni 1955, S. 241-244.

H. SCHOPEN, F. SCHULTE, R. FLEISCHER, Über das Auftreten schwerer
Ferkelerkrankungen (toxische Leberdystrophie)"in Stallen mit teerhaltigen Fusz-
bodenplatten. Dtsch. Tierärztl. Wschr. 1955, S. 49-53.

H. WANNTORP, Chemie und Toxicologie der wichtigsten Schädlingsbekämpfungs-
mittel, Monatshefte für Veterinärmedizin. Sonderheft 2, 1956, S. 652-662.

H. KÖHLER, Pathologisch Anatomische Veränderungen bei Tieren durch moderne
Rodentizide, Holzimprägnierungsmittel, Pflanzenschutzmittel, Insektizide und
einige andere moderne Produkte der Chemischen Industrie. Monatshefte für Vete-
rinärmedizin, Sonderheft 2, 1956, S. 669-675.

R. TEUSCHER, Ein seltener klinischen Fall von zweimaliger Vergiftung eines
Rindesbestandes durch chlorierte Naphthaline. Monatshefte für Veterinärmedizin,
Sonderheft 2, 1956, S. 675-677.

G. PALLASKE, Zur pathologischen Anatomie der Chloornaphthalinevergiftigung der
Rinder. Monatshefte für Veterinärmedizin, Sonderheft 2, 1956, S. 677-678.

In Nw Zeeland werd een proef genomen waarbij in 2 gelijksoortige en op gelijke
wijze gevoede en behandelde groepen melkrunderen nagegaan werd wat de invloed
was van de regelmaat der tusscnmelktijden.

Dc ene groep werd om dc 12 uur gemolken en de andere om de 8 en 16 uur. Dit
laatste maakte dat de arbeidstijden gelijk werden aan die van werkkrachten in de stad.
Gevonden werd, dat de laatste groep dieren evenveel produceerde als de eerste groep.
Bij cen herhaling van het experiment werd het zelfde resultaat bereikt.

In 1955 vormde zich een groep van Amerikaanse dierenartsen, die zich veel met
renpaarden bezighouden. Bij de aanvang waren er 114 leden en in 1956 reeds 126.
Doel van de vereniging:

de bevordering van het onderzoek en dc kennis van paardeziekten en
dc verbetering der betrekkingen met het renbedrijf.

De betekenis van de rensport in de Verenigde Staten van Amerika wordt door de
volgende getallen duidelijk gemaakt.

In 1955 werden cr in 24 staten, waar gewed kan worden, gedurende 3000 dagen
rennen gehouden, welke bezocht werden door ongeveer 28.000.000 personen. Alleen
voor inzetten en prijzen werd 70 millioen dollar verdeeld. In deze getallen zijn niet
begrepen de draverijen en markten, die nog door bijna 15 millioen personen werden
bezocht.

Uit het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie der Rijks-Universiteit
te Utrecht; Directeur: Prof. A. van der Schaaf.

OVERZICHT DER ONDERZOEKINGEN VAN HET UIT DE
PRAKTIJK INGEZONDEN ZIEKTEMATERIAAL
OVER HET JAAR 1956

Prof. A. VAN DER SCHAAF, Dr. C. A. VAN DORSSEN,
Dr. J. DONKER-VOET en F. H. J. JAARTSVELD.

In het jaar 1956 zijn onderstaande materialen aan ons Instituut onderzocht.
Dc in de tabel genoemde cijfers hebben dikwijls geen betrekking op gehele
dieren maar op organen, se- en e.xcreta, bloed enz.

Tevens werden 406 duiven geseceerd ten behoeve van de Gezondheidsdienst
voor Postduiven, welke secties hier niet worden besproken.
Bij het onderzoek is verschillende malen de gewaardeerde hulp ingeroepen
van andere Laboratoria, te weten: het Rijksinstituut voor de Volksgezond-
heid, het Instituut voor Medische Veterinaire Chemie, het Instituut voor
Virulogie, het Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten, het Labo-
ratorium voor Cytologie, Histologie en Microscopische Anatomie en het
Insdtuut voor Vet. Parasitologie en Parasitaire Ziekten.

Dit jaar werden alleen enkele diplokokkenstammen uit chimpansees onder-
zocht op gevoeligheid voor antibiotica.
Caviae (322).

Voor verschillende grote instellingen werden geregeld de spontaan ge-
storven caviae onderzocht. Een uitbraak van enteritis met veel sterfgevallen
bleek veroorzaakt te zijn door Salmonella typhimurium. In een ander geval
werden bij enkele caviae, die acuut gestorven waren met enteritis en
septische bloedingen reinculturen van Escherichia coli uit alle organen ge-
isoleerd.

Bij endemische sterfte onder verschijnselen van pneumonie en abortus
werden uit de in de loop van enkele maanden ontvangen dieren verschil-
lende bacteriën gekweekt: Diplococcus pneumoniae, Streptococcus zoo-
epidemicus, Streptococcus equisimilis en soms Brucella hronchiseptica. Van
hetzelfde instituut ontvingen wij echter ook dieren, die in aanmerkelijk
betere voedingstoestand verkeerden en waarvan de aangelegde culturen
niet groeiden, welke gestorven bleken te zijn aan verbloeding in de drachtige
uterus. Nadat verschillende andere mogelijkheden overwogen waren, werd
tenslotte als oorzaak van deze bloedingen vitaminetekort aangegeven.
Verder werd bij caviae pseudotuberculosis vastgesteld.

In een op zichzelf staand geval bleek een ontsteking aan de buikwand met
glazig oedeem veroorzaakt door coagulasepositieve stafylokokken.
Duiven (31).

Bij de duiven, die rechtstreeks aan ons Instituut werden toegezonden, werd
geconstateerd: Salmonellosis (S. typhi murium), trichomoniasis, jicht,
schotwonden, een fractuur, ascarideasis en capillariasis.
Eenden (19).

Een Casarcaeend was gestorven aan een infectie met P. multocida. Bij
gewone eenden werd aangetroffen: capillariasis, jicht, salpingitis en hydrops
ascites.

Van verschillende fazantenfokkerijen ontvingen wij zeer veel jonge fazanten.
Hoewel in een enkel geval intoxicatie vermoed werd, bleek toch één der
belangrijkste oorzaken polyarthritis door stafylokokken te zijn. Bij dieren
van andere herkomst werden nog geconstateerd: blackhead, coccidiosis
en sterke besmetting met Heterakis isolongae.
Ganzen (3).

Een hond, waarvan materiaal werd ontvangen, was lijdende geweest aan
humane tuberculose. Uit een pup met arthritis werden diplokokken type
19 (determinatie R.I.V.) gekweekt. Uit een hemocultuur van een hond
werd een reincultuur van Salmonella dublin verkregen. Uit het geslachts-
apparaat van een andere hond isoleerden wij een spontaan agglutinabele
Salmonella. Mogelijk zal t.z.t. afzonderlijk hierover worden gepubliceerd.

Een acute pleuritis fibrinosa bleek te zijn nocardiosis veroorzaakt door
Cohnistreptotrix canis.

Wederom werden ten behoeve van de klinieken gevoeligheidsbepalingen
van pathogene microörganismen, in hoofdzaak streptokokken en staphylo-
kokken, verricht.
Kalkoenen (7).

Sterfte in een groep kanaries werd veroorzaakt door Salmonella typhi-
murium. Verder werd infectie geconstateerd met Listeria monocytogenes,
Pasteurella pseudotuberculosis en met (8-hemolytische streptokokken. In het
najaar kwamen verschillende gevallen van pokkeninfecties voor. In één
geval werd het vermoeden van rotenonvergiftiging uitgesproken.
Katten (7).

Uit een jonge kat met navelinfectie werden /8-hemolytische streptokokken
gekweekt. Een geval van tuberculose, waarschijnlijk ontstaan door wond-
infectie in aansluiting met castratie was van het bovine-type.
Kippen en kuikens (524).

Het gelukte 3 x in samenwerking met het Instituut voor Virulogie sero-
logisch de diagnose pseudovogelpest te stellen.

Coryza werd 2 x geconstateerd. 2 x werd Lii^erja-infectie waargenomen,
waarvan éénmaal bij een groep dieren, waaronder meerdere gevallen van
torticollis praktisch gelijktijdig waren opgetreden.

Salmonella typhi-murium werd uit kuikens van 2 bedrijven geïsoleerd,
S. pullorum werd door ons dit jaar niet uit kuikens gekweekt. Bij pullorum-
onderzoek op een bedrijf constateerde een onzer (v. D.) echter een geval
van pullorumdragers met het z.g. „F" of „rough" type.
Naar aanleiding hiervan zij in herinnering gebracht, dat door Collega
R o e p k e destijds onder kippen van een kort te voren geïmporteerd ras
een afwijkende pulloruminfectie is vastgesteld, waarvan de verwekker nader
in samenwerking met één onzer (v. D.) is bestudeerd (zie Tijdschr. v.
Diergeneeskunde 1951, 4). De dragers van deze besmetting waren met
het toenmaals gebruikelijke bivalente antigeen niet aan tc tonen, maar
wel met een antigeen, bereid met de eigen stam. De redenen, waarop
deze „F" stam als (onvolledig) rough werd gekarakteriseerd zijn destijds
uitvoerig uiteengezet. Eerst per 1 juni van dit jaar is echter nadat hiervan
de noodzakelijkheid was gebleken, van overheidswege toevoeging van deze
component aan het blauwe antigcen voorgeschreven. Voor zover bekend,
gebeurt dit nog nergens in het buitenland.

In het onderhavige geval werd met dit trivalente antigeen een groep
kippen onderzocht, die enkele maanden eerder met het bivalente antigeen
geen reacties vertoond hadden. Er werd thans een groot aantal reacties
geconstateerd; na heronderzoek met de afzonderlijke antigenen in samen-
werking met de Gezondheidsdienst voor Pluimvee bleken deze reacties
alleen met de rough-component op te treden. Als voorgeschiedenis zij
vermeld, dat in de weide, waarop de kippenhokken stonden, ook varkens
werden gehouden en dat deze laatsten gevoederd waren met van een
kuikenbroeder betrokken afval uit broedmachines.

Onder het ingekomen materiaal werd een geval van Clostridium-mlecnc
na kropoperatie aangetroffen, welke operatie door een collega was ver-

richt, die hierbij zorgvuldig kropwand en huid afzonderlijk gehecht had.
Verder kan worden medegedeeld, dat tuberculose werd geconstateerd bij
2 dieren, blackhead 2 x, neurolymfomatose 38x, leukose 35x en coligranu-
loom 3 x. Afwijkingen van hart en vaatstelsel werden 11 x geconstateerd,
w.o. 6 gevallen van waarschijnlijk z.g.n. roundheart-disease, nefritis 5 x,
jicht 6 x. In 3 gevallen deed de sectie aan blauwekammenziekte denken.
Aspergillose werd 4 x waargenomen. Coccidiën werden aangetroffen bij
59 volwassen dieren en 19 kuikens, Ascaridea 15 x, Capillaria 8 x, Davainea

I x, Dermanyssus 2 x, Cytoditus nudis 1 x. De talrijke gevallen dat kippen
Heterakisdrager waren, zijn niet afzonderlijk genoteerd.

Vastgesteld werden: pneumonie 6 x, peritonitis 4 x, kliermaagontsteking 4 x,
traumatische gastritis 1 x, tumoren 37 x, leverruptuur 4 x, salpingitis 16 x,
congenitale atresie van de salpinx 3 x, prolapsus cloacae 5 x, cysteuze
lever 2 x, cysteuze nieren 1 x en 6 x cysten in de buikholte.
Van deze cysten in de buikholte zij opgemerkt, dat, wat onze ervaring
betreft, deze als regel met een steel verbonden zijn aan de cloaca en wel
symetrisch t.o.v. de salpinx, dus zijn op te vatten als rudimenten van de niet
ontwikkelde rechter salpinx (zie ook Van Heelsbergen „Handbuch der
Geflügelkrankheiten" blz. 530 met foto) en niet zoals wel wordt aan-
gegeven steeds als ovariaal-cy.sten zouden moeten worden beschouwd.

Myxomatose werd zowel bij tamme als wilde konijnen waargenomen. Zo-
wel infectie met Pasteurella multocida als met P. pseudotuberculosis werd
vastgesteld. Uit één geval van pericarditis werd Diplococcus pneumoniae
gekweekt; éénmaal isoleerden wij uit een konijn een cultuur, die volkomen
geleek op Bacterium viscosum (— Sh. equirulis). Uit abscessen werden
stafylokokken gekweekt. Bij verscheidene konijnen van dezelfde herkomst
werd Trichostrongylus-infecüe, geconstateerd. Enkele malen werd coccidiosis
aangetroffen.
Muizen (117).

Uit deze dieren werd sporadisch Salmonella typhi-murium en Pasteurella
multocida gekweekt. In een pyometra werden streptokokken gevonden.
Coccidiosis werd bij jonge muizen vastgesteld. Sommige muizen waren
besmet met Hymenolepsis. Bij dieren met jeukverschijnselen vonden wij
talrijke exemplaren van de haarmijt Myocoptes musculinus. Er werd een
adenoom geconstateerd. Bij zeer veel muizen, die werden ingezonden met
vage klachten, kon geen diagnose worden gesteld.
Nertsen (19).

Pasteurella multocida en a-hcmolytischc streptokokken (niet oplosbaar in
gal) werden uit pneumonieën geïsoleerd. Het aantreffen van Proteus vul-
garis in vele kadavers kan op postmortale verontreiningen berusten.
Paarden (196).

Deze inzendingen betroffen merendeels geen gehele kadavers maar bloed,
organen en dergelijke. O.a. werden 77 monsters bloed, 15 monsters sperma,

II monsters pus en 63 monsters uterussecretum onderzocht. Bij onderzoek
van bloedserum werd 9 x een titer van 1 : 400 of daarboven t.o.v. Salmo-
nella abortus equi gevonden, en 5 x overeenkomstige titers t.o.v. Br.
abortus. Uit sperma werden Str. zooepidemicus (3x) en Str. equisimilis
1 x geïsoleerd, uit de pus Str. zooepidemicus en stafylokokken, terwijl mi-
croscopisch Sph. necrophorus werd gezien. Het uterrussecretum bevatte

a-hemolytische Streptokokken 3 x, Str. zooepidemicus 7 x, Bacterium
viscosum 1 X en coagulasepositieve stafylokokken 1 x. Een cultuur uit een
kadaver van een veulen met wormaneurysma, trombose van de aorta en
abcesjes in milt, lever en nieren, bleek Pasteurella pseudotuberculosis
met pathogeniteit voor de cavia. Uit een geaborteerde foetus van een
fjordenpony werd een spontaan agglutinabele Salmonella gekweekt.
Papegaaiachtigen (5).

Bij onderzoek van 5 parkieten kon geen doodsoorzaak worden vast-
gesteld.
Ratten (7).

In 3 van de 15 onderzochte foeten werd Brucella abortus aangetoond;
verder werden bij foeten aangetroffen: stafylokokken 2 x, Streptokokken 1 x
en Corynebacterium pyogenes 1 x. Serum van het rund, waarvan laatst-
genoemde foetus afkomstig was, gaf met de geïsoleerde corynebacterie een
agglutinatie, in tegenstelling met enkele controlesera. Van 24 secundinae
bleken er 3 Hansen-positieve staafjes te bevatten. Er werden 343 sera op
Brucellose onderzocht. Van de positieve gevallen dienen hier genoemd een
stier met gonitis (titer 1 : 800) en een stier met Brucellose van het ge-
slachtsapparaat (titer 1 : 800) waarbij Brucella in het sperma kon worden
aangetoond.

Op salmonellosis werden 118 sera onderzocht, het overgrote deel hiervan
was negatief bij de agglutinatie.

Eén stier met een chronische vesiculitis had een titer van 1 : 640 t.o.v.
S. dublin (ter vergelijking: titer t.o.v. S. abortus equi 1 : 100 en t.o.v. S.
typhi murium 1 :40). Uit het sperma van het desbetreffende dier werd
S. dublin geïsoleerd. Op grond van de overeenkomstige antigeenformule
van S. dublin en S. pullorum werd het serum van dit dier enkele malen
met het door de Rijksseruminrichting afgeleverde blauwe pullorum-antigeen
onderzocht. Hiermede werd een duidelijk positieve agglutinatiereactie ver-
kregen.

Ter controle werden 130 sera van stieren van K.I.-stations, waaronder cr
geen met vesiculitis vorkwam, op dezelfde wijze onderzocht.
Alle reacties waren negatief. De gebruikelijke agglutinatie met levend
S. cfuft/i7!-antigeen (O en H) gaf bij de buisjesmethode een titer van
ten hoogste 1 : 80.

S. dublin werd ook geïsoleerd uit organen van cen kalf, dat gestorven was
onder shock-verschijnselen nadat het met cen entstof tegen paratyfus sub-
cutaan was ingespoten. Op het desbetreffende bedrijf heerste salmonellosis
en behalve dit exemplaar waren nog twee dieren onder dezelfde verschijn-
selen gesuccombeerd. Het grote risico, dat men lopt, wanneer men rnet
gedode cultuur een besmette koppel kalveren ent, wordt hiermede nog
weer eens duidelijk gedemonstreerd.

De complementbindingsreactie op paratuberculose werd behalve voor ver-
gelijking van de reacties met provinciale gezondheidsdiensten verricht met
330 sera, die bijna alle waren ingezonden door de Kliniek voor Inwendige
Ziekten. De reacties waren in 70 gevallen positief en in 35 dubieus.
Ter oriëntatie omtrent het voorkomen van positieve en dubieuze reacties

bij klinisch gezonde K.I.-stieren werden de eerder vermelde 130 sera ook
door middel van de C.B.R. op para-tbc onderzocht. Slechts 2 x werd een
dubieuze reactie vastgesteld, de overigen waren negatief of vertoonden
in enkele gevallen een lichte eigenremmingsreactie. Dit wijst erop, dat bij
stieren niet-specifieke reacties slechts zelden voorkomen.
De sera van onverdachte vrouwelijke dieren zijn niet in voldoende aantal
onderzocht om een conclusie toe te laten; het lijkt echter alsof de niet-
.specifieke reacties bij deze categorie runderen wel voorkomen, zij het dat
de titers in de regel niet hoger zijn dan 0,1, hetgeen overeenkomt met een
totale remming der hemolyse in slechts het eerste buisje.
De kwantitatieve complementbindingsreactie is daarom te verkiezen boven
de reactie vlg. Hole, waarbij geen titer wordt bepaald.
Het faeces-onderzoek gaf bij toepassing van de chloorbleekloogmethode
bij 19 van de 74 monsters een microscopisch positief resultaat t.o.v. M.
johnei.

Van 33 dieren, waarvan het serologisch onderzoek d.m.v. de C.B.R. op
para-tbc positief uitviel werd tevens microscopisch faeces-onderzoek ver-
richt; in 13 gevallen viel dit tegelijkertijd of later positief uit, in 9 gevallen
werden enkele verdachte zuurvaste staafjes gevonden en 11 keer verliep
het faeces-onderzoek negatief.

Bij 2 runderen met een dubieuze C.B.R. was 1 x het faeces-onderzoek
t.o.v. M. johnei positief en 1 x negatief, terwijl bij sectie paratuberculose
werd aangetoond.

Bij 1 rund was de C.B.R. negatief, het faeces-onderzoek negatief, doch
werden histologisch op het Pathologisch Instituut voor para-tbc typische
afwijkingen geconstateerd.

Bij onderzoek van 57 monsters uiersecretum werd geïsoleerd: 20 x Coryne-
bacterium pyogenes, 2 x M. pyogenes aureus, 5 x Streptococcus agalactiae,
1 x Str. dysgalactiae, 1 x niet nader gedifferentieerde streptokokken, 6 x
E. coli, 1 x Clostridium en 1 x gistcellen. Met cultuur van de gistcellen
gelukte het niet bij een proefkoe mastitis op te wekken. Bij de patiënte
leidde deze infectie tot verdroging van het betrokken kwartier. Therapeu-
tisch kan nog worden opgemerkt, dat bij herhaald onderzoek van secretum
van eenzelfde koe bleek, dat bij C. pyogenes-iniectie aureomycine en terra-
mycine vaak klinische verbetering gaven, terwijl bij kweken toch nog
corynebacteriën konden worden aangetoond.

Uit 38 monsters uterussecretum werd 2 x Br. abortus gekweekt, 3 x C.
pyogenes, 2 x C. renale, 1 x hemolytische stafylokokken, 8 x Str. uberis en
lx Str. dysgalactiae. In verband hiermede zij erop gewezen, dat de beide
laatste microörganismen weliswaar het meest genoemd worden in verband
met mastitis, maar niet in de eerste plaats dienen te worden opgevat als
rnastitisverwekkers, doch als bij het rund voorkomende etterverwekkers in
het algemeen.

Uit actinomycose werd 1 x Actinomyces bovis gekweekt en 5 x Actino-
bacillus lignieresi. Laatstgenoemde bacterie bleek gevoelig voor aureomycine,
chlooramphenicol en terramycine en ongevoelig voor penicilline en dihy-
drostreptomycine.

Catheter-urine afkomstig van een cystitispatiënt bevatte een mengsel van
E. coli, stafylokokken en Str. faecalis (geen Cht. renale).
Uit een geval van pericarditis werden niet nader gedetermineerde anaerobe
streptokokken gekweekt.

Uit longen van pneumoniepatiënten werden P. multocida en P. haemolytica
geïsoleerd en uit tracheaalsputum (met canule verkregen) C. pyogenes
en streptokokken, terwijl er microscopisch draden van Spherophorus necro-
phorus in werden gezien. De hierbij gekweekte streptokokken waren on-
gevoelig voor penicilline en sulfapreparaten.
Schapen (19).

Uit mastitisweefsel werden stafylokokken gekweekt en uit plaatselijke
processen van een levend schaap Actinobacillus lignieresi. Medewerking
werd verleend aan determinatie van cultures, welke door Collega Sut-
möller uit schapen en geiten op Aruba waren geïsoleerd. Over deze
stammen, die als Malleomyces pseudomallei werden gedetermineerd is in-
middels gepubliceerd door Sutmöller, Kraneveld en v. d.
Schaaf (J.O.V.M.A. /50, 415 (1957).
Varkens (86).

Een belangrijk deel van deze onderzoeken betrof losse organen. Hieruit
werden o.a. geïsoleerd: Pasteurella multocida (uit pneumonieën), Erysi-
pelothrix rhusipathiae (uit organen van een sectie, gelijkend op varkens-
pest), Pneumokokken (bij biggensterfte) en stafylokokken (uit een lymfe-
extravasaat). Herhaaldelijk werden uit ontstekingsprocessen van diverse
aard langwerpige /3-hemolytische trehalose-positieve streptokokken geïso-
leerd, gelijkende op die, welke door Jansen en van Dorssen uit
gevallen van meningo-encephalitis bij varkens zijn beschreven (T.v.D.
1951, 815). De geïsoleerde stammen, zijn door Dr. de Moor (R.I.V.)
nader bestudeerd en blijken serologisch een nieuw type te vertegenwoor-
digen.

Uit endemisch optredende flegmoneuzc ontstekingen aan de extremiteiten
werden Gram-positieve staafjes geïsoleerd, die eveneens uit verschillende
gevallen van mastitis gekweekt werden. Waarschijnlijk zijn deze te be-
schouwen als varianten van Cbt. pyogenes.

Driemaal werd tuberculose vastgesteld, waarmede bij de kip allergie voor
aviaire tuberculiine werd opgewekt. Nadere type-bepaling zal worden
verricht.
Diversen (179).

Uit een chinchilla werd Listeria monocytogenes gekweekt. Een panter
en een guanaco waren lijdende geweest aan bovine tuberculosis. Van
tuberkelbacteriën uit een olifant dient het type nader bepaald te worden.
Gezien de geringe pathogeniteit bij de cavia, waarbij alleen chronische
veranderingen gepaard met positieve reactie op bovine tuberculine ontstaan,
is deze stam waarschijnlijk vergelijkbaar met ccn cultuur, die wij enkele
jaren geleden uit een Maleise beer isoleerden (beide dieren dus uit zuid-
oost Azië). In dit verband kan worden opgemerkt, dat één onzer (v.d. S.)
dergelijke weinig virulente stammen kent uit waterbuffels van Celebes.
Wij isoleerden uit een Australische zanglijster Salmonella-typhi-murium en
uit 2 bandarasaris Pasteurella pseudotuberculosis. Een flegmoon van een
amputatiestomp van een flamingo bleek veroorzaakt te zijn door Clostri-
dium perfringens.

Van een groot aantal kleine volièrcvogels kon geen diagnose worden ge-
steld; enkele keren werd jicht opgemerkt.

De oorzaak van een huidlijden bij exolotls kon niet worden vastgesteld;
de dieren konden goed in het leven worden gehouden in 1 : 100.000 hala-
midoplossing, maar deze bleek het lijden niet te beïnvloeden.

A survey of the examination of pathological specimens received in 1956 by the
Institute for Bacteriology of the Veterinary Faculty at Utrecht.

Sommaire des recherches du matériel pathogène reçu par l\'Institut bactériologique
de la Faculté vétérinaire d\'Utrccht.

Uebersicht von den Untersuchungen von eingesandtem pathologischem Material an
dem Institut für Bakteriologie der Utrechter Veterinärfakultät.

Geiten zijn pretdge dieren, doch men moet ze niet te dicht bij bomen of struiken
laten, want ze eten alles op. Hebben boombladeren en de bast van bomen voedings-
waarde?

De voedingswaarde van vers weidegras is ± 2% vre. en een zetmeelwaarde van 10-12.
Vergelijkt men deze cijfers met de gehaltecijfers van boombladeren, dan blijken deze
laatste dus goed uit te komen.

Men kan zonder bezwaar de geiten een deel boombladeren voeren. Men overdrijve, en
dat geldt voor elk vocdcrmiddcl, niet.

Hierover zijn de meningen verdeeld; de herkomst is moeilijk na te gaan.
Een bepaalde groep meent, dat het ontstaan is direct na de Ie wereldoorlog
uit een mengelmoes van varkens door de verschillende doortrekkende legers
achtergelaten en door allerlei kooplieden elk naar hun eigen mening in-
gevoerd om de ontredderde varkensstapel op peil te brengen.
Als rassen welke er vermoedelijk aan medegewerkt zouden hebben, worden
genoemd: Wessex, Tamworth, Yorkshire, Berkshire, race de Bayeux en
het Duitse Schwäbisch Hällische varken.

Een tweede groep veronderstelt, dat het Franse „race de Bayeux" de oor-
sprong zou zijn.

Een feit is dat het dorpje Piétrain als middelpunt van de driehoek Gelden-
aken (Yodoigne), Hannut, Gembloux de bakermat is.
Op een gegeven moment is er een type varken naar voren gekomen, met
sterk uitgesprokken hammen, „de paardebil" en sterk ontwikkelde rug en
lendenen.

Waarschijnlijk is er door een bepaalde combinatie van genen of door mu-
tatie een beer geboren met deze dominerende eigenschappen.
Daar ook nu nog dc Belgische fokker zich veel moeite getroost om zijn
zeug door de meest „gedraaide beer" te laten dekken — soms honderd en
meer kilometers ervoor reist en veel geld uit durft leggen voor een dekking
of aankoop van een goede beer — is volgens mij deze gang van zaken
zeer aannemelijk.

Uit deze kern dan is het Piétrain varken ontstaan; een varken wat de
„Belg" ligt.

Een Belg is een fijnproever, vooral wat het vlees betreft; verder houdt
een Belg van ronde vormen, iets wat we ook bij het beroemde Belgische
trekpaard en bij de vele „Billemannen" (dikbillen) bij het Charolais vee
terug vinden.
Cieschiedenis:

Na een inkrimping tijdens de 2e wereldoorlog is er een sterke opbloei van
het ras gekomen.

Op 12 mei 1950 had de eerste konstituerende vergadering plaats ten ge-
meentehuizc van Piétrain onder leiding van de heren Derwa, Brankaert en
Veulemans.

21 mei 1950: Syndicat des éleveurs de porcs de Piétrain et extensions onder
leiding van Brankaert opgericht.

30 juni 1950: Eerste 20 beren ingeschreven en werd de naam Piétrain ver-
eenzelvigd met het ras.

In september 1950 werd een eerste officieuse prijskamp voor beren in
Jodoigne gehouden.

Het eerste „pigbook" verscheen in maart 1951 en kort daarop erkende de
provincie Brabant dit varkensras. In die periode werden 1600 varkens

gemerkt die aan het gewenste standaard type beantwoordden,
be eerste nationale prijskamp werd gehouden in 1952 in Piétrain, waarna
de Federade van kwekers van het Piétrain varken werd opgericht.
De tweede nationale prijskamp had plaats in 1954 in Jodoigne (Gelden-
aken).

Door het harde werken van de heren Brankaert, Peters, Close en Blomme
werd het ras eerst provinciegewijs en daarna in 1955 nadonaal erkend.
De nationale prijskamp in Heizei daarna gehouden, telde 48 vertegenwoor-
digers. Toen werden ook voor het eerst varkens ingestuurd voor de na-
tionale prijskamp voor geslachte varkens te Vilvoorde, waarvan de uitslag
zo gunstig was dat daarna de officiële erkenning afkwam.
In 1956 telde de nationale prijskamp in Brussel 105 inschrijvingen.
De nationale prijskamp 1957 30 mei j.1. gehouden, telde 280 inschrijvingen.
In 1956 werd het stamboek gesloten en het is fantasdsch welk een uniformi-
teit reeds bereikt is, iets waarvan de 280 inschrijvingen in Jodoigne ge-
tuigden.

Algemene beschouwing: Het Piétrain varken heeft een witte huid, soms
„blanche sale", met zwarte onregelmatige vlekken van elke vorm en af-
meting; rossige haren in het wit zijn toegestaan. Het wordt voornamelijk
gekarakteriseerd door een sterk gespierd achterstel, een z.g. „veulen
Croupe", „cul de poulain", een rug die zowel in breedte als in diepte sterk
gespierd is; sterk gespierde doch goed gesloten schouders; fijn maar stevig
beenderenstel, vlotte gang.
Beschrijving lichaamsdelen:

Oren: kort, tamelijk breed met steile naar voren gerichte stand, die het
midden houdt tussen hangend en recht opstaand.
Hals: kort en droog.
Kaken: droog.

Rug: lang, breed „gespleten" (Vlaams gekloven).
Dijen: (filets) breed, dik, sterk gespierd.

Kruis: breed, ruim, zeer gespierd en hellend, de z.g. „veulen Croupe" met
een typisch kuiltje (schotelvormige del) juist boven de staart.
Hammen: sterk gevuld, breed, laag aangezet tot op de spronggewrichten.
Buiklijn: strak evenwijdig aan de ruglijn.

Huid: stevig, met harde, korte haren over het hele lichaam verspreid.
Opgemerkt dient te worden dat de biggen gemakkelijk geboren worden,
daar eerst na een dag of tien de „cul de poulain" en de zware schouders
tot uidng komen in tegenstelling met de dikbillen bij het rundvee.

De meest recente gegevens zijn afkomstig van Ir. G. J. v. d. Poel, Ned.
landbouwkundig ingenieur, welke in opdracht van Hendrikx Voederfabrie-
ken te Boxmeer proeven nam met de verschillende in België voorkomende
varkensrassen.

Als mestvocder werd Hendrikx handelsvoeder gebruikt. Tot 50 kg. kregen
ze eiwitrijk biggenmeel, vervolgens eiwitrijk varkensmeel tot slachtgewicht.
Deze meelsoorten waren „volledig" d.w.z. er werd niets bijgevoederd.
De uitslag van de Piétrain-varkens, waarvan 2 hokken, elk met 5 varkens,
volgens de droog-methoden en 1 met 5 varkens volgens dc natte methode
gevoederd werden was als volgt:

Totaal vet: 28.35% en 31.88%.
Classificatie naar kwaliteit AA en AA.
Nat: Totaal vlees: 66.35%.
Totaal vet: 31.95%.
Classificatie naar kwaliteit: AA.
Mestresultaten:

Voedergebruik in kg. per kg. groei: droog 3.536 en 3.769; nat 3.687.
Groei: droge methode: 543 en 547 gr. per dag: natte methode: 571 gr.
Hierbij dient opgemerkt te worden dat deze varkens, gehouden op een
normaal boerenbedrijf, meer economisch uit dc bus komen, daar het zeer
goede ruwvoeder verwerkers zijn.

\'s Zomers: gras; \'s winters: gedroogd gras, kuilvoeder, bieten, aardappelen
enz.

De slachtresultaten van 24 Piétrains, ongeselecteerd, geslacht tijdens het
bezoek van een Ned. commissie ter bestudering van het Piétrain varken
waren als volgt:

Het geslacht gewicht varieerde van 61—94 kg. De lengte gemeten vanaf
voorzijde le rib tot aan voorrand schaambeen varieerde van 69.5—80 cm.;
gemiddeld 74.2 cm.

Dc gem. spekdikte bedroeg 2.6 cm. zonder huid. Bij vele varkens was dun
spek op lendenen en ham opvallend. Vlezigheid van hammen en lendenen
was zeer goed. Hamvorm in het algemeen zeer goed. Buik: meestal dik en
vlezig. Bij meerdere dieren was het flankgedeelte van de buik iets vet.
Huid (zie raspunten) in zeer veel gevallen extra dik. Bij sommige varkens
vertoonde de huid hier en daar pigmentvlekken. Het gemiddelde aantal
tepels bedroeg 12.4.

Na uitsnijden viel de grote oppervlakte op van de carbonade op dwars-
doorsnede, de vlezigheid zonder vet van de ham en de sterke doorregenheid
van de buik.

Cijfers afkomstig van het Stamboek-kantoor te Brussel betreffende het jaar
1956:

Na informatie bij verschillende Belgische collegae bleek alleen een grotere
gevoeligheid voor rachitis, wel te verklaren uit het feit, dat dc meeste var-
kens daar in hokken gehouden worden, waar geen straaltje zonlicht bij
kan. Alleen de meest vooraanstaande fokkers hebben zorg gedragen voor
een goede uitloop.

Verder komen erfelijke gebreken als dop.spenen, atresia ani, binnenbeer,
breuken etc. niet méér dan bij andere varkensrassen voor.
Volgens de dierenarts A p p a r t uit Sombreffe zouden zc een gecompri-
meerde bloedsomloop hebben en daardoor gevoeliger voor apolexie en
longbloedingen bij vervoer en abnormaal hoge temperaturen zijn.
Hieruit zou ook te verklaren zijn dat deze varkens zo blank slachten, omdat
de periferie anaemisch zou zijn.

Geëxporteerd werd fokmateriaal naar Frankrijk, Belgische Congo, Grieken-
land en Turkije; ook Engelse deskundigen hebben reeds een bezoek aan
België gebracht met het oog op import.

Het Piétrain varken is een varken, dat bij uitstek geschikt is als modern
slagersvarken. Het bezit veel vlees en weinig spek, zodat het als geheel
vers verwerkt kan worden tot vlees, worst en gehakt, met weinig afval aan
beenderen. Het is dus niet alleen geschikt voor de binnenlandse consump-
tie, maar evenzeer voor de export van fijnere vleeswaren.
Verder is het een varken, dat bij uitstek geschikt is voor het gemengde
bedrijf, daar het goede ruwvocdervcrwerkers zijn en zodoende de pro-
dukten van het bedrijf zelf goed ten nutte kunnen maken.
We mogen m.i. onze tijd niet voorbij laten gaan en zullen de fokkerij met
grondige selectie terdege ter hand moeten nemen.

Beschreven wordt het ontstaan, de geschiedenis en het exterieur van het Piétrain-
varken, alsmede bij proeven gevonden mest- cn slachtresultaten.

Author describes the origin, the history and the exterior of the Piétrain-pig and gives
also the results of fattening and slaughtering.

On décrit I\'originc, Thistorie et Tcxtcrieur du cochon Piétrain, ainsi que quelques
résultats d\'engraissage et d\'abatage constates en faisant des expériences.

Der Verfasser beschreibt den Verlauf der Entwicklung und die äussere Erscheinung
des Piétrainschweincs und gibt ausserdem noch einige bei Untersuchungen festgestellte
Mast- und Schlachtresultate bekannt.

Van de eerste der twee koeien, welke U hedenmorgen gedemonstreerd zul-
len worden, luidt de schriftelijke anamnese van de eigenaar als volgt: „Het
dier is 3 weken geleden gekocht voor de vetweiderij. De bedoeling is
geweest het dier eerst nog twee maanden te melken, maar in verband met
de matige melkgift en de veel te grote uier, heb ik een week geleden
het dier drooggezet. De eetlust is gering en dc koe is vaak „opgeblazen".
De behandelende dierenarts heeft 2 maal medicijnen voorgeschreven. De
borst is dik geworden en het dier heeft een sik. Indien mogelijk gaarne
een koopvernietigende verklaring."

Tot zover de anamnese, welke door de eigenaar was meegegeven met de
chauffeur van de veeauto. Jammer genoeg is dit dus weer een van de
vele patienten, die met een veeauto naar onze kliniek worden gezonden,
zonder dat de eigenaar zich de moeite getroost zelf mee te komen. Vooral
jammer omdat de co-assistenten dc kans ontnomen wordt zelf de anamnese
aan de eigenaar te vragen, daar uit den aard der zaak de chauffeur
niets naders van de patient weet mee te delen.

Tijdens het binnenbrengen in de kliniek is het eerste wat ons opvalt, de
dikke voorborst, een zwelling tussen de kaaktakken en sterk gezwollen
halsaders. Bij nader onderzoek blijkt de dikke borst en de „sik", d.w.z.
de zwelling tussen de kaaktakken, veroorzaakt te zijn door stuwings-
oedeem (koud aanvoelend en er zijn gemakkelijk met de vinger putjes
in te drukken). Bij betasten blijken de venae jugulares en ook de venae
mammariae een sterk verhoogde tensie te hebben, terwijl de eerstgenoem-
de als kabeltouwen langs de hals lopen.

Voor we een verder onderzoek instellen, dienen we al op grond van deze
bevindingen, in de eerste plaats te denken aan een traumatische pericar-
ditis. Hiernaast moeten we differentieel diagnostisch echter ook rekening
houden met een endocarditis van de tricuspidaalkleppen, een insufficientie
van deze kleppen, trombose van de vena cava anterior, hydrothorax, hemo-
thorax, tuberculeuze pericarditis (zgn. pantscrhart), tumoren in de borst-
ingang, leukose waarbij alle lymfklieren sterk vergroot zijn, een uitgebreide
pneumonische haard in de cardiale longkwab, een pleuritis exsudativa,
een ernstige hartaandoening, zoals hartdilatatie, atriumfibrillatic of een
myocarditis.

U ziet dus dat gezwollen venae en stuwingsoedeem niet uitsluitend ver-
oorzaakt behoeven te worden door een hartafwijking zelf.
In de loop van ons verder onderzoek zal blijken, dat wc al spoedig een
hele groep oorzaken uit kunnen schakelen.

De padent maakt geen ernstig zieke indruk en verkeert in goede voedings-
toestand. De leeftijd is ongeveer 6 jaar. De ademhalingsfrequende be-
draagt 28 per minuut, dus normaal, zeker bij deze koe, welke juist is

aangevoerd. De polsfrequentie is 84, terwijl de temperatuur 39° bedraagt.
Het oog- en het vulvaslijmvlies zien iets te bleek. Bij het aftasten van de
lymfklieren blijken de beide boeglymfklieren, de uierklieren en de linker
vangklier sterk vergroot te zijn.

We zullen nu vervolgens systematisch het bijzonder onderzoek verrichten
en aan de hand van onze bevindingen hierbij, onze conclusies gaan trek-
ken. Bij onderzoek van het respiratieapparaat blijkt de ademhaling opper-
vlakkig te zijn. Bij auscultatie is iets verscherpt vesiculair ademen te horen.
Na neus-dichthouden hoest de koe. Larynx en trachea zijn niet gevoelig
bij druk. Bij percussie kunnen we de longgrenzen niet duidelijk vaststellen,
terwijl boven het olecranon rechts een geringe demping is te constateren.
De percussie achter de elleboog rechts blijkt pijnlijk te zijn voor het dier.
Bij het onderzoek van het circulatieapparaat wordt nogmaals alle aandacht
besteed aan het aftasten van de venae jugulares en -mammariae, waarbij
nu ook speciaal gelet wordt op het eventueel aanwezig zijn van een
positieve venepols, welke in tegenstelling tot de negatieve venepols patho-
logisch is. De beoordeling of we met een negatieve of positieve venepols
hebben te doen, is vaak moeilijk. We dienen er bij deze beoordeling
vooral rekening mee te houden, dat onder de vena jugularis de arteria
carotis ligt. Bij de pathologische positieve venepols hebben we altijd met
een sterk gestuwde en uitgezette ader tc doen, zoals in ons geval dus,
wat bij de fysiologische negatieve venepols niet het geval is- Verder
moeten we voor de beoordeling of we met een positieve venepols te doen
hebben, met de vinger halverwege de hals de ader dichtdrukken. Hebben
we een positieve vcnepols, dan zal onder de compressieplaats de pulsatie
even goed nog te zien zijn, maar er boven niet meer. Als we boven de
compressieplaats nog wel een pols voelen en zien, dan moet dit de pulsatie
zijn van de arteria carotis, welke onder de vena klopt. Het hart werkt
in alle gevallen van stuwing met de grootste energie en zijn volle reserve-
kracht, om de circulatie in stand te houden. In het hart heerst een hogere
druk en het slagvolume van de linker kamer is verhoogd, waardoor
de carotispols zeer sterk is (pulsus magnus en pulsus durus).
Met de bovenbeschreven vingerdruk halverwege de hals op de vena
jugularis komen we er niet uit, omdat de hele omgeving van de arteria
carotis vanaf de thoraxapertuur tot de kaak deelt in zijn pulsadc. We
doen er dus verstandig een andere ader te hulp te roepen en vinden
deze in de vena mammaria, ofschoon ook bij deze beoordeling een arterie,
nl. de arteria thoracica externa ons parten kan spelen, maar toch niet in
zo\'n overheersende intensiteit als hij de arteria carotis. We voelen hier
echter met onze vingers (vooral niet te hard doordrukken) op de vena
mammaria in de buurt van het melknapje geen duidelijke pulsatie, zodat
we een insufficientie van de tricuspidaalklcppen wel kunnen uitsluiten,
alhoewel we bij sommige normale koeien dc fysiologische of negatieve
venepols zo nu en dan in het hartritme toch nog wel kunnen voelen.
Hierbij hebben we echter geen gestuwde venae zoals we wel hier bij onze
patiënt hebben geconstateerd.

Wat betreft de beoordeling van een vene-stuwing, dient nog weer op-
gemerkt te worden, dat we bij een juiste beoordeling cr voor dienen zorg
te dragen, dat de halshouding en de houding van de kop zo moeten zijn,
dat de hoornlijn op gelijk niveau komt met de schoft, terwijl het dier
geen kauwbewegingen mag maken, omdat deze door meerdere bloed-

afvoer ook de venae een zekere zwelling kunnen geven. Om deze
hoornlijn gelijk met de schofthoogte te brengen, moeten we dc kop bij de
hoorns vatten en langzaam omhoog drukken, zodat de halsspieren niet
gespannen worden. Is dit wel het geval, dat zullen de venae jugularcs
aan een beoordeling worden onttrokken, doordat ze naar binnen tussen
de spieren worden getrokken.

Nadat we al deze voorzorgsmaatregelen genomen hebben, blijkt bij onze
patiënt dus een zeer duidelijke stuwing te bestaan van de venae jugularcs
en -mammariae.

Vervolgens gaan we over tot een wel zeer belangrijk gedeelte van ons
onderzoek en wel de auscultatie van het hart. Hiertoe plaatsen wc onze
fonendoscoop zover mogelijk naar voren onder de anconei. Dit is van
veel belang omdat we bij de koe normaal even achter de anconei niets
meer van het hart mogen horen. Bij onze auscultatie blijkt de frequentie
84 per minuut te zijn, terwijl we de hartslag volkomen normaal horen,
ook wat de intensiteit betreft. Wel valt het op, dat bij verplaatsing van
de fonendoscoop naar achteren, de hartslag, ook achter de anconei, nog
duidelijk hoorbaar is. Wat betreft de frequentie kan gezegd worden, dat
deze voor een koe, welke juist per auto is aangevoerd, over een afstand
van ongeveer 45 km, zeker niet abnormaal is te noemen. Het komt nl.
nogal eens voor, dat we bij koeien welke een vermoeiende reis achter
de rug hebben, een polsfrequentie vaststellen, die soms ver boven de
100 ligt, terwijl deze na enige uren meestal is gedaald tot de normale
waarden, dus schommelend om de 70 slagen per minuut.
De door ons vastgestelde frequentie van 84 is in zoverre zeer belangrijk,
omdat we hierdoor het hart zelf als dc oorzaak van de gevonden stuwings-
verschijnselen wel uit kunnen schakelen. We zullen dus hier bij deze
patiënt wel niet te maken hebben met een endocarditis, traumatische
pericarditis, tuberculeuze pericarditis, een atriumfibrillatie, een hart-
dilatatie of een myocarditis, omdat we in al deze gevallen zeker een
hogere polsfrequentie zouden hebben gevonden, terwijl we in het geval
van een artiumfibrillatie daarnaast ook nog onregelmatige onregelmatig-
heden bij de hartslag zouden hebben geconstateerd.

Na deze opmerking vervolgen we onze hartauscultatie en wel rechts, want
U dient nóóit te vergeten bij het rund het hart zowel links als rechts te
ausculteren. Dat dit absoluut noodzakelijk is, blijkt wel bij deze patiënt,
want bij dc auscultatie rechts horen we absoluut geen harttonen. Normaal
horen we deze rechts onder de anconei zo ongeveer op dc halve sterkte
van links. Er moet dus een massa zijn, liggende rechts van het hart
waardoor het totaal afwezig zijn van harttonen rechts verklaard zou kun-
nen worden.

Waaruit zou deze massa nu kunnen bestaan? Wc zouden aan vocht kunnen
denken, zoals dit aanwezig kan zijn bij een pleuritis exsudativa, een
hydrothorax of een hcmothorax. In een dergelijk geval zouden wc echter
bij dc percussie van dc longen ccn horizontale dcmpingslijn moeten hebben
gevonden, wat niet het geval is geweest. Tevens zouden we bij een
hydrothorax een ingespannen frequente ademhaling moeten hebben, wat
ook niet het geval is. Ook is het dier voor een pleuritis exsudativa niet
ziek genoeg.

Tenslotte zou men, hoewel niet noodzakelijk, punctie kunnen verrichten,
maar hierover straks meer.

In de tweede plaats zou men kunnen vermoeden, dat de massa welke
onze auscultatie rechts in de war heeft gestuurd, ontstaan is door een
grote pneumonische haard rechts van het hart, maar in een dergelijk
geval zouden we bij onze longauscultatie tubair ademen hebben moeten
horen, wat ook weer niet het geval is geweest.

Rest ons nog de volgende aandoening te bespreken, welke oorzaak van
alle symptomen zou kunnen zijn, nl. een tumor. Bij het algemeen onder-
zoek is de gedachte aan een tumor al opgekomen, in verband met de
verschillende sterk vergrote lymfklieren, welke hierbij werden gevonden.
De mogelijkheid van een kwaadaardige tumor met metastasen in de lymf-
klieren mag dus niet over het hoofd worden gezien.

De plaats van deze tumor is, in verband met de bevindingen van de
percussie rechts, waarbij een geringe demping boven het olecranon werd
vastgesteld, niet direct tegen de rechter ribwand tc verwachten, omdat
anders de demping zich wel duidelijker gemanifesteerd zou hebben. Waar-
schijnlijk ligt een gedeelte van de rechter long tussen de vermoede tumor
en de ribwand, waardoor het ook verklaarbaar zou zijn, dat deze tumor
meer op de sinus venosus zou drukken, waardoor de stuwingsverschijnselen
zijn te verklaren.

Eventuele vena cava anterior-trombose is uit te sluiten, omdat bij dit
lijden, behalve de sterke stuwing, verder niets is te constateren aan hart
en longen, terwijl bij deze patiënt, vooral wat de ausculatie rechts betreft,
duidelijk is vastgesteld dat het hart rechts niet is te horen.
We zullen thans ons bijzonder onderzoek vervolgen. Het onderzoek van
het digestieapparaat geeft niet veel afwijkingen te zien. Alleen is de in-
tensiteit der pensbewegingen iets te gering, terwijl de faeces te grof van
consistentie zijn. Bij de rectale exploratie blijkt de rechter darrnbeensklier
sterk vergroot te zijn, ongeveer mansvuistgróot en van weke consistentie.
De linker darmbeensklier is ook vergroot, maar minder sterk en voelt
meer langgerekt aan met een insnoering in hel midden ongeveer. Verdere
afwijkingen worden rectaal niet gevonden. Het dier blijkt niet drachtig
te zijn. Deze rectale bevindingen zijn van dien aard dat onze waar-
schijnlijkheidsdiagnose steeds meer in de richting van een kwaadaardige
tumor met metastasen gaat óf in de richting van leukose.
Waar het bloedonderzoek ons misschien wat verder brengt, zullen we dit
eerst verrichten. De resultaten hiervan zijn als volgt:

Aantal witte bloedcellen 5.900, wat laag normaal is (de normale grenzen
liggen bij de koe tussen 6—8.000). De differentiatie van de witte bloed-
cellen geeft het volgende resultaat:

a. polymorfkernige neutrofiele leukocyten 44 (normaal 30-40), welke 44
weer zijn onder te verdelen in 3 jeugdvormen, 8 staafkernigen en 33
segmentkernigen, dus cen vrijwel normale verhouding.

In het scrum is geen bilirubine aan te tonen.
Dit bloedbeeld brengt ons dus geen stap verder. Alleen kunnen we wel
zeggen, dat wc niet met een leukemischc leukose te maken hebben. Doch
bij de aleukemischc leukose, waarbij het totaal aantal witte bloedcellen

normaal is, kunnen we wel vergrote lymfklieren hebben, zoals in ons geval.
Ter completering van ons onderzoek, hoewel in dit geval niet beslist nood-
zakelijk, zullen we nog punctie doen rechts, welke punctie dient te ge-
schieden binnen het gevonden vermoedelijke dempingsveld, zo ver mogelijk
naar voren en zo laag mogelijk. Rij deze punctie blijkt geen vocht afgetapt
te kunnen worden, zodat onze diagnose nu met zekerheid is te stellen, nl.
een grote tumor in de borstholte rechts van het hart.

Aangezien de prognose infaust is te stellen, t.g.v. de stuwingsverschijnselen
de kans op totale afkeuring steeds groter wordt en we hier ook nog met
een koopkwestie hebben te maken, wordt in overleg met de eigenaar
besloten tot directe slachting. Over het resultaat van de sectie van de van
het abattoir terug ontvangen organen berichtte het Pathol. Anat. Instituut
ons het volgende:

„Long-hart preparaat, waarbij tumor in het voorste medias. Deze tumor
is gelegen tussen mediale zijde van de rechter topkwab en het pericard.
Hiermee is de tumor innig verbonden, terwijl de topkwab geheel atelec-
tatisch is.

De tumor weegt 21 pond (hart en longen samen 15 pond) en heeft de
vorm van een plat ovaal (30 x 40 x 20 cm).

De tumor bestaat grotendeels uit vaste vette gedeelten, met een egaal
aspect, waartussen cysteuzc vormsels aanwezig zijn, waarin een sereus
vocht (gestuwde lymfbanen). Deze cysten liggen als het ware in het
interstititum van de vaste tumorkwabben. De Igl. mediastinale zijn nor-
maal. Zie bijgaande foto.

Het microscopisch onderzoek van de tumor geeft aan dat deze van mesen-
chymale oorsprong is en alhoewel niet metastaserend toch de diagnose

„sarcoom" gesteld moet worden, gezien celrijkheid, celtype en aantal
kerndelingsfiguren.

Verder vertonen enkele grote mee ontvangen lymfklieren het aspect van
een folliculaire lymphadenitis (microscopisch geen tumorweefsel).
De uterus is normaal.

Op grond van al deze bevindingen kunnen we zeker een koopvernietigend
attest van deze patiënt afgeven".

Van de tweede patiënt welke U hedenmorgen gedemonstreerd wordt is
de volgende schriftelijke anamnese binnengekomen:

De koe is 6/2 week geleden voor rondom eerlijk gekocht. Direct na de
koop hoestte de koe al. Ruim 4 weken na de koop is door de behandelende
dierenarts een koopvernietigend attest afgegeven op grond van het feit,
dat de koe een chronische pneumonie had. De uiteindelijke verkoper
echter heeft geweigerd deze koe terug tc nemen en stelt voor, de koe
in Utrecht te laten slachten. Het dier eet goed, maar wordt toch mager.
Het onderzoek van deze patiënt verloopt als volgt:

Huid en beharing: de turgor is slecht, de huid is onverzorgd, het haar-
kleed is niet glanzend, het achterstel is bezoedeld met faeces.
Slijmvliezen: alle slijmvliezen zijn te bleek.

Lymfklieren: behalve de beide Igl. subiliac. lat., welke vergroot zijn, zijn
er geen afwijkingen te constateren.

Bij auscultatie links en rechts horen we verscherpt vesiculair ademen.
Achter dc schouder rechts, ventraal van de rugstrekkers op de ribwand
horen we het ademgeruis niet tot de 10e rib, maar slechts tot de 7e rib,
terwijl meer naar beneden het verscherpt vesiculair ademen tot onder de
normale benedengrens nog is te horen. Tubair ademen is echter nergens
waar te nemen.

Bij de percussie rechts blijkt de grens van ons percussieveld in overeen-
stemming te zijn met de reeds gevonden afwijking tijdens de auscultatie.
D.w.z. de achtcrgrens van de longpercussie reikt niet verder dan tot de
7e rib, terwijl naar onder toe de ondergrens verder ventraal is te vinden
dan normaal. De overgang is evenwel niet duidelijk vast te stellen omdat
in het onderste gedeelte van ons percussieveld een tympanische toon
wordt gehoord.

Onderzoek van het circulatie-apparaat: Polsfrequentie 72, regelmatig,
geen verhoogde tensie van de venen, geen oedemen. Auscultatie van het
hart is volkomen normaal.

Digestie-apparaat: dc pensbewegingen zijn krachtig, met een onregelma-
tige frequentie, nl. 0-30-30-80-20-60-25-30-40-25-60.

Pijnproeven: schoft-, paal- en Headsezoneproef alle drie duidelijk positief.
Faeces zijn week van consistentie en goed verteerd. Microscopisch geen
wormeieren of paratuberkelbacillen te vinden.

Rij het rectaal onderzoek blijkt, dat het dier ongeveer 3 maanden drachtig
is; verder zijn geen afwijkingen te constateren.

Urine-onderzoek: de kleur is geel, de reuk aromatisch, de reactie zuur,
S.G. 1028, eiwit zwak positief; verdere reacties geen afwijkingen. Micro-
scopisch onderzoek van het sediment: enkele nierepitheelcellen.
Bloedonderzoek: Hemoglobine 7.4 gr.%, dus verlaagd. Aantal witte bloed-
cellen 6.900, normaal. De differentiatie van de witte bloedcellen is als
volgt: 41% polynucl. neutrof. leukocyten (waarvan 10 staafk. en 31
segmentkernigen) lymfocyten 55 %, eosinofiele cellen 4 % dus een vrij
normale verdeling.

Differentieel-diagnostisch moeten we, gezien de bevindingen, in de eerste
plaats denken aan een grote tumor in het bovenste deel van de rechter
long en tevens zouden we te doen kunnen hebben met een hernia dia-
phragmatica.

Tegen een middenrifbreuk pleit, dat het type van de ademhaling wel iets
abdominaal is, maar zeker niet zo, dat we kunnen spreken van ademnood.
Ook pleit tegen een hernia diaphragmatica dat de percussiegrens, waar
we de tympanische toon horen, steeds gelijk blijft en niet van plaats ver-
andert. Bij een hernia diaphragmatica zouden we bij deze chronisch zieke
patiënt ook vrijwel zeker een pleuritis (door langdurige pleuraprikkeling)
hebben moeten diagnostiseren, wat niet het geval is bij deze patiënt.
Tenslotte zouden we kunnen denken aan een zeer grote pneumonische
haard, in verband met de bevindingen bij onze percussie. Maar van tubair
ademen is niets geconstateerd, zodat we een uitgebreide pneumonie
wel zeker uit kunnen schakelen- Blijft dus over: een grote tumor.
Besloten wordt het dier te laten slachten en aan de patholoog-anatoom het
laatste woord te laten, omdat dit geval 6/2 week geantedateerd moet
worden.

„Longen: In linker long: één afzonderlijke, scherp omschreven harde
tumorachtige haard.

In rechter long: % van de hoofdkwab is sterk vergroot, met verdikte
plcura (welke grotendeels vergroeid is met het middenrif); zeer veel
tumorweefsel. Op de sneevlakte blijkt het tumorweefsel vrij week te zijn,
terwijl op enkele plaatsen holten ontstaan zijn met licht bloederig ge-
kleurde, brijachtige massa\'s.
Hart: hypertrofie van de rechter ventrikel.
Milt: gezwollen.
Diagnose: Carcinoom.
Het proces kan geantedateerd worden."

Een erfelijke aanleg voor prolapsis uteri en prolapsis vaginae?
Woodward en Quisenberry menen geconstateerd te hebben, dat in bepaalde Hereford
families meer prolapsis vaginae voorkomt dan in andere.

Ook zouden deze bij de Herefords veelvuldiger voorkomen dan bij andere rassen.
Zij zijn dan ook van mening, dat met selectie op dit gebied vooruitgang te bereiken is.
Behalve een erfelijke aanleg voor prolapsis nemen zij ook aan dat er een verband
bestaat tusen voedingsdeficiënties en een prolaps.

„Bestaan er momenteel middelen, die kunnen worden toegepast om vlees van oude
dekberen, dat abnoiïnaal van geur en smaak is, geschikt te maken voor de con-
sumptie?"

Uit de literatuur van de laatste jaren blijkt niet dat cr aandacht geschonken is aan dit
gegeven.

Ingevolge de bepalingen van ons regulatief mogen dekberen goedgekeurd worden op
grond van het feit, dat geslachtsgeur en -smaak aan bcrevlees normaal te achten is.
In de praktijk vindt dit vlees zijn weg naar de detaillisten die een bepaald „geselec-
teerd" afzetgebied hebben voor dit „pittige" en mogelijk „hormoonrijke" vlees.
Uiteraard is de geslachtsgeur en de daarbij behorende smaak min of meer te camou-
fleren door bij de toebereiding ruim gebruik te maken van kruiden en andere sterk
smakende en geurende toevoegingen. Ook door verhitting raakt men een deel der
vluchtige stoffen kwijt. Sterk gezouten bcrevlees, dat al dan niet na verhitting en
toevoegingen koud wordt opgediend, heeft redelijke consumptieve mogelijkheden.

HELMINTHEN UND HELMINTHIASEN, Prof. Dr. C. E. W. Sprehn, Uitgeverij
Gustav Fischer, Jena. Prijs D.M. 12,30.

Zowel wat inhoud als typografische verzorging betreft is het cen zeer aantrekkelijk
boekje van ruim 170 blz. Hoewel „gründlich" (tóch is bij wijze van zeer hoge uit-
zondering een enkele drukfout niet gecorrigeerd) is het boekje tegelijkertijd zeer
praktisch.

In cen inleidend gedeelte na dc inhoudsopgave worden algemene beschouwingen
.gegeven over dc wormziekten, de diagnostiek en de bestrijding, maar tevens wordt
er (blz. 2) aangegeven welke van de besproken helminthen van praktische betekenis
zijn (in Duitsland). De wormen, welke ook maar enigszins bij het varken verwacht
kunnen worden, worden volgens systematische indeling uitvoerig beschreven. Van dc
tekst zijn 90 bladzijden gewijd aan dc morfologie en de biologie van de endoparasie-
ten, terwijl tevens de verspreidingsgebieden zijn vermeld.

In dc volgende 30 bladzijden worden de ziekten, door de wormen veroorzaakt, be-
sproken, waarbij telkens symptomen, secticbcvindingcn, diagnose en bestrijdings-
maatregelen onder de aandacht gebracht worden. In een speciale paragraaf wordt
nader ingegaan op de betekenis van de larvale helminthen.

Tenslotte worden nog gegeven dctcrminatietabcllen, tabellen van wormgslachtcn en
soorten, cen uitgebreide literatuurlijst, waarnaar onder de tekstgedeelten verwezen
wordt, en cen trefwoordenregister.

De naam Sprehn, één van de grootmeesters der parasitologie, vormt een garantie
voor de kwaliteit van dit alleszins lezenswaardige boek.

De afwerking is uitstekend; het papier is van cen prima kwaliteit, het lettertype is
prettig, cr is cen groot aantal duidelijke tekeningen en fotografische afbeeldingen, dc
tekst is overzichtelijk en de plaatsing van de afbeeldingen in de tekst is geslaagd.
De prijs (ingenaaid DM 12,30) is een verdere aanbeveling voor de aanschaffing van
dit boekje.

Invloed van transportomstandigheden op vlees van slachtdieren.
Der Einfluss der Transportverhältnisse auf die Fleischqualität von Schlachtschweinen,
von K. H. B rö n s t r u p. Zentralblatt für Veterinärmedizin, Band IV, Heft 2, pag.
151-174, 1957.

In Flensburg (Dld.), waar regelmatig slachtzeugen per schip uit Denemarken in het
Zeegrens-slachthuis worden aangevoerd, maakten de importeurs steeds bezwaren tegen
het voorschrift, dat de zeugen een rust van tenminste 4 uur na de reis moesten onder-
gaan, alvorens tot slachting te worden vrijgegeven. De tegenstand tegen deze maatregel
en de bijkomende kosten hierdoor waren zo groot, dat wederom een onderzoek werd
ingesteld naar de wenselijkheid en noodzakelijkheid van deze rustperiode, waarbij
enkele factoren, welke een meer of mindere duur der rust kunnen beïnvloeden, in het
onderzoek betrokken werden. De grotere gevoeligheid door het snelle afmesten in
kleine hokken stelt deze soort slachtdieren duidelijk in het nadeel tegenover b.v.
runderen. De dichtheid van de belading en ook de weersomstandi.gheden werden van
invloed geacht, reden waarom zowel in het warme, als in het koude jaargetijde onder-
zocht werd. In het bijzonder werd gelet op de graad van uitbloeding en de. pH-
daling, terwijl koolhydraat-voedsel in de vorm van ruwe suiker tijdens de rust aan een
deel der zeugen werd verstrekt om de invloed op reuk en smaak, alsmede op het
levergewicht na te gaan.

De resultaten waren van dien aard, dat goed uitgeruste dieren, welke bovendien een
melassegift hadden ontvangen, in alle onderdelen van het onderzoek het best voor
de dag kwamen. Merkwaardig was dat de dosis verstrekte suiker bijna geheel — in
enkele gevallen zelfs meer dan dat — in de vorm van een levergewichttoename werd
teruggevonden.

1. de lichamelijke inspanning bij verlading, de reis (vooral in slechte weersomstan-
digheden, als storm en warmte) tijdelijk belangrijke schade aan de koolhydraat-
stofwisseling en bloedsomloop toebrengt en dat slachting onmiddellijk na de reis
in deze gevallen, de oorzaak zijn van een slechte uitbloeding, gebrekkige rijping
en zuring van het vlees, met als gevolg verminderde houdbaarheid, snellere kiem-
houdendheid en ongunstige smaakbeïnvloeding.

2. de gestoorde stofwisseling in lichte gevallen in 12 uur, de bloedsomloop dan nog
slechts ten dele, hersteld is. Hiervoor is een rust van 24 uur nodig.

3. in geval ernstige stoornissen als boven zijn opgetreden, rust alleen niet voldoende
is, maar dat dan tijdens de rust koolhydraatrijk voedsel verstrekt dient te worden.

4. de transportomstandigheden verbeterd dienen te worden, o.a. door air-conditionin.g
in de scheepsruimen en beperking van het aantal dieren per oppervlakte-eenheid.

Zuckergabe erhöht Schlachtgewicht. Die Fleischwirtschaft, Jg. 9, Hft 4, pag. 229.
Aan de Universiteit te Arkansas (U.S.A.) werden proeven genomen om het gewichts-
verlies bij transport (op 221 varkens na 400 km. gemiddeld 7 kg.) te beperken. Men
voerde daartoe vóór het vervoer een suikeroplossing (1 /j kg. bruine suiker op 20 L.
water) en ontdekte dat de varkens (welke waarschijnlijk vóór, tijdens en nä het trans-
port over water ad libitum konden beschikken) dank zij het vele drinken zelfs iets
zwaarder waren geworden dan voor het verzenden. Bovendien hielden ze na het
slachten een hoger (3.2/2) slachtgewicht dan de normaal gevoerde varkens. Ten-
slotte bleek het indroog-percentage van gezouten en gerookte hammen en schouders
gunstiger te liggen, terwijl „experts" een betere smaak aan de vleeswaren, welke uit
deze varkens waren bereid, meenden te kunnen vaststellen.

62e Grote Nationale Prijskamp voor Voorttelende Trekpaarden te Char-
leroi, 6, 7 en 8 september 1957.

De Koninklijke Maatschappij „Het Belgische Trekpaard" organiseerde haar grote
prijskamp dit jaar in Charleroi.

Of het feit dat deze tentoonstelling daar en niet in Brussel gehouden werd, de enige
oorzaak was van de vrij duidelijk zichtbare apathie ten aanzien van deze keuring,
menen we te moeten betwijfelen.

Een complex van factoren hebben o.i. ten gevolge gehad, dat dit concours zo uiter-
mate weinig belangstelling van de Belgische fokkers trok.

We denken aan de excentrische ligging van Charleroi, het, in vergelijking met „Den
Bosch" trage verloop der keuringen, en de niet in de laatste plaats in België steeds
dieper doordingende gedachte, dat dit type paard in z\'n huidige vorm niet meer ge-
wenst zou zijn. Men hoort, dat wanneer de enorme staatssubsidie uit zou blijven deze
prijskamp ten dode opgeschreven zou zijn.

Dat men zich aldaar aan het bezinnen is, is met enige moeite waar te nemen bij een
nadere beschouwing der paarden. We zien dat er gestreefd wordt naar een paard
dat zich, zo niet kleiner, dan toch minder kolossaal vertoont, met behoud evt. toename
van goedgelijndheid en distincde, in het kort: men streeft naar een fraai, correct
„groot middenmaatspaard".

Spreken we van maten, de afmetingen in België verschillen wel iets met die bij ons.
In Nederland bedragen de grenzen in de middenmaat bij de oudere hengsten 1.61
tot 1.65, in België 1.60 tot 1.66. Verdere verschillen zijn bij de merriën te zien:
middenmaat 4 j. e.o.: 1.58-1.62 in Nederland, 1.58-1.61 in België; middenmaat 3 j.:
1.56-1.62 Ned., 1.56-1.59 België; middenmaat 2 j.: 1.54-1.58 Ned., 1.54-1.56 België.
Bij de merriën in het algemeen dus een beperkter gebied, bij de hengsten ruimer.
Vergelijken we de inzendingen in de diverse maten in de laatste jaren en verwachten
wc dan een toenemend aantal in de kleine maat, dan zien we dit zeer duidelijk bij
de driejarige merriën:

1955: 4%i), 1956: 16%, 1957: 26%; grote maat resp. 66%, 45%, 390/o.
Het kortere, meer gedrongen Ardennenras — in maat behorende tot de kleine maat
van het trekras — blijkt de laatste jaren ook steeds sterker vertegenwoordigd te zijn,
mede onder invloed van een inschrijving onder het „Race Ardennaise" van kleine
maats paarden van het „Race de Trait", met als gevolg dat de typische verschillen
tussen beide rassen steeds minder duidelijk worden.

Zo ergens het gezegde „mundus vult decipi" geldt, zo geldt het ook hier. Aan mal-
versaties wordt zoveel mogelijk paal en perk gesteld door de veterinaire keuring die
elk paard, alvorens het in de ring mag verschijnen, moet ondergaan. Het signalement
en eventuele onnatuurlijke beenbewerkingen worden nauwkeurig onderzocht. Er werd
b.v. een dier aangeboden met op papier het signalement: rouan, épi linéaire ä droite
en dessous ligne des yeux, sans marqué. De haarwervel in kwestie bleek evenwel
boven de verbindingslijn te liggen, waardoor toelating tot de ring werd geweigerd.
Ontolereerbare beenbewerkingen veroorzaken dat het paard een notitie verkrijgt,
waardoor eventuele eerste primeringen hem of haar worden onthouden. Het is een
goed teken dat de veterinaire jury elk jaar weer minder behoeft in te grijpen.
Wil men een vergelijk tussen het Belgische en het Nederlandse trekpaard ofwel tussen
„Charleroi" en „Den Bosch", dan kunnen we gerust constateren dat de topprodukten
uit beide landen een vergelijk zeer interessant zouden kunnen maken. De uniformi-
teit is in België echter veel groter, zowel in maat, kleur als in type. Hierdoor waren
de groepskeuringen in Charleroi boeiender en fraaier dan in Den Bosch. De categorie
der loten van 4 merriën bevatte 14 inschrijvingen, welke de jury voor een zware
taak plaatste. De hengsten met afstammelingen zagen de zevenjarige „Quo Vadis des

Volées" — een zoon van „Costaud de Marche" eerste worden met een uniforme
groep met typische hoofden, meest tot de middenmaat behorende paarden, met sterke
ruglijn en veel distinctie. De kampioenhengst „Super du Pierreux" was een uitermate
fraai dier en juist daardoor misschien te weinig mannelijk in voorkomen, dc beste
merrie daarentegen, „Reine du Grand-Marais" was een uitstekende vertegenwoordig-
ster van het zware Belgische trekpaard.

Voor Nederland is het interessant te weten dat de nakomelingen van de ingevoerde
hengsten „Fifils du Château" — wiens export men nu al betreurt — en „Bombardier
de la Vieille Cour" alle zeer volwaardig bleken. „Fifils" had bij zijn zonen een eerste
prijswinnaar als tweejarige hengst; „Bombardier" twee tweede prijswinnaars bij de
vier- en driejarige hengsten.

Tot slot kunnen we zeggen dat Charleroi ons heeft getoond, dat de basis der trek-
paardfokkerij in België zeer goed is, doch gezien het gebrek aan enthousiasme klein,
zo niet te klein. Wil men de fokkerij van deze paarden daar op deze voet voortzetten,
dan zal men spoedig maatregelen moeten nemen om deze basis te vergroten.

Dit ruim 20 bladzijden tellende verslag bevat behalve een lijstje van gedurende het
verslagjaar verschenen publikaties en rapporten en enkele algemene mededelingen
over bestuur, mutaties in het personeel, huisvesting enz. een kort overzicht van de
verrichte onderzoekingen. Speciaal over het onderzoek dat betrekking heeft op enkele
aspecten der kunstmatige inseminatie wordt vrij uitvoerig gerapporteerd. Hieruit blijkt
o.a., dat men vrij intensief heeft gezocht naar een verklaring voor het optreden van
agglutinatie van zaadcellen in verdund sperma, in de hoop een verdunningsvloeistof
te kunnen samenstellen, die het optreden der agglutinatie voorkomt, zonder dat de
levensduur der zaadcellen er ongunstig door wordt beïnvloed. Men hoopt in dit op-
zicht succes te krijgen door gebruik te maken van bepaalde beschermende kolloïden,
maar tot een oplossing is dit vraagstuk nog niet gebracht.

Interessant is het werk dat gedaan wordt over het meten van de beweeglijkheid van
spermacellen. Men is thans in staat niet alleen het totaal aantal zaadcellen en het
aantal bewegende zaadcellen op objectieve wijze voldoende nauwkeurig vast te stel-
len, maar ook de snelheid van de cellen is met een gemiddelde fout van 5% te be-
palen.

Bij diepvries-zaadonderzoek bleek afkoeling in vloeibare lucht (—193° C.) even goed
(zo niet beter) te zijn als afkoeling in vast koolzuur (—75° C.). De bevruchtings-
resultaten met diepvriessperma waren gemiddeld 7% lager dan bij -1-4° C. bewaard
zaad van hoogstens 4 dagen oud. Interessant is verder, dat men een positieve correlatie
vond (hoe groot deze correlatie was wordt helaas niet vermeld) tussen de bevruch-
tingsresultaten met normaal verdund en diepgevroren zaad van eenzelfde stier, een
waarneming, die in de literatuur niet altijd bevestigd wordt.

Een onderzoek naar het eventueel optreden van mutaties veroorzaakt door het diep-
vriezen van het zaad leverde tot nu toe geen enkel positief resultaat op, ook niet na
het toepassen van vader-dochter paringen waarbij diepvrieszaad van de vader werd
gebruikt om een door diepvrieszaad verwekte dochter te bevruchten.
Van groot belang lijkt de waarneming, dat dc zaadproduktie van stieren na een
rustperiode of een tijdvak van minder intensief gebruik aanvankelijk vergroot bleek
te zijn, om dan na enkele dagen tot beneden normaal te dalen. Pas na geruime tijd
weer een regelmatig dekschema te hebben toegepast, kwam de produktie weer op
het normale niveau.

De proeven over hormonale castratie van zeugen hadden tot nu toe een negatief ver-
loop. Dit onderzoek wordt nog verder voortgezet. Dit is eveneens het geval met de
bepaling van sporenelementen met behulp van isotopen en de bestudering der kiem-
sterfte bij het bebroeden van kippeëieren.

In rode klaver werden stoffen met oestrogene werking aangetoond die ook in klaver-

hooi, zij het in mindere mate, nog werkzaam bleken te zijn. In gras kon men deze
stoffen niet aantonen.

Ten aanzien van de zachte bacon worden in dit jaarverslag de conclusies vermeld
van het rapport dat de werkgroep „Zachtheid Bacon" aan de directeur van het
veetceltwezen heeft uitgebracht. Uit deze conclusies blijkt duidelijk, dat men hier
met cen vrij gecompliceerd verschijnsel te maken heeft, maar men kan er tevens uit
afleiden, dat het mogelijk is het optreden van dit gebrek in belangrijke mate te
voorkomen, vooral door de juiste voedingsmaatregelen te nemen. Ook de bacon-
fabrikant (snel koelen en constante temperatuur) kan hierbij een rol spelen.
Een onderzoek naar kwaliteit en houdbaarheid van vlees en vleeswaren bracht o.a. aan
het licht, dat een flinke rustperiode tussen het vervoer naar het slachthuis en het
moment van slachten gunstig werkt. Zoals te verwachten was had dit o.a. invloed
op de pH van het vlees, maar ook de smaak van ingeblikte produkten werd hierdoor
gunstig beïnvloed.

Vanzelfsprekend zijn hiermee niet alle gegevens uit dit verslag opgesomd. Het boven-
staande moge echter voldoende zijn om een indruk te geven van het veelomvattende
onderzock, dat op het z.g. I.V.O. wordt verricht. Rest mij nog te vermelden, dat
de keuze der drie afbeeldingen, hoewel op zichzelf goed geslaagd, slechts zeer zijde-
lings met dit jaarverslag tc maken hebben.

Het verslag „De landbouw in Nederland over 1955" is één dezer dagen verschenen

Het verslag geeft cen uitvoerige uiteenzetting van alle factoren welke in de landbouw
een rol hebben gespeeld. De opzet van het verslag bleef, op enkele onderdelen na,
gelijk aan die van het vorige jaar. Zo werden in hoofdstuk XIII uitsluitend de inter-
nationale overeenkomsten behandeld; in verband daarmede kreeg dit hoofdstuk een
andere benaming.

In het jaarverslag over 1956 van het Z.H. G.Y. varkensstamboek wordt een en ander
meegedeeld naar aanleiding van een ingestelde enquête aangaande de voeding van
dekberen.

Volgens de normen van het Centraal Veevoeder Bureau is de behoefte aan voedings-
stoffen bij dekberen als volgt:
Dekberen

Opgemerkt moet worden dat deze cijfers voor beren, die vaak moeten dekken waar-
schijnlijk aan de lage kant zijn. De Duitse literatuur geeft belangrijk hogere cijfers op.

Veel gebruik wordt er gemaakt van mengvoeders en dit juichen we toe, doch het
lijkt ons wel noodzakelijk, dat de beerhouders weten welk mengvoeder zij voeren.
Op het formulier was speciaal gevraagd om de samenstelling van het gebruikte meng-
voeder op te geven, doch 51 beerhouders bleken deze samenstelling niet te weten,
of gaven slechts onvolledig op, zodat het erg moeilijk was om het rantsoen goed te
beoordelen.

Laat iedere beerhouder weten wat hij voert, hij moet dus de procentische samen-
stelling van zijn mengvoeder kennen. Grote aandacht dient men te schenken aan
dierlijk eiwit, mineralen en vitamines. Wenst men over het een of ander voeder
nader ingelicht te worden dan kan men zich steeds tot het Veevoederbureau
of stamboek wenden.

Op 21 bedrijven voerde men alleen graanmeel met bieten of alleen erwten met wat
granen of alleen graanafvallen met erwten. Bij een dergelijke rantsoen mag men
geen goed resultaat van zijn fokdieren verwachten.

Hakvruchten ontbraken vaak in de rantsoenen. Juist in de winter wanneer de dieren
geen vers gras ontvangen is bijvoedering van voerbieten of suikerbieten of aardappels
zeker aan te raden. In de afgelopen winter was dit ook geen duur bijvoeder.
In het algemeen zouden we nog willen opmerken dat wanneer de beren veel moeten
dekken (3-6x per week) iets meer voer moet worden versterkt dan de hierboven
genoemde hoeveelheden.

In de zomer het liefst weidegang of in ieder geval uitloop met bijvoedering van gras.
Voert men kleine hoeveelheden gras en van matige kwaliteit, dan kan men het best
2-3 kg van het eiwitrijke mengsel voor zeugen bijvoeren.

Naast 8-10 liter wei of grote hoeveelheden eiwitrijk gras kan men volstaan met de
bijvoedering van l\'/i—2\'/! kg met matig eiwitgehalte.
In de winter:

Per dag per beer: 6-8 kg voerbieten of 3-4kg suikerbieten of 3-4 kg voeraardappels.
Zo mogelijk nog wat goed kuilgras of gedroogd gras.
Verder 2-4 kg van het eiwitrijk mengsel voor zeugen.

Bij de voederverwerking heeft men grote verschillen, zodat iedere beerhouder zelf zijn
dieren goed in het oog moet houden.

Een volledig overzicht van de resultaten van de onderzochte sclectietomen wordt zoals
gewoonlijk gepubliceerd in het jaarverslag van de Commissie van Overleg voor de
Varkenshouderij, tevens belast met het Toezicht op de Selectiemesterijen. Aangezien
de verschijning van dit verslag nog wel enige tijd op zich zal laten wachten, willen
we hier in het kort enkele algemene beschouwingen wijden aan de gedurende 1956
verkregen resultaten.

Het aantal onderzochte selectietomen bij de landvarkens bedroeg 623, hetgeen ge-
ringer is dan in 1955 toen 650 tomen werden afgemest. Het geringer aantal tomen
is mede veroorzaakt door het feit dat de selectiemesterij te Becsel enige tijd heeft
stil gelegen, alsmede ten gevolge van het vervoervcrbod voor varkens gedurend de
maand augustus in verband met mond- en klauwzeerbesmettingen.
Uit de gemiddelde resultaten van alle onderzochte N.L. selectietomen blijkt, dat het
percentage premiewaardige tomen in 1956 met 70.8% iets hoger ligt dan in 1955
(64.4%). Dc gemiddelde groei is gelijk gebleven aan die van 1955 en bedroeg ook
nu weer 0,61 kg per dier per dag. Het voedcrverbruik is van 3,33 V.E. in 1955 ge-
daald tot 3.28 V.E. in 1956. Het carbonadepercentage bedroeg evenals vorig jaar
8,0%. In de lengte en de dikte van het rugspek is vrijwel geen verandering gekomen.
De classificatie-resultaten zijn iets gunstiger dan in 1955. Het gewichts-percentage van
het achterstel is gestegen van 13,9 tot 14,0%. Deze vooruitgang komt ook tot uiting
in het waardecijfer voor het gewicht van het achterstel, daar dit cijfer gestegen is
van 7,3 tot 7,6%.

In het waardecijfer voor de schouder en voor de vorm van de ham is geen wijziging
gekomen.

Het waardecijfer voor slachttypc is gestegen van 5,87 tot 5,92.
Ook het aantal onderzochte Groot-Yorkshire-tomen is geringer dan in 1955. In 1956
werden namelijk 104 tomen onderzocht, terwijl in 1955 dit aantal 137 bedroeg. Dit
geringer aantal tomen is eveneens ontstaan door het reeds hierboven genoemde ver-
voervcrbod voor varkens, alsmede door de slechte gezondheidstoestand op de selectie-
mesterij te Zevenhuizen, waardoor de inzending aldaar enige tijd gestaakt is.
Deze slechte gezondheidstoestand werd vooral veroorzaakt door een besmettting met
biggengriep eventueel begeleid door secundaire infecties. Ook op verschillende andere
selectiemesterijen kwam deze ziekte voor, hoewel de schadelijke invloed in deze ge-
vallen niet zo groot was.

We menen er goed aan tc doen om op deze plaats er nog eens de aandacht op te
vestigen, dat alleen tomen voor de selectiemesterij geaccepteerd kunnen worden, die
afkomstig zijn van bedrijven die een door en door gezonde indruk geven. Ook het
ophalen van biggen voor de selectiemesterij door een speciale vervoerdienst, blijkt
in de provincies waar dit wordt toegepast goed te bevallen.

Uit dc gemiddelde resultaten van de 104 beoordeelde G.Y.-tomen blijkt, dat het per-
centage premiewaardige tomen is gedaald van 88,3% in 1955 tot 74,0% in 1956.
De gemiddelde groei die in 1955 0.60 kg bedroeg, is in 1956 gestegen tot 0,62 kg
per dier per dag. Het voedcrverbruik is resp. gedaald van 3,57 V.E. tot 3,51 V.E.
per kg groei. In de gemiddelde lengte is vrijwel geen wijziging gekomen. Het ham-
percentage is gedaald van 22.4% tot 22.2%; het vlcespcrcentage is daarentegen ge-
stegen van 55.9% tot 56.5%. Ten gevolge van een stijging van het vleespercentage
is het vetpercentage gedaald van 35.6% tot 34.9%.

Het waardecijfer voor het slachttypc is mede ten gevolge van een lager hampercen-
tage en wellicht een iets scherpere beoordeling gedaald van 6,75 tot 6,64.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht, Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

In aansluiting aan de mededeling in dc aflevering van 15 september j.l. van het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde, pagina 694, wekt het Hoofdbestuur de leden nog-
maals op de Algemene Vergadering, die op vrijdag 25 en zaterdag 26 oktober a.s.
zal worden gehouden, te bezoeken.

Behalve de huishoudelijke vergadering en de voor vrijwel iedere dierenarts interessante
wetenschappelijke zitting, herdenkt n.1. de Diergeneeskundige Studenten Kring het
25-jarig bestaan.

Uit ingesloten folder blijkt wel, dat het de lustrumcommissie van de D.S.K. gelukt is
een aantrekkelijk programma voor deze lustrumviering samen te stellen.
Het Hoofdbestuur doet een dringend beroep op de Nederlandse dierenartsen om
met invulling en inzending van het aan de folder gehechte inschrijvingsformulier niet
te wachten tot de laatste dag, maar dit in ieder geval te doen voor 15 oktober a.s.
Mocht de folder niet bij deze aflevering zijn ingesloten, dan wordt op verzoek gaarne
een ander exemplaar toegezonden door het bureau van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Ter voldoening aan het besluit van de Ereraad volgt hieronder een verklaring die
door de ondertekenaar bij het Hoofdbestuur is ingezonden ter opneming in het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde.

Dc beroering welke ontstond na de publikatie van dc artikelen „Eresaluut...... aan de

selecteur", en „Het doel voorbij", was voor mij aanleiding tot een hernieuwde en
zorgvuldige overweging van hetgeen door mij in de pluimveepers was medegedeeld.
Dit leidde tot de conclusie, dat in de bewuste artikelen de dierenartsen herhaaldelijk
en grovelijk werden beledigd en dat het aanzien en dc belangen van de diergenees-
kundig stand hierdoor in ernstige mate zijn geschaad.
Meer in het bijzonder wil ik dc nadruk leggen op de volgende feiten:

ten eerste: dat door mijn onbekendheid met de feiten der dertiger jaren dc dieren-
artsen ten onrechte zijn beschuldigd van een bewust nalaten van zich op de hoogte
stellen van de ontwikkeling der kennis van de pluimveeteelt en van de pluimvee-
ziekten ;

ten tweede: dat de plaats van de selecteur in dc pluimveewereld en speciaal die in de
ziektebestrijding nooit een andere mag zijn dan die van schakel tussen dierenarts en
pluimveehouder;

ten derde: dat waar in Nederland een onjuiste verhouding is gegroeid tussen dieren-
ars en pluimveehouder, deze onjuiste verhouding zeker niet alleen aan de dieren-
artsen mag worden geweten.

De slotsom van deze conclusies is dan ook dat ik de consequenties dien te dragen

en ik verklaar bij deze dat de gehele inhoud van de artikelen „Eresaluut...... aan de

selecteur" en „Het doel voorbij" zoals deze zijn gepubliceerd in de Bedrijfspluimvee-
houder van 7 en 21 februari 1957 door mij wordt teruggenomen en herroepen.

Prof. Dr. W. K. Hirschfeld is voornemens maandag 7 oktober n.m. 16.15 uur precies

zijn ambt als gewoon hoogleraar in de Faculteit der Diergeneeskunde van de Rijks-
universiteit te Utrecht om onderwijs tc geven in de erfelijkheidsleer, zootechniek van
de kleine huisdieren en van het varken en de leer van de voeder-, vergif- en artsenij-
planten, officieel te aanvaarden met het uitspreken van een openbare rede in het
Groot-Auditorium.

Op 1 oktober 1957 hoopt collega H, Vis, de Gijselaarstraat 9, Leiden, zijn 25-jarig
jubileum als dierenarts te herdenken.

Op vrijdag 11 oktober a.s. zal het afscheid van Dr. Veenendaal als lector in de oog-
heelkunde plaats vinden.

Belangstellenden worden hiertoe uitgenodigd en wel om 3 uur \'s middags in de
Kliniek voor Kleine Huisdieren.

Kort verslag van de vergadering gehouden op 7 september 1957 te Utrecht.
De vergadering werd bezocht door 54 leden, 7 buitengewone leden en 5 gasten.
Om 10.30 uur opent de voorzitter de vergadering. Hij heet allen welkom, in het bij-
zonder de verschillende inspecteurs van de Volksgezondheid, Prof. v. Gils, Dr. de
Flaan, Dr. Clarenburg, collega Vogely en de spreker Dr. Kampelmacher.
In zijn openingswoord herdenkt de voorzitter onze overleden collega A. M. Huizinga
van den Helder.

Er worden 3 nieuwe leden aangenomen, terwijl 3 buitengewone leden tot lid worden
benoemd.

Vervolgens houdt Dr. Kampelmachcr een interessante voordracht over „Het onder-
zoek op anaërobe-kiemen in de vleeskeuring", waarbij de anaërobe groei aan de hand
van enkele cultures wordt gedemonstreerd.
Op de voordracht volgt een geanimeerde discussie.
Daarna wordt de gemeenschappelijke lunch gehouden.

In de middagvergadering wordt de ontwerp-bcschikking van de Minister van Sociale
Zaken, gelet op de art. 52, 53, 54 en 57 van het K.B. van 14 januari \'57 St.bl. 29
(Vleeskeuringsbesluit), hetwelk dc Groep aan de Heer Hoofdinspecteur van de Volks-
.gczondheid om advies werd gezonden, in behandeling genomen.

Tot afgevaardigde van de Groep in het Algemeen Bestuur van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde wordt benoemd tot opvolger van Dr. D. M. Hoogland, de Bilt, die
zich niet herkiesbaar stelt, omdat hij niet meer in actieve dienst is, collega J, J. Ooms
te Tilburg en tot diens plaatsvervanger collega W. H. Ecnink te Assen.
Bij de rondvraag komen nog interessante keuringservaringen ter tafel.
Orn 16.30 uur sluit de voorzitter de vergadering.

Met graagte is door mij de mogelijkheid aangegrepen, om met enige woorden Uw
aandacht te vestigen op het D.S.K.-Lustrum, dat op 23, 24 en 25 oktober zal worden
gevierd.

Velen van U zullen de plaats, die de D.S.K. in dc ontwikkeling van dc diergenees-
kundige student (e) inneemt, veel beter kunnen aangeven dan de huidige studenten-
generatie dit kan, en tevens de waarde ervan veel zuiverder kunnen taxeren of zelfs
bepalen. Dit is een algemeen verschijnsel, dat voornamelijk zijn oorzaak vindt in de
mogelijkheid die U bezit, de D.S.K. en haar nut van buiten en van een afstand te

brzien. Ook een terugblik in de tijd en het vaststellen van de vk-aarde, die de D.S.K.
gedurende die tijd heeft gehad voor haar leden, is voor U zonder meer, doch voor
de huidige student slechts bij uitzondering mogelijk.

Voor de velen, die zich op deze wijze tegenover de D.S.K. kunnen plaatsen en aldus
de waarde van deze Kring onderkennen, is een nadere inleiding door mij volledig
overbodig. Aan hen zou ik alleen willen zeggen: laat de 25 jaren D.S.K., die door
U vertegenwoordigd worden, door Uw aanwezigheid tijdens de Lustrumviering, in
het midden der huidige D.S.K.-leden nogmaals leven, zodat velen nog meer gaan
beseffen, wat de D.S.K. kan zijn.

Onder de lezers zal zich ongetwijfeld een aantal dierenartsen bevinden, die de D.S.K.
niet van nabij kennen. Het zou tc ver voeren U hier in te gaan wijden in deze Kring.
Zonder meer mag echter aangenomen worden, dat Uw diergeneeskundige hart zich
ook aangetrokken voelt tot de huidige diergeneeskundige jeugd en haar vereniging.
U zult de diergeneeskundige studenten van nu nergens beter kunnen ontmoeten dan
op de dagen, dat zij, vereni.gd met de oude garde, de 25 jaren D.S.K. op uitbundige
wijze herdenken en laten herleven.

Ik spreek de hoop uit, dat U met hen in een stijlvol en waardig feest de voorbije 25
jaren zult afsluiten en een begin zult maken aan een nieuwe gloedvolle periode.
Het bestuur der Diergeneeskundige Studenten Kring en haar Lustrum Commissie
heten U reeds nu hartelijk welkom.

Het Hoofdbestuur draagt collega C. W. Moons, Henegouwerweg 81, Waddinxveen,
voor het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde voor.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige kandidaten J. Haagsma en C. D. W.
König aangenomen als kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Bakker, Dr. Tj., te Watford (Engeland), tel. WEStern 8033 te wijzigen in Knights-
bridge 5040. (127)

Egmond, P. J. D. van, te Heino, naar v. d. Capellenwcg 3, aldaar (tel. no. onge-
wijzigd). (81)
Gorter, M. J., te Ede, giro no. gewijzigd in 884495. (85)
Gulden, W. J. I. van der, van Heino naar Utrecht, Nassaustraat 31, gr. 967037, ass.

Hiddema, W., te Driebergen-Rijsenburg, functie te wijzigen in D. bij Denkavit N.V.

Hogendoorn (en niet Hoogendoorn, zoals abus. de naamlijst aangeeft), L., van Delft
naar Utrecht, Jan van Scorclstraat 15 bis-A, tel. 030—25979 (privé), 11994
(bur.), gr. 659359, ass. R.U. (fac. V.K., afd. Zoötechn. Inst.). (91)

Os, J. L. van; 1957; Utrecht, Frcderik Hendrikstraat 7; tel. 030—17562; gr. 177383;

Watering, C. C. van de, van de Bilt tijdelijk naar New-York, State Veterinary Col-
lege, Cornell University, Ithaca (N.Y.), instructor vet. gross anatomy (corr. adres:
de Bilt, Westerlaan 21, gr. 642164). (van 123 naar 129)

Adank, A. M. J., te Oosterhout (N.Br.), voorl. Arendstraat 15, tel. 01620—3537.

Rexwinkel, H., te Laag Keppel, te rekenen m.i.v. 1 september 1957, op zijn verzoek,
als:

2. plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district
Gelderland. (109)

De literatuur over de toevoeging van antibiotica aan het voer van biggen,
kalveren, veulens, lammeren, jonge hoenders en dito kalkoenen is reeds in
de acht jaar sedert de ontdekking van de gunstige werking van antibiotica,
speciaal aureomycine door Stokstad en Jukes, zo omvangrijk ge-
worden dat het niet meer doenlijk is om een overzicht van de resultaten
van alle wetenschappelijke en praktijkproeven te geven.
Het grote aantal publikaties is een bewijs voor de aantrekkelijkheid van
onderzoekingen op het onderhavige gebied, dat niet alleen tot het terrein
van fysiologen, zoötechnici en microbiologen behoort, doch waarbij hygiënis-
ten, artsen en dierenartsen ook direct of zijdelings betrokken zijn.
Het belang der dierenartsen bij antibiotica in veevoeder is vooral te danken
aan de invloed der antibiodca bij langdurige toediening in sub-therapeu-
tischc doses op dier-pathogene bacteriën en grote virussen, die vroeger zeer
gevoelig waren voor deze wondermedicijnen en soms door of gedurende
de contactperiode resistentie ontwikkelen.

Reeds voor 1949 was in de medische literatuur de aandacht gevestigd op
het resistent worden van verschillende bacteriesoorten — vooral stafylokok-
ken, Pneumokokken, gonokokken, meningokokken en tuberkelbacteriën ^—
tegen penicilline of streptomycine in therapeutische doses parenteraal ver-
strekt.

Van de pathogene bacteriën zijn de meeste soorten normaal gevoelig voor
één, doch meestal voor meerdere antibiotica. Dc uitroeiing van de obligaat
parasitaire bacteriën van de huisdieren en de mens zou vermoedelijk geen
utopie zijn, wanneer de gevoeligheid der microörganismen een constante
eigenschap was. Dit is echter niet het geval, doordat het aanpassings-
vermogen aan minder gunstige omstandigheden bij deze ééncellige plantjes
veel beter is ontwikkeld dan dat bij de meercellige dieren.
Uiteraard is dit in de eerst plaats toe te schrijven aan de veel grotere
aantallen der bacteriën in een bepaald milieu. Varianten en mutanten, die
bij alle levende cellen en organismen voorkomen, hebben daardoor vooral
bij bacteriën meer kans om zich onder bepaalde verhoudingen in hun
omgeving, die ongunstig zijn voor de oorspronkelijke soort, te openbaren.

Voor de gewaardeerde hulp van de wetenschappelijke medewerkers F. H. J.
Jaartsveld en J. F. Frik en de technische assistentie van de heren C. F. Jansen
en J. C. Atteveld bij het uitvoeren van de onderzoekingen betuig ik gaarne mijn
erkentelijkheid. .

Resistentie-ontwikkeling van microörganismen tegen schadelijke stoffen is
niet het eerst waargenomen bij bacteriën, doch bij protozoën. Reeds heeft
Paul Ehrlich in 1907 erop gewezen, dat de Trypanosoma brucei in
vivo gevoelig was voor bepaalde anilinekleurstoffen, doch dat deze protozoo
geleidelijk gewend kon worden aan zulke hoge concentraties van p-rosani-
line, dat het als chemotherapeuticum waardeloos werd. Van het plasmodium
der malaria was feitelijk de resistentie tegen kinine reeds eerder bekend,
doch niet het onderwerp geworden van systematisch onderzoek.
Bij pathogene protozoën is dit in het algemeen veel moeilijker dan bij
bacteriën omdat bij de eerste bijna steeds met proefdieren — dus in vivo —
moet worden gewerkt, terwijl bij bacteriën het onderzoek in hoofdzaak in
vitro kan geschieden.

Het experimenteel opwekken van resistentie is voor de bestudering van
het mechanisme hierxan onontbeerlijk, doch dikwijls gaan praktijkaan-
wijzingen van antibiotica-resistentie bij therapeutische ingrepen door artsen
en dierenartsen vooraf aan de experimentele bevestiging en nadere uit-
werking.

Voor de ontwikkeling der kennis omtrent de „drug resistance" is een
nauwe samenwerking tussen wetenschap en praktijk onontbeerlijk.
Voor het wetenschappelijke chemische deel schiet echter de kennis van
de medisch-veterinaire bacterioloog in het algemeen te kort, omdat hij
onvoldoende onderlegd is in de colloid- en micro-chemie om het „hoe en
waarom" van resistentie-ontwikkeling te kunnen doorgronden. „Teamwork"
is voor uitwerking van dit onderdeel der biologie dus noodzakelijk.

Het wezen der resistentie van bacteriën tegen antibiotica.
Van de meeste antibiotica is het werkingsmechanisme t.o.v. gevoelige
bacteriën niet bekend, over het algemeen grijpen ze in bij de enzymatische
processen voor de opbouw van eiwitten uit geassimileerde produkten,
waardoor groei en deling wordt belemmerd.

Bij resistent worden der bacteriën treden — meestal kleine — wijzigingen
op in de enzymsystemen.

Smolens en Vogt (27) hebben aangetoond, dat het verwerven van
resistentie tegen streptomycine en terramycine bij Haemophilus pertus.ns
en Micrococcus pyogenes berustte op het \\ ermogen om meer ribosenucle-
inezuur te vormen. Het bleek hun, dat de resistente bacteriën een aanzien-
lijk hoger gehalte aan ribosenucleïnezuur bevatten dan de gevoelige. Het
gehalte aan desoxyribosenucleinezuur was bij de resistente bacteriën in de
regel lager dan bij de gevoelige, doch het verschil was niet zo groot en
constant.

Het gehalte aan ribosenucleïnezuur verliep parallel met de resistentie en
de aard van de bodem was hierbij van invloed. De resistente mutanten
waren het gemakkelijkst te selecteren op bodems, die bij de gevoelige een
laag ribosenucleïnezuur gaven.

De resistentie, die zich handhaaft bij overenting op antibiotica-vrije bodems,
is verkregen door een éénmalige mutatie (one-step resistance) of door een
achtereenvolgend aantal mutaties (multi-step resistance). Deze mutaties
zouden volgens de meeste onderzoekers geschieden onafhankelijk van de
aanwezigheid van een antibioticum, doch alleen door aanwezigheid van het
antibioticum aan het licht komen. Niet alle deskundigen zijn het hierover
eens. Sevag en Rosanoff (22) verdedigden in 1952 en 1953 nog

het standpunt, dat de resistentie van een populatie gevoelige bacteriën
te beschouwen is als een adaptatie aan chemische processen, die door de
antibiotica worden opgewekt. In het laatste geval zou men echter ver-
wachten, dat de aanpassing niet verder gaat dan noodzakelijk voor de
groei is; dit is echter in strijd met de waarneming, dat de resistente bac-
teriën niet zelden een 100-voudige resistentie krijgen door blootstelling
aan 5 M.R.D. (minimaal remmende dosis).

Resistentie tegen één antibioticum brengt in de regel geen resistentie tegen
een ander met zich mede, behalve wanneer de chemische structuur der
antibiotica een grote gelijkenis vertoont, zoals bij tetracycline, Chlortetra-
cycline (aureomycine) en Oxytetracycline (terramycine).

Een vrij veel voorkomende invloed van antibiotica op bacteriën is deze,
dat de resistente microörganismen beter d.w.z. sneller en in groter aantal
groeien in antibiotica-bevattende voedingsbodems.

Miller en Bohnhoff (17) hebben dit in 1947 voor het eerst vast-
gesteld bij meningokokken, doch daarna is het verschijnsel bij talrijke
andere bacteriën waargenomen. Het wordt antibiotica-afhankelijkheid
(drug-dependence) genoemd. Het antibioticum wordt hierbij als een kata-
lytisch element voor de opbouw van ribosenucleïnezuur beschouwd.
Een bijzonderheid van resistente en antibiotica-afhankelijke microörganis-
men is, dat ze dikwijls een andere vorm dan de oorspronkelijke aannemen.
Paine en Finland (19) beschreven dergelijke morfologische veran-
deringen bij Micrococcus pyogenes, E. coli, Ps. aeroginosa, P. morganii en
K. pneumoniae.

Bij de bestudering van resistentie-ontwikkeling staan verschillende w«rk-
wijzen de bacterioloog ter beschikking n.1.:

a. het blootstellen van de bacteriën, die een acute infectieziekte ver-
oorzaken, aan bepaalde doses oraal of parenteraal toegediend anti-
bioticum bij series van proefdieren.

b. het toedienen van antibioticum in constante of stijgende doses aan
proefdieren met een chronische infectie.

De gevoeligheid der bacteriën kan hierbij gecontroleerd worden door
de kiemen na isolatie uit bloed, se- en excreta te onderzoeken in
vitro, doch dikwijls zal de isolatie pas kunnen geschieden postmortaal.

a. éénmalige blootstelling aan een antibioticum in de bodem geduren-
de de groeifase van de cultuur.

b. herhaalde blootstelling aan een antibioticum bij overenting van de
cultuur telkens op nieuwe bodems achtereenvolgens met korte tus-
senpozen.

c. voortdurende blootstelling aan een antibioticum in de bodem bij lang-
zaam groeiende bacteriën.

d. successievelijk blootstellen aan een reeks voedingsbodems met klim-
mende hoeveelheden andbioticum.

e. blootstellen aan een antibioticum, dat een kruisgewijze resistentie
geeft tegen een ander.

g. opsporen van spontane resistente mutanten bij gevoelige bacterie-
soorten op andere manier dan door blootstellen aan de inwerking
van antibiotica. (11).

Vergelijking van experimentele methoden rnet verstrekking van antibioti-
cumhoudend voer.

De toediening van antibiotica per os in kleine constante doses, zoals
tegenwoordig wordt toegepast bij het mesten van hoenders, varkens en
kalveren, is te vergelijken met de proeven in vitro sub b genoemd. Het
belangrijkste verschil is, dat men niet werkt met een reincultuur doch met
populaties van verschillende bacteriën, gisten en soms protozoën, die elkaar
ook wederkerig beïnvloeden. Daarnaast speelt de resorptie door de darm
ook een rol omdat hierdoor de concentratie van het antibioticum zich
voortdurend wijzigt en zelfs nihil kan worden. Dc invloed van niet of
moeilijk resorbeerbare antibiotica, zoals streptomycine en neomycine, zal
zich doen gelden over het gehele darmstelsel, terwijl de werking van
penicilline en de wijd-spectrum antibiotica zoals chloramfenicol, tcrra-
mycine en aureomycine beperkt wordt tot de maag, het duodenum en het
jejunum, waar in het algemeen de resorptie plaats vindt.

Invloed van kleine doses van antibiotica op de normale darmflora.
Zolang men te maken heeft met gezonde dieren in een ziektevrij milieu
zullen de verstrekte antibiotica inwerken op de normale aerobe en anaerobe
darmflora.

Tot de eerst groep kiemen zijn te rekenen Escherichia coli, Aerobacter
aerogenes, Proteus vulgaris, Pseudomonas aeroginosa, Alcaligenes faecalis,
Streptococcuc faecalis. Micrococcus aureus cn albus en verschillende soor-
ten van de geslachten Lactobacillus, Neisseria, Gaffkya en Sarcina. De
anaerobe flora is zeker ook van grote betekenis. Van het geslacht Clostri-
dium valt in de eerste plaats Cl. perfringens te noemen, terwijl, wat betreft
het voorkomen van soorten der geslachten Bacteroides en Spherophorus van
de familie der Parvobacteriaceae, de zoogdierdarm nog grotendeels terra
incognita is. Ook verschillende corynebacteriën behoren tot de normale
darmflora evenals diverse gisten.

Het spreekt vanzelf, dat de invloed der antibiotica op elke soort der
bacterieflora zeer moeilijk is na te gaan vooor zover het bewoners van het
dikdamistelsel betreft; gemakkelijker wordt het echter, wanneer men zich
beperkt tot de microörganismen in de dunne darm, omdat die veel minder
talrijk in soorten en aantallen zijn.

Een belangrijk bezwaar voor nadere onderzoekingen omtrent veranderingen,
die er in de darmflora optreden onder invloed van „medicated food", is het
niet-toegankelijk zijn van de dunne darm voor het nemen van monsters
gediaende het leven van het dier zonder dit ernstig te beschadigen.
De onderzoekingen betreffen dus vrijwel steeds postmortale bevindingen,
waarbij valt rekening te houden met een snelle verandering van het aantal
der bacteriën, nadat het dier is gedood.

Belangrijk werk voor bepaling van de verandering der normale darmflora
onder invloed van penicilline is gedaan door de Deen H. E g g e r s
Andersen (8), die bij slachtvarkens van ± 80 kg direct na de dood
van 9 verschillende plaatsen van maag tot rectum afgewogen monsters

heeft genomen en onderzocht op enkele bepaalde aerobe microörganismen
in kwaliteit en kwantiteit op bodems met en zonder remmende stoffen.
Bij verstrekking van 60.000 LU. procaine-penicilline gedurende 4 dagen
bleken de streptokokken uit dunne darm en coecum te verdwijnen, bij de
lactobacillen viel een sterke afname vooral in het jejunum, ileum en
coecum vast te stellen.

De coliflora (E. coli Aerobacter) bleek in de gehele darm vanaf het
jejunum sterk toe te nemen. Na 8 en 12 dagen penicillinebijvoeding bleek
de coliflora nog sterker te zijn toegenomen, ook verder naar de maag toe,
met 21 dagen was de coliflora nog steeds belangrijk, doch de lactobacillen
herwonnen terrein en stegen zelfs in aantal boven de controles uit. Blijk-
baar waren de lactobacillen toen resistent geworden.
Sehende 1, Borg en Johnson (19) hebben de bacterieflora van
de dunne darm en het coecum bij 5-weekse biggen nagegaan op 4 soorten
voedingsbodems, aëroob en anaëroob.

De dieren waren gevoed vanaf 2-4 dagen na de geboorte met kunstmelk,
waaraan al of niet terramycine, 50 mg. per kg droog produkt, was
toegevoegd.

Het bleek, dat er geen duidelijke verschillen waren in de soorten bacteriën
in de verschillende delen van het darmkanaal, echter was het aantal bij
de antibioticum-varkens gemiddeld 10 x zo veel. Resistentie-bepalingen
der bacteriesoorten werden niet toegepast. Dit is wel verricht door Grim-
bergen (14) op "De Schothorst". Deze heeft bij jonge haantjes van
afgewogen monsters inhoud van verschillende delen van het darmkanaal
bepalingen gedaan van de aantallen van bepaalde soorten bacteriën en
tevens de resistentie tegen de gebruikte andbiotica penicilline en terra-
mycine nagegaan.

Hierbij bleek penicilline eerst de lactobacilli uit de dunne darm te ver-
drijven, doch reeds na 6 dagen leken ze resistent te worden, zodat ze weer
terugkwamen. De invloed op de coliflora werd hierbij niet nagegaan. Wel
was dit het geval met een 2e proef, waarbij 10 ppm van terramycine werd
verstrekt in het mengmeel. Na 4^2 dag bleek het aantal resistente coli-
bacteriën, dat oorspronkelijk in hoeveelheden van ± 10 per 100.000 coli-
kiemen aanwezig was, reeds 10-voudig te zijn gestegen. Na 1 en 2 weken
toediening van terramycinehoudend voer was de gehele coliflora resistent
geworden.. De resistentie der kliemen bleek aanzienlijk hoger dan de
concentratie in het voer, zodat hieruit volgt, dat de resistente kiemen
uitgeselecteerd werden en dus afkomstig waren van reeds aanwezige re-
sistente mutanten.

Eisenstark en San ford (7) kwamen na het gedurende 8 weken
voeren van Aurofac-houdend voer aan haantjes ook tot de conclusie, dat
een aanzienlijke wijziging in de soorten der darmbacteriën niet viel vast
te stellen. Er is dus feitelijk geen sprake van aanpassing (adaptade) der
gehele coliflora aan tetracyclinehoudend milieu, doch meer van „surviving
of the fittest", waarmee alleen wordt bedoeld, dat de resistente clonen
bestand zijn tegen het antibioticum in hun omgeving. Het betekent dus
niet, dat deze bacteriën in alle opzichten biologisch actiever zijn. Er zijn
zelfs aanwijzingen van het tegenovergestelde. Zo wezen S i e b u r t h,
J e z e s k i, Hill en C a r p e n t e r (22) erop, dat de onaangename geur
van de inhoud van kippendarm sterk afneemt wanneer gedurende enige

tijd procaine-penicilline- of aureomycinehoudend voer was verstrekt. Zij
schreven dit verschijnsel en een betere bloedvoorziening van de dunne
darm bij de antibioticum-groepen toe aan een afname van de vorming van
toxische amiden.

Veranderingen in de stofwisseling bij resistent worden van bacteriën.
In de normale darmflora krijgt men, zoals werd aangetoond, spoedig een
selectieve aanpassing aan het voor bepaalde bacteriën schadelijk gehalte
aan antibiotica. In vitro is wel niet geheel te reproduceren wat in vivo
geschiedt, toch zijn er aanwijzingen, dat de darm feitelijk het meest
gunstige milieu is voor het optreden van resistente clonen in gevoelige
bacteriepopulaties. SevagenRosanoff (22) hebben aangetoond, dat
voor het optreden van streptomycineresistente vormen van stafylokokken en
colibacteriën een bepaald aantal aminozuren onontbeerlijk waren. Haas
en Se vag (15) konden deze waarnemingen nog uitbreiden door de
vaststelling dat Aerobacter aerogenes en Pseudomonas aeroginosa slechts
blijvend resistent werden tegen polymixine B in een rijke bodem. Over-
eenkomstig konden Ramsey en Padron (18) Micrococcus aureus in
een complexe bodem resistent tegen chloramfenicol maken, in een syn-
thetische bodem daarentegen bleef dezelfde stam gevoeliger.
De stofwisselingsprodukten van resistente mutanten zijn dikwijls gewijzigd
in hoeveelheid en soort, doordat bepaalde enzymsystemen bij de resistente
vormen anders werken dan bij de gevoelige. B a r k u 1 i s (i) toonde b.v.
aan, dat de omzetting van glucose door E. coli, die resistent geworden was
tegen streptomycine, wel plaats vond, doch dat het afbraakprodukt — een
pyrodruivenzuurester — niet geoxydeerd kon worden zodat onder anaerobe
omstandigheden, zoals die in de darm voorkomen, de CO^-produktie sterk
verminderd werd. De resistente mutanten zouden zich ook minder goed
kunnen aanpassen aan anaerobe omstandigheden. Over het algemeen is de
carboxylase- en reductase-activiteit van resistent geworden bacteriën af-
genomen, tevens schijnen ze in staat te zijn om meer ribosenucleïnezuur te
vormen, daarentegen minder desoxyribosenucleïnezuur (24).
Penicilline-resistente stafylokokken synthetiseren volgens Gale en Rod-
well (12) meer aminozuren dan de gevoelige stammen waaruit ze af-
komstig zijn. M c V e i g h en H o b d y (21) namen vj&ar, dat penicüline-
resistent geworden stafylokokken nitraat niet meer reduceerden tot nitriet,
een aantal suikers niet meer konden omzetten tot zuren, gelatine niet meer
vervloeiden, doch daarentegen méér vitaminen en aminozuren opbouwden

— althans bevatten — dan de oorspronkelijk gevoelige stam. F u s i 11 o
(10) toonde ook aan, dat resistente mutanten van gevoelige stafylokokken
in staat waren om — in tegenstelling tot de oorspronkelijke stammen —
aminozuren te synthetiseren.

Hieruit volgt, dat de gunstige invloed die verschillende antibiotica uit-
oefenen ten opzichte van de groei van jonge dieren niet alleen toegeschreven
zou moeten worden aan verlaging van de „disease-level" d.w.z. uitschake-
ling van niet nader omschreven infecties, die diarree veroorzaken, en even-
min aan uitschakeling van saprofyten, die een gedeelte van de nutrienten

— speciaal eiwitten en vitaminen — verbruiken, doch tevens en wellicht
in de eerste plaats aan de verhoogde synthese van deze stoffen, door
resistent geworden clonen van oorspronkelijke gevoelige bacteriën.

digestie schadelijke stoffen zoals gassen, ammoniak en amiden werkt na-
tuurlijk gunstig op het welbehagen en de eedust der dieren. Het resistent
worden van de normale darmflora tegen per os verstrekte antibiotica be-
tekent dus niet, dat hiermede de gunsüge werking der antibiotica op de
groei wordt gestopt. Aannemende dat niet alle resistent geworden sapro-
fyten in verschillende omstandigheden ih dezelfde mate symbionten wor-
den, zou het zelfs aanbeveling verdienen om na te gaan, of het mogelijk
is bij het verstrekken van een antibioticum met het voer, tevens per os
resistente darmbacteriën toe te dienen van bedrijven, waar de bijvoeding
met het bepaalde antibioticum een gunstig effect op de groei heeft.

Invloed van orale applicatie van antibiotica in therapeutische doses op de
darmflora.

Terwijl bij de aanvankelijke waarnemingen betreffende groeibevordering
door orale toediening van antibiotica sprake was van zo kleine doses, dat
van therapeutische invloed hiervan op latente ziektetoestanden door bac-
teriële infecties vrijwel geen sprake kon zijn, is dit gedurende de laatste
jaren, vooral onder invloed van de toediening van chemotherapeutica bij
protozoaire ziekten van hoenders en kalkoenen, geleidelijk veranderd.
Speciaal van Amerikaanse zijde wordt gepropageerd om de antibiotica
in therapeutische of subtherapeutische hoeveelheden met het meel of het
drinken te verstrekken met in de eerste plaats het doel om uitval door
verschillende bacteriële ziekten en de infecties die door de grotere virus-
soorten en pleuropneumonie-achtige lichaampjes (P.P.I...O.) worden ver-
oorzaakt, te elimineren of te beperken.

IJe hoeveelheden aureomycine, terramycine, chloramfenicol, penicilline,
bacitracine en streptomycine die op deze manier worden verstrekt variëren
tussen 50-1000 gm per ton voer of 25-250 mgr. per L. water of vloeibaar
voedsel.

Het spreekt vanzelf, dat men met deze hoge doseringen een veel sterkere
remming van de normale darmflora krijgt en daardoor tevens meer kans
geeft voor de ontwikkeling van pathogene schimmels b.v. Candida albicans.
Ook de voor deze antibiotica ongevoelige bacteriën, zoals Proteus vulgaris
en Pseudomonas aeroginosa kunnen de plaats van de coli-achtigen en
lactobacillen gaan irmemen.

Na verloop van mogelijk iets langere tijd zullen echter deze gevoelige
darmbewoners ook weer de gelegenheid krijgen om door selectie van re-
sistente nuitanten zich een plaats te heroveren. De verlaging van de
„disease-level" is dus met deze grote hoeveelheden aanzienlijker, terwijl er
eventueel ook nog wel sprake kan zijn van groeibevorderingen door wijzi-
gingen in de stofwisseling van die mutanten.

Men zal echter over het algemeen geneigd zijn om de hogere kosten van
het voer te willen terugwinnen door minder zorg aan de algemene bedrijfs-
hygiëne te besteden.

Dit kan heel makkelijk ertoe leiden, dat men verwekkers van infectieziekten
laat binnensluipen, die dan dus ook langdurig „behandeld" worden met
één of soms verschillende antibiotica en evenals de bacteriën der normale
flora min of meer resistent kunnen worden tegen een antibioticum. Bij
een beperkte behandelingsduur daarentegen zullen de pathogene kiemen
in het algemeen hun normale gevoeligheid voor therapeutische doses be-
houden.

Betekenis van resistente ziektekiemen voor de diergeneeskunde en de
volksgezondheid.

De zegen der hedendaagse antibiotische therapie zou grotendeels verloren
gaan, wanneer de bacteriën in casu niet meer gevoelig zouden zijn voor
de gebruikelijke antibiotica. In de humane geneeskunde is dit dikwijls het
geval met verschillende pathogene microörganismen, vooral door de dikwijls
langdurige therapeutische en profylacdsche behandelingen van patiënten
in ziekenhuizen.

Bij de mens zijn het vooral de Micrococcus pyogenes, Diplococcus pneumo-
niae, Neisseria menigitidis, Haemophilus influenzae en Mycobacterium
tuberculosis die vrij gemakkelijk resistent worden.

Bij de nuthuisdieren zijn de stafylokokken geen belangrijke ziekteverwek-
kers, pneumokokkeninfecties komen voor bij kalveren, doch ze verlopen
meestal zo snel, dat behandeling niet mogelijk is, tuberculose bij runderen,
varkens en hoenders wordt niet behandeld. Neisseria\'s geven bij dieren geen
ziekte. Alleen het geslacht haemophilus omvat bacterie-soorten, die veelvul-
dig bij varkens, hoenders en soms bij kalveren als ziekteverwekker kunnen
optreden. Deze bacterie is dikwijls niet gevoelig voor streptomycine en wordt
vrij gemakkelijk resistent tegen aureomycine. Het is dus zeker niet aanbeve-
lens%vaardig om aureomycine of tcrramycine door het voer te mengen om
gedurende langere tijd deze infecties profylactisch of therapeutisch te be-
ïnvloeden. Enkele bacteriële ziekten, die bij huisdieren nogal eens enzo-
otisch voorkomen, zijn de pasteurellosen en vlekziekte vooral bij varkens,
doch ook wel bij hoenders en kalkoenen.

De Pasteurella multocida heeft een wisselende gevoeligheid voor penicilline
en streptomycine, is echter wel steeds gevoelig voor de tetracyclines. Resi-
stentie tegen de twee eerstgenoemde treedt bij de gevoelig wel op, tegen
de wijd-spectrum antibiotica in het algemeen moeilijk. Resistentie tegen
deze werd in Utrecht niet waargenomen.

De Erysipelothrix rhusiopathiae is zeer gevoelig voor penicilline. Toevoe-
ging hiervan aan het voer van kalkoenen, waaronder deze ziekte enzo-
otisch kan optreden — speciaal in de U.S.A. — wordt gemeld. Resistentie-
ontwikkeling is niet bekend, evenmin bij de streptokokken, die bij runderen
mastitis en bij biggen acute en chronische septichaemieën en pyaemieën
kunnen veroorzaken.

Van de grote reeks infectieziekten bij nuthuisdieren blijven er feitelijk
maar 3 soorten bacteriële aandoeningen over, waarbij resistentie-ontwikke-
ling, door voedering van antibiotica veroorzaakt, de diergeneeskundige be-
handeling met antibiotica kan doen falen.

Dit zijn: colibacillose bij kalveren, biggen en veulens, salmonellosis bij
kalveren, varkens, hoenders, duiven en eenden en coryza infectiosa bij
hoenders. Van Britse zijde zijn vrij uitvoerige onderzoekingen verricht ten
opzichte van colibacillose (H. Williams Smith en W. E. Cr abb
(24, 25, 26).

Hierbij bleek, dat in de loop van enkele jaren het aantal resistent geworden
stammen van E. coli, geïsoleerd uit kalveren met colibacillose, vrij sterk
was toegenomen ten opzichte van sulfadimidine en streptomycine, welke
chemotherapeutica op vrij grote schaal therapeutisch waren gebruikt. Op
3 bedrijven, waar geregeld de kalveren profylactisch met aureomycine
waren behandeld, bleken na verloop van 1 ä 2 jaar de uit kalverfaeces

geïsoleerde coliculturen resistent tegen dit antibioticum te zijn geworden,
terwijl het geen gunstig effect meer op de ziekteverschijnselen uitoefende.
Bij varkens en hoenders, die 10-30 ppm terramycine in het voer kregen,
nam ook de terramycine-resistente flora sterk toe in een periode van 5 tot
36 maanden.

Hierbij bleek, dat bijna alle resistente stammen resistent waren voor meer
dan 200 /xg per cc. FJe schrijvers menen te moeten concluderen, dat
hierbij ook weer sprake is \\an uitselecteren van resistente clonen, omdat
ook enkele resistente stammen werden gevonden bij varkens, die afkomstig
waren van boerderijen, waar nooit met antibiotica was gewerkt. Het was
hun experimenteel in vitro niet gelukt om gevoelige stammen resistent te
maken.

Resistentie van coli tegen antibiotica behoeft op zichzelf geen desastreuze
gevolgen te hebben vooi- de veestapel in het algemeen, omdat colibacillose
speciaal een ziekte is van pasgeboren dieren en er ook andere middelen
te baat kunnen worden genomen om de ziekte gunstig profylacdsch of
therapeutisch te beïnvloeden.

Ernstiger zou het echter worden, wanneer zou blijken, dat andere ziekte-
kiemen, die bij mens en dier van elke leeftijd voorkomen en hevige ziekte-
verschijnselen kimnen veroorzaken, in het algemeen tengevolge van het
voeren van varkens en hoenders met tetracyclinehoudend meel, resistent
zouden worden tegen de wijd-spectrum antibiotica.

In de eerste plaats valt hierbij te denken aan de verschillende salmonella\'s,
die bij deze dieren en runderen vrij veel voorkomen.

In de literatuur is nog betrekkelijk weinig bekend over het resistent worden
van deze enterobacteriën. Toch zijn er enkele aanwijzingen, dat met het
resistent worden van salmonella\'s rekening moet worden gehouden en dat
deze kiemen ernstige ziekteverschijnselen kunnen geven. Finger en
Wood (19) publiceerden in 1955 een geval van paratyfus bij een
operatiepatiënt 2 dagen nadat hem ter preventie van complicaties bij een
chirurgische ingreep I gr. pei\' dag aan tetiacyclines waren gegeven. De
verschijnselen van koorts met hevige diarree bleken veroorzaakt te worden
door een tetracycline-resistente Salmonella muenchen (groep C), de zieke
genas snel en spontaan, toen hem geen antibioticimi meer werd gegeven.
Schrijvers nemen aan, dat de patiënt al drager was van de resistente salmo-
nella, doch dat deze hiervan geen nadeel ondervond, zolang de normale
darmflora niet verstoord werd. Steim vindt deze overweging in een mede-
deling van B O h n h O f f, I) r a k e en Miller (3), die bij muizen een
snel dodelijk verlopende salmonellosis konden opwekken door ze enkele
dagen streptomycine per os te verstrekken en tegelijkertijd met een streptOf
mycineresistente stam te be.smetten.

De resistente bacteriën neigen er in het algemeen toe om bij voortplanting
in een andbiotica-vrij milieu hun gevoeligheid terug te krijgen. In vitro
verliezen resistente stafylokokken him resistentie na 20-60 overentingen.
Dit wordt wel toegeschreven aan terugmutaties in resistente cultures, waar-
bij gevoegd dient te worden dat de gevoelige microörganismen zich dikwijls
sneller vermeerderen dan de resistente.

Welsch (30) mengde gevoelige en van dezelfde stam afkomstige tegen
streptomycine resistente stafylokokken in de verhoudingen van 1 : 1, 1 : 10,

1 : 100 enz. in een vloeibare bodem zonder antibioticum en entte na een
aantal uren bebroeden 1/10 deel der cultuur over in een nieuwe bodem.
Na 5-10 malige overenting in serie was de verhouding tussen de resistente
en de gevoelige afgenomen met 1/10 d.w.z. dat de R/N ratio na 5 passages
uitgaande van 1/1 was geworden 1/10 r= lO-i. Na 20 overentingen was de
R/N verhouding 10-6 geworden. Wanneer men was uitgegaan van 1 resi-
stente op 100 gevoelige dan zou na 20 overentingen de cultuur weer ge-
woon gevoelig zijn geworden omdat de oorspronkelijke R/N ratio ook 10-^^
was, d.w.z. dat er telkens 1 resistente mutant optrad per 100 miljoen
gevoelige kiemen.

Dit verschijnsel wordt genoemd het Welsch fenomeen. Het geldt in de
eerste plaats voor bacteriën die resistent kunnen worden tegen strepto-
mycine, doch over het algemeen schijnt te gelden dat resistente bacteriën
zich minder snel vermenigvuldigen dan de gevoelige. (32)
Indien dit fenomeen, dat in vitro werd bestudeerd, ook in vivo zou gelden,
dan zou hieruit volgen, dat men niet bevreesd behoefde te zijn voor
resistente mutanten van pathogene microörganismen omdat, indien de
darmflora aan zich zelf zou worden overgelaten en dus niet meer beïnvloed
worden door het antibioticum ter zake of een ander, dat kruis-resistentie
geeft, de oorspronkelijke gevoeligheid der ziektekiemen na verloop van
enige tijd weer zou terugkeren. LinzenLecocq (16) hebben dit na-
gegaan bij cavia\'s, die geïnfecteerd werden met een mengsel van strepto-
mycine-gevoelige en resistente tuberkelbacteriën van het humane type.
Terwijl in vitro na 7-11 wekelijkse passages in de streptomycine-vrije vloei-
bare bodem van Dubos-Davis uit een mengsel van 3 gevoelige en 1
resistente de resistente waren verdwenen, was dit in vivo ook het geval
na een verblijf van 9 weken in de cavia, waarbij echter de dieren ge-
ïnfecteerd dienden te worden met een mengsel van 1 resistente op 10
streptomycine-gevoelige tuberkelbacteriën. Klinisch-bacteriologische ge-
gevens wijzen er volgens genoemde onderzoekers op, dat bij de mens ook
het Welsch-fenomeen valt waar te nemen.

Ten aanzien van de virulentie valt op tc merken, dat jn het algemeen de
resistente kiemen minder virulent zijn dan de gevoelige, waaruit ze zijn
ontstaan (13). Speciaal geldt dit voor penicilline ten opzichte van Strepto-
kokken, Pneumokokken en stafylokokken. Bij streptomycine-resistente mu-
tanten neemt men soms een sterke virulentievermindering waar, dikwijls
echter niet. Bij de tetracyclines is een virulentie-afname bij resistent worden
van pathogene bacteriën ook geen constant verschijnsel.

Ook in Nederland is reeds enige ervaring over salmonellosis bij dieren,
die tetracyclines of andere wijd-spectrum antibiotica met het voer werden
toegediend. Speciaal betreft dit kalveren, die met z.g. kunstmelk worden
gemest. Clarenburg en Kampelmacher (6) vermeldden, dat
S. dublin uit dergelijke dieren dikwijls zeer moeilijk was te isoleren en
men bij toepassing van speciale „Anreichungsmethoden" soms enige dagen
na de enting uit parenchymateuze organen nog een positieve kweek kon
krijgen. Resistentiebepalingen der geïsoleerde stammen werden niet vermeld.
Het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie kreeg van de Gezondheidsdienst

voor Vee te Leeuwarden de beschikking over een Salmonella dublin, die
in reincuhuur geïsoleerd was uit een gestorven kalf van een veehouders-
bedrijf S, waar een groot aantal kalveren met het genoemde produkt
werden gemest. Wegens het optreden van diarree was aanvankelijk 25 mgr.
en later 100 mgr. Oxytetracycline bijgevoerd, toen dit geen effect meer
had was men overgeschakeld op chloramfenicol, eerst weer 25 mgr. doch
reeds spoedig ook 100 mgr. per dag. Deze hoeveelheid van het antibioticum
bleek echter ook niet voldoende om de ziekteverschijnselen te onderdrukken.
De bevinding van de Gezondheidsdienst, dat de betreffende stam resistent
was tegen penicilline, streptomycine, chloramfenicol, aureomycine, terra-
mycine en sulfadiazine kon worden bevestigd. Bij controle op serumagar-
bodems met stijgende hoeveelheden antibioticum bleek de minimaal rem-
mende dosis (M.R.D. 1 voor chloramfenicol > 200 /xgr./ml. en voor terra-
mycine > 1000 /igr./ml. te zijn. De maximale resistentie van deze stam S
gaat dus ver uit boven de concentraties van de antibiodca in het voer, die
maximaal lO/xgr./ml. hebben bedragen.

De stam S groeide goed op vaste bodems zonder antibiotica. In bouillon
was de groeisnelheid, indien uitgegaan werd van suspensies van salmonellae,
die gegroeid waren op een bodem zonder antibioticum, dezelfde als die van
een normaal gevoelige S. dublin. De kleur der koloniën op agar en serum-
agar was iets grijzer bij de resistente dan bij de gevoelige, terwijl de sus-
pensie in fysiologische zoutoplossing minder stabiel was. De cultuur was
echter niet uitgesproken rough en gaf met polyvalent en specifiek O-serum
en H-serum een duidelijke agglutinatie; met negatieve sera ontstond er
geen uitvlokking. De bacteriën waren sterk bewegelijk en iets meer poly-
morf dan de normale S. dublin. Op vaste bodems met chloramfenicol of
terramycine groeide de stam S weelderiger dan op de controles zonder
antibioticum. Geïsoleerde koloniën bereikten na enkele dagen een door-
snede van 0,5 cm, typisch was hierbij de ontwikkeling van een duidelijke
slijmwal, zoals die voor S. schottmuelleri wordt aangegeven.
Zeer merkwaardig was, dat de stam S in bouillon zonder antibioticum en
in die met een laag gehalte aan chloramfenicol zich sneller vermenigvul-
digde dan de controle, indien uitgegaan werd van een suspensie, die op een
vaste bodem met chloramfenicol was gegroeid.

Er is dus niet zo zeer sprake van antibioticum-afhankelijkheid dan wel van
een stimulatie der groei door sporen van het antibioticum.
De virulentie voor muizen van de resistente zowel als van een pas ge-
isoleerde gevoelige S. dublin bleek niet groot.

Na intraperitoneale en subcutane injectie bleek de minimaal letale dosis
(M.L.D. 50) bij beide stammen 10« kiemen te bedragen. Per os toegediend
waren beide soorten avirulent voor normale witte muizen van 20 gram.
Subcutaan ingespoten met 4 x 10^ kiemen kregen cavia\'s zowel met de
resistente als de gevoelige salmonella een flegmoon, waarin zich na verloop
van enkele dagen een abces ontwikkelde, evenals 4 cavia\'s, die met een-
zelfde hoeveelheid mengsel van kiemen van beide stammen werden ge-
ïnjecteerd.

De gevoelige stam toonde meer neiging tot generalisatie dan de stam S.
In liet abces handhaafden zich de bacteriën afzonderlijk in dezelfde mate,
gemengd echter verminderde het aantal resistente kiemen veel sneller dan
dat van de gevoelige. Vanaf 2 tot 4 weken p.i. waren de gevoelige alleen

nog te isoleren op voedingsbodems zonder antibiotica; groei op antibiotica-
hoiidende viel niet meer waar te nemen.

Het lijkt er dus op, dat in vivo het Welsch fenomeen in tegenstelling met
in vitro-proe\\en bij deze resistente Salmonella dublin wel optrad. Het is
echter de vraag in hoeverre de iets mindere virulentie voor de gebruikte
proefdieren hierbij ook een rol heeft gespeeld.

