ONDER REDACTIE VAN
Prof. Dr. P. HOEKSTRA, Voorzitter.
Prof. Dr. j. H. J. VAN GILS, Prof. Dr. J. A. BEIJERS,
Dr. P. H. VV. TACKEN en G. M. VAN WAVEREN, l.eden.

1. Slechts achter dc namen van de auteurs van originele artikelen worden
de volledige titels der artikelen vermeld.

2. Wanneer achter een onderwerp de naam van de auteur wordt vermeld,
verwijst dit naar een origineel artikel over dit onderwerp.

AKKERMANS, J. P. W. M., TERPSTRA, Dr. J. I. en Waveren,
H. G. VAN, De diagnostiek en therapie van de vibrio fetus-

BEMMEL, Dr. A. C. V. VAN en PETERS, JOH. G., Overzicht
van de geboorten en sterfgevallen onder de levende have van de

HOOGAERDT, Prof. Dr. J., Alkali-rcscivc en prestatie-vermogen 173
BOOGAERDT, Prof. Dr. J., Tweeërlei .soorten fouten in\'dc

CLARENBURG, l)r. A., KAMPELMACHER, Dr. E. H., KEU-
LEN, A. VAN, NOOY, E. DE, Epidcmiologisciic bevindingen bij

COOPER. D. M., Ov(-r cii\\s;c problemen die zich bij het fokken
\\\'an kalkoenen voordoen, in het bijzondci inct betrekking tot dc

GO TINK, VV. -M., MEENS, 11. C. C. M., SPRUY\'T, J. en .STE-
GENG.\'V, Prof. Dr. Th., Enkele opmerkingen naar aanleiding van

CiROOTENHUIS. Dr. G., Abortus Bang. Ken enquête o]j het
eiland Walcheren vvrlkr o iii. dr \\ erspreiding \\an Brucella abortus

GROÖTENHUIS, Dr. G., Heeft h\'-t nog betekenis om drachtige
merriën tc vaccineren en pasgeboren veulen -, te behandelen met

HART, Dr. P. C., VEEN, H. E. VAN DER, FRENS, A. M.,
DAMMERS, Ir. J. en GEESSINK. Ir. E. F., Proefnemingen over

HAYE, U., De invloed van kunstkorrel, volledig meel en een nieel-
graan-rantsoen op de ontwikkeling van de spiermaag bij het

KOETSVELD, E. E. VAN, The manganese and copper contents of
hair as an indication of the feeding condition of cattle regarding

KOETSVELD, E. E. VAN en MAAS, H. J. L., De calcium- en
fosforgehalten van slachtkuikens onder invloed van extra vet in

Maatschappij voor Diergeneeskunde 31, 72, 115, 166, 205, 246,
278, 323, 356, 407, 456, 510, 564, 627, 687, 743, 810, 901, 983,

MAN, Dr. Th. J. DE, ROBORGH, Drs. J. R. cn HAM, Dr. E. J.
TEN, Effect of the method of administering massive doses of

Mededelingen van de Veeartsenijkundige Dienst 30, 64, 108, 151,
245, 269, 296, 393, 454, 555, 617, 66!/, 723, 809, 892, 971, 1119,

OO.STERLEE, Dr. C. C., Dc invloed van het stalklimaat ojj de
melkproduktie en van het klimaat op hct optreden van ziekte

1177, ........................................................................... 1280

RICHTER, J., Een dierexperimenteel onderzoek naar de immuni-
serende waarde van een enkelvoudige en met pseudovogelpest
gecombineerde vaccinatie tegen infectieuze bronchitis van kippen 46
RICHTER, J., Enkele onderzoekingen naar de houdbaarheid van

RICHTER, J., Verslag over ecn enquête, gehouden in 1957, ten-
einde een indruk te verkrijgen over de entreacties bij kippen na
endngen met infectieuze bronchitis vaccin „Nobilis" gevolgd door

Roepke, W. J....................................................... 267,297, 1 121

Romijn, Prof. Dr. C.................................................... 669, 893

SCHAAF, Prof. A. VAN DER en JAARTSVELD, F. H. J., De in-
vloed van het bewaren van melk bij -)- 4°C. gedurende één

Schalk, C............................................................. 300, 397, 399

Sectio caesarea (SNOECK, TOUSSAINT RAVEN, WINTZER) 662
SEEKLES, Prof. Dr. L., REI TS.MA, P., DE MAN, Th. J. en
WILSON, J. H. G., Resultaten van de tijdige intraveneuze toe-
diening van hoge do.seringen kristallijn vitamine D3 in ge.soluhili-

Tacken, Dr. P. H. W. ... 621,625,672, 1176, 1225, 1229, 1278, 1279, 1280
TACKEN, Dr. P. H. W. en MEENS, H. C. M., Atrophische rhinitis

Varia 23, 30, 34, 63, 107, 136, 144, 150, 165, 195, 201, 221, 235,
271, 295, 344, 390, 392, 394, 406, 436, 439, 441, 443, 453, 4.54,

455, 458, 468, 478, 486, 494, 497, 509, 523, 554, 555, 561, 588,
599, 613, 616, 619, 664, 666, 668, 674, 686, 722, 723, 724, 742,
756, 773, 784, 790, 794, 831, 841, 851, 873, 876, 884, 889, 890,
891, 893, 914, 919, 952, 958, 976, 1000, 1055, 1096, 1120, 1141,

Mevrouw en Mijne Heren Curatoren,
Dames en Heren Professoren, Lectoren, Privaat-
docenten en Leden van de Wetenschappelijke Staf,
Dames en Heren Studenten

en voorts Gij allen, die door Uw aanwezigheid van
Uw belangstelling blijk geeft.

Het Algemeen Nederlands Persbureau A.N.P. maakte op 5 maart j.1.
bekend, dat volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek de gemiddelde
te verwachten levensduur van de Nederlandse bevolking weer is toege-
nomen. Bedroeg deze in 1952 voor jongens en meisjes resp. 70,6 en 72,9
jaar, volgens de sterftetafels over dc jaren 1953—1955 is de gemiddelde
levensverwachting bij dc geboorte voor een jongen thans 71 jaar en voor
een meisje 73,9 jaari). Ook over een langere periode gezien is de gemid-
delde tc verwachten levensduur aanzienlijk toegenomen, want omstreeks
1900 bedroeg deze voor pasgeboren Nederlandse jongens en meisjes nog
slechts 51 resp. 53,4 jaar2).

In belangrijke mate zijn op dit proces van invloed geweest de verhoging
der levensstandaard en de verbetering der gezondheidszorg. De medische
wetenschap heeft door haar vorderingen op het gebied der geneeskunde,
hygiëne en voeding hier zeker een belangrijk aandeel in gehad.
Men kan nu de vraag stellen of haar zusterwetenschap, de diergeneeskunde,
haar vooruitgang ook met overeenkomstige spectaculaire cijfers kan aan-
tonen.

De reden hiervoor is echter niet, dat de diergeneeskunde geen vorderingen
gemaakt heeft, maar dat haar toepassingsmogelijkheden zo geheel ander-
soortig zijn, dat dergelijke cijfers in het algemeen niet door haar gepro-
duceerd kunnen worden.

Richt de menselijke geneeskunde zich immers in alle gemeenschappen,
waar dc mens meer of minder bewust wordt gezien als kroondrager der
Schepping, zonder meer op de verwerving van een zo groot mogelijke
levensduur voor gemeenschap en individu, de diergeneeskunde ziet in de-
zelfde gemeenschappen haar kunnen ingetoomd door overwegingen van
zin en nuttigheid.

Hoe geheel anders is de houding van de geneesheer, die het hoofd buigt
wanneer zijn kunnen en kennen tot falen gedoemd zijn en de dood onaf-
wendbaar wordtS), van die van de dierenarts, die ten behoeve van de
eigenaar van de padënt overweegt of het dc slachtbank, resp. de electro-
cutiekamer, of de strijd voor het leven moet zijn. Want zelfs in die gevallen

1 Rede, uitgesproken bij de officiële aanvaarding van het ambt van Hoogleraar
in de Zootechniek, uitgezonderd de voeding, van paard en herkauwers, aan de
Rijksuniversiteit te Utrecht op maandag 30 september 1957.

waarbij een door ethische categorieën bepaalde binding bestaat tussei
mens en dier, zoals veelal bij het houden van kleine huisdieren het geval is^
is de verhouding ongelijksoortig, waarbij de eigenaar tenslotte bepaalt o;
zijn behoeften het meest bevredigd worden door het afscheid of door het
aanwenden van alles wat de moderne diergeneeskunde ter verlenging van
het leven biedt.

De mens, die zich als cultureel wezen in vrijheid en dus verantwoordelijk-
heid bezig houdt met de omvorming der natuur^), beslist over dood en
leven van het dier.

Niet in alle samenlevingsverbanden is dit echter het geval. Zo bijv. niet ia,
het hindoeïstische India, waar het rund als onaantastbaar wordt vereerd
of in het boeddhistische Birma, waar het „gij zult niet doden" zich ook tot
de dieren uitstrekt.

Toch kunnen ook in deze landen de vorderingen der diergeneeskunde niet
aan een verhoogde levensduur der huisdieren worden geadstrueerd. D;
reden hiervoor is enerzijds, dat de diergeneeskunde de massa der huisdiere.!
nog niet bereikt en anderzijds omdat het negatieve gebod: „gij zult niet
doden", niet daadwerkelijk omgezet wordt in het posideve: „gij zult het
leven behouden".

Men laat immers de voor de mens niet meer nutdge dieren aan hun let
over, hetzij als individu om hun eigen sterfplaats te vinden, hetzij als groep
om te succomberen in daarvoor ingerichte oude-dieren-reservaten.
Is de diergeneeskunde dus niet zonder meer gericht op een verwerven van
een zo lang mogelijke levensduur voor elk door haar behandeld individu,
toch kan dit in bepaalde gevallen haar streven zijn. Zo zal een dierenarts
al zijn kennis kunnen aanwenden om een huisdier, waaraan de eigenaar
buitengewoon gehecht is of een waardevol fokdier, dat zo veel mogelijk
nakomelingen moet opleveren, zo lang mogelijk in het leven te behouden.
Zijn streven zal dus gericht moeten zijn op een verlenging van de poten-
tiële levensduur der verschillende huisdieren, opdat individuen of groepen,
indien nodig, een zo hoog mogelijke leeftijd kunnen bereiken.
Hierbij staat de dierenarts nu een middel ten dienste, dat de medicus ont-
breekt, nl. de gerichte verandering van het object zelf. De dierenarts werkt
immers in het grote verband der huisdierteelt met mannelijk en vrouwelijk
materiaal dat naar keuze samengebracht wordt om een zo goed mogelijke
nakomelingschap te produceren. Bij dit streven naar een betere genetische
aanleg voor de toekomstige generatie kan en moet dus ook de gezondheid,
de constitutie, de levenskracht, betrokken worden. In het bijzonder geldt
dit wel voor de melkrunderen, die een hoge producde vele jaren moeten
kunnen volhouden.

Het in staat zijn een hoge leeftijd te kunnen bereiken is voor het Neder-
landse mclkrund om 2 redenen van belang.

In de eerste plaats opdat fokdieren, d.w.z. dieren waarvan bewezen is of
verwacht wordt dat zij een nakomelingschap zullen leveren die gemiddeld
beter is dan de populade waartoe zij zelf behoren, zo veel mogelijk afstam-
melingen kunnen produceren. In het bijzonder geldt dit wel voor het
mannelijk dier, dat door zijn potentieel groot aantal nakomelingen van
veel meer betekenis is voor de toekomstige generatie dan het vrouwelijk
rund dat gedurende haar leven slechts enkele kalveren voortbrengt. Door
gebruikmaking van kunstmatige bevruchting zijn in Nederland thans reeds

stieren bekend die meer dan 40.000 nakomelingen hebben verwekt.
Het moet dan ook een ernstig feit genoemd worden, dat van de stieren
welke in Nederland voor bevruchting d.m.v. de kunstmatige inseminatie
— afgekort K.I. — worden gebruikt, jaarlijks een groot aantal wegens
onvoldoende gezondheid op betrekkelijk jonge leeftijd van de fokkerij moet
worden uitgesloten. Zo werden in de jaren 1951 t/m 1955 van de 750
wegens ongeschiktheid om enigerlei reden opgeruimde K.I. stieren 405,
d.i. zuim 50%, wegens ziekten of lichamelijke afwijkingen verkocht op een
leeftijd van slechts 4.8 jaar. Hieronder waren 275 dieren van 5 jaar en
jonger, d.w.z. 37% van de afgevoerde dieren wordt wegens onvoldoende
gezondheid opgeruimd juist op of nog voor het tijdstip, dat hun waarde
voor de fokkerij, bepaald naar de kwahtcit van hun nakomelingen, bekend
is. Deze grote uitstoot op zo jeugdige leeftijd moet als zeer ernstig be-
schouwd worden, omdat goed verervende stieren, d.w.z. dieren waarvan
de vrouwelijke nakomelingen in alle opzichten gemiddeld duidelijk beter
zijn dan hun moeders, zeer dun gezaaid zijn. Volgens een recent onderzoek
van Geesink en Stegenga^) zou dit voor de stieren welke in
Nederland voor de kunstmatige bevruchting worden gebruikt, 11.6% be-
dragen, welk cijfer goed overeenstemt met in Nieuw-Zeeland verzamelde
gegevens, waarbij ± 10% gevonden werd.\'^)

Teneinde dus te voorkomen, dat van de stieren die een goede hoop voor
de toekomst bieden nog een groot percentage uitvalt voor hun fokwaarde
bekend is en om met zekerheid vooruitgang brengende dieren zo lang
mogelijk voor de fokkerij te kunnen gebruiken, is het dus nodig, dat alle
aandacht aan de verlenging van de bruikbaarheidsduur van fokstieren
wordt besteed.

Een goede maatregel in dit opzicht is, dat in de Jaarverslagen van de
Gentrale Commissie van Toezicht op de uitvoering van de K.I. in Neder-
land reeds gedurende jaren de redenen van opruiming, zoals beengebreken
en onvoldoende vruchtbaarheid, systematisch worden vermeld.
Hoewel de directe betekenis van een lange bruikbaarheidsduur voor man-
nelijke fokdieren van veel groter belang is dan voor vrouwelijke, indirect
is het kunnen bereiken van een hoge leeftijd voor vrouwelijk fokmateriaal
toch ook een zaak van gewicht. Bekend is namelijk, dat de potentiële
gezondheid en wel in het bijzonder die welke de voortplantingsorganen
betreft, mede door genetische factoren wordt bepaald. Het is dan ook van
betekenis dat bij de aankoop van fokstieren gelet wordt op een lange
bruikbaarheidsduur en een goede vruchtbaarheid van hun moeders.
Maar niet alleen voor mannelijk en vrouwelijk fokmateriaal is het van
belang dat zij een hoge leeftijd kunnen bereiken. Dit geldt ook voor de
gebruiksdieren, die in de eerste plaats voor de melkproductie worden
gehouden. De opfokkosten van een melkrund, dat voor het eerst op 2 tot
3-jarige leeftijd begint te produceren, zijn hoog en deze worden, afhankelijk
van de vleesprijzen, maar nauwelijks gedekt door de slachtwaarde die het
dier op dit tijdstip heeft. De winsten moeten dus in het algemeen gemaakt
worden in de productieve periode. Hoe groter nu de melkproductie is, des
te minder zwaar belasten de opfok- en onderhoudskosten elke kg. melk,
die geproduceerd wordt.

Hoewel verschillende andere factoren hierbij nog een rol spelen, zoals de
verhouding tussen vlees- en melkprijzen, het type van het dier en de
grootte van de productie in opvolgende lactatieperioden, toch zal het voor

de doorsnee Nederlandse veehouder gewenst zijn om te beschikken over
dieren die een goede productie vele jaren kunnen volhouden.
In andere Europese landen, waar de bedrijfsomstandigheden, het pro-
ductiedoel en de aard van het gehouden rundvee min of meer met die in
Nederland overeenstemmen, wordt dit standpunt ook ingenomen. Dit
blijkt uit de aandacht die in de laatste jaren aan de bruikbaarheidsduur
wordt besteed. Het feit nu, dat het beschikken over runderen die een hoge
leeftijd kunnen bereiken van grote betekenis moet worden geacht, leidde
tot de vraag hoe de situatie in deze in Nederland is.

Om hierop een antwoord te kunnen geven werd enige jaren geleden een
enquête georganiseerd op 5799 tbc vrije bedrijven, waarbij gegevens van
85.575 runderen verzameld werden. Dit waren alle dieren die minstens
lx hadden gekalfd, omdat het onderzoek zich richtte op de gemiddelde
leeftijd en de levensduur van de productiedieren en de factoren die hierop
van invloed zijn.

Behalve dat werd nagegaan hoe oud de koeien op het tijdstip van het
onderzoek waren, werd ook onderzocht welke dieren in een periode var,
één jaar van de bedrijven verwijderd werden, op welke leeftijd dit ge-
schiedde en waarom. Voor dit laatste werd gebruik gemaakt van een voor
dit onderzoek samengestelde lijst met redenen van afvoer. Aangezieri
deze lijst door niet-dierenartsen gehanteerd werd, zullen de hiermede
verzamelde gegevens, wat exactheid betreft, mogelijk niet geheel met die
der bij de mens gebruikte zgn. „dodenbriefjes" op één lijn te stellen zijn.
Toch waren de resultaten bevredigend. Hiertoe werkte o.a. mede, dat
elke groep van opruimingsoorzaken, zoals bijv. die der „aandoeningen van
de ademhalingsorganen" afgesloten werd met een onderverdehng „niet
nader gedefinieerd", zodat in dubieuze gevallen geen noodsprongen be-
hoefden te worden gemaakt.

Gaarne vraag ik thans Uw aandacht voor enige resultaten van dit onder-
zoek en wel met name wat betreft de vragen: Wat is de gemiddelde
bruikbaarheidsduur van het Nederlandse vrouwelijke rund en waardoor
wordt deze bepaald?

Uit de gegevens bleek, dat tijdens het enquêtejaar 6976 runderen, d.i.
8.8% van de in de aanvang aanwezige dieren voor de dood, d.w.z. voor
de slachtbank werden verkocht, resp. stierven of in nood werden geslacht
en wel op een gemiddelde leeftijd van 6 jaar en 10 maanden. Aangezien
deze dieren bij benadering een gemiddeld monster uit de volwassen Neder-
landse rundveestapel voorstellen, mag dus geconcludeerd worden dat de
gemiddelde bruikbaarheidsduur van het Nederlandse melkrund ongeveer
6 jaar en 10 maanden bedraagt.

Wat de redenen en oorzaken betreft waarom de dieren gemiddeld op deze
leeftijd voor de dood werden verkocht, resp. stierven, bleken de aan-
doeningen van het geslachtsapparaat de belangrijkste oorzaak van de grote
uitstoot op zulk een jeugdige leeftijd te zijn.

In 32.4% van de gevallen leidden deze op een gemiddelde leeftijd van
6 jaar en 6 maanden tot de dood. Deze groep was als volgt onderverdeeld
en samengesteld: abortus met infectieuze oorzaak 3.5%, abortus zonder
infectieuze oorzaak 1.9%, mummificatie van het kalf 0.9%, baarmoeder-
ontsteking 1.3%, abnormale geboorte 0.8%, prolapsis uteri 0.3%, prolapsis
vaginae 0.7%, onvruchtbaar, moeilijkheden met de bevruchting en af-
wijkingen in de bronst 22.2% en niet nader gedefinieerd 0.8%.

Op de groep aandoeningen van het geslachtsapparaat volgt in orde van
belangrijkheid die welke genoemd werd: ziekten of afwijkingen in de bouw
of functie van uier en spenen. In 15.1% van de gevallen voerden deze op
een gemiddelde leeftijd van 6 jaar en 5 maanden tot de dood.
Hierop volgen dc groepen:

onvoldoende productie (11.3%) en ouderdom (7.2%) met als gemiddelde
leeftijden op het tijdsdp van afvoer voor of door de dood: 5 jaar en 6
maanden en 11 jaar en 7 maanden.

Als 5e volgt de verzamelgroep: aandoeningen en afwijkingen in bouw of
functie der benen. In 4.9% van de gevallen leidden deze gebreken op een
gemiddelde leeftijd van 7 jaar en 6 maanden tot de dood.
Hierop volgt de groep: afvoer wegens positieve tuberculinatie reacde met
een percentage van 4.1% en een leeftijdsgemiddelde van 6 jaar en 4
maanden. Dat deze z.g. „tegenvallers" nog zo betrekkelijk veelvuldig voor-
kwamen, houdt vermoedelijk verband met het feit, dat Nederland ten tijde
van de enquête nog niet „vrij" van rundertuberculose was zoals nu, zodat
herbesmettingen eventueel miswijzingen van de tuberculinatiereactie nog
betrekkelijk veel konden voorkomen.

Tenslotte volgen dan nog verschillende groepen waarbij in hoofdzaak
ziekten een rol spelen.

Zo werden om stofwisselingsziekten 4% van de dieren op een gemiddelde
leeftijd van 6 jaar en 11 maanden opgeruimd. In deze groep was de kop-
ziekte de belangrijkste, want in 2.2% van de gevallen voerde deze ziekte
op een gemiddelde leeftijd van 7 jaar en 1 maand tot de dood.
Wegens aandoeningen van de spijsverteringsorganen, met als belangrijkste
ondergroep die der paratuberculose (1.3%), werden verder 3.7% van de
dieren op een gemiddelde leeftijd van 6 jaar opgeruimd.
Overtolligheid in hct kader van het bcdrijfsschema en opruiming wegens
ongewenste eigenschappen bij verwanten resp. verandering van veeslag,
leidden verder nog in 2.3% resp. 1.8% tot verkoop voor de dood.
Hierop volgen dan de groepen mond- en klauwzeer — 1.8% van de ge-
vallen met een leeftijdsgemiddelde van 6 jaar en 5 maanden — en onge-
lukken (traumata) 1.5% en een gemiddelde leeftijd van 5 jaar en 6
maanden.

Ook afwijkingen in temperament en gewoonten, zoals slaan tijdens het
melken en uitbreken uit de weide, leidden in 1.2% van de gevallen op een
gemiddelde leeftijd van 5 jaar en 7 maanden tot de dood.
Relatief weinig bleken dc volgende afwijkingen voor te komen: aan-
doeningen van de ademhalingsorganen 1.2%, aandoeningen van de bloed-
circulatieorganen 0.9%, onvoldoende exterieur d.w.z. bouw, niet betrekking
hebbende op benen, uier of spenen 0.9%, het verkrijgen van een hoge prijs
0.5%, aandoeningen van het zenuwstelsel 0.5%, aandoeningen van de
urineorganen 0.4%, een ongelegen tijdstip van kalven 0.4%, aandoenin-
gen van de huid 0.3%, aandoeningen van het bloed en de bloedvormende
organen 0.2%, onvoldoende exterieur niet nader gedefinieerd 0.2%, ver-
gifdgingen 0.2% en actinomycose 0.1%. En tenslotte werden wegens „oor-
zaak onbekend" resp. „ziekte onbekend" nog 1.3% en 6.6% der dieren
afgevoerd.

Wanneer we thans, met het oog op de verlenging van de potentiële
bruikbaarheidsduur van het Nederlandse rund, het geheel van dit basis-
onderzoek overzien, dan blijkt in de eerste plaats dat verschillende hiermee

samenhangende problemen, zoals bijv. die omtrent de aandoeningen en
afwijkingen van uier en spenen, zowel van diergeneeskundige als van
veeteeltkundige aard zijn.

Aangezien nu mijn leeropdracht is: onderwijs te geven in de zootechniek,
met uitzondering van de voeding, van paard en herkauwers, zal ik me in
het volgende tot de veeteeltkundige aspecten beperken, waarbij ook, om
des tijds wille, die welke liggen op het gebied der verzorging en huisvesting
buiten beschouwing zullen blijven.

In de eerste plaats moeten dan wel ter sprake komen de aandoeningen
van het geslachtsapparaat, omdat deze immers in 32.4% van de gevallen
tot de dood op betrekkelijk jeugdige leeftijd leidden. In deze groep is verre-
weg de belangrijkste ondergroepering (22.2%): steriHteit, verminderde
vruchtbaarheid en afwijkingen in de bronst. Hiermee zijn nu ook in be-
langrijke mate genetisch-veeteeltkundige problemen gemoeid. Het manne-
lijk fokdier kan hierbij niet onbesproken blijven, omdat verschillende bij
de stier bekende genetisch bepaalde afwijkingen van het geslachtsapparaat
ook leidden tot een verminderde fertiliteit resp. kleiner aantal kalveren
van hun vrouwelijke nakomelingen.

Nu hebben wat de fertiliteit van het mannelijk fokdier betreft B a n e en
James») aangetoond, dat de zaadproductie van stieren mede bepaald
wordt door erfelijke factoren, d e G r o o t en N u m a n s») dat impotentia
coeundi vanwege een verkorting van de musculus retractor penis een ge-
netische grondslag heeft, Sjollema en Teunisseni") dat de ge-
netisch bepaalde afwijking van het acrosoom van de zaadcelkop onvrucht-
baarheid of verminderde fertiliteit veroorzaakt en E r i k s s o n en L a g e r-
1 ö fii) dat de op een enkelvoudige recessieve factor berustende hypoplasie
van de testikels leidt tot steriliteit of verminderde vruchtbaarheid.
Verder zijn er stieren bekend, die verantwoordelijk zijn voor absoluut of
relatief te grote vruchten of waarvan de dochters door afwijkende bekken-
bouw moeilijkheden bij de partus hebbenl2).

Behalve de stier kan ook het vrouwelijk dier behept zijn met genetisch
bepaalde afwijkingen van het geslachtsapparaat.

Zo is in Zweden een op erfelijke factoren berustende hypoplasie van de
ovaria, welke gepaard gaat met steriliteit of verminderde fertiliteit, sterk
verbreid"), beschreven Eriksson en Garmi3) een erfelijk bepaalde
diathese voor degeneratie van de Graafse blaasjes, kent men in verschillen-
de landen, ook in NederlandiS) de op genetische factoren berustende
White Heiferdiseasc, waarbij de ontwikkeling van vagina, cervix en uterus
niet is voltooid en een abnormaal hymen de kunstmatige inseminatie dik-
wijls onmogelijk maakt en is volgens Garm en Kochi4) de aanleg voor
nymphomanie ook door erfelijke factoren bepaald.

Voorts moet wel aangenomen worden dat de gehele functionele potentie
van het voortplantingssysteem op een genetische basis berustis). Het be-
hoeft dan ook geen verwondering te wekken dat steriHteit in bepaalde
families meer voorkomt dan in anderci^).

Gezien het voorgaande is het duidelijk, dat ook in Nederland aan de be-
strijding van de genetische aspecten van de steriHteit veel aandacht moet
worden besteed. Dat dit reeds beseft wordt, bewijst het feit, dat verschil-
lende instanties, o.a. de rundveestamboeken en de Centrale Commissie
belast met het toezicht op de Kunstmatige Inseminatie, reeds bepalingen
hebben gemaakt waardoor het onmogelijk wordt dat stieren met een

genetische aanleg voor bepaalde erfelijke afwijkingen van het geslachts-
apparaat voor de dekdienst worden gebruikt. Van der Plank^\'\'\') wees in
1939 reeds op de noodzaak van dergelijke maatregelen.
Voorts is een juiste maatregel, dat erfelijke gebreken, welke bij afstam-
melingen van op fokwaarde onderzochte stieren worden gesignaleerd, thans
in de keuringsrapporten worden vermeld.

Aangezien het op het spoor komen van erfelijke afwijkingen staat en valt
met een goede registratie, is het verder van belang dat thans gewerkt
wordt aan de vervolmaking van het systeem waarbij van alle afstammelin-
gen van K.I. stieren gegevens verzameld worden. Het sluitstuk hierop moet
nog zijn de reeds in enkele K.I. verenigingen begonnen registratie van
gebreken en afwijkingen welke niet bij de geboorte, maar eerst op latere
leeftijd kunnen worden onderkend. Ook kunnen de zg. „honderd kalveren-
proef\', waarbij van elke stier een ongeselecteerd monster afstammelingen
wordt geregistreerd, alsmede proefparingen met verwante dieren, resp.
met voor bepaalde gebreken heterozygote dieren, waardevolle gegevens

Aangezien de stiermocders voor 50% van de genedsche aanleg van de
stieren verantwoordelijk zijn, is het ook van belang dat aan de vruchtbaar-
heid van het vrouwelijk fokmateriaal veel aandacht wordt geschonken.
Het gedurende vele jaren achtereen lx per jaar ter wereld brengen van
een gezond en voldragen kalf moet in dit verband van grote betekenis
worden geacht.

Ofschoon, zoals uit het bovenstaande blijkt, in Nederland reeds wordt
gewerkt aan de bestrijding van de genetische aspecten der steriliteit resp.
verminderde fertiliteit, zal cr op dit gebied nog veel moeten worden ge-
daan. Gewezen werd reeds op de afronding van de registratiesystemen
om dragers vara ongunstige fertiliteitsfactoren op het spoor te komen.
Daarnaast zal nog veel onderzoek verricht moeten worden omdat voor
verschillende gcmetisch bepaalde voortplandngsgebreken de erfelijkheids-
gang nog niet beleend is. Voorts staat van verschillende de fertiliteit nadelig
beïnvloedende aandoeningen, zoals bijv. die welke samenhangen met af-
wijkingen in de bronst, het erfelijk bepaald zijn nog niet vast.
Het mag dan ooi: als een gelukkige omstandigheid beschouwd worden, dat
in het kader van het uitgebreide onderzoek dat, mede dank zij de steun
van T.N.O., aan de Diergeneeskundige Faculteit op het gebied van de
rundersterilitrit wordt verricht, het door de aanstelling van een onder-
zoeker thans ook mogelijk wordt meer aandacht aan de zoötechnische
aspecten tc schenken.

Op dc groep aandoeningen van het geslachtsapparaat volgen die welke
samengebracht werden onder de naam: ziekten en afwijkingen in bouw
en funcde van uier en spenen. In 15.1% van de gevallen voerden deze op
een gemiddelde leeftijd van 6 jaar en 5 maanden tot de dood. Hiervan
werden 11.1% door ziektekundige afwijkingen veroorzaakt, terwijl 4%
het gevolg was van een afwijkende bouw of functie, zoals een slecht ge-
vormd uier of taaimelksheid.

Deze laatste afwijkingen nu worden bijna geheel door de genetische aan-
leg bepaald. Zo is bekendis), dat selecde op een goede uiervorm en spe-
ciaal ook op gelijke inhoud van de 4 kwartieren — van grote betekenis bij
gebruik van de melkmachine — snel tot resultaten kan voeren. Ook is aan-

getoond dat taaimelksheid en het te-licht-te-melken-zijn — beide afwijkin-
gen worden wel in verband gebracht met uierontstekingen — in sterke
mate erfelijk bepaald zijn. Dit is ook het geval met de grootte en de plaat-
sing der spenen en de vorm der speenuitmonding. Een ingetrokken slotgat-
opening wordt ook wel met het optreden van mastitis in verband gebracht.
En tenslotte kent men nog de duidelijk erfelijke uier- en speengebreken,
zoals het ontbreken van 1 of 2 kwartieren en het versmolten zijn van enige
spenen.

Is het dus zonder meer duidelijk dat foktcchnische maatregelen bij de be-
strijding van bovengenoemde afwijkingen in bouw of functie de hoofdrol
moeten spelen, ook ten aanzien van de nierziekten kunnen zij niet gemist
worden.

Gesproken werd reeds over het verband tussen de vorm van uier en spenen
en het voorkomen van mastitis. Behalve dit indirecte verband bestaat er
waarschijnlijk ook nog een meer direct verband. Aangenomen wordt n.1.,
dat er ook genetisch bepaalde verschillen bestaan ten aanzien van de na-
tuurlijke weerstand van het uierweefsel tegen mastitis, alsmede wat betreft
het hormonale evenwicht dat van zo grote betekenis is voor de ontwikke-
ling en funcde van de melkklier20). Hoe dit in wezen ook moge zijn, steeds
meer wordt duidelijk dat men met zuiver diergeneeskundige maatregelen
de mastitis als bedrijfsziekte niet kan bestrijden. De o.a. in Denemarken op-
gedane ervaringen spreken in dit opzicht duidelijke taal.
Voor de bestrijding van ziekten en afwijkingen van uier en spenen is het
dus niet voldoende dat door veeteeltkundigen nog meer aandacht aan uier
en spenen wordt besteed dan tot nu toe geschiedt, maar ook, dat de prac-
dsche dierenarts bij ziektegevallen oog heeft voor de veeteeltkundige as-
pecten.

Als 3e belangrijke groep van verwijderingsoorzaken werd genoemd de on-
voldoende productie die in 11.3% van de gevallen op een gemiddelde
leeftijd van 5 jaar en 6 maanden tot verkoop voor de dood leidde. Wat dit
betreft moet meer aandacht besteed worden aan de melkhoeveelheid dan
aan het vetgehalte. Opruiming voor de dood wegens een te geringe melk-
hoeveelheid komt nl. bijna 2x zoveel voor als wegens een te laag vetgehalte.
In de toekomst zal dit zeker niet anders zijn omdat, mede in verband met
de betrekkelijk geringe erfelijkhcidsgraad, niet verwacht mag worden dat
de Nederlandse rundveestapel, wat de productie-aanleg voor melkhoeveel-
heid betreft, snel zal vooruitgaan. Dc tendens tot achteruitgang in melk-
hoeveelheid, zoals deze afgeleid zou kunnen worden uit door de Groot
en Bekend am2i) voor de jaren 1951 t/m 1956 gepubliceerde cijfers,
moet in dit verband als een waarschuwing worden beschouwd.
In de eerste plaats zal dus gestreefd moeten worden naar een vermindering
van de heterozygotie ten aanzien van een gemiddeld goede productie-
aanleg voor melkhoeveelheid. .

Om dit te kunnen bereiken dient beseft te worden dat de huidige normen
die bij de exterieurkcuring worden aangelegd een snelle vooruitgang tegen-
werken. Teveel waarde wordt namelijk toegekend aan kleine, soms grote
verschillen in bijv. kop-, horen-, hals-, schouder-, rug- en kruisvorm, die
in wezen van geen enkele economische betekenis zijn, maar slechts waarde
hebben voor het streven om een zo groot mogelijk uniformiteit ten aanzien
van een min of meer hypothetisch ideaal, dat ook nog met de jaren wisselt,
te bereiken. Is dit op zich niet onjuist, omdat het aanbieden van een be-

paalde waar in een min of meer vaste, het oog strelende verpakking de
verkoopwaarde vergroot, niet uit het oog moet worden verloren dat de
kwaliteit van het verpakte belangrijker is dan de verpakking zelf.
Voorts dient bedacht te worden, dat naarmate op meer factoren tegelijker-
tijd geselecteerd wordt de vooruitgang t.a.v. alle factoren progressief ge-
ringer wordt. De kans op het vinden van voor 2 of 3 genetische factoren
homozygote dieren is immers 4 resp. 8 maal kleiner dan wanneer slechts
op 1 factor wordt geselecteerd. Het moet dan ook duidelijk zijn dat de toch
al zo moeilijk te bereiken vooruitgang ten aanzien van eigenschappen, die
door vele genen worden bepaald en waarop de uitwendige omstandigheden
ook nog van grote invloed zijn, zoals dit o.a. voor de melkhoeveelheid het
geval is, ernstig geschaad wordt door daarbij nog eigenschappen te betrek-
ken die uit een oogpunt van nationale economie in de toekomst van geen
enkele betekenis zullen zijn. Mc. Meekan brengt dit aldus onder woor-
den: "The smaller the numbers of characters taken into consideration,
the easier it will be to obtain animals which will pass on these qualities with
reliability. Attention to unimportant fancy points in stock must be avoided
and all efforts should be concentrated on really important production qua-
lities". En Winters23) "The number of traits put under selection
must be kept as small as is practically possibly and be those with the
greatest value from the standpoint of utility". Het is voor de toekomst van
onze rundveehouderij, ook met het oog op de export, dan ook van de groot-
ste betekenis dat het huidige systeem van exterieurkeuring grondig wordt
herzien.

Een andere handicap om in Nederland snel tot verhoging van de productie,
in het bijzonder van de melkhoeveelheid, te geraken, is het met de over-
waardering van de exterieurkeuring samenhangende intensieve gebruik
van in uiterlijk voorkomen hoog gewaardeerde stieren waarvan de fok-
waarde op grond van de kwaliteit van hun afstammelingen nog niet bekend
is. Hoe riskant dit is, bewijst het reeds eerder genoemde onderzoek van
Geesink en Stegenga*\'), waarbij bleek, dat slechts van 35% van de
voor de Kunstmatige Inseminatie gebruikte zwartbonte stieren, de na-
komelingen, wat de melkhoeveelheid betreft, iets of aanzienlijk beter zijn
dan hun moeders. Het is dan ook nodig dat algemeen gebruikelijk wordt
om jonge stieren eerst intensief te gaan gebruiken nadat zij aan de hand
van proefparingen hun goede fokwaarde bewezen hebben.
Na opruiming wegens „ouderdom" volgt als 5e in belangrijkheid de groep
„aandoeningen of afwijkingen in bouw of functie der bewegingsorganen".
In 4.9% van de gevallen voerden deze op een gemiddelde leeftijd van
7 jaar en 6 maanden tot de dood.

Hoe belangrijk deze groep van afwijkingen, die in sterke mate erfelijk
bepaald zijn, is, blijkt ook uit gegevens omtrent de opruiming van K.I.
sderen. Zo werden in de jaren 1954 en 1955 van de 183 wegens ziekten of
aandoeningen verkochte K.I. sderen 30, d.i. ruim 16% wegens beengebre-
ken afgevoerd en wel op de jeugdige gemiddelde leeftijd van iets meer dan

4 jaar. Ook blijkt het uit het feit, dat in keuringsrapporten van exterieuris-
tisch hoog gewaardeerde stieren veelvuldig op onvoldoende beenwerk ge-
wezen wordt. Zo bijv. in het jaarverslag van de rund veefokkerij in Drente
over het jaar 1955, waar bij 10 van de 20 daarin genoemde stieren van

5 jaar en ouder gesproken wordt van: weinig krachtige gang of niet te
sterke achterbenen.

Been- en klauwgebreken zijn bij het Nederlandse rund, in het bijzonder bij
het mannehjke dier, dus blijkbaar een ernstige belemmering voor het be-
reiken van een hoge leeftijd.

Ook in andere landen heeft men met dit euvel te kampen. Zo bijv. in
Duitsland, waar B a i e r24 wijst op een erfelijke praedispositie voor ver-
schillende klauwaandoeningen en het volgens hem hoog tijd wordt dat
ernstig aandacht geschonken wordt aan de steeds minder wordende „Be-
wegungsfreudigkeit" der stieren. Ook in Nederland vertonen slechts zeer
weinig stieren van 5 jaar en ouder nog een vlotte gang. Niet alleen klauw-
gebreken, maar ook beengebreken zijn oorzaak van dit euvel. In het bij-
zonder moet hier genoemd worden de te steile stand in het spronggewricht,
waaraan in Engeland thans veel aandacht wordt besteed. Zo menen
Formston and Jones^s) dat het voorkomen van spastische parese
onder het zwartbonte rund in Engeland vooral te danken is aan de import
in 1950 van fokdieren uit Nederland, waarbij, wat de achterbenen betreft,
de voorkeur gegeven werd aan dieren met een betrekkelijk rechte sprong
boven dieren met een typische koeiehak. Hoe dit ook moge zijn, in het
geheel der exterieurkeuring zal meer aandacht geschonken moeten worden
aan de bouw, de stand en de beweging der benen. Hierbij is nodig, dat
alle geconstateerde afwijkingen exact omschreven worden. Teveel wordt
nl. gebruik gemaakt van weinig of nietszeggende termen als „niet correct",
„onvoldoende uitdrukking", „minder krachtig", „matige achterbenen",
„bemerking voorbeen", „voorbeen iets afwijkend", terwijl slechts zelden
de afwijkingen met name worden genoemd.

Hiermede hebben wij de belangrijkste groepen van opruimingsoorzaken
de revue laten passeren. De overige zijn voor ons doel minder belangrijk.
In de eerste plaats omdat zij procentueel minder voorkomen en in de 2e
plaats omdat de genetische aanleg hierbij in \'t algemeen een geringere rol
speelt.

Om een genetisch gezonde en productieve veestapel te verkrijgen, die een
hoge leeftijd kan bereiken, dient dus ernstig aandacht geschonken te
worden aan de voortplantingsorganen, uier en spenen, de productie, spe-
ciaal wat betreft de melkhoeveelheid en de bewegingsorganen. Hierbij zul-
len veeteeltkundigen en diergeneeskundigen intensief moeten samenwerken.
Het resultaat zal mogelijk zijn, dat het Algemeen Nederlands Persbureau
A.N.P. in de naaste toekomst bekend kan maken, dat op grond van exacte
cijfers is komen vast te staan, dat Nederland niet alleen wat de levensduur
van de mens betreft, doch ook ten aanzien van dc bruikbaarheidsduur van
het rund, een ereplaats onder de landen inneemt.

Aan het einde van deze rede gekomen, zij het mij allereerst vergund mijn
dank uit te spreken jegens Hare Majesteit de Koningin, die mij tot Hoog-
leraar aan deze Universiteit heeft willen benoemen.

Mijn gedachten gaan hierna allereerst uit naar mijn voorganger en leer-
meester Prof. Dr. G. M. van der Plank. Dank zij hem is bij de be-
oefening der veeteelt aan deze Universiteit het wetenschappelijk onderzoek
ter hand genomen. Vele van zijn leerlingen heeft hij door zijn voorbeeld
gestimuleerd en het is zijn werk, dat het Zoötechnisch Instituut der Rijks-
universiteit te Utrecht thans met ere genoemd wordt in de rij van weten-
schappelijke instellingen die op het gebied der veeteelt werkzaam zijn. In
dankbare herinnering blijven voorts de jaren, waarin ik hem van nabij

mocht kennen. Zijn persoon bhjft voor mij een voorbeeld in mijn trachten
een waardig opvolger van hem te zijn.

Dat U, Mevrouwvand erPlank, die altijd zo intens met zijn werk
hebt meegeleefd, bij deze plechtigheid aanwezig zijt, stel ik op hoge prijs.
Ik weet, dat U met mij van mening zijt dat zijn nagedachtenis niet beter ge-
cerd kan worden dan te trachten in zijn spoor te volgen.
Mevrouw en Mijne Heren Curatoren van deze Universiteit.
Dat Gij mij hebt willen voordragen voor de bezetting van deze leerstoel,
vervult mij met erkentelijkheid. Uw medewerking aan de splitsing der
leerstof bewijst dat Gij oog hebt voor de betekenis van een intensieve be-
oefening der veeteelt aan deze Universiteit. Ik zal de aan Uw zorgen
toevertrouwde wetenschappelijke gemeenschap naar mijn beste vermogen
dienen.

Tot U, Mijnheer de Secretaris van Curatoren, richt ik mij in het bijzonder
om U te danken voor de aangename wijze waarop Gij mij in mijn nieuwe
functie hebt willen inwijden en voor de medewerking verleend ten aanzien
van de uitbreiding der wetenschappelijke staf en de werkgelegenheid.

Het is mij een grote eer in Uw kring te zijn opgenomen en ik hoop dat vele
interfacultaire contacten mijn inzicht en kennis zullen verrijken.

Mijne Heren Hoogleraren van de faculteit der diergeneeskunde.
Ik stel het op prijs op deze plaats uit tc spreken hoezeer ik de geest van
collegialiteit en samenwerking waardeer die het werken binnen de dier-
geneeskundige faculteit kenmerkt. Velen van U kende ik van vroeger als
leermeesters, terwijl ik met anderen de collegebanken bevolkte. Het was dus
een bekende kring waar ik binnentrad. Ik dank U voor het vertrouwen,
dat U in mij hebt gesteld en geef U de verzekering dat ik al het mijne zal
doen om de bloei van onze faculteit te bevorderen.

Ik acht het een gelukkige omstandigheid dat mijn benoeming niet geleid
heeft tot splitsing van het Zoötechnisch Instituut. Ik hoop dat wij als
huisgenoten nog vele jaren in goede harmonie zullen mogen samenwerken
en ik ben ervan overtuigd, dat intensief contact van grote betekenis voor
mijn werk zal zijn.

De afstand tussen Wageningen en Utrecht behoeft geen belemmering te
zijn voor nauw contact en voor samenwerking op ons gemeenschappelijk
vakgebied. Mijnerzijds zal deze samenwerking op hoge prijs worden gesteld
en ik ben ervan overtuigd dat dit ook Uw instelling is.

Waarde Oud-Collegae van de Universiteit van Indonesië, in het bijzonder
van de Faculteiten der Diergeneeskunde en der Landbouwwetenschap.
Dc vele jaren die ik in Indonesië heb mogen doorbrengen en wel in het
bijzonder die welke ik in Uw midden heb vertoefd, zijn voor mij on-
vergetelijk en hebben mijn gezichtsveld zeer verruimd. Ik hoop dat mijn
werkzaamheden hiervan zullen getuigen en cr ook toe bij zullen mogen

dragen dat onze rijkdom aan kennis in ruime mate ter beschikking komt
van in deze minder bedeelde gebieden.

De beslissing van U te scheiden viel mij zwaar. Een kleine werkgroep
bouwden wij samen uit tot een Instituut met vele mogelijkheden. Ik zal
steeds de beste herinneringen bewaren aan de jaren, die ik in de T.N.O.-
sfeer heb doorgebracht en ben dankbaar, dat ik nog bij het werk betrokken
ben. Mijnerzijds zal de grootst mogelijke samenwerking op prijs worden
gesteld en ik ben ervan overtuigd dat mijn opvolger Ir. H. de Boer op
dezelfde wijze hierover denkt.

Dames en Heren leden van de Wetenschappelijke Staf.
Dat in de laatste jaren de onmisbaarheid van een goede wetenschappelijke
staf steeds meer wordt ingezien, stemt tot verheugenis. Ik hoop in de toe-
komst op een prettige samenwerking en wel in het bijzonder met hen, die
met mij aan het Zoötechnisch Insdtuut verbonden zijn.

Uit mijn betoog hebt U kunnen beluisteren hoe nauw veeteelt en dier-
geneeskunde met elkaar verweven zijn. Dit geldt niet alleen voor de door
mij aangeroerde stof, maar voor alle vakken, die onder het woord zoo-
techniek begrepen worden. In het geheel der opleiding zal de zootechniek
dan ook niet met een bescheiden plaats kunnen volstaan. Dit te meer niet,
omdat in het kader hiervan onderwezen wordt wat goed en normaal is,
d.w.z. datgene, wat U zich bij de uitoefening van Uw beroep ten doel stelt
tot stand te brengen.

Ik acht het een groot voorrecht dat ik aan Uw opleiding en vorming mag
medewerken en dat op de pracdca, ondanks Uw grote aantallen, nog veel
gelegenheid is tot persoonlijk contact. Mochten er onder U zijn, zoals
verschillenden voor U, die zich gedrongen voelen om mede te werken aan
de oplossing van op mijn werkgebied liggende problemen, dan zal ik gaarne
hun gids zijn.

Dat zovelen hier vanmiddag aanwezig zijn — persoon voor per.soon kan ik
helaas niet noemen — stemt mij tot grote blijdschap. Een uitzondering
moge ik echter maken voor mijn moeder, die door haar liefde en voorbeeld
in Gods leiding met mijn leven zulk een belangrijke plaats heeft ingenomen.

1. Centraal Bureau voor de Statistiek: Sterftetafels voor Nederland; 1951-1955
en 1953-1955.

2. Prof. Dr. J. J. VAN LOGHEM: Algemene Gezondheidsleer; Amsterdam 1956,
pag. 22.

3. Prof. Dr. A. W. J. H. HOITINK: Aspecten van de dood in de geneeskunde;
Aspecten van de dood in de wetenschappen; J. H. Kok N.V., Kampen 1956,
pag. 62.

4. Prof. Dr. C. A. VAN PEURSEN: Cultuur en Christelijk Geloof; J. H. Kok
N.V., Kampen 1955, pag. 18.

5. Commisise van Toezicht op de Kunstmatige Inseminatie in Nederland; Jaar-
verslagen 1951 t/m 1955.

6. Commissie van Toezicht op de Kunstmadge Inseminatie in Nederland; Jaar-
verslag 1956.

8. JOHN HANCOCK: Monozygotic Twins in Catde; Advances in Gcnetics; Vol.
VI, New York 1954, pag. 173.

9. TH. DE GROOT en S. R. NUMANS: Over de erfelijkheid der impotenda
coeundi bij sderen; Tijdschrift voor Diergeneeskunde 71, pag. 372, 1946.

10. G. H. B. TEUNISSEN: Een afwijking van het acrosoom (kopkap) bij de sperma-
tozoïden van de stier; Tijdschrift voor Diergeneeskunde 71, pag. 292, 1946.

11. ALAN BANE: Fruchtbarkeit und Nachkommenprüfung beim Rind; Züchtungs-
kunde 29, pag. 45, 1957.

12. W. M. GOTINK, Dr. TH. DE GROOT en Dr. TH. STEGENGA: Erfelijke
gebreken in de rundveefokkerij; Landbouwkundig Tijdschrift 67, pag. 655-656,
1955.

13. J. A. LAING: Fertility and Infertility in the Domestic Animals; London 1955,
pag. 191-217.

14. E. S. E. HAFEZ: Nymphomanie bij het rund; Vlaams Diergeneeskundig Tijd-
schrift 25, pag. 267-278, 1956.

15. V. A. RICE: Breeding and Improvement of Farm Animals; New York 1942,
pag. 238.

16. Dr. TH. DE GROOT: Het probleem der rundersteriliteit; Wageningen 1947,
pag. 6 en 7.

17. Prof. Dr. G. M. VAN DER PLANK: Erfelijke afwijkingen; Tijdschrift voor
Diergeneeskunde 66, pag. 1, 1939.

18. Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening: Rapport van de
Commissie Erfelijke gebreken, 1955.

19. Dr. TH. DE GROOT: De beoordeling van de uier, mede in verband met de
geschiktheid voor machinaal melken; tevens overzicht van de erfelijke uier- en
tepelgebreken; Tijdschrift voor Diergeneeskunde 81, pag. 979-991, 1956.

20. R. B. LITTLE and W. N. PLASTRIDGE: Bovine Masdds; New York 1946,
pag. 263-267.

21. Dr. TH. DE GROOT en M. BEKEND AM: De melkproductievererving van
Friese stieren; de Keurstamboeker 5, pag. 138, 1957.

24. Prof. Dr. W. BAIER: Kontrasclektion und Tierärzdiche Praxis; Tierärzdiche
Umschau 11, aug. 1956, losse bijl.

25. C. FORMSTON and E. W. JONES: A spastic form of lameness in Friesian
Catde; The Vet. Record 68, pag. 624-627. 1956.

Ecn enquête op het eiland Walcheren welke o.m. de verspreiding van
Brucella abortus Bang en de voortplantingsstoornissen betreft

Het doel van het onderzoek was om door het verzamelen van gegevens be-
treffende besmette en niet besmette bedrijven en dieren, een indruk tc
krijgen van de betekenis van de abortus-infecties voor de veehouderij in
onze provincie en van de bestrijdingsmogelijkheden.
In januari 1956 werden over 172 bedrijven en 1332 stuks rundvee gegevens
verzameld. De gegevens betreffen alle dieren van genoemde bedrijven welke
tussen 1 september 1954 en 1 september 1955 hebben gekalfd en^f werden
gedekt.¹)

Er is uitgegaan van alle bedrijven op het eiland Walcheren welke één of
meer duidelijk positieve A.B.R.-reacties hadden volgens het busonder-
zoek in hetzelfde jaar ( of meer).

Daarnaast zijn, eveneens op Walcheren, vrije bedrijven in het onderzoek
betrokken. Deze werden zodanig gekozen, dat ze telkens goed vergelijkbaar
waren met de besmette bedrijven in de omgeving.

De uitslagen van het onderzoek van busmonsters en koemonsters werden
met de gegevens over dekking en geboorte via een eenvoudige code met de
hand in ponskaarten overgebracht. Er werden zo ook gegevens in de kaar-
ten verwerkt betreffende enting tegen abortus Bang, de uitslag van cultu-
reel melkonderzoek, de herkomst van de dieren e.a.
De gegevens werden gerubriceerd met het z.g. „breinaaldsysteem".
Hieronder volgt een beknopt overzicht van de uitslagen welke de volgende
punten betreffen:

1. In welke mate is er medewerking van de veehouders te verwachten aan
een georganiseerde abortus-bestrijding.

71 vrije bedrijven hiervan 67 medewerking = 94,4%
101 besmette bedrijven hiervan 74 medewerking = 73,3%
Totaal 172 bedrijven hiervan 141 medewerking = 82,0%
Hieruit mogen we concluderen dat de georganiseerde abortusbestrij-
ding in dit gebied op een grote meerderheid kan steunen.
Een aantal veehouders, vooral onder die met besmette bedrijven, is
blijkbaar bevreesd voor ingrijpende of kostbare bestrijdingsmaatrege-
len.

In het enquêtejaar werden op deze bedrijven 1280 dieren gedekt.
Hiervan werden er 980 na één dekking niet meer opnieuw aangeboden;
hiervan bleken later 33 dieren niet drachdg te zijn.

1 Telkens wanneer van dekking gesproken wordt betreft dit dekking of inseminatie.

In totaal werden er 1206 dieren drachtig = 94,2%; er bleven 74
dieren gust = 5,8%.

Hierbij valt op dat het aantal dieren dat na één dekking niet meer
ter dekking wordt aangeboden, een belangrijk aandeel betreft van het
totaal aantal guste dieren.

Hiervan waren 1033 kalveren gezond, althans bij de geboorte. Bij 40
moeders hiervan is de nageboorte te laat afgekomen (langer dan 24
uur p.p.), ofwel in 3,9% van de gevallen.