De verklaring der groeibevordering door toevoeging van een antibioticum
aan het voer van zoogdieren en vogels is tot nu toe nog niet in een
definitieve \\\'orm gegoten.

In de loop der jaren werden ten opzichte van beïnvloeding der darmflora
de volgende theoretische mogelijkheden geopperd:

2. de vermenigvuldiging van nuttige, eiwitten- en vitamine-producerende
kiemen wordt bevorderd;

3. bepaalde bacteriën, die in concurrentie met het organisme zekere nu-
triënten uit het darmkanaal opnemen en verbruiken, worden in de
voortplanting gehinderd;

4. van anaerobe bacillen, b.v. Clostr. perfringens (8a), wordt de toxine-
vorming tegengegaan;

5. licht-pathogene antibiotica-gevoelige microörganismen, b.v. de pleuro-
pneumonie-achtigc (P.P.L.O.), anaerobe fusiforme bacteriën en micro-
aeroficle vibrionen worden in hun vermenigvuldiging belemmerd, waar-
door de hypothetische „disease-level" wordt verlaagd;

6. dc fysiologische activiteiten van de meest veelvuldig voorkomende
normale daiTnbacteriën, die zich door resistent worden hebben aange-
past aan de concentratie van het antibioticum, zijn gunstiger voor het
organisme dan die der gevoelige flora. Hierbij valt tevens te denken
aan wijzigingen in de samenstelling en de bouw bij het resistent worden
der kiemen, waaruit een verhoogde digestibiliteit kan voortvloeien.

Uit de verzamelde literatuurgegevens over de kwalitatieve en kwantitatieve
samenstelling der darmflora na toediening gedurende enkele weken van
normale hoeveelheden antibiotica blijkt, dat de eerste mogelijkheden als
in strijd zijnde met diverse vastgestelde feiten niet van doorslaggevende
betekenis kunnen zijn, zodat alleen de laatste en (of) een nog niet ge-
debiteerde mogelijkheid overblijft als de juiste verklaring voor het positieve
groci-effect.

Het verlagen der „disease-level" heeft zin, wanneer het gaat om bij dc opfok
van pasgeboren zoogdieren, die geen of onvoldoende moedermelk hebben
gehad, bacteriële infecties te voorkomen. Tevens is dit het geval bij iets
oudere dieren, die aan „Stress" blootstaan.

Hierbij is het in de eerste plaats noodzakelijk, dat de ziekteverwekkers ge-
voelig blijven. Dit kan alleen worden bereikt, wanneer de verstrekking der
antibiotica slechts gedurende korte tijd geschiedt en de therapeutica ter
zake in voldoende bactericicdc of bacteriostatische hoeveelheden worden
gegeven. De ongewenste resistentie der pathogene bacteriën kan volgens
Barr c.s. (2) nog het beste worden voorkomen door een combinatie van
bacteriostatische en bactericiede chemotherapeutica c.q. antibiotica. Dc
schadelijke uitval \\an biggen en kalveren zal hierdoor werkelijk worden

beperkt, terwijl overeenkomstige middelen ook de opfok van kippen- en
eendenkuikens ten goede zullen komen.

liet is praktisch onuitvoerbaar en zeker niet rendabel om door toediening
van antibiotica op therapeutisch niveau dieren gedurende langere tijd vrij
van bacteriële ziekten te houden.

De bestrijding van deze ziekten is in de eerste plaats een kwestie van
juiste toepassing van bedrijfshygiëne en daarnaast de taak van praktizeren-
de dierenartsen, hierin bijgestaan door veterinaire diensten en laboratoria.
Antibiotica-gevoelige ziektekiemen kunnen onder invloed van antibiotica
in sub-therapeutische hoeveelheden ook resistent worden tegen therapeu-
tische doses, vooral bij dieren met acute salmonellosis.

De gevaren voor de gezondheid van mensen en dieren voortvloeiend uit
verlies aan werkzame antibiotica door resistent worden van gevoelige
pathogene microörganismen kunnen worden verminderd door de handel
in antibiotica wettelijk aan banden te leggen en de verstrekking van anti-
biotica als groeibevorderende stoffen te beperken tot enkele, die direct door
de mengvoederfabrikanten tot een bepaald gegarandeerd gehalte met het
voer worden gemengd voor het mesten van pluimvee en varkens.\'^).

Dit komt grotendeels overeen met hetgeen Mich al ka (17a) in 1955
als zijn standpunt omtrent het vraagstuk van het zonder therapeutische
noodzaak verstrekken van antibiotica aan dieren heeft gepubliceerd met
het oog op wettelijke bepalingen voor Oostenrijk.

■Aanwijzingen werden verkregen, dat het Welsch-fenomeen niet alleen
geldt voor streptomycine, doch ook voor penicilline (nog niet gepubliceerd).
Het is niet alleen van toepassing op mengsels van gevoelige en resistente
microörganismen in vitro, doch ook in vivo. Hierdoor wordt voorkomen,
dat bepaalde bacteriesoorten in populaties blijvend resistent worden en
als dusdanig besmettelijke ziekten kunnen veroorzaken.
Wanneer met toediening van antibiotica wordt gestopt, zullen de resistente
mutanten na kortere of langere tijd weer plaats maken voor de oorspronke-
lijke gevoelige .soorten. Hieruit kan worden geconcludeerd, dat het nog niet
gemotiveerd is om uit vrees voor blijvend nadeel voor de volks- en dier-
gezondheid het per os toedienen van antibiotica ter bevordering van de
groei van slachtdieren achterwege te laten of te verbieden.

Uit een kritische beschouwing van de literatuurgegevens omtrent de invloed van de
orale applicatie van antibiotica ter bevordering van de groei van slachtdieren valt
te besluiten, dat er geen sprake is van een duurzame verdringing van bepaalde bac-
teriesoorten uit delen van de darmtractus. Na verloop van enkele weken hebben de
bacteriepopulaties zich aangepast aan het gehalte van het verstrekte antibioticum
door resistent te worden. Van de mogelijkheden, welke te berde gebracht zijn als
verklaring van de groeibevordering door verstrekking van antibiotica per os, blijft er,
wat betreft de invloed op de darmflora, feitelijk maar één over, n.1. deze, dat de
fysiologische activiteiten, de chemische samenstelling en de morfologische hoedanig-
heden van de meest voorkomende normale darmbacteriën, die zich door resistent wor-

M Salmonellas worden bij opgroeiend pluimvee en varkens in Nederland wel ge-
vonden, doch uiterst zelden als verwekkers van infectieuze enteritiden; de kans
op het ontstaan van resistente mutanten is daarom zeer klein.

den hebben aangepast aan de concentratie van het antibioticum, gunstiger voor het
organisme van het dier zijn dan die der gevoelige.

De verkregen resistentie gaat vaak ver boven de toegepaste concentraties uit en kan
tot gevolg hebben dat, ingeval het pathogene microörganismen betreft, de ziekten niet
meer therapeutisch door de gebruikelijke antibiotica zijn te beïnvloeden. Zelfs kunnen
deze bij toediening per os de ziekteverschijnselen verergeren, speciaal wanneer de
bacteriën antibioticum-afhankelijk zijn geworden.

Het voor het eerst door W e 1 s c h waargenomen fenomeen, dat in een mengsel van
streptomycine-resistente en -gevoelige stafylokokken na verloop van enkele overentin-
gen in serie de resistente van zelf verdwijnen, geldt volgens andere onderzoekers ook
voor tuberkelbacteriën, zowel in vitro als in vivo.

Volgens eigen ervaringen is het Welsch-fenomeen niet van toepassing op een Salmo-
nella dublin die door of tijdens langdurige verstrekking aan kalveren van terramycine
en chloramfenicol in subtherapeutische doses in grote mate resistent was geworden
tegen streptomycine, aureomycine, terramycine, chloramfenicol en sulfadiazine. In
vivo leek het echter bij cavia\'s wel op te .gaan, doch gezien de vermindering in viru-
lentie, die de stam voor cavia\'s vertoonde, eist dit nader onderzoek.^) Voorshands
behoeft de vrees voor een eventueel doordringen van de voor deze antibiotica en
sulfa-preparaten ongevoelige salmonella-stammen in milieus, waar geen antibiotica
met het voer worden verstrekt, een betere staving met feiten om gemotiveerd te zijn.

From a critical examination of literature on the influence of the oral application of
antibiotics for the stimulation of growth in slaughteranimals it may be concluded
that durable superseding of particular species of microorganisms from parts of the in-
testinal tract is altogether out of question. After some weeks the bacterial population
is adapted by the development of resistance to the content of the supplied antibiotic.
Only one of the possibilities mentioned as explanation for the stimulation of growth
by the application of antibiotics in feed remains i.e. the fact that the physiological
activities, the chemical structure and the morphological qualities of the frequently
occurring normal intestinal flora, that has adapted to the concentration of the anti-
biotics by developing resistance, are more favourable for the animalorganism than
the sensitive ones. Required resistance often surpasses the applied concentration with
the result that in case of pathogenic microorganisms it is no more possible to influence
the diseases with the usual antibiotics. It is even possible that the clinical symptoms
aggravate, especially when the bacteria have become antibiotic-dependent.
The phenomenon first described by Welsch, that in a mixture of streptomycin-resistant
and sensitive staphylococci the resistent organisms disappear spontaneously after some
serial subcultures, goes also for tubercle bacteria, according to some authors the same
in vitro as in vivo.

It was learned from personal observation, that the Welsch phenomenon in vitro was
irrevclant to a case in which S. dublin had become resistant to streptomycin, aureo-
mycin, terramycin, chloramphenicol and sulfadiazin after prolonged supplying of
terramycin and chloramphenicol in subtherapeutic dosis in the feed of calves. If a
mixture of equal parts of resistant and sensitive germs was injected subcutaneously
in guineapigs the resistant form diminished in number after 1 week and totally dis-
appeared from the abscesses after 2 weeks. The sensitive S. dublin was cultivable up to
4 weeks p.i. at least. It was impossible to show a diminution of the virulence for mice
of the resistant strain compared with a recently isolated sensitive strain of S. dublin.
The fear for an eventual penetration of antibiotic- and sulfaresistant Salmonella
strains into surroundings where no antibiotics arc applied in the feed needs a better
confirmation with facts before becoming of real importance.

De virulentie voor muizen bij intraperitoneale en subcutane injectie bleek bij de
resistente en een pas geïsoleerde gevoelige stam dezelfde te zijn. De M.L.D. 50
bedroeg bij beide 10" kiemen.

En examinant au point de vue critique les données de littérature concernant l\'in-
fluence de l\'application orale d\'antibiotica pour activer la croissance d\'animaux de
boucherie, on arrive à la conclusion qu\'il n\'est pas question d\'une éviction durable
de certaines espèces de bactéries de diverses parties du tractus intestinal.
Au bout de quelques semaines les populations de bactéries se sont adaptées à la
teneur de l\'antibioticum fourni en devenant résistantes. Des possibilités citées comme
explication de l\'accélération de la croissance en fournissant des antibiotica per os, il
n\'en reste, en cc qui concerne l\'influence sur la flore intestinale, à vrai dire qu\'une
seule, savoir que les activités physiologiques, la composition chimique et les qualités
morphologiques des bactéries intestinales normales se présentant le plus, celles qui
en devenant résistantes se sont adaptées, à la concentration de l\'antibioticum; elles
sont plus favorables pour l\'organisme dc l\'animal que celles des sensibles.
La résistance obtenue dépasse souvent de beaucoup les concentrations appliquées, et
peut avoir comme conséquence que dans les cas où il s\'agit de micro-organismes
pathogènes, les maladies ne sont plus thérapeutiquement influençables par les anti-
biotiques d\'usage. Celles-ci peuvent même par une administration per os aggraver
les symptômes, spécialement quand les bactéries sont devenues subordonnées à l\'anti-
bioticum.

Le phénomène constaté pour la première fois par Weise h, savoir que dans un
mélange de streptomycine-resistente et staphylococces-sensibles après quelques gref-
fages en série, la résistance disparaît d\'elle-même, vaut selon certains expérimenta-
teurs aussi pour les bacilles de la tuberculose, tant in vitro que in vivo.
Selon nos propres expériences le phénomène Welsch ne s\'applique pas à une Salmo-
nelle dublin qui, par suite ou durant une fourniture prolongée à des veaux de terra-
mycine et chloramphénicol en doses subthérapeutiques était devenue dans une forte
mesure résistante à la streptomycine, l\'auréomycine, la terramycine, le chloramphé-
nicol ct la sulfadiazine. In vivo cela semblait bien réussir chez les cobayes, mais
vu le décroissement en virulence, se signalant chez la souche de cobayes, il n\'est pas
possible de décider.

Provisoirement la crainte pour une pénétration éventuelle des souches Salmonelle
insensibles pour ces antibiotica et sulfamides dans les milieux où l\'on ne fournit pas
d\'antibiotica avec la nourriture, une meilleure preuve appuyée de faits, ne peut être

Bei einer kritischen Betrachtung der Literaturangaben über den Einfluss der oralen
Applikation von Antibiotika zur Förderung des Wachstums von Schlachttieren,
kommt man zu dem Resultat, dass von einer dauerhaften Verdrängung bestimmter
Baktcriensorten aus Teilen der Darm-Traktus keine Rede sein kann. Nach Verlauf
einiger Wochen passen sich die Bakterienbesiedlungen an den Gehalt des verabreich-
ten Antibiotikums an und werden resistent. Von den besprochenen Möglichkeiten,
um die Wachstumsbeförderung durch die Verabreichung von Antibiotika per os zu
erklären, bleibt, betreffs des Einfluss auf die Darmflora, praktisch unr eine übrig,
nämlich, dass die physiologischen Aktivitäten, die chemische Zusammensetzung und
die morphologischen Eigenschaften der meist vorkommenden normalen Darmbaktc-
rien, die sich an die Konzentration des Antibiotikums angepasst haben und damit
resistent wurden, vorteilhafter für den Tierorganismus sind, als die der empfindlichen.
Die erworbene Resistenz geht oft weit über die angewandte Konzentration hinaus und
kann, falls es pathogene Mikroorganismen betrifft, zur Folge haben, dass Krankheiten
durch die üblichen Antibiotika selbst bei Verabreichung per os die Krankheits-
erscheinungen verschlimmern, besonders, wenn die Baktericen antibioticum-abhängig
geworden sind.

Das zum ersten Mal durch Welsch wahrgenommene Phänomen, dass in einem
Gemenge von Streptomycin-resistenten und -empfindlichen Staphylokokken im Ver-
lauf einiger Serienüberimpfungen die resistenten wieder verschwinden, hat, nach An-

sieht anderer Forscher, auch für Tuberkelbaliterien sowohl in vitro, als auch in vivo
seine Gültigkeit.

Auf Grund eigener Erfahrungen trifft das Welsch-Phänomen nicht bei einem Salmo-
nella-dublin zu, der durch oder während einer längeren Verabreichung von Terra-
mycin und Chloramphenicol in subtherapeutischen Dosen an Kälbern in hohem Grade
gegen Streptomycin, Aureomycin, Terramycin, Chloramphenicol und Sulfadiazin re-
sistent geworden war. In vivo schien dies bei Meerschweinchen wohl zuzutreffen, doch
in Anbetracht der Virulenzabnahme, die der Stamm für Mcerschwcinchen zu sehen
gab, erfordert dies eine genauere Überprüfung. Die Sorge für ein evtl. Durchdringen
der für diese Antibiotika und Sulfapräparatc unempfindlichen Salmonella-Stämme in
Milieus, wo keine Antibiotika mit dem Futter verabreicht werden, is vorläufig unbe-
gründet, solange kein umfassenderes Beweismaterial zur Verfügung steht.
Er stellte sich heraus, dass die Virulenz für Mäuse bei intraperitqnaler und subkutaner
Injektion mit dem resistenten und einem gerade isolierten empfindlichen Stamm die
gleiche war. Der M.L.D. 50 betrug bei beiden 10** Keime.

1. BARKULIS, INGRID L., Inhibition of the anaerobic pyruvate dissimilation in
Escherichia coli by dihydrostreptomycine. J. Bact. (1951) 6/, 375.

2. BARR, F. S., CARMAN, P. E. & CLARKSEN, T. B., Resistance of calf scour-
producing organisms to broad spectrum antibiotics. Am. J. Vet. Res. (1955)
16, 515.

3. BOHNHOFF, M., DRAKE, R. L. & MILLER, Ph., Effect of streptomycin on
susceptibility of the intestinal tract to experimental Salmonella infection. Proc.
Soc. Exp. Biol. & Med. (1954) 86, 132.

4. BONDI, A., KORNBLUM, J., M. PHALLE, M. dc. The amino-acid require-
ments of penicillin resistant and penicillin sensitive strains of Micrococcus pyo-
genes. J. Bact. (1954) 68, 617.

5. BONIECE, W. S., HOLMES, D. H. & WICK, W. E., The effects of various
antibiotics upon the coagulase activity of antibiotic-resistant and antibiotic-sen-
sitive staphylococcus strains. Antibiotics & Chemotherapy (1956) 6, 550.

6. CLARENBURG, A. & KAMPELMACHER, E. H., Die Bedeutung von Anti-
biotika für die bakteriologische Fleischbeschau mit besonderer Berücksichtigung
der Milzbrand- und Salmonella-Diagnostik. Berl. u. Münch. Tierärztl. Wschr.
(1957) 70, 201.

7. EISENSTARK, E. & SANFORD, P., The action of antibiotics on the intes-
tinal flora of poultry. 1. Bacterial counts in chickens fed varying levels of
Aurofac. Poultry Science. (1953) 32, 837.

8. EGGERS ANDERSEN, H., Changes of the intestinal flora produced by peroral
administration of penicillin in normal swine. Nord. Vet. Med. (1954) 6, 622-
642.

8a. ELAM, J. F., JACOBS, R. L., FOWLER, J. & COUCH, J. D., Effects of die-
tary Clostridia upon Growth-promoting requires of penicillin. Proc. Exptl. Biol.
& Med. (1954) 85, 645.

9. FINGER, D. & WOOD, W. B., The apparent activation of salmonella-enteritis
by Oxytetracycline. A. J. Med. (1955) 18, 839.

10. FUSILLO, M. H., Growth of the versatile staphylococci. I. Effect of preformed
purines, pyrimidines and essential vitamins in the presence or absence of sub-
minimal inhibitory concentration of penicillin or Oxytetracycline in a semi-
synthetic medium. Antibiotics & Chemotherapy (1955) 5, 480.

11. FUSILLO, M. H., Selection of stable multiple antibiotic-resistant variants of
Micrococcus pyogenes in the abscnce of antibiotics. Antibiotics & Chemotherapy
(1956) 6, 125.

12. GALE, E. F. & RODWELL, A. W., The assimilation of amino-acids by bac-
teria. 7. The nature of resistance in Staphylococcus aureus. J. Gen. Microbiol.
(1949) 3, 127.

13. GEZON, H. M., Antibiotic studies on beta haemolytic streptococci. Proc. Soc.
Expl. Biol. Med. (1948) 67, 208, 212, 215.

14. GRIMBERGEN, A. H. M., De invloed van antibiotica op de darmflora. Tdschr.
v. Dierg. (1956) 81, 549.

15. HAAS, G. J. & SE VAG, M. G., Critical role of amino acids on the sensitivity
and development of resitance to polymyxin B\'. Arch. Bioch. & Bioph. (1953)
4-3, 11.

16. LINZ, R. & LECOCQ, E., Sur le mécanisme de l\'action de la streptomycine.
IV. la résistance de Mycobacterium tuberculosis. Ann. de l\'Inst. Past. (1953)
35, 451.

17. MICHALKA, J., Uber einige aktuelle Probleme der Tierhygiene. Wiener Tier-
ärztl. Wschr. (1955) 42, 665.

17a. MILLER, C. P. & BOHNHOFF, M., Two streptomycin-resistent variants of
meningococcus. J. Bact. (1954) 68, 617.

18. RAMSEY, H. H. & PADRON, J. L., Altered growth requirements accom-
panying chloramphenicol resistance in Micrococcus pyogenes var. aureus. Anti-
biotics & Chemotherapy (1954) 4, 537.

19. PAINE, T. F. & FINL.AND, M., Observations on bacteria sensitive to, resistant
to and dependent upon streptomycin. J. Bact. (1948) 56, 207.

20. SCHENDEL, H. E., BORG, A. F. & JOFINSON, B. C., The effect of anti-
biotics on the intestinal and cecal microflora of baby pigs fed a „synthetic milk".
J. Anim. Sc. (1954) 13, 904.

21. SCHNITZER, R. J. & GRUNBERG, E., Drug resistance of microorganisms.
Academic Press, New York 1957.

22. SEVAG, M. G. & ROSANOFF, E. I., Mechanism of the development of resis-
tance to streptomycin. I. Origing of resistant strains. J. Bact. (1953) 63, 243.

23. SIEBURTH, J. Mc. N., JEZESKI, J. J., HILL, E. G. & CARPENTER, L. E.,
Some microbiological observations on the antibiotic fed chick. Poultry Science
(1954) 33, 753.

24. SMITH, H. WILLIAMS, The sensitivity of strains of Bact. coli isolated from
cases of calf scours to certain chemotherapeutic agents. Vet. Ree. (1954) 66,
42.

25. SMITH, H. WILLIAMS & CRABB, W. E., The sensitivity of chemotherapeutic
agents of a forther series of strains of Bacterium coli from cases of white scours:
the relationship between sensitivity tests and response to treatment. Vet. Ree.
(1956) 68, 474.

26. SMITH, H. WILLIAMS and CRABB, W. E., The effect of the continuous ad-
ministration of diets containing low levels of tetracyclines on the incidence of
drug-resistant Bacterium coli in the faeces of pigs and chickens: The sensitivity
of the Bact. coli the other chemotherapeutic agents. Vet. Ree. (1957, 69, 24.
p. 24.

27. SMOLENS, J. & VOGT, A., Studies on antibiotic resistance and the nuclein acid
content of bacteria. J. Bact. (1953) 6"6, 140.

28. STOKS\'l\'AD, E. L. R., JUKES, T. H., PIERCE, J. V., PAIGE, A. C. jr., &
FRANKLIN, A. L., The multiple nature of the animal protein factor. J. Biol.
Chem. (1949), 180, 647.

29. WELSCH, M., Quelques aspects de la résistance du staphylocoque à la strep-
tomycine. Compt. rend. Soc. Biol. (1949) 143, 1282.

30. WELSCH, M., Développement d\'individus „totalement" résistants à la strepto-
mycine dans les population staphylococciques cultivées en présence de cet anti-
biotique. Comp. rend. Soc. Biol. (1949) 144 II, 981.

31. WELSCH, M., Influence de la nature de milieu de culture sur les propiétés des
E. coli résistant à la dihydrostreptomycine. Compt. rend. Soc. Biol. (1955) 149,
1530.

Sedert het door de proefnemingen van J u k e s, S t o k s t a d, T y 1 o r,
Cunha, Edwards en Meado WS (1) was aangetoond, dat de groei
van zoogdieren i.e. jonge varkens door zuivere, kristallijne aureomycine
duidelijk werd bevorderd, zijn er zowel in Amerika als in Europa een zeer
groot aantal voederproeven genomen. Daarbij werd het groeibevorderend
effect van verschillende antibiotica bij verschillende diersoorten nagegaan
en heeft men ook dikwijls getracht vast te stellen in hoeverre deze stoffen
in de hoeveelheden die groeibevorderend werken ook invloed kunnen uit-
oefenen op de gezondheidstoestand, de slachtkwaliteit, het voederverbruik,
de melkproduktie en de voortplanting van de ermede behandelde huis-
dieren. Er is zodoende in de loop van de laatste 5 jaar een geweldige
literatuur over antibioticavoedering ontstaan en men zou denken, dat hier-
uit gemakkelijk de gegevens te verkrijgen zijn die nodig geacht worden
om de plaats te bepalen, welke in de praktische vee\\oeding uiteindelijk
aan de antibiotica zal moeten worden toegekend.

Niettemin is deze plaats,nog steeds onbepaald en dat wordt vooral ver-
oorzaakt door het feit, dat het fysiologisch mechanisme van de groei-
bevordering nog altijd niet met zekerheid is opgehelderd.
Wij weten vrijwel zeker, dat geen enkele van de thans bekende groei-
bevorderende antibiotica tot de zogenaamde wezenlijke voedingsstoffen
kan worden gerekend. Wezenlijke voedingsstoffen zijn die beütanddelen
van het rantsoen waarvan vaststaat dat zij op een of andere wijze onont-
beerlijk zijn voor het dierlijk organisme. De normale stofwisselingsprocessen
kunnen dus niet opdmaal verlopen als er in het rantsoen één of meer
wezenlijke voedingsstoffen ontbreken of als er daaraan tekorten bestaan.
Maar van een tekort aan antibiotica mag zeker niet worden gesproken en
de groeiverbetering bij voedering van antibiotica mag niet beschouwd wor-
den als het effect van de opheffing van een partiële honger, zoals men dat
b.v. bij een verbeterde voorziening met vitamines kan krijgen.
Hoewel de antibiotica dus niet als voedingsstoffen beschouwd mogen wor-
den is duidelijk gebleken, dat zij heel dikwijls de groei versnellen en de
algemene gezondheidstoestand verbeteren wanneer zij in voederrantsoenen
voor jonge, groeiende dieren worden opgenomen.

Dit is zo sterk naar voren gekomen, zowel bij proefnemingen als in de
vocderpraktijk, dat sedert verscheidene jaren vooral in de Ver. Staten
maar ook in de Europese landen waar het bereiden van rationele vee-
voedermengsels tot een afzonderlijke industrie is uitgegroeid op grote schaal
antibiotica verwerkt worden, vooral in mengvoeders voor pluimvee en
varkens. En in de latere jaren zijn ook voor kalveren en jonge mestrunde-
ren antibioticahoudende mengvoeders in de handel gebracht, die aan hun
doel schijnen te beantwoorden.

Omdat in Nederland de meningen over het al of niet gewenst zijn van deze
ontwikkeling vrij sterk uiteenlopen heeft de toepassing van antibiotica
in mengvoeders hier te lande veel minder ingang gevonden. De goede sa-
menstelling, die de mengvoeders hier over het algemeen hebben, verzkert
ook zonder deze toevoegingen meestal een bevredigende groeisnelheid die
voor dieren welk gevoelig voor antibiotica zijn een vergelijking met andere
landen waar deze stoffen wel worden toegepast goed kan doorstaan.^
Van de zijde der veevoederverbruikers wordt daarom tot heden weinig aan-
drang uitgeoefend om de voorschriften van het Produktschap voor Vee-
voeder te verruimen. Op het ogenblik is het volgens deze voorschriften
alleen toegelaten anUbiotica te verwerken in mengvoeder voor slacht-
pluimvee en in de melkvervangende mengsels, die tegenwoordig m de han-
del zijn voor het mesten van kalveren en voor het grootbrengen van

Omdat het nodig is geregeld na te gaan of deze toestand bij de tegen-
woordige stand van de kennis omtrent het voederen van antibiotica ge-
handhaafd moet worden of niet, is het zeker nuttig de inzichten die ver-
kregen werden omtrent de toepassing in mengvoeders voor- rundvee en
varkens hier weer te geven. Het zou te ver voeren alle bestaande inzichten
aan de hand van de volledige literatuur te bespreken en de literatuur-
opgaven die in dit artikel voorkomen moeten slechts gezien worden als
grepen uit een geweldige voorraad ter nadere verklaring van het betoog.

De geweldige veranderingen, die de magen bij het van kalf tot volwassen
dier\'opgroeiende rund ondergaan, maken het noodzakelijk de beoordehng
van het effect van gevoederde antibiotica op runderen te splitsen m een
beoordeling van volwassen dieren met volledig functionerende vcormagen,
dus met een in hoge mate op bacteriële fermentatie berustende pensverte-
ring en een beoordeling van het effect bij jonge kalveren die van nature op
melkvoeding zijn ingesteld en op een enzymatische vertering daarvan in
lebmaag en verdere delen van het maagdarmkanaal,
a. Melkkoeien en volwassen mestvee.

Er zijn vele aanwijzingen, dat het groeibe\\orderend effect van gevoederde
antibiotica samenhangt met de invloed van deze stoffen op de bacteriën
v an het maagdarmkanaal. Daar ook vast staat dat het volwassen rund voor
zijn normale spijsvertering in hoge mate afhankelijk is van de activiteit der
in dc pens lovende bacteriën is het begrijpelijk, dat men van een toepas-
sing der over het algemeen bacterieremmende of dodende antibiotica in
rundveevoeder aanvankelijk weinig heil verwachtte. Met melkkoeien b.v.
zijn daarom niet zoveel proeven genomen. En de proeven, die gepubliceerd
zijn, hebben tot heden geen resultaten opgeleverd die een prakdsche toe-
passing van antibiotica in melkveevoedcr aanmoedigen.
Rusoff en Haq (2) gaven gedurende 60 dagen aan 5 melkkoeien
1 30 mg aureomycine per koe per dag en zagen geen verschil in produktie
optreden met 5 controlekoeien, die geen aureomycine ontvingen. Het
bacteriegetal van de melk en ook de bruikbaarheid voor de kaasbereiding
werd niet beïnvloed, zodat de uitscheiding van gevoederde aureomycine
met dc melk blijkbaar te verwaarlozen is. De waarde van deze voederproef
kan niet te hoog aangeslagen worden door het geringe aantal koeien per
groep en het zeer vroege lactatiestadium, waarin de proefkoeien verkeerden

\'in de proefperiode was de produktie bij alle 10 koeien hoger dan in devoor-
periode). Een beter opgezette proef werd door Bartley, Fountaine
en A t k e s o n (3) niet twee groepen van 9 melkkoeien uitgevoerd volgens
de dubbele omkeringsmethode met perioden van 6 weken. Hierbij werd
per 450 kg lichaamsgewicht 320 mg aureomycine gegeven, dus belangrijk
meer dan bij dc proef van R u s o f f. Volgens deze proefnemers was cïit
ongeveer de ma.ximale hoeveelheid aureomycine die in de vorm van aurofac
2a in het krachtvoeder kon worden verwerkt zonder de smakelijkheid daar-
van en het normale herkauwen te benadelen.

Toch had ook bij deze proef het antibioticum geen effect op het algemeen
welzijn van de proefdieren. Er bleek een gering, echter niet wezenlijk ver-
schil in melkproduktie ten gunste van de aureomycinegroep op te treden
en het voederverbruik werd niet ongunstig beïnvloed evenmin als het li-
chaamsgewicht, de pensbewegingen, het herkauwen, de lichaamstempera-
tuur en de polsfrequentie. Deze uitkomsten bevestigen de mededeling van
L O O s 1 i en W a r n e r (4) dat zij van voedering van 100 mg aureomycine
per dag bij zes melkkoeien geen enkel effect konden waarnemen.
.Aan het lowa-proefstation zijn lang voortgezette proeven genomen met
vaarzen, die van 15 maanden voor de eerste partus en gedurende de eerste
lactatie aureomycine kregen. Dit had wel enige invloed op het lichaams-
gewicht bij de eerste partus, dat, 10 dagen na het kalven, bij de anti-
bioticumdieren gemiddeld ruim 25 kg hoger was. Ook de geboren kalveren
waren gemiddeld 4.5 kg zwaarder dan die van de controledieren. Maar
enige invloed op de melkproduktie konden Jacobson, Milesen Mc
Gilliard (5), naar zij op de 49e jaarvergadering van de Amerikaanse
Vereniging voor Zuivelwetenschap mededeelden, ook bij deze proef niet
constateren.

Van de gebruikelijke vecvoedingsantibiotica is tot nu toe alleen aureo-
mycine op zijn effect bij de melkproduktie onderzocht. Het is dus niet ge-
heel uit te sluiten, dat aan een der andere antibiotica wel enige werkzaam-
heid in dit opzicht moet worden toegekend. Maar zeer waarschijnlijk is
dit niet en zoals het zich thans laat aanzien is er nog geen enkel aan-
knopingspunt gevonden, dat het gebruik van andbiotica in mengvoeders
voor volwassen melkvee zou kunnen motiveren.

Het gebruik van antibiotica in voeder voor volwassen mestrundcren heeft
tot heden nog weinig opgang gemaakt. Het is aanvankelijk geremd door
de publikatie van nadelige werkingen op de voedsclvertering bij mest-
osscn door B e 1 1, W h i t c h a i r en G a 1 1 u p (6). Bij deze dieren gaf
600 mg aureomycine per dag aanleiding tot vocdsclweigering en diarree
binnen 2 a 3 dagen. I.ater werd 200 mg antibioticum gegeven en gelukte
het enige vertcringsprocven tot een ongestoord einde te brengen. Hierbij
bleek dat de verteerbaarheid van de ruwe celstof door dc toegediende
aureomycine sterk werd verminderd. Het is ook bij proeven elders meer-
malen aangetoond, dat antibiotica dikwijls nadelig werken op het cellulose
afbrekend vermogen van de pensflora zoals die in een z.g. kunstpens kan
worden bestudeerd en wij mogen hieruit de conclusie trekken, dat in de
pens van een rund deze stoffen eerder kwaad dan goed doen.
Het is daarom op zijn plaats hier te herhalen wat d e G r o o t (7) in een
literatuuroverzicht over de voedering van antibiotica aan herkauwers heeft
opgemerkt.

mede kan afhangen van de toedieningswijze. Kan het zo gegeven verorden,
dat het de pens passeert en rechtstreeks in de lebmaag komt, dan zullen
de pensbacteriën er niet door benadeeld worden. Bij Franse onderzoekingen
is trouwens ook gebleken dat de pensflora zich vrij snel kan aanpassen wan-
neer slechts uiterst geringe hoeveelheden andbiodcum aan de pensinhoud
worden toegevoegd. Deze bijzonderheid van de herkauwers verklaart mis-
schien waarom de duidelijk nadelige invloed die Bell c.s. van de aureo-
mycincvoedering waarnamen later door verschillende andere proefnemers
niet is bevestigd.

P e r r y, B e e s o n, H o r n b a c k en M o h 1 e r (8) stelden b.v. duidelijke
groeiverbetering vast bij eenjarige ossen, die aureomycine in het mest-
voeder kregen, eerst gedurende 14 weken 63.5 mg per dag, daarna 6 weken
127 mg en tenslotte 6 weken 190.5 mg per dag. In een andere proef gaf
ook een constante toediening van 75 mg per dag duidelijke groeibevorde-
ring. Het bleek, dat dit gunstige effect vooral werd veroorzaakt door een
verhoogde voederopname. Want wanneer een vast voederschema werd
aangehouden trad de groeibevordering niet op. Ook bij deze proeven ver-
toonden de met aureomycine behandelde ossen in de eerste proefweek een
wat geringere eetlust. Dit wijst er op, dat ook hier de pensflora zich moest
aanpassen maar daarin wel geslaagd is al kostte het enige dagen.
Overzien wij de resultaten die men tot nu toe met het voederen van and-
biotica aan min of meer volwassen rundvee heeft verkregen, dan moet
worden vastgesteld dat alleen bij jonge mestdieren in Amerika soms prak-
tische voordelen zijn gezien. Deze dieren ontvangen gedurende de laatste
afmestperiode een buitengewoon geconcentreerd rantsoen dat mogelijk
aanleiding geeft tot het doordringen van overmatige voederhoeveelheden
naar lebmaag en darmen waar zij het fysiologisch evenwicht kuniien ver-
storen. Dat antibiotica juist bij dergelijke dieren succes geven is in over-
eenstemming met een door ons opgestelde theorie, welke inhoudt dat de
gunstige werking van gevoederde antibiotica zich vooral ontplooit bij een
voedefopname die eigenlijk boven de van nature gegeven verwerkings-
capaciteit van het darmkanaal uitgaat.

Het moet zeer de vraag worden geacht of bij de hier te lande gebruikelijke
rundveemesting, die sterker op het gebruik van goed ruwvoeder is inge-
steld, het gebruik \\an antibiotica in het mengvoeder enig succes zou heb-
ben. Daarom is een onbeperkte toelating van antibiodca in mengvoeder
voor mestrunderen zeker niet gemotiveerd.

Er zijn in de laatste jaren in de veevoeding.sliteratuur een groot aantal pu-
blikaties ver.schenen over de toepassing van antibiotica bij dc voedering van
jonge kalveren, die voor de opfok of \\oor vetmesting bestemd zijn. Het is
algemeen bekend dat de bacterieflora van de voormagen gedurende de
eerste levensweken nog geen rol van betekenis speelt, zodat men niet be-
vreesd behoeft te zijn door antibiotica-toediening in die peirode de cellu-
losevertering te verstoren. Toch zijn de resultaten, die men met anti-
bioticumhoudend voeder bij kalveren heeft weten te bereiken sterk wisse-
lend. Soms worden frappante groeiresultaten gemeld en bij andere proe-
ven zag men nauwelijks enig effect. Wij hebben sterk de indruk gekregen,
dat dit vooral samenhangt met het al of niet optreden van diarree in de
eerste levensweken. Want het staat wel vast, dat voedering van andbiodca

en in het bijzonder van aureomycine en terramycine in de eerste levens-
weken een superieur middel is om voedingsdiarree te onderdrukken en
daardoor de groei en de gezondheid der kalveren tc bevorderen. Onder
voedingsdiarree verstaan wij dan de diarree die optreedt ten gevolge van
minder ideale voedingsomstandigheden waardoor de darmbacteriën een
ongewenste activiteit gaan ontplooien maar waarbij geen infectie van
buitenaf met specifieke virulente ziektekiemen heeft plaats gevonden. Deze
omstandigheden komen bij de kalveropfok dikwijls voor en geven vooral
onder buitenlandse omstandigheden ernstige groeivertraging. Zo delen
A m s c h 1 e r, Baumgartner en Pammer (9) mede, dat bij een
normale opfok van bruinveekalveren gedurende de eerste 6 levensweken
een bijna 50% versnelde groei werd verkregen door het opnemen van 2.4
mg aureomycine per kg toegediende volle melk. Alle aureomycinekalveren
waren steeds gezond, terwijl in de controlegroep alle dieren op één na
tijdens de proefperiode van diarree te lijden hadden. Dit voorbeeld maakt
liet waarschijnlijk, dat de frappante groeibevordering, die ook andere proef-
nemers bij jonge kalveren vaststelden als ze antibiotica voederden, geen
echte groeibevordering was maar meer een voorkoming van de grocirem-
ming die anders door de diarree zou zijn ontstaan. De in onze ogen veel te
langzame groei van de controlekalvcren bij menige proef wijst ook in deze
richting.

IDat diarree in het buitenland een groot probleem bij de kalveropfok vormt
wordt geïllustreerd door de mededeling van Mu r p h y (10), dat bij een
onderzoek van 133 Ierse boerderijen kalverdiarree op 94% van deze be-
drijven voorkwam en dat er op 75% kalveren aan sderven in 1952. Dc
ernst van de ziekte hing duidelijk af van de stalhygiëne en van de hoeveel-
heid colostrum die aan de kalveren werd verstrekt. Door systematische toe-
diening van aureomycine in de vorm van aurofac-A kon het aantal diarree-
gevallen worden verminderd van 48.4% der niet behandelde kalveren tot
4.3% der behandelde.

Bij mestkalveren heeft men over het algemeen nog meer last van «liarree
dan bij kalveren die voor de opfok bestemd zijn. Dit is begrijpelijk omdat
mestkalveren veelal door de mesters worden aangekocht en de verkopers
van nuchtere kalveren veelal niet zo nauwlettend op dc toediening van vol-
doende biestmelk zijn als dc veehouders, die kalveren voor de eigen vee-
stapel aanhouden. Bovendien speelt de overmatige voeding van een mest-
kalf naar onze overtuiging een belangrijke rol bij het ontstaan van diarree.
Zelfs kalveren, die met uitsluitend verse melk gemest worden, krijgen in
de eerste levensweken licht diarree omdat hun darmstelscl niet is ingesteld
op de geweldige melkhoeveelheden die zij te verwerken krijgen en nog niet
in staat is om de colibacteriën die bij deze overmatige voeding neiging heb-
ben in de dunne darm en zelfs in de pens vaste •voet te verkrijgen, binnen
hun natuurlijke perken te houden.

Wanneer men geen volle melk, maar melkvervangende vocdermengscls
gebruikt bij het kalvermcsten, dan wordt door de hierin voorkomende, van-
zelfsprekend minder aan de natuurlijke mogelijkheden van de darm be-
antwoordende in grote hoeveelheden gevoederde rantsoenbestanddelen de
kans op diarree enorm vergroot. Zo zelfs, dat men tot de slotsom moet ko-
men, dat een succesvol gebruik van melkvervangende voedermengscls voor
mestkalveren alleen mogelijk is, indien men speciale maatregelen tegen
de diarree neemt. Toediening van aureomycine of terramycine in hoeveel-

heden van 50 ä 100 mg per dag, al of niet verwerkt in het voedermengsel
(50 mg antibioticum in 1 kg droog mengsel) kan als een doeltreffende
diarreebestrijding worden beschouwd.

Bij kalveren is het effect van penicilline veelal minder duidelijk of blijft
zelfs geheel uit. Owen, Voelker, Jacobson en Allen (11) zagen
bij een vergelijking van aureomycine, terramycine en penicilline zelfs een
nadelig effect van laatstgenoemd antibioticum. Zij voederden hun proef-
kalveren eerst 2 weken met volle melk en daarna 7 weken met een melk-
vervangend mengsel waarin 40 mg per dag van de andbiodca opgenomen
waren. Na de 7e week gingen de proefdieren over op droog kalvervoeder
waarin per dag 80 mg antibioticum werd gegeven. Aureomycine en terra-
mycine bevorderden bij deze proef de groei terwijl de penicilline-kalveren
14% minder groeiden dan de controledicren, die zonder antibioticum ge-
voederd werden. Peniciüine is dan ook weinig acdef tegen colibacteriën en
hierdoor moet het onbevredigende resultaat van dit antibioticum bij kal-
veren hoogstwaarschijnlijk worden verklaard.

Dat het niveau waarop kalveren gevoederd worden van invloed kan zijn
op hun reactie op antibioticatoediening bleek bij proeven van M u r 1 e y,
Jacobson en Allen (12). Deze gaven aan kalveren 10 kg volle naelk
per 100 kg lichaamsgewicht en verminderden dit rantsoen na 2 weken
wekelijks met 1 kg per 100 kg. Twee andere proefgroepen kregen in plaats
van melk een melkvervangend mengsel terwijl alle proefgroepen zodra zij
dit wilden opnemen lucernehooi en krachtvoeder ontvingen, dit laatste
tot maximaal 1.80 kg per kalf per dag. Voedering van 80 mg aureomycine
per dag deed zowel bij het melkrantsoen als bij het melkvervangende
mengsel de dieren sneller en voordeliger groeien en beperkte het optreden
van diarree.

In een tweede proef werd schraal gevoederd n.1. gedurende de eerste 8
weken niet meer dan 2.7 kg ondermelk per voeding en eerst na deze pe-
riode bijvoedering van hooi en krachtvoeder met versnelde vermindering
van de ondermelkgift. Gedurende deze beperkte voedering werden geen
groeiverschillen vastgesteld tussen de kalveren die wel en die geen anti-
bioticiun kregen.

De uitkomsten van deze proef kunnen gezien worden als een ondersteuning
van de reeds in het voorafgaande door ons naar voren gebrachte theorie,
dat het effect van een antibiodcum op de groei van ogenschijnlijk volkomen
gezonde dieren te verklaren is door aan te nemen dat het antibioticum in
de verschillende afdelingen van het darmkanaal meer natuurlijke ver-
houdingen tussen de fermentatieve (door bacteriën veroorzaakte) en en-
zymatische omzetUngen tot stand kan brengen. Men zou ervan uit kunnen
gaan, dat door de domesticatie en de voortgezette selectie op een snellere
en intensievere voederassimilatie de regulerende systemen van het darm-
kanaal wat zijn achtergebleven en eigenlijk tekort schieten om bij de grote
en geconcentreerde voederhoeveelheden die verwerkt moeten worden,
overal in de darminhoud de ideale omstandigheden te bewaren.
Op grond van de publikaties over de toepassing van antibiotica in rant-
soenen voor jonge kalveren en door de ervaring, die wij zelf hiermede heb-
ben opgedaan menen wij de conclusie te kunnen trekken, dat het speciaal
met het oog op de voorkoming of genezing van de zo dikwijls voorkomende
voedingsdiarree bij mestkalveren gewenst is antibiotica in het rantsoen op
te nemen. De toediening van de tegen deze voedingsstoornis werkzame anti-

biotica (aureomycine of tcrramycine) kan eventueel beperkt worden tot de
eerste vier levensweken gedurende welke een dosering van 50 ä 100 mg
per dag gegeven kan worden. Het nemen van deze profylactische maat-
regel zal de in deze periode welhaast steeds voorkomende groeivertragingen
ongetwijfeld verminderen.

De meer natuurlijke, schralere voeding van opfokkalveren brengt mee dat
antibioticavoedering voor deze dieren minder nodig geacht kan worden.
Het moet worden betwijfeld of de werkelijke groeibevordering bij diarree-
vrije opfokkalveren zo groot is, dat zij er ook op lange termijn voordeel
van hebben en dat men de kans dat de antibiotica een minder gewenste in-
vloed uitoefenen op de ontwikkeling der pensflora kan verwaarlozen.
De thans van kracht zijnde verordening van het Produktschap voor Vee-
voeder, die het gebruik van antibiotica voor herkauwers beperkt tot voor
mestkalveren bestemde melkvervangende voedermengsels, geeft naar ons
inzicht voldoende ruimte voor een verantwoorde toepassing van de weten-
schappelijk aangetoonde voordelen van deze toevoegingen.

Dat antibiotica onder bepaalde omstandigheden bij voedering aan jonge
mestvarkens groeibevorderend kunnen werken is door de talrijke proeven
die hierover in de loop der laatste vijf jaar zijn genomen wel met zekerheid
vastgesteld. Ook onder Nederlandse omstandighden kon dit meermalen
worden bevestigd o.a. bij de proeven die wij aan het Rijkslandbouwproef-
station te Hoorn en onder auspiciën van het Centraal Veevoederbureau op
verschillende praktische bedrijven hebben genomen en die ten dele door
Dammers (13) werden gepubliceerd. Bij deze en andere Nederlandse
proeven bleek, dat aureomycine, tcrramycine en procaïne-penicilline bij
varkens werkzaam zijn in tegenstelhng met bacitracine waarvan geen noe-
menswaardig effect kon worden vastgesteld.

Dooreengenomen waren de praktische resultaten van de Nederlandse
proefnemingen veel minder spectaculair dan men in Amerika experimen-
teel en in de praktijk vaststelde. Dit moet ongetwijfeld worden toegeschre-
ven aan de veelal geheel plantaardige varkensrantsoenen die in Amerika
gebruikelijk zijn. Want ook bij hier te lande uitgevoerde proeven met derge-
lijke eenzijdig samengestelde rantsoenen is wel gebleken dat groeiverbete-
ringen tot 16% konden worden verkregen terwijl het voederverbruik per
kg groei ongeveer 9% lager lag dan bij de controlegroepen, die geen anti-
biotica ontvingen. Daarentegen zagen wij van de toevoeging van anti-
biotica aan rantsoenen die op de hier te lande gebruikelijke manier waren
samengesteld met eiwitvoeder van dierlijke oorsprong slechts groeiverbete-
ringen tot maximaal 6% met een voederverbruik dat 4% gunstiger lag.
Deze resultaten werden verkregen bij mestvarkens die ogenschijnlijk steeds
gezond waren tijdens de proefperioden. Wanneer dit laatste niet het geval
is en men z.g. achterblijvers in de proefgroepen krijgt, dan kunnen door de
toepassing van andbiotica in het voeder dikwijls spectaculaire groeiverbe-
teringen waargenomen worden. Zo werd in één van onze proeven bij die-
ren beneden 50 kg een groeiverbetering vastgesteld van meer dan 100 g
per dag. Dergelijke verschillen hggen echter meer in het vlak van een ge-
slaagde therapie dan in dat van de mengvoedertechniek.
In het algemeen kan gezegd worden dat de antibioticavoedering aan mest-
varkens minder succes oplevert naarmate men van gezondere dieren uitgaat

en naarmate het rantsoen een betere samenstelling heeft. Dit is ook elders
in Europa het geval. In Denemarken, waar het uit enkel graanmeel en verse
ondermelk bestaande mestrantsoen nog steeds de ideale varkensvoeding het
meest nabij komt zag C 1 a u s e n bij proeven die hierover onder zijn leiding
werden uitgevoerd van antibioticatoediening aan dit rantsoen slechts een
uiterst gering effect. Daarentegen konden op rantsoenen die naast graan-
meel, aardappelen, diermeel en sojaschroot bevatten wel groeiverbeterin-
gen worden verkregen tot 12%.

In Noorwegen vonden B r e i r e m, H v i d s t e n en H 0 i e (14) eveneens
grote verschillen in resultaat bij proeven die op 16 verschillende plaatsen
genomen werden met toevoeging van aureomycine, penicilline en pen-bac,
een mengsel van penicilline en bacitracine. Dooreengenomen was ook bij
deze proeven de groei versneld, 6% door aueromycine, 2% door penicilline
en 4% door pen-bac, dus belangrijk minder dan bij veel Amerikaanse
proeven. De reden hiervoor menen wij te mogen zoeken in de ruime hoe-
veelheden dierlijk eiwit in de Noorse rantsoenen en ook in de wijze van
voedering.

Want het ontstaan van een groeieffect door antibiotica wordt begunstigd
door overmatige voedertoediening. En de in Amerika algemeen toegepaste
droogvoedermethode werkt een overmatige voederopname in de hand.
Het hier gesignaleerde verschijnsel is ook in Amerika wel waargenomen.
W a 11 a c e, M c K i g n e y, P e a r s o n en G u n h a (15) gingen de in-
vloed van aureomycine na bij mestvarkens, die volop gevoederd werden en
bij vergelijkbare dieren die slechts 80% en 60% van het volle rantsoen kre-
gen. üp deze beperkte rantsoenen werd bij deze proeven geen groeiverbete-
ring door het antibioticum gezien evenmin als een verandering van het
voederverbruik per kg groei.

Wanneer men nu bedenkt, dat het hier te lande bij het uit de hand voederen
gunstig gebleken niveau van voedering ongeveer op 80% ligt van hetgeen
de dieren aan de automatische droogvoederbak opnemen, dan geeft ook
dit proefresultaat aanwijzing voor de oorzaak van het mindere effect van
antibiotica bij de hier algemeen gebruikelijke handvoedering.
De vrij geringe effecten die wij op overigens zo goed mogelijk samenge-
stelde mengvoeders voor mestvarkens mogen verwachten van het toepassen
der antibiodca maken het twijfelachtig of deze toepassing voordeel belooft
voor de economie van de varkensrnesterij. I3it zal alleen het geval zijn,
wanneer goedkoper sainengestelde rantsoenen met behulp van antibiotica
gelijkwaardig gemaakt kunnen worden aan die samenstellingen waarvan
bekend is, dat zij zonder antibiotica goede resultaten geven. Er zijn aan-
wijzingen voor clat deze mogelijkheid inderdaad bestaat. Want bij enige
recente proeven konden plantaardig eiwit -f- aureomycine het dierlijk eiwit
in het rantsoen zonder nadeel vervangen.

Of men het gebruik van antibioticumhoudende mengvoeders voor mest-
varkens mag verdedigen als een soort van profylaxis tegen het ontstaan
van achterblijvers hangt naar onze mening sterk af van de gezondheids-
toestand der mestvarkens op de afzonderlijke mestbedrijven. Er zijn zeker
vele gevallen, waarin de uniformiteit van de koppels door antibioticum-
houdend mengvoeder kan worden verbeterd maar ook voldoende uniform
opgroeiende koppels die geen antibioticum nodig hebben. Daarom laat men
in Noorwegen de varkensmesters hierover zelf beslissen. Er is daar een
voorschrift, dat iedere mengvoederbereider die antibioticahoudend meng-

voeder samenstelt verplicht hetzelfde mengsel ook zonder het antibioticum
verkrijgbaar te stellen. Deze regeling, die sedert het najaar van 1953 in
Noorwegen van kracht is, achten wij te verkiezen boven de Nederlandse
bepalingen die antibioticahoudende mengvoeders voor mestvarkens niet
toelaten maar het gebruik van hooggeconcentreerde preparaten door de
varkenshouders niet kunnen verhinderen. Wij zijn van mening, dat deze
preparaten veiliger in handen van bonafide mengvoederbereiders kunnen
blijven en dat de mogelijkheid tot het verkrijgen van goed gedoseerde
hoeveelheden in het mengvoeder, het gevaarlijke gebruik van geconcen-
treerde antibioticapreparaten door de veehouders zelf zou doen afnemen.
Opheffing van het thans nog geldende verbod van antibioticumhoudende
mengvoeders voor mestvarkens zal naar onze mening in de naaste toekomst
ernstig dienen te worden overwogen. Natuurlijk zal daarbij ook aan de
door collega Dr. Gr a s h u i s naar voren gebrachte bezwaren hiertegen
ernstig aandacht dienen te worden geschonken en zal men het voor en
tegen los van commerciële of andere zijdelings werkzame invloeden tegen
elkaar af moeten wegen.
Antibiotica voor moederloze biggen.

In tegenstelling met de behandeling van pasgeboren kalveren is het niet
gebruikelijk zeer jonge biggen van de moeder weg te nemen en ze kunst-
matig groot te brengen. Tot voor korte tijd werd dit ook als vrijwel onmo-
gelijk beschouwd. Het beschikbaar komen van verwarmingslampen in prak-
tisch bruikbare vormen hebben tezamen met de antibiotica hierin veel ver-
andering gebracht.

In Amerika, waar de biggensterfte bij de zeug groter is dan hier te lande,
gaat men zelfs zover, dat men het kunstmatig opfokken van jonge biggen
tot systeem wil verheffen. Men meent dat de sterfte, die voor een deel op
onjuiste voeding van de zeug en op allerlei infecties berust onder meer hy-
giënische omstandigheden bij kunstmatige voedering kleiner is. Het kust-
matige voeder, dat de zeugenmelk moet vervangen is hierbij uiterst be-
langrijk, want zeer jonge biggen hebben een uiterst gevoelig darmkanaal
dat direct reageert op bestanddelen die er eigenlijk nog niet in thuis horen.
Het is duidelijk gebleken dat ook deze reactie door antibiotica binnen de
perken kan worden gehouden.

Evenals bij mestkalveren moet de toepassing van antibiotica in melkver-
vangend biggenvoeder dus vooral gezien worden als een middel om diarree
veroorzakende infecties en de daardoor ontstaande groeivertragingen te
voorkomen. Hierop zijn ook de toegepaste doseringen ingesteld, die om-
streeks lOx zo hoog liggen als voor oudere mestvarkens wordt aanbevolen.
Meestal wordt 50 ä 100 mg per kg droog voedermengsel gegeven. Vooral
nu gebleken is, dat jonge biggen snel aan het opnemen van droog voeder
gewend kunnen worden, kan de mogelijkheid, die de moderne melkvervan-
gende voeders voor moederloze biggen de varkenshouders bieden, in voor-
komende gevallen van praktisch nut zijn.

-Antibiotica kunnen niet tot de wezenlijke voederstoffen worden gerekend maar toch
is duidelijk gebleken dat zij dikwijls de groei versnellen en de algemene reactie op
het voeder gunstiger maken wanneer zij in voederrantsoenen van jonge, groeiende
dieren worden opgenomen.

Bij melkkoeien is tot heden nog geen enkel positief effect van voeder met antibiotica

waargenomen en omdat de mogelijkheid bestaat, dat gevoederde antibiotica de pens-
flora op minder gewenste wijze beïnvloeden is er geen enkele aanleiding om dc toe-
passing van antibiotica in het mengvoeder voor melkkoeien aan te bevelen.
Bij mestrundcren leverden voeders met antibiotica aanvankelijk nadeel op. Later
heeft men bij meer voorzichtige toediening bij jonge mestossen wel voordeel menen
vast te stellen. De overmatige voedering van Amerikaans mestvec kan hierbij echter
van invloed geweest zijn en het moet zeer dc vraag worden geacht of bij de hier
gebruikelijke vormen van het mesten van rundvee het succes van antibioticavoedering
van betekenis zou zijn. Daarom is er onder Nederlandse omstandigheden geen be-
hoefte aan antibioticumhoudend mengvoeder voor mestrundcren.

Een vruchtbaar gebied van toepassing vinden de antibiotica echter in melkvervan-
gende voedermengsels die voor het mesten van kalveren bestemd zijn. Men moet tot
de slotsom komen, dat een succesvol gebruik van deze mengsels alleen mogelijk is
indien speciale maatregelen tegen de zo licht optredende voedingsdiarrec worden
genomen. Het opnemen van antibiotica in de voedermengscls die voor de eerste levens-
weken bestemd zijn kan als een doeltreffende diarreebestrijding worden beschouwd.
Op grond van verschillende gegevens wordt een theorie naar voren gebracht, die in-
houdt dat het effect van antibiotica bij ogenschijnlijk gezonde dieren zou kunnen
berusten op een ondersteuning van de regulerende systemen in het darmkanaal, die de
ideale verhouding tussen fermentatieve en enzymatische omzettingen in de darm-
inhoud in stand moeten houden maar hierin bij de overmatige voedseltocvoer die
onze snelgroeiende dieren nodig hebben voor hun groeicapaciteiten ietwat tekort
schieten.

Het succes dat antibioticumhoudende mengvoeders voor mestvarkens hier en daar
hebben is omgekeerd evenredig met de kwaliteit van het gebruikelijke voeder en van
de algemene gezondheidstoestand. Volkomen gezonde varkens op een ideaal rantsoen
reageren nauwelijk op het voederen van antibiotica. Onder praktische omstandig-
heden wordt echter in vele gevallen wel een positief resultaat verkregen. Omdat door
de toepassing van antibiotica het mestvocder in principe goedkoper zou kunnen
worden is er iets te zeggen voor een voorzichtig gebruik van antibiotica in meng-
voeders voor mestvarkens. Toelating van dergelijke mengvoeders zou waarschijnlijk
het onverantwoorde gebruik van hooggeconcentreerdc antibioticumpreparaten door
de veehouders doen ophouden.

Naast het beschikbaar komen van de vcrwarmingslamp hebben de antibiotica in hoge
mate bijgedragen tot het ontstaan van dc mogelijkheid om moederloze biggen met
succes groot te brengen. Ook in de hiervoor bestemde voedermengsels kunnen zij ge-
zien worden als hulpmiddelen om in het darmkanaal de fermentatieve en enzymatische
processen in evenwicht te houden en daardoor diarree te voorkomen. Droge voedering
van mengvoeder voor zeer jonge biggen is mogelijk gebleken en kan van praktisch nut
zijn.

.Although antibiotics are no real nutrients, it has been well established, that their
inclusion in feed for young growing animals tends to increase the growth-rate and
to improve feed efficiency.

In dairy cows no positive effect of feeding antibiotics on milk production has been
demonstrated and as the possibility exists, that the rumen flora is unfavourably in-
fluenced by the inclusion of antibiotics in the concentrate-mixture, the use of these
substances in dairy cow feeds is not considered advisable.

In fattening cattle unfavourable results have been obtained in some experiments.
But later also favourable effects have been seen if antibiotics were carefully included
in the fattening feed of steers. The excessive feeding of this type of fattening cattle
usually practiced in the U.S.A. can have been of influence on these results and it is
thought questionable whether antibiotics feeds would be successful in fattening cattle
fed less intensively. Therefore antibiotics-containing feed-mixtures for fattening catlle
are not considered necessary in the Netherlands.

Milk replacing feed mixtures for the fattening of young calvcs are considered success-
ful only if measurements are taken against scouring. Inclusion of antibiotics in milk
replacers for the first few weeks of life is an effective prophylactic measurement
against this trouble.

A theory is put forward to explain the growth-promoting effect of feeding anti-
biotics on apparently healthy animals. It is thought that antibiotics may aid the
powers in the intestine that have to maintain the physiological equilibrium between
fermentative and enzymatic breakdown in the intestinal contents. In order to provide
sufficient nutrients for the anabolical processes in our fast growing farm animals feed-
conversion in the intestines has to be so intense that the regulating powers often
fail to some extent to provide ideal conditions in the intestines.

The success of antibiotic-containing feed mixtures for fattenin.g pigs is inversely re-
lated with the quality of the feed mixture and the general health of the pigs.
On an ideal ration perfcedy healthy pigs show hardly any reaction on the inclusion
of antibiotics in the feed. But under practical conditions often positive growth results
have been demonstrated. Considering the possibility of decreasing the prices of sui-
table pig-feed-mixtures by including antibiotics in them, a careful use of antibiotics
in mixed feeds for fattening pigs could be useful. Consenting this would probably
diminish the dangerous use of concentrated antibiotics by the farmers themselves.
The possibilities for successful rearing of early weaned piglets have been increased
by the availability of infra red heating lamps and by the use of antibiotics.
Antibiotics in feed-mixture for early weaned pigs are powerful aids in the equili-
bration of fermentative and enzymatic digestion of milk replacers and in the preven-
tion of scouring. Dry feeding of early weaned piglets is easily to perform and can
be of practical value for pig breeders especially in emergency cases.

Les antibiotica ne peuvent pas être comptés parmi les véritables substances alimen-
taires, mais il est tout de même clair qu\'ils accélèrent souvent la croissance et qu\'ils
favorisent la réaction générale sur la nourriture lorsqu\'on les fait entrer dans les
rations de fourrage des animaux jeunes en âge de croissance.

Chez les vaches à lait on n\'a jusqu\'ici constaté aucun effet de nourriture avec des
antibiotica. Et comme il est possible que les antibiotica affouragés influencent la
flora de la pense d\'une manière moins favorable, il n\'y a aucun motif pour recom-
mander l\'application d\'antibiotica dans la dragée pour les vaches à lait.
Chez les bovidés à l\'engrais les nourritures avec des antibiotica produisent des
désavantages. Plus tard, par une administration plus prudente, on a bien cru con-
stater des avantages chez les jeunes bovidés à l\'engrais. Cependant, l\'affouragement
démesuré de bétail à l\'engrais américain peut avoir eu une certaine influence, et l\'on
de demande ici sérieusement si, vu les formes d\'engraissage de bovidés, en usage ici, le
succès d\'affourra.gement à l\'antibiotica serait important. C\'est pourquoi dans les
conditions hollandaises on n\'a pas besoin de gerbéc à l\'antibioticum. Cependant un
terrain très productif d\'application se présente chez les antibiotica dans les fourrages
remplaçant le lait destiné à l\'engraissement des veaux. Cependant, on doit arriver
à la conclusion qu\'un usage couronné de succès de ces mélanges n\'est possible que
si l\'on prend des mesures spéciales contre la diarrhée alimentaire qui se présente si
facilement. L\'addition d\'antibiotica dans les fourrages destinés aux premières semaines
de l\'existence, peut-être considérée comme un remède prophylactique efficace contre
la diarrhée.

Fondée sur différentes données, on avance une théorie contenant que l\'effet des
antibiotica chez les animaux apparemment sains, pourrait se baser sur un soutien des
systèmes régulateurs dans le conduit intestinal qui doivent maintenir la relation idéale
entre les transformations fermentatives et enzymatiques dans la paroi intestinale, mais
qui demeurent en deçà à cet égard, par suite de la nutrition excessive dont nos ani-
maux à croissance rapide ont besoin pour leurs capacités de croissance.
Le succès que les fourrages contenant de l\'antibioticum ont ici et là pour les cochons

à l\'engrais, est en raison inverse de la qualité du fourrage usuel et de l\'état sanitaire
général. Les cochons parfaitement bien portants nourris par ration idéale réagissent
à peine sur la nutrition d\'antibiotica. Dans, des circonstances pratiques on obtient
cependant dans bien des cas bel et bien un résultat positif. Comme, en appliquant des
antibiotica, la nourriture d\'engrais pourrait en principe devenir meilleur marché, il
y a quelque chose qui plaide pour un usage prudent d\'antibiotica dans le^ gerbées
pour les cochons à l\'engrais. L\'admission de gerbées pareilles mettrait probablement
fin à l\'application irresponsable de produits d\'antibioticum fortement concentrés par
les nourrisseurs.

A part la disposition de la lampe de chauffa.ge, les antibiotica ont dans une large
mesure contribué à la création de la possibilité d\'élever les cochons de lait sans mère
avec succès. Egalement dans les mixtures de fourrage destinées à cet effet, ils peuvent
être considérés comme des ressources pour tenir en équilibre dans le conduit intestinal
les procès fermentatifs et enzymatiques, et par là de prévenir la diarrhée. L\'affourage-
ment sec de gerbée pour les cochons de lait très jeunes s\'est trouvé possible et peut
être d\'une utilité pratique.

Antibiotika können nicht zu den eigentlichen Nährmitteln gerechnet werden. Es hat
sich jedoch herausgestellt, falls diese den Futterrationen der heranwachsenden Jung-
tiere zugefügt werden, hierdurch oft das Wachstum beschleunigt und die Futter-
verwertung günstig beinflusst wird.

Bei Milchkühen hat man bis heute keinen positiven Nutzeffekt hinsichtiich der Füt-
terung mit Antibiotika festgestellt. Da die Möglichkeit vorhanden ist, dass zusätzlich
gefütterte Antibiotika die Pansenflora auf uner%vünchte Weise beeinflussen, so liegt
kein Grund vor, eine Beigabe von Antibiotika zum Mischfutter der Kühe zu emp-
fehlen.

Beim Mastvieh wirkten die Futtermittel mit Antibiotika zuerst nachteilig. Später,
bei einem vorsichtigeren Gebrauch, meinte man bei jungen Mastochsen einen Nutz-
effekt feststellen zu können. Anleitung hierzu kann vielleicht das übermässige Bei-
füttern beim amerikanischen Mastvieh gewesen sein; doch ist es sehr fraglich, ob
beiden hier gebräuchlichen Formen der Rindviehmast, der Erfolg der Antibiotika-
Beifütterung irgendwelche Bedeutung erlan.gen wird. Darum liegt für niederländische
Verhältnisse kein Bedarf an antibioticum-enthaltenden Mischfutter für Mastvieh
vor. Ein dankbareres Anwendungsgebiet finden die Antibiotika bei den Milchersatz-
futtermischungen, die zur Mast von Kälbern benutzt werden. Man kommt hierbei
zu der Schlussfolgerung, dass eine nutzbringende Verwendung dieser Mischungen
allein möglich ist, falls spezielle Massregeln ge.gen die so leicht auftretende Diarrhoe
genommen werden. Werden Antibiotika in Futtermischun.gen aufgenommen, die für
die ersten Lebenswochen bestimmt sind, dann können dieselben als zweckdienlich für
die Diarrhocbestreitung abgesehen werden.

Auf Grund verschiedener Tatsachen wird eine Theorie entwickelt, die besagt, dass
der Effekt der Antibiotika bei augenscheinlich gesunden Tieren auf eine Unter-
stützung der regulierenden Systeme im Darmkanal beruhen soll, wclche das ideale
Verhältnis zwischen den fermentativen und enzymatischen Umsetzungen im Darm-
inhalt in Stand halten müssen, doch bei der übermässigen Futterzufuhr, die unsere
Schnellwachsenden Tiere für ihre Wuchskapazität benötigen, hierbei etwas zu kurz
kommen.

Der Erfolg der antibioticum-enthaltenden Mischfutter hier und da bei Mastschweinen,
ist umgekehrt proportional an der Qualität des gebrauchten Futters und dem allge-
meinen Gesundheitszustand. Vollkommen gesunde Schweine, bei einer idealen Futter-
ration, reagieren kaum auf eine Antibiotika-Fütterung. Unter bestimmten prak-
tischen Umständen wird jedoch in vielen Fällen wohl ein positives Resultat erreicht.
Da bei der Verwendung von Antibiotika im Mastfutter dasselbe, im Prinzip, ver-
billigt werden kann, so ist bei einem vorsichtigen Gebrauch dieser Mischfutter bei

der Schweinemast nichts einzuwenden. Die Zulassung derartiger Mischfutter würde
vielleicht den unverantwortlichen Gebrauch hochkonzentrierten Andbiotika-Präparate
durch die Viehhaltcr eindämmen.

Neben der möglich gewordenen Anwendung von Erwärmungslampen, haben auch
die Antibiotika in hohem Masze dazu beigetragen, dass mutterlose Ferkel mit Erfolg
gross gezogen werden können. Auch in den hierfür bestimmten Futtermischungen
können sie als Hilfsmittel angesehen werden, um im Darmkanal die fermentativen
und enzymatischen Prozesse im Gleichgewicht zu halten und dadurch Diarrhoc-vcr-
hindernd zu wirken. Die Trockenfütterung von Mischfutter für sehr junge Ferkel hat
sich als möglich erwiesen und kann daher von praktischen Nutzen sein.

1. JUKES, STOKSTAD, TYLOR, CUNHA, EDWARDS en MEADOWS, Arch.
Biochemistry 26 (1950) 324.

Tot de stoffen met een antibiotische werking die soms in pluimveevoeder
worden opgenomen, kunnen behalve de typische antibiotica die van huis
uit aan levende wezens zijn ontleend, ook organische arseenverbindingen
en bepaalde anticoccidiosemiddelen van technische oorsprong worden ge-
rekend. Ik zal mij in het onderstaande beperken tot de typische antibiotica.
Het bewust opnemen van antibiotica in pluimveevoeder dateert van om-
streeks 1950, toen men dit in de Verenigde Staten in de praktijk ging
toepassen. Aanleiding hiertoe vormden vooral de bevindingen van S t o k-
s t a d, Jukes e.a. (1) die zagen dat bepaalde tomen kuikens, welke
ongezuiverde vitamine Bi2-preparaten bereid uit cultures van Streptomyces
aureofaciens in hun voeder ontvingen, opvallend goed groeiden. Proef-
nemingen toonden aan, dat dit niet kon worden toegeschreven aan het
vitamine-Bi2. Er moest een andere groeifactor in het spel zijn. Al spoedig
kwam toen vast te staan, dat het verschijnsel berustte op de aanwezigheid
van zeer kleine hoeveelheden aureomycine in de ongezuiverde preparaten
(2). Het bleek verder dat andere antibiotica een gelijksoortig effect had-
den, terwijl dit ook bij varkens en kalkoenen (3) werd waargenomen.
Sinds de zoeven bedoelde feiten werden vastgesteld, verscheen er een zeer
omvangrijke literatuur over onderzoek dat verband houdt met het ge-
bruik van antibiotica in pluimveevoeder. Het is mij niet mogelijk om
hiervan een gedetailleerd overzicht te geven. Dit zal ook niet de bedoehng
zijn, want ik zou dan speciaal met betrekking tot pluimvee verschillende
punten moeten bespreken, die hier door anderen meer in het algemeen
worden behandeld. Degenen die zich voor de bedoelde literatuur interes-
seren, kan in overweging worden gegeven in eerste aanleg een tijdschrift
als Poultry Science (4) te raadplegen. Daarin zijn sinds omstreeks 1950
tal van onderzoekingen op dit terrein gepubliceerd en met vermelding van
vele andere bronnen.

Ik zal mij bepalen tot de praktische toepassing, zoals wij deze op het
ogenblik kennen en een aantal punten dat daarmede verband houdt.
Volgens voorschriften van de betrokken Produkt.schappen is in Nederland
het opnemen van een antibioticum in mengvoeders voor pluimvee tot
dusverre alleen geoorloofd in slachtkuikenvoeder. Voor dit doel is het
gebruik van penicilline, aureomycine en bacitracine toegestaan in doses
tot ten hoogste 10 gram per ton volledig voer (z.g. „all mash"). In voeder
bestemd om naast kuikenzaad en gemengd graan te worden verstrekt, kan
tot 20 gram worden gegaan. Door voorgeschreven aanduidingen op de
verpakking van het mengvoeder wordt o.a. gewaarschuwd tegen gebruik
van het voeder voor ander pluimvee en andere diersoorten. Op fok- en
vermeerderingsbedrijven geldt een verbod tot het voorhanden hebben van
antibioticum bevattend voer, waarvan alleen in bijzondere gevallen ont-
heffing wordt gegeven (b.v. voor de opfok van slachtkuikens).
Er zijn echter in ons land nog geen wettelijke bepalingen, waardoor de

verkoop van min of meer geconcentreerde antibioticumpreparaten recht-
streeks aan vee- en pluimveehouders kan worden belet. Men zegt dat er
op dit terrein voor andere diersoorten nog al wat gescharreld wordt. Dus
doet zich de vraag voor, in hoeverre ook de strekking van de eerder
aangeduide regeling voor het pluimveevoer daardoor wordt doorkruist.
Dit zou b.v. het toedienen van hogere doses met het voer kunnen be-
treffen en het verstrekken van antibioticum bevattend voer aan kuikens
en jonge hennen voor de leg en aan volwassen legkippen. Het eventuele
gebruik van antibiotica in het voer bij geneeskundige behandeling in in-
cidentele gevallen door de dierenarts, zo dit inderdaad hier of daar zou
worden toegepast, kan in dit verband natuurlijk buiten beschouwing blij-
ven. Het komt echter ook voor, dat er door anderen aan min of meer
zieke koppels wordt gedokterd en het is moeilijk uit te maken in hoeverre
hierbij soms antibiotica in het voer worden gedaan. Als dit inderdaad zou
gebeuren, heeft het bedenkelijke kanten. Het is o.a. om deze reden, dat
m.i. een algemene wettelijke regeling van de handel in antibiotica ook
voor de pluimveehouderij van belang is. De Overheid zou tenminste in
staat gesteld dienen te worden om het gebruik van dergelijke bijzondere
stoffen desgewenst in de hand te houden; niet in het minst het gebruik
buiten de geneeskunde en de mengvoederbereiding om.
Overigens is het mijn indruk, dat er tot nog toe ten opzichte van het
pluimvee door het bedrijfsleven in het algemeen wel naar de strekking van
de bestaande regeling wordt gehandeld. Er valt ook weinig te bemerken
van een streven tot verruiming van de officiële toepassingsmogelijkheden
op dit terrein.

Voor een nadere beschouwing komt dus in de eerste plaats het gebruik
van antibiotica voor slachtkuikens, in doseringen van 5 ä 10 gram per
ton volledig voer, in aanmerking. In het algemeen bereikt men daardoor
volgens ervaring een snellere groei, die gewoonlijk op de leeftijd van 8 ä 9
weken het grootste absolute gewichtsverschil teweegbrengt. Meestal gaat
dit samen met een kleine daling van het voederverbruik per kg levend
gewicht. Boven de genoemde leeftijd houdt de bevordering van dc groei in
de regel spoedig op.

De grootte van het groeieffect is zeer variabel. Het kan van geval tot
geval sterk verschillen. Soms kan het zelfs geheel ontbreken. Ik denk
hierbij o.a. aan de bekende bevindingen van C o a t e s e.a. (5), die in het
geheel geen effect verkregen bij kuikens in nieuwe opfokbatterijen, ge-
plaatst in een lokaliteit waar voordien geen kuikens waren gehouden.
Verder aan de mededeling van McGinnis (6),\' dat antibiotica geen
effect hadden op de groei van kuikens, nadat dc gebruikte batterijlokalen
in een laboratorium grondig waren gereinigd en daarna gedurende 30
dagen onbezet waren gebleven. Na een jaar werd de invloed van de
antibiotica weer merkbaar. Dezelfde auteur haalt in dit verband een mij
niet ter beschikking staande publikatie aan van B a r n e 11 en B i r d (7),
die een spontaan verdwijnen van het effect van antibiotica-toevoeging en
een terugkomen daarvan na verloop van tijd zouden hebben waargenomen.
Een ander in dit verband te noemen verschijnsel werd medegedeeld door
Libby en Schaible (8), n.1. dat in hun opfokbatterijenlokaal en in
hun opfokhuis het verschil in groeisnelheid tussen antibioticagroepen en
controlegroepen in de loop van vier jaar geleidelijk kleiner was geworden,

hetgeen samenging met een naar verhouding snellere groei van de con-
trolegroepen. Het verschijnsel ging gepaard met een daling van de sterfte
in alle groepen (tot 6 weken van 8.5 % tot 2.8 %). In het voer van een
deel der kuikens waren in die tijd voortdurend antibiotica (en arseenpre-
paraten) toegepast.

Het is moeilijk op te geven, welk gemiddeld groeieffect het gebruik van
antibiodca tot de leeftijd van 8 a 9 weken in de Nederlandse praktijk
ongeveer zal opleveren. Op grond van mijn ervaring bij een aantal ver-
gelijkende proeven schat ik het met het nodige voorbehoud op ca. 5 %
van het levend gewicht, dat zonder antibioticum op de genoemde leeftijd
wordt bereikt. In de afzonderlijke gevallen zal het waarschijnlijk meestal
tussen 3 % en 10 % variëren.

Een algemene invloed van de lage doses antibiotica op het sterftepercen-
tage is niet met enige zekerheid te constateren.

Bij de slachtkuikens onderscheidt men tegenwoordig in hoofdzaak de vol-
gende gewichtsklassen (levend gewicht; gemiddelde van hanen en hen-
nen):

I. 1.1 a 1.2 kg; huid en pootkleur gewoonlijk geel;
II. 1.5 a 2 kg; huid en pootkleur wit.

De z.g. gele kuikens zijn dikwijls reeds op 9 a 10 weken geschikt voor af-
levering. Gezien de huidige prijsverhoudingen en mijn schatting van het
in de praktijk te bereiken groeieffect, is het gebruik van antibiotica in het
voer van deze kuikens naar mijn mening in het algemeen als rendabel
voor de pluimveehouder te beschouwen. Of dit ook nog het geval is, in-
dien tegen het einde van de opfokperiode bovendien stoffen met een
oestrogene werking worden toegepast, is een onderwerp voor verdere
proefnemingen.

Mededelingen uit het bedrijfsleven in Nederland hebben soms de indruk
gegeven, dat de toepassing van antibiotica in het voer van slachtkuikens
een ongunstige invloed kan hebben op de kwaliteit van het produkt (9).
In het algemeen is er nog weinig onderzoek gedaan over het effect op de
slachtkwaliteit. Wat er tot dusverre over gepubliceerd werd, wijst niet op
een invloed van praktisch belang (10). De mij ter beschikking staande
gegevens duiden er o]3, dat b.v. het effect van oestrogeenbehandeling aan-
merkelijk groter is en dat waarschijnlijk ook de samenstelling der voeder-
mengsels waarin de antibiotica worden gebruikt, gemakkelijk grotere
kwaliteitsschommelingen kan veroorzaken dan het eventuele verschil door
de toevoeging op zich zelf uitmaakt.

De deskundigen zijn het er in het algemeen over eens dat er in de eetbare
delen van het geslachte kuiken, bij de gebruikelijke lage doses in het voer,
geen hoeveelheden antibiotica van betekenis zijn te verwachten, zeker
niet na het koken of braden.

Het aantal bedrijven waar de slachtkuikenteelt wordt uitgeoefend, is klein
tegenover het zeer grote aantal dat de kippen houdt voor de leg en waar
de afzet van slachtpluimvee bijzaak is. Relatief is het eerste aantal in de
laatste jaren toegenomen. Voor het merendeel worden de slachtkuikens
opgefokt op specifieke pluimveebedrijven. Ander vee is daar weinig of niet
aanwezig.

7x)als de zaken op het ogenblik liggen, kunnen er m.i. tegen het gebruik
van antibiotica bij de opfok van gele slachtkuikens geen overwegende be-

zwaren worden ingebracht, zomin op hygiënische als op economische
gronden. Mochten er in de toekomst toch nog onvoorziene dingen naar
voren komen, die het wenselijk maken er mee op te houden, dan zullen
de betrokken bedrijven dit naar het zich laat aanzien zonder moeilijkheden
kunnen doen. Hetzelfde geldt ingeval de prijsverhoudingen of het ge-
middeld groeieffect, dat van de antibiotica wordt verkregen, zich op de
duur in remmende zin zouden wijzigen.

De zaken liggen bij gebruik voor de zware witte slachtkuikens (piepkui-
kens) grotendeels gelijk. Uit economisch oogpunt is er echter ten opzichte
van de gele kuikens een verschil dat de aandacht vraagt. De witte bereiken
het afleveringsgewicht in het algemeen omstreeks de leeftijd van 13 weken.
De bevordering van de groei door de antibiotica is dan gewoonlijk al
gedurende enige tijd niet meer waar te nemen geweest. In hoeverre het
op 8 a 9 weken bereikte absolute gewichtsverschil zich in de eerstvolgende
weken meestal handhaaft, weet ik niet. Relatief neemt het dooreengenomen
ongetwijfeld af. Tot mijn spijt beschik ik echter niet over voldoende
gegevens om een algemene indruk te kunnen verkrijgen van de invloed
van deze gang van zaken op het al dan niet rendabel zijn van het
gebruik van lage doses antibiotica in het voer van dergelijke kuikens.
Proefnemingen over dit onderwerp lijken mij gewenst.
Bij de rentabiliteit kan ook de samenstelling der mengvoeders waarin de
antibiotica worden toegepast, een rol spelen. In bovenstaande beschouwin-
gen ging ik uit van mengsels met een hoeveelheid dierlijk eiwit die tot
dusverre voor ons land als normaal kan gelden. In de gegeven omstandig-
heden is het naar mijn mening de moeite waard om bij proefnemingen
na te gaan, in hoeverre gedeeltelijke vervanging van dierlijk eiwit door
plantaardig, gecombineerd met toepassing van antibiotica in lage doses,
financieel voordelig kan zijn. Maar men zal hierbij o.a. in het oog moeten
houden, dat de rouleringssnelheid van de opeenvolgende koppels voor
de typische slachtkuikenbedrijven een factor is, die daar zwaar wordt
geteld. Dit punt zal in het algemeen naar voren komen, indien men
eventuele geringere groeiresultaten van goedkopere voedeimengsels voor
slachtkuikens wil opheffen door antibiotica toe te passen.
Ik kom nu tot de vraag in hoeverre een ruimere toepassing van antibiotica
in pluimveevoeders op het ogenblik wenselijk moet worden geacht. Daarbij
komt eerst het gebruik van de eerder genoemde lage doses aan de orde
voor kuikens, die voor de leg zijn bestemd. De mededelingen over de
waarde van deze toepassing die men in de literatuur tegenkomt, doen mij
het standpunt innemen dat er in het algemeen geen voordeel van is te
verwachten. Hennen die in haar jeugd antibiodca krijgen, gaan dooreen-
genomen niet eerder aan de leg dan andere en haar produktie is ook
niet beter. Sprekende verschillen in de uitval tijdens de opfokperiode en
later komen er evenmin naar voren. Voor het eventueel gebruik op fok-
en vermeerderingsbedrijven geldt bov endien het bezwaar, dat de mogelijk-
heden tot het onderscheiden van de invloed van erfelijke aanleg en van
uitwendige omstandigheden er in bepaalde opzichten kleiner door worden.
Dit moet als een belemmerende factor voor de doelmatige uitoefening van
de taak dezer bedrijven worden gezien.

Van de toepassing van lage doses antibiotica in het voer voor legkippen
valt volgens de literatuur in het algemeen weinig of geen effect te ver-
wachten.

In de Verenigde Staten worden in vele gevallen ook doses van 50 g en
hoger per ton volledig rantsoen aanbevolen en gebruikt. De hoeveelheid
loopt soms tot 400 g, ja zelfs tot 1000 g — 100 g schijnt bij deze werkwijze
veel voor te komen. Zowel bij legkippen als bij kuikens, in het bijzonder
slachtkuikens, heeft het verstrekken van dergelijke hoge doses ingang
gevonden. Voorlopig kan ik dit gebruik niet anders zien dan als een
maatregel ter voorkoming en bestrijding van ziekten, die bij ons om ver-
schillende redenen niet zonder meer voor uitgebreide toepassing in aan-
merking komt. Mocht het in incidentele gevallen noodzakelijk zijn er
gebruik van te maken, dan zou dit slechts op voorschrift en onder het
directe toezicht van de plaatselijke dierenarts dienen te geschieden. Een
beoordeling van de voordelen en bezwaren der bedoelde werkwijze als
methode van ziektebestrijding ligt minder op mijn weg. Voor enige nadere
bijzonderheden kan o.a. worden verwezen naar het onder (11) vermelde
rapport.

Voorzover ik kan nagaan, zijn hiermede de voornaamste punten die ver-
band houden met de toepassing van antibiotica in pluimveevoeders be-
handeld. Daarbij is naar voren gekomen dat er, zoals ik het zie, geen
aanleiding is voor een enigszins belangrijke uitbreiding of beperking van
deze toepassing in ons land.

In het kort wordt de historische ontwikkeling van het toepassen van antibiotica in
pluimveevoeders geschetst, waarna wordt ingegaan op de praktische toepassing van
antibiotica, zoals deze op het ogenblik plaats vindt en op de voorschriften, die voor
het gebruik ervan in Nederland gelden. Toegestaan is alleen het opnemen van een
antibioticum in slachtkuikenvoeders. Schr. is van mening dat op het ogenblik hier-
tegen noch op hygiënische, noch op economische gronden overwegende bezwaren
bestaan.

Schr. ziet geen aanleiding voor een enigszins belangrijke uitbreiding of beperking van
de toepassing van antibiotica in pluimveevoeders in Nederland.

The historical development of the application of antibiotics in poultry feeds is out-
lined briefly, after which the practical application of antibiotics, as this is done at the
moment, and the regulations which apply to their use in the Netherlands are consi-
dered. Only the inclusion of an antibiotic in broiler rations is allowed. The author
holds the opinion that at the moment there are no great objections to this inclusion
neither for hygienic nor for economical reasons.

The author sees no occasion for a considerable increase or reduction of the appli-
cation of antibiotics in poultry feeds in the Netherlands.

D\'abord on donne un aperçu du développement historique de l\'emploi des antibio-
tiques dans la nourriture de poules, puis on relève l\'emploi des antibiotiques dans la
pratique comme cela a lieu à l\'heure actuelle et on relève les règlements qui sont en
vigueur pour leur emploi en Hollande. Il n\'est que permis d\'ajouter une antibiotique
à la nourriture de poulets. L\'auteur est d\'avis que cela ne donne pas à l\'heure actuelle
des difficultés insurmontables ni au point de vue d\'hygiène, ni au point de vue
d\'économie.

L\'auteur ne voit pas de motifs pour une extension ou restriction assez importantes
de l\'emploi des antibiotiques en Hollande dans la nourriture de poules.

Die geschichtliche Entwicklung der Anwendung von Antibiotika im Geflügelfutter
wird kurz angegeben. Nachher werden die praktische Anwendung, wie diese jetzt ge-
schieht, und die Bestimmungen welche dazu in den Niederlanden von den zuständigen
Behörden erläszt worden sind, besprochen. Nur im Mischfutter für Schlachtküken ist
die Mischung eines Antibiotikums gestattet. Verfasser ist der Meinung dasz gegen diese
.Anwendungsart augenblicklich keine überwiegenden Einwendungen angeführt werden
können, weder aus hygienischen noch aus wirtschaftlichen Gründen.
Verfasser sieht keinen Grund für eine einigcrmassen bedeutende Ausbreitung oder
Einschränkung der Anwendung von Antibiotika im Geflügelmischfutter in den Nieder-
landen.

2. STOKSTAD, E. L. R. en T. H. JUKES, Proc. Soc. Exper. Biol. & Med. 73,
52.3, 1950.

6. McGINNIS, J., Proceedings First International Conference on the Use of Anti-
biotics in Agriculture, 3, 1955.

7. BARNETT, B. D. en H. R. BIRD, Paper presented at Poultry Sei. Association
Meeting; East Lansing, Michigan, 1955.

11. POMEROY, B. S., Proceedings First International Conference on the Use of
Antibiotics in Agriculture, 55, 1955.

De ontwikkeling van de mengvoederindustrie heeft een zware taak gelegd
op de schouders van hen, die belast zijn met en de volle verantwoording
dragen voor de samenstelling van mengvoeders. Ze hebben rekening te
houden met fysiologische aspecten van de voeding, vooral de benutting
\\an het voeder door het dier en de invloed op gezondheid, voortplan-
ting en kwaliteit van de produkten: vlees, melk, eieren, wol, enz. Daarnaast
komen zuiver agrarische, alsmede commerciële belangen om de hoek
kijken. Bovendien spreekt het vanzelf, dat ze bij voortduring op de hoogte
dienen te blijven van hetgeen de wereldliteratuur op het gebied van
veevoeding en aanverwante wetenschappen het licht doet zien. In één
woord, ze moeten „bijblijven". Als men\'bedenkt, dat in Nederland per
jaar 2/2^3 millioen ton mengvoeder wordt geproduceerd, dan is het
zonder meer wel duidelijk, dat de al of niet-opname van bepaalde stoffen
in het mengvoeder van enorme economische betekenis is voor de fabrikant
van bedoelde stoffen. Dit verklaart ook, dat de mengvoederdeskundigen
overstelpt worden met argumenten welke de opname van een bepaald
preparaat in het mengvoeder zouden rechtvaardigen. Vooral wordt in
de laatste jaren veel druk op hen uitgeoefend door de chemische industrie,
die in het verwerken van geneesmiddelen in mengvoeders („medicated
food") grote toekomstmogelijkheden ziet. Als voorbeeld wordt dan de
toestand in de Verenigde Staten aangehaald, waar de chemische industrie
zich reeds intensief bezig houdt met de voeding van mens en dier. Hoewel
ook in Amerika de medici en dierenartsen deze ontwikkeling met zorg
gadeslaan, was het tot dusverre niet mogelijk ze te stuiten. Daarvoor is
de positie van de industrie in Amerika te machtig. Ook in enkele Europese
landen valt eenzelfde ontwikkeling gade te slaan.

Nederland behoort gelukkig tot die landen, waar de veehouders door
middel van hun organisaties en coöperaties zelf de beslissing in de hand
hebben of zc de chemische industrie willen volgen op de weg welke deze
voor hen heeft uitgestippeld. De uitkomsten, welke in de laatste jaren
met „medicated food" in de pluimveehouderij zijn verkregen, manen tot
grote voorzichtigheid.

Reeds E h r 1 i c h (1907) (21) en ook Browning (9 10) hebben
gewezen op de gevaren van de ontwikkeling van resistente stammen
en het optreden van chronische ziekten, als een geneesmiddel niet in
staat is parasieten of bacteriën voor 100 % te verniedgen. Zij werkten
met trypanosomen.

De toepassing van de bestrijdingsmiddelen in de land- en tuinbouw, geeft
daarvan een bevestiging. De problemen rondom het resistent worden van
insekten hopen zich sneller op, dan de mogelijkheid om ze op te lossen.
Briejèr (8), Directeur van de Plantenziektekundige Dienst te Wage-
ningen schreef daarover een lezenswaardig artikel. Hij citeert de com-

missie van deskundigen op het gebied van insekticiden, ingesteld door de
Wereldgezondheidsraad. Volgens deze commissie zijn reeds 10 soorten
insekten, die menselijke ziekten overbrengen, resistent geworden, terwijl
bij 27 andere soorten ook reeds verschijnselen in die richting wijzen. Het
advies aan de praktijk moet volgens B r i e j è r dus niet zijn: „spuit maar
zoveel mogelijk", doch „spuit zo weinig als je durft". Volgens B r i e j è r
moeten we trachten de natuurlijke processen behoedzaam in de door ons
gewenste richting te leiden, in plaats van te proberen ze met bruut geweld
te dwingen. Met dit standpunt ben ik het volkomen eens. „Spuiten bij
uiterste noodzaak". Van geneesmiddelen kan gezegd worden: Gebruik ze
bij uiterste noodzaak en ga ze niet preventief in het voeder aanwenden.
Antibiotica zijn geneesmiddelen en dienen geneesmiddelen te blijven.
Op grond van hetgeen momenteel bekend is over de werking van anti-
biotica — de voornaamste is vooral de bacteriostatische — zal men ze
moeilijk als nutriënten kunnen beschouwen. Anderzijds mag men de
mogelijkheid van enig voedingseffect ook niet bij voorbaat uitsluiten.
Taylor en Gordon (57) en reeds eerder El am et al. (22) zagen
van geïnactiveerde penicilline bij varkens en kuikens nog een zekere groei-
toename, die bij varkens nog 66 % bedroeg van die van actief penicilline.
Het zou erop kunnen wijzen, dat naast de bacteriostatische werking nog
een werking als voedermiddel aanwezig is. In onze proeven (tab. 1) kon
van deze werking helaas niets aan het licht treden, omdat met penicilline
in actieve vorm geen groeitoename optrad.

Sommige onderzoekers o.a. Säuberlich (53) zijn op grond van uit-
komsten bij ratten van mening, dat antibiotica een sparende werking
bezitten voor sommige aminozuren o.a. lysine, tryptofaan en valine.
Boissier (4) ging het groeieffect van thiovahne, een afbraakprodukt
van benzyl-penicilline, bij ratten na. Hij vond dat het d-thiovaline-isomeer
hetzelfde groeieffect bij ratten gaf als het antibioticum. Het 1-thiovaline-
isomeer gaf een verminderd groeieffect en beide (1 -j- d) samen geen
effect. Zou er dus bij penicilline enige twijfel kunnen bestaan of we het
al of niet tot dc voedermiddelen mogen rekenen, voor andere antibiotica
is op grond van huidige gegevens alle twijfel uitgesloten.
We zouden antibiotica tot de afweerstoffen van de levende organismen
kunnen rekenen.

Ook in de natuur komen antibiotica-vormende schimmels en bacteriën
voor, o.a. in teelaarde, diepstrooisel enz. Waarschijnlijk worden de hierin
gevormde antibiotica snel weer afgebroken, althans Grimbergen (30)
kon ze met de huidige onderzoekingsmethoden in oud strooisel van de
potstal niet aantonen. Het is dus niet gemotiveerd de opname van anti-
biotica in mengvoeders in de gebruikelijke hoeveelheden te rechtvaardigen
met het argument dat ze ook veel in de natuur voorkomen.
Een mengvoederdeskundige, die de verantwoording heeft te dragen van
de samenstelling der mengvoeders voor de halve veestapel in Nederland
zal nimmer produkten in mengvoeder mogen opnemen, die in economisch
opzicht niet verantwoord zijn of waarvan in de toekomst schadelijke
gevolgen of een negatief effect zijn te verwachten.

Niet de zucht om van nieuwe dingen alles te willen weten, voordat ze
toegepast worden, is de drijfveer welke hem tot voorzichtigheid maant,
doch veel meer het bewustzijn, dat een enkele verkeerde stap funeste

gevolgen kan hebben voor de veehouderij in Nederland. Ook 20 ä 30
jaren geleden werd wel degelijk bij de samenstelling van mengvoeder^
rekening gehouden met de invloed van pers-residuen der oliefabrieken en
andere produkten op de hardheid van het spek bij varkens, althans in de
kringen waarvoor schrijver dezes werkzaam is. Als men dus suggereert,
dat aan deze problemen geen aandacht werd geschonken, is dat beslist
onjuist. Elke mengvoederdeskundige zal ook ten opzichte van nieuw op
de markt gekomen voedermiddelen een voorzichtig standpunt innemen.
Hij zal zich op de hoogte moeten stellen van alle literatuurgegevens en
zich zo nodig door proefnemingen zelf een oordeel trachten te vormen.
De verschillen van inzicht rondom de antibiotica kan men het beste
verklaren door te wijzen op het verschil in denkwijze bij de beoefenaren
der wetenschap. Eén deel is zuiver wiskundig ingesteld, ze aanvaarden
alleen datgene wat op het ogenblik langs mathematische weg is bewezen,
ze houden geen rekening met hetgeen voor de wetenschap nog verborgen
ligt. Een ander deel van de wetenschappelijke onderzoekers, voor mijn
gevoel helaas in de minderheid, houdt er een meer biologische en fysiolo-
gische denkwijze op na. Ze tracht zich mede te verdiepen in de gevolgen
van aanwending van antibiotica in mengvoeders voor de toekomst en trekt
gaarne vergelijkingen met andere middelen met soortgelijke werking. Met
recht meen ik te mogen zeggen, dat de zucht om van nieuwe dingen alles
te willen weten, alvorens ze toe te passen, bevorderlijk is voor een ware
vooruitgang. Het gevaar, later van de dwalingen des weegs te moeten
terugkeren, voor zover er nog een weg terug is te vinden, wordt dan tot
een minimum beperkt.

Als we thans overgaan tot het eigenlijke onderwerp van dit artikel, de
bezwaren tegen het gebruik van antibiotica in mengvoeders, dan willen
wij voorop stellen, dat het therapeutisch gebruik van antibiotica er vol-
komen buiten is gehouden en we ons in dit artikel meer zullen bepalen
bij varkens dan bij pluimvee en andere diersoorten. In de eerste plaats
willen we nagaan lioe de kosten van antibioticatoevoeging zich verhouden
tot de meerdere opbrengst. Daarbij spelen ook de aard van het rantsoen,
methode van voedering, afslachtingspercentage en de kwaliteit van het
slachtprodukt een rol. Een vergelijking van de amerikaanse toestanden
met de nederlandse en in het algemeen met de westeuropese, is niet juist.
In Amerika kan men andere rantsoenen gebruiken dan in Westeuropa,
omdat de kwaliteit van het slachtprodukt in Amerika een minder grote
rol speelt. Dc mais/soja-rantsoenen van ginds zijn hier niet te gebruiken.
Op grond van talrijke experimenten mag men thans wel aannemen, dat
antibiotica een groter effect veroorzaken bij rantsoenen met plantaardig
eiwit dan bij rantsoenen waarin dierlijk eiwit is opgenomen. Lucas (38)
gaf hiervan een goed overzicht. Rantsoenen met beste kwaliteit dierlijk
eiwit geven met antibiotica dikwijls een gering, niet wezenlijk groeiverschil
te zien. Ook geven rantsoenen met laag eiwitgehalte meer effect van
antibiotica te zien dan die met optimaal eiwitgehalte (Clausen, 19).
Zowel bij voldoende plantaardig eiwit als bij een beperkt dierlijk eiwit-
gehalte worden de dieren te vet. Nordfeldt (47) kon met een rant-
soen met alleen plantaardig eiwit ook geen vermeerderde eiwitretentie
door antibiotica aantonen, ofschoon de resorptie in de darm wel toenam.
De meerdere groeitoename was alleen te verklaren uit een verhoogde

energie-aanzet. In dit opzicht komen diverse onderzoekers nog tot tegen-
strijdige uitkomsten. Ik ben het dan ook volkomen eens met Clausen
als hij zegt, dat er ernstige gevaren met het oog op slachtkwaliteit bestaan,
wanneer de boeren in de verleiding komen rantsoenen te gebruiken, waar-
in de hoeveelheid duur eiwit wordt verminderd en antibiotica toegevoegd.
Men stelt zich naar mijn mening dan ook op een veilige basis als men bij
de beoordeling van het economisch aspect van antibiotica uitgaat van
rantsoenen, die in Nederland als normaal aangemerkt worden. Talrijk
zijn de waarnemingen (H u a n g et al. (34), P e r r y et al. (50), P i e r c e
(51), W a 11 a c e et al. (62), H a n s o n et al. (32)) dat een voeding ad
libitum, zoals met behulp van de automatische droogvoederbak, de kwali-
teit van „antibioticadieren" meer zal schaden (meer vet!) dan controle-
dieren zonder antibiotica. Het afslachtingspercentage blijkt bij met anti-
biotica gevoederde dieren iets lager te liggen dan bij controledieren zonder
antibiotica. Een uitzondering maken rantsoenen waarin naast granen ook
aardappelen en suikerbieten zijn opgenomen (Clausen, 19). Voor
rantsoenen met granen vond Clausen (19) 0.42% eenheden meer
karkas bij de antibioticadieren, n.1. 73.84 % tegenover 73.42 % bij de
controledieren. Voor een baconvarken van 90 kg betekent dit een meerder
slachtgewicht van 0.378 kg.

De uitkomsten van Bowl and et al. (33) geven een aanwijzing, dat
antibiotica-slachtdieren in koelhuizen meer uitdrogen dan controledieren,
die geen antibiotica hebben gehad, waardoor het voordeel van minder
afslachten weer verloren gaat. Onze eigen waarnemingen bevestigen in
het algemeen het gunstiger afslachtingspercentage door antibiotica. Een
uitzondering maakt groep H (tab. 1). Hiervoor is geen verklaring ge-
vonden. Harrington en Taylor (1955) zagen geen effect van
penicilline, terwijl chloortetracycline het afslachtingspercentage wel gun-
stig beïnvloedde. Meerdere onderzoekers maken melding van een lager
gewicht van de ingewanden, van de lever en enkele van hen van de milt
(Taylor en H a r r i n g t o n (58) 1955, B a r b e r et al. (3) 1957). Het
lijkt ons echter niet verstandig het afslachtingspercentage bij het econo-
misch aspect van de antibiotica in ogenschouw te nemen, zolang de kwes-
tie van meerdere uitdroging der antibioticadieren niet voldoende is op-
gehelderd. Ook sommige exporteurs van slachtpluimvee in Nederland
menen een groter vochtverlies van met antibiotica gevoederde dieren
te hebben opgemerkt. Vermoedelijk is de oorzaak echter meer te zoeken
in het inplanteren van stilboestroltabletten.

Hoewel met stijgende hoeveelheden antibiotica in het voeder een groter
groeieffect wordt verkregen, menen wij ons te moeten houden aan de
gebruikelijke hoeveelheden n.1. 5 mg per pound (0.453 kg) voeder. Dit
zou betekenen 11 gram per ton, doch als regel wordt dit afgerond op
10 g per ton. Br e i r e m et al. (7) zagen in een groot aantal experimenten
door antibiotica een groeitoename welke gemiddeld bedroeg voor peni-
cilline 2 %, voor penicilline bacitracine 4 % en voor aureomycine 6 %.
De index voor voederbenutting verbeterde met 4 3 % en 5 %, resp.
voor aureomycine, penicilline en penicilline -f- bacitracine. H v i d s t e n
et al. vermelden dezelfde groeitoeneming voor aureomycine en penicilline
tenvijl de voederefficiëntie verbeterde met resp. 3.7 en 3.1 %. Clausen
verkreeg met chloortetracycline een groeitoename van 3 % en een ver-

Begingewicht voorproef kg
Begingewicht proefper. kg
Eindgewicht proefper. kg
Aantal proefdagen
Groei in de proefper. kg
Gem. groei p.d.p.d. in kg
Groeitoename door

groei in kg
Besparing op voederverbr.
door antibiotica in %
Verlies door vasten en
slachten %

Opm. In groep F I is een dier in nood geslacht, eveneens 1 dier in groep G 1. Bij de
berekening van de gemiddelde groei per dier per dag zijn ze uitgeschakeld;
bij het voederverbruik zijn ze wel meegeteld. Voor een betere vergelijking heb-
ben we in de groepen F II en F III de groeicijfers ook berekend (tussen haakjes
geplaatst), wanneer ook in deze groepen het minst snel groeiende dier zou
uitvallen.

besparing op voedcrverbruik zou waarschijnlijk nega-
tief zijn, als voor het zieke dier in F I een correctie
wordt aangebracht.

tot 60 kg levend gewicht,
tot 60 kg levend gewicht was de groeitoename door antibiotica 5.—% en
5.1% resp. in de groepen All en A III.

de groeitoename door aureomycine is hier boven 65 kg levend gewicht opge-
treden. Onder dat gewicht was de gemiddelde groei in de controlegroep 0.684
kg en in de aureomycincgroep 0.681 kg.

in deze groep kreeg 1 dier een navelbreuk; na operatie trad recidieve op. Er
is geen correctie aangebracht voor groei en voederverbruik.

beterde voederefficiëntie van 3 %, voor procaïne penicilline waren deze
cijfers 5 % en 4 %, voor Oxytetracycline 8 % en 6 %.
Onze waarnemingen (tab. 1) stemmen met die van Frens overeen, dat
met onze gebruikelijke rantsoenen de groeitoename varieert van nihil
tot maximaal 6 %. Slechts bij gebruik van het terramycinepreparaat
(Pfizer) was de groeitoename in onze proefnemingen meestal hoger
(tab, 2). Hierbij dient opgemerkt te worden, dat in dit preparaat een
onbekende groeibevorderende faktor naast het antibioticum voorkomt.
Volgens Hvidsten et al. (35) moet het voederverbruik per kg groei
onder noorse omstandigheden — mengvoeders met en zonder antibiotica
worden naast elkaar verkocht — met 3.2 % dalen als de kosten van de
antibioticatoevoeging gedekt zullen worden. Onder nederlandse omstan-
digheden en bij de thans geldende groothandelprijzen voor antibiotica,
zal de vocderbcsparing ongeveer 2.5 % moeten bedragen. In vele gevallen
wordt dit niet bereikt, doch gemiddeld komt men er waarschijnlijk iets
overheen. Veelal zal de economie van het gebruik van antibiotica afhangen
van de „disease level" in de stal in verband met sanitaire omstandigheden.
Straks zullen we duidelijk maken, dat eenzelfde groeieffect ook op andere,
veel goedkopere wijze is te verkrijgen, n.1. met behulp van kopersulfaat.
Tegenover het wisselvallig meerdere groeieffect van antibiotica, waaivan
de aanwending voor de veehouder slechts in een deel der gevallen finan-
ciële voordelen biedt, staan de bezwaren.

Het behoort niet tot mijn taak uitvoerig in te gaan op de gevaren, die
dreigen van de kant van resistente pathogene bacteriën. Het artikel van
Prof. v. d. Schaaf geeft daarvan een goed overzicht. Slechts een
enkele opmerking zal men mij niet euvel duiden. Morrozi en Ciur-
n e 11 i (46) maken melding van het resistent worden van de vlekziekte-
bacil. De virulentie ging daarbij verloren. Rij toenemende populatie kan
hierin wel degelijk een gevaar schuilen, n.1. als de antibioticumtoediening
wordt gestaakt en de virulentie terugkeert.

Het Welsch fenomeen zal tot gevolg hebben, dat resistente pathogene
bacteriën langzamerhand weer plaats maken voor gevoelige als de anti-
biotica worden weggelaten. De tijdsduur waai in dit zich zal voltrekken,
zal afhangen van de hoeveelheid aanwezige gevoelige bacteriën. Wanneer
het gebruik van antibiotica algemeen zou worden, voor de meeste dieren
op de boerderijen, dan kan men zich voorstellen dat pas na zeer lange
tijd de oorspronkelijke gevoeligheid der ziektekiemen zal terugkeren.
Wanneer reeds nu verwacht mag worden, dat na enkele jaren gebruik
van antibiotica in het voeder voor jonge dieren E. coli resistent is gewor-
den en veelvuldig diarree zal optreden, dan lijkt me beter er thans niet mede
te beginnen.

Interessant is een zeer recente publikatie van Miller, Rohnhoff
en Rif kind (44) betreffende de verhoogde gevoeligheid van muizen
die met antibiotica zijn behandeld, voor salmonella infectie. Eén enkele
hoge dosis streptomycine, ingegeven per maagsonde was voldoende om
de dieren te infecteren met 1/100.000 van het aantal Salmonella enteri-
tidis, dat nodig is om normale muizen te infekteren. Aangenomen wordt,
dat deze verhoogde gevoeligheid voor Salmonella veroorzaakt wordt door
een verandering in de samenstelling van de normale microflora van de
darm, welke verandering veroorzaakt is door het antibioticum. De normale

darmflora zou dan bacteriën bevatten welke de groei van Salmonella in
de darm kunnen verhinderen.

In vitro wordt de groei van Salmonella vcrhmderd door een bacteriënvrij
fikraat van faeces, afkomstig van normale dieren. Dit verschijnsel wordt
niet waargenomen bij eenzelfde filtraat van dieren, behandeld met strep-
tomycine. Bovendien wordt deze remming alleen maar waargenomen onder
anaërobe omstandigheden. Onder aërobe omstandigheden en ook bij over-
vloedige aanwezigheid van voedingsstoffen treedt het verschijnsel niet op.
De verhoogde gevoeligheid van de behandelde muizen kan worden ver-
minderd door suspensies van faecaliën van normale muizen in de darm
te brengen.

De waarnemingen tot dusver gedaan, doen. vermoeden, dat bepaalde
gram-negatieve, niet sporevormende anaërobe bacteriën in de darm de
ontwikkeling van Salmonella tegengaan. Indien dit juist is, zal hun aan-
wezigheid een belangrijke rol spelen bij de handhaving van een normale
graad van resistentie tegen de Salmonellae.

be onderzoekingen van Roine et al (52) hebben aangetoond, dat de
dood van marmotten ongeveer 1 ä 2 weken na het toedienen van aureo-
mycine (0,1 mg in het voedsel) vooral te wijten is aan Listeria infectie.
De mogelijkheid dat ook bij varkens de Listeria-infecties zullen toenemen
bij gebruik van antibiotica in het mengvoeder is niet denkbeeldig. Ook
voor de mens zou dan gevaar dreigen.

Op zeer uitvoerige verdienstelijke wijze wordt het resistentievraagstuk van
micro-organismen behandeld door Schnitzer en Grunberg (54)
in het boek „Drug Resistance of Microorganisms".

Het behoort evenmin tot mijn taak uitvoerig in te gaan op de gevaren
die bij aanwending van antibiotica dreigen van de kant der vleeskeuring.
Het niet onderkennen van slachtdieren, lijdende aan Salmonella infecde
of miltvuurinfectie, doordat op de gebruikelijke voedingsbodems de groei
in sterke mate is vertraagd, stelt de vleeskeuringsdienst voor nieuwe pro-
blemen. Een toeneming van het aantal gevallen van huidanthrax, die
bij mannen in New York en omgeving zou geconstateerd zijn als gevolg
van het gebruik van besmette scheerkwasten, zou hiermede in verband
gebracht kunnen worden. Uit de aard der zaak verdient deze mededeling
van een amerikaanse professor nadere bevestiging.

Reeds werd gewezen op de achteruitgang in de kwaliteit der slachtpro-
dukten als men bij gebruik van antibiotica in mengvoeder de hoeveelheid
eiwit vermindert of het dierlijk eiwit vervangt door plantaardig eiwit. Ook
bij voedering van rantsoenen met optimaal eiwitgehalte zal antibiotica-
toevoeging de slachtkwaliteit doen verminderen als ad libitum wordt ge-
voederd. be mogelijkheid dat bij beperkte voeding zelfs nog enige kwali-
teitsvermindering optreedt door meerdere vetaanzet is zelfs niet helemaal
uit te sluiten. Een tendens in die richting wordt door meerdere onderzoe-
kers gemeld en zou een verklaring kunnen geven voor het lagere afslach-
tingsperccntage. Volgens G lausen (17, 18, 19) slachten vette varkens
minder af dan meer vlezige varkens.

In stofwisselingsproeven zagen Nordfeldt en Kihlen, alsmede
L u d v i g s e n en Thor beek (42), dat de respiratiecoëfficient voor
stikstofvrije stoffen toeneemt evenals de afzetting van het vet. De totale
warmteproduktie zou afnemen.

In onze proefnemingen werden bij vergelijking van 120 antibioticadieren
met 107 controledieren, die geen antibiotica hadden ontvangen, bij de
slachtbeoordeling de volgende uitkomsten verkregen:

Telt men de A-dieren samen en op dezelfde wijze de B- en C-dieren, dan
komt men tot de volgende uitkomsten:

Van een verbetering der kwaliteit door antibiotica is in geen geval sprake.
Het tegendeel is ook niet bewezen.

Van een verhoogd watergehalte der antibioticadieren wordt melding ge-
maakt door M 0 11 g a a r d (45) voor varkens en M c F a d d e n et al.
(43) bij kalveren. De eerste kwam tot deze conclusie op grond van stof-
wisselingsproeven, de laatste met de Antipyrinemethode volgens K r a y-
b i 1 1 et al. B O w 1 a n d et al. (33) kregen significante uitkomsten, volgens
welke antibiotica-slachtdieren meer inschrompelen, hetgeen inhoudt, dat
ze waarschijnlijk meer water bevatten.

Het gebruik van antibiotica kan fouten in de voeding camoufleren. Een
afwijkende darrnflora als gevolg van moeilijk verteerbare produkten in
het voeder voor jonge dieren kan onschadelijk gemaakt worden door
andbiotica. Het is op „De Schothorst" gebleken, dat verstijfseld zetmeel
in kunstmatige kalvermclk de eerste twee weken tot een ongewenste
darmflora en een zekere zuurvorming in de darm met diarreeverschijnselen
aanleiding geeft. Een en ander is te voorkomen met antibiotica. Ook
ondermelkpoeder en toegevoegd dierlijk vet geven veelal diarreeverschijn-
selen in de eerste levensweken, tenzij antibiotica worden toegevoegd.
Nadere bestudering van het vraagstuk heeft echter uitgewezen, dat anti-
biotica niet nodig bleken, wanneer het rantsoen met voldoende nicotine-
zuur werd aangevuld. Treedt nog enige diarree op, dan verdwijnt dit
verschijnsel wanneer een hoeveelheid nicotinezuur extra wordt gegeven.
Bij moederloze biggen zal aanvulling van het dieet met varkcnsplasma en
aardappeleiwit het gebruik van antibiotica minder noodzakelijk maken.
Ook toevoeging van pepsine aan het dieet alsmede koken van het rantsoen
doen de aanwending van antibiotica minder noodzakelijk worden. Naast
het gevaar, dat bij het gebruik van antibiotica de verbetering van de
rantsoenen te veel op de achtergrond dreigt te geraken, bestaat ook het
gevaar, dat sanitaire maatregelen op de boerderij te veel worden ver-
waarloosd.

In nieuw gebouwde stallen en ook in oude stallen, die grondig zijn ont-
smet en enige tijd onbezet zijn gebleven, is de werking van antibiotica in
het voeder nihil of treden slechts onbeduidende groeitoenamen op. De
vrees, dat het gebruik van antibiotica de selectie op weerstandsvermogen

bemoeilijkt en in de toekomst moeilijkheden in de fokkerij kan teweeg-
brengen, is nog niet weggenomen. In het bijzonder geldt dit als om de
een of andere reden het toevoegen van antibiodca na een aantal jaren
wordt gestaakt en het vocdingsmilieu van voorheen terugkeert.
Van een schadelijke invloed van antibiotica op de voortplanting in 1952
door A x e 1 r o d bij aquariumvissen waargenomen, is bij varkens en
pluimvee tot nu toe niets gebleken.

In hoeverre een staken van de antibioticatoediening na een aantal jaren
van gebruik, de groei van dc dieren nadelig zal beïnvloeden, zal nog nader
moeten blijken. Onderzoekingen dienaangaande zijn op „De Schothorst"
lopende bij pluimvee. De mogelijkheid is aanwezig, dat ook varkens en
pluimvee van antibiotica min of meer afhankelijk kunnen worden. In dit
verband kan gewezen worden op waarnemingen, dat babybiggen, die
antibiotica in het voeder ontvangen, naderhand minder gedijen op een
rantsoen zonder antibiotica, dan babybiggen die van den beginne af geen
antibiotica in het rantsoen hebben ontvangen. Trouwens de groeitoena-
me, welke in de jeugd met antibioticatoediening bij varkens wordt be-
reikt, gaat dikwijls geheel of gedeeltelijk weer verloren als men op een
gewicht van 35—50 kg met het verstrekken van antibiotica ophoudt.
Opname van antibiotica in mengvoeders zal de verleiding doen ont-
staan, dc dosis tot een therapeutische hoogte op te voeren ter bestrijding
van bepaalde ziekten. Op het gevaar, dat meer schimmelziekten (Candida
albicans) kunnen optreden en antibiotica in dc diergeneeskunde hun
therapeutisch effect kunnen verliezen, werd reeds door Prof. v. d.
Schaaf gewezen.

Meerdere onderzoekers, o.a. C a t r o n voor varkens, W a i b e 1 et al. (61)
en Libby en Schaible (37) voor pluimvee, hebben gewezen op het
verschijnsel, dat in een stal na een aantal jaren de controledieren, die
nimmer antibiotica hebben ontvangen, even snel groeien als antibiotica-
dieren. Bij de antibioticadicren zou de groeisnelheid weinig zijn veranderd
terwijl de controledieren sneller zijn beginnen tc groeien.

dieren. Ik kan me voorstellen, dat van enige beïnvloeding sprake kan zijn
evenals ook het omgekeerde kan geschieden, n.1. dat een ernstig zieke
groep varkens in een stal de andere groepen ongunstig kan beïnvloeden,
doordat pathogene organismen overgaan van de ernstig zieke groc]3 naar
de andere groepen en latente infecties veroorzaken. Met andere onder-
zoekers als György ben ik van mening, dat de verschijnselen, althans
ten dele, verklaard moeten worden als gevolg van het resistent worden
\\ ain bacteriën, tegen antibiotica.

C a t r O n houdt n.1. geen rekening met de normale groeitoename welke
in de laatste jaren aan de dag is getreden, ook waar geen antibiotica
worden gebruikt. \\Vel heel duidelijk is deze groeitoename bij kuikens.
Bij mestkuikens heeft men in de laatste 25 — 30 jaren een geleidelijke
groeiverbetering kunnen waarnemen, welke gemiddeld bijna 3 % per jaar
heeft bedragen. Ook de benutting van het voeder is veel gunstiger ge-
wordenj het voederverbruik per kg groei is voor jonge kuikens meer dan
gehalveerd. Ongetwijfeld hebben verbetering van voeding en huisvesting,
alsmede bepaalde fokmethoden — in Amerika gaat men bij varkens over
van spektype naar een meer vlezig type — ook een gunstige invloed
uitgeoefend op groei en voederverbruik.

Ook al zijn de rantsoenen voor de mestvarkens nog precies hetzelfde
gebleven, dan zal toch een gunstiger voedingsrendement worden ver-
kregen op grond van de gunstiger omstandigheden waaronder zeugen en
babybiggen verkeren alsmede door de verandering van de fokrichting.
De meerdere groei van controledieren in verhouding tot die van anti-
bioticadieren moet naar onze mening dus gedeeltelijk als een normaal
verschijnsel worden beschouwd, gedeeltelijk zou men van een beïnvloeding
kunnen spreken, uitgaande van de antibioticagroepcn op de controle-
groepen. In verband met het laatste is ook denkbaar, dat het voorkomen
van antibiotica in de stallucht een zekere invloed heeft uitgeoefend. In-
teressant en belangrijk zijn dienaangaande de waarnemingen van G o u 1 d
(26). Hij stelde een onderzoek in naar het voorkomen van resistente
stafylokokken (faagtyjje Hl) in een fabriek waar handel gedreven
werd in en recepten klaar gemaakt werden met penicilline. Daarbij bleek
(tab. 3) dat ook in de pakruimte, waar niet met penicilline werd gewerkt
en zelfs in de administratieve afdeling, de bacteriepopulatie op het neus-
slijmvlies van de daar werkzame personen grote gelijkenis vertoonde met
die van personen in ziekenhuizen, zowel wat de resistentie van Stajjh.
pyogenes betreft als dc verdeling over de faagtypen 1, II en Hl en sterk
af te wijken van die van personen buiten de fabriek werkzaam, die niet
met antibiotica in aanraking kwamen.

Men zou hieruit kunnen afleiden, dat ook voor personen, werkzaam in
mengvoederfabrieken, waar antibiotica in mengvoeders worden opgeno-
men, het probleem van resistente stafylokokken alle aandacht verdient en
tevens dat ook in een stal waar antibiotica-houdend voeder aanwezig is
daarvan een zekere invloed is te verwachten op personen, die in de stal
werkzaam zijn, tevens op dieren, die geen antibiotica in het voeder ont-
vangen of op andere wijze toegediend krijgen.

Ook wanneer de theorie van C a t r o n waar zou zijn, is het van de boer
niet juist gezien alle mestvarkens en -kuikens antibiotica te verstrekken,
althans wanneer we deze kwestie vanuit een economische gezichtshoek

Nasal Carriers of Staph, pyogenes Inside and Outside the Penicillin Factory,
Characteristics of the Carrier Strains and Concentration of Penicillin in the Air

bekijken. Door slechts één groep dieren in de stal antibiotica te ver-
strekken, zouden andere groepen mee profiteren, althans na enkele
jaren. De uitgaven voor antibiotica zouden dalen, de winst voor de boer
zou stijgen.

Ook is te wijzen op het gevaar en dat geldt vooral voor penicilline en
streptomycine, dat bij mensen een overgevoeligheid voor deze antibiotica
optreedt. In de Verenigde Staten heeft de Council of Pharmacy of the
American Medical As.sociation alle penicilline- en sulfazalven geschrapt
van de lijst van officiële geneesmiddelen wegens gevaar voor sensibilisatie.
Op de invloed van antibiotica op klieren met interne secretie is door
C a 1 e s n i c k et al. (12) gewezen t.a.v. de schildklieractiviteit, welke ge-
drukt wordt. B r ü g g e m a n (lla) neemt naast invloed op de microflora
van de darm ook een invloed aan op de intermediaire stofwisseling. Het
groeihormoon zou door antibiotica gestimuleerd worden, waardoor de
titreerbare sulfhydrylgrocpen afnemen, tegengesteld aan hetgeen thyroxine
van de schildklier doet. Tussen antibiotica en hormonen treedt soms anta-
gonisme aan het licht. Bij de rat geeft subcutanc injcktie van cortisone
gedeeltelijke haaruitval en atrofie van de thymus. Aureomycine en vita-
mine Bi2 kunnen dit effect opheffen. Ferrando (23) zag dit antago-
nisme ook bij kuikens. De vertraging in de groei, opgewekt door 25 mg
cortisone per kg voeder te geven, werd bij jonge kuikens opgeheven door
penicilline toe te voegen. Zelfs was het effect op groei en voederverbruik
gunstiger, dan wanneer alleen penicilline werd gegeven.
De waarneming van Clark et al (16), dat vlees van met antibiotica
gevoederde varkens een lagere N-retentie bij verstrekking aan ratten

geeft dan vlees van controlevarkens, die geen antibiotica hebben ont-
vangen, vereist nog nadere bevestiging.

Galet (13, 14) zag bij ratten, die een hoge do.sering aureomycine ont-
vingen een vermeerderde vetaanzet, welke hij verklaart uit een vermin-
dercle energieverspilling cn een verminderde celactiviteit. Het gehalte
aan desoxy-ribonucleïnezuur in de lever nam met 30 % af in vergelijking
met de controledicren, terwijl de gehalten aan ribonucleïnezuur en eiwit-
stikstof gelijk bleven. Soortgelijke verschijnselen ziet men bij oude ratten
en hij zou daarom de antibiotica niet met „groeifactoren" doch met „ver-
ouderingsfactoren" willen bestempelen.

F r e n c h et al (25) zagen bij ratten de levensduur door antibiodca met
10 % verminderen.

Het voorgaande maakt duidelijk, dat het verstrekken van antibiotica in
het voeder van mestvarkens slechts geringe voordelen biedt, in vele ge-
vallen wordt zelfs de kostprijs niet gedekt. Daar tegenover staan tal van
gevaren.

Thans willen we de vraag beantwoorden in hoeverre het gunstig effect
van antibiotica op groei en voedcrverbruik ook door andere stoffen is te
verkrijgen.

Organische arsenicumverbindingen blijken een gunstige invloed te hebben
op de groei, vooral in oude stallen met latente infecties. De werking komt
veel overeen met die van antibiotica. In enkele gevallen is met beide een
cumulatief effekt verkregen.

Arsanylzuur gaf van het spenen tot slachtgewicht in een dosering van
0.0033 — Ü.01 % een niet significante groeivermeerdering van 5 Het
arsenicumgehalte stijgt in de lever tot het negenvoudige. Behalve arsanyl-
zuur worden ook de volgende verbindingen wel gebruikt: natriumarsany-
laat, 3-nitro-4-hydroxyphenylarsonzuur. De grote mate van giftigheid
maakt het ongewenst arsenicum in het mengvoeder op te nemen.
Lu ecke et al. (40) verkregen met toevoeging van trimethylalkylammo
niumstearaat (50 — 200 g/ton) een zelfde groeiverbetering als met anti-
biotica.

L u c c k e en H O e f e r (41) zagen van 50 g sulfaquinoxaline/ton eveneens
een duidelijk groeieffect.

Meer perspectief biedt de aanwending van cen vrij hoge dosis koper-
sulfaat. Carpenter verkreeg met 0.0113% kopersulfaat een groei-
toename van 8.5 %. Ook werd de worpgrootte bij zeugen gunstig bc-
invloed. Zij steeg n.1. van 9.6 op 10.6. Het basisrantsoen voor mestvarkens
bevatte reeds 11 d.p.m. Cu, d.i. ongeveer 2 ä 3 maal de behoefte. De
National Research Council geeft deze behoefte aan op 4.4 d.p.m. In onze
ncderlandse rantsoenen voor mestvarkens wordt met 1 — 1/a % mineralen
0.003 — 0.0045 % kopersulfaat opgenomen.

Ook de engelse onderzoekers Barber et al. (2), Bowler et al. (5)
zagen van een hoge dosis kopersulfaat een vermeerdering van de groei
bij varkens optreden. Van 0.1 % kopersulfaat (250 d.p.m. Cu) zagen
Barber et al. (1) een even grote groeitoename als van aureomycine.
Bij de volgende proefnemingen (B a r b e r et al. (3)) werd het groeieffect
van kopersulfaat vergeleken met dat van vigofac (10 Ib/ton), Oxytetra-
cycline (10 g/ton), vigofac (10 Ib/ton) Oxytetracycline (6 g/ton)

aureofac 2A (5 lb/2000 Ib). Vigofac (Pfizer Ltd.) bevat 4 gram Oxy-
tetracycline per 10 Ib en een onbekende groeifactor.

Ook nu trad een significante groeiverbetering door kopersulfaat op, onge-
veer analoog aan die door Oxytetracycline en chloortetracycline opgewekt.
Ook de voedselopname werd significant verhoogd. Het rendement van
het voedsel (Ib voed.sel/lb groei) werd alleen significant Verbeterd door
chloortetracycline. Met kopersulfaat verbeterde het rendement met 3.9 %,
bijna significant. De slachtkwaliteit gaf geen duidelijke verschillen te zien,
misschien een kleine tendens voor minder triple A-dieren in de koper-
sulfaatgroepen. Kopersulfaat deed de kopergehalten in de lever stijgen
tot het 8-voudige (25.1 — 315.2 mg per kg verse lever, gem. 109.4 mg).
Dit gehalte kan niet gevaarlijk genoemd worden, want in de lever van
een kalf is het gehalte hoger. Het gewicht van lever en darmen werd
door chloortetracycline verlaagd (niet significant), door kopersulfaat
eveneens. Chloortetracycline verlaagde significant het gewicht van de
milt, kopersulfaat gaf dit effekt niet te zien.

Ook Lucas en Calder (39) kregen gunstige uitkomsten met hoge
doseringen kopersulfaat in het voeder. Met 0.05 % waren de uitkomsten
iets gunstiger dan met 0.1 %. Bij laatstgenoemde dosering schommelde het
Cu-gehalte in de lever van 103 tot 1456 p.p.m.

Op „De Schothorst" werden in samenwerking met Van Koetsveld,
Swart, Donker en Blom parallelprocven genomen, waarbij een
vergelijking werd gemaakt tu.ssen 0.0045 %, 0.0135% en 0.1 % koper-
sulfaat in het voeder. Tab. 4 geeft de uitkomsten weer voor groei en
voederverbruik. Vergelijkbaar zijn de groepen LI, MI en NI, op\'dezelfde
wijze LH, MII en NII. Duidelijk blijkt het gunstige effekt van koper-
sulfaat. Dit effect was groter dan ooit tevoren met antibiotica is bereikt,
doch een vergelijking met antibiotica was niet mogelijk.
Met 0.0135 % kopersulfaat in het voeder werden groei en voederefficiëntie
resp. met 3.75 en 3 % verbeterd, met 0.1 % kopcrsulfaat re.sp. met 1 1.4 en
10.2 %. De beoordeling van de slachtkwaliteit op basis van de dikte van
het rugspek (klasse I, II en III) bleef hetzelfde voor proefgroepen en
controlegroepen, n.1. 14 dieren in kla.sse I en 2 in klasse II, terwijl een
tendens waarneembaar was in de richting van meer A-varkens bij de
groepen met 0.1 %, kopcrsulfaat. Het kopcrgehalte in de lever werd door
0.1 % kopersulfaat tot het zesvoudige verhoogd, n.1. van 110 ppm tot
616 ppm in de droge stof van de lever. Er bestonden in dit opzicht grote
variaties bij de proefdieren onderling. Als hoogste waarde werd 1381
ppm Cu in de droge stof van dc lever gevonden.

De uitkomsten van de engelse proeven werden hiermede bevestigd. De
dieren met de hoge dosis kopersulfaat gevoederd zagen er prima uit en zijn
doorlopend gezond gebleven. De kleur van huid en haar was als eerder
bij antibioticadicren.

De bezwaren tegen het gebruik van 0.1 % kopersulfaat in het voeder
voor mestvarkens, bestaan in de eerste plaats hierin, dat zeer hoge eisen
aan de mengtechniek worden gesteld. Door het bereiden van een praemix
kan aan dit bezwaar worden tegemoet gekomen. In de literatuur hebben
we niets kunnen vinden, dat wijst op resistent worden van microörganismen

tegen kopersulfaat, wel tegen bepaalde koperverbindingen. Per ton voeder
verhouden de kosten van antibiotiea en kopersulfaat zich als volgt: 10 g
aureomycine kost in de groothandel ƒ 5.75. Van 1 kg kopersulfaat
(Cu,S04.5H20) is de prijs ƒ 0,95. Aureomycine kost in de voorgeschreven
hoeveelheid in de groothandel dus het 6-voudige van kopersulfaat, volgens
kleinhandelprijzen steekt de prijs van kopersulfaat nog gunstiger af.
Als eindconclusie zouden we deze willen trekken. Het algemeen gebruik
van antibiotica in mengvoeders voor mestvarkens zou in Nederland slechts
zeer geringe voordelen bieden, terwijl er grote gevaren tegenover staan.
Deze gevaren bestaan vooral in het resistent worden van pathogene bac-
teriën en de achteruitgang in de kwaliteit van dc slaehtprodukten. Deze
kwaliteitsvermindering treedt vooral op bij verlaging van het eiwitgehalte
of vermindering van de kwaliteit van het eiwit in het voeder en bij
voedering ad libitum. Het gebruik van antibiotica kan tot gevolg hebben,
dat minder aandacht wordt besteed aan een mogelijke verbetering van de
rantsoenen op andere wijze en tevens, dat sanitaire maatregelen meer
achterwege blijven.

Het verschijnsel dat na enkele jaren van antibiotica-aanwending in een-
zelfde stal de controledieren zonder antibiotica even snel groeien als proef-
dieren met antibiotica, kan niet alleen verklaard worden uit een optrekken
van de controledieren door gunstiger milieufactoren (minder latente in-
fecties), doch er is dan eveneens sprake van een voortzetten van de
normale groeitoenamecurve (bij pluimvee bijna 3 % per jaar).
In inrichtingen of stallen waar met antibiotica gewerkt wordt, zal het
probleem van resistente stafylokokken vermoedelijk een rol gaan spelen
bij de mensen, die daar werkzaam zijn. lal van problemen rondom de
antibiotica vereisen nog nadere studie, o.a. de invloed op de intermediaire
stofwisseling.