Er stierven in totaal 48 vruchten en kalveren vóór, resp. vlak na de
geboorte (4,4 %). Bij 18 moeders hiervan is de nageboorte te lang vast
gebleven, ofwel 37,5 % van de gevallen.

Het betrof 35 keer een abortus of doodgeboorte waarbij 13 keer re-
rentio secundinarum optrad.

In 13 gevallen stierf het kalf kort na de geboorte en bij 5 moeders bleef
de nageboorte te lang vast zitten.

Zowel bij abortus als bij deze sterftegevallen van kalveren valt het op,
dat de nageboorte veel vaker vast blijft zitten dan met betrekking tot
gezonde kalveren.

Slechts van 27 koeien welke vaker gekalfd hadden en waarvan de
vrucht of het kalf gestorven was, konden gegevens van de volledige
voorgaande geboorteresultaten worden verkregen. In totaal werden
hieruit voordien 71 kalveren geboren. Hiervan .gingen er 6 verloren
(5x doodgeboren vrucht en lx gestorven kort na de geboorte) =
8,5%. Over het totaal van 1081 geboorten waren de verliezen 4,4%.
Aangezien bij de paardenfokkerij het repeterende karakter van de
sterfte duidelijk kon worden vastgesteld¹) is deze uitkomst een aan-
moedi.ging om over een groter aantal moeders van gezonde en gestor-
ven kalveren of vruchten een vergelijkend onderzoek naar de voor-
gaande .geboorteresultaten in te stellen.

De dieren werden ingedeeld in leeftijdsklassen welke hier verkort zijn
weerge.geven met de bevruchtin.gsresultaten.

Bij de oudere leeftijdsgroepen is de conception-rate nominaal slechts
weinig lager. Bij het drachtigheidspercentage dat uiteindelijk wordt
bereikt, zijn deze verschillen nog geringer.

Uit deze gegevens blijkt niet dat er verband bestaat tussen de leeftijd
en de verliezen aan doodgeboren vruchten en pasgeboren kalveren.

Uit bovenstaande gegevens blijkt niet dat er verband bestaat tussen
de leeftijd en de frequentie waarmee het verschijnsel van retentio se-
cundinarum voorkomt.

Hieronder volgen de gegevens van 1307 dieren welke gedurende kor-
tere of langere tijd in lactatie waren in het enquctejaar en daarbij al
dan niet uierontsteking hebben gehad.

In deze groep dieren kwamen dus weinig gevallen voor van uier-
ontsteking. Hoewel de cijfers erg klein zijn is het opmerkelijk dat rc-
ladef de meeste gevallen van uierontsteking bij dc oudere leeftijds-
groepen voorkwamen.

Hieruit blijkt dat er op Walcheren relatief een zeer groot aantal dieren
op oudere leeftijd is geënt en voorts dat het aantal reacties bij de groep
van dieren welke op oudere leeftijd werd geënt, het grootst is.

10. Het tijdsverloop tussen de enting en het laatste koenionsteronder/oek
en dc uitslag daarvan (A.B.R.)

In 208 gevallen was van geënte dieren koemonsterondcrzoek verricht
en was de tijdsduur bekend welke verliep tussen dc enting en het
laatste koemonsterondcrzoek.
Hieronder zijn de uitslagen zeer kort samengevat.

Hieruit blijkt niet dat cen opgetreden reactie (A.B.R.) bij geënte
dieren op den duur dikwijls verdwijnt. Overigens moeten we hierbij
wel de mogelijkheid in aanmerking nemen dat dieren, welke het langst
geleden geënt zijn, na een uitbraak op een bedrijf, ook nog de meeste
kans hebben gehad op natuurlijke wijze te worden besmet.

Op de A.B.R.-positieve bedrijven werd in het voorjaar van 1955 als
regel ook een koemonsterondcrzoek gedaan. De uitslag hiervan werd
per leeftijdsklasse gerubriceerd waarvan hieronder een kort overzicht
volgt.

Hieruit blijkt dat hct aantal reacties duidelijk stijgt met de leeftijd van de
dieren. Dit is te verklaren doordat de dieren gedurende een langer aantal
jaren uiteraard meer kansen hebben gehad om geïnfecteerd te worden en
bovendien doordat de reacties weinig neiging hebben om in de loop der
jaren te verdwijnen. De gegevens van dc laatste kolom leveren ook geen
aanwijzing op voor de mogelijkheid dat Brucella abortus op oudere leeftijd
spontaan uit de uier verdwijnt.

12. De uitslag van het A.B.R.-onderzoek en de geboorteresultaten bij
dieren op bedrijven waar geënt werd en wel gesplitst in geënte en niet
geënte dieren

Op deze bedrijven waren in het enquêtejaar 377 dieren aanwezig
welke wél, en 243 dieren welke niet werden gëcnt. Deze groepen van
dieren zijn als volgt nader gerubriceerd:

Het aantal positieve A.B.R.-reacties bij de groep van dieren, welke
niet geënt werd is\' duidelijk kleiner.

Dekking van 370 geënte dieren Dekking van 237 niet geënte dieren
na lx drachtig 265 dieren = 71,6% na lx drachtig 177 dieren = 74,7%
totaal drachtig 342 dieren = 92,4% totaal drachtig 218 dieren = 92,0%
Er is geen opmerkelijk verschil in vruchtbaarheid tussen beide groepen
van dieren.

hiervan gezond gebleven 271 kalveren biervan gezond gebleven 207 kalveren
abortus 8 = 2,8% abortus 6 = 2,8%

Er blijkt hier dus ook geen verschil van betekenis te bestaan tussen de
geboorteresultaten bij beide groepen van dieren.

13. De uitslag van de A.B.R.-reactie bij alle positieve dieren die geen uit-
scheiders zijn (of niet bekend) en bij de groep dieren welke Brucella
abortus uitscheidt met de melk.

Het aantal sterk posideve dieren is bij dc groep van uitscheiders dus
duidelijk hoger, hoewel het geenszins uit te sluiten is dat dieren met
een zwak positieve reactie ook uitscheider zijn. Omgekeerd kunnen we
ook stellen dat van de 98 sterk positieve dieren (4--f--f en )
er 30 uitscheiders zijn = 30,6% en er van 66 zwak positieve dieren
(-|-) 4 = 6,1% uitscheiders zijn (Bacteriologisch onderzoek Robijns).

14. De verdeling in A.B.R.-positieve en -negatieve dieren op bedrijven
waar wél en waar geen uitscheiders aangetroffen werden.

Op 29 bedrijven met één of meer „uitscheiders" bedroeg volgens het
koemonsteronderzoek van voorjaar 195.5 het aantal onderzochte dieren
205, hiervan waren 86 dieren A.B.R. positief = 42%.
Op 45 bedrijven waarop met cultureel melkonderzoek geen „uitschei-
ders" werden gevonden, bedroeg het aantal onderzochte dieren 296,
hiervan 112 dieren A.B.R. positief = 38%.

Indien deze uitscheiders een voortdurende ernstige besmettingsbron
betekenen voor de stalgcnoten, had een groter aantal positieve dieren
op de betrokken bedrijven verwacht mogen worden. Het hier waarge-
nomen verschil is van weinig betekenis.

15. Het aantal dieren met positieve reactie bij aangekochte en bij zelf ge-
fokte dieren.

Alle dieren welke op het bedrijf werden geboren en ook alle dieren
welke werden aangekocht op een leeftijd van minder dan 6 maanden,
zijn samengevat als groep van zelfgefokte dieren. Dc overige dieren,
welke op oudere leeftijd werden aangekocht vormen de andere groep.

Het aantal A.R.R. positieve dieren onder de groep welke gekocht is
op een leeftijd van ouder dan 6 maanden is hier veel hoger dan het
aantal positieve dieren in de andere groep. De uitstoot van positieve
dieren elders is uiteraard verantwoordelijk voor dit verschil.

Er bestaat dus geen verschil van betekenis in vruchtbaarheid tussen
beide groepen van dieren.

1 7. Het voorkomen van abortus en retentio secundinarum bij groepen van
A.B.R. positieve en -negatieve dieren.

in totaal 13x retentio secund. (4%)
183 ABR-positieve dieren w.v. 13x abortus (7%) en

in totaal lOx retentio secund. (5,5%)
Hieruit blijkt dat er inderdaad meer gevallen van abortus voorkwamen
onder de dieren met een po.sitieve ABR-reactie dan bij die welke ne-
gatief zijn.

Een grotere kans dat cle nageboorte achterblijft blijkt niet duidelijk
uit deze cijfers.

Mede op grond van de gegevens betreffende één keer gedekte dieren welke
later niet drachtig blijken te zijn en persoonlijke informaties bij veehouders
op Walcheren, moeten we aannemen dat voorkomende „steriliteit" dikwijls
voorafgegaan wordt door een zeer vroegtijdig afgebroken graviditeit^).
Deze gevallen spelen bij het paard een nog grotere roH). We moeten hier-
bij aan de mogelijkheid denken dat opgetreden veranderingen in het hor-
monale systeem tengevolge van dc graviditeit, na het afbreken ervan, nog
blijven voortbestaan. Hierdoor kan bronst nog geruime tijd uitblijven,
waardoor de eigenaar aanneemt dat zo\'n dier drachtig is^).
Het aantal gevallen van abortus is bij de groep van A.B.R.-positieve dieren
groter dan bij de groep van A.B.R.-negatieve dieren. Ten aanzien van de
bevruchting en het achterblijven van de nageboorte zijn er onbetekenende
verschillen ten gunste van de groep van vrije dieren. Onder de omstandig-
heden welke gelden voor Walcheren mogen we overigens constateren, dat
de schade tengevolge van infecties met abortus Bang niet bijzonder groot
is. Voor dit gebied moeten we de betekenis van cle abortusbestrijding voor-
al zien in landelijk verband.

Betreffende de resultaten van de enting (Strain 19) blijkt hier niet uit deze
cijfers dat de bevruchtingsresultaten of het aantal gevallen van abortus,
gunstig beinvloed wordt door cle vaccinatie (zie no. 12).
Het aantal reactiedieren (A.B.R.-f-) is onder de geënte dieren belangrijk
hoger dan onder de dieren welke niet geënt zijn.

drijven waarop geënt werd \\ rijwel steeds besmet waren met abortus Bang.
Het is wel zeker dat natuurlijke infecties ook een belangrijke bijdrage heb-
ben geleverd in het ontstaan van de reacties bij de groep van geënte als
bij die van de niet geënte dieren. De waarde van de gegevens wordt echtcr
verminderd doordat de bedrijfsomstandigheden veranderen in dc loop der
jaren en dat deze veranderingen niet steeds in gelijke mate gelden voor de
groepen van geënte en niet geënte dieren op overigens steeds dezelfde be-
drijven.

Toch is het zeer opvallend dat bij dieren welke op een leeftijd tot 8 maan-
den geënt werden, het aantal blijvende reactoren lang niet zo groot is als
bij de dieren welke op oudere leeftijd geënt werden (no. 9). Het blijkt uit
de cijfers dat nog een zeer groot aantal van de geënte dieren jarenlang een
positieve A.B.R.-reactie houdt (zie no. 10).

Indien we de voor- en nadelen van dc enting tegen elkaai afwegen lijkt
het onder de omstandigheden welke gelden voor Walcheren niet raadzaam
om te enten. Temeer nu de uitvoering van een nationaal plan voor de be-
strijding van abortus Bang zal beginnen met een spaarheffing voor dc po-
sitieve bedrijven.

Met betrekking tot de uitscheiders van Brucclla abortus Bang met dc melk
kan worden geconstateerd dat een groot deel van dc melk in ons land
abortusbacillen bevat. De overgrote meerderheid van dc melk wordt ge-
pasteuriseerd of gesteriliseerd, zodat het risico van besmetting rnct Brucclla
abortus in hoofdzaak beperkt is tot diegenen welke rauwe melk of melk-
produkten kopen.

Uitscheiders komen vooral voor onder de dieren met een sterk positieve
reactie. Van dieren met een geringe A.B.R.-reactie mag men echter beslist
niet aannemen dat de melk vrij is van Brucclla abortus Bang (no. 13).
Op grond van de verbreiding van de A.B.R.-reacties op bedrijven mét en
zónder „uitscheiders" is het niet waarschijnlijk te achten dat in het bij-
zonder deze z.g. uitscheiders een belangrijk besmettingsgevaar vormen voor
dc stalgcnoten (no. 14). Het lijkt dan ook niet waarschijnlijk dat het op-
sporen en eventueel verwijderen van deze „uitscheiders" dc infcctiekans
bij de veestapel aanmerkelijk vermindert. Het is dan ook cle vraag of het
verantwoord is om dit cultureel melkonderzoek als massa-onderzoek in te
voeren.

Het aankopen van dieren zonder onderzoek of verklaring was blijkens dc
gegevens onder no. 15 reeds gevaarlijk in de jaren 1954 en 1955. Aangezien
nu dc abortusbestrijding meer op gang komt, zal de uitstoot van positieve
dieren nog sterk toenemen en zal een goed functionncrend verklaringen-
stelsel het gevaar van een abortusversprciding helpen voorkomen. Uiter-
aard bestaat het gevaar vooral voor die gebieden welke veel aankopen.
Wanneer wc een vergelijking maken met enkele gegevens over de paardcn-
fokkerij4) in Zeeland, dan blijkt dat er op 100 dieren gerekend 74 runde-
ren drachtig worden van dc eerste dekking en slechts 33 paarden.
Bij het Trekpaard in Zeeland bedragen cle verliezen vóór cle geboorte reeds
9,3%, terwijl deze slechts 3,1% bedragen bij het rundvee op Walcheren.
Merkwaardig is dat dc zoveel grotere verliezen bij het paard als regel niet
door besmettelijke oorzaken ontstaan.

Hierbij rijst de vraag in hoeverre de niet besmettelijke oorzaken ook bij het
rund een rol spelen (lit. no. 1, 2).

50% van de gevallen van abortus op niet infectieuze oorzaken berust!
Evenals bij het paard (18,1%) blijft ook bij het rund (37,5%) de na-
geboorte dikwijls vastzitten met betrekking tot de gevallen van sterfte vóór
en kort na de geboorte.

Bij het paard kan evenmin als bij deze gegevens over hct rund, een gun-
stige invloed van een preventieve vaccinatie op de geboortcverliezen wor-
den waargenomen.

Bij het paard zowel als bij het rund speelt de leeftijd geen belangrijke rol
bij de problemen van onvruchtbaarheid en de geboortcverliezen.

Op het eiland Walcheren zijn gegevens verzameld betreffende de vruchtbaarheid, dc

gcboortevcrliezen, de A.B.R.-reacties en het cultureel melkonderzoek op Brucella

abortus Bang, en wel op alle bedrijven welke een duidelijke positieve A.B.R. reactie

Het bleek dat de onvruchtbaarheid en de geboortcverliezen op de besmette bedrijven

Er is niet gebleken dat de onvruchtbaarheid en de geboortcverliezen bij geënte dieren

Wel bleek het aantal dieren dat posiucf reageerde, vooral bij geënte dieren, groot
te zijn; bij dieren welke op oudere leeftijd geënt werden was dit verreweg het duide-
lijkst. Hier lijken de bezwaren van de enung (met Strain 19) groter dan de voordelen.
Dieren welke Brucella abortus Bang met de melk uitscheiden worden dikwijls aange-
troffen en wel het meest bij gevallen met een sterk positieve A.B.R. reactie. Overigens
bleek dat dieren met een zwak positieve reacue soms toch ook deze bacillen uit-
scheiden.

Bij een vergelijking met de vruchtbaarheid en de geboortcverliezen bij het zware
trekpaard onder soortgelijke omstandigheden, bleek dat daarbij veel meer onvrucht-
baarheid voorkwam en de geboortcverliezen veel groter waren. Overigens was er
overeenkomst ten aanzien van het verschijnsel van retentio placentae dat bij beide
diersoorten met de geboortcverliezen dikwijls samen gaat. Ook is er bij beide dier-
soorten weinig of geen invloed van de leeftijd op de frequentie van de voortplantings-
stoornissen waar te nemen.
Summary:

Data have been collected on the island of Walcheren (The Netherlands) regarding
fcrdlity, losses due to abortion, .A.B.R. reactions, as also the cultural examination of
milk to determine the presence of Brucella abortus Bang, the latter being made on
all farms where a positive A.B.R. reaction was found as well as on a number of com-
parable, negative farms.

It was found that infertility and abortions on infected farms were only slightly higher
than on the control farms.

The question arises as to the extent to which non-infecdous causes play a role in this
respect.

No evidence was found indicating that infertility and abortions were lower in vacci-
nated animals than in a corresponding group of non-vaccinatcd animals. The number
of animals showing a positive reaction, however, appeared to be large, especially
among vaccinated animals. This was most marked in the case of animals vaccinatcd
at a later age. The drawbacks attending vaccination (with S. 19 vaccine) appear to be
greater in this event than the advantages.

Animals discharging Brucella abortus Bang in the milk were frequently encountered,
most of them being cows showing a highly positive A.B.R. reaction. It was also found
that animals characterized by a weak reaction sometimes excreted these bacilli too.
A comparison of fertihty and abortions among heavy draught horses, made along
similar lines, showed that the incidence of infertility and the number of cases of abor-

tion were very much higher in the horse. A certain correlation was found with regard
to the phenomenon of retentio placentae, frequently accompanying abortion in both
species of animal. In both species of animal, too, age appears to exercise little or
no influence on the frequency of reproduction disorders.
Résumé:

Dans l\'île de Walcheren on a recueilli des données concernant la fécondité, les pertes
à la naissance, les réactions A.B.R. et le contrôle culturel du lait sur Brucella abortus
Bang, et cela dans toutes les entreprises ayant une réaction A.B.R. clairement posi-
tive, ainsi que dans un certain nombre d\'entreprises négatives comparables.
On a constaté que la stérilité et les pertes à la naissance dans les entreprises infectées
ne furent que légèrement plus grandes que sur les entreprises de contrôle.
On se demande jusqu\'à quel point des causes non-infectieuses jouent ici un rôle.
Il n\'a pas été constaté que la stérilité et les pertes à la naissance chez les animaux
vaccinés soient moins nombreuses que chez une groupe d\'animaux non-vaccinés. On a
bien constaté que le nombre d\'animaux réagissant positivement, surtout chez les ani-
maux vaccinés était grand; chez les animaux vaccinés à un âge avancé, cela se signale
de beaucoup le plus clairement. C\'est ici que les inconvénients de la vaccination (avec
Strain 19) semblaient être plus grands que les avantages.

Les animaux sécrétant dc la Brucella abortus Bang avec le lait se rencontrent fré-
quemment et cela le plus souvent dans les cas à forte réaction positive A.B.R. Par
ailleurs il fut constaté que les animaux à faible réaction positive secrétaient pourtant
également des bacilles.

En faisant une comparaison avec la fertilité et les pertes à la naissance chez le cheval
de trait lourd dans des circonstances pareilles, on constata qu\'il s\'y présentait beau-
coup plus d\'infertilité et que les pertes à la naissance étaient beaucoup plus grandes.
Par ailleurs il se présente dc la conformité à l\'égard du phénomène dc retention pla-
centae qui accompagne souvent chez les deux sortes d\'animaux les pertes à la nais-
sance. Egalement chez les deux sortes d\'animaux on constata peu ou pas d\'influence
de l\'âge sur la fréquence des désordres de la reproduction.
Zusammenfassung:

Auf der Insel Walcheren wurden Gegebenheiten versammelt betreffs der Frucht-
barkeit, der Gcburtsverlustc, der A.B.R.-reaktionen und der kulturellen Milchunter-
suchung auf Brucella-Abortus-Bang und zwar nicht nur von den Betrieben, die eine
deutliche positive A.B.R.-rcaktion aufwiesen, sondern auch von einer Anzahl gut ver-
gleichbaren negativ reagierenden Betrieben.

Der Vergleich ergab, dass die Unfruchtbarkeit und die Gcburtsverlustc auf den ver-
seuchten Betrieben nur um ein Weniges höher lagen, als auf den Kontrollbetrieben,
sodass die Frage offen bleibt, inwieweit nicht infektiö.se Ursachen hierbei eine Rolle
spielen.

Es hat sich nicht erwiesen, dass die Unfruchtbarkeit und die Gcburtsverlustc bei den
geimpften Tieren geringer waren, als bei einer Gruppe nicht geimpfter Tiere.
Wohl schien die Zahl der positiv reagierenden Tiere, hauptsächlich bei den geimpften
Tieren, ziemlich gross zu sein. Am deutlichsten trat dies bei Tieren in Erscheinung,
die bei der Impfung bereits ein höheres Alter besassen. Hier scheinen die Nachteile\'
einer Impfung (mit Strain 19) grösser zu sein, als die Vorteile.
Verhältnismässig oft wurden Tiere angetroffen, die Brucclla-Abortus-Bang-Bakterien
mit der Milch ausscheiden und zwar meist in Fällen mit stark positiver A.B.R.-reak-
tion. Im Übrigen erwies sich, dass auch Tiere mit schwach positiver Reaktion mit-
unter diese Bakterien ausscheiden.

Ein Vergleich bczgl. der Fruchtbarkeit und der Gcburtsverlustc beim schweren Zug-
pferd wies aus, dass unter den gleichen Voraussetzungen nicht nur die Unfrucht-
barkeit viel häufiger vorkommt, sondern auch die Gcburtsverlustc grössere sind.
Übereinstimmung bestand auch hinsichtlich des Phänomens der Retentio placentae,
die oft bei beiden Tierarten mit Geburtsverluste gepaart geht. Ebenso wurde wahr-
genommen, dass bei beiden Tierarten das Alter keinen, bezw. nur sehr geringen Ein-
fluss auf die Frequenz der Fortpflanzungsstörungen ausübt.

1. Gezondheidsdiensten, diverse Jaarverslagen, b.v. Overijssel, Friesland en Zeeland

Al de stamboeken in Engeland registreren ook onthorende dieren en deze kunnen ook
alle predicaten verwerven.

Voor de horenloze dieren hebben de stamboeken voor de Beef Shorthorn, de Devon,
Hereford, Lincoln Red, Suffolk en Welsh Black speciale registers ingesteld.

Wanneer een nieuw gevormde bijenzwerm de oude kolonie wil verlaten zenden zij
ervaren werkbijen uit om een nieuw „home" te zoeken. Bij hun terugkeer rappor-
teren deze verkenners door te dansen voor de zwerm.

Hun enthousiasme voor het nieuwe tehuis blijkt uit de levendigheid en de lengte der
dans, die meer dan een uur kan duren. Na enige dagen wordt een beshssing genomen
en vertrekt de zwerm naar de uitverkoren plaats.

Op het „South Dakoto Experiment Station" heeft men een ras ontwikkeld dat niet
.gecoupeerd behoeft te worden. Men kruiste daartoe enige Amerikaanse rassen met een
vetstaart-staartloos ras in 1913 uit Siberië geïmporteerd.

Wanneer men dit nieuw ontwikkelde staartloze ras kruist met „gestaarte" schapen is
de staartlengte der F lammeren 16-20 cm. d.i. ± 5 cm. minder dan van gewone
lammeren.

Bij 15 Chiana stieren (Italië) werd een anatomische abnormaliteit gevonden, die
een normale dekking onmogelijk maakt. Bij deze dieren was het einde der penis tijdens
dc erecde teru.ggesla.gen. Deze abnormaliteit kan operatief verholpen worden, maar
in verband met het erfelijk karakter ervan zullen de geopereerde dieren alleen nog
.gebruikt mogen worden voor het verwekken van slachtdieren.

Ola Grini og N i I s K o p p a n g. Nordisk Veterinaier Medicin 1956.
In dit artikel worden strcptokokkeninfectics bij schapen en geiten behandeld. Zowel
jonge als volwassen dieren werden aangetast, terwijl af en toe een aanzienlijke sterfte
optrad.

De onderzochte gevallen kwamen in verschillende delen van het land voor, zodat het
waarschijnlijk hier om verschillende smetstofhaarden gaat. Dc dieren vertoonden
als regel neusuitvloeiïng, hoesten, sufheid, anorexie en stierven dikwijls na 1—4
dagen.

De sectie leverde catarrale veranderingen in neus- en tracheaalslijmvlies op, boven-
dien dikwijls een pneumonie cn fibrineuze pleuritis, epi- en endocardial bloedingen
en een geringe miltzwelling. Bij kweken uit de organen kreeg men middelgrote, gladde,
mucoïdc kolonies hcmolyserende streptokokken van de Ca-groep.

Bij nasale besmetting van een proefschaap stierf het dier na 3 dagen. Penicilline gaf
zowel in vitro als in vivo een uitstekend effect te zien.

Besmetting van proefdieren met gefiltreerd materiaal mislukte, zodat het lijden ver-
moedelijk alleen door streptokokken veroorzaakt werd. Cultures bleken bij experi-
mentele infectie minder pathogcen dan ncusslijm.

Er werden onderzoekingen voorbereid om eventuele specifieke pathogene of sero-
logische eigenschappen bij deze Ca-streptokokken op te sporen. Wel is gebleken, dat
antilichamen in schapenbloed d.m.v. dc complcmentsbindingsreactie, waarbij als
antigcen een stam, afkomstig van een geval van varkenspneumonie werd gebruikt,
konden worden aangetoond. Een antigcenvcrschil tussen schapen en varkensstammen
is niet gevonden, hoewel de eersten voor het varken wel iets pathogener schijnen
te zijn.

The use of transfixion screws for the internal fixation of fractures in small animals.

Bij een fractuur van de laterale condyl van de humerus, bij een fractuur van het

olecranon, bij cen supracondylaire femurfractuur, bij een collumfractuur, kan met

Bij de humerusfractuur is een open reductie en wel zo vlug mogelijk na het ontstaan

De beide beenstukken worden doorboord voordat de schroef wordt aangebracht Het
op zijn plaats brengen van beide delen kost nogal wat tractie.

Fractuur van het olecranon. Ook hier open reductie (snede over het olecranon tot
voorbij fractuurplaats). De schroef moet dc dubbele lengte van het olecranon heb-
ben. Het olecranon moet met ccn tang in de goede stand worden gebracht.
Supracondylaire femurfractuur wordt lateraal de snede gemaakt, waarbij de gewrichts-
kapscl wordt geopend. De patella wordt naar mediaal geluxeerd.
Het proximale deel van de fcmor wordt vanuit de mergholtc in dc richting posterior
naar anterior. De schroef wordt vanaf de dorsale vlakte van de femor aangebracht,
nadat ook de mergholtc in de condylen is opgehoord.

De gcwrichtskapsel en bovenliggende lagen worden vervolgens gehecht. Bij de frac-
tuur van de Collum van dc femor wordt de snede dwars over de fossa trochanterica
gemaakt.

Wanneer de schroeven niet de indruk geven, dat ze op een of andere wijze de loco-
motie storen, worden ze niet weer verwijderd.

Parturient Paresis and Related Forms of Hypocalcemia Disorders Induced Experi-
mentally in Dairy Cows. Ender, Dishington and Helgebostad. Nordisk
Veterinaermedicin, 8, 1956.

De proeven werden genomen gedurende de jaren 1952-1956 met 19 koeien, welke
voor zover kon worden nagegaan nooit eerder aan melkziekte hadden geleden.
Gedurende 1—6 maanden voor het kalven werd de dieren een calciumrijk rantsoen
gegeven, bestaande uit hooi, stro, aardappelen of knollen, zeewiermeel, cellulose,
melasse en vismeel, waaraan 50-285 gram CaC03 per dag werd toegevoegd. Elf van
deze dieren kregen een fosfor-deficient voedsel, de andere 8 cen normale of grotere
hoeveelheid fosfor.

Onmiddellijk na het kalven werd de dieren een caleiumarm en fosforrijk voedsel ge-
geven of een rantsoen met normaal calcium- en verhoogd fosforgehalte. Zeven koeien
kregen klassieke melkziekte-symptomen met anorexie, verminderde peristaltiek, suf-
heid, paresis en sopor, terwijl de temperatuur aan de oppervlakte van oren en lede-
maten verlaagd was.

Verder waren er 8 dieren, die lichtere symptomen van melkziekte hadden met ver-
minderde eetlust, sufheid, onzekere gang en koude oren en horens. Twee van deze laat-
ste groep werd per os een 1-malige dosis Na2HP04, K2HPO4 gegeven, hetgeen ern-
stiger verschijnselen teweegbracht. De overige 4 hadden slechts geringe melkziekte-
symptomen (verminderde eetlust en veel liggen).

Gedurende de gehele proefperiode werd het Ca, P en Mg gehalte in het serum be-
paald. De laagste Ca waarden, na de partus, varieerden van 3-8.4 mgr % (gemid-
deld 6.3 mgr %), het gemiddelde Mg-gehalte bedroeg 3.1 mgr. %.
Een controlegroep van 5 dieren, die Ca/P in de juiste verhouding kregen, vertoonden
geen symptomen van een hypocalcemie.

Uit de proeven is gebleken, dat een verhoogd Ca-gehalte in het voedsel voor het
kalven sterker predisponerend werkt op het ontstaan van melkziekte, dan een verlaagd
P-gehalte, aangezien het rantsoen waarin zowel extra Ca als P aanwezig was, ook
aanleiding gaf tot het ontstaan der ziekte. Een verlenging van deze proefperiode tot
6 maanden scheen de predispositie nog te verhogen. Proeven van Carnes, Pap-
penheimer en Stoerck (1942-\'45) hebben aangetoond, dat een rantsoen met
veel Ca en weinig P bij ratten aanleiding gaf tot cen atrofie van de parathyreoïdea,
terwijl een P-rijk en Ca-deficiënt voedsel juist een hypertrofie van deze klieren geeft.
Indien een atrofie aanleiding geeft tot een verminderde hormoonproduktie, dan
kunnen dieren in het puerperium niet voldoende Ca uit het skelet vrijmaken, om
het grote verlies van Ca met de melk in het bloed te compenseren. Een verhoogde
hoeveelheid P in het voedsel, onmiddellijk na het kalven kan misschien de directe aan-
leiding tot melkziekte zijn.

Een rijke eiwitvoeding tijdens de droogstand schijnt de ziekte in de hand te werken,
doordat de melkgift erdoor gestimuleerd wordt en misschien draagt een intensieve
eiwitvocding gedurende enige maanden bij tot een versterkte resorptie van Ca uit de
darm met als gevolg een toenemende atrofie van de parathyreoïdea.
Een statistisch onderzoek betreffende de voeding gedurende de droogstand in typische
melkziektegebieden in Noorwegen, heeft aangetoond, dat 2 tot 4 keer de minimum
Ca behoefte werd gegeven. Deze hoeveelheden verschilden slechts weinig met die in
gebieden, waar de ziekte niet gezien werd.

Verkeerde toestanden in de pens als primaire ziekte-oorzaak.
G. B rob erg. Nordisk Veterinaer Mediein 1956.

Gedurende de beide laatste jaren werden in de Bujatrische kliniek van de veterinaire
hogeschool in Stockholm van de meeste der in de kliniek aangboden koeien, pens-

monsters in het routine-onderzoek betrokken. Bij het verkrijgen van deze monsters
werd vaak een abnormale reuk e.d. aan de pensinhoud waargenomen. Door bacterio-
logisch onderzoek hiervan bleek, dat er duidelijk een teveel aan Coli-achtige bac-
teriën aanwezig was. Vaak ook konden verschillende typen van Proteus, die normaal
in de pens niet voorkomen, worden aangetoond. De vergistingsproef, met toevoeging
van glucose, toonde een aanmerkelijk verhoogde gasproduktie aan. In ernstige geval-
len bleek bij microscopisch onderzoek, dat het aantal infusoriën duidelijk was ver-
minderd. Aethiologisch moeten deze veranderingen berusten op het zich in de pens
nestelen van een, voor de pens pathologische, bacteriepopulatie. Deze bacterieflora
ontwikkelt toxinen, die op verschillende manieren de gezondheid van de gastheer
kunnen verstoren. Aethiologisch werden de volgende 6 groepen van oorzaken gecon-
stateerd :

Het ziektebeeld wisselde nogal aanmerkelijk, hetgeen waarschijnlijk berust op verschil
in toxine in de onderscheidene gevallen en mogelijk spelen ook andere factoren
zoals leeftijd en produktiviteit enz. een rol. Enteritissymptomen, meestal zich uitend
in recidiverende diarreeën op een bedrijf, zijn er vaak bij aanwezig en worden soms
door de boer als normaal over het hoofd gezien.

Voorts werden vaak leverbeschadigingen geobserveerd. Dit leverletsel was in vele
gevallen tot aan de partus vaak subklinisch, terwijl direct voor of na de partus dit
openbaar werd als een ernstige acetonemie met een uitgesproken leververvetting.
Ook zou het, in Zweden als „Langheden" bekend staande ziektebeeld (bepaalde ge-
vallen van pareseachtige toestanden in verband met de partus), vaak op leveraandoe-
ningen berusten, en eerst verschijnselen geven omstreeks de partus.
Vermindering van de kwaliteit van het sperma bij stieren werd ook in een aantal
gevallen in verband gebracht met deze misstanden in de pens. Wanneer men de uit-
eindelijke oorzaken, vooral slechte kuil en slecht drinkwater of iets dergelijks, had
weggenomen, viel er spoedige verbetering te bespeuren. Een chronische intoxicatie,
van de pens uitgaande, werd in een groot aantal bedrijven verantwoordelijk gesteld
voor het veelvuldig voorkomen van retentio secundinarum, metritiden en slechte bc-
vruchtingsresultaten.

In enkele veebeslagen werden tal van uitbraken van ernstige acute mastitiden waar-
genomen, waarvan een Coli- of Klebsiella-achtige bacterie de oorzaak bleek en die
massaal in afvalprodukten van bierbrouwerijen bleek voor te komen.
Tympanie met schuimvorming kan, zoals wel bekend is, door het voeren in varkens-
voerbakken optreden. Voorts werd een dergelijke tympanie met schuimvorming waar-
genomen na het voeren van verrotte aardappelen.

Bij een jonge stier werden gewrichtsaandoeningen waar.genomen, die aan rachitis
deden denken. Het röntgenonderzoek wees niet op rachitis. Er werd spoedig ver-
betering gezien, nadat de iets afwijkende pensinhoud door medicamenteuze behande-
ling was gewijzigd.

De behandeling bestond in de meeste gevallen uit het verstrekken van melkzuur
(100 gr. op 8 a 10 liter water). Ook de behandeling vol.gens Eriksson en Lund-
back met ascorbinezuur (50 gr. ascorbinzuur, 500 gr. 3% H2O2 en /2 gr. koper-
sulfaat, vlak voor het ingeven vermengd), evenals het verstrekken van pensinhoud
van gezonde dieren, hebben goede resultaten opgeleverd.

Het belangrijkste blijft echter toch het opsporen en uitschakelen van de grond-
oorzaak, namelijk de langdurige giften van bedorven voer, slecht water en dergelijke.
Men heeft vastgesteld, dat bacteriën, die normaal niet in de pens voorkomen, daarin
zelfs zeer lange tijd kunnen overleven, nadat zij de kans hebben gehad om zich daar
eenmaal goed in te nestelen; daarom zijn actieve maatregelen in het algemeen nood-

zakelijk, om de terugkeer van de normale pensfloraverhoudingen te bespoedigen.
Het afnemen van pensinhoudmonsters gesehiedt tegenwoordig heel eenvoudig met
een voor dit doel geconstrueerd apparaat volgens Gerlc, Sörenscn, Schambye
en S a 1 m e 1 a.

In een groot aantal gevallen van foutieve pensinhoud werd een ongewoon hoge pH-
waarde geconstateerd. Misschien mogen we dit als teken beschouwen van een te hoge
produktie van alkalische stoffen in de pens. Ammoniakvorming in dc pens werd door
vele auteurs waargenomen en de hoeveelheid ammoniak wisselde met de soort voer,
die er dc oorzaak van was. (Chalmers, Cutberson en Synge 1954.)
De via bloedmonsters verkregen aanwijzingen voor een bestaan van leverbeschadiging,
waarbij in vele gevallen tevens een tc grote leverdemping werd uitgepercuteerd,
gingen niet altijd samen met zichtbare ziektesymptomen bij de dieren. Dit in aan-
merking genomen, mogen we deze tamelijk zekere tekenen van een aanwezige lever-
aandoening, als betrouwbaar beschouwen. Deze leveraandoening manifesteert zich
in de regel pas in directe samenhang met de partus, omdat dan aan de lever extra
eisen worden gesteld, zodat de geringe leverreserve dan blijkt.

De ziekten, waarvan als oorzaak wordt aangenomen cen toxinenvorming of -aanvoer
in de pens, behoren verder te worden onderzocht, wat onder meer het aantonen en
het indelen der toxine betreft. Dit artikel is slechts bedoeld als een inleiding bij dit
moeilijke onderzoek.

Chronische Nephritis und Kalkstoffwechselstörung beim Hund. Dr. Ch. Kr e t z-
schmar, Leipzig. Tierärztl. Umschau, lle Jhrg., 1956, S. 12-16.
Kalk kan zieh afzetten in van te voren veranderde weefsels (dystrofische verkalking)
of als primaire verkalking, tengevolge b.v. van hyperfunctie van dc parathyreoidea,
grote hoeveelheden vit. D. en als kalkjicht.

Dystrofische kalkafzetting enkennen wc bij de hond in de nier o.a. bij nefritis, kalk-
jichtafzcttingen zijn bekend in de zooikussens. Hierbij wordt bij sectie ook het ure-
mische beeld aangetroffen. Ook de bijschildkliertjes vertonen cen belangrijke hyper-
trofie.

In de wand van de grote arteriën, in het myocard, in de nieren en in de longen
worden kalkafzettingen gevonden.

Kalkafzettingen zonder nefritis komen voor in het bronchiaal kraakbeen en in de
nieren.

Dc kalkafzettingen in de nieren treden vooral op in de Bowman\'se kapsel en in de
intima en media van de niervaten, in het circulatiesysteem in het endocard en in de
grote arteriëlc stammen (Art. pulmonalis). De elastische vezelen van intima en media
zijn vooral in het proces betrokken; ze vallen in brokstukken uiteen. Dc elastische
vezelen van de longalveolen in cmfysemateuze gedeelten kunnen ook verkalken. In
hartspiervezelen zelf kunnen ook kalkafzettingen voorkomen.

De jichtknobbels in de zooikussens beginnen tussen deze en wel in dc elastische mus-
culaire velzelen.

De pathogenese van de gestoorde kalkstofwisseling wordt aan de hand van literatuur-
.gegevcns wat de biochemische verhoudingen betreft, uitvoerig besproken.

Über die Anwendung der Huminsäuren zur Therapie dyspeptischc und diarrhoeischer
Zustände unserer Hausticrc. R. Vogel. Tierärztl. Umschau, lle Jaargang, 1956,
blz. 16-19.

Huminzuren hebben cen adsorberende en een adstringerende werking, terwijl ze een
sterke affiniteit hebben tot N.-houdende verbindingen (urinezuur, ureum, NHa, am-
minozuren, bacterietoxinen, eiwitten en alcaloïden).

Door de grootte van de moleculen van de gebruikte huminzuren worden ze zelf niet
geresorbeerd.

Aan deze huminzuren worden o.a. Sulfonamiden cn b.v. quaternaire ammonium-
verbindingen toegevoegd. Van een dergelijk mengsel zag de schrijver goede resultaten
bij diarreeën bij diverse diersoorten, dikwijls naast andere therapieën (macrodex,
glucoseoplossing als infuus) en dieet.

Salmonellabcfunde bei Schlachttieren von W. K u h 1 m a n n. Monatshefte fijr Vete-
rinar-Mcdizin, Jg. 11 (1956), Heft 22, pag. 586.

De schrijver geeft cen overzicht van in 5 jaren gevonden Salmonellae en het resultaat
van de typebepaling, waarbij een vrij breed spectrum voor de dag komt, met typische
verschillen tussen het rund en het varken. Steeds werd de Müllersc tctrathionaat-
bouillon gebruikt voor de „Anreicherung" en het gelukte hiermede het aantal opge-
spoorde, Salmonella-infecties met 21% tc verhogen. Het merkwaardigste vindt de
schrijver dat hij, in tegenstelling met de bevindingen van andere auteurs, in 9.3%
van dc gevallen moest constateren dat de „Anreicherung" negatief resultaat opleverde
in gevallen, waar de directe uitstrijk op selectiefbodems positieve resultaten opleverde.

Tierarzt und Lebensmittelüberwachung in der Sowjetunion; von G. Farchmin.
Monatsschrift für Veterinär-Medecin, Jg. 11, Heft 18, pag. 492.

Dc schrijver bracht met een delegatie dierenartsen een bezoek aan de Sovjet-Unie
o.m. met het doel de opleiding der dierenartsen als voedingsmiddelen-hygiënist en de
levensmiddelencontrole te bestuderen. Bezocht werden de Diergeneeskundige Acade-
mie en het Technologisch Instituut voor vlees, melk en voedingsmiddelen, beide tc
Mo.skou. Dc a.s. dierenartsen krijgen in het 5e studiejaar 200 uren voedingsmiddelen-
theorie, waarvan 20 uren melkhygiëne. Vleeskeuring, vleeswaarbereiding, botulismus,
Salmonellosen, bederf van levensmiddelen, melk, slachtdicrtransport, afvalverwerking
en andere onderwerpen krijgen dc aandacht. Practisch onderricht ontvangen zij in een
„Fleischkombinat" d.i. een combinatie van slachthuis en vleesverwerkend bedrijf. Is
vlees goedgekeurd door dierenartsen, dan wordt cen rond stempelmerk gebracht; ten
plattclande door een leek gekeurd, moet het vlees van een rechthoekig merk worden
voorzien. Paardevlecs krijgt cen acht-hockig merk met het woord paard erop. Uit an-
dere landen ingevoerd vlees behoeft niet vergezeld te zijn van kop of organen; het
wordt gekeurd in de invoerhavens. Bij goedkeuring krijgt het vlees het gewone goed-
keuringmcrk, waarin 5 klassificaties kunnen worden uitgedrukt. Nr. 5 is volgens de
schrijver gelijk te stellen met het Duitse „minderwertiges Fleisch". Een driehoeks-
merk geeft aan, dat het vlees gesteriliseerd moet worden; cen kruis is het merk voor
afkeuring. Een vrijbank kent men daar niet. Gesteriliseerd moet worden bij Trichi-
nosis, Salmonellose en Septicacmiën en wel 2/2 uur in open of 2 uur in gesloten
ketels bij 1V2 atm. Ingeval het slachtdier geleden heeft aan varkenspest, mond- en
klauwzeer, vlekziekte, pasteurellose, tuberculose, brucellose, listeriose, de ziekte van
.\\ujeszki, kokken-infecties, catarraal-koorts en Cysticercose, dan mag de sterilisatie een
half uur bekort worden. Ook schijnt van deze catergoric slachtdieren worst gemaakt
te mogen worden, maar de partikels mogen dan niet groter zijn dan 5 cm. doorsnede
en de worst moet tot 75° C. verhit worden. In bijzondere gevallen mag bij ccn -Tantal
van de genoemde ziekten pekeling, bevriezing of koeling toegepast worden. Dc pekel-
sterkte varieert van 5 tot 7% en de duur van 15 tot 60 dagen bij resp. Icptospirose en
brucellose. De bevriezingsduur bij Cysticercose hangt af van de temperatuur. Wordt
rundvlees wegens deze parasiet ingevroren op minus 12° C. dan is er geen verplichte
bevriezingsduur. (Vermoedelijk zal dan tempcratuurmeting in het inwendige van
de bout moeten plaats vinden. Ref.) Dc vleeskcuringswet, welke sinds 1952 van

kracht is, schrijft bacteriologisch onderzoek voor bij alle noodslachtingen, voorts in
30 verschillende, met name genoemde, gevallen.

Op het Technologisch Insdtuut, dat ook onder het Ministerie voor Hogescholen staat,
krijgen de a.s. bedrijfsleiders in de voedingsmiddelen-industrie hun opleiding. Er zijn
4 faculteiten, cen voor-opleiding van dierenartsen-voedingsmiddelen-hygiënisten, een
voor slachthuisleiders en leiders van grote — vermoedelijk Staats — slagerijen, een
voor melkhygiënisten en een voor architecten in de gehele voedingsmiddelensector.
Aan het insdtuut studeren ± 2000 studenten, waarvan 800 voor dierenarts-hygiënist.
Ook deze studie duurt 5 jaar. Heeft men het diploma van dierenarts aan de Dier-
geneeskundige Academie gehaald, dan bestaat de mogelijkheid om na cen 3-maanden-
durende opleiding aan het Technologisch Instituut als dierenartsen-voedingsmiddelen-
hygiënist te werk gesteld te worden. Ook maakt een aparte specialisatie tijdens de
artsenstudie het mogelijk, dat deze als voedingsmiddelen-hygiënist worden ingescha-
keld met zekere beperkingen t.a.v. vlees en melk. De artsen-controle begint dan pas
in de vleeswinkels en wat de melk betreft vanaf het moment dat deze het boeren-
bedrijf verlaat.

Researches into the prevalence of trichinosis in animals in arctic and antarctic waters,
by K. Thorshaug and A. Fr. R o s t e d. Nord. Vet. Med. 1956, 8, 115-129.
Terwijl Deense onderzoekingen (Dr. H. Roth) over het voorkomen van trichinen
bij dieren rond Groenland werden verricht, deden de auteurs zulks in de Oostelijke
Noordelijke en Westelijke IJszee, in Ncw-Foundland en o.a. op de Mandheim gron-
den in de Antarctica. Herhaaldelijk werd vroeger trichinosis vastgesteld bij gestorven
ijsberen in dierentuinen, waarbij als infectiemodus werd aangenomen trichineus voed-
sel of ratten uit de dierverblijven. Consumptie van gerookt vlees van een ijsbeer uit
de Zoo te Stuttgart veroorzaakte rond 100 ziekte- en 13 sterfgevallen.
In 1934 berichtte Parnell dat hij trichinen had gevonden in wilde ijsberen en sprak
de veronderstelling uit dat walrussen en mogelijk ook zeehonden dc overbrengers
zouden zijn. De ondergang van gehele Canadese Eskimo-gemeenschappen zouden
volgens P. door trichinen en niet door vlecsvergiftiging veroorzaakt worden, zoals tot
dan toe verondersteld werd. Ook nadien werd trichinosis meermalen bij in het wild
levende pooldieren, alsook bij honden en mensen vastgesteld. Dc trichinosisepidemie
rond de Disko-baai, waarbij 300 Groenlanders ernstig ziek werden, waarvan er 33
stierven, was aanleiding om het breed opgezet onderzoek naar de infectiewegen op
te vatten.

Van hct onderzoek van Roth delen de auteurs mede, dat de in Groenland gevonden
percentages sterk verschilden naar diersoort, o.a. honden 66.5, ijsberen 27.7, walrussen,
vo.ssen en zeehonden 1 a 2%. Bij het eigen onderzoek namen de auteurs steeds 12 tot
14 monsters in het cornpressorium; was dit eerste onderzoek negatief dan werd uit-
gebreid onderzoek gedaan op 3 a 400 monsters. In totaal onderzochten zij meer dan
3000 pooldieren w.o. ijsberen, walrussen, vele soorten zeehonden, vin- en walvissen,
haaien en ook de hond. Infecties werden waargenomen bij 58.63% van de ijsberen
(278 onderzochte dieren), bij 9.46% (van de 74) walrussen en één van de 4 honden
(25%). De overige onderzochte diersoorten waren trichinenvrij. De leeftijd bleek van
grote invloed; met de volwassenheid was er een sterke stijging in het percentage ge-
infecteerde dieren. Gelet op de leefwijze der verschillende pooldieren nemen de schrij-
vers aan, dat de ijsberen zich infecteren, door de resten van gevangen, afgeslachte
en gestorven walrussen te eten. Van de walrus, die ten dele roofdier is, maar ook
planten eet, is bekend, dat hij aas niet versmaadt. Een infectie door consumptie van
resten van gedode of gestorven soortgenoten houdt mogelijk de trichinenstand in de
koude wateren in stand. Het eten van zeehondenvlees uit de door schrijvers onder-
zochte gebieden wordt door hen niet gevaarlijk geacht.

MEDEDELINGEN VAN DE VEEARTSENIJKUNDIGE DIENST
Assistentievcrlening bij de uitoefening van de diergeneeskundige praktijk
door studenten in de diergeneeskunde.

De Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst vestigt de aandacht van de dieren-
artsen op het feit, dat onder vigueur van de thans in werking zijnde „Wet op de Uit-
oefening van de Diergeneeskunst" assistenue bij de praktijkuitoefening door niet-
dierenartsen in het algemeen niet mogelijk is.

Op deze algemene regel zijn in de navolgende vier gevallen uitzonderingen mogelijk.

Voor bovenstaande gevallen kan gezien de bepalingen van de terzake bestaande
Koninklijke besluiten assistentie worden verleend door studenten die het eerste ge-
deelte van het doctoraal examen in de diergeneeskunde met goed gevolg hebben
afgelegd, met dien verstande, dat in het geval genoemd onder b de door de stu-
denten te verrichten handeling zich dient te beperken tot het toepassen van het
diagnosticum tuberculine.

De aflezing van de reactie dient de verantwoordelijke dierenarts derhalve zelf te
blijven verrichten.

Uiteraard blijft de betrokken dierenarts de leiding over de assisterende studenten
behouden en blijft hij eveneens verantwoordelijk.

De ter assistentie toegevoegde studenten moeten tijdens het verrichten van de boven-
bedoelde handelingen in het bezit zijn van een speciale verklaring, welke door de
Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst wordt verstrekt en welke voor een be-
paald daarop aangegeven tijdvak en voor assistentie bij een bepaalde met name
genoemde dierenarts geldig is.

Voorts wordt uitsluitend toestemming om een student voor de vier bedoelde han-
delingen aan te trekken, gegeven aan dierenartsen die in het bezit zijn van een
verklaring van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, dat zij behoefte hebben aan
een assistent.

Indien men derhalve assistentie wenst dient men zich allereerst met de Maatschappij
te verstaan.

Aan de Adendorf Universiteit werd een toom trillende biggen geboren, waarvan de
vader pas aangekocht was. Bij paring van deze beer met 8 zeugen die afkomstiig
waren van verschillende boerderijen en alle reeds een normale toom ter wereld g(e-
bracht hadden, bleek bij 7 van de 8 tomen „trillen" voor te komen. De zeugen werdein
op verschillende wijze gevoed en gehuisvest.

Vermoed wordt dat een erfelijk gebrek hierbij in het spel is, eventueel in combinat:ie
met invloeden van voeding en verzorging.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 t.n.v. dc
Maatschappij voor Diergeneeskunde, Utrecht.

Voor de contributieregeling 1958 wordt verwezen naar de aan deze aflevering toe-
gevoegde nota met toelichting.

In het bijzonder wordt geattendeerd op het besluit van de Algemene Vergadering van
vrijdag 25 oktober 1957 inzake de instelling van cen Eeuwfeestfonds.
Met algemene stemmen is een omslag vastgesteld van 10% op de te betalen con-
tributie. Alle contributiebedragen wordt dus met 10% verhoogd.
Ten gerieve van de administratie en boekhouding wordt dringend verzocht het totaal
tc storten bedrag op het stortingsformulier te specificeren in de eigenlijke contributie
en de omslag voor genoemd fonds.

Onderstaande dierenartsen, leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, hopen
in 1958 hun dierenartsjubileum te vieren:

Dr. H. J. van Nederveen, Neuhuyskade 61, \'s-Gravenhagc.
Dr. C. J. Rab, Heussensstraat 98, Haarlem.

Dr. W. V. d. Akker, Platolaan 38, Zeist.
W. F. Brink, Riele 25a, Schalkhaar.
M. ten Broek, St. Walburgbinnensingcl 1, Tiel.
Dr. Sj. Douma, Heinsiuslaan 6, Amersfoort.
Th. Edens, Stationsweg G 187, Roodeschool.

Dr. G. de Graaf, Amsterdamsestraatweg 281, Utrecht.
J. Groenewold, Turfkade 2, Bolsward.

C. J. Schroots, Paul Gabriëlstraat 113, \'s-Gravenhage.
J. Stapel, Oosteinde 130, Oosthuizen.

1 Deze lijst is niet volledig, omdat sommige dierenartsen hebben verzocht hun
namen niet te publiceren.

Dr. J. Grashuis, „De Schothorst", Hoogland.
P. W. M. van Maanen, Roggestraat 1, Raalte.

Dr. W. G. van Rosmalen, Blankenburgerpark 156, Rotterdam-Overschie
A. C. Steendijk, Markt 19, St. Maartensdijk.

Dr. C. A. van Dorssen, Elspeterweg 28, Garderen.
H. Th. Meijer, Bosscheweg 26, Boxtel.

A. W. Groenwoud, A-166, Leens (Gr.).

A. J. van Amerongen, Oenerweg 8, Epe.

H. H. J. Frederiks, Wielingenstraat 44 H, Amsterdam.

W. H. Eenink, Vogelkerslaan 7, Assen.
Dr. J. V. d. Grift, Joh. Poststraat 35, Hoorn.
F. J. Hilwig, Burchstraat 3, Heusden.

P. G. Giskes, Straatweg 246, Rotterdam-N.
P. Reitsma, Bergerweg 61, Alkmaar.
De volgende niet-leden hopen in 1958 hun dierenartsjubileum tc vieren:

J. P. L. Goemans, Burgcmecsterpark 10, Driebergen-Rijsenburg.
D. B. Wagenaar, L. de Collignylaan 8, Oegstgeest.

In de laatste vergadering van de Redactie is besloten voor zover het budget het
toelaat aan de typografische verzorging van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
enige veranderingen aan te brengen.

In dc eerste plaats is de eerste aflevering van de nieuwe jaargang op houtvrij illus-
tratiepapier afgedrukt, waardoor het aanzien al belangrijk is veranderd; de goudgele
omslag blijft gehandhaafd, een enkele kritische opmerking uit lezerskringen ten spijt.
Verder zullen enige nieuwe lettertypen worden ingevoerd, o.a. voor verschillende
onderdelen van de inhoud, zoals de titels en dc onder-verdeling voor dc titels,
rubricering etc.