Het gunstige effect op groei en voederrendement kan voor een zesde van
de kosten verkregen worden door 0.1 % kopersulfaat aan het voeder toe
te voegen. Een dergelijke dosering vraagt een goede mengtechniek en een
bestudering van mogelijke bezwaren van het gebruik van hoge doseringen
voor mens en dier.
Samenvatting:

In Nederland geeft het toevoegen van antibiotica aan mengvoeders slechts geringe
economische voordelen. Verwacht mag worden, dat ze niet opwegen tegen de be-
zwaren, die aan het licht kunnen treden en bestaan uit:

1. het resistent worden van pathogene bacteriën en het niet-onderkennen van ge-
infecteerde slachtdieren.

2. het geheel of gedeeltelijk verloren gaan van het gunstig effect op groei en
voederverbruik na enkele jaren.

5. teruggang in de kwaliteit der mengvoeders (verlaging eiwitgehalte, vervanging
van dierlijk eiwit enz.).

6. teruggang in slachtkwaliteit als gevolg van het genoemde sub 5 en in verband
met de voeding ad libitum welke nog op vele bedrijven wordt toegepast.

7. het optreden van resistente stafylokokken bij de mens in fabrieken, stallen enz.,
waar antibiotica worden gebruikt.

9. een mogelijk nadelige invloed op de intermediaire stofwisseling en levensduur.
10. verleiding tot het opvoeren van de hoeveelheid antibiotica in het mengvoeder.

Gewezen wordt op bepaalde groeistoffen, waarvan het effect, dat van antibiotica be-
nadert of evenaart. Gunstige resultaten werden verkregen met een hoge dosis koper-
sulfaat (0.1%) in het voeder. De groeisnelheid nam toe met 11.4%, het voederren-
dement verbeterde met 10.2%. De classificcring naar dc dikte van het rugspek onder-
ging geen verandering; in dc groepen met 0.1% werden meer dieren met A. be-
oordeeld dan in dc controlegroepen. Van cen achteruitgang in kwaliteit was geen
sprake.

Verwerking van 0.1% kopersulfaat in mengvoeder vraagt een goede mengtechniek.
Een nadere studie dient te worden gemaakt van eventuele bezwaren.

In Holland the addition of antibiotics to feed mixtures is of little economic advantage.
It may be expected that the effect does not counter-balance the objections which may
occur and which consist of:

1. Creating resistance in parthogenous bacteriae and inability to discover infected
slaughter cattle.

2. Entire or partial loss of the favourable effect on growth and feed-consumption
after a few years.

5. Deterioration in quality of feed mixtures (loss in albumen, consistency, replacing
animal albumen etc.).

6. Deterioration in slaughter quality as a result of what has been mentioned in sub 5
and in connection with feeding ad libitum, still applied on many farms.

7. The occurrence of resistant staphylococci amongst people labouring in works,
stables etc., where antibiotics are used.

Attention should be paid to some special growing stuffs, which either approach or
even equal the effect of antibiotics. Favourable results are obtained by feed con-
taining a high percentage copper sulphate (0.1%). The rate of growing increased by
11.4%, the effect of feeding improved by 10.2%.

The classification of the thickness of dorsal bacon remained the same. In the groups
with 0.1% coppersulphate more animals were tested with than was the case with
animals in controlgroups.

The addition of 0.1% coppersulphate in mixed feed requires good mixing technique.
A further study of possible objections should be made.

En Hollande l\'administration d\'antibiotica aux gerbces ne donne que de faibles avan-
tages économiques. On peut s\'attendre à ce qu\'ils ne compensent pas les objections
qui peuvent se signaler ct qui consistent en:

1. la rcsistencc dc bactéries pathogènes et le non-dépistage des animaux de bouche-
rie infectés.

2. la perte complète ou partielle dc l\'effet favorable sur la croissance et la con-
sommation dc fourrage au bout de quelques années.

5. régression dans la qualité des gerbées (diminution de la teneur albuminoïde, sub-
stitution dc l\'albumen animal, etc.).

6. régression de la qualité de l\'abatage par suite dc ce qui est cité sous 5 et en rap-

port avec l\'administration ad libitum appliquée encore dans beaucoup d\'entre-
prises.

7. la présence de staphylococces résistantes chez l\'homme dans les fabriques, étables,
etc., où l\'on emploi des antibiotica.

9. une influence peut-être nuisible sur les échanges nutritifs intermédiaires et la
durée de la vie.

On attire l\'attention sur certains facteurs de naissance, dont l\'effet s\'approche de celui
d\'antibiotica ou l\'égale. On a obtenu des résultats favorables avec une haute dose de
vitriol bleu (0.1%) dans le fourrage. La vitesse de croissance augmenta de 11.4%,
le rendement de la nourriture s\'améliora de 10.2%.

La classification d\'après l\'épaisseur du lard dorsal n\'a pas subi de changement; dans
les groupes avec 0.1% de vitriol bleu on jugea plus d\'animaux que dans les groupes
de contrôle. D\'une régression en qualité il n\'était pas question.

L\'ouvraison de 0.1% de vitriol bleu dans la gerbée demande une bonne technique de
mélange. Il faudra une étude plus ample de difficultés éventuelles.

In Holland bringt der Zusatz von Antibiotika zum Mischfutter nur geringen wirt-
schaftlichen Nutzen. Es darf angenommen werden, dass dieser nicht die Nachteile
aufwiegt, die hierbei an den Tag treten können, z.B. :

1. Resistent werden der pathogenen Bakterien und das Nichtcrkennen von infek-
tierten Schlachttieren ;

2. Der nach einigen Jahren vollständige, bezw. teilweise Verlust des günstigen Ef-
fektes hinsichtlich des Wachstums und des Futterverbrauchs;

5. Qualitätsverminderung des Mischfutters (Herabsetzung des Eiweissgehaltes, Er-
satz des tierischen Eiwcisses u.s.w.) ;

6. Rückgang in der Schlachtqualität auf Grund der unter 5) genannten Beschwer-
den und in Verband mit der Fütterung ad libitum, die noch auf vielen Betrieben
angewandt wird ;

7. Das Auftreten resistenter Staphylokokken beim Menschen in Fabriken, Ställen
u.s.w., wo Aantibiotika benutzt werden;

9. Ein vielleicht nachteiliger Einflusz auf den intermediären Stoffwechsel und die
Lebensdauer;

Es wird auf bestimmte Wachstumsstoffe hingewiesen, wovon der Effekt dem der
Antibiotika nahe- oder gleichkommt. Mit einer hohen Dosierung Kupfcrsulphat
(0.1%) im Futter werden günstige Resultate erzielt. Die Wachstumsgeschwindigkeit
nahm mit 11.4% zu, während die Futcrausnutzung eine Verbesserung von 10.2%
erfuhr. Die Bewertung nach der Höhe des Rückenspecks unterging keine Verände-
rung; In den Gruppen mit 0.1% Kupfersulphat wurden mehr Tiere mit A qualifi-
ziert, als in den Kontroigruppen. Von einer Qualitätsverringerung war keine Rede.
Die Verarbeitung von 0.1% Kupfersulphat im Mischfutter verlangt eine gute Misch-
technik. Von eventuellen Beschwerden muss ein gründliches Studium gemacht werden.

2. BARBER, R. S., R. BRAUDE, K. G. MITCHELL en J. CASSIDY, Chem. &
Ind. 1955-601.

3. BARBER, R. S., R. BRAUDE, K. G. MITCHELL, J. A. F. ROOK en J. G. RO-
WELL, Brit. J. Nutr. 11-1957-70.

5. BOWLER, R. J., R. BRAUDE, R. C. CAMPBELL, J. N. CR.ADDOCK-TURN-
BULL, H. F. FIELDSEN, E. K. GRIFFITHS, I. A. M. LUCAS, K. G. MIT-
CHELL, N. J. D. NICKALLS en J. H. TAYLOR, Brit. J. Nutr. 9-1955-358.

6. BRAUDE, R., M. E. CO.\\TE9, M. K, D.WIES, G. F. H.ARRISON en K, G.
MITCHELL, Brit. J. Nutr. 9-1955-363.

7. BREIREM, K., H. HVIDSTEN en J. H0IE, Symposium on Antibiotics, Rome
May 1955.

14. GALET, C., Ann. Inst. Nat. Research .Agronom, Annales de Zootechnie 5-1956-
5 en 111.

15. CL.ARENBURG, A., en E. H. KAMPELMACHER, Bcrl. & Münch. Tierärztl.
Wochenschrift 70-1957-203.

16. CLARK, H. E., D. L. HARRISON, R. P. SOULE Jr., en D. RICHARDSON,
J. of Nutr. 56-1955-61.

19. CL.AUSEN, Hj., Antibiotics in A.griculture I, Public. 397. Nat. Res. Counc. 1956.

20. CUNHA, T. J., Antibiotics in Agriculture I, Public. 397 Nat. Res, Counc. 1956.

23. FERR.\'\\NDO, R., Office intern, des epizootics. Rapport à la XXVe Session 1957.

24. FERRANDO, R., J. JOU.ANNETEAU en G. ZWINGELSTEIN, Bull, dc l\'Aca-
démie Vétérinaire de France. XXIX-1956.

25. FRENCH, C. E., J. A. URAM, R, II. INGRAM en R. W. SWIFT, J. Nutr.
54-1954-75.

32. HANSON, L. E., E. F. FERRIN, P. A. ANDERSON en W. J. .\\UNAN, J.
Anim. Sei. 14-1955-30.

35. HVIDSTEN, H,, M, HUSBY, O. SAUE, T. OSULDSEN, GR0NNEBERG K
og STAND.\\L N., Norges Landbrukshogskole, Fôringsforsokcnc, 79 berctning
1956.

42. LUDVIGSEN, J. en G. THORBECK, 283 berctning fra forsogslaboratoriet,
Copenhagen 1955.

48. NORDFELDT, S., Symp. on Antibiotics and New Growth Factors in Anim.
Nutr. Rome 1955.

52. ROINE, P., T. ETTALA, A. RAITIA en U. VARTIOVAARA, Brit. J. Nutr.
9-1955-181.

54. SCHNITZER en GRUNBERG, Drug Resistance of Microorganisms, Academic
Press Inc. Publishers New York 1957.

61. WAIBEL, P. E., O. J. ABBATT, C. A. B.AUMANN en H. R. BIRD, Poultr.
Sei. 33-1954-1141.

62. WALL.ACE, H. D., M. MILICEVIC, A. M. PE.ARSON, T. J. CUNHA en M.
KOGER, J. Anim. Sei. 13-1954-177.

DE INVLOED VAN HET GEBRUIK VAN VEEVOEDER MET
ANTIBIOTICA OP DE KWALITEIT VAN HET SLACHTDIER

De titel die destijds in overleg werd vastgesteld voor mijn bijdrage van het
symposium „Antibiotica in veevoeder", is een typisch bewijs van begrips-
vernauwing waarvan iedereen van tijd tot tijd toch weer zelf het slachtoffer
wordt. Wat is nl. met deze titel het geval: zij is niet objectief, want zij
suggereert het bestaan van een invloed (gunstig of ongunstig).
Beter ware geweest te stellen: Over eventuele invloeden enz. enz. Uit deze
opmerking vooraf zal het de lezer duidelijk zijn, dat de conclusie van deze
bijdrage geen verstrekkende zal zijn. Of misschien ook wel, gezien in het
licht der algemene problematiek rondom dit vraagstuk.

De vraag die wij ter behandeling kregen, hebben wij als volgt geformuleerd.
„Zijn er invloeden vast te stellen op de vleeskwaliteit indien antibiotica in
het aan de slachtdieren verstrekte voeder zijn verwerkt? Zo ja, zijn dit
gunstige of ongunstige invloeden?"

Bij het zoeken naar een antwoord op deze vragen hebben wij ons diverse
beperkingen opgelegd. In de eerste plaats t.a.v. de diersoorten die wij in
dit verband bezagen. Aangaande volwassen rundvee hebben wij uit de
wereldliteratuur nl. geen enkel onderzoek op dit terrein kunnen vinden en
het pluimvee valt in deze (en in het algemeen) buiten onze competentie.
Wij bepaalden ons derhalve tot het slachtvarken en het mestkalf, zowel wat
de literatuurgegevens als wat onze eigen waarnemingen betreft.
Een tweede beperking, die men zich in het algemeen bij het werken met
biologisch materiaal (en dat is vlees nu eenmaal ook) dient op te leggen,
is het vermijden van vergaande conclusies; als niet door een groot aantal
der proefdieren c.q. monsters een spreiding tussen individuen (en groepen),
die niet aan de proeffactoren is te wijten, wordt opgeheven, dienen de
conclusies navenant voorzichtig te zijn.

Als derde speciaal voor dit terrein geldende, o.i. zeer ernstige beperking,
dient te worden gesteld dat er nog maar heel weinig bekend is over de
invloed van de voedering in het algemeen op de vleeskwaliteit. Dit bemoei-
lijkt het onderzoek naar de invloed van één voedercomponent ten zeerste.
Daarbij voegt zich nog de moeilijkheid van cen exacte definitie van vlees-
kwaliteit.

In verband met het feit dat nog zo weinig over eventuele invloeden van
„normale" voeders op de vleeskwaliteit bekend is, zij het ons vergund hier
van Eekelen (1) te citeren: „Men neemt zonder meer aan dat gang-
bare \\oedermiddelen goed zijn of geen schadelijke eigenschappen bezitten.
Deze zucht om van nieuwe dingen eerst alles te willen weten voordat het

toegepast wordt, remt de vooruitgang. Het is wetenschappelijk een verkeerde
instelling, want men kan eindeloos doorgaan met het bedenken van theo-
retische bezwaren."

Als illustratie van dit, op het eerste gezicht misschien wat extreme stand-
punt, kan misschien het volgende dienen. Als men 20 of 30 jaar geleden
gepeinsd had over de invloed van het joodadditiegetal van varkensvoer op
de hardheid van het spek, dan had men, bij een zelfde instelling als van-
daag, stellig eindeloos gediscussieerd over het al of niet toelaten van bijv.
pers-residuen der oliefabrieken in varkensvoer. En hoe zou de huidige
mengvoederbereiding er dan hebben uitgezien? Hoe het ook zij, gezien in
het licht van de algemeen aanvaarde zienswijze dat de gangbare voeder-
middelen niet schadelijk zijn en het vrijwel geheel ontbreken van weten-
schappelijke data over eventuele invloeden van die voedermiddelen op de
vleeskwaliteiten, zijn wij van mening dat bescheidenheid bij het trekken
van conclusies in dezen bepaald geen valse bescheidenheid is.
In het voorgaande en volgende is het begrip vleeskwaliteit de kern van de
zaak. Een omschrijving van datgene wat wij hieronder verstaan, lijkt der-
halve geïndiceerd.

In tegenstelling tot het oudere zo niet verouderde, begrip vleeskwaliteit dat
hoofdzakelijk anatomisch gericht was, betrekken wij bij het spreken over
en bepalen van vleeskwaliteit geheel andere zaken. Lichaamslengte, dikte
van rug- en buikspek, vlees-vet verhouding, vorm en grootte van de ham-
men, grootte van de lendespier e.d. zijn nog steeds belangrijke factoren,
maar wij wensen meer te weten als wij vleeskwaliteit moeten definiëren.
Speciaal eigenschappen die voor de verwerker en/of de consument van
groot belang zijn zoals: hoe gedraagt het vlees zich bij koken en braden,
hoe bij vlceswarenbereiding.

Vragen die, zoals Grau het eens stelde, in het vlak der kolloidchemie
liggen. Vochthoudend vermogen, pH, bindweefselgehalte, kleur, consisten-
tie, malsheid (dus lang of kort-vezelig), zijn van veel meer belang voor
de uiteindelijke waardering door de verbruiker van de anatomische maat-
staven zoals ruglengte enz. Als wij dus spreken over vleeskwaliteit, dan
bedoelen wij het gehele samenstel van hierboven genoemde en nog andere
factoren.

Voor een goed begrip zij hier direct vermeld dat ons voor vele van deze
factoren objectieve maatstaven ontbreken en dat dit o.a. het bestuderen
c.q. vergelijken van publikaties van anderen zeer bemoeilijkt.

Rij het beschouwen van de literatuur, waarvan Grau (2) uit de begin-
periode van deze onderzoekingen een uitstekend overzicht heeft gegeven,
komt men met deze auteur tot de volgende indeling.

Er is een groep onderzoekers die spreekt van een kwaliteitsvermindering
van het vlees vooral door verhoogde vetaanzet.

Zo hebben H o w 1 a n d en M c E 1 r o y (3) gevonden dat de toevoeging
van aureomycine (c.q. penicilline) voor de beëindiging van de mestduur
verminderd moet worden, aangezien anders kwaliteitsverminderingen aan
de dag treden. W h i 11 o c k (4) komt in een door Merck en Co uitge-
geven publikatie tot dezelfde conclusie. Beeson (5), Vest al (6),
Bowland, Beacom en McElroy (7) stelden een verhoogde vet-
afzetting vast. Dit werd gemeten aan de dikte van het rugspek. H u a n g

en McCay (8) vonden dat meer mager vlees en meer totaal vet werd
gevormd, maar dat de vet-vlees verhoudmg dezelfde bleef, zodat er in
totaal toch meer vet gevormd werd. W a 11 a c e (9) kwam tot de merk-
waardige ontdekking dat een toevoeging van aureomycine aan het voeder
bij rantsoenen met een hoog (20%) en een laag (12%) gehalte aan
eiwit een vermindering van de slachtkwaliteit tot gevolg had. Voeder met
een daar tussen in liggend eiwitgehalte gaf bij toevoeging van aureomycine
een betere slachtkwaliteit dan de overeenkomstige controledieren.
Bij al deze onderzoekingen werd hoofdzakelijk gelet op de verhouding
vet-vlees. Hetzelfde geldt voor de volgende groep van onderzoekingen,
waarbij een verbetering in dit opzicht werd geconstateerd. W i 1 s o n (10)
en zijn medewerkers gingen uit van een laag eiwitgehalte in het voeder
en voegden aureomycine en/of B12 toe.

In alle drie gevallen nam het gehalte aan mager vlees toe en er was geen
verschil in deze bevindingen, vergeleken met die verkregen van dieren die
een rantsoen met een hoog eiwitgehalte hadden gekregen. O 1 s s o n en
O 1 o f s s o n (11) die ook door Grau worden geciteerd, ontdekten dat
in een rantsoen waarbij ondermelk de eiwitbron was, een toevoeging van
aurofac de vet-aanzet verminderde, terwijl plantaardig eiwit met aurofac
de vet-aanzet deed stijgen. Deze paradoxale bevinding doet bij ons de
vraag rijzen, of hier niet andere factoren dan alleen het aurofac een rol
spelen en rechtvaardigt de door ons in de aanvang gestelde voorzichtigheid
t.a.v. conclusies over deze materie. Boeger (12) vond een beter ont-
wikkelde lendespier en een geringe rugspek-afzetting, als hij een plantaardig
eiwit aanvulde met procaine-penicilline. A m s c h 1 e r en Müller (13)
zagen volgens Grau in proeven met achterblijvers van een toediening van
aurofac ook een verbetering van de vleeskwaliteit vergeleken met de
controledieren. Daar het bekend is dat vlees van achterblijvers c.c). latent-
zieke dieren vaak een mindere kwaliteit heeft, o.a. door een veelal ver-
anderde waterhuishouding, kan deze kwaliteitsverbetering ook toegeschre-
ven worden aan de algemene toestandsverbctering der dieren.
Dit zou dan eventueel een indirecte werking van aurofac zijn en als zo-
danig natuurlijk ook van belang. Hegener (14) zag eveneens volgens
Grau een verhoging van het vlcespcrcentage tegenover het vetpercentage.
Ook was de hamkwaliteit beter.

De derde mening, nl. dat antibiotica geen invloed op de vleeskwaliteit
hebben, is in de literatuur ook sterk vertegenwoordigd. Zo lezen wij dat
C a t r O n, C u I b c r t s o n c.s. (15) in 1952 geen verschil vonden in het
vetpercentage, bepaald in dc dikte van het rugspek en liet soortelijk gewicht,
tussen met gebruikelijke rantsoenen gevoederde varkens. In een latere
publikatie stelt Catron (16) vast, dat cr geen verschillen tc vinden
waren in soortelijk gewicht, water, vet en stikstofgehalte bij slachtdieren
die tcrramycine, streptomycine, aureomycine, penicilline (en sulfathalidine)
dooi\' het voer hadden gehad. B r u g g e m a n deelde ons persoonlijk mede,
dat hij bij diverse uitvoerige proeven in Duitsland geen verschillen in
slachtkwaliteit heeft gevonden. Terril( 17) berichtte dit reeds in 1951,
evenals Pierce (18) in 1954.

Tol zover summier enige gegevens uit dc literatuur, vooral Amerikaanse.
Hel is opvallend dat na 1954 over het verband lussen antibiotica en vlees-
kwaliteit in de Journal of Animal Science, die wij in deze als loonaan-

De veronderstelling, dat men althans deze zijde der problematiek over
antibiotica als afgedaan beschouwt, lijkt in dit verband gerechtvaardigd en
vindt steun in de mondelinge mededeling van een autoriteit als C a t r o n,
gedaan in 1956, dat hij ervan overtuigd is dat dc toevoeging van antibiotica
aan \\oeder, geen aantoonbare invloed op de slachtkwaliteit heeft. Zo deze
er mocht zijn, is zij positief en waarschijnlijk toe te schrijven aan een al-
gehele conditie-verbetering der slachtdieren.

Teneinde eenzijdigheid te vermijden, lijkt het dienstig hier nog even nader
in te gaan op meer recente onderzoekingen in Europa en tenslotte, als
voorlopige mededeling iets over onze eigen ervarmgen in deze te vermelden.
Grau (19 en 20) heeft in enige proeven naast de, op „anatomische"
kenmerken gebaseerde, waardering der slachtkwaliteit, ook zeer uitvoerig
de chemisch-fysische aspecten bekeken. Het eerste onderzoek betrof een
onderzoek onder praktijkomstandigheden en in opdracht van de Hoechst
\\Verke. Aangezien ik vermoed dat collega Frens ook deze proef zal rele-
veren, bepaal ik mij tot het \\ ermelden der conclusies, voor zover deze de
slachtkwaliteit betreffen. Uit de scheikundige waarnemingen, de subjectieve
en objectieve beoordeling en het organoleptisch onderzoek van de, van
deze varkens bereide, hammen, kwam naar voren dat de penicillinedieren
tegenover de controledieren bepaalde verbeteringen te zien gaven en wel:

a) het vlees der dieren uit de penicilline-groep vertoonde in het algemeen
een beter water-bindend vermogen dan de controlegroep

b) het watergehalte der penicilline-dieren was iets lager, het eiwitgehalte
iets hoger dan dat der controledieren

c) de hammen der pcnicilline-varkens werden bij een smaakproef beter
beoordeeld dan de controledieren

d) het vetgehalte van alle vette weefsels was bij de penicilline varkens
hoger dan bij de controledieren.

Dat is in overeenstemming met de uitkomsten van cle subjectieve keuring,
waarbij ook een kleinere vet - mager verhouding werd gevonden bij de
penicilline-dieren.

Over deze proef menen wij te moeten opmerken, dat het aantal onderzochte
dieren weliswaar in onze ogen te klein is om statistisch verantwoorde con-
clusies te trekken, maar dat anderzijds zoveel analyses zijn verricht, dat dit
de bovenstaande beperkende omstandigheid enigszins vermindert.
Grau komt tot de conclusie dat er geen sprake is van een duidelijke ver-
andering van de vleeskwaliteit door antibiotica.

Ter illustratie van het door hem verrichte grondige onderzoek, laten wij
hieronder twee tabellen \\olgen.

Clausen heeft in Denemarken een onderzoek gedaan, waarin hij peni-
cilline, aureomycine en terramycine betrok en de invloed hiervan op 15
verscliillende rantsoenen naging.

Ook over de voedertechnische kant van deze proeven zal collega Frens
zeker berichten en wij bepalen ons derhalve tot het weergeven van een
tabel zoals wij die vonden in een Duitse publikatie van Hesselbach
(21).

Samenstelling van spieren en weefsels (gemiddelde waarde van 6 dieren) naar G r a u
P = gevoerd met Penicilline, C = controle.

Invloed van antibiotica op de slachtkwaliteit, naar Hesselbach
A: geen antibiotica; B: 10 mg antibioticum I kg voeder.

Hieruit blijkt, dat het slachtverlies bij de antibiotica-dieren iets minder is,
de reuzel wordt niet beïnvloed, het rugspek is iets dikker, maar de graad
van vetaanzet is niet hoger door het ook geringere slachtverlies. De vlees-
kleur werd donkerder, hetgeen gunstig is. Merkwaardig is dat deze ver-
betering alleen bij vrouwelijke dieren werd waargenomen.
Hoewel slechts indirect met de slachtkwaliteit verband houdende, veroor-
loven wij ons toch hier tc vermelden, dat het geringere slachtverlies zich
alleen manifesteerde als de antibiotica-rantsoenen ook qua hoeveelheid gelijk
waren aan de controle-rantsoenen. Het blijkt nl. dat antibiotica de eetlust
doen toenemen! Of dit een gevolg is van een algemene conditie-verbetering
vermogen wij niet te beoordelen, maar de veronderstelling lijkt gewettigd.

Invloed van antibiotica op de chemische samenstelling van het vlees
(naar Hesselbach).

Uit deze tabel blijkt dat wat de chemische samenstelling van het vlees be-
treft, alleen het gehalte aan ruwvet wordt beïnvloed door de antibiotica en
dat nog in zeer geringe mate.

Tenslotte nog een overzichtstabel (5), die vooral door de grote aantallen
die hierin zijn verwerkt, voor het trekken van conclusies een juistere basis
schept.

Antibiotica aan het voeder toegevoegd tot een levend gewicht van 60 kg en
gedurende de gehele rnestperiode, naar Hesselbach.

Clausen vergeleek de invloed van antibiotica bij een mestduur tot 60
en tot 90 kg. Uit de gegevens in de tabel onder de gepuncteerde lijn blijkt,
dat de antibiotica wat de slachtkwaliteit betreft, alleen op de smaak een
verbeterende invloed hebben, die toeneemt bij een voedering met antibiotica
tot 90 kg levend gewicht. Voor de consument is voorts van belang dat pas
bi j een 200-malige verhoging van de gebruikelijke dosering van antibiotica,
sporen in het vlees werden gevonden. Deze bleken echter bij de normale
bereiding van vlees volkomen onwerkzaam te worden.
Tschiderer (22) uit Oostenrijk heeft met tcrramycine een proef ge-
daan, waarbij hij tevens Vigofac (ccn R-comple.x preparaat uit fermentatie
produkten van streptornyccs, met als drager soyarneel) vergeleek. In tabel
6 zijn de gegevens wat betreft de slachtkwaliteit weergegeven. Het blijkt
dat de invloed van tcrramycine (cn Vigofac) neigen naar de gunstige kant
bij het slachtvcriics, maar dat het Vigofac daarentegen een, zij het niet
significante, gunstige invloed doet zien bij de vlees-vet verhouding, het
duurdere vlees cn dc spekkwalitcit.

Wat betreft onze eigen waarnemingen, zij hier medegedeeld, dat het
Slagersproefstation diverse groepen varkens die antibiotica in het voer
hadden gehad, heeft onderzocht en beoordeeld en dat bij deze ± 50
monsters op enkele punten naar het positieve neigende waarnemingen zijn
gedaan.

Ausschlachtungsergebnisse:
Teilstücke der linken Hälfte
(11 und III) Tieren:
I

(71-

221 221 228

Naar Tschiderer.

varkens, beter te zijn. Dit is in overeenstemming met de waarneming van
Grau c.s. Deze verklaart dit uit de iets betere waterbinding van het
vlees, hetgeen het pekelproces c.q. de doorkleuring der hammen gunstig
beïnvloedt.

Ongunstige beïnvloeding is door ons niet waargenomen.

TABEL 7

Baconkwaliteit van varkens, gemest met voeder, waaraan antibiotica waren toege-
voegd (weergegeven met punten: 1 is goed, 10 is slecht.

Voeder Aantal varkens

I , zonder a 7

I , met a 6

II , zonder a 5
H , met a 4
III, zonder a 6

III, met a 6

IV, zonder a 7
IV, met a 7
Voeder I en III zijn ,gelijkwaardi,g, voeder II en IV eveneens, maar van geringere
kwaliteit dan de voeders I en III.

Wat betreft de invloed van toediening van antibiotica in voeder bestemd
voor varkens ,menen wij samenvattend te mogen stellen, dat wat de vlees-
kwaliteit in brede zin betreft, geen ongunstige invloed is vast te stellen.
Indien er van aanwijsbare invloeden gesproken kan worden, zijn deze
zwak positief, vooral waar het smaak en kleur betreft.
Indien wij, ter completering van onze opdracht nu nog iets weergeven over
een ander slachtdier in verband met antibiotica, dan betreft dit de vette
kalveren.

Zoals de lezer bekend zal zijn, worden in Nederland talloze z.g. kunstmelk-
preparaten voor de kalvermesterij in dc handel gebracht. In een deel van
deze kunstmelkpreparaten zijn ook antibiotica verwerkt. Gedurende het
laatste jaar zijn, zowel op verzoek van voorlichting gevende instanties
(veevoederbureaux enz.) als op verzoek van fabrikanten van deze prepa-
raten, een driehonderdtal kalveren door ons gekeurd en onderzocht, zowel
vóór de slachting als daarna. Terwille van de objectiviteit waren degenen
die deze keuring uitvoerden niet op de hoogte van de rantsoenen die de
kalveren gehad hadden en er werd onder nummer gekeurd. Uit de velerlei
ervaringen die wij met en bij deze keuringen opdeden, geven wij hier
enkele samenvattingen:

le. Er bestond (bestaat) een goede correlatie tussen de uitslag van de
levende beoordeling (slijmvlieskleur, speciaal conjuctivae, en diverse z.g.
vetgrepen) en de waardering na de slacht, zowel aan de haak (kleur en
vetverdeling) als bij de smaakproef (kleur, malsheid enz.). Tussen de
levende beoordeling en de ijzerbepaling in de lever bestond een vrijwel
lineaire correlatie*).

Vrijwel geen verband werd gevonden tussen de subjectieve beoordelingen
en de objectieve, zoals vetbepaling, pH metingen, enz. Hierover zal binnen-
kort een afzonderlijke publikatie verschijnen.

2e. Indien in een proef volle-melk kalveren als controle dienst hadden
gedaan, werden deze er bij de keuringen uitgehaald, speciaal bij de levende
keuring. Aan de haak was dit zonder meer het geval. Van de met prepa-
raten gevoerde kalveren waren er bij, die de kwaliteit van volle-melk
kalveren goed en soms zelfs dicht benaderen, doch er werden ook zeer
sterke afwijkingen gevonden. Er waren preparaten die vrijwel altijd goede
resultaten gaven. Er waren er ook, die altijd een duidelijk minder goed
resultaat te zien gaven.

Aangezien dit onderzoek nog niet is afgelopen en wij de samenstelling
van de diverse preparaten (dus) nog niet kennen, kunnen wij geen oordeel
geven in hoeverre de toevoeging van antibiotica in deze een rol speelt.
Wel menen wij in dit verband en voor deze lezerskring enkele opmerkingen
naar voren te moeten brengen. Een juist oordeel over de waarde van deze
ktmstmelk-preparaten en hun effect op de vleeskwaliteit wordt in hoge
mate vertroebeld door de volgende factoren.

n De ogenschijnlijke eenvoud van het voedersysteem (wann water -f
poeder) maakt dat vele absolute of relatieve buitenstaanders zich op het

) (Deze laatste werden op voorstel van Dr. van Eekelen uitgevoerd op het
Centraal Instituut voor Voedingsonderzoek door Ir. Kroll).

kalv-ermesten toeleggen. Vaak worden dan ongeschikte dieren gekocht
(c.q. „aangesmeerd"), de huisvesting en verdere verzorging laat te wensen
over enz. üe resultaten zijn dan navenant, zonder dat dit direct aan de
kunstmelk-preparaten geweten mag en kan worden.

2) Ook de van oudsher meer ervaring hebbende kalvermesters maken nog
wel eens fouten met de (kunst)melk-voeding, zodat bijv. de praktijkproeven
voor de provinciale veevoeder-bureaux ook niet alle even waardevol zijn
(geweest).

3) De fabrikanten bieden uiteraard alleen maar kalveren ter keuring
aan, waarover zij met vrij grote zekerheid althans geen ongunstig oordeel
verwachten. Slechts enkelen vormden hierop in zoverre een uitzondering,
dat zij enige malen een grote groep kalveren ter keuring aanboden. Bij
deze keuring werden zowel bij het leven als aan de haak, de drie of vier
dieet groepen (controle 2 a 3 verschillende preparaten) onderkend.
Zolang deze onderzoekingen op het huidige „praktijk"-niveau (moeten)
blijven staan, behouden wij ons elke definitieve uitspraak over het kunst-
melk c.q. antibiotica probleem voor. Diezelfde praktijk moet dan, vooral
bij een mogelijk minder willige markt voor vette kalveren, in de toekomst
uitmaken welke preparaten goed zijn en/of weinig risico opleveren.

Nadat deze publikatie gereed was gemaakt, troffen wij in de Journal of
Animal Science van augustus 1957 op bladzijde 654 e.v. een artikel aan
van Landagora c.s.

Hierin worden de resultaten bekend gemaakt van voederproeven met
slachtkalveren (tot 12 a 16 weken). De proefgroepen kregen dagelijks 70-75
mg chloortetracycline in de melk of 400 mg wekelijks intramusculair.
De bevindingen waren, dat de kalveren, die het antibioticum per os of
per injectionem kregen, naast een verbeterde groei en voederomzetting, ook
een significant beter slachtgewicht en een gunstiger uitslachtingspercentage
vertoonden dan de dieren uit de controlegroep.

Orale toediening van het antibioticum blijkt in deze proeven de vetafzetting
te hebben bevorderd, terwijl parenterale toediening de eiwit-opbouw heeft
gestimuleerd.

De auteurs stellen als verklaring, c.q. werkhypothese voor, dat bepaalde
endocrine systemen betrokken zijn bij dit proces of dat een verhoogde
doelmatigheid bij de voederomzetting wordt bereikt.

Op grond van literatuurgegevens en een beperkt eigen onderzoek wordt aangegeven,
dat toevoeging van antibiotica aan voeders voor varkens geen duidelijke invloed op
de slacht- en vleeskwaliteit heeft gehad.

Indien er al van een invloed gesproken mag worden, heeft deze cen gunstige tendens.
Over een eventuele invloed van antibioticatocvocging aan kalvcrenvocders op de
slachtkwaliteit en vlceskwaliteit is het nog moeilijker tot een gefundeerd oordcel te
komen, omdat hierbij velerlei factoren cen vertroebelende invloed hebben.
Wel wijzen enkele literatuurgegevens over recente proeven op een eveneens gunstige
tendens.

Van een ongunstige invloed op de slacht- en vleeskwaliteit tengevolge van antibiotica-
toediening aan het voeder, kan niet gesproken worden.

Literary information and a limited private investigation prove that adding antibiotics
to feed for pigs shows no appreciable effect in slaughter and meat qualities.
If there be any effect at al, it would be of a favourable tendency.
As to the possible effect by adding antibiotics to feed for calves, it is still more diffi-
cult to form a well-founded judgment on slaughter and meat qualities, because here
various factors may have a disturbing influence.

At the same time a few literary indices point to a similarly favourable tendency.
On the whole slaughter and meat qualities do not seem to suffer by the addition of
antibiotics to the feed.

L\'auteur commence par décrire brièvement les difficultés concernant les problèmes
d\'estimation des qualités de la viande, relativement à la nourriture et à ce qui s\'y
ajoute.
Il relève:

a) le manque de connaissances sur l\'influence des aliments consommés en général,
sur la quahté de la carcasse et de la viande;

b) le défaut de méthodes satisfaisantes pour estimer la qualité de la viande.

La consultation de la httérature moderne, ainsi que des observations faites par
lui-même, conduisent l\'auteur à la conclusion que, s\'il se présente une influence quel-
conque sur la qualité de la carcasse ou de la viande par suite de l\'addition d\'anti-
biotiques à la nourriture des cochons et des veaux, c\'est une influence favorable.
Surtout la couleur et le goût du bacon et du jambon présentent une légère améliora-
tion, mais pas importante.

Verfasser beschreibt kurz die Schwierigkeiten, um auf Grund der Fütterung, bezw.
der Beigaben zu derselben den Wert der Fleischqualität zu bestimmen.
In Verband hiermit weist er:

a) auf die ungenügende Kenntnis, hinsichtlich des Einfluss der allgemein gebrachten
Nährstoffe bezw. der im Kraftfutter verarbeiteten Rohstoffe auf die Qualität der
Karkasse und des Fleisches;

b) auf den Mangel an brauchbaren, objektiven Methoden, um zu einer Qualitäts-
bewertung des Fleisches zu kommen.

An Hand Veterinär medizinischer Literatur, sowie eigener Beobachtungen kommt der
Verfasser zur Schlussfolgerung, dass, falls überhaupt Hinzufügung von Antibiotika an
das Futter der Schweine und Kälber von Einfluss auf die Qualität der Karkasse und
des Fleisches sein soll, dieser nur günstig genannt werden kann.

Besonders Farbe und Geschmack von Speck und Schinken erfahren eine Verbesserung,
obwohl dieselbe nicht besonders auffallend ist.

1. VAN EEKELEN, M., directeur Centraal Instituut voor Voedingsonderzoek -
Utrecht: Opmerking tijdens besprekingen over toevoegingen aan voedsel en vee-
voeder.

3. BOWLAND, J. P. en McELROY, L. W.: Univ. of Alberta, Press Bull. 31. Ann.
Feedejrs\' Day. June 1952; 7-9-911.

9. WALLACE, D. H., M. MILICEVIS, A. M. PEARSON, T. H. CUNBA en M.
KOGER: J. Anim. Sei. 13, 177 (1954).

10. WILSON, G. D., J. E. BURNSIDE, R. W. BRAY, P. H. PHILIPS en R. H.
GRUMMER: J. Anim. Sei. 12, 291 (1953).

11. OLSSON, N. en N. E. OLOFSSON: Svenska Svinavelförenings Tidskrift Nr. 9
(1951).

15. VOHS, R. L., H. M. MADDOCK, D. V. CATRON en C. C. CULBERTSON:
J. Anim. Sei. 10, 42 (1951).

16. CATRON, D. V., A. H. JENSEN, P. G. HOMEYER, H. M. MADDOCK en
G. C. ASHTON: J. Anim. Sei. 11, 221 (1952).

DE INVLOED VAN HET GEBRUIK VAN VEEVOEDER MET
ANTIBIOTICA OP DE VLEESKEURING; DE HOUDBAARHEID
VAN VLEES EN VLEESWAREN DOOR DEZE BEHANDELING
MET ANTIBIOTICA

Over een directe invloed door gebruik van kleine hoeveelheden antibiotica
in veevoeder — kortheidshalve verder aan te duiden als antibiotica-
voeding — op de vleeskeuring is vrijwel niets bekend en nog minder
gepubliceerd. Verstaan we daarbij nog onder vleeskeuring het complex
van handelingen en onderzoekingen vóór en nä de slachting van de ons
bekende slachtdieren, dan moeten wij bekennen dat we niet eens met
zekerheid kunnen vaststellen of het betreffende slachtdier door middel van
antibioticavoeding is gemest. Met deze weinige regelen zou het opgeworpen
probleem voor ons als afgedaan beschouwd kunnen worden, ware het niet,

b. dat het gebruik van therapeutische doseringen kort voor de slachting
ernstige problemen voor de dierenarts-vlccshygiënist met zich bracht, en

c. dat laatstgenoemde functionaris niet uitsluitend de volksgezondheid
heeft te dienen door slachtdieren en vlees te keuren, maar dat het
evenzeer tot zijn taak te rekenen is, te voorkomen dat de mens in zijn
gezondheid schade wordt toegebracht door het gebruik van voedings-
middelen, waaruit zulks mogelijk kan voortvloeien.

Sub a. Over de indirecte invloeden kunnen we kort zijn. Uit vele publi-
katies is gebleken, dat door antibioticavoeding met name de jonge dieren
een betere gezondheidstoestand genieten dan bij normale voeding het geval
is. In het bijzonder worden darmaandoeningen, al of niet met levercom-
plicaties, veel minder gezien en zowel ziekte- als sterftecijfers zijn belangrijk
gedaald. Het gevolg hiervan is, dat bij de vleeskeuring minder zieke
dieren en minder pathologisch-anatomische afwijkingen worden waarge-
nomen.

Over het tweede facet van de indirecte invloed op de keuring kunnen we
nog korter zijn. Ik bedoel hiermede dat het macro- zowel als microscopische
aspect van de pathologisch-anatomische veranderingen in organen en
weefsels van dieren ,welke ondanks de antibioticavoeding toch een ziekte
meemaken, in wezen niet veranderd zijn, zij het misschien dat ze zich als
minder uitgesproken zullen voordoen en de „restitutio ad integrem" veel-
vuldiger zal voorkomen.

Prof. Dr. W. K. Hirschfeld zal zaterdag 26 oktober een algemene inleiding op
het symposium „Antibiotica in Veevoeder" houden. Deze voordracht wordt later
gepubliceerd.

Sub b. Een ernstiger probleem is dat, waarvoor we ons geplaatst zien, nu
blijkt dat hoge therapeutische doseringen, kort voor de slachting toege-
diend, onze zekerheden inzake resultaten en de tijdsduur van het bacterio-
logisch onderzoek tot een illusie gemaakt hebben. Zulks zal niet nalaten
orii via haar beoefenaren invloed uit te oefenen op de vleeskeuring. Het is
namelijk gebleken, dat in genoemde gevallen een sterke groeiremming van
in vlees en organen voorkomende kiemen kan voorkomen, zodat het onder-
zoek meerdere dagen langer voortgezet dient te worden en dat bij nega-
tieve bevinding toch nog niet de volstrekte zekerheid bestaat, dat geen
levende kiemen in vlees en organen van de onderhavige slachtdieren aan-
wezig zijn. Dat een dergelijke groeiremming met de onaangename ge-
volgen van dien ook bij antibioticavoeding zou kunnen optreden, is een
vraag waarop de hygiënist gaarne antwoord zou willen hebben, terwijl hij
bovendien wenst dat, ingeval hem blijkt dat van invloed gesproken kan
worden. , hij over een onderzoektechniek zal kunnen beschikken, waarmede
hij zijn zekerheden kan terugwinnen. Over groeiremming door antibiotica
is veel onderzoek verricht van Amerikaanse (Jukes) alsmede van
Nederlandse zijde (M a n t e n c.s.). Van laatstgenoemden is het hieronder
volgende overzicht, waarin zijn aangegeven de minimale concentraties van
de meest gebruikte antibiotica, waarbij een volkomen remming van de
voornaamste bacteriesoorten, die bij onze slachtdieren worden aangetrof-
fen, optreedt.

De minimale concentraties van antibiotica, welke een totale remming van bacteriën
van normale gevoeligheid veroorzaken, verstrekt door het R.I.V., Dr. A. M a n t e n c.s.

Hoewel deze tabel samengesteld werd om hieruit de therapeutische doses
bij ziektegevallen te berekenen, leert deze ons tevens dat de gebruikte
kleine doseringen in antibioticavoeding nimmer tot een zo hoge bloed- of
weefselspicgcl aanleiding kan geven, dat hierdoor een beduidende groei-
remming van kiemen kan optreden. De eigenschap van antibiotica, dat
zij zeer snel worden uitgescheiden en nooit cumulatieve aspiraties ver-
tonen, is voor ons een aanwijzing temeer, dat ons bacteriologisch onder-
zoek door antibioticavoeding geen afwijkende resultaten behoeft te geven.
Wensen wij een grotere zekerheid met betrekking tot dit onderzoek, dan
is een nadere analyse van de mogelijke oorzaken van de groeiremming
door antibiotica op onze tot nu toe geijruikte vocdingsmedia wenselijk. Bij
de thans gevolgde methodiek bij het bacteriologisch onderzoek wordt een
vrij grote hoeveelheid weefselafkrabsel op steriele wijze op of in de voc-

dingsbodems overgebracht, waarna bebroeding volgt. Deze vrij grote hoe-
veelheid materiaal was in het bijzonder noodzakelijk bij slachtdieren, die
in cen ziektestadium verkeerden, waarbij een zeker evenwicht tussen het
afweerkrachtencomplex van het organi.smc en dc binnengedrongen patho-
gene kiemen in het spel was, omdat in deze gevallen vaak slechts weinig
kiemen in het bloed en de weefsels aantoonbaar waren. Bij deze chronische
bacteriaemieën bleek bovendien dat de kiemen uit het op de voedings-
bodems overgebrachte materiaal veelal een langere „aanlooptijd" nodig
hadden dan bij de acute, met bactcriaemie gepaarde, aandoeningen,
waarbij de slachtdieren vaak moribund of in nood gedood ter onderzoek
worden aangeboden.

Eén der meest voor de hand liggende oorzaken van de groeiremming bij
chronische ziekten is het overbrengen van afweerelementen van het orga-
nisme met het betreffende weefsel op of in de voedingsbodem. Normaliter
is aan deze elementen in de voedingsbodems geen al te langdurige activiteit
beschoren door de autolytische processen welke zich in het overgebrachte
weefsel afspelen. Op een zelfde niveau moeten we de situatie beoordelen,
indien met het wcefselafkrabsel de toegediende antibiotica op de voedings-
media worden overgebracht. Afhankelijk van de weefselspiegel zal ook de
duur en de intensiteit van de nawerking op de voedingsbodem min of meer
sterk remmend zijn. De enttechniek kan hieraan tegemoet komen, in dier
voege, dat wij grotere hoeveelheden voedingsmedium als verdunnend ele-
ment gaan toepassen, ofwel dat wij in de voedingsbodem stoffen toe-
voegen, welke de werkzaamheid van de overgebrachte antibiotica blok-
keren. Ik denk hierbij aan penicilline en soortgelijke stoffen.
Er is nog een tweede mogelijkheid ter verklaring van de groeiremming
in deze gevallen; het is niet uitgesloten dat dc kiemen door inwerking
van de gebruikte antibiotica tijdelijk in hun levens- en delingsactivitciten
gestoord zijn. Dat deze veronderstelling niet zo voor de hand liggend is,
leert ons de publikatie van C a m y, die in een vergelijkend onderzoek
naar de residtaten van het bacteriologisch onderzoek op voedingsbodems
en in een vleesblok, beiden verricht met vlees van slachtdieren welke met
een hoge dosis antibioticum waren behandeld, tot de conclusie kwam, dat
de groei van kiemen op voedingsbodems geremd en in het vleesblok niet,
of althans minder, gestwrd was. Bij de laatste methode wordt een vlees-
kubus, na .passage van een zeer heet olicbad ter sterilisatie van de opper-
vlakte in paraffine ingesloten en in een broedstoof van 37°C. geplaatst.
Na 24 uur bebroeding snijdt men het blok op steriele wijze door, neemt
afdrukpraeparatcn op voorwerpglaasjes, waarna kleuring en bacterio-
scopisch onderzoek volgt. Terwijl C a m y negatieve bevindingen opdeed
met de voedingsbodemmethode, vond hij 15-20 kierneenheden per ge-
zichtsveld bij de hlokmethode. Zijn conclusie was dan ook een onvoor-
waardelijke aanbeveling voor de, in Frankrijk (A. N é v o t en J. P a n t a-
léon) toch al gebruikelijke, vlcesblokmethode voor het bacteriologisch
onderzoek, in het bijzonder voor slachtdieren welke met antibiotica be-
handeld zijn. Als bijzonderheid wordt nog vermeld, dat reuzevormen
(8-15 n) werden aangetroffen in dc afdrukpreparaten, welke zich boven-
dien nog onderscheiden door een zeer sterke klcurstofopneming. Ook voor
onze vleeskeuring kan deze conclusie betekenis hebben, indien zou blijken
dat de antibioticavoeding, al is het maar enigermate een groeiremming zou
veroorzaken. Zeker is het zaak om de in ons land gangbare onderzoek-

methode uit te breiden met het vleesblok, indien het slachtdieren betreft
waarvan wij weten, of niet uit kunnen sluiten, dat ze kort voor de slaching
met een hogere dosering antibioticum zijn behandeld.

Sub c. Het derde gegeven, de taak van de dierenarts-vleeshygiënist als
dienaar der volksgezondheid, niet alleen in de zin van vleeskeurings-
beoefenaar, maar ook als beschermer door preventie, voert ons naar wat
bekend is over de gevoeligheid van dc mens voor antibiotica. Uit de vele
publikaties hierover wil ik enkele gegevens aanhalen.

M i 1 1 e r, de directeur van de Food Industry Development van de A.C.C.,
verklaarde dat wel geen enkel produkt, dat moest dienen als toegevoegde,
in dit geval om zijn conserverende werking op menselijk voedsel, zo grondig
beproefd was als chloortetracycline (aureomycine), alvorens het daartoe
werd toegelaten in voedingsmiddelen. Dc hoeveelheden antibiotica welke
in de loop der jaren werden toegediend aan mensen, zonder dat schade-
lijke werking werd geconstateerd zijn zeer hoog. Kampioene van de tijd
die achter ons ligt is een oude dame, die in S/j jaar tijd ruim 4 kg
antibiotica kreeg toegediend, zonder dat zich enig nadeel hiervan open-
baarde. Ook andere zeer hoge doseringen bij de mens worden veelvuldig
vermeld. Schadelijke invloeden op cellen en weefsels zijn nimmer waar-
genomen, alhoewel daar, vooral bij proefdieren, ijverig naar werd ge-
zocht. Integendeel bleek dat weefselinsulten door antibiotica voorkomen
kunnen worden.

Ratten, welke een klinische dosis antibiotica ontvingen voordat zij aan
dodelijke bestralingsdoseringen werden blootgesteld, bleken een tijdelijk
beschermend effect hiervan te verkrijgen, terwijl de door bestraling op-
gewekte diarree minder ernstig verliep. Ook bij honden werkten onder
gelijke omstandigheden antibiotica beschermend. (Ingram c.s.). Een
risico van een regelmatige absorptie van kleine hoeveelheden antibiotica
door voedsel is de sensibilisatie welke hierdoor bij de mens kan optreden,
al is de kans hierop zeer gering. In dit speciale geval, kan de betreffende
persoon ingeval van ziekte niet met dit antibioticum worden behandeld,
maar dan staan er toch andere ter beschikking.

Waar tenslotte uit een overmaat van gegevens vast staat, dat antibiotica-
voedscl tot op heden nauwelijks met enig voordeel aan volwassen runderen
kan worden versrekt. en ook bij oudere kalveren als minder effectvol moet
worden beschouwd, dan resteren slechts jonge mestkalveren en varkens
als leveranciers van vlees, dat als antibioticumhoudend kan worden be-
schouwd.

Niet onbelangrijk is daarnaast de hoeveelheid vlees van gevogelte, dat in
toenemende mate geproduceerd wordt en waarbij met succes de anti-
bioticavoeding werd geïntroduceerd. Het zijn juist deze vleessoorten welke
de consument pas bereiken na een zeer voldoende verhitting, waardoor
de in het vlees aanwezige antibiotica op afdoende wijze onwerkzaam zijn
gemaakt. Indien de dierenarts vleeshygiënist de zekerheid heeft, dat bij
de antibioticavoeding slechts geringe doseringen worden toegejjast van
antibiotica, welke naast geringe toxiciteit, thermolabiliteit en grote uit-
scheidingssnelheid als eigenschappen bezitten, dan zal hij geen bezwaren
hoeven te maken tegen de nieuwe, door velen reeds toegepaste en door
anderen sterk voorgestane wijze van mesten. Vanzelfsprekend stelt ook de
hygiënist de eis, dat voorschriften betreffende dosering, menging en ver-
deling van antibiotica met het veevoeder worden uitgevaardigd.

Met betrekking tot de houdbaarheid van vlees en vleeswaren, welke af-
komstig zijn van slachtdieren welke antibioticavoeding ontvangen, menen
wij op grond van dc bevindingen van de in het eerste deel gememoreerde
onderzoekingen en de daaraan verbonden conclusies te mogen vaststellen
dat de lage antibioticaspicgel, welke door deze voedingswijze in de weef-
sels te verwachten is, niet in staat zal zijn een bacteriële ontwikkeling op
en in vlees tegen te houden of zelfs enigermate beduidend te remmen.
Nu is de houdbaarheid van vlees niet uitsluitend afhankelijk van bedoelde
bederfveroorzakende bacteriën. Zowel inwendige eigenschappen van vlees
als uitwendige omstandigheden oefenen hierop mede hun invloeden uit,
echtcr zijn deze weer te herleiden tot remmende of bevorderende factoren
voor het bacteriële bederf. Onder inwendige eigenschappen verstaan we
het complex van bactericide eigenschappen van vlees welke het verkrijgt
na rigor, rijping en daarmede gepaard gaande vorming van zuren en
enzymen, terwijl wij onder uitwendige omstandigheden dc wijze van
bewaring in daartoe min of meer geschikte koel- en/of vriesruimten ver-
staan. Van beïnvloeding van de inwendige eigenschappen van vlees door
antibiotica is tot op heden niets bemerkt. Dc postmortale processen in
vlees ondergaan geen merkbare verandering, terwijl dc uitwendige factoren
van bederf geheel onder controle van dc mens staan. Er blijft dus over
de beïnvloeding van bederf door antibiotica in de weefsels, waarvan wij
zagen dat wij bij de lage weefselspiegel weinig of niets hebben te ver-
wachten.

Ook dit gedeelte zou hiermee af te sluiten zijn, ware het niet, dat een
sterkere beïnvloeding van dc houdbaarheid van vlees en vleesprodukten
onze grote belangstelling heeft en ook dient te hebben. In het onderdeel
repressief toezicht en controle neemt de dicrenarts-vlccshygicnist regelmatig
kennis van bederf van vlees en vleeswaren en behoort het tot zijn taak
dc onder zijn hoede gestelde bevolking in zijn ambtsgebied te beschermen
tegen ongewenste invloeden hiervan. Sociaal gezien behoeft hij deze taak
niet te begrenzen tot het zojuist gestelde, maar dient hij elk bederf tc zien
als een verlies aan voedsel voor dc mensheid in zijn totaliteit, iets wat te
klemmender geldt in verband met de wercldvoedselsituatie cn gelet op dc
behoefte in de gebieden waar ondervoeding en hongersnood heersen. Hier
ligt een taak om naar vermogen mede te werken om bederf van voedsel
te voorkomen en daarbij het werk van de onderzoekers op dit terrein op
dc voet tc volgen en de door hen gevonden mogelijkheden toe tc passen.
In korte trekken menen wij daarom de ontwikkelingsgang van de onder-
zoekingen, verband houdende met de houdbaarheidsverhoging door anti-
biotica, te mogen schetsen, alsmede iets te vermelden van dc thans bereikte
praktische resultaten.

Aanvankelijk werd gesuggereerd dat antibiotica in geringe dosering in het
\\ocdscl verstrekt, naast groeitoeneming ook de houdbaarheid van vlees
zouden verhogen, maar bij nader onderzoek bleek deze mening niet tc
handhaven. De verstrekking van een éénmalige zeer hoge dosis vlak voor
de slachting leverde betere resultaten op, indien een weefselspiegel werd
bereikt van 1 p.p.m. Een nadeel van deze methode bleek de activering
van de digestie door het verstrekken van antibioticahoudend voedsel vlak
voor de dood. Het kiemgetal van vers geslacht vlees bleek daardoor te
stijgen, iets wat reeds lang bekend was. Om dit nadeel te ondervangen

werden parenterale applicadewijzen beproefd. (M c. M a h a n c.s.,
Sacchi c.s.. Downing c.s.). Zowel intraperitoneaal als intraveneus
werden antibioticaoplossingen toegediend en hiermede werden voldoende
hoge weefselspiegels en daarmede goede resultaten bereikt.
Hetzelfde kan men bereiken door middel van slagaderopspuitingen van de
vleesvierendelen en door directe injectie van antibioticaoplossingen in het
spierweefsel. Heel spoedig bleek dat het gedrag der gebruikte antibiotica
tegen pathogene en bederfwekkende kiemen niet dezelfde was, hetgeen
reden werd om de eigenschappen ten opzichte van de vele bederfver-
oorzakers nader te testen. (Goldberg c.s.). Van de 91 geïsoleerde
bederfverwekkers bleken er 81 te worden geremd door chloortetracycline,
hetwelk daarmee veruit het breedste activiteit-spectrum vertoonde, terwijl
dit middel de kleur, de geur en de smaak van het vlees niet beïnvloedde
en geen gevaren voor de consument met zich bracht. Met dat al waren
er om de vereiste weefselspicgcl te bereiken bij de zo juist besproken
methoden vrij grote hoeveelheden antibiotica nodig, welke voor een deel
overbodig waren. Immers het bederf begint vooral aan de oppervlakte
van het vlees, indien het langere tijd wordt bewaard. Bij een hygiënische
slachtmethode en goed uitgeruste gezonde dieren is het spierweefsel, be-
halve aan de oppervlakte, praktisch steriel en heeft goede bactericide
eigenschappen. Het lag voor de hand dat een oppervlaktebehandeling tot
een goed uitvoerbare en efficiënte oplossing zou leiden, waarbij zowel
dompeling in, als bespuiting met fijn verstoven antibiotica-oplossingen in
aanmerking kwamen. Bij de visserij werd reeds meer dan 10 jaar ge-
leden begonnen met toepassing van antibiotica ter verhoging van de houd-
baarheid. Voor de daartoe gebruikelijke ijskoeling voor verse zeevis werd
ijs gebruikt, dat gemaakt was van antibiodcum houdend water. (Tarr
C.S., W r c n s h al 1). Tijdens bewaring en transport levert het smeltwater
een voortdurende stroom antibioticumoplossing (5 p.p.m.) welke over de
oppervlakte van de vis vloeit en uit de praktijk bleek dat hierdoor de
houdbaarheid met 80—150 % kon worden opgevoerd.
Met weck- en schaaldieren waren de resultaten eveneens gunstig. Dom-
peling in baden met een oplossing van 25 p.p.m., deed de houdbaarheids-
duur met 300 % verlengen. In het begin experimenteerde men met alle
inmiddels bekend geworden antibiotica, waarbij al spoedig oxy- en later
chloortetracycline dat een 5 x sterkere bactericide werking dan een der
andere produkten van de tetracyclinegroep bleek te bevatten, ingang von-
den. De ervaringen, opgedaan bij zeevis, vonden in het experiment spoedig
toepassing in de vlees- en gevogelte-sector. Behalve oppervlaktebehandeling
van hele slachtdieren en voeten werden ook uitgebeend, uitgesneden — al
of niet voorverpakt — vlees, verse worstsoorten en hammen in het onder-
zoek betrokken. Concentraties van 3-5 p.p.m. gavene en houdbaarheidsver-
hoging van 50—100 %, met behoud van de kleur van vers vlees. Op het
terrein van het gevogeltevlees is misschien wel het meest geëxperimenteerd,
hetgeen niet te verwonderen is als wij dc verliescijfers door bederf in deze
sector onder dc ogen krijgen (Kohier c.s.; A b b ey c.s.; S t a d e 1 m a n
C.S.: Shirk c.s.). In één jaar tijd werd hierin een bederfschade van 268
millioen dollar of wel 9.7 % van de gehele produktie berekend (Mill er).
De eminente resultaten van het onderzoek, gevoegd bij de geringe toxici-
teit en thermolabiliteit van chloortetracycline hebben er toe geleid dat op
30 november 1955 de afkondiging van het uitvoeringsbesluit van de Food,

Drug and Cosmetic Law, waarin het gebruik van genoemd antibioticum
werd geregeld, kon plaats vinden. Hierin werd bepaald dat de tolerantie-
dosis, 7 p.p.m., niet mocht worden over-schreden, het antibioticum alleen
voor vers gevogelte vlees mocht worden gebruikt en dat zulks voor de
con.sument kenbaar moc.st zijn door middel van labels aan het dier, op
de verpakking en op de emballage.

Wij zijn ervan overtuigd dat de bres die daarmede geslagen werd in de
wettelijke regelingen in de U.S.A. nog wijder zal worden en evenzeer
dat ook de Nederlandse vleeshygiënist dc antibiotica als conserverend
element op zijn weg zal ontmoeten. Mits gebonden aan juiste wettelijke
voorschriften omtrent handel in en gebruik van deze middelen hopen wij
hier slechts heil van te verwachten.

In de literatuur vindt men geen gegevens over de invloed van tje toediening van hoge
doseringen antibiotica in het voedsel op de vleeskeuring. Nadat gewezen wordt op de
indirecte gevolgen, wordt ingegaan op de invloed welke therapeutische doses uit-
oefenen en op de moeilijkheden welke daarbij bij het onderzoek en de beoordeling van
slachtdieren en vlees ontstaan. Dc taak van de dierenarts-vleeshygiënist, in het bij-
zonder met betrekking tot het door hem ten aanzien van antibiotica-voeding in te
nemen standpunt wordt hierna belicht.

Eveneens wordt zulks gedaan ten aanzien van de in de sector vis en gevogeltcvlees
reeds toegepaste antibiotica-applicatie, welke in de U.S.A. reeds gesanctioneerd is
voor oppervlakte behandeling. Het te gebruiken antibioticum, de dosis en verplichte
kenmerking zijn hierin vastgelegd. Niet dan na zeer vele en uit.gebreide experimenten
is men hiertoe overgegaan. De auteur is ervan overtuigd dat het voorbeeld navolging
zal vinden.

Literature does not give us any information regarding the effect of administering
large doses of antibiotics in food in connection with meat testing. After pointing out
indirect results, attention is paid to the effect of therapeutic doses and the difficulties
thereby engendered in judging slaughter-animals and meat. The task of the veterinary
surgeon-meat hygienist, in particular in connection with the view he takes regarding
antibiotics feeding, is then reviewed.

The same practice is followed as is already followed in the application of antibiotics
on fish and poultry, which in U.S.A. has been sanctioned for surface treatment. The
antibiotics to be used, the dose and obligatory stamp arc all decided here in.
This decision was not reached until after a great many extensive experiments had
been made.

Dans la littérature on ne trouve pas de données sur l\'influence de l\'administration dc
hauts dosa.gcs d\'antibiotica dans la nourriture, lors dc l\'inspection des animaux dc
boucherie. Après avoir attiré l\'attention sur les conséquences indirectes, on relève
l\'influence exercée par des doses thérapeutiques, et les difficultés qui s\'y présentent
lors de l"examen ct du jugement des animaux dc boucherie ct de la viande. On
éclaire ensuite la tâche du vétérinaire-hygiéniste dc viande, particulièrement à l\'égard
du point de vue qu\'il prend concernant l\'alimentation d\'antibiotica.
Il en est fait de même à l\'égard de l\'application d\'antibiotica pratiquée dans le secteur
du poisson ct de la chair de volaille, laquele application est déjà sanctionnée aux
Etats-Unis pour le traitement superficiel. On y a établi l\'antibioticum à employer,
la dose ct le signe caractéristique obligatoire. Ce n\'est qu\'après un très grand nombre
d\'expérimentations étendues qu\'on s\'y est résolu.
L\'auteur est convaincu qu\'on suivra l\'exemple.

In der Literatur findet man keine Angaben, welchen Einfluss hohe Dosierungen
Antibiotika als Beigabc zum Futter auf die Fleischbeschau haben. Nachdem der Ver-
fasser erst auf die indirekten Folgen hinweist, beschreibt cr den Einfluss therapeu-
tischer Gaben und die hieraus entstehenden Schwierigkeiten, welche bei der Unter-
suchung, bezw. Beurteilung der Schlachttiere und des Fleisches entstehen. Danach
wird die Aufgabe des Tierarztes als Fleischhygicniker besprochen unter besonderer
Berücksichtigung des von ihm — betreffs der Beifütterung von Antibiotika — ein-
zunehmenden Standpunktes.

In ähnlichem Sinne wird die im Sektor Fisch- und Geflügelfleisch gebräuchliche
Antibiotika-Applikation erörtert, die bereits in den U.S.A. für Oberflächenbehandlung
genehmigt ist. Das zu benutzende Antibiotikum, die Dosis und die verpflichtete
Kennzeichnung sind festgelegd. Erst nach vielen und ausgedehnten Experimenten
ist man hierzu übergegangen. Verfasser hat die Uberzeugung, dass dieses Beispiel
Nachahmung finden wird.

17. TARR, H. L. A. c.s.; Antib. in Agric., Publ no. 397 Wash DC.; Nat. -Ac. of Sc.
1956.

Euterform und Aufbau des Drüsenparenchyms. R. Schmahlstieg. Deutsche
Tierärzthche Wochenschrift, 63, 474, 1956.

De schrijver kwam op grond van het onderzoeken van 22 uiers tot de conclusie, dat
er geen enkel verband bestaat tussen de uiervorm (hanguier, gespleten uier enz.) en
de aard van het klierweefsel.

Uiervorm en kwaliteit van de uier worden door afzonderlijke genetische factoren be-
paald. Aangezien de kwaliteit van de uier met behulp van proefmelkingen beoordeeld
kan worden en de vorm op het gezicht, is het dus mogelijk een goed gevormde, goed
producerende uier te fokken.

Erbliche Missbildungen der Extremitäten beim Schwein. Dr. Hildegund Schu-
mann. Tierärtzliche Umschau, 12, 37, 1957.

1. Amelie, d.w.z. een gebrek waarbij grote gedeelten der ledematen ontbreken.
Schouder- en bekkenbeenderen zijn aanwezig, maar niet volledig gevormd.
Johnson en Lush vonden deze afwijking bij Poland-China-varkens. Zij
noemden de hiermee behepte dieren „stroomlijnvarkens". De met deze afwijking
geboren dieren vertoonden ook nog dikwijls een gespleten gehemelte en atresia
ani. De varkens worden levend geboren, maar sterven na 2 of 3 dagen. Op grond
van proefparingen wordt aangenomen dat het gebrek op een recessieve factor
berust.

2. Apodie (Amelia posterior). Reeds in 1832 werd een varken beschreven, waarbij
de achterbenen ontbraken. Naderhand zijn nog meer van dergelijke dieren gezien.
Met deze afwijking gaat een verkromming van de wervelkolom of een mis-
vorming van het gehemelte dikwijls gepaard. Vermoed wordt dat dit gebrek
op erfelijke factoren berust.

3. Monobrachie. Veelvuldiger komen gevallen voor waarbij slechts 1 extremiteit
ontbreekt of minder ontwikkeld is. Zo zijn dieren bekend waarbij een voorste lid-
maat ontwikkeld is tot het schouderblad, tot de elleboog, tot het carpaalgewricht
of tot de kogel. Ook kent men dieren waarbij alleen de klauwen atrofisch zijn.
In het algemeen wordt voor dit gebrek ook een recessieve vererving aangenomen.

Bij deze dieren zijn de voorste of achterste ledematen resp. gekromd of recht
door spiercontractie. Dikwijls komt het zowel bij voor- als achterbenen voor.
Deze afwijking werd in Zweden geconstateerd en berust op een enkelvoudige re-
cessieve factor.

5. Verkromming der achterste ledematen gepaard gaande met onvolledige ontwik-
keling van de onderkaak.

Ook deze afwijking werd in Zweden gevonden en wel bij Groot Yorkshires. Van
472 biggen die uit 32 zeugen geboren waren en alle dezelfde vader hadden,
vertoonden 96 dieren d.i. 20,3% deze afwijking. Men neemt aan, dat dit gebrek
ook door een enkelvoudige recessieve factor wordt bepaald.

In Noorwegen en Rusland, mogelijk ook in Duitsland, komen biggen voor, waar-
bij de achterste ledematen totaal verlamd zijn. Bij histologisch onderzoek werd
een degeneratieve atrofie van motorische cellen gevonden. De dieren sterven
meest na enige dagen. Ook voor dit gebrek wordt een enkelvoudige recessieve
factor verantwoordelijk gesteld.

In 1932 werd dit gebrek voor het eerst beschreven. Storingen in de bloedsomloop
hebben woekeringen in het onderhuidse bindweefsel en spieratrofieën tot gevolg.
De symptomen zijn niet altijd gelijk. Soms ziet men slechts zwakte van normaal
gevormde voorbenen; bij andere dieren zijn de benen zo dik, dat ze niet meer
gestrekt kunnen worden. Alle biggen succomberen binnen korte tijd aan hart-
zwakte ten gevolge van storingen in de bloedsomloop. Ook dit gebrek zou door
een enkelvoudige recessieve factor teweeggebracht worden.

In 1953 beschreef men in Zweden biggen die geboren werden mei gezwollen
ondervoeten en poreuze, gespleten klauwen. Op een leeftijd van 1—2 weken
wordt deze afwijking gevolgd door het optreden van „Acanthosis nigricans" en
tenslotte door pneumonie, waaraan de dieren meestal voor de 5e maand sterven.
Men neemt aan, dat de verschillende symptomen berusten op verschillende re-
cessieve factoren.

Door vele auteurs is het voorkomen van eenhocvigheid bij het varken beschreven.
Men neemt aan dat het op erfelijke factoren berust en dat waarschijnlijk een
dominante factor hierbij een rol speelt.
10. Ongelijke ontwikkeling der tenen.

N O r d b y beschreef een structurele disharmonie van de tenen bepaald door
verschillen in lengte en in doorsnede. Deze anomalie kan aan alle 4 ledematen
voorkomen en betreft altijd dc mediale bij- en hoofdtenen, die beide korter zijn
dan de laterale tenen. Kreupelheid is het gevolg. Hel erfelijk bepaald zijn schijnt
vast te staan.

Erbliche Hautkrankheiten und Anomalien des Haarkleides beim Schwein. Dr. H i 1-
d e g u n d Schumann. Deutsche Tierärtzliche Wochenschrift 6.3, 459, 1956.
Door de auteur wordt een overzicht gegeven van de tot op heden bekende erfelijke
huidafwijkingen bij het varken.

In de le plaats beschrijft hij de zg.g. Epitheliogenesis imperfecta neoanatorum suis.
Dc hiermee behepte dieren vertonen op verschillende plaatsen van het lichaam on-
regelmatig gevormde huiddefecten, waarbij dc epidermis alsmede de haren volledig
ontbreken. De grootte der huiddefecten is zeer verschillend. Men heeft hier met een
semiletaalfactor te maken omdat dieren met zeer kleine huiddefecten kunnen genezen.
De desbetreffende plaatsen blijven echter haarloos. Aangenomen wordt dat dit gebrek
op een recessieve factor berust.

In Zweden werden in 1953 de z.g. klompvoetvarkens beschreven met welke naam
cchtcr slechts een der symptomen wordt aangeduid. Dikwijls worden deze dieren
dood geboren, maar in vele gevallen komen ze ook levend ter wereld. Zij onder-
scheiden zich van hun gezonde broers en zusters door opgezwollen ondervoeten en
poreuze gespleten klauwen. Op een leeftijd van 1—2 weken ontwikkelt zich dan een
huidlijden de z.g. Acanthosis Nigricans. Op het lichaam ontstaan onregelmatige
vlekken, die donkerbruin worden. De variatie in de grootte der vlekken en de ver-
spreiding over het lichaam is zeer verschillend. Als 3e symptoom komt er dan nog bij
een pneumonie. De dieren ontwikkelen zich zeer slecht cn slechts in uitzonderings-
gevallen worden zc 5 tot 11 maanden oud. Men neemt aan dat de verschillende
symptomen van dit gebrek door verschillende recessieve factoren worden veroorzaakt
die aan elkaar gekoppeld zijn.

In 1953 werd door Wellmann de erfelijk bepaalde Pityriasis rosea beschreven.
De eerste symptomen dienen zich op buik en binnenvlakken der schenkels aan in de
vorm van kleine, sterk verheven, rondachdge pokkenachtige haarden, waarvan het
centrum inzinkt en spoedig geneest. Van de met bruine schubben bedekte wallen

breidt het lijden zich echter steeds meer uit. De dieren hebben een dof, kroesachtig
baarkleed, vertonen dikwijls diarree en blijven in ontwikkeling terug. Dikwijls treedt
de ziekte reeds 1 week na de geboorte op, soms ook na meerdere weken. In lichte
gevallen herstellen de dieren in 8—14 dagen; in zware gevallen in 4—8 weken.
W e 11 m a n n neemt aan dat men hier te doen heeft met een erfelijke dispositie voor
dit lijden; anderen menen dat het een erfelijk gebrek als zodanig is.
Door Pr an tl werd in 1953 een crusteus exceem beschreven, waarvan hij aanneemt
dat het op dominante factoren berust. Van 40 afstammelingen van 1 beer stierven
21 aan deze ziekte.

In 1933 werden door N ordby melanotische huidtumoren bij het varken beschreven.
Deze „wratten" zijn bij pasgeboren biggen nog zeer klein (gem. 5 mm.). Bij vol-
wassen varkens zijn ze veel groter. Men vindt ze vooral op de rug en aan de boven-
schenkel. Hoewel de gezwellen op zichzelf goedaardig zijn, is hun optreden toch niet
gewenst, omdat het leidt tot waardevermindering van het slachtdier. De erfelijkheids-
gang voor deze afwijking is nog niet vastgesteld.

In Mexico kent men vervolgens de z.g. „haarloze" varkens. Men heeft hier echter niet
met een totale haarloosheid te maken, omdat meestal nog wel enige borstels te vinden
zijn.

Bewezen schijnt te zijn, dat de aanleg voor haarloosheid voorgesteld kan worden
door de formule hh, terwijl de volledig behaarde dieren door de formule HH geken-
schetst zouden zijn. Ook kent men nog spaarzaam behaarde dieren Hh. De factor
voor „haar" is dus niet volledig dominant over „haarloosheid".

En tenslotte zijn in Brazilië nog varkens met zg. wol- of negerhaar geconstateerd.
Deze dieren hebben kroesharen die gemakkelijk afbreken. Bij jonge varkens is dit
gebrek nog niet duidelijk te zien; wel echter op een leeftijd van 8—10 maanden.
Het komt bij verschillende rassen voor en ook bij dieren van verschillende kleur. Ook
kan het naast de z.g. „haarloosheid" optreden. Men neemt aan dat het gebrek be-
paald wordt door een dominante factor. HOEKSTR.A

Atresia Ani — A new lethal factor in Sheep. H. Fischer and M. M e m e t A d i-
nata. Hemera Zoa, LXIV, 99, 1957.

Op de afdeling schapenteelt van het Algemeen Veeteelt Instituut te Bogor (Indo-
nesia) werden uit kruisingen van vetstaart schapen met Priangcr schapen zeven
lammeren zonder anus geboren.

•Alle zeven lammeren werden levend geboren. Drie van de mannelijke dieren stierven
op de 2e dag na de geboorte. Een onderzoek na de dood toonde aan dat bij twee
van deze dieren ook een atresia recti voorkwam.

Eén mannelijk en 2 vrouwelijke dier (en) werden geopereerd en zijn nog in leven,
terwijl bij het derde vrouwelijke dier de defaecatie geschiedt via een rectovaginale
uitgang.

Deze lammeren waren met één uitzondering de nakomelingen van één ram en zijn
zoon.

Uit parin,gen van bekende hcterozygote dieren resulteerden 19 fenotypisch nonnale
en 6 lammeren met atresia ani. Dit is in overeenstemming met de verhouding van
3:1 als een enkelvoudig recessief gen in het spel is.

Daar de factor slechts letaal is bij mannelijke dieren, werd het geclassificeerd onder de
„sex limited" letale factoren. Het werd verder aangeduid als „atresia ani" en met
het symbool D 13 van het nummersysteem voor letale factoren bij landbouwhuisdieren.

Enige factoren die de gebruikswaarde van de rundveestapel ongunstig beïnvloeden.
Wastage and disease incidence in dairy herds. R. W. Withers. The Veterinary
Record 69 (1957), 446.

In 1950 werd in Surrey, Berkshire en Wiltshire een aanvang gemaakt met een onder-
818

zoek naar mutaties in de veebeslagen en naar de gezondheidstoestand van de dieren.
De thans gepubliceerde gegevens hebben betrekking op de periode 1952-1953 tot en
met 1953-1954. Dc hier volgende leeftijdsverdeling is gebaseerd op het aantal ge-
boorten en komt dus niet geheel overeen met de werkelijke veebezetting (doordat dit
systeem niet voor alle berekeningen is toegepast, kunnen sommige percentages niet
zonder meer onderling worden vergeleken).

Ie lactatie-periode
2e lactatie-periode
3e lactatie-periode
4e/5e lactatie-periode
oudere dieren

Aan het onderzoek onttrokken werden respectievelijk 1378 (23,0%) en 1075 (22,0%)
koeien en respectievelijk 73 (5,2%) en 99 (8,6%) pinken. Het kwam nogal eens
voor, dat er voor het opruimen van cen bepaald dier meer dan één reden werd
opgegeven; voorbeelden hiervan zijn: ziek en minder goede produktie, hoge leeftijd
en steriel. In dergelijke gevallen werd nagegaan welke van deze redenen als de be-
langrijkste moest worden beschouwd.

Het resultaat van dit gedeelte van het onderzoek kan als volgt worden samengevat.

Deze percentages hebben uitsluitend betrekking op de koeien; men heeft weliswaar
ook voor de pinken dergelijke gegevens genoteerd, maar men acht deze minder be-
trouwbaar.

Als „gestorven" zijn uitsluitend die koeien geregistreerd, welke op het bedrijf zelf zijn
doodgegaan. Respectievelijk 35 en 25% van deze gevallen blijkt met het afkalven in
verband te staan. Hierbij zijn inbegrepen de dieren, die aan melkziektc zijn gestorven
(deze ziekte is respectievelijk 154 en 186 maal waargenomen; nadere gegevens hier-
over ontbreken echter).

Een tweede belangrijke doodsoorzaak is de tympanie geweest (respectievelijk 20 en
25%); daarop volgen kopziekte (beide jaren 8%) en mastitis (respectievelijk 6 en
10%).

Opmerkelijk is, dat als men de „overtollige dieren" afzonderlijk beschouwt, de overige
redenen waarom de koeien aan het onderzoek zijn onttrokken — de schrijver vat deze
samen onder de naam „berd wastage" — gezamenlijk ecn vrij constant percentage
van de totale veebezetting vormen. Van 1950|51 tot en met 1953/54 werden namelijk
als uiterste grenzen hiervoor 18.1 en 19.9% waargenomen. Dc groep overtollige dieren
daarentegen varieerde in diezelfde tijd van 3.3 tot 7.1%.

Dc meeste kalveren zijn geboren in de maanden september tot en met november (res-
pectievelijk 46.0 en 44.2%). De periode van april tot en met juli leverde dc minste
geboorten op (respectievelijk 17.1 en 17.6%).

1952/53	1953/54
1320	1128
1276	1038
1180	781
1370	1211
928	825
6074	4983
5984	4879
1408	1156
170	132

Dat er zich bij het afkalven nogal eens moeilijkheden hebben voorgedaan, blijkt uit
de volgende gegevens:

Alle doodgeboren kalveren, die meer dan 270 dagen waren gedragen, zijn als „dood-
geboren" geregistreerd; kalveren, die minder dan 271 dagen nadat de dekking/inse-
minatie had plaatsgevonden ter wereld kwamen, zijn in dc rubriek „abortus" opge-
nomen.

In bovenstaand schema zijn de waargenomen „afwijkingen" uitgedrukt in procenten
van het aantal geboorten, dat gedurende bepaalde perioden bij dc verschillende leef-
tijdsgroepen heeft plaatsgevonden. Er blijkt uit, dat:
le. de meeste van deze moeilijkheden bij eerstekalfskoeien voorkomen,
2e. men vooral gedurende dc wintermaanden hiermee te kampen heeft.

Als men dc mclkziekte-patiënten onderbrengt bij de ziektegevallen, die niet recht-
streeks met het afkalven in verband staan, krijgt men het volgende overzicht (de ver-
melde percentages hebben betrekking op het aantal gevallen cn geven dus geen in-
druk van het aantal koeien waarbij deze zijn waargenomen; ze zijn gebaseerd op
de werkelijke veebezetting). Er kan o.a. uit worden afgeleid, dat 1953/54 veel minder
gunstig is geweest dan het daaraan voorafgaande jaar.

mastitis

wrang („zomcr"-mastitis)

spijsvertcringsstoornissen

„winter"-diarrce

	4.3%	2.6%
tyrnpanie	0.5%	1.0%
melkziekte	2.6%	3,8%
acetonemie	0.6%	1.2%
kopziekte	0.4%	0.5%
ongevallen/verwondingen	1.8%	2.5%
baarmoeder-aandoeningen	0.5%	1.2%
overige ziekten enz.	5.1%	5.7%
Totaal	25.9%	33.0%

Mastitis werd waargenomen bij respectievelijk 515 koeien (113 bedrijven) en 483
koeien (95 bedrijven). Beide jaren deden de meeste gevallen zich voor gedurende
de eerste maand na het afkalven, namelijk respectievelijk 35.1 en 30.4%.
Aangenomen wordt, dat normaliter de wrang zich beperkt tot maximaal 0.5% van
de veestapel. In 1954 werd echtcr een enorme uitbreiding geconstateerd (146 koeien
en 21 pinken werden aangetast) ; vrijwel alle gevallen kwamen voor in de periode van
juli tot en met september. Vijf koeien stierven aan deze ziekte. Tot de vliegen, die
veelvuldig op uier en tepels werden aangetroffen, behoorden vooral Hydrotaea-
soorten, terwijl in H. irritans enige malen een „groep G"-streptokokkus werd ge-
vonden, die grote overeenkomst met de verwekker van de zomer-mastitis vertoonde.
De „winter"-diarree komt jaarlijks op ca. 6% der in het onderzoek betrokken be-
drijven voor; en enkele maal twee jaar na elkaar op hetzelfde bedrijf. Meestal worden
in het verloop van ongeveer een week verschillende dieren ziek (diarree; sterk ver-
minderde produkde; sterfgevallen hebben zich niet voorgedaan). Op ongeveer een
derde van deze bedrijven breidt zich de ziekte vrijwel over de gehele veestapel uit.

Bureau; Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

De verschijning van deze laatste aflevering van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
vóór de Algemene Vergadering, geeft het Hoofdbestuur aanleiding de leden met hun
dames nog eens op te wekken om de volgende week de jaarlijkse tocht naar Utrecht
te maken, die voor velen een trouwe traditie is geworden.

Helaas werden enkele afdelingsvergaderingen, waarin het programma is behandeld,
slecht bezocht.

Degenen, die de provinciale vergadering niet hebben meegemaakt, kunnen „hun ver-
zuim" nog herstellen door de huishoudelijke vergadering met hun discussie te ver-
levendigen en de waarde van de verkiezingen te vergroten door alsnog hun stem uit
te brengen. Het is voor het Hoofdbestuur allerminst bevredigend als een groot aantal
leden „het wel gelooft" en maar rustig thuis blijft.

Wil het Hoofdbestuur weer met nieuw élan haar beleid voor de toekomst bepalen
dan is in de eerste plaats, goed bedoelde construerende kritiek onmisbaar.

Ter voorkoming van misverstand wordt er op gewezen, dat in verband met
de Lustrumviering van de D.S.K. de huishoudelijke vergadering ditmaal
niet \'s middags, maar 11.00 uur v.m. begint.

Het is dit jaar nauwelijks nodig bijzondere aandacht te vestigen op het wetenschap-
pelijk gedeelte van de Algemene Vergadering.

Zoals gebruikelijk zal de voorzitter in zijn jaarrede enkele algemene problemen be-
lichten; een beschouwing over de Uitoefeningswet moet iedere dierenarts interesseren,
terwijl het symposium „Antibiotica in veevoeder" niet alleen in diergeneeskundige
kringen, maar ook daarbuiten grote belangstelling heeft gewekt. De ochtend- en mid-
dagzitting zullen in de standzaal worden gehouden, die belangrijk meer ruimte biedt
dan de dinerzaal.

Tenslotte wordt met verwijzing naar de mededeling van dc praeses van de Lustrum-
commissie ook van deze zijde nog even herinnerd aan de viering van het Lustrum
van de D.S.K.

Dc commissie is tevreden over het aantal ingezonden deelnemingsformulieren, maai
vooral uit de jaren 1932-1957 ontbreken nog te veel dierenartsen, die de D.S.K.
actief hebben meegemaakt.

Dit 5e Lustrum kan en zal op waardige wijze feestelijk worden gevierd, maar dan
moet „jong en oud" er aan meedoen.

Hoewel het programma al bekend gemaakt is, zijn er toch nog enkele mededelin.gen
die wij onder de aandacht van de Lustrumvierders willen brengen.

De lezing van de heer L. P. de Vries draagt als titel: „Enige aspecten van de dier-
geneeskunde ten aanzien van de Landbouwhuisdieren". Hierbij is ieder welkom.
Tot onze grote spijt is de receptie van 17.00 tot 17.00 uur alleen toegankelijk voor
degenen, die hiervoor uitgenodigd zijn.

In de toneelzaal is organisatorisch plaatsbespreking niet mogelijk, wie dus het langst
maalt, zit achter aan.

Dat dc toneelgroep Puck U een goede stemming en sfeer zal brengen voor dc soiree,
is iets waar niet aan getwijfeld behoeft te worden.

Bovendien zal op de soiree voor dc liefhebbers van cen vlotte dans de Dixieland-band
„The Middle Town Jazzband" spelen.

Daar alles op cen gegeven moment te veel kan worden, heeft de Lustrumcommissie,
hierop enigszins voorbereid, besloten verder te zorgen voor een gematigd muziekje,
n.1. cen Ball-room orkest, zodat in een andere zaal de gelegenheid zal bestaan Uw
dame rustig over dc gladde vloer tc loodsen.

Dat beweging energie kost, is algemeen bekend en om nu toch in ieder geval dc moge-
lijkheid tc scheppen, de turgor enigszins op peil te houden, zijn er drie bars ingericht
waarvan cen met een pianist is uitgerust. Dit wil echter niet zeggen, dat U zelf op
zoek zult moeten gaan voor cen consumptie.

Het getal obers is meer dan voldoende. Het geheel kan wel eens vermoeiend zijn en
voor degenen, die zich liever laten rijden, bestaat er dan ook de mogelijkheid zich met
ecn van de touringscars naar Zeist te begeven, die 19.30 uur vanaf de faculteit ver-
trekken.

Vrijdag 25 oktober van 10-16 uur is er kaartverkoop in het Jaarbeurs Res-
taurant. \\ oor zover dan nog kaarten beschikbaar zijn, kunnen deze worden
gekocht door degenen die hebben verzuimd schriftelijk te bestellen.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van dc Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

P. B. v. d. Lende, Oriftkade 14 bis A, Utrecht.
M. E. M. Stumpel, Hotel Het Rad, Boxmeer.

Kersjes, A. W., van Utrecht naar de Bilt, Wc.sterlaan 21, tel. 030—61582, ,gr. 659835.

Meurs, G. K. van, van Utrecht naar de Bilt, Akker 219, tel. 030—61121, wetensch.

Stumpel, M. E. M.; 1957; Boxmeer, voorl. p/a Hotel „Het Rad"; tel. 08855—500;

Tiecken, Mej. Dr. G. W., te Utrecht, naar van Speijkstraat 16 bis, tel. 030—26223.

Vliet, J. C. J. van, van Bilthoven naar Zeist, Woudenbergseweg 23 e, tel. 03439—288
(privé). \' (120)

Steenkamer, N.; 1957; Kootwijkerbroek, Wesselseweg 61 ; tel. 421; P., sp. 8-9. (115)

Have, M. B. ten, te Wassenaar, te rekenen m.i.v. 1 juli 1957, ter standplaats \'s-Gra-
venhage, tot Rijk.skeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst.

Woerd, J. D. van der, te de Bilt, te rekenen m.i.v. 1 juli 1957, ter standplaats
Utrecht, tot Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst.

Vogely, G. M., te de Bilt, te rekenen m.i.v. 1 oktober 1957 tot keuringsveearts-bacte-
rioloog aan het abattoir te Rotterdam. (121)

Inlichtingen met opgave religie onder no. 32 aan dc Maatschap-
pij voor Diergeneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Om verschillende redenen bestaat er in ons land belangstelling voor K.I.
bij varkens.

Verwacht wordt dat het mogelijk zal zijn door middel van de K.I. de
verspreiding van enkele besmettelijke varkensziekten tegen te gaan, terwijl
ook foktechnische belangen bevorderd kunnen worden. Bovendien kan de
toepassing van de K.I. tijdsbesparing inhouden omdat deze de zeer tijd-
rovende reizen met de zeug van en naar de beer, overbodig maakt.
Deze motieven zijn reëel. Natuurlijk is het niet mogelijk om viruspneu-
monie, varkenspest en schurft alléén door toepassing van de K.I. uit te
roeien, maar deze methode kan een bijdrage leveren. Onder de tegen-
woordige omstandigheden worden deze infecties immers maar al te vaak
via de beerhouderij verspreid; dit geldt behalve voor de drie genoemde
ziekten, mogelijk in iets mindere mate, ook nog wel voor enkele andere.
Bij toepassing van K.I. zal men met minder beren kunnen volstaan, waar-
door deze scherper kunnen worden geselecteerd, hetgeen kan leiden tot
opvoering van de gemiddelde kwaliteit. Het zal vermoedelijk bij varkens
evenals bij runderen wel zo blijken te zijn, dat de selectie op fokprestaties
van meer Waarde is dan die op afstamming en exterieur. Het streven zal
er daarom wel op gericht moeten zijn om bij de k.i. vooral gebruik te
maken van beren met bewezen fokwaarde.

De factor tijdsbesparing is niet het minst belangrijke voordeel van de
K.I. bij varkens. Het „trekken" naar de beer is vaak tijdrovend en kost-
baar.

De genoemde voordelen die de K.I. bij varkens mee kan brengen, zijn
werkelijk niet de enige.

Hoewel daar enkele nadelen, althans risico\'s, tegenover kunnen staan,
waarop wij in het hier volgende nog wel terug zullen komen, is het
alleszins verantwoord, ja zelfs noodzakelijk, te onderzoeken in hoeverre
de K.I. bij varkens technisch met succes kan worden toegepast. Hiertoe
is de Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Brabant onder leiding van
de tegenwoordige directeur, Dr. B r u s, in 1956 met een praktijkproef
begonnen, terwijl ook de veterinaire faculteit, het I.V.O.-T.N.O. en be-
halve de \'Brabantse nog enkele andere provinciale gezondheidsdiensten
het onderwerp in studie genomen hebben. Hoewel de juiste resultaten
van de Brabantse proeven ons nog niet bekend zijn, is wel gebleken dat
er, hoe kan het ook anders, nog verschillende problemen om een oplossing
vragen; problemen die liggen zowel op het terrein van het wetenschappe-
lijk onderzoek, als op dat van de praktische toepassing.
Enkelen van ons waren reeds eerder in de gelegenheid kennis te nemen
van de ontwikkeling van de K.I. bij varkens in Groot Brittannië. Daar

konden verschillende vvaarde\\olle inlichtingen worden verkregen. Deze
stelden op één punt teleur en wel op dat van de bevruchtingsresultaten.
Deze waren, voorzover onder praktijkomstandigheden werd gewerkt, be-
slist onvoldoende.

Uit mededelingen gedaan op het congres dat in 1956 in Cambridge werd
gehouden en uit latere correspondentie, was echter gebleketi, dat in Noor-
wegen de K.I. op praktijkschaal met succes wordt toegepast. Vandaar dat
het nodig geoordeeld werd, deze nader te bestuderen. Hiertoe hebben ver-
schillende instanties ons in de gelegenheid gesteld naar Noorwegen te gaan.
De tocht werd per auto gemaakt, waardoor tevens de gelegenheid bestond
om ons in Denemarken en Zweden nader te oriënteren.
Alvorens over te gaan tot de beschrijving van hetgeen in Noorwegen en
Denemarken op het gebied van de varkens-K.I. wordt verricht, laten we
enkele gegevens volgen welke uit de literatuur reeds bekend waren.

Van ± 1920 af zijn in de wereldliteratuur regelmatig publikaties ver-
schenen over de fysiologie van de voortplanting bij het varken. Sinds de
dertiger jaren is vooral in Rusland geëxperimenteerd met het verzamelen
van berensperma met behulp van een kunstschede en het kunstmatig in-
semineren va« zeugen. Ook verschillende onderzoekers in Amerika, Italië
en vooral in Japan hebben zich hiermede bezig gehouden. Deze experimen-
ten werden echter op bescheiden schaal uitgevoerd en tot voor enkele
jaren vond de K.I. bij varkens nergens ter wereld praktische toepassing
van enige betekenis.

Hoewel het dus reeds geruime tijd mogelijk was om op vrij eenvoudige
wijze sperma van beren te verzamelen, is de geringe toepassing van de
K.I. in de praktijk reeds een aanwijzing, dat zich bij de praktische toe-
passing nog al wat moeilijkheden voordeden. De laatste jaren blijkt echter,
dat de varkens-K.I. vooral in Engeland en Noorwegen de weg naar de
praktijk gevonden heeft (1).

Het spermavangen bij beren wordt veelal verricht met behulp van een
dummy. De beren laten zich hierop vrij gemakkelijk trainen.
De manier van dekken is bij de beer geheel anders dan bij de stier of
de ram. Bij de natuurlijke dekking loost de beer het zaad in het proximale
gedeelte van de cervix. Deze is bij de zeug zeer lang (± 18 cm) en sterk
geplooid. De vagina gaat geleidelijk in de cervix over.
Aangezien de coïtus bij varkens aanzienlijk langer duurt dan bijv. bij
het rund, is het mogelijk hieraan verschillende fasen tc onderscheiden.
Wanneer de beer in de kunstschede dekt, kunnen we het „dekpatroon"
goed volgen. Nadat de penis met het kurketrekkervormige vooreinde in
de kunstschede gebracht is, volgt een meer of minder hevig stotende be-
weging die enige tijd kan duren; tijdens deze fase wordt d= 15 cc vrij
heldere vloeistof geloosd. Deze vloeistof, die in de Engelse literatuur (1)
als de „pre-sperm"-fractie wordt aangeduid, bevat geen zaadcellen, maar
is secretum van secundaire geslachtsklieren (waarschijnlijk van prostaat en
Cowperse klieren). Vervolgens wordt het dier rustig en begint de ejacu-
latie van een dikkere, witachtige vloeistof, die de „spcrm-rich"-fractie
genoemd wordt. Hierin bevinden zich vaak ook wat gelatineuze korrels
(gelmassa). Tenslotte wordt nog een hoeveelheid helder ejaculaat gepro-
duceerd, welke zeer veel gel-massa bevat. Dit laatste gedeelte van het
ejaculaat, de zgn. „post-sperm"-fractie, bevat weinig spermacellen, terwijl

eeti grote bijmenging heeft plaatsgevonden van secretum van zaadblaasjes
en Cowperse klieren.

Het totale ejaculaat kan 100-500 cc bedragen (gem. ± 200 cc). De
hoeveelheid gelmassa bedraagt ongeveer 20-30 % van het gehele ejaculaat.
De bijdrage van de epididymus aan het gehele ejaculaat zou gemiddeld
slechts 3 % bedragen. De concentratie aan spermacellen, welke sterk af-
hankelijk is van de dekfrequentic, varieert van 10.000 tot 1.000.000 cellen
per mm^.

De functie van de gelmassa in het sperma is niet precies bekend. Veelal
wordt de opvatting gehuldigd dat deze dient als „plug" in de cervix om
terugvloeien van sperma te voorkomen. Daarnaast worden er ook wel
hormonale effecten aan toegeschreven (3). Indien men deze gelmassa niet
spoedig uit het opgevangen sperma verwijdert, wordt door opzwelling
het gehele ejaculaat sterk visceus. Voor K.I.-doeleinden wordt daarom on-
middellijk na het opvangen, dc spermafractic via filtratie van de gelmassa
gescheiden.

Voor de bestudering van de K.I. bij varkens brachten wij een bezoek aan
de veterinaire hogeschool in Oslo, het k.i.-station in Hamar (Noorwegen)
en de veterinaire hogeschool in Kopenhagen.

In Oslo heeft men zich cr speciaal op toegelegd om, gewapend met de
wetenschappelijke gegevens die tot dusver bekend zijn, de K.I. bij varkens
voor de praktijk geschikt te maken. Men was zich er terdege van bewust,
dat dc oplossing van diverse problemen nog diepgaand wetenschappelijk
onderzoek vereist.

De promator van dc varkens-K.I. in Noorwegen is de heer J. A a m d a h 1,
verbonden aan dc veterinaire Hogeschool in Oslo. A a m d a h 1 heeft
zich nu enkele jaren met deze materie beziggehouden en hij heeft daarbij
opmerkelijke resultaten geboekt.

uitgevoerd, hebben ook andere centra in Noorwegen de praktische uit-
voering ter hand genomen. Momenteel zijn er naast dat van de Hogeschool
in Oslo nog 3 centra van waaruit de varkens-K.I. in praktijk wordt ge-
bracht. In al deze centra wordt, evenals trouwens in Denemarken, zeer
nauw samengewerkt met een rundvee-k.i.-vereniging.
In 1956 werden in Noorwegen 4000 varkens geïnsemineerd (vanuit Oslo
± 2000), terwijl voor 1957, op grond van wat in het eerste kwartaal reeds
is gedaan, een aantal van 8000 verwacht wordt. Deze snelle uitbreiding
kan beschouwd worden als een aanwijzing dat de K.I. het vertrouwen
van de varkensfokkers gaat winnen. Om de lezer een inzicht te geven
in de gevolgde werkwijze, zullen wij de verschillende onderdelen van de
techniek nader beschrijven.

Eén van de punten waar A a m d a h 1 zeer sterk de nadruk op legt, is
de techniek van het spermavangen. Deze moet er vooral op gericht zijn
een zo goed mogelijk ejaculaat te verkrijgen met een zo laag mogelijk
kiemgehalte. Dit laatste klemt temeer, daar berensperma volgens A a m-
d a h 1 alleen met succes bewaard kan worden bij kamertemperatuur
(15-20° C); bij deze temperatuur kunnen de bacteriën zich nog snel
vermenigvuldigen met alle gevolgen van dien. Vooral met het oog op
deze hoge bewaartemperatuur, is het van primair belang, dat het uitgangs-
materiaal een zo laag mogelijk kiemgetal heeft. Om dit te bereiken heeft
A a m d a h 1 de volgende techniek ontwikkeld voor het opvangen van
sperma:

Als kunstschede wordt gebruikt een steriele ingekorte stierenschede van
20 cm lengte. Hierin zijn twee binnenbanden gespannen; deze vormen
twee afzonderlijke ruimtes waarvan de eerste in verbinding staat met een
luchtpompje, terwijl de tweede gevuld wordt met water van 60° C. Aan
het uiteinde van de kunstschede wordt een rubber verbindingsstuk ge-
spannen met aan het andere einde een plastic fles (collector) waarin
het zaad wordt opgevangen.

Aan de onderkant van deze band die tussen kunstschedc en collector is
gespannen, zit vlakbij de schede een kleine opening. Zoals uit het vervolg
zal blijken, dient dit gaatje om het eerste deel van het ejaculaat door
weg te laten lopen. De plastic collector heeft 2 doorboorde plaatjes (met
enige tussenruimte) als deksel. Het voordeel hiervan is, dat tijdens het
opvangen van het sperma, de gelmassa hierop achter blijft, teiwijl de
spermafractie in de fles terechtkomt.

Vóór het gebruik wordt de kunstschede over de gehele lengte licht in-
gevet met vaseline en met het pompje op spanning gebracht. Over de
ingang wordt een stuk schuimrubber gespannen, hetwelk met gummi-
ringen aan de schede wordt vastgehecht. Deze schuimrubber plaat heeft
een stervormig gaatje, waardoor de penis naar binnen kan treden. De
omgeving van het gaatje wordt voor het gebruik met een niet prikkelend
desinfectans besprenkeld (benzalkonopl. 1 : 10.000). De gehele apparatuur
wordt met gummiringen vastgehecht aan een metalen sleuf die aan het
achtereinde iets opgebogen is (zie foto 2).

Men laat de beer dekken op een dummy (zie foto 3 en 4). Deze is bekleed
met jute. De jute bekleding werd bij elke dekking vernieuwd. Wanneer
de beer zijn penis in de kunstschede brengt, zal bij het passeren van de

met desinfectans behandelde schuimrubberplaat een gedeelte van de bac-
teriën van de oppervlakte van de penis worden geëlimineerd.
De penis dringt vervolgens voorwaarts door de korte kunstschede en komt
dan in het verbindingsstuk, waaraan de plastic collector verbonden is.

De rechterhand van de spermavanger, die met de linkerhand de kunst-
schede steunt, omvat nu de rubber verbindingsbuis waarin zich het voorste
gedeelte van de penis bevindt en past lichte regelmatige knijpbewegingen
toe. Hierdoor ontstaat een wrijvend effect op de penis, hetgeen vergeleken

kan worden met dat van de contraherende cer\\\'ix tijdens de natuurlijke
dekking (zie foto 5 en 6).

Het omvatten van de penis; 1. sponsrubber plaat met opening, 2. metalen steun,
" 3. gaatje voor het laten weglopen van het eerste deel van het ejaculaat.

die in\'t begin door de beer uitgevoerd worden, de „pre-sperm" fase, een
vloeistof afgescheiden door secundaire geslachtsklieren. Bij onderzoekingen
is gebleken dat deze fractie veel bacteriën bevat. Aangezien de collector
in de metalen sleuf wat omhoog loopt, kan deze bacterierijke vloeistof
afvloeien door het gaatje aan de onderkant van de verbindingsbuis bij
dc overgang naar de schede.

Zodra de beer rustig wordt en de spermafractie ejaculeert, wordt door een
helper de collector van de geleidingsslcuf losgemaakt; deze gaat nu af-
hangen. Het ejaculaat kan nu verder afvloeien in de collector.
Door van elk ejaculaat het kiemgetal te bepalen heeft A a m d a h 1 goede
gegevens gekregen omtrent het bactcriëngehalte van ejaculaten welke op
verschillende manieren waren verzameld. Bij gebruik van een lange kunst-
schede, zonder sponsrubber en zonder afvocropening voor de „pre-sperm"-
fractie, vond hij een gemiddeld kiemgetal van 300.000/cc. Bij gebruik van
een afvocropening \\\'oor de „pre-spcrm"-fractie -f metalen sleuf, was dit
gedaald tot 51000/cc. Na gebruik van sponsrubber met desinfectans vond
hij gemiddeld .5000/cc. Door deze verbeterde techniek heeft hij dus een
enorme daling van het kicmgchalte van het sperma verkregen.
Het opvangen van het bcrensperma gebeurde in de zelfde ruimte, waar
ook de hokken voor de beren waren. Dit gehele complex zag er zeer ver-
zorgd en hygiënisch uit. Zelfs de beruchte bcrenlucht was niet aanwezig,
mede dank zij dc prima ventilatie. Dc beren waren gehuisvest in vrij
kleine hokken, waarvan dc beton vloer voor de helft bedekt was met hout.
Zaagsel diende als strooimiddcl.

Dc iDcren dekten twee maal per weck. Dc ervaring heeft ook daar geleerd,
dat vaker dekken een ongunstige invloed uitoefent op de spermakwaliteit.
Het trainen van de beren de dummy te beklimmen, leverde geen moeilijk-
heden op. Ook oudere beren, \\ ooral als deze gedurende een weck niet
gedekt hadden, waren vrij spoedig genegen om de dummy te bespringen.

De mening dat de geur van cen beer die op een dummy gedekt heeft,
bevorderhjk zou zijn voor het bekhmmen van de dummy door andere
beren, werd niet onderschreven.

Volgens Aamdahl dient berensperma voor een optimale levensduur
bewaard te worden bij kamertemperatuur. Bewaarprocven bij koelkast-
temperaturen vielen veel ongunstiger uit. Dit is in tegenstelling met de
bevindingen vermeld in de Britse en Franse literatuur (1, 2, 4) waar be-
schreven wordt dat bij temperaturen van ± 5-8° C de bewegelijkheid der
cellen het langst behouden blijft.

De verdunningsvloeistof die in Oslo gebruikt wordt, bestaat uit een 3 %
Na-citraat (2H20) oplossing 30% eidooier; pH 7.8. Hieraan worden
de antibiotica streptomycine en penicilline toegevoegd.
Volgens onderzoekingen van Aamdahl was Na-citraat de buffer, die
in vergelijking met ondermelk-, glucose- en glycinebuffer, de beste levens-
duur gaf. De ervaringen in Engeland (1, 2) zijn hiermede niet in over-
eenstemming. Daar gaven n.1. glycinebuffer en ondermelk de beste resul-
taten en citraatbuffer de slechtste. In ons land wordt tot dusver de onder-
melkbuffer als de beste beschouwd (Brus).

Eerder werd reeds medegedeeld dat door Aamdahl de belangrijkheid
van een zo laag mogelijk kiemgetal van het sperma in verband met de
bewaartemperatuur sterk werd beklemtoond. Toevoeging van antibiotica
gaat dc vermeerdering van het aantal bacteriën n.1. wel tegen, maar er
zijn diverse soorten die hiervoor ongevoelig zijn (o.a. dc in berensperma
veel voorkomende Pseudomonas).

Het verdunnen van sperma wordt uitgevoerd bij een temperatuur van
20—35° C. Aamdahl verdunt tot een concentratie van 30.000 zaad-
cellen per mm^, (meestal 8 a 9 x). Bij het aanleggen van de verdunning
wordt geen rekening gehouden met het percentage levende cellen. Dit
schijnt n.1. vrij constant te zijn (70-85 %). Bij ccn verdunningsgraad als
bovengenoemd kan men met één ejaculaat 8—16 inseminaties verrichten.
Sperma van 3 dagen oud, ons onder de microscoop getoond, vertoonde een
zeer goede beweging. De drachtigheidsrcsultaten correleren hier echter
niet mee, want bij sperma ouder dan 1 dag, zag men een opmerkelijke
teruggang in bevruchtingsresultaten (ook in Engeland werd dit gevon-
den 1, 2).

Vanuit het spermacentrum van de veterinaire Hogeschool te Oslo wordt
een rayon verzorgd, waarin de verst verwijderde varkenshouder op
500 km afstand woont. Een klein gedeelte van de inseminaties wordt
vanuit de hogeschool in Oslo verricht; het gros der inseminaties vindt plaats
door dc prakti.serende dierenartsen. De gang van zaken is dan deze, dat
de eigenaar de dierenarts waarschuwt wanneer cr cen varken geïnscmi-
neerd moet worden. De dierenarts waarschuwt het centrum, waarop het
centrum het sperma verzendt naar de boer; de dierenarts begeeft zich
later op de dag naar het bedrijf om het varken te insemineren.
Het zaad wordt per trein of bus verzonden. Hierbij wordt het verpakt in

een samenknijpbaar plastic flesje van 150 cc inhoud, hetwelk past m een
cylindervormige kartonnen koker. Deze wordt gewikkeld in aluminium-
papier (isolatie) en het geheel wordt in een kartonnen doos geplaatst;
een identificatiebriefje van de beer wordt bijgesloten. De steriele msemi-
natiepipet, verpakt in een plastic zakje cn papier, wordt ter verzending

Hoewel volgens Aamdahl met het oog op het handhaven van de
gewenste temperatuur van 15 a 20° C, het beter zou zijn het sperma m
een thermosfles te verzenden, wordt dit in Noorwegen nagelaten vanwege
de kosten.

De inseminaties met het sperma, dat in de morgenuren verzameld en ver-
zonden is, worden door de praktiserende dierenartsen veelal uitgevoerd
tussen 5 en 7 uur \'s avonds. Dit sperma is dan 6—8 uur oud.

Het belangrijkste punt bij de inseminatie is de bronstcontrole. Deze con-
trole is het best uit te voeren met behulp van een beer, maar onder
praktijkomstandigheden zal deze veelal niet aanwezig zijn. Men contro-
leert dan de bronst, door met beide handen druk uit te oefenen m de
lendenstreek en door op het dier te gaan zitten. Een typisch bronstig dier
zal dit rusdg toelaten, de rug iets ingebogen en de kop naar de grond.
Toch is deze proef niet altijd afdoende, vooral niet bij „geitjes pnmi-
parae) die vaak wat nerveus zijn, zodat absolute zekerheid met altijd te

Een gezwollen en rode vulva geeft evenmin zekerheid. Soms is tijdens de
bronst in de vulva wat slijm aanwezig. Dit is een zeer belangrijke aan-

D^èrvaring heeft Aamdahl geleerd, dat inseminatie 12-30 uur na het
begin van de bronst de beste drachtigheidsresultaten geeft. Polge
(Engeland) geeft als de beste tijd aan de tweede dag na het begin van de

De eitjes verliezen spoedig na de ovulatie hun vruchtbaarheid. Te laat
insemineren zal dan ook vaak tot gevolg hebben dat het dier gust blijft;
het gevolg kan echter ook zijn dat het dier wel drachtig wordt maar
slechts weinig biggen ter wereld brengt als gevolg van het feit dat ten
tijde van de bevruchting een deel der eitjes reeds was afgestorven.

Deze levert niet veel moeilijkheden op, mede dank zij het instrumentarium
dat door Aamdahl is ontworpen. Dit bestaat uit een ± 50 cm lange
plastic pipet met een enigszins toegespitst afneembaar uiteinde; de door-
snede van de pipet is 3/4 cm. Tussen het afneembare uiteinde en het overige

deel van de pipet is een rond, rijksdaalder groot, opblaasbaar zakje ge-
plaatst, waaraan een dun plastic slangetje is verbonden. Nadat de pipet
glad gemaakt is met enkele druppels paraffine, wordt ze in de schede ge-
bracht, waarbij de dorsale wand wordt gevolgd om intreden in de urethra
te vermijden. Ze wordt daarbij met enkele zacht duwende bewegingen
zover mogelijk in de cervix gebracht. Vervolgens wordt met een aanjaag-
ballonnetje via het plasticslangetje het plastic zakje flink hard opgeblazen.
Dit zakje zal nu de cervix afsluiten, waardoor terugvloeien van sperma
verhinderd wordt. Daarna wordt het plasticflesje, waarin het sperma is
toegezonden, via een rubber aanzetstukje aan de pipet verbonden en door
samenknijpen van dit flesje wordt het sperma in de uterus geperst. Mocht
tijdens de inseminatie blijken dat toch nog teveel sperma terugvloeit, dan
kan de spanning van het opgeblazen zakje ontlast worden door de\'aan-
jager er af te nemen; vervolgens kan een nieuwe positie van de pipet ge-
zocht worden, waarna het zakje weer wordt opgeblazen en de inseminatie
hervat.

De ervaring heeft in Noor\\vegen geleerd, dat rustig en geduldig insemineren
de beste resultaten geeft.

De dierenartsen die met de inseminatie te maken krijgen, worden hierin
eerst door de heer A a m d a h 1 onderricht en geoefend. Bij de oefeningen
wordt gebruik gemaakt van genitaliën van geslachte zeugen. Zo werden
ook wij in de gelegenheid gesteld op deze wijze de inseniinatietechniek te
beproeven. Wij kregen de indruk dat deze techniek niet moeilijk is. Bij
„gelten" heeft men nog wel eens te maken met restanten van het hymen;
deze kunnen pasage van de pipet bemoeilijken.

Manueel of door druk met de inseminatiepipet kan deze hindernis opge-
heven worden.

In de praktijk wordt 100—150 cc verdund sperma per inseminatie gebruikt.
Hoewel enkele proeven waarbij 50 cc geïnsemineerd werd vrij gunstig uit-
vielen, durft men dit in dc praktijk nog niet toe te passen, gezien de zeer
beperkte gegevens en gezien ook dc minder gunsdge ervaring in Frankrijk
en Engeland hiermee verkregen.

Het plastic instrumentarium kan na gebruik weer dusdanig gereinigd wor-
den, dat een hernieuwd gebruik verantwoord is. Na een grondige mecha-
nische reiniging, wordt het materiaal een half uur lang in water gekookt,
waarbij de flesjes, gevuld met water, moeten drijven. De rubber aanzet-
stukken moeten vooraf verwijderd worden. Na het uitkoken Iaat men de
instrumenten in het water afkoelen daar anders vormveranderingen op-
treden.

De bevruchtingsresultaten van insemiaties met sperma van verschillende
ouderdom, verricht vanuit de veterinaire Hogeschool te Oslo en door prak-
tiserende dierenartsen, gecontroleerd aan de hand van binnengekomen
geboorteberichten, waren gemiddeld zeer bevredigend te noemen; vooral
als men in aanmerking neemt dat verreweg de meeste inseminaties onder
praktijkomstandigheden werden verricht. De cijfers, die ons door A a ra-
ti a h 1 werden getoond waren als volgt:

Opgemerkt moet worden, dat deze cijfers niet alleen le inseminateis, maar
alle inseminaties betreffen.

De resultaten van dc inseminaties door Aamdahl zelf verricht (meest
uitgevoerd bij varkens van de Landbouwhogeschool, waar de bronst getest
werd met een beer) waren als volgt:

Wanneer we deze cijfers vergelijken met dc resultaten die ons vorig jaar
in Engeland werden getoond, dan valt op dat de resultaten die P o 1 ge in
Oambridge verkreeg bij varkens waarbij de bronst getest was met een beer,
niet zo veel lager waren.

De resultaten die in Engeland door de verschillende k.i.-stations onder
praktijkomstandigheden verkregen werden, waren echter aanmerkelijk
lager dan die in Noorwegen en bedroegen veelal nog geen 25%. Een goede

verklaring voor de verschillen in resultaten, verkregen in Engeland en
Noorwegen kon A a in d a hl ons niet geven. Mogelijk zou de opvang-
techniek van doorslaggevend belang kunnen zijn. Verder zou het niet
uitgesloten zijn, dat het Noorse varken (gekruist landvarken) vruchtbaar-
der is dan de Engelse rassen.

Aamdahl was van mening dat, indien de varkens op het juiste moment
van de bronst geïnscmineerd worden, de bevruchtingsresultaten nauwelijks
af zullen wijken van die verkregen bij de natuurlijke dekking. Verschillende
andere Noorse deskundigen meenden echter, dat deze uitspraak wel wat
te optimistisch was.

Voor een juiste interpretatie \\an de drachtigheidsrcsultaten verkregen
onder praktijkomstandigheden, dient hier nog wel vermeld te worden dat
de dierenarts in Noorwegen per inseminatie betaald wordt. Deze kosten
zijn ook verschuldigd indien de dierenarts, ingeval van niet berig zijn van
het varken, cle inseminatie niet verricht. Het praktische gevolg hiervan zal
zijn, dat de boer, aangezien de inscminatiekosten toch betaald moeten
worden, het varken in elk geval zal laten insemineren, ook als aan de
berigheid wordt getwijfeld; dit zal natuurlijk de drachtigheidsrcsultaten
drukken.

Indien we dit in aanmerking nemen en tevens rekening houden met de
moeilijke omstandigheden waaronder in het algemeen in Noorwegen ge-
werkt moet worden (langdurig transport door grote afstanden), maken
de verkregen resultaten toch wel indruk.

Vanuit het centrum Oslo werd met zaad van drie beren geïnscmineerd.
Elke dag dekte één beer en er werd zoveel mogelijk met vers sperma ge-
insemineerd. De gecontroleerde drachtigheidsrcsultaten van deze beren
afzonderlijk, waren als volgt:

Bij natuurlijke dekking was de gemiddelde worpgrootte 9,8 levende biggen
(over 240 worpen) en bij de K.I. 9,65 (323 worpen).
Dit verschil was niet significant.

Door middel van een nauwkeurige enquête verzamelt men in Oslo naast
gegevens over be\\ ruchtingsresultaten en worpgrootte, bovendien zeer nut-
tige inlichtingen betreffende verschillende erfelijke gebreken en andere
voor dc varkenshouderij belangrijke aangelegenheden. Wanneer op een
bedrijf cen varken is geïnscmineerd, krijgt de boer n.1. 4 maanden later
een formulier waarop hij diverse gegevens dient in te vullen, o.a. of het
varken op tijd heeft gebigd, hoe groot de toom is, hoeveel dode en levende
biggen, abnormale biggen en welke abnormaliteiten, gewicht van de big-
gen afzonderlijk en het gewicht van de hele toom, het gewicht na 3 weken
etc. Er wordt zeer veel moeite gedaan om deze gegevens binnen te krijgen.
Dit gelukt in vrijwel alle gevallen.

De meeste inseminaties vinden in Noorwegen plaats gedurende de maan-
den december en mei. De bevruchtingsresultaten waren in de winter min-
der gunsdg dan in de zomer. Als vermoedelijke oorzaken werden hiervoor
o.a. genoemd:

s winters in de drukke tijd was het wel voorgekomen, dat de beren
3 a 4x per week dekten met als gevolg dunner sperma;
2e. de lage buitentemperatuur kan in de wintertijd, gedurende het trans-
port, een nadelige invloed op de spermakwaliteit uitgeoefend hebben.

Naar onze begrippen zijn in Noorwegen de inseminatiekosten voor de
varkenshouder hoog. Voor het sperma wordt bij de le inseminatie 25
kronen betaald. Daarbij komen de inseminatiekosten voor de dierenarts,
die eveneens 25 kronen bedragen. De eerste inseminatie kost dus 50 kronen
{ƒ 27,50).

Bij lierinseminatie wordt het sperma gratis beschikbaar gesteld, maar de
dierenartskosten bedragen bij elke herinseminaUe weer 25 kronen. Zoals
we reeds eerder schreven, zal het dan ook wel niet vaak voorkomen, dat
een varken bij niet i)erig zijn niet geïnsemineerd wordt, omdat dan toch
de kosten voor de dierenarts verschuldigd zijn.

\'Ier vergelijking zij vermeld, dat in Oslo voor het sperma van stieren per
inseminatie 16 kronen in rekening wordt gebracht, terwijl voor insemi-
natiekosten 20 kronen verschuldigd zijn. Een eerste inseminatie bij koeien
komt dus op 36 kronen (± ƒ 19,—); een herinseminatie op 20 kronen
( ƒ 10,60).

In tegenstelling tot hetgeen we in Oslo hadden gezien, maakte het sperma-
vangen in de \'berenstal van H a m a r een minder verzorgde indruk. Ter
verontschuldiging kan opgemerkt worden, dat de leidinggevende dieren-
arts juist vertrokken was i.v.m. het aanvaarden van een andere functie en
zijn opvolger nog niet was gearriveerd.

In Hamar is een grote runder k.i.-vereniging gevestigd. Deze vereniging
heeft nu een contract aangegaan met een vereniging van varkenshouders
in dat district, voor de praktische uitvoering van de varkens k.i. De 8 beren,
die hiervoor werden gebruikt, waren enkele km. van het sderenstaUon
verwijderd, ondergebracht in een oude schuur. Hoewel hier voor de beren
dezelfde korte kunstschede gebruikt werd als in Oslo, werd niet de manuele
frictie van de penis toegepast. Ook de gedesinfecteerde sponsrubberplaat en
de metalen geleider werden hier niet gebruikt.

Hoewel in Hamar pas in oktober 1956 met de varkens K.I. begonnen werd
en men dus over de resultaten nog niet veel concrete gegevens kon ver-
schaffen, deelde de prakdserende dierenarts G a r s t e d, die ons rond-
leidde mede, dat hij de indruk had dat deze vrij gunstig waren. Verwacht
werd zelfs, dat binnen enkele jaren de helft van de in dit district aan-
wezige fokzeugen (± 25.000) kunstmatig zou worden geïnsemineerd.

Aan de Veterinaire Hogeschool in Kopenhagen gebruikte men voor het
spermavangen een zeer slappe kunstschede van 33 cm (R a s b e c h en
J a k o b s e n). Als collector fungeerde een vrij lange plastic zak, waarin een
kleiner plasdc zakje met gaatjes was opgehangen. Tijdens de ejaculatie
bleef de gelmassa in het kleine zakje achter, terwijl de spermafractie door
de gaatjes afvloeide naar de grotere zak. De manuele frictie van de penis
werd uitgevoerd door het uiteinde van de slappe kunstschede ritmisch sa-
men te knijpen. Voor het zo kiemvrij mogelijk opvangen van het sperma,
werden geen bijzondere voorzorgen genomen. Tijdens lage buitentempera-
tuur werd tijdens het opvangen, de collector beschermd door een hoes.
In Kopenhagen werd dezelfde verdunner gebruikt als in Oslo, terwijl voor
inseminatiedoeleinden geen sperma gebruikt werd van meer dan 10 uur
oud. Het verdunde sperma werd evenals in Oslo bij kamertemperatuur be-
waard.

De praktijk ervaringen strekken zich in Denemarken uit ovei\' een half jaar.
In totaal waren 500 dieren geïnsemineerd. Hieronder volgen de resultaten
zoals die ons door de heer Jakobsen werden meegedeeld. Deze resul-
taten zijn gecontroleerd aan de hand van geboortegegevens.

De gemiddelde toomgrootte bij kunstmadg geïnsemineerde zeugen be-
droeg 11,5; bij natuudijke dekking bedroeg deze 11,1; bij gelten was de
gemiddelde toomgrootte na K.I. 9,2.

De K.I. bij varkens verkeert in Denemarken nog in het experimentele
stadium; de inseminaties geschieden daarom nog gratis. Vooral de coöpe-

ratieve slachthuizen, die vaak de beren in bezit hebben, zijn blijkbaar ge-
intcresseerd bij deze experimenten en geven hierbij financiële steun.
Het waarnemen van de juiste bronsttijd is ook in Denemarken een groot
probleem. Bovendien had men op veel bedrijven te kampen met het ver-
schijnsel dat de dieren uit zichzelf niet bronstig werden en hierbij dus
kunstmatig ingegrepen moest worden. Jakobsen was dan ook van me-
ning dat momenteel de varkens-K.I. slechts geschikt is voor bedrijven die
geleid worden door boeren met veel interesse in de varkenshouderij en
met een goed waarnemingsvermogen.

Ons is gebleken dat de k.i. bij \\ arkens in Noorwegen in de praktijk met
succes wordt toegepast. Het verzamelen van het sperma levert geen be-
zwaren op. Het is mogelijk het zaad gedurende ± 12 uren met behoud van
een goed bevruchtend vermogen, te bewaren. De inseminade van de bron-
stige varkens verloopt vlot. Voor het vangen, bewaren en verzenden van
het sperma en voor het insemineren is een zeer bruikbare apparatuur ont-
wikkeld.

Ondanks de minder gunstige omstandigheden waaronder men in Noor-
wegen moet werken, is het mogelijk gebleken bevredigende bevruchtings-
resultaten te verkrijgen terwijl ook de toomgrootte bevredigend is. Deze
laatste lijkt niet af te wijken van die verkregen na de natuurlijke dekking.
Hoewel geen voldoende gezaghebbende cijfers ter beschikking staan, moet
worden aangenomen dat dit vermoedelijk niet van de bevruchdngsresul-
taten kan worden gezegd. De weinige gegevens die .hieromtrent in Noor-
wegen voorhanden waren doen veronderstellen dat de bevruchtingsresul-
taten na de natuurlijke dekking boven de 70% liggen, terwijl die bij de
K.I. tot nu toe dc 60% nog niet bereiken.
Problemen die om een oplossing vragen zijn o.a. de volgende:
het conserveren van het sperma waardoor het mogelijk zal zijn dit 2 ^ 3
dagen oud nog te gebruiken;

het vinden van een eenvoudige methode die ons helpt de bronst bij varkens
vast te stellen.

Wanneer wij de mogelijkheden in ons land vergelijken met die in Noor-
wegen, dan vallen deze in menig opzicht in het voordeel van ons land uit.
De afstanden zijn hier minder groot waardoor in een beperkt gebied vol-
doende varkens aanwezig zijn om op den duur volambtclijke inseminatoren
aan te kunnen stellen. Deze zullen uiteraard voldoende routine op kunnen
doen om dc bronst bij varkens tc onderkennen. Dc niet zeer lange afstan-
den maken het mogelijk om bij de varkens die niet berig blijken te zijn,
de inseminade uit te stellen of te herhalen op een gunstiger tijdsdp, het-
geen dc bevruchtingsresultaten vermoedelijk ten goede zal komen. De
korte afstanden maken het eveneens mogelijk de inseminaties te verrichten
met sperma dat nog maar enkele uren oud is. Het sperma kan zonder be-
zwaar tot aan dc inseminade op de meest gewenste temperatuur worden
gehouden, hetgeen in Noorwegen niet uitvoerbaar is.

Blijkens dc ervaringen in Noorwegen zou het niet mogelijk zijn de beren
dagelijks te laten dekken. Dit is in het huidige stadium een van de grootste
tekortkomingen van de k.i. bij varkens omdat het de mogelijkheden van
spermakcuze tengevolge van de korte houdbaarheid van het zaad aanzien-
lijk beperkt.

Daarnaast zijn er nog diverse waarnemingen gedaan die nader onderzoek
noodzakelijk maken.

Merkwaardig is o.a. dat in Noorwegen en vooral ook in Denemarken een
aantal dieren na inseminatie op de bedrijven niet meer bronstig werd, ter-
wijl toch geen drachtigheid bestond. In genoemde landen konden ons hier-
omtrent geen concrete cijfers verstrekt worden; bij Franse onderzoekingen
(4) is echtcr geconstateerd dat bij inseminaties verricht op de bedrijven,
20% van de dieren, die na de inseminatie stil bleven, in werkelijkheid niet
drachtig bleek te zijn. Bij dieren waarbij de bronst getest was met de beer,
kwam dit niet voor.

Ondanks het feit dat de varkens-K.I. nog te kampen heeft met een groot
aantal problemen, zijn wij van mening dat dc tijd gekomen is om, verrijkt
met de ervaring in het buitenland opgedaan en gezien dc voordelen die
deze K.I. mee kan brengen, ook in Nederland op uitgebreider schaal
praktische proeven te nemen. Deze dienen goed en gedegen te worden
opgezet en moeten worden gesteund door een intensief wetenschappelijk
onderzoek.

Aan het einde van dit verslag willen wij hen die deze reis mogelijk hebben
gemaakt of tot het welslagen daarvan hebben bijgedragen, onze dank be-
tuigen en wel met name:

de Afd. Veeteelt van het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedsel-
voorziening;

de Gezondheidsdiensten voor Dieren in Overijssel en Limburg;
de Coöp. I^andbouwbank te Meppel;

de hoogleraren F 1 a 11 a en G a r m en zeer speciaal ook de heer J. A a m-
d a h 1 in Oslo, de heren C a r s t e d en B e a k k e d a 1 in Hamar, de heer
Nordlund in Lund en de heren J a k o b s e n, Adler en R a s b e c h
in Kopenhagen.

Schrijvers hebben een reis gemaakt naar Noorwegen en Denemarken met het doel
daar de toepassing van de kunstmatige inseminatie bij varkens te bestuderen.
Zü hebben een overwegend gunstige indruk gekregen van het werk dat daar wordt
verricht en van de behaalde resultaten.

The authors visited Norway and Denmark with a view to studying the use of artifi-
cial insemination in pig-breeding.

The impression they gained, both with regard to the work carricd out there as well
as the actiual results achieved, was highly favourable.

Les auteurs ont fait un voyage en Norvège et au Danemark dans le but d\'y étudier
l\'application de l\'insémination artificielle chez les cochons.

Ils ont reçu une impression généralement favorable du travail qui se fait là et des
résultats obtenus.

Die Verfasser machte eine Studienreise nach Norwegen und Dänemark, um die
dortige Anwendung der künstlichen Insemination eines näheren Studiums zu unter-
ziehen.

Sie empfingen sowohl von der Arbeit, die dort auf diesem Gebiete verrichtet wird,
als auch von den erriechten Resultaten einen überwiegend günstigen Eindruck.

4. F. DU MESNIL DU BUISSON e.a.. Ill Intr. Congres of Animal Rcprod. Scc-
tum III, blz. 62-65.

Door samenwerking tusen de „Arbeitsgemeinschaft Deutscher Tierzüchter" en de
Regering zullen in 1957 op de volgende buitenlandse tentoonstellingen, jaarbeurzen,
enz. Duitse vcetceltstands tc bezichtigen zijn:

Verona en Bari, Cairo, Johannesburg en Windhoek, Now Sad en Zagreb, Valdivia
(Chili), Tunis en Casablanca, Bogota (Columbia), Caraces (Venezuela), Thessalo-
niki en Wenen.

Enige maanden geleden ontdekte men in cen Merinokudde in Australië cen schaap
met een schitterende, goudachtige vacht. Aangezien men vermoedde met een mutatie
te maken tc hebben, die mogelijk waardevol kan zijn, richtte men een oproep tot alle
schapehouders in Australië om eventuele andere gevallen van deze „gouden schapen"
te melden. Onder de millioenen dieren vond men nog 3 van deze dieren. Thans is
men bezig na te gaan wat de oorzaak is van deze gouden glans en welke betekenis
hij kan hebben.

WAARDENBRUG, 19 april. In den laatsten tijd werden in deze gemeente onder-
scheidene misvormde kalveren geboren, welke, bijna allen levend ter wereld kwamen,
doch kort daarna stierven.

In vonn kwamen zij nagenoeg allen met elkander overeen, vertoonende korten brccden
platgcdrongcn kop, korten hals, kort neergedrongen lichaam, zware maar korte pootcn,
ten nauwernood de helft der lengte van cen gewoon kalf enz. Alle misvormde dieren
zijn van ccn stier afkomstig.

Een onzer hoogleraren te Amsterdam aan wicn een exemplaar is toegezonden, zegt
dat zc bekend zijn onder den naam van Otterkalvcrcn en heeft hij derg<lijkc uit
verschillende oorden des lands ontvangen; het zoude intusschen niet onbelangrijk zijn
dat men de oorzaak dezer misvormingen konde opsporen.

Kalveren door Kunstmatige Inseminatie geboren, worden niet ingeschreven in dc
stamboeken van de „Aberdeen Angus", the „Beited Galloway" en de „Hereford".
In het stamboek voor de „Devond" worden alleen de vrouwelijke door K.I. verwekte
kalveren ingeschreven.

(Uit de laboratoria der Rijksseruminrichting; Directeur: G. M. v. Waveren)
EIWITBEPALING IN MELK

Meer dan voorheen wordt thans onderkend, dat de waarde van melk niet
alleen door het vetgehalte maar evenzeer door andere bestanddelen be-
paald wordt.

Dit geldt zowel voor melk die gebezigd wordt voor industriële doeleinden
als ook voor melk bestemd voor consumptie.

Zoals vanzelf spreekt, is voor de kaasbereiding naast het vetgehalte het
eiwitgehalte van belang. Voor het gebruik als consumptiemelk spelen
bovendien de minerale bestanddelen en de vitaminen een rol (1).
Aangezien de waarde van de melk praktisch bepaald werd door de boter-
opbrengst en de bepaling van het vetgehalte reeds lang is gestandaardiseerd
en uitgevoerd kan worden op ieder eenvoudig zuivellaboratorium is het
Nederlandse vee sinds jaren geselecteerd in de richdng van een hoog vet-
gehalte met verwaarlozing van andere componenten van de melk.
liezien we in tabel 1 de verhouding tussen eiwit- en vetgehaltes bij verschil-
lende veerassen (5), dan blijkt dat er bij het Fries-Hoilandse veeras (Hol-
stein) een gunstige verhouding bestaat tussen vetgehalte en eiwi\':gehalte in
die zin, dat beide waarden ongeveer even hoog zijn. Speciaal bij het
Jerseyras valt een excessief hoog vetgehalte op.

Ongetwijfeld is het aan deze eigenschap mede te danken, dat de melk van
het Nederlandse zwartbonte vee zich goed leent voor bereiding van kaas-
soorten.

Gaat men echter steeds door het vetgehalte van de melk te verhogen zonder
rekening te houden met het eiwitgehalte, dan bestaat het gevaar, dat de
onderlinge verhouding eiwit-vet minder gunstig wordt.
Om deze reden is een methode waarmee met redelijke nauwkeurigheid op
eenvoudige wijze het eiwitgehalte van melk kan worden bepaald van groot
belang.

Reeds is gebleken, dat de correlatie eiwit/vet niet voldoende hoiwast biedt
v^or de praktijk (5) (7), terwijl de Kjeldahl-rnethode vrij ingewikkeld en
tijdrovend is en ook aan methoden als de formoltitratie bezwaren kleven.
Hierorn werd door ons getracht de methode van DoyleC. Udy (2) op
zijn mérites te toetsen.

Voorts is de waarde van de bepaling van het eiwitgehalte onlangs nog ge-
stegen nadat is vastgesteld (8), dat dit van erfelijke factoren afhankelijk is,

welke factoren onafhankelijk overerven van die, welke het vetgehalte he-
invloeden en dat het eiwitgehalte dus door teeltkeuze is te beïnvloeden.

U d y maakt gebruik van het feit, dat verschillende proteïnen o.a. die van
melk de eigenschap vertonen, kwantitatief een onoplosbaar complex te
vormen met de kleurstof „Orange G" in zuur milieu bij een pH van 2.2 (3).
Door toevoeging van een bepaalde overmaat klcurstofoplossing van be-
kende concentratie aan een zekere hoeveelheid eiwitoplossing en colori-
metrische bepaling van de kleurstofconcentratie in de na centrifugatie ver-
kregen bovenstaande vloeistof kan men snel een conclusie trekken omtrent
het eiwitgehalte van dc oorspronkelijke oplossing.

Om de methode van Udy op zijn bruikbaarheid te testen diende eerst het
rechtlijnig verband tussen de melk-eiwitconcentratie en colorimetrische
extinctie geverifiëerd te worden. Daartoe werden van een willekeurig melk-
monster met acjua dest. een serie verdunningen gemaakt, waaruit met de
kleurstofoplossing de eiwitten geprecipiteerd werden. Van de bovenstaande
\\\'loeistof van elke verdunning werd in de Engel-colorimeter de extinctie
gemeten. De resultaten (zie fig. 1) waren zeer bevredigend, hetgeen aan-
leiding vormde het onderzoek voort te zetten.
0.300

De werkwijze bij bovenstaande colorimetrische bepaling en bij de volgende,
als groep A aangeduide, serie melkmonsters was als volgt:
Een oplossing werd gemaakt van 1 g. „Orange G" (Microscopical Stains
"SS" van de B(ritish) D(rug) H(ouscs) in 1 liter citroenzuur-fosfaat-
buffer van pH 2.2 vlg. M c 11 v a i n c (4).

telkens 0.7 ml overgepipetteerd in centrifugebuisjes. Vervolgens werden
deze buisjes aangevuld met 10 ml „Orange G" oplossing, van een goed ge-
reinigde rubberstop voorzien en gedurende 5 min. krachtig geschud. Daar-
na werden de buisjes 5 min. in een waterbad verhit op 40° G. om het coa-
guleren te bevorderen. Vervolgens werd gedurende 20 minuten gecentrifu-
geerd op 3500 toeren/min.

Van de bovenstaande heldere kleurstofoplossing werd 0.5 ml afgcpipetteerd
en verdund tot 10 ml met aqua dest. in een maatkolfje. In geijkte buizen
werd de extinctie bepaald bij 470 m /x.

De hiermee verkregen gegevens (zie ook onder „Resultaten" en „Uitwer-
king van proefuitkomsten") brachten ons er toe een tweede serie (B) be-
palingen te verrichten.

In deze serie werden opnieuw, met een verse kleurstofoplossing, bepalingen
gedaan. Enkele wijzigingen werden aangebracht: 1,5 ml melk werd telkens
afgemeten met dezelfde, steeds zorgvuldig gereinigde pipet. Er aan toe-
gevoegd werd nu 25 ml kleurstof. Dit zijn de door Udy (2) aangegeven
hoeveelheden. De verwarming tot 40° C. vóór het centrifugeren werd
achterwege gelaten. Het meten van de extinctie geschiedde nu steeds in
dezelfde meetbuis. Er werden volledige duplo\'s gedaan. Van deze duplo\'s
werd het gemiddelde genoteerd.

Van een 15-tal runderen, aanwezig aan de Rijksseruminrichting en ten
dele tot het Fries-Hollandse veeras, ten dele tot het blaarkopvee behoren-
de, werden 45 melkmonsters genomen.
Van deze monsters werd bepaald¹):
le. het vetpercentage volgens Gerbe r.
2e. het soortelijk gewicht met behulp van een areometer.
3e. het totaal-proteïne-gehalte volgens K j e 1 d a h 1²).
4e. de hoeveelheid niet aan melkproteïne gebonden kleurstof in gram per

liter volgens Udy (2).
De bij dit onderzoek verkregen cijfers zijn vermeld in tabel II.
De eerste drie methoden zijn overbekend en behoeven geen nadere toe-
lichting. De laatste stelt ons in staat om samen met de gevonden corres-
ponderende Kjeldahl-waarden een vergelijking op te stellen, die het ver-
band tussen de twee grootheden — niet gebonden kleurstof en eiwitpercen-
tage — aangeeft.

Uit het gevonden verband kan men dan in het vervolg voor een gegeven
colometrische bevinding het proteïnepercentage berekenen.

\'label II bevat de uitkomsten van alle bepalingen. De Kjeldahl-waarden
voor het proteïnepercentage zijn de gemiddelden van duplo\'s. Evenzo de
colorimetrische waarden van serie B. In beide gevallen zijn. aangegeven
de standaardafwijkingen van het gemiddelde- De proteïnepercentages vol-
gens de methode Udy werden berekend uit de gevonden "G" waarden
m.b.v. de regressieformules.

1 ■*) Van dc laatste 10 monsters werden alleen de eerste 3 bepalin.gen verricht.

Totaal eiwit% be-
rekend (met de re-
gressieformule) uit
de gevonden "C"
waarden

(v. = vetpercentage, s. = soortelijk gewicht, v.v.d.s. = pcrc- vetvrije droge
stof).

Behalve de genoemde series A en B zijn in deze tabel nog 10 monsters op-
genomen, die met serie A en B gebruikt werden voor het berekenen van de
relatie eiwit/vetvrije droogrest.

Fig. II geeft het verband weer tussen het percentage aan eiwit volgens
Kjeldahl en de klcurstofconcentratie in de bovenstaande vloeistof van
de corresponderende kleurbepaling voor serie A (20 monsters).

Fig. IV geeft de correlatie aan tussen het vetpercentage vlg. G e r b e r en
het eiwitpercentage vlg. de K j e 1 d a h 1-methode.

Zoals blijkt uit de vermelde standaardafwijkingen van beide methoden nl-
0.01 in het proteïnepercentage, lopen de duplo\'s zowel van de K j e 1 d a h 1,
als wel van de U d y-methode, betrekkelijk weinig en op overeenkomstige
wijze uiteen, zodat aan beide methoden een behoorlijke graad van be-
trouwbaarheid mag toegekend worden.

Om te komen tot de standaardafwijking in het proteïnepercentage vlg.
U d y diende uiteraard via een bekende eiwitbepaling, waarvoor hier dus
de K j e 1 d a h 1-methode genomen is, de factor berekend te worden, waar-
mee men uit de extinctie het proteïnecijfer kan berekenen. De berekening
van deze factor wordt hierna vermeld.

Correlatie coë//icleflt r-as?
vereist minimum vo«r äjnl/icantie
bij P-0.0027 , ij 0.«

Correlatie coëf/icient r. OJ\'i
vereist mimmum vocrjijni/iMntie
bj P\'o.ooj?. Is o.w

Berekening wiskundig verband tussen Kjeldahl- en U d y-methode:
De formule die het verband aangeeft tussen de hoeveelheid niet aan proteïne ge-
bonden kleurstof en het proteïnepercentage luidt als volgt:
(Udy) (2):

P is het proteïnepercentage, V is het volume toegevoegd kleurstof en v is het volume
melk. Co stelt voor de concentrade van de gebruikte „Orange G"-oplossing in
gram/liter, C die van de niet gebonden kleurstof, k is het equivalentgewicht van de
kleurstof (226 g). E is het aantal milli-cquivalenten kleurstof, gebonden per gram
melk proteïne, en d is het soortelijk gewicht van de melk (het proteïne-percentage
wordt immers betrokken op het gewicht, vandaar: d).

Uit bovenstaande formule is gemakkelijk af te leiden de algemene vergelijking van

Uit dc procfgegevens werden met de methode van de kleinste kwadraten (5) de re-
gressieformules berekend van de correlaties tussen C en F.
C = 0.451 — 0.1203 (P — 3.21) voor de serie A.

Elk van deze vergelijkingen is dus de best benaderde waarde van de bovenvermelde
algemene vergelijking voor elk der groepen monstrs. De waarde voor E is in beide
gevallen 0.790. Udy vond 0.792 (2).

Vult men in eerstgenoemde formule dus de waarde voor E in, dan kan men uit de
gevonden extinctie het proteïnecijfer berekenen.

Bij nadere beschouwing zal het de lezer opvallen, dat bij serie A de waarde voor Co

niet 1 g/1 bedraagt doch 0.906 g|l. Deze concentratievermindering was het .gevolg
van een onnodige, abusievclijkc filtratie door een papierfilter, waarbij kleurstof in
het papier geabsorbeerd werd. Dc concentratie werd daarna opnieuw bepaald en
bleek tot bovenvermelde waarde te zijn teruggelopen.

Verschil in uitkomsten tussen methode Udy en methode K j e 1 d a h 1:
Bezien wc fig. 111, dan valt enige spreiding in dc waarden van dc colorime-
trische bepaling ten opzichte van de rcgrcssielijn op.

Met de K j c l d a h 1-bepaling als basis vinden wc als standaardafwijking
van het protcïncpcrcentagc "P", (zoals die volgen uit dc gevonden colori-
metrische "C" waarden met behulp van dc rcgressicformule) van de pro-
tcïncpcrccntagcs "P" vlg. K j c 1 d a h 1.
±: 0.139% proteïne voor dc eerste 20 monsters (serie A).
±: 0 068% proteïne voor de tweede 1,5 monsters (serie B).
Er zij echter op gewezen, dat wc niet zonder meer uit deze spreiding dc
conclusie moeten trekken, dat dc methode Udy in nauwkeurigheid achter
staat bij dc K j c 1 d a h 1-bcpaling. Dc onderling uiteenlopende waarden
kunnen tc wijten zijn aan dc geheel verschillende principes.
(Zie ook de discussie).

De correlatie-coëfficiënten voor dc relatie vct-eiwit en vetvrije droogrcst-
eiwit (zie fig. IV en V) zijn respectievelijk 0.52 en 4.34, een lineair verband
vooropgesteld.

Dc minima voor ccn significante relatie zijn, indien men P = 0.0027 stelt,
0.45 en indien men P = 0.05 stelt, 0.30.

Zoals gebleken is, vertonen dc uitkomsten van dc K j e 1 d a h 1-nicthode en
dc corresponderende kleurbcpalingen volgens Udy enig verschil waarvan
dc oorzaak, gezien de goc dc reproduceerbaarheid van beide methoden o.i.
gezocht moet worden in dc verschillende ])rincipcs, waarop beide methoden
berusten.

Daarnaast gaf blijkens dc resultaten dc door ons in serie B toegepaste ri-
goureuze nauwkctnighcid in dc werkwijze voor dc kleurbepaling een aan-
wijzing, dat ook mectfoutcn hierbij een rol spelen. Overigens mag niet tiit
het oog worden verloren, dat statistisch het aantal monsters van serie B
ons, strikt genomen, niet toelaat zonder meer positieve conclusies tc trek-
ken-

Dc nauwkeurigheid in dc kleurbepaling zou ongetwijfeld bevorderd kun-
nen worden door het gebruik van een absorptieccl van zeer geringe laag-
diktc, zoals door Udy (2) aangegeven. Verder werd door ons enige hin-
der ondervonden van het ontstaan van een dunne film van deeltjes van het
ciwit-klcurstof-complex aan het oppervlak van dc vloeistof, na het centri-
fugeren. \'
Concentraticvcrmindcring van dc buffcrvloeistof en verhoging van het
centrifugetoerental kunnen welicht helpen. Trouwens het gebruik van
niet te nauwe centrifugebuizen (doorsnee ong. 2 cm.) was naar ons bleek
reeds voldoende het hinderlijke verschijnsel te doen verdwijnen.
Het lijkt ons verder niet ondienstig tc wijzen op het feit, dat men bij de

K j e 1 d a h 1-bcpaling anders dan eiwit-stikstof kan meerekenen bij de uit-
slag. Wij denken hierbij b.v. aan ureum!

Ook zouden eventuele vervalsingen van het eiwitgehalte van de melk ge-
makkelijk teweeg gebracht kunnen worden met voor de K j e 1 d a h 1-
methode toegankelijke stikstofverbindingen.

Dc voor de kleurbepaling benodigde instrumenten zijn: een fotoëlectrische
colorimeter, een centrifuge (max. toerental minstens 3500 p/min.) even-
tueel een schudmachine en verder het gewone op ieder eenvoudig labora-
torium aanwezige glaswerk.

De onkosten aan kleurstof per bepaling bedragen ongeveer J/a cent bij de
onder serie B gevolgde werkwijze.

Eventueel zou men deze methode natuurlijk ook voor caseïnebepalingen
kunnen bezigen, maar er bestaat een zeer nauw verband tussen caseïne-
en eiwit-gehalte, zodat het voor de praktijk voldoende is het totaal pro-
teïnegehalte te bepalen.

Men zie o.m. R. D- P o 1 i t i e k \'s dissertade, blz. 92. (8)
Voor wat betreft de correlatie vet/eiwit valt op te merken de goede over-
eenkomst van onze waarden met die welke door anderen gevonden wer-
den (7) (8). Wij vonden daarentegen geen vrij positieve correlatie tussen
eiwit en vetvrije droge stof zals Politiek (8) vermeldt. Hierbij moet in
aanmerking genomen worden, dat wij de ochtend- en avondmelk afzon-
derlijk bemonsterd hebben en geen gecombineerde zgn. dagmonsters onder-
zocht hebben.

Nu de belangrijkheid van het proteïnegehalte van melk meer dan vroeger wordt er-
kend en bovendien is vastgesteld, dat dit gehalte wordt bepaald door onafhankelijke
erfelijke factoren, is het gewenst over een meer eenvoudige, doch betrouwbare, me-
thode voor eiwitbepaling te beschikken dan de K j e 1 d a h 1-methode.
Proeven verricht met de methode van D. C. Udy gaven een gunstige indruk om-
trent de betrouwbaarheid, terwijl de uitvoering zeer veel eenvoudiger is dan een
K j e 1 d a h 1-bcplaing. Ongetwijfeld heeft het zin de U d y-mcthode op haar bruik-
baarheid te testen voor het verrichten van de massabepalingen welke thans de zuivel-
laboratoria staan te wachten.

The importance of the protein content of milk being more recognized than before
and, moreover after is became known that this content is determined by undrpendent
heriditary factors, it became desirable to have the disposal of a more simple, but
reliable, method thans the K j e 1 d a h 1 estimation of protein.

Experiments executed with the method of D. C. U d y gave a favourable impression
about the reliability, whilst the execution is much more simple than the K j e 1 d a h 1
estimation. Without doubt this method recommands itself through its simplicity to be
tested on its usefulness for the performance of the mass estimations which are to be
expected to emburden shortly the dairy laboratoria.

L\'importance du taux de protéine du lait étant plus reconnue qu\'autrefois et de plus
après on sait que ce taux est déterminé par des facteurs héréditaires, non dépendants
de ceux qui influencent le taux de gras, il était désirable d\'avoir une méthode plus
simple que la détermination de protéine selon K j e 1 d a h 1, mais autant sûre. Des ex-
périences executées selon D. C. U d y donnaient une impression favorable concernant

la sûreté de sa méthode, tandis que l\'exécution est plus simple que la détermination
selon Kjeldahl.

Sans doute la méthode Udy vaut d\'être recommandée (parce qu\'elle est très simple)
pour essayer sa praticabilité eventuelle dans les laboratoires laitières, qui peuvent
expecter beaucoup de travail grâce aux déterminations en masse de protéine.

Nachdem die Wichtigkeit des Proteïngchaltes der Milch mehr als früher anerkannt
wird, und darüber hinaus festgestellt worden ist, dass der Gehalt an Protein durch
unabhängige erbliche Faktoren bestimmt wird, ist er wünschenswert über eine ein-
fachere, aber doch vertrauenswürdige Methode der Eiweissbestimmung zu verfügen.
Untersuchungen die mittels der Methode von D. C. Udy durchgeführt würden,
ergaben einen günstigen Eindruck hinsichtlich der Sicherheit, während der Aus-
führung sehr viel einfacher ist als die K j e 1 d a h Ibestimmung.

Es ist ohne Zweifel sinnvoll die U d y-Methode auf ihre Brauchbarkeit für Massen-
untersuchungen, welche jetzt in den Milchuntersuchungslaboratorien zu erwarten
sind, zu prüfen.

4. Lijst van tabellen. Kon. Ned. Chem. Ver., blz. 173 (Mc Ilvainc, J. Biol. Chem.
49, blz. 183 (1921)).

5. Ir. FL G. A. LEIGNES BAKHOVEN e.a., „Hct gehalte van dc melk van Friese
koeien aan vetvrije droge stof en het verband tussen vetgehalte en vetvrije droge
stof". Off. Org. V. d. kon. Ned. Zuivel Bond 45, blz. 54 (1953)

6. Principles of Med. Statistics A. Bradford Hill 1950 (Lancet Lim.) en Fisher Stat.
Methods f. research Workers 1946 (Oliver Boyd).

7. A. DE VLEESCHAUWER en G. VAN HEYNDRIKX, Nederl. Melk- en Zuivel-
tijdschrift 10, no. 1, blz. 10 (1956).

8. Ir. R. D. POLITIEK, dissertatie Wageningen 1957: „Invloed van erfelijkheid en
milieu op de samenstelling van de melk bij Friese koeien en de praktische moge-
lijkheden van selectie op het eiwitgehalte". (Folkertsma - Drachten).

Het bestrijden van strongyliden bij het paard wordt in het algemeen wel
van belang geacht. Fenothiazine is hierbij een doeltreffend middel. Het
wordt vrij gemakkelijk door het voer opgenomen, is weinig toxisch en niet
duur. Fenothiazine is echter onvoldoende werkzaam tegen spoelwormen.
De spoelwormen bij het paard verdienen een grotere belangstelling. Bij de
voortgezette bestrijding van worminfecties bij het paard in Zeeland blijkt
ons telkens weer dat spoelwormen, vooral bij veulens en jonge paarden,
dikwijls van meer betekenis zijn dan de strongylussoorten.

8
9

10
11
12

Hoewel enkele geneesmiddelen, zoals zwavelkoolstof, een uitstekende werk-
zaamheid bezitten tegen spoelwormen, blijkt het gebruik daarvan ernstig
belemmerd te worden door praktische bezwaren welke aan de toediening
zijn verbonden. Zwavelkoolstof moet immers in capsules met een pillen-
schieter of anders per neussonde worden ingegeven. Uiteraard dient dit
werk door de dierenarts gedaan tc worden.

Door omstandigheden, welke vooral samenhangen met de lange ontwikke-
lingsduur van de wormen in het paard, maar ook met de beweiding van
het grasland, dient een jaarlijkse worrnkuur van paarden bij voorkeur in de
2de helft van de stalperiode plaats te vinden. Helaas hebben de meeste
praktizerende dierenartsen dan beslist geen tijd voor een min of meer
tijdrovende behandeling van paarden tegen wormen. Vooral ook om deze
reden is het van belang om een eenvoudige, zeer effectieve behandeling
ingang te doen vinden.

Blijkens proefnemingen, o.a. in Engeland, zijn piperazine-verbindingen
zeer werkzaam tegen spoelwormen maar ook tegen (de kleine bloedzuigen-
de) trichonema-soorten (en oxyuren).

Om zelf een goed oordeel over de bruikbaarheid van piperazine te kunnen
vormen, werden enkele proeven genomen en wel met piperazine-citraat
(Pipricide, Fa. Algin), waarvan de resultaten in bijgaande tabel zijn weer-
gegeven.

Vlak vóór de verstrekking van de wormmiddelen werden mestmonsters van
\\ oornoemde 20 paarden onderzocht en in de 5de week na de behandeling
werd de mest opnieuw onderzocht ter controle van het resultaat van de
behandeling.

Steeds heeft de behandeling betrekking op het koudbloedpaard.
Bij de eerste 6 paarden was tevoren reeds fenothiazine gegeven en had
dit de ascariden onvoldoende verdreven, zoals we dat dikwijls waarnemen.
Bij de laatste 6 paarden werd een mengsel van gelijke delen fenothiazine
en Pipricide gegeven. Voor zover onze ervaring strekt, kan dit mengsel in
voorraad worden gehouden en wordt het goed opgenomen en goed ver-
dragen.

Pipricide wordt nog gemakkelijker opgenomen dan fenothiazine.
Dc dieren kregen de medicamenten steeds- \'s morgens door enig vochtig
voer, nadat ze \'s avonds tevoren niet werden gevoerd.

Ik hecht wél waarde aan het \\ooraf vasten van cle dieren, de poeders
worden dan ook vlotter en dus vollediger opgenomen.

Blijkens de wormeitellingen is in alle gevallen het resultaat van Pipricide
tegen spoelwormen uitstekend. De dosis kan bij het paard variëren van
,30 gram voor veulens tot 80 gram voor zware volwassen paarden.
De resultaten van de gecombineerde behandeling bij de laatste 6 paarden
zijn ook zeer goed geweest, en wel voor beide wormsoorten.
Overigens moeten we ons er wel bewust van zijn dat het aantal wormeieren
niet steeds een maatstaf is voor het werkelijke aantal aanwezige wormen.
Hoewel het gewenst is om met andere piperazine-preparaten nog proeven
te nemen, meen ik dat op grond van literatuurgegevens en bovenstaande
Ijroeven, piperazine algemeen ingang zou moeten vinden bij de worm-
ziektebestrijding bij het paard al is de hoge prijs ervan enigszins een be-
zwaar.

Door het gebruik van piperazine is het ook in de drukke tijd uitvoerbaar
om een groot aantal paarden een wormkuur te geven.

Hoewel oxyuren geen ernstige ziekte veroorzaken, kan de sterke jeuk van
de anus („staartjeuk") toch wel zodanige bezwaren opleveren dat een be-
handeling gewenst wordt.

Van Engelse zijde (1) is aangegeven dat piperazine tegen oxyuris-soorten
goed werkzaam is. We hebben slechts aan één paard met enkele weken
tussentijd 2 x 80 gr. Pipricide verstrekt. De hevige en hardnekkige staart-
jeuk bij dit warmbloedpaard verdween.

Voorgaande behandelingen met andere geneesmiddelen hadden geen re-
sultaat opgeleverd.

Op grond van een toezegging van het „Fonds Paardenbelangen" is het ons
mogelijk om voor hct nemen van een proef een hoeveelheid pi]3erazine
gratis te verstrekken aan collega\'s ter behandeling van enkele paarden met
Oxyuren. Gaarne zien we hiervoor aanvragen tegemoet waardoor we een
mecr gefundeerd oordeel hopen te krijgen.
Samenvatting:

De aangewezen periode voor een jaarlijkse wormkuur bij het paard ligt in de 2e helft
van de winter. De dierenartsen hebben dan vrijwel geen tijd voor een tijdrovende
behandeling. Proeven met piperazine-citraat bleken goede resultaten op te leveren
bij spoelworminfecties.

Een mengsel van gelijke delen „Pipricide" en fenothiazine, wordt door paarden
goed opgenomen en verdragen en werkt uitstekend tegen strongylus en ascaris.
De behandeling is eenvoudig en zeer effectief.
Summary:

The most suitable period for the anual worm-cure in horses is the second half of
the winter. During this period, however, veterinarians have practically no time at
their dispo.sal for time-consuming treatments.

Experiments with piperazine-citrate have yielded good results in cases of ascaris
infectation.

A mixture of equal parts of „Pipricide" and phenothiazine is taken well by horses
without any undesirable after-effects and has proved highly effective against strongylus
and ascaris. The treatment is simple to administer and extremely effective.
Résumé:

La période indiquée pour un traitement anti-ankylostome annuel chez le cheval se
trouve dans la seconde moitié de l\'hiver. Les vétérinaires n\'ont alors presque pas
le temps pour un traitement de longue haleine. Des expériences avec dc la citrate
de piperazine se trouvaient donner de bons résultats en cas d\'infections d\'ascarides.
Line mixture dc doses égales de „Pipricide" et de phénothiazinc est bien prise et
supportée par les chevaux et fonctionne d\'une manière excellente contre le strongylus
et l\'ascaris.

Beim Pferd liegt die beste Zeit für eine jährliche Wurmkur in der zweiten Hälfte
des Winters. Die Tierärzte haben dann nahezu keine Zeit für eine zeitraubende Be-
handlung. Aus Versuche mit Piperazin-citrat hatten sich gute Resultate herausgestellt.
Eine aus gleichen Teilen „Pipricide" und Phenothiazin bestehende Mischung wird
von Pferden gut genommen und vertragen, und wirkt ausgezeichnet gegen Strongylus
und Ascaris.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland
voorgekomen gedurende de maand augustus 1957
DE GETALLEN GEVEN HET AANTAL VEEBESLAGEN AAN

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (peripneutnonia contagiosa bovum),
liondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en Kwade droes (malleus) zijn
in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

Zijn cr gevallen bekend, dat runderen ongeveer 12—18 dagen na dc voorbelioedende
enting met mond- en klauwzeerentstof (A, O en C.-stam) mond- en klauwzeer-
ve rsch ij nsclen ve rtonen ?

Gedurende de entingsperiode, welke ruim 2/2 maand duurt, worden ongeveer 2/2
miljoen runderen tegen mond- en klauwzeer gevaccineerd. Het is begrijpelijk, dat zich
bij enkele dezer runderen verschijnselen kunnen voordoen, welke klinisch aan mond-
en klauwzeer doen denken. Om cr echter zeker van te zijn, dat men in deze gevallen
werkelijk met mond- en klauwzeer te doen heeft, zal het gewenst zijn dit op klinische
verschijnselen gegronde vermoeden, door een laboratorium-onderzoek te laten veri-
fiëren. Hiertoe is het nodig dat het Staats Veeartsenijkundig Onderzoekings Instituut
bij dergelijke verdachte gevallen onverwijld in de gelegenhtid wordt gesteld ter plaatse
een onderzoek in te stellen. Dit instituut zal dan in staat zijn ook materiaal te ver-
zamelen om met behulp van dierproeven en serologisch onderzoek nader uit tc maken
of de gesignaleerde gevallen al of niet op infectie met mond- en klauwzeer berusten.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Nu de Nederlandse dierenartsen met hun dames na een prettige onderbreking van
enkele dagen hun werk weer hebben opgenomen en het .A.N.P. de grote jaarreünie
zojuist nog even in herinnering brengt, is er op het moment, dat de aflevering van
het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1 november van de helling zal gaan net
nog even gelegenheid een heel korte „nabeschouwing" te houden.
De belangstelling voor de behandeling van de maatschappelijke problemen was ook
ditmaal groter dan in het verleden het geval is geweest, ondanks het minder gunstige
aanvangsuur van de huishoudelijke vergadering.

De viering van het 5e Lustrum van de D.S.K., dat zo nauw verweven was met de
Algemene Vergadering, is een bijzonder succes geworden.

Dit lustrum, dat prettig werd geopend in de historische aula van de Rijksuniversiteit
is besloten met een uitbundig, en toch stijlvol feest, dat zeer goede herinneringen
nalaat aan degenen, die het hebben meegemaakt.

Omdat de D.S.K. zo nauw gelieerd is met de Maatschappij voor Diergeneeskunde
meent het Hoofdbestuur ook op deze wijze erkentelijkheid te moeten uitspreken tot
het bestuur en de lustrumcommissie.

VAN DE DIERGENEESKUNDIGE STUDENTENKRING
Veterinaire Studenten Kegelclub „Duim in \'t Gat".

Het bestuur van de Veterinaire Studenten Kegelclub „Duim in \'t Gat" heeft zich
voor het verenigingsjaar 1957-1958 als volgt samengesteld:
H. de Vries, voorzitter;
J. H. Scheper, secretaris;
J. Boolsma, penningmeester;
L. Oosterveen, vice-voorzitter;

Het Hoofdbestuur heeft collega C. W. Moons, Henegouwerweg 81, Waddinxveen,
aangenomen als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

A. Hartink, J. W. Hagemanstraat 73, Eibergen.
Mej. A. Jansen, J. v. Ruysdaclstr. 69, Utrecht.

B. A. J. Molenaar, Keizer Karei weg 400, Amstelveen.
R. Muller, Hunzestraat 69\'\'\', Amsterdam.

W. R. J. Rasenberg, Hoevenseweg B 33 a, Wagenberg.
G. van Rijn, Princedwarsstraat 4, Katwijk.
R. Wemmenhoven, Wapse 135, Diever.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige kandidaat J. C. L. Loggere aangenomen
als kandidaat-lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Ouaedvlieg, M. J. F., te Valkenburg (L.), naar Nieuweweg 25, aldaar (tel. no. on-
" gewijzigd).

Remmen, J. W. A., tc Schijndcl, naar Groencweg 11, aldaar, tel. 04104—642, gr.
250029.

Socparwi, Prof. M., tc Jogjakarta, naar Djalan Sekip 1, aldaar, tel. 930 (huis),
460 A( bur.), Hlr./Decaan a|d veeartsenij- en vectccltkundige faculteit. (128)
Spruyt, J., te Meppel, giro no., bur. adres en tel. bur. gewijzigd in rcsp. 808183,
Zomerdijk 8 I en 05220—2043. (114)

Vrielink, H. J., te Emmen, tel. cn giro no. gewijzigd in resp. 05910—2312 en 891^5^-

Burg, S. van der, te Harderwijk, te rekenen m.i.v. 1 september 1957 ter standplaats
Harderwijk, tot Rijkskeurmecster in bijzondere dienst bij dc Vecartsenijkundige

Lammens, P., tc Harderwijk, tc rekenen m.i.v. 1 september 1957 ter Standplaats Har-
derwijk, tot Rijkskeurmecster in bijzondere dienst bij de Vecaartsenijkundige Dienst.

Ginkel, G. van, thans nog te Wageningen, wegens voorgenomen vertrek uit het district,
waarin hij destijds is aangesteld, tc rekenen met ingang van 1 oktober 1957, als
plaatsvervangend Inspecteur bij de Vecartsenijkundige Dienst in het district Gel-
derland. (ö"!^)

Burgemeester en wethouders van Gorinchem roepen
sollicitanten op naar de binnenkort vacant komende betrekking
van

Basisbezoldiging ƒ 828,50 tot ƒ 935,50 per maand - te bereiken
met 6 periodieke verhogingen — vermeerderd met toelagen
ad 6% en compensatie premie A.O.W. resp. huurverhoging.

Aanstelling boven minimum niet uitgesloten. Een herziening
van de basisbezoldiging in gunstige zin wordt overwogen.

Vergof. Jing voor het gebruik van een eigen auto ten behoeve
van d e ïst 1700,— per jaar.

Sollicitaties, te richten aan de Burgemeester van Gorinchem
vóór 15 november 1957.

Desinfectantia worden voor allerlei doeleinden gebruikt; er zijn ontsmet-
tingsmiddelen voor het reinigen van vloeren en er zijn desinfectantia, die
gebruikt worden om er oppervlakkige of meer inwendige delen van een
menselijk of dieriijk lichaam mede te behandelen. Het behoeft geen betoog,
dat, als het te behandelen object zeer uiteenloopt, ook het karakter der te
gebruiken desinfectantia zeer verschilt. Levenloze, chemisch niet gemakke-
lijk aan te tasten voorwerpen zullen met allerlei krachtig smetstofdodende
desinfectantia behandeld kunnen worden, welke zelfde desinfectantia on-
bruikbaar zouden blijken te zijn bij de behandeling van een patiënt wegens
aantasdng der weefsels. Als een desinfectans bij een patiënt wordt toegepast,
zal het de éne levende cel (de bacterie) zo fel mogelijk en de andere
levende cel (de lichaamscellen) zo weinig mogelijk (= totaal niet) dienen
aan te tasten. Uit dien hoofde heeft een vergelijking van een desinfectans
voor dode voorwerpen en een desinfectans voor klinische toepassing weinig
zin. Uit den aard der zaak zal een desinfectans voor klinisch gebruik in het
algemeen minder sterk smetstofdodend zijn dan de voor klinische doel-
einden wegens hun giftige of bijtende werking onbruikbare ontsmettings-
middelen.

Een klinisch toe te passen desinfectans dient dus enerzijds niet te prikkelen
en niet to.xisch te zijn, anderzijds moet het toch binnen vrij korte tijd vele
schadelijke micro-organismen doden. Een desinfectans, dat hieraan op
redelijke wijze voldoet, is naar onze mening, citopogeen. Ter argumentering
van deze opvatting moge allereerst een samenvatting volgen van reeds
eerder verrichte waarnemingen.

In 1934 werd voor het eerst mededeling gedaan over citopogeen door
de Blieck en Jansen in ccn artikel getiteld: „Onderzoek van enkele
desinfectiemiddelen: therapogeen, sublimaat, carbol, citopogeen". (1). Wij
menen te kunnen volstaan met het volgende uit deze publikade te noemen:
Als methode van onderzoek was genomen die, welke beschreven staat in
no. 4 (1922) van „Mededelingen van het Rijksinstituut voor Pharmaco-
Therapeutisch Onderzoek" blz. 81.

Uit alle met Escherichia coli verichte proeven bleek, dat citopogeen veel
beter (sneller) desinfecterend werkte dan therapogeen en ook beter dan
carbol. Een der proeven had het volgende resultaat:

Een oplossing van IJ/2 % citopogeen doodde de colibacillen dus reeds
binnen 5 minuten.

Door proeven te nemen op konijnen en een kalf bleek, dat een 3 %-oplos-
sing het oog niet irriteert en dat het middel als darmdesinfeetans per os
gegeven kan worden.

In een 2de mededeling, eveneens in 1934, (2), van de Blieck en
Jansen werden de resultaten vermeld van onderzoekingen over de des-
infecterende werking van citopogeen, liquor kresoli saponatus, sol. formalde-
hydi saponata (G.M.N.), therapogeen en carbol, ten opzichte van Esche-
richia coli. Deze proeven toonden aan, dat citopogeen het beste resultaat
gaf.

De belangrijkheid van citopogeen als desinfectans bleek daarna nog uit een
pubhkatie van deBlieck en Jansen in 1938, (3), over de werking
op streptokokken. Daar de streptokokken voor de dierenarts zeer belangrijk
zijn (verhoudingsgewijs veel meer dan de stafylokokken) werden 9 strep-
tokokken van verschillende herkomst onderzocht, n.1. afkomstig van;
1. varken (septicaemie); 2. zilvervos (septicaemie); 3. wasbeer (septicae-
mie) ; 4. rund (mastitis); 5. mens (punctaat okselstreek, flegmoon van arm
en schouder); 6. paard (goedaardige droes); 7. aap (septicaemie); 8. muis
(septicaemie); 9. houtsnip (septicaemie).

Op al deze streptokokkenstammen werd zowel citopogeen als carbol als
desinfectans onderzocht. In alle negen proeven was de bacteriedodende
werking van citopogeen beter, meestal zelfs frappant beter dan van carbol.
Als voorbeeld geven wij de proeven t.o.v. Streptococcus equi (paard) en
een streptokokkencultuur van een big, die beide dezelfde uitslag gaven:

Deze proeven werden voor alle zekerheid herhaald, de tweede maal werd
dezelfde uitslag verkregen.

Samenvattend meenden wij dan ook te mogen zeggen: „In bovenstaande
proeven werden door ons opzettelijk stammen van uiteenlopende
herkomst genomen. Bovendien betrof het hier, naar uit een biochemisch
onderzoek bleek, verschillende streptokokken-stammen. Dat toch
uniform een snelle werking, zelfs veel sneller dan bij carbol, is gebleken,
toont ons inziens de belangrijkheid van citopogeen aan als desinfectans
voor streptokokken."

Deze resultaten verkregen bij streptokokken leidden tot een verzoek van
medische zijde, de werking na te gaan van citopogeen op gonokokken.
Uit de door de Blieck en Jansen in 1939 genomen proeven (4)
bleek, dat een citopogeenoplossing van slechts 1 % reeds binnen 2 minuten
de gonokokken doodde.

Het gunstige effect van citopogeen op gonokokken, leidde de Blieck
en Jansen er toe, het desinfecterend vermogen van citopogeen t.o.v.
Brucella abortus na te gaan. In totaal werden 4 verschillende stammen
onderzocht. Tijdens deze proeven werd citopogeen vergeleken met thera-
jjogeen en carbol. De uitslag luidde, dat citopogeen het snelst dodend op de
Brucella abortus-sVdiumcn werkte. Als voorbeeld moge onderstaande proef-
aflezing dienen:

Deze stam wordt dus binnen 2 minuten door 1 % citopogeen gedood. Ook
2 der andere stammen werden binnen 2 minuten door een 1 % oplossing
gedood. De vierde stam werd binnen 4 minuten gedood. De Blieck en

Jansen meenden dan ook te mogen zeggen: „De gebruikelijke 3%
oplossing is dus zeker als een uitstekend desinfectans ten opzichte van
Brucella abortus te beschouwen."

In deze publikatie werd nog medegedeeld, dat de werking van citopogeen
op ,Staphylococcus pyogenes albus, -aureus en -citreus" minder goed bleek
te zijn. (De moderne\'naam van dit bacteriegeslacht luidt: Micrococcus).
In 1956 vindt men citopogeen vermeld in een artikel van v. d. Schaaf
en Jaartsveld (5) over ontsmettingsproeven van de huid. Zij onder-
zochten ten opzichte van Micrococcus aureus, Str. agalactiae en Br. abortus
een 20-tal middelen, waaronder diverse van giftig en prikkelend karakter.
Voor hun proeven pasten zij een methodiek toe, waarbij gebruik gemaakt
werd van afgesneden, dus dode tepels, waarvan de tepelhuid goed gewassen
werd met zeep, waarna een behandeling met spiritus methylatus plaats
vond.

Hierna werd de aldus behandelde tepelhuid met bacteriën besmet, waarna
de besmette tepel onder de invloed werd gesteld van het te onderzoeken
desinfectans. Voorts worden vingerproeven genomen. Hun resultaten ver-
kregen met citopogeen waren niet gunstig.

Echter waren inmiddels de wel gunstige uitkomsten van de B 1 i e c k en
Jansen van klinische zijde volkomen bevestigd geworden. In 1935 ver-
scheen een artikel van Klarenbeek (6) over de toepassing van cito-
pogeen in de dermatologie en de wondbehandeling bij het kleine huisdier.
In dit zeer lezenswaardige artikel venneldt de auteur allereerst zijn proeven
verricht op de normale, levende huid. De proeven werden zowel bij de
hond als bij de kat verricht. De proefdieren werden geheel ingewreven
met citopogeen-oplossingen al dan niet in verbinding met andere middelen.
Het bleek, zegt de schrijver, „dat bij herhaald inwrijven de normale huid-
functie bij hond en kat niet werd gestoord. Een verandering der huid-
sensibiliteit scheen niet op te treden." Hierna vermeldt Klarenbeek
zijn proeven verricht bij patiënten lijdende aan dermatosis. Hij schrijft:
„In de meeste gevallen van eczeembehandeling werden goede resultaten
verkregen. Het feit van het doen verdwijnen van de oorzaak der aandoening
(doden der parasieten) heeft hierop eveneens invloed."
Een derde waarneming betrof de werking van citopogeen bij de wond-
therapie. „Naast de krachtig desinfecterende eigenschappen bleek van be-
lang te zijn bij de wondbehandeling het zeepgehalte van de citopogeen.
Het is dan ook gebleken, dat citopogeen zich voor praktische wondreiniging
goed leent en daarbij desodoriseert."

Tenslotte onderzocht Klarenbeek ook de toxiciteit voor hond en kat.
Zelfs na herhaalde toediening per os van 6 % citopogeen in waterige
oplossing werden geen verschijnselen opgemerkt. Terecht komt de auteur
dan ook tot de conclusie, dat toepassing van citopogeen bij verschillende
indicaties aanbeveling verdient: „Onderschreven mag worden de door d e
Blieck en Jansen getrokken conclusie, dat citopogeen niet prikkelt
en niet toxisch werkt, althans werden geen intoxicatieverschijnselen waar-
genomen tijdens de proeven en waarnemingen. Voor de kleine huisdieren,
met name hond en kat, kan zowel bij de behandeling van huidziekte als van
wonden zonder bezwaar en vaak met goed resultaat van dit desinfectans
gebruik gemaakt worden."

Door de bevindingen van de Blieck en Jansen t.o.v. Brucella
abortus ging D r. H. S. H o f k a m p er in 1946 toe over, paarden lijdende

aan schoftbuilen met citopogeen te beliandelen (7). Van zijn eerste patient,
wellce hij hiermede wilde behandelen, tapte hij vocht af uit de schoftbuil
en spoot hierna ongeveer 100 cc. onverdunde citopogeen ervoor in de
plaats. Hij vermeldt hierover dan het volgende:

„Na plm. een week brak deze buil door en begon rijkelijk pus af te scheiden,
wat evenwel na enkele dagen ophield. Hierna vertoonde de wond een
prachtige, frisse granulatie, genas zeer snel; recidieve trad niet weer op.
Dit mooie resultaat deed me besluiten, om de behandeling vaker te her-
halen. Nadien heb ik de behandeling ongeveer 10 x herhaald, steeds met
gunstig resultaat. Tref ik een fistel aan bij een paard, dan spuit ik hierin
zoveel citopogeen als ik in de fistelgang kwijt kan en zag steeds een spoedig
verdwijnen van deze fistels; soms binnen 14 dagen. Recidieven zag ik
nooit optreden. Collega R. Gol te Scherpenzeel-Munnikeburen deelde me
mee, dat hij dezelfde gunstige resultaten met deze methode bereikte."
Hofkamp\'s waarneming „een prachtige, frisse granulatie" komt wel-
licht overeen met wat Klarenbeek reeds opmerkte: „een eigenaardige
uitwerking op de granulerende wondvlakte heeft soms de 5 — 10 %
citopogeenzalf. Onder verband aangebracht, blijkt de continue werking
van de zalf de granulatievlakte sterk te hyperemiseren, waarbij een kers-
rode kleur ontstaat, terwijl de wondafscheiding in het geheel niet behoeft
te vermeerderen, zelfs geheel kan ontbreken."

Mededeling van nog niet eerder gepubliceerde proefresultaten.
Op het Instituut voor Infectieziekten werd in 1955 een monster citopogeen
afkomstig van de apotheek der Faculteit voor Diergeneeskunde onderzocht
door de Blieck en Jansen t.o.v. Escherichia coli. Micrococcus pyo-
genes var. aureus, en Salmonella bareilly.

1/2 % citopogeen doodde Escherichia coli binnen 4 miimten. De stafy-
lokokkus werd (gelijk verwacht werd op grond van vroegere ervaringen)
veel trager gedood (l\'/a % citopogeen had 20 minuten nodig). Salmonella
bareilly werd door 2 % citopogeen gedood binnen 4 minuten, door 1 %
citopogeen binnen 8 minuten (zoals bekend wordt in het algemeen een
.3 % — 5 % oplossing aanbevolen).

Man ten verrichtte onlangs (1957) in het Farmacologisch-Endocrino-
logisch Laboratorium van het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid te
Utrecht diverse proeven met citopogeen. Dit leidde tot het volgende
rapport:

„Rapport omtrent het bacteriologisch onderzoek van citopogeen:
Het citopogeen is een desinfectans voornamelijk voor veterinair gebruik.
Het is samengesteld uit aetherische oliën, naftaline-derivaten, zeep en
alcohol. Het desinfectans is onderzocht op de volgende punten:

a. Fenolcoëfficient met als teststammen respectievelijk Micrococcus aureus
str. F.D.A. 209, Salmonella bareilly. Brucella abortus str. 19 en Strepto-
coccus agalactiae.

c. Huidproeven met 5 % citopogeen van konijne-oren die besmet zijn met
Brucella abortus.

De bactericide werking van het citopogeen is bepaald overeenkomstig het
officiële voorschrift van de „Food and Drug Administration", zoals be-
schreven in E. McCullock „Disinfection and Sterilisation" (Lea & Febiger,
Philadelphia, 1945).

Het onderzoek werd op de volgende wijze uitgevoerd. Allereerst werd een
grove oriënterende bepaling ingezet naar de minimale concentratie van het
desinfectans die bij 20°C in staat was 0.5 ml van een volgroeide cultuur
der betrokken bacteriesoorten in 10 minuten te doden. Daartoe werd ge-
noemde hoeveelheid cultuur toegevoegd aan buizen met 4.5 ml van het
citopogeen en verdunningen hiervan volgens de reeks 1.000.000 — 100.000
— 10.000 — 1.000 — 100 — 10 en 1 per ml. (Deze reeks komt overeen
met de waarden 100 % — 10% — 1 % — 0.1 % — 0.01% — 0.001 %
en 0.0001 %). Na een inwerking van 10 minuten werd met een standaard-
entoogje een hoeveelheid vloeistof aan elke buis onttrokken, overeenkomen-
de met ca. 10 mmS. Door kweken gedurende 2 dagen bij 37°C in vlees-
bouillon of bouillon met 5 % runderserum (voor de bacteriën Str. agalac-
tiae en Br. abortus) werd nagegaan of alle bacteriën waren gedood.
Nadat aldus het gebied van werkzaamheid van het citopogeen in grote
lijn was bepaald, werd overgegaan tot een nauwkeuriger begrenzing. Hier-
toe werden tussen-verdunningen gemaakt en hiermede gewerkt als voor-
noemd. Tenslotte werden in een concentratiegebied, dat het gebied van
omslag overlapte, een proef genomen met afentingen 5, 10 en 15 minuten
nadat de bacteriën aan de verdunningen van het desinfectans waren
toegevoegd, en hetzelfde gedaan met veidunningen van fenol. Aldus wer-
den de fenolcoëfficienten gevonden voor de bacteriën S. bareilly, Br.
abortus en Str. agalactiae. Met de gekozen proefstam \\an Micrococcus
aureus kon deze waarde niet worden bepaald, -omdat de bij de bepaling
voorgeschreven inwerkingstijd van het desinfectans, welke bij de F.D.A.-
methode 10 minuten bedraagt, in de meeste gevallen ontoereikend bleek
voor een volledige bactericide werking. Als oorzaak van de betrekkelijke
ongevoeligheid van de stafylococcus zien we de neiging van deze bacteriën
tot trosvorming, tengevolge waarvan er enige tijd kan verlopen, eer het
citopogeen alle bacteriën in een voldoende concentratie heeft bereikt.
Voor de bacteriën, waarbij de bepaling van de fenolcoëfficient geen bijzon-
dere moeilijkheden opleverde, werden de volgende waarden gevonden:
fenolcoëfficient t.o.v. S. bareilly: 1,1.

Uit deze getallen blijkt, dat het citopogeen in zijn desinfecterende werking
een zekere selecdviteit aan de dag legt; tegenover de Brucella en de Strep-
tococcus heeft het een sterkere werkzaamheid dan tegenover de Salmonella
en de Micrococcus.

Aangezien het citopogeen geen zuivere stof is doch een oplossing, mogen
de met eerstgenoemde ziektevenvekkers verkregen getallen zeer bevredigend
worden genoemd.

In verband met de praktische toepassing van het citopogeen leek het
gewenst na te gaan in hoeverre dit middel gevoelig is voor de aanwezigheid

van eiwitten. Hiertoe werd de bactericide werking van het desinfectans
nagegaan bij aanwezigheid van 10 % taptemelk. Uiteraard had het alleen
maar zin deze proef te nemen bij de bacteriën, die behoorlijk gevoelig
waren voor citopogeen. Tengevolge van de aanwezigheid in het systeem
bacteriën/desinfectans van 10 % taptemelk bleek de fenolcoëfficient bij
Str. agalactiae te worden verlaagd tot 0.67 en bij Br. abortus tot 2.8 De
gevoeligheid van het desinfectans voor eiwitten blijkt hieruit een niet te
verwaarlozen factor te zijn. Bij aanwezigheid in het te desinfecteren
materiaal van veel organische stof, zoals pus, bloed, serum en melk dient
hier rekening mee te worden gehouden.

Ofschoon het citopogeen in dit opzicht in het nadeel is ten opzichte van
desinfectantia met een geringe eiwitgevoeligheid zoals fenol en lysol, is het
in het voordeel ten aanzien van middelen met een grote gevoeligheid voor
eiwit, zoals de halogenen.

Volgens eigen ervaringen bij andere dan eerder genoemde micro-organis-
men zijn ook de quaternairc ammoniumverbindingen iets gevoeliger voor
eiwit dan het citopogeen.

In verband met de grote besmettelijkheid \\an Br. abortus werd, ofschoon
de verminderd virulente „strain 19" werd gebruikt, afgezien van proeven
met de menselijke huid. In plaats hiervan werd als proefdier het konijn
gekozen. Nadat de beide oren zorgvuldig waren geschoren, werd op de
huid hiervan een 18-uurs cultuur vanßr. abortus in vleesbouillon met 5%
runderserum gebracht. Om de dieren (waai-van één als „blanco", de andere
voor de feitelijke bepaling werd gebruikt) gedurende de proef rustig te
houden, werden ze genarcotiseerd door middel van een injectie met nem-
butal. Ze werden daarna op dc rug gelegd, opgespannen en, om de
besmette plaat.sen te locaiiseren, een plastic kapje met twee passende gaten
\\oor de oren gedeeltelijk over de kop geschoven.

De beide naar beneden hangende oren van het konijn, dat voor de blanco
proef diende, werden vervolgens ingepenseeld met de cultuur van Brucella,
waarvan ca. \'/> ml. werd gebruikt. Na een pauze van ca. 15 minuten,
waarbij de cultuur op de (levenswarme) huid indroogde, werden steriele
gummi handschoenen aangedaan, deze bevochtigd met steriel water en de
oren manueel gemasseerd gedurende 3 minuten, waarbij de handen elke
miuut gedurende 15 seconden in een pan met 1 liter steriel water werden
afgespoeld. Hierna werd in een tweede en derde pan gedurende periodes
van eveneens 3 minuten afwis.selend gemasseerd en gespoeld, waardoor dezt
handelingen in totaal 9 minuten hadden geduurd.

Het aantal bacteriën, hetwelk tengevolge van deze handelingen in de pannen
1 tot en met 3 verschijnt, zal in het algemeen asymtotosch afnemen, aan-
gezien bij elke ma.ssage en spoeling een bepaalde fractie van de op de huid
gebrachte bacteriën in het waswater overgaat en er dus voor elke volgende
handeling een geringer aantal overblijft. Aldus wordt een indruk gekregen
van de afneming van het aantal bacteriën met de tijd, enkel tengevolge
van een gestandaardiseerde mechanische reinigmg.

Bij het tweede, op dezelfde wijze geprepareerde dier, werd op een over-
eenkomstige wijze tewerk gegaan met het enige verschil evenwel, dat op
de handen elke minuut ca 2 ml 5 % citopogeenoplossing werd gebracht.
Tengevolge hiervan moet verwacht worden, dat, indien het citopogeen in

de gebruikte concentratie in staat is een bactericide werkzaamheid te
ontplooien, de afneming in aantallen bacteriën als functie van de tijd
groter is dan bij de controlebepaling. Het valt gemakkelijk in te zien, dat
de grootte van de afneming een maat is voor de kracht van de bactericide
werking.

Bij de bepaling van het aantal bacteriën in het waswater moest rekening
worden gehouden met de waarschijnlijkheid, dat de huid van het konijn
bij massage en wassing ook andere bacteriën zal afgeven dan enkel de
opgebrachte Brucella-h&citnën. Aangenomen kan worden, dat de natuur-
lijke huidflora van het konijn, evenals van de meeste zoogdieren, bestaat
uit Gram-positieve bacteriën (o.a. micrococcen, diphteroïdc bacteriën), die
in het algemeen zeer gevoelig zijn voor penicilline. Door dit antibioticum
toe te voegen aan de agar tot een concentratie van 0.5 E per ml kon worden
bereikt, dat van deze bacteriën bij de telling geen hinder werd onder-
vonden, terwijl, zoals uit een controlebepaling bleek, van deze geringe
hoeveelheid penicilline geen merkbare groeiremming uitging ten aanzien
van Br. abortus.

Hierdoor kon de noodzaak worden vermeden van in te grijpen in dc
structuur en de natuurlijke flora van de huid van het proefdier. Het alter-
natief van een weglaten van de penicilline in de tel-platen zou immers zijn
geweest een gebruik van alcohol in hoge concentraties om de flora in de
huid te vernietigen.

In de volgende tabel is het aantal levende bacteriën weergegeven, dat in
het waswater der pannen bij een tweetal proeven werd geteld.

Uit de tabel volgt, dat het citopogeen in een verdunning van 5 % in
staat is een op de huid gebrachte cultiuir van Brucella in 3 tot 6 minuten
geheel (proef 1) of nagenoeg geheel (proef II) te vernietigen.
d. In vivo proeven van citopogeen met Str. agalactiae.
Was het bij de in vivo proeven met Brucella mogelijk door de toevoeging
van penicilline aan de telplaten de natuurlijke flora van de huid als
storingsbron uit te schakelen, bij de proeven met Str. agalactiae was dit niet
uitvoerbaar, omdat deze bacterie van een overeenkomstige gevoeligheid
\\oor dit antibioticum is als eerstgenoemde. Doordat Str. agalactiae evenwel
in bloedagar een ^-haemolyse veroorzaakt, zulks in tegenstelling tot de
overgrote meerderheid van de huidbacteriën bij de mens, was toch een tel-
ling van het aantal kolonies van streptococcen mogelijk. Bovendien werd
voor dit onderzoek een proefpersoon gekozen, die bij andere onderzoekingen
getoond had, betrekkelijk weinig bacteriën in en op de huid te bezitten.

Aangezien Str. agalactiae apathogeen is voor de mens, kon deze bacterie
zonder risico in grote aantallen op de huid worden gebracht. Om de om-
standigheden waarin de infectie van de ene koe op de andere wordt over-
gedragen te benaderen werd niet, zoals bij de proeven met Brucella, uit-
gegaan van culturen, maar van een zeer zwaar met Streptococcen be-
smette koemelk (ca 5 x 106 kiemen per ml). Twee ml hiervan werd op
dc met neutrale zeep geborstelde en daarna grondig afgespoelde en ge-
droogde handen gebracht en in de huid gemasseerd. Nadat alles droog
was, werd 5 minuten gepauzeerd en \\ ervolgens met een pipet óf 2 ml
steriel water (bij de blanco proef) óf 2 ml 5 % citopogeen op de handen
gebracht en de huid hiermede gedurende 2% minuut gemasseerd. De han-
den werden hierna gedurende minuut grondig in één liter steriel water
in een pan gespoeld. Dezelfde handelingen werden hierop in een tweede
en derde pan herhaald. Dc som van de tijd van inwerking van het citopo-
geen was dus 9 minuten, terwijl hiervoor in totaal 6 ml van het desinfec-
tans in een 5 % verdunning was gebruikt.
Het effect van deze behandeling volgt uit tabel II.

Ofschoon uit de tabel blijkt, dat het citopogeen duidelijk heeft gewerkt,
is de desinfectie toch aanzienlijk geringer dan bij de in vivo proef met
Brucella. Dit geringer effect kan gemakkelijk verklaard worden uit de
kleinere fenolcoëfficient van het citopogeen ten aanzien van Str. agalactiae
cn uit de aanwezigheid van meer eiwitten in de te ontsmetten melk dan het
geval was in de cultuurvloeistof, die bij dc proeven met Brucella werd
gebruikt.

A priori kon daarom meer succes worden verwacht van het gebruik van
grotere hoeveelheden citopogeen. In de volgende proef werden de handen
op een analoge wijze besmet als in het voorgaande experiment, doch in
afwijking hiervan werd per minuut 5 ml citopogeen 5 % op de handen
gebracht. De totaal gebruikte hoeveelheid desinfectans was daardoor het
7/2-voudige van die in de vorige proef. Om een eventuele bactericide of
bacteriostatische nawerking van het desinfectans in het waswater te ver-
mijden werd het direct na dc wassing tienvoudig met steriel water ver-
dund. Een controlcbcpaling naar dc antibacteriële eigenschappen van het
waswater toonde dc toereikendheid van deze verdunning aan.
liet resultaat van deze proefneming kan worden afgelezen in de volgende
tabel.

Uit de tabel volgt, dat het citopogeen in de gebruikte concentratie en
hoeveelheid in staat is vrijwel alle streptokokken op de hand binnen 3
minuten te doden.
Conclusies.

Citopogeen is matig werkzaam op de Salmonella bareilly (fenolcoëfficient
volgens de F.D.A.-methode is 1,1). De werkzaamheid op de Streptococcus
agalactiae en de Brucella abortus is groter, getuige de fenolcoëfficienten
van respectievelijk 3,3 en 7,4.

De desinfecterende kracht van citopogeen is matig afhankelijk van de
aanwezigheid van eiwitten: toevoeging van 10 % taptemelk aan het systeem
bacteriën/desinfectans doet de fenolcoëfficient bij Str. agalactiae dalen tot
0.67 en bij Br. abortus tot 2.8.

Proeven met een cultuur van Brucella-bactenén op de intakte huid van
een levend konijn wijzen uit, dat 5 % citopogeen in staat is tot een na-
genoeg volledige ontsmetting in 3 tot 6 minuten.

Besmetting van de handen met streptococcen-houdende melk kan zelfs
binnen 3 minuten volledig te niet worden gedaan, indien maar een vol-
doende hoeveelheid 5 % citopogeen hiervoor wordt gebruikt."

Deze resultaten van M a n t e n, welke dus gunstiger zijn dan die welke
V. d. Schaaf en Jaartsveld verkregen, bevestigen de vroeger ge-
nomen proeven van de Blieck en J a n s e n en stemmen overeen met
de gunstige klinische ervaringen van Klarenbeek, Hofkamp en
Gol.

Hierover is nog weinig onderzocht, doch één mededeling kan hierover
reeds gedaan worden.

In het Instituut voor Veterinaire Virulogie werd de invloed van citopogeen
op het pseudovogelpest-virus nagegaan (1957). Het pseudovogelpestvirus
(stam Weybridge) werd op bebroede kippeneieren geënt. Nadat van deze
eieren het chorio-allantoisvocht geoogst en door middel van centrifugeren
vrij van partikels, dus helder, gemaakt was, werd hiervan 2 cc gemengd
met 2 cc citopogeenoplossing van 6 %, zodat de eindconcentratie 3 %
werd. Op dezelfde wijze werd een mengsel gemaakt van 2 cc. vocht -f- 2 cc.
fysiol. NaCl (controle). Om de 3 minuten werd zowel van het proefmeng-
sel als van het controlemengsel 0.1 cc vermengd met 10 cc bouillon, waar-
na telkens 4 eieren met 0.1 cc. van deze verdunning ingespoten werden.
Het resultaat was, dat alle eieren van de controle-proef (3, 6, 9 en 12 min.,
dus 5 X 4 = 20 eieren stierven en van de eigenlijke proef geen enkel ei,
zelfs niet de serie van 4 ingespoten met virus, dat 3 minuten contact had
gehad met 3 % citopogeen.
Conclusie.

Overzien wij alle door ons verrichte proeven en combineren wij onze resul-
taten met wat van de zijde van kliniek en praktijk werd medegedeeld,
dan menen wij te mogen zeggen, dat citopogeen tot de te waarderen des-
infectantia voor praktisch gebruik bij de uitoefening der diergeneeskunde
gerekend mag worden.

Van het in Nederland bereide en veel gebruikte desinfectans citopogeen geven de
auteurs een overzicht der reeds vroeger gepubliceerde mededelingen; tevens worden

onlangs verrichte proeven (in vitro en op de levende huid) vermeld.
De auteurs komen tot de conclusie, dat citopogeen een waardevol desinfectans is.

The authors give a summary of the already earlier published communications about
the disinfectant citopogeen, prepared and frequently used in the Netherlands. Recently
performed experiments (in vitro and upon living skin) are reported as well. The
authors came to the conclusion, that citopogeen is a valuable disinfectant.

Les auteurs donnent un résumé des communications déjà publiée au sujet du dés-
infectant citopogeen, préparé et fréquemment utilisé aux Pays-Bas.
En même temps on rapporte des expériences exécutées récemment (en vitro et sur
la peau vivante).

Les auteurs concluaient que le „citopogeen" est un désinfectant important.
Zusammenfassung:

Die Schriftsteller geben eine Zusammenfassung der schon früher veröffentlichen Mit-
teilungen des in den Niederlanden hergestellten und oft verwendeten Desinfektions-
mittels Citopogen.

Zugleich werden neulich geleistete Experimente mitgeteilt (in vitro und auf der le-
benden Haut).

Die Schriftsteller sind zu der Schlussfolgerung gekommen, dat „Citopogen" ein wert-
volles Desinfektionsmittel ist.

1. DE BLIECK en JANSEN, Onderzoek van enkele desinfectiemiddelen (therapo-
geen, sublimaat, carbol, citopogeen), T.v.D., 61, 578, (1934).

2. DE BLIECK en JANSEN, Onderzoek van enkele desinfectiemiddelen, 2e mede-
deling, T.v.D., 61, 1203, (1934).

3. DE BLIECK en JANSEN, Het desinfecterend vermogen van citopogeen op
Streptococcen, T.v.D., 65, 209, (1938).

4. DE BLIECK en JANSEN, Het desinfecterend vermogen van citopogeen ten op-
zichte van gonococcen en Brucella abortus, T.v.D., 66, 1208, (1939).

5. v. d. SCHAAF en JAARTSVELD, Proeven over ontsmetting van de huid,
T.v.D., 81, 949, (1956).

6. KLARENBEEK, Toepassing van citopogeen in de dermatologie en de wond-
behandeling bij het kleine huisdier, T.v.D., 62, 1237, (1935).

7. HOFKAMP, Behandeling van schoftbuilen en fistels bij paarden, T.v.D., 71,
113, (1946).

DE INVLOED VAN DE OUDERDOM VAN STIERENSPERMA EN
ENKELE ANDERE FACTOREN
OP DE BEVRUCHTINGSRESULTATEN

De in de K.I.-vereniging „Z-W. Veluwe" in het boekjaar 1955/\'56 ver-
kregen resultaten zijn door ons wat uitvoeriger geanalyseerd dan meestal
gebruikelijk is. De bedoeling was nl. om te trachten de invloed van enkele
factoren op het bevruchtingspercentage te bepalen. De invloeden die nader
werden bestudeerd, zijn: De sder, waartoe de gegevens van 5 stieren af-
zonderlijk zijn verwerkt; het seizoen, waartoe het jaar in 6 perioden werd
ingedeeld; de ouderdom van het zaad en tenslotte werden nog vergeleken
de resultaten verkregen met zaad dat minder dan lOx werd verdund, met
die welke met meer dan lOx verdund zaad werden verkregen. Als ver-
dunningsvloeistof is gebruik gemaakt van eidooier-citraat-verdunner; ver-
der is gewerkt met „non-returns", waardoor de werkelijke bevruchtings-
percentages iets te hoog zijn berekend.

Wanneer in het vervolg sprake is van sperma van één dag oud, dan be-
tekent dit, dat dit sperma gebruikt is op de dag, waarop het werd ver-
zameld, en zo vervolgens voor de volgende dagen.
In de volgende tabellen zijn de uitkomsten weergegeven:

De bevruchtingsresultaten na één inseminatie van 5 stieren voor sperma van 1 tot 4
dagen oud, ongeacht de mate van verdunning.

De uitkomsten wijzen uit, dat de bevruchtingsresultaten in geringe mate
ongunstiger worden bij toenemende ouderdom van het speima. Dc be-
vruchdngsresultaten zijn op dc 4e dag nog goed en soms beter dan van
minder oud sperma, doch dit cijfer werd berekend uit een vrij gering aan-
tal inseminaties, uitgezonderd bij sder no. 5, die een vrij hoog bevi uchtings-
percentage had, waardoor het totaalcijfer voor 4 dagen oud sperma in be-
langrijke mate werd beïnvloed.

Een varianticanalysc uitgevoerd voor sperma van 1 t/m 3 dagen oud en
onder uitsluiting van de uitkomsten van stier no. 2 wegens het geringe
aantal inseminaties leverde geen significant verschil op tussen de bevruch-
tingsresultaten t.a.v. de ouderdom van het sperma (Berekend: F =: 2,83;
Voor Po,o5 is F = 5,14). Tussen de stieren was het verschil bijna signifi-
cant (Berekend: F = 4,44; Voor Po,o5 is F = 4,76).

De bevruchtingsresultaten na één inseminatie van 5 stieren voor sperma van l\\m 4
dagen oud, dat hoogstens 1:10 was verdund.

Wanneer de uitkomsten vermeld in de tabellen 2 en 3 worden vergeleken
met die in tabel 1, dan vallen de volgende verschillen op:

1. De bevruchtingsresultaten met meer dan lOx verdund sperma zijn vrij-
wel steeds hoger dan bij een geringere verdunning. Of dit aan de mate
van verdunning toegeschreven moet worden is echter de vraag-
Juist in de periode met de gunstigste bevruchtingsresultaten, nl. van
juni tot september wordt het sperma relatief vaker meer dan lOx ver-
dund. Voorts bestaat de mogelijkheid, dat de spermakwaliteit in de
zomermaanden beter is dan in de andere seizoen. In ieder geval blijkt
hieruit, dat een hogere verdunning zonder bezwaar kan worden toe-
gepast.

2. Uit tabel 3 (meer dan lOx verdund) blijkt, dat oud sperma (3 en 4
dagen oud) even goede bcvruchtingsresultaten geeft als sperma van

Een variantieanalyse uitgevoerd voor de gegevens in tabel 2, met dezelfde
restricties als hierboven zijn genoemd bij dc variantieanalyse voor de ge-
gevens in tabel 1, leverde een zeer significant verschil op tussen de be-
vruchtingsresultaten t.a.v. de ouderdom van het sperma (Berekend: F =
18,58; Voor Po,oi is F = 10,92). Dit resultaat werd verkregen doordat
bij een geringe verdunning de bevruchtingsresultaten van 3 dagen oud
sperma vrij sterk dalen. Tussen de stieren werd nu ook een significant
verschil in bevruchtingsresultaten gevonden. (Berekend: F = 23,90; Voor
Po,01 is F = 9,78). Deze uitkomst is grotendeels het gevolg van de gun-

stige bevruchtingsresultaten van stier no. 4 met meer dan 10 keer verdund
sperma. Men zou geneigd zijn hieruit te concluderen, dat bij deze stier een
sterkere verdunning de voorkeur verdient, maar ook hier geldt weer, dat
de seizoensinvloed hier doorheen speelt. Een variantieanalyse voor dc in
tabel 3 vermelde gegevens werd niet uitgevoerd, omdat sommige aldaar
vermelde percentages berekend zijn uit te weinig inseminaties.
Verder is het opvallend, dat bij stier no. 1 de resultaten met 2 dagen oud
zaad beter zijn dan bij zaad van de eerste dag. Met 1 dag oud zaad geeft
dit dier zelfs vrij slechte resultaten. Daar het zaad van alle stieren bij de
verdunning gelijk werd behandeld, schijnt dit een aanwijzing voor de ver-
onderstelling dat het zaad van stier no. 1 een dag nodig heeft om aan de
verdunning te „wennen". Ook stier no. 5 toont enigszins dit effect, zij het
in veel minder sterke mate. Nog iets duidelijker komt dit naar voren bij
stier no. 4 als zaad werd gebruikt, dat lOx of minder werd verdund. Merk-
waardig is, dat dit bij sterkere verdunning niet meer het geval blijkt te
zijn, terwijl bij stier no. 1 dit verschijnsel juist sterk uitgesproken wordt
bij de sterkere verdunning. Ook ten aanzien van dit symptoom schijnen dus
individuele verschillen te bestaan.

De bevruchtingsresultaten na één inseminatie met sperma van 1 tot 4 dagen oud,
ongeacht de mate van verdunning in verschillende perioden van het jaar.

De bevruchtingspercentages zijn het laagste van januari t/m mei.
De variantieanalyse van dc bevruchtingsresultaten wees uit, dal er tussen
de verschillende perioden (resp. maanden) van het jaar een significant
verschil bestond in bevruchtingspcrcentages.
(Berekend: F = 3.56; Voor Po,o5 is F = 3.33)

De bevruchtingsresultaten met sperma van resp. 1, 2 en 3 dagen oud bleken
ook nu niet significant te verschillen. (Berekend: F = 1.55; Voor Poos is
F = 4-10) Deze uitkomst stemt overeen met de voor tabel 1 berekende
waarden. Worden de uitkomsten op dezelfde wijze berekend, maar ge-
scheiden naar de mate van verdunning, bij een verdunning van hoogstens
lOx en meer dan lOx, dan komen weinig nieuwe gezichtspunten naar
voren. Bij een verdunning van hoogstens lOx werd weer een significant
verschil tussen de perioden gevonden, terwijl de bevruchtingsresultaten
met sperma van resp. 1, 2 en 3 dagen oud niet significant verschilden,
ofschoon de berekende F van 2.85 hoger is dan die welke werd gevonden

zonder met de mate van verdunning rekening te houden, nl. 1.55. Dit
laatste resultaat zal grotendeels toegeschreven moeten worden aan de
gunstige bevruchtingsresultaten met sperma dat rneer dan 10 keer werd
verdund in geval van inseminatie met 3 dagen oud sperma.
Uit dit onderzoek blijkt duidelijk, dat een sterkere verdunning van het
sperma een vrij gunstige invloed heeft op de bevruchtingsresultaten van
sperma dat een paar dagen wordt bewaard en voorts, dat de bevruchdngs-
resultaten met bewaard sperma, althans van deze sderen, nog zeer bevre-
digend zijn, in vergelijking met die van sperma dat dezelfde dag gebruikt
is als waarop het werd verzameld. In de volgende tabel zijn de uitkomsten
samengevat.

Voor de doorgaans gunstige resultaten met 4 dagen oud sperma in verge-
lijking rnct 3 dagen oud sperma kan geen verklaring worden gegeven.

Bij 5 stieren werden de bevruchtingspercentages (non-returns) nagegaan als 1, 2,
3 of 4 dagen oud sperma was gebruikt. De ouderdom van het sperma bleek binnen 4
dagen geen significante invloed op de bevruchting tc hebben. Als het zaad echter mm-
der dan lOx werd verdund, waren de verschillen in bereikte resultaten met zaad van
verschillende ouderdom zeer significant. De bevruchtingsresultaten tussen de stieren
gaven bijna significante verschillen te zien.

Ten aanzien van het jaargetijde bleken de resultaten van januari t|m mei het minst
gunstig te zijn. Het is waarschijnlijk, dat de oorzaak hiervan mede in de koeien moet
worden gezocht.

The authors acknowledge gratefully the assistance rendered by Mr. A. Ranken in
compiling the data.

.\\n investigation covering 5 bulls was made to ascertain the conception rate (non-
returns) when semen of 1, 2, 3 and 4 days old was used. The actual time that
had elapsed since the semen was obtained did not appear to exercise any significant
influence on conception rate, providing this was not longer than 4 days. When the
semen was diluted less than 10 times, however, the differences in the results obtained
with semen which had been stored for various days were very marked.
I he concepdon results between the bulls also exhibited nearly significant differences.
Considered from a seasonal point of view, results obtained during the period January-
May were least favourable. The causcs of these anomaUes must probably be attributed
in part to the cows.

Chez 5 taureaux furent vérifiés les pourcentages de fécondation (non returns) dans
les cas où on avait employé du sperme de 1, 2, 3 ou 4 jours. L\'âge du sperme se
trouva dans l\'espace de 4 jours, ne pas avoir une influence essentielle sur la fécon-
dation. Cependant lorsque le sperme avait été aminci moins de 10 fois, les différences
quant aux résultats obtenus avec du sperme d\'âges différents, furent très essentiels.
Les résultats de fécondation entre les différents taureaux montrèrent des différences
peu importantes.

Quant aux saisons, les résultats de janvier jusque et y compris mai, se trouvèrent les
moins favorables. Il est probable que la cause en doit être cherché dans les vaches.

Von 5 Bullen wurden die Befrüchtungsresultatc (non returns) von 1, 2, 3 oder 4
Tage alten Samens untersucht. Innerhalb des Zeitraumes von 4 Tagen, schien das
Alter des Samens von keinem bemerkenswerten Einfluss auf die Befruchtung zu sein.
Wurde des Sperma jedoch weniger als 10 Mahl verdünnt, dann waren die Unter-
schiede bei den erreichten Resultaten, mit Hinsicht auf das unterschiedliche Alter des
Samens, sehr auffallend. Der Vergleich zwischen den Befrüchtungsrcsultaten der
einzelnen Bullen gab ziemlich bemerkenswerte Unterschiede zu sehen.
Bezüglich der Jahreszeit stellte sich heraus, dass die Resultate in den Monaten Januar
bis ende Mai am ungünstigsten waren. Sehr wahrscheinlich muss die Ursache hiervon
u.a. bei den Kühen gesucht werden.

Uit het Instituut voor Veterinaire Parasitologie en Parasitaire Ziekten
Directeur: Prof. Dr. D. Swierstra

ENKELE BESCHOUWINGEN OVER DE „ONREGELMATIGE
HISTOTROPE FASE" EN „ARRESTED DEVELOPMENT \' VAN
NEMATODENLARVEN

Het begrip histotrope fase werd ingevoerd door Kotlan (1948). Deze
fase is dat deel der ontwikkeling van de nematodenlarven, dat plaats vindt
in dc weefsels van de gastheer. Deze fase kan op zeer verschillende ogen-
blikken gestoord worden en zelfs tot stilstand komen, zodat de larfjes of
doodgaan óf zich niet verder ontwikkelen: in zo\'n geval spreekt Kotlan
\\an een onregelmatige histotrope fase.

Onder „arrested development" verstaan Ta y lor en Michel (1953)
hct vóórkomen van perioden van stilstand in de ontwikkeling van nema-
todenlarven. Deze pauzes in de ontwikkeling kunnen voorkomen: 1. bij
larven binnen de eischaal, 2. bij vrijlevende larven, 3. bij in een tussen-
gastheer geëncysteerde larven, 4. in bepaalde gevallen bij larfjes in de
specifieke gastheer, 5. bij in een niet soortspecifieke gastheer geëncysteerde
lar\\en. De eigenschap der larven in deze gevallen rustend te blijven
leven is er volgens T a y 1 o r en Michel op gericht de tijd met voor
deze larven slechte omstandigheden te overbruggen.

K o 11 a n s eerste waarnemingen zijn genomen bij Oesophagostomum
dentatum (1948). Hij zag lar\\\'en, die een vertraagd derde vervellingsproces
doormaakten, die in het geheel niet vervelden en larven, die óf laat of
in het geheel niet meer in het darmlumen terugkwamen. Volgens Kotlan
schijnen deze onregelmatigheden vooral op te treden bij heftige kunst-
matige infecties. Dat dit mogelijkerwijs berust op immuniteitsfactoren zegt
hij onder verwijzing naar Veglia (1924). Veglia n.1. zag tijdens het
onderzoek naar de ontwikkelingscyclus van O esophagostomum columbia-
num bij schapen eveneens larfjes in de darmwand, die zich niet verder
ontwikkelden, en wel speciaal bij volwassen schapen. Ook verwijst Kotlan
naar S p i n d 1 e r (1933), onder de mededeling, dat S p i n d 1 e r s onder-
zoek naar de cyclus van Oesophagostomum quadrispinulatum te weinig ge-
detailleerd is om uit de, van Oesophagostomum dentatum en Oesophagosto-
mum columbianum enigszins afwijkende, cyclus te concluderen, dat hier
ook een abnormale histotrope fase heeft plaats gehad. Wanneer men ove-
rigens S p i n d 1 e r s publikatie nauwkeurig doorneemt, dan blijkt, dat,
hoewel de histotrope fase in zijn geval langer duurt dan in de onderzoe-
kingen van Kotlan en Veglia, er geen reden is om aan te nemen,
dat deze abnormaal verloopt. Men kan slechts een abnormaal lange duur
vermoeden, als men van tevoren aanneemt, dat de verschillende soorten
van het genus Oesophagostomum een idendeke ontwikkeling in de diverse
gastheren doormaken; en dit voorop te stellen is ietwat voorbarig. Een
ander geval van een onregelmatige histotrope fase beschreef Kotlan
(1949) bij Hyostrongylus rubidus bij konijnen, met daarbij de opmerking,
dat dit verschijnsel ook in zeldzame gevallen bij varkens met natuurlijke

infecties zou kunnen optreden. Een samenvattende beschouwing gaf K o t-
lan (1952) op het XlVde Internationale Veterinaire Congres te Londen
in 1949. In deze beschouwing komt nu ook dc mededeling voor, dat een
onregelmatige histotrope fase van Hyostrongylus te zien is bij varkens.
Bovendien wordt de overtuiging uitgesproken, dat larven, die in een on-
regelmatige histotrope fase verkeren, hun ontwikkeling niet kunnen vol-
tooien, waarbij even later opgemerkt wordt, dat in de mucosa vervelde
larven niet, behoudens enkele uitzonderingen, op een later tijdstip dan
normaal in het lumen van de darm terugkeren. (Dit voor zover het zijn
ervaring met Oesopliagostomum dentatum en Hyostrongylus rubidus be-
treft).

Taylor en Michel (1953) sommen een reeks Nematoden op, die
een „arrested development" kunnen hebben, onder andere in de specifieke
gastheer b.v. Toxocara canis (in de weefsels van de ongeboren jongen),
Strongylus vulgaris, Trichonema spp., Oesophagostomum columbianum,
Ancylostoma caninum, Trichostrongylus retortaeformis, Dictyocaulus filaria
enDictyocaulus viviparus. In de opsomming komt ook Hyostrongylus rubi-
dus, met verwijzing naar K o 11 ä n (1952), voor. Merkwaardigerwijs laten
zij het onderzoek van Kotlan (1952) over Oesophagostomum dentatum
buiten beschouwing. Sprekende over de „arrested development" van de
juist aangehaalde nematodensoorten betogen Taylor en Michel, dat
de larfjes van deze Nematoden geruime tijd, veel langer dan volgens een
normale cyclus in het weefsel kunnen blijven, maar daarna toch vaak nog
weer hun uiteindelijke plaats van bestemming kunnen bereiken. (Zij spre-
ken in enkele gevallen van „dormant" of „dormancy"; ook de termen
„inhibited" en „suspended (i.p.v. arrested) development" gebruiken zij).
Om te trachten een sluitend beeld van deze twee beschouwingswijzen
(Kotlan 1948, Taylor en Michel 1953) te verkrijgen stellen wij:
Het is juist de ontwikkelingscyclus van een Nematode te scheiden in een
deel, dat buiten de gastheer (praeparasitaire fase), en in een deel, dat
binnen de gastheer (parasitaire fase) plaats vindt. Het is bij vele Nema-
toden mogelijk, dat binnen de gastheer een deel van de cyclus buiten het
weefsel, een ander deel in het weefsel van de gastheer geschiedt. Het deel
van de cyclus in de gastheer, dat buiten het weefsel plaats heeft, noemt
men wel de contaminatie fase (Sommerville 1954). Het deel van
de cyclus in het gastheerwecfsel, dat voor een zeer groot deel verant-
woordelijk te achten is voor de pathogeniteit van de parasiet, is de histotrope
fase. In vele gevallen verloopt deze histotrope fase onregelmatig, hetgeen
weer een belangrijke betekenis heeft voor de graad van de ziekelijke
veranderingen door dc betrokken nematodensoort. Diverse onderzoekers
wijzen er op, dat dit op een weerstand van de gastheer berust. (Andre w s
1939, voor Cooperia curticei; Kotlan 1948, Oesophagostomum dentatum;
Sarles 1944, Veglia 1924 cn Mönnig 1949, Oesophagostomum
columbianum-, Taylor en Michel 1953, Oesophagostomum colum-
bianum cn Dictyocaulus viviparus en Wctzel 1955, in het algemeen.
Vennoedelijk behoort het geval van Oesophagostomum radiaturn-
knobbeltjes in het omentum van een rund — Dikmans 1936 — hier
ook toe). Dit is een onregelmatige histotrope fase. Of met andere woorden:
een onregelmatige histotrope fase treedt op, wanneer het aangetaste dier
een meer of minder duidelijk uitgesproken resistentie ten opzichte van de
betreffende parasiet bezit. Het is dus een uiting van een, weliswaar on-

volkomen, (zie verder) aanpassing van de gastheer. Hieronder vallen dc
punten 4 en 5 in de aanvang genoemd (Taylor en Michel): onder 4
vallen al die gevallen, die reeds aangehaald zijn (Andrews 1939,
K o 11 a n 1948, Sarles 1944, Taylor en Michel 1953, M ö n n i g
1949 en V e g 1 i a 1924). Bij 5 vindt geen verdere ontwikkeling der larven,
die geëncysteerd zijn in een niet soortspecifieke gastheer, plaats. Dit zijn al
die gevallen, waarin een parasiet weliswaar een niet soortspecifieke gast-
heer binnendringt, maar zich niet verder kan ontwikkelen ten gevolge van
de natuurlijke resistentie, die deze ten opzichte van de parasiet bezit
(Gulbertson 1941). Wij beschouwen deze natuurlijke resistentie in
deze gevallen echter als een niet geheel volledige, omdat er een encystering
plaats vindt, waarbij de parasieten dus in het algemeen kunnen blijven
leven, terwijl zeer vele parasieten niet in staat zijn in een vreemde gastheer
ook maar enige tijd in leven te blijven.

Principieel van het voorgaande verschillend zijn de door Taylor en
Michel aangehaalde punten 1, 2 en 3. In deze gevallen is het inderdaad
zo, zoals Taylor en Michel stellen, dat hier de vertraging of de
stilstand in de ontwikkeling de larven in staat stelt perioden van slechte
omstandigheden te overbruggen. Dit is een aanpassing van de parasiet.
In alle gevallen bestaat er weliswaar een vertraagde of stop gezette ont-
wikkeling der larven, maar bij de eerste drie punten is deze de parasiet
tot voordeel, terwijl bij de andere twee (4 en 5) deze het gevolg is van
de actie van de gastheer specifiek gericht tegen de parasiet. Dat dit laatste,
behoudens een enkele uitzondering, resulteert in de dood van de larve
(Kotlan 1952) in de gevallen van Oesophagostomum dentatum en
Hyostrongylus rubidus is niet zomaar aan te nemen, gezien de ervaringen
van Gordon (1949) met Oesophagostomum columbianum, Michel
(in T a y 1 o r en Michel 1953) met Trichostrongylus retortaeformis en
Gibson (1953) met Trichonema spp. Veel zal afhangen van de graad
\\ an weerstand en de heftigheid van de reactie van de gastheer. S o m m e r-
ville (1954) nam waar, dat larven van Osteitagia circumcincta, die in
een te lange histotrope fase verkeerden, soms in staat waren terug te keren
naar het maaglumen. Er viel echter niet te constateren, of dit leidde tot
een normale ontwikkeling, of tot een eliminatie van deze larven.
Wij stellen daarom voor om:

Onder „arrested development" (Taylor en Michel 1953) (echter
zonder de betekenis, dat dit de larven in alle gevallen in staat stelt slechte
omstandigheden te overwinnen), te verstaan:

I. Een „abnormale (d.w.z. niet optimale) praeparasitaire fase: een ver-
traagde of stilstaande ontwikkeling van nematodenlarven (in het voordeel
van deze)

II. Een abnormale histotrope fase: een vertraagde of stilstaande ontwikke-
ling van nematodenlarven (in het nadeel van deze)

III. Een abnormale histotrope fase: een stilstand in de ontwikkeling van
nematodenlarven (in het nadeel van deze)

Op welke wijze de in het foetale weefsel van de hond rustende larfjes van
Toxocara canis in dit systeem passen is nog niet te zeggen. De hypothese
van Yutuc (1949) beschouwt de stilstand in de ontwikkeling als het
gevolg van een passieve immuniteit, welke het nog niet geboren jong van
de moeder krijgt. Zodra de jongen geboren zijn valt deze immuniteit weg
en ontwikkelen de larfjes zich verder. Zolang deze hypothese echter niet
bewezen is kan men daar een andere tegenover stellen: wanneer de jongen
in utero reeds besmet geraken met Toxocara cawu-larfjes, dan vinden deze
laatste daar een weliswaar specifieke gastheer, maar „uitwendige" om-
standigheden, die nog zodanig zijn, dat een trektocht naar de longen
geen zin heeft. De larfjes blijven dus rusten, totdat de omstandigheden
voor deze trektocht gunstig worden, dus tot de partus, waarbij de longen
beginnen te fimctioneren, en voltooien daarna him cyclus. Dit geval past
dus zeker, op welke manier dan ook, in het gehele systeem.
Met het hierboven betoogde samenhangend is de theorie: er bestaat cen
evenwichtstoestand tussen gastheer en parasiet (Culbertson 1941,
Wet zei 1952, 1955). (Hier komt dus de praeparasitaire fase niet meer
ter sprake). Volgens Wet zei berust deze evenwichtstoestand op een
bescherming van de gastheer volgens het antigeen-antilichaam-principe.
Dc ontwikkeling van dit beschermingsmechanisme is volgens W e t z e 1
het duidelijkst te zien bij weefselparasieten en bij die parasieten, die cen
histotrope fase bezitten. Wanneer er nu een goed evenwicht tot stand
komt, beschermt dit de gastheer cn laat toch een zeker aantal parasieten
zich ontwikkelen. Het is dus gericht op het behoud van de gastheer als
individu en als soort en op het behoud van de parasiet, niet als individu,
maar slechts als soort; immers ging iedere gastheer te gronde aan een
parasitaire infectie, dan was ook het behoud van de parasietensoort in
gevaar gebracht.

Nu is deze evenwichtstoestand een labiele, zoals Wetzel betoogt: allerlei
factoren kunnen de immuniteit beïnvloeden, zodat de afweer verlaagd
wordt. Hij vervolgt met vast te stellen, dat worminfecties bij klinisch
zieke dieren of het gevolg zijn van een snelle massale infectie, waarbij zich
niet tevens een voldoende weerstand kan ontwikkelen, (deze worden dus
veroorzaakt door de parasiet alleen (primair)), óf het gev\'olg zijn van
cen verlaging of een doorbraak van een reeds bestaande immuniteit,
(deze worden veroorzaakt door de parasiet, terwijl er een nevenoorzaak
is, die in staat is de immuniteit zodanig te beïnvloeden, dat deze minder
wordt (secundair)). Wij willen aan de secundaire ziekten die toevoegen,
die, in tegenstelling tot W e t z e 1 s gevallen van een verminderde weer-
stand, parasitaire ziekten geven ten gevolge van een niet verlaagde of
„te grote" immuniteit van de gastheer. („Te grote" immuniteit betekent
in dit verband een te grote weerstand ten opzichte van de parasiet, hetgeen
evenals een verlaagde immuniteit een verstoring van de evenwichtstoestand
is). Dit zijn de gevallen, waarbij een abnormale histotrope fase optreedt ten
gevolge van een zo grote reactie van het gastheerweefsel, dat men grote
klinische of pathologische afwijkingen ziet, b.v. bij Oesophagostovium co-
lumbianum (Vegli a 1924, Fou rie 1936, T a y 1 o r en M i c h e 1 1953),
Dictyocaulus viviparus (Taylor cn Michel 1953), Oesophagostomum
dentatum (eigen ervaring).

De evenwichtstoestand tussen parasiet en gastheer kan dus verstoord worden
door een verlaging of een doorbraak van de immuniteit, of door een te

sterke afweer van de gastheer, waardoor zowel de parasiet als de gastheer
(als individu) bedreigd worden. Wij mogen dus stellen, dat het optreden
van een abnonnale histotrope fase afhankelijk is van de immuniteitstoe-
stand van de gastheer.

Twee begrippen worden met elkaar vergeleken. A. De „abnormale histotrope fase"
(Kotlan 1948) is het deel van de ontwikkeling der nematodenlarven, dat plaats
vindt in de weefsels van de gastheer, en, dat op abnormale wijze (te lang of af-
wijkend) verloopt. B. Dc „arrested development" (Taylor en Michel 1953) is
het zich niet verder ontwikkelen van 1. larfjes binnen de eischaal, 2. vrijlevende
larven, 3. larven in een tussengastheer, 4. larven in de specifieke gastheer, 5. larven
in een vreemde gastheer.

Omdat wij menen, dat de omstandigheden voor de larven buiten en binnen de weefsels
van de gastheer principieel van elkaar verschillen, immers een gastheer kan een
bepaalde immuniteit ten opzichte van de parasiet bezitten, stellen wij voor om onder
„arrested development" te verstaan:

I. Een „abnormale praeparasitaire fase", een vertraagde of stilstaande ontwikkeling
van 1. larven binnen de eischaal, 2. vrijlevende larven, 3. larven in een tussengastheer;

II. en III. Een „abnormale histotrope fase", een vertraagde of stilstaande ontwikke-
ling respectievelijk van 1. larven in de weefsels van de gastheer, 2. larven in de weef-
sels van een vreemde gastheer.

Een abnormale histotrope fase ontstaat ten gevolge van een meer of minder grote
immuniteit van de gastheer, een natuurlijke in een vreemde, een verkregen in een
specifieke gastheer.

Het valt nog niet te zeggen of de larfjes van Toxocara canis in het foetale weefsel van
de hond een abnormale histotrope fase of een abnormale praeparasitaire fase door-
maken.

In aansluiting op de mening van Wetzel (1952, 1955), die betoogt, dat er twee
soorten parasitaire ziekten kunnen optreden, de primaire door het zich onvoldoende
snel ontwikkelen van een weerstand cn de secundaire door het doorbreken van een
weerstand, lijkt het ons mogelijk, dat nog een andere mogelijkheid bestaat voor het
optreden van secundaire parasitaire ziekten. Wanneer de weerstand van de gastheer
zich bij een larveninvasie zo heftig uit, dat niet alleen de parasiet, maar ook de gast-
heer zelf gevaar loopt, dan kan men spreken van een parasitaire ziekte ten gevolge
van een „te grote" immuniteit.

Two conceptions are compared. A. The „abnormal histotropic phase" (K o 11 4 n
1948) is the part of the life-history of nematoda-larvae, which occurs in the tissues
of the host and passes abnormally (too extended or deviated) B. The „arrested deve-
lopment" (Taylor and Michel 1953) is the remaining dormant of 1. larvae
within an egg shell, 2. free living larvae, 3. larvae within an intermediate host, 4.
larvae in a specific host, 5. larvae in a wrong host.

Because we have the opinion that the circumstances for the larvae outside and inside
the tissues of the host are principally differing — for a host may possess an immunity
against the parasite — we propose that one should consider the „arrested develop-
ment" as:

I. An „abnormal preparasitic phase", a retarded or inhibited development of 1. lar-
vae within an egg shell, 2. free living larvae, 3. larvae within an intermediate host;

II. and III. An „abnonnal histotropic phase", respectively a retarded or inhibited
development of 1. larvae in the tissues of the host, 2. larvae in the tissues of a wrong
host.

An abnormal histotropic phase arises as a result of an immunity of the host, a na-
tural one in a wrong, an acquired one in a specific host.

It is not yet to state whether the larvae of Toxocara cants in the foetal tissues of the
dog pass an abnormal histotropic or an abnormal preparasitic phase.
Referring to the opinion of Wetzel (1952, 1955), who asserts, that parasitic di-
sease arise following too slow a development of resistance (primary) or following a
breaking down of the resistance (secundary) it seems possible to us, that there is
another way for secondary parasitic diseases to arise. When the resistance of the host
reacts so vehemently upon an invasion of larvae, that not only the parasite, but also
the host himself is threatened, one can consider this as a parasitic disease resulting
from „too strong" an immunity.

On a comparé deux conceptions. A. La „phase histotrope anormale" (K o 11 â n
1948) est la partie du cycle d\'évolution de larves des nematodes, qui se passe dans
les tissus de l\'hôte de manière anormale (trop longue ou déviée). B. Le „arrested
development" (Taylor et Michel 1953) est une pause de l\'évolution de 1.
larves dans l\'oeuf, 2. larves libres, 3. larves dans l\'hôte intermédiaire, 4. larves dans
l\'hôte spécifie, 5. larves dans un hôte accidentel. Parce que nous pensons que les
circonstances pour les larves en dehors de l\'hôte et dans les tissus de l\'hôte sont dif-
férentes principalement — puisque un hôte peut posséder une immunité à l\'égard du
parasite — nous proposons qu\'il faut entendre par „arrested development":

I. Une „phase préparasitaire anormale", une révolution retardée ou arrêtée de 1. lar-
ves dans l\'oeuf, 2. larves libres, 3. larves dans l\'hôte intermédiaire;

II. et III. Une „phase histotrope anormale", une évolution retardée ou arrêtée de
respectivement 1. larves dans les tissus de l\'hôte, 2. larves dans les tissus d\'un hôte
accidentel. Une phase histotrope anormale se forme à cause d\'un état d\'immunité de
l\'hôte, une immunité naturelle dans un hôte accidentel et une immunité acquérie
dans l\'hôte spécifie.

On ne peut pas encore dire, si les larves de Toxocara canîs dans le tiiîsu fétal du
chien passent une phase histotrope anormale ou une phase préparasitaire anormale.
En nous référant à l\'opinion de Wetzel (1952, 1955), qui dit que les maladies
parasitaires se produisent par défaut d\'une évolution suffisante de résistance (pri-
maires) ou par rupture d\'une résistance (secondaires), nous le croyons possible qu\'il
y a une autre mode pour le survenir d\'une maladie parasitaire secundaire. Quand la
résistance de l\'hôte se manifeste si véhément au cas d\'une invasion de larves, que le
parasite n\'est pas seul à être menacé, mais que l\'hôte aussi est en danger, on peut
parler d\'une maladie parasitaire par une immunité „trop forte".

Zwei Begriffe werden verglichen. A. Die „abnormale histotrope Phase" (Kotlän
1948) ist der Teil des Entwicklungszyklus von Nematodenlarven, der Statt findet in
den Geweben des Wirtes und der abnormer Weise (zu lang oder abweichend) vorgeht.
B. Der „arrested development" (Taylor und Michel 1953) ist das sich nicht
weiter entwicklen von 1. Larven innerhalb des Eies, 2. freilebenden Larven, 3. Lar-
ven in einem Zwischenwirt, 4. Larven in einem spezifischen Wirt, 5. Larven in
einem fremden Wirt. Weil wir meinen, dass die Umstände für den Larven ausser-
halb und innerhalb der Geweben des Wirtes grundsätzlich zu unterscheiden sind —
der Wirt kann ja eine gewisse Immunität dem Parasiten gegenüber besitzen — schla-
gen wir vor, dass man als „arrested development" muss verstehen:

I. Eine „abnormale praeparasitäre Phase", eine träge oder stillstehende Entwicklung
von 1. Larven innerhalb des Eies, 2. freilebenden Larven, 3. Larven in einem Zwischen-
wirt;

II. und III. Eine „abnormale histotrope Phase", eine träge bzw. stillstehende Ent-
wicklung von 1. Larven in den Geweben des Wirtes, 2. Larven in den Geweben eines
fremden Wirtes.

Eine abnormale histotrope Phase entsteht infolge eines Immunitätszustandes des Wir-\'
tes, eine natürliche in einem fremden, eine erworbene in dem spezifischem Wirt.

Es ist noch nicht zu sagen obwohl die Larven von Toxocara canis in dem foetalen
Gewebe des Hundes eine abnormale histotrope oder eine abnormale praeparasitäre
Phase durchmachen.

Anschliessend der Meinung W e tz c 1 s (1952, 1955), der behauptet es bestehen zwei
Arten von parasitären Krankheiten, die primäre durch eine zu wenig schnelle Ent-
wicklung einer Widerstandes, und die sekundäre durch einen Niederbruch des Wider-
standes scheint es uns möglich, dass es noch andere sekundäre Krankheiten gibt.
Wann der Widerstand des Wirtes sich bei einer Larveninvasion so stürmisch aüssert,
dass nicht nur der Parasit, sondern auch der Wirt gefährdet ist, dann darf man reden
von einer parasitäre Krankheit infolge einer „zu grosse" Immunität.

of resistance in sheep. J. Agric. Research, 58, 771, (1939).
CULBERTSON, J. T., Immunity against animal parasites. New York 1941.
DIKMANS, G., Infestation of bovine omentum with nodular worm larvae. Bureau
Vet., 12, 1, (1936).

FOURIE, P. J. J., A contribution to the study of the pathology of oesophagostomia-

sis in sheep. Onderstepoort J. Vet. Sc. and Animal Indust., 7, 277, (1936).
GIBSON, T. E., The effect of repeated anthelmintic treatment with phenothiazine on
the faecal egg counts of housed horses, with some observations on the life cyclc of
Trichonema spp. in the horse. J. Helminth., 27, 29, (1953).
GORDON, H. Mcl., Phenothiazine and oesophagostomiasis. Vet. Ree., 61, 509,
1949).

KOTLAN, A., Studies on the life-history and pathological significance of Oesopha-
gostomum spp. of the domestic pig. Acta Vct. Hungar., 1, 14, (1948).
KOTLAN, A., On the histotropic phase of the parasitic larvae of Hyostrongylus

rubidus. Acta Vct. Hungar., 1, 76, (1949).
KOTLAN, A., The development and pathological significance of the histotropic
phase in parasitic nematodes. Rep. of the XlVth Int. Vet. Cong. (London, 1949),
2, 61, (1952).

MÖNNIG, H. O., Veterinary hclminthology and entomology. 3th. cd. London 1949.
S.ARLES, M. P., Effects of experimental nodular worm (Oesophagostomum colum-
bianum) infection in sheep. Techn. Bull. U.S. Dept. Agric. Washington, No. 875,
(1944).

circurncincta. Austral. J. Agric. Research, 5, 130, (1954).
SPINDLER, L. A., Development of the nodular worm Oesophagostomum longicau-

dum in the pig. J. Agric. Research, 46, 531, (1933).
TAYLOR, E. L. and J. F. MICHEL, The parasitological and pathological signifi-
cance of arrested development in nematodes. J. Helminth., 27, 199, (1953).
VEGLIA, P., Preliminary notes on the life-history of Oesophagostomum columbianum.

Rep. Director Vet. Educ. and Research, 9110, 811, (1924).
WETZEL, R., Helminthen und Immunität. Zentralbl. Baktcriol. I Abt. Orig., 158,
199, (1952).

WETZEL, R., Wesen und Bedeutung der ticrischen Parasiten. Vet.-Med. Nachr.,
jg. 1955, 1, (1955).

YUTUC, L. M., Prenatal infection of dogs with ascarids, Toxocara canis and hook-
worms, Ancylostoma caninum. J. Parasitol., 35, 358, (1949).

H. J. VAN DER HELM en Dr. T. H. J. HUISMAN
(Kinderkliniek, Academisch Ziekenhuis te Groningen)

De ontdekking door P a u 1 i n g en medewerkers in 1949 (1), dat het he-
moglobine bij paUënten lijdende aan de zgn. sikkelcel anemie — cen ziekte
die bij negers wordt gevonden — in bepaalde opzichten afwijkt van het
normale volwassen hemoglobine, heeft een intensief onderzoek naar het
voorkomen van abnormale vormen van de rode bloedkleurstof bij de mens
tot gevolg gehad. Het resultaat hiervan is geweest, dat tot op heden naast
het normale hemoglobine (A) en de fetale vorm (F), negen afwijkende
typen bij de mens zijn gevonden. Zc worden met hoofdletters aangeduid:
S (sikkelcel Hb), C, D, E, G, H, I, J, K. Bij verschillende rassen zijn ze
aanwezig en over de gehele wereld verspreid. De aanwezigheid van sommige
van deze vormen gaat gepaard met een meer of minder ernstige anemie. Dit
laatste is in het bijzonder het geval, wanneer uitsluitend het abnormale Hb
(de zgn. homozygote vorm) aanwezig is, doch ook bij de heterozygote
vormen, waarbij naast het abnormale hemoglobine ook het Hb-A wordt
gevonden, kunnen klinisch en hematologisch afwijkingen voorkomen- Over
de afwijkende hemoglobinen zijn in de laatste jaren een groot aantal over-
zichtsartikelen verschenen (o.a. (2) (3) (4) (5) (6) (7)). De belangstel-
lende lezer zij hiernaar verwezen.

Het ligt voor de hand te veronderstellen, dat behalve bij de mens ook bij
verschillende diersoorten afwijkende Hb-vormen kunnen voorkomen. Een
groot aantal soorten zijn dan ook de laatste jaren in dit opzicht onderzocht
en het waren de Engelse onderzoekers Harris en Warren (8), die
voor het eerst de aanwezigheid van een afwijkend hemoglobine bij een
dier, in casu het schaap, hebben vastgesteld. Daarna zijn afwijkende vor-
men gevonden bij kippen (9), geiten (10), buffalo (11), paarden (12) en
eenden (12). Geen afwijkingen werden tot nu toe gevonden bij enkele
aapsoorten, varken, kat, muis, rat, hamster, hond, cavia, lama," konijn,
pinguin en duif (12). Uit deze opsomming dient men echter niet te con-
cluderen, dat nu bijv. bij ieder schaap een afwijkend hemoglobine aan-
wezig is; het voorkomen hiervan is afhankelijk van het ras en wordt door
genetische invloeden bepaald. Of de aanwezigheid van een abnormale rode
bloedkleurstof ook klinisch consec]uenties voor het betreffende diersoort
met zich brengt, is tot op heden niet bekend.

Wij willen thans melding maken van een onderzoek naar het voorkomen
van een afwijkend hemoglobine bij het Nederlandse schaap. Voor dit doel
werden vooral schapen van het Texelse ras onderzocht, terwijl ook een
beperkt aantal Drentse schapen bij het onderzoek was betrokken. De bloed-
monsters werden, wat het soort van het hemoglobine betreft, op enige
wijzen onderzocht. De meest gebruikte methode was de zgn. papierelectro-
forese (veronal buffer pH 8-6 0.06 M), waarbij het mogelijk is op een-

voiidige wijze dc aanwezigheid van de abnormale vorm van hemoglobine
aan te tonen. Hiervan geeft fig. 1 een voorbeeld. Van de daar weergegeven
7 monsters hemoglobine, afkomstig van verschillende schapen, blijken er
drie \'No. 7597, 5046 en 1131) uit een mengsel van twee componenten te
bestaan, drie andere vertonen uitsluitend één vorm van het hemoglobine
(9526, 9533, 5935), dat wij wellicht het „normale" hemoglobine moeten
noemen, daar het bij de meeste schapen aanwezig bleek te zijn, terwijl één
schaap (5931) uitsluitend de „afwijkende" vorm bleek te bezitten.

Papicrclcctroforetisch onderzoek van hemoglobine
monsters van een aantal schapen.
(0.06M Veronal buffer pH 8.6, Whatman papier
3 MM)

Papicrelectroforetisch onderzoek van een drietal hemoglobine monsters bij gebruik van
een viertal buffers van verschillende pH. Bij de pH\'s 8.6 en 7.8 verplaatsen de eiwitten
zich naar rechts, bij pH 7.3 verplaatst het ene Hb zich naar rechts, het andere naar
links en bij pH 6.5 verplaatsen beide Hb\'s zich naar links.
{S = plaats van opbrengen van het Hb)

Van deze 7 schapen zijn er dus 3 heterozygoot voor de hemoglobinen I en
H, 3 homozygoot voor het hemoglobine I en één homozygoot voor het
hemoglobine II. In technisch opzicht is het van belang te vermelden, dat
de scheiding bij gebruik van bufferoplossingen met een andere pH (fig. 2)
kan worden verbeterd.

In totaal werden tot op heden (jan. \'57) door ons op deze wijze 15 schapen
van het Drentse ras en 122 van het Texelse ras onderzocht. Het onderzoek
geschiedde voornamelijk bij dieren van de veehouder K.J.D. te D.H.
Het percentage van het „afwijkende" hemoglobine bleek opmerkelijk
hoog te zijn. Bij circa 1/3 deel van het aantal onderzochte dieren was dit
hemoglobine (aangegeven als Hb-II) aanwezig; het percentage schapen
homozygoot voor het Hb-H was 2.5 percent.

Opgemerkt moet worden, dat het percentage „afwijkende" hemoglobine
in één groep van schapen sterk kan oplopen, wanneer de ram bijvoorbeeld
heterozygoot is.

Naast dit oriënterend onderzoek werd tevens een aanvang gemaakt met
een onderzoek naar dc genetische verhoudingen en de klinische verschil-
len, die mogelijk tussen het homozygote Hb-I schaap en het homozygote
Hb-II schaap bestaan. Deze studies zijn echter nog niet afgesloten, zodat
hierover nog weinig kan worden medegedeeld. Het ziet er echter niet naar
uit, dat de aanwezigheid van het Hb-II klinisch nadelige invloeden voor
het schaap met zich brengt. Wij hopen echter hierop later nader terug te
komen- Deze korte mededeling heeft voorlopig slechts tot doel te atten-
deren op het feit, dat ook bij het Nederlandse schaap de eigenaardigheid
van het voorkomen van twee soorten hemoglobine aanwezig is.

Gewezen wordt op het feit, dat behalve bij de mens ook bij een aantal diersoorten
afwijkende vormen van het hemoglobine kunnen voorkomen. Bij een onderzoek ver-
richt bij 137 schapen bleek ook bij het Nederlandse schaap twee hemoglobine soorten
aanwezig te zijn; het „afwijkende" hemoglobine was bij 47 dieren (34%) aanwezig.

Attention is drawn to the fact that abnormal forms of haemoglobin arc not confined
to human beings, but may also be found in a number of animal species.
Two types of haemoglobin were also found in Dutch sheep in an investigation cove-
ring 137 sheep; the „abnornial" type of haemoglobin was found in 47 animals (34%).

On attire I\'attention sur le fait que, outre chez I\'homme, il peut se présenter aussi

chez un certain nombre d\'espèces animales des formes déviées de l\'hémoglobine.
Lors d\'une expérimentation faite sur 137 bêtes ovines on constate également chez le
mouton hollandais deux sortes d\'hémoglobines; l\'hémoglobine „qui s\'écarte" fut con-
statée chez 47 animaux (34%).

Es wird auf die Tatsache hingewiesen, dass nicht nur beim Menschen, sondern auch
bei verschiedcncnen Tierarten Haemoglobinabweichungen vorkommen.
Eine Untersuchung, die bei 137 Schafen angestellt wurde, ergab, dass auch beim
niederländische Schaf zwei Haemoglobinsorten nachzuweisen sind ; das „abweichende"
Haemoglobin wurde bei 47 Tieren (34%) festgestellt.

4. W. W. ZUELZER, J. V. NEEL en A. R. ROBINSON, Progress in Hematology
1, 91, (1956).

10. H. J. VAN DER HELM en T. H. J. HUISMAN, nog niet gepublicecrdc waar-
neming.

Untersuchungen über das verschobene Geschlcchtsverhähnis, die Intersexualität und
die Fruchtbarkeit bei der Mlichziege. H. F. B u e c h i, Zeitschr. f. Tierzüchtung
und Züchtungsbiologie 69 (1957 1 (febr.) blz. 30-90.

Het veelvuldig voorkomen van interscxen bij geiten en het eigenaardige verschijnsel
van dc verschoven verhouding tussen het aantal geboren bokjes en geitjes zijn twee
problemen, waar reeds zeer veel over is geschreven. Buechi haalt 158 literatuur-
opgaven aan en zal wel het belangrijkste verzameld hebben.

Die verschuiving in de verhouding tussen de beide geslachten wordt blijkens ver-
schillende onderzoekingen niet altijd even sterk geconstateerd. Dc opgaven variëren
van 184 bokken tegen 100 ooilammeren tot 115 tegen 100, maar altijd zijn de bokjes
dus in de meerderheid. Buechi vond in procenten uitgedrukt voor 6 verschillende
Zwitserse rassen cijfers die varieerden van 66:34 tot 53:47. Zowel voor alle gehoornde
als voor de drie ongehoorndc rassen waren deze verschillen wiskundig significant. Wel
scheen bij boomloze rassen (Saanen, Toggenburger en Briënzer) dc verschuiving ster-
ker dan bij de gehoornde (Bündner, Berggeit en Verzasca).

Voor drie verschillende rassen werden de interscxen in de berekening betrokken, wat
dank zij een nauwkeurige controle mogelijk was. Het betrof een onderzoek bij 21
geitenfokverenigingen, gedurende het verenigingsjaar 1954-\'55. Het resultaat was:

Ook bij dit onderzoek is de verschuiving bij de boomloze rassen het sterkst geweest,
maar hier blijkt tevens dat intersexualiteit bij de boomloze rassen verreweg het meest
frequent voorkomt.

Uit berekeningen is gebleken dat de verschillen tussen de rassen significant zijn wat
betreft het percentage der beide geslachten. Dit blijkt ook voor verschillende fok-
verenigingen die eenzelfde ras registreren het geval te zijn, evenals voor nakomelingen
van bepaalde vadcrdieren. Niet van invloed bleken te zijn: aantal jongen per worp,
de dektijd, de leeftijd van de moeder en of de geit voor de eerste, tweede of derde
keer lammeren had gekregen.

Bij anatomisch onderzoek der gonaden van de inter.sexen bleek het heel goed moge-
lijk om uit te maken of de interscxen in erfelijke (primaire) aanleg mannelijk dan
wel vrouwelijk waren geweest. Beide typen bleken voor te komen, en wel in cen ver-
houding van 60.2:39.8, dus overwegend mannelijke interscxen, en wel even sterk
overheersend in aantal als bij de normale lammeren het geval was.
Hieruit volgt, dat de algemeen aangehan,gen theorie, dat alle interscxen vrouwelijk
van aanleg zouden zijn en dat deze oorzaak van de verschuiving der geslachten waren,
niet juist is. Het is dus niet zo, dat men ccn 50:50 verhouding kan krijgen door vrou-
welijke dieren plus interscxen te stellen tegenover de bokjes.

Buechi heeft verder 28 Toggenburger geiten gedurende de drachtigheid geslacht.
Hierbij waren 27 foeten aanwezig, waarvan 18 bokjes en 9 geitjes (verhouding
67:33). Maar bij onderzoek van de eierstokken bleken 33 corpora lutea aanwezig te
zijn, waaruit sehr, de conclusie trekt dat 6 eitjes in een vroeg stadium te gronde zijn
gegaan, waarbij hij denkt aan een gc.slachtsgebonden erfelijk letaal gen. Hij neemt
dus aan, dat het hier 6 in aanleg vrouwelijke dieren betreft, die als ze in leven waren
gebleven de verhouding hadden gegeven van 18 bokjes en 15 geitjes (verhouding
54:46).

Zowel de statistische als de anatomische bestudering toont aan dat de verschuiving
van de verhouding tussen de geslachten en het optreden van interscxen twee ver-
schijnselen zijn, die onafhankelijk van elkaar optreden; intersexualiteit wordt
waarschijnlijk veroorzaakt door een enkelvoudige factor, die gekoppeld is aan hoorn-

loosheid. Intersexualiteit moet als een recessieve eigenschap worden beschouwd en
is het meest doeltreffend te bestrijden door het nemen van foktechnische maatregelen.

Th. de Groot en M. Bekedam. De Keurstamboeker, 5, 138, 1957.
Door de schrijvers wordt er op gewezen, dat het vetgehalte van de Ned. runderen
in de laatste 50 jaren sterk is gestegen en dat dit de laatste jaren zelfs nog steeds
sneller gaat. Zo was in de eerste 8 na-oorlogse jaren de gemiddelde verhoging even
groot als in de laatste 30 jaren vóór de 2e wereldoorlog. De redenen voor deze snelle
stijging zijn: het in hoge mate erfelijk-bepaald-zijn van het vetgehalte en het inten-
sieve gebruik door middel van de K.I. van stieren met een aanleg voor hoog vet-
gehalte.

Ten aanzien van de mclkhoeveelhcid ligt het totaal anders. Wel nam de melkproduktie
in de na-oorlogse jaren, vergeleken met vóór de oorlog, gemiddeld per jaar met
± 200 kg toe, maar het is de grote vraag in hoeverre deze verhoging te danken is
aan een betere voeding of aan een verbeterde erfelijke aanleg.

Teneinde hieromtrent enig inzicht te verkrijgen, berekenden de schrijvers van de
meest in het F.R.S. gebied gebruikte stieren voor de jaren 1951 t.m. 1956 de ge-
middelde dagproduktie van hun 2-jarige dochters, waarbij het volgende resultaat
werd verkregen.

Bij deze produktiecijfers moet in de eerste plaats rekening worden gehouden met het
feit, dat de voeding o.a. door de verschillende weersinvloeden niet altijd gelijk is
geweest, hoewel dit toch uiteindelijk niet van zo heel grote betekenis kan zijn ge-
weest, omdat de 2-jarige dochters, waaromtrent in een bepaald jaar werd gepubli-
ceerd zeker niet allemaal in het voorafgaande jaar hun lactatie hebben voltooid.
Maar ook al houdt men zo goed mogelijk met de jaarsinvloeden rekening, dan kan
men over deze 6 jaar onmogelijk tot een vooruitgang in gemiddelde produktie van de
dochters der 2 a 300 honderd meest gebruikte sderen concluderen. Integendeel, er
is eerder van een kleine achteruitgang sprake. Zo snel het dus de laatste jaren met
het vetgehalte vooruitgaat, zo twijfelachtig staat het met de vooruitgang ten aanzien
van de mclkhoeveelhcid. Dit lijkt ons een punt dat sterk de aandacht van de fokkers
verdient.

Copper poisoning in sheep following the feeding of a copper-supplemcnted diet.
J. K. L. Pearson. The Veterinary Record 68 (1956), 766.

In een koppel van 164 Cheviot-ooien kwamen begin mei 1955 twee gevallen van
acute koper-vergiftiging voor, die een maand later door een derde en in september
door een vierde geval werden gevolgd. Van drie der slachtoffers heeft men het Cu-
gehalte van de lever bepaald: men vond daarbij respectievelijk 1400, 1900 en 1400
parts per million van de droge stof. Bij zeven niet-drachtige ooien, die eind juni
werden geslacht, bedroegen de Cu-waarden van de lever achtereenvolgens 1300, 780,
700, 530, 400 (2x) en 190 p.p.m.

Deze kudde werd gehouden op een bedrijf waar de varkenshouderij de voornaamste
bron van inkomsten vormde en waar — om een snellere groei en een betere voedsel-
omzetting te verkrijgen — aan de mestvarkens een verhoogde dosis CuSo4 werd ver-
strekt (0.064% van het op het eigen bedrijf samengestelde meelmengsel). Dit zelfde
meel werd vanaf medio december 1954 tot begin april d.a.v. ook aan de schapen
gevoerd; minstens 1 Ib. per dier per dag en tijdelijk zelfs 1.5 of 2 Ib. Enige maanden
lang hebben dus de dieren dagelijks 0.3—0.6 gram CuSo4 opgenomen.
In het door C 1 e g g beschreven geval van koper-vergiftiging bij het schaap (gerefe-
reerd in T.v.D. 81:1033) ging het om de opname van 5 gram sporenelementen-
mengsel met 1.3 promille CuSo4 per week, in combinatie met de toediening van een
wormmiddel waarin — volgens de berekening van P e a r s o n — per dier 1.5 gram
CuSo4 was verwerkt.

Beide gevallen zijn in overeenstemming met de ervaringen van Hopkirk (1938),
die experimenteel aantoonde, dat bij het schaap dc dagelijkse opname van 1 gram\'
CuS04 binnen twee maanden de dood tengevolge heeft en van verschillende andere
onderzoekers, die een gift van 0.5 tot 2 i 3 gram toxisch noemen.

Impressions of Racing and Breeding Horscs in Russia, Georgc S. Forbes.
De schrijver bezocht kortgeleden de renbaan te Moskou en was zeer onder dc indruk
van het vele dat in Rusland voor dc paardensport wordt gedaan. Zo waren bij deze
renbaan 800 paarden in boxen ondergebracht, die zo gebouwd waren dat de dieren
geen last hadden van de warmte in dc zomer of de koui n de winter. 7 dierenartsen
werkten aan deze renbaan en hun stond een zeer modern ingericht hospitaal ter be-
schikking.

De auteur bezocht ook een fokbedrijf met 300 merries. Dit is voor Rusland blijkbaar
slechts een klein bedrijf, want er komen ook stoeterijen voor met 3000 merries.
Op dit kleine bedrijf werden alle 300 merries bevrucht door 1 hengst, waarbij ge-
bruik gemaakt wordt van K.I. Het juiste tijdstip van inseminatie werd bepaald door
rectale exploratie.

Gold Environment and young pigs, C. S. G r u n s e 11. The Veterinary Record, 68,
593, 1956.

Volgens verschillende onderzoekers is „doodliggen" dc voornaamste oorzaak van
biggensterfte. In dit verband is het van belang dat P ome roy aangetoond heeft dat
een groot warmteverlies, spoedig na de geboorte, kan leiden tot coma, met als con-
sequentie een groter gevaar voor doodgelegen - worden. Men neemt aan, dat een
pasgeboren big reeds comateus wordt bij blootstelling aan een temperatuur van 3° C
tot 5° O gedurende 1 uur.

Men heeft ook gevonden, dat de rectale temp. van een pasgeboren big direct na
de geboorte 4-5° F daalt en dat deze daling bij kleine dieren vanwege hun relatief
grote oppervlakte nog sterker is.

Belangrijk is verder dat de pasgeboren big spoedig zog tot zich neemt, want bij vol-
doende voeding kan hij 12 uren na dc geboorte zijn temperatuur reeds op peil houden.
Bepalend voor het „doodliggen" zijn dus niet alleen de inrichting van de stal en
dc aard van dc zeug, maar ook de temperatuur in de stal, de conditie van de big
bij de geboorte en de melkproduktie der zeug.

Elke zomer ondervind ik in de praktijk moeilijkheden met ulcerende tepelwonden;
de veehouders spreken van „zomerspenen". Deze aandoening kan veel last veroor-
zaken en allerlei gevolgen hebben.

Een afdoende therapie schijnt er niet te bestaan. Het aantal toegepaste therapeutica
voor deze aandoening schijnt zeer groot en gevarieerd te zijn, maar het succes is
maar matig.

Het euvel van de zere spenen in de zomermaanden is algemeen bekend. De oorzaak
is, behalve verwondingen, vaak te zoeken in infecties via de handen van de melker
met strepto- of stafylokokken. In dit laatste geval zien we verdikkingen van de tepel-
huid ontstaan, welke spoedig in ulcera overgaan.

Wat de therapie betreft, dienen we te zorgen voor de applicatie van desinfecterende-,

Indien een kokkeninfectie als oorzaak kan worden vastgesteld, kan men zalven met

Een goede genezende spenenzalf kan bestaan uit het volgende recept: citopogeen 10,

Bij diepe zweervorming kan het dienstig zijn, na het melken de tepels enige tijd in

een warme slappe soda-oplossing te houden, dan af te drogen en vervolgens de zalf

Voorbehoedend zou men bij het ingaan in de wei in het voorjaar een zalf kunnen ge-
bruiken bestaande uit gelijke delen lanoline en vaseline.

De lanoline heeft een enigszins kleverige eigenschap, waardoor de zalf beter op de
tepclhuid blijft zitten en zodoende een zekere beschutting geeft tegen de koude droge
noordenwind, welke ons land in het voorjaar vaak waait en ook tegen de zonnestralen.

Vervoerverbod voor varkeii.s in grensstrook langs Belgische grens inge-
trokken.

Aangezien het gevaar voor verspreiding van mond- en klauwzeer door uit België ge-
smokkelde varkens niet meer zo groot wordt geacht, heeft de Minister van Landbouw,
Visserij en Voedselvoorziening — blijkens een publikatie in de Nederlandse Staats-
courant van 30 oktober 1957 — het sedert juli 1956 ingestelde vervoerverbod van
varkens uit, naar of binnen de grensstrook langs de Belgische grens per 31 oktober
1 957 ingetrokken.

Bij Koninklijk besluit van 22 augustus 1957, Staatsblad 362, is het tijdstip van in-
werkingtreding van de wet van 4 juli 1957 (Stb. 265), tot nadere wijziging van de
Vleeskeuringswet (Stb. 1919, no. 524), vastgesteld op 16 februari 1958.

Bij beschikking van de Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid van 11 oktober
1957, No. 14858, Stcrt. 200, is de beschikking van 10 december 1954, Stcrt. 242,
inzake de elektrische bedwelming van slachtdieren, gewijzigd.

Bij beschikking van de Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid van 15 oktober
1957, No. 15284, Stcrt. 201, is het tijdstip waarop het Onderzoekingsregulatief, zijnde
de Ministeriële beschikking van 11 maart 1957, Stcrt. 55, in werking treedt, vast-
gesteld op 16 februari 1958.

4-e Wetenschappelijke Vergadering ie houden op zaterdag 16 november 1957 te
Leiden, om 2 uur \'s middags precies, in de collegezaal van de afdeling Interne Ge-
neeskunde van het Akademisch Ziekenhuis te Leiden.
Voordrachten:

Dr. M. van Eekelen (Directeur van het Centraal Instituut voor Voedingsonderzoek
T.N.O.: „Geografische Problemen in de Voedingsleer".

Dr. van Eekelen, die onlangs een jaar in Thailand heeft doorgebracht zal zijn
voordracht toelichten met enige van zijn ervaringen uit Thailand.
Dr. F. Gcrritzen (Specialist voor Suikerziekten) : „Geografische Betekenis van het
24 uur-Ritme" (met lichtbeelden).

Dr. Gcrritzen zal o.a. mededelingen doen over zijn vvfaarnemingen tijdens trans-
atlantische vluchten.

Dr. J. van der Grift (Dierenarts) : „Enkele mededelingen over vergelijkend onderzoek
betreffende minerale- en sporenelementen in de veevoeding in Nederland en
Birma" (met lichtbeelden).

Dr. van der Grift, die kort geleden een jaar in Birma heeft doorgebracht in verband
met het Technisch Hulpprogramma van de Verenigde Naties zal over zijn medisch-
geografische ervaringen tijdens deze reis spreken.

Na langdurig beraad, waarbij ook het bedrijfsleven betrokken is geweest, heeft Mi-
nister Mansholt — zo deelt hij mee in de memorie van toelichting op de landbouw-
begroting 1958 •— de direcdes Veeteelt en Zuivel samengevoegd onder een één-
hoofdige leiding. Geleidelijk zal aan de uitvoering van deze samenvoeging gevolg
worden gegeven.

In deze beshssing heeft de overweging, dat de bevordering van de produktie en de
kwaliteitscontrole logischerwijze op elkaar aansluiten, een belangrijk element gevormd.
In grote lijnen zal de uitwerking van deze samenvoeging hierop neer komen, dat de
voorlichdng op de boerderij, m.n. wat betreft de hygiënische melkwinning en het
machinaal melken, door bevoegde krachten in hct gecombineerde consulentschap zal
worden verzorgd.

Met het Landbouwschap is langdurig overleg gepleegd over de wijze, waarop een
prijsgarantie voor de varkenshouderij zou moeten worden geëffectueerd, nu het bacon-
contract met Engeland en daarmede de basis voor een prijsbeleid voor de bacon
varkens door middel van een centrale aan- en verkoop van de bacon is vervallen.
Het uitgangspunt van dit overleg was de bereidheid van de overheid in principe een
minimumprijs te garanderen voor de varkens tot 85 kg, zij het dat een begrenzing
van de varkenshouderij daaraan verbonden zou moeten zijn. Een belangrijk punt bij
dit overleg was vooral deze laatste voorwaarde en de wijze, waarop de vervulling
daarvan zou moeten worden gewaarborgd. Ook hier ging hct wederom om een keuze
tussen hetzij een garantie op basis van dc kostprijs met beperking door globale dan
wel door in de individuele bedrijfsvoering ingrijpende maatregelen, hetzij een ga-
rantie, waarin de prikkel tot beperking is aangebracht door de garantieprijs lager te
stellen dan de kostprijs.

Uit de ontwikkeling der varkenshouderij blijkt, dat de varkenshouders in feite in
staat zijn varkens te mesten voor prijzen die ongeveer 10% liggen beneden de kostprijs.
Dit is begrijpelijk, doordat de individuele varkenshouder vooral rekening houdt met
de verhouding tussen de voederkosten en de opbrengst van de varkens, de zgn. corn-
hog ratio. Eerst bij dit prijsniveau reageert de varkenshouder op prijsverhoging resp.

prijsverlaging door uitbreiding resp. inkrimping van de varkenshouderij. Een garantie-
prijs voor de varkens op basis van de kostprijs zonder beperkingsdrang zou onge-
twijfeld leiden tot een ongewenste uitbreiding van de varkensstapel. Een beperkings-
regeling door middel van zeugentoewijzingen en aanhoudvergunningen geeft onder de
huidige omstandigheden bijzonder grote bezwaren; zij vereist een uitgebreide admini-
stratie en maakt cen soepele aanpassing aan veelal snel wisselende marktomstandig-
heden buitengewoon moeilijk. De minister heeft derhalve tezamen met het Land-
bouwschap dc mogelijkheid bestudeerd van een regeling, waarbij de omvang van de
varkensstapel wordt bepaald door de prijs, doch waarbij nochtans aan de varkens-
houderij een zekere inkomensgarantie wordt gegeven. Hij vertrouwt, dat hiervoor
een bevredigende oplossing zal worden gevonden.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Voor de goede gang van zaken ten aanzien van de studentcnassistentie bij bepaalde
werkzaamheden, die in het kader van de georganiseerde dierziektebcstrijding worden
verricht, wordt cr nogmaals op gewezen, dat deze assistentie cen wettelijke basis heeft
gekregen.

Dit houdt in, dat voortaan uitsluitend studenten kunnen tuberculineren, die het eerste
gedeelte van het doctoraal examen met goed gevolg hebben afgelegd en in het bezit
zijn van cen verklaring van de Directeur van de Vecartsenijkundige Dienst.
Deze assistentie mag alleen worden verleend aan dierenartsen, die een verklaring van
de Maatschappij voor Diergeneeskunde bezitten, waaruit blijkt, dat zij behoefte heb-
ben aan assistentie.

Dit laatste wordt beoordeeld door de Directeur van de Provinciale Gezondheidsdienst
gehoord de betreffende vestigingscommissic.

Zowel van de zijde van de Veeartsenijkundige Dienst als van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde wordt er naar gestreefd, dat met het beperkte, omschreven aantal
assistenten, aan alle aanvragen kan worden voldaan.
Het geheel zal ongeveer als volgt verlopen:

Door de Provinciale Gezondheidsdiensten voor dieren wordt ook dit jaar in over-
leg met de Provinciale commissies voor vestigingsregeling bepaald, welke dieren-
artsen voor assistentie in aanmerking komen; bovendien wordt bij dit overleg het
aantal toegewezen assistentiedagen vastgesteld; aan deze dierenartsen wordt een ver-
klaring afgegeven.

In verband met het feit, dat het aantal beschikbare assistenten beperkt is, zal aan dc
toewijzing strikt dc hand moeten worden gehouden.

Met de meeste nadruk wordt er op gewezen, dat de dierenartsen dus zoveel mogelijk
het onderzoek zelf zullen moeten doen.

In verband hiermee wordt er daarom sterk op aangedrongen dat de dierenartsen zo
mogelijk vóór de aanvang van de assistentie periode zelf al een belangrijk deel van
de werkzaamheden verrichten.

De studentenassistentie moet slechts als uiterst noodzakelijke aanvulling worden be-
schouwd.

De officiële assistentieperiode loopt van donderdag 2 januari 1958 tot en met zater-
dag 15 februari 1958. Omdat de periode van dc mond- en klauwzeerenting 1 februari
begint, kan hierbij zonodig van deze datum af assistentie worden verricht.
In verband met het feit dat de studentenassistentie bij het afnemen van bloed ten
behoeve van de brucelloscbestrijding inmiddels ook wettelijk is geregeld, kan hierbij
eventueel assistentie worden verricht, b.v. op dagen, waarop niet worden getubercu-
lineerd.

De beschikbare assistentiedagen kunnen dus zo efficient mogelijk worden benut.
Evenals voorgaande jaren zal zoveel mogelijk rekening worden gehouden met voor-
keur voor een bepaalde assistent. Nadrukkelijk wordt verzocht geen onderlin.gc af-
spraken met assistenten te maken.

Als ieder zich aan deze regeling houdt, kunnen de moeilijkheden, die in het verleden
bestonden en die uitsluitend werden veroorzaakt door gebrek aan medewerking, wor-
den voorkomen.

De assistenten zullen door het Waarncmingsbureau van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde worden ingedeeld.

De dierenartsen, die voor assistentie in aanmerking komen, krijgen vóór de aanvangs-
datum van de assistentie per formulier bericht, welke assistent hun is toegewezen, ter-
wijl hierbij tevens de datum van aanvang wordt opgegeven.

De Directeur van de betrokken Provinciale Gezondheidsdienst en de assistent ont-
vangen een afschrift van deze mededeling.

Tegelijkertijd wordt met genoemd formulier aan de dierenarts een afmcldingsformu-
lier toegezonden. Dit formulier moet aan het einde van de assistenticperiode ingevuld
worden ingezonden bij het waarncmingsbureau.

Hierna ontvangt de dierenarts bevestiging van de beëindiging van de assistentie.
Van deze bevestiging wordt een afschrift gezonden aan de Directeur van dc betrokken
Provinciale Gezondheidsdienst en aan dc assistent.