Omdat cr voor de eerstvolgende afleveringen al vrij veel kopij is gezet, kunnen deze
verbeteringen eerst over enkele maanden worden aangebracht.

Het Hoofdbestuur draagt dc volgende collegae voor hct lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

J. C. L. Pape, Weemstraat 14, Noordwolde.
C. Ruygh, Tutein Noltheniuslaan 8, Apeldoorn.
P. Zandstra, De Domp, Sneek.
J. W. Zantinga, Tolsteegplantsoen 12 II, Utrecht.

Hct Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige kandidaten M. Th. G. Gloudemans en
T. Nauta aangenomen als kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Adank, A. M. J., te Oosterhout (N.Br.), naar Schoutenveld 7, aldaar (tel. no. onge-
wijzigd), gr. 661282. (68)
Brandsma, S., van Dronrijp naar Den Burg (Texel), Haffelderweg 15, tel. 538. (75)
Edens, Th., te Roodeschool, tel cn giro gewijzigd in resp. Uithuizermceden 303 en
885157. (81)
Gajentaan, J. E.; 1957; Amsterdam (Z.), voorl. Joh. Verhulststraat 115; tel. 020—
720102; gr. 534939; P. (kl. huisd.), ass. bij Dr. J. Gajentaan. (83)
Haks, L. J., te Groningen, giro no. gewijzigd in 936951. (87)
Have, H. ten, te Haren (Gr.), aangesloten onder tel. 05900—44110 (privé), 23976
bur. adres: Groningen, Vechtstraat 31. (87)
Have, H. H. ten, te Wolvega, giro no. gewijzigd in 892361. (87)
Hoogerbrugge, A., te Lecrsum, aangesloten onder tel. 03434—325. (91)
Kalma, B. S., te Veenendaal, naar Aeacialaan 5, aldaar, tel. 08385—2445. (94)
Kemna, J. G., te Heeten (Ov.), huisnunmier 75 te wijzigen in 64. (95)
Kooi, W. van der, te Groningen, giro no. gewijzigd in 803926. (96)
Limborgh, C. L. van, te Soest, tel. aangesloten onder 02955—3098 (privé). (100)
Lipzig, J. H. H. van, te Heijthuizen, aangesloten onder tel. 04749—407, D. b. d.

Roy, J. J. le, van Ferwerd naar Zelhem, Stationsstraat 11, tel. 08342—272, gr.

Streefkerk, D. B., tc Heenvliet, naar Kerkwcg 6, aldaar, tel. 01887—415, aange-
sloten onder giro no. 642738. (115)
Vcenhof, J., te Bcesd, naar Voorstraat 69, aldaar, tel. 03458—329. (118)
Wilson, J. H. G., te Amsterdam, tel. no. bureau gewijzigd in 02940—2121. (124)
Woerden, Dr. J. van, tc Oosterbeek, giro no. gewijzigd in 846561. (125)

Inspectie van de Veeartsenijkundige Dienst cn Veterinaire Inspectie van
de Volksgezondheid in het district-ambtsgebied (Jroningen-Drcnthe.

Hct bureau van bovengenoemde diensten is van Haren (Gr.) verplaatst naar Gro-
ningen, Vechtstraat 31, tel. 05900—23976.

Kommerij, R., te Nes (Ameland), Strandweg Z-28, tel. 90 (voorzetting praktijk
K. Edel). (96)

Berg, H. van den, te Zwolle, op zijn verzoek, te rekenen m.i.v. 1 januari 1958, als:

a. plaatsvervangend Inspecteur bij de Veeartsenijkundige Dienst in het district
Overijssel;

b. Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (71)
Swinkels, M. P., te Helmond, op zijn verzoek, te rekenen m.i.v. 1 november 1957, als:

a. plaatsvervangend Inspecteur bij de Veeartsenijkundige Dienst in het district
Oostelijk Noord-Brabant;

b. Rijkskeurmeestcr in bijzondere dienst bij dc Veeartsenijkundige Dienst. (116)
Wigersma, H. R., te St. .\'Vnnaparochie, op zijn verzoek, te rekenen m.i.v. 1 februari

1958, als Keuringsdicrenarts-hoofd van dienst van de Vleeskeuringsdienst Het
Bildt. (124)

Most, G. van der, te Hengelo (O.), te rekenen m.i.v. 1 december 1957, tot Rijks-
keurmeestcr in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst ter standplaats
Hengelo (O.). (103)

Kraneveld, Prof. Dr. F. G., tc Utrecht, is aldaar op 10 deccmbcr 1957 overleden.

Dit jaar wordt in Washington D.G. ccn nieuw ruiterstandbeeld van Georg Washing-
ton onthuld. .Als model voor het paard heeft gediend het beroemdste .Xmcrikaanse
racepaard „Man o\'War".

Volledige voorlichting en assistentie bij
vestiging, praktijkovemame of associatie;

Na een langdurig, echter buitengewoon moedig gedragen lichamelijk lijden
is collega Prof. Dr. Frederik Cornelis Kraneveld op 10 december 1957
nog vrij plotseling overleden. De ontsteltenis over zijn heengaan was groot,
niet alleen bij zijn vrouw en familieleden, maar ook bij het personeel van
het Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten en feitelijk bij dc
gehele Utrechtse veterinaire gemeenschap, de studenten inbegrepen. Tot
een week voor zijn dood regelde hij nog de werkzaamheden op het insti-
tuut en nam bij zich aan huis nog examens af om de taak van zijn oudste
wetenschappelijk ambtenaar zoveel mogelijk te verlichten.
Kraneveld werd op 14 september 1896 te Gouda geboren. Na de openbare
lagere school bezocht hij in zijn geboorteplaats de Rijks H.B.S. en liet
zich kort na zijn 18e verjaardag inschrijven aan \'s Rijksveeartsenijschool.
De inschrijving werd echter niet gevolgd door cen eerste jaars studie,
Kraneveld werd ingevolge zijn opleiding tot reserve-officier opgeroepen
en heeft als artillerie-officier tot de zomer van 1917 te velde het vaderland
gediend.

Teruggekeerd naar het complex aan Biltstraat 172 maakte Kraneveld
ondanks het ontwend zijn aan schooltucht en -banken toch snelle vorde-
ringen. Zijn studietijd viel in diergeneeskundig opzicht in een progresieve
periode. De Veeartsenijschool werd Hogeschool, het aantal studenten, doch
ook het emplooi \\an dierenartsen nam sterk toe. Na de 4-jarige wereld-
oorlog brak er een bloeiperiode aan voor het grondstoffen producerende
Nederlands-Indië. Dit had grote behoefte aan jonge mensen om zich te
wijden aan de bestrijding van de talrijke besmettelijke dierziekten, die
soms tevens ernstige zoönosen waren. Ook Kraneveld kon aan de roepstem
van het Verre Oosten geen weerstand bieden en vertrok in december 1922,
vergezeld van zijn echtgenote Mevrouw J. D. Kraneveld-Verhoeff, naar
Batavia. De burgerlijke Veeartsenijkundige Dienst stuurde na de tropische
cursus te Buitenzorg het jonge paar niet de rimboe in, doch Kraneveld
werd uitgeleend aan het Veeartsenijkundig Laboratorium, dat in die tijd
nog geen onderdeel vormde van de B.V.D. Reeds spoedig kreeg hij weer

een andere taak n.1. werd hem opgedragen de tijdelijk afwezige leraar voor
de klinieken van de Nederlands-Indische Veeartsenschool in dezelfde
plaats te vervangen. Na een korte onderbreking van zijn taak bij het
onderwijs werd in de jaren 1925-\'26 nogmaals een beroep op hem gedaan,
doch nu niet voor klinische vakken maar voor het instrueren der toekom-
stige Indische veeartsen op het gebied van anatomie, histologie en physio-
logie. Achteraf zijn deze jaren voor Kraneveld geen verloren tijd geweest,
hij kreeg hierdoor tijd voor verdere ontwikkeling van zijn dieoretische en
praktische kennis omtrent de tropische ziekten.

Wetenschappelijk werk trok hem echter meer dan een didactische werk-
kring en aan het eerste kon hij zijn hart ophalen aan de afdeling „Alge-
meen Onderzoek" van het tot Instituut gepromoveerde Veeartsenijkundig
Laboratorium. Deze afdeling was voor iemand, die zich op de hoogte zou
willen stellen van tropische dierziek\'en, ideaal. Dc vverkmogelijkheden op
experimenteel gebied waren ook zeer ruim. Aanvankelijk hadden vooral
de bacteriële en de virusziekten zijn aandacht; later moest hij zich, min
of meer gedwongen door bezuinigingsmaatregelen, ook wijden aan proto-
zoaire en parasitaire ziekten. In de „Gordel van Smaragd" waren de
anaerobe infecties onder de bacteriële ziekten nog een grotendeels onont-
gonnen gebied. Eén hiervan, de Osteomyelitis bacillosa bubalorum, vormde
het onderwerp van zijn proefschrift, waarop hij onder leiderschap van
Prof. Dr. L. de Blieck in 1930 te Utrecht tijdens zijn eerste verlof promo-
veerde.

Zijn veelzijdigheid bleek echter door zijn talrijke wetenschappelijke mede-
delingen op het gebied van de pseudovogelpest, waarvan hij de eerste
gefundeerde beschrijving reeds in 1926 had gegeven, en zijn onderzoek
over hondsdolheid en de surra. Voordat hij in Utrecht tot hoogleraar werd
benoemd had hij reeds een 130-tal publicaties het licht doen verschijnen.
Hierbij verzuimde hij nimmer ook zijn medewerkers als mede-auteur te
vermelden. Kraneveld was een systematicus, in zijn werk grondig en
uiterst betrouwbaar en dit had zozeer de aandacht getrokken, dat hij in
1935 werd benoemd tot lid van de Natuurwetenschappelijke raad van
Nederlands-Indië.

Het uitbreken der 2c wereldoorlog bracht in Nederlands-Indië veel ver-
schuivingen met zich mede, opengevallen plaatsen moesten worden bezet
en Kraneveld werd behalve de leiding van 2 afdelingen ook nog de taak
van directeur van het instituut opgedragen. In de uitvoering hiervan
slaagde hij wonderwel tot de Japanners er een einde aan maakten.
De gebeurtenissen der latere jaren wierpen reeds eerder hun schaduw
vooruit. Er werden plannen gemaakt voor een landbouwkundige Faculteit,
waarbij tevens gedacht werd aan het hierbij incorporeren van een in-
richting voor hoger veeartsenijkundig onderwijs. Uitvoering der plannen
kon door gebrek aan geschikte onderwijskrachten wegens de oorlog in
Europa niet direct plaats vinden. Kraneveld had een belangrijk aandeel
in het uitwerken der plannen en het is geen toeval, dat hij na afloop van
de Japanse bezetting de eerste decaan werd van de in 1947 opgenchte
Faculteit der Diergeneeskunde van de Universiteit van Indonesië. Het ge-
lukte hem echter niet zijn doelstellingen te benaderen, zodat hij besloot om
zijn Indische loopbaan te beëindigen. Hij werd als uitermate deskundig
onderzoeker aangetrokken door Prof. Dr. I.. de Blieck voor het Instituut
voor Veterinaire Tropische Hygiëne van de Veeartsenijkundige Faculteit

cn volgde zijn leenncestcr 1 januari 1949 op als hoogleraar-dirccteur van
deze inrichting. Op 24 oktober van dat jaar aanvaardde Kraneveld zijn
ambt met het uitspreken van een rede getiteld: „Bestrijding van dier-
ziekten in de Tropen".

Zijn enthousiasme voor wetenschappelijk werk bleef ongetemperd, doch
dc praktische uitvoering der onderzoekingen moest hij dikwijls overlaten
aan zijn medewerkers. Talrijk waren nog de publicaties, die gebaseerd
waren op onderzoekingen met zijn Indonesische medewerkers van voor
en na de oorlog. Het is veelbetekenend, dat de laatste mededeling van
Kraneveld en zijn vroegere door hem hooggeachte Indonesische mede-
werker Rd. Djaenodin verschenen is in de jaargang 1957 van Hemera
Zoa, de Indonesische voortzetting van de Ncderlandsch Indische Bladen
voor Diergeneeskunde, waarvan Kraneveld jarenlang de redacdc had ver-
zorgd.

Kraneveld was geen man van grote woorden, bescheiden als zijn gestalte
was ook zijn aard. Voor zijn Indonesische en Nederlandse leerlingen was
hij een uitstekend docent. Steeds stond hij voor hen op de bres om hun
belangen, materiële zowel als geestelijke, te bevorderen. De kennis der in-
fectieuse en parasitaire ziekten bij de abituriënten van de Veeartsenschool
kon ondanks de smallere basis wedijveren met die van de pas afgestu-
deerde Nederlandse dierenartsen. Dc colleges en pracdca te Utrecht wer-
den, hoewel de toekomstige wcrkmogelijkheden in dc tropen door de af-
scheiding van Indonesië van Nederland voor de Nederlandse veterinaire
studenten sterk waren afgenomen, met animo bezocht.
Kraneveld was door zijn hulpvaardigheid en zijn wijze van examineren
bij de studenten gezien. Zijn onderwijstaak hier tc lande bracht met zich
mede, dat hij buiten universiteitsverband geen aanzienlijke organisatorische
functies bekleedde, zoveel tc belangrijker waren echter de buitenlandse
connecdes, die hij aanhield en versterkte. Dat ook buiten Nederland en
Indonesië zijn kennis en arbeid werden gewaardeerd bleek uit zijn be-
noeming tot Membre Etranger dc la Société de Pathologie Comparée,
Mcmbre Correspondant Etranger dc la Société de Pathologie Exotique;
briefwisselend lid van dc Belgische Vereniging voor Tropische Genees-
kunde, Korrespondierend Mitglied der Deutsche Gesellschaft für Hygiene
und Mikrobiologie en erelid van dc Vereniging voor Huisdierwetenschap
van Indonesië.

De afgestudeerde landgenoten in dc tropen waren verzekerd van cen
snelle cn ter zake kundige praktische of theoretische bijstand bij het
oplossen \\ an diergeneeskundige problemen.

In 1941, dus vóór dc oorlog in de Pacific, ontving Kraneveld de koninklijke
onderscheiding van benoeming tot Officier in dc Orde van Oranje Nassau.
In opdracht van dc legering heeft Kraneveld met collega Dr. P. Hoekstra
in 1955 nog cen vermoeiende studiereis gemaakt naar verschillende delen
van Nederlands en Australisch Nieuw-Guinea en bezocht tevens Burma,
Australië en dc Philippijnen. Enkele maanden na zijn terugkomst open-
baarden zich de eerste verschijnselen van de slepende ziekte, waarvan hij
uiteindelijk het slachtoffer is geworden.

Kraneveld heeft vanaf zijn benoeming onafgebroken getracht zijn insd-
tuut een uitgebreider arbeidsterrein, cen grotere en meer gevarieerde per-
soneelsbezetting en een betere huisvesdng te bezorgen. De naam werd
reeds gwijzigd in Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten doch

het is wel tragisch, dat nu de materiële uitbreiding door nieuwbouw zijn
beslag bijna heeft gekregen, hij de voltooiing hiervan niet meer heeft
mogen meemaken.

De oorlog heeft direkt en indirekt Kraneveld en zijn echtgenote bijna van
al hun indeme vrienden beroofd. Een gevoel van een zekere mate van
vereenzaming was hiervan het gevolg, omdat men nu eenmaal gemakke-
lijker vrienden maakt als jong subaltern ambtenaar dan als hoofd van een
instituut. Met taaie volharding heeft Kraneveld getracht zich niet in zijn
werk door zijn invaliditeit te laten beïnvloeden, van ziekteverlof wilde hij
niet weten; hij bevroedde \\ermoedelijk, dat hem nog slechts een korte
spanne tijds gegund zou worden om zijn werk af te ronden. Zijn terugkeer
in de faculteitsvergaderingen deed ons hopen, dat zich alles nog ten goede
zou wenden, doch het heeft niet zo mogen zijn.

Dc grote belangstelling bij de crematie te Westerveld toonde nog eens
hoeveel Kraneveld als vriend en raadgever voor het nog resterende deel
der Indische gemeenschap van dierenartsen had betekend. Een telegram
uit Bogor van de Universiteit van Indonesië bewees hoe men hem daar
ook had gewaardeerd.

Voor zijn levensgezellin is dit verlies onnoemelijk zwaar en woorden van
troost zullen de leegte, die Frits thuis achterlaat, niet kunnen vullen. Niet
alleen voor haar is het verlies onherstelbaar, doch op een ander niveau
ook voor de hele universiteit en voor de Nederlandse tropische diergenees-
kunde, speciaal nu door politieke spanningen in het Oosten de toekomst
nog meer dan ooit in nevelen is verhuld. Kraneveld heeft nu eeuwige rust,
echter zal zijn nagedachtenis nog lang blijven voortbestaan bij vrienden,\'
collegae, leerlingen en het personeel van zijn instituut.

Bijdrage tot de therapie der distomatosis in Nederlandsch Indië. N.I.B.D 36
1924, 3.

Over een in Nederlandsch Indië heersende ziekte onder het pluimvee N I B D 38
1926, 448. ■ ■ \'

Een interessante bevinding bij gerechtelijk bloedonderzoek. N.I.B.D., 38, 1926, 450.
Overzicht van het onderzoek naar een specifiek gewrichtslijden bij runderen ter
Sumatra\'s Oostkust. Handelingen 4de Ned. Ind. Natuurwetenschappelijk Congres
Weltevreden, 1926, p. 335.
Over een gewrichtslijdcn bij runderen ter Sumatra\'s Oostkust. N.I.B.D., 39, 1927, 105.
Bijdrage tot de kennis van dc tenaciteit van de Bacillus bubalisepticus N I B D 39
1927e 355. \' \' \'

Bijdrage tot de kennis van dc tenaciteit van de Bacillus bubalisepticus II NIED
40, 1928, 53.

noodslachtingen. N.I.B.D., 40, 1928, 177.
(met O. NIESCHULZ). Over dc prophylactischc waarde van naganol bij paardcn-

surra. I. cn H. N.I.B.D., 40, 1928, 491.
(met O. NIESCHULZ). Experimentelle Untersuchungen über die Uebertragung
der Büffelscuche durch Insekten. Zentralbl. Bakt. u.s.w, Abt I Orig Bd 113
1929, 403.

(met O. NIESCHULZ), Experimentele onderzoekingen over de overbrenging van
de hacmorrhagische septichaemie van dc buffel door insecten, NI BD 41
1929, 521.

(met J. ZEISSLER). Der Bacillus gigas. II. Mitteilung. Arch, wissenschaftl. u. prakt.

Tierheilkunde, 60, 1929, 441.
(met J. ZEISSLER). De Bacillus gigas. N.I.B.D., 42, 1930, 45.

surra. II. N.I.B.D., 42, 1930, 381.
Bijdrage tot de kennis van de osteomyelitis bacillosa bubalorum. Proefschrift Utrecht,

N.I.B.D., 42, 1930, 564.
Enkele overbrengingsproeven van Trypanosoma theileri Laveran met tabaniden.

N.I.B.D., 43, 1931, 132.
(met RADEN DJAENOEDIN). Een door inwrijven met „sangkajoe" (zaden van
Croton dglium L ?) veroorzaakte, heftige huidirritatie bij cen paard. N.I.B.D.,

(met F. L. HUBER). Over de diagnose van miltvuur in Nederlandsch Indië, mede
in verband met de wijze van opzenden van het ziektemateriaal. N.I.B.D., 43,

■Anaërobe bacillen en de door hen veroorzaakte infecties bij de huisdieren in Neder-
landsch Indië. I. Algemeen overzicht over dc tegenwoordige toestand van het
vraagstuk der gasoedemen en hun verwekkers. N.I.B.D., 43, 1931, 459.
Anaërobe bacillen enz. II. Een en ander over de in Nederlandsch Indië voorkomende
infecties door anaërobe bacillen en over de wijze van opzenden van ziektemateriaal.

N.I.B.D., 43, 1931, 483.
(met C. BUBBERMAN). Over een besmettelijke peristomatids bij schapen. Hande-
lingen 6de Natuurwetenschappelijk Congres te Bandoeng, 1931.
Anaërobe bacillen enz. III. Onderzoek in het laboratorium. N.I.B.D., 43, 1931, 601.
(met C. BUBBERMAN). Over cen besmettelijke pcristomatitis. N.1 B.D., 43, 1931,
564.

(met RADEN DJ.A.ENOEDIN). Anaërobe bacillen enz. IV. Enkele korte beschou-
wingen over de osteomyelitis bacillosa bubalorum naar aanleiding van de in 1930
aan het Vecartscnijkundig Instituut ter onderzoek ontvangen materialen. N.I.B.D.,

(met RADEN DJAENOEDIN), Anaërobe bacillen enz. V. Het voorkomen van de
gasbacil van Fraenkel in de darminhoud bij rund en karbouw. N.I.B.D., 44,

Anaërobe bacillen enz. VI. Over gasoedemen bij runderen veroorzaakt door de Bac.

phlcgmonis emphiscmatosae Eug. Fraenkel. N.I.B.D., 44, 1932, 133.
(met RADEN DJAENOEDIN). Het voorkomen van het Trypanosoma theileri

Laveran in Nederiandsch Indië. N.I.B.D., 44, 1932, 207.
(met RADEN DJAENOEDIN). Anaërobe bacillen enz. VII. Dc Bacillus phlcgmonis
emphysematosae (Eug. Fraenkel) als normale darmbcwoncr bij gezonde paarden.

N.I.B.D., 44, 1932, 232.
(met C. BUBBERMAN). Enige gegevens over de surra-thcrapic. N.I.B.D., 44,
1932, 397.

(met C. BUBBERMAN). Cascade. Voorlopige mededeling. N.I.B.D., 45, 1933, 3.
(met RADEN DJAENOEDIN), Anaërobe bacillen enz. VIII. Vergelijkend onder-
zoek over de koolhydraatsplitsing tussen dc Bacillus gigas, Zeisslcr en Rassfeld en
het uit gevallen van osteomyelitis bacillosa bubalorum geïsoleerde organisme.
N.I.B.D., 45, 1933, 80.
(met RADEN DJAENOEDIN). Anaërobe bacillen enz. IX. Het voorkomen van dt
gasbacil van Fraenkel in de darminhoud bij gezonde schapen en geiten. N.I.B.D.,

bij schaap en geit. N.I.B.D., 45, 1933, 311.
(met C. BUBBERMAN). Over cen dermatitis squamosa et crustosa circumscripta

bij het rund in Nederlands Indië, genaam easeado. I. Onderzoekingen over aard
en wezen van easeado. N.I.B.D., 45, 1933, 239.
Anaërobe bacillen enz. X. De pathogeniteit van dc Bacillus gigas. Zeissier en Rass-

feld, 1929. N.I.B.D., 45, 1933, 440.
(met RADEN DJAENOEDIN). Anaërobe bacillen enz. XI. Overzicht over de in
1931 en 1932 aan het Veeartsenijkundig Institut onderzochte gevallen van ostco-
myehtis bubalorum. N.I.B.D., 45, 1933, 522.
(met RADEN DJAENOEDIN). Over de biologie van het virus der peristomatitis

bij schaap en geit. Ilde mededeling. N.I.B.D., 46, 1934, 13.
(met RADEN DJAENOEDIN). Anaërobe bacillen enz. XII. Over het voorkomen

van de gasbacil van Fraenkel in straatstof, aarde, enz. N.I.B.D., 46, 1934, 94.
(met C. BUBBERMAN). Over een dermatitis squamosa et crustosa circumscripta
bij het rund in Ncderlandsch Indië, genaamd Cascado. III. Het voorkomen bij de
geit. N.I.B.D., 46, 1934, 67.
(met C. BUBBERMAN). Stephanofilariosis. IV. Over het voorkomen bij het rund

op Java. N.I.B.D., 46, 1934, 111.
(met C. BUBBERMAN). Stephanofilariosis. V. Twee zware gevallen bij het rund.

N.I.B.D., 46, 1934, 149.
Anaërobe Infektionen bei den Haustieren im Niederländisch Ostindien, besonders
über eine spezifische Osteomyelitis beim Büffel. Handelingen 12e Internationaal
Veeartsenijkundig Congres, New York, 1934. Vol. 2, 1935, 187.
(met RADEN DJAENOEDIN). Anaërobe bacillen enz. XIII. Het voorkomen van
de gasbacil van Fraenkel in de darminhoud en de faeces van gezonde honden en
katten. N.I.B.D., 46, 1934, 284.
(met RADEN DJAENOEDIN). Anaërobe bacillen enz. XIV. Het voorkomen van
de Fraenkclsche gasbacil in de inhoud van dc einddarm bij gezonde varkens.
N.I.B.D., 1934, 395.

vuurbestrijding. N.I.B.D., 47, 1935, 61.
(met RADEN DJAENOEDIN). Een en ander over dc resistentie van de Bacillus

bubaliscpticus in verschillende soorten materiaal. N.I.B.D., 47, 1935, 95.
(met RADEN DJAENOEDIN). Anaërobe bacillen enz. XVI. Over de opzending
van zicktemateriaal ter onderzoek op anaërobe bacillen en enkele voor Ncder-
landsch Indië bijzondere gevallen van gasoedecm. N.I.B.D., 47, 1935, 150.
Stephanofilariosis. VI. Enkele bijzonderheden bctrcfff.ide het lijden. N.I.B.D., 47,

(met F. L. HUBER). Experimentelle Studiën zu\'.n Imnmnitätsverhältnis zwischen
Rauschbrand und Pararauschbrand. Handelingen 7dc Ned. Indisch Natuurweten-
schappelijk Congres, Batavia, 1935, 733.
(met RADEN DJAENOEDIN). Anaërobe bacillen enz. XVII. Onderzoek over dc
vorming van indol door anaërobe bacillen, speciaal wat betreft dc gasbacil van
Fraenkel, de houtvuur- en paraboutvuurbacil. N.I.B.D., 47, 1935, 231.
Stephanofilariosis. VII. Een door de Stephanofilaria dedoesi veroorzaakte ooraandoe-
ning bij buffels (voorlopige mededeling). N.I.B.D., 47, 1935, 310.
(met RADEN DJAENOEDIN). Onderzoek over de prophylactischc en therapeu-
tische waarde van trypaflavine tegen scptichaemia hacmorrhagica. N.I.B.D., 48,

Overzicht over proeven inzake de tckcndodcndc werking van derrispoeder-extracten.