.Aan dc hand van de binnengekomen afmcldingskaartcn, die zowel door de dierenarts
als door de assistent moeten zijn ondertekend, vindt later dc afrekening plaats van
de afdracht door de dierenarts van het per assistentiedag vastgestelde bedrag en het
honorarium van de assistenten.

Door de dierenartsen wordt in geen geval het honorarium aan de assistenten uitbe-
taald; evenmin mogen voorschotten worden verstrekt.

De dierenartsen, dc assistenten cn de Gezondheidsdiensten beschikken dus ter controle
van de afrekening over een copic van de aan- en afmeldingsformulieren.
Het bedrag, dat per assistentiedag door dc Provinciale Gezondheidsdiensten van het
honorarium van de dierenartsen zal worden ingehouden, bedraagt ƒ 22,50.
Voordat met dc indeling van de studentcn-assistentie wordt begonnen, wordt getracht
zo veel mogelijk pas afgestudeerde dierenartsen in tc schakelen, die nog geen vaste
bestemming hebben gevonden; bovendien wordt geprobeerd zakenverlof te verkrijgen
voor de jonge dierenartsen, die in militaire dienst zijn, opdat ook die groep assistentie
zal kunnen verlenen.

Degenen, die van het nieuwe jaarboekje, dat in januari 1958 zal verschijnen, een
exemplaar wensen, dat met wit papier is doorschoten, wordt verzocht dit vóór 1 de-
cember a.s. te bestellen bij het bureau van de Maatschappij voor Diergeneeskunde,
door storting van ƒ 2,50 op girorekening 511606 t.n.v. dc Maatschappij voor Dier-
geneeskunde, Utrecht.

\\ AN DE DIERGENEESKUNDIGE STUDENTENKRING
Veterinaire Rijvereniging „Dc Solleysel".

Het bestuur van de veterinaire rijvereniging „Dc Solleysel" heeft zich voor het vereni-
gingsjaar 1957/1958 als volgt geconstitueerd:
Praeses: C, Pinkse.
.Ab-Actis: Mej. A. A. M. Lubbcrink.
Fiscus: M. Pol.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

P. B. v. d. Lende, Lageweg 106, Blankenham.
M. E. M. Stumpel, Hotel Het Rad, Boxmeer.

Het Hoofdbestuur draagt collega F. M. Willems, Biezenstraat M 93 voor het lid-
maatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde voor.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige kandidaten R. Falkena, N. M. van
Huiten, A. Snijders en G. H. Veenhuis aangenomen als kandidaatlid van dc Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

Burger, C. P.; 1957; Havelte, Overcinge; tel. 05214—227; gr. 602751; D. (in mil.

Hoogendoorn, A., te Ouderkerk a.d. IJssel, naar IJsscldijk-West 18 (tel. no. ongewij-
zigd), aldaar, adj. secr. b. d. Gez. com. v. dieren v. h. Lb.-schap. (91)
Jansen, Mej. A.; 1957; Utrecht, Jac. van Ruisdaelstraat 69; tel. 030—22498
(privé), 11994 (bur.); ass. R.U. (fac. V.K., afd. Röntgenolo.gie). (93)
Koelman, K. B. M., te \'s-Gravenhage, aangesloten onder tel. 01700—116237 (privé).

Moerman, A., te Kampen, naar de la Sablonièrekade 10, aldaar, tel. 05292—3930.

Overhaus, H. B. M., te Ouderkerk a.d. .Amstel, naar Prinses Wilhelminalaan 18, al-
daar (tel. no. ongewijzigd), gr. 631693. (106)
Pas, G. J. ten; 1957; Winterswijk, Ravenhorstweg 30; tel. 05430—2929; voorl.

Werf, G. van de, te Arnhem, naar Utrechtsestraat 9, aldaar (tel. no. ongewijzigd).

Staal, A. D., te Leeuwarden, uitsluitend voor kleine huisdieren, sp. volgens afspraak
(betreft aanvulling personalia, welker gegevens overigens ongewijzigd blijven).

Nebbeling, G. J., te Utrecht, te rekenen met ingang van 1 oktober 1957 en ter stand-
plaats Amsterdam, tot rijkskeurmeestcr in bijzondere dienst bij de veeartsenijkun-
dige dienst. U04)
Bergström, P. L., te Driebergen-Rijsenburg, te rekenen met ingang van 1 oktober 1957,
bij het instituut voor veeteeltkundig onderzoek T.N.O. (71)

Stegenga, Dr. Th., te Soest, bij Koninklijk besluit van 14 oktober 1957 benoemd tot
Officier in de Orde van Oranje Nassau. (115)

Willcmsen, J. M., te \'s-Gravenhage, is op 15 december 1956 overleden te Etten
(N.Br.). (124)

In verband met het bereiken door de tegenwoordige functionaris
van de pensioengerechtigde leeftijd worden door de Slachthuis-
commissie voor dc gemeenten Sittard en Geleen sollicitanten op-
geroepen naar de betrekking van

VAN HET GEMEENSCHAPPELIJK OPENHAAK
SLACHTHUIS VOOR DE GEMEENTEN
SITTARD EN GELEEN.

De te benoemen functionaris zal door burgemeester en wethouders
der gemeente Sittard tevens worden aangewezen als directeur van
dc keuringsdienst van vee en vlees in de keuringskring Sittard
(omvattende de gemeenten Born, Geleen, Grevenbicht, Limbricht,
Munstergeleen, Nicuwstadt, Obbicht en Papenhoven, Sittard en
Urmond, benevens het Drostambt Tuddcren).

Aan de benoeming is verbonden een aanvaarding van een even-
tuele benoeming tot tijdelijk rijkskeiumecster in bijzondere dienst.

Salarisgrenzen van ƒ 13.300,- -- tot ƒ 16.180,— te bereiken in acht
jaren (behoudens goedkeuring), e.xclusief de looncompensatie in
verband met de huurverhoging per 1 augustus 1957.

Ziektekostenregeling en verplaatsingskostemegcling zijn van toe-
passing. Vacantie-uitkering 4%. Kindertoelage volgens progres-
sieve regeling.

Solicitaties met uitvoerige inlichtingen vóór 1 december 1957 in
te zenden aan de Voorzitter van de Slachthuiscommissie voor dc
gemeenten Sittard en Gcleen, dc WelEdelGestrengc Heer Mr.
B. M. Berger, Parade 5 te Venlo.

Directeur: Prof. Dr. D. K. de Jongh.
ENKELE ALCiEMENE OPMERKINGEN OVER ANTIBIOTICAi)

Sinds ongeveer vijftien jaar geleden penicilline ter beschikking van de
practicus kwam, zijn er een twintigtal antibiotica in de therapie ingevoerd.
Microörganismen gekweekt uit tienduizenden grond- en watermonsters,
afkomstig uit alle delen van deze planeet, werden onderzocht op hun ver-
mogen om antibiotica te produceren. Door de geweldige activiteit op dit
gebied is de antibiosis een specialisme geworden. De literatuur hierover
is onafzienbaar. Men kan van niemand meer zeggen met betrekking tot
de antibiotica datgene wat over de hooggeleerde Vossius in het algemeen
werd gezegd, nl. dat \'al wat in boecken steeckt is in dat hooft gevaren.\'
Hieruit volgt wel dat ik in 20 minuten tijds slechts een enkele \\an de
vele problemen die aan antibiotica verbonden zijn zal kunnen vermelden.
Ik zal mij zelfs tot twee zaken moeten beperken. Eerst zal ik de termino-
logische vraag bespreken, de vraag wat antibiotica zijn en daarna zal ik
een enkel woord zeggen over de vóór- en nadelen die verbonden zijn aan
het combineren van antibiotica.

Een enkel woord over de definitie van het begrip antibioticum lijkt mij
daarom wel op zijn plaats, omdat het mij gebleken is dat hier enige ver-
warring dreigt te ontstaan. Wij zullen de historische toegangsweg tot dit
probleem volgen. In 1891 behandelde Paul Ehrlich met enig succes
malaria met methyleenblauw. Als werkprogramma formuleerde hij toen
de chemotherapie: het behandelen x-an infectieziekten met speciaal voor
dit doel gesynthetiseerde stoffen die aan de algemene eis moeten voldoen
dat zij zeer veel toxischer moeten zijn voor de parasiet dan voor de
gastheer. Het is U bekend dat Ehrlich in 1912 een lange reeks van
chemotherapeutische experimenten bekroond zag met de ontdekking van
het salvarsan, tot aan de invoering van het penicilline het souvereine middel
voor de behandeling van de splrochetose in het algemeen en de humane
lues in het bijzonder. Door het werk van Ehrlich kwam dus onomstote-
lijk vast te staan dat het de farmacoloog in beginsel mogelijk is synthetica
te vinden door middel waarvan men infectieziekten kan bestrijden. Dit
beginsel was echter niet nieuw. Paracclsus behandelde lues met kwik
en de Spaanse ontdekkingsreizigers brachten van hun strooptochten door
Zuid-Amerika kininezouten naar Europa door middel waarvan men malaria
kan behandelen. Tenzij men namelijk nadrukkelijk een andere term wil
reserveren voor de behandeling van infectieziekten met stoffen van natuur-

Zusammenfassungen in englischer, französischer und deutscher Sprache werden
noch im Sonderdruck erscheinen.

lijke herkomst, is immers de kininebehandeling van malaria een typisch
voorbeeld van chemotherapie.

Over deze puur terminologische vraag heeft men zich nooit druk gemaakt
vóór de invoering van de z.g. antibiotica. Onder de indruk van de wonder-
baarlijke eigenschappen van het penicilline heeft men evenwel de behoefte
gevoeld om een nieuwe term te maken: de naam antibioticum werd on-
middellijk zeer populair. Dit verandert echter niets aan het feit dat peni-
cilline een chemotherapeuticum is. Het is immers een stof door middel
waarvan men microörganismen in het macroörganisme in hun groei kan
stuiten. Wil men bepaald het bijzondere karakter van penicilline doen
uitkomen, dan moet men voor niet-synthetische chemotherapeutica een
andere naam bedenken en als zodanig is de term antibioticum uitstekend
l ruikbaar. De consequentie is dan echter dat kinine ook een antibioticum
is, aangezien het tot de chemotherapeutica van natuurlijke herkomst be-
hoort. Met enig recht zou men dan zelfs kwik een antibioticum kunnen
noemen, aangezien het kennelijk een niet-synthetische chemotherapeuticum
is. Wenst men deze terminologische complicaties niet te aanvaarden, dan
moet men het begrip antibiotica anders definiëren door te zeggen dat het
chemotherapeutica zijn, gemaakt door microörganismen. Afgezien van het
feit dat deze definitie een ietwat kunstmatig uiterlijk heeft, moet worden
opgemerkt dat de terminologische moeilijkheden door deze definitie nog in
genen dele ondervangen worden. Het in 1947 uit de Streptomyces Venezue-
lae geïsoleerde antibioticum chloromycetine werd enkele jaren later ge-
synthetiseerd en onder de naam chloramfenicol in de handel gebracht.
Zonder dat er aan de stof ook maar iets veranderd is, is het dus van een
antibioticum tot een niet-antibioticum geworden. Nog moeilijker wordt de
zaak wanneer men de recente ontwikkelingen op het gebied der penicilline-
chemie in de beschouwing betrekt. De Amerikaanse onderzoeker S h e e h a n
heeft kortgeleden penicilline gesynthetiseerd, waardoor dus thans niet-
antibiotische penicilline bestaat. Hij heeft echter tevens medegewerkt aan de
bereiding van het half-syntheticum fenoxymethylpenicilline, dat als peni-
cilline V in de handel is als oraal werkzaam penicilline. Binnen het kader
van een starre terminologie is deze stof niet te classificeren, aangezien het
noch een zuiver natuurprodukt noch een zuiver syntheticum is; men zou
het een half antibioticum moeten noemen. Ik neem aan dat hiermede het
schijnkarakter van het terminologische probleem voldoende duidelijk in
het licht is gesteld. Alle hier ter sprake gebrachte stoffen zijn chemothera-
peutica. Er is geen essentieel verschil tussen s>\'nthetisch bereide en door
micro- of macroörganismen gescheide chemotherapeutica. De term anti-
bioticum heeft slechts historische betekenis.

Het tweede punt dat ik ter sprake wil brengen is de vraag of men er goed
aan doet antibiotica te combineren. In Amerika, het land waar de anti-
biotica verreweg het meest gebruikt worden, is het haast de gewoonte
geworden meer dan één antibioticum tegelijkertijd te geven. Men heeft het
wel de „shot gun" therapie genoemd. In het Nederlands is dit wellicht
het doelmatigst te vertalen als de methode van het schot hagel. De filosofie
die hierachter schuilt is deze dat ook de slechte schutter dan een kans
krijgt. Het is inderdaad een feit dat de chemotherapie zeer veel misbruikt
is door slechte schutters. Het is niet overdreven om te zeggen dat een aantal
medici erin geslaagd is door middel van chemotherapie hun diagnostische
instmcten uit te roeien. Ik weet niet of de beoefenaar der diergeneeskunde

het ook reeds zover heeft gebracht, maar ik neem aan dat een waarschu-
wing in ieder geval geen kwaad kan doen. Dit geldt zeker wat het geven
van combinaties van antibiotica betreft, omdat hieraan wel degelijk be-
zwaren verbonden zijn. Op deze bezwaren is de laatste tijd zo vaak de
nadruk gelegd, dat de combinatiekampioenen een soort van catechismus
van voordelen hebben opgesteld die ik thans zal bespreken.
In de eerste plaats zegt men dat bij een geschikte keuze van chemothera-
peutica het ontstaan van chemoresistentie voorkómen of tenminste uitgesteld
wordt. Hiervan bestaat in ieder geval één duidelijk en overtuigend voor-
beeld. De tuberkelbacil ontwikkelt zeer snel resistentie ten opzichte van de
drie belangrijkste chemotherapeutica streptomycine, PAS en INH, een
resistentie die veel later ontstaat wanneer men 2 dezer stoffen in geschikte
dosering tegelijkertijd geeft. Dit effect is zo duidelijk dat het terecht als
een kunstfout wordt beschouwd de tuberculose te behandelen met één
therapeuticum. De verklaring van dit effect is als volgt:

De bacteriostatische of bactericide werking berust op de invloed van het
chemotherapeuticum op het een of andere stofwisselingsproces. Chemo-
resistente stammen zijn in staat hun stofwisseling te doen verlopen buiten
deze gelokaliseerde blokkade om. De meest gangbare opvatting is deze dat
bedoeld vermogen als een toevallige mutatie ontstaat en dat de resistente
mutant door het antibioticum uitgeselecteerd wordt. Wanneer in het milieu
twee chemotherapeutica aanwezig zijn die op verschillende wijzen in de
stofwisseling van de microbe ingrijpen, zullen alleen microben die toevallig
tegelijkertijd resistent worden ten opzichte van beide chemotherapeutica,
blijven leven en uitgroeien tot resistente stammen. Het is te verwachten
dat de kans dat dit gebeurt klein is ten opzichte van de kans op het
optreden van enkelvoudige resistentie, en dit is inderdaad in overeen-
stemming met datgene wat men bij de tuberculose heeft kunnen vaststellen.
Helaas staat dit klassieke voorbeeld bijna alleen. Er zijn wel zekere aan-
wijzingen, maar het staat allerminst vast dat men het grootste probleem
van de chemotherapie, de resistente stafylokok, ook op deze wijze zal
kunnen oplossen. Men heeft verschillende combinaties geprobeerd, maar
het resultaat is tot nu toe altijd een gecombineerde resistentie geweest die
hoogstens wat later kwam dan bij een enkelvoudige therapie.
Wanneer men chemotherapeutica combineert om resistentie te voorkómen
dan moet men de componenten van het mengsel in dezelfde dosis geven
die aangewezen zou zijn wanneer deze stoffen alleen werden gegeven,
anders zou men immers het intreden van resistentie bespoedigen in plaats
van vertragen.

Een tweede argument voor combineren is het synergisme dat dan soms
zou optreden. Hieronder verstaat men dat men een infectie soms kan
bestrijden met een combinatie van stoffen die ieder op zichzelf te kort
schieten, zonder dat daarbij het voorkómen van resistentie in het geding
komt. Dit is een moeilijk punt. In sommige gevallen is door in vitroproeven
een synergistisch effect aannemelijk gemaakt. Het klinische bewijs is veel
moeilijker te leveren. Men neemt evenwel aan dat penicilline en strepto-
mycine elkanders werking verstreken bij infecties door enterococcus en
penicilline gevoelige streptococcus viridans. Er is tevens enige klinische
aanwijzing dat brucellose beter luistert naar de combinatie van tetracycline
met streptomycine dan naar een dezer stoffen alleen. Het aantal der reci-

dieven zou dan geringer zijn. Veel meer dan een aanwijzing heeft men
echter niet.

Een derde reden om meer dan één chemotherapeuticum te geven is, wat
de Amerikanen het „Insurance" beginsel genoemd hebben. Het wordt toe-
gepast wanneer de patiënt zo ernstig ziek is dat men geen tijd verloren
durft te laten gaan voor bacteriologische diagnostiek en resistentie-onder-
zoek. Ditis een legitieme reden om te combineren. Men zij er evenwel op
bedacht dat ieder der chemotherapeutica in volwaardige dosering moet wor-
den gegeven. Het zou immers gezien de motivering van het combineren een
denkfout zijn wanneer men minder zou geven.

Een vierde, zeer voor de hand liggend, motief voor het geven van combina-
ties is de menginfectie. Deze kan een dringende reden zijn tot het
combineren van die therapeutica waarvoor de afzonderlijke microben het
meest gevoelig zijn. Over deze zaak valt weinig te zeggen, behalve dat ook
hier de assistentie van een laboratorium uiteraard niet gemist kan worden.
Een laatste motief \\oor het combineren dat ik wil vermelden is de geringe
toxiciteit die men in sommige gevallen aan het mengsel toeschrijft. Dit zou
het geval zijn wanneer de therapeutische effecten van de ingrediënten bij
elkander opgeteld worden, maar de schadelijke nevenwerkingen niet. Dit
is een geconstrueerd voordeel, dat op dit ogenblik geen reële betekenis
heeft, aangezien het enige voorbeeld dat steeds wordt aangevoerd zeer
aanvechtbaar is. In chemotherapeutisch opzicht kunnen streptomycine en
dihydrostreptomycine elkander geheel vervangen. Wanneer men deze beide
stoffen combineert kan men dus volstaan met een geringere dosis van ieder
dan men van deze stoffen afzonderlijk zou moeten geven. Er was nu reden
om aan te nemen dat streptomycine vooral toxisch is voor het evenwichts-
zintuig en dihydrostreptomycine voor het gehoororgaan. Men zou dus deze
beide structuren kunnen beschermen door een geschikte combinatie te
geven. In de praktijk is hiervan niet veel terecht gekomen aangezien doof-
heid frequenter bleek te zijn na de combinatie dan na streptomycine alleen.
Het enige voorbeeld van dit argument van combineren van antibiotica is
daarmede weerlegd. Wanneer ik evenwel over chemotherapeutica in het
algemeen mag spreken kan ik wel een voorbeeld noemen.

Een van de weinige bezwaren van de sulfatherapie is een betrekkelijk ge-
ringe oplosbaarheid van de sulfa\'s of de omzettingsprodukten daarvan, nl.
de acetylsulfonamiden in de urine. Dit kan aanleiding geven tot concre-
mentvorming in de urinewegen. De verschillende sulfa\'s beïnvloeden echter
elkanders oplosbaarheid niet. Wanneer men nu sulfa\'s neemt die chemo-
therapeutisch gelijkwaardig zijn, b.v. de sulfapyrimidines, dan heeft het
voordelen daarvan een mengsel te geven: bij een verminderde toxiciteit
behoudt men de volle chemotherapeutische werkzaamheid. Dit is het voor-
deel van de gebruikelijke trisulfa\'s.

Het zal U opgevallen zijn dat de indicatiestelling voor het geven van een
combinatie eigenlijk alleen op grond van een laboratoriumonderzoek kan
geschieden. Een dergelijk onderzoek is in vele gevallen allerminst eenvoudig.
Het omvat de microbiologische diagnostiek van de verwekkers en de bepa-
ling van de gevoeligheid daarvan voor chemotherapeutica. Als practicus
zult U misschien geneigd zijn de schouders op te halen en op te merken
dat dit alles grauwe theorie is. Als het mogelijk is een hele rij voordelen
op te sommen die verbonden zijn aan combinaties, waarom dan niet een-

voudig altijd een combinatie gegeven? Het antwoord is dat er wel degelijk
ook bezwaren zijn. Voor de dierenarts is het allereerst van groot belang
dat combinaties dikwijls duurder zijn dan enkelvoudige therapie. Het grote
gevaar bestaat, dat men hieraan tegemoet tracht te komen door een lage
dosering te geven, waardoor de therapie inadequaat kan worden. Praktisch
in alle gevallen moet van alle componenten evenveel worden gegeven als
nodig zou zijn wanneer die stoffen afzonderlijk zouden worden toegediend.
Een verder bezwaar is dat men in moeilijkheden geraakt wanneer zich
overgevoeligheidsreacties voordoen, aangezien dan immers niet bekend is
door welke stof deze verschijnselen worden veroorzaakt. Deze bezwaren
zijn belangrijk genoeg om tegen het systematisch combineren te waarschu-
wen. Het spreekt wel \\ anzelf dat \\ oor vaste combinaties die als zodanig in
de handel worden gebracht geen argumenten aangevoerd kunnen worden,
aangezien er wat het combineren betreft rekening moet worden gehouden
met de eigenaardigheden van het individuele geval.

De experimentele farmacologie geeft dus de prakticus niet een jachtacte
op grond waarvan hij met hagel zou mogen schieten op de parasieten die
zijn patiënten belagen. Anders uitgedrukt: hij moet denken met zijn hoofd
en niet met zijn injectiespuit.

F. C. O. VALENTINE, The Practitioner 176: 62, 1955.
A. W. JOHNSON, Nature 177: 1058, 1956.

J. C. SHEEHAN en K. R. HENERY-LOGAN, J. Am. Chem. Soe. 79: 1262,1957.
O. W. SCHALM en G. M. WOODS, Am. J. Vet. Res. 13: 26, 1952.

F. S. B.-KRR, P. E. CARM.\'VN en T. B. CL.^RKSON, .\\m. J. Vet. Res. 16: 515, 1955.

D. T. C.\\RR, H. A. BROWN, C. H. HODGSON en F. R. HEILM.^N, J.A.M.A. 143:
1223, 1950.

te Utrecht.
Directeur: Prof. Dr. S. R. Numans.
TOEPASSING VAN ANTIBIOTICA IN DE CHIRURGIE i)

3. Het verbeteren van anatomische veranderingen en het herstellen van
stoornissen in de levensverrichtingen.

In het bijzonder bij de eerste twee doelstellingen is het gebruik van and-
biotica een zeer grote rol gaan spelen. Hierbij zijn twee mogelijkheden te
onderscheiden:

A. De profylactische toepassing, dus ter voorkoming van infecties in de
wondbehandeling en bij het verrichten van operaties.

B. De therapeutische toepassing ter bestrijding van infecties en wel de
groep, die men als chirurgische infecties pleegt aan te duiden.

Bij operaties, die verricht zijn onder de oude en bekende maatregelen
van a- en antiseptiek is het niet nodig en moet het zelfs worden afgeraden
antibiotica te gebruiken. Een regehnatige toepassing van antibiotica bij
operaties zou immers afbreuk doen aan de chirurgische techniek, m.a.w.
de strenge asepsis waaronder een operatie zo mogelijk behoort te worden
uitgevoerd, zou in het gedrang komen, omdat men zou vertrouwen in de
werking van het toegediende antibioticum. Indien men door omstandig
heden die in de veterinaire chirurgie, zowel in praktijk als kliniek nog al
eens zullen voorkomen, aan de resultaten van de maatregelen van a- en
antiseptiek moet twijfelen, is het verantwoord antibiotica toe te dienen,
teneinde chirurgische infecties te voorkomen. Aangezien het hier verse
wonden betreft met relatief weinig kiemen, die zich bovendien nog aan de
oppervlakte van de weefsels bevinden, is lokale applicatie voldoende.
Het spreekt vanzelf dat wanneer men heeft ingegrepen in geïnfecteerd
weefsel, het geïndiceerd is antibiotica toe te dienen. Ditzelfde geldt voor
operatieve ingrepen aan buikorganen. Op grond van de aard van dergelijke
ingrepen moet het in vele gevallen waarschijnlijk worden geacht dat een
contaminatie van de buikholte of de laparotomiewond is opgetreden. We
denken hier bijvoorbeeld aan het herhaald met hand of vingers de buik-
holte binnengaan of aan het langdurig openhouden van de laparotomie-

Zusammenfassungen in englischer, französischer und deutscher Sprache werden
noch im Sonderdruck erscheinen.

wond, eventueel gepaard gaande met het exposeren van buikorganen
buiten deze wond. Vooral bij het openen van organen, waarin zich een
\' bacteriehoudende massa bevindt, zoals rumenotomie, darmresectie en sec-
tio caesarea met een geïnfecteerde uterusinhoud is contaminatie van de
buikholte welhaast onvermijdelijk. Verloopt een dergelijke operatie ove-
rigens zonder complicaties en zijn er geen verschijnselen van een enigszins
uitgebreide of lokale acute tot subacute peritonitis, dan kan volstaan wor-
den met een eenmalige lokale, in dit geval intraperitoneale toediening.
Van medische zijde worden tegen de eenmalige lokale applicatie van anti-
biotica in de wondbehandeling of bij operaties, waarna uit de aard der
zaak een sluiting van de wonden volgt en geen twee lokale applicatie
meer mogelijk is, wel eens ernstige bezwaren gemaakt. Het optreden van
resistentie zou er namelijk door worden bevorderd. Dit is zeer aannemelijk,
indien men zich realiseert, dat vele bij accidentele wonden of bij operaties
in de wond terecht gekomen bacteriën zich nog in hun latente stadium
bevinden. Deze bacteriën delen zich derhalve nog niet en zijn dientenge-
volge niet of minder gevoelig voor de inwerking van de antibiotica. De kans
dat enkele bacteriën de werking van de lokaal toegepaste antibiotica over-
leven en zich alsnog een infectie ontwikkeld, die niet meer reageert op het
eenmaal gebruikte antibioticum, is zeker niet denkbeeldig.
Dat de eenmalige lokale toediening in de meeste gevallen voldoende blijkt,
moet worden toegeschreven aan het feit dat ook het lichaam zelf in
staat is bacteriële infecties te overwinnen. Bij patiënten die door een lang-
durig bestaande ziektetoestand verzwakt zijn en het lichaam derhalve een
verminderde weerstand heeft, zal de kans op ontwikkeling van een infectie,
ondanks de lokale toediening van antibiotica, groter zijn dan bij in goede
conditie verkerende patiënten. Een algemene behandeling met antibiotica
mag in deze gevallen niet achterwege blijven. De toestand van de padënt
moet dus van grote invloed zijn op de beslissing of we al of niet postopera-
tief algemeen antibiotica zulen toedienen. Verder is het geïndiceerd enige
dagen algemeen antibiotica te geven indien men geopereerd heeft in ge-
\'mfectecrd weefsel en er dus gemakkelijk een verspreiding van bacteriën
via de bloedcirculade heeft kunnen plaats vinden. Blijkt bij een rumen-
otomie dat er zich reeds een peritonitis heeft ontwikkeld dan geeft deze
bevinding eveneens een aanwijzing voor een algemene behandeling. Hier
komen we echter bij de bespreking van de chirurgische infecties nog op
terug.

Welke antibiotica en in welke vorm kunnen we voor lokale toepassing gebruiken?
Voor de applicatie van antibiotica in wonden kan gebruik gemaakt worden van
vrijwel elk andbiodcum in vrijwel elke vorm. Het verdient aanbeveling met het oog
op een menginfectie een combinatie van antibiotica of een breedspectrum-antibioticum
toe te passen. In de Kliniek voor Heelkunde wordt bij operades en bij accidentele
wonden veel gebruik gemaakt van het chlooramfenicolpoeder 5%. Onze ervaringen
met dit middel zijn zeer gunstig, aangezienen wondinfecde bij de in de Heelkundige
Kliniek geopereerde dieren een weinig voorkomend verschijnsel is. Vooral bestaat de
indruk dat het aantal wondinfecties bij castraties, waarbij chlooramfenicolpoeder is
geappliceerd, sterk is verminderd.

In verband met een eventuele irritatie van het peritoneum en het optreden van ver-
klevingen moet men enige voorzichtigheid betrachten met het intraperitoneaal toe-
dienen van strooipoeders. Talk als basis voor een strooipoeder heeft in dit opzicht een
zeer ongunstige naam. Bestaat de basis van een strooipoeder uit een indifferent mid-
del, zoals lactose bij het chlooramfenicolpoeder, dan is intraperitoneale toediening

geen bezwaar. Een voordeel van een strooipoeder is het feit dat het zich beter vast-
hecht op bijvoorbeeld een penswond dan een oplossing of emulsie dit doet, waardoor
wellicht een langere aanhoudende zuiver lokale werking wordt ontplooid. Overigens
kan men voor intraperitoneale toediening heel goed gebruik maken van de in de
handel zijnde preparaten voor intramusculaire of intraveneuze injectie of zelfs voor
intramammaire toediening.

Indien er bij een operatieve ingreep aan een van de organen van de buikholte conta-
minatie van het abdomen of de laparotomiewond optreedt, mag men verwachten dat
dit geschiedt door zowel gramnegatieve als grampositieve bacteriën. Een combinatie
van antibiotica, welke eikaars werkingsspectrum aanvullen of een breedspectrum-
antibioticurn is daarom aangewezen. Penicilline en streptomycine vormen bijvoorbeeld
een heel goede combinatie. Deze antibiotica vertonen in combinatie een synergistische
werking, zodat een goede antibiotische activiteit wordt ontplooid. Het is in de Kliniek
voor Heelkunde gebruikelijk om na een rumenotomie of een laparotomie met een
ander doel, voordat het peritoneum wordt gesloten een mengsel van 3 mill. E. peni-
cilline en 5 gr. streptomycine toe te dienen. Ook op de Verloskundige Kliniek wordt
na een sectio caesarea penicilline en streptomycine intraperitoneaal geappliceerd.

Men mag aannemen dat een accidentele wond steeds gecontamineerd is
en wel met een mengflora. Hoewel we nu de beschikking hebben over tal
\\an goede antibacteriële middelen, die niet of weinig toxisch werken op
het weefsel, is het bij een accidentele wond een eerste vereiste dat de wond
zorgvuldig wordt getoiletteerd, zonodig gepaard gaande met een primaire
wondexcisie, waarna de wond zo mogelijk geheel of gedeeltelijk moet wor-
den gehecht en onder verband moet worden gehouden. Op de tweede
plaats komt de toediening van antibiotica, welke middelen ongetwijfeld een
gunstige invloed kunnen hebben op het genezingsverloop, doordat zij vaak
wondinfectie verhinderen en een genezing per primam intentionem moge-
lijk maken. Is cle wond niet ouder dan 4-8 uur voor hij ter behandeling
wordt aangeboden, dan mag men aannemen dat de bacteriën zich alleen
nog maar aan de oppervlakte van de gelaedeerde weefsels bevinden en er
nog geen uitbreiding in de diepte is opgetreden. In klinieken waar men
kan beschikken over een laboratorium kunnen afstrijkjes gemaakt worden
\\\'an de wondoppervlakte voor bacteriologisch onderzoek en gevoeligheids-
bepaling. Aan de hand van de uitslag van de gevoeligheidsbepaling kan een
gerichte therapie worden ingesteld. Voordat de uitslag van een dergelijk
onderzoek bekend is zal men echter al therapeutisch moeten handelen.
Het beste is in deze gevallen breedspectrumantibiotica of een combinatie
van antibiotica te gebruiken.

Zo wordt door Meleney en Johnson aangegeven een combinatie te gebruiken
van bacitracine en ncomycine, respectievelijk actief tegen grampositieve en gram-
negatieve bacteriën. Schnitt en Ort el melden goede resultaten over chloor-
amfcnicolzalf 1% en zij gebruiken voor wcefsclinfiltratie een combinatie van 2000
E. penicilline/cc. en 10.000 7 streptomycine/cc. in fysiologisch zout of procaine 1%
opgelost. Blijkens onze ervaring bewijst ook hier het chlooramfenicolpoeder zijn
goede diensten. Deze ervaring wordt bevestigd door Kos, die schrijft dat cbloor-
amfenicolstrooipoedcr een beter effect sorteert bij sterk verontreinigde secundair en
chronisch ontstoken wonden, dan alle tot nu toe geprobeerde middelen. Metzger
en P r i g O t bereikten goede resultaten met lokale toepassing van aureomycine in
ulcera en geïnfecteerde wonden. De wonden genazen snel, hoewel de meeste bacteriën,
ondanks hun gevoeligheid in vitro voor aureomycine in de wonden persisteerden.
Brandwonden blijken vaak geïnfecteerd te zijn met Pseudomonas aeruginosa (Bact.
pyocaneus). Deze is in de regel resistent tegen vrijwel alle antibiotica, behalve voor

polymyxine B. Meieney en Johnson bevelen daarom bij brandwonden een
combinatie aan van bacitracine, neomycine en polymyxine B.

Bij steekwonden die in deze kliniek ter behandeling komen, wordt getracht
infectie te voorkomen of tot stilstand te brengen door het inbrengen van
antibioticastiften, hetzij penicilline-stiften of wat beter is de z.g. tetrasticks,
die een combinatie bevatten van vier antibiotica: penicilline, strepto-
mycine, bacitracine en neomycine. Deze stiften zijn oorspronkelijk aan-
gegeven voor de mastitisbehandeling, maar ze kunnen bij de behandeling
van fistels of steckkanalen, eventueel in combinatie met andere heelkundige
maatregelen of ingrepen, van groot nut zijn.

l.okale behandeling van wonden moet belangrijker worden geacht dan
algemene behandeling. Immers met een lokale toediening van antibiotica
zijn ter plaatse veel hogere concentraties te bereiken dan met een paren-
terale-behandeling. Het spreekt echter vanzelf dat bij diepe wonden die
ouder zijn dan 8 uur of wonden die perforeren naar een of andere holte:
thorax, abdomen of gewricht, een algemene behandeling gewenst, vaak
zelf noodzakelijk is. Ook indien duidelijke verschijnselen \\an wondinfectie
optreden is het in de regel gewenst algemene antibiotica toe te dienen.
Voordat we overgaan tot de bespreking van de curatieve toepassing van antibiotica
bij chirurgische infecties, zouden we gaarne een mededeling willen doen over een min
of meer nieuwe vorm van penicilline, nl. het benzathine-penicilline, dat door de
Kon. Ned. Gist- en Spiritusfabriek in de handel wordt gebracht onder de naam
Penidural. Benzathine-penicilline is vrijwel onoplosbaar en komt daarom als suspensie
in de handel. Door deze slechte oplosbaarheid wordt het zeer langzaam geresorbeerd,
vandaar dat er slechts lage bloedspiegels mee worden verkregen. Men dacht daarom
aanvankelijk, dat deze vorm van penicilline geen waarde zou hebben. Echter de laatste
tijd komt het benzathine-penicilline meer in de belangstelling, omdat bij voldoende
hoge dosering er toch een bloedspiegel optreedt, die misschien weinig therapeutische,
maar toch zekr een profylactische waarde heeft, b.v. post-operatief of bij accidentele
wonden, waarbij men naast een lokale ook een algemene behandeling zou willen in-
stellen. Eén van de belangrijkste voordelen voor de veterinaire praxis is het feit dat
met de benzathine-penicilline lang aanhoudende vrij constante bloedspiegels worden
verkregen, zodat een dagelijkse injectie niet nodig is.

In de humane geneeskunde wordt het gebruik van penidural o.a. aangegeven ter
voorkoming van secundaire bacteriële infecties bij enkele virusziekten, zoals mazelen
en influenza, ter voorkoming van post-operatieve infecties en voor de profylactische
bchandeling van acuut rheuma ter voorkoming van recidieve.

In het algemeen wordt hierbij een dosering aangehouden van 600.000 E in een injectie
per weck. Dit komt ongeveer overeen met 10.000 E/kg lichaamsgewicht.
Bij de bloedspiegclbepalingen die wij hebben verricht in samenwerking met de Kon.
Ned. Gist- en Spiritusfabriek te Delft na intra-musculaire injecties van verschillende
doseringen penidural bij paarden, runderen en varkens, is ons gebleken dat we bij
grote huisdieren een hogere dosering zullen moeten aanhouden om enigszins redelijke
bloedspiegels te verkrijgen. .Afhankelijk van de gewenste duur van dc bloedspiegel
moet bij paarden en runderen 15.000—20.000 E/kg lichaamsgewicht gegeven worden,
waarbij men dan gemiddeld mag rekenen op een penicilline-spiegel van 0.1 E/cc
serum of hoger gedurende vier tot resp. zes dagen na de injectie.
Bij varkens liggen de verhoudingen nog weer anders. Bij een zelfde dosering als bij
paarden en runderen werden hogere bloedspiegels waargenomen, maar de duur van
dc aantoonbaarheid van de penicilline in het bloedserum was korter. Om gedurende
48 uur na de injectie een redelijke bloedspiegel (boven 0.1 E/cc serum) tc verkrijgen
moet een dosering van 15.000 tot 20.000 E/kg lichaamsgewicht aangehouden worden.
Voor drie ä vier dagen is een dosering van 25 ä 30.000 E/kg noodzakelijk.
Wij beschikken tot nu toe over te weinig gegevens om een oordeel te kunnen vellen

over de practische bruikbaarheid van penidural in de diergeneeskunde. Gezien de
resultaten bij de mens lijkt het echter gerechtvaardigd penidural aan te bevelen als
antibioticum voor profylactisch gebruik. Mogelijk is het benzathine-penicilline ook
geschikt als therapeuticum bij bacteriële infecties, veroorzaakt door zeer gevoelige
micro-organismen, zoals bv. vlekziekte.

De tweede toepassing van antibiotica in de chirurgie is de therapeutische
bij chirurgische infecties.

Van groot belang voor een juiste d.i. gerichte toepassing is hierbij bacterio-
logisch onderzoek en gevoeligheidsbepaling. Vooral wanneer het chronische
infecties betreft is het gewenst eerst het resultaat van dit onderzoek af
te wachten alvorens men een behandeling in gaat stellen. Bij acute infecties
kan men hierop niet wachten en zal men onmiddellijk therapeutisch moe-
ten ingrijpen. Blijkt na de uitslag van de gevoeligheidsbepaling dat de
keuze van het antibioticum niet juist was, dan zal men over moeten scha-
kelen op dat antibioticum, waarvoor de verwekker wel gevoelig bleek.
Voor het therapeutisch gebruik van antibiotica gelden volgens S a u r a t
en L a u t i é in het algemeen drie principes n.1.

ad 1. Vooral bij acute infecües spreekt het vanzelf dat een tijdige actie
van groot belang is. Bij chronische infecties kan men beter eerst de
uitslag van de gevoeligheidsbepaling afwachten.

ad 2. Vooral in het begin van de behandeling is het noodzakelijk een vol-
doende hoge dosering te geven, zodat het antibioticum goed door-
dringt op de plaats waar het zijn activiteit moet ontplooien. Door
te lage dosering vergroot men het gevaar van het ontstaan van re-
sistentie.

ad 3. Het antibioticum moet voorts voldoende lang worden toegediend,
omdat anders het gevaar niet denkbeeldig is, dat op plaatsen waar
het antibioticum minder goed doordringt er persisterende kiemen
achterblijven, die na stopzetting van de behandeling een opflikke-
ring van het proces kunnen geven.

Bij chirurgische infecties moet de therapeut voor zich zelf beslissen, hoe
het antibioticum het beste de infectiehaard kan bereiken. Soms in lokale be-
handeling voldoende, bijvoorbeeld door infiltratie in de omgeving van en
in het proces. Zijn cr aanwijzingen voor een uitbreiding in de diepte, dan
is een algemene behandeling geïndiceerd. Bij chronische infecties waar de
bacteriën mogelijkerwijs verschuild zitten in weefseldetritus is een uitslui-
tend lokale behandeling vaak onvoldoende.

Een enkel woord over de dosering van antibiotica bij algemene toepassing.
De dosering welke noodzakelijk is hangt af van de gevoeligheid van het micro-
organisme dat bestreden moet worden, vandaar dat de opgegeven doseringen in de
literatuur nog al eens van elkaar verschillen.

De hieronder genoemde doseringen moeten dan ook worden beschouwd als een zeer
globale en daardoor onvolledige opgave.

Penicilline: grote huisdieren: 3000-5000 E/kg. lieh, gew.; begin-dosering zeker 5000 E.

Volgens Vöhringer bij varkens 25-50 mg/kg. Spoedig optreden van resistentie
bij te lage dosering.

Bacitracine: hoofdzakelijk gebruikt voor lokale toepassing in een concentratie van
1000 E/cc.

Neomycine: eveneens meest voor lokaal gebruik in een 1% opl.
Chlooramfenicol: 15-50 mg/kg lich. gew. of eventueel hoger.

Dosis verdelen over twee injecties per dag.
Terramycine: bij i.m. inj.: 2-5 mg/kg lich. gew.

Preparaten voor i.m. inj. zijn zeer kostbaar.
Aureomycine: werkt zeer prikkelend op de weefsels; i.v. inj. is echter mogelijk.
Aureomycine en terramycine kunnen het beste per os worden gegeven. Dit is echter
alleen maar mogelijk bij jonge dieren, aangezien bij grote dieren een ernstige ver-
storing van de maagdarmflora het gevolg zal zijn.

Tot de acute chirurgische infecties rekent men onder meer te behoren:
flegmonen (b.v. tussenklauwpanaritium), oppervlakkige en diepe abcessen,
peritonitis, suppuratieve artritis en Osteomyelitis.

Elke acute infectie kan worden tot een chronische, indien de infectie niet
of onvoldoende reageert op een behandeling. Als algemene richtlijn wordt
wel aangenomen dat er een tijdsinterval bestaat van ongeveer 30 dagen
waarin een acute chirurgische infectie overgaat in een chronis he.
Tot de specifieke chronische infecties behoren bijvoorbeeld ulcera, long-
en leverabcessen, actimycose-actinobacillose en botryornycose.
Thans zouden we nog even willen stilstaan bij enkele chirurgische infecties.

We kunnen deze onderscheiden in septische en aseptische ontstekingen.
Zonder hulp van het laboratorium is het vaak moeilijk uit te maken waar-
mede we tc doen hebben. Is de ontsteking ontstaan vanuit een verwonding,
dan is het duidelijk, dat we te maken hebben met een septisch proces,
maar in andere gevallen kan punctie van het gewricht en bacteriologisch
onderzoek van de Synovia alleen maar tot cle diagnose voeren.
Bij een septische artritis en bij twijfelgevallen, waarin men niet kan be-
schikken over een bacteriologisch onderzoek is het geïndiceerd antibiotica
toe te passen. In een kliniek kan men met behulp van een gevoeligheids-
bepaling een gerichte therapie instellen. In de praktijk zal men zijn toe-
vlucht moeten zoeken in de toepassing van breedspectrum-antibiotica of
combinaties van antibiotica. Tot de breedspectrum-antibiotica behoren
chlooramfenicol, terramycine en aureomycine. Echter tegen het intra-
articulair gebruik van deze middelen bestaat een bezwaar, aangezien deze
geneesmiddelen de reputatie hebben nogal prikkelend te werken op het
weefsel en vooial in gewrichten. Het is daarom beter wat voorzichtiger
te werk te gaan en gebruik te maken van „gewebsfreundliche" antibiotica.
Een goede combinatie vormen ook hier weer penicilline en streptomycine.
Bij een artritis is in de regel intra-articulaire toediening van antibiotica
voldoende voor het onderdrukken van de bacteriële infectie. Men dient er
zich echter van bewust te zijn dat met het verdwijnen van de bacteriën

uit het gewricht de artritis nog niet is genezen en een ander heelkundige
behandeling veelal nog noodzakelijk zal zijn.

Het bezwaar van de intra-articulaire toediening van geneesmiddelen is, dat
men geregeld gewrichtspunctie zal moeten verrichten. Naast het feit dat
dit enige anatomische kennis en techniek vereist, is het noodzakelijk dat een
gewrichtspunctie onder streng aseptische cautélae wordt verricht. Onover-
komelijke moeilijkheden zijn dit niet, maar toch zal men \\aak overgaan
tot een algemene behandeling met antibiotica, ondanks het feit dat de be-
handeling hierdoor veel kostbaarder wordt. Een voordeel van dc algemene
behandeling is, dat men het optreden van een eventuele sepsis verhindert.
Hoewel bekend is, dat antibiotica die algemeen toegediend zijn, wel door-
dringen in het gewricht, kan met lokale applicatie een veel hogere anti-
bioticumconcentratie in het gewricht worden verkregen. Het spreekt van-
zelf dat bij een infectieuze polyartritis, dus tengevolge van een sepsis, het
noodzakelijk is algemeen antibiotica toe te dienen.

LückenBobsien vermelden goede resultaten van een 4-mahge lokale
toediening van penicilline in een dosering van 200.000—300.000 E. bij
etterige peesschede- of gewrichtsaandoeninge n. Daalt de temperatuur na
drie of vier dagen niet, dan gaan zij over tot een algemene toediening.
Het lijkt niet onwaarschijnlijk dat in de gevallen, waarbij na lokale toe-
diening geen daling van de lichaamstemperatuur optrad, de betreffende
bacterie ongevoelig was voor penicilline.

Het tegenwoordig meer en meer in zwang komende hydrocortisone voor
lokale toediening, onder meer bij artritiden, moet in geval van een sep-
tische aandoening zeker gecombineerd worden met antibiotica. Immers
cordson legt onmiddellijk de ontstekingsreactie als afweer van het lichaam
stil. Zouden hierbij geen antibiotica worden toegepast, dan zou de bacterie
flora zich ongehinderd kunnen vermeerderen, met als gevolg een verslech-
tering in plaats van een verbetering van de toestand. Wanneer men dus
niet geheel zeker is of een ontsteking aseptisch is en men wil hydrocortisone-
preparaten toepassen, dan combinere men deze steeds met een adequate
dosering antibiotica.

Bemerkt men tijdens de operatie van een traumatische gastritis dat er zich
een enigszins uitgebreide peritonitis of een (nog) gelokaliseerde acute tot
subacute peritonitis heeft ontwikkeld, dan is dit een indicatie om enige
dagen postoperatief antibiotica toe te dienen. Men kan dit doen door intra-
musculaire of intra-peritoneale injectie. In het eerste geval werkt het toe-
gediende antibioticum uitsluitend via de bloedbaan. Bij de intra-peritoneale
toepassing bestaat er ook een directe werking op het peritoneum. Waar-
schijnlijk is deze lokale werking echter van korte duur, aangezien ons bij
bloedspiegelbepalingen na intra-peritoneale injectie van antibiotica is ge-
bleken dat er een goede resorpde via het peritoneum plaats vindt.
Blijkens onze ervaring is het niet nodig bij een lokale chronische adhesieve
peritonitis post-operatief, behoudens de eenmalige lokale applicatie tijdens
de operatie, antibiotica te geven, tenzij er een zodanige algemene toestand
van de patiënt bestaat, dat rekening gehouden moet worden met een be-
langrijk verminderde weerstand. Ook indien blijkt dat zich enige dagen
na de operatie verschijnselen gaan voordoen, die kunnen vijzen op een

zich ontwikkelende diffuse peritonitis is een algemene behandeling met
antibiotica aangewezen. Wij gebruiken hiervoor een combinatie van peni-
cilline en streptomycine.

In de humane literatuur (B o e r e m a) wordt wel aangegeven dat een be-
handeling van een appendicitis-peritonitis, welke min of meer te vergelijken
is met de reticuloperitonitis traumatica, kan geschieden met uitsluitend
penicilline. Een dergelijke peritonitis wordt onderhouden door een meng-
flora, waarvan de bacteriën achter in symbiose leven, zodat een verstoring
van het evenwicht door het wegnemen van de penicilline-gevoelige kiemen,
ook het verdwijnen van de niet-penicillinc-gevoelige zou veroorzaken. An-
deren delen deze opvatdng niet en gebruiken daarom combinaties van
penicilline en streptomycine of zonodig breedspectrum-antibiotica.

Tussenklauwpanaritium is een voorbeeld van een acute lokale flegmo-
neuze ontsteking. Omtrent de bacteriële aetiologie verkeert men nog enigs-
zins in het onzekere. Ongetwijfeld speelt Xerophorus necrophorus een rol,
doch de werkelijk acute fase lijkt klinisch zeer veel op een streptokokken-
flegmoon.

Wat de behandeling betreft levert een tijdige lokale of algemene toediening
\\an antibiotica of sulfapreparaten vaak succes op. In dit verband moge er
nog eens op worden gewezen, dat het gecontra-indiceerd is antibiotica of
sulfa-preparaten toe te dienen bij tussenklauwpanaritium, wanneer de acu-
te fase reeds voorbij is en de natuurlijke gang van zaken abscesvorming
en afstoting van necrotisch weefsel zou zijn. De antibiotica en sulfa-prepa-
raten bewerkstelligen in een later stadium nog wel een gedeeltelijke terug-
gang van het proces en een afgrenzing van de omgeving, maar tot een
coorbraak of afstodng van necrotisch weefsel komt het niet meer. Het ge-
volg is dat er chronische ontstekingstoestanden resteren, met kleine etter-
haardjes in de diepte en veel bindweefselnieuwvorming, die chirurgisch
moeilijk te beïnvloeden zijn. Hetzelfde verschijnsel wordt waargenomen bij
een ontijdige antibioticatoediening bij flegmoneuze processen elders en bij
abscederingen van lymfklieren (droes).

tij paarden komen nog al eens fistuleuze processen voor. Men is lang-
zimerhand teruggekomen van het vroeger toegepaste uitgebreide chirur-
gisch ingrijpen. Men probeert thans deze processen tot stilstand te bren-
gen door zich zo min mogelijk van het scalpel te bedienen en door lokale
applicatie van antibiotica. Geheel en al ontberen kunnen we echter de
diirurgische maatregelen in de regel niet, b.v. voor het waarborgen van
esn goede afvloei van secretuni.

Voor de applicatie van antibiotica kunnen naast spoelingen met oplos-
s.ngen en het inbrengen van depotpreparaten goed gebruikt worden de
reeds besproken antibioticastiften.

Aangezien aan dergelijke processen een necrodsch stuk weefsel in de diepte
ten grondslag ligt heeft men getracht dit weefsel op te lossen door middel
vin enzymen, zoals trypsine. In een aantal gevallen heeft lokale applicatie
Vin trypsine inderdaad goede resultaten afgeworpen. Men mag echter

deze enzymen niet zonder meer toepassen, maar slechts in combinatie met
antibiotica. Immers door de eiwitafbraak die het trypsine te weeg brengt
wordt er een gunstig milieu geschapen voor de ontwikkeling van de bac-
terieflora, hetgeen niet de bedoeling is. Deze gang van zaken kan tegen-
gegaan worden door trypsine met antibiotica te combineren, zoals ook
wordt aangegeven door Gron e-M ünzebrock en Korth. Eerst dan
kunnen goede resultaten van een trypsinebehandeling worden verwacht.

Een aparte plaats nemen de fistuleuze processen en bursitiden in welke veroorzaakt
worden door een Brucella-infectie. Gezien de resultaten die men bij de mens heeft
met toediening van breedspectrum-antibiotica bij Brucellose, mag men van een der-
gelijke behandeling bij dieren, vooral indien de processen gelokaliseerd zijn, niet al
te veel verwachten. Bovendien zou een algemene behandeling met breedspectrum-
antibiotica veel te kostbaar worden. Een lokale behandeling met breedspectrum-
antibiotica of met streptomycine, waarvan O y a e r t succes heeft waargenomen, is te
overwegen. Voorts zou men kunnen trachten door een aspecifieke prikkeltherapie de
afweerkrachten van het lichaam te stimuleren. In enkele gevallen is het ons gelukt
met een combinatie van trypsine, antibiotica, vaccin-therapie met een gedode sus-
pensie van Strain 19 (i.v. geïnj.) en meestal nog gepaard gaande met andere heel-
kundige maatregelen, succes te boeken.

Hoewel het niet de bedoeling is hier diep in te gaan op de aetiologie van deze chro-
nische chirurgische infecties, willen wij toch even wijzen op het polybacterieel karakter
van de actinomycose-actinobacillose. Als voornaamste verwekker van de actinobacil-
lose van de huid en weke delen, wordt de Actinobacillus lignièresi genoemd. Van de
kaak-actinomycose bij het rund en de uier-actinomycose bij het varken wordt als
voornaamste verwekker de Actinomyces Israeli beschouwd. Voorts worden in deze
processen nog al eens aangetroffen: Actinomyces bovis. Cor. pyogenes, Micrococcus
pyogenes aureus e.a.

De therapie van deze chronische infecties moet er op gericht zijn volledige
liquidatie van het proces tc verkrijgen. Het beste kan dit geschieden door
radicale verwijdering van het aangetaste weefsel, zoals b.v. heel goed moge-
lijk is bij de uieractinomycose van het varken. (Englert, Bauer &
Goebel). Bij de huidactinomycose van het rund en de botryomycose
van het paard kan in vele gevallen deze therapie ook worden doorgevoerd
en verdient de voorkeur boven een medicamenteuze behandeling. Actino-
mycose van de kaak, de tong en in de keelgang is in de regel inoperabel.
Vandaar dat men gezocht heeft naar een medicamenteuze therapie. Toe-
diening van jodium is hiervoor een van de meest bekende behandelings-
methoden. Een afdoend resultaat levert dit echter niet altijd op en het
eventuele optreden van jodismus is een onaangenaam bijverschijnsel.
Sedert de komst van de antibiotica heeft men daarom getracht de actino-
mycose-acdnobacillose met deze geneesmiddelen te bestrijden. Verschei-
dene publikaties zijn inmiddels over deze therapie verschenen. Zowel van
lokale, algemene als gecombineerde behandeling worden successen vermeld.
Het is niet de bedoeling hier nader op in te ,gaan, maar wij willen volstaan
met U mede te delen, dat in de laatste jaren op de Kliniek voor Heel-
kunde, mede uit experimentele overwegingen, gevallen van actinomycose-
actinobacillose, die hiervoor in aanmerking kwamen, algemeen behandeld

zijn met antibiotica of sulfa-preparaten. Deze chemotherapeutica werden
gedurende 8-10 dagen toegediend, nadat bacteriologisch onderzoek en zo
mogelijk een gevoeïigheidsbepaling was verricht.

Sedert 1954 kwamen 5 gevallen van kaakactinomycose ter behandeling, waarvan een
met penicilline, een met sulfamezathine en twee met penicilline en streptomycine zijn
behandeld en alle zijn genezen. Het vijfde geval is aanvankelijk met terramycine be-
handeld, waarna verbetering optrad. Het proces recidiveerde echter en een bchande-
ling met sulfamezathine volgde. Het succes was niet erg groot en toen ten derden
male het dier in behandeling kwam, heeft het rund cen jodiumkuur ondergaan. Ho-
wel een flinke jodismus optrad, wilde het proces niet teruggaan, zodat tenslotte tot
slachting werd besloten.

Twee gevallen van huidactinobacillose, waarvan een zeer duidelijk inoperabel, terwijl
de andere gecombineerd was met een proces aan de kaak, waarin echter geen
actinomycose is aangetoond, vertoonden belangrijke verbetering na toediening van
resp. penicilline met streptomycine en chlooramfenicol. Over recidieve is ons niets
bekend.

Een inoperabel actinobacillotisch proces in de omgeving van de boeg respondeerde
aanvankelijk goed op een sulfamezathinc-behandeling. Na ongeveer drie maanden trad
cchtcr recidieve op. Een herhaling van de sulfamezathinc-behandeling heeft het
proces weer belangrijk teruggedrongen en het lijkt dat het geheel nu tot rust is ge-
komen.

Een geval van actinomycose in de keelstreek is na cen behandeling met chloor-
amfenicol genezen.

Twee gevallen van tongactinomycosc of wellicht actinobacillose met belangrijke kauw-
bezwaren genazen prompt na een behandehng met penicilline en streptomycine.
Tenslotte genas cen geval van actinomycose van het mondslijmvlies door een sulfa-
mezathine-kuur.

Hoewel het aantal patiënten niet groot genoeg is om verregaande conclu-
sies te trekken, temeer daar ervaring over lokale behandeling ons ontbreekt,
wordt toch de indruk verkregen, dat een algemene behandeling van waar-
devolle dieren alleszins verantwoord is. Men kan natuurlijk proberen door
lokale injecties het proces tot stilstand te brengen, maar gezien de aard
van de ontsteking lijkt het niet onwaarschijnlijk, dat het antibioticum via
de bloedbaan het proces vaak beter zal kunnen doordringen dan bij locale
infiltratie en omspuiting.

O.M. GERAADPLEEGDE LITERATUUR
BOEREMA, I.: De waarde van antibiotica bij de behandeling van acute peritonitis.
Verslag van het congres van de Ned. Stichting tot bevordering van de Chirurgische
Wetenschappen. Amsterdam, mei 1953).
CRONE-MÜNZEBROCK, A. & W. KORTH: Fortschritte in der Behandlung chirur-
gischer Infektionen durch streng lokale, gezielte Antibiotica-Anwendüng. (Der Chi-
rurg 10 (1955) 433.)
ENGLERT, BAUER & GOEBEL: Neue Gesichtspunkte über Vorkommen, Ursachen
und Behandlung der Gesäuge-aktinomykose bei Muttcrschwcinen. (Tierärtzl. Um-
schau 11 (1956) 42.)
KOS, R.: Die lokale Anwendung von Chloramphenicol. (Zentralblatt f. Chirurgie

nr. 17, 1955. Ref. in Münch. Med. Wochenschr. 97 (1955) 1038.)
LÜCK, W. & H. W. BOBSIEN: Zur örtlichen Anwendung von Penicillin bei der
chirurgischen Behandlung schwerer Extrcmitätenverletzungen des Pferdes. (Mo-
natsh. f. Vet. Medizin 15 (1954) 341.)
HELENEY, F. L. & B. A. JOHNSON: Rational Use of Antibotics in control of
surgical Infections. (J. Am. Med. Ass. 153 (1953) 1253.)

METZGER, W. I. & A. PRIGOT: The effect of local antibiotic therapy upon the
survival of wound bacteria. (Andbiot. & Chemother. 5 (1955) 423. Ref. in The
Vet. Bull. 26 (1956) 127, no. abstr. 776.)

SAURAT, P. & R. LAUTIÉ: Bases et principes de l\'anubiothérapie. (Les Cahiers de
Méd. Vét. 25 (1956) 97.)

SCHNITT, W. & S. ORTEL: Einiges zur lokalen Antibiotikatherapie in der Chirur-
gie. (Münch. Med. Wochenschr. 98 (1956) 1390.)

VÖHRINGER; Penicillin, Streptomycin und Chloramphenicol in der Veterinär-
medizin. (Biochemie GmbH- Kundl-Tirol; boekbespreking in Monatsh. f. Vet.

Uit de Kliniek voor Inwendige Ziekten.
Directeur: Prof. Dr. G. Wagenaar.
I>E TOEPASSING VAN ANTIBIOTICA BIJ INWENDIGE ZIEKTEN

Toen de organisatoren van de Veterinaire Week mij verzochten de toe-
passing van antibiotica bij inwendige ziekten te bespreken, heb ik aan dit
verzoek, na overleg met de Wetenschappelijke Staf van de Kliniek, slechts
aarzelend gevolg gegeven.

Eén van de grootste bezwaren was gelegen in het feit, dat de Kliniek slechts
over een gering aantal wetenschappelijk gefundeerde gegevens betreffende
het gebruik van antibiotica bij patiënten, beschikte.

Voor behandeling met antibiotica komen in onze Kliniek slechts die pa-
tiënten in aanmerking, die lijdende zijn aan een bacteriële infectieziekte of
die, welke lijdende zijn aan een niet specifiek ontstekingsproces aan één
of meer organen. Daarnaast zou men zich kunnen voorstellen, dat wij anti-
biotica zouden gebruiken bij virusziekten ter voorkoming van secundaire
bacteriële infecties.

Wanneer men zich hierbij tevens realiseert, dat er helaas slechts weinig
varkens aan onze Kliniek in behandeling komen, een toestand die overigens
dringend verbetering behoeft, dan kan men zich voorstellen, dat het ge-
bruik van antibiotica in onze Kliniek niet zo erg uitgebreid is.
Eén van de voorwaarden voor een goede toepassing van antibiotica is, dat
men de smetstof, die men met antibiotica bestrijden wil, kent. Ten aanzien
\\ an een aantal infectieziekten is hieraan wel te voldoen, al moet men maar
al te dikwijls eerst een sterfgeval boeken, alvorens men door middel van
de sectie de ware aard van de ziekte met zekerheid kan vaststellen.
Moeilijker wordt het als men een niet specifieke ontsteking moet bestrijden
zoals b.v. een pleuritis of een peritonitis, terwijl men niet weet welke bac-
teriën een rol spelen bij een dergelijk ontstekingsproces.
In zulke gevallen grijpt men al gauw naar een breed-spectrum antibioti-
cum, in de hoop dat men daarmee een gelukkige greep doet. Herstelt een
patiënt na een dergelijke behandeling, dan zegt dit eigenlijk niets, omdat
de patiënt misschien ook wel zonder behandeling had kunnen herstellen.
Zonder goed opgezette proeven met controledieren komt men eigenlijk
alleen tot een vaak subjectieve indruk. Alleen bij die ziekten, die vroeger
een ongunstige prognose hadden en die thans na de introductie van de
antibiotica een veel gunstiger prognose hebben, kan men wel van een ta-
melijk objectieve waarneming spreken.

Het zal U duidelijk zijn, dat wij dus in vele gevallen behoefte hebben aan
goede experimenten bij patiënten. Het opzetten van dergelijke proeven
bij patiënten is echter niet eenvoudig.

In de eerste plaats valt het zeker niet mee om twee ongeveer gelijkwaardige
groepen van patiënten te verkrijgen.

In de tweede plaats moet men er van verzekerd zijn, dat de behandelde
dieren gedurende een voldoende lange tijd onder controle kunnen blijven.
Een derde moeilijkheid is de vraag, in hoeverre men verantwoord is om
bij patiënten ter wille van het experiment een mogelijk succesvolle therapie
achterwege te laten.

Tenslotte is in het algemeen een goede behandeling van onze grote huis-
dieren met antibiotica vrij kostbaar.

Wanneer ik U ondanks deze tekortkomingen toch het een en ander over
onze ervaringen met antibiotica in de Interne Kliniek mededeel^ dan is
dit in de wetenschap, dat deze ervaringen in vele gevallen subjectief zijn.
Een enkele opmerking moet mij echter eerst nog van het hart. Ik krijg
wel eens de indruk, dat sommige collegae, en vooral de jongere onder ons,
zijn vergeten dat het ook zonder antibiotica mogelijk was om de dier-
geneeskunde goed uit te oefenen. Ik wil hiermede niet beweren, dat de
nieuwe therapeutica zoals de sulfa-preparaten en de antibiotica ons geen
vooruitgang hebben gebracht, maar ik wil er wel met nadruk op wijzen,
dat het beslist niet nodig is, dat men in de praktijk vrijwel uitsluitend de
bovengenoemde preparaten gebruikt.

Alvorens men in de praktijk antibiotica mag toepassen, dient men eerst
zo zorgvuldig mogelijk een diagnose, of een waarschijnlijkheidsdiagnose te
hebben gesteld. Daarna stelt men vast welk antilaioticum er gebruikt
dient te worden. Men moet er dan voor zorgen dat een voldoende hoge
bloedspiegel optreedt, die voldoende lang wordt aangehouden.

Bij zieke kalveren kunnen wij o.a. te maken hebben met Coli-, Pasteurella-
en Salmonella infecties. Andere infectieziekten zoals Streptococcen- en Lis-
teria infecties komen veel minder voor.

De differentieel diagnose van deze ziekten is in het algemeen op papier
gemakkelijker te maken dan in de praktijk.

Een Coli-infectie treedt in de regel op bij zéér jonge tot jonge kalveren.
Behalve bij de peracute gevallen is diarrhec het hoofdsymptoom. Bij fouten
in de voeding treedt ook dikwijls diarrhee op, maar de dieren zijn in de
regel niet zo erg ziek, terwijl een goed dieet meestal voldoende is om de
afwijking te doen genezen. Bij een Coli-infectie vallen op dc hoge tempe-
ratuur, de indrogingsverschijnselen en het ernstig ziek zijn van de kalveren.
Bij sectie kan de diagnose in de regel bacteriologisch wel bevestigd worden.
De verschillende Coli-starnmen heben lang niet altijd dezelfde gevoeligheid
voor antibiotica. S m i t h e.a. bepaalden de gevoeligheid van 58 Coli-
starnmen. De gevoeligheid van deze stammen voor de diverse antibiotica
was zéér verschillend, ze waren echter allen gevoelig voor chloramphenicol
(globenicol).

De pleuro-pneumonieën veroorzaakt door Pasteurella\'s zijn in hoofdzaak
gekenmerkt door verschijnselen aan het respiratie-apparaat, terwijl er bij
Salmonella-infecties zowel verschijnselen aan het maagdarmkanaal als aan
het respiratie-apparaat kunnen optreden. In de praktijk is een onder-
scheid tussen deze beide infecties niet altijd eenvoudig. Men mag dan ook
nimmer verzuimen om een gestorven kalf te laten onderzoeken als er te-
kenen van een infectie-ziekte zijn.

Het faeces-onderzoek op Salmonella\'s is bij kalveren lang niet altijd posi-
tief, zodat het aanbeveling verdient om van meer zieke dieren de faeces
te laten onderzoeken.

Bij het levende kalf is het mij herhaalde malen gelukt om door middel van
een bloedcultuur de Salmonella bacteriën aan te tonen. Men dient de cul-
turen aan te leggen als de kalveren een hoge temperatuur hebben en
voordat antibiotica zijn gebruikt.

chloramphenicol. Bij zéér jonge kalveren kan men dit per os geven, beter
is het om het intraveneus in te spuiten en wel 2x daags 1 gram gedurende
2 ä 3 dagen. Men spuit hiertoe chloramphenicol opgelost in phys. NaCl in
(/4% oplosbaar) of wel chloramphenicol opgelost in propyleen glycol en
alcohol. De laatste oplossing is veel geconcentreerder, n.1. een 10% op-
lossing, zodat men minder behoeft in tc spuiten. In de regel treedt er een
ademhalingsshock op, die echter bij langzaam injiceren wel meevalt.
Ook Oxytetracycline (terramycine) b.v. 2x daags /2 gram per os werkt bij
Salmonellose gunsdg.

Pasteurella infecties kan men bestrijden met sulfamezathine intraveneus
of sulfanilamide per os, dc Pasteurella\'s zijn echter ook gevoelig voor chlor-
amphenicol en Oxytetracycline.

Wanneer men niet zeker is van de diagnose, dan verdient mijns inziens
het chloramphenicol de voorkeur, omdat hiervoor de Coli-, de Pasteurella-
en de Salmonella bacteriën gevoelig zijn.

In verband met het vochtverlies verdient het aanbeveling het chloramphe-
nicol opgelost in warme phys. NaCl toe te dienen. Bovendien moet men
het dieet regelen.

Heeft men met een streptococcen infectie te maken, dan is penicilline het
aangewezen antibioticum. Listeria\'s zijn mogelijk alleen gevoelig voor
Oxytetracycline.

Bij de jonge veulens vormen de opfokziekten een heel wat moeilijker pro-
bleem dan bij kalveren. Dc z.g.n. „veulenziekte", is geen ziekte, maar het
is een verzamelnaam voor dc ziekten van het jonge veulen.
In vele gevallen spelen bacteriën hierbij geen rol van betekenis, zodat van
een behandeling met antibiotica geen succes is te verwachten.
Een uitzondering moet gemaakt worden voor de polyarthritis de z.g.n.
veulenlähme, die in dc regel optreedt als de veulens 7 ä 14 dagen oud zijn.
Deze aandoening wordt dikwijls veroorzaakt door streptococcen, zodat
van een behandeling met penicilline succes is te verwachten, al moet wor-
den opgemerkt, dat ook zonder het gebruik van antibiotica dc prognose niet
altijd ongunstig behoeft te zijn.

Een Shigella-equirulis infectie komt voor bij de jonge veulens, waarbij
vooral een aantasting van de nieren optreedt. Deze veulens gaan echter
meestal zo snel dood, dat het de vraag is of men met een antibioticum
nog op tijd komt, aangenomen dat men cr in slaagt tijdig dc diagnose tc
stellen. Voor een behandeling komen in aanmerking Oxytetracycline, strep-
tomycine en chloramphenicol.

Bij de volwassen runderen zijn vooral de mastitiden van belang. Voor de
klinicus is van grote betekenis de typering van de mastitisverwekker, als-
mede de gevoeligheidsbepaling van deze verwekker voor antibiotica. Men
heeft behoefte om dit binnen 24 uur te weten. Dit is voor ons moeilijk, laat
staan voor de practicus. Zodoende komt de mastitis behandeling dikwijls
min of meer in de lucht te hangen.

Men dient er rekening mee te houden, dat de gevoeligheid in vitro niet
gelijk behoeft te zijn aan de gevoeligheid in vivo.

Is de verwekker cle streptococcus agalactiae dan wordt penicilline met
succes gebruikt, terwijl ook de andere streptococcen in de regel voldoende
gevoelig zijn voor het penicilline.

Bij chronische Streptococcen mastitiden is het succes meestal gering, door-
dat het uierweefsel zodanig is veranderd, dat de Streptococcen onbereikbaar
zijn geworden voor het antibioticum.

Bij een staphylococcen-infectie is de prognose minder gunstig. Wil men
penicilline proberen, dan moet men dit zeker herhaalde malen toepassen
en wel in doseringen van minstens 300.000 E per kwartier en per keer.
Betere resultaten zijn te verwachten met Chlortetracycline (aureomycine),
hetgeen men intramammair kan toepassen of ook wel gecombineerd intra-
mammair en parenteraal.

Nog ongunstiger is de prognose bij een coli-mastitis. Te proberen zijn grote
doses streptomycine, zowel intramammair als intramusculair of Oxytetra-
cycline.

De pyogenes mastitis zou volgens de literatuur gegevens gunstig reageren
op een behandeling met Oxytetracycline. Volgens de ervaringen aan onze
Kliniek verdwijnt wel de stank van de melk na een behandeling, maar de
mastitis geneest niet, terwijl de Corynebacteriën aanwezig blijven.
Opmerkelijk is in dit verband de publicatie van Pearson (1951), die
vermeld dat hij met goed succes 3x in de zomer prophylactisch de uiers in-
spoot met penicilline en daarmee een pyogene infectie voorkwam. Controle-
dieren hadden veel meer pyogene mastitiden.

Wij menen de behandeling van tongactinomycose te kunnen verbeteren
door een behandeling met penicilline. Op drie opeenvolgende dagen wordt
een injectie van 1.000.000 E penicilline in de tong gegeven, zo mogelijk
in de haard en anders om de haard. Daarnaast kan het K.J. niet gemist
worden. De verbetering die wij zien, bestaat hierin dat de bruikbaarheid
van de tong vrij snel terugkeert.

Pneumoniën bij het rund behandelen wij gecombineerd met sulfamezathine
en penicilline. In verband met de mogelijkheid van een Pasteurella infectie
is streptomycine misschien beter of een combinatie van streptomycine met
penicilline of een breed-spectrum antibioticum.

Salmonella infecties worden vanzelfsprekend met chloramphenicol be-
handeld en als regel met goed succes, hoewel er dragers overblijven.
Evenals in de literatuur is aangegeven, behandelen wij tegenwoordig de
koeien met een Pyelonephritis gedurende drie dagen met penicilline
(3.000.000 E. per dag). Hierdoor kan een tijdelijke verbetering of sdlstand
van het proces optreden, waardoor het rund nog enige tijd biuikbaar blijft.
Voorwaarde is echter, dat het ureum gehalte van het bloed nog niet te
hoog is.

Bij een acute peritonitis gebruiken wij tegenwoordig wel Retromypen
intra-abdominaal. Retromypen-forte l.o. is een combinatie van penicilline
en streptomycine en wel per flesje 300.000 E. procaine-penicilline -G,
100.000 E. natrium- penicilline-G. en 1.000.000 E. dihydrostreptomycine.
De kuur bestaat uit een intra-peritoneale injecde de eerste dag van 5 flesjes,
de tweede dag 4 flesjes en de derde dag 3 flesjes.

In de literatuur wordt de combinatie penicilline en streptomycine aange-
geven om een peritonitis veroorzaakt door darmbacteriën te bestrijden.
Ons materiaal is nog te klein om een goed oordeel te geven.

Droes bij paarden kan men behandelen met penicilline, maar ook met
sulfa-preparaten. Voorwaarde is echter dat men met de behandeling in

een zéér acuut stadium begint. Is er eenmaal pus in de klieren, dan kan
men deze m.i. beter laten aanrijpen.

Het is bekend, dat de tetanus bacil gevoelig is voor penicilline. Bij een te-
tanus behandeling mag dan ook penicilline niet ontbreken. Dit neemt ech-
ter niet weg, dat de prognose bij volwassen paarden er zeker niet of althans
niet veel gunstiger door is geworden.

Volgens de dierenartsen van de Buitenpraktijk zouden zij echter bij veulens
met tetanus succes hebben geboekt, door een week lang dagelijks 3-5.00.000
E. penicilline in te spuiten. De navel moet zo nodig locaal worden behan-
deld. Men moet er om denken, dat het veulen regelmatig moet worden
opgetild om te drinken.

Rest mij om mede te delen, dat wij 2 maal een geval van chronische
diarrhee bij het paard hebben zien herstellen na toediening van Oxytetra-
cycline per os, en wel 6 gram per dag gedurende 4 dagen in een electua-
rium. Naast deze gunstige gevallen staan echter ook verschillende teleur-
stellingen, zodat deze gevallen zeker niet bewijzend zijn.
In één van de vele artikelen over antibiotica werd het volgende Ameri-
kaanse gezegde aangehaald: „We can\'t do today\'s work with yesterday\'s
methods and stay in business to-morrow". Ik kan deze uitspraak wel waar-
deren. Men moet er echter voor waken al de aanprijzingen op het gebied
van andbiotica direct als nieuwe behandelingsmethoden te beschouwen.
Juist op het terrein van het zoeken naar de juiste veterinaire indicaties is
nog veel werk te verrichten.

Directeur: Prof. A. v. d. Schaaf.
TOEPASSING VAN ANTIBIOTICA BIJ PLUIMVEEZIEKTEN

Voor een wetenschappelijk verantwoorde therapeutische toepassing van
antibiotica komen alleen die ziekten in aanmerking waarvan de oorzaak
een levende ziekteverwekker is. Deze moet gevoelig zijn voor het betrokken
antibioticum terwijl de mogelijkheid aanwezig moet zijn het antibioticum
in een voldoende hoge en langdurige concentratie in vivo te doen werken.
Met andere woorden dient zo mogelijk de gevoeligheid in vitro bekend te
zijn terwijl bloedspiegel bepalingen aanwijzingen hebben gegeven over de
wijze van toediening. Hierbij dient verder o\\\'erwogen te worden dat een
parenterale toediening als regel alleen economisch verantwoord is, indien
één injectie voldoende is om therapeutisch effect te sorteren.
Een fraai voorbeeld hoe een therapie experimenteel kan worden voorbereid,
vormen de onderzoekingen van Bornstein en Samberg in Israel,
die dit voor twee aldaar inheemse pluimveeziekten, de vogelspirochaetose
en de coryza zeer uitvoerig uitwerkten. Voor de spirochaetose kozen zij
penicilhne, voor de coryza streptomycine.

Wat betreft penicilline bleek hun dat bij injectie van een waterige oplossing
van kristallijne penicilline met doses van 1000 E per kip meetbare serum-
spiegels met een duur van \'/i tot \'/j uur, mei 2000 E van /a tot 1 uur,
met 5000 E van 1 tot 3 uur, met 10.000 E van 3 en 4 uur en met 50.000 E
van 5 tot 6 uur werden verkregen. Er was bij kippen geen verschil tussen
intramusculaire en subcutane injectie. Verder bleek bij dieren van 200 gram
tot 2 kg het lichaamsgewicht bij de dosering geen rol te spelen, deze dieren
dienen dus alle dezelfde dosis per dier te ontvangen om dezelfde concen-
traties te bereiken. De dosering is vergeleken met ander diersoorten hoog
ten opzichte van het lichaamsgewicht: 7 ä 15 x zo hoog als van het paard,
5 a 18 X als van de mens enz.

Een andere merkwaardigheid is dat waterige oplossing van procainepenicil-
line bij kippen geen langduriger werking heeft dan die van kristallijne
penicilline. Wel wordt een langduriger werking verkregen met procaine-
penicilline in olie met 2 % aluminiumstearaat.

Bij de coryza deden zij eerst een uitvoerig onderzoek naar de aetiologie.
Volgens hen wordt deze in Israel veroorzaakt door Hemophilus gallinarurn.
Zij maakten zich de vrij ingewikkelde kweektechniek eigen en onderzochten
het microorganisme op gevoeligheid t.o.v. streptomycine (naar aanleiding
van onderzoekingen van De B 1 i e c k, zie verder). Ook voor strepto-
mycine deden zij bloedspiegelbepalingen. Het bleek dat de streptomycine
langzamer door het lichaam wordt opgenomen en uitgescheiden dan de
penicilline. De maximale spiegel werd bereikt één uur na de injecde. Zes
uur na de injectie was deze tot 1/6 teruggelopen. De juiste dosis bleek
200 mgr. Evenals bij penicilline is de dosis tussen 1/3 en 2 KG onafhankelijk

van het hchaamsgewicht. De dosis streptomycine van de kip ten opzichte
van het Hchaamsgewicht bedraagt ongeveer 8 x die van de mens.
Terwijl dit bij 200 mgr wel het geval was bleken injectiedoses van 100 en
50 mgr de hemophilen in de sinus niet te doden. Binnen 24 uur na een
onvoldoende injectie konden uit de neuzen der behandelde dieren strepto-
mycine resistente hemophilen worden gekweekt.

Hirchbüchler (proefschrift Weenen) onderzocht de dosering voor
kippen van de tetracyclinen: aureomycine, terramycine en achromycine,
waarbij voor deze stoffen als therapeutisch werkzame bloedspiegel 0,5 y/cm
werd aangenomen. De preparaten werden per os verstrekt op de nuchtere
maag. Hij kwam tot de volgende dosering:

Aureomycine 50 ä 100 mgr per KG ieder 12 uur of 200 mgr iedere 24 uur.
Terramycine 50 mgr per KG iedere 12 uur of 100 mgr iedere 24 uur.
Achromycine 50 mgr ä 100/KG iedere 12 uur.
Ook terramycine in olie subcutaan:

Ei-ysipelothrix rhusiopathiae wordt in Noord Amerika wel bij kalkoenen
waargenomen als ziekteoorzaak; zie o.a. Browns c.s. Hudson c.s.
behandelden deze ziekte met succes met 100.000 ä 300.000 E penicilline
per kalkoen. Volgens L e v i n e zouden streptomycine en aureomycine meer
effectief zijn dan penicilline. Raines en Winkel beschreven E. rhusio-
pathiae bij fazanten met „lameness" (arthritis?), door behandeling van alle
dieren ook de klinisch normale met 50.000 E procaine penicilline intra-
musculair werd de sterfte onmiddellijk tot staan gebracht. De waarde van
een mededeling van E 1 I i o t over penicilline therapie per os bij kalkoenen
wordt betwijfeld.

Infectie van kuikens met Salmonella pullorum werd door G e r r i e t s
behandeld met aureomycine per os; 150 mgr per KG voer gedurende 14
dagen. Van de experimenteel besmette dieren stierf van de onbehandelde
90 %, van de behandelde 77 %. Met doses van 300—600 mgr waren de
resultaten aanmerkelijk beter, o.a. onbehandeld 58 %, behandeld 6 %.
Schildmeycr behandelde spontane gevallen van Morbus pullorum
bij kuikens met terramycine; 10 gr. terramycine (niet aangegeven welk
preparaat; soluble powder?) oj) 5 liter drinkwater gedurende 3 dagen en
zag reeds na 24 uur snelle verbetering. Ok M o r c o s heeft deze behandeling
toegepast.

Lee (1957) vermeldt in een vrij populair gesteld artikel dat Oxytetra-
cycline (terramycine) en Chlortetracycline bruikbaar zijn voor behandeling
van pluimvee met Salmonellose. Hij geeft geen bijzonderheden.
T a u b i t z behandelde chronische pullorumdragers met streptomycine en
Chlortetracycline (= aureomycine) zonder succes.

Greuel zag bij Salmonellose van duiven goede resultaten met perorale
behandeling met aureomycine, gedurende 8 dagen iedere 8 uur 6,6 tot
15 mgr. of leucomycine 25-50 mgr. De groene kleur van de faeces verdween,
de arthritisverschijnselen verbeterden zich zeer snel en de serumtiter liep
terug.

Bij vogelcholera wordt door M u r r ay aangegeven, dat 150.000 E. = 150
mgr streptomycine per kalkoen bij experimentele infectie gelijktijdig ge-
geven met de infecterende injectie een beschuttende waarde had, maar
6 uur nadien al niet meer voldoende was. Ook noemt hij voor kuikens
aureomycine i.m. (40 mgr per KG) of per os.

Volgens \\Villiams Smith bleek bij experimentele pasteurellose terra-
mycine-HCl verre superieur boven penicilline, procainepenicilline, chlor-
amphenicol, dihydrostreptomycine en aureomycine. Sulfapreparaten werk-
ten veel slechter en furazolidone helemaal niet. Bij een injectie die 6 ä 24
uur van te voren had plaats gevonden was één intramusculaire injectie van
25 mgr terramycine per KG als regel afdoende. Aureomycine en terra-
mycine per os gaven ook vrij goede resultaten.

a) Infectious coryza, dit is de Hemophilus gallinarum infectie met acuut
verloop en korte incubatie. Voor de therapie van deze ziekte met
streptomycine door Bornstein en Samberg zij verwezen naar
de inleiding. Aangezien deze ziekte snel spontaan kan genezen is het
resultaat van een therapie hierbij m.i. moeilijk te beoordelen.

b) „Chronic respiratory disease" (CRD) met lange incubatie en lange
duur. Hofstad meende dat de verwekker niet in gekleurde prepara-
ten was zichtbaar te maken. Dit agens was gevoelig voor streptomycine
en aureomycine en niet voor penicilline.

c) „coccobacilliform coryza" veroorzaakt door de „coccobacillifórm bodies"
van Nelson, welke door De Blieck (1950) in het ei waren ge-
kweekt en waarbij door hem de gevoeligheid voor streptomycine was
vastgesteld en dit antibioticum therapeutisch toegepast.

Uit de recente literatuur blijkt dat thans ook in Noord Amerika de CRD
en de coccobacilliform coryza als hetzelfde begrip beschouwd worden. Zo
hebben Adler en Yamomoto de onderzoekingen van Nelson kun-
nen herhalen en bevestigen. De coccobacilliform bodies worden thans be-
schouwd als PPLO. Hofstad en Doerr (1956) kweekten ze op
speciale PPLO voedingsbodems. Zij noemen deze organismen „Mycoplasma
gallinarum", „the causative agent of chronic respiratory disease". C r a w-
1 e y toonde aan dat PPLO via het ei worden overgebracht en dat predispo-
nerende momenten o.a. virusinfecties de directe oorzaak zijn van het
manifest worden van de ziekte.

Het bleek dat één injectie met 200 mgr streptomycine in staat was de
aanwezigheid van PPLO in de kip zodanig te verminderen, dat de eieren,
die gelegd werden tussen 10 en 24 dagen na de injectie, geen besmette
kuikens leverden. De latente infectie in het koppel was hier weliswaar niet
volkomen door vernietigd, maar de cyclus kon doorbroken worden. In de
USA maakt men hier al practisch gebruik van. In 1955 waren reeds 550.000
vrije kuikens gefokt. Nog kan worden opgemerkt dat de vrije kippen door
3 maandelijkse hemagglutinatie inhibitie test op latente infectie zijn te
controleren.

Behalve de eenmalige injectie met 200 mgr streptomycine is resultaat te
verwachten van het bij alle dieren ook bij de klinisch gezonden subcutaan
inspuiten met 50 rngr terramycine in olie (2 ccm; de prospectus van

Pfizer geeft aan 1 ccm). Volgens proeven van Hirschbüchler zou
dit daarentegen 4 ccm hebben moeten zijn. Carson c.s. zagen bij 140
dieren de klinische verschijnselen binnen de week verdwijnen en de eipro-
ductie toenemen in tegenstelling met 130 onbehandelde controles. Over-
eenkomstige gunstige resultaten zag Axworthy eventueel gecombineerd
met tcrramycine door het drinkwater. Verder vindt men in de literatuur
streptomycine 50 mgr en penicilline 10.000 E (Schmittle); resultaat
onvoldoende, zoals te verwachten.

S t e f f a n paste toe aureomycineconcentraat, 1 eetlepel door het drink-
water of individuele behandeling van neus en choanae met aureomycine-
zalf en spoelen met geconcentreerde aureomycineoplossing. De resultaten
van deze behandeling zijn zodanig twijfelachtig dat S t e f f a n aanraadt
hardnekkige gevallen met streptomycine in te spuiten (waarom niet di-
rect?). Ook de proeven van Gylstorff-Sassenhoff en Dorn
waarbij resultaten werden bereikt met aureomix, een preparaat dat behalve
een niet nader aangegeven hoeveelheid aureomycine tevens Vitamine A,
D3, Bi2, lactoflavin, panthotheenzuur, nicotinezuuramide, cholinchloride,
folinzuur, ijzer, koper, mangaan, kobalt en jodium bevat, leveren minder
bevredigende resultaten op dan deze auteurs zelf menen. Immers konden
bij chronische coryza na 14 dagen behandeling slechts 40 % der dieren
worden genezen, terwijl de rest verder plaatselijk moest worden-behandeld
met Targotuierzalf, waarin aureomycine, streptomycine, neomycine en
procainepenicilline. Bij een acute uitbraak zou na 3 dagen behandeling
(slechts) 50 % van de dieren genezen zijn.

Sinusitis bij kalkoenen heeft een overeenkomstige aetiologie. Hierbij wordt
als therapie aangegeven: aureomycine plaatselijk in de sinus met succes,
intramusculair zonder succes, chloramphenicol door het voer gedurende
8-12 dagen 0,2 %—0,5 % met succes (G r u m en B o n e y).

Dc gevolgen van deze door een virus verwekte ziekte werden door Visser
met succes bestreden met:

b) tcrramycine door het drinkwater 15 gr. oplosbaar poeder (bevat per
Yi pound 6250 mgr tcrramycine) per 10 liter drinkwater.

Ook bij deze virusinfectie werden therapeutische proeven verricht, waarbij
waarschijnlijk de invloed op secundaire infecties hoofdzaak zal zijn geweest.
G e r r i e t s (1957) zag resultaat van behandeling gedurende 5 dagen met
10 mgr tcrramycine vitaminen in capsule of door het voer. Zeer frap-
pante resultaten zag hij bij ernstig zieke dieren ook van intramusculaire
injecties van 200 mgr dihydrostreptomycine éénmaal of 50 mgr chlor-
amphenicol tweemaal. Plaatselijke behandeling van de gehemeltespleet
met chloramphenicolzalf of met aureomycinezalf werd ook met succes
toegepast.

De symptomen van ornithosis bij duiven zijn volgens Meyer chronische
diarrhee en lichaamszwakte. Volgens Jansen dienen ontstekingsprocessen

van het respiratieapparaat en slijmvHezen (bedoeld wordt wat de duiven-
houder natte snot noemt of reutel) als verschijnselen van het acute stadium
te worden beschouwd, welke symptomen ook door Fritzsche speciaal
bij postduiven werden waargenomen.

Volgens Fritzsche behandelden Meyer en Eddie ornithosis met
succes met intramusculaire injecties met aureomycine, achromycine en
terramycine, 2 a 3 injecties per dag gedurende 14 a 25 dagen. Toediening
door het voer leverde geen resultaat op.

Fritzsche deed proeven met het chloramphenicolpreparaat paraxine,
waarvan duiven grote doses per os goed bleken te verdragen. Hij gaf de
eerste dag 200 mgr en de volgende dagen, soms één dag overslaande, 5 x
100 mgr per os. Bij afmaken der behandelde dieren was merendeels het
virus niet aan te tonen, wat bij een overeenkomstig aantal controledieren
van dezelfde herkomst wel het geval was.

Zoals reeds was opgemerkt zou het verschijnsel „natte snot" een symptoom
zijn van ornithose, waarbij de diagnose serologisch gesteld werd. In de
laatste tijd is het M a t h e y c.s. gelukt overeenkomstige, klinische beelden
op te wekken bij duiven met cultuur van PPLO, welke uit duiven met
respiratiestoomissen geïsoleerd waren.

Jansen geeft aan als therapie voor dit symptomencomplex 0,4 ccm van
een streptomycineoplossing. Volgens mondelinge mededeling van collega
Dr. van Vloten past men thans aan de Gezondheidsdienst voor Post-
duiven toe het preparaat metastrept (een combinatie van streptomycine-
sulfaat en dihydrostreptomycinesulfaat). Hiervan wordt 50 mgr opgelost
in 0,5 ccm 0,9 % NaCl oplossing subcutaan aan hals of borst ingespoten;
de injectie eventueel 1 x na 3 dagen te herhalen.

Volgens Jansen treedt in het merendeel der gevallen snel klinische
verbetering op. Hij merkt echter op, dat blijkens rapporten het virus niet
uit de weefsels geelimineerd zou worden en de geïnfecteerde dieren drager
zouden worden, ("the rapports dealing with the therapy by means of
antibiotics point out, that the virus is not eliminated from the tissues and
the infected birds become carriei-s of the agent"). Tengevolge hiervan zou
zich immuniteit ontwikkelen.

Theoretisch is het zeer wel mogelijk, dat de streptomycinetherapie zich hier
ook richt tegen de PPLO, die evenals dit bij CRI) der kippen het geval
kan zijn, geactiveerd worden door de de virusinfectie.

Volledigheidshalve zij nog genoemd, dat Lucas c.s. gunstige resultaten
hebben gerapporteerd van behandeling van coccidiosis door E. tenella, E.
mitis en E. maxima met het antibioticum framycetine door het drinkwater.

De antibiotica zijn voor tal van indicaties met succes bij pluimvee toegepast.
Voor Nederlandse omstandigheden is in de eerste plaats practisch van
belang de streptomycineinjectie kip 200 mgr. mtramusculair of subcutaan,
duif 50 mgr subcutaan. Daarnaast zal vooral aandacht moeten worden be-
steed aan het preparaat terramycine. In de vorm van oliesuspensie en
van oplosbaar poeder is dit preparaat oeconomisch verantwoord. Dosis
oliesuspensie voor kippen 1 a 2 ccm subcutaan, van oplosbaar poeder
15 a 20 gram per liter drinkwater.

Verder blijkt uit de literatuur dat bij bepaalde indicaties ook andere anti-
biotica met succes zijn toegepast.

.\\DLER, H. E. en YAMO MOTO, R., Cornell Vet. 96, 317 (1956).
AXWORTHY, R. H., British Vet. Jrl 112, 547 (1956).
BARRON, N. S., Vet. Record 64, 65 (1952).

BORNSTEIN, S. en SAMBERG, Y., Amer. Jrl. Vct. Res. 15, 607, 612 (1954).
BLIECK, L. DE, Vet. Record 62, 787 (1950).

BROWNS, J. A., HARTSON, C. B., TUDOR, D. C. en BLACK, J. J., J.A.V.M.A.
126, 134 (1955).

CRAWLEY, J. F. en FAHEY, Ph. D., Poultry Sei 14, 707 (1955); JAVMA 130, 187
(1957).

FRITSZCHE, K., LIPPELT, H. en WEGER, F., Berl. u. Münch. Tierärztl. Wschr.
69, 61 (1956).

GERRIETS, E., Archiv Geflügelkunde 19, 421 (1955); 21, 118 (1957); Monats-
hefte Vet. Med. 12, 75 (1957).
GREUEL, E., Dtsch. Tierärzd. Wschr. 62, 315 (1955).
GRUMBLES, L. C. en BONEY, W. A., JAVMA 119, M (1951).
GYLSTORFF-SASSENHOFF, J. en DORN, P., Tierärzd. Umschau 11, 344 (1956).
HIRSCHBÜCHLER, J., Der Blutspiegel verschiedener Tetracyclinen beim Huhn;

Inaug. Diss. Wien, 1955.
HOFSTAD, M. S., Dise.ases of poultry H. E. Biester en L. II. Schwarte, 3e Ed. 377.
HOFSTAD, M. S. en DOERR, L., Cornell Vet. 46, 438 (1956).
HUDSON, C. B., BLACK, J. J., BURNS, J. D. en TUDOR, D. C., J.WMA 121,
278 (1952).

JANSEN, J., Rapports Vllme Congrès International de Pathologie comparéc Vol. I
13 (1955).

LEVINE, N. D., Diseases op poultry, H. E. Biester en L. H. Schwarte, 3c Ed. p. 403.
LUCAS, A., FOUCAS, L. en LAROCHE, M., Rec. Med. Vct. 132, 926 (1956).
MATHEY, W. J., ADLER, H. E. en SIDDLE, P. J., Amer. Jrl Vct. Res. 17, 52\\
(1956).

MEYER, K. F., Diseases of poultry H. E. Biester en L. H. Schwarte 3e Ed. p. 569.
MORCOS, Z., Brit. Vet. Jrl. 108, 376 (1952).

MURR.A.Y, C., Diseases of Poultry H. E. Biester en L. H. Schwarte 3c Ed. p. 327.
RAINES, T. V. en WINKEL, F. A., JAVMA 129, 399 (1956).
SCHILDMEYER, Tierärztl. Umschau 10, 408 (1955).
SCHMITTLE, S. C., JAVMA 125, 220 (1954).

STEFFAN, A., Tierärzd. Umschau 10, 291 (1955).
VAUTZ, Dtcsh. Wirtsch. Gefl. Z. 1954, No. 10.
VISSER, M., Tijdschr. Dgk. 81, 627 (1956).

llit de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie der Rijks-
universiteit te Utrecht (Dir.: Prof. Dr. F. C. v. d. Kaay).

In de tijd, die mij heden ter beschikking staat, wil ik U iets mededelen
over het voorkomen en behandelen van Condylomen — tumoren, die ge-
rekend worden tot de rondcellige sarcomen, die als regel niet metastaseren
— in de vagina van de teef. Ze komen voor bij honden van elke leeftijd
en van elk ras.

Nieberle en Gohrs schrijven in hun leerboek der Speziellen Patho-
logischen Anatomie der Haustiere (1919) over dit lijden het volgende:
„Een bijzondere betekenis hebben de zgn, infectieuze sarcomen in de
vagina en vulva van de hond. Verschillende onderzoekers konden ze van
hond op hond overbrengen, het gelukte niet ze over te brengen op katten,
muizen en caviae. Onder natuurlijke omstandigheden worden ze door de
coitus overgebracht. Met zekerheid is de natuur dezer tumoren en tevens
de vraag of het werkelijk tumoren zijn, nog niet opgelost. Zijn het echte
gezwellen of infectieuze granulomen".

J O e s t vermeldt in zijn boek Spezielle Pathologische Anatomie der Haus-
tiere (1921):

„Deze aan de penis en preputium, zo ook in de vagina van de hond voor-
komende tumoren zijn, zoals door klinische waarnemingen van verschillen-
de personen is vastgesteld en ook door experimenten is bevestigd, door
de coitus over te brengen.

Recidieve na operatieve verwijdering treedt gemakkelijk op, in verschillende
gevallen bij vrouwelijke dieren na de volgende geboorte.
De ontwikkeling van de nieuwvorming behoeft niet direct na de bij de
coitus plaats gevonden hebbende infectie op te treden, maar kan eerst een
maand na de geboorte te voorschijn komen.

Ze komen voor aan de vulva, in het vestibulum en in de omgeving van de
urethra uitmonding.

Over de aard dezer nieuwvormingen bestaat verschil van mening. De
meeste auteurs rekenen ze tot de blastomen, andere tot de infectieuze
granulomen, weer anderen tot de rondcellige sarcomen.
Metastasen kunnen verschijnen in de regionaire lymphklieren, maar ook
in de longen, lever, verdere lymfklieren".

A. Voorkomen: Het is ons opgevallen, dat dit lijden de laatste jaren
veel vaker bij honden wordt vastgesteld dan vroeger.

De meesten hadden enkele malen gejongd. Soms enkele maanden, soms
enkele weken naar de laatste partus, een enkele maal gedurende de partus,

werd het hjden geconstateerd. Enkele honden waren gedekt, maar hadden
niet geworpen.

B. Leeftijd: Van een 30-tal honden, waarbij wij dit lijden de laatste
jaren vaststelden, varieerde de leeftijd van 1 /j tot 2 jaar.

C. Anamnese: In de meeste gevallen wordt de hond ter behandeling aan-
geboden, omdat hij lijdt aan een bloedige uitvloeiing. In andere gevallen
puilt uit de vulva een rode tumormassa.

Soms heeft men naast dc bloedige uitvloeiing een dikte van het perineum
vastgesteld.

Er bestaat in bijna alle gevallen een bloedige uitvloeiing. Strijkt men de
vulva af met een watje, dan wordt dit rood gekleurd en soms vindt men
stukjes necrotisch weefsel er op. Vrij dikwijls puilt er min of meer rood
weefsel uit de vulva. Minder vaak vindt men tumorweefsel uitgaande van
het slijmvlies van de vulva. Het perineum is somtijds gebombeerd. De alge-
mene toestand van de hond laat meestal niet veel te wensen over, maar ze
kan heel slecht zijn.

Op de vaginawand meer of minder ver in het vestibulum vaginae voelt
men een weke tumormassa met een onregelmatig oppervlak, dat bij aan-
raking gemakkelijk bloedt. Soms is het over een groot gedeelte van de
vaginawand verspreid, in andere gevallen zijn het een of meer tumoren
van een bloemkoolachtige gedaante. Meestal bevindt de tumormassa zich
in het meest caudale gedeelte van de vagina, in andere gevallen breidt ze
zich uit tot aan de urethra en in veel minder gevallen vindt men nog
tumorweefscl craniaal van de urethra opening.

De urethra opening is meestal nog vrij van tumorweefsel, een heel enkele
keer breidt het zich uit tot op het slijmvlies in de urethra.

Diagnose en Differentieel-diagnose: Het stellen van een goede diagnose
is niet moeilijk als het tumorweefscl zich vertoont in of aan de vulva. Men
zal het niet gemakkelijk verwarren met een prolapsus vaginae of een
tumor van andere soort, omdat deze een geheel ander aanzien hebben en
bloedige uit\\ioeiing ontbreekt.

Ook bij een endometritis kan een soortgelijke bloedige uitvloeiing optreden
als bij deze tumorvorming, maar necrotische stukjes ontbreken. Een in-
wendig onderzoek van het genitaal-apparaat, dat men trouwens bij elke
vaginale uitvloeiing verplicht is te verrichten, zal ons behoeden voor een
verkeerde diagnose.

Therapie: Momenteel staat ons hier te lande slechts de operatieve behan-
deling ten dienste.

Franse onderzoekers melden goede genezing na Röntgenbestraling, maar
deze kunnen wij tot heden niet toepassen, omdat we niet beschikken over
een Röntgentherapie apparaat.

Voor een goede behandeling moet men een overzichtelijk operatieveld
hebben. Daartoe wordt de omgeving van de vulva op vrij uitgebreide

schaal onthaard. We verrichten de operatie steeds onder narcose, verkregen
door intraveneus „Inactin" toe te dienen.

De operatieve ingreep wordt begonnen met het klieven van de dorsale
wand van de vagina, vanuit het perineum met behulp van een apparaat
voor electrische diathermic. Bij een uitgebreid ziekteproces moet men soms
de vagina openleggen tot kort onder de anus.

Met tangen volgens P e a n grijpt men het gezonde slijmvlies van het craniale
gedeelte van de vagina vast en begint dit aan de huid vast te hechten in
de dorsale hoek van de wond en vervolgens gaat men naar terzijde voor
zover we over gezond slijmvlies beschikken.

Op deze wijze maakt men een nieuwe of vergroot men de oude geslachts-
opening. Alvorens het slijmvlies aan de huid te hechten, brengt men de
bloeding in de wand der vagina zo goed mogelijk, veelal met behulp van
electroagulatie tot staan.

We hebben dus nu een geslachtsopening die zich uitstrekt van de onderste
commissuur van de vulva tot het meest dorsale punt waartoe het purineum
is gespleten.

Wanneer we deze opening met behulp van Pean\'se tangen uiteen spreiden,
hebben we een uitstekend overzicht van het gebied waar zich de Condy-
lomen bevinden.

Met het apparaat voor electrische diathermic nemen we het condyloma-
teuze weefsel weg en hechten het slijmvlies na stelping der bloeding aan
de huidrand van de vulva. Na 7 dagen worden de mucosa-huidhechtingen
verwijderd. De hond heeft nu een vulva overgehouden die groter is dan
voorheen, maar door lidtekenretractie wordt de opening in de loop van
de tijd kleiner en vooral bij enigszins lang behaarde honden ziet men van
deze abnormale vulva niets.

2. De Condylomen bevinden zich op het slijmvlies tussen vulva en urethra.
Soms kunnen de woekeringen zich tot kort bij de urethra opening uitstrek-
ken.

De urethra opening markeren we door een slappe urinecatheter in de
urethra te brengen.

We beginnen met behulp van het apparaat voor electrische diathermie met
het verwijderen van de Condylomen, die zich het dichtst bij de urethra
opening bevinden en vervolgens de rest der woekeringen. Gedurende dit
ingrijpen trachten we optredende bloedingen zoveel mogelijk te stelpen,
hetgeen veel tijd en moeite kan kosten. Is alle tumorweefsel verwijderd dan
handelen we als volgt:

a. Is een gedeelte van het vaginaal slijmvlies teloor gegaan, dan hechten
we de rest van de mucosa aan elkaar of, als veel slijmvlies aan de overgang
mucosa-huid is teloor gegaan, hechten we de rest van het slijmvlies aan
de huid vast en krijgen we dezelfde situatie als onder sub 1 is vermeld.
Er blijft tenslotte een vulva over groter dan voorheen.

b. Het slijmvlies van het vestibulum vaginae is tot aan de urethra opening
geheel teloor gegaan.

We nernen nu de clitoris mede weg (gevaar voor flinke bloedingen) en
hechten de overblijvende labiae vulvae eerst met 2 of 3 matrashechtingen
en daaroverheen huidhechtingen aan elkaar.

Na genezing houden we een geslachtsopening over, die gelegen is dorsaal
van de oorspronkelijke vulva.

3. De Condylomen bevinden zich niet alleen uitgebreid op het slijmvlies
van het vestibulum vaginae, maar ook nog craniaal van de urethra opening.
Allereerst zoeken we de urethra opening op, hetgeen heel dikwijls veel
tijd kost. In de urethra opening brengen we ook nu weer een slappe urine
catheter.

We nemen eerst de Condylomen rondom de urethra opening weg en fixeren
deze daarna met Peanse tangen.

Bevinden zich de Condylomen aan de rand van de urethra opening, dan
moet na wegname het slijmvlies van de urethra meer uit de diepte aan-
getrokken worden en gefixeerd worden. Daarna verwijderen we de rest
der tumormassa.

De urethra opening moet met hechtingen aan gezonde mucosa of aan de
huid gefixeerd worden.

We maken wederom een nieuwe geslachtsopening in het perineum en na
verwijdering van de clitoris hechten we de vulvalippen aan elkander vast.
Een goede en nauwkeurige fixatie van de urethra in deze gevallen is voor
het verdere verloop van zeer groot belang.

Het kan gebeuren, dat enige tijd na de genezing het slijmvlies van de
nieuwe geslachtsopening in geringe mate gaat uitpuilen. Met het apparaat
voor electrische diathermic verwijderen we dit en recidieve hebben we
nooit gezien.

Recidieve van de tumorvorming na deze operatieve ingreep is tot heden
door ons niet waargenomen.

PARATYFUS BIJ DUIVEN, IN HET BIJZONDER VAN DE
HERSENEN EN HET EVENWICHTSORGAAN i)

Dr. J. G. C. VAN VLOTEN,
gedeeltelijk in samenwerking met G. H. L. DE BOIS-REINHOLD

Alvorens dit ziektebeeld met U te bespreken, is het gewenst een overzicht
omtrent het vooiiomen van paratyfus bij duiven te doen voorafgaan en U
een korte beschrijving te geven van de verschillende vormen, waarin deze
ziekte zich bij deze vogelsoort kan voordoen. Paratyfus is één van de meest
voorkomende en meest gevreesde ziekten bij duiven. Zij wordt veroorzaakt
door Salmonella typhi-murium. Door de nauwe samenwerking tussen de
Gezondheidsdienst voor Postduiven en het Instituut voor Infectieziekten
werden in de jaren 1949 tot 1954 door D r. C. A. v a n D o r s s e n,
gedeeltelijk in samenwerking met J. H. C. Brooymans-Schallen-
b e r g, 223 Salmonella-i\\.3immtn uit duiven verzameld. Ofschoon thans
bijna 200 Salmonella-soorten bekend zijn, bleken alle geïsoleerde stammen
Salmonella typhi-murium te zijn. De resultaten van dit onderzoek zijn ge-
publiceerd in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1955. Tot op heden
wordt nog steeds het type bepaald, doch andere Salmonella-soorten werden
niet gevonden.

De groep der paratyfusbacillen is gevaarlijk voor mens en dier. Sommige
diersoorten hebben als het ware elk hun eigen soort of type, doch het
komt ook voor, dat besmettingen van mens op dier, van dier op mens en
van de ene diersoort op de andere plaats vindt. Overziet men de ziekte-
gevallen van alle paratyfussoorten bij de mens en alle dieren, dan blijkt
dat de paratyfusbacillen vooral voorkeur hebben voor:
a. het maagdarmstelsel, h. de geslachtsorganen, c. de gewrichten.
Bij de mens zijn bekend de voedselvergiftigingen na het eten van vlees,
afkomstig van een dier dat geleden heeft aan paratyfus of na het eten van
niet of onvoldoende gekookte eieren van vogels die met paratyfus besmet
zijn. Dergelijke patienten hebben dan diarree tengevolge van een para-
tyfeuze darmontsteking.

Vooral bij de dieren, zowel bij de zoogdieren als bij de vogels, komt para-
tyfus van de geslachtsorganen voor. Bij het paard kennen we het besmettelijk
verwerpen der merries door een paratyfusinfeetie. Bij eenden is zeer be-
langrijk de paratyfus van de eierstok, waardoor eieren gelegd worden, die
inwendig levende paratyfusbacillen bevatten. Bij kalveren, en soms ook
bij andere dieren, kennen we gewrichtsaandoeningen door paratyfusbacillen
veroorzaakt.

Bij de duif kunnen alle drie vormen van paratyfus voorkomen, dus zowel
de darmontsteking, als de eierstokontsteking, als de gewrichtsontsteking. We
kennen zelfs nog een vierde vorm, de paratyfeuze hersenaandoening, waar-

Zusammenfassungen in englischer, französischer und deutscher Sprache werden
noch im Sonderdruck erscheinen.

bij het evenwicht der dieren in sterke mate gestoord is. Ook de bekende
draaihalsziekte is vrijwel steeds het gevolg van een paratyfusinfectie.
Het allereerste begin van al deze vormen is de opneming van de smetstof
door de mond. Als nu een duif zich besmet met voedsel of water, komen
de bacillen in aanraking met de slijmvliesbekleding van het spijsverterings-
kanaal. De paratyfusbacillen hebben dan de neiging vooral het darmslijm-
vlies aan te tasten, waardoor de darmwand ontstoken geraakt. Het gevolg
hiervan is dat de darm verkeerd gaat werken, de ontlasting wordt veel te
dun, te slijmig en in sommige gevallen zelfs bloederig. De ontlasting van
dergelijke dieren bevat zeer veel paratyfusbacillen. Nu kan het gebeuren,
dat het lichaam van de duif de strijd tegen de paratyfusbacil gaat ver-
liezen. Van de darmwand uitgaande dringen de paratyfusbacillen in de
bloedsbaan en bereiken daarna met de bloedstroom meegevoerd alle delen
van het lichaam. De bacillen vermeerderen zich ondertussen zeer snel en
het einde is een algemene bacteriële bloedvergiftiging die tot de dood leidt.
Het is echter ook mogelijk, dat het lichaam van de duif de darmontsteking
gaat overwinnen, de darm gaat zich herstellen, in het lichaam ontstaan
allerlei stoffen gericht tegen de besmetting en tenslotte is de ziekte geweken.
Deze twee vormen van ziekteverloop zijn de twee uitersten. Hiertussen
in hebben we verschillende mogelijkheden en combinaties van mogelijk-
heden.

Zo kan het gebeuren, dat tijdens het stadium van de darmontsteking, zelfs
bij geringe ■vrijwel niet opgemerkte darmontsteking, dat weliswaar van de
aangetaste darmwand uit geen overstroming met bacteriën van de bloeds-
baan plaats vindt, maar dat toch wel paratyfusbacillen met de bloedstroom
naar elders versleept worden. Deze paraatyfusbacillen blijven dan bij voor-
keur hangen in de gewrichten of in de eieistok. Een enkele maal in de
hersenen en het evenwichtsorgaan. Vaak is ondertussen de darmafwijking
volkomen hersteld.

De eierstokontsteking is op zichzelf voor de duif niet zo erg, het dier behoeft
er helemaal niet ongezond om uit te zien, doch als die besmette eierstok
eieren gaat vormen, kan het zijn, dat die eieren reeds van den beginne af be-
smet zijn. Bij dergelijke eieren, waarbij dus de paratyfusbacillen binnen de
dop in het ei zitten, zien we vaak, dat de zich ontwikkelende vrucht, het
embryo, door de paratyfus-infectie afsterft. Komt het jonge duifje wel uit,
dan bestaat de kans dat het toch ziekelijk is en spoedig sterft.
Heeft de bacil zich genesteld in een gewricht, dan is dat vooral voor de
postduif, de wcdstrijdvlieger, wel zeer belangrijk. Het ontstoken gewricht
is boller en dikker en staat meer gespannen door een vermeerderde af-
scheiding \\an gewrichtsvocht. Oefenen we, door een weinig knijpen,
enige druk uit dan is meestal een pijnreactie van de duif waar te nemen.
Is een der vleugelgewrichten ontstoken, dan zien we dat de vogel de aan-
getaste vleugel laat afhangen. Is een der gewrichten van de beentjes aan-
gedaan, dan loopt het dier kreupel. Naar verhouding komen meer para-
tyfeuze aandoeningen van de vleugelgewrichten voor dan van de gewrichten
van de beentjes.

Heeft de paratyfusbacil zich genesteld in de hersenen, dan zien we vaak
zeer ernstige evenwichtstoornissen. Het dier kan niet meer staan, wentelt
over de rug en heeft het evenwicht geheel verloren. Herstel is uitgesloten.
Ook de bekende draaihalsziekte is vrijwel steeds het gevolg van een para-

tyfus-infectie. Over deze laatste aandoening willen we U thans bijzonder-
heden mededelen, doch alvorens daartoe over te gaan, verstrekken we nog
de volgende cijfers:

Door de Gezondheidsdienst voor Postduiven werden in 1952 575 gevallen
van paratyfus door middel van de agglutinatie-reactie vastgesteld; dat is
13.5 % van het aantal onderzochte vogels. In 1953 bedroeg dit aantal 430
(15.8 %), in 1954 346 (13.1 %), in de periode van 1 januari tot en met
31 oktober 1955 314 (13.1 %) en in het tijdvak van 1 november 1955 tot
en met 31 oktober 1956 406 (13.5 %).

Bloedonderzoek geschiedt alleen wanneer de klinische verschijnselen (dunne
ontlasting, dikke gewrichten, hangende vleugels, kreupelheid, cvenwicht-
stoornissen) daar aanleiding toe geven. In alle andere gevallen heeft bloed-
onderzoek geen zin en kan zelfs aanleiding geven tot het trekken van
foutieve conclusies. Herhaalde malen werd ook de paratyfusbacil uit ge-
wrichtsvocht en ontlasting gekweekt. Gewrichtsparatyfus en paratyfeuze
darmaandoeningen komen het meeste voor. Gewrichtsparatyfus wordt elke
week minstens enige malen gezien. Paratyfus van de hersenen en het even-
wichtsorgaan daarentegen wordt jaarlijks gemiddeld slechts in een achttal
gevallen waargenomen. Het behoeft dus geen verwondering te wekken, dat
de mededelingen hieromtrent in de literatuur zeer spaarzaam zijn.
We kunnen bij duiven met evenwichtstoornissen twee ziektebeelden onder-
kennen :

le. De vogel kan niet meer staan, wentelt over de rug cn heeft het
evenwicht geheel verloren. Een verschil in draaien tussen links en rechts
wordt niet gezien.

2e. De vogel kan in den regel nog wel staan, doch draait met de kop,
hetzij naar links, hetzij naar rechts. Bij een draaien naar links omlaag
(het is een draaien in het verticale vlak) wijst de punt van de snavel dus
naar rechts en bij een voortschrijding van het ziekteproces kan deze geheel
naar boven wijzen. Bij een draaien naar rechts omlaag zien we het omge-
keerde beeld. Met nadruk wordt erop gewezen, dat het draaien steeds
geschiedt in dezelfde richting. Nooit zal een „links draaiende" vogel dus
draaiverschijnselen naar rechts vertonen. Bij het loslaten uit de hand is
het evenwicht volkomen gestoord. Het dier wentelt dan over de rug. De
aandoening is onder de duivenhouders bekend als draaihalsziekte.
We wisten reeds lang dat beide ziektebeelden door een paratyfus-infectie
werden veroorzaakt, doch omtrent een eventuele lokalisatie van het ziekte-
proces was niets bekend. In de gevallen onder sub 1 genoemd was het
niet moeilijk om de paratyfusbacil uit de hersenen te kweken, doch in
de gevallen onder sub 2 lukte dit in den regel niet. Toen we twee jaren
geleden wederom een duif hadden met zeer duidelijke draaihalsverschijn-
selen, werd aan Prof. D r. C. R o m ij n, hoogleraar in de veterinaire
fysiologie, gevraagd zo mogelijk nadere bijzonderheden te verstrekken. De
gedemonstreerde vogel draaide steeds naar links omlaag, punt van de
snavel dus naar rechts, een bepaalde lokalisatie van het ziekteproces zou
dus zeer goed mogelijk zijn. Zijn antwoord was als volgt:
„Van de talrijke reflexen die via het labyrint verlopen zijn het vooral de
tonische, welke een continue invloed op de tonus van diverse spiergroepen
uitoefenen. Van de halsspieren, die de stand van het hoofd in de ruimte
waarborgen, wordt de tetano-tonus kwantitatief via het utriculaire deel

\\an het labyrint gereguleerd, met dien verstande dat het rechter zintuig
de tonus van de linker spiergroep verhoogt en omgekeerd. Verwijdert men
het labyrint aan één zijde, dan zal door vermindering van de spiertonus
aan de heterolaterale kant het hoofd draaien, waarbij de geopereerde zijde
naar beneden wijst. Deze toestand is operatief zeer gemakkelijk bij Amfibiën
op te wekken en ook bij vogels experimenteel te realiseren. Bij de laatste
diergroep blijkt bovendien die draaiing niet stationair te zijn, doch in de
dagen na de operatie verder voort te schrijden, zodat de toestand kan
ontstaan waarbij de punt van de snavel geheel omhoog wijst. De locomotie
van de aldus geopereerde dieren is ernstig gestoord; zij voeren rolbewegin-
gen uit en Amfibiën zwemmen in schroeflijn na eenzijdige labyrintextir-
patie. Na een tweezijdige labyrintextirpatie is de stand van het hoofd weer
betrekkelijk normaal, doch wordt voorover gehouden als gevolg van het
wegvallen van de spiertonus aan beide zijden".

In het onderhavige geval zou dus de paratyfusbacil uit het linker even-
wichtsorgaan gekweekt moeten worden. Immers de spiertonus aan de
rechterzijde was weggevallen, het linker evenwichtsorgaan moest dus in het
ziekteproces betrokken zijn. We hebben sindsdien zestien gevallen onder-
zocht van paratyfus van de hersenen en het evenwichtsorgaan en al zeer
spoedig bleek dat Prof. R o m ij n de juiste weg gewezen had. In deze
zestien gevallen werd systematisch te werk gegaan en geënt uit de drie
halfcirkelvormige kanalen van het evenwichtsorgaan, de grote hersenen,
de kleine hersenen en de hersenstam. Tevens werden hart, longen, lever,
milt en nieren in het onderzoek betrokken.

Overzien we bijgaande staat, waarin de zestien gevallen gedetailleerd be-
schreven zijn, dan komen we tot de volgende conclusies:
le. De vogel kan niet meer staan, wentelt over de rug en heeft het
evenwicht geheel verloren. Een verschil in draaien tussen links en rechts
wordt niet gezien. De paratyfusbacil wordt uit alle delen van de hersenen
en het evenwichtsorgaan gekweekt. In den regel ook uit hart, longen, lever,
milt en nieren. Beide evenwichtsorganen vertonen ontstekingsverschijnselen.
2e. De vogel kan in den regel nog wel staan, doch draait de kop naar
links omlaag, punt van de snavel dus naar rechts en tenslotte kan deze
geheel naar boven wijzen. Bij loslaten uit de hand is het evenwicht vol-
komen gestoord. Wentelt dan over de rug. Het linker evenwichtsorgaan
vertoont duidelijke ontstekingsverschijnselen. Vaak zijn de kanalen van
dit orgaan niet duidelijk meer te onderkennen, soms zijn ze niet meer af-
zonderlijk te zien. De paratyfusbacil wordt uit het linker evenwichtsorgaan
gekweekt. Ook wel uit delen van de hersenen, doch regel is dat niet.
3e. Hetzelfde beeld als sub 2, doch wat daar links is, is hier rechts.
4e. Soms wordt bij een duidelijk draaien van de kop, hetzij naar links
omlaag, hetzij naar rechts omlaag, de paratyfusbacil uit beide evenwichts-
organen gekweekt. Bij een draaien naar links omlaag is het linker even-
wichtsorgaan ontstoken; het rechter evenwichtsorgaan vertoont het normale
aspect. Bij een draaien naar rechts omlaag zien we het omgekeerde beeld.
Tenslotte willen we nog het volgende naar voren brengen. Wordt door de
fysioloog één der evenwichtsorganen operatief verwijderd, dan draait de
vogel de kop naar de geopereerde zijde. Wordt een der evenwichtsorganen
door een paratyfusinfectie vernield, dan zien we een draaien naar de zieke
zijde. Beide beelden lopen dus parallel.

Zeer ernstige evenwichtstoornissen. De
vogel kan niet meer staan en wentelt nu
en dan over de rug. Draait de kop ge-
regeld naar rechts omlaag, de snavel dus
naar links en tenslotte wijst de punt daar-
van geheel naar boven.

Zeer duidelijke evenwichtstoornissen.
Draait de kop geregeld naar links om-
laag, snavel dus naar rechts en tenslotte
wijst de punt daarvan geheel naar boven.
De laatste dagen toestand veel slechter.
Dc vogel kan niet meer staan en wentelt
nu en dan over de rug.

Gestorven! vogel kan niet meer staan, wentelt
I over de rug en heeft het evenwicht ge-
; heel verloren. Een verschil in draaien tus-
sen links en rechts wordt niet gezien.

De vogel kan niet meer staan, wentelt
over de rug en heeft het evenwicht geheel
verloren. Een verschil in draaien tussen
links en rechts wordt niet gezien.

De vo,gel draait de kop geregeld naar
rechts omlaag, de snavel dus naar links.
Vertoont evenwichtstoornissen, welke
vooral bij het loslaten uit de hand zeer
duidelijk zijn.

Zeer duidelijke evenwichtstoornissen.
Draait de kop geregeld naar rechts om-
laag. Snavel dus naar links en tenslotte
wijst deze geheel naar boven. Bij het los-
laten uit de hand wentelt de vogel over
de rug.

Van het linker evenwichts-
orgaan zijn de kanalen niet
goed waarneembaar. Sterke
vaatinjectie en ontsteking.
Kanalen verdikt en ver-
groeid met de omgeving.
Rechter evenwichtsorgaan
normaal aspect.

Vaatinjectie van het rech-
ter evenwichtsorgaan. De
vliezige ductus van het ca-
nalis horizontalis is dik en
geel. Linker evenwichtsor-
gaan geen afwijkingen waar-
neembaar.

Van het linker evenwichts-
orgaan zijn dc kanalen min-
der duidelijk waarneem-
baar. Zijn ook verdikt. De
vliezige ductus van het can.
vert. ant. is dik en geel van
kleur. Rechter evenwichts-
orgaan normaal aspect.

Sterke vaatinjectie zowel
van het linker als rechter
evenwichtsorgaan. Ook de
grote hersenvaten sterk ge-
injiceerd.

Van het rechter evenwichts-
orgaan zijn geen kanalen
. meer afzonderlijk te onder-
kennen. Algehele ontste-
king. Linker evenwichtsor-
jgaan normaal aspect.

Rechter evenwichtsorgaan
I sterke vaatinjectie. Kanalen
niet duidelijk te onderschei-
oen. Bij doorknippen van
can. horizontalis is dc duc-
: tus als een gele dikke buis
- te zien. Linker evenw. or-
\'jgaan normaal.

Rechter evenwichtsorgaan
ontstoken. Infiltratie. Vas-
cularisatie. Linker even-
wichtsorgaan norm. aspect.

Rechter evenwichtsorgaan
beeld van chronische ont-
steking. Benige kanalen ver-
dikt. Geen duidelijke on-
derscheiding mogelijk. Lin-
ker evenwichtsorgaan nor-
maal aspect.

Van het rechter evenwichts-
orgaan zijn de kanalen iets
gcinfiltreerd. Linker even-
wichtsorgaan normaal as-
pect. Verschil tussen links
en rechts toch zeer miniem.
Cirote hersenen hyper-
aemisch.

Van het rechter evenwichts-
orgaan zijn geen kanalen
meer afzonderlijk te onder-
kennen. Algehele ontsteking.
Linker evenwichtsorgaan
ji.ormaal aspect.

Van het linker evenwichts-
orgaan zijn de kanalen niet
meer afzonderlijk te onder-
kennen. Algehele ontsteking.
Rechter evenwichtsorgaan
pormaal aspect.

De kanalen van het linker
evenwichtsorgaan zijn niet
duidelijk te onderkennen en
zijn ingebed in een gelati-
neuze massa. Van het rech-
\'er evenwichtsorgaan zijn ze
eer duidelijk tc onderschei-
den.

Linker evenwichtsorgaan
ontstoken. Infiltratie. Vas-
cularisatie. Rechter even-
wichtsorgaan normaal as-
pect.

De kanalen van het linker
evenwichtsorgaan zijn moei-
lijk te onderscheiden. Zeer
duidelijke ontstekingsver-
\'.hijnselen. Rechter even-
A-ichtsorgaan normaal as-
pect.

Rechter evenwichtsorgaan. Normaal aspect. De drie halfcirkelvormige kanalen, welke
bij vogels zeer groot zijn, zijn duidelijk te onderkennen.

Paratyfus van het linker evenwichtsorgaan. De vogel draait de kop naar links omlaag,
punt van de snavel dus naar rechts en tenslotte wijst deze geheel naar boven.
(Geval 14 van de overzichtstaat)

Uit het Laboratorium voor Veterinaire Physiologie der Rljks-UnivèrsiteJt
te LItrecht. Directeur: Prof. Dr. C. Komijn.

Het wetenschappelijk onderzoek over het kunstmatig broeden van eieren
dateert in Europa reeds vanuit de achttiende eeuw. R é a u m u r was de
eerste die echt experimenteel onderzoek op dit gebied heeft verricht en zijn
alcoholthermometer speciaal voor dit doel heeft ontworpen. Weliswaar
stond de kunstmatige broederij toentertijd geheel in het teken van de
sportfokkerij, doch dat neemt niet weg dat de door R é a u m u r vervaar-
digde „broedmachines" toch als voorlopers beschouwd moeten worden van
du moderne incubatoren van grote capaciteit. Uiteraard had men ten tijde
van het Franse imperium weinig notie van de behoeften der ontwikkelende
embryonen met betrekking tot zuurstof en temperatuurgelijkmatigheid,
hetgeen zich dan ook wreekte in een grote kiemsterfte als gevolg van over-
verwarming, asphyxie en vergiftiging door schadelijke dampen die uit de
verwarmingsbi\'on (broeiende paardemest) ontstonden.
In Nederland hield de ontwikkeling van de broederij vrijwel gelijke tred
met de groei van de pluimveestapel en diens commerciële betekenis, nog
geaccentueerd door een toenemende fokkerij op geringe broedsheid der hen-
nen.

Omstreeks 40 jaren geleden begon in ons land de toepassing van kleine
\\lakbroeders bij de kuikenproduktie, machines met een capaciteit van 50
tot 100 eieren, allengs uitgroeiende tot complexen van deze „units" met
een totaalcapaciteit van vele duizenden.

De er\\ aringen met deze apparaten zijn over \'t algemeen\'zeer gunstig ge-
weest, voor zoverre het de machines met kleine capaciteit betreft. Achteraf
bekeken bleek dit niet zo erg verwonderlijk, aangezien de warmte-toevoer
in de vlakbroeders practisch gelijk bleek te zijn aan die onder de broedende
kip. De eieren werden van boven verwarmd en de temperatuur aan de
bovenkant van de eieren werd op 103° F. gehandhaafd. De onderkant van
de eieren was aanzienlijk kouder; de temperatuur was hier vaak 10° F.
of meer lager dan aan de bovenzijde. Het was dan ook noodzakelijk de
eieren een of meermalen per dag te keren, teneinde deze grote verschillen
te compenseren. Nieuwere onderzoekingen bij de broedende hennen heb-
ben uitgewezen dat bij het natuurlijk broeden de eieren eveneens regel-
matig worden gekeerd en wel zeer vaak (tot 24 maal per etmaal). De
grotere vlakbroeders zijn evenwel een teleurstelling geworden en wel op
grond van het feit dat de ventilatie van deze machines geen gelijke tred
hield met de evenredige toename aan zuurstoftoevoer en koolzuurafvoer.
Een hoog percentage ,,dood in de dop" was een gevolg van een asphyc-
tische toestand die men als zodanig niet heeft onderkend ten gevolge van
het ontbreken van wetenschappelijk onderzoek.

met zich mede het kunstmatig broeden op grote schaal toe te passen en
het isPetersime geweest die in Amerika een broedmachine construeer-
de die op een geheel ander principe berustte.

De Petersime-broedmachine is een z.g. motorkastbroedmachine waarin de
eieren niet horizontaal worden gelegd, doch met de punt naar beneden
op laden die in een trommel het centrale deel van de goed geïsoleerde kast
opvult. Rondom deze trommel draait een slagrad, dat door een electro-
motor wordt aangedreven en zorgt voor de menging van de lucht in het
inwendige van de kast, terwijl tevens door deze beweging verse lucht van-
uit het broedlokaal wordt aangezogen en de „gebruikte" lucht wordt af-
gevoerd. Als verwarmingsbron werden electrische elementen gebruikt, ge-
schakeld via een thermostaat, zodat de temperatuur van de incubator op
een gewenst niveau kon worden ingesteld.

De warme lucht bereikt de eieren nu niet alleen van boven, doch rondom,
zodat geheel andere condities gelden dan in de vlakbroeder.
Een temperatuur van 103° F. zou nu veel te hoog zijn, redenen waarom in
de kastbroeders bij 100° F. of zelfs bij 99,5° F. wordt gebroed. Het is merk-
waardig dat practisch alle broedthermometers die nu nog in de handel zijn
bij 103° F. nog een merkteken vertonen, terwijl toch deze temperatuur
funest is voor het broedproces in de moderne machine. Vrijwel alle moderne
broedmachines, die in Nederland worden gebruikt, zijn geconstrueerd vol-
gens het principe van de „Petersime-incubator". Op grond van de warmte-
verdeling rondom de eieren zou het regelmatig keren ervan feitelijk over-
bodig zijn geworden, doch de ervaring heeft geleerd dat toepassing hiervan
in de kastbroeder toch betere uitkomst-percentages oplevert dan bij na-
laten van het keerproces; redenen waarom de moderne machines voorzien
zijn van een volautomatische keerinrichting, waarmede het mogelijk is elk
uur de gehele eiertrommel over een hoek van 90° te laten wentelen. Zoals
bekend draait de dooier zich in het ei zodanig dat het blastoderm steeds
boven komt te liggen; regelmatig keren voorkomt een verkleving van de
vruchtvliezen met het binnenste schaalvlies. De bestaande motorkastbroe-
ders in Nederland zijn tot een capaciteit van 20.000 eieren in gebruik; de
meest gevraagde machine is die met een capaciteit van 15-16.000 eieren.
De plaatsing van eieren met de punt naar beneden bracht de complicatie
met zich mede, dat men de broedeieren kort voor het uitkomen van de
laden moest nemen en op afzonderlijke uitkomstladen moest leggen in
horizontale positie, mede op grond van het feit dat keren der eieren kort
voor het uitkomen van het kuiken ongewenste gevolgen heeft. Vandaar dat
elke motorkastbroeder voorzien is van een z.g. uitkomstruimte (kraam-
kamer), die in open verbinding met de voorbroedruimte kan staan of hier-
van geheel gescheiden kan zijn („separate hatcher"). Op de 18e dag wor-
den de eieren in deze ruimte overgebracht en hierin met rust gelaten totdat
de kuikens worden verwijderd.

De ervaringen met de genoemde machines waren een tiental jaren ge-
leden nog niet zo geweldig rooskleurig; er trad nog zeer veel sterfte op
onder de embryonen, kort voor het uitkomen, en de uitkomst was zeer on-
gelijkmatig; een gedeelte van de kuikens kwam te vroeg uit; een ander
deel aanmerkelijk vertraagd zodat in de practijk van de kuikenbroederij
grote verliezen geboekt werden omdat nu eenmaal op een bepaald moment
de laden „geruimd" moeten worden ten behoeve van een volgende inleg.
Een ander veelvuldig voorkomend euvel was het optreden van grote sterfte

gedurende de eerste dagen van de opfok, hetgeen aan de kwahteit van het
product moest vv\'orden toegeschreven. Het onderzoek in ons laboratorium
is feitelijk met deze practijkbevindingen gestart waarbij als basis kon dienen
een reeds jaren daarvoor begonnen onderzoek over de ademhaling van
kippenembryonen en de betekenis van de luchtkamer voor de ontwikkeling
van het kuiken.

Voor het onderzoek werd een aantal motorkastbroeders aangeschaft, mede
dank zij de hulp van de V.B.N., waarbij de constructie identiek werd ge-
houden aan de practijkomstandigheden, doch een apparatuur werd inge-
bouwd opdat continu registraties van temperatuur, gassamenstelling enz.
konden geschieden.

De factoren, die in het bijzonder gecontroleerd werden, waren de tempe-
latuur, de ventilatie en de relatieve vochtigheid, terwijl in de laatste tijd
ook de invloed van de ontsmetting op het broedproces uitvoerig bestudeerd
werd. Ik stel mij voor in deze voordracht in het bijzonder in te gaan op
de invloed van temperatuur en ventilatie.

De temperatuurverdeling in onze experimenteermachines werd met behulp
van thermo-elementen (koper-constantaan) gemeten; waarbij in één en
dezelfde machine op vele plaatsen onmiddellijk na elkaar de temperatuur
kon worden geregistreerd met behulp van een spiegelgalvanometer en een
photokymographion. Kleine en vooral ook snelle temperatuurveranderin-
gen konden aldus uitstekend worden onderkend. Het bleek toen dat de
meeste motorkastbroeders in de toenmalige constructie een weinig gunstige
warmtcverdeling in het inwendige vertoonden. Er waren eierladen waar
de temperatuur belangrijk hoger was dan aan de deuren waar de broed-
temperatuur wordt afgelezen, doch tezelfder tijd waren er laden waar de
temperatuur veel lager was dan 100° F.

Deze ongelijkmatige verdeling bleek samen te hangen met de plaats van
de verwarmingselementen en de draaiingsrichting van het slagrad.
Vooral in een slecht sluitende machine was dit euvel sterk uitgesproken,
in het bijzonder indien de temperatuur van het broedlokaal vrij laag is.
Het slagrad zoog veel koude lucht aan door reten en spleten, welke boven-
dien nog over een wateroppervlak streek alvorens de eierladen te bereiken.
De eieren in het tegenoverliggende deel van de trommel evenwel kregen
lucht toegevoerd die juist de verwarmingselementen was gepasseerd, waar-
door ter plaatse de broedtemperatuur 2-3° F. hoger was dan die in de om-
geving van de controlethermometer.

Na overleggen van de eieren op de 18e dag bleken de eieren van de laatst-
genoemde laden reeds vrijwel voor de helft te zijn uitgekomen na 20 dagen
broeden, terwijl de eieren van de eerstvermelde laden nog in het stadium
van aanpikken verkeerden en nog slechts enkele kuikens dc laden bevolk-
ten.

Deze bevinding wees erop dat de practijkervaring van ongelijkmatige uit-
komsten vermoedelijk veroorzaakt werd door een ongelijkmatigheid in de
warmtcverdeling in de broedmachine. Nader, gedetailleerd onderzoek heeft
een en ander volkomen bevestigd; zo bleek een verwarming van het broed-
lokaal van gunstige invloed op de gelijkmatigheid van uitkomen en een
verkleining van de ventilatie-openingen eveneens.

De ventilatie-openingen waren in het dak van de machine aangebracht en
bleken uitsluitend als exspiratie-openingen te fungeren; alle verse lucht
werd door reten en spleten in de deuren aangezogen.

Het zal duidelijk zijn dat dit euvel in de kuikenbroederijen het sterkst op-
trad bij het begin van het broedseizoen (koude jaargetijde) en wel speciaal
bij de eerste inleg als dus de warmtecapaciteit van dc belegde machine nog
betrekkelijk klein is.

VVanneer de machine eenmaal volbelegd is, hetgeen dus 3 weken na de
start het geval is, zijn de uitkomsten gedecideerd meer gelijkmatig. Door ons
werden nu verschillende veranderingen aangebracht teneinde de warmtever-
deling in de machine gelijkmatiger te krijgen; zo werden extra verwarmings-
elementen onder de eiertrommel gemonteerd, waardoor de koude, ingezogen
lucht voorverwarmd wordt alvorens de eieren te bereiken; het slagrad
periodiek in tegengestelde richting gedraaid enz. Al deze factoren hadden
een aanzienlijke verbetering van de temperatuurverdeling tot gevolg, waar-
bij tenslotte de verschillen tussen de eierladen onderling niet meer dan en-
kele tienden graden Fahrenheit bedroegen. Een broeduitkomst in een der-
gelijke machine bleek aan hoge eisen te voldoen, zelfs bij een eerste inleg
en een koud broedlokaal.

De totale periode van „hatching" is nu beperkt tot maximaal 1 etmaal, zo-
dat na 21 dagen de uitkomst kwantitatief kan worden verwijderd, een om-
standigheid die voor de kuikenbroederij van groot economisch v oordeel is
gebleken en ook de kwaliteit van de kuikens belangrijk is ten goede ge-
komen.

Een onderdeel van ons onderzoek bestond ook hierin dat wij eierladen die
bv. een week „te warm" hadden gelegen de laatste 2 weken van de brocd-
pcriode in het koele deel van de trommel plaatsten en omgekeerd. Het bleek
toen dat de temperatuur gedurende de eerste broedweek beslissend is voor
het moment van uitkomen. Eieren die de eerste week te warm hebben ge-
legen komen altijd te vroeg uit, ook al plaatst men ze de laatste weken in
koelere omgeving; ook het omgekeerde is het geval. Deze interessante be-
vinding is van betekenis voor de plaats van onderbrenging van een nieuwe
inleg; deze dient altijd tussen de reeds aanwezige laden tc geschieden;
dit werd reeds gedaan op grond van mechanisch evenwicht in de eier-
trommel, maar men was zich niet bewust van de physiologische betekenis
ervan.

De meest ideale warmteverdeling treedt op in een machine van Nederlands
fabricaat, waarbij de intredende lucht niet door de deur maar door speciale
inlaatopeningen wordt aangezogen en dan eerst wordt voorverwarmd al-
vorens het inwendige van de machine te bereiken. In deze machine vonden
wij in volbclegde toestand (16.000 eieren) een ideale warmteverdeling met
verschillen van hoogstens 0.1-0.2° F. tussen dc laden onderling. Dc gelijk-
matigheid van uitkomsten is hier een openbaring en dc kleine, nog be-
staande verschillen in het moment van „hatching" zijn terug te brengen
tot de ontwikkelingsstadia van het blastoderm in dc broedeieren zelf.
Een broedei dat vroeg in de morgen wordt gelegd heeft immers reeds een
beginontwikkeling doorgemaakt door een zekere retentie van het ei in het
oviduct, een voorsprong die zich nog in het moment van uitkomen mani-
festeert.

Terwijl dus de gelijkmatigheid van de broeduitkomsten aanzienlijk ver-
beterd was door technische ingrepen aan de broedmachines zelf, bleef een
ander euvel nog onopgelost, nl. het verschijnsel dat de uitkomst als geheel
vertraagd was na stormachtig weer en versneld na perioden van rustig, zon-
nig weer. Na uitvoerig onderzoek konden wij de oorzaak hiervan opsporen en

deze bleek te berusten op de invloed van de barometerstand op de gemiddel-
de temperaiuur van de broedmachine. Bij lage barometerdruk daalde de
temperatuur van de machine; bij hoge luchtdrukken steeg hij naar even-
redigheid en deze invloed was niet gering nl. circa 0,5° F. voor iedere
cm. kwikdruk. In de praktijk van de kuikenbroederij kende men dit
verschijnsel alleen uit de ervaring dat de temperatuur van de machines
enige malen per dag moest worden gecontroleerd en eventueel „bijgere-
geld". Het broedseizoen valt in een jaarperiode waarin vaak grote ver-
anderingen in luchtdruk binnen kort tijd zich voordoen, zodat met deze
factor ernstig rekening moet worden gehouden.

De invloed van de barometerdruk bleek niet zozeer een physiologische, doch
een physische oorzaak te hebben nl. een beïnvloeding van de thermostaten.
Van oudsher worden in broedmachines z.g. aetherpatronen als thermostaten
gebruikt waarbij een verandering in de omgevingstemperatuur de damp-
spanning van een chloroform-aether mengsel doet wijzigen waardoor een
metalen membraan van plaats verandert. Deze membraan bedient een
schakelaar voor de verwarmingselementen van de broedmachine. Daar
echter niet alleen de temperatuur doch ook de luchtdruk deze membraan
van plaats doet veranderen zal bij hoge barometerdruk de temperatuur
hoger moeten zijn opdat de schakelaar door de membraan wordt bereikt.
Bij^onze continue registraties van de temperaturen in de broedmachines
konden wij duidelijk de veranderingen registreren parallel met het baro-
gram. Voor de practijk bleek dit een uitermate storende factor te zijn die
vooral na penoden van lage barometerdrukken tot rampzalige gevolgen
leidde.

Vervanging van de aethercapsules door thermostaten van geheel andere
constructie bleek afdoende om bovenstaand bezwaar te elimineren. Door
ons werden o.a. Sunvic - thermostaten toegepast en ook thermostaten van
Nederlandse vinding die momenteel in moderne Nederlandse machines
reeds worden ingebouwd. Niet alleen was de storende invloed van de
barometerdrukverandering volkomen verdwenen, doch tevens bleken de
normale temperatuurvariaties tot een fractie van de daarvoor optredende
teruggebracht. De broedmachine wordt nu aan het begin van het broed-
seizoen O]) de juiste temperatuur gebracht en behoeft dan niet verder te
worden bijgesteld, ongeacht de klimaatsveranderingen.
Een en ander heeft een grote invloed gehad op de regelmaat in de kuiken-
broederij ; het valt te betreuren dat de kosten van een zodanige verbetering
vele kuikenbroeders nog doet aarzelen tot modernisering over te gaan; zij
beseffen nog onvoldoende dat deze kosten slechts een fractie zijn van de
voordelen die zij hun opleveren aan kwandteit en vooral ook aan kwaliteit
van de kuikens.

Mijn beschouwingen over de invloed van de temperatuur op het kimstmatig
broeden wil ik niet besluiten alvorens een waarschuwend geluid te laten
horen met betrekking tot de temperatuur in de uitkomstruimte. De grote
warmteproduktie van volgroeide vogelembryonen is oorzaak van een stij-
ging van temperatuur tussen de uitkomende eieren, waar ik op sommige
iaroederijen wel temperaturen van 110° F. op de uitkomstladen heb ge-
meten. bit is een funeste omstandigheid; deze hoge temperaturen doen de
vliezen snel uitdrogen; de kuikens „kleven" in de schalen en als zij er in
slagen zich te bevrijden zullen zij door thermische polypnoë zoveel water
verliezen dat er kleine dieren van inferieure kwaliteit overblijven; de

dooierreserve dikt in door waterverlies, wordt slecht in de darm opgenomen
en ingewandstoomissen op de pluimveebedrijven zijn gedurende de eerste
dagen van de opfok algemene klachten.

Ik ben een groot voorstander van afzonderlijke uitkomstruimten, waarin de
temperatuur lager kan worden gehouden dan in de voorbroeder, zodat een
gevaar voor oververwarming uitgesloten is. Ook uit een oogpunt van ont-
smetting zijn afzonderlijke uitkomstruimten verre te verkiezen. Maar al te
vaak wordt het hijgen van pasuitgekomen kuikens met wijd opengesperde
snavels toegeschreven aan zuurstofgebrek; dit is in \'t algemeen onjuist, het
is een vorm van warmteregulatie, de dieren trachten door vergrote ver-
damping hun warmte-surplus te elimineren; uitdroging is het gevolg en
grote sterftepercentages gedurende de eerste week van de opfok. Deze vorm
van kuikensterfte komt inderdaad op rekening van de kuikenbroeder, naast
vele andere waar hij part noch deel aan heeft.

Op de slechte ervaringen met „vlakbroeders" van grote capaciteit werd
reeds gewezen; de ventilatie in de vlakbroeder komt n.1. uitsluitend door
dichtheidsveranderingen van de lucht tot stand waarbij het vrijwel onmo-
gelijk is hierop van buitenaf een kwantitatief regelende invloed uit te
oefenen. De grote noodzaak van een zodanige regeling moge blijken uit
onderstaande tabel, waarin de grootte van de stofwisseling van broedeieren
op verschillende stadia is weergegeven.

Uit de tabel blijkt wel hoe snel het embryo na de eerste broedweek groeit
en in overeenstemming hiermede het zuurstofverbruik toeneemt. Op grond
van de in de tabel vermelde resultaten is het mogelijk een berekening te
maken van het zuurstofverbruik van een volbelegde broedmachine. Nemen
wij als voorbeeld een incubator met een capaciteit van 10.000 eieren met

uitkomstladen onder in de voorbroedruimte. Indien deze machine om de
twee dagen met 1000 eieren wordt belegd, dan is op de 21e broeddag de
toestand als volgt;

Hieruit blijkt dat zo\'n machine een verbruik heeft van ruim Sj/a M^
zuurstof per etmaal. Als wij bedenken dat de nuttige luchtinhoud van een
dergelijke machine ongeveer 5000 Liter bedraagt, dan komt dit dus overeen
met een totaal kwantum zuurstof van 1000 Liter. Bij ontbreken van enige
ventilatie zou deze na circa 6 uren volledig verbruikt zijn, doch reeds lang
van te voren zouden de meeste embryonen de asphyctische dood zijn gestor-
ven. Uit vroegere onderzoekingen is ons gebleken dat een daling van het
zuurstofgehalte van 21 % tot 15 % het uitkomstpercentage aanzienlijk doet
dalen nl. tot slechts 55 %, terwijl bij goede ventilade dit 81 % bedroeg. Ook
een ophoping van koolzuurgas is niet zonder gevaar; indien het CO2 gehalte
van de lucht die de broedeieren omgeeft hoger dan 2 % is, daalt het
uitkomstpercentage tot beneden 70 % en bij aanwezigheid van 3 % CO2
zelfs tot beneden 60 %, terwijl bij een CO2 gehalte van 5 % practisch alle
embryonen te gronde gaan.

Het verdient derhalve aanbeveling de ventilatie van de broedmachine zo-
danig te regelen, dat het zuurstofgehalte niet beneden 20 % daalt en het
CO2 gehalte niet boven 0.5 % stijgt. Op grond van de vermelde groot-
heden van de stofwisseling kan men de minimaal vereiste ventilatie be-
rekenen, teneinde aan deze voorwaarde te moeten voldoen, immers een
handhaving van het O2 gehalte op 20 % betekent dat van elke liter binnen-
komende lucht slechts 10 cc O2 mag worden verbruikt. Een totaal O2
verbruik van 3600 L. per etmaal vereist dus een ventilatiegrootte van
360.000 L., of 360 M^ verse lucht per etmaal. Dit onderstelt een verversing
van 250 L. lucht per minuut.

Gegevens omtrent de ventilatiegrootte van diverse broedmachines zijn in
de literatuur niet aanwezig, weshalve wij bij de bestaande typen motorkast-
broeders de ventilatiegrootte onder diverse condities hebben onderzocht.
De methodiek van onderzoek was als volgt:

Na stilzetten van de slagradbeweging werd vanuit een koolzuurcylinder via
een droge gasmeter een bekende hoeveelheid koolzuurgas in de machine
toegelaten en wel een zodanige hoeveelheid dat zich in de broedmachine
circa 5 % koolzuurgas bevond. Hiema werd de slagradbeweging weer in
werking gesteld en na 1 minuut (na voldoende menging) de eerste gas-
analyse verricht (Cq).

gasanalyses verricht (Ct) en deze waarden als functie van de tijd grafisch
lütgezet, met dien verstande dat log Ct een rechtlijnige functie van t is.
Indien de ventilatiegrootte door X wordt voorgesteld geldt de volgende
betrekking:

Het bleek nu dat de ventilatiegrootte van de broedmachines veel groter is
dan aanvankelijk werd vermoed en wel des te groter naarmate de machine
ouder is-en dus meer reten en spleten bevat door slechtsluitende deuren
enz. Men treft zelfs machines aan waar de ventilatie bij volkomen gesloten
ventilatie-openingen nog groter is dan de physiologisch vereiste, een toestand
die funest is, daar een te grote ventilatie weliswaar een voldoende gaswisse-
ling waarborgt, doch anderzijds aanleiding geeft tot sterke uitdroging en in
het bijzonder bij lage temperaturen in het broedlokaal tot zeer ongelijke
temperatuur in de broedmachine; redenen waarom met slecht sluitende
broedmachines zulke nare ervaringen in de practijk worden opgedaan.
Bij een zeer goed sluitende broedmachine nl. dezelfde waarbij de binnen-
tredende lucht wordt voorverwarmd, bleek de ventilatie veel beter regel-
baar; bij volkomen gesloten ventilatie-openingen was de verversingintensiteit
circa 200 L. per minuut. Daar dit een machine was met een capaciteit van
16000 eieren kan de minimale behoefte gesteld worden op een ventilatie
van 400 L. per minuut.

Na openzetten van alle ventilatie-openingen nam de ventilatie toe van
200 tot 600 L. per minuut, zodat men bij deze machine de ventilatie nauw-
keurig kan instellen op het vereiste kwantum. Dit betekent dat bij het
begin van \'t broedseizoen, gedurende de eerste weken gerust met gesloten
ventilatie-openingen gebroed kan worden, dit komt de temperatuurverde-
ling en de handhaving van het vochtgehalte zeer ten goede.
Vóór de eerste uitkomst te verwachten is worden de ventilatie-openingen
\\ oor de helft geopend en behoeven dan niet weer versteld te worden zolang
de machine volbelegd blijft.

In de practijk van de kuikenbroederij wordt veelal te veel geventileerd; de
de machines verliezen te veel waterdamp, hetgeen vooral tijdens het uit-
komen fimeste gevolgen kan hebben.

Temperatuur en ventilatie zijn slechts 2 punten die van belang zijn, de
relatieve vochtigheid is een zeer belangrijke factor en dan de invloed van
de ontsmetting. Over deze beide laatste omstandigheden zal een afzonder-
lijke publicatie in het tijdschrift verschijnen.

Uit het Laboratorium voor Medisch-Veterinaire Chemie der Rijks-
L\'niversiteit te Utrecht; Directeur: Prof. Dr. L. Seekles.

Het is niet de bedoeling hier een volledig exposé te geven over de betekenis
\\an balansproeven. Evenmin zal ik de balansproeven die tot nu toe in
Engeland en Duitsland en in andere landen zijn verricht, bespreken. Ik
wil alleen aan de hand van enkele voorbeelden toelichten wat men met
behulp van deze proeven kan bereiken en U op de hoogte brengen van de
experimenten die wij in het laboratorium voor Medisch-Veterinaire Chemie
hopen te gaan uitvoeren.

Het idee van de balansproeven is feitelijk al heel oud. Vier eeuwen geleden,
toen nog niets bekend was over de ademhaling, zagen de fysiologen al in
dat het lichaam, behalve via de urine en de faeces, ook nog langs andere
wegen stoffen moesten verliezen. Zij noemden dit de „Perspirado insensi-
bilis". Sanctorius, professor aan de Medische School te Padua, gestorven
in 1616, heeft een groot deel van zijn leven doorgebracht met te trachten
dit onzichtbare verlies te bepalen door zichzelf, zijn voedsel, faeces en
urine te wegen. Sanctorius at zittend op een stoel, die verbonden was met
een unster. Hij woog eerst zichzelf en plaatste er dan een extra gewicht
op gelijk aan de hoeveelheid voed.sel die hij van plan was te eten. Hij hield
op met eten, zodra zijn stoel doorsloeg. Wij zouden dus kunnen zeggen, dat
Sanctorius de eerste balansproef heeft verricht.

Een balansproef houdt in, dat kwantitatief bepaald worden de verschillen-
de hoeveelheden stoffen, die door het lichaam opgenomen en afgescheiden
worden; daaruit verkrijgt men dan gegevens over hetgeen door het lichaam
vast gehouden wordt en verloren gaat.

Men kan bijv. iets te weten komen over de eiwitstofwisseling door het
stikstofgehaltc van opgenomen voedsel en afgescheiden stoffen te bepalen.
Dit kan men zien in tabel 1, die verkregen werd met een stier, die dagelijks
3,632 kg klaverhooi kreeg.

Deze sder gaf dus een negatieve stikstofbalans. Het verloor dagelijks 6,25 x
15,5 is ongeveer 97 g eiwit. Was de opgenomen hoeveelheid stikstof groter
geweest dan de afgescheiden hoeveelheid, dan zouden we een positieve

stikstofbalans gehad hebben. Het dier zou dus eiwit opgeslagen hebben,
zoals gebeurt tijdens de groei. Met een dergelijke balansproef krijgt men
dus veel exactere gegevens dan door het dier alleen te wegen, want de ge-
wichtstoename kan ook door vet en water veroorzaakt worden. Met behulp
van balansproeven kan men zo onderzoeken hoeveel g eiwit, vet, kool-
hydraat, mineralen enz. een koe nodig heeft om op peil te blijven, ook ge-
durende de drachtigheid en lactadeperiode. Tevens kan men zo onder-
zoeken de invloed van de verhouding van de mineralen, die m het voedsel
voorkomen op de stofwisseling en op de algemene toestand van het dier.
Als voorbeeld van dit laatstgenoemde zou ik de onderzoekingen willen
noemen, die in München verricht zijn door Brüggemann (1) en zijn
medewerkers in 1954. De bedoeling van deze proeven was na te gaan of er
een verband bestond tussen de voeding en slechte resultaten^ die men
in een bepaalde streek verkreeg bij het opfokken van het vee.
Bovendien traden daar aan het einde van de winterperiode verschijnselen
van likzucht op.

Brüggemann heeft balansproeven. uitgevoerd met vier opgroeiende
runderen en o.a. de hoeveelheden Ca, P, Mg, K, Na, Cl en S. bepaald in
voedermiddelen, faeces en in urine, alsmede in bloed. Ik wil alleen de drie
eerstgenoemde elementen bespreken en wel in de eerste plaats calcium.
Bij het wintervoer werd door het dier per dag 75,5 g Ca opgenomen, waar-
\\ an 37,7 g vastgehouden werd. Bij het zomervoer bedroegen deze getallen
resp. 63,0 en 23,2 g. Neemt men aan dat voor een rund van ±: 300 kg 18 g
Ca per dag voldoende is, dan zijn de toegediende hoeveelheden Ca over-
vloedig geweest. In tabel 2 staan de hoeveelheden Ca vermeld, die per kg
in de zomer en in de winter werden vastgelegd evenals de hoeveelheden Ca
die in de faeces en in de urine uitgescheiden werden.

Ook het toedienen van P is noodzakelijk voor het leven, n.1. niet alleen voor
de bouw van het skelet, maar ook voor de vorming van nucleoproteïden,
fosfolipoïden enz. Tijdens de winterperiode werd 14,7 g P per dier en per
dag opgenomen en in de zomer 25 g P. Deze hoeveelheden moeten op zich -
zelf als ruim voldoende aangenomen worden. Het is opvallend (zie tabel 2)
dat in de zomer een groter percentage P werd vastgelegd.
Wat tenslotte magnesium betreft, kan men zeggen, dat magnesium defi-

ciëntie slechts zelden voorkomt en dc hoeveelheden Mg vermeld in tabel 2
zijn zeer zeker voldoende geweest.

Wanneer men Ca, P en Mg afzonderlijk beschouwt, dan zou men zeggen,
dat de dieren voldoende hoeveelheden van deze elementen ontvingen.
Bekijkt men echter tabel 3, waar de verhoudingen van de hoeveelheden
vermeld zijn, dan komt men tot een andere conclusie.

Het zomervoer bevat op 1 deel P 2,7 delen Ca. In het wintervoer is deze
verhouding zeer ten nadele van P veranderd n.1. 1 : 5,1. Ook de P/Mg ver-
houding ligt bij het wintervoer ongunstiger dan bij het zomervoer. Be-
schouwt men nu de hoeveelheden P en Ca die in het lichaam vastgelegd
worden, dan ziet men dat deze verhouding in de winter nog veel slechter
geworden is, dan zij reeds was in het voedsel; zij verandert n.1. van 1,4 : 1
in dc zomer tot 4,8 : 1 in de winter. Dit verschilt dus meer dan een factor
3, terwijl de verhouding bij het voedsel ongeveer 2 maal zo slecht wordt.
Het ligt dus voor de hand gebrek aan P of beter nog de slechte verhouding
van P tot Ca als één van de oorzaken te beschouwen voor de ziektever-
schijnselen die aan het einde van de winterperiode optreden.
Behalve de genoemde elementen heeft Brüggemann ook Na, K,
Cl en andere elementen onderzocht; er werd o.a. waargenomen, dat
bij een overmaat aan kalium in het voer er slechts weinig natrium op-
genomen werd. Ook dit zou één van de oorzaken voor het optreden van
likzucht kunnen zijn, maar de slechte verhoudingen van Ca en P zijn wel
het meest opvallend. Wat mijns inziens ook merkwaardig is, is het feit dat
in de zomer veel meer Mg uitgescheiden wordt zowel in de faeces als in de
urine dan in de winter, terwijl de hoeveelheden Mg opgenomen in het
voedsel slechts weinig verschillen (zie tabel 2).

Bij al deze proeven moet men echter goed bedenken, dat de hiergenoemde
gegevens slechts gelden voor déze streek en déze koeien. Het is heel goed
mogelijk, dat in Nederland, waar het voer, de bodem, het klimaat en
de rassen verschillend zijn, andere getallen te voorschijn komen. Daarom
is het noodzakelijk dat ook hier in Nederland dergelijke proeven verricht
worden.

Wij zijn nu dit jaar begonnen met balansproeven met naar wij menen,
gezonde runderen, die normaal voedsel krijgen. Wij hopen zo op de hoogte
te komen van een balans bij normale dieren met wintervoer.
Een van de vele raadselen, waarvoor de runderen ons hier in Nederland
plaatsen, is wel de kopziekte. Men heeft hier al heel veel aan gewerkt o.a.
in het laboratorium voor Medisch-Veterinaire Chemie en in het I.B.S. te
Wageningen, in samenwerking met de buitenpraktijk der faculteit. Er
blijven echter nog vele vragen over en o.a. deze: waarom krijgt de ene koe
wèl kopziekte en de andere koe bij dezelfde behandeling niet?
Zoals bekend is, veronderstelt men een verband tussen een rijke K bemes-
ting en temperatuurswisselingen en het optreden van kopziekte. In samen-
werking met de buitenpraktijk in Utrecht heeft men in het I B.S. te Wage-
ningen getracht een correlatie te vinden tussen het optreden van kopziekte
en de samenstelling van het door de dieren opgenomen gras (2). Men is tot

kopziekte gaat optreden of dat in ieder geval het Mg gehalte in het serum
gaat dalen. Het ligt voor de hand balansproeven te gaan doen waarbij

hoe daarbij de stofwisseling verandert. Het is heel goed mogelijk dat deze
beïnvloed wordt door het rijke K gehalte van het voedsel, zoals we hier-
boven bij het onderzoek van B r ü g g e m a n n de invloed van het Ca ge-
zien hebben. Ook zou het kunnen zijn, dat de stofwisseling verandert door
temperatuurswisselingen.

Tevens zouden wij bij deze proeven kunnen nagaan hoeveel tijd er verloopt
tussen het toedienen van het andere voedsel en het optreden van een
laag Mg gehalte in het bloed. In Wageningen heeft men n.1. opgemerkt
dat gemiddeld 5,1 dagen na een snelle temperatuursstijging het aantal
kopziektegevallen sterk toeneemt.

Behalve K, Ca en Mg moeten wij bij deze balansproeven ook de andere
elementen in beschouwing nemen, zoals Na, P, Cl, S, Fe, Mn, Co enz.,
omdat men tenslotte niet weet, welke processen in de koe bij kopziekte
veranderen.

Een technische moeilijkheid is het volledig gescheiden opvangen van faeccs
en urine. Op bijgaande foto zien men het urinaal, dat door een band van
rubber, die opgepompt kan worden, tegen het lichaam gedrukt wordt. De
urine wordt gedurende 24 uur opgevangen in plastic flessen. De faeces wor-
den opgevangen op een aluminium blik en gedeponeerd in plasdc vaten.
Deze proeven duren ongeveer 10 dagen en er is dag en nacht toezicht
nodig.

In het laboratorium moeten wij dan in melk, urine, faeces, hooi, koekjes
en voederresten het gehalte aan de hierboven genoemde elementen be-

palen. Elke proefperiode levert ons een zeer groot aantal bepalingen op,
die lang niet eenvoudig uit te voeren zijn. Bovendien wordt een grote
nauwkeurigheid vereist, daar men anders geen balans kan opmaken.
Daarom kunnen deze proeven niet zonder leiding van biochemici uitge-
voerd worden. Daartegenover staat, dat wij het ook niet kunnen stellen
buiten de hulp van veterinairen en landbouwkundigen. Daarom wil ik
hierbij een beroep doen op een goede samenwerking tussen ons chemici
en de veterinairen en de landbouwkundigen, opdat wij zo gezamenlijk
kunnen werken aan de oplossing van verschillende problemen, waaronder
in de eerste plaats de kopziekte te noemen is.

J. BRÜGGEMANN, K. DREPPER und G. DREPPER, Archiv für Tierernährung,
Bd. 4, Heft 4 (S. 219-230) 1954.
2. A. KEMP, Mededeling van het Insdtuut voor Biologisch Onderzoek van Land-
bouwgewassen te Wageningen (1956).

Uit de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie;
Directeur: Prof. Dr. F. C. van der Kaay;
Uit het Pathologisch Instituut; Directeur: Prof. J. H. ten Thije;
Uit het Instituut voor Bacteriologie: Directeur: Prof. A. van der Schaaf.

Bij 137 runderen werd tijdens één oestrus-periode een klinisch onderzoek
van het genitaalapparaat ingesteld. Tevens werd de uterus bacteriologisch
en histologisch onderzocht. Na het verzamelen van het hiervoor benodigde
materiaal (uterussecretum en uterusbiopsieën) werden de dieren direct
geïnscmineerd.

De door ons onderzochte runderen waren afkomstig van K.I.-bedrijven
rondom Utrecht en gewoonlijk reeds één of meerdere malen geïnscmineerd.
In de praktijk stuit het uiteraard op moeilijkheden, wanneer men nog niet
eerder geïnsemineerde dieren wil onderzoeken.

Alvorens tot de bespreking van de resultaten van ons onderzoek over te
gaan volgt eerst een korte toelichting over de gevolgde onderzoekings-
methode.

a. klinisch onderzoek van het genitaalapparaat en de wijze van het ver-
zamelen van het benodigde materiaal voor bacteriologisch en histologisch
onderzoek,

ad. a. Van ieder onderzocht rund werd een status ingevuld waarop de
anamnestische gegevens en de bevindingen van het klinisch, histologisch
en bacteriologisch onderzoek werd vermeld.

Het uterussecretum werd verkregen door middel van een apparaat, dat
nagenoeg hetzelfde is als door Kampelmacher (2) werd gebruikt
en beschreven in zijn dissertatie. (Bij het door ons gebezigde instrument
was de buitenste buis aanzienlijk langer).

Het apparaat, dat diende voor het verkrijgen van uterusbiopsieën, was in principe
het door Miller ontworpen instrument. Dit biopsie-apparaat bestaat uit twee in
elkaar passende buizen. De buitenste buis A is geheel van roestvrij staal vervaardigd;
de binnenste buis B is alleen voor wat het voorste gedeelte betreft (BI) van dit mate-
riaal gemaakt (zie afb. 1). Dit voorste gedeelte is voorzien van een scherpe snijrand

Dit onderzoek werd mogelijk gemaakt door financiële steun van T.N.O., afd.
Diergeneeskunde.

Zusammenfassungen in englischer, französischer und deutscher Sprache werden
noch im Sonderdruck erscheinen.

(Bs), waarmede een stukje uterusmucosa afgesneden wordt. De kleine opening (Bi)
heeft slechts betekenis voor het reinigen van het instrument.

In buis A bevindt zich een opening Ai, die door terugtrekken van B vrij komt, zodat
hierin een stukje uterusslijmvlies gedrukt kan worden. A2 is een afsluitkapje. A3 een
metalen ring aan één zijde afgeplat en corresponderend met Ai.

AFB. 1
Tekening biopsie-apparaat.
A. Buitenste buis van roestvrij staal; lengte 510 mm, diameter 6 mm.
1. Opening: lengte 10 mm; 2. Afsluitkapje; 3. Ring, diameter 16 mm, dikte 3 mm.
B I Roestvrij staal: lengte 35 mm, diameter 5 mm; II Koperen buis: lengte 471 mm,
diameter 4 mm; III Handvat massief koper met geribd oppervlak: lengte 85 mm,

Het inbrengen van het „entapparaat" geschiedde als volgt. De portio
vaginalis uteri werd door middel van een tang volgens Albrechtsen
gefixeerd en zover naar achteren gehaald, dat het orificium externum tussen
de vulvalippen zichtbaar werd. Hierna werd een spreidspeculum volgens
Albrechtsen ingebracht.

Het orificium externum werd gedesinfecteerd met een gejodeerde watten-
prop, welke aan een lange Kocherse tang bevestigd was. Het gehele ent-
apparaat werd daarna zover mogelijk in het cervixkanaal geschoven.
r5e tang en het spreidspeculum werden, nadat de cervix zich weer op zijn
oorspronkelijke plaats bevond, verwijderd.

Onder rectale geleiding werd het instrument tot in één der uterushoornen
gebracht, waarna het uterussccretum verzameld werd.

Na verwijdering van het entapparaat werd, eveneens onder rectale gelei-
ding het biopsieapparaat ingebracht ter verkrijging van een stukje uterus-
slijmvlies. Van elk rund werden twee biopsieën genomen, uit elke uterus-
hoorn één.

ad. b. Het uterussccretum uit het slijmbekertje werd op de volgende
voedingsbodems overgebracht:

Tevens werd een uitstrijkje gemaakt voor de kleuring met Löfflers methy-
lcenblauw en eventueel volgens Gram. De verwerking van dit materiaal
geschiede in het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie, directeur: Prof.
A. van der Schaaf.

Dc bodems werden 24 uur bebroed, daarna werden de positieve er uit
gehaald cn de niet-begroeide nogmaals 24 uur in de broedstoof geplaatst.
De poviet serum-agar media werden 5 dagen bebroed (10 % C02).
ad c. Zoals reeds vermeld, werden van ieder rund twee biopsiëen geno-

men. Eén biopsie werd in de vloeistof van Gendre gefixeerd, de andere in
de vloeistof van Helly. De kleuring van de paraffinecoupes vond plaats
met haemaluin-azophloxine, eosine-toluidineblauw en volgens van Gieson.
Per rund werd een twintigtal coupes bekeken.

Het histologisch onderzoek geschiedde zonder enige voorkennis van de
resultaten van het klinisch en bacteriologisch onderzoek.

Het betreft hier dus de dieren, die drachtig zijn geworden na
de tijdens het onderzoek verrichte inseminatie.
Groep B (33 dieren); na drie weken drachtig geworden.
Groep C (12 dieren): na zes weken drachtig geworden.
Groep D (5 dieren): na twaalf weken drachtig geworden. In de groepen
B t/m E werden de dieren dus niet op de tijdens het onderzocht
verichte inseminatie drachtig, doch wel op de inseminatie die
resp. 3, 6 9 en 12 weken later plaats vond.
Groep F (24 dieren) : niet drachtig geworden.

sommige dieren werden slechts éénmaal, andere meerdere malen
ter inseminatie aangeboden.
Groep Fb (10 dieren): na het onderzoek niet meer geïmemineerd.

Groep F is dus zeer heterogeen van samenstelling. Het enige wat
deze dieren gemeen hebben, is, dat ze niet drachtig zijn gewor-
den ten gevolge van de tijdens het onderzoek verichte insemina-
tie.

Achtereenvolgens zullen de anamnestische, klinische, bacteriologische en
histologische bevindingen worden besproken.

Hiertoe behoren de gegevens omtrent aantal partus, aantal weken verlopen
tussen de partus en het onderzoek, het puerperium, de oestrus, het aantal
aan het onderzoek voorafgegane inseminaties, etc. Enkele hiervan zullen
besproken worden.

Onderstaand overzicht geeft weer hoe de verdeling van de verschillende
leeftijdsgroepen in ons materiaal was.

2. Aantal weken tussen onderzoek en voorafgaande partus.
Gemiddeld vond het onderzoek 13.6 weken na de partus plaats.

Het tijdig afkomen van de nageboorte is voor het verloop van het puerpe-
rium van groot belang, alhoewel tijdig afkomen van de secundinae geen
ongestoord puerperium garandeert.

Van de 137 onderzochte dieren bleven er 16 aan de nageboorte staan;
bovendien verliep het puerperium van 15 andere — waarbij de nageboorte
wel normaal afkwam — abnormaal in de vorm van fluor albus. Er moet
rekening mede gehouden worden, dat de gegevens van de eigenaar af-
komstig zijn. In het algemeen weet deze nog wel of een bepaald dier aan
de nageboorte gestaan heeft, maar hoe het puerperium, waarbij de na-
geboorte normaal afkwam, verlopen is, weet hij in de regel niet precies
meer. Bovendien zijn vele lichte afwijkingen niet door de eigenaar te con-
stateren. Het is daarom zeer goed mogelijk, dat het aantal dieren met een
abnormaal verlopend puerperium groter was.

In onderstaand tabelletje is aangegeven hoe vaak retentio secundinarum
en fluor albus in de verschillende bevruchtingsgroepen in de anamnese
voorkwamen.

Wanneer we nagaan hoeveel weken na de partus de dieren met een
gestoord puerperium weer drachtig werden, dan blijkt dit gemiddeld 20.9
weken te zijn. De dieren met een normaal puerperium werden gemiddeld
16.8 weken drachtig.

Wanneer we de dieren, behorende tot groep Eb (die niet meer geïnsemi-
neerd zijn) buiten beschouwing laten, dan blijkt, dat van de 28 dieren
met een gestoord puerperium (retentio secundinarum -f fluor albus) 7 niet
drachtig werden (25%). Voor de dieren die gewitvuild hadden bedroeg
dit 15.5 % en voor de dieren die aan de nageboorte hadden gestaan 33.4 %
Van de resterende 85 dieren met een ongestoord puerperium werden 7
stuks (8.2%) niet drachtig.

Uit het bovenstaande blijkt, dat het verkrijgen van een volledige anam-
nese van belang is voor de fertiliteitsprognose.

Er werden geen ernstige klinische afwijkingen bij de door ons onderzochte
dieren waargenomen. Alleen aan de ovaria vonden we in enkele gevallen
ernstige afwijkingen. Het onderzoek vond plaats op het hoogtepunt van de
bronst.

1. bronstslijm: veelal betrof het een opalescerend secretum, soms was het
bronstslijm waterdun en zeer overvloedig voorhanden, soms vond men
in het bronstslijm een enkel pusvlokje.

slijmvlies van de vagina en de portio vaginalis uteri: dit betrof steeds
een te rood gekleurd slijmvlies.

uteruswand: als afwijking werd beschouwd een bij rectaal exploreren
te stug aanvoelende uteruswand.
ovaria: dit betrof steeds een cysteuze degeneratie.

andere bevindingen waren: cyste van de Bartholinische klieren (2 x),
Fleischpange (3 x).
In onderstaand overzicht worden de verschillende waargenomen afwijkin-
gen per groep, procentsgewijs en kolomsgewijs vermeld. Er wordt op ge-
wezen, dat de kolom „afwijkend secretum" het meest objectief is. Immers
bronstsecretum moet vrijwel glashelder en visceus zijn en afwijkingen hier-
\\\'an zijn gemakkelijk te constateren.

Uit dit overzicht blijkt wel, dat het voor de klinicus onmogelijk is op grond
van dergelijke geringe afwijkingen — uitgezonderd de veranderingen aan
de ovaria — een goede prognose te stellen t.a.v. de vruchtbaarheid van het
dier.

In het uterussecretum van slechts 14 dieren (10.2%) werden micro-
organismen gevonden, nl. :
a haemolytische streptococcen: 1 x
y8 haemolytische streptococcen : 8 x
stafylococcen : 5 x

Welke gevolgen heeft de aanwezigheid van deze kiemen in het uterus-
secregtum voor de vruchtbaarheid van het dier?

In onderstaand overzicht zien we het voorkomen van deze kiemen in de
verschillende bevruchtingsgroepen :

TABEL IV.
Groepen: A B C D E Fa Fb
1 X a haem. strept. — — — — — 1 —
8 X (8 haem. strept. 3 2 2 — — 1 —
5 X stafylokokken 12 — — — 1 1
Eén dier werd niet meer geïnsemineerd (Fb).

Uit dit overzicht blijkt, dat van de overige 13 dieren, 4 direct en 4 na 3
weken drachtig werden, zonder dat enige behandeling werd ingesteld. Hoe-
wel het aantal dieren te gering is om vergaande conclusies te trekken, blijkt
toch wel, dat het moeilijk is op grond van het bacteriologisch onderzoek
van het uterussecretum een juiste fertiliteitsprognose te stellen.
Kampelmacher vond bij 82 herhaaldelijk opbrekende runderen 45
maal (54.9 %) kiemen in het uterusslijmvlies. Dit percentage ligt aanzien-
lijk hoger dan het onze (10.2%). De oorzaak hiervan moet o.i. gezocht
worden in het feit, dat de door Kampelmacher voor zijn onderzoek
gebruikte dieren van slechts enkele — veelal Brucella positieve — bedrijven
genomen waren, terwijl de door ons onderzochte runderen nagenoeg alle
van verschillende bedrijven afkomstig waren.
D. Histologische bevindingen.

De histologische diagnostiek van de endometritis wordt bemoeilijkt door
het feit, dat verschillende beelden, die men als uiting van ontsteking zou
willen beschouwen, in het normale uterusslijmvlies kunnen voorkomen.
Zo kan b.v. de in onze coupes regelmatig voorkomende hyperaemie, ge-
paard gaande met bloedinkjes en oedeem, toegeschreven worden aan de
oestrus waarin de dieren verkeerden op het ogenblik dat de biopsieëii ge-
nomen worden.

Voor de diagno.se „endometritis" hebben wij ons gebaseerd op het voor-
komen van diffuze en haardvorimge infiltraten van ontstekingscellen, en op
ontstekingsveranderingen aan de klierbuizen. De ernst van de gevonden
afwijkingen werd door tekens nader aangegeven.

Voor de diffuze ceninfiltratie stuiten we hierbij al dadelijk op moeilijk-
heden. Niet alleen is deze moeilijk exact aan te geven, maar bovendien kun-
nen de verschillende infiltraatcellen ook normaal in het uterusslijmvlies
voorkomen. Daarenboven is niet met zekerheid bekend hoe talrijk deze
cellen onder normale omstandigheden kunnen zijn. Op grond van hetgeen
hierover in de literatuur vermeld staat, alsook uit eigen ervaring, werd bij
onze runderen, die alle in oestrus verkeerden, een dunne bezetting met
infiltraatcellen van de mucosa beneden het oppervlakkige ook normaal
soms celrijke laagje, nog als fysiologisch beschouwd.

-]—j—j- dichte bezetting.
Het voorkomen van haardvorminge celinfiltraten werd als abnormaal be-
schouwd en als volgt gewaardeerd:
— geen haarden
-(- 1—2 haarden per coupe
-|—(- 3—5 haarden per coupe
—|- > 5 haarden per coupe.
Ook over het al of niet voorkomen van haardvormige celinfiltraten in het
normale uterusslijmvlies van het rund bestaat in de literatuur geen een-
stemmigheid. Bij de bespreking van de resultaten van het histologisch
onderzoek komen we hierop nog terug.

Veranderingen aan de klierbuizen werden alleen met aangegeven, om-
dat ze slechts in zeer beperkte mate voorkwamen.

De ernst van de gediagnostiseerde endometritisch werd weer met -|—j-
of -|—I—|- aangegeven, waarvoor het grootste aantal tekens in één van
de bovengenoemde rubrieken bepalend was.

De genomen biopsiëen waren behoorlijk van omvang en vertoonden over
het algemeen weinig kunstproducten.

Het uterusslijmvlies vertoonde bijna steeds hyperaemie, oedeem en bloe-
dinkjes. Behalve het feit, dat de dieren tijdens het nemen van de biopsie
in oestrus verkeerden, speelt mogelijk ook het „mechanisch geweld" bij het
nemen van de biopsie hierbij een rol. Zwelling van capillair-endothelien,
welke regelmatig waargenomen werd, kan eveneens aan de oestrus worden
toegeschreven.

De spongiosa was steeds zeer ocdematcus en hierdoor zeer ijl van structuur.
Ekele lymphocyten, polymorphkernige Icucocyten en histiocyten, vaak met
bloedpigment beladen, werden regelmatig aangetroffen evenals een aantal
mastccllcn, die meestal in de omgeving van vaten werden waargenomen.
De compacta was steeds veel cclrijker dan de spongiosa. Een smalle sub-
epitheliale zoom is vaak het celrijkst, ook bij de dieren waarbij geen ont-
stekingsverschijnselen zijn gevonden.

Niet alleen zijn de stromacellen in de compacta veelvuldiger dan in de
spongiosa, maar ook de infiltraatcellen zijn talrijker. Lymphocyten en
lymphocytachtige cellen, met bloedpigment beladen macrophagen, plasma-
cellen, eosinophiele cn neutrophicle polymorphkernige Icucocyten (ook in
vaatjes) en mastcellen worden regelmatig aangetroffen. Vooral het sub-
epitheliale laagje bevat meestal talrijke mastcellen en de grotere celrijkdom
van deze laag — ook in de biopsieën waarin geen endometritis werd ge-
constateerd — is dan ook voor een groot deel toe te schrijven aan de aan-
wezigheid van deze mastcellen. De verschillende soorten infiltraatcellen
werden in alle groepen aangetroffen. Hoewel de kleuring volgens Pappen-
heim-Unna niet werd toegepast cn jonge plasmacellen dus aan de differen-
tiatie ontsnapten, bleek toch wel (in overeenstemming met Skjerven i).

Odd Skjerven: Endometrial biopsy studies in reproductively normal cattle. Acta
Endocrinologica, suppl. 261, 1956.

die een significante toename vond met het stijgen van de leeftijd), dat bij
oudere runderen over het algemeen meer plasmacellen werden gevonden
dan bij jongere. Verder steeg met het toenemen van de ernst der ont-
stekingsveranderingen ook het aantal plasmacellen. Daarentegen was het
aantal mastcellen bij uitgesproken endometritiden soms opvallend gering.
Eosinophiele polymorphkernige leucocyten waren plaatselijk soms zeer
talrijk, zonder dat andere types infiltraatcellen vermeerderd waren. De
dichtheid van de diffuze celinfiltraten wisselt plaatselijk; wanneer ze
oppervlakkig gelegen zijn zetten ze zich soms om de klierhalzen voort.
De haardvormige Infiltraten waren wisselend van vorm en grootte en
begrenzing. Wanneer ze wat beter begrensd waren deden ze door hun grote
celrijkdom vaak denken aan lymphfollikels. Naast lymphocyten en lympho-
cytachtige cellen konden macrophagen, plasmacellen en eosinophiele poly-
morphkernige leucocyten in deze haarden aangetroffen worden, de laatst-
genoemde cellen vooral in deze peripherie soms a.h.w. een mantel vormend.
Soms kwamen ook zeer scherp omschreven haardjes voor, meestal klein
en rond, die vaak een „eigen" bindweefselstroma vertoonden met een
concentrische rangschikking van de collagene vezels. Deze haardjes waren
meer lymphocytair van karakter en vertoonden meestal een geringere cel-
dichtheid dan de eerstgenoemde Infiltraten.

Het oppervlakte epitheel was in veel biopsiëen plaatselijk, soms geheel
afwezig. Dit is ongetwijfeld een artefact (op uitgebreide ontstekingsgebie-
den was het vaak intact).

De klierbuizen vertoonden nog wel eens kunstproducten in de vorm van
epitheelslierten in het lumen. De structuur van dergelijke epitheelstroken
was meestal intact, de kernen waren pyknotisch. Deze veranderingen ont-
slaan doordat bij het nemen van de biopsie epitheelcellen van hun onder-
laag loslaten en in het lumen van de klierbuis geperst worden. Vaak waren
dergelijke klierbuizen hierdoor iets verwijd en was het epitheel iets lager
dan van de omliggende klierbuizen.

Een enkele maal werden plaatselijke proliferaticverschijnselen gevonden in
de vorm van enkele sterk slingerende buizen met te wijd lumen en hoog
epitheel. Ook chronische ontstekingsverschijnselen werden een enkele maal
— ook steeds zeer plaatselijk — gevonden, nl. enkele verwijde, soms zeer
grillig gevormde klierbuizen met hoog of laag en soms met ondergaand
epitheel. Dergelijke buizen waren omgeven door een duidelijke, soms dikke
bindweefselmantel en een wisselend aantal ontstekingscellen.
De bevindingen in de beide biopsiëen kwamen over het algemeen vrij
goed overeen. In ongeveer 5 % van de gevallen waren er belangrijke ver-
schillen Ook wisselde de beelden in de verschillende coupes van cén
biopsie. We kunnen daarom de conclusie van B r u s i) onderschrijven, dat
het voor het verkrijgen van een zo goed mogelijke indruk van het uterus-
slijmvlies gewenst is twee biopsieën te nemen, zo mogelijk uit elke hoorn
één en per biopsie 6-10 niet-aangrenzende coupes te bekijken.
De uiteindelijke resultaten van het histologisch onderzoek luiden als volgt:
61 X geen endometritis
39 X -f- endometritis
21 X -|—endometritis
16 X H—I—[- endometritis.

In totaal werd dus bij 76 van de 137 (55.5 %) onderzochte runderen een
endometritis gediagnostiseerd. Ruim de helft van de positieve gevallen komt
op rekenhg van de met één teken aangemerkte endometritiden. Waar de
grens tussen normaal en abnormaal bij de diffuze infiltratie niet met zeker-
heid te trekken is, kunnen in deze groep onjuiste diagnoses voorkomen.
Ook omtrent het al of niet voorkomen van haardvormige celinfiltraten in
de uterusmucosa van het rund, wat door ons als abnormaal is beschouwd,
zijn de meningen niet gelijk. Zietschman geeft b.v. in zijn boek
„Entwicklungsgeschichte der Haustiere" een afbeelding van het uterus-
slijmvlies van een vaars waarin een „Lymphzellansammlung" voorkomt.
Waar lymphoid weefsel in allerlei slijmvliezen voorkomt is dit ook voor het
uterusslijmvlies niet onwaarschijnlijk te achten. Er zijn echter wel aan-
wijzingen dat het bij vaarzen zeer weinig voorkomt. Zo vonden Simon
en M c N u 111) slechts bij 5 % van een aantal ogenschijnlijk normale
vaarzen „lymphfollikels". Ook de bevindingen bij de 15 vaarzen in ons
materiaal wijzen in die richting. We vonden nl. slechts bij één dier haard-
vormige Infiltraten (de scherp omschreven haardjes werden niet aangetrof-
fen). Bij deze vaars diagnostiseerden we een -)—|- endometritis. Uit de
anamnese bleek dat de eigenaar het dier enkele maanden geleden wat
had zien „vuilen", enkele weken nadat het geïnsemineerd was.
Slechts 9 maal werd de diagnose endometritis uitsluitend gesteld op
grond van de diffuze celinfiltratie. Als we deze -f- infiltratie nog als nor-
maal zouden beschouwen, dan blijven nog 30 dieren met een -j- endo-
metritis over door de aanwezigheid van een infiltraathaard en/of verande-
ringen aan klierbuizen. Het aantal positieve dieren zou dan ook nog 48.9 %
bedragen.

Brus en Kampelmacher vonden bij resp. 70 % en 69.1 % van
de door hen onderzochte steriele dieren een endometritis. Deze percentages
liggen dus hoger dan het onze. De samenstelling van het materiaal spreekt
hierbij mogelijk een rol. Zo onderzochten Brus en Kampelmacher
dieren die minstens tweemaal, vaak vele malen geïnesmineerd waren,
terwijl onze dieren meestal éénmaal geïnsemineerd waren.
We zullen nu de histologische resultaten vergelijken met de uitkomsten
van anamnestisch, klinisch en bacteriologisch onderzoek en tevens met de
bevruchtingsresultaten.

In onderstaande tabel zijn de resultaten van het klinisch onderzoek ge-
rangschikt naar de uitslag van het histologisch onderzoek van de uterus-
biopsie.

Het is wel duidelijk, dat het voor de klinicus een moeilijke taak is om de
histologische toestand van de uterusmucosa op grond van zijn onderzoek
te voorspellen.

Bij 29 van de 31 dieren die volgens de anamnese een gestoord puerperium
hadden, werd een endometritis gediagnostiseerd en wel bij alle 16 dieren
die aan retentio secundinarum geleden hadden en bij 13 van de 15 dieren
die fluor albus vertoond hadden.

In onderstaand overzicht zijn de gegevens van het puerperium gerangschikt
naar de uitslag van het histologisch onderzoek.

Uit dit overzicht blijkt, dat slechts 3.3 % van de dieren met een negatieve
uterusbiopsie een afwijkend puerperium gehad hebben en wel uitsluitend
in de vonn van fluor albus.

De dieren met -|—|—[- biopsie hadden in 62.5 % een afwijkend puerperium.
Het blijkt dus wel, zoals trouwens verwacht kon worden, dat stoorni.ssen
van het puerperium een belangrijke rol spelen bij het ontstaan van de
chronische endometritis van het nmd.

De reeds vermelde bevindingen bij de 15 pinken van ons materiaal geven
een aardige bevestiging hiervan. Slechts éénmaal werd hierbij de diagnose
endometritis (-|—|-) gesteld. Dit is 6.7 %; van de resterende 122 koeien
bedroeg dit 65 %.

De pink met een positieve biopsie was ruim 14 weken voor het onderzoek
geïnsemineerd. Ongeveer 10 dagen daarna had de eigenaar het dier wat
zien „vuilen". Het is dus niet uitgesloten, dat hier vruchtdood was ingetre-
den met als gevolg deze endometritis.

secretum micro-organismen gevonden worden, aan een endometritis zou-
den lijden.

Uit onderstaand overzicht blijkt, dat dit niet altijd het geval behoeft te
zijn. Kampelmacher wees hier in zijn dissertatie eveneens op.

4. Vergelijking resultaten histologisch onderzoek-bevruchtingsresultaten.
In tabel VIII is aangegeven hoe vaak de verschillende afwijkingen (diffuze
en haardvormige infiltraten, afwijkingen aan klierbuizen) in de verschillen-
de bevruchtingsgroepen voorkomen. Tabel IX geeft aan hoe vaak in de
verschillende bevruchtingsgroepen de diagnose endometritis werd gesteld.

De F-groep werd vanwege de heterogene samenstelling niet in deze tabellen
opgenomen.

De cijfers in de laatste kolom van tabel VIII zijn ontstaan door het totale
aantal tekens van een groep te delen door het aantal tot die groep be-
horende dieren. We zien dan, dat in de groepen R, D en E een stijging
is te zien (resp. 1.76, 2.17, 4.00) en dat groep C uit de toon valt (1.08).

Hetzelfde verloop geeft tabel IX te zien. De cijfers in de laatste kolom
geven weer het percentage endometritis-dieren in de verschillende be-
vruchtingsgroepen. Ook hier weer een stijging in de groepen B, D en E,
doch niet van groep C.

Hoewel het voor de hand schijnt te liggen, dat met het toenemen van
de ernst der geconstateerde afwijkingen de bevruchtingsresultaten zullen
dalen, komt dit dus in de tabellen slechts in beperkte mate tot uiting.
Statistische analyse i) waarbij ook de gegevens van groep F voor zover
dit mogelijk was gebruikt werden, gaf evenmin uitkomst. Het aantal
dieren in de groepen C, D en E is voor statistische analyse overigens ook
erg klein. Het toeval kan hier een grote rol spelen.

Groep A is de interessantste groep, omdat hier bekend was hoe de structuur
van het uterusslijmvlies er op het moment van de inseminatie uitzag. We
zien, dat bij de zeer uiteenlopende histologische beelden van de uterus-
mucosa nog bevruchting mogelijk is. Alhoewel -|—(—[- haardvormige In-
filtraten hier niet voorkomen, zijn immers alle andere afwijkingen wel
vertegenwoordigd (tabel VHI).

Brus heeft hierop in zijn dissertatie reeds gewezen. Hij zag nl., dat van
10 dieren met een lichte endometritis en 4 dieren met een matige endo-
metritisch, er resp. 8 en 2 direct drachtig werden.

In ons materiaal (tabel VHI) werden 18 dieren met een -j- endometritis,
9 dieren met een -)—endometritis en zelfs 2 dieren met een -)—|—\\- endo-
metritis, toch direct bevrucht. (Opgemerkt zij, dat deze -j—|—|- endome-
tritis werd gediagnostiseerd op grond van de diffuze celinHltratie: bij het
ene dier was geen haardvormige, bij het andere een -j—haardvormige
infiltratie aanwezig). Hieruit blijkt wel, dat het histologisch onderzoek
van de uterusbiopsie slechts van beperkte waarde kan zijn voor het stellen
van juiste fertiliteitsprognose.

In kolom 1 van tabel X is het aantal onderzochte dieren vermeld, in kolom
2 het aantal dat hiervan direct drachtig werd (groep A), kolom 3 geeft het
aantal dieren dat na 3 weken opnieuw geïnsemineerd werd en kolom 4
het aantal dat na deze inseminatie-drachtig bleek (groep B).

Het blijkt, dat de bevruchtingsresultaten van de •—, -(- en -|—|- groepen
elkaar nagenoeg niet ontlopen, terwijl de vruchtbaarheid van de dieren uit
de -|—|—)- groep aanvankelijk belangrijk later ligt (zie kolom 1 en 2). Na
3 weken echter is dit verschil tussen de vruchtbaarheid van de -|—1- en de
overige groepen niet meer aanwezig (kolom 3 en 4).

Ook uit deze tabel komt dus naar voren dat de waarde van het histologisch
onderzoek van de uterusbiopsie voor de fertiliteitsprognose gering geacht
moet worden.

Ten overvloede wijzen we er nog op, dat deze conclusie betrekking heeft
op dieren, waarbij de partus plaats vond geruime tijd voor het onderzoek
(in ons materiaal gemiddeld 13.6 weken).

Tabel XI geeft tenslotte een samenvatting van de uitkomsten van anam-
nese, klinisch, bacteriologisch en histologisch onderzoek in de verschillende
bevruchtingsgroepen.

Uit de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie der Rijks-
ITniversiteit te Utrecht. Dir.: Prof. Dr. F. C. van der Kaay.

DE BEVRUCHTING MET SPERMA, VERDl ND MET EEN
MENGSEL VAN ONDERMELK EN EIDOOIER.t)

In de laatste jaren is een aantal publikaties verschenen over de verdunning
van sperma met melk en melkprodukten. Het leek ons goed om U hier het
een en ander van te vertellen.

Deze verdunner, die dus alleen uit volle melk bestaat, kan eventueel nog
met 2 % eidooier (2) aangevuld worden. De resultaten \\ an de inseminaties,
uitgevoerd met het sperma, dat met de volle melkverdunner werd verdund,
waren gelijk aan de resultaten verkregen met behulp van de citraat-eidooier-
verdunner. Toch zijn er nog voordelen aan deze verdunner verbonden en
wel dat het produkt gemakkelijk is te verkrijgen, een betere houdbaarheid
van de spermiën geeft en een verdunningsshock ontbreekt; de beoordeling
van de beweeglijkheid der spermiën is in de volle melkverdunner moei-
lijker (2).

Worden echter antibiotica aan de melk- en citraat-eigeelverdunner toe-
gevoegd, dan geeft de eerste betere bevruchtingsresultaten (5).

Gehomogeniseerde melk heeft een behandeling ondergaan waardoor het
vet zeer fijn is verdeeld en de melk niet meer oproornt.
Deze verdunner geeft in het gunstigste geval dezelfde resultaten als de
citraat-eidooier-verdunner (4, 9 en 12). Opmerkelijk is, dat in één
publikatie vermeld wordt, dat het sperma van minder fertiele dieren ver-
dund met de gehomogeniseerde melk betere bevruchtingsresultaten geeft
dan met de citraat-eidooier-verdunner (9).

Ondermelk zonder meer kan als verdunner van sperma gebruikt worden,
maar ook kan aan de ondermelk eidooier toegevoegd worden.
De bevruchtingsresultaten van deze verdunner zijn over het algemeen
beter dan de resultaten, die met de citraat-eidooier-verdunner verkregen
worden (4, 6, 10, 12).

Melkserum is het produkt dat ontstaat indien de melk van vet en casseine
wordt ontdaan.

Deze verdunner, die voor het gebruik nog gekookt wordt, gaf slechtere
resultaten dan de gebruikelijke citraat-eidooier-verdunner (3).

*) Dit onderzoek werd financieel gesteund door T.N.O.
Reprints with English, French and German summaries.

Zusammenfassungen in englischer, französischer und deutscher Sprache werden;
noch im Sonderdruck erscheinen.

In de regel wordt ondermelkpoeder gebruikt (7, 11, 13). De verdunner
kan het best bereid worden, door bij 45° C een 9 % oplossing te maken
in aqua destillata (13). Niet alle melkpoeder is bruikbaar, daar de be-
reidingsmethode en vooral de temperatuur tijdens het bereiden een \\ oor-
name factor vormen. Aan deze verdunner kan ook weer eidooier worden
toegevoegd en eventueel nog verschillende zouten (7). De verkregen resul-
taten waren beter dan met de gebruikelijke citraat-eidooier-verdunner en
er trad geen agglutinatie op van de spermiën. De controle van de beweeg-
lijkheid van de spermiën was goed uit te voeren. Voorts gaf een toevoeging
van 5-10 cm3 0.5 % NaCl-oplossing aan 100 cm3 verdunner nog een
gunstig effect op de houdbaarheid van het sperma (11).
Het verhitten van alle melkverdunners werkt gunstig (8, 9, 12, 13, 14).
Men dient er echter op te letten, dat dit proces niet bij een lage tempera-
tuur te kort of bij een hoge temperatuur te lang geschiedt (8). Het best
kan dit gebeuren bij 87-97° C en dan maar gedurende één minuut (14").
Het leek ons het beste om de ondermelkverdunner te gaan proberen en
wel in vergelijking met de door ons gebruikte geheel-ei-citraat verdunner.
In een laboratoriumproefje werd eerst de houdbaarheid \\an sperma na-
gegaan, dat met ondermelk en toevoeging van 5, 10 of 15 volume procenten
eidooier verdund werd. Hieruit is gebleken, dat de toevoeging van 5 %
eidooier de beste houdbaarheid gaf en de beweeglijkheid tevens goed was
te controleren.

De ondermelk kan verkregen worden door verse volle melk in de koelkast
te plaatsen om af te koelen en daarna gedurende 30 minuten bij 3500 toeren
per minuut te centrifugeren (middellijn centrifuge 30 cm). Na dit proces
wordt de ondermelk afgepipetteerd. Als het benodigde kwantum bereikt
is volgt de verhitting in een waterbad tot 92° C. onder voortdurend roeren.
Hierna volgde de afkoeling. Tot slot werd nu de eidooier toegevoegd.
Als men grote hoeveelheden nodig heeft is dit een bewerkelijke methode.
Indien men echter een goed produkt van een melkfabriek kan krijgen,
vervalt natuurlijk dit bezwaar.

Voor dit onderzoek is gebruik gemaakt van het sperma van 19 stieren, die
toebehoorden aan verschillende K.I.-verenigingen. Gedurende enige tijd
is een gedeelte van ieder ejaculaat met de geheel-ei-citraatverdunner en
het andere gedeelte met de ondermelkverdtmner verdund. De verdunnings-
graad is voor beide verdunningen gelijk gehouden.

Met de geheel-ei-citraatverdunner (g.e.c.v.) werden 8671 en met de onder-
rnelk-eidooier-verdunner (o.e.v.) 6237 eerste en volgende inseminades ver-
richt. Deze gegevens zijn in tabel I verwerkt. De inseminaties die in deze
tabel zijn ondergebracht, zijn ingedeeld volgens de leeftijd van het sperma,
de soort van verdunner, eerste en volgende inseminaties en de resultaten.
De inseminaties, die gerangschikt zijn onder het hoofd eerste dag, zijn
uitgevoerd op de dag waarop het sperma verzameld werd. De inseminaties
die gerangschikt zijn onder het hoofd tweede dag, zijn uitgevoerd met
sperma dat de voorafgaande dag verzameld is, enz.

Ie Inseminaties: Vergelijken we nu de percentages van dc eerste insemi-
naties met elkaar, dan zijn de resultaten op de eerste dag van de g.e.c.v.
0.2 % beter dan van de o.e.v. Op de tweede dag geeft de o.e.v. echter 0.8 %
betere resultaten en dit verschil ten gunste van de o.e.v. groeit op de clerde

dag uit tot 4.4%. De groep inseminaties uitgevoerd met vierde-dags-sperma
geeft een verschil van 2.8 % aan en ook nu weer ten gunste van het
sperma, dat met de o.e.v. behandeld is. In de totaal kolom vinden we
een verschil van 1.4 % ten gunste van de o.e.v.

Volgende inseminaties: Bij de volgende inseminaties vallen de verschillen
steeds ten gunste uit van de o.e.v. en bedragen op de verschillende dagen
1.4, 1.9, 7.5 en 4.5%. In de totaal kolom bedraagt dit verschil 3.1%.
Over alle inseminaties berekend, wordt hier een gunstig effect gevonden
van 2.2 % ten gunste van de o.e.v.

Nu dienen niet alleen de resultaten van alle 19 stieren tezamen bekeken
te worden, maar ook de resultaten per stier afzonderlijk. Daar van 10
stieren het aantal inseminaties te klein was voor een goede vergelijking,
zijn alleen de uitslagen van de inseminaties van de negen overige stieren
in tabel II vermeld.

Deze tabel is op dezelfde wijze als tabel I ingedeeld. Gezien de kleine
aantallen volgende inseminaties zijn hier de percentages van deze insemi-
naties alleen in de totaal kolom vermeld.

Bij het bekijken van de resultaten van de inseminaties, verricht met sperma
van de stier Ake, zijn de verschillen steeds ten gunste van de g.e.c.v. In de
totaal kolom zien we een verschil van 3 % voor de eerste inseminaties en
een verschil van 5.7 % voor de volgende inseminaties.

Hoewel de totale resultaten van de inseminaties van de stier Bert ook weer
ten gunste komen van de g.e.c.v., blijkt dit echter bij beschouwing van de
resultaten per dag, alleen op te gaan voor de eerste twee dagen, daar voor
de derde en vierde dag de resultaten van de o.e.v. beter zijn.
Voor de stieren Co, Ed, Kl en R.K. werden de beste resultaten verkregen
met de o.e.v. Uitzondering hierop vormen alleen de resultaten van R.K.
op de tweede dag en van Co voor de volgende inseminaties (totaal kolom).
Bij de stier Ste zijn alle resultaten van de g.e.c.v. beter dan die van de o.e.v.
De resultaten bereikt met het sperma van de vierde dag dienen wegens
het geringe aantal inseminaties buiten beschouwing te blijven.
Bij Sud zijn de resultaten van het sperma, dat met de g.e.c.v. behandeld
is, op de eerste en de vierde dag beter dan van het sperma dat met de
o.e.v. verdund is. Voor de tweede en derde dag geldt echter juist het om-
gekeerde. De totale gegevens zijn van de g.e.c.v. iets beter.
Bij Yta zijn de resultaten van de o.e.v. het beste.

In de periode, dat het sperma met de verschillende verdunners verdund is
geworden, kon bij 6 monsters (vém 3 stieren) agglutinatie van de spermiën
worden vastgesteld. Deze agglutinatie is steeds gevonden bij het sperma, dat
met de g.e.c.v. was verdund en slechts in twee gevallen ook bij de met

0.e.v. verdunde monsters. De agglutinatie was dan in de o.e.v. minder
intensief.

De houdbaarheid van de spermiën was of in beide verdunners gelijk of in
de o.e.v. beter.

1. Het gemiddelde drachtigheidspercentage van het met geheel-ei-citraat
verdunde sperma was 8.20 % lager dan dat van het met ondermelk-
eidooier verdunde sperma, dat 65.98% bedroeg.

2. De daling van het drachtigheidspercentage tijdens het bewaren van het
sperma was in de geheel-ei-citraat verdunner groot en de verschillen
tussen de dagen zijn zeer significant (P < 0.01).

De daling is in de ondermelk-eidooier verdunner klein en de verschillen
tussen de dagen zijn niet significant (P ± 0.15).

1. JACQUET, J., Emploi de dilucurs à base de lait pour la conservation du sperme
des taureaux. II Int. Congress of animal reproduction. Copenhagen 1952.

2. WEISZ, K., Spermaverdünnung mit Milch. Wiener Tierärtzl. Mon. Sehr. 60
(1952), 668

3. SCHMIDT, K. und KROLL, H., Versuche zur Konservierung von Bullensper-
ma. Mon. Vet. Med. 6 (1953), 116.

4. ALMQUIST, J. O., FLIPSE, R. J., THACKER, D. L., Diluters for bovine
semen. J. Dairy Sei. 37 (1954), 1303.

6. BOLTON, W. D., DURREL, W. B., Pasteurized skimmilk as a bovine semen di-
luent. J. Amer. Vet. Med. Ass. 124 (1954), 24.

7. BONADONNA, E., L\'emploi du lait écrémé. Uittreksel in Annales Med. Vet.
98 (1954), 528.

8. THACKER, D. L., FLIPSE, R. J., ALMQUIST, J. O., Effect of milkproteins
upon Spermatozoon livability. J. Dairy Sei. 37 (1954), 220.

9. PERKINS, J. R., CARPENTER, M. C., SEATH, D. M., A comparison of die
fertility of bull semen diluted in egg yolk-citrate and homogenized milk. J. Dairy
Sei. 38 (1955), 155.

10. CRISENATH, M., Milch als Spermaverdünner. Fortpfl. Zuchthyg. Haustieres.
5 (1955), 56.

11. JOHNSON, P. E., FLIPSE, R. J., ALMQUIST, J. O., Diluters for bovine
semen. J Dairy Sei. 39 (1956), 180.

12. KERRUISH, B. M., A field trial comparison of milk and egg-yolk citrate as
semen diluters. Ill Int. Congress of animal reproduction, Cambridge, 1956.

13. MELROSE, D. R., Skimmilkpowder as a semen diluent. Ill Int. Congress of
animal reproduction, Cambridge, 1956.

14. SAACKE, R. G., ALMQUIST, J O., FLIPSE, R. J., Diluters for bovine semen.
J. Dairy Sei. 34 (1956), 90.

Uit het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie der Rijks-L^niversiteit te
Utrecht; Directeur: Prof. A. van der Schaaf.

De etiologie van kreupelheden bij varkens is een onderwerp, waarmee
dierenartsen in de praktijk dikwijls worden geconfronteerd. In de regel zal
het niet mogelijk zijn om een exacte diagnose te stellen en een causale
therapie in te stellen en wordt volstaan met het advies om het dier spoedig
de weg naar het abattoir te doen vinden. Iets anders wordt het wanneer de
kreupelheid zich niet beperkt tot één been van een enkel varken, doch
dat men geconsulteerd wordt bij varkens wegens enzoötisch optredende
gewrichtsaandoeningen of dat advies wordt gevraagd over claudicatio van
een fokbeer of dito zeug.

Bij individuele kreupelheid zal zal men in de eerste plaats de klauwen
inspecteren, hetzelfde geldt voor een koppel varkens, die alle min of
meer een stijve gang vertonen, die dikwijls gepaard gaat met krommen van
de rug. Dergelijke kreupelheden zijn meestal toe te schrijven aan een
kneuzing van de hoeflederhuid, vaak in verband met te sterk afslijten van
de hoornschoenen. Vooral varkens, die worden gehouden op te ruwe be-
tonnen vloer, hebben hier dikwijls van te lijden en moeten niet zelden
voortijdig worden opgeruimd wegens te geringe gewichtstoename. Bij

Zusammenfassungen in englischer, französischer und deutscher Sprache werden
noch im Sonderdruck erscheinen.

pest treedt als gevolg van de verminderde resistentie tegen pyogene bac-
teriën niet zelden bij dergelijke dieren panaritium op, die dikwijls overgaat
in een klauwgewrichtsontsteking.

Enzoötisch optredende kreupelheden kunnen het gevolg zijn van rachitis,
speciaal bij biggen, die geen biggenmeel krijgen, alleen karnemelk, wei en
meel van zelf-verbouwd graan.

Bij dergelijke varkens zijn de gewrichten erg kwetsbaar, zodat distorsies
gemakkelijk optreden, vooral aan het kniegewricht.

De infectieuze arthritiden zijn gewrichtsaandocningen, die te vergelijken
zijn met de rheumatische polyarthritis bij de mens.

Hierbij zal het vaak voorkomen, dat zoals bij het door Jansen, van
Dorssen en Frederik beschreven geval de eigenlijke vlekziekte nooit
is waargenomen. Men wordt dan dus geconfronteerd met kreupele biggen,
die min of meer duidelijke deformiteiten hebben aan de proximale uit-
einden van metacarpus en metatarsus en de distale gedeelten van carpus
en tarsus. Uiteraard zijn het chronische procesen, waarbij geen fluctuatie
van gewrichtsvocht is vast te stellen doch alleen vrij vaste verdikkingen die
bij beknijpen pijnlijk blijken te zijn.

De gepubliceerde Röntgenfoto\'s tonen duidelijk aan, dat er beenwoekerin-
gen zijn opgetreden. Dit ziektebeeld krijgt men wanneer de biggen bij de
zeug reeds vlekziekte hebben doorgemaakt.

Experimenteel werd in Amerika door U s d i n, Ferguson en Birke-
1 a n d vlekziekte-arthritis opgewekt bij iets oudere dieren door ze herhaal-
delijk te infecteren met vlekziekte-cultuur subcutaan of intraveneus. Ze
brachten dit in verband met de vorming van hyaluronidase door de ge-
bruikte stammen van de Erysipelothrix.

De gewrichtsrheuma van de mens wordt ook wel in analogie hiermede-
toegeschreven aan vergroenende streptococcen, die dit enzym in belang-
rijke mate produceren. Bij de Amerikaanse gevallen werd vooral de aan-
dacht gevestigd op usuur van het gewrichtskraakbeen.
Deze usuur is ook waargenomen bij een varken van ± 25 kg. dat aan dit
instituut intraveneus met vlekziektebacteriën werd besmet doch 5 dagen
voorbehandeld was met intramusculair per dag 25 eenh. Corthrophine-Z,
een A.C.T.H. preparaat. De resistentie van de jonge dieren werd hierdoor
aanzienlijk verminderd en het gelukte zelfs om de vlekziekte op deze
manier peracuut en dodelijk te laten verlopen.

Een arthritis bij jonge biggen, die zich meestal beperkt tot 1 gewricht, is
het gevolg van een streptococcen-infectie. Deze arthritis heeft een acuut
karakter, gaat gepaard met een sterke zwelling van het gewricht en een
overeenkomstige toename van de synovia, die sterk troebel is en veel leuco-
cyten en fibrine bevat.

In tegenstelling met de vlekziektearthritis lijkt de streptococcen-arthritis
gemakkelijk te genezen te zijn door intraarticulaire injecties van penicilline
eventueel gecombineerd met een parenterale sulfamezathine-therapie.
Een ziekte, die iets lijkt op een polyarthritis, doch dit niet is, is de pyobacil-
lose bij biggen, zoals die door GoretenJoubert beschreven is.
Hierbij neemt men een etterige ontsteking waar van de huid, subcutis en
zelfs van de musculatuur der ledematen. Tengevolge van bindweefselwoe-

kering rondom de multipele etterhaardjes treedt er een elefantiasis op voor-
al van de achterste ledematen, (zie foto 2).

In de etter wordt in reincultuur een Corynbacterium pyogenes suis aan-
getroffen. Dit microörganisme wijkt in zijn eigenschappen enigszins af van
de Cbt. pyogenes van het rund en lijkt soms heel veel op een Nocardia, een
Gram-positief staafje, dat bij het rund longactinomycose kan veroorzaken.
Uit pathologisch materiaal van een koppel biggen, die bij de Interne Ziek-
ten in behandeling waren gegeven, werd dit staafje door de Heer F. H. J.
Jaartsveld bij herhaling gekweekt.

De meest voorkomende enzoötisch optredende kreupelheid bij biggen wordt
veroorzaakt door de Haemophilus suis. Deze acuut optredende gewrichts-
aandoening is voor het eerst als een aparte ziekte beschreven door
G 1 a s s e r, terwijl later door H j a r r e en VV r a m b y het etiologische
microörganisme werd onderkend als een haemophilus. Door experimentele
infecties gelukte het hun aan te tonen, dat voor het opwekken van de
polyserositis de bacterie alléén voldoende was. Een influenza-virus als in-

leidende infectie was voor het aanslaan der kunstmatige besmetting niet
nodig en kon ook bij typische gevallen van de spontane polyserosilitis niet
worden aangetoond, (zie foto 3).

13e ziekte komt in Nederland geregeld voor en staat bekend als „markt-
ziekte". De naam is tekenend voor het optreden n.1. ziet men de aandoe-
ning meestal in aansluiting met het vervoer van gespeende biggen, \\ooral
waneer dit bij lage buitentemperatuur geschiedt.

De klinische verschijnselen zijn vnl. verminderde eetlust, verhoogde rectaal-
temperatuur, doch niet zo hoog als bij vlekziekte, min of meer een dubbel-
slag bij de ademhaling met wrijvingsgeruisen, wegkruipen in het stro en
pijnlijkheid en zwelling van verschillende gewrichten. Soms hoesten de
dieren en ook treedt wel belemmering der ademhaling door een catarrh der
voorste luchtwegen op. Uit de gezwollen gewrichten kan men in rein-
cultuur de Haemophilus suis isoleren, het beste op chocolade-agar met
25 % bloed hetwelk met de agar gemengd op 65 C° gedurende 10 minuten
verhit dient te worden.

Over het algemeen is de prognose van deze ziekte vrij gunstig. Sommige
dieren succomberen tengevolge van een sterke ophoping \\an vloeistof en
fibrine in het pericard of door een meningids. Experimenteel bleek ook
endocarditis als doodsoorzaak te kunnen optreden. Het microörganisme is
gevoelig voor sulfapreparaten en vooral voor de tetracyclines.

Varkens met een chronische vlekziektepolyarthritis hebben geen over\\\'ulde
gewrichten, punctie heeft dus geen zin, echter hebben deze dieren in de
regel wel een hoog gehalte aan agglutininen m het bloedserum, zodat door
serologisch onderzoek tijdens het leven de waarschijnlijkheidsdiagnose wel
is te stellen. Postmortaal kunnen de specifieke microörganismen meestal
gemakkelijk uit de gewrichtskapsels worden geïsoleerd. In tegenstelling

met de Erysipelothrix rhusiopathiae uit de inwendige organen bij de acute
septichaemie groeien de vlekziektebacteriën bij de chronische aandoening
meestal „rough". Bij acute streptococcen-arthritis gelukt het bijna steeds
om door punctie van het overvulde gewricht troebele synovia te verzamelen,
die zich goed leent voor microscopisch en cultureel onderzoek. Hetzelfde
geldt ook voor de polyserositis. Bij deze laatste aandoening kan ook de
agglutinatiereactie worden toegepast wanneer varkens reeds enige tijd
ziekteverschijnselen hebben vertoond.

Bij de pyobacillose kan bacteriologisch onderzoek van de kleine etter-
haardjes in de cutis, subcutis en musculatuur de klinische diagnose helpen
stellen.

JANSEN, J., DORSSEN, C. A. van, en FREDERIK, G. H., Deformerende arthritis
en periarthritis door Erysipelothrix rhusiopathiae-inlectie bij jonge varkens. Tijd-
schr. Dierg. (1956) 81, 55.
USDIN, M., FERGUSON, L. C. en BIRKEL.A.ND, J. M., Experimental arthritis in
swine following multiple injections with Erysipelothrix rhusiopathiae. Amer. J. Vet.
Res. (1952) 13, 188.

d\'une „maladie de 1\'élevage". Bull. Soc. Sei. Vét. Lyon (1955) 57, 173.
GLÄSSER, K., Die Krankheiten des Schweines. 5c druk (19950) p. 106.
HJÄRRE, A. en WRAMBY, G., Über die fibrinöse Scrosa-Gelenkenzündung (Gläs-
ser) beim Schwein. Zschr. f. Inf. d. Haust. (1943) 60, 37.

Uit het Instituut voor Voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong der
Rijksuniversiteit te Utrecht,

Zowel de demonstraties op vlees- als op melk-hygiënisch terrein genoten
een goede belangstelling. Om 2 uur werd gestart met circa 40 deelnemers,
terwijl daarna om 3 en om 4 uur voor nieuwe groepen gedemonstreerd kon
worden. Er werden vele vragen gesteld, die zo goed mogelijk beantwoord
werden. Hieronder volgt een kort verslag van de demonstratie-onderwerpen.

Van deze, naar onze mening in de vleeshygiëne nog veel te weinig toe-
gepaste, methode om beter inzicht te krijgen in de houdbaarheid en consu-
meerbaarheid van het \\\'lees van slachtdieren, werd aan de hand van een
meet-demonstratie van een aantal vleesstukken de eenvoud in het gebruik
van het electrometrische toestel gedemonstreerd.

Tegenover de nadelen van de colorimetrische methode van Michaelis-
Walpole — welke methode als bekend werd verondersteld — als tijdrovend-
heid, subjectiviteit en indicator-afhankelijkheid, werden de voordelen van
de electrometrie met de oppervlakte-electrode gesteld, waarbij de snelheid
en de exactheid duidelijk aan het licht kwamen. De snelheid maakt het
ook mogelijk in zeer korte tijd een groot aantal spiermonsters van één
slachtdier te onderzoeken, hetgeen er toe kan bijdragen dat een juister
inzicht in de toestand van het spierweefsel van alle delen van het slachtdier
wordt verkregen. Het meten van de pH van extracten is evenzeer mogelijk,
maar tijdrovender en beslist niet noodzakelijk, wanneer we bedenken dat
de pH van vers vlees en het vers bereide extract daarvan vrijwel overeen-
komen. Niet uit het oog verloren mag worden, dat de pH-meting één der
componenten is van het onderzoek. Heeft men de apparatuur pas in ge-
bruik dan vereist het werken ermee enige oefening en treden wel eens
kleine moeilijklieden op met de instelling van het instrument. Voorts is de
kwetsbaarheid der electroden reden tot voorzichtige behandeling, terwijl
ontvetting en reiniging na afloop van het gebruik plaats vinden moeten.
Bij een vergelijkend onderzoek naar de gevonden pH-waarden, welke langs
electro- en colorimetrische weg gevonden worden, blijkt dc eerstegenoemde
methode vrijwel steeds een iets lagere waarde te geven, zodat een nader
onderzoek naar de bepaalde pH-waarden verbonden eigenschappen van
vlees wenselijk is te achten, om zodoende ook tot een herwaardering van
het thans gebruikte — van Schoon afkomstige — uitsprakenschema te
geraken. Indien de pH-bepaling van vlees zal worden opgenomen in het
verplichte onderzoek bij daarvoor in aanmerking komende slachtdieren,
zal zulks zelfs noodzakelijk zijn.

II. Fluorescentie van parasieten bij bestraling met Ultra-violet-licht.
Moeilijkheden bij het stellen van een verantwoorde diagnose „Cysticercus
inermis" waren aanleiding tot een nader onderzoek hierover en tot het

demonstreren van fluorescerend licht verspreidende cysticerci in rundvlees.
Meermalen worden vooral kleinere blaasjes in of op de spieren gelegen
vochtblaasjes aangetroffen, waarin zich bij aansnijding geen als scolex
herkenbare parasiet bevindt. Bij histologisch onderzoek blijkt een cubisch
tot cilindrisch epitheel de kystewand te bekleden, terwijl er zich soms met
epitheel beklede strengen in het lumen bevinden. Met zekerheid is hier
niet uit op te maken, dat we niet met jeugd- of vroeg verval-stadia van
de Cysticercus inermis te maken hebben. Naar ons uit een Finse publikatie
van oudere datum bleek, vertoonde de Cysticercus inermis, mits bestraald
met door kwartsglas gefiltreerd ultraviolet licht, een zeer duidelijke rode
fluorescentie, iets wat niet werd waargenomen bij andere parasieten en
kysten. Alleen de distomum hepaticum vertoont een oranje-achtige zoom
bij U.V. bestraling. Een vrij groot aantal cysticerci, zowel kennelijk levende,
als verkaasde en verkalkte werden op deze wijze onderzocht, waarbij bleek
dat alle levende, en een groot deel der verkaasde, duidelijke fluorescentie-
verschijnselen vertoonden. In de kaasmassa was het vooral de vaak nog als
scolex-rest herkenbare inhoud, welke, zij het zwakker, fluoresceerde. Ver-
kalkte cysticerci gaven negatief resultaat. Ook bleek dat indien levende
cysticerci door formaline-behandeling, koken of bevriezen gedood werden,
de fluorescentie-verschijnselen hoewel niet direct, dan toch in enkele dagen,
sterk achten dtgingen om spoedig geheel te verdwijnen. Een vrij groot aan-
tal \\ an de dubieuze blaasjes werd ook op deze wijze onderzocht, doch bij
geen enkel was sprake van enige fluorescentie.

Gedemonstreerd konden worden een twintigtal „vitale" cysticerci, alsmede
een aantal op natuurlijke wijze gestorven en op bovengenoemde wijze ge-
dode cysticerci.

In de beschouwing werden nog opgenomen de veronderstelde verschillen
in de ontwikkeling.ssnelheid (inclusief het afsterven) in de verschillende
onderzoekplaatsen en op grond hiervan een verscherping van de voorschrif-
ten bepleit in dier voege, dat ook het vlees van slachtdieren, welke dode
cysticerci in voor ondei\'zoek aangewezen spieren bevatten, ingevroren dient
te worden.

Niettegenstaande de tuberculose onder het nmdvee vrijwel uitgeroeid is
worden nog regelmatig varkens ter slachting aangevoerd, welke bij het
onderzoek na de dood aan tuberculose, en wel bijna uitsluitend van de
mesenteriale lymfklieren, geleden blijken te hebben. Behalve deze lokalisatie
is ook het beeld kenmerkend voor de vrij grote haarden welke een droge,
vaak iets rose gekleurde, necrotische massa bevatten, welke gemakkelijk uit
te drukken is, waarna een gave „kapseV\'-wand achterblijft. Bij histologisch
onderzoek is hierin weinig reactie te bespeuren, terwijl spaarzaam zuurvaste
bacillen aanwezig blijken te zijn. Cultureel blijken de eigenschappen over-
een te komen met aviaire tuberculose-stammen, terwijl van de proefdieren
alleen de kip na enkele maanden gaat reageren en na =t 8 maanden een
positief sectiebeeld vertoont. Aan dit Instituut werden reeds een 20-tal
stammen gekweekt uit lymfklieren van varkens met genoemde verande-
ringen, waarvan een aantal aan Prof. van der Schaaf voor het dierproef-
onderzoek werd doorgegeven. Het onderzoek werd ingesteld naar aanleiding
van een serie Oostenrijkse publikaties (zie ref. in het T.v.D. 1957 afl. 7,
pag. 241) over een analoog beeld bij varkens, waarbij men meende met

een nieuw type tuberkelbacil te doen te hebben en men reeds de naam
„Mycobacterium suis" voorstelde.

Gedemonstreerd werden een aantal varkenskransjes, waarvan de lymf-
klieren de genoemde typische afwijkingen vertoonden, alsmede de hieruit
verkregen cultures op Loewensteinbodems. Nog werd gewezen op de ver-
snelde groei na overenting van de oorspronkelijke bodems op aridere
Loewensteinbodems, waardoor reeds na 10 dagen met de loep typische
kolonievorming valt op te merken.

IV. Uitgebreide spierdegeneratie in vlees van z.g. „kunstmelk"-mest-
kalveren.

Hoewel dit onderwerp niet in het programma was opgenomen, deed een
veelvoudige toezending van door deze afwijking veranderd spiervlees, in
de aan de veterinaire week voorafgaande dagen, besluiten dit materiaal op
te nemen in de demonstratie. In de begeleidende anamneses werd steeds
medegedeeld dat bij het onderzoek vóór het slachten geen en na het slach-
ten min of meer uitgebreide veranderingen aan het spiervlees waren op
te merken, terwijl tevens bekend was, dat de betreffende vette kalveren
met kunstmest gemest waren. Eén der monsters vlees was van een kalf,
waarbij ook het onderzoek na het slachten geen, maar eerst het d.a.v.
uitbenen door de slager, veranderingen aan het licht bracht. Veelal waren
de zware spiergroepen van de achtervoeten het meest veranderd en soms
totaal afwijkend, soms met brede gedegenereerde banen doorschoten. Het
toch al licht gekleurde — hoewel niet overmadg blanke — spierweefsel
was in de veranderde delen bleekwit van kleur en ietwat vochtig op
doorsnede. Het histologische beeld bracht aan het licht dat in de ernstige
gevallen tot 80 % der spiervezelen volkomen verdwenen waren en de over-
gebleven bundels reeds degeneratieve veranderingen vertoonden, terwijl
daarnaast volkomen onveranderde delen bleken voor te komen. Van de
verdwenen spiervezelen was een prolifererend perimysium geresulteerd,
waarin geringe cellige infiltratie viel waar te nemen.

Wat de oorzaak van een dergelijke spierdegeneratie betreft, kunnen naast
een toxinemische vooral a-vitaminosen genoemd worden. Dit laatste blijkt
voor de hand te liggen, indien de kunstmelk-basis — ondermelk-poeder met
vet- en koolhydraattoevoeging — niet door een „goed" vitaminepraeparaat
gecorrigeerd is.

Ten aanzien van de keuringsuitspraak werd gesteld dat de beoordeling
zowel op basis van artikel 1 als van artikel 2 van het „keuringsregulatief\'
mogelijk is. Aanbevolen werd de laatste weg te bewandelen.
Naast verschillende monsters van het gedegenereerde vlees, werd ook het
histologisch beeld gedemonstreerd.

Voor deze demonstratie waren op overzichtelijke wijze enige onderzoek-
methoden opgesteld, die in de kortst mogelijk tijd aanwijzingen voor de
determinatie van het ziekte-agens kunnen geven.

Voor een efficiënte behandeling met antibiotica en een verantwoorde
prognose is immers nodig, dat het mastitis veroorzakend micro-organisme
met name bekend is. In de meeste gevallen zal het Streptococcus agalactiae
zijn. Daarom werd in de eerste serie besproken en gedemonstreerd, hoe
deze, — eventueel na een oriënterend onderzoek door bijv. de katalase-

proef, bepaling van de hoeveelheid sediment en het microscopisch onder-
zoek hiervan —, door gebruik te maken van de z.g. Hotis-Millertest en
de daaraan aansluitende Edwardplaat, binnen korte tijd kon worden
aangetoond. Een tweede serie liet voor hetzelfde doel een combinatie van
genoemde Hotis- en CAMP-test zien. Uiteraard werd de samenstelling van
de voedingsbodems besproken, waardoor de reacties konden worden ver-
klaard. Een derde serie toonde de mogelijkheid om direct in het uiersecre-
tum snel cultureel de Str. agalactiae aan te tonen, waarvoor de nieuwe
\'P.K.T. bodem volgens Seelemann (Toxin-Krystallviolet-Thalliumsul-
faat) zeer geschikt blijkt te zijn.

De laatste getoonde serie was een overzichtelijke rangschikking van de
methode volgens VanderScheer, waarmede van een uit uiersecretum
gewonnen streptokokken-reincultuur op kalfsbouillonpaardeserumagar de
.soort (agalactiae, dysgalactiae, uberis of pyogenes) kon worden bepaald.
Daarvoor waren de volledige reeksen speciale voedingsbodems, zowel on-
geënt als met secretum geënt, naast elkaar opgesteld, zodat het gedrag van
deze specifieke mastitisstrcptokokken ten aanzien van die verschillende cul-
"tuurbodems duidelijk zichtbaar was.

Bij deze laatste reeks was het aantonen van groei van stafylokokken (mi-
crokokken) (met 3 % H202-oplossing en een steekcultuur in gelatine) als
verontreinigend m.o. of als ziekteverwekker ingelast.

Uit het Instituut voor Veterinaire Virulogie der Rijks-Universiteit
te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. Jac. Jansen.

Enige tijd geleden richtte ik mij tot de Nederlandse practici, om gegevens
te, mogen ontvangen over de ziekte van Aujeszky; ik was reeds in de
gelegenheid hierover te rapporteren. Vastgesteld kon worden dat de
antwoorden niet alleen een beter inzicht geven over de ziekte, maar
ook over de kennis en ervaring die de dierenarts in ons land hierover heeft.
Daar het in de bedoeling ligt in dit artikel een spontaan geval van de ziekte
van Aujeszky bij de hond mede te delen en een en ander over het voor-
komen van deze ziekte bij de hond in het algemeen en in Nederland in het
bijzonder te vermelden, is het wellicht gewenst het nut hiervan te beklem-
tonen. Uit de enquête kwam naar voren, juist uit de groep van hen die
alleen kleine huisdierenpraktijk uitoefenen, dat .sommigen menen dat deze
ziekte bij de hond niet zou voorkomen. Vijf van hen, waarvan vier de
vragenlijst geheel oningevuld terugzonden, hadden er op genoteerd óf dat
ze geen runderen behandelden óf dat ze uitsluitend kleine huisdieren-
praktijk uitoefenden; één van hen meldde slechts het volgende: „heeft geen
ninderpraktijkü!" (de uitroeptekens zijn van de inzender). Wellicht zal
men het dus met mij eens kunnen zijn dat alsnog toch nog iets over deze,
reeds lang bij de hond bekende ziekte medegedeeld wordt.
Ik haast mij te zeggen dat andere kleine-huisdierpractici wel het enquête-
formulier goed ingevuld terugzonden en dat hierbij drie antwoorden in po-
sitieve zin waren, welke zo aanstonds besproken zullen worden.

Aujeszky (Boedapest), die de ziekte het eerst beschreef, vermeldde het
voorkomen ervan bij de hond reeds in 1902. Volgens Gallo way (1),
die in 1938 een samenvattend referaat .samenstelde, werd de ziekte bij de
hond na 1902 beschreven in 1904 door M a r e k, in 1910 door von H u-
t y r a, in 1922 door von Hutyra en Marek; daarna door J o n -
n e s c O (1934) enz. enz.

Ondertussen was in Nederland de aandacht reeds op het voorkomen van
deze ziekte bij de hond gevesdgd door Jakob (2), destijds hoogleraar-
directeur van de Kliniek voor Kleine Huisdieren, die in zijn leerboek over
hondenziekte de ziekte vermeldt. Hij zegt o.a.: „Marek hat diese
Krankheit an der Budapester Klinik im Laufe von 15 Jahren 51 mal
beobachtet. Viele Hunde haben erhöhten Juckreiz". In Nederland werd de
ziekte het eerst vermeld door Burggraaf en Lourensin 1932 (3);
zij noemen ook de hond. Na de beschrijving van het zich voordoen van de
ziekte op een boerderij met varkens, koeien en een paard schrijven zij:
„2 maart stierf ook het oudste van de twee hondjes na zeer sterk op de
ziekte wijzende symptomen". Van een andere boerderij wordt medege-
deeld: „11 maart sderf de kat en werd de hond ziek. Verschijnselen wezen

op deze ziekte". Het zijn waarschijnlijk deze twee honden waarvan op
bladzijde 987 het volgende wordt medegedeeld: „het begon met onrust en
ander gedrag dan gewoon; één liet duidelijk pijn blijken, vooral bij aan-
raken van de onderborststreek en was kreupel aan een voorbeen; zij bewo-
gen zich minder gemakkelijk, begonnen te schuimspeekselen, braken en
werden suffer; een had erg dorst en dronk zonder bezwaar". Bij de beschrij-
ving van een experimenteel onderzoek leest men: „met de hersenen van een
hond en twee katten, afkomstig van de erven, konden bij konijnen en bij
een rund dezelfde verschijnselen opgewekt worden". Het woord rund
(enkelvoud) wekt de indruk dat het materiaal van de hond en de twee
katten gemengd onderzocht is, waardoor de uiteindelijke uitspraak ver-
vat in de „samenvatting": „ook een kat en twee honden stierven aan deze
ziekte" toch iets verzwakt is. Alles bijeen genomen kan echter wel als ze-
ker worden aanvaard dat reeds in 1932 in ons land honden aan de ziekte
van Aujeszky geleden hebben.

In 1935 gaf L o u r e n s (4) een uitvoerig overzicht van de ziekte. Bij het
bespreken van de spontane gevoeligheid wordt de hond genoemd; van de
zelf waargenomen gevallen wordt dezelfde beschrijving gegeven als in
1932. Hierna is de ziekte bij de hond in het T.v.D. meer dan eens in re-
feraten genoemd, o.a. in 1937 (bladzijde 139), 1946 (bl. 389) en 1949
(bl. 751). Bovendien heeft men van de ziekte bij de hond kennis kunnen
nemen in het boek over hondenziekten van Klarenbeek (5), die
opmerkt dat de ziekte vermoedelijk meer voorkomt dan men op het ogen-
blik nog aanneemt. Dit laatste is, gezien de foutieve mening van sommige
kleine-huisdier-practici dat de ziekte bij de hond niet zou voorkomen, vol-
komen terecht gezegd. Opgemerkt zij nog, dat in vele boeken en tijd-
schriften afbeeldingen van zieke en gestorven honden te vinden zijn.

De onlangs gehouden enquête leverde drie antwoorden op in positieve
richting. Twee ervan meen ik echter toch als dubieus te moeten beschou-
wen; de eerste inzender zelf gevoelde zich ook niet volkomen zeker, hij
spreekt van „hoogstwaarschijnlijk, in ieder geval automutulisme". Deze
hond knaagde zijn pootjes volkomen stuk. De mededeling dat de hond een
week ziek geweest is en het feit dat geen jeuk is waargenomen, doet m.i.
eerder denken aan automutulisme dan aan de ziekte van Aujeszky. Een
konijnenexperiment zou in dit geval van belang geweest zijn. De tweede
inzender vermeldt eens een hond gezien te hebben met een wond aan de
dij; het dier werd loom en at niet meer; daarna werd de hond wild en beet
en krabde aan de wond. (Ook hier is het m.i. geenszins zeker dat het een
geval van de ziekte van Aujeszky betrof.) De derde inzender, Dr. N. P.
Woudenberg te \'s-Gravenhage, heeft enige, afzonderlijke gevallen
van het typische ziektebeeld jaren geleden in Zuid-Holland waargenomen.
Hij was zo welwillend mij de volgende toelichting toe te zenden: „De jeuk
en de pijnen waren zo heftig dat tot afmaken moest worden besloten,
omdat zelfs de meest afdoende pijnstillende middelen voor het dier geen
verlichüng gaven. De ziekte deed zich vooral in het achterstel voor, dij-
spieren en staart. De spieren waren tot op het been afgegeten. De dieren
waren door jeuk en pijn zo razend dat de eigenaars besloten er een eind
aan te laten maken". Mijns inziens heeft Dr. Woudenberg terecht
bij deze gevallen de diagnose: ziekte van Aujeszky, gesteld.

In geen van de genoemde praktijkgevallen is een konijnenproef verricht.
Onlangs waargenomen geval.

Begin Maart waarschuwde de heer Hermans van de wetenschappelijke
staf der Kliniek voor Verloskunde (Directeur: Prof. Dr. F. C. v a n d e r
Kaay) mij, dat een van de aldaar verpleegde honden symptomen had,
die sterk deden denken aan de ziekte van Aujeszky. Ik kon er mij van
overtuigen dat de hond inderdaad zeer hevige jeuk had, zodat de diagnose,
mede op grond van de anamnese, m.i. klinisch zeker gesteld mocht worden.
Na een film ten behoeve van het onderwijs te hebben opgenomen, werd het
dier d.m.v. elcctrocutie uit zijn vreselijk lijden verlost. De heer Hermans
was zo welwillend het volgende mede te delen:

„De duitse-staande teef, 9 jaar oud, had geleden aan endometritis. Op 27
februari 1957 werden de uterus en beide Ovarien weggenomen. Het dier
doorstond de operatie goed. Op 4 maart, \'s morgens half acht, wordt
waargenomen dat de hond voortdurend een defaecatichouding aanneemt,
echter zonder te defaeceren; het dier begint zich te bijten in de staartbasis
en te Hkken rechts van de staartinplanting. Bij rectale exploratie blijkt het
rectum ledig en niet gecontraheerd te zijn. De hond loopt iets stijf, met
kruis en staart iets naar rechts gedraaid. Soms lijkt het dier iets slap in de
achterhand te zijn. Een injectie van luminal en aneurine bracht geen ver-
betering. Om 12 uur ligt het dier languit te janken, gaat zitten en bijt
enige malen in de staartbasis, schuift met het achterstel over de grond,
rolt op de rug, gaat zitten met gestrekte achterbenen. Dit alles wordt af-
gewisseld met momenten van normaal gedrag. Om 12 uur echter is de hond
volkomen uitgeput. Het dier staat nu en dan op, strekt de achterbenen,
rolt over de rug, heeft krampen van de musculatuur van hals, rug en ex-
tremiteiten en doet nu en dan pogingen zich te krabben en te schuren.
Momenten van volkomen uitgeput zijn en zich opnieuw schuren wisselen
elkaar af."

Om ongeveer 14 uur was ik in de gelegenheid het dier ter plaatse te zien.
Daar het ongetwijfeld een geval van de ziekte van Aujeszky betrof, waar-
van de prognose absoluut infaust is, werd het dier gedood.
Vermeldenswaard is nog, dat de hond samen met een andere hond, waarbij
eveneens hysterectomie verricht was, in een box verbleef. Deze hond, die
naar een andere box werd overgebracht, is gezond gebleven. In dezelfde
stal (doch in een andere box) bevond zich een varken.

Bij dc in het Instituut voor Veterinaire Virulogie verrichte sectie werden,
behalve een aantal kneuzingsverschijnselen in de subcutis, macroscopisch
geen belangrijke afwijkingen gezien; het operatiegebied was rustig.

Gezien de verdeeldheid in de literatuur over het al dan niet in het bloed
\\oorkomen van het virus in de subcutis op de plek van de jeuk en gezien
de bevindingen van S h o p e bij varkens, dat het longoedeemvocht veel
virus bevat, werden konijnen ingespoten met bloed, subcutissuspensie van
dc onderhuid rechts naast de staartwortel en van longweefsel (de longen
waren normaal, geen oedeem). Natuurlijk werden ook konijnen ingespoten
met materiaal van het centrale zenuwstelsel nl. 2 konijnen met hersen-
materiaal en 2 konijnen met lumbo-sacraalmerg omdat de jeuk was be-
gonnen naast de staartinplandng. Het materiaal hiervoor werd van een
aantal verschillende plekken genomen. S h o p e heeft destijds aangetoond
dat het virus bij klinisch gezonde varkens in de neus aanwezig kan zijn,
vandaar dat de neus van het varken, dat in dezelfde stal zat, uitgespoeld
werd en twee konijnen met dit spoelsel ingespoten werden.
Tien konijnen (2x bloed, 2x subcutis, 2x long, 2x hersenen, 2x lumbo-
sacraalmerg) werden alle subcutaan achter het rechteroor des middags 4
maart 1957 ingespoten; de 2 konijnen met neusspoelsel 1 dag later. Al
deze konijnen zijn volkomen gezond gebleven, behalve de 2 konijnen inge-
spoten met het lumbo-sacrale merg. Deze 2 lagen des ochtends 7 maart
dood, met de typische opengekrabde plek achter het rechteroor.

Uit bovenstaand onderzoek is gebleken dat de hond geleden heeft aan de
ziekte van Aujeszky. Voorts blijkt ook nu weer duidelijk, dat het ware
karakter van het virus van neurotrope aard is, immers cle konijnen inge-
spoten met lumbo-sacraalmerg geraakten geïnfecteerd, die met bloed (en
long en subcutis welke ook bloed bevatten) bleven normaal.
Het neurotrope karakter, met andere woorden, het geïnfecteerd geraken
van het centrale zenuwstelsel via de zenuwen, bleek voorts uit het juist
virushoudend worden, niet van de hersenen, doch van het lumbo-sacrale
merg, welk deel van de medulla spinalis correspondeert met de plek waar
de jeuk begon (staartinplanting en omgeving). Dit komt volkomen over-
een met wat hier onlangs vastgesteld kon worden bij enige runderen. De
mening van Remlinger en Bailly alsof het virus „par hasard" on-
regelmatig over het centrale zenuwstelsel verspreid zou zijn, is m.i. in zijn
algemeenheid onjuist. Hun advies nooit lumbaal-merg voor experi-

inenten te gebruiken is eveneens onjuist. Zou iiun advies opgevolgd zijn,
dan was de diagnose via het konijn niet gesteld geworden.

Dit is in het algemeen zeer raadselachtig. In het beschreven geval kunnen
v,?ij niet het gevoel van ons afzetten dat het samen zou kunnen hangen met
het onlangs op korte afstand zich hebben voorgedaan van enkele gevallen
bij runderen. Het varken komt als infectiebron niet in aanmerking. De
hond likte niet aan de operatiewond, zodat die niet de porte d\'entrée van
het virus geweest is.

3. BURGGRAAF, A. en L. T. D. E. LOURENS, Infectieuse bulbair paralyse
(ziekte van .Aujeszky). Tijdschr. v. Dierg. 59, 981 (1932).

4. LOURENS, L. F. D. E., Ziekte van Aujeszky. Tijdschr. v. Dierg. 62, 885 en 949
(1935).

Daar het in de bedoeling ligt dat in dit tijdschrift nog een uitvoerig ardkel
over de behandeling van de navelbreuk bij de grote huisdieren zal ver-
schijnen volgt hier een samenvatting van datgene wat bij de operatieve be-
handeling van een navelbreuk bij twee kalveren werd gesproken en ge-
toond.

De tot voor enkele jaren bekende en voor vele gevallen in de praktijk nog
zeer bruikbare behandelingsmethoden werden besproken aan de hand van
een viertal platen.

De alloplastiek, dat is die wijze van plastische chirurgie waarbij weefsel-
defecten (in dit geval de breukpoort) worden overbrugd (opgevuld) met
behulp van dode stof, kon als hulpmiddel bij de operatieve behandeling
van herniae eerst tot ontwikkeling komen, toen stoffen ter beschikking
kwamen die chemisch en fysisch indifferent waren voor de weefsels waarin
zij werden aangebracht. Netwerken, vervaardigd van polyamide derivaten
(nylon en perion) en van „stainless steel" hebben in de chirurgie van de
mens reeds hun bruikbaarheid bewezen en worden, wat nylon en perion
betreft, sinds enkele jaren bij de behandeling van herniae bij de grote huis-
dieren met succes toegepast.

Hierbij dient echter te worden opgemerkt dat het succes in hoge mate
afhankelijk is van het feit of voor en tijdens de operatie aan de voorwaar-
den der aseptiek en antiseptiek kan worden voldaan, terwijl de operatie zelf
meer tijd vraagt en een grotere technische vaardigheid van de operateur
wordt vereist dan bij de van ouds bekende behandelingsmethode het geval
is.

De ervaring heeft geleerd dat bij de „oude" behandelingsmethoden de kans
op recidieve toeneemt met de omvang van de breukpoort, zodat voor be-
paalde gevallen de behoefte bestaat aan een behandelingsmethode waarbij
de kans op recidieve tot een minimum wordt beperkt. De alloplastiek met
behulp van een netwerk van daarvoor geschikt materiaal vormt een ope-
ratiemethode, die aan de laatstgenoemde verwachting kan voldoen.
De selectie van de patiënten, waarbij de alloplastiek zal worden toegepast,
geschiedt op basis van de afmetingen van de breukpoort en de sterkte van
de omgevende buikwand. De beoordeling van dit laatste is zeer subjectief.
Patiënten waarbij de middellijn van de ronde breukpoort langer is dan
6 cm (ongeveer 3 vingers) of de dwarsdoorsnede van een ovale breukpoort
groter is dan 4-5 cm worden door ons als regel behandeld door middel van
de alloplastiek met een nylon-netwerk dat onder de naam „Crinoplaque"
in verschillende afmetingen in de handel wordt gebracht.
Na de gebruikelijke voorbereiding van de patiënt: een dag vasten, scheren
desinfecteren en anaesthesie van het operatieveld, zijn de navolgende han-
delingen van belang:

1) Huidsnede, waarmee tegelijkertijd de noodzakelijke correctie van de
cutane breukzak wordt verkregen;

2) Vrij prepareren van de inwendige breukzak waarbij een zo dik moge-
lijke laag subcutis aan de huid verbonden blijft;

3) Vrij prepareren van de buikwand in de omgeving van dc breukpoort
over een afstand van tenminste 2 cm van de breukpoortrand ver-
wijderd en ter grootte van het te gebruiken netwerk;

5) Vasthechten van het netwerk op de buikwand met perion of nylon
hechtmateriaal;

6) Sluiting van de subcutiswond waarbij de subcutis tevens op het net-
werk wordt vastgehecht;

Bij een patiënt kon de bijzondere techniek voor de operatieve behandeling
van de navelbreuk bij de stier worden gedemonstreerd.
Ter illustratie van de mogelijkheden der alloplastiek werd nog een veertien-
jarige merrie getoond met een hernia ventralis. De breukpoort was duide-
lijk palpeerbaar en had een omvang van 12-15 cm.

Dc operatie van deze patiënt heeft enkele dagen later plaats gehad waarbij
een nylon-netwerk van 16-24 cm. werd ingebracht. Drie weken later ver-
richtte de patiënt weer lichte werkzaamheden en zij kan thans als geheel
genezen weer voor alle werkzaamheden gebruikt worden.

Het doel van de venapunetie is medicamenten direct in de bloedbaan te
brengen of om bloed te verkrijgen voor bacteriologisch, serologisch, klinisch
of ander onderzoek.

Het varken biedt, door de sterke ontwikkeling van het subcutane vet, niet
veel mogelijkheden voor deze ingreep. Ook de vena jugularis is door de
gedrongen hals, zelfs indien gestuwd wordt, niet door de huid zichtbaar
te maken. Men dient dus meer perifeer een geschikte punctieplaats te
zoeken. Het meest toegankelijk blijken nu de takken van de vena auricu-
laris te zijn daar deze direct onder de huid liggen en het varkensoor een
zeer gemarkeerd object is. Men kiest het best een vene, enige mm tot cm
van de oorrand verwijderd.

Voor de punctie worclt het dier met een strop om de bovenkaak gefixeerd
of, indien het kleine dieren betreft, door een hulp in zijligging gehouden.
De vene wordt nu gestuwd door de oorbasis te laten omvatten of door een
ligatuur aldaar aan te leggen. Om de vene duidelijker naar voren te doen
treden en het inschuiven van de canule te vergemakkelijken dient het
aanbeveling met een schaar een stukje epidermis dat over de vene ligt af
te knippen, zonder daarbij het vat te beschadigen. Heeft men voldoende
huid weggeknipt dan is de vene als een blauw-violette streng zichtbaar.
Men heeft nu ook een goede kijk op het kaliber van de vene, waarnaar men
de dikte van de canule dient te bepalen. Perifeer van de punctieplaats
wordt nu het oor met de linker hand gefixeerd, terwijl men met de rechter
een voldoende lange canule in de vene brengt. Het gelijkmatig afvloeien
van bloed is een teken dat de canule op de juiste plaats zit. Om te voor-
komen dat tijdens de injectie door het schudden met de kop de canule uit
de vene schuift, zet men deze tussen de conus en de insteekplaats met een
stompe klem vast (afb. 1). Voor een intraveneuze injectie heft men nu de
stuwing op.

Bij kleine tot middelgrote varkens is soms ook de vena saphena voor punctie
te gebruiken. Deze loopt, evenals bij de hond, over de laterale vlakte van
het onderbeen (tibia).

Het dier wordt in zijligging gebracht en een hulp omvat krachtig het
bovenbeen. De punctietechniek is verder als bij de oorvene, met dit ver-
schil, dat de canule, hier niet met een klem kan worden gefixeerd.
Beide punctieplaatsen hebben het nadeel dat er kleine venen mee gemoeid
zijn die weliswaar geschikt zijn voor een injectie, maar die te weinig bloed
leveren. Daarbij komt dat het bloed hier gemakkelijk verontreingd wordt
of hemolyseert.

Om deze bezwaren te omzeilen is — van Amerikaanse zijde — de moge-
lijkheid van punctie van de vena cava cranialis aangegeven (C a r 1 e, B.N.
en W. H. J. Dewhirst, J. of Amer. Vet. Med. Ass., vol. 495, p. 101,
1942). De vena cava cranialis (voorste holle ader) ontstaat waar de vena
jugularis sinistra en dextra samen komen. Dit is ter hoogte van de börst-
ingang. De puncde kan bij het staande of bij het liggende dier geschieden.

Bij het staande dier zijn de anatomische verhoudingen beter te overzien.
Grote dieren worden b.v. met een strop om de bovenkaak gefixeerd. Daar-
door worden kop en hals in een gestrekte positie gebracht. De injectieplaats
ligt een vinger breed boven en rechts van de punt van het borstbeen, nog
vóór de eerste rib, in de rechter halsgroeve (afb. 2). De canule wordt in een
hoek van ongeveer 60 graden met de horizontaal, iets naar mediaal gericht,
ingebracht. Indien men meer horizontaal insteekt bestaat het gevaar hart
of aorta te beschadigen wat tot hart-tamponade en de dood kan leiden.
De lengte van de canule is afhankelijk van de grootte van het dier, echter
minstens 10 cm. Om verstopping van de canule door huid of andere weef-
seldelen (vet enz.) te voorkomen is het noodzakelijk deze van een mandrin
te voorzien.

Ofschoon de methode bedoeld is om bloed te verkrijgen kan deze ook
gebruikt worden om medicamenten toe te dienen.

Voor het narcotiseren van een varken lijkt de methode slechts bruikbaar
te zijn als de punctie geschiedt bij het in rug- of zijligging gefixeerde dier.
Demonstratie:

Injectie in de oorvene van enige varkens met een in onderzoek zijnd barbi-
tuurzuur preparaat, gevolgd door cryptorchide-operatie.

Een rumenotomie werd verricht bij een koe waarbij de klinische waar-
schijnlijkheidsdiagnose reticulo-peritonitis traumatica werd bevestigd door
een zeer duidelijke röntgenfoto.

Bij de uitvoering van deze operatie werd gebruik gemaakt van het speciale
instrumentarium van W e i n g a r t (Tierärztl. Umschau, Jhrg. 3 (1948),
Nr. 23/24, S. 385), daar dit uitermate geschikt wordt geacht voor het zon-
der risico\'s doen verlopen van een rumenotomie onder praktijkomstandig-
heden. Het foldertje betreffende bovengenoemd instrumentarium licht de
aspirant „scherp"operateur volledig in omtrent het gebruik.
Hiermede wil echter niet voorbijgegaan worden aan de overige getoonde
instrumentaria:

De „galg" van Andres (Schweizer Archiv für Tierheilk., Jhrg. 91
(1949), Heft 4, S. 215) heeft o.i. het bezwaar dat de pens niet aan de
buikwand gefixeerd wordt. De methode, waarbij de pens met behulp van
twee tangen wordt bevestigd aan een om de koe aangebrachte gordel
(Tierärztl. Umschau, Jhrg. 10 (1955), Nr. 1, S. 13) lijkt wat meer voor
de praktijk geschikt.

De methode en het instrumentarium van Blendinger (Tierärztl. Um-
schau, Jhrg. 5 (1950), Nr. 23/24, S. 452) zijn voor de praktijk zeer bruik-
baar. De wisselsnede door de schuine buikspieren heeft het voordeel van
weinig bloeding. Deze methode zal misschien iets meer handigheid vergen
dan die van W e i n g a r t, maar dit is een kwestie van wennen. De fixatie-
tangen zijn voor allerlei andere ingrepen te gebruiken (als peritoneumtang,
als arterieklem e.d.).

Het instrumentarium van M c L i n t o c k (The Vet. Record, 1949, nr. 38,
p. 583) bevat een zeer handige klem waarin men de pens kan fixeren al-
vorens te gaan hechten. Ook met het oog op contaminatie van de buikholte
kan deze klem aanbevelenswaard zijn. Verschillende aanwezigen toonden
hun belangstelling voor deze vinding.

Omtrent dc Metall-Evaquator van de Zwitserse firma Eisenhut (be-
weegbare slokdarmsonde met magneet; Revue de Médecine Vétérinaire,
tóme 107 (1956), p. 746) werd medegedeeld dat dit instrument bruikbare
resultaten kan opleveren, mits met kennis van zaken gehanteerd. Edoch,
zonder controle door middel van een metaal-detector of röntgenfoto lijkt
dit ingenieuze apparaat wat weinig zekerheid te bieden.
De methode Götze (Deutsche Tierärzd. Wochenschr., Jhrg. 42 (1934),
Nr. 23, S. 353 u. 374), waarbij, alvorens de pens te openen, deze circulair
aan de buikwand wordt gehecht, werd voor belangstellenden in een kleu-
renfilm gedemonstreerd. Deze methode lijkt ons voor de zuivere „scherp"-
operatie wat omslachtig, doch heeft het grote voordeel dat bij een onvol-
doende sluiting van de penswond de hieruit voorkomende complicaties
zich extraperitoneaal afspelen; m.a.w. de kans op een postoperatieve peri-
tonids, uitgaande van de penswond, is minimaal.

Demonstratie van de rijdbare operatietafel volgens Merkt (Deutsche
Tierärztliche Wochenschrift, Jhrg. 62 (1955), Nr. 21-22, S. 202) door
H.-J. Wintzer.

b) Twee stieren waarbij zes weken tevoren, op 3-jarige leeftijd, een hoorn-
amputatie was verricht onder geleidingsanaesthesie van de Nn cornua-
les;

c) Rund met een klauwbeenfractuur links achter lateraal en het onder-
brengen van het orthopaedische beslag volgens W i e s z n e r (Wiener
Tierärztliche Wochenschrift, April 1951) onder de gezonde klauw.

Deze film werd vervaardigd door Prof. Dr. J. Schreiber (Wenen) en
door hem welwillend voor de veterinaire week ter beschikking gesteld.
Deel I behandelt het gebruik van instrumenten en medicamenten;
deel II geeft een zeer duidelijk overzicht van de mogelijkheden van
geleidingsanaesthesie aan de kop; deel III aan de romp en deel IV aan
de ledematen.
Literatuur:

Schreiber, J.: „Die anatomischen Grundlagen der Leitungsanäs-
thesie beim Rind."

1. Teil: Die Leitungsanästhesie der Kopfnerven. Wierner Tierärztl.
Monatsschr. Jhrg. 42. (1955), H. 3, S. 129.

2. Teil: Die Leitungsanästhesie der Rumpfnerven. Wiener Tierärztl.
Monatsschr. Jhrg. 42. (1955), H. 8, S. 471.

3. Teil: Die Leitungsanästhesie der Vorderextremität. Wiener Tier-
ärztl. Monats.schr. Jhrg. 43. (1956), H. 5, S. 18.

4. Teil: Die Leitungsanästhesie der Nerven der Hinterextremität. Wie-
ner Tierärztl. Monatsschr. Jhrg. 43 (1956), H. 11, S. 673.

Film vervaardigd in de Kliniek voor Verloskunde en Runderziekten
van de Tierärztliche Hochschule in Hannover.

In de humane geneeskunde speelde de röntgendiagnosUek veel eerder een
belangrijke rol dan in de diergeneeskunde. Wel zijn er vrij spoedig na de
ontdekking der röntgenstralen enige opmerkelijke artikelen gepubliceerd
door veterinairen, maar van een regelmatige toepassing van dit nieuwe
hulpmiddel kwam weinig.

Er zijn hiervoor twee redenen op tc noemen. In de eerste plaats waren
de apparaten nog niet beveiligd, d.w.z. de hoogspanning werd nog niet
geïsoleerd in de röntgenbuis gevoerd, hetgeen voor degeen, die ermee
werken moest, al even veel risico\'s meebracht als voor de patiënt.
In de tweede plaats was de opbrengst aan röntgenstraling nog zo gering
en de filmgevoeligheid zo laag, dat de opnametijden zeer lang waren, waar-
door het ten gevolge van de onrust van het dier haast onmogelijk was een
bruikbare foto te maken.

Het heeft tot het midden van de twintiger jaren geduurd voordat röntgen-
apparaten werden geconstrueerd, waarmee met kans op succes de diagnos-
tiek der grote huisdieren kon worden aangepakt. Thans zijn in vrijwel alle
opleidingsinstituten over de gehele wereld röntgenapparaten opgesteld.
Vooral de kleine huisdieren zijn geschikte objecten. Het spreekt van zelf
dat de röntgenapparaten, die in de handel zijn, in de eerste plaats geschikt
zijn gemaakt voor de toepassing bij de mens en daardoor voor objecten,
waarvan de dikte niet sterk afwijkt van delen van het menselijk lichaam.
Daarom zijn de kleine huisdieren zeer geschikt voor onderzoek. Dc meeste
technieken uit de humane röntgenologie zijn met de nodige wijzigingen
bruikbaar bij honden en katten.

De diagnostiek van grote huisdieren daarentegen stelt specifieke eisen aan
methodiek en apparatuur. Het is duidelijk, dat men in dit gebied een
apparaat nodig heeft met een groot vermogen. Het is misplaatste zuinig-
heid zich tevreden te stellen met een apparaat, dat een stroomsterkte kan
leveren, die niet groter dan 50 — 100 mA is en waarvan de spanning niet
groter is dan 90 — 100 KV. Met een dergelijk apparaat kan men uitsteken-
de opnamen van kleine huisdieren vervaardigen, maar het is ongeschikt
om de mogelijkheden van de röntgendiagnostiek van grote huisdieren uit
te putten.

Bij de huidige stand van zaken wordt er een natuurlijke grens gesteld
aan de dikte van lichaamsdelen, waarvan men foto\'s kan maken, die nog
een redelijke hoeveelheid informatie bevatten. Hoe dikker het object is,
des te groter wordt de verhouding der intensiteiten van strooistraling en
recht-doorgaande straling. Wel zijn er middelen om deze verhouding
gunstiger te maken (Lysholmraster, Bucky) maar zodra, ondanks het ge-
bruik hiervan, de strooistraling enkele malen sterker wordt dan de straling,
die de beeldvorming veroorzaakt, krijgt men wél films, die zwarting ver-
tonen maar men kan hierop geen structuren meer onderscheiden.

Deze situatie maakt het b.v. onmogelijk om bruikbare opnamen te maken
van het abdomen van een volwassen paard of rund.

Het is echter nog juist mogelijk om een foto van het reticulum van een
rund en het abdomen van een varken te produceren, die nog bruikbaar
zijn. In het eerste geval kan men in de netmaag vreemde metalen voor-
werpen, in het laatste geval foeten in de uterus zien.

Het diagnostiek apparaat, dat in 1951 in de afdeling voor veterinaire
röntgenologie werd geplaatst is een Philips Super DN. Dit apparaat kan
spanningen leveren van 50 — 128 KV; de stroomsterkte bij iedere spanning
wordt automatisch zodanig ingesteld, dat de buis (Philips Rotalix buis met
dubbel focus, schoteldiameter 7,5 cm., focus 1 en 2 mm2) niet overbelast
wordt. Deze stroomsterkte bedraagt afhankelijk van belichtingstijd en
spanning: 200 — 600 mA.

Om de mogelijkheden van een dergelijke apparatuur aan te tonen, be-
spreken we enkele typen van diagnoses, die tot het „vaste repertoire" be-
horen.

Hieronder volgt de bespreking van het onderzoek naar traumatische reti-
culitis bij het rund, de foto\'s van enkele soorten fracturen van ledematen
van grote huisdieren en een opname van het hoofd van een paard met
kiesafwijkingen en ontsteking in grote en kleine kaakboezem.

2. Over de waarde van het röntgenonderzoek voor de diagnose trauma-
tische reticulitis bij het rund.

Na een volledig klinisch onderzoek wordt meestal een röntgenonderzoek
gevraagd. De klinische bevindingen worden aldus aangevuld met de uitslag
van het röntgenonderzoek en uit deze gegevens tezamen wordt door de
klinicus een oordeel gevormd over de toestand van de patiënt en de maat-
regelen om zo mogelijk tot een genezing te komen. Hieronder wordt uiteen
gezet, welk soort inlichtingen het röntgenonderzoek kan geven. Verder zal
worden nagegaan in hoeverre deze inlichtingen betrouwbaar zijn aan de
hand van het patiëntenmateriaal, dat in 1956 onderzocht werd.

In figuur 1 zijn een tweetal foto\'s gereproduceerd van patiënten met
traumatische reticulitis:

Figuur 2 bevat een schema, waarin verschillende mogelijke bevindingen
zijn afgebeeld (zie onderschriften).

Het volgende bevat dus een zeer beperkte vraagstelling. Niet wordt b.v.
overwogen of een operatie zin gehad heeft. Uitsluitend zal worden na-
gegaan of bij operatie of sectie de situatie zo was, als de analyse van de
röntgenfoto suggereerde.

2.1. Onderzoek naar het aantal patiënten, waarvan de foto\'s onbruikbaar
waren.

De voornaamste oorzaken, waardoor de opnamen minder bevredigend uit-
vielen, waren:

a. Te dikke patiënten. Van volwassen stieren, zware roodbonte koeien
en drachtige patiënten waren door overvloedige strooistraling en lange
opname tijden, waardoor de toch al zeer matige foto door bewegingson-
scherpte onbruikbaar werd, vaak geen goede foto\'s te maken.

Fig. 1.1: In de netmaag R bevindt zich boven de met een laag zand bedekte bodem
een lang recht stuk metaaldraad. Dit bleek bij operatic een stuk van een fietsspaak
te zijn, dat perforeerde. In de zandlaag zijn nog wat kleinere kromme stukjes draad
en wat steentjes tc onderscheiden.
Het borstbeen is op deze foto niet afgebeeld, evenmin als de elleboog.
Deze foto levert dc röntgendiagnose 2.2.3 (zie fig. 2.3.).

Fig 1.2.: Een grote kromme spijker perforeert de netmaagbodem in het caudalc deel,
zodat dc punt zich achter het xyphoid X bevindt.
Röntgendiagnose 2.2.4 (zie fig. 2.4).

b. Bij middelzware dieren zijn de oorzaken van mislukking: snelle ondiepe
ademhaling, algemene onrust en wat hogere ligging van de netmaag (zie
fig. 2. 6). Bij vrij zware koeien, waarbij de netmaagbodem zich vlak boven
het sternum bevindt, is meestal een diagnostisch betrouwbare opname te
maken. Bevindt echter de netmaagbodem zich 10 — 15 cm erboven, dan
is de laagdikte in dit gebied zo groot, dat de foto slecht wordt.

Fig. 2.1.; In de netmaag R zijn geen metalen voorwerpen aanwezig. Enkele steentjes

in de buurt van de bodem. E is de elleboog, X het xyphoid.
Fig. 2.2.: Op de bodem van de netmaag een tweetal metalen voorwerpen: een spijker

Fig. 2.3.: Enkele voorwerpen op de bodem van hct reticulum. Eén ander, V, geeft
door zijn positie aanleiding te veronderstellen, dat het de wand geperforeerd heeft

of aangeprikt is door een slijmvliesplooi.
Fig. 2.4.: Zand op de bodem van de netmaag. Een spijker heeft de wand van de

netmaag geperforeerd.
Fig. 2.5.: Een stuk draad is door de wand gedrongen. Bij de punt is een abces A
aanwezig, kenbaar aan een horizontaal vloeistof niveau. Van dit abces is alleen de

gasbel (donker) zichtbaar.
Fig. 2.6.: Een stuk draad bevindt zich buiten de netmaag. Hoge stand van de netmaag.

c. Bij sommige dieren bevindt zich een abnormaal grote hoeveelheid zand
en kleine steentjes in de buurt van de netmaagbodem (fig. 2. 4). De ab-
sorptie van röntgenstraling door deze laag is zo groot, dat het onmogelijk
is om te zien of er zich in deze laag nog vreemde voorwerpen bevinden.
Bij dit soort foto\'s is hoogstens de uitspraak mogelijk: hoven dc netmaag-
bodem zijn geen metalen voorwerpen aanwezig.

2.2.1. Bij de eerste groep luidt de diagnose, die uitsluitend gesteld wordt
bij goede kwaliteit van cle foto, indien er niet te veel zand op de netmaag-
bodem ligt: Er is geen corpus alienum in de netmaag te zien (fig. 2.1).

Er zijn uitsluitend corpora aliena in de buurt van de bodem van het reti-
culum te zien (fig. 2.2.).

Deze uitspraak garandeert bij sectie of operatie de \\ondsl van één of meer
metalen voorwerpen in de netmaag maar zegt niet of deze al of niet ge-
perforeerd zijn.

2.2.3. Minstens één vreemd voorwerp geeft door zijn positie aanleiding te
veronderstellen, dat het vast zit. Het heeft de netmaagwand aangeprikt,
geperforeerd of het steekt door een slijmvliesplooi van de netmaag (fig. 2.3).

2.2.4. Als op de opname een vreemd voorwerp geheel of gedeeltelijk buiten
de schijnbare omtrek van de netmaagwand is geprojecteerd, wordt als
diagnose gesteld: perforatie (figuur 2.4).

2.3. Vervolgens wordt bij iedere categorie nagegaan wat de ingestelde
therapie is geweest.

2.3.1. Indigestie therapie. In dit soort gevallen ging de patiënt, nadat een
indigesde therapie was ingesteld, naar huis. Een controle of de röntgen-
diagnose juist is geweest, ontbreekt.

2.3.2. Operatie of Sectie. In principe kan in deze gevallen gecontroleerd
worden of de situatie in de netmaag zo was als uit de röntgenfoto scheen
te volgen. Het komt vooral bij sectie nogal eens voor, dat de voorwerpen
zich door de manipulaties verplaatsen, zodat het moeilijk is te beoordelen
hoe de situatie in de netmaag was.

2.4.1. Er worden geen corpora aliena gevonden in de netmaag of in de
omgeving ervan.

2.4.2. Er worden uitsluitend losliggende voorwerpen op de netmaagbodem
aangetroffen.

2.4.3. Bij opcrade of sectie bleken één of meer metalen voorwerpen geheel
of gedeeltelijk door de netmaagwand te zijn gedrongen.

2.5 Resultaat van het onderzoek naar de betrouwbaarheid van het Rönt-
genonderzoek.

De internist en de chirurg zijn vooral geïnteresseerd in de beantwoording
var de vraag of een operatie zin heeft. Het zal uit het voorgaande duidelijk
zijn, dat voor de beantwoording van deze vraag hele andere gegevens
nodig zijn, dan die het röntgenonderzoek kan leveren.