N.I.B.D., 48, 1936, 97.
(met RADEN DJAENOEDIN). De aërobe bacteriën-flora van dc gal van ge-
zonde runderen uit Midden-Java. N.I.B.D., 48, 1936, 230.
(met RADEN DJAENOEDIN). Anaërobe bacillen enz. XVIII. Overzicht over het
onderzoek van sinds 1932 ontvangen materialen van osteomyelitis bacillosa bu-
balorum. N.I.B.D., 48, 1936, 255.
(met F. L. HUBER). Anaërobe bacillen enz. XIX. Boutvuurfiltraat - boutvuurformol-

vaccin. N.I.B., 48, 1936, 263.
(met RADEN DJAENOEDIN). Anaërobe bacillen enz. XX. Onderzoek naar het

voorkomen van micro-organismen in het beenmerg van gezonde buffels, in ver-
band met de Pathogenese der osteomyelitis bacillosa. N.I.B.D., 48, 1936, 290.
(met RADEN DJAENOEDIN). Over de waarde van verschillende methoden van

onderzoek op miltvuur. N.I.B.D., 49, 1937, 133.
(met RADEN DJAENOEDIN). Stephanofilariosis. VIII. Oriënterend onderzoek

betreffende de therapie van het lijden. N.I.B.D., 49, 1937, 332.
(met F. L. HUBER). Anaërobe bacillen enz. XXI. Vergelijkende proeven met

boutvuurserum. N.I.B.D., 49, 1937, 349.
(met A. VAN DER SCHAAF). Een myiasis van de klauwen en hun omgeving bij

runderen. N.I.B.D., 49, 1937, 360.
(met F. L. HUBER). Anaërobe bacillen enz. XXII. Het voorkomen van antistoffen
tegen houtvuur en paraboutvuur in het serum van normale runderen en paarden.
N.I.B.D., 50, 1938, 60.
Een onderzoek naar de hoedanigheid van de huid van z.g. bintang- oi toetoelrunde-

ren. N.I.B.D., .50, 1938, 144.
(met RADEN DJAENOEDIN), Anaërobe bacillen enz. XXIH. De diagnostiek van

houtvuur. N.I.B.D., 50, 1938, 115.
Pseudotuberculose bij de geit. Proeven over diagnostiek en immunisatie. Notulen

Dienstvergadering Overheidsveeartsen Ned. Indië, Batavia Juni 1938, p. 321.
(met RADEN DJAENOEDIN). De betekenis van het culturele onderzoek bij het

stellen van de miltvuurdiagnosc. N.I.B.D., 50, 1938, 206.
Stephanofilariosis in Niederländisch Ostindien und ähnUche Infektionen in anderen
Ländern. Zeitschr. Infektion.skrankh. paras. Krankh. u. Hyg. d. Haustiere, 53,

(met RADEN DJAENOEDIN). Experimenten betreffende de prophylactische be-
handeling van surra met naganol. N.I.B.D., 50, 1938, 262.
(met RADEN DJAENOEDIN). De waarde van longweefsel voor het stellen van de

diagnose septichacmia haemorrhagica. N.I.B.D., 50, 1938, 347.
(met ANWAR NASOETION). Het virus der in Nederlandsch Indië voorkomende

pseudovogelpest (eerste mededeling). N.I.B.D., 50, 1938, 356.
(met UMBOH). Het verspreiden van miltvuurkiemen door het lichaam na intra-

cutane infectie. N.I.B.D., 51, 1939, 1.
(met RADEN DJAENOEDIN). Onderzoek over de resistentie van met het Coryne-
bacterium Preisz-Nocardi (ovis) geïnfecteerde caviae tegen miltvuur. N.I.B.D.,

(met MOH. MANSJOER). De miltvuurbacil in het digestie-apparaat van de Ta-
banus rubidus Wied. N.I.B.D., 51, 1939, 62.
(met ANWAR NASOETION). Variabiliteit van hoenderpestvirus. N.I.B.D., 51,

en de organen van geslachte surra-lijders. N.I.B.D., 51, 1939, 218.
Enkele onderzoekingen over surra. Handelingen 8ste Natuurwetenschappelijk Con-
gres, Soerabaja, 1938, 544.
(met RADEN DJAENOEDIN). De resistentie tegen miltvuur van aan surra lij-
dende caviae. N.I.B.D., 51, 1939, 292.
(met UMBOH). Experimenten over het gefractionnccrd toedienen van naganol bij

de behandeling van surra. N.I.B.D., 51, 1939, 371.
(met MOH. MANSJOER). Over de werking van sulfanilamide en soluseptazine
tegen infecties met de Pasteurella bubaliseptica bij konijnen. N.I.B.D., 52, 1940, 29.
(met RADEN DJ.\\ENOEDIN). Onderzoek naar de oorzaken van lymphklierzwel-

lingen bij inheemse geiten. N.I.B.D., 52, 1940, 93.
(met A. VAN DER SCHAAF). Tuberculose en actinomycose bij een rund. N.I.B.D.,

N.I.B.D., 52, 1940, 146.
(met ANWAR NASOETION). Sulfanilamide als therapeuticum tegen mond- en
keeltrichomoniasis bij duiven. N.I.B.D., 52, 1940, 160.

(met J. B. DOUWES). Aanvullende lijst van voor Nederlandsch Indië nieuwe para-
sitaire wormen bij zoogdieren en vogels. N.I.B.D., 52, 1940, 178.
(met MOH. MANSJOER). Proeven over de werking van congasin (surfen C)

tegen infecdes met het Trypanosoma evavnsi. N.I.B.D., 52, 1940, 203.
(met RADEN DJAENOEDIN). Anaërobe bacillen enz. XXIV. Het voorkomen van
naërobe micro-organismen in de gal van gezonde runderen. N.I.B.D., 52, 1940,
281.

de Tabanus rubidus Wied. op paard en buffel. N.I.B.D., 52, 1940, 339.
(met M. ERBER). Salmonellosis bij een volwassen rund. N.I.B.D., 52, 1940, 444.
(met ANWAR NASOETION). Het virus van de in Nederlandsch Indië voorko-
mende pseudovogelpest (tweede mededeling). N.I.B.D., 53, 1941, 148.
(met MOH. MANSJOER). Infecde met Aspergillus fumigatus Fres. van cen testis

bij cen haan. (V.S. Nr. 32). N.I.B.D., 53, 1941, 181.
(met J. MERKENS). Vecartscnijkundig onderwijs in landen, waar de toestanden
op veterinair gebied min of meer met die van Nederlandsch Indië overeenkomen.
N.I.B.D., 53, 1941, (61).
(met MOH. MANSJOER). Het verspreiden van miltvuurkiemen door aasetende

dieren. N.I.B.D., 53, 1941, 313.
(met R.ADEN DJAENOEDIN). Enkele waarnemingen over de postmortale diagnose

van surra bij paarden. N.I.B.D., 53, 1941, 351.
(met M. ERBER en MOH. MANSJOER). Salmonella-infecdes bij duiven in Neder-
landsch Indië. N.I.B.D., 53, 1941, 410.

Arsocoll. I. Naganol Specia. N.I.B.D., 53, 1941, 465.
Diergeneeskundig onderzoek in Indonesië gedurende de laatste 25 jaar. Tijdschr.

Diergeneeskunde, 71, 1946, 953.
Het werk van het Vecartscnijkundig Instituut te Buitenzorg gedurende 1940 en 1941.

Chronica Naturae, 103, 1947, 98.
(met M. ERBER en MOH. MANSJOER). Salmonella-infecties bij eenden op Java.

N.I.B.D., 54, 1947, 120.
(met MOH. MANSJOER). Onderzoekingen over bloedparasieten. I. Algemene ge-
gevens. N.I.B.D., 54, 1947, 144.
(met M. ERBER en MOH. MANSJOER). Salmonelladragers onder kalkoenen op

Java. N.I.B.D., 54, 1947, 149.
(met RADEN DJAENOEDIN). Haaruitval bij dieren na voedering met lamtoro

(Leucaena glauca). N.I.B.D., 54, 1947, 170.
(met MOH. MANSJOER). Over het voor consumptie geschikt maken van met Sal-
monella besmette eendeneieren. I. Niet geconserveerde („verse") eieren. N.I.B.D.,
54, 1947, 181.

bij een eend. N.I.B.D., 54, 1947, 200.
(met MOH. M.ANSJOER). Onderzoekingen over bloedparasieten. II. Een trypano-
soma bij de grote Indische kraai (Corvus macrorhynchos macrorhynchos). N.I.B.D.,
54, 1947, 208.

Salmonellae besmette eendeneieren. II. Gezoute eieren. N.I.B.D., 54, 1947, 226.
(met MOH. MANSJOER). Onderzoekingen over bloedparasieten. III. Een infec-
tie met trypanosomen bij Columba livia (C. domsedca). N.I.B.D., 54, 1947, 249.
(met MOH. MANSJOER). Surra bij varkens. N.I.B.D., 54, 1947, 254.
(met RADEN DJAENOEDIN). Rapport over een onderzoek naar de oorzaak van
ziekte- en sterfgevallen onder geiten op het Pardculiere Land Tjakoeng en daarop
aansluitende proeven over de waarde van diverse behandelingsmethoden van
worminfecdes bij geiten en schapen. N.I.B.D., 54, 1947, 262.
(met RADEN DJAENOEDIN). Proeven over de duur der besmettelijkheid van met
naganol en arsocoll behandelde surralijdcrs. N.I.B.D., 55, 1948, 3.

(met ANWAR NASOETION). Sulfanilamide tegen vogelpokken (voorlopige mede-
deling). N.I.B.D., 55, 1948, 35.
(met RADEN DJAENOEDIN). Het effect van ecn prophylactischc injectie van
naganol bij paarden tijdens het incubatiestadium van surra. N.I.B.D., 55, 1948, 57.
(met RADEN DJAENOEDIN). Over zogenaamde locale septichaemie bij varkens.

N.I.B.D., 55, 1948, 81.
(met ANW.^R N.\\SOETION). Mond- en kccltrichomoniasis bij duiven op Java.
N.I.B.D., 1948, 117.

(met R.^DEN DJ.^E.NOEDIN). Proeven over de gevoeligheid voor surra van door
behandeling met naganol en arsocoll van deze ziekte genezen paarden. N.I.B.D.,

Celebes). N.I.B.D., 55, 1948, 179.
(met MOH. MANSJOER). Proeven over vervangproducten voor Naganol Bayer

en arsocoll. II. Tryparsamide. N.I.B.D., 55, 1948, 203.
(met ANW,\\R NASOETION). Immunisatie tegen pseudovogelpest. I. Proeven met

Vaccin No. 45. N.I.B.D., 55, 1948, 255.
(met ANWAR NASOETION). Idem. II. Enige proeven met modificaties van ent-
stof Nr. 45 (Vaccins Nrs. 45/a en 45/b). N.I.B.D., 55, 1948, 345.
(met ANW.^R NASOETION). Idem. HI. Prophylactischc proeven met enige ver-
schillend gemodificeerde Vaccins Nrs. 48 en 49. N.I.B.D., 55, 1948, 353.
(met RADEN DJAENOEDIN). Enige gegevens over bet moment van binnendringen
van Trypanosoma evansi in de cerebrospinaalvloeistof bij paarden. Hemera Zoa,

typhi murium. Hemera Zoa, 56, 1949, 81.
(met MOH. MANSJOER). „Dood in den dop" bij met Salmonella typhi murium

besmette eendeneieren. Hemera Zoa, 56, 1949, 201.
(met RADEN DJ,\\ENOEDIN). Enige proeven over dc mogelijkheid van herstel
van in het tv^eede stadium van surra verkerende paarden door behandeling met
Naganol en Arsocoll. Hemera Zoa, 56, 1949, 213.
Bestrijding van dierziekten in dc tropen. Inaugurale Rede, October 1949. Rijksuni-
versiteit, Utrecht.

en met 0.5%, phenol geconserveerd bloed. Hemera Zoa, 56, 1949, 286.
(met J. J. PETTING.^). Myiasis bij het paard. Hemera Zoa, 56, 1949, 296.
(met R.^DEN DJ.\\ENOEDIN). Enkele proeven over immunisatie tegen surra. He-
mera Zoa, 56, 1949, 370.
(met MOH. MANSJOER). De resistentie van pseudovogelpest-virus in het darm-
kanaal van immune kippen. Hemera Zoa, 57, 1950, 43.
(met MOH. MANSJOER). Onderzoekingen over de gevoeligheid voor surra. I.
Infectieproevcn met ccn Trypanosoma bij caviae, honden en paarden. Hemera Zoa,

(met MOH. MANSJOER). Twee mogelijkheden tot besmetting van pluimvee-
bedrijven met pseudovogelpest. Hemera Zoa, 57, 1950, 166.
NewGastle disease (pseudovo.gelpest). The transmission of the Indonesian Virus to

Embryonated Ghicken Eg,gs. Hemera Zoa, 57, 1950, 284.
(met M. ERBER en MOH. MANSJOER). Een vermoedelijk geval van Salmonel-
losis bij de buffel. Hemera Zoa, 57, 1950, 304.
(met RADEN DJ.-VENOEDIN). Enige oriënterende proeven over mimosinc als

haaruitval-verwekkende agens bij paarden. Hemera Zoa, 57, 1950, 624.
(met M. ERBER en MOH. MANSJOER). Salmonella-dragers onder klinisch ge-
zonde varkens op Java. Tevens ecn onderzoek over de aërobe bacterie-flora der
mesentcriale lymphkliercn bij deze dieren. Hemera Zoa, 58, 1951, 48.
(met MOH. M.ANSJOER). Onderzoekingen over bloedparasieten. IV. Trypanoso-

men bij de kip in Indonesië. Hemera Zoa, 58, 1951, 136.
(met RADEN DJ.\'^ENOEDIN). Anaërobe bacillen en de door hen veroorzaakte

infecties bij de huisdieren in Indonesië. XXV. Aanvullende ondcrzockin.gen over
de aetiologie der osteomyelitis bacillosa bubalorum. Hemera Zoa, 58, 1951, 321.
(met MOH. MANSJOER). Onderzoekingen over blocdparasieten. V. Een Haemo-

proteus en een Trypanosoma bij paradijsvogels. Hemera Zoa, 58, 1951, 406.
(met A. L. HOUWINK en H. J. W. KEIDEL). Electron microscopical Investiga-
tions on Trypanosomes. I. Some preliminary data regarding the structure of Try-
panosoma evansi. Proceedings Koninkl. Ned. Akademie Wetenschappen. Series C,
54, 1951, 393.

(met M. ERBER en MOH. MANSJOER). Healthy pigs as Salmonella Carriers in
Java; Aerobic bacterial Flora of their mesenteric Lymph Nodes. Documenta
Neerl. et Indon. de Morbis Tropicis, 3, 1951, 343.
(met RADEN DJAENOEDIN). Een onvoldoende onderzochte oor-aandoening bij

paarden op Timor (secundaire myiasis?). Hemera Zoa, 59, 1952, 54.
(met MOH. MANSJOER). Onderzockin,gen over de gevoeligheid voor surra. II.
Het verloop der ziekte bij enkele in het wild levende dieren in Indonesië. Hemera
Zoa, 59, 1952, 117.

(met MOH. MANSJOER). Onderzoekingen over bloedparasieten. VI. Enkele ge-
gevens over Haemoproteus-infecties bij Columba livia (C. domestica) in Indone-
sië. Hemera Zoa, 59, 1952, 383.
(met MOH. MANSJOER). Onderzoekingen over blocdparasieten. VII. Het voor-
komen van Plasmodium gallinaceum (Brumpt, 1935) in Indonesië. Hemera Zoa
60, 1953, 234.

(met MOH. ROZA). Enige aanvullende gegevens over de lepra bubalorum, alsmede
over een soortgelijk ziektebeeld bij het rund: Lepra bovina. Hemera Zoa, 60,

(met N. J. DE VIN). Toepassing van Enheptin op een met blackhead besmet kal-
koenen-bedrijf. Tijdschr. Dier.geneesk., 79, 1954, 291.
(met L. DE BLIECK, H. HOOGENDOORN en N. ZWIEP). Enkele verdere proe-
ven over het curatief effect van Nitrofurazone en Sulfaquinoxaline bij Eimeria
tenella-infectie. Tijdschr. Diergeneesk., 79, 1954, 327.
(met L. DE BLIECK, TH. J. DE MAN en N. ZWIEP). Nitrofurazone als prophy-
lacticum tegen Eimeria-tenella-coccidiosis. Tijdschr. Diergeneesk., 79, 1954, 333.
(met H. J. W. KEIDEL). Protozoair en parasitologisch onderzoek van materialen
van vertebraten, verzameld op de eilanden Komodo, Padar en Rintja.
(HOOGERWERF, A. Rapport over een naar Komodo, Padar en Rintja (Kleine
Sunda Eilanden) gemaakte dienstreis van 21 Mei—6 Juli 1953. Bogor, 1953/4
pag. 259).

(met MOH. MANSJOER). Onderzoekingen over blocdparasieten. VIII. Over een
Trypanosoma van de tortelduif (Streptopelia chinensis tigrina). Hemera Zoa 61

(met MOH. MANSJOER). Enige gegevens over de invloed van surra op de gravi-
diteit en over de frequentie van een intra-uteriene infectie bij deze ziekte. Hemera
Zoa, 61, 1954, 97.

(met M. ERBER en MOH. MANSJOER). Salmonella dublin bij de hond. Hemera
Zoa, 61, 1954, 161.

Ind. Morb. Trop., 6, 1954, 303.
(met M. ERBER en MOH. MANSJOER). Enkele Salmonella-vondsten bij zieke,

niet aan Salmonellosis lijdende varkens op Java. Hemera Zoa, 61, 1954, 314.
(met H. J. W. KEIDEL). Bloedparasieten bij vissen in Nederland. I. Trypano-
somen bij de palin.g, Anguilla vulgaris. T.v.D., 80, 1955, 256.
(met ANWAR .NASUTION). Anaërobe bacillen en de door hen veroorzaakte in-
fecties bij de huisdieren in Indonesië. XXVH. Beschouwing over een mogelijkheid
tot verbetering van het boutvuur-formolvaccin. Hemera Zoa, 62, 1955, 1.
(met P. HOEKSTR.\\). Rapport omtrent een veeteeltkundig en dierziektekundig

onderzoek in Nederlands Nieuw-Guinea in het jaar 1955 (December 1955).
(met MOH. MANSJOER). Onderzoekingen over bloedparasieten. IX. Een Trypano-

(met H. J. W. KEIDEL). Rhinoccros sondaicus een gastheer voor Amblyomma
crenatum op Java. Hemera Zoa, 63, 1956, 364.

(met RADEN DJAENOEDIN). Anaërobe bacillen en de door hen veroorzaakte in-
fecties bij huisdieren in Indonesië. XXVI. Enkele proeven over de Pathogenese
der Osteomyelitis bacillosa bubalorum, zowel met de „Osteomyelitis-bacillus" als
met de Bacillus gigas. Hemera Zoa, 64, 1957, 61.

(met P. SUTMÖLLER en A. VAN DER SGHAAF). Meliodosis (Pscudo-malleus)
in sheep, goats and pigs on Aruba (Netherlands Antilles). J.A.V.M.A., 130, 1957,
415.

(met RADEN DJAENOEDIN). Leucacna glauca (Peté Tjina) ; Haarausfall bei
Pferden; andere Farbe des Neuen Haares. Hemera Zoa, 64, 1957, 177.

Veterinaire Varia van Indonesië, Nr. II, Enige gegevens over de eerste invoer van
paarden op de, Banda-eilanden. Hemera Zoa, 64, 1957.

Veterinaire Varia van Indonesië, Nr. III, Buffels zonder horens. Hemera Zoa, 64,
1957.

Veterinaire Varia van Indonesië, Nr. IV, Een flitsbeeld over de geschiedenis der
Diergeneeskunde van Nederlands Oost-Indië gedurende de periode 1820—1940.
Hemera Zoa, 65, 1958.

EEN DIEREXPERIMENTEEL ONDERZOEK NAAR DE
IMMUNISERENDE WAARDE VAN EEN ENKELVOUDIGE EN-
MET PSEUDO-VOGELPEST GECOMBINEERDE VACCINATIE
TEGEN INFECTIEI ZE BRONCHITIS VAN KIPPEN

De infectieuze bronchitis van kippen komt in ons land voor en is een, in
economisch opzicht, belangrijke ziekte. Tegen deze ziekte worden ver-
schillende entstoffen gebruikt. Teneinde na te gaan of de door ons
gebruikte vaccin-stam 82828 immuniteit opwekt tegen infectieuze bron-
chitis (verder I.B. genoemd) werd een gecontroleerde laboratoriumproef
genomen.

In plaats van serum werd plasma gebruikt omdat de opbrengst groter is,
zodat van kleine kuikens ook individuele monsters onderzocht kunnen
worden. Bloed werd getapt in steriele buisjes met citras natricus 5 %. Na
centrifugeren werd een helder plasma verkregen waarbij penicilline en
streptomycine werd gedaan. De plasma\'s werden bij - 18°G bewaard.

1. Serumneutralisatiestam (S.N. stam), no. 66579, 240e passage. Deze
stam doodt 10 daagse embryo\'s in 2 dagen tijd, tot in een verdunning
van

3. Virulente stam (stam G), geïsoleerd bij een spontaan geval van I.B.
(No. 1 en 2 zijn ontvangen van Prof. Jungherr, Stors, Connecticut, no. 3
is een zelf geïsoleerde stam).

Om dc ontwikkeling van antistoffen tegen I.B. te meten worden verschil-
lende verdunningen van het S.N.-virus vermengd met steeds hetzelfde
volume serum. Hoe meer antistoffen het serum bevat, hoe meer S.N.-virus
geneutraliseerd kan worden. Bij het enten van 10 daagse embryo\'s kan
na twee dagen worden afgelezen tot welke S.N.-virus concentratie het
serum het S.N.-virus heeft geneutraliseerd. Dit is dan een maat voor de
S.N.-titer. Bijvoorbeeld:

Omdat het plasma 1:10 verdund
is, is de werkelijke S.N.-titer 10"^.
\\\'accin-virusliter (E.M.I.D. = embryo minimal infectij dose).
Om de titer van vaccin-virus te bepalen worden 10 daagse eieren met
verdunningen van dit virus geënt. Dit virus is voor eieren niet zo virulent
als het S.N.-virus. Iti de loop van 8 dagen na de enting gaan verschillende
eieren dood.

Op de achtste dag worden de overlevende eieren geopend en gecontroleerd
welke embryo\'s de verschijnselen van I.B. vertonen. Op deze wijze is ook
voor het vaccin-virus de E.M.I.D.50 te berekenen, (verder L.D.^^ genoemd).
Pseudo-vogelpest.
Bepaling E.M.I.D.^n-

Om de sterkte van een bepaalde virus-suspensie te bepalen worden ver-
dunningen gemaakt. Die verdunning waarbij de helft van de eieren ge-
infocteerd wordt is de E.M.I.D.r,(). Het Hitchner-virus doodt namelijk de
embryo\'s niet binnen 24 uur. Het virus wordt in de eieren aangeto<ind
met behulp van de H.A.-reactie.

Deze reactie berust op het vermogen van N.C.D.-virus om erythrocyten
van kippen te kunnen agglutineren. Als men in porceleinen verfbakjes
verdunningen van het virus maakt en nagaat welke verdunning van het
virus een bepaalde hoeveelheid erythrocyten nog kan agglutineren, kan
men de H.A. titer van de virus-suspensie bepalen.
Hemagglutinatie-remmingsreactie (H.R.-reactie).

Een bepaalde hoeveelheid virus wordt met verschillende verdunningen
van het te onderzoeken plasma gemengd, waarna bij alle mengsels kippen-
erythrocyten worden gevoegd.

Na verloop van tijd kan die verdunning van het plasma worden bepaald,
die nog juist al het virus heeft gebonden en dus nog de hemagglutinatie

remt. De Hemagglutinatie-remmirigstiter is dan eenvoudig te berekenen
en te gebruiken als een maat \\oor dc hoeveelheid antilichamen die in
het plasma aanwezig is.

Beide bepalingen (H.A.- en H.R.-reactie) werden ook, zo nodig, in de vorm
van snelreactics uitgevoerd.

Op 8-VIII-\'56 werden 167 witte leghorn kuikens (haantjes en hennetjes)
van één dag oud in een zo goed mogelijk geïsoleerd kippenhok (IA) ge-
plaatst. De kuikens werden gemerkt van nr. 4601 t/m 4769.
Op 9-VIII stierf nr. 4712 en op 10-VIII nr. 4745 door verdrinking.
Op 16-VIII-\'56 werden nummers 4748 en 4639 afgemaakt, teneinde het
bloed te onderzoeken op antistoffen tegen I.B.

Per kuiken werd 3.3 cc bloed getapt in een heparine-oplossing (0.2 cc.
Thromboliquine van Organon (1 cc. = 5.000 U.I.) plus 5 cc. NaCl 0,75%,
hiervan 0.6 cc. per 10 cc. bloed).

Het plasma dat na centrifugeren werd verkregen werd gebruikt voor dc
virus-neutralisatie.

Het mengplasma van de twee procfkuikens die een week oud waren bleek
een geheel negatieve S.N.-titer te hebben. Wc mogen dus aannemen dat
onze kuikens geen parentale immuniteit bezaten.
Op 25-VIII stierf kuiken 4641 (aan blindcdarmcoccidio.sis).
Op 12-IX, toen de kuikens dus cen maand oud waren werd de groep ge-
splitst in 4 X 40 kuikens.

In hok IA bleven 40 controlekuikens achter. In hok 3A, 3B en 4B kwa-
men de drie overige groepen van 40 (zie fig. 1).

De kuikens in 3B werden geënt met de oogdruppelmethode. 1 Ampul
I.B. vaccin van serie 17, bevattend /q cc. allantois-vloeistof (gevries-
droogd 13-VI-\'56, L.D.r,o = 10-7-5O) werd opgelost in 6 cc NaCl 0.75%.
Deze concentratie is de gebruiksconcentratie en voldoende voor 100
kuikens.

Van deze hoeveelheid werden 40 druppels gebruikt (1 druppel in cen oog
per dier).

Hok 3A en 4B werden via het drinkwater geënt. Hiertoe werd 1 ampul
I.B.-virus als boven, opgelost in 50 cc. leidingwater en 25 cc. biei-van
vermengd met 1 liter leidingwater. Deze; hoeveelheid diende voor de
drinkwaterbehandeling van hok 3A. de andere 25 cc. van het I.B.-virus
werden vermengd met 25 cc. van een pseudo-vogelpest virusoplossing
(verder N.C.D. genoemd). Voor de N.C.D.-oplossing werd gebruikt 1
ampul Hitchner-vaccin (B^ stam) serie 16, /a cc. allantoisvloeistof per
ampul met een H.A.-dter van 1 :512 en een L.D.50 van lO\'io, gevries-
droogd 29-V-\'56.

Het mengsel van 25 cc. l.B.-vaccin en 25 cc. N.C.D.-vaccin werd aan-
gevuld tot 1 liter met leidingwater en diende als drinkwaterentstof voor
hok 4B.

Bij de drinkwatertot^diening van de entstof dient te worden opgemerkt,
dat het voorschrift is om dc nacht vóór de enting het drinkwater weg
te nemen, zodat de toegediende entstof snel wordt opgenomen. De entstof
wordt in zoveel water gegeven als hel aantal te enten kippen in korte tijd
(± 1 uur) kan opnemen.

In ons geval was vergeten het water vooraf weg te nemen, zodat de
opname van de entslof veel langzamer is geschied.

Hok 3A en 3B zijn met een deur verbonden en de verzorger loopt van
A naar B en omgekeerd, zonder \\oorzorgsmaatregelen le nemen wat het
overbrengen van smetstoffen betreft.