Slechts bij uitzondering kan een oordeel uitgesproken worden of het een
oud geval betreft of een acuut nl. als er op de foto een abces te zien is
in de buurt van het perforerende voorwerp. In een dergelijk geval is de
uitspraak gewettigd, dat het een niet-acuut proces is (zie fig. 2.5).

De diagnose noemen we goed, als hij de situatie heeft voorspeld, die bij
operatie of sectie wordt aangetroffen. We noemen de diagnose bevredigend,
als deze weliswaar niet precies overeenkomt met de bevindingen bij operatie
of sectie, maar als de diagnose niet scherper gesteld kon worden. Het is
niet mogelijk om in twee verschillende richtingen foto\'s te maken en een

consequentie hiervan is dat een voorwerp de netmaagwand kan perforeren,
terwijl het toch geprojecteerd wordt binnen de schijnbare omtrek van de
netmaag en zelfs vlak bij de bodem.

De diagnose: corpora aliena op de bodem van de netmaag (2.2.2.) noemen
we derhalve toch bevredigend, indien één van deze voorwerpen perforeert.
Ditzelfde geldt bij diagnose 2.2.3. als het voorwerp, dat door zijn positie
aanleiding geeft te veronderstellen, dat het aangeprikt of geperforeerd is,
dit niet blijkt te doen. In 21 van de 60 gecontroleerde gevallen vond men
uitsluitend losliggende voorwerpen. Bij 5 van deze 21 patiënten werden
verse verklevingen tussen netmaag en omgeving gevonden, waaruit ge-
concludeerd kan worden, dat niet lang geleden een lesie heeft plaats gehad.
Bij 14 patiënten werden adhesies aangetroffen, terwijl bij twee patiënten
geen enkele reactie werd gevonden.

Het is dus moeilijk uit te maken of het voorwerp hetzij in de tijd verlopen
tussen foto en operatie, hetzij tijdens de operatie is losgeraakt, óf dat het
losliggende voorwerp zo lag, dat het boven de bodem werd geprojecteerd.

1. Het röntgenonderzoek levert in 80 % van de onderzochte gevallen „lees-
bare" foto\'s.\'

2. De röntgenopname geeft informatie over de ligging van de vreemde
voorwerpen in de buurt van de netmaag.

3. Als er vreemde voorwerpen op de bodem van de netmaag gezien wor-
den dan kan er perforatie plaats gevonden hebben. Wegens de kleine
aantallen patiënten heeft het weinig zin de kans hierop in procenten
op te geven. We blijven aan de veilige kant als we er bij deze diagnose
op rekenen, dat er evenveel kans is, dat het vreemde voorwerp wél, als
dat het niet perforeert.

4. Lijkt door zijn positie minstens één vreemd voorwerp te zijn aange-
prikt- of geperforeerd, dan blijkt bij operatie de kans ongeveer 2/3, dat
het vast zit. In ongeveer een derde van de gevallen worden losliggende
voorwerpen gevonden.

3.1. Fractuur van de metacarpus en de beide griffelbeentjes bij een veulen
(figuur 3).

Op de foto, die in latero-mediale richting genomen is, zijn de epifysair-
lijnen aan het distale einde van de metacarpus zichtbaar.
De metacarpus, zowel als het laterale griffelbeentje, zijn gefractureerd. Bij
de dorsale vlakte van de pijp is een kleine scherf te zien. Ook over de schuin
naar onderen verlopende fractuurlijn is nog een los beenstukje geprojec-
teerd. Een groot fractuurstuk is van het distale deel afkomstig en is enkele
millimeters naar distaal verplaatst, zodat er een mengschaduw ontstaan is
van dit stukje en het distale deel van de metacarpus ter hoogte van de
fractuur van het griffelbeentje.

Om een goed idee te krijgen van de ligging van al deze stukken moet men
nog minstens één foto maken in een andere richting. Deze in dorso-volaire
richting genomen opname is hier niet afgebeeld. Hierop bleek ook het
andere griffelbeentje gebroken te zijn.

Deze opname is als volgt genomen. In de tussenklauwspleet wordt zo diep
mogelijk een „enveloppe - film" (no-screen film) geschoven. De gezonde
klauw steunt op een blok, terwijl een zijdelingse foto gemaakt wordt.
In de gereproduceerde opname is de fractuurlijn tamelijk breed, breder
dan in de meeste gevallen. Bovendien zijn de beide delen van het klauw-
been duidelijk t.o.v. elkaar verschoven. Het is een intra-articulaire fractuur.
Dit soort fracturen komt vrij veelvuldig voor in de omgeving van Utrecht,
vooral in het voorjaar. Van januari 1956 tot juni 1957 werden 34 van deze
gevallen aangeboden. 15 maal was een lateraal, 18 maal een mediaal
klauwbeen gebroken van een der voorpoten. Slechts éénmaal werd een
fractuur gevonden aan de buitenklauw van de linker achterpoot. Aan de
rechter voorpoot kwam 19 maal, aan de linker 14 maal een fractuur voor.
Praktisch altijd verliep de fractuurlijn als op de figuren 4.1, 4.2 en 4.3 is
te zien. In vrijwel alle gevallen gaf de röntgenfoto bevestiging van de kli-
nisch gestelde waarschijnlijkheidsdiagnose: fractuur of fissuur van een
klauwbeen.

Maakt men na enkele maanden wederom een röntgenopname van een
dergelijke patiënt, dan is er van enige verandering geen sprake; er is geen
callusvorming te zien, terwijl de patiënt klinisch geen afwijkingen meer
vertoont.

Op de foto 4.3 van klauwbeenpreparaten ziet men nog eens de klassieke
plaats en het zwak S-vormige verloop van de fractuurlijn. Op 4.2 vertoont

Fig. 6.1.: Ontstekingsverschijnseien rondom de geëxtraheerde vijfde kies van een paard.

Fig. 6.2: Schematisehe tekening van 6.1. Voor de verklaring der letters en cijfers

de zoolvlakte van de beide onderste klauwbeentjes van 4.3 een kleine richel
van nieuw gevormd been.

3.3. Epiphysaire fractuur van de linker femurkop bij een kalf (figuur 5).
In deze figuur is een deel van het bekken in ventro-dorsale richting ge-
projecteerd. Bij dit jonge dier zijn de epiphysairlijnen, die in beide aceta-
bula verlopen zichtbaar. Vergelijking van beide femora doet onmiddellijk
inzien, dat de linker femurkop wel op zijn plaats zit, doch dat de hals naar
proximaal is verschoven (zie de pijlen). De epiphysairlijn tussen collum en
caput femoris is in deze projectie slecht zichtbaar.

Verder is nog een veiligheidsspeld duidelijk zichtbaar, waarmee een doek
rond de buik was bevestigd; faeces in de einddarm.

De vijfde kies is getrokken. In de ruimte tussen de vierde en de zesde kies
zit bij S een driehoekige splinter, vermoedelijk afkomstig van de getrokken
kies. De rommelige, vlekkerige structuur in dit gebied en in het gebied
boven de vierde kies wijst op ontsteking. Aansluitend aan de wortel van
de vierde kies is er een sterk röntgenstraling absorberend, onregelmatig ge-
vormde massa te zien. Bij V is een horizontaal vloeistof niveau, dat in de
reproductie niet horizontaal staat. Dit bevmdt zich in de grote kaak-
boezem.

De foto is niet zuiver dextro-sinistraal genomen, maar de buis werd tevens
enigszins van voren naar achteren gericht, zodat de linker kiesrij boven de
rechter werd geprojecteerd. Hierdoor ziet men alleen de kieswortels van de
linker zijde.

N is het neusbeen, B de bovenste neusgang, M de middelste en P het
palatum durum.

De Redactie van hct Diergeneeskundig Jaarboekje doet hier
echter niet aan mee; zij besteedt evenveel aandacht aan
de nieuwe uitgave 1958, die op stapel wordt gezet, als aan
de vorige jaargangen.

Pluis dus de personalia, zoals deze van U voorkomen in hct
boekje 1957, nog eens goed na en — voorzover U dit niet
reeds eerder deed — geef van wijzigingen en/of fouten
daarin dan onmiddellijk kennis aan het redactie-lid:

In de humane geneeskunde is het nemen van een lever-biopsie al vrij lang
bekend. In het diergeneeskundig onderzoek deed deze methode haar intrede
in 1944.

In Nedrland is zij voor het eerst toegepast door Dr. van der Grift,
die ze gebruikte voor zijn onderzoek betreffende „Het kopergehalte van
lever en bloedserum bij het Fries-Hollandse rund".

Het instrumentarium, dat nodig is, bestaat uit. trocart met stilet, lamp-
drager met lampje en het eigenlijke biopsie-apparaat.
De trocart heeft een diameter van 22 mm. De onderrand ervan is snijdend
gemaakt. In de trocart past een sdlet. Het biopsie-apparaat bestaat uit een
bekertje met een lange steel. Het bekertje heef een diameter van 9 mm
en aan het einde een scherpe rand. Vlak onder deze rand is een gaatje,
waardoor de uiteinden lopen van een stalen draadje, die met behulp van
een schroefje bevestigd zijn aan een trekapparaat. Trekt men aan de trek-
ker, dan wordt door het draadje het levermonster aan de onderzijde los-
gesneden.

D e lever ligt bij het volwasen rund geheel rechts van de mediaan vlakte.
De convexe parietale vlakte ervan ligt tegen het diafragma en de laatste
2 of 3 ribben.

De operatie verricht men bij het staande dier in de 12e intercostale ruimte
op 25-28 cm. afstand van de dorsale uitsteeksels van de rugwervels. In de
11e intercostaile ruimte bestaaat gevaar, dat men in de vena cava prikt.
De huid wordt in de 12e intercostale ruimte kaalgeschoren. Als anestheti-
cum gebruike-n we astracaïne adrenaline, dat vóór-boven de te maken
huidsnede en in de richting van de huidsnede subcutaan en intracu.smulair
wordt ingespoten.

Men maakt nu op een afstand van 25 cm. van de dorsale lijn een huidsnede
van 4 cm. De trocart met stilet wordt hierdoor met kracht door de tussen-
ribspieren en het peritoneum gedrukt in cranio-ventrale richting. (Ven-
traal, daar men anders het gevaar loopt in de rechter niet te prikken. Ook
weer niet te ventraal daar in dat geval de lever uitwijkt voor het biopsie-
apparaat). Men trekt de stilet terug, brengt de lampdrager aan in de
trocart en kan nu tegen de lever aankijken.

Men trekt de lampdrager terug en fixeert de trocart op de lever. Men
brengt het biopsie-apparaat door de trocart heen, boort het in de lever
(krakend geluid) en haalt de trekker aan, waardoor het stukje lever af-
gesneden wordt. Biopsie-apparaat en daarna de trocart worden terugge-
trokken en de huid wordtg esloten met huidhechtingen.
Door deze methode is men in staat ruim 2 gr. leverweefsels te verkrijgen.
De wond in de lever vult zich rnet bloed, hetwelk snel stolt.
Wij zijn in de gelegenheid geweest biopsieën te verrichten bij practicum-
koeien van Prof. Numans en van ons. Er waren bij sectie enkele spier-

bloedingen aanwezig. Het leverkapsel vertoonde een rond gat en het steek-
kanaal in de lever was droog.

In de Interne Kliniek worden sedert 1957 regelmatig biopsieën genomen
van bepaalde patiënten, waar dit voor aanvulling van het kliniseh onder-
zoek nodig is. We denken hierbij aan acetonemie, levereirrose, stuwings-
levers en intoxicaties. Het onderzoek aan de Interne Kliniek staat nog in
de kinderschoenen, maar we waren o.a. reeds in de gelegenheid er een
diagnose leverstuwing waarschijnlijk op basis van trombose van de vena
cava mee te stellen.

De leverbiopsie behoeft geen schadelijke gevolgen voor het dier te hebben.
Men is erdoor in staat tijdens het leven van de patiënt microscopisch- of
chemisch onderzoek van het leverweefsel te verrichten. Men kan het, des-
gewenst, na veertien dagen herhalen.

Onverwacht ingelast in het programma van deze veterinaire week, met
het verzoek U iets te vertellen over zenuwafwijkingen bij de hond, heb ik
mijn keuze menen te moeten bepalen tot een onderwerp waarmede wij
allen regelmatig worden geconfronteerd. Ik wil met U spreken over de
hond die een onvermogen heeft tot het normale gebruik van zijn achter-
benen. Zolang de verlamming van de achterbenen niet algeheel is, niet
totaal is, spreken we van paraparesis posterior.

Is dat echter wel het geval dan is de term paraplegia op zijn plaats. De
tijd die mij gegeven is, laat niet toe om met U het gehele onderzoek van
deze patienten-groep te bespreken, veel minder nog om telkens stil te staan
bij het hoe en waarom ofschoon daarin vele bekoorlijkheden verscholen
liggen. Alweer: we moeten een keuze doen.

In gedachten leid ik daarom bij U binnen een denkbeeldige patiënt uit
deze grote groep onder het motto: „zo zou het zich kunnen voordoen";
maar er zijn vele variaties met telkens het leidmotief: De hond die achter
verlamd is.

Voor ons geestesoog staat nu een eigenaar met zijn hond. Het is een reeds
oudere kortharige Hollandse Herder, reu. Postuur, ogen en gebit doen ons
de leeftijd schatten op ± 9 jaar. De eigenaar komt met de klacht dat deze,
zich overigens nog goed voelende hond, sedert de laatste weken wat
onzeker is geworden in de achterhand. Het dier was altijd een goede loper,
ook springen kon het dier goed. Na urenlange wandelingen was het dier
niet merkbaar vermoeid. Hekken en sloten werden daarbij niet vermeden.
Niet alleen dat de hond nu de obstakels uit de weg gaat, maar het lopen
is stijf en onzeker geworden, de achterbenen glijden soms onder het dier
uit. Grote wandelingen gaan beslist niet meer en het dier heeft moeite om
de overigens ruime en gemakkelijke trap ten huize van de eigenaar op of
af te klimmen. Daarbij komt nog dat het dier moeilijk overeind komt en de
laatste tijd onzindelijk begint te worden. De eetlust is goed, het dier drinkt
niet abnormaal veel en is, zo niet een stille hond, toch wel rustiger ge-
worden. Uit het algemeen klinisch onderzoek dat nooit mag ontbreken en
steeds vooraf gaat, blijkt ons behalve de moeilijke gang, dat er weinig
afwijkingen zijn. Urine en faeces leveren geen moeilijkheden op. Het
bloed-ureumgehalte is normaal, het aantal rode bloedcellen is 7,1 miljoen,
de witte bloedcellen zijn beneden het normale gemiddelde n.1. 5800 per
mm3.

We zien deze hond eens aan. Zijn voedingstoestand is behoorlijk. Het dier
kan staan, maar houdt dit niet lang vol en af en toe zet het de voet van
het R. achterbeen verkeerd neer, vouwt daarbij de tenen dubbel en leunt
dan op de dorsale vlakte van de tenen.

De rug staat iets opgebogen in het thoraco-lumbale gebied, we noemen het
een geringe kyfose.

huid in het opgebogen gebied juist iets warmer aanvoelt dan de overige
huid. Bij diepe palpatie van de spinaal uitsteeksels en links en rechts er
vlak naast, van voor naar achter gaande wordt de hond onrustig, hij kreunt
wat, laat zich achter zakken en we menen zelfs crepiteren waar te nemen.
Ook de percussie richt onze aandacht nog steeds op dit deel van dc
wervelkolom. We doen het met een eenvoudige 1 cm. dikke 3 hoekige
rubber percussie hamer maar bij de thoracolumbale overgang gekomen
verdraagt het dier het onderzoek nauwelijks. De hond kreunt nu duidelijker
en wil zich onttrekken aan verdere ingrepen. Hij toont duidelijk pijn. We
trachten nu de wer\\\'elkolom naar dorsaal op te buigen, het gaat slecht, het
blijkt pijnlijk te zijn, de rug van deze hond is stijf. Op een plaats kunnen
we aan de onderkant bij de wervelkolom komen n.1. door rectaal aftasten
van het sacrum, we kunnen er nog juist bij en voelen dat het promontorium
sacri aan de onderkant verdikt is en hard en knobbelig aanvoelt.
Staan kan deze hond wel maar hij staat niet normaal-stevig op de achter-
benen, deze zijn steil en worden slordig neergezet. Het staan wordt niet
lang volgehouden. De achterpoten glijden tenslotte onder het dier weg en
worden dan vrij stijf naar voren en opzij gestoken.

Ook het lopen gaat niet vlot, de achterbenen maken stijve passen en
dreigen meer weg te glijden, dan dat zij doorzakken. De gang is paretisch
maar ook ongecoördineerd. De voeten worden vaak niet hoog opgetild maar
er zijn ook wel overdreven hoge passen bij. Er is een parese en een duidelijke
dy.smetrie. Vatten we dit samen dan is er een paraparesis spastica posterior
en een spinale ataxie. De blinddoek-proef valt negatief uit en voor de
wipplank-proef is deze hond te groot.

Inspecteren wij de musculatuur van deze hond en de gewrichten dan vinden
wij aan deze laatste geen afwijkingen en wat de spieren betreft is er aan
de broekspieren van de beide achterbenen een geringe hypotrofie. De
strektonus van de achterbenen is verhoogd en dit wordt bij de op zijn zijde
liggende hond nog wel duidelijker.

De correctie-reflexen aan de achterbenen leveren ons de volgende bijzon-
derheden: kruisstanden zowel als dubbeltreden worden niet, niet vlug ge-
noeg of niet ragfijn gecorrigeerd. Het z.g. diepe gevoel heeft in beide
achterbenen aan scherpte ingeboet.

De patella-reflex is R. en L. zeer levendig, dc achillespees-reflex is niet
aanwezig en de reflex medio-pubien is symmetrisch versterkt.

De buig-reflex is aanwezig en de strek-reflex bij de liggende hond is zeer
duidelijk. Het is als een positieve Babinsky van de mens.
De ondersteunende strek-reflex is verzwakt maar nog wel aanwezig echter
ongelijk in beide achterbenen.

De uitwendige anus-reflex is versterkt en heeft cen abnormaal groot recep-
torisch veld. De perineaal-reflex is aanwezig en de staartwortelreflex even-
eens.

De cremaster reflex is niet op te wekken maar een scrotaal-reflex is er wel.
De anus is gesloten, er is een behoorlijke spanning op de sfincter, het
rectum is leeg en de sphincter ani-internus reflex is duidelijk ontremd met
reflectorische contracties van het rectum.
De prostaat ligt op de juiste plaats en is normaal.

De penis vertoont een semi-erectie en bij aftasten ontstaan spontane coïtus-
biewegingen.

Biij palpatie van de buik voelen we een kleine blaas en de darm is goed
gecontraheerd.

We zagen uit de correctie-reflexen reeds dat de proprioceptive sensibiliteit
geleden heeft. De pijnzin van de huid blijkt in de voorste helft van het
lichaam volgens het normale gevoeligheidspatroon te zijn maar ter hoogte
v:an de laatste ribben is een hyperesthetische zone en in de sacrale segmen-
ten is de pijngevoeligheid beslist wat minder dan normaal.
Tijdens het onderzoek is eenmaal wat urine afgelopen. De huid van het
Perineum is met wat faeces verontreinigd.

Een oudere hond in goede voedingstoestand met ongestoorde psyche en
normaal bewustzijn met een paraparesis spastica posterior, een primaire
incontinentia urinae et alvi, gestoorde sensibiliteit, een spinale ataxie, ver-
hoogde pees-reflexen, geringe atrofie van de achterbenen, pijnlijke
en stijve rug. De primaire incontinentia urinae et alvi; de gesloten anus
en de ontremde anus-reflexen en genitaliën wijzen ons op een praeconale
aandoening. Het spastische type van de parese, de hoge reflexen en de
geringe atrofie der broekspieren na vele weken wijzen ons op een aan-
doening van het centrale motorische neuron.

De stijve, rug die pijnlijk is, het crepiteren, doen onze gedachten gaan in
de richting van een aandoening van de theca ter hoogte van de laatste
thoracale en eerste limibale wervels. Terwijl de knobbel onder aan het
Promontorium sacri benige woekeringen op nog andere plaatsen niet uit-
sluiten maar zelfs waarschijnlijk maakt.

We hebben tot nog toe het onderzoek gedaan met heel eenvoudige midde-
len. Ogen en oren wijd open, een ontwikkeld tastgevoel in onze vinger-
toppen, een streng schema van onderzoek en een zeer simpel instrumenta-
rium. De vermoedelijke diagnose bij onze patient is spondylosis. Een
Röntgenfoto laat ons de bevestiging zien van onze diagnose. Aan de onder-
kant van de wervel lichamen van Th^o tot Thi3 en L, tot L3 zijn duidelijke
haken en bruggen te zien.

Aan de onderkant van L5 — Sj zit een halfronde benige schaduw.
Ik heb met U slechts een voorbeeld besproken: „zo zou het kunnen zijn!"
Op dit patroon zijn vele variaties.

Moge dit onderzoek tijd vergen, zelfdiscipline en geduld, hoe schoon is de
beloning als we zien dat we eenmaal hier aan vasthoudend zeer vaak een
diagnose kunnen stellen, die dan ook in vele gevallen de toets van een
postmortem onderzoek kan doorstaan.

Wij zagen een voorbeeld van paresis posterior veroorzaakt door spondylitis-
spondylosis. Is dit de enige oorzaak? Zeker met.

Niet alleen uit de literatuur maar dank zij een nauwe samenwerking met
Collega S. van den Akker van het Veterinair Pathologisch Anatomisch
Instituut, die met veel geduld ons materiaal aan een pathologisch anato-
misch onderzoek onderwierp, hebben we ons zelf kunnen overtuigen van
een reeks van afwijkingen, die elk voor zich als een van de syndromen de
paraparis posterior tot gevolg had.

Moge ik H. Müller uit Berlijn geloven dan is de helft van het aantal
gevallen veroorzaakt door aandoeningen van de tussenwervel-schijven. Dat

is 50 De andere 50 % zijn spondylitis of spondylosis, traumata, myelitis,
die meestal een encephalo-myelitis is, pachymenigitis ossificans, tumoren,
vaatstoornissen, abcessen, parasieten.

De spondylitis neemt in de reeks een 2e trieste ereplaats in.
Zelf zou ik nog met U 2 hoofdgroepen aan bepaalde rassen willen verbin-
den. De teckel staat aan de spits van de tussenwervel-schijf-afwijkingen.
Benamingen als Teckel-lähme, enchondrosis of ekchondrosis intervertebralis
zijn m.i. obsoleet.

Degeneratio nuclei pulposi, prolapsus- of hernia nuclei pulposi, komen
daarvoor in de plaats.

Behalve bij de teckels zien we deze aandoeningen ook nog al eens bij
Welshjes en Sealyhams.

In de epoque waarin we nu leven staat de Boxer centraal voor de spondy-
losis groep; bij herders en bouviers, om maar enkele rassen te noemen, zien
we het echter ook.

De afwijkingen welke wij kunnen zien bij spondylosis zagen we aan onze
imaginaire patient van heden morgen.

Bij tussen-wervelschijf aandoeningen letten we op het röntgen-beeld vooral
op de t.w. ruimten. Zien we daar extra schaduwen optreden, zien we de
ruimte versmald en zien we bovendien een, ook in het R. beeld opvallende
kyfose op die plaats, dan is er een voor de hand liggende conclusie.
Röntgencontrast-stoffen zullen zeker onze diagnostiek kunnen verbeteren.
Het risico voor de patient zal er echter door vermeerderen en zolang alle
therapeutische mogelijkheden niet zijn uitgeput en de voorzichtig te stellen
prognose niet persé infaust is mogen we geen onnodig risico nemen.

Deze aflevering is geheel samengesteld uit voordrachten, die ter gelegenheid van de
Veterinaire Week zijn gehouden.

Omdat er geen samenvattingen aan zijn toegevoegd, zoals dit bij oorspronkelijke
artikelen wel het geval is, volgt hieronder cen vertaling van de titels der voordrachten:
Prof. Dr. D. K. de Jongh: De werking van antibiotica;
A. W. Kersjes: Toepassing van antibiotica in de chirurgie;
Prof. Dr. G. Wagenaar: Toepassing van antibiotica bij inwendige ziekten;
Dr. C. A. van Dorssen: Toepassing van antibiotica bij pluimveeziekten;
Prof. Dr. F. C. v. d. Kaay: Dc chirurgische bchandeling van vagina-condylomen bij
de hond;

Dr. J. G. Chr. v. Vloten; Paratyfus bij duiven, in het bijzonder van hersenen en het
evenwichtsorgaan;

C. H. W. de Bois: De fertiliteitsprognose bij het rund met behulp van biopsia uteri;

Verder werden tijdens genoemde Veterinaire Week, die plaats vond van 20—22
juni 1957 verschillende demonstraties en films gehouden.

This number is made up completely of papers which were read on the occasion of
the Veterinary Week.

As no resumés have been added as is the case with the original articles, we are
appending a translation of the titles of the papers:
Prof. Dr. D. K. de Jongh: The action of antibiotics;

Dr. J. G. Ghr. van Vloten : Paratyphus in pigeons, in particular as regards cerebral

and equilibrium organs;
Prof. Dr. C. Romijn: Scientific research in artificial incubations;
Mej. Dr. C. J. G. v. d. Horst: Equilibrium, tests with horned cattle;
J. Hendrikse: Insemination with sperma, diluted with undermilk;
G. H. W. de Bois: Fertility prognosis for horned cattle with the aid of biopsia uteri;
Prof. A. van der Schaaf: Infectious artithridcs in pigs.

In addition to the above papers, a number of demonstrations and films were given
during the Veterinary Week which took place between the 20th. and 22nd. of June,
1957.

Le présent fascicule se compose entièrement de conférences données à l\'occasion de
la semaine vétérinaire.

Vu qu\'on n\'y a pas joint dc résumés, comme c\'est bien le cas pour des articles ori-
ginaux, nous faisons suivre ici les titres des conférences:
Prof. Dr. D. K. de Jongh: Le fonctionnement d\'antibiotica;
A. W. Kersjes: Application d\'antibiotica dans la chirurgie;
Prof. Dr. G. Wagenaar: Application d\'antibiotica en cas de maladies internes;
Dr. C. A. van Dorssen: Application d\'antibiotica en cas de maladies des bêtes de
basse-cour ;

Prof. Dr. F. G. v. d. Kaay: Le traitement chirurgique de vagina-condylomes chez
le chien;

Dr. J. G. Ghr. v. Vloten: Paratyphus chez les pigeons, particulièrement du cerveau et

de l\'organe de l\'équilibre;
Prof. Dr. C. Romijn: Examen scientifique concernant le couvage artificiel;
Mlle Dr. C. J. G. v. d. Horst: Expériences d\'équilibre avec des bovidés;
J. Hendrikse: L\'insémination avec du sperme délayé avec du lait centrifugé;
C. H. W. dc Bois: Le pronostic de la fertiUté chez le bovidé à l\'aide de biopsia utéri;
Prof. A. v. d. Schaaf : Artithrides infectueuses chez les porcs.

A part cela on donna, durant cette semaine Vétérinaire en question qui eu lieu du
20 au 22 juin 1957, différentes démonstrations ct des films.

Der Inhalt dieses Heftes besteht aus Vorträgen, die anlässlich der „Veterinären
Woche" gehalten wurden.

Da die sonst üblichen Zusammenfassung fehlen, bringen wir nachstehend die über-
setzten Titel der Vorlesungen:

Prof. Dr. D. K de Jongh: Die Wirkung von Antibiotika;
A. W. Kersjes: Die Anwendung von Antibiotika in der Chirurgie;
Prof. Dr. G. Wagenaar: Die Anwendung von Antibiotika bei inneren Krankheiten;
Dr. C. A. van Dorssen: Die Anwendung von Antibiotika bei Krankheiten des Ge-
flügels ;

Prof. Dr. F. C. v. d. Kaay: Die chirurgische Behandlung von Vagina-condylomen
beim Hund;

Dr. J. G. Chr. v. Vloten: Paratyfus bei Tauben, ins besondere des Hirns und Gleich-
gewichtorgans;

Ausserdem wurden während dieser „Veterinären Woche", die vom 20—22 Juni 1957
stattfand, einige Demonstrationen gegeben und verschiedene Filme gedreht.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige kandidaten aangenomen als
kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:
O. J. H. Devos
P. J. Mangnus.

Berendsen, H. L., van Utrecht naar Hattem, Veldweg 11, tel. no. privé 05206—480.

Blok, G., van \'t Harde naar Emmeloord (N.O.P.), Botterstraat 57, P., ass. bij A. A.

Muller, R.; 1957; Utrecht, Israëlslaan 6; m.i.v. 1.1.\'58 ass. R.U. (fac. V.K., afd.

Nie, C. J. van, te Hilversum, aangesloten onder tel. no. privé 02950—8002. 004)
Oostenbrug, Th. A., van Twijzel (Fr.) naar Holten (Ov.), Larensewcg 29, tel.

Rijn, G. van; 1957; Katwijk, Prinsedwarsstraat 4; tel. 01718—2212; tijdelijk wnd.

Vink, L. A., van Montfoort naar Oudewater, Wijdstraat 16, tel. 03486—602. 020)

Woerd, J. D. van der, te de Bilt, aangesloten onder tel. no. privé 030—61284. (125)

VOORDRACHTEN
Prof. Dr. D. K. de Jongh, Enkele opmerkingen over antibiodca . 897
A. W. Kersjes en Prof. Dr. S. R. Numans, Toepassing van anti-
biotica in de chirurgie...........902

Dr. C. A. V. Dorssen, Toepassing van antibiotica bij pluimveeziekten 918
Prof. Dr. F. C. v. d. Kaay en Jhr. M. A. Snoeck, De chirurgische

Prof. Dr. J. H. J. v. Gils, Verslag van de demonstraties in het Insti-
tuut voor Voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong .... 975
Prof. Dr. J. Jansen, De ziekte van Aujeszky bij de hond . . . 979
Prof. Dr. S. R. Numans, Alloplastiek bij de behandeling van de

Inleiding, gehouden ter gelegenheid van de Algemene Vergadering van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde op 26 oktol>er 1957.

Nu de nieuwe Wet op de Uitoefening van de Diergeneeskunst op 1 decem-
ber 1956 in werking is getreden, is het naai\' ik meen een goede gedachte
geweest van het Hoofdbestuur van de Maatschappij om een inleiding over
dit onderwerp op de agenda van deze algemene vergadering te plaatsen.
Ik acht het een eer dat men mij gevraagd heeft deze inleiding te houden,
maar ik zou het daarbij prettig vinden wanneer U mij niet zoudt willen
zien als Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst of Veterinair Hoofd-
inspecteur van de Volksgezondheid, die zich krachtens zijn functie mede
met de technische voorbereiding van wetten moet bezig houden, maar wel
als collega-dierenarts, die door de functie welke hem is toebedeeld in de
gelegenheid is om het diergeneeskundig leven in Nederland in al zijn fa-
cetten te overzien.

Ik vind het vooral daarom een goede gedachte van het Hoofdbestuur om
dit onderwerp op de agenda te plaatsen, omdat de Uitoefeningswet zeker
niet beschouwd kan worden als een min of meer ondergeschikte regeling
van een bepaald facet van de diergeneeskunde, maar omdat deze wet ons
allen persoonlijk aangaat niet alleen, maar tevens van niet te onder-
schatten betekenis kan worden geacht voor de diergeneeskundige ver-
zorging in Nederland en voor de gehele diergeneeskundige stand.

Alvorens tot bespreking van de Wet over te gaan, wil ik er de aandacht
op vestigen dat deze wet dient ter vervanging van de „Wet regelende de
uitoefening van de Veeartsenijkunst", daterende van 1874! Deze wet vi-
geerde tot 1956, meer dan 80 jaren dus, een periode waarin ingrijpende
verandering der omstandigheden plaats vond.

Hier past een eresaluut aan de geestelijke vader van deze wet, Wirtz,
toenmalig .secretaris van de Raad van Bestuur van de Veeartsenijschool,
later directeur van deze school, voor zijn ver vooruitziende blik.

Een wet is in het algemeen een vrij droge opsomming van artikelen, min
of meer kunstig samengesteld, met het resultaat dat het geheel meestal
moeilijk is te lezen en nog moeilijker te begrijpen. De Wet op de Uit-
oefening van de Diergeneeskunst maakt hierop geen uitzondering. Ik zou
dan ook gaarne mij de vrijheid veroorloven niet een opsomming te geven
van de verschillende artikelen en hun betekenis, maar slechts enkele be-
langrijke onderwerpen aan te stippen en daarbij vooral te belichten wat
zich in het verleden rondom deze wet heeft afgespeeld en de achtergrond
van de belangrijkste facetten van deze wet.

Daarbij wil ik nader ingaan op de rechten welke door deze wet aan de
Nederlandse dierenarts worden gegeven en ook op de plichten welke
daartegenover staan.

lichten over de taken welke diergeneeskundig Nederland wellicht binnen-
kort te wachten staan en over mogelijkheden welke zich in dc niet te verre
toekomst zullen voordoen.

Hoe moet naar mijn mening dc Nederlandse dierenarts de nieuwe Wet op
de Uitoefening der Diergeneeskunst bezien?

Zoals ik reeds zeide gaat deze wet, welke in het algemeen belang tot stand
is gekomen, alle dierenartsen aan, niet alleen de practici, maar ook de
collegae, werkzaam in dc vleeskeuring of in elke andere functie.
Het is immers onmogelijk deze functies uit te oefenen zonder de bevoegd-
heid te hebben welke deze wet aan dierenartsen geeft.
Het beste zou hierbij zijn als wij als dierenartsen deze wettelijke regeling
bezien als „onze wet", waarmede wij ons vertrouwd moeten maken en als
gezamenlijke diergeneeskundige stand mee moeten vereenzelvigen.
Het is natuurlijk niet zo, dat wij in alle opzichten volkomen bevredigd zijn
door deze wettelijke regehng. Er zijn bepaalde punten, waarop ik nog later
hoop in te gaan, die wij besUst anders hadden willen zien geregeld, vooral
wanneer wij de wet bezien uitsluitend vanuit onze gezichtshoek en wel-
licht daarbij onvoldoende aandacht hebben voor de mogelijkheden welke
door de feitelijke toestand ons worden gegeven.

Om de betekenis van de huidige wet te kunnen beoordelen is het goed de
discussies bij de openbare behandeling van dit wetsontwerp na te gaan,
welke tussen de Tweede Kamer en de Minister van Landbouw, Visserij
en Voedselvoorziening zowel schriftelijk als mondeling hebben plaatsge-
vonden. En dan zien we het merkwaardige feit dat in de volksvertegen-
woordiging de „voorgevechten" over plaats en taak van de dierenarts
reeds begonnen zijn, niet bij de behandeling van dit wetsontwerp, maar
al bij de behandeling van de Tuberculosewet in 1951/1952.
In het Voorlopig Verslag, dit is een eerste schriftelijke reactie op een wets-
ontwerp, in dit geval uitgebracht door de Commissie van de Landbouw
uit de Tweede Kamer, worden vele vragen gesteld:

a. Kunnen de veeartsen het werk wel af? Er zijn klachten over vergeten
van dieren, te grote soepelheid tegenover de boeren, slordige admini-
stratie.

d. Dreigt niet het geval van een closcd shop, waardoor voor dierenartsen
een monopoHepositie zou ontstaan?

e. Kan het met ambtelijke dierenartsen en goedkope hulpkrachten niet
krachtiger, sneller en goedkoper geschieden?

In de Memorie van Antwoord, een schriftelijke reactie van de regering
op het Voorlopig Verslag, gaat dc Minister uitvoerig op deze opmer-
kingen in en zegt o.m. dat er naar zijn mening geen vrees behoeft te be-
staan, dat de dierenartsen niet in staat zullen zijn om al het nodige werk
naar behoren te doen. Dit is reeds bewezen in voorgaande jaren.
De Minister zegt dan letterlijk: „De ondergetekende heeft grote waarde-
ring voor de geweldige hoeveelheid arbeid, die, het relatieve tekort aan
dierenartsen ten spijt, ten behoeve van de veehouderij door de deskun-
digen is verricht bij de bestrijding der tuberculose en andere dierziekten."

Daarna weerlegt hij de klachten en gaat dan verder: „Over het inscha-
jkelen van hulpkrachten werd in de afgelopen jaren uitvoerig gesproken.
Een commissicj bestaande uit vertegenwoordigers van de Stichting voor
de Landbouw en van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, kwam ten-
islotte tot de conclusie, dat het onderzoek op tuberculose het beste ge-
schiedt door de dierenartsen, een conclusie, die de ondergetekende kan
(onderschrijven. Evenals in andere landen is ook in Nederland de bestrij-
ding slechts als verantwoord te beschouwen, wanneer deze in handen is
van deskundigen."

3,Wèl is tot dusverre in verband met te zware belasting der dierenartsen nog
hulp nodig geweest. Studenten uit de oudste studiejaren komen daarvoor
Ihet eerste in aanmerking. Zij zijn reeds vertrouwd met de ziekte- en immu-
niteitsleer, hetgeen onmisbaar is bij het tubcrculineren van het vee. Bo-
vendien ontvangen zij, alvorens toegevoegd te worden aan de dieren-
artsen, een speciale opleiding. De Faculteit der Veeartsenijkunde van de
Rijksuniversiteit te Utrecht heeft er steeds toe medegewerkt, dat deze stu-
denten assistentie konden verlenen."

De Minister ziet niet het gevaar voor het ontstaan van een zogenaamde
closed shop. Zijns inziens kan toch niet van een closed shop worden ge-
sproken ten aanzien van beroepen, voor de uitoefening waarvan de wet
het voltooien van een zekere studie verlangt, zolang die studie voor ieder-
een openstaat.

De Minister betwijfelt of het benoemen van ambtelijke dierenartsen voor
de bestrijding van besmettelijke ziekten met gebruikmaking van goedkope
hulpkrachten krachtiger, sneller en goedkoper tot het gewenste resultaat
zou leiden. De Minister voert daarvoor de volgende argumenten aan, welke
de gehele diergeneeskundige verzorging raken en die ik daarom volledig
citeer:

„Zoals eerder reeds uiteengezet, is de beoordeling van de tuberculinatie
de taak van een deskundige. Ook de ambtelijke dierenarts zal dit werk dus
zelf moeten verrichten en aangezien het aanstellen van een ambtelijke
dierenarts financieel slechts aantrekkelijk is, wanneer hem een groot rayon
wordt toevertrouwd, is het nauwelijks te verwachten, dat het werk op tijd
klaar zal komen. Het onderzoek van de veestapel door een door de vee-
houder gekozen dierenarts heeft trouwens vele voordelen voor de be-
strijding; immers deze dierenarts geniet het vertrouwen van de veehouder,
en komt gedurende het gehele jaar regelmatig op het bedrijf en kent dit
dus het beste. Overleg over en advies inzake de te treffen maatregelen zul-
len daardoor met betere kennis van zaken en voortdurend kunnen plaats-
vinden. De benoeming van ambtelijke dierenartsen heeft voorts een conse-
quentie, die niet zozeer de tuberculosebestrijding als wel de algemeen-
diergeneeskundige verzorging ten plattelande betreft. Wanneer namelijk
aan de praktizerende dierenarts de inkomsten uit de georganiseerde be-
strijding, zoals de bestrijding van tuberculose, brucellose, steriliteit komen
tc ontvallen, moet hij noodzakelijkerwijze een groter gebied bestrijken
voor de „gewone" praktijkgevallen, wil hij een lonend bestaan kunnen
vinden. De dierenartsen zullen zich daardoor op grotere afstanden van el-
kaar vestigen dan nu het geval is, waardoor de diergeneeskundige hulp
niet zo vlug kan geschieden als noodzakelijk is en tevens kostbaarder zal
worden door de grotere verplaatsingskosten."

kundige verzorging van onze veestapel als het meest wenselijke is te be-
schouwen, dat in de toekomst kleine, intensieve praktijken worden ge-
\\0)md, waarin alle voorkomende arbeid door dezelfde dierenarts wordt
verricht. Naar zijn mening komt dit zowel de georganiseerde bestrijding
van dierziekten als de diergeneeskundige hulp in het algemeen ten goede.
Naar mijn mening kunnen wij met het standpunt dat de Minister inneemt
zeer tevreden zijn.

Inmiddels zult U hebben bemerkt dat hier is weergegeven de algemene
opvatting zoals deze had post gevat in kringen van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde en georganiseerde landbouw, gevormd naar aanleiding
van discussies over het hulpkrachten probleem.

De verdere mondelinge bespreking van het wetsontwerp Tuberculosebe-
strijding onder het rundvee leverde op dit punt weinig nieuws op en
daaimede was voorlopig officieel het standpunt ten aanzien van de plaats
en taak van de dierenarts bepaald.

Toch moeten wij juist signaleren, dat, ondanks de communis opinio welke
er bestond bij belanghebbende groeperingen, vijf jaar later in het open-
baar, en weer in de \\olksvertegenwoordiging, ernstige twijfel wordt uit-
gesproken of dc ingenomen standpunten wel juist zijn.
Bij de behandeling van de Uitoefeningswet in de Tweede Kamer komt
men weer op dit algemene punt terug en dan wordt van verschillende
kanten het beleid weer aangevochten.

Men vraagt weer de aandacht voor het gehele probleem van de dierge-
neeskundige verzorging, speciale aandacht voor het punt hulpkrachten en
betwist of het standpunt van de regering juist is.

Bij de menselijke geneeskunde neemt de regering toch een geheel ander
standpunt in?

Denk aan vroedvrouwen, ziekenverpleegsters, apothekers-assistenten!
Een Kamerlid wijst in dit verband op een opmerking van wijlen dc heer
Zwagerman met betrekking tot de tuberculosebestrijding, die wees op de
bekende tekst van Multatuli, volgens welke Hasson Ben zich op de dadel-
markt een grote machtspositie schiep door maar steeds te verklaren:
„Mijn dadels zijn tweemaal zo groot als ze zijn". Met een variatie hierop,
zo merkte de heer Zwagerman op, zeggen dc veeartsen: onze tuberculinatie
is tweemaal zo wetenschappelijk als ze is!

Ilet Kamerlid wil hiermede tot uitdrukking brengen, dat cr buitengewoon
veel eenvoudige handelingen zijn, die men gerust kan toevertrouwen aan
goed geschoolde hulpkrachten.

De Minister gaat in zijn mondelinge antwoord wederom uitvoerig op ver-
schillende punten in en waarschuwt ernstig tegen de opvatting dat vele
van deze eenvoudig schijnende handelingen zonder meer kunnen worden
uitgevoerd door degenen, die, zoals het werd uitgedrukt, wel een spuit
kunnen hanteren, en zegt verder: „Het spuiten zelf is natuurlijk een een-
voudige handeling, maar alles, wat daarbij komt kijken, het beoordelen
van het dier, het beoordelen van het vaccin, de mogelijkheid van het ver-
spreiden van veeziekten, houdt gevaren in. Ik geloof, dat het daarom
goed is op dit punt zeer voorzichtig te zijn."

De Minister wijst er verder op, dat in de met ons concurrerende export-
landen van vee over het algemeen - - dat is zeer algemeen — het inscha-
kelen van leken-hulpkrachten bij massale inentingen absoluut verworpen

wordt en dat de landen, waarheen wij exporteren, eisen, dat deze vete-
rinaire arbeid geschiedt door deskundigen onder garanties van de Over-
heid.

De Minister vestigt er de aandacht op dat een vergelijking met medisch
hulppersoneel niet opgaat en voert hiervoor gegronde argumenten aan.

Tot slot geeft de Minister nogmaals zijn inzicht over cle diergeneeskundige
verzorging in het algemeen, zoals ik U reeds eerder mocht mededelen.
Ook hier kunnen wij met het standpunt dat wederom ingenomen wordt
door de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening zeer inge-
nomen zijn. Maar ook hier blijkt tevens dat wij de huidige regelingen niet
moeten zien als iets waarin geen verandering meer komt, maar als een
compromis, vooral als wij het verdere gevecht bekijken, maar waarop ik
nu wegens tijdgebrek niet kan ingaan.

Als een compromis dus, dat ons dierenartsen grote verantwoordelijkheid
geeft en de verplichdng oplegt te tonen dat het standpunt van de Minister
juist is geweest, dat dit houdbaar is in de praktijk en geen aanleiding geeft
tot gegronde kritiek. Ik kom daar nog gaarne op terug.

Wanneer wij nu de huidige wettelijke regeling in haar geheel bezien, dan
kan ik mij voorstellen dat in het Tijdschrift van 15 december 1956 in een
gemeenschappelijke publikatie van het Hoofdbestuur en de Ereraad \\an
de Maatschappij, voldoening blijkt met de tot stand gekomen regeling.
Ik meen dat daar reden voor is, en wel niet in de laatste plaats omdat de
woorden „veearts" en „veeartsenijkunde" zijn gewijzigd in „dierenarts"
en „diergeneeskunde".

Niet alleen in deze wet, maar eveneens in de Hoger Onderwijswet, de Wet
tot Regeling van het Hoger Landbouwonderwijs en de Vleeskeuringswet.
Men kan over de betekenis van de officiële naamsverandering verschillend
denken. Er zijn er, vooral onder collegae, die zeggen: „What is in a name?"
en dit niet zo belangrijk vinden, maar ik geloof toch dat in de waardering
door buitenstaanders de naam zeer belangrijk is. Het gebeurde nog clczo
week, toen een van mijn medewerkers, die een inleiding hield voor eeti
gezelschap academisch gevormden met een leidende functie, bij dc dis-
cussie de vraag voorgelegd kreeg, wat het verschil was in het examen voor
veearts en het examen voor dierenarts! Deze vraagsteller meende te goeder
trouw dat er sprake was van verschil in niveau. Laten wij ons niet vleien
met de hoop dat deze man daarin in Nederland alleen staat!
Mijn persoonlijke mening is dan ook dat hiermede niet alleen recht wordt
gcciaan aan de feitelijke functie van de Nederlandse dierenarts, maar tevens
dat deze naamsverandering een belangrijke psychologische bijdrage kan
zijn tot verheffing van cle diergeneeskundige stand in Nederland in het
algemeen.

Vooral zou ik als winstpunt willen noemen dat door deze wet het ver-
richten van entingen, het aanbrengen van diagnostische hulijmiddelen,
het toepassen van algehele of plaatselijke verdoving aan de leek in prin-
cipe is ontzegt en officieel is toebedeeld aan deskundigen.
In de nieuwe wet is de redaktie zodanig, dat het inenten, het aanbrengen
van diagnostische middelen en de toepassing van algemene of gedeeltelijke
verdoving, ook als dit niet als bedrijf geschiedt, dus b.v. door de eigenaar
of buurman, verboden is.

Ook de verloskunst en het doen van heelkundige operaties werden in het
ontwerp van de wet in handen van de dierenarts gelegd. De bestaande vee-
verloskundigen en castreurs zouden zolang ze nog leven hun werkzaam-
heden mogen blijven doen; dus een zogenaam uitsterfsysteem als bij de
tandtechnici.

Reeds tijdens de Duitse bezetting werd in 1941 de wet wat deze laatste
twee onderdelen betreft gewijzigd en het uitsterfsysteem van veeverlos-
kundigen en castreurs aanvaard. Deze wetswijziging werd echter in 1952
ingevolge de Wet Bezettingsmaatregelen vervallen verklaard. Ik kom op
het uitoefenen van de verloskunst nog terug, omdat de Minister bij de
Kamerbehandeling een concessie moest doen.

Het misbruik van de titel veearts was reeds in 1941 strafbaar gesteld. Dit
werd gecontinueerd, waarbij hetzelfde geschiedde voor de titel dierenarts.

De bovengenoemde regelingen betekenen belangrijke winst niet alleen
voor de dierenarts, maar eveneens voor de veehouderij.

Er zijn natuurlijk ook enige punten, die wij graag anders geregeld hadden
gezien, wanneer wij uitsluitend door de diergeneeskundige bril deze zaken
bekijken. Maar wanneer wij onze ogen niet sluiten voor gegroeide omstan-
digheden en vooral ook, en dat is wellicht nog belangrijker, als gezamen-
lijke diergeneeskundigen onze mogelijhcden naar juiste waarde schatten
en niet verder proberen te springen dan onze polsstok lang is, dan is het
begrijpelijk dat de regeling van enige onderwerpen moest afwijken van
het algemene beginsel, hetwelk aan deze wet ten grondslag ligt.
Zo is het castreren van mannelijke biggen en ramlammeren aan een ieder
geoorloofd. De uitoefening van de veeverloskunst en het castreren van alle
overige dieren is gebonden aan een door de Minister af te geven ver-
gunning. Deze wordt automatisch verstrekt aan degenen, die vóór 1 fe-
bruari 1952 ingevolge enige wettelijke bepaling reeds een vergunning had-
den verkregen of, en dat is nieuw, als de betrokkene met gunstig gevolg
een examen aflegt dat wordt afgenomen door een door de Minister inge-
stelde commissie. Dit laatste is een concessie die bij de behandeling in de
Tweede Kamer is gedaan.

Zoals ik U reeds zeide was het de bedoeling, het uitsterfsysteem toe tc pas-
sen, maar van landbouwzijde was men bevreesd dat dc dierenartsen dit
werk niet aan zouden kunnen.

Van regeringszijde is de door de volksvertegenwoordiging geuite wens,
om het instituut van veeverloskundigen ook in dc toekomst te laten be-
staan, opgevangen door hieraan een examen te verbinden, waarvoor nauw-
keurige richtlijnen werden vastgesteld.

Inmiddels zijn krachtens deze regeling 44 veevcrloskundigen geëxamineerd
door een terzake deskundige examencommissie en de eerlijkheid gebiedt
om te zeggen dat het merendeel van deze mensen blijk gaf het vak, althans
voorzover het de praktijk betreft, uitstekend te verstaan. Het is mijns in-
ziens aan de Nederlandse dierenarts-practicus om te bewijzen dat zijn op-
leiding hem een voorsprong geeft, waardoor het instituut van veevcrlos-
kundigen in de toekomst zal blijken overbodig te zijn.
De castreurs die andere dieren willen castreren dan mannelijke biggen en
ramlammeren werden eveneens geëxamineerd. Van de 56 kandidaten kon
aan 49 castreurs de vereiste vergunning worden uitgereikt.

Ik meen dat hier een verantwoorde oplossing gevonden is voor het com-
promis betreffende de twee punten, de veeverloskunde en het verrichten
van castraties.

De vergunning wordt ingetrokken indien de houder zich schuldig heeft ge-
maakt aan een strafbaar feit, genoemd in de artikelen 254 en 436 van het
Wetboek van Strafrecht of aan overtreding van het verbod gesteld in
artikel 6. In hoofdzaak komt dit neer op het onbevoegd uitoefenen van
de diergenceskunst, dus kwakzalverij.

Een zeer belangrijke wijziging in de nieuwe Uitoefeningswet is, dat de
Koningin, indien zulks in het belang van de bestrijding ener ziekte is,
anderen dan dierenartsen kan toelaten tot de uitoefening\' van de dier-
genceskunst in een beperkt, door Haar te bepalen omvang en onder door
Haar te stellen voorwaarden. Deze toelating kan te allen tijde worden
ingetrokken.

Hier komt in de officiële bepalingen het hulpkrachtenprobleem weer om
de hoek kijken. Dit zou een reden kunnen zijn tot ongerustheid, doch, en
daarom haast ik mij te zeggen dat hier in de eerste plaats worden be-
doeld de diergeneeskundige studenten die kunnen assisteren bij het massa-
onderzoek bij de preventieve dierziektebestrijding. Reeds nu zijn de no-
dige Koninklijke Besluiten van kracht die de bevoegdheid geven tot het
verrichten van assistentie bij het massale tuberculose-onderzoek, bij de
jaarlijkse mond- en klauwzeerenting, bij het afnemen van bloedmonsters
ten behoeve van het abortus-onderzoek, het verrichten van pullorum-
onderzoek bij pluimvee.

De Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst is bij K.B. gemachtigd
een verklaring af te geven waarin bepaald is voor welk tijdvak en voor
welke dierenarts zij deze handeling mogen verrichten. Het hulpkrachten-
probleem is hiermede geheel in de diergeneeskundige sfeer gebracht en de
Directeur van de Veertsenijkundige Dienst kan precies de omvang van de
te verlenen hulp bepalen, uiteraard in overleg met de Maatschappij voor
Diergeneeskunde en de Gezondheidsdiensten.

Slechts voor de enting tegen pokken en difterie bij kippen zullen niet
dierenartsen of aanstaande dierenartsen, maar de pluimveeselecteurs in-
geschakeld moeten worden. Ik kom op dit laatste onderwerp nog gaarne
terug.

Er wordt wel eens kritiek uitgeoefend op het feit dat de zogenaamde stu-
dentenhulp officieel is geregeld. Dit zou onjuist zijn en tevens zou hierdoor
een min of mecr permanent cachet aan deze noodoplossing worden ge-
geven. Ik ben het er niet mee eens. Gegeven het feit dat assistentie, al is
dit hopelijk nog slechts van zeer korte duur, noodzakelijk is, is het ge-
wenst dit in goede banen te leiden.

De voordelen van de huidige regeling van de zogenaamde studentenhulp
— ik onderstreep het woord „huidige" — zijn dan ook duidelijk. Wij kun-
nen als hét ware alles in eigen huis regelen; er is geen optreden van leken-
hulpkrachten, die een potentieel gevaar betekenen, niet alleen voor de
dierenarts, maar ook voor de veehouderij, omdat ze meer zullen gaan
doen, meer bevoegdheden zouden gaan opeisen, en kwakzalverij zouden
gaan plegen.

Deze regeling legt de dierenartsen en vooral ook de diergeneeskundige stu-
denten grote verplichtingen op. Men kan deze regeling benaderen en

beoordelen als zijnde een papieren regeling, en nog wel uit Den Haag, en
daarbij de neiging hebben deze aan de laars te lappen. Maar dan oordeelt
men en handelt men zonder twijfel verkeerd en doorkruist men een beleid
dat in gezamenlijk overleg met organisaties van landbouwers en dieren-
artsen wordt gevoerd, en dat cr op gericht is om op de lange duur de dier-
geneeskundige verzorging volledig in handen van deskundigen te leggen.
Want het is uitdrukkelijk de bedoeling via deze regeling malafide prak-
tijken te verhinderen en dan meen ik dat wij, als dierenartsen en stu-
denten, daaraan onze volledige medewerking moeten geven om dit mo-
gelijk te maken.

Slechts terzijde wil ik hier opmerken dat hierop intensieve controle zal
worden uitgeoefend teneinde een goede naleving van deze regelingen, die
in het belang van veehouderij en diergeneeskundige verzorging getroffen
zijn, te waarborgen.

Wij kunnen als dierenartsen beslist niet hebben dat er moeilijkheden
zouden ontstaan en ik ben ervan overtuigd dat, wanneer dit toch het ge-
val zou zijn, door dezelfde Minister, die herhaaldelijk en duidelijk blijk
heeft gegeven de dierenarts een warm hart toe te dragen, ernstig over-
wogen zou worden om leken deels of geheel de genoemde handelingen
te laten verrichten. Zoals de kaarten nu liggen zijn deze regelingen dus
voorlopig permanent.

Ik wil nog even terugkomen op de inschakeling van pluimveeselecteurs bij
de entingen tegen pokken en difterie bij kippen.

Het is duidelijk dat de Nederlandse dierenartsen potentieel niet in staat
waren al deze entingen te verrichten. Het nu vastgestelde Koninklijke Be-
sluit .schakelt daarom de gediplomeerde pluimveeselecteurs in. Maar dit
K.B. legt bewust de verantwoordelijkheid voor deze entingen bij de dieren-
arts.

Gezien het feit dat dit terrein in het verleden, overigens met kwalijke ge-
volgen voor de pluimveehouderij hier en daar, voor de dierenarts praktisch
voor een groot deel verloren was gegaan, is dit een belangrijk winstpunt.
Vooral ook daarom belangrijk, omdat een en ander tot stand is gekomen
in overleg en in overeenstemming met de leidende figuren uit de pluim-
veehouderij en met o.m. de Maatschappij voor Diergeneeskunde. Deze
regeling moet dan ook gezien worden als een belangrijke mijlpaal in het
streven van de Maatschappij voor Diergeneeskunde en gelukkig ook van
dr vertegenwoordigers uit cic pluimveehouderij, om de dierenarts in de
pluimveehouderij dc plaats te geven welke hij krachtens zijn opleiding en
in het belang van de pluimveehouderij moet innemen.
Een positieve instelling van de dierenarts ten opzichte van dit compromis
en goed samenspel met de betrokken selecteurs is daarvoor noodzakelijk,
wil deze regeling geen farce worden.

Om tactische redenen wordt verwacht dat men neutraal staat tegenover
de aflevering van het door de pluimveehouderij gewenste vaccin, voor
welks onschadelijkheid en immuniserend vermogen de Overheid immers
verantwoordelijk is en waartoe de entstof door Haar gecontroleerd wordt.
Er wordt ook verwacht dat de dierenarts zich inderdaad overtuigt op de
geënte bedrijven dat de enting het gewenste resultaat heeft opgeleverd.
Wanneer de dierenarts zijn taak zo opvat, is cr winst geboekt. Mede ook

Hier is beslist geen ruimte, hoe begrijpelijk dit overigens vanuit indivi-
dueel standpunt zou zijn, voor sentiment en daaruit voortvloeiende af-
wijzende houding.

Ik zou uit de vigerende regeling van dc uitoefening der diergeneeskunst
nog meer punten kunnen aansnijden, maar daarvoor ontbreekt mij de tijd.
Ik\'zie daarom daarvan af, maar wil gaarne nog enige algemene opmer-
kingen maken.

De \'huidige wet geeft nauwkeurig aan welke wegen diergeneeskundig Ne-
derland heeft te volgen. Ze schenkt ons rechten, maar anderzijds ook
plichten. De nauwkeurigheid waarmede de wetsbepalingen worden nage-
leefd, vooral ook die welke de hulp voor de dierenartsen bij de preven-
deve\' dierziektebestrijding regelen, is niet alleen van belang voor de
maatschappelijke standing, en voor de economische welstand van de
dierenarts, maar is tevens mede een toetssteen voor het al dan niet in-
vreten van een ernstige misstand die tijdens en na de oorlog is ontstaan
en die een culturele malal.se betekent, nl. het niet of minder nauw nemen
met voorschriften, die de Overheid of een andere instantie heeft uitge-
vaardigd en het niet of minder nauw nemen met de verantwoordelijkheid
voor de waarde van verklaringen die uit hoofde van het beroep worden
afgegeven.

De gehele diergeneeskundige wereld zit in een glazen huis. Dit zal U dui-
delijk zijn na hetgeen ik U citeerde uit de openbare behandeling van ver-
schillende wetsontwerpen.

Gelukkig is het zo, dat in het algemeen de Nederlandse dierenarts deze
belangstelling best kan verdragen. Een enkele ongunstige uitzondering
echter kan ons ontzettend veel kwaad doen.

Men ziet welwillend, maar ook kritisch op ons toe. Laten wij ons daarvan
goed bewust zijn.

Na dit wellicht een weinig in mineur gestelde geluid, gaarne een meer
positief gericht woord.

Wij bevinden ons in een stormachtige ontwikkeling die zich niet alleen
voltrekt binnen onze grenzen, maar ook daarbuiten. Nederland zal al zijn
krachten moeten inspannen om bij te blijven en de jjlaats te behouden
die het toebehoort.

De diergeneeskundige gemeenschap heeft hierbij, daar ben ik vast van
overtuigd, een zeer belangrijke rol te vervullen, zowel op het terrein van
de volksgezondheid als op het terrein van de economie, meer speciaal de
veehouderij. Er openen zich daarom voor ons wijde perspectieven.
En nu, mijnheer de Voorzitter, moet ik mij even op een zijspoor begeven.
Meer concreet zou ik U willen noemen: een uitgebreidere taak ten behoeve
van de volksgezondheid in de vleeskeuring, het onderzoek van vlees en
vleeswaren, de keuring van geslacht wild en gevogehe, diergeneeskundige
aanwending van kernenergie, toenemende bemoeienis met zoönosen, enz.
Daarvoor zal hechte samenwerking met medische en farmaceudsche in-
standes, welke in Nederland reeds zeer goed genoemd kan worden, nog
meer moeten worden gezocht.

een groot terrein braak. Hier bedoel ik niet dat er werkgelegenheid voor
dierenartsen min of meer gezocht wordt, maar wèl dat men als het ware
schreeuwt om voldoende diergeneeskundige hulp. De economische beteke-
nis van de varken.shouderij heeft zich na de oorlog sterk vergroot.
Dit wordt het beste getekend door de exportcijfers.

In 1938 voerden wij uit aan varkens en varkensprodukten tot een gelds-
waarde van ƒ 30.500.000,—. In 1956 was dit bedrag ƒ 391.000.000,—.
De pluimveehouderij heeft na de oorlog een vlucht genomen als nauwe-
lijks te verwachten was.

Ook hier wordt de betekenis geschetst door de volgende cijfers:
In 1938 voerden wij uit aan pluimvee en pluimveeprodukten tot een be-
drag van ƒ 43.500.000,—. In 1956 bedroeg dit ƒ 470.000.000,—.
Wel heeft inmiddels een ontwaarding van de gulden plaats gehad, maar
dan toch is er een zeer grote toename van de waarde van de export uit
de varkens- en pluimveesector.

De opvoering van de produktie, economisch voor ons kleine land zo be-
langrijk, heeft natuurlijk ook ongewenste gevolgen, en wel ten aanzien
van de gezondheidstoestand van de dieren. Problemen op diergeneeskundig
terrein stormen als het ware daarbij op ons af.

Concrete taken liggen er nu reeds bij bestrijding van abortus-Bang, van
streptokokken-mastids, Johne\'s Disease, het grote probleem van de Salmo-
nellosis, bestrijding van ziekten van varkens, bestrijding van pluimvee-
ziekten, de landbouw voorlichting.

Ik ga hier voorbij aan de mogelijkheden die er liggen op internationaal
terrein, maar die zeker.aanwezig zijn.

Wat onze taak betreft bij de varkenshouderij en de pluimveehouderij,
vraag ik mij af: Hebben wij bij de opleiding van dierenartsen, bij het on-
derzoek, bij de uitvoering van ziektebestrijding, voldoende rekening ge-
houden met de enorme vlucht en toegenomen betekenis van de varkens-
houderij en de pluimveehouderij, vergeleken met rundvee en paarden-
fokkerij, als wij de situatie van vóór de oorlog en thans vergelijken?
Door verschillende van mijn medewerkers zijn hierover op mijn verzoek
rapporten opgesteld. Het lijkt mij de moeite waard om hierover van ge-
dachten te wisselen.

Wanneer ik sprak over samenwerking met medische instanties op het ter-
rein van de volksgezondheid, dan is op landbouw-economisch terrein die
nog te meer geboden met instanües en organisaties, die zich hierop be-
wegen. De samenwerking met de beoefenaren van de landbouwweten-
schappen zal bevorderd moeten worden.

Maar vooral zal, en hier kom ik op het punt waar ik gaarne wezen wil,
het geheel van diergeneeskundig Nederland, meer nog dan tot nu toe, de
handen ineen moeten slaan.

Wat het diergeneeskundig onderzoek betreft is daarmede reeds een nuttig
begin gemaakt in T.N.O.-verband.

Wij zullen gezamenlijk, ongeacht in welk verband wij onze arbeid ver-
richten, moeten trachten de opleiding, het onderzoek, de organisatie en
de uitvoering op te voeren en aan te passen aan de eisen die aan ons als

beoefenaren van de diergeneeskundige wetenschap worden gesteld.
Alleen op deze wijze zal ons betrekkelijk kleine corps de mogelijkheden
kunnen vinden om een diergeneeskundige bijdrage te leveren van vol-
doende diepte en omvang, zoals deze algemeen van ons verwacht wordt en
ook verwacht mag worden.

Maar ik weet uit hoofde van mijn functies dat, in een niet te verre toe-
komst, veel van ons zal worden gevraagd en de gelegenheid om hierover
in onze kring iets mede te delen was te mooi om haar voorbij te laten
gaan.

Wanneer ik terugkom op mijn eigenlijke onderwerp, dan geloof ik te mogen
zeggen, dat ondanks mogelijke tekortkomingen, uiteraard verbonden aan
elk compromis, de nieuwe wet op de Uitoefening van de Diergeneeskunst
een zeer grote stap vooruit betekent.

Hiermede is aan de Nederlandse dierenarts de plaats gegeven, welke hem
krachtens zijn opleiding en taak rechtelijk toekomt. Het stemt tot voldoe-
ning dat op dit punt inderdaad overeenstemming is tussen de regering,
de Landbouworganisaties en de Maatschappij voor Diergeneeskunde en
dat de regeling, zoals U wel gebleken zal zijn, deze opvattingen in sterke
mate steunt. De Wet op de Uitoefening van de Diergeneeskunst ademt
een groot vertrouwen in de Nederlandse dierenarts. Het is aan hem om te
tonen dat hij dit vertrouwen waard is.

Ik zou graag willen besluiten met te getuigen van mijn grote waardering
voor de wijze waarop ons Hoofdbestuur de belangen van haar leden be-
hartigt.

Natuurlijk is dit een van haar taken, maar wanneer men in de gelegen-
heid is dit streven op verschillende plaatsen mede te maken, dan past hier
een woord van lof.

Symposion over antibiotica in Veevoeder ter gelegenheid van de
Algemene Vergadering van de Maatschappij voor Diergeneeskunde,

Het vóórkomen van dierziekten is één van de belangrijkste beperkende
factoren in de houderij van de huisdieren.

Het gebrekkig functionneren of het falen van de dierziektebestrijding kan
aanleiding zijn tot het zeer oneconomisch worden van onze veehouderij-
bedrijven of tenminste oorzaak zijn van verhoging van onze dierproduktic-
kosten.

Iedere veehouder zal alle maatregelen, die er op uit zijn de kosten te
drukken, gaarne aanvaarden en vooral de moderne veevoeding kan daartoe
bijdragen. Hoe langer hoe meer is de veevoederdeskundige er op uit
stoornissen in de ontwikkeling van het dier of ziekten te voorkomen door
er voor te zorgen dat alle primaire- of secundaire nutrienten nodig voor
de opbouw van een groot weerstandsvermogen, aanwezig zijn.
Bij de steeds intensievere wijze van veehouderij en bij de steeds hogere
eisen die wij stellen aan het eindprodukt, zal een moderne fokkerij niet
achter kunnen blijven. Dit impliceert dat er een interactie zal ontstaan
tussen de fokkerij enerzijds en de diervoeding en verzorging anderzijds.
Of anders gezegd: willen wij op gelijke hoogte met onze veehouderij blijven
of liever nog daarboven uit komen dan zullen wij genoodzaakt zijn onze
veevoeding aan te passen aan de eisen die onze fokkerij stelt, d.w.z. dat de
veevoeding dynamisch zal moeten wezen. Het gaat erom bij produktie-
dieren de erfelijke aanleg, het genotype, de kans te geven zich optimaal
te uiten.

Via het uitrekenen van adequate rantsoenen met voldoende, biologisch
volwaardige eiwitten, vetten en koolhydraten is men gaan denken aan
de evenwichten die er moeten bestaan tussen de secundaire nutrienten
als mineralen en vitaminen.

En daar onze hedendaagse kennis van de diervoeding nog steeds niet
in staat is bepaalde afwijkingen en (of) ziekten tc voorkomen, is men
er toe overgegaan om door toevoeging van kleine hoeveelheden lichaams-
vreemde stoffen dit alsnog te bereiken.

Zo zijn wij aangeland bij het probleem van de gemcdicamenteerde vee-
voeders. Historisch is deze beschouwing misschien niet geheel juist, maar
wel is het eindresultaat vooral in de Verenigde Staten zó geworden, dat
het toevoegen van geneesmiddelen en hormonen in veevoeder niet meer
weg gedacht kan worden.

Naast ziektepreventie is vooral ook primair groeibevordering of verbete-
ring van voer-rendement het doel geweest. Men schat dat op dit ogenblik
ongeveer 50 % van al het mestvee in de U.S.A. diethylstilboestrol in
het voer krijgt om grotere gewichtstoename te bereiken, terwijl de hoe-
veelheid verkochte antibiotica voldoende was om driekwart van alle meng-
voeders daarmede te voorzien.

landsaard en onze spreekwijze heeft men eerst „de kat uit de boom willen
kijken", maar dat niet alleen, men heeft met een gehele reeks argumenten
het toevoegen van de bovengeschetste stoffen verboden, waardoor auto-
matisch de Nederlandse onderzoekers tijd kregen onder onze bedrijfs-
omstandigheden proeven te nemen en een oordeel uit te spreken over
de kwestie

Inmiddels hield de stroom van publikaties uit het buitenland aan en de
Nederlandse onderzoekers en lezers van deze literatuur begonnen zich
daarover een oordeel te vormen.

Wij kunnen welhaast zeggen dat er drie kampen ontstonden: pro- of
contra of gematigd onverschillig. Toen nu in deze polemische strijd de
aspecten van de humane gezondheidszorg mede in het geding kwamen,
begon de overheid zich er positief mee te bemoeien en als rechtgeaard
Nederlandse oplossing kwam er cen biministeriële Commissie tot stand
onder auspiciën van de Voedingsraad.

Naast beschouwingen over antibiotica in \\eevocder wilden de Ministers
ook experimenteel werk gedaan zien. Daarmee is gestart, maar het
programma kon door de bestedingsbeperking niet geheel worden uit-
gevoerd.

Het leek daarom een goed idee van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
om door het houden van een symposion de stand van vandaag op te
maken.

Dit is daarom zo gewenst nu zovele humaan-medische en veterinair-
medische argumenten naar voren worden gebracht in een probleem dat
aanvankelijk alleen de veevoeding scheen te raken.

Het is wellicht goed een korte beschouwing over de mogelijke werkings-
wijze(n) van antibiotica in lage doseringen in veevoeder vooraf te laten
gaan. Het stipuleren van „lage doseringen" is belangrijk, nu in het
buitenland de neiging is ontstaan om hogere doseringen van antibiotica
in veevoer niet alleen als groeistimulantia te gebruiken, maar tevens en
vooral om daarnaast, profylactisch subklinische of klinische ziekten te
bestrijden.

Dat bij de discussie een grenzeloze verwarring ontstaat wanneer we de
argumenten voor of tegen grocibevorderend gebruik, gaan versterken
of verzwakken met feiten ontleend aan het therapeutisch gebruik, be-
hoeft wel geen nader betoog.

Men is het er thans wel over eens dat we moeten spreken van werkings-
wijzen waarop antibiotica groei-stirnulerend bij dieren kunnen werken.
De volgende mogelijkheden zijn geopperd:

Ie. Er kan een direct effekt op de stofwisseling van het dier bestaan.
Men kon in Amerika aantonen dat steriel opgefokte kiemvrije kuikens
soms door antibiotica voedering een betere groei vertoonden. Hoewel
dit theoretisch zeer belangrijk is, kunnen we toch niet verhelen dat
de effecten zo gering zijn dat ze zeker de resultaten, in de praktijk
verkregen, niet kunnen verklaren.

2e. Het antibioticum kan in de darmflora een bepaalde bacteriële synthese
van essentiële groei-bcvorderende stoffen bv. vitaminen, stimuleren.
Het beste voorbeeld is wellicht de verhoogde synthese van folacine
door colibacteriën na antibiotica voedering van kuikens. Daar in de
praktijk ook volledige rantsoenen na antibiotica-toevoeging nog extra
groei te zien geven, kan deze mogelijkheid slechts een kleine bijdrage
tot het effect leveren.

3e. Het antibioticum zou de darmflora in dier voege kunnen wijzigen
dat die bacteriën, die voor hun eigen stofwisseling bepaalde nutrienten
nodig hebben, in aantal afnemen, zodat er van de bepaalde nutriënt
meer voor het dier zou overblijven. Dit is dus een kwestie van het
elimineren van de z.g. mee-eters van waardevolle essentiële nutrienten.

4e. Het antibiotisch effect op subklinische ziekten bij deze lage, profylac-
tische doseringen. Men denkt dan vooral ook aan de werking op dc
niet fysiologische darmflora in het bovenste gedeelte van de darm.
Ook bestaat de mogelijkheid van verandering van bacteriële toxinc-
produktie en beschadiging van het weefsel. Dit effect kan vooral
samenhangen met het dunner worden van de darmwand na het toe-
dienen van antibioticumhoudend voedsel, dat vooral optreedt bij de
kiemvrij opgefokte dieren.

Wij moeten er in de praktijk rekening mee houden, dat deze vier ge-
noemde effecten in elke willekeurige combinatie hun werking kunnen
ontvouwen.

Onze fundamentele kennis over de werkingswijze is nog steeds zeer gering;
de geopperde mogelijkheden worden door de onderzoekers over de gehele
wereld als werkhypothesen gezien. Geen enkele kan nog als bewezen
worden beschouwd. Bovendien moeten we bedenken dat we hier niet te
doen hebben met een rechtlijnig verband tussen gastheer en één enkel
subklinisch pathogeen maar eerder met een ingewikkelde relatie tussen
gastheer en zeer vele micro-organismen.

Men kan wel zeggen dat er een relatie bestaat tussen de gastheer aan
de ene kant en de bacteriesoorten aan de andere kant en dat het anti-
bioticum de mogelijkheid bezit om tegelijkertijd cn de bacteriën èn direct
de gastheer te beïnvloeden en zodoende een reeks interacties te veroor-
zaken.

In dit opzicht moeten we ook de verschillen die er bestaan bij de reacties
van de verschillende diersoorten op antibioticumhoudend voer misschien
meer zien in kwantitatief dan in kwalitatief opzicht. Ik denk hierbij b.v.
aan de soort specificiteit van dc gevoeligheid van de cavia voor per os
gegeven aureomycine. In tegenstelling tot de meeste andere diersoorten
neemt het lichaamsgewicht van de cavia snel af wanneer we aureomycine
in het dieet verstrekken. Parenteraal toegediende antibiotica geven geen
toxische werking te zien. Zeker spelen de micro-organismen in het sterk
vergrote coecum bij deze z.g. „toxiciteit" een rol.

Bij al deze beschouwingen valt het op dat zo weinig werk gedaan is over
de biofysische- en biochemische werking van de antibiotica verstrekking
per os in verband met absorptie en stofwisseling van bepaalde nutrienten;
de motiliteit en secretie van de darm of een invloed op het gehele endo-
crine apparaat.

Men kan het algemeen zo stellen dat wanneer het rantsoen een bepaalde
essentiële nutriënt mist, de toevoeging van een geschikt antibioticum de
groei vrij sterk doet toenemen. Dit geldt vooral voor de pardële vitamine
B-deficienties die door toediening van penicilline, aureomycine of tcrra-
mycine gecompenseerd kunnen worden. Men zou dus kunnen zeggen dat
onder bepaalde omstandigheden een incompleet dieet verbeterd kan wor-
den of door het toevoegen van het deficiente vitamine óf door toe-
voeging van een voor de soort passend antibioticum. Het antibioticum
stelt het dier in staat de beperkte hoeveelheden van een bepaald vitamine
in het digestie-apparaat beter te benutten óf doordat de absorpde of de
stabiliteit van het deficiente vitamine beter wordt óf doordat verschillende
micro-organismen als kapers op de kust, weggeselecteerd worden, terwijl
aan de andere kant andere micro-organismen in tegenwoordigheid van dat
antibioticum juist een verhoogde synthese van de betrokken stof te zien
kunnen geven.

Het fraaiste voorbeeld is bij dc rat bekend geworden waar een vitamine-
Bi, thiamine of aneurine deficient dieet de groei bijna doet stilstaan.
Voegt men penicilline toe, dan kan de groei met 200 % toenemen.
Bij toenemende hoeveelheden vitamine-B^ neemt het groeibevorderende
effect van de penicilline proportioneel af.

Vooralsnog gaapt er een kloof tussen dc grote massa onderzoekingen die
meer toegepast gericht waren en reeds spoedig in praktijk gebracht werden
en de fundamentele research die zich ten doel stelt exact de werkings-
mechanismen na tc gaan. Hieraan ligt zeker ook de historische ontwikke-
ling van dc antibiotica toepassingen in veevoeder ten grondslag.

Laat ons hopen dat dit symposion cr toe zal bijdragen enige vragen
over het gebruik van antibiotica in mengvoeder tc beantwoorden.
Aangezien ons weinig tijd is toegemeten en de bijdragen van de sprekers
reeds volledig zijn verschenen in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde zal
iedere inleider slechts de gelegenheid krijgen nog enige aanvullende
opmerkingen te maken, waarna dc gestelde vragen door de inleiders te
samen of afzonderlijk zullen worden beantwoord. Wij moeten er echter
uitdrukkelijk de hand aan houden, de vragen te beperken tot zaken die
in de inleidingen besproken worden.

Antibiotica zijn de biochemische stoffen, die in zeer geringe concentratie
een groeibelemmering van micro-organismen bewerkstelligen. Een begrips-
vereniging heeft veroorzaakt, dat men alleen die groeiremmende stoffen
antibiotica noemt, welke gebruikt kunnen worden als geneesmiddel tegen
infectieziekten van mensen, dieren of planten.

Een omwenteling in de chemotherapie is van de toepassing der antibiotica
het gevolg geweest. Het gevaar voor een cumulatieve werking, zoals die
bij de meeste andere chemotherapeutica bestaat, is bij de antibiotica gering.
Deze stoffen zouden dus uitermate geschikt zijn voor langdurige toediening
ware het niet, dat dikwijls de ziektekiemen het vermogen bezitten om zich
door mutatie aan te passen aan een bepaalde concentratie van het anti-
bioticum, dat zich bij voortduring in een constante of wisselende hoeveel-
heid in hun milieu bevindt. De resistente mutanten onderscheiden zich
echter dikwijls behalve in hun grotere weerstand ook in andere bioche-
mische eigenschappen van de gevoelige soortgenoten. Het spreekt vanzelf,
dat de invloedssfeer van de antibiotica zich niet beperkt tot mens- of dier-
pathogene bacteriën, doch dat ook de symbionten en saprofyten der macro-
organismen door de antibiotica kunnen worden beïnvloed. I^eze niet-patho-
gene bacteriën bevinden zich bij miljarden in het darmkanaal. Hieruit
volgt, dat bij toediening van antibiotica per os in de eerste plaats een
geweldige verschuiving in het biologisch evenwicht der verschillende micro-
organismen zal optreden, doch het is niet te verwonderen dat ook de
symbionten en de saprofyten de eigenschap hebben om zich aan te passen
aan de ongunstige levensomstandigheden, zodat de verschuivingen niet
duurzaam zijn. Het merkwaardige is, dat bij bepaalde antibiotica de op-
getreden mutanten dikwijls gunstiger in hun biochemische activiteiten zijn
voor het macro-organisme dan de oorspronkelijke en daardoor een bev orde-
ring van zijn welzijn bewerkstelligen.

De bevordering van het welzijn is toe te schrijven aan een wijziging in de
stofwisselingsprodukten \\an de beïnvloede bacteriën, die ook bij de niet-
]iathogene bacteriën toch vaak min of meer toxische eigenschappen bezitten.
Toxisch zijn vooral sommige amiclen, die bovendien vasoconstrictoren zijn,
en ammoniak. Doordat de dehydrogenase-activiteit van de gevoelige bac-
teriën onder invloed van zelfs geringe concentraties der antibiotica sterk
afneemt, zullen deze schadelijke stoffen dus in \\cel mindere hoeveelheden
gevormd worden. Merkwaardig is, dat bij de resistente bacteriën ook een
dusdanige verandering in de enzymsystemen is opgetreden, dat er minder
toxische producten gevormd worden. De koolhydraatvergisting is bij de
resistente mutanten vaak anders dan bij de oorspronkelijke gevoelige bac-
teriën. Er worden minder gassen gevormd. Het gevolg hiervan is, dat de
darmen minder uitzetten wat een gunstige invloed heeft op de bloed-
voorziening, de peristaltiek vertraagt en de eetlust doet toenemen.
Ook onderscheiden de gevoelige bacteriën, die zich vermeerderen bij aan-
wezigheid van geringe hoeveelheden antibioticum, zich van de oorspronke-

lijke flora door een omvangrijker en slapper worden van hun lichamen.
Hun omvang neemt vaak toe met het 10-voudige, terwijl ze zo slap worden,
dat ze in velerlei bochten liggen en zelfs in de knoop kunnen geraken.
Het logisch gevolg hiervan zal zijn, dat ze sneller afsterven en dus ook
door de enz>Tnen van het digestie-apparaat kunnen worden aangetast en
verteerd en zo bijdragen tot de voeding van de gastheer.
Door verschillende Amerikaanse onderzoekers is vastgesteld dat resistente
mutanten van bepaalde bacteriën in staat zijn om in eenvoudiger media
te groeien dan de gevoelige, doordat ze het vermogen hebben om bepaalde
noodzakelijke aminozuren te synthetiseren. Ook bezitten ze klaarblijkelijk de
capaciteit om bepaalde vitaminen van de B-groep te vormen, bij aanwezig-
heid van het antibioticum en meer ribosenucleinezuur dan de gevoelige,
terwijl meestal het gehalte aan desoxyribosenucleinezuur is verminderd. De
vermindering van het gehalte aan desoxyribosenucleinezuur van de lever
van de gastheer, waargenomen door Galet, zou dus hieraan ook kunnen
worden toegeschreven en dus niet op een rechtstreekse beïnvloeding van
het leverparenchym zelf. In alle gevallen zullen de vitaminen-stelende
micrococcaceae en lactobacteriaceae voor hun groei in de digestietractus
minder vitamine-B gebruiken voor hun eigen stofwisseling wanneer ze
resistent zijn geworden, er blijft dus meer voor de gastheer beschikbaar.
Wanneer het Welsch-fenomeen er niet was, zou men kunnen verwachten,
dat wanneer zich eenmaal cen resistente darmflora bij een dier heeft
ontwikkeld, het gunstig effekt hiervan lange tijd zou aanhouden. Dit is niet
het geval, doordat de gevoelige oorspronkelijke varieteit nooit geheel is
verdrongen en deze dus bij het stoppen van de antibiotica-toediening weer
de resistente mutanten zal verdrijven. Van dit standpunt uit bekeken is
het ook niet te verwonderen, dat dieren, die antibiotica met het voer
krijgen toegediend, andere in hetzelfde milieu, die geen antibiotica krijgen,
toch gunstig beïnvloeden wat de bacterieflora betreft. Ook deze dieren
nemen zoveel resistente kiemen op, dat hun darmflora een overeenkomstige
wijziging kan ondergaan als bij de dieren die zelf „medicated food"
krijgen.

De verlaging van de „disease-level" bij dieren, die antibiotica-houdend \\ oer
krijgen, wordt wel toegeschreven aan een verdrijving van licht-pathogene
gevoelige micro-organismen, lot nu toe is dit echter „graue Theorie"
gebleven en ontbreken de proefondervindelijke bewijzen hiervan. Het ver-
minderen der uitval zou ook kunnen worden toegeschreven aan een ver-
beterde voedselopname en een toename van beschikbare aminozuren en
vitaminen onder invloed van de antibiotica-resistente darmflora.
Een vraagstuk, inhaerent aan het toedienen van z.g. rnedicatcd-food, is
het resistent worden van gevoelige voor mens en dier pathogene kiemen.
Aan dit probleem is natuurlijk te ontkomen, door het gebruik van dergelijke
vecvoedermiddelen te verbieden. Met het badwater wordt dan echter ook
een veelbelovende baby weggeworpen. Momenteel is de toestand zo, dat
aan de dieren, die het minst last hebben van bacteriële enteritiden, de voor
het doel bruikbare antibiotica worden onthouden, terwijl juist aan de dieren,
die zeer gevoelig zijn voor bacteriële opfokziekten, antibiotica te pas en
tc onpas in sub- tot super-therapeutische doseringen worden toegediend.
Juist de jonge kalveren en biggen zijn erg gevoelig voor darm-infecties en
hiervoor kan elke veevoederfabrikant de benodigde antibiotica leveren

zonder dat er enige controle wordt uitgeoefend om uit te maken of die
antibiotica voor hun doel geschikt zijn.

Het probleem der salmonellosis en colibacillosis bij pasgeboren kalveren
was in Nederland sedert Po els veel minder urgent geworden door de
succesvolle sulfa- en antibiotische therapie. Indien door onvoldoend dier-
geneeskundig toezicht op deze chemotherapie de bacteriën hun gevoeligheid
verliezen zijn wij eigenlijk weer even ver als voor de ontdekking van
Domagk in 1932.

Het nitrofurazon wordt in Nederland nog weinig profylactisch gebruikt
voor prevenUe van salmonellosis en colibacillosis vermoedelijk doordat
het duur is, de bacteriën zullen hun gevoeligheid ten opzichte van dit
chemotherapeuticum dus nog wel behouden. Het zou echter ongetwijfeld
beter zijn wanneer ook nog de wijdspectrumantibiotica zouden kunnen
worden gebruikt zonder de tijdrovende laboratorium-controle door ge-
voeligheidsbepalingen. Dit is alleen te bereiken, wanneer de handel in
antibiotica aan banden wordt gelegd.

Het beschreven geval van resistentie tegen sulfadiazine en de wijdspectrum-
andbiodca bij Salmonella dublin kan nog worden toegelicht met enkele
waarnemingen.

De resistentie bleef b.v. behouden na talrijke overentingen in en op anti-
biotica-vrije bodems en na passages door muizen, cavia\'s en een kalf.
Met betrekking tot het Welsch-fenomeen valt vast te stellen, dat hiermede
tegenstrijdige waarnemingen werden gedaan. Het bleek nl., dat in een
dunne laag bouillon de resistente stam zich sneller vermeerderde dan een
gevoelige stam, terwijl het omgekeerde het geval was in een hoge kolom.
De vermeerdering trad hierbij vrijwel alleen op in de bovenste 2 cm, de
resistente kiem is dus aëroob, terwijl de gevoelige facultatief anaëroob is.
Dit verklaart, dat er in vivo een duidelijk Welsch-fenomeen werd vast-
gesteld.

Oorspronkelijk werd verondersteld, dat infecties met de resistente stam nog
behandeld zouden kunnen worden met neornycine, omdat de stam vrij
gevoelig was voor dit antibioticum. Na 3 pasasages op bodems met stijgende
hoeveelheden neomycine was echter de resistentie al met het 20-voudigc
toegenomen.

In tegenstelling echter met de tetracycline-chloramfenicol resistente variant,
gaf de neomycine-resistente variant zeer kleine koloniën, die na dierpassage
ook die afwijkende eigenschap behielden.

Ettelijke pogingen werden in de loop van dit jaar door verschillende
personeelsleden van het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie gedaan
om gevoelige Salmonella dublin stammen in vitro resistent te maken tegen
terramycine en chloramfenicol. Ook de pogingen, gebaseerd op de door
mij in 1953 toegepaste techniek, hadden in Utrecht tot nu toe geen resul-
taten. Het is de vraag of dit een kwestie van voedingsbodem is, dan wel
van een stamverschil in mutabiliteit.

Tot slot meen ik nogmaals naar voren te moeten brengen, dat de momen-
tele ongelimiteerde handel in antibiotica en sulfapreparaten ernstige ge-
volgen kan hebben voor de volks- en diergezondheid. Deze meest waarde-
volle middelen voor bestrijding van acute en chronische bacteriële ziekten
dreigen verloren te gaan doordat de handel erin wettelijk niet aan banden
is gelegd. Kwakzalvers, fabrikanten van diergeneesmiddelen, handelaren
in veevoer en onscrupuleuze dierenartsen kunnen rechtstreeks goede of

slechte antibiotica leveren aan veehouders, die het verkiezen zelf hun dieren
preventief of therapeutisch te behandelen.

De risico\'s van verlies van werkzame chemotherapeutica zouden veel minder
zijn, wanneer de verstrekking van antibiotica door leken alleen zou kunnen
geschieden in de vorm van veevoeder met een zo laag gehalte aan anti-
bioticum, dat het geen therapeutische waarde heeft. Men zou de Neder-
landse veehouders zelf de keuze kunnen laten of ze voor mestdoeleinden
dit voer willen gebruiken of niet. Deskundige voorlichting bij de veevoe-
ding en controle van dc resultaten zouden dan even onmisbaar zijn als
thans.

Na deze inleiding werden de volgende vragen gesteld, die door de spreker werden
beantwoord.

De pathogeniteit voor caviae leek minder dan bij een gevoelige stam het geval was,
bij muizen was er van virulentieverschil geen sprake, doch deze was bij de gevoelige
stam ook slechts gering. De resistente stam leek voor een kalf na subcutane infectie
slechts weinig virulent, doch bleek 14 dagen p.i. nog in verschillende organen aan-
wezig.

Is deze stam in biochemisch opzicht .gelijk aan b.v. .50 normale S. dublin stammen?
Antwoord:

Met een beperkt aantal gevoelige stammen vergeleken werden geen opmerkelijke
verschillen vastgesteld. Dc vorming van zuren uit suikers was identiek, dikwijls leek er
iets minder gas te zijn gevormd. Dc katalasc-activiteit was bij de resistente zeker niet
minder. De stam liet zich goed suspenderen in fysiologisch, toonde niet meer neiging
tot de vorming van „rough" koloniën en agglutineerde snel en compleet met poly-
valent- en factoren-sera.

Moeten we de veranderde darmflora, onder invloed van verstrekte antibiotica als ge-
volg van het optreden van mutanten, dus van een verandering in genetisch opzicht
zien, of kan het verschijnsel ook gezien worden als gevolg van een selectie in een
bepaalde populatie van microben, waarbij dc resistente vormen gaan overheersen?

Beide is feitelijk het geval, aangenomen wordt door dc meerderheid der deskundigen,
dat voortdurend in populaties resistente vormen door mutaties optreden, soms in
een aantal van 1 op 10", soms veel frequenter n.1. 1 op 10®. Bij Salmonella is het
aantal mutaties gering vergeleken met andere bacteriën b.v. E. coli. De resistente
mutanten krijgen alleen de kans de overhand tc krijgen t.o.v. de gevoelige wanneer
de selectie wordt bevorderd door aanwezigheid van antibioticum. In een antibioti-
cum-vrij milieu komen de resistente vormen tengevolge van het Welsch-fenomeen
meestal niet aan het licht.

Bestaat er geen gevaar dat, indien wc de jonge varkens met antibioticumhoudend
voedsel voeren, cr bij de daarmee gemeste varkens veel Salmonellosen voor zullen
komen ?
.\\ntwoord:

De kans hierop was er vroeger in de tijd van dc ontdekking van Salmonella suipestifer
door Salmon en Smith misschien wel, doch speciaal na de 2e wereldoorlog
worden acute Salmonellosen, ook bij varkenspest, slechts zelden gezien. De veelvuldige

lichte infecties met verschillende Salmonella-typen leveren niet veel risico\'s voor re-
sistent worden der desbetreffende bacteriën op, omdat hun aantal in de darm te
gering is om de normale R/N ratio te bereiken.

In Amerika heeft men ook bij varkens nog geen moeilijkheden in dit opzicht be-
schreven.

Zijn Hygromycine B en Framycitine, die respectievelijk wormeieren en coccidiën be-
ïnvloeden, wel als antibiotica in engere zin te beschouwen.
Antwoord:

Deze stoffen zijn aan spreker niet bekend, hij is dankbaar voor de vraag en zal deze
doorgeven aan de collega-parasitoloog.

In engere zin zouden het geen antibiotica zijn, doch in ruimere zin wel, althans
wanneer ze bereid worden uit levende materie.

Het onderwerp, dat mij voor deze vergadering werd toevertrouwd, en
waarover ik mijn gedacliten in het verschenen tijdschriftartikel neergelegd
heb, geeft mij eigenlijk geen aanleiding tot het maken van opmerkingen
buiten dit artikel om. Ik wil daarom de punten waarop het in dit artikel
aankwam nog even ophalen om U er toe te brengen bij de discussie vooral
deze hoofdlijnen vast te houden.

In de eerste plaats zou ik willen opmerken, dat mij stelling dat antibiotica
niet als voedingsstoffen beschouwd kunnen worden in zijn algemeenheid
niet aangetast wordt door het groeibevorderend effekt van geïnactiveerde
penicilline dat Dr. Grashuis heeft aangehaald. Dit groeibevorderend
effekt lijkt mij niet voldoende vast te staan om nu maar aan te nemen
dat geïnactiveerde penicilline tot de onontbeerlijke nutriënten behoort.
Bij mijn afwijzing van dc toepassing van antibiotica voor volwassen koeien
had ik speciaal het oog op volkomen gezonde melkkoeien. Want er moet
worden bedacht, dat het in dit symposium gaat om het gebruik van
antibiotica als voordeel gevend vocderbestanddeel en zeker niet als thera-
peuticum.

Succes van per os gegeven antibiotica bij koeien die b.v. aan tympanie,
indigestie of acetonemie lijden moeten dus buiten beschouwing blijven.
Vooral in een gezelschap van diergeneeskundigen is het wel eens moeilijk
om profylactische en therapeutische effekten los te zien van de echte
vocdingseffekten bij gezonde dieren waar we het vandaag over moeten
hebben.

Vastgesteld moet worden, dat in de gezonde pens van een normaal
gevoed volwassen rund antibiotica alleen kwaad kunnen doen, omdat het
mogelijk is, dat zij ook in geringe doses de microbiologische evenwichten
die daar moeten heersen, in de war brengen. Ook in de koeiendarm geloof
ik niet dat er veel voordeel van tc verwachten is, omdat de darminhoud
al de nodige microbiologische fermentaties achter dc rug heeft. Alleen bij
een zekere overvoedering met geconcentreerd voeder, zoals die bij mestvec
ongetwijfeld kan voorkomen, kunnen ook in de darm van een herkauwer
dc overmatig aanwezige voedingsstoffen het fysiologisch evenwicht ver-
storen als de van nature aanwezige verwerkingscapaciteit van het darm-
kanaal wordt overschreden. Bij ruwvoederrijke mestrantsoenen, zoals die
hier te lande gebruikelijk zijn, zal dit nauwelijks voorkomen. Daarom
meen ik dat het opnemen van antibiotica in het voeder van gezonde,
volwassen melkkoeien en mestrundcren geen enkel voordeel belooft en
dus gerust achterwege kan blijven.

Bij het opfokken en mesten van jonge kalveren gaat de eigenlijke voeding
zo nauw samen met voorbehoedende maatregelen tegen ingewandsstoor-
nissen, dat een absolute afwijzing van antibiotica in het voeder niet van-
zelfsprekend is. Naarmate een jong dier onnatuurlijker gevoed wordt neemt
de kans op ingewandsstoornissen toe. Ofschoon een goed geleide opfok
van fokkalveren over het algemeen weinig bezwaren oplevert, dient toch
bedacht te worden, dat ook deze voedering voor de zeer jonge dieren niet

als volkomen natuurlijk kan v^\'orden beschouwd. Daarom komen ook bij
opfokkalveren in de praktijk meer ingewandsstoornissen voor dan wense-
lijk is. Ik denk hier speciaal aan diarree die kan optreden door het
prikkelend effekt van niet geheel passend voeder en aan de ongewenste
activiteit die de normaal aanwezige darmflora daarbij kan ontplooien.
Deze voedingsfouten kunnen met behulp van antibiotica onzichtbaar ge-
maakt worden. Maar omdat het beter is ze werkelijk weg tc nemen door
een passend samengesteld rantsoen en een goede dieetregeling, lijkt een
profylactische toediening van antibiotica aan fokkalveren niet gewenst.
Het is natuurlijk wel een aanwinst, dat er passende antibiotica in ons
therapeutisch arsenaal zijn die onverhoopt toch optredende diarreever-
schijnselen bij goed verzorgde fokkalveren snel kunnen onderdrukken.
Bij mestkalveren zijn de moeilijkheden over het algemeen veel groter dan
bij opfokkalveren. De voeding van deze dieren wijkt zozeer af van wat
men als een natuurlijke en gezonde voeding moet beschouwen, dat spijs-
verteringsstoornissen praktisch steeds speciale maatregelen nodig maken.
Daarom naderen de antibioticahoeveelheden, die in de mestvoeders ver-
werkt worden therapeutische doseringen. Zij kunnen hierin dus gezien
worden als profylactische middelen om de anders vrijwel steeds voorkomen-
de diarree onder controle te houden en niet zozeer als groeibevorderende
stoffen die de mestresultaten verbeteren. Ook goede mestkalveren kunnen
nu eenmaal niet als gezonde jonge dieren beschouwd worden. Maar zo-
lang het mesten van kalveren economische voordelen belooft moeten dc
voedingsspecialisten trachten de bijbehorende onnatuurlijke voeding in
zodanige banen te leiden dat de voordelen ook werkelijk gerealiseerd
worden. Daarom kunnen terramycine en aureomycine als gewenste voe-
derbijvoegingen beschouwd worden. Penicilline is weinig actief tegen
colibacteriën en geeft daarom waarschijnlijk minder goede resultaten in
mestvocder voor kalveren.

Alleen ter voorkoming van de anders vrijwel onvermijdelijke voedings-
diarree bij mestkalveren kan het opnemen van antibiotica in het rantsoen
gemotiveerd worden, tenminste in de eerste vier levensweken. Treedt bij
dergelijke rantsoenen toch diarree op, dan moet worden aangenomen,
dat het geen eenvoudige voedingsdiarree meer is en zijn diergeneeskundige
maatregelen nodig. Zoals uit de mededeling van Prof. v. d. Schaaf
blijkt is het onverantwoord om bij het optreden van diarree zonder meer
de antibioticumdosis te verhogen of over te gaan op een ander antibioti-
cum. Het antibioticumhoudend kalvervoeder mag niet meer zijn dan een
profilacticum tegen banale voedingsdiarree en de tot>lating van antibiotica
in dit voeder is door het Produktschap voor Veevoeder ook niet anders
bedoeld.

Bij het waarderen van het gebruik van antibiotica in het voeder voor
mestvarkens moet eveneens het eigenlijke groeibevorderende effekt goed
onderscheiden worden van een therapeutisch effekt. Door het gebruik in
voeder goed gereglementeerd toe te laten kan een onverantwoord thera-
peutisch gebruik beter worden tegengegaan.

Ook bij varkens zijn proeven bekend die de theorie ondersteunen, dat
het voedingsniveau een rol speelt bij de antibiotische groeibevordering.
Wanneer een te Hoorn lopende proef uitwijst dat ook hier dc antibiotica
bij opzettelijk schraal gevoederde dieren geen effekt hebben, zou dit een
verdere bevestiging van onze theorie zijn.

Voor het grootbrengen van moederloze biggen geldt in principe hetzelfde
over het gebruik van antibiotica als ook voor jonge kalveren geldt. Ook
hierbij zou ik het gebruik in de eerste plaats willen zien als een hulp-
middel om de fermentatieve en enzymatische processen in het darmkanaal
met elkaar in evenwicht te houden en daardoor diarree te voorkomen
zolang die niet met een werkelijke infectieziekte samenhangt.
In het algemeen bewegen wij ons bij onze argumentering van het pro en
contra der antibiotica voortdurend in het grensgebied tussen voeding en
ziektebestrijding. Dit is naar mijn mening de verklaring voor de vele
controversen en misverstanden die er over de antibiotica ontstaan zijn.
Want deze stoffen bieden telkens andere aspecten wanneer men ze vanuit
verschillende gezichtshoeken benadert en waardeert.
Hierop ontspon zich de volgende discussie.

Is het gebruik van antibiotica in kunstmadge zeugenmelk noodzakelijk? Zo neen,
welke andere stoffen geven hetzelfde gunstige resultaat?
Antwoord:

Over het algemeen is het zeer moeilijk moederloze biggen groot tc brengen met
kunstmatige zeugenmelk zonder antibiotica. De jonge biggen zijn uiterst gevoelig
voor prikkeling van de darm en deze komt door dc vreemde bestanddelen die het
voeder bevat bijna altijd voor. Wanneer men dan met antibiotica de darmbacteriën
binnen de perken houdt, hebben ze weinig hinder van darmprikkeling. Gebeurt dit
niet, dan treedt diarree op en vaak slechte groei of sterfte. Men kan wel proberen
door middel van gedroogd varkensserum en pepsine dc kans op darmprikkeling zo
gering mogelijk te maken, maar de resultaten hiervan zijn tot nu toe nog niet gelijk
aan die welke met antibioticumhoudcnde preparaten bereikt worden.

Moet in analogie aan de toevoeging van CuSOi bij varkens ook bij mestkalveren een
toevoeging van Fe en Cu in hogere doses dan in dc mincralenmengsels voorkomt niet
geprobeerd worden ter beïnvloeding van de anemie.
Antwoord:

Van diergeneeskundig standpunt bezien zou er alles voor zijn om bij mestkalveren
de anemie door extra Fe en Cu-toediening te voorkomen of te genezen. Maar het
doel dat bij het mesten van kalveren nagstreefd wordt is het verkrijgen van zo blank
mogelijk vlees. Naast vetvorming in de spieren speelt hierbij ook de optredende ane-
mie een rol. Men wil een mestkalf een zo sterke anemie bezor.gen als mogelijk is zon-
der dat dc groeisnelheid er onder lijdt. Het spreekt voor zichzelf, dat wij er onder
deze omstandigheden niet aan kunnen denken dc anemie te bestrijden. Bij het samen-
stellen van rantsoenen voor mestkalveren moeten zoveel mogelijk alle ijzerhoudende
bestanddelen vermeden worden om te voorkomen dat de gewenste anemie niet op-
treedt.

Is uit het feit, dat in verschillende planten antibiotica zijn aangetoond niet af te

Alle bestanddelen van planten zijn zeker .geen afzonderlijke nutriënten voor de dieren.
Dit is b.v. duidelijk bij het chlorofyll, dat een voor de plant uiterst belangrijke stof
is omdat het dc koolstofassimilatie mogelijk maakt. Dit bladgroen is voor de dieren
onverteerbaar en kan dus niet als een nutriënt beschouwd worden. Hetzelfde geldt
voor lignine. Wanneer een plant in staat is evenals bepaalde schimmels afweerstoffen
tegen bacteriën tc vormen, mag hieruit naar mijn mening niet worden afgeleid, dat
deze afweerstoffen nutriënten zijn.

Bij de behandeling van bovengenoemd onderv^-erp heb ik mij beperkt tot
de typische antibiotica. Het opnemen van anticoccidiosemiddelen en even-
tueel van arseenverbindingen in het voer wordt dus buiten beschouwing
gelaten.

De bewuste toevoeging van antibiotica aan pluimveevoeder dateert van
omstreeks 1950. Stokstad, Jukes e.a. constateerden toen, dat de
opvallend goede groei van jonge kuikens die zij in bepaalde gevallen
waarnamen, terug te voeren was op de aanwezigheid van aureomycine
of andere antibiotica in het voer van hun proefdieren.
Op het ogenblik mogen in Nederland penicilline, aureomycine, terra-
mycine en bacitracine worden toegevoegd aan mengvoeder voor slacht-
kuikens in doses tot ten hoogste 10 gram per ton volledig voer („all mash").
Door voorgeschreven aanduidingen op de verpakking van het voeder met
antibioticum wordt gewaarschuwd tegen gebruik daarvan voor ander
pluimvee en andere diersoorten. Op fok- en vermeerderingsbedrijven mag
dat voeder slechts met bijzondere toestemming voorhanden zijn en dan
ook alleen aan slachtkuikens worden verstrekt.

In het algemeen veroorzaakt de opname van 5 ä 10 gram antibioticum per
ton slaehtkuikenvoeder van de eerste levensdagen af een snellere groei,
die meestal ongeveer op de leeftijd van 8 ä 9 weken het grootste ab.solute
gewichtsverschil met controlegroepen teweegbrengt. De grootte van dit
effect is variabel. Onder het nodige voorbehoud kan het in de Nederlandse
praktijk worden geschat op gemiddeld ca 5 % van het levend gewicht,
dat op die leeftijd zonder toepassing van antibiotica wordt bereikt en met
een schommeling tussen ± 3 en 10 %. Een algemene invloed van deze
lage doses op het sterftepercentage valt niet met enige zekerheid te
constateren.

Volgens de zo juist genoemde schatting van het grocieffekt en gezien de
huidige prijsverhoudingen is de toepassing van antibiotica in het voer \\oor
gele slachtkuikens van II k 12 ons, die dikwijls al op 9 ä 10 weken voor
aflevering geschikt zijn, als rendabel voor de pluimveehouder tc be-
schouwen.

Tot dusverre wijzen de schaarse gegevens die van systematisch onderzoek
beschikbaar zijn, niet in dc richting van een invloed der antibiotica op
de slachtkwaliteit welke van praktisch belang kan worden geacht.
De slachtkuikens worden voor het merendeel gefokt op specifieke ]iluim-
veebcdrijven waar weinig of geen ander vee aanwezig is.
Alles tezamen genomen, kunnen cr m.i. op het ogenbhk tegen het gebruik
van antibiotica in de genoemde doseringen bij de opfok van gele slacht-
kuikens geen overwegende bezwaren wordeji ingebracht, noch op hy-
giënische noch op economische gronden.

Zware witte slachtkuikens bereiken het afleveringsgcwicht van 1/z ä
2 kg meestal omstreeks de leeftijd van 13 weken. De groeibevordering
door antibiotica is dan in de regel reeds gedurende enige tijd verdwenen

en het gewichtsverschil met onbehandelde tomen is na dc leeftijd van
8 a 9 weken van betekenis kleiner geworden, in elk geval relatief. Het lijkt
van belang, dat op de proefbedrijven meer gegevens worden verzameld
over de economie van het gebruik van antibiotica in het voer van deze
kuikens.

Een beoordeling van de publikaties over het toepassen van lage doses
antibiotica in het voer van legkippen en gedurende de opfokperiode van
deze dieren leidt tot de conclusie dat hiervan in het algemeen geen
voordeel is te verwachten.

Het gebruik van hoge doses van b.v. 100 g per ton in pluimveevoeders
heeft in het buitenland op sommige bedrijven ingang gevonden. Het
betreft hier een maatregel ter voorkoming en bestrijding van ziekten.
Ofschoon het dus slechts incidentele gevallen behoeft te betreffen, vermoed
ik dat men er in ons land van diergeneeskundige zijde om verschillende
redenen voorlopig de voorkeur aan zal blijven geven om antibiotica voor
ziektebestrijding bij het pluimvee langs andere weg toe te dienen. Waar
het mogelijk is, de betrokken pluimveehouders op deze wijze in voldoende
mate te helpen, behoeven de consequenties van het gebruik van hoge
doses in het voeder nog niet te worden aanvaard.

Uit het voorgaande is op te maken, dat cr naar mijn mening in Nederland
zonder mee geen aanleiding is voor een enigszins belangrijke uitbreiding
of beperking van dc toepassing van antibiotica in pluimveevoeders.

Ik heb gelezen dat mestkippen tot de leeftijd van 22 maanden gunstig zouden rea-
geren op antibiotica in het voer. Is dit juist en zo ja, kan men dan ook niet deze
dieren als piepkuikens?
Antwoord:

De bedoeling van vraagsteller is zonder meer niet duidelijk. Piepkuikens worden
reeds op veel jongere leeftijd geslacht en bereiken ninuner een leeftijd van 22 weken,
laat staan van 22 maanden. Ook 22 weken beschouwt de handel in slachtpluimvee
ze als niet meer als slachtkuikens, maar als volwassen kippen en hanen. In het alge-
meen gaan de hennen omstreeks de leeftijd van 22 weken aan de leg. Over het toe-
dienen van antibiotica met het voer tot deze leeftijd en ook gedurende de legperiode
zijn verscheidene proeven gepubliceerd. Het gebruik van hoge doses buiten be-
schouwing gelaten en in het bijzonder ook alle gevallen waarin van ademhalings-
zieken e.d. sprake was of de voorziening met vitamine Bia, dat tezamen met een anti-
bioticum werd toegediend, een rol speelde, valt er dooreengenomen geen effekt van
de antibiotica te constateren. Men kan b.v. 20 van dergelijke proefverslagen nalezen
en zal dan tot de slotsom komen, dat cr 11 bij zijn met een klein gunstig effekt en
9 waarbij de tomen met antibiotica iets minder legden en/of de uitval een tikje groter
was. Het kan ook precies omgekeerd uitkomen. Inleider is van oordeel, dat toevals-
kansen hierbij de voornaamste rol spelen.

Het zij mij vergund in de eerste plaats iets te mogen zeggen naar aanleiding van dc
door U gehouden inleiding tot dit symposium.

Wanneer U zegt dat in de Verenigde Staten 54 van het mengvoeder andbiodca be-
vat, dan wil ik dat gaarne als juist aanvaarden. Echter dient men mijns inziens daar-
aan toe te voegen, dat het gebruik van mengvoeder in de Verenigde Staten lang niet
zo algemeen is als in Nederland. In 1951 werd aldaar slechts 20% van het kracht-
voer aan de dieren gegeven in de vorm van mengvoeder, in Nederland bedroeg dit
percentage toen reeds 80%, thans is dit percentage waarschijnlijk bijna 90%. Gesteld
dat het mengvoedergebruik in de Verenigde Staten thans verdubbeld is, dan be-
tekent dit, dat slechts 30% van alle krachtvoer antibiotica bevat. Het is duidelijk,
dat op de veevoederdeskundigen in Nederland een veel zwaardere verantwoording
komt te rusten als ze tot opname van antibiotica besluiten, dan in de Verenigde
Staten het geval is.

In de tweede plaats hebt U naar voren gebracht, dat andbiotica in het mengvoeder
voor het dier een betere voorziening met B-vitamines waarborgen. Ook hiermede
kan ik het niet geheel eens zijn. Het geldt wel voor foliumzuur en misschien ook voor
riboflavine en nicotinezuur, doch waarschijnlijk niet voor vitamine-Bi en enkele
andere.

Mc Crea en Tribe (Vet. Ree. 68-1956-741) verkregen bij kunstmatige opfok van
biggen een aanwijziging, dat 0,01% chloortetracycline in het voeder (veel gebruikte
dosering in de eerste levensweken!) een Bi-deficiëntie veroorzaakt. Op een leeftijd
van 8 weken trad verlamming op van de achterhand. Bij sectie werd een perifere
neuritis gevonden.

Wanneer ik thans een korte toelichting moge geven op mijn artikel van 15 oktober,
dan wil ik beginnen met de ontboezeming „Het begint voor mij te gloren", d.w.z.
langzamerhand wint de mening veld, dat het gebruik van antibiotica in mengvoeders
gevaren meebrengt voor de toekomst, in het bijzonder, wat het resistent worden van
bepaalde padiogene bacteriën betreft. De opvattingen van Prof. v. d. Schaaf komen
al aardig in mijn richting. Enkele jaren heb ik de strijd alleen moeten voeren, mij
daarbij vooral baserende op de opvattingen van Ehrlich en de ervaringen opgedaan
bij de medische wetenschap (zie verslag van de 4e bijeenkomst in de Volkshogeschool
te Bergen op 28 en 29 oktober 1955). Vooral het resistent worden van pathogene
Colibacillen en Salmonella-soorten begint de ogen te openen. Ook heb ik een ver-
gelijking getrokken met het effekt van bestrijdingsmiddelen in de fruitteelt, waarbij
men op grond van het optreden van resistente insekten e.d. steeds weer zoeken moest
naar nieuwe middelen, steeds meer bespuitingen moest toepassen en thans na ruim
10 jaren intensief gebruik tot de conclusie is gekomen, dat men op de verkeerde weg
is. Niet ongestraft kan het biologisch evenwicht in de natuur plotseling worden ver-
stoord. Ook de ervaringen met „medicated food" opgedaan, manen tot voorzichtig-
heid. Volgens Ehrlich zal de toepassing van geneesmidddelen, die niet voor 100%
in staat zijn de ziekteverwekkers te doden, tot mislukking gedoemd zijn. Ze geven
bij preventief gebruik aanleiding tot het optreden van chronische ziekten vanwege het
resistent worden van parasieten en bacteriën. De bestrijding van coccidiosis geeft
daarvan een voorbeeld. Het ene middel na het andere blijkt bij preventief gebruik
cen mislukking op te leveren. Thans gebruiken we nicarbazine. Heeft men zich wel
eens afgevraagd hoe dergelijke middelen ingrijpen in de normale stofwisseling en
levensverrichtingen? Bij gebruik in foktoomvoeder worden eieren ontkleurd, dooiers
vertonen vlekken als in rotte eieren (Poultry Science 36-1957-718) en de bevruchting
gaat enorm achteruit.

Zelfs methyleenblauw is preventief niet zonder gevaar. Bij muizen zag men ver-
grote milt, verkleinde zaadblaasjes, terwijl bij J" exemplaren de groei was vermin-
derd. (Tajer, Nature 180-1957-1054). Een geneesmiddel dat 5% complicaties geeft,
zoals sulfapreparaten en antibiotica, zal als een prachtig geneesmiddel beschouwd
kunnen worden, mits aangewend bij ernstige ziektegevallen. Preventief aangewend,
is 5% complicaties veel te hoog en het gebruik niet verantwoord.
Aangaande het resistentievraagstuk, zou ik verder nog gaarne de opmerking willen
maken, dat resistentie van bacteriën bij gebruik van antibiotica in korte tijd kan op-
treden — de gevoelige bacteriën worden snel en volkomen in hun groei geremd —
doch ook bestaat de mogelijkheid, dat slechts groeivertraging optreedt en na zeer
lange tijd van een volkomen verdwijnen der gevoelige bacteriën sprake is. De tabel
van Manten, door Prof. van Gils aangegeven, heeft betrekking op volkomen groei-
remming. Het zou volkomen onjuist zijn te beweren, dat de antibiotica op de darm-
bacteriën weinig of geen invloed uitoefenen, omdat de concentratie ligt beneden de
waarden welke in de tabel als minimum zijn aangegeven. Dikwijls treedt groeiver-
traging op bij veel lagere concentraties. Deze groeivertraging is slechts aan te tonen
door nauwkeurige bepalingen van groeicurven (Grimbergen, persoonlijke mededelin-
gen).

Prof. V. d. Schaaf verklaart de groeibevordering van antibiotica door aan te nemen,
dat de meest veelvuldig voorkomende normale darmbacteriën zich door resistentie
hebben aangepast aan de concentratie van het antibioticum en de fysiologische akti-
viteiten hiervan gunstiger voor de gastheer zouden zijn dan die van de gevoelige
flora. Hij verwerpt de mogelijkheid, dat antibiotica bepaalde schadelijke bacteriën
(b.v. Clostridiën?) uit de darm elimineren. Deze opvatting kan wel degelijk in
twijfel worden getrokken. De darmflora is zo gecompliceerd en kan van dier tot dier
zo verschillend zijn, dat het moeilijk is hierover op grond van de beschikbare ge- ^
gevens een uitspraak te doen. Het grocieffekt is ook niet altijd aanwezig, met name
niet, wanneer men streng geïsoleerde dieren antibiotica geeft. De aanpassing van de
darmflora, geconstateerd na antibiotica-toediening, is slechts geconstateerd voor
enkele bacteriesoorten; maar passen de minder goed bekende soorten zich even
snel aan? Juist deze minder bekende soorten zijn, numeriek althans, van de grootste
betekenis.

De opvatting, dat Salmonella\'s bij pluimvee en varkens weinig te betekenen hebben,
is naar mijn mening aanvechtbaar. Aangezien het gebruik van antibiotica bij pluim-
vee momentcel beperkt blijft tot de kleine groep der slachtkuikens en ook volgens de
heer Ubbels voor uitbreiding tot andere groepen geen aanleiding bestaat — een
standpunt waarmede ik het eens kan zijn — zal ik Salmonella\'s bij pluimvee liever
buiten beschouwing laten.

In „Advances in Veterinary Science Vol. I 1953" wordt een verslag gegeven van
2,788 Salmonella-cultures van dieren (uitgezonderd gevogelte). Bruner en Moran
(1949) vonden 76% bij varkens en wel 37 verschillende typen, tegenover 15 typen
van 69 gevallen bij rundvee. Ook Simmons en Sutherhand vonden Salmonella in
Australië meer bij varkens dan bij andere huisdieren\').

Bij een recent geval van vlcesvergiftiging in Barneveld, bleek S. typhimurium de
oorzaak en was afkomstig van een varken. Naderhand werd niet alleen in hoofdkaas
— na het eten waarvan talrijke gezinnen ziek werden — doch ook in geweckt vlees
en in de varkensmest de bacteriën aangetoond.

Waarschijnlijk komen Salmonella\'s bij pluimvee en varkens meer voor dan men wel
vermoedt, ook als oorzaak van ziekten. Meer systematisch onderzoek van zieke dieren
zou gewenst zijn. In elk geval schuilt in het gebruik van antibiotica de mogelijkheid
dat Salmonella\'s zich gaan vermeerderen. In hoeverre daardoor meer ziektegevallen
bij pluimvee en varkens zullen optreden en ook voor de mens grote gevaren ontstaan,
zal de tijd moeten leren. Voor de vleeskeuring zijn deze gevallen zeer hinderlijk, om-

1) Prof. V. d. Schaaf deelt mede, dat Bac. suiperstifer weinig betekenis heeft. Kan hij
hetzelfde zeg.gen van S. typhimurium e.a.?

dat bij het slachtdier macroscopisch dikwijls geen afwijkingen zijn te constateren.
Van grote betekenis is het voorkomen van Salmonella\'s voor onze export. Geïmpor-
teerd vismeel en diermeel bevat tegenwoordig meermalen Salmonella\'s. In enkele
Scandinavische landen, o.a. Denemarken is het daarom verplicht gesteld deze
produkten te herstcriliseren alvorens zc in mengvoeders op te nemen. In Nederland
overweegt men soortgelijke maatregelen te nemen. De vraag kan gesteld worden,
of het wel zin heeft dergelijke maatregelen te nemen, als men door gebruik van anti-
bioticum-houdende kunstmelk voor kalveren e.d. de kans op verbreiding van Salmo-
nella\'s nog veel groter doet zijn.

Een onderzoek naar het voorkomen van Salmonella\'s in eiproduktcn, uit verschil-
lende landen afkomstig (Berl. u. Münch. Tierärztl. Wochenschr. 70-1957-165) gaf de
volgende uitkomsten:

Het behoeft geen nader betoog, dat een hoog percentage Salmonella in onze export-
produkten onze naam enorme schade zal berokkenen en ook een funeste invloed zal
hebben op de prijzen.

Als ik nog eens cen samenvatting mag geven van de redenen, waarom naar mijn
mening het gebruik van antibiotica in mengvoeders moet worden afgewezen, dan
stel ik voorop, dat het resistent worden van pathogene bacteriën grote gevaren in-
houdt voor de toekomst. Onze proeven geven een aanwijzing dat het gebruik van
antibiotica in dc aanvang gemiddeld een gering voordeel kan geven voor de mest-
varkenshouder (nog iets meer voor de houders van mestkuikens). Na 3 ä 4 jaren
groeien controledicren zonder antibiotica in het voeder even snel als antibiotica-
dicren. De mening, dat dit het gevolg is van het optreden van bacterieresistentie, is
logisch, immers de meerdere groei van de controledicren is een normale voortzetting
van de verhoogde groeisnelheid welke we in de laatste 25 jaren hebben waargeno-
men. Dit geldt ook voor dc verbetering van de voederbenutting. Ook het feit, dat
sommige onderzoekers, na 3 ä 4 jaren noodgedwongen op een ander antibioticum
moeten overgaan, wijst in dezelfde richting.

Na een aanvankelijk gering voordeel wordt het gebruik van antibiotica na enkele
jaren tot een belasting, welke de boer aan de antibiotica-industrie heeft te betalen
en bovendien heeft de boer nog de gevaren, voortvloeiende uit het resistent worden
van pathogene bacteriën, op de koop toe te nemen. Daarncven bestaan nog tal van
andere bezwaren, waarop ik in verband met de beschikbare tijd niet verder kan in-
gaan, doch in de samenvatting van mijn artikel in het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde van 15 oktober j.1. zijn aangegeven.
Vraag:

Mag men uit het feit dat de laatste jaren antibiotica in verschillende planten zijn
aangetoond, ook afleiden, dat deze stoffen toch tot dc nutriënten behoren?
Antwoord:

Het gaat hierbij om stoffen met antibiotische werking zoals b.v. tomatine in tomaten
enz. Ook giftstoffen, organische metaalverbindingen c.d. kunnen cen bactericide en/of
bacteriostatische werking hebben. Het zou tc ver gaan deze stoffen alle tot anti-
biotica tc rekenen of als nutriënten te beschouwen. Volgens de definitie van Bene-
dict en Langd ij ke (1947) is een antibioticum cen chemische verbinding, ont-
leend aan- of geproduceerd door levende organismen, welke in staat is, in zwakke con-
centratie, dc levensprocessen van micro-organismen te belemmeren. Het zijn dus eigen-
lijk afweerstoffen van levende organismen. (Verder zij verwezen naar Tijdschrift
voor Diergeneeskunde 82-1957-pag. 776.)

Hierna gaf de discussieleider de heer Dr. N. C. W. Hesse gelegenheid als volgt in te
gaan op de toelichting van Dr. Grashuis:

Met zeer grote interesse heb ik de uiteenzettingen over het gebruik van antibiotica
in het voer, gevolgd.

Uit deze inzichten kan m.i. geconcludeerd worden dat wij het thans allen in Neder-
land er over eens zijn, dat het gebruik ervan grotere of kleinere voordelen heeft.
Het zij mij vergund in te gaan op enkele punten van de samenvatting, door collega
Grashuis gegeven over zijn bezwaren tegen het gebruik van antibiotica in vee-
voeders.

Als punt 1 geeft hij aan het resistent worden van pathogene bacteriën en het niet
onderkennen van geinfecteerde slachtdieren. Als antwoord hierop zou ik naar voren
willen brengen, dat bij mijn weten in de varkens praktijk bv., geen gevallen zijn voor-
gekomen waarbij ziektegevallen therapeutisch niet meer te beïnvloeden waren na
toediening van antibiotica door het voer. Dit lijkt merkwaardig, daar volgens publi-
caties veel bacteriën resistent geworden zijn na bedoelde toediening. Uit de voor-
treffelijke beschouwing door Prof. v. d. Schaaf meen ik te mogen concluderen dat
als regel, laten wij zeggen op bv. 100 bacteriën in de darmflora één pathogene en
99 apathogene bacteriën voorkomen. Bij die apathogene zijn dus ook resistenten op-
getreden en deze belemmeren blijkbaar dan in versterkte mate de groei van de aan-
wezige pathogene.

U zult wel zeggen en het geval Salmonella Dublin dan, in een veehoudersbedrijf
S. bij Leeuwarden waar Prof. v. d. Schaaf melding van maakt?

Allereerst moeten wij bedenken, dat wij bij de kalvermesting tc maken hebben met
uitzonderlijk gevoelige proefdieren, waarbij zoals collega Frens dat uitdrukt „voe-
dingsdiarrec" gemakkelijk kan optreden, welke meestal bijzonder doeltreffend worden
onderdrukt door het gebruik van tetracyclines. Het is bekend dat tetracyclines weinig
effectief zijn tegen salmonellae. De daarop gevolgde behandeling met 25-100 mgr.
chloramphenicol is een onjuiste therapie geweest. Men had direct 500 mg. moeten
geven. Het lijkt mij dat men in deze gevallen verstandiger zal doen om dergelijke
dieren ccn korte kuur met chloramphenicol tc geven in de juiste dosering.
Als punt 4 geeft coll. Grashuis op: het verwaarlozen van sanitaire maatregelen. Dit is
natuurlijk het paard achter de wagen spannen. Men zou dan ook het gebruik van
zeep kunnen afkeuren, omdat men daardoor eerder geneigd zou zijn zijn handen vuil
te maken. Dc Amerikanen zeggen dan ook uitdrukkelijk; antibiotics are no substi-
tutes for poor sanitation.

Ten aanzien van punt 5: teruggang in de kwaliteit der mengvoeders, kan hetzelfde
gezegd worden. Hiervoor moge ik verwijzen naar hetgeen coll. Frens over het Noorse
systeem zegt: daar zoals U allen thans weet bestaat een voorschrift, dat iedere meng-
voerbcreider, die antibioticahoudend voer samenstelt, verplicht is hetzelfde mengsel
ook zonder het antibioticum verkrijgbaar te stellen. Deze regeling die sedert het najaar
1953 van kracht is acht Frens zeer terecht te verkiezen boven de Nederlandse bepa-
lingen die antibioticahoudendc mengvoeders voor mestvarkens niet toelaten, maar
het gebruik van hooggcconcentrecrde preparaten door de varkenshouders niet kun-
nen verbieden (bladz. 763 en 764).

Ten aanzien van punt 7; het optreden van resistente stafylokokken bij de mens in
fabrieken, stallen enz., waar antibiotica worden gebruikt, gaarne het volgende:
Het is wel gebleken, dat bij stafylokokken slechts een resistentie optreedt voldoende
voor het overwinnen van dc gebruikte concentraties antibiotica. Dc zeer lage concen-
tratie in het mengvoer zal zeker op de boerderij en in de stal geen omstandigheden
geven welke vergelijkbaar zijn met die in een ziekenhuis. Na 10 jaar gebruik van
antibiotica in het voer in Amerika, zijn deze gevallen nimmer beschreven.
Voor wat betreft punt 8; sensibilisatic van dc mens, kan ik U zeggen, dat het mij
bekend is, dat dit bezwaar bij de volksgezondheid als niet van betekenis wordt be-
schouwd, bij de lage doseringen zoals in het veevoer wordt gegeven.
T.a.v. punt 10: verleiding tot het opvoeren van de hoeveelheid antibiotica in het
mengvoeder, zou ik willen verwijzen naar het Noorse voorschrift.
Als slotconclusie zou ik naar voren willen brengen, dat coll. Grashuis snel klaar is
met zijn mening over het nuttige effect van Cu. Het is toch een ieder bekend, dat

in het gebruik hiervan grote gevaren schuilen. Cu-intoxicatie is een bekend ziekte-
beeld en is vermeerderd opgetreden bij doseringen die liggen op de helft van het
door coli. Grashuis aangegeven dosering, (zie Vet. Record 1957, febr., pag. 187).
Men kan niet opponeren door te zeggen, dat deze intoxicatie uitsluitend te wijten zou
zijn aan een foutieve mengtechniek. Men zal dan ook de ogen open moeten houden
voor het feit, dat er belangrijke leemten zijn in onze kennis van het koper metabo-
lisme met name van het feit, dat koper in bepaalde omstandigheden in veel sterker
mate wordt opgenomen, dan in andere gevallen en dus aanleiding kan geven tot
dramatische ontwikkeling.

Ik had het genoegen woensdag de opening van het lustrum van D.S.K. bij te wonen
waar coli, de Vries een inleiding hield over enige aspecten van de diergeneeskunde
t.a.v. de landbouwhuisdieren. Hierin maakte hij de opmerking, dat Heinrich Heine
eens gezegd heeft: als de wereld vergaat, ga ik naar Nederland, want daar zijn ze
altijd 50 jaar achter. *

Ook Dr. M. V. Eekelen, directeur van het Centraal Instituut Voedingsonderzoek
T.N.O. kreeg gelegenheid tot het maken van enkele opmerkingen:

Naar aanleiding van de voordracht van Dr. Grashuis vraag ik me af waarom deze
zo sterk tegen het gebruik van antibiotica in veevoeders gekant is. Kan het niet zijn
omdat van deze in schimmels voorkomende stoffen éérst ontdekt is dat zij de groei
van bepaalde bacteriën kunnen remmen op grond waarvan zij met mecr of minder
succes toegepast zijn bij de bestrijding van pathogene bacteriën bij mens en dier.
Zij werden daarom „antibiotica" genoemd en worden als „geneesmiddelen" be-
schouwd. Pas later werd gevonden dat deze stoffen onder bepaalde omstandigheden
óók de groei van jonge dieren kunnen stimuleren. Men zou ze dus ook „groeistoffen"
kunnen noemen, waarbij ik in het midden wil laten hoe het mechanisme van hun
werking moet worden gezien, temeer daar hierover de inzichten nog niet zijn opge-
helderd. Indien nu eens éérst de groeibevorderende eigenschappen van deze stoffen
bij dieren was gevonden en pas later de groeiremmende ten aanzien van bacteriën,
hoe zou de houding van Dr. Grashuis tegenover deze stoffen dän geweest zijn?
Men dient steeds weer te bedenken dat dl onze kennis, ook die op het gebied van
de voeding, beperkt is. Nimmer kan men a priori beoordelen wat de gevolgen van
de toepassing van deze kennis in de praktijk van het leven zullen zijn. Slechts onder-
zoek en ervaring zullen dit kunnen leren. M.i. leren deze tot nu toe in het geval van
de toepassing van antibiotica in de veevoeding, dat de voordelen groter zijn dan de
nadelen.

Over de toepassing van antibiotica als conserveermiddel voor voedingsmiddelen, het
onderwerp dat Prof. van Gils heeft behandeld, ben ik niet erg optimi,stisch. Aanvan-
kelijk leken de Amerikaanse ervaringen op het gebied van de bewaring van vers vlees,
gvogelte en vis gunstig te zijn. Thans komen er echter hoe langer hoe meer publikaties
die van mislukkingen spreken.

Of wel het antibioticum heeft een te nauw .spectrum, zodat slechts bepaalde bederf-
veroorzakende bacteriën worden geremd, maar andere toch aan bod kunnen komen,
of wel de bacteriën worden resistent tegen het toegepaste antibioticum en bederven
de waar zonder zich van het andbioticum iets aan te trekken. Het komt me voor dat
hct risico voor de fabrikant nog te groot is om de toepassing van antibiotica in de
voedingsmiddelenindustrie te propageren.

Hiema beantwoordt Dr. Grashuis de beide sprekers als volgt:
Mijnheer de Discussieleider,

Geheel onvoorbereid, ben ik gaarne bereid op de inleidingen van beide vorige sprekers
te antwoorden. Mag ik dan achteraan beginnen en antwoorden op de suggestie, dat
we in Nederland 50 jaren ten achter dreigen te geraken?

Een vooraanstaand iemand uit Nederland maakte een reis naar Californië en zag
daar het volgende:

De fruitbomen werden bespoten met behulp van een helikopter. Daarbij werden
alle bijen gedood en men moest nu ook het stuifmeel met een helikoper over de
bomen verspreiden. Toen de Nederlander tegenover een Minister daarover ernstige
kritiek liet horen, o.a. door te zeggen, dat het toch volkomen onjuist is als men op
een dergelijke wijze de natuur gaat verkrachten, kreeg hij ten antwoord: „U hebt
volkomen gelijk, maar wat zullen we hiertegen doen; wanneer we er tegenin gaan,
kunnen we meteen onze biezen wel pakken, want de industrie is hier de baas."
Als de heer Hesse nu bedoelt, dat we bij dergelijke toestanden 50 jaren ten achter
zijn, dan heb ik er vrede mee en hoop zelfs, dat deze toestand mag blijven voort-
duren.

Overigens mag ik erop wijzen, dat de mengvoeder-fabrikage in Nederland een hoogte
heeft bereikt (ca. 90% van alle krachtvoer) als nergens anders ter wereld.
Over de verwerking van een hoge dosis kopersulfaat in mengvoeders zou ik het
volgende willen zeggen, mede aan het adres van Dr. van Ekelen.
In geen geval zou ik dfrekt willen aanbevelen 0,1% kopersulfaat in het mengvoeder
voor varkens te willen verwerken. De laatste zin van mijn artikel luidt ook als volgt:
„Een dergelijke dosering vraagt een goede mengtechniek en een bestudering van
mogelijke bezwaren van het gebruik van hoge doseringen voor mens en dier".
De laatste regel van dc samenvatting luidt als volgt: „Een nadere studie dient te
worden gemaakt van eventuele bezwaren".

Zowel aan het proefstation te Hoorn (de heer Dammers deed dit voorjaar reeds
mededelingen op de vergadering van het Centraal Veevoederbureau) als op „de
Schothorst" is men bezig dit probleem nader te bestuderen en o.a. gaat men na tot
welk gewicht men de dieren 0,1% kopersülfaat kan verstrekken zonder dat het ge-
halte aan Cu in de lever en het vlees te hoog wordt, tevens om na te gaan of bij het
staken van de dosering een inzinking in de groei volgt, zoals bij het stopzetten van
antibioticatoevoeging het geval is. Verder zal worden nagegaan of een dosering van
0.05% en 0.075% kopersulfaat een even gunstig effekt op groei en voederverbruik
per kg groei heeft als 0,1%.

Een toevallig geval van kopervergiftiging in Ierland, waar de heer Hesse op wijst,
zegt mij niets. Het gevonden kopergehalte\'in de lever wijst erop, dat men wel sterk
van de opgegeven dosering is afgeweken of wel zeer slecht gemengd heeft. Vroeger
hebben we wel vergiftigingsgcvallen meegemaakt bij de tot nu toe gebruikelijke do-
seringen in het voeder. Het kopersulfaat was dan onvoldoende verpocderd en het
mengen zeer slordig verzorgd. Ook moet men bij schapen andere maatstaven aan-
leggen dan bij varkens.

De opmerking van de heer van Ekelen, dat we tegen antibiotica misschien een an-
dere houding aangenomen zouden hebben als ze door veevoederdeskundigen waren
uitgevonden, is misplaatst. Ook tegenover een hoge dosis kopersulfaat, wel door vee-
voederdeskundigen gevonden, zullen we een voorzichtige houding aannemen. Toen het
gebruik van antibiotica in veevoeder werd aanbevolen, hebben we bij het bepalen
van ons standpunt gebruik kunnen maken van ervaringen, in de geneeskunde opge-
daan. Deze deden ons aansporen tot voorzichtigheid. Ik kan de verzekering geven,
dat het gebruik van kopersulfaat even kritisch zal worden bekeken. In de literatuur
hebben we geen geval van resistentie door kopersulfaat kunnen vinden Een iets hoger
gehalte aan koper in het vlees zou ook een voordeel kunnen betekenen.
Kopcrionen komen vrij na rijping van het vlees (verlaging pH) en zullen aanleiding
geven tot de vorming van NO-Hb, waardoor de kleur kan verbeteren (Food Re-
search 18- 1953-11). Ook de invloed op de volksgezondheid zal nagegaan moeten
worden.

Het Noorse voorschrift, waarbij het preventief verwerken van antibiotica wordt toe-
gestaan, mits ook mengvoeder zonder antibiotica wordt beschikbaar gesteld en het
tegengaan van hoog geconcentreerde preparaten voor therapeutisch gebruik, vinden
in de heer Hesse een bewonderaar. Na hetgeen ik reeds in de toelichting op mijn
inleiding heb gezegd, dus mij stellende op het standpunt van Ehrlich en zijn volge-

lingen, prefereer ik cen hoge dosis in één keer, en eventueel na enige tijd nogmaals
herhalen, boven een preventief gebruik in het mengvoeder. Het preventief gebruik
kan aanleiding zijn, dat verslechtering van de kwaliteit der mengvoeders optreedt
(minder eiwit of slechter eiwit e.d.), hetgeen dc naam van onze slachtprodukten niet
ten goede zal komen. Het is ook bekend, dat vele boeren, vooral de oudere, de var-
kens nog gaarne ad libitum voederen en bij opname van antibiotica gaat dan dc
kwaliteit beslist achteruit. Nu kan men wel zeggen, dat een goede voorlichting hieraan
tegemoet kan komen, doch juist die boeren, die een goede voorlichting nodig hebben,
bereikt men niet met brochures, lezingen, cursussen c.d. Wanneer het gebruik van
antibiotica, dank zij ook de strijd van de laatste jaren, bij het opheffen van het ver-
bod tot verwerking in mengvoeders beperkt zou blijven tot eenzelfde klein percen-
tage als in Noorwegen het geval is, dan zou men misschien over de bezwaren kun-
nen heenstappen. Persoonlijk ben ik daarvan niet overtuigd. Wil men toch het
Noorse systeem doordrijven, dan moeten ook de voorstanders daarvan de volle ver-
antwoording dragen.

Ik kan het eens zijn met collega Hesse als hij voor de bestrijding van Salmonella
Dublin een hoge dosis aangeeft. Volkomen fout acht ik het echter, als men preven-
tief cen dosis antibiotica in de vorm van tetracyclines in dc kunstmati.ge kalvermelk
verwerkt, immers daardoor kan de therapeutische behandeling minder effektief zijn,
is eerder resistentie tegenover een therapeutische hoeveelheid te verwachten. Ook in dc
medische wereld blijkt het Salmonellagevaar steeds meer op de voorgrond te treden.
Men noemde mij o.a. S. Talton welke moeilijk was uit te roeien, zelfs niet na een
3-malige behandeling.

We moeten het Salmonella-gevaar niet onderschatten. Prof. v. d. Schaaf zou met
antibiotica voor kalveren niet hoger willen gaan dan 2 /ig per 100 mg oplossing, het-
geen overeenkomst met 20 g per ton droog produkt (Prof. v. d. Schaaf interrumpeert:
„2 /ig in de dunne darm").

Naar mijn mening zal deze hoeveelheid onvoldoende zijn om bij kunstmatige kalver-
melk voldoende effekt te krijgen, d.w.z. een afwijkende darmflora te voorkomen en
diarree te bestrijden. Wanneer maximaal 2/ig antibiotica in de dunne darm mag
voorkomen, dan zal ook in de kunstmatige kalvermelk (oplossing) niet meer aan-
wezig mogen zijn, immers het is niet aan te nemen dat de oplossing ter plaatse is
ingedikt. De praktijk oordeelt, dat 50 mg per kg droog produkt pas voldoende is.
Ook wil ik cr nog op wijzen, dat de mening van Prof. v. d. Schaaf, dat de werking
van antibiotica zoals chloramfenicol, terramycine en aureomycine beperkt wordt tot
de maag, het duodenum en het jejunum door tal van literatuurgegevens wordt weer-
legd. In vele gevallen is de concentratie in dc dikke darm zelfs hoger dan in de dunne
darm. In de dikke darm worden de antibiotica zo goed als niet .geresorbeerd, water
daarentegen in sterke mate, waardoor de concentratie van het antibioticum kan toe-
nemen.

Yakowitch en Bird (Poultry Sci. 32-1953-966) vonden de grootste hoeveelheden bij
kuikens, 4 uren na cen enkele dosis voor aureomycine in de eerste helft van de
dunne darm en in de uitwerpselen (urine faeccs) ;

voor penicilline in de uitwerpselen en dan volgen dikke darm, caeca voor terra-
mycine in de uitwerp.selen en dan caeca.

Penicilline was niet aan te tonen in proventriculus, spiermaag en duodenum (zure
reactie).

Schendel, Borg en Johnson (J, Anim. Sci. 13-1954-904) vonden vooral bij zeer hoge
doseringen aureomycine een toename van dc concentratie in de dunne darm naar
achteren (bij ratten).

Février et al. (Ann. Zootechni. 4-II-1955-144) vonden bij varkens de concentratie
penicilline in de dunne darm het hoogst en in het colon het laagst, doch voor aureo-
mycine wsa dc concentratie in maag en dunne darm 1,9—2,2 ppm, in het colon
daarentegen 3.8 ppm.

Het verwaarlozen van sanitaire maatregelen is een gevolg geweest van de geweldige
propaganda die men in Amerika voor het gebruik van antibiotica heeft gemaakt.
Dc „discase level" werd verlaagd en men meende, dat antibiotica in de plaats zouden

kunnen treden van bepaalde sanitaire maatregelen, zoals ontsmetting van stallen,
alle mestdieren een keer opruimen en ontsmetten voordat men nieuwe dieren aan-
koopt enz. Pas in de laatste tijd is men tot de conclusie gekomen, dat antibiotica
dergelijke maatregelen niet overbodig maken. Men denke hierbij maar eens aan het
voorkomen van biggengriep. Ook in de vleeskeuring heeft men een ogenblik gedacht,
dat men vis en vlees kon conserveren met antibiotica en daarbij bepaalde hygiënische
maatregelen niet zover behoefden te worden doorgevoerd. Als men vindt (Janiczck,
Wiener Tierärztl. Monatschr. 44-1957-567) dat 2 uren onderdompeling van slacht-
kippen in 30 ppm aureomycine-oplossing de houdbaarheid doet toenemen met 166%
en men vindt bovendien dat 40/50 ppm reeds een sterke ontwikkeling geeft van gis-
ten en schimmels, dan is de conclusie gewettigd, dat in de opslagruimte van dit
slachtpluimvee de ontwikkeling van gisten en schimmels niet te keren is, tenzij ook
weer maatregelen daartegen worden genomen (antimycoticum). Ik wil me overigens
gaarne aansluiten bij de woorden van de heer van Ekelen, dat de conservering van
vis met antibiotica in Amerika een mislukking is geworden.

Het optreden van resistente stafylokokken en sensibilisatic van de mens is voor mij
ook niet erg belangrijk, al zal men dit probleem met aandacht dienen te volgen en
ook weer niet moeten bagatelliseren (aantal sterfgevallen in Amerika door shock bij
sensibilisatic door penicilline!^\')

1. Het gebruik van antibiotica geeft aanvankelijk voor de Nederlandse boer een
gering voordeel, dat na enkele jaren verandert in een verlies.

2. Aan het preventief gebruik zijn enorme bezwaren verbonden, vooral in verband
met het resistent worden van ziekteverwekkende bacteriën.

3. Gevaar voor terugggang in de kwaliteit der mengvoeders en verslechtering in de
kwaliteit der slachtprodukten.

Helaas moet ik in verband met de tijd, op een wenk van de discussieleider, hier mijn
betoog beëindigen.

Volgens een ref. van Feinberg, Ned. Tijdschrift voor Geneeskunde 100-1956-
1515, kwamen in de Verenigde Staten in 2 jaar 700 sterfgevallen voor door peni-
cilline.

DE INVLOED VAN HET GEBRUIK VAN VEEVOEDER MET
ANTIBIOTICA OP DE KWALITEIT VAN HET SLACHTDIER

Ook over het onderwerp, dat mij binnen het kader van dit symposium is
toegewezen, zou nog veel te zeggen zijn. Waar ik echter op het ogenblik
niets heb bij te dragen, waardoor de discussie straks vlotter of meer
gefundeerd zal kunnen verlopen, wil ik aan de gedrukte tekst van mijn
referaat momenteel niets toevoegen.

Een opmerking, mijnheer de discussieleider zult U mij echter willen toe-
staan. Ter inleiding even het volgende. Ik heb mij bij de bewerking van
hct door mij behandelde gesteld op het standpunt, dat de inleiders op
deze dag voornamelijk inlichters en niet zo zeer voorlichters moesten
zijn. Met andere woorden, dat zij er naar dienden te streven de hun
bekende feiten over het betreffende onderwerp zo objectief en volledig
mogelijk weer te geven. Het daarbij in dit wetenschappelijk milieu aan
de toehoorders overlatende zich een eigen oordeel te vormen en al dan
niet gesteund door de vermelde feiten zelf tot een conclusie te komen.
En nu is het pijnlijke, mijnheer de discussieleider, dat ik bij mijn slot-
opmerking van dit principe af moet wijken om de eenvoudige reden, dat
er over het volgende eigenlijk geen feiten bekend zijn. Dat is ook de
reden dat ik het in mijn voordracht niet heb aangeroerd, maar nu prof.
Van Gils het conserveren van vlees met antibiotica heeft genoemd,
voel ik mij verplicht te wijzen op de gevaren die daar liggen voor dc
vleestechnologie.

Wij weten nog zeer weinig van de vleeswarenbactcriologie, d.w.z. over de
micro-organismen die bij pekelen en rijpen van worst en hammen een
(gunstige) rol spelen, c.q. onmisbaar zijn.

Vergeleken met de zuivelbacteriologie is dit terrein der bacteriologie een
onderontwikkeld, zo niet achterlijk gebied.

En als wij nu op vrij forse wijze via conservering van vlees, c.q. delen van
slachtdieren met antibiotica door domjjclen of injectie in gaan grijpen in
de „natuurlijke bacterieflora", die bij de vleeswaren technologie een rol
speelt, voorzie ik daarvan complicaties, c.q. noodzakelijke wijzigingen in
werkmethoden die grondige bestudering vereisen. Het zonder meer toe-
laten van deze conserveermethoden, vooral via injecties vóórdat de conse-
quenties in de vleeswaren technologie enigermate bekend zijn, lijkt mij
ongewenst.

Dit was, mijnheer de discussieleider, geachte toehoorders, hetgeen waarop
ik hier even meende tc moeten attenderen.

Gelet op de steeds groeiende vrees der medici, die gebaseerd is op ongunstige erva-
ringen tengevolge van te veelvuldig en soms niet geïndiceerd gebruik van antibiodca
als therapeutica, vraag ik mij af hoe van deze zijde geragccrd zal worden op het be-
strijken, verstuiven („sprayen") of onderdompelen met of in antibiodca houdende
vloeistoffen van voedingsmiddelen, zoals vlees en vleeswaren.

Zolang het bij uitwendige applicatie, op halve, c.q. vierendelen van slachtdieren blijft,
zal de concentratie in het uiteindelijk geconsumeerde vlees zo gering zijn, dat dit .ge-
vaar, in de door vraa.gsteller bedoelde zin, uiterst miniem is.

Geheel anders wordt de situatie uiteraard bij onderdompeling van kleinere vlees-
stukken (voorverpakt vlees!) of als door injectie van antibiotica vlak voor of na het
slachten overal in het vlees een vrij hoge concentratie van het antibiotica wordt be-
reikt.

DE INVLOED VAN HET GEBRl IK VAN VEEVOEDER MET ANTI-
BIOTICA OP DE VLEESKEURING; DE HOUDBAARHEID VAN
VLEES EN VLEESPRODUKTEN DOOR DEZE BEHANDELING
MET ANTIBIOTICA

Slechts enkele facetten van het probleem dat mij als onderwerp van
vandaag toebedeeld werd, zou ik willen toevoegen aan de voordracht, welke
inmiddels gepubliceerd werd in ons Tijdschrift. Als eerste wil ik U een
ervaring uit eigen land mededelen, welke betrekking heeft op de moeilijk-
heden welke kunnen ontstaan bij de keuring van slachtdieren welke kort
voor de slachting een therapeutische dosis andbiotica toegediend kregen,
teneinde het ziekteverloop — en mogelijk ook de keuringsbcslissing —
gunstig te beïnvloeden. Bij een deel van een vrij grote koppel mest-
kalveren — een twintigtal — werd bij het organoleptische keuringsondcr-
zock pathologisch-anatomische veranderingen gevonden, welke erop duid-
den, dat deze kalveren aan een Salmonella-infectie geleden hadden cn
op het moment van de slachdng de ziekte niet hadden overwonnen.
Hoewel niet alle dieren duidelijke afwijkingen vertoonden, werd toch
besloten bacteriologisch onderzoek tc verrichten van de hele koppel. Van
een spoedig resultaat, zoals wc bij Salmonella-infecties met een 24 uur
durend onderzoek gewoon zijn, was hier geen sprake. Pas na twee maal
deze tijd kwamen er enkele positieve kweken voor de dag. Omdat er
meer dieren verschijnselen vertoond hadden, liet men het B.O. voortduren
waarbij elke dag weer nieuwe positieve gevallen ontdekt werden, zodat
na 5 dagen tenslotte uit alle dieren Salmonellae gekweekt waren uit vlees
of organen. Inzake de oorzaken van deze vertraging in dc groei wijdde
ik een beschouwing in de gepubliceerde voordracht en ben van mening,
dat indien dc eveneens daarin beschreven Franse methode van B.O.
gebruikt was, het onderzoek sneller naar het doel had gevoerd. In ieder
geval betreft dit de al of niet kicmhoudendheid van het onderzochte
materiaal, terwijl ook de identificatie van het agens vermoedelijk sneller
had kunnen plaats vinden. Van Franse zijde werd om miswijzingen bij
het onderzoek tc voorkomen, aanbevolen, dat dc praktizerende collegae,
bij verwijzing naar de slachtbank van met antibiotica behandelde dieren,
de desbetreffende keuringsdicrenartsen, door middel van een volgens
bepaald model uitgevoerde verklaring, hiervan kennisgeving behoorden
te doen. Mogelijk is deze werkwijze in Frankrijk uitvoerbaar; voor Neder-
land, waar men er voor bepaalde aandoeningen keuze-slachtplaatsen op
na houdt, moeten wc cr ons niet te veel van voorstellen. De verklaringen
zouden bij tijd en wijle zoek raken of vergeten worden. Beter lijkt mij in
deze gevallen dc met antibiotica behandelde patiënten op een vaste plaats
met een bepaald kniptckcn te merken. Dit zou voor elke kcuringsambte-
naar een onmiskenbare aanwijzing zijn, om met betrekking tot het onder-
zoek en de beoordeling van dit slachtdier, de nodige voorzichtigheid in
acht te nemen. Een gewaarschuwd man telt immers voor twee.

Ook aan het tweede deel der voordracht wil ik gaarne nog iets toevoegen.
Behalve ontelbare experimenten op het gebied van behandeling van
slachtdieren en vlees, vis of gevogelte, met antibiotica als middel tot
houdbaarheidsverhoging, heeft men ook onderzoekingen gedaan door
combinaties van behandeling met deze stoffen en bestraling met gamma-
stralen. De aanleiding hiertoe was dat men ontdekte dat de werkings-
spectra van beide methoden elkaar aanvulden. Door bestraling worden
meer speciaal de gramnegatieve kiemen, met name de Pseudomonas
soorten, in het bijzonder nog weer de Pseudomonas geniculata gedood.
Deze laatstgenoemde bacil, welke de kleverigheid van vleesoppervlakten
x-eroorzaakt, en bovendien de kleurverandering en de onaangename lucht
bewerkt, bleek vooral hinderlijk te zijn bij z.g. voorverpakt vlees. De
resultaten van dit onderzoek, door N i v e n en collegae aan het American
Meat Institute verricht, bewijzen dat door bestraling met 100.000
r(öntgen) e(quivalent) p(hysical) en oppervlakte behandeling met tetra-
cyclinen in een dosering van 10 p.p.m. de kiemen dermate in hun verdere
ontwikkeling geremd worden, dat de houdbaarheid van vlees met enige
honderden procenten kan worden opgevoerd. Ik acht deze onderzoekingen
daarom van zo grote betekenis, omdat we hierin een middel in de hand
hebben om de dosis der antibiotica, welke voor oppervlakte behandeling
noodzakelijk zou zijn, door voorafgaande bestraling aanzienlijk te verlagen.
Dat men niet onbeperkt door kan gaan met het opvoeren van stralings-
en antibioticadosis bleek uit het feit, dat zich op de zeer kiemarm
gebleven vleesoppervlakte, schimmels en gisten begonnen te ontwikkelen.
Zulks was reden om de behandelingscombinatie in het experiment nog
uit te breiden met een ascorbinezuur-oplossing van 1 op 1000. Na deze
behandelingscombinatie bleek dat een vertienvoudiging van schimmels
en gisten gemiddeld 19 dagen, die van bacteriën 24 dagen duurde.
Hygiënisch gewonnen en uitgesneden vlees met een zeer laag aanvangs-
kiemgetal zou daardoor maandenlang behoed kunnen worden voor bederf
door kiemen. Uiteraard kan de autolyse niet op dezelfde wijze geremd
worden, zodat cr een praktische houdbaarheid.sgrens blijft, welke niet
tot in het oneindige kan worden opgeschoven. Toepassing van chemische
middelen is bovendien iets, waar we niet naartoe moeten werken, mis-
schien met uitzondering van de antibiotica, die ik uiteindelijk ook als een
chemisch produkt wil zien, maar waarvan de toepassng zich thans baan
breekt.

Dit laatste gegeven brengt me op de kwestie toevoegingen aan voedings-
of levensmiddelen, welke in ons land bij de Warenwet van 1919 is
geregeld. Op genoemd tijdstip werd in dc uitvoeringsbepalingen van deze
wet voor een groot aantal voedingsmiddelen vastgelegd, welke toevoe-
gingen mochten worden gebruikt. Dit waren in zijn algemeenheid die
stoffen, welke tot op dat moment — sommigen reeds sinds eeuwen —
goed bevonden waren en als het ware burgerrecht hadden verkregen.
Zouden wc de bepalingen van 1919 en die van heden vergelijken, dan
zouden we bemerken hoe groot de verschillen daartussen zijn en wel in
die zin, dat veel meer voedingsmiddelen genoemd zijn -- de industrie
vooral komt steeds met nieuwe produkten aan de markt — alsmede dat
veel meer stoffen zijn toegelaten. Deze uitbreiding is niet tot stand ge-
komen, doordat de wetgever, dan wel de Minister van elk produkt en
van elke toevoeging van te voren wist of kon overzien of het toegelaten

zou kunnen worden, ja dan neen. Veeleer is de situatie andersom. Aan
de periferie, in dit geval de levensmiddelenindustrie en de produktie-
bedrijven, alsmede hun wetenschappelijke staven volgt men de behoeften
en wensen van de consument op de voet. Een intensief contact met de
leden van de advies-commissie van de Warenwet en haar vele subcom-
missies zorgt ervoor dat alle belangrijke nieuwe produkten en procedé\'s
efficient en wetenschappelijk verantwoord getest worden. Het nieuwe
produkt of de toevoeging heeft, indien het goed bevonden is, al haast de
markt bereikt, voor het opgenomen is in het daarbij behorend be-
sluit. In sommige gevallen is het reeds jarenlang in een experimentele fase
toegepast geweest, met medeweten en goedvinden van de desbetreffende
instanties. Deze toestand nu acht ik een gezonde. Bestond zij niet dan
zou een steriliteit aan de periferie optreden, welke haar machteloos maakt
in haar strijd met de buitenlandse produktie bedrijven op de eigen en
de internationale markt. Van eminent belang is nog dat de advies com-
missie voor de Warenwet voornoemd bevoegd is op eigen initiatief advies
uit te brengen aan de Minister. Deze vrijheid werkt wel zeer bevruchtend
op haar activiteit en efficiency.

Terugkerend naar de antibiotica en haar toepassing als voedingsmiddel en
conservans meen ik, dat we ons te dezer zake niet op het steriele, afwijken-
de standpunt moeten stellen. Een nauwlettend volgen en zo mogelijk
medewerken gedurende het experimentele stadium kan ons oordeel te
zijner tijd des te beter verantwoord doen zijn.
Hierop volgde deze discussie.
Vraag A. van K e u 1 en:

1. Waarom wordt i.p.v. cen sralingsdosis van 100.000 r.c.p. (Röntgen Equivalent
Physical) niet een 7 a 8 maal hogere dosis gebruikt, zodat oppervlakte-steriliteit
wordt verkregen en antibiotica en ascorbinezuur overbodig worden?

sub 1. Een dosisverhoging als wordt voorgesteld brengt zwaardere apparaturen en
hogere energiekosten met zich om de laatste weinige procenten kiemen tc tref-
fen. Bovendien zal toch herinfectic van de oppervlakte optreden vanuit de lucht
in de bcwaarruimte. De combinatie met antibiotica, welke ten dele op de
oppervlakte blijven en deze daardoor cen blijvende kiemdodende en groei-
remmendc werking verleent, bleek in de proeven beter te voldoen. Ascorbine-
zuur was alleen nodig indien de oppervlakte van vlees zodanig bacterie-arm
werd, dat de gisten zich konden vestigen en handhaven,
sub 2. Met /3-stralen treffen we uitsluitend dc geheel aan de oppervlakte liggende
kiemen. Bij vlees bevinden deze zich ook in, tussen en onder de meest opper-
vlakkig gelegen cellen, zodat van y-stralen meer effekt te verwachten is.

1. Zullen toepassing van antibiotica en gammabestraling ter verhoging van dc houd-
baarheid niet tot camouflage van minder hygiënische slachtmethoden en behan-
delen van vlees aanleiding geven?

2. Zijn de huidige koel- en vriesmogelijkheden niet toereikend om cen goed vlec.s-
produkt te verkrijgen, indien op hygiënische wijze geslacht wordt?

sub 1. Inderdaad schuilt er cen gevaar in de toepassing van genoemde kiemdodende
behandelingen, in dier voege, dat men het met de hygiëne minder nauw zou

kunen gaan nemen. Een streng toezicht op de hygiëne zal nodig blijven, zulks
te meer, omdat ook het initiaalstadium van het met antibiotica of andere
kiemdodende wijze behandelde produkt van groot belang blijft. Door bederf
ondeugdelijk geworden vlees is, door welke methode ook, nooit weer tot zijn
deugdelijke staat terug te voeren,
sub 2. De huidige koel- en vriesmethoden zijn, mits met juist begrip en hygiënisch
inzicht toegepast, zeer voldoende om bij de huidige werkwijze der slagers
een uitnemend vleesprodukt aan de consument te verschaffen. De onvolko-
menheid van genoemde methoden kwam pas aan de orde toen het artikel
„voorverpakt" vlees zijn intrede deed op de markt.

Bij een deel der medici heerst cen zekere vrees voor een te veelvuldig — vaak on-
nodig — gebruik van antibiotica. Hoe denken zij over de toepassing van andbiotica
aan de oppervlakte van voedingsmiddelen, in het bijzonder van vlees en vleeswaren?

Bij het antwoord wordt opgemerkt dat dit medisch aspect eigenlijk had opgenomen
dienen te zijn in dit symposium, zodat van deze ter zake meer competente zijde hierop
cen antwoord had kunnen worden verstrekt. Gewezen wordt op de zeer hoge dose-
ringen welke door de mens, als patiënt, zonder nadelige gevolgen werden toegediend
en volgens de gegevens zonder schadelijke gevolgen werden verdragen.
(De heer van Eekelen heeft na dit antwoord dit gegeven nog nader toegelicht.)

JAARVERSLAG K.L 1956, inhoudende het lle jaarverslag van de Centrale Com-
missie van Toezicht op de Uitvoering van de K.I. in Nederland en het 6e jaarverslag
van de Federatie van Provinciale Bonden van Verenigingen voor K.I. bij rundvee
in Nederland. Uitg. Centrale Commissie van Toezicht op de K.I. in Nederland en
de Federatie K.I. in Nederland.

Uit het jaarverslag van de Centrale Commissie worden we gewaar hoe de K.L cen-
traal wordt geredigeerd. Zo kwamen niet alleen onderwerpen aan de orde over re-
gistratie, exterieur-cisen voor K.L-stiercn, organisatie van de K.L-vcrenigingen, enz.,
maar ook het bloedgroepenonderzoek, K.L bij varkens en het gebruik van diepvries-
sperma.

Verder staan in dit verslag de eisen vermeld, die door de Veeartsenijkundige Dienst
worden gesteld voor de export van sperma. Voorts kunnen we o.a. lezen over de
vererving van K.L-stieren, de samenwerking van K.L-verenigingen en de K.L bij
geiten.

De groei van het aantal geïnsemineerde koeien bedroeg in 1956: 63.000, zodat
962.249 koeien met sperma van 1098 stieren werden geïnsemineerd. Het is een ge-
lukkige omstandigheid, dat dc resultaten weer iets verbeterd zijn en dat het percen-
tage oudere stieren ( jaar en ouder) toeneemt. Dit percentage bedroeg 23%, terwijl
deze stieren 26% van dc koeien bevruchtten.

Van een aantal K.L-stieren is de afstamming nagegaan. Van deze stieren had 27%
een duidelijk gunstige invloed op de nakomelingen, terwijl 40% het peil van de
moeders handhaafde en 33% een ongunstige invloed op de nafok had.

Het 6c jaarverslag van de Federatie K.L vertelt ons over dc vertegenwoordigingen
in dc Stichting Bloedgroepenonderzoek, Bureau voor in- en uitvoer van sperma en
in dc Coördinatiecommissie van de registratie van het rundvee.

Voorts had de Federatie bemoeienis met dc omzetbelasting, export van sperma, aan-
sprakelijkheid van de K.I.-verenigingen en de instrumentenvoorziening.
Het cijfermateriaal is verwerkt in een aantal tabellen en grafieken. In een paar hier-
van zijn een aantal gegevens verwerkt van het stierenmateriaal betreffende de leeftijd,
gebruik en vruchtbaarheid en de oorzaak van opruimen. De behaalde resultaten en
enkele andere gegevens van de verenigingen zijn afzonderlijk vermeld en provinciaal
gerangschikt.

Per provincie kunnen we aan de hand van grafieken het aantal eerste inseminaties
en het drachtigheidspcrcentagc van deze inseminaties per maand volgen.
Bekijken wc de gegevens van het gehele land, dan blijkt, dat er 146 verenigingen zijn
met 104.502 leden, die 962.249 koeien hebben laten insemineren. Van de vrouwe-
lijke dieren van 1 jaar en ouder zijn zodoende 44.7% met behulp van de K.I. be-
vrucht.

Dc behaalde resultaten waren 61% na dc eerste K.I. en totaal drachtig 91.4% met
een cfficiënticgetal van 1.71.

Opmerkelijk is het verschil in bevruchting tussen de winter- en de zomermaanden.
Dc inseminaties die uitgevoerd waren in dc zomermaanden gaven 8% betere resul-
taten.

Voorts bevat dit boekje nog een adreslijst van dc K.I.-verenigingen en een overzichts-
kaartje van de K.L in 1956, waarop niet alleen dc liggingen van de K.I.-vereni-
gingen, maar ook de grootte, de resultaten en het vecbeslag vermeld staan.
Tot slot wordt nog een samenvatting in Engels, Frans cn Duits gegeven.
Met veel genoegen heb ik dit verslag gelezen. Ieder die iets met de K.I. te maken
heeft, dient dit boekje van 74 bladzijden ter hand tc nemen.
Het bevat een schat van gegevens over de K.I. bij runderen in Nederland.

LEHRBUCH DER SCHWEINEZUCHT, Prof. Dr. ]. Schmidt, Prof. Dr. J. Kliesch
en Prof. Dr. V. Goerttler; Paul Parey, 1956, 457 pag. met 174 afbeeldingen; D.M.

39,80. Versehenen is de 3e druk van „Lchrbueh der Schweinezucht" door J. Schmidt,
J. Kliesch en V. Gocrttler.

In dit boek van 457 bladzijden, dat nogal verschilt van de vorige druk doordat men
getracht heeft het up to date te maken (en daar ook vaak in geslaagd is), wordt niet
alleen gesproken over fokkerij, maar ook over voeding en huisvesting, en tenslotte
nogal wat over varkensziekten. Het woord „Zucht" heeft men dus zeer ruim op-
gevat. Hier valt veel voor te zeggen, vooral als men de rake opmerking, dat opfok-
ziekten zich heel vaak (niet altijd natuurlijk) plaatselijk, eigenlijk per boerderij voor-
doen, in aanmerking neemt. Dit wijst er dus weer op, dat het optreden van ziekten,
speciaal in de jeugd, sterk bevorderd kan worden door een slechte huisvesting, c.q.
voeding en verzorging. Vandaar dat men in Duitsland naast de gewone varkens-
stallen ook strohutten heeft. Merkwaardig is, dat men de onderste pakken stro niet
zo maar op de grond legt, maar eerst wat puin met bordpapier en gaas, omdat men
bang is, dat er anders te veel vocht in het stro naar boven zal trekken, waardoor de
pakken gemakkelijker door de varkens uit elkaar getrokken zullen worden. Dit kan
misschien cen kwestie van hoge grondwaterstand zijn, hoewel men in ons land toch
meestal wel cen hoog of drooggelegen gedeelte in het weiland kan vinden (of ma-
ken) voor de strohutten.

Ofschoon de varkensziekten maar ongeveer 80 bladzijden beslaan, is hetgeen wat er
over gezegd wordt, wel op een degelijke manier behandeld.

Naast bovenstaande wordt vrijwel ieder facet van de varkenshouderij belicht, zij het
natuurlijk niet altijd diepgaand (dit kan ook niet binnen het bestek van één boek),
maar toch zó, dat het aan zijn doel zeker zal beantwoorden, want de schrijvers hebben
het bestemd voor de praktische landbouwkundigen, de fokkers en de studenten (en
de praktizerende dierenartsen zullen er zeker ook hun voordeel mee kunnen doen.
ref.).

Een groot aantal foto\'s en tabellen maakt de studie veel gemakkelijker, immers een
tabel of schema vat vaak kernachtig samen, waar soms bladzijden beschrijvingen
voor nodig zijn.

Vooral van praktisch belang lijken mij de hoofdstukken over de voeding en de huis-
vesting.

Op pag. 163 zou volgens schr. dit woord waarschijnlijk samenhangen met gebären
= baren. Dit is inderdaad mogelijk in het Duits. Maar voor \'t Nederlands zal het
woord berig (= welig ^ bronstig) zeker wel afgeleid zijn van het mannelijk var-
ken (op dezelfde manier als cen merrie hengstig is, enz.).

Het gedeelte over Nederland is op zijn minst genomen onvolledig, omdat bv. dc
clitebeer niet genoemd wordt en wel de sterzeug en de premiebeer.
Ook het Piétrainvarken uit België wordt niet vermeld; evenmin als het zwartbonte
varken van Denemarken, wat minder te verwonderen is, aangezien de Denen dit
varken angstvallig voor buitenlanders verbergen.

Dit zijn zo maar enkele aanmerkingen. Hiertegenover staat echter, dat hct boek als
geheel een schat van wèl juiste gegevens bevat, over cen groot aantal onderwerpen,
zodat ik het dus wel warm kan aanbevelen.

Met ingang van 1 november 1957 zijn de afdelingen Veeteelt- en zuivelaangelegen-
heden der Directie van de Landbouw samengevoegd tot de „Directie Veeteelt en
Zuivel". In verband hiermede is besloten tot uit.gifte van een maandblad „Veeteelt-
en Zuivelberichten\'. Het blad, dat naast artikelen op het veelomvattende werkterrein
der Directie enkele vaste rubrieken zal bevatten (referaten, korte berichten, personalia
en agenda) zal enerzijds dienen als contactorgaan voor de Veeteelt- en zuivelvoor-
lichtingsdiensten. Anderzijds zal het belangstellenden buiten de ambtelijke sfeer kun-
nen doen blijken, wat aan het Ministerie en de daaronder ressorterende diensten leeft
en aan de orde is. Het blad, dat vooralsnog bescheiden van opzet is, zal maandelijks
uitkomen, behalve in augustus. Het per 20 november j.1. verschenen eerste nummer,
alsmede het decembernummer zullen als proefexemplaren gratis bij de redacteur ver-
krijgbaar zijn (in verband met de grootte van de oplaag, in beperkte mate).
De abonnementsprijs bedraagt ƒ 7,— per jaar, ingaande 1 januari 1958, aan te
vragen bij de redacteur, A. J. P. van Neck, Direcde Veeteelt en Zuivel, Bezuiden-
houtseweg 30, \'s-Gravenhage (tel. K 1700—720060 toestel 453). Betaling door stor-
ting op girorekening 537607 ten name van de Comptabele van de afdeling Zuivel-
aangelegenheden der Directie van de Landbouw, alhier.

Reünie van oud-leden van het Veterinaire Studenten Corps „Absyrtus".
Op initiatief van collega Dj. de Jong te Zaltbommel, kwamen de collegae, die het
vorige jaar het feit mochten herdenken, dat ze veertig jaar geleden hun dierenarts-
diploma verwierven in de „Hermitage" te Zeist nog eens bij elkaar.
Het werd een eclatant succes.

We besloten dit in 1957 weer te doen en de „jongelui" die in dat jaar hun veerti.g-
jarig jubileum vieren, er bij te vragen.

Zo kwamen op 21 september j.1. bij „Figi" te Zeist, 22 collegae uit Noord en Zuid,
uit Oost en West nog eens hun oude herinneringen ophalen en het is een fijne en
mooie dag geworden.

Het had me het vorig jaar bijzonder getroffen dat de felicitaties die ik mocht ont-
vangen bijna steeds vergezeld gingen van een loflied op Absyrtus. Jammer, dat het op-
geheven is. Het had niet moeten gebeuren. De band is weg. Dc eenheid is
verbroken. Wat wij hadden, had geen enkele studenten-corporatie, enz.
Een beetje overdreven zult U zeggen. Was het bij ons dan zo bijzonder?
Zou het met de jeugd in zijn „Sturm und Drang"-periode eigenlijk niet overal het-
zelfde zijn?

In Leuven lieten de studenten de oude Petennannestee toch ook niet rusten en maak-
ten „Cawijk gelijk den douden".
Ja, en toch......

De grote studentencorpora mogen in sommige opzichten meer hebben kunnen geven
dan onze besloten veterinaire gemeenschap, wij hadden mede door die beslotenheid
iets bijzonders, iets wat ons buitengewoon dierbaar was en nog is.
Het was de „geest" die zich vormde en die heerste in „Absyrtus".
„Das Hans mag zerfallen.
Was hat\'s denn für Not
Der Geist lebt in uns allen
Und unsere Bürg ist Gott".
Zaterdag j.1. was het weer als vroeger. Neen, laat ik U gerust stellen. Wc zijn niet
met de mailcoach naar vrouw Kip (het was dicht bij) gereden. Klaas, dc koetsier
werd niet in zijn hoge hoed geslagen en het vierspan van v. d. Lee heeft ons niet
zoals toen toch veilig naar dc Biltstraat gebracht. (We hadden toen ook nog de
zorg voor Henk en Huile die bar lastig waren.)
Het tempo was anders.
Maar de „geest" was er.

Er was vreugde over het weerzien van vrienden, die we in 30, ja 40 jaar niet had-
den gezien en we waren Wij, dat zij die we op de vergaderingen niet zagen er nu
wel waren.

En de verhalen waren er. Over de groentijd en de kelder, over de rijfuiven en de don-
deravonden, over het groenentoneel en over N.J.A., over een kliniek en buiten-
praktijk. En de kieken en foto\'s waren er cn de Almanak en Communico en het Vete-
rinair Studenten Maandblad.

En dan was er natuurlijk ook de Veterinaire Mars en het heeft geklonken uit aller

Dc niet meer zo jonge afgestudeerden, die onder de beproefde leiding van colle.ga
P. v. Kempen bij Molenaar hun vijftig-jarig jubileum vierden, moeten het gehoord
hebben.

In 1958 hopen wc weer bij elkaar tc komen. Er zullen nieuwe „40-jarigen" zijn en
overwogen zal worden of dc grens der uitnodiging iets kan worden uitgebreid.
Men boude alvast rekening met dc dingen die komen.
De beslissing valt in Zaltbommel.
„Vive Ie Corps Veterinaire".

De Internationale Unie van Landbouwjoumalisten, die het vorige jaar is opgericht,
heeft op 14 en 15 november 1957 te Kassei (W.-Duitsland) haar eerste algemene
vergadering gehouden met de aangesloten nationale organisaties van landbouw-
joumalisten, op welke vergadering ook de Nederlandse Verenigin.g van Landbouw-
joumalisten met een delegatie was vertegenwoordigd. Behalve Frankrijk, Duitsland,
Oostenrijk, Nederland en Zwitserland maken thans ook België, Engeland, Zweden,
Finland en Ierland deel uit van de federatieve unie, waardoor het internationaal ge-
organiseerde contact der landbouwjoumalisten, hetzij door oprichting van nieuwe,
hetzij door aansluiting van bestaande nationale organisaties, belangrijk is versterkt.

Zoals bekend is, organiseert de Plantenziektekundige Dienst tc Wageningen jaarlijks
in het najaar met medewerking van de gemeentebesturen een algemene landelijke
actie ter verdelging van dc bruine rat.

Tot nu toe werd steeds geadviseerd om als vergifbasis voor het lokaas bij deze actie
te gebruiken het Scilla-cxtract, hetzij in dc vorm van het vloeibare extract, hetzij als
pasta. In de meeste gevallen werd als lokaas de bekende Scilla-koekjes, -brokjes of
-truffels gebruikt.

Sinds enige jaren zijn cr echter anti-coagulantcn in dc handel .gekomen als ver,gifbasis
voor dc bestrijding van ratten cn muizen. Deze anti-coagulanten zijn verwant aan en
hebben dezelfde werking als, zij het dan ook in wat sterkere mate, het in de medische
wereld bekende anti-coagulant Dicumarol.

Deze anti-coagulanten zijn in de wereld van dc rattenbestrijding bekend als cuma-
rine-dcrivaten of ook wel kortweg cumarine.

De cumarine van de rattenbestrijding moet dus niet worden verward met het echte
cumarine, een reukstof, die toepassing vindt in dc parfumerie- en essence-industrie.
In Nederland zijn alleen in de handel t.b.v. de rattenbestrijding een tweetal derivaten
nl. het in Amerika ontwikkelde Warfarin, dat onder allerlei fantasienamen verkrijg-
baar is en daarnaast het in Zwitserland ontwikkelde chloor-derivaat, het cumachloor.
Dit laatste is in de handel onder de naam Tomorin.

De cumarinc-derivaten worden verhandeld in de vorm van een gekleurd poeder dat
0.5 of 1% anti-coagulant bevat. Het poeder wordt met een geschikt lokaas vermengd

in de verhouding van 1 deel poeder op 20 delen lokaas resp. 1 deel poeder op 40
delen lokaas.

De resultaten met de eumarine-derivaten bij de rattenbestrijding bereikt, zijn van
dien aard, dat de Plantenziektenkundige Dienst dit jaar voor het eerst het gebruik
van eumarine-derivaten heeft geadviseerd bij de jaarlijkse algemene bestrijdingsaede,
echtcr met het oog op de risico\'s, alleen in die gemeenten die beschikken over een
door bovengenoemde Dienst opgeleide gemeentelijke rattenbestrijdcr.
Bij eventuele ziektegevallen van vee- of huisdieren worden de heren veterinairen ver-
zocht rekening te houden met de mogelijkheid van cen vergiftiging door anti-coagu-
lanten, naast die van Scilla-cxtract of andere rattenvergiften als thalliumsulfaat,
fosfor e.a.

Bij het gebruik van deze eumarine-derivaten is cen secundaire vergiftiging mogelijk,
doordat bv. varkens of katten teveel door dit vergift gedode ratten hebben geconsu-
meerd.

De gemeentelijke rattenbestrijders zijn echter zorgvuldig geïnstrueerd over het ge-
bruik van eumarine-derivaten en de mogelijke risico\'s daarvan.

De Plantenziektenkundige Dienst zal het zeer op prijs stellen opgaven te mogen ont-
vangen indien er onverhoopt vergiftigingsgevallen mochten voordoen tengevolge van
het gebruik van eumarine-derivaten.

Het spreekt overigens wel vanzelf dat het gebruik van eumarine-derivaten niet alleen
beperkt blijft bij de algemene landelijke actie ter bestrijding van de bruine rat, maar
dat zij ook gedurende de rest van het jaar worden gebruikt.

De Chef Afdeling Gewervelde Dieren van de
Plantenziektenkundige Dienst te Wageningen,
Ir. A. J. OPHOF.
Mededeling van hct Rijkslandbouwproefstation Maastricht.
Verschenen is een nieuwe uitgave van de Lijst van Veevoeders — vierde druk —
waarin zijn opgenomen de wijzigingen en aanvullingen welke per 1 september 1957
werden vastgesteld voor de rubriek voedingszouten. Ook de wijzigingen voor de
zeefmaten, alsmede nog enkele verbeteringen van niet essentiële aard werden aan-
gebracht. Deze nieuwe uitgave is aan het Rijkslandbouwproefstation verkrijgbaar
ad ƒ 1,-.

Bij Koninklijk besluit van 29 oktober 1957, Staatsblad 453, is het tijdstip van in-
werkingtreding van het Vleeskeuringsbesluit vastgesteld op 16 februari 1958, met uit-
zondering van de artikelen 38 en 58, welke onderscheidenlijk in werking treden met
ingang van 1 januari 1959 en met ingang van 1 januari 1962.

Bij beschikking van de Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid van 23 ok-
tober 1957, No. 13457, Stcrt. 222, zijn voorschriften gegeven ter uitvoering van de
artikelen 38, 46, 49 en 50 van het Vleeskeuringsbesluit. Deze zogenaamde „Mcrken-
bcschikking" treedt, behoudens het bepaalde in artikel 10 daarvan, met ingang van
16 februari 1958 in werking.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht, Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

REDE, uitgesproken door de voorzitter van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde D. Hendriksc, bij de opening van de 103de Algemene
Vergadering op zaterdag 26 oktober 1957.
Heren, leden van het Hoofdbestuur, Algemeen Bestuur, bestuursleden van de provin-
ciale afdelingen en groepen van onze Maatschappij, afgevaardigden ter ,\'Mgemenc
Vergadering, dames en heren leden en kandidaadeden.

Het is voor mij een grote vreugde U allen, in Uw onderhavige functie of als be-
langstellend lid, na een jaar van vruchtbare samenwerking weer welkom tc mogen
heten.

Ik wil gaarne verder in mijn begroeting betrekken onze ereleden, de sprekers van

de voorzitter en secretaris van de Faculteit der Diergeneeskunde, Prof. Jansen en

de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, de heer J. M. v. d. Born;
de secretaris van het Landbouwgenootschap, Ir. Royackers;

dc vertegenwoordiger van de Koninklijke Nedcrlandsche Maatschappij tot bevorde-
ring der Geneeskunst, de heer Verhoef;
de vertegenwoordiger der Pharmacie, de heer Sorgdrager;

de vertegenwoordiger van het Koninklijk Genootschap voor Landbouwwetenschappen,
de heer Iwema;

de praeses en ab-actis van dc Diergeneeskundige Studentenkring, de heren Wijnker
en de Jong.

Ik kan U allen oprecht verzekeren, dat wij zeer erkentelijk zijn voor Uw aanwezig-
heid hier en de daaruit sprekende belangstelling voor onze Maatschappij.
In het afgelopen verenigingsjaar zijn de navolgende leden ons door dc dood ont-
vallen. Ik verzoek U als bewijs van medeleven met de nabestaanden en tc hunner
ere staande enige ogenblikken van stilte te betrachten.

Dixhoorn, L. F. van; Hordijk, J.; Huizinga, A. M.; Mallens, J. M. Th. A.; Moulin,
Dr. F. W. K. de; Quaedvlieg, F. J. H. J.; Veen, J. C. van; Wensink, H. J. E.;
Zijp, P.

In het vcrenigingsjaar 1956/1957 zijn dc navolgende leden Koninklijk onderscheiden:
Tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau werden benoemd dc collegae D. dc Jong,
Prof. Dr. Th. Stcgenga en Dr. N. P. Woudenberg.

Verder werd collega S. W. J. van Dieten benoemd tot corresponderend lid van de
Societa Italiana per il Progresso dclla Zootcchnica cn Prof. Dr. H. A. Meijling tot
lid van dc Koninklijke Nederlandse .Akadcmie van Wetenschappen, afdeling Wis-
en Natuurkunde.

Tot doctor in de diergeneeskunde promoveerden dc collegae A. W. M. Brooymans
en Ph, Cohen, terwijl verder aan de Faculteit der diergeneeskunde dit jaar de Ame-
rikaanse hoogleraar Prof. R. E. Habcl promoveerde tot doctor in de diergeneeskunde.

Tenslotte memoreer ik als bijzonderheid de zeer recente benoeming van collega Dr.
Th. Stcgenga tot hoogleraar aan dc Landbouwhogeschool tc Wageningen.

De dierenartsen, wier welstand zo nauw betrokken is bij dc welvaart der agrarische
bevolking, zullen door hun vanzelfsprekende interesse voor deze grote groep, de laat-

ste tijd kennis genomen hebben van de moeilijke pcsitie, waarin deze is geraakt.
Dc oorzaken hiervan mag ik in brede kring, dus ook bij U, bekend achten. Vele
mogelijkheden ter verbetering zijn aangegeven en gepropageerd.
Ook de Nederlandse dierenartsen zijn bij dit landelijke probleem als arts en als bur-
ger ten nauwste betrokken.

Directe invloed uitoefenen op een meer rationeel produktieproces is hun niet moge-
lijk. Indirect daartoe meewerken hgt wèl binnen hun bereik. Hun invloed kan gericht
zijn op de preventie, d.w.z. het helpen voorkómen, dat bepaalde factoren remmend
werken op het pogen van de veehouder het produktieproces te rationaliseren. Eén
daarvan is allereerst te trachten de ziekten van huisdieren waarvan het pluimvee een
zeer belangrijke groep uitmaakt, op de, wetenschappelijk gezien, meest verantwoorde
wijze te genezen.

Op zich zelf een taak, die niet gering te achten is, omdat deze veel tijd, werklust en
studie vereist. Vroeger waren misschien hiermee de grenzen van het arbeidsveld af-
gebakend. Heden is dit door de ontwikkeling van de preventieve diergeneeskunde
grondig veranderd, omdat gebleken is, dat vele belangrijke factoren, die een nadelige
invloed op de bedrijfsvoering uitoefenen, uitgeschakeld kunnen worden. Deze pre-
ventie komt tot uiting in hun werkzaamheid bij de bestrijding van schadelijke in-
fectie-ziekten als t.b.c. en besmettelijke abortus bij het rund. Dat ook in de bestrijding
dezer ziekten de voorlichting een grote rol heeft gespeeld, bi hoeft niet aan de orde
gesteld te worden.

Bekend is, dat in het begin in Friesland misschien meer bedrijven vrij gepraat
zijn dan uitsluitend met de tuberculinatie mogelijk was geweest. De voorlichting
van de dierenarts moet echter een veel groter terrein bestrijken.

De gedachte aan dit facet van de diergeneeskundige praxis wordt maar al te vaak
verdrongen door de mening, dat de landbouwvoorlichtingsdienst de veehouder op
alle gebied tot hulp kan zijn. Doch haar vermogen is in zekere zin begrensd. Waar zij
zich nu afzijdig van moeten houden, kan de dierenarts de aanvullende functie ver-
vullen.

Dit is alleen mogelijk als de samenwerking tussen deze dienst en de dierenartsen,
hetzij in de praktijk, in staats- of gemeentedienst, of bij de Gezondheidsdiensten
werkzaam, dusdanig uitgegroeid is, dat men kan overzien tot hoever elkanders ver-
mogen reikt om dienend te kunnen optreden.

De landbouwvoorlichtingsdienst adviseert veehouders omtrent velerlei zaken, welke
direct of indirect van belang zijn voor de gezondheid van dc veestapel. De voor-
lichting strekt zich uit tot alle landbouwhuisdieren en verder tot het gehele bedrijf
en heeft o.m. betrekking op de veevoeding, de fokkerij, de melkwinning, bemesting
en bestrijding van ongedierte en planteziekten. Soms houdt de voorlichting zich zelfs
direct met de ziektebestrijding bezig, b.v. bij het voorkomen van grastetanie en
sommige pluimveeziekten.

Beziet men deze werkgebieden, dan blijkt dat de taken van voorlichtingsdienst en
dierenartsen elkaar steeds weer raken. Onoord( elkundi.ge veevoeding kan leiden tot
ziekten van het spijsvertcringsapparaat. Dc fokkerij van nog meer producerende
runderen en nog snclcr groeiende varkens, laat het optreden zien van nieuwe ziekten
of voorheen onbekende symptomen van reeds eerder bcken.-.!e ziekten.
Tussen de melkwinning en nierziekten bestaat een relatie, die duidelijk is en de be-
mesting voert naar een grasbestand, dat de gezondheid van het vee in gevaar kan
brengen, anderzijds naar een produkt, dat mee helpen kan ziekten tc voorkomen.
De noodzakelijke bestrijding van planteziekten, doch ook de vaak roekeloze wijze
van bespuiten, zomede, ondanks de geldende voorschriften, dc on.gelofelijk primitieve
manier van opslag der hiervoor te gebruiken zwaar vergiftige middelen, zijn maar al
te veel oorzaak van vergiftigingsgcvallen bij de landbouwhuisdieren.
Dus tweeërlei verzorgingsgebieden, die in elkaar overgaan.

De moeilijkheid is de grenzen te bepalen en te weten waar en wanneer ingegrepen
moet worden.

De mogelijkheden om de landbouwvoorlichting effectief tc maken zijn vele, radio,
pers, lezingen, praatavonden, vlugschriften en het belangrijke persoonlijke contact.

Wat er gedaan wordt via pers en radio behoeft de dierenarts niet geheel te ontgaan,
maar voor zover gebruik gemaakt wordt van eigen druk- en/of stencilwerk, van per-
soonlijk contact, staat de dierenarts hier veelal buiten.

In dit verband wil ik ook niet voorbijgaan aan dc vele subsidies die verstrekt worden.
Om de zekerheid te vergroten, dat de overheidsgelden zo goed mogelijk worden ge-
bruikt, kan dit in vele gevallen een motief zijn om de objecten ook van diergenees-
kundige zijde tc laten beoordelen.

Om de intensivering avn het contact tussen landbouwvoorlichting en dierenarts te
bevorderen moge ik U enkele suggesties noemen: De voorlichtingsblaadjes, welke op
geregelde tijden door vele voorlichtingsdiensten verspreid worden, zouden ook aan de
dierenartsen toegezonden moeten worden.

Hetzelfde geldt voor vlugschriften en voor druk- en stencilwerk, die eventueel plaat-
selijk bv. in het gebied van één of meer rayonassistenten worden verspreid.
De dierenartsen kunnen het contact van hun kant bevorderen door zich te abon-
neren op het Manadblad van dc Landbouwvoorlichting, verder door plaatselijke ver-
gaderingen tc bezoeken, waar dc Landbouwvoorlichting veelal mededelingen doet.
Een belangrijk punt is verder het persoonlijk contact tussen dierenarts en de personen
van de voorlichtingsdienst.

Dit kan worden bevorderd door cen provinciale consulent bij tijd en wijle op een
afdelings- of kringvergadering een résumé tc laten geven van de activiteiten van de
voorlichtingsdiensten.

Verder lijkt het mij niet ondienstig, dat cen nieuwe rayonassistent van de voor-
lichtingsdienst eens kennis gaat maken met de plaatselijke dierenarts en hem ook
van eventuele bijzondere werkzaamheden van zijn dienst of bijzondere waarnemingen
op de hoogte houdt.

Bij het overdenken van bovengenoemde mogelijkheden kan ik de indruk niet van mij
afzetten, dat de particuliere instellingen, werkzaam op het gebied van de veehouderij
en vooral de veevoederindustrie, meer samenwerking zoeken dan de voorlichtings-
dienst van dc overheid. Als men niet zoekt zal men elkaar niet vinden. Er is nu
éénmaal een grensgebied tusen diergeneeskundige- en landbouwwetenschap. Maar
het zou funest zijn wanneer deze grens afgesloten zou blijven door welke reden dan
ook.

Het mag immers nooit gaan om dc prioriteit van de oplossing van belangrijke pro-
blemen. Primair geldt hier het economisch belang, dat van de eerste orde is. Een
belang, dat ieder, die zich Nederlander noemt, aangaat.

Met enige tegenzin, doch door de noodzaak gedwongen, moet ik het probleem van
de assitentieregeling voor de zoveelste maal in het licht stellen.

Om welke reden dan ook, zijn er nog steeds practici, welke de t.b.c.-bestrijding en
dc daarna tc verrichten mond- en klauwzecr-cntingen niet zonder assistentie op tijd
kunnen beëindigen.

Door het secretariaat was een zeer goed werkend systeem opgezet, waardoor gewaar-
borgd werd, dat het aantal beschikbare assistentiedagen naar behoefte verdeeld werd
over diegenen, welke hulp nodig bleken te hebben.

Om de regeling ten aanzien van de distributie der hulpkrachten goed sluitend tc
maken, was verder alleen nog\' nodig, dat dc daarvoor in aanmerking komende assis-
tenten zich melden op het secretariaat en dc dierenartsen hun aanvraag om assistentie
bij de Gezondheidsdienst indienden.

Het zijn nu juist deze verplichtingen, waarvan beide groepen zich nog te veel ont-
trekken, waardoor degenen, die hulp niet kunnen ontberen ervan verstoken blijven,
terwijl anderen teveel bijstand genieten.

Ik doe hierbij nogmaals een dringend beroep op allen, die het aangaat, om zich
bewust te tonen van hun verantwoordelijkheid in deze en zich die dicipline op te
leggen, die nodig is, ten einde het in het komende seizoen mogelijk te maken, dc ge-
organiseerde dierziektebcstrijding zonder bijzondere spanningen in de juiste banen
te leiden.

Laten we nu eens eindelijk het hiervoor gebruikte woord illegaal uit ons vocabulair
schrappen.

De commissie, welke de opdracht van het Hoofdbestuur had aanvaard om te onder-
zoeken of er aanleiding bestond van de Maatschappij voor Diergeneeskunde een
publiekrechtelijke beroepsorganisatie te maken, is met haar taak gereed gekomen.
Deze opdracht was een moeilijke, omdat alcen teruggegrepen kon worden op enkele
geschriften en omdat ervaring van bestaande bcroepsschappen niet btstond.
Niettemin heeft de commissie deze moeilijke materie op werkelijk zeer deskundige
wijze van verschillende zijden bezien en bestudeerd, waarna zij tot de opstelling van
een rapport is gekomen, waarvoor de Nederlandse dierenartsen een zeer grote waar-
dering getoond hebben. Zoals U bekend is, meent de Commissie, dat de instelling
van een beroepsschap niet noodzakelijk is.

Al zou slechts 80% van de Nederlandse praktizerende dierenartsen tot de leden
der Maatschappij voor Diergeneeskunde behoren, dan nog zou onze organisatie kun-
nen pretenderen de vertegenwoordigster te zijn van de diergeneeskundigen in de
ruimste zin van het woord. Waar dit percentage bijna 100 bedraagt, is het duidelijk,
dat de huidige status van de Maatschappij bestendigd moet blijven.
Aangezien niet voorzien kan worden of in de toekomst een andere organisatievorm
noodzakelijk zal zijn, wordt deze studiecommissie niet ontbonden. Dit sluit toch de
plicht niet uit om de 11 commissieleden vanaf deze plaats namens de Maatschappij-
leden mijn grote dank te betuigen voor de wijze, waarop zij hun houding in deze
hebben kunnen bepalen, waardoor onder de leden aan de onzekerheid over de meest
wenselijke bestuursvorm van de Maatschappij op cen overtuigende wijze een eind is
gekomen.

Ook het rapport bestrijding Abortus Bang is dit jaar aan de leden bekend geworden.
Gezien het aantal specialisten, dat deel uitmaakte van de commissie, die dit vraag-
stuk zou bestuderen, was te verwachten, dat dit probleem van zeer veel zijden bezien
zou worden. De inhoud van de brochure bewijst zulks onvoorwaardelijk.
Nu de t.b.c. van dc runderen uitgeroeid is, volgt in 1958 de georganiseerde bestrijding
van de Abortus Bang. Ik geloof te mogen veronderstellen, dat de instanties, die belast
zullen worden met het opstellen der regelen der bestrijding veel steun zullen zoeken
en vinden in de conclusies, die in dit voortreffelijk rapport zijn opgesteld. De taak
der commissie is met de indiening ervan beëindigd.

Moge ik dan hun zeer belangrijke studieresultaat met de grote dank van de Neder-
landse dierenartsen bekronen.

Er bestaat geen twijfel aan, dat men in agrarische kringen, zij het niet altijd in het
openbaar geuit, veel waardering heeft voor de wijze waarop de dierenarts zijn beroep
uitoefent. Het heeft ons bijzonder getrokken, dat de heer Derks als voorzitter van de
Prov. Gezondheidsdienst in Limburg in haar onlangs gehouden Alg. Vergadering,
daaraan op zo hogelijk gewaardeerde wijze uitdrukking heeft gegeven. Men is even-
zeer overtuigd van dc hardheid van het beroep en de grote druk waaronder hij vaak
moet werken door opeenhoping van seizoenarbeid.

Toch moet erkend worden, dat ondanks deze erkenning, het Hoofdbestuur er meer-
malen op gewezen wordt, dat de behandeling van kleine huisdieren, door welke om-
standigheden ook, vooral in de kleine steden en ten plattelande, niet die belangstelling
heeft, welke vereist wordt.

De beschermde titel „dierenarts" houdt in, dat wij de arts zijn voor de dieren en dat
zijn zowel grote als kleine.

1. dc fokkerij van zuivere rashonden was door de welvaart der bevolking bij machte
een gerede afzet te vinden voor hun dieren;

2. de plaatselijke kynologenclubs hebben vooral door tentoonstellingen een zeer grote
propaganda gemaakt voor de kleine huisdieren;

3. verder hebben de plaatselijke afdelingen van dc Nederlandse verceniging tot be-
scherming van dieren vooral bij de jeugd zeer veel liefde voor genoemde dieren
aangekweekt;

4. hebben de bezitters van kleine huisdieren door de hoogconjunctuur zich kunnen
veroorloven geld te besteden aan de behandeling van zieke dieren;

5. het verantwoordelijkheidsbesef tegenover de kleine huisdieren is zeer sterk ver-
hoogd door de werkzaamheden van de kynologenclubs en de plaatselijke vereni-
gingen voor dierenbescherming.

Een verheugend verschijnsel is, dat meerdere belangstelling voor de kleine huis-
dieren te constateren valt bij de jongere collegae.
In de praktijk van kleine huisdieren ligt nog een terrein braak, dat, mits op de juiste
wijze geëxploiteerd, voor de collegae een bron van te waarderen inkomsten, van
grote voldoening en van dankbaarheid van de zijde der eigenaars kan vormen.
Aangezien de ontwikkeling der diagnostiek en therapeutische mogelijkheden vrij
stormachig is geweest en het moeilijk wordt dit alles kritisch te bezien, verdient het
ernstige overweging in de afd.-vergaderingen, meer dan tot nu toe, onderwerpen te
behandelen betreffende de ziekten van kleine huisdieren.

Ik meende de mogelijke ontwikkeling van dit deel van de dierenartsenpraktijk tc
moeten signaleren.

Voor elk mens komen er momenten in zijn bestaan, waarin hij op willekeurige tijden
door een ondefinieerbare oorzaak er niet aan kan ontkomen, het leven dat achter hem
ligt, tc overzien. Het is dan, dat hij de balans van zijn daden opmaakt en tegenover
het geweten rekening en verantwoording aflegt, welk geweten in zo overheersende
mate de bron is, waaruit de zielsrust de voldoening en de levensvreugde geput kunnen
worden.

Voor het komen tot een slotsom zal een ieder zijn eigen gedachten over goed en
kwaad laten gelden en zich graag sussen met dc overweging, dat zijn geldende nor-
men dc juiste zijn. Maar het criterium ligt hierin, dat men tot de overtuiging moet
komen, dat als men weer voor dezelfde beslissingen gesteld zou worden, men dezelfde
weg gevolgd zou hebben.

Dat deze gedragslijn deels afhankelijk is van zijn karakter, levensinstelling, is van-
zelfsprekend, doch daarmee is men cr niet vanaf. De genoemde neiging om terug tc
zien zal, gezien het langere pad, dat zij reeds afgelegd hebben, eerder opkomen bij de
ouderen dan bij dc jongere generatie, doch aan allen zal, meest ongewild, eens de
gewetensvraag gesteld worden, maak ik van mijn leven voldoende voor mijn naaste.
Ik wil mij ten aanzien van deze gedachten thans alcen bepalen tot hen, die het beroep
van dierenarts gekozen hebben.

De gedachten aan wat ik .gezegd heb drongen zich aan mij op, nu er alom een
neiging bestaat om de toekomst niet meer zo zorgeloos te zien als een reeks van jaren
achter ons wel het geval is geweest.

Ik meen persoonlijk, dat daarvoor alleszins redenen genoegd aanwezig zijn. Dit impli-
ceert, dat de verantwoordelijkheid voor wat en hoe men het gaat doen, voor wat men
gaat ondernemen, groter wordt en een omzichtigheid vereist, die voor de oudere
generatie uiteraard niet zo zwaar meer geldt.

Ik kan mij ook nog voorstellen, dat de jonge\'collegae uit ons midden hun blik steeds
naar de zonzijde richten om de schaduw achter zich tc laten vallen. Nu is een zeker
optimisme wel een voorwaarde voor activiteit, maar het mag niet ontaarden in de
gedachte: ik moet wel op een bed van rozen li.g.gen, want ik voel dc doornen in mijn
vlees.

,\'\\an deze geestestoestand moet ik denken, als ik de lang niet zeldzame gevallen zie,
waarin jonge collegae genoodzaakt zijn, teneinde zich een praktijk te verwerven, een
schuldenlast op zich te nemen, die voor ons ouderen schier onaflosbaar schijnt.

Dit is een gevolg enerzijds van de hoogconjunctuur, waarin wij geleefd hebben, maar
ook deels van het optimisme waarmee men denkt de teokomst wel te kunnen ver-
overen.

Meer dan éénmaal heb ik in een jaarrede gewaagd van de conjunctuurgevoeligheid
van ons beroep. De stemmen van hen, die in het landbouwkoor meezingen, zijn ge-
dempt van toon, de financiële draagkracht van hen, die het levenspeil der practici
bepalen, is sterk verminderd.

De agrarische overschotten en de toeneming van de bedrijfsonkosten zijn realiteiten,
die ons tot nadenken moeten stemmen.

Later zal ook de nu nog jonge collega eens geconfronteerd worden met de vraag of
de wijze, waarop de toekomst voor hem en niet te vergeten zijn gezin is opgebouwd
de juiste is geweest en waarbij dan de gedurfde wijze even zwaar zal wegen als de
verantwoorde wijze.

De ongewisheid der tijden zou daarom wel eens mede oorzaak kunnen zijn, dat de
vraag, waarin ik in de aanhef van mijn woord doelde, eens gesteld wordt. De vraag,
heb ik het wel goed gedaan. Dit alles moest mij van het hart omdat ik als Maat-
schappij-voorzitter meende, dat dit vraagstuk van praktijkfinanciering en haar ge-
varen voor de toekomst eens voor het voetlicht geplaatst moesten worden, temeer
daar ons gevallen bekend zijn, waarin de schuldenlast door onvoorziene omstandig-
heden tot psychische moeilijkheden aanleiding heeft gegeven.

Daarnaast, en op deze zijde van het jongerenvraagstuk heb ik al meer gewezen,
vraag ik mij af, bieden de ouderen, die over verdiensten werk geen zorg hebben,
voldoende hulp aan de naar een bestemming zoekenden.

No.g te velen menen hun arbeidsmoeilijkheden te kunnen oplossen door meer of min-
der lange assistentenhulp in te roepen.

Bedenk, dat U, die dit aangaat, en U alleen, de jongeren een kans kunt geven.
Ook voor de ouderen zal eens de tijd komen, waarin het geweten .getoetst zal wor-
den aan de daden.

Wat een rust zal het U geven als U dan tot het bewustzijn kunt komen, dat vrij-
willig afstaan van iets van het vele, een vorm van bezit is, die je innerlijk zo rijk
maakt.

In dit verband voorzie ik ook, dat de Centrale vestigingscommissie en vooral de pro-
vinciale vestigingscommissies, welke terwille van de arbeidsvrede zo\'n belan.grijke
en heilzame invloed uitgeoefend hebben op praktijkassociaties en vrije vestigingen,
in de toekomst geconfronteerd zullen worden met te nemen beslissingen, welke in
het verleden nog niet denkbaar waren.

Ik doel hier op de omstandi.gheid of voor een collega met een te grote praktijk, die
noch een deel wil afstaan, noch een associatie voorstaat, de bemiddelende en advi-
serende taak der genoemde commissie niet komt te vervallen. Stuit ieder vergelijk af
op onwil tot overdracht of associatie dan kan ik mij voorstellen, dat de prov. com-
missies .geen argumenten kunnen aanvaarden om een vrije vestiging in dat onder-
havige praktijkgebied te beoordelen.

Ik besef heel goed, dat in zo\'n geval de intercollegiale verhoudingen verstoord kunnen
worden.

Maar een gezonde Maatschappij wordt nu eenmaal beheerst door een samenstel van
tegenstrijdige grootheden, die men moet trachten in evenwicht te houden.
Dat evenwicht zou wellicht nog gemakkelijker bereikt worden, als de jongeren ook
hun kansen zochten in de vele plaatsen, die aan.geboden worden in de wetenschap-
pelijke en experimentele sector van ons beroep en in de vleeskeuringsdiensten.
Ik twijfel cr niet aan of velen zullen daarin een ongedachte en grote bevrediging vin-
den, vooral ook omdat de investeringszorgen hierbij komen te vervallen.
De noodzaak deze zijden van het diergeneeskundige beroep te benaderen zal onver-
biddelijk komen en hoe eerder men zich in de genoemde sectoren een plaats ver-
overt, hoe beter.

Het leven laat weliswaar aan U het kiezen over, het allermoeilijkst wat er is, daar
het leven de kunst is voldoende conclusies te trekken uit onvoldoende zekerheid.

Verslag van het huishoudelijk gedeelte van de 103de Algemene Vergadering
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, gehouden op vrijdag 25 ok-
tober 1957 in de grote dinerzaal van het Jaarbeurs Restaurant te Utrecht.

Dc volgende afgevaardigden vertegenwoordigen de verschillende afdelingen:
J. J. Fcddema afdeling Friesland

1. De voorzitter opent ruim 11.00 uur de vergadering met ongeveer de volgende
woorden:

Bij het bepalen van het aanvangsuur van deze huishoudelijke vergadering heeft het
Hoofdbestuur zich laten leiden door de aard van het programma van heden.
Dc D.S.K. heeft in verband met haar 25-jarig jubileum feestelijkheden georganiseerd,
die mede de schouwburgvoorstelling en de daarop volgende soiree vanavond om-
vatten.

Door het aanvangsuur van de vergadering op 11.00 uur te stellen is te verwachten,
dat de afloop ervan niet laat zal zijn, waarna voldoende tijd over zal blijven voor de
reünie van vrienden en kennissen en er bovendien gelegenheid zal zijn om rustig te
eten alvorens we naar Boslust optrekken.

Dat cr ondanks het ongebruikelijke aanvangsuur zoveel leden aanwezig zijn, verheugt
mij uitermate en ik richt daarom een dubbel hartelijk welkom tot U.
Vergaderen wordt de laatste jaren een veranderde techniek genoemd. Sommige
auteurs gaan zover het volksvijand no. 13 te noemen. Dit lijkt mij meer betrekking
te hebben op vergaderingen, waarvan de voorzitter of de secretaris telkens op de
waangedachte worden gebracht, dat er nodig weer eens een vergadering moet worden
gehouden. Dikwijls is het aantal bijeenkomsten te omgekeerd evenredig aan de be-
langrijkheid der agenda zomede aan het getal bezoekers.
Voor het laatste feit zijn vele steekhoudende argumenten aan tc voeren.
Dit wil ik niet doen, doch wil er gelukkig op wijzen, dat deze beweegredenen voor
ons niet gelden, want 4 afdelingsvergaderingen en 1 algemene vergadering per jaar
gaat zeker niet over de schreef.

Het ligt zeker aan dc beperking, die wij ons hierin opleggen, trouwens ook nood-
zakelijk, omdat vergaderen cen zeer dure aangelegenheid is, dat in onze vergade-
ringen zo\'n prettige sfeer heerst, en zakelijkheid en openhartigheid hand in hand gaan.
Daarom heb ik het nu sinds 5 jaar als een voorrecht beschouwd de Huishoudelijke
vergadering tc mo.gen presideren, ondanks de omvangrijke werkzaamheden, die aan
deze en de wetenschappelijke bijeenkomst voorafgaan.

Dit opwekkende geluid moge voor U een compensatie zijn voor de belangstelling,
die U vandaag weer toont. Dit geldt in het bijzonder voor de aanwezige bestuurs-
leden der afdelingen en vele commissieleden, welke zich, ten koste van vrije tijd en
met de inzet van hun persoon geroepen voelen leiding te geven in zaken, die het
afdelingsleven met zich meebrengt.

Met dc hoop uit tc spreken, dat ook de vergadering van vandaag door een prettige
sfeer en een onderlinge waardering gekenmerkt zal worden, open ik deze Huishoude-
lijke vergadering.

2. Prof. Dr. S. R. Numans wordt bij enkele kandidaatstelling benoemd tot lid van
de notulencommissie, welke benoeming door hem wordt aanvaard.

3. De secretaris leest cen brief voor van de Directeur van de Veeartsenijkundige

Dienst, waarin wordt weergegeven hoe het met de enting tegen pokklsen- en difterie
bij hoenders in hct afgelopen seizoen is gegaan, nu deze behandeling wettelijk is
geregeld. Verder wordt er op gewezen, dat het nieuwe systeem nog niet overal op dc
juiste wijze is ingevoerd.

De dierenarts moet zich ten aanzien van deze aangelegenheid van zijn taak en ver-
antwoordelijkheid bewust zijn; in nauwe samenwerking met de pluimveeselectcurs is
een vlotte uitvoering van deze enting mogelijk.

De voorzitter merkt op, dat het niet de bedoeling is de brief in discussie te brengen,
maar dat de leden met de inhoud op de hoogte moeten zijn.

Aangezien door de vergadering geen opmerkingen worden gemaakt, wordt de brief
voor kennisgeving aangenomen.

4. Verder doet de voorzitter de mededelingen inzake de periodieke aftreding van de
leden van het Algemeen Bestuur, de Redactie van het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde en de Tarievencommissie, zoals ook staat vermeld in het programma voor de
vergadering.

5. De heren J. Stapel en J. Frickers worden aangewezen als leden van het stem-
bureau. Hct eerste komt aan de orde de verkiezing van een lid van het Hoofdbestuur
wegens reglementair aftreden van de heer de Nooij, die niet meer herkiesbaar is.
Uitgebracht worden 311 stemmen, als volgt verdeeld:

De voorzitter wenst hem van harte geluk met deze benoeming en spreekt de ver-
wachdng uit, dat de komende zittingsperiode hem evenveel voldoening zal geven, als
in het verleden het geval is geweest.

Dc heer den Hartog dankt voor het in hem gestelde vertrouwen. Hij voegt hier aan
toe, dat hij aanvankelijk niet veel voelde voor een kandidatuur, vooral omdat het
oorspronkelijk min of meer de bedoeling was, dat het nieuwe lid zich in 1953 kan-
didaat zou stellen voor hct voorzitterschap.

Omdat deze gedachte is losgelaten, heeft hij gemeend zich wel kandidaat tc kunnen
stellen. Hierbij is echter verzocht dc leden van dc afdelingen er zoveel mogelijk op
tc attenderen, dat hij een eventuele kandidatuur voor hct voorzitterschap in 1958
nadrukkelijk afwijst; hierover mag geen misverstand ontstaan.

Dc heer den Hartog is van mening, dat dc afdelingen zich nu al moeien beraden wie
dc huidige voorzitter zal moeten opvolgen.

Hierna richt de voorzitter zich met een warm woord van afscheid ongeveer als volgt
tot de heer de Nooij:

Bewust van de taak, die op je schouders .gelegd was, heb je je met recht van hct
begin af aan ten volle voor dc Maatschappij in dienst gesteld.

De rol, die je als vertegenwoordiger der Maatschappij, ik denk hierbij aan de bij-
woning van enkele jaarvergaderingen van onze Britse zustermaatschappij en bij con-
flicten als tussenpersoon van leden en Maatschappij, gespeeld hebt is er één geweest,
die zeer belangrijk was.

Misschien prijs ik je teveel naar je zin, doch ik doe dit bewust, omdat wij weten, dat
je het verdiend hebt, dat dit even voor het forum der hier aanwezige leden naar
voren wordt gebracht.

Rest mij alleen nog je voor al dit vi^erk, en dat is veel geweest, dat je zo belangeloos
gedurende de afgelopen jaren voor onze Maatschappij verricht hebt met onze op-
recht gemeende en grote dank te vereren.

6. Bij de verkiezing van twee leden van de Ereraad wegens reglementair aftreden
van de heren H. H. H. Schreinemakers en G. S. E. Vegter, die herkiesbaar zijn, wor-
den in totaal 585 geldige stemmen uitgebracht op de volgende kandidaten:

De voorzitter verklaart de heren Schreinemakers en Vegter hiermede bij eerste stem-
ming herbenoemd tot leden van de Ereraad.

De heer Vegter dankt voor de eervolle benoeming; de heer Schreinemakers, die niet
aanwezig is, zal schriftelijk van zijn herbenoeming in kennis worden gesteld.

7. In verband met de benoeming van dc heer A. Iloogendoorn tot adjunct-sccrctaris
van de Gezondheidscommissie voor Dieren is er een vakaturc ontstaan in de Paritaire
Tarievencommissie.

De voorzitter roept de heer van Beusekom een hartelijk welkom toe in dc commissie,
waar hem een niet gemakkelijke en vaak ondankbare taak wacht.
Dc heer van Beusekom antwoordt hierop, dat hij er zich zeker van bewust is, dat de
op zijn schouders gelegde taak geen gemakkelijke is, maar hij hoopt deze naar beste
kunnen te vervullen.

Dc voorzitter zegt de heer Hoogendoorn hartelijk dank voor het moeilijke en vaak
moeizame werk, dat hij in de Paritaire Tarievencommissie heeft verricht, waar hij
door zijn brede belangstelling voor het agrarische leven zo uitstekend op zijn plaats
was.

De heer Hoogendoorn zegt, dat het hem spijt, dat hij zijn plaats nu moet afstaan,
omdat hij altijd met genoegen de vergaderingen van de Paritaire Tarievencommissie
heeft bezocht.

8. Uit het applaus van de vergadering concludeert de voorzitter met genoegen, dat

het voorstel tot benoeming van de heer E. Rutgers te Zwolle tot erelid van de
Maatschappij met algmene stemmen spontaan wordt aangenomen.

Ook de aanwezige individuele leden stemmen met het voorstel van het Hoofdbestuur
in, zodat het zonder hoofdelijke stemming wordt aangenomen.

De voorzitter deelt hierop mee, dat hierover te zijner tijd nadere mededelingen zullen
worden gedaan.

10. De balans van de Maatschappij voor Diergeneeskunde sluit met een post van
ƒ 129.739,47.

Uit de vergadering komt de vraag waarom de post kantoorinventaris is opgenomen
voor ƒ 3.300,—, terwijl deze vorig jaar ƒ 1,— bedroeg.

De secretaris deelt mee, dat bij de in gebruikneming van het nieuwe bureau-woonhuis
ook kantoorinventaris moest worden aangekocht, die slechts voor een gedeelte is af-
geschreven.

10a. De vergadering gaat akkoord met het voorstel het fonds Acta Veterinaria op
te nemen in de gewone geldmiddelen, terwijl het restant van het Fonds Hulpverlening
zal worden gestort in het Ondersteuningsfonds.

11. De baten- en lastenrekening geeft een totaal bedrag van ƒ 73.667,38 aan.
Naar aanleiding van de kosten van de bestuurs- en commissievergaderingen stelt de
afdeling Limburg voor, dat het Algemeen Bestuur in de toekomst slechts éénmaal per
jaar bijeen wordt geroepen, tenzij het Hoofdbestuur op een bepaald ogenblik be-
hoefte heeft aan advies van het Algemeen Bestuur.

De voorzitter merkt op, dat dan het Huishoudelijk Reglement zal moeten worden
gewijzigd, omdat dit voorschrijft, dat het Algemeen Bestuur minstens 3x per jaar
moet vergaderen.

De heer Kranenburg maant tot voorzichtigheid. Hij vreest, dat het contact tussen
Hoofdbestuur en afdelingen hierdoor zou lijden.

De betreffende bepaling is destijds juist opgenomen om het regelmatig contact tussen
het Hoofdbestuur en de afdelingen te waarborgen.

Zolang er geen problemen zijn, is er geen behoefte aan de adviezen van het Alge-
meen Bestuur, maar er moet van tijd tot tijd gelegenheid zijn het Hoofdbestuur zo-
nodig te corrigeren en te kritiseren.

Wat het aantal vergaderingen van het Algemeen Bestuur betreft, merkt de voorzitter
op, dat het soms heel moeilijk is een agenda op te stellen, die een vrij kostbare ver-
gadering rechtvaardigt, zodat hij wel iets voelt voor het voorstel het aantal vergade-
ringen te beperken.

Hij is het echter met de heer Kranenburg eens, dat de band tussen Hoofdbestuur en
afdelingen bewaard moet blijven. Hij wijst er op, dat de secretaris bijna alle afde-
lingsvergaderingen bezoekt en dus weet wat er in de afdelingen leeft.
De heer Eenhoorn onderschrijft de woorden van de heer Kranenburg, vooral omdat
uit hoogstens 5 afdelingen een lid zitting heeft in het Hoofdbestuur.
De voorzitter merkt op, dat de ervaringen ten aanzien van het contact van de leden
van het Algemeen Bestuur met hun afdeling lang niet altijd gunstig zijn.
Een tijd lang werden de actuele problemen schriftelijk aan de leden van het Alge-
meen Bestuur voorgelegd, maar vaak werd hier op de afdelingsvcrgaderingen in het
geheel niet over gesproken.

Uit de vergadering wordt opgemerkt, dat dit een punt is van het betreffende lid,
niet van de regeling.

De heer Vegter maakt de opmerking, dat enkele jaren geleden op een vergadering
van de afdeling Overijssel eens is geklaagd over de onbekendheid met de activiteiten
van het Hoofdbestuur.

De voorzitter sluit de discussie met de verzekering, dat het Hoofdbestuur haar ge-
dachten over dit onderwerp zal laten gaan en zonodig in 1958 zal komen met een
voorstel tot wijziging van de betreffende bepaling in het Huishoudelijk Reglement.

12. Bij de behandeling van de begroting wordt tevens de contributieregeling voor
het jaar 1958 vastgesteld.

De contribude bedraagt ƒ 75,— en voor de leden, die vóór 1 april 1958 aantonen dat
de laatst opgelegde definitieve aanslag in de Inkomstenbelasting lager was dan
ƒ 2.000,-— volgens onderstaande tabel:

Leden, die gedurende het boekjaar 1958 de leeftijd van 65 jaar bereiken, betalen
ƒ 20,-.

Leden, die voor de eerste oefening in militaire dienst verblijven, beneden de rang
van vaandrig of kornet, betalen eveneens ƒ 20,—.

Leden, die nog geen definitieve aanslag in de Inkomstenbelasting kunnen over-
leggen, betalen ƒ 40,—.

Leden, die in het buitenland vertoeven, betalen eveneens ƒ 40,—, evenals de buiten-
gewone leden.

De afgevaardigde van de afdeling Zuid-Holland vraagt of het niet beter is het lid-
maatschap van het Internadonale Veeartsenijkundige Congres op te zeggen, nu hct
I.V.C. niet meer wordt gehouden.

De voorzitter antwoordt, dat er inderdaad moeilijkheden zijn ontstaan bij het organi-
seren van het Congres.

Er is nu echter een redelijke kans, dat het congres in 1959 in Spanje zal worden
gehouden. Dc voorzitter stelt daarom voor deze post te handhaven, zodat dc Maat-
schappij voor Diergeneeskunde blijft voldoen aan haar verplichtingen in internatio-
naal verband.

Het voorstel van de afdeling Zuid-Holland wordt door de vergadering niet gesteund.
Tenslotte merkt de heer D. D. Bakker op, dat, hoewel de contributie van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde zeer laag is in vergelijking met soortgelijke organi-
saties, ereleden geen contributie behoort te worden opgelegd.

De heer Kranenburg merkt op, dat dan uit het Huishoudelijk Reglement zal moeten
blijken, dat ereleden dan alle rechten van het gewone lidmaatschap behouden.
Het voorstel zal door het Hoofdbestuur nader in overweging worden genomen.

14. De baten- en lastenrekening van het Ondersteuningsfonds over 1956 sluit met
cen bedrag van ƒ 88.601,26.

De afgevaardigde van de afdeling Zuid-Holland vraagt of het beter is het van Es-
veldfonds op te heffen, omdat er toch niets mee gebeurt.
De voorzitter zegt dat dit zo maar niet mogelijk is.

In 1957 is voor het eerst cen bijdrage beschikbaar gesteld voor een kostbare disser-
tatie.

17. De rekening en verantwoording van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde over
1956 geeft een eindcijfer aan van ƒ 43.951,99.

18. De begroting van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde voor 1958 vermeldt
een eindbedrag van ƒ 50.000,—.

19. De heer B. de Bias, één der samenstellers van het rapport inzake het financieel
beleid vraagt meer tijd voor de samenstelling van het rapport. Voor grondige bestu-
dering van het financieel beleid was eigenlijk te weinig tijd.

De secretaris antwoordt hierop, dat hij de afdeling Overijssel er aan heeft moeten
herinneren de commissie samen te stellen.

Hij adviseert de afdeling Gelderland daarom nu reeds vroeg genoeg een commissie
tc benoemen.

Dc afgevaardigde van de afdeling Noord-Holland vraagt of het mogelijk is bij dc
posten, die een sterke afwijking geven van dc begroting hierop enige toelichting te
geven.

Tenslotte merkt dc voorzitter op, dat het Hoofdbestuur de suggestie het restant van
de Reservebelasting-waarnemingsbemiddeling in het Eeuwfeestfonds tc storten, niet
juist acht.

20. Bij dc rondvraag wordt door geen der afdelingsafgcvaardigden het woord ge-
vraagd.

Dc heer Kranenburg zegt, dat hij op de agenda de vermelding van het P.B.O.-
rapport heeft gemist. Daar de commissie met goedkeuring van dc Algemene Ver-
gadering is ingesteld, is het gewenst, dat de vergadering er mee akkoord gaat, dat
de commissie van tijd tot tijd bij elkaar komt om nieuwe situaties steeds onder ogen
te zien.

De voorzitter geeft toe, dat dit cen kleine omissie is geweest. Het is zijn bedoeling
in zijn jaarrede op het rapport terug te komen.

De vergadering gaat met de suggestie van de heer Kranenburg volledig akkoord.
De heer Kranenburg deelt verder mee een brief te hebben ontvangen van de Cen-
trale van Hogere Gemeente-Ambtenaren, waarin de vroegere mededeling, dat de
Maatschappij voor Diergeneeskunde dc aangeslotenen bij de genoemde Centrale te-
gemoet zal komen in de kosten van het lidmaatschap, voorlopig wordt teruggenomen.
Verder wordt in de brief vermeld, dat ± 40 dierenartsen zijn aangesloten.
Het is de bedoeling een afzonderlijke dierenartsengrocp in dc Centrale van Hogere
Gemeente-Ambtenaren op tc nemen.

Dc voorzitter merkt op, dat het Hoofdbestuur besloten heeft geen restitutie van de
contributie te verlenen.

Dc heer Hendrickx merkt als gewoon lid op, dus niet als lid van het Hoofdbestuur,
dat de Maatschappij voor Diergeneeskunde de historisch gegroeide neutraliteit vol-
ledig moet handhaven. Het is zeer gevaarlijk hier op welke manier dan ook aan te
tornen.

Het Hoofdbestuur moet dus restitutie van contributie voor een bepaalde groep af-
wijzen.

Dc secretaris geeft in aansluiting hierop een uiteenzetting van de wijze waarop nu
de ambtenaren belangen worden behandeld.

Het is gebleken, dat de aansluiting van de Maatschappij voor Diergeneeskunde bij de
Centrale van Hogere Gemeente-Ambtenaren niet juist is geweest. Er is nu cen nieuwe
vorm ontstaan.

Er is nl. een Contactcommissie ambtcnarenorganisaties ingesteld, bestaande uit leden
van Algemene Rooms-Katholiekc ambtcnarenvereniging, dc Ncderlandse Christe-
lijke Bond van Overheidspersoneel en de Algemene Bond van Ambtenaren, die res-
pectievelijk ressorteren onder dc K..\'\\.B., het C.N.V. en het N.V.V.
Bovendien is aan deze 3 leden zowel een lid van de Nederlandse Bond van Gemeente-
ambtenaren als van de Centrale van Hogere Gemeente-Ambtenaren toegevoegd.
Dc leden-ambtenaren van de Maatschappij voor Diergeneeskunde kunnen zich voor dc
behartiging van hun belangen wenden tot deze commissie, waarna het lid, dat is aan-
gesloten bij dezelfde organisatie als de belanghebbende ambtenaar, het contact tussen
bond en lid tot stand brengt.

De heer Kranenburg zegt, dat de discussie voor hem zeer verhelderend heeft gewerkt.
De afgevaardigde van de afdeling Gelderland vraagt welke indruk het Hoofdbestuur
heeft omtrent het verloop van de enting tegen pokken en difterie in het afgelopen
seizoen.

Verder merkt dc afgevaardigd op, dat de dierenartsen er niet veel voor voelen alle
1068

gevraagde vaccins ter beschikking te stellen. Hij doelt hierbij op het veaccin van La-
boratorium de Zeeuw.

Dc voorzitter zegt, dat het verloop bevredigend mag worden genoemd, in aan-
merking genomen, dat de wettelijke regeling een vrij ingrijpende wijziging in de
bestaande situatie heeft teweeg gebracht.

Het resultaat loopt zeer uiteen in de verschillende provincies. In Limburg verliep b.v.
de enting al vrij goed.

Ten aanzien van het tweede punt van de opmerking van de heer v. d. Veen deelt dc
voorzitter de naar voren gebrachte bezwaren.

De heer v. d. Veen en de heer v. Doorn wijzen er op, dat er al voorbarige berich\'.en
zijn verschenen over het gewijzigde tarief voor het afnemen van bloed, terwijl van de
zijde van de Maatschappij voor Diergeneeeskunde hierover nog niets bekend is.
De voorzitter zegt, dat dc besluiten van de Paritaire Tarievencommissie nog moeten
worden goedgekeurd door het Landbouwschap en het Hoofdbestuur van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

Getracht zal worden een manier te vinden om in de toekomst deze voorbarige publi-
katies te voorkomen.

Dr. Hoedemaker merkt op, dat cr is gesproken over „bestedingsbeperking" met be-
trekking tot het aantal vergaderingen.

Spreker hoopt, dat dit echter niet geldt voor de Groep Pluimveewetenschap; spreker
betreurt het, dat deze groep zo weinig activiteit ontplooit.

Als voorzitter van deze groep merkt Dr. Scholtcn op, dat dc geringe activiteit naar
buiten niet betekent, dat er van „bestedingsbeperking" of „inslapen" moet worden
gesproken.

Door allerlei omstandigheden is inderdaad sinds vrij lange tijd geen vergadering
meer gehouden.

Dc heer Vermeulen is van mening, dat de Algemene Vergadering beter \'s middags
kan aanvangen. De dierenartsen uit de periferie hebben dan beter gelegenheid orn de
vergadering te bezoeken.

De voorzitter antwoordt hierop, dat het aanvangsuur ditmaal bij uitzondering op
11.00 uur is gesteld, in verband met dc viering van het lustrum van de D.S.K.
Behoudens bijzondere omstandigheden zal dc huishoudelijke vergadering in den regel
des namiddags beginnen.

Dc secretaris voegt hier nog aan toe, dat het aanvankelijk dc bedoeling van de
lustrumcommissie is geweest een stcrrit tc organiseren; in dat geval had de vergade-
ring uiterlijk 15.00 uur afgelopen moeten zijn.

Dc afgevaardigde van de afdeling Noord-Brabant vraagt of de accountant van dc
Maatschappij voor Diergeneeskunde niet enige voorlichting kan geven op het gebied
van de omzetbelasting.

De secretaris antwoordt hierop, dat volgens de Wet op de Omzetbelasting dc\'artsen
en tandartsen zijn vrijgesteld, maar dierenartsen niet.

De pogingen, die het Hoofdbestuur destijds heeft aangewend om ook voor de dieren-
artsen vrijstelling te krijgen, zijn echter mislukt.

De voorzitter sluit hierna de vergadering na nogmaals tc hebben gewezen op het
lustrum van de D.S.K. in Boschlust, Zeist, waarvoor men zich nog kan opgeven.

Hieronder volgen de besluiten No. 16, 17 en 18 van de Paritaire Tarievencommissie
van de Stichting voor de Landbouw/Maatschappij voor Diergeneeskunde, respectieve-
lijk betreffende de tarieven voor dc tuberculose-, mond- en klauwzeer- en bruccllose-
bestrijding.

Daar zowel de Stichting voor de Landbouw als de Maatschappij voor Diergenees-
kunde zich met deze besluiten akkoord hebben verklaard, zijn ze ter kennis gebracht
aan de Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren en de Provinciale afdelingen
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/de Maatschappij voor Diergenees-
kunde heeft het volgende besluit genomen:
Tarieven voor de tuberculosebestrijding.

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden ten be-
hoeve van de georganiseerde tuberculosebestrijding onder het rundvee bedragen
voor de periode van 1 mei 1957 tot en met 30 april 1958:

(dit betreft het onderzoek waaraan de rundveebeslagen in de bovengenoemde periode
moeten worden onderworpen)

Per rundveebeslag ƒ 4,— vermeerderd met ƒ 0,80 per aanwezig rund.
Is de inspuiting met tuberculine verricht door een assistent, die nog niet in het bezit
is van het diploma voor dierenarts, dan houdt de gezondheidsdienst voor dieren voor
elk rund, dat door de assistent is ingespoten, ƒ 0,10 in.

Deze inhoudingen worden landelijk samengevoegd tot één bedrag, waarvan dc helft
ter beschikking komt van de dierenartsen. Iedere dierenarts ontvangt hieruit een
bedrag dat gebaseerd is op het aantal runderen, dat door hemzelf is ingespoten. De
andere helft komt ter beschikking van de gezondheidsdiensten voor controledoelein-
den.

Per rundveebeslag, waarin V-Z tuberculinatie is toegepast, ƒ 4,— vermeerdsrd met
ƒ 0,80 per door middel van dc V-Z tuberculinatie onderzocht rund.

C. Voor het onderzoek van een rundveebeslag buiten het onder A bedoelde gewone
jaarlijkse onderzoek:

(bijvoorbeeld een onderzoek om na te gaan of een rundveebeslag na het verwijderen
van de reactiedieren als vrij kan worden beschouwd)

Hiervoor is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd wordt hiervoor per provincie in
overleg tussen de gezondheidsdienst en de afdeling van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde een hoger tarief dan het onder a genoemde te bepalen.

(onderzoek van een individueel rund in verband met de garantie-bepalingen van
een met een desbetreffende verklaring gekocht rund)

Voor het onderzoek van één rund in een rundveebeslag ƒ 6,—, welk bedrag wordt
vermeerderd met ƒ 1,— voor elk volgend rund, dat in dat rundveebeslag bij dat
onderzoek tegelijkertijd wordt onderzocht.

Voor de administratie, welke de dierenarts overeenkomstig de voorschriften van de
gezondheidsdienst voor dieren ten behoeve van de t.b.c.-bestrijding heeft te ver-
richten is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd wordt per provincie in overleg tussen
de gezondheidsdienst en de afdeling van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
voor de voorgeschreven gewone administratie (waaronder niet is begrepen het schet-
sen van de runderen en het afgeven van verklaringen) een beloning te geven van
20 cent per rund.
Opmerkingen:

le. Bij geen der onder A, B, C en D vastgestelde tarieven komen de kosten van de
tuberculine ten laste van dc dierenarts.

2c. Indien de dierenarts 4% omzetbelasting verschuldigd is, zal de gezondheids-
dienst voor dieren

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/de Maatschappij voor Diergenees-
kunde heeft het volgende besluit genomen:

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden ten be-
hoeve van de georganiseerde enting tegen mond- en klauwzeer onder het rundvee in
1958 gedurende de bij ministeriële beschikking vastgestelde entingsperiode bedragen:

A. Voor cen rund, dat met de volledige voor een volwassen rund voorgeschreven
hoeveelheid entstof (stam O, A en C) is geënt en indien de dierenarts overeenkomstig
de voorschriften van de gezondheidsdienst slechts behoeft op te geven het aantal
dieren, dat per rundveebeslag is geënt:

B. Voor een rund, dat met een geringere hoeveelheid entstof is geënt dan de onder
genoemde hoeveelheid, bedraagt het tarief in alle gevallen ƒ 1,60 per rund.

Bovengenoemde tarieven zijn van toepassing indien de prijs van de entstof ƒ 20,—
exclusief omzetbelasting per liter bedraagt.

C. Voor de administratie, welke eventueel overeenkomstig de voorschriften van de
gezondheidsdienst door de dierenarts meer moet worden verricht dan het opgeven
van het aantal dieren, dat per rundveebeslag is geënt, is geen tarief vastgesteld.
Geadviseerd wordt hiervoor per provincie in overleg tussen de gezondheidsdienst en
de afdeling van de Maatschappij voor Diergeneeskunde een tarief te bepalen.

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Maatschappij voor Diergeneeskunde
heeft het volgende besluit genomen:

Tarieven voor de bestrijding van het besmettelijk verwerpen (Brucellose, Abortus
Bang).

Dc tarieven voor de beloning van dc dierenartsen voor werkzaamheden ten behoeve
van de georganiseerde bestrijding van het besmettelijk verwerpen (brucellose, abor-
tus Bang) bedragen voor de periode vanaf de datum van goedkeuring van dit besluit
tot en met 30 april 1958:

A. Voor het bloed afnemen (bij onderzoek ten behoeve van de sanering van be-
drijven) :

Dc maximale beloning kan gelden voor provincies met een laag stalgemiddelde en
als de rundveebeslagen ten behoeve van de enting vaker dan éénmaal per jaar moeten
worden bezocht.

Het tarief tussen de genoemde grenzen kan per provincie in overleg tussen de ge-
zondheidsdienst en de afdeling van de Maatschappij voor Diergeneeskunde worden
vastgesteld.

het etiketteren van de flesjes en het opzenden van deze flesjes en de daarbij be-
horende lijsten:

een opgave van het aantal geënte runderen.
Voor de administratie, welke eventueel overeenkomstig de voorschriften van de ge-
zondheidsdienst door de dierenarts meer moet worden verricht dan boven is om-
schreven, is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd wordt hiervoor per provincie in
overleg tussen de gezondheidsdienst en de afdeling van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde een tarief te bepalen.

De Noord-Atlantische Verdragsorganisatic zal voor het studiejaar 1958—1959 we-
derom beurzen beschikbaar stellen.

Deze zijn evenals vorige jaren verdeeld in twee categorieën, n.1. in „Fellowships" en
„Scholarships", bestemd voor resp. wetenschappelijke onderzoekers van gevestigde
naam en voor jonge beoefenaren van de wetenschap, die hun universitaire studies
hebben beëindigd.

Nadere inlichtingen hierover kunnen worden verkregen bij het Ministerie van Onder-
wijs, Kunsten en Wetenschappen.

De regering van Zuid-Afrika stelt cen aantal beurzen beschikbaar bij voorkeur voor
hen, die reeds cen doctorstitel hebben behaald. Deze kunnen als assistent te werk
worden gesteld bij de Universiteit van Pretoria tc Stellenbosch, bij die van Potchef-
stroom aan de witwatersrand en aan de universiteit van Natal en Oranje Vrijstaat.
Nadere inlichtingen bij het secretariaat van de Faculteit der Diergeneeskunde, Bilt-
straat 172, Utrecht.

In de sector van dc „Animal husbandry" zijn ook enige beurzen beschikbaar voor
voortzetting der studie aan een laboratorium van het Canadese ministerie van land-
bouw.

Ook voor deze beurzen kan voor nadere informaties worden verwezen naar het secre-
tariaat van de Faculteit der Diergeneeskunde.

Dr. H. S. van Zwol, Canada, deelt mee, dat er in Canada thans ook mogelijkheden
komen voor de uitoefening van de praktische diergeneeskunst.

Zij, die zich hiertoe aangetrokken voelen, wordt verzocht zich in eerste instantie te
wenden tot Prof. Dr. P. Hoekstra, Biltstraat 172, Utrecht.

Uit de maandelijkse publikatie van het Bureau voor Internationaal Technische Hulp
van oktober/november blijkt, dat collega Dr. H. G. Aalfs te Gouda door de Voedscf-
cn Landbouworganisatie van dc Verenigde Naties voor de tijd van één jaar is uit-
gezonden naar Gambia voor het geven van adviezen voor verbetering van de vee-
stapel in dat gebied.

De Pakistaanse collega M. M. Huq, die cen F.A.O.-fellowship voor Nederland had ter
bestudering van de mond- en klauwzccrbestrijding, heeft in de loop van oktober ons
land weer verlaten.

Dc C.L.O.-Controlc organiseert op 5 en 6 februari 1958 in het Jaarbeurs Restaurant

geven bij de directeur van de Stichting C.L.O.-Controle, Dr. J. Grashuis, „De Schot-
horst", Hoogland.

De bedoeling is, dat de sprekers 15 minuten krijgen voor hun inleiding, waarna even-
eens 15 minuten wordt uitgetrokken voor de eventule discussie.

Readership or Senior Lectureship or Lectureship in Physiology and Bio-
chemistry of Veterinary Science — Sudan.

Bureau voor Internationaal Technische Hulp, v. Alkemadelaan 500, \'s-Gravenhage.
Applications are invited for Readership or Senior Lectureship or Lectureship in
Physiology and Biochemistry in the Faculty of Veterinary Science at the University
of Khartoum. Vcterinary qualifications desirable but not essential.
The Faculty of Veterinary Science prepares students for the degree of Bachelor of
Veterinary Science. {B.V.Sc.) Khartoum.

The Reader or Senior Lecturer or Lecturer in Physiology and Biochemistry will be
attached to the Pre-Clinical Department of the Faculty and be responsible under
the direction of the head of this department for the teaching of these two subjects
to students in the first and second years of their course. An appointment to the senior
post would render the appointee eligible for the Headship of the Department.
Training in both subjects (together with .Anatomy and Histology) is extended over
the six terms of this period, the examinations being held at the end of the second
year. The new appointee will have the assistance of one other lecturer in the subject
together with a laboratory assistant and possibly a research scholar.
The department possesses adequate accomodation and apparatus in newly built labo-
ratories and facilities wil be available for the pursuance of research work.

Om 10.20 uur opent de voorzitter de vergadering cn heet alle aanwezigen welkom,
in het bijzonder de Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, J. M. v. d. Born,
de spreker Dr. N. de Vos van Gent, Prof. Dr. J. H. J. van Gils, dc oud-Hoofdinspcc-
teur van dc Volksgezondheid E. J. A. A. Quaedvlieg, de oud-Inspectcur van de
Volksgezondgczondheid Dr. S. G. Zwart, dc diverse Inspecteurs en adj. Inspecteurs
van dc Volksgezondheid en dc voorzitter en secretaris van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

Na het openingswoord van dc voorzitter passeren de notulen en de ingekomen stuk-
ken de revue.

Bij de ingekomen stukken is o.a. aanwezig het ontwerp-keuringsrcgulatief, hetwelk
door de Hoofdin.specteur van de Volksgezondheid werd toegezonden om advies.
Vervolgens worden 3 nieuwe leden en 1 buitengewoon lid geballoteerd, terwijl 3
leden in verband met het neerleggen van hun ambt tot buitengewoon lid worden
benoemd.

De voorzitter geeft dan het woord aan Dr. N. dc Vos van Gent, Inspecteur bij het
Ministerie van Volksgezondheid en het Gezin, die een voortreffelijke uiteenzetting
geeft omtrent „De vleeskcuringswet in België".
In aansluiting hierop volgt een geanimeerde discussie.

Na de lunch brengt dc voorzitter diverse onderwerpen in bespreking, naar aanleiding
van dc ingekomen stukken, waarbij het Bestuur van de Groep wordt gemachtigd ad-
vies uit te brengen aan dc Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid omtrent het
ontwerp-keuringsrcgulatief.

Bij de vrije mededelingen en de rondvraag komen o.a. ter sprake preventief genees-
kundig onderzoek van personen werkzaam in de diverse sektoren van de vleeswerking

en de vleeskeuring, ervaringen met de electrische bedwelming van varkens volgens
de nieuwste voorschriften, diverse keuringservaringen enz.

De datum, waarop dc eerstvolgende vergadering van de Groep zal worden gehouden
is bepaald op 25 januari 1958.

Het Bestuur van de Diergeneeskundige Studenten Kring heeft de eer U hiermede
te berichten, dat het zich voor het jaar 1957-1958 als volgt heeft geconstitueerd:

Collega W. P. A. Colsen te Hulst hoopt op 20 december 1957 zijn 25-jarig jubileum
als dierenarts te herdenken.

Het Hoofdbestuur heeft collega F. M. Willems, Biezenstraat M 93, Ecde (Zl.) aan-
genomen als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van dc Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

J. E. Gajentaan, Joh. Verhulststraat 115, Amsterdam
R. Haalstra, Herenstraat A 62, Grijpskerk
R. Kommerij, F 161, De Wilp
J. M. B. Lohuis, Groot Agelo 42a, Ootmarsum

Jong, J. J. de, te Heerenveen, naar Zonneblocmstraat 107, aldaar (tel. no. onge-
wijzigd), giro no. gewijzigd in 864910. (94)
Oosterhout, B., van Hemclum naar Koudum (Fr.), „Klein Beuckenswijk", tel. 106,
giro 574084 (privé), 923921 (praktijk). (105)
Paul, S., tc Stolwijk, naar Goudseweg 46, aldaar (tel. no. ongewijzigd). (106)

Popta, C. van, van Hooge Zwaluwe naar Zcvenbergsc Hoek, Olavstraat 1 7, tel. 458.

Zuur, P. J., te Utrecht, naar Fred. Hendrikstraat 34, aldaar (tel. no. vervallen).

Berg, H. A. van den, te Zwolle, bij Koninklijk besluit van 28 oktober 1957, No. 6,
te rekenen met ingang van 1 februari 1958 of zoveel eerder als hij zijn betrekking
zal kunnen aanvaarden, tot adjunct-Inspecteur bij de Veeartsenijkundige Dienst
ter standplaats Zwolle. (71)

Burgemeester en wethouders van Oldenzaal roepen sollici-
tanten op voor de betrekking van

van de Keuringsdienst van vee en vlees, kring Oldenzaal, tevens
direkteur van het openbaar slachthuis (in de centrumgemeente
Oldenzaal).

Salarisschaal ƒ12.300,- tot ƒ 14.700,- (exklusief 6%,
kompensatie A.O.W.-premie en huurkompensatie.)

Verplaatsingskosten- en I.Z.A.-regeling van toepassing.
Indiensttreding per 1 april 1958.

Sollicitaties in te zenden bij de burgemeester van Oldenzaal
binnen 14 dagen na verschijning van dit nummer.

Cavia- nummer	Vaccine- enting l.a.	Mond- en klauwzeer enting r.a.	Toestand l.a. 16. 3.\'53	Toestand l.a. 20 . 3 . \'53
612	15 . 3 . \'53	16 . 3 . \'53		- (t)
613	15 „	16 „	—	dubieus
614	16 „	16 „	—	(t)
615	16 „	16 „	—
622	17 „	16 „	nog ongeënt	(t)
623	IV „	16 „	3)
630	18 „	16 „	>3	( )
631	18 „	16 „	33	( )
632	19 „	16 „	33	- (t)
633	19 „	16 „	33	-

vaccine caviae	controles
26	10
11 X -f	lx
9x ( )	2x ( )
4 X w	1 x w
2 X —	6x —

geit	Railliet	220 — 250	50 — 65
Liesz	350 _ 400
	Aruba	210 — 225	48 - 60
varken	Hirst	198 — 230	59
	Martin	220 — 260	50 — 57
	Aruba	220 — 260	53 — 65

		u T3 JS s	C	Percentage , Percentage	„non return" non return	Bijdrage aan waarschijn- lijkhcidsverhouding (z)
<u Q, u c > g 6 ^ o " ■a A ^ 0 <		u C s .2 S 1 S S S w s 5 " u c .1 ° 3 « c ^ s < S\'Z .n	> 0 .H ï 1 S .5 «J S c .s \'S u <U bo 60 n m C _ C a) ^ aj £2£	u. 4-> 1 1 N -g S-^ D. 20 g 3 ^ ö ÎJ Ü 2 i 2 cocu o 3 o 3 Ü ^ O i;	u 2 o 3 S s s --I 2 ^ § fil 1 IH	s s o	.S ■f -H o; «J ^ & E O
le dag le 1st day 1th	ins. ins.	2613	81,6	57,9	57,6	—0,7957	—0,4649
2e 2nd	ins. ins.	930	83,6	57,0	59,8	0,2753	—0,8009
beide both	ins. ins.	3543	82,1	57,7	58,2	—0,5204	—1,2658
2e dag le 2nd day 1th	ins. ins.	511	15,9	52,1	52,3	—0,1071	—0,1486
2c 2nd	ins. ins.	154	13,8	56,5	52,0	—0,2036	0,0861
beide both	ins. ins.	665	15,4	53,1	52,2	—0,3107	—0,0625
3e dag le 3rd day 1th	ins. ins.	70	2,2	45,7	37,1	—0,1433	0,1050
2e 2nd	ins. ins.	28	2,5	35,7	42,9	0,0253	—0,0575
beide both	ins. ins.	98	2,3	42,9	38,8	—0,1180	0,0475
4e dag le 4th day 1th	ins. ins.	9	0,3	33,3	44,4	0,0192	—0,0222
2e 2nd	ins. ins.	1	0,1	0,0	0,0	—0,0007	—0,0007
beide both	ins. ins.	10	0,2	30,0	40,0	0,0185	—0,0229
Totaal le Total 1th	ins. ins.	3203	100,0	56,7	56,3	—1,0269	—0,5307
2e 2nd	ins. ins.	1113	100,0	56,3	58,2	0,0963	—0,7730
beide both	ins. ins.	4316	100,0	56,6	56,8	—0,9306	—1,3037

	aantal monsters	soort materiaal	positief op Petragnani	positief op Dubos	beoordeling door onderzoeker
- n a r d, i u n en e i s ) (4)	271		238 (88%) in 27¹ dgn. 66 (24%) alleen aangeslagen in Petragnani	206 (76%) in 15 dgn. 33 (12%) alleen in Dubos aan- geslagen	Dubos geschikt voor kiemrijk mat., toch min- der bevredigend.
attie 5 (3)		kiemrijk	156 (?%) zelfde tijd bij r 22 alleen in Petragnani aan- geslagen	156 (?%) nier. onderz. 10 alleen in Dubos aange- slagen
• n ez- Xix c.s. I (30)		jeen kiemen gezien bij direct onderzoek	109 (?%)	109 (? %) waar- van de meesten na 8-15 dgn enkele na 18 dgn en meer	De enige onder- zoeker, die Dubos de beste acht.
llov, 1 en 1 i n s k y (39)	—	sputa	Petragnani 742 (?%) in 28-56 kgn	737 (?%) in 7-14 dgn	—
d h a g e (7)	24		Hohn 15 (62 %) in 25.5 dgn	23 (96%) in 15 dgn	—

	250*	250	_	_
	—	250	—	—
	—	550	—	—
4	---	350	—	--
5	—		—	—
6	—	650	—	—
7	50	150	—	—
8	100	100	50	—
9	—	50	—	—
10	—	100	—	—
11	350	100	—	—
12	50	350	—	—
13	100	150	—	---
14	50	200	t —	--
15	-	200	—	—
16	—	600	—	—
17	—	250	—	—
18	—	350	; —	—
19	—	100	50	—
20	—	200	—	—
21	— ■	250	—	—
22	750	350	250	—
23	50	250	—	—
24	375	150	50	—
25	—	250	—	—
26	550	300	50	—
27	375	150	—	—
28	700	350	—	—
29	—	ioo	—	—
30	500	450	—	—
31	- -	150	—	—
32		250		—
33	600	350	—	—
34	2250	650	; 50	—
35	2400	—	--	—
36			! —
37	550	250
38	—	400		100
39	1100		—	--
40	2750	450	50
Totaal	13900	10050	! 550 - 4%	100= 1%
* Dc	monsters zijn twee keer geteld, hiervan is	het gemiddelde genomen.

Naam ]3aard	Vóór de behandeling	Na	de behandeling
Ascaris	•Strongylus	Ascaris	Strongylus
	eieren	eieren	eieren	eieren
Leo	1200	1,50	1400
Louis	22,\')0	___	1000
Lea	1400	50	1,50	50
Lenie	7.50	---	600	100
Laura	22.\'30	650
Lodewijk	1.300	650	10.50	_
Leopold	11,\'iO	800	—	50
Louw	1500	950	100	___
Eros	250	700	_	_
Hilda	1.50	3,50	_	_
Ida	400	400	_	_
Irmin	I 100	250	200	_
Jack	1300	500		_
J<;t	850	450	_	_
Liza	2850	50	2400
Martha	3650	100	3100
Dra ga	1200	50	1550	_
Hera	—	200	50	_
Gerarda	400	100	350	—
Totaal	23950	6400 Î	11950 =	= 49,9% 200 = 3,1%

	Vóór de behandeling	Na de Ijehandeling
Naam paard	Ascaris	Strongylus	Ascaris	Strongylus
	eieren	eieren	eieren	eieren
Irene v. Gr.	700	500	50	—
Henk	—	700	—	—
Max	—	300	—	—
Annie	—-	500	—	—
Bertha v. Gr.	2000	900	—	—
Greta v. Gr.	3100	700	3,50	—
Ria	7,\')no	1400	—	—
Rika	1800	2500	—	1.50
Leon v. Gr.	—	100	—	50
Totaal	15100	7600	400 = 2,6 %	200 = 2,6 %

9 proefcaviae	10 controles
53		634	_
54		635	w
56		636	—
57		637	—
58		638	—
59	w	639
60		640	( )
61		641
62	w	642	( )
		643

A	B	c
20 juli 1953		24	juli 1953	— j 30 juli 1953		5	aug	1953
20 „	5J		25	53	53	- 1 31	55	53	-	6	33	53
21 „	33	—	25	53	33	- ! 31	53	53	-	6	35	33
21 „	53	—	26	33		! 1	aug.	1953	-	7	53	33
22 „	33		26	33	3J	—! 1	55	y)	-	7	55	35
22 „	33	—	27	33	35	—! 2	53		-	8	53	55
23 „	33		27	33	53	: 2	55	>1	-	8	55	55
23 „	53	—	28	33	33	— ! 3	53	5)	--
24 „	33		28	33	33	-! 3	55	3>	-
			29	33	35	— \' 4	55	J)	--
			29	33	55	— ! 4	55	J;	-
			30	53	33	5 1 1	55	JJ

O ^ Oh	3 O ü \'s «	V? 60 e^ c c 6 O • H B. ■U 0 s ^ £ O n CL, ^	voor proef- en	controlemedium	c u t» .S 1 E § g < »	•S M a \'C " 2 » u 3 O •So"
8 \'C	ffi 0.	<1	£ •a (A 3 c CZ <	c u rt "3 «7 C rt <	(j C c M-a ® S g S S Q. «H (Q
1	citraat	16	0	6,63	—0,44	3	6	100	160	44%
2	citraat	16	20	7,20	—0,49	3	4	110	30	—4%
								56	30	—3%
								28	30	16%
								14	30	67%
3	citraat	20	20	6,78	-0,52	4	4	28	48	62%
4	aethyleen-	50	17	6,75	-0,56	2	2	46	48	65%
	diamine-
	tctra-acetaat

PROVINCIES	T3 V c g-S c ^ ^ u tu , O -O -O c § - 1 N T3 ^	.u S c ^	1 1 O ^ a; rt ::r> c aË-^ a 2 O «M Co - „ " > rt IlIJl ■g-g &g c C/5 t/} <j O cj	.2 -S V) e O- § 3 C.2 O ca/) rS-g ° M VJ «O	p JJ 11 Ji c	ii «j .2 ^ ö 2 = O T3 3 "O
Groningen	-	—	_	5	_	.
Drenthe	_	_	.	, ,	_	_
Friesland	-	_	6	12	_	,
Overijscl	-	3	—	1	_	I
Gelderland	-	22	_	3	_	1
Utrecht	-	21	1	14	1	. .
Noordholland	-	3	3	13	.	1
Zuidholland	_	25	3	16	_	2
Zeeland	_	_	_	_	_	. .
Noordbrabant	1	4	1	_	2	I
Limburg	-	4	—	-	1	—.
Totaal van het Rijk	1	82	13	65	4	6


	soort materiaal	aantal monsters	pos. bij direct onderzoek	zichtbaar na	pos. cultuur	pO! cav
Foley 1946 (28)	sputum	—	—	14 dgn	zelfde aantal ,
Goldie 1946 (32)	sputum	400	82	81 (69%) 8 dgn 35 (31%) 9-15 dgn	116	—I
Foley 1947 (29)	—	77	77	50 (88%) 5-14 dgn 8 (12%) 15-27 dgn	68	73

PROVINCIES	T3 « c « 1 ü w V) iii\'? > S-s C " ^ tl ^ , O ■a -Q C \'S N T3 ^	^ S s- ^ C <u •« b «	O in Co (j 4j O o-g g-g Ö Vj Vi O V V	ö & £ ■s	LI ë OJ "rt is — c	g) S O « O
Groningen	-			6	_	_
Drenthe	-	_	_	_	_	_
Friesland	-	_	2	10	__	_
Overijsel	_	9	,, .	3	1	1
Gelderland	1	20	2	2	2	1
Utrecht	-	10	1	6	_
Noordholland	1	3	1	2	_
Zuidholland	_	18	.	11	2	2
Zeeland	-	—	_	_	1
Noordbrabant	1	11	_	1	.	_
Limburg	-	8	_		_	2
Totaal van het Rijk	3	79	6	41	6	6

Bacterie-soort	Aantal	Aantal runderen waarbij na de slachting de besmetting
gems. dieren	wel werd aangetoond	niet werd aangetoond
Pseudomonas aeruginosa
Proefdieren controles	23 9	4 2	19 7
Corynebacterium pyogenes
Proefdieren controles	20 9	2 1	18 8
Staphylococcus pyogenes aureus
Proefdieren controles	20 9	9 4	11 5
Brucella abortus
Proefdieren controles	17 8	5 4	12 4
Vibrio fetus
Proefdieren controles	15 7	1	15 6

	S c § 5 JS Ï	O o" in		lO lO in
P3 CQ	1	r^ O 00		co lO UI		in co co
		VD co 00		O CO		lO co r^ co
c tc	„ j, c c O t. C 3 ï	r^ lo" m		cvT CO
a -O «J -O s	1	O		<N to
>		Ol O		O co
	c c 0 tH C P ??"	^		o^ oT ^
bD CU T3 u co	1	lO		in CM CN
	co <N		CNJ
	c s O t, C 3	CO O. c^r lO		O 00_ ï^ lO
bn ra 13 OJ	1	co O		a> a> 00
		m		ÓÖ
	§ E C 3 ^ ï	lO ïo		m co m
SP \'V 4J	1	O		CJ r- co
		co		co
S O ^ c TT C p u O e-	C u s "p Pi	DO • H 1 s 1 = ^ §	-c ■Q s	0« ll -"t ^ O a	S

Ras	Leeftijd merries	aantal veulens	gcm. geboortegewicht
	in jaren
Lippizancr	4	22	40.00	± 0.57
y>	5—8	58	44.48	± 0.35
)»	9—12	43	47.19	± 0.49
»)	13—18	6	41.83
Nonius	4	46	41.22	± 0.54
))	5 8	57	46.46	± 0,57
ï>	9—12	23	48.49	± 0,70
IJ	13—18	19	45.84	± 0.84
Arabier	4-5	86	37.77	± 0.48
»	6—10	150	40.70	± 0.32
j)	11 en ouder	78	10.45	± 0.50

Jaargang 21	(1909):
»	22	(1910):
j>	23	(1911):
»>	24	(1912):
	25	(1913):
		idem:
))	30	(1918):
>j	31	(1919):
		idem:
		idem:
91	32	(1920):
		idem:
ii	33	(1921):
		idem:
yi	35	(1923):
		idem:
		idem:
fi	41	(1929):
		idem:
if	42	(1930):

Provincie		1930			1954		Verschil
Groningen	3.4%	van het	totaal	1.6%	van	het	totaal	—54%
Friesland	6.6%	» »	33	2.8%		33	i)	—57%
Drente	6.6%	3) S>	„	6.2%	33	„	j,	— 6%
Overijssel	11.3%	» »	33	13.0%	33	))		15%
Gelderland	22.2%	3)	33	23.8%	,,	y)		7%
Utrecht	7.4%	» J)	33	6.7%	33		jj	—11%
N.-Holland	5.1%	Jï Jï	33	3.8%	33	33		—26%
Z.-Holland	15.9%	» )>	,,	11.2%	33	j)		—30%
Zeeland	2.3%	t>	33	1.2%	33	)»		—50%
N.-Brabant	10.7%	3) 33	33	18,9%	33			38%
Limburg	8.0%	33 33	33	10.8%				35%
Nederland	100.0%		33	100.0%
				Trouw & Co. N.V.,	febr. 1957

PROVINCIES	T3 »i C O ■O c ~	S s i s-« S-5	. • Ji 2 rt C .O 0.5-^ S 2 ^ -O «ti ^ ^ ^ AS t-> fNll JIPI O-S & g C (n V) V V O	<3 ■s ?L V ^ ö D. s 3 C-S <U tifl -sS-l	D JU \'tS 1 ~	ii CLi ^
Groningen	—	_	3	1	1
Drenthe	—	_	. .	_
Friesland	_	1	12	9	1
Overijsel	_	7	1			2
Gelderland	—	23	4	1	1	9
Utrecht	_	5	2	_ .	1
Noordholland	—	2	15	1	_
Zuidholland	—	26	3	7	3	1
Zeeland	2	_
Noordbrabant	2	8	, .	_	■ 1
Limburg	1	1	_	_	__	_
Totaal van het Rijk	5	73	40	19	8	12

KI.INIRK	VOOR INWENDIGE ZIEKTEN
	Biltstraat 172, Utrecht
	GEVRAAGD
	zo spoedig mogelijk
een	ASSISTENl
Sollicitaties te richten aan de Directeur van dc Kliniek.

Salmonella	RUND 2)	GEIT 3)
Gioep		Direct bij, dan wel bin-	Na 2 dagen tot 3 weken	Direct bij
lype	nen 2 dagen	verblijf op	aankomst
		na aan-	Aruba 5)
		komst 4)
B	kisangani	—	H	—
B	arechaevelata	—	H	—
B	saint-paul		CR	—
B	reading	---	H	—
B	typhi murium	CR, SD, H	CR, SD, H	—
Cl	oslo		CR	—
CI	Oranienburg	H	SD	C
C2	newport	H	H	—
C2	glostrup		H	C
D	eastbourne	GR	CR, H	—
D	enteritidis	—	H	—
D	panama	CR	CR	—
E	anatum	CR, H	CR, C, SD, H	—
E	give	H	H	—
G	havana	CR	CR, SD	—
H	carrau	—	—	c

Antigens	Type	F4	10	14	5214	21	5105	5349
F4	IVb	2560	640	640	1280	320	20	160
10	IVc	1280	1280	160	1280	320	80	0
14	IVe	640	1280	1280	2560	640	160	160
5214	IVa	160	320	320	2560	40	40	40
21	IVd	1280	80	320	80	640	40	0
5105	III	160	80	160	160	0	2560	640
5349	I & II	80	80	40	80	0	1280	1280

antigens: F4	320	640	320	640	320
10	0	0	160	640	320
14	320	320	160	320	320
5214	0	0	20	40	20
21	,320	640	0	320	320
5105	0	0	0	0	0
5349	0	0	0	0	0

antiserum	strain	10	10	10	10	10	10
saturated	with:	F4	14	5214	21	5105	5349
antigens:	F4	0	0	0	640	640	640
	10	320	320	0	640	640	640
	14	0	0	0	640	640	640
	5214	80	80	0	160	640	320
	21	0	0	0	0	0	0
	5105	0	0	0	0	0	0
	5349	0	0	0	0	0	0

Formula	Type
AB	I
AB	I
AB	I
AB	I
AB	I
AB	I
AB	I
AB	I
AB	I
AB	I
AB	I
AB	I
AB	I
AB	I
AB	I
AB	I
AB	I
AB	I
AB	I
AB	I
AB	III
AB	III
AB	III
AB	III
AB	III
BD	II
ABC	IVa
ABC	IVa
—	IVa
ABC	IVb
ABC	IVb
ABC	IVb
ABC	IVb
ABC	IVb
ABC	IVb
ABC	IVb
ABC	IVc
ABC	IVc
ABC	IVc
ABC	IVc
ABC	IVd
ABC	IVd
ABO	IVd
ABC	IVd
ABC	IVd
ABC	IVd
ABC	IVd
ABC	IVe

Diersoort	aantal onderzochte dieren	Salmonella- po.sitief	percentage positieve dieren
Geiten	63	8	12
Schapen	11	2	18
Varkens	105	16	15

	Geit2)	Schaap3)	Varken^)
S. arechavaleta			X
S. saint paul			X
S. typhi murium			X
S. Oranienburg	X	X	0
S. manhattan			0
S. newport			O
S. glostrup	X		X
S. panama			X
S. muenster		X
S. anatum	X		0
.S. canoga		X	X
S. abaetetuba			X
.S. havana			®
S. carrau	X		X

I. Onder-controle	hond	9	3	R	2	a.	S. panama
der eigenaren				R	1	b.	S. Oranienburg
staande dieren.				S	4	c.	S. typhi murium & S. anatum
	kat	8	1	R			S. anatum
II. Patiënten,	kat	4	4	S	4		alle S.
lijdende aan							typhi murium
„katteziekte".
III. „Zwervers",	hond	6	3	S	1	a.	S. anatum
het terrein van				s	3	b.	S. Oranienburg
het slachthuis							S. manhattan
bezoekend.				S	3	c.	S. anatum
	kat	2	1	s			S. typhi murium & S. Oranienburg
IV. Dieren, aan-	hond	3	3	s	3	a.	S. anatum
gehouden, dan wel				R	1	b.	S. anatum
thuisbehorend op				s	5	c.	S. glostrup.
het abattoir							S. anatum & S. havana
	kat	1	1	3x R	11		S. arechavaleta S. derby, S. Oranienburg S. anatum & S. havana

Salmonella-typen^)	hond®)	kat^)
S. arechavaleta		X
S. derby		X
S. typhi murium	X	X
S. Oranienburg	X	X
S. manhattan	X
S. glostrup	X
S. panama	X
S. anatum	X	X
S. havana	X	X

Salmonella type	Organen
lever	gal en galblaas	portale lymf. klieren
S. dublin S. bareilly	2x 3x	4x 5x	3x
Totaal	5x (56%)	9x (100%)	3x (33%)

		Br.gr.	Endo	SS	Br.gr.	Endo	SS Br.gr. Endo	" SS	Br.gr. Endo	SS
s.	dublin (127)
s.	dublin (347)					—
s.	dublin (350)		—		—	—
s.	dublin (775)	—	—	—		—			—•			—■
s.	bareilly (767)	—	—	—		—			—			—
s.	bareilly (952)	—	—	—	—	—						—	—
s.	bareilly (1198)		—	—			-			—			—
s.	bareilly (1220)	—	—	—	—		-		—			—
s.	bareilly (1543)					—	1 1						—
	Totaal	5	3	4	6	2	4	9	5	5	6	4	3

van het blaarvee te beginnen	met 1949.
	Aantal	Kg	Vetge-	Kg	Aantal
Jaar	koeien	melk	halte	melkvet	dagen
1949	5806	4167	3.75	156.6	302
1950	6073	4165	3.76	156.6	304
1951	5780	4157	3.76	156.3	305
1952	5462	4241	3.75	159.0	306
1953	5409	4216	3.76	158.5	304
1954	5580	4172	3.77	157.3	305

	Necrotische	Controle-
Materiaal	Myelopathie	bepaling
Hersenen	80 gamma	30 gamma
Ruggemerg	390 gamma	90 gamma
Formol	3 gamma	6 gamma

					microscopisch	kweekproef
bedrijf	microsc.	T.K.T.	gekweekt	aantal koeien	4-	verdacht	str.	str.
						agal.	lactis
A	—	zwak	str. agalact.	6	—	2	5	—
B	—		» i>	7	—	1	1	1
C	—	zwak		10	—	2	2	—
D	—	,,	»» »	5	—	1	0	—
E	—	4-	it M	11	—	1	5	1

Bij 1 dier	werden	de	verschijnselen 2 dagen	na de	vacc.	door	de	eigen
Bij 1 dier		33	33	4	33	33 33	33	33	33	33
Bij 2 dieren	>}	33	33	5	33	33 33	33	33	33	33
Bij 1 dier		33	33	6	33	33 33	33	33	33	33
Bij 1 dier	})	33	33	8	33	33 33	33	33	33	33
Bij 4 dieren	))	33	33	10	33 •	33 33	33	33	53	33
Bij 2¹) „	3?	33	33	14	33	33 33	33	33	33	33
J^ij 1 dier	35	33	33	17	33	33 33	33	33	33	33
liij 1 dier	3J	33		18	33	33 33	33	33	33	33
Bij 1 dier	33	33	53	20	33	33 33	33	33	33	33
Hij 1 dier	33	33	33	21	33	33 33	33	33	33	33

PROVINCIES	-s ^ , g \'Ml g-« c	a h ^ >	u rt C -O f-lll 1 sp-s •C Q, c o ö ö C/!) M (J lU	• 2 vo ES e :=> g -Q « — a, U ^ O D- S = c-2 b O. a « n ~ oj: S et! §	o > OJ lï? Xi ^ 5 2 — b	S 73.3 O «O TJ CJ lè
Groningen	—	—	_	1	_	_
Drenthe	_	,, .	_	3	1	„
Friesland	—	_	5	35	.	_
Overijsel	—	2	—	2	__	3
Gelderland	_	8	_	3	2	7
Utrecht	—	12	_	_	1	1
Noordholland	_	3	1	10	_	.
Zuidholland	—	12	-;	16	2	\'_
Zeeland	.—.	_	__	.	, .	. .
Noordbrabant	—.	6	_	__	1	1
Limburg	—	5	-	1	—	2
Totaal van het Rijk	—	48	6	71	7	14

	Groep met	Groep met
	steile	vlakke
	lactatiecurve	lactatiecurve
aantal melklijsten	31	45
totale produktie	3853 kg	4776 kg
produktie le 100 dagen	1861 „	1735 „
productie le 200 dagen	2959 „	3333 „
produktie op le controledag	20.5 „	17.9 „
melkdagen	309	317