De bedoeling van het verschil in enting in 3A en 3B, was om te zien
of er onderscheid in entreactie was tussen de drinkwater- en de oogdruppel-
methode.

Op 18-IX, dus op de 6e dag na de enting was er volgens de verzorger in
3A en 3B „iets" (evenwel zeer gering) te merken. Ook op 19-lX waren
in 3A en B iets ademhalingsverschijnselen waarneembaar, (zeer licht).
Het was moeilijk vast te stellen welk dier niesde. In 4B waren de verschijn-
selen onduidelijker, alhoewel niet geheel afwezig.

Op 21-IX, was bij insjjectie, overdag noch \'s avonds, iets abnormaals meer
waarneembaar, alhoewel de verzorger dit nog wel meende te horen. Er
waren dus zonder twijfel entreacties geweest, echter van milde aard.
In de loop van de volgende dagen bleek een blackhead-infectie onder
alle 4 de groepen voor te komen (dus ook bij de controles). De diagnose
is bevestigd door Prof. D i. F. C. K r a n e v e 1 d, op wiens advies wij
150 gram Enheptin A 15 %, per 50 kg. meelvoer gaven.
Dit werd gegeven van 21-IX tot 5-X-\'56 aan alle 4 groepen.

Hierna hield de acute sterfte op, alhoewel later nog enkele kuikens stier-
ven tengevolge van deze ziekte (peritonitis etc.).

De blackhead infectie zoals die zich voordeed in ons geval had een merk-
waardig peracuut ziekteverloop. Alhoewel de sectie uitgebreide verande-
ringen te zien gaf, zoals levernccrose, blindedarmontsteking, peritonitis
etc. waren er nooit klinisch zieke kippen. Aan een kip die \'s-avonds dood
werd gevonden, was \'s-morgens klinisch nog niets te zien geweest. In
hoeverre deze ziekte de ontwikkeling van de antistoffen heeft geremd is
moeilijk na tc gaan. Op 12-XI-\'56 dus 8 weken na dc enting werd bloed
getapt van 5 haantjes uit iedere groep. In dit geval niet met heparine,
maar met citras natricus. Het was ons namelijk opgevallen dat plasma\'s
met behulp van heparine bereid, die oorspronkelijk mooi helder vloeibaar
waren, na verloop van enkele dagen stolden.

Per kip werd 2.7 cc. bloed opgevangen in cen buisje dat 0.3 cc. citras
natricus 5 % bevatte en aan het plasma dat na centrifugeren verkregen
werd, werd 0.3 cc. \\an cen oplossing toegevoegd die 100.000 I.E, peni-
cilline en 100 mgr. streptomycine per 10 cc. NaCl 0,75 % bevatte.
Alle plasma\'s worden \\oor de titratie 1 : 10 verdund. Van iedere groep
werd een mengplasma gemaakt. In tabel 7 zijn de \\crschillendc S.N.
titers af tc lezen:

Dc bereikte titers zijn niet hoog, doch zeker positief te noemen. Dc con-
troles zijn beslist negatief. Bij een andere titratie werden titers van lO^\'io^
104.10 en 103\'77 gevonden.

Voor het onderzoek op antistoffen tegen N.C.D, was op 9-X reeds bloed
getapt van dezelfde nummers als boven. De snel-H.R.-reacties van alle
nummers waren negatief, de langzame H.R.-reacties van dc nummers uit
4R ook. Er waren dus geen antistoffen tegen het N.C.D.-virus meer aan-
toonbaar 4 weken na de enting. Dit viel ons tegen, omdat meestal 4 weken
na cen Hitchner-enting nog wel positieve titers, al zijn deze niet hoog,
gevonden worden ook al is door het drinkwater geënt.
Op 14-XI was in het hok IA kip no. 4750 ziek. Dc ademhaling was
abnormaal. Bij sectie bleek dit dier te lijden aan dunne-darm-coccidiosis.
Voor alle zekerheid werden seriepassages op eieren gemaakt van de longen,
ter onderzoek op I.B. of N.C.D. Deze passages hebben geen resultaat op-
geleverd. Wel bleek dc cultuur uit de longen schimmel te bevatten. Aan-
vankelijk lag het in de bcdoehng om nu een bcsmettingsproef te doen.
Alle controles uit IA werden daartoe op 14-XI-\'56 overgebracht naar 4A.
Hok 4A en B zijn van elkaar gescheiden door cen houten wand, met een

deur erin. De verzorger neemt geen voorzorgsmaatregelen. Een eventuele
virusuitscheiding in 4B zou de dieren in 4A zeker besmetten.
Van het oorspronkelijk plan is echter afgezien, omdat een besmettings-
proef zo moeilijk is te beoordelen als de dieren niet aan de leg zijn.
Volgens een specialist op dit gebied, D r. J. F a b r i c a n t van de Uni-
versiteit in Ithaca (persoonlijke mededeling) zou de immuniteit van de
cellen van de luchtwegen eerder verdwijnen dan die in de rest van het
lichaam. Daarom zou een dier, dat nog gedeeltelijk immuun was, toch
l.B.-verschijnselen kunnen vertonen en niet te onderscheiden zijn van
niet-immune dieren. Hij meent daarom de immuniteit beter te kunnen
testen, door de kippen die geënt zijn na de besmetting iedere dag te
wegen en de groeicurve te vergelijken met de ongeënte dieren. Bij de
ongeënte dieren moet deze een knik vertonen en bij de geënte niet.
Van deze methode is echter afgezien omdat de technische uitvoering niet
goed mogelijk bleek. Het virulente virus mocht namelijk niet versleept
worden. In ieder hok zou een bascule geplaatst moeten worden en boven-
dien waren de hokken niet zo ingericht, dat iedere dag, zonder veel
gejaag, de dieren gevangen konden worden.

Daarom werd besloten om een tweede enting toe te passen, zoals in de
praktijk gebruikelijk was en pas als de dieren aan de leg waren een be-
smettingsproef te doen en dan de leg te vergelijken van de controles met
dc verschillende groepen geënte dieren.

Hok 3A en 3B weiden bij deze enting als één groep beschouwd en met
de oogdrupijelmethode geënt met I.B.-vaccin en N.C.D.-vaccin.
Voor het I.B.-\\accin werd gebruikt 1 ampul \\an serie 18, bevattende 5 cc.
allantois-vloeistof (gevriesdroogd 28-XI-\'56, L.D.50 = 10-7.23), Deze am-
]nil werd opgelost in 10 cc. aq. dest. Hiervan werd 1 cc. verdund met
4 cc. Phys. NaCl en gebruikt \\oor het enten van 3A en 3B, een druppel
in een oog per dier, ongeveer 80 dieren. Uit de 10 cc. oplossing werd
/2CC. verdund met 2 liter leidingwater. Aan deze zelfde 2 liter werd toe-
gevoegd J/acc. van het Hitchner-vaccin serie 16. Een ampul bevatte 5 cc.
allantois vloeistof (gevriesdroogd 29-V-\'56, L.D. = lO io, H.A.-dter -
1 :5t2). Deze ampul werd opgelost in 5 cc. aq. dest. en yi cc. hiervan
werd gebruikt.

Nu ook weer werd uit 4B het drinkwater niet de nacht tevoren weggeno-
men, om de omstandigheden zoveel mogelijk gelijk te doen zijn aan de
eerste enting.

Op 27-XI meent de verzorger dat in 3A en B en in 4B snuiven en niezen
is te horen.

Op 4-XIl-\'56 werd de titer bepaald van een mengserum van 3A van
dezelfde 5 kippen die reeds eerder getitreerd waren nl. 4618, 4625, 4676,
4688 en 4690.

Deze titratie werd gedaan met een bepaald doel wat de techniek betreft.
De S.N.-titcr bleek 10-i\'50 te zijn.

Door deze proef kwam va.st te staan, dat de titer in 3A sinds de laatste
dtrade op 12-XI-\'56, aanzienlijk gestegen was (van 10^\'33 tot lO\'i\'Sü).
Op 19-XII-\'56 werd bloed getapt van de 5 hanen uit 4B (die gecombi-
neerd met I.B.- en N.C.D.-vaccin geënt waren door het drinkwater op
21-XI-\'56).

De controles in IA en de alleen met I.B. geënte dieren in 3A en 3B waren
negatief. In IA zijn 4685 en 4718 getitreerd, in 3A 4625 en 4618, in 3B
4637 en 4674. Deze laatste titraties werden gedaan op 28-Xll, op deze
datum waren de H.R.-titers van 4723 en 4668 beide reeds gedaald tot
1 :48.

Het is mij bekend uit eigen er\\aring dat de H.A.-titer na een Hitchner-
enting snel terug loopt en binnen enkele weken negatief wordt. De
immuniteit is dan echtcr nog niet geheel verdwenen.
Op 10-I-\'57 zijn de hanen en de hennen in 3A en B gescheiden.
In 3A kwamen de hennen en in 3B de hanen.
Omstreeks deze tijd werd hct eerste ei gelegd.

Op 14-I-\'57 is weer bloed getapt van dezelfde 5 hanen per groejj, met
citras natricus. De S.N.-liters waren als in tabel 9.

Bij deze tweede enting blijken dus goede tot zeer hoge titers voor te komen.
Speciaal de gecombineerd door het drinkwater geënte dieren hebben een
zeer hoge titer. Bij een titratie op 6-H-\'57 bleken 3A en 3B een S.N.-titer
van 10« te hebben (zie tabel 10 op pag. 58).

Hieruit blijkt dat in het verlooj) van drie weken de S.N.-titers sterk
gestegen zijn. Het feit, dat de controle-dieren nog volkomen negatief zijn
bewijst, dat tijdens het verblijf van cen week bij de geënte kippen

( 2 maanden na de Ie enting), de controle-dieren geen besmetting hebben
opgelopen en dat in dit geval dus na 8 weken geen virusuitscheiding meer
plaats vond door kippen die door het drinkwater waren geënt met I.B.
en N.C.D.

Op 19-I-\'57 is in 4B hen nr. 4726 gestorven. Deze hen bleek een cloaak-
ontsteking en peritonitis te hebben. In dit hok waar de hanen en de
heimcn niet gescheiden zijn, lijden de hennen nogal, doordat er teveel
hanen zijn.

Omstreeks deze tijd zijn de onderlinge isolatiemaatregelen opgeheven en
zijn dc controles bij de geënte groepen geplaatst (in 4A). Zij bevinden
zich dus wel apart, maar zijn in contact met dc andere groepen, (zie
fig 1).

Omdat het bij de bepalin.g van de S.N.-titers in mengplasma\'s mogelijk zou zijn dat
enkele negatieve plasma\'s „gemaskeerd" zouden worden door een enkel positief plas-
ma, zijn achteraf van de afzonderlijke plasma\'s ook de S.N.-titers bepaald. Het viel
op, dat de titcrs die soms enkele maanden later werden bepaald, altijd iets lagen
beneden de oorspronkelijke titer. Het plasma schijnt dus in de diepvries waarin het
bewaard wordt antistoffen tc verliezen.

In alle bepalingen klopten de afzonderlijke titcrs goed met de titcrs van de meng-
plasma\'s.

Op 28-II-\'57 werden de hennen gegroepeerd zoals in het begin van de
proef. In ieder hok ongeveer 20 hennen, behalve in 4A, waarin 28 hennen
zijn ondergebracht. Alle hanen werden opgeruimd behalve de 5 hanen die
steeds gebruikt waren voor de serumtitraties. Elk \\ ijftal hanen kwam bij
de eigen groep.

In 4A dus hennen en hanen, die de eerste maal (op 20-IX-\'56) geënt waren
door het drinkwater met I.B.-\\accin en de tweede maal (op 21-XI-\'56)
via de oogdruppelmethode.

In 3B de hennen en de hanen die de eerste cn de tweede maal waren
geënt met I.B.-vaccin \\\'ia de oogdruppelmethode.
In 4A de controle-hennen en hanen (ongeënt).

In 4B de hennen en de hanen die de eerste én de tweede maal gecombi-
neerd geënt waren door het drinkwater met I.B.- en N.C.D.-vaccin.
Alle hennen en hanen zijn \\an vleugelplaten voorzien, omdat dc ziekte-
verschijnselen dan beter per hen waar te nemen zijn.
Op 8 januari 1957 werd het eerste ei gelegd. Alle vier groepen zijn onge-
veer gelijktijdig aan de leg gekomen.
Vanaf 1 februari 1957 werden leglijsten bijgehouden.

Bij de drie geënte groepen bleef de leg normaal, ongeveer 80%. (De
kortdurende inzinking eind april is veroorzaakt door de hanen. Bij dc

11-IX-56 ENTIMÖ TEiEN INFECTIEUZE BRONCHITIS EU PSEUDO VOiELPtST bOOB HET DRINKWATER (6CC0MBINEERD)
ll-XI-\'56 IDEM

geënte groepen waren, evenals bij de controles, 5 hanen geplaatst. De
geënte groepen waren alle kleiner dan dc controlegroep. Doordat 5 hanen
op 17 kippen veel te veel is, leden de hennen hieronder. Toen de hanen
verwijderd waren is de leg in enkele dagen tijds weer tot de 80 % ge-
stegen). Hij de controles echtcr daalde, na de besmetting, dc leg in enkele
dagen tijds van 80 % naar 20%. Het legpercentagc bleef enkele weken
schommelen om de 30 % om dan zeer langzaam tc stijgen. Toen de leg
weer iets steeg, werden veel windeieren gelegd, na enkele weken werd
dit minder en kwamen cr misvormde eieren in dc Icgnesten. Dit zijn
typische verschijnselen na I.B. Alleen in grocjj 3A zijn ook enkele wind-
eieren gelegd.

Ongeveer 2/2 maand na dc besmetting waren deze verschijnselen ver-
dwenen. Wel trad nog enige sterfte op aan buikvlicsonsteking. Deze sterfte
doet zich voor omdat onder dergelijke dieren zgn. „False laycrs" zijn. Deze
dieren vertonen dc symptomen van cen goede legkip, maar leggen niet.
Soms treedt inwendige leg op. dc eidooier valt in de buikholte eti het dier
sterft tenslotte aan peritonitis.
Ook dit is cen typisch verschijnsel na l.B.

Op 6 maart werd dc S.N.-titer bepaald van dc 4 groepen (zie tabel 1 1
op pag. 58). Hiervoor werden de mengplasma\'s van de hanen gebruikt.
De controles waren dus nog negatief en dc geënte groepen hadden cen
hoge S.N.-titer.

De H.R.-reacties van deze plasma\'s waren van de groepen 3A, 3B en 4A
negatief. Dc afzonderlijke plasma\'s van groep 4B, die gecombineerd ge-
cnt was tegen I.B. en N.C.D., vertoonden nog een lage titer. (1 : 24 a 48).
Op 27-111 dus ongeveer 4 weken na dc besmetting met het Nederlandse
l.B.-virus werd de S.N.-titer bc])aald \\an twee hennen uit iedere groep
S.N.-titer

Dc controles hebben dus in 4 weken tijds reeds cen positieve S.N.-titer
gekregen. Een (lage) H.R.-titer tegen N.C.D. was alleen aantoonbaar in
dc gecombineerd geënte groep 4B.

Op 16-IV is nogmaals dc titer bepaald van de twee controlc-hennen die
reeds op 27-111 gctitrccrd waren.

TABEL 14. S.N.-titers van de controles 7 weken na besmetting met het
Nederlandse LB.-virus.

Uit het verloop van de eileg en de S.N.-titer bleek duidelijk, dat de geënte
groepen immuun waren voor LB.

Een speciale test met virulent N.C.D.-virus is niet gedaan.
De ontwikkeling van de H.R.-titer is echter dezelfde als bij een enkel-
voudige enting met het Hitchner-vaccin (bij de gecombineerd geënte
groep).

We mogen dus verwachten, dat de immuniteit tegen pseudo-vogelpest
dezelfde is na deze gecombineerde enting als na een enting met Hitchner
vaccin alleen.

4 Groepen kuikens werden gezamenlijk opgefokt. Op 4 weken leeftijd werden drie
groepen geïsoleerd en geënt.

Groep 3A met vaccin tegen infectieuze bronchitis (stam 82828) door hrt drinkwater.
Groep 3B met vaccin tegen infectieuze bronchitis (stam 82828) via het oog.
Groep 4B tegelijk met vaccin tegen infectieuze bronchitis (stam 82G28) en pseudo-
vogelpest (Bi-stam) door het drinkwater.
Terwijl een groep als controles niet werd geënt.

Groep 4B met het vaccin tegen infectieuze bronchitis en pseudo-vogelpcst door het

De ontwikkeling van S.N.-antilichamen tegen infectieuze bronchitis en de H.R.-titers
tegen pseudo-vogelpi st werden op verschillende tijden na de entingen bepaald.
Speciaal na de tweede enting werden er hoge S.N.-titers bereikt. De ontwikkeling van
de H.R.-titer was zoals te verwachten viel alleen in de gecombineerd geënte groep
aantoonbaar.

Ruim drie maanden na de tweede enting toen de vier groepen een legpercentage van
80% hadden bereikt, werd een besmetting met infectieuze bronchitis-virus tot stand
gebracht.

De drie geënte groepen vertoonden geen daling in de leg of noemenswaardige abnor-
maliteiten in de eiproductie.

Bij de controle-groep daalde de leg snel tot 20%. Ongeveer 7 weken na de besmetting,
toen de leg weer iets ging stijgen, werden vele windeieren in de mestbakken gelegd.
Enkele weken daarna werd dit verschijnsel minder en werden misvormde eieren ge-
vonden in de legnesten.

Hierna is de leg langzaam verder gestegen, maar niet hoger .gekomen dan 60%
(3 maanden na de besmetting).

Verschillende dieren van de controle-groep zijn gestorven aan buikvliesontsteking,
terwijl dit niet voorkwam bij de geënte groepen.

Op grond van dit experiment mogen we aannemen dat 3 maanden na een tweemalige
60

enting met vaccin tegen infectieuze bronchitis of een gecombineerd vaccin tegen in-
fectieuze bronchitis en pseudo-vogelpest, een hechte immuniteit aanwezig is tegen
infectieuze bronchitis, terwijl bij de gecombineerd geënte groep cen zelfde immuni-
teit tegen pseudo-vogelpest te verwachten is als na ecn enting met de Bi-stam alleen.

4 Groups of chicks were breeded together. When 4 weeks of age 3 groups were iso-
lated and vaccinated in the following way.

Group nr. 3A was vaccinated with vaccine against infectious bronchitis (strain nr.
82828) which had been added to the drinking water.

Group nr. 3B was vaccinated with vaccine against infectious bronchitis (strain nr.
82828) which was applied in the eye.

Group nr. 4B was vaccinated simultaneously against infectious bronchitis (with strain
nr. 82828) and against Newcastle disease (with strain Bi). Both vaccines were added
to the drinking-water. One group was not vaccinated at all as those animals had to
serve as controls.

When the chicks were nearly 4 months old a second vaccination was performed.
The groups 3A and 3B were vaccinated with the vaccine against infectious bronchitis
in the eye.

Group 4B was vaccinated by adding the vaccine against infectious bronchitis as well
as that against Newcastle disease to the drinking-water.

The development of S.N.-antibodies against infectious bronchitis and the develop-
ment of the H.I.-titers against Newcastle disease were checked at different points
of time after the vaccination.

The development of the H.I.-titer could only be demonstrated in the group with the

When a good 3 months after the second vaccination the 4 groups had reached a
laying percentage of 80, all of them were infected with the virus of infectious bron-
chitis.

The 3 vaccinated groups showed neither a decrease in laying nor worth mentioning
abnormalities in eg.gproduction.

The laying of the controls decreased rapidly to 20%. About 7 weeks after the infec-
tion, when laying began to increase a little bit, many wind-eggs were found. This
symptom decreased some weeks later and then misshapen eggs were produced.
.\'Vfter this, laying continued to increase slowly, but it did not surpass 60% (3 months
after infection).

Of the controls several animals have died from peritonitis whereas this disease did
not occur in the vaccinated groups.

On the strength of this experiment we may suppose that 3 months after a vaccination
has been applied two times, cither against infectious bronchitis or simultaneously
against infectious bronchitis and Newcastle disease, a solid immunity has developed
against infectious bronchitis. As to the immunity against Newcastle disease, this may
be expected to be the same one after a combined vaccination as it is after a vaccina-
tion with strain Bi only.

4 Groupes de poussins étaient élevés ensemble. Quand ils avaient 4 semaines, 3 de
CCS groupes taient isolés et vaccinés comme suit.

Le groupe no. 3A tait vacciné à l\'aide du vaccin contre la bronchite infectieuse
(souche no. 82828), qui avait été ajouté à l\'eau de boisson.

Le groupe no. 3B était vacciné à l\'aide du vaccin contrc la bronchite infectieuse
(souche no. 82828), qui tait appliqué dans l\'oeil.

Le groupe no. 4B était vacciné simultanément contre la bronchite infectieuse (souche
no. 82828) ct contre la pseudo-peste aviaire (souche Bi). Les deux vaccins étaient
ajoutés à l\'eau de boisson.

Le quatrième groupe n\'était pas vacciné, parce que ces animaux-là devaient servir
de témoins.

Une deuxième vaccination avait lieu, quand les poussins avaient presque 4 mois.
Alors les groupes no. 3A et 3B étaient vaccinés à l\'aide du vaccin contre la bron-
chite infectieuse par application dans l\'oeil.

Le groupe no. 4B était vacciné à l\'aide des vaccins contre la bronchite mfcctieuse et
contre la pseudo-peste aviaire, qui étaient ajoutés à l\'eau de boisson.
Le développement des andcorps neutralisant contre la bronchite infectieuse ainsi que
celui des titres d\'inhibition de l\'hémagglutination contre la pseudo-peste aviaire
étaient déterminés aux moments divers après les vaccinations.

Des titres neutralisants élevés étaient obtenus particulièrement après la seconde vac-
cination.

Comme on pouvait s\'y attendre, le développement du titre d\'inhibition de l\'hémagglu-
tination pouvait être démontré seulement chez le groupe de la vaccination combinée.
Quand les 4 groupes avaient atteint un pourcentage de production de 80 plus de
3 mois après la seconde vaccination, tous les groupes étaient infectés du virus de la
bronchite infectieuse.

Les 3 groupes vaccinés ne montraient ni de diminution de production ni d\'anomalies
importantes dans la production.

Chez les témoins la production diminuait rapidement jusqu\'à un pourcentage de 20.
Quand la production commençait à monter un peu environ 7 semaines après l\'infec-
tion, beaucoup d\'oeufs hardés étaient pondus. Quelques semaines plus tard ce symp-
tôme diminuait et alors des oeufs difformes étaient trouvés dans les nids.
Dès lors la production continuait à monter lentement, mais elle ne dépassait pas le
pourcentage de 60 (trois mois après l\'infection).

Des témoins plusieurs exemplaires mouraient de péritonite, tandis que ccttc maladie
n\'était pas observée chez les groupes vaccinés.

En nous basant sur cet cxpériment nous pouvons supposer, qu\'une immunité .solide
contre la bronchite infectieuse s\'est développée trois mois après que les animaux ont
été vaccinés deux fois à l\'aide du vaccin contre la bronchite infectieuse ou par une
vaccination combinée contre la bronchite infectieuse et la pseudo-peste aviaire. Quant
à l\'immunité contre la pseudo-peste aviaire, on peut s\'attendre, que l\'imnmnité du
groupe de la vaccination combinée est égale à celle obtenue en vaccinant seulement
avec la souche Bi.

4 Gruppen Kücken wurden zusammen aufgezüchtet. Wenn sie 4 Wochen alt waren,
wurden 3 Gruppen isoliert und geimpft in der folgenden Weise.
Gruppe Nr. 3A wurde geimpft mit Impfstoff gegen infektiöse Bronchitis (Stamm Nr.
82828), der dem Trinkwasser hinzugefügt worden war.

Gruppe Nr. 3B wurde geimpft mit Impfstoff gegen infektiöse Bronchitis (Stanun Nr.
82828),der in das Auge getropft wurde.

Gruppe Nr. 4B wurde zugleich gegen infektiöse Bronchitis (Stamm Nr. 82828) und
gegen atypische Gcflügelpest (Stamm Bi) geimpft. Beide Impfstoffe wurden dem
Trinkwasser hinzugefügt.

Die vierte Gruppe wurde nicht geimpft, weil diese als Kontrollcgruppc dienen .sollte.
Wenn die Tiere fast 4 Monate alt waren, fand eine zweite Impfung statt.
Die Gruppen 3A und 3B wurden in das Auge geimpft mit dem Impfstoff gegen infek-
tiöse Bronchitis.

Gruppe 4B wurde geimpft mit dem Impfstoffen gegen infektiöse Bronchitis und gegen
atypische Gcflügelpest, wclche Impfstoffe dem Trinkwasser hinzugefügt wurden.
Die Entwicklung der S.N.-Antikörper gegen infektiöse Bronchitis und die Entwicklung
der Haemagglutinations-Hemmungs-Titer .gegen atypische Geflügelpest wurden auf
verschiedene Momente nach den Impfungen gemessen. Besonders nach der zweiten
Impfung wurden hohe S.N.-Titer erreicht. Die Entwicklung des Haemagglutinations-

IIcmmungs-Titers konnte — wie zu erwarten war — nur bei der Gruppe mit kombi-
nierter Impfung demonstriert werden.

Wenn gut 3 Monate nach der zweiten Impfung die 4 Gruppen einen Legeprozent-
satz von 80 crrcicht hatten, wurden sie infiziert mit dem Virus der infektiösen Bron-
chitis.

Die 3 geimpften Gruppen zeigten keine Abnahme oder nennenswerte Abnormitäten in
der Eierproduktion.

In der Kontrollegruppe sank die Eierproduktion schnell zu 20%.
Ungefähr 7 Wochen nach der Infektion, wenn die Produktion wieder etwas zu steigen
anfing, wurden viele Windeier gelegt. Enige Wochen später nahm dieses Symptom ab
und wurden verunstaltete Eier in den Nestern gefunden. Seitdem hat die Produktion
langsam weiter zugenommen, aber sie hat einen Prozentsatz von 60 nicht überstiegen
(3 Monate nach der Infektion).

Verschiedene Tiere der Kontrollegruppe sind gestorben an Peritonitis, während diese
Krankheit nicht vorkam bei den geimpften Gruppen.

.Auf Grund dieses Experiments dürfen wir annehmen, dass 3 Monate nach einer zwei-
maligen Impfung mit Impfstoff gegen infektiöse Bronchitis oder nach einer kombi-
nierten Impfung gegen infektiöse Bronchitis und atypische Geflügelpest sich eine
solide Immunität gegen infektiöse Bronchitis entwickelt hat. Bei der Gruppe mit kom-
binierter Impfung ist dieselbe Immunität gegen atypische Geflügelpest zu erwarten
wie nach einer Impfung mit dem Bi Stamm allein.

Heeft de aard van het eiwitmengsel in het voeder invloed op het gehalte aan essen-
tiële aminozuren van het varkensvlees?

Deze vraag werd op het Int. Voedingscongres tc Parijs behandeld door de Duitser
Dr. II. Hill (Ilannover).

Bij vorige proeven was hem gebleken, dat bij een zuiver plantaardig rantsoen de
dieren, vergeleken bij varkens op een biologisch hoogwaardig rantsoen, niet alleen
achterbleven in gewicht, maar dat er bovendien een daling was van het gehalte aan
acht essentiële aminozuren. Bij volgende proeven werden vergeleken varkens met en
zonder dierlijk eiwit (vismeel en ondermelk), die alle tot een gelijk gewicht van
4,") kg werden gehouden.

De 16 varkens op het plantaardige rantsoen ontvingen gestoomde aardappelen tot
verzadiging, met toevoeging van alle noodzakelijke vitamines, mineralen en spore-
clcmcnten (begin van de proef op 9 weken). De controledieren ontvingen aard-
appelen, graanmeel, ondermelk en vismeel, benevens vitaminen, mineralen en spore-
elementen.

De bepaling van het aminozuren-gehalte van de musculatuur geschiedde langs micro-
biologische weg. Het resultaat van de proef was, dat het stikstofgehaltc van de plant-
aardig gevoede varkens 10% lager was dan dat van de controledieren; de gehalte-
daling liep voor de acht essentiële aminozuren uiteen van 21 tot 52%. De groei was
langzamer en er bestond dysproteinemie. De onderzoeker kon niet nagaan of vrije
aminozuren dan wel cen verschuiving van de eiwitsamenstelling der musculatuur in
het spel was, maar zijn conclusie was, dat gebrek aan dierlijk eiwit de kwaliteit van
het vlees doet dalen.

Staal van de gevallen van besmettleijke veeziekten, in Nederland
voorgekomen gedurende de maand oktober 1957
DE GETALLEN GEVEN HET AANTAL VEEBESLAGEN AAN

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (pleuropneumonia contagiosa bo-
vum), hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en kwade droes (mal-
leus) zijn in Nederiand resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

Deze a,genda is ditmaal voor de tiende maal verschenen als uitgave van dc Stichting
Museum Boymans.

In een tijd, waarin de bouwkunst en het bouwen veler aandacht vragen, is hrt onder-
werp waarop deze keer de keuze is gevallen: „Architectuur in de kunst", wel bij-
zonder actueel. De 53 afbeeldingen — alle kunstwerken die zich in het museum be-
vinden — zijn niet alleen gekozen naar bekende meesterwerken in de schilderijen-
collectie, maar bewijzen opnieuw hoe rijk en boeiend ook de verzamelingen kunst-
nijverheid, teken- cn prentkunst zijn. Door het tegenover elkaar plaatsen van analoge
motieven, echter op verschillende wijze opgevat en uitgevoerd, is .getracht de volg-
orde zo levendig en afwisselend mogelijk te maken. Fragmenten leveren vaak een
verrassend effect op, zo b.v. het detail van een XVIIIe eeuws glas met een gezicht
op Rotterdam in radergravure versierd (afb. 10). Zowel de bouwkunst op het platte-
land als in de stad, de kerkelijke en de profane bouwkunst, de fantasie-architectuur
en het architectuurontwcrp zijn vertegenwoordigd en dat over een periode van vijf
eeuwen in vele landen. Werken van o.a. de volgende kunstenaars zijn afgebeeld:

Hieronymus Bosch, Jan van Scorcl, F\'ictcr Brucgcl dc Oudc, Pisancllo, 1\'. J. Sacn-
rcdam, E. dc Witte, A. van Ostade, H. Fragonard, G. B. Tiepolo, G. B. Pirancsi,
G. Corot, J. B. Jongkind, P. Cézannc.

Zoals ook vorige jaren zijn de reproduktics in rotogravure uitgevoerd en bieden de
— wekelijkse — kalenderbladen ruimte voor het maken van notities. Aan het slot
volgt cen toelichtende tekst in het Nederlands en het Engels.

Deze uitgave is uitsluitend verkrijgbaar in het Museum Boymans te Rotterdam, dat
ook zorg draagt voor verzending naar adressen in binnen- en buitenland. Het is
mogelijk gebleken de prijs op ƒ 3,50 tc handhaven.

Ein Beitrag zur vorkonmicn von Tuberkelbactcrien im Flei.sch Tuberkulöser Rinder.
\\V. V a r g c s. Monatshefte für Veterinär Medizin, No. 2, lle Jahrgang.

Schrijver acht het noodzakelijk, dat dc Duitse veestapel tuberculoscvrij wordt. Im-
mers volgens Schönbcrg heeft het bovine-type zeer dikwijls voor de mens dezelfde
virulentie als het humane type. Melk en vlees zijn de voornaamste infectiebronnen.
De besmetting vindt plaats langs enterogene- of pulmonale weg. De laatste tijd is er
twijfel ontstaan over de vraag of dc voorschriften voor de vleeskeuring nog wel vol-
doende waarborgen geven. Immers de Wetgever heeft de keuringsvoorschriften ge-
baseerd op onderzoekingen van Ni e b e r 1 e.

Talrijke bacteriologische onderzoekingen van vlees hebben in de laatste jaren aan-
getoond, dat dc opvattin,gen van N i c b e r 1 e, n.1. dat er slechts tuberkelbacillen in
het vlees voorkomen bij een acute hematogene miliaire tuberculose, niet juist zijn.
M e ij n en S c h 1 i e s s c r vonden in 10.8% van de gevallen tuberkelbacillen in het
vlees bij chronische tuberculose van één orgaan, cn in 17,7% van de gevallen bij chro-
nische tuberculose van meerdere organen, terwijl zij in 30,8% van de .gevallen tuber-
kel-bacillen in het vlees vonden bij het gelijktijdig aanwezig zijn van chronische tuber-
culose en van lobulaire infiltrerende uiertuberculosc.

Bij controle van goedgekeurde runderen vond men in 11,7% van de gevallen tuber-
kelbacillen in het vlees en in 35,3% van dc gevallen vond men tuberkelbacillen in
minderwaardig vlees (vrijbankvlees).

.\'Vis slechts één primaircomplex aanwezig was, konden geen tuberkelbacillen in het
vlees aangetoond worden.

.Andere onderzoekers vonden in 15% van de gevallen tuberkelbacillen in het vlees
als zulks volgens Nicbcrle niet het geval had moeten zijn. In 100 proeven van
gehakt, genomen in verschillende willekeurige winkels, vonden Wagener en
R c u s s 4 maal levende tuberkelbacillen van het bovine-type.

Tenslotte werden vlcesproeven van 18 geslachte runderen, die volgens de keurings-
voorschriften goedgekeurd konden worden, zowel cultureel als met dierproeven onder-
zocht, waarbij bleek, dat in 7 gevallen, dus in 38,9%, tuberkelbacillen in het vlees
aanwezig waren. VAN SANTEN

Vervoer van aan mond- en klauwzeer lijdende slachtdieren gevaarlijk?
Über die Einschlcppung der Maul- und Klauenseuche aus Belgien in die Schweiz und
ihr Bekämpfung von 14 Mai bis 4 Juli 1956. G. F 1 ü c k i g c r, Deutsche Tier-
ärztliche Wochenschrift, 63 Jg. (1956), Nr. 39/40, pag. 401.

Zeer leerzaam voor ons — en schadelijk voor de Zwitsers — is de geschiedenis van
cen transport slachtvarkens vanuit België naar Italië. Bij de grenscontrole in Bazel
werd mond- en klauwzeer geconstateerd. Daar afslachting te Bazel bezwaren ont-
moette en de Italiaanse grenscontrole te Chiasso desgevraagd verklaarde geen be-

zwaar te zullen maken tegen invoer in Italië, werd het vervoer vervolgd, na overla-
ding in speciale wagons, die zo waren gebouwd dat dierlijke uitscheidingsprodukten
onmogelijk de wagen zouden kunnen verlaten. In de volgende 14 dagen werden 5
primaire uitbraken van mond- en klauwzeer geconstateerd op bedrijven vlak bij,
maar verspreid langs de hele spoorbaan. Een onmiddellijk ingesteld onderzoek bracht
aan het licht dat de „speciale wagens" niet zo speciaal meer waren en dat lekkage
van se- en excreta zeer wel mogelijk was.

Bij vier van de primaire uitbraken trad geen uitbreiding op; bij de vijfde greep de
ziekte om zich heen en tastte 1264 runderen, 894 varkens en een aantal geiten aan
op meer dan 100 bedrijven. Van alle besmette bedrijven werd het vee geslacht; on-
geveer 175.000 stuks vee in de besmette zone werden geënt, terwijl door desinfectie
en bedrijfsblokkade de verspreidingskansen werden gelimiteerd. Merkwaardig was dat
bij de eerste 5 gevallen type C, de volgende 3 weken uitsluitend type O en daarna
ook nog type A werd gevonden, hetgeen de bestrijding door middel van de vaccinatie
zeer gecompliceerd maakte. De schrijver pleit tenslotte, daarbij wijzende op de effi-
ciënte wijze van bestrijding bij deze uitbraak, op internationale voorschriften inzake
de bestrijding van mond- en klauwzeer, ten minste in alle Europese landen.

Uit Veterinary Medicine Vol. LI (1956) No. 10, pag. 502.
In 1955 werden in de Verenigde Staten

Het aantal afkeuringen lijkt uitzonderlijk laag, vergeleken met onze statistieken. Niet
vergeten mag worden dat gestorven dieren niet werden opgenomen en nood- en
wrak-slachtingen in de Verenigde Staten vrijwel niet verricht worden. Deze slacht-
dieren komen ofwel niet ter keuring of worden reeds bij leven „condemned". De
meest voorkomende afkeuringsredenen zijn pleuritis en pneumonie, successievelijk ge-
volgd door abcessen of pyemic, vermagering, pericarditis, sepsis en enteritis.
Bij varkens is artritis de meest voorkomende afkeuringsreden.

Fasciola hepatica als Ursache einer Endometritis der Rinder. Karl-Ludwig
Th om, Deutsche Tierärztliche Wochenschrift; 63 Jg. (1956) Nr. 37/38, pag. 389.
Merkwaardigerwijs kon de schrijver, werkzaam in de sterilitcitsbcstrijding in Steier-
mark in 4 gevallen volwassen leverbotten uit secretum van uteri van steriele dieren
isoleren. Hij deelt mede dat ook een collega reeds een dergelijke vondst deed. In alle
gevallen was de uterus ontstoken cn produceerde cen rood-bruin, soms met witte vlok-
ken doorzaaid secretum waarin distomen-eieren werden gevonden. Nog worden door
hem andere bijzondere vindplaatsen genoemd, o.a. lymfklieren, focti en pasgeboren
dieren en hij komt zo tot bespiegeling over de infectiewegcn in het lichaam. (Het in-
teresseert ons te weten of ook in ons land, waar dc Icverbot niet bepaald zeldzaam ge-
noemd mag worden, deze in de uterus van slachtrunderen wordt gevonden. Ref.)

Ein Beitrag zur Frage der Bakteriologischen Flcischuntcrsuchung des Schweine-
rotlaufs. Dr. Arnold L a n g p a p. Deutsche Schlacht- und Viehofzeitung, 57 Jg.
(1957) Nr. 2, pag. 44.

In cen kort artikel vestigt de schrijver de aandacht op het aantal positieve bevin-
dingen van het B.O. bij van vlekziekte verdachte varkens. In ruim 6 jaren werden
in Gclsenkirchen 708.533 varkens geslacht waarvan bacteriologisch werden onder-
zocht 4.932 dieren. Van de laatste groep waren 1942 varkens verdacht van vlek-
ziekte. Nader gegroepeerd waren dc resultaten als volgt:

Veelal werd 48 uur, cen enkele maal 72 uur bebroed. Naar verhouding kwam Sal-
monella mecr voor dan bij andere in B.O. genomen varkens, (18 maal bij 3890 var-
kens) hoewel het verschil niet uitermate sprekend is. Genoemde 6 gevallen gaven
5x S. dublin en lx S. newport te zien.

(Het aantal positieve bevindingen bij endocarditis verrucosa ligt in Nederland o.i.
veel hoger. Ref.).

De betekenis der opfokintensiteit voor lichaamsontwikkeling en melkproduktie.
Der Einfluss der Aufzuchtintensität auf Körperentwicklung und Milchleistung.

H a n s s o n, Deutsche Akademie der Landwirtschaftswissenschaften zu Berlin. Sit-
zungsberichte Band V, Heft 14, blz. 3-18.

Na even te hebben stilgestaan bij reeds eerder gepubliceerde onderzoekingen met een-
eiige tweelingen, waaruit bleek, dat de invloed van de intensiteit van de opfok zowel
op groei als op latere melkproduktie kleiner is dan veelal werd gedacht, behandelt
schr. twee nieuwe grote proeven over ditzelfde onderwerp, waarmee in 1947 en 1950
eveneens tc Wiad werd begonnen. Ook deze beide proeven leverden interessante ge-
gevens op. Voor proef III, die in 1947 startte, werden genomen 16 paren eeneiige
tweelingen. Er werden 4 groepen van 4 paren gemaakt. Van elk van de paren werd
1 dier overeenkomstig de normen gevoerd, het andere dier kreeg, al naar de groep
waar het bij ingedeeld was 68, 80, 120 of 140% van het controlerantsoen, waarbij
er bij de onder de norm gevoerde dieren op werd gelet, dat de mineralen- en vita-
minen-voorziening in orde was. Van de leeftijd van 25 maanden af kregen de dieren
van eenzelfde paar precies hetzelfde rantsoen, afhankelijk van het levend gewicht en
de melkproduktie van het eerst afkalvende dier van het paar.

Proef IV (27 paren eeneiige tweelingen) begon in 1950. Hier kreeg cen van de
dieren van elk paar 40, 60, 80 of 120% van het controle (standaard) rantsoen. Vanaf
de 4e maand van dc drachtigheid werd dit rantsoen geleidelijk gelijk gemaakt aan
het rantsoen van het controledicr. Dc groei per dag en per Scandinavische voeder-
eenheid was voor beide groepen gemiddeld in de eerste 10 levensmaanden:
Voederintensiteit 40 60 80 100 120 140

De slechtst gevoerde groep kreeg vanaf de 18e maand, toen ze half zo veel gegroeid

waren als bij de best gevoerde, 0.6 kg krachtvoer per dag extra. Deze groep groeide
toen 500 gram per dag, zodat hun vermogen om te groeien door het schrale rantsoen
niet was beïnvloed. De 60%-groep groeide het voordeligst op; bij intensieve voeding
wordt de groei minder voordelig. Deze verschillen worden niet veroorzaakt door een
minder goed verteringsvermogen, zoals bij de verteringsproeven is gebleken; de ver-
teringscoëfficiënten varieerden praktisch niet (schommelden van 67.79 tot 67.95).
Belangrijk is verder, dat de dieren toen ze volwassen waren, allemaal ongeveer even
zwaar waren, maar dit maximumgewicht werd dus verschillend snel bereikt. De
leeftijd waarop voor het eerst tochtigheid optrad was bij de 40-60%-groepen later
(resp. 13.3 en 12.5 maanden) dan bij de 80, 100 en 120% groepen (ruim 10 maan-
den). Geen van de 40% groep is voor de leeftijd van 2 jaar dragend geworden. Voor
de praktijk heeft dit voedingsniveau dan ook geen betekenis. Ook 60% is te laag,
daar bij de geboorte van het eerste kalf moeilijkheden optreden. Een der dieren stierf
zelfs tengevolge van de partus. Overigens zijn de produktiecijfers ook van de 60%
groep interessant genoeg om enige aandacht aan te besteden, zoals uit onderstaande
tabel blijkt:

Produktie in de le 26 weken van de lactatieperiode.
Omgerekend op 4% „Fat Corrected Milk"

flieruit volgt dus, dat de schrale opfok een gunstige invloed, intensieve een ongunstige
invloed op de produktie heeft. Verder blijkt, dat een intensieve opfok fgoede con-
ditie bij het afkalven) gunstig werkt op het vetgehalte. Op het eerste gezicht merk-
waardig is, dat dit verschil in de tweede en volgende lactatieperiode nog groter wordt.
Schr. verklaart dit door te zeggen, dat de intensief opgefokte dieren, doordat zc
minder melk geven aan het eind van de lactatieperiode, eerder méér gaan groeien
en dus hun voer voor een groter deel voor vetaanzet en voor een kleiner deel voor de
melkproduktie besteden. Soortgelijke resultaten zijn o.a. ook in Denemarken door
Hansen en Steensberg gevonden:

Wat de invloed der intensiteit van de opfok op de levensduur betreft is bij de eerste
proeven door schr. en ook door andere onderzoekers gevonden, dat dieren met een
schrale opfok gemiddeld ouder worden dan dieren die krachtig worden gevoerd in
de jeugd. Tot op zekere hoogte is dit te verklaren door een zwaardere belasting der
organen door de intensieve voeding. Het gemakkelijkst is dit vast tc stellen aan de
hart- en ademfrequentie die voor de verschillende groepen significant verschilden.

De conclusie waartoe Hansen op grond van deze proeven komt, is dan ook, dat
dc voedingsintensiteit dc groeisnelheid en daardoor de levensduur beïnvloedt, maar
niet van veel betekenis is voor de uiteindelijk te bereiken volwassen lichaamsmaten.
De erfelijke aanleg ten aanzien van de uiteindelijke ontwikkeling wordt door de meer
of minder krachtige voeding tijdens de opfokperiode blijkbaar niet noemenswaard be-
invloed.

Voor mestdieren, die men op oudere leeftijd wil slachten, dus niet als kalf, moet dus
extensief worden opgefokt. Met intensieve voeding moet men pas beginnen als de
eigenlijke mesttijd is aangebroken.

Voor melkvee geldt, dat men dit schraal moet voeden tot de 4e maand van de drach-
tigheid. Pas dan wordt het rantsoen geleidelijk sterk verhoogd. Dit geeft niet alleen
een voordelige groei (gunstige voederomzetting) maar ook een hogere melkgift; niet
alleen in de eerste, maar ook in de volgende lactatieperioden. DE GROOT

Untersuchungen über den Einfluss der Aufzucht- und Nutzungsintensität auf die
Milch- und Lebensleistung des Rindes. Mudra, Karl. 1. Mitteilung. Entwicklung
im 1. Lebensjahr bei unterschiedlicher Ernährung. Albrecht-Thaer-Archiv Bnd. 1,
Jahrg. 19,56 Heft 1/2 bladz. 59-111.

I van 10 dieren). Deze drie groepen werden op verschillend niveau .gevoerd, in
eerste instantie om dc invloed van de intensiteit van de opfok op de groei na te
gaan (deze publikatie) ; naderhand om de invloed op levensduur en levensproduktic
tc bestuderen. De gebruikte rantsoenen worden in de publikatie nauwkeurig om-
schreven; het zou echter te ver voeren deze in het bestek van dit referaat geheel
weer te geven. Het komt hierop neer, dat in Z.W. uitgedrukt Groep I volgens de
normen werd gevoerd en in het eerst jaar namen deze dieren gemiddeld 746.20 kg
Z.W. op. In Groep II was dit 659.92 en in Groep III 543.35 kg Z.W. In ver-
houdingscijfers komt dit neer op 100 : 88.4 : 72.8 voor de drie groepen.

De dieren van Groep I groeiden het best, zoals te verwachten was, namen nl.
gemiddeld 266.6 kg in gewicht toe; die van Groep II 253.0 kg en die van Groep Hl
222.8 kg. Dat betekent dat de groei per dag voor de drie groepen resp. bedroeg
732, 695 en 612 gram of in procenten uitgedrukt groeide Groep I 808.4 %, Groep

II 740.4 % en Groep III 637.0 %, waaruit de invloed van dc intensiteit op de
gewichtstoename duidelijk naar voren komt.

De invloed op de toename der lichaamsmaten was in het eerste halve levensjaar
veel sterker dan in het tweede halfjaar; in het tweede halfjaar namen de meeste
maten bij de Groepen II en III zelfs evenveel toe als bij Groep I (dit gold alleen
niet voor de borstbrcedte en dc borstomvang, twee maten waar dc conditie nog al
vrij grote invloed op heeft).

Tussen Groep I en III bestonden significante verschillen zowel t.o.v. het gewicht als
t.o.v. alle lichaamsmaten. Tussen Groep I en II verschilden alleen dc bekkenbrcedte
en de borstomvang significant.

Opvallend was verder, dat de variabiliteit binnen de groepen kleiner werd naar-
mate de voeding minder intensief was en dat de brcedtematen sterker door de
voedingsintensiteit worden beïnvloed dan lengte- en hoogtematen. (Dit gold alleen
niet voor de maten van het bekken).

Het voedcrverbruik (de voedselomzetting) wordt minder voordelig naarmate de
dieren intensiever worden gevoed. In het eerste levensjaar hadden de dieren van
Groep I per 100 kg groei namelijk 279.9 kg Z.W. met 56.8 kg vcrteerb. eiwit
nodig, die van Groep II 260.9 kg Z.W. met 53.3 kg v.e. en die van Groep III
slechts 243.8 kg Z.W. met 50.1 v.e. Anders gezegd, per kg Z.W. groeiden de dieren
van Groep I maar 357 gram, die van Groep II 383 gram en die van Groep III zelfs
■110 gram. In hoeverre dit een gevolg is van meerdere vetaanzet bij dc intensiever
gevoede groepen of een gevolg is van „luxe consumptie" kan uit deze proeven
niet worden afgeleid. Daartoe had men de dieren moeten slachten en analyseren,
wat niet mogelijk was omdat de proef nog verder zal worden voortgezet.

La durée de gestation dans les races bovines Normande et Française Frisonne pie
noire. J. P. S i g n o r e t, J. P o 1 y en B. V i s s a c. Annales de Zootechnie 5 (1956)
4. 273-294.

Aan de hand van de literatuur (42 literatuuropgaven) en eigen onderzoek hebben
dc schrs. nagegaan door welke factoren de lengte der draagtijd wordt beïnvloed.
Om de invloed van dc streek na tc gaan, werd van de beide onderzochte rassen (Nor-
mandischc en Franse zwartbonten) ieder in twee verschillende gebieden de geniid-

dclde lengte der draagtijd bepaald. Voor het Normandische ras werden gevonden
286.93 ± 0.26 en 283.37 ± 0.40 dagen, hetgeen een significant verschil betekende.
Bij de zwartbonten waren die waarden 279.57 ± 0.72 en 278.51 ± 0.50 dagen,
zodat hier geen reëel verschil was aan tc tonen. Schrs. zijn van mening, dat het
gevonden verschil bij de Normandiërs vooral een gevolg is van verschil in ontwikke-
ling; de dieren in de streek met de langste gemiddelde draagtijd waren gemiddeld
zwaarder dan in de streek met de kortste draagtijd.

Dc verschillen tussen de bedrijven waren over het algemeen niet groot; alleen
in één fokgebied bestonden tussen de verschillende veestapels wat dit betreft signifi-
cante verschillen. Dit betrof een streek met sterk afzonderlijk gehouden fokstallen,
doordat de K.I. daar nog weinig werd toegepast en de fokkers veelal een eigen
stier hielden. Het zou hier dus een verschil in erfelijke aanleg kunnen betreffen,
hoewel daarover moeilijk zekerheid is te krijgen. Ook in de literatuur zijn gegevens
te vinden, waaruit blijkt, dat soms wel en soms niet verschil in lengte der draagtijd
bestaat bij dieren van eenzelfde ras, die in verschillende streken worden gehouden.
Verschillen tussen de jaren zijn nóch volgens de literatuur nóch uit het onderzoek
van schrs. af te leiden. Wel schijnt het jaargetijde enige invloed te hebben in die
zin, dat het afkalven in de zomer geschiedt na de kortste draagtijd. Hoewi-1 de
mogelijkheid bestaat dat dit cen gevolg is van de temperatuur of de dag-/nachtlengte
verhouding, is het toch waarschijnlijk een kwestie van meer of minder beweging.
Verschillende onderzoekers vonden nl. dat door het geven van beweging (weidegang
of loopstal) de draagtijd bij koeien met gemiddeld 1.5 dag wordt verkort.
Het produktieniveau van de koe is soms wel, soms niet als van betekenis voor de
lengte der draagtijd beschreven. Als men een verschil vond, was het altijd zo, dat
de hoogproduktieve dieren langer droegen. Hammond verklaart dit door aan te
nemen, dat dc vrucht niet voldoende voedingsstoffen krijgt omdat door dc melk-
vorming te veel van het moederdier wordt gevergd.

Ten aanzien van de leeftijd van de koe vonden schrs.dat vooral het derde en vierde
kalf langer werden gedragen, speciaal bij het Normandische ras.

Verschillende onderzoekers vonden een positieve correlatie tussen het gewicht van de
moeder en dc duur van de draagtijd. Schrs. hebben ook die indruk uit hun materiaal
gekregen, (zie boven). Interessant is in dit verband cen onderzoek in Engeland
(Joubert en Hammond), waarbij South Devons met Dexterzaad en Dexter
koeien met South Devonzaad werden geïnsemineerd. Dc gemiddelde draagtijd was bij
dc Devon koeien 290.3 en bij de Dcxters 278.0 dagen, waarden die overeenkomen met
dc gemiddelde draagtijden die men bij zuivere teelt bij deze rassen vindt, zodat de
erfelijke aanleg van dc vrucht van ondergeschikte betekenis schijnt te zijn.
.Als waarden voor de „repeatability" van de draagtijd zijn in de literatuur opgegeven
van 29-50 %, schrs. vonden bij hun materiaal 14.89%, een vrij lage maar toch
significante waarde.

Stierkalvcren werden gemiddeld 1-3 dagen langer gedragen dan vaarskalveren. Bij
zwartbonten was het verschil groter dan bij de Normandiërs. In de literatuur is
aangegeven, dat het zwaardere ,geboortcgcwicht der stierkalveren voor 10-30 % een
gevolg is van het langere verblijf in de uterus.

Tenslotte wijzen schrs. nog op dc waarschijnlijkheid, dat dc lengte van de draagtijd
mede erfelijk wordt bepaald. Hiervoor pleiten de vaak zeer belangrijke verschillen
en het feit, dat in de literatuur is beschreven, dat stierkalvcren die zelf lang ge-
dragen zijn naderhand ook lange draagtijden veroorzaken bij de door hen bcvruchtc
koeien. In dit verband wordt gewezen op het onderzoek van Willet bij dc Gro-
ninger zwartblaar.

Jafar, Ghapman en Gasida hebben de variabiliteit in dc lengte dcr draag-
tijd voor 28.6% toegeschreven aan het geslacht van het kalf, voor 21.0% aan de er-
felijke aanleg van de moeder en voor 48% aan de erfelijke aanleg van dc vrucht, of
globaal gesproken: 1/3 van de invloed komt van de moeder en 2/3 van het kalf.

Quiétude et allaitement chez la Truie, Marcel T h é r e t. Rcc. de Mcd. Vet. 132,
688, 1956.

Dc auteur beschrijft een geval van een zeug, die ernstig gestoord werd tijdens het
voeden der biggen.

Dagen en weken daarna was het dier onrustig en hield de melk dikwijls op. Naar
aanleiding hiervan betoogt schrijver hoe belangrijk hct is, dat de rust in een zeugen-
stal, b.v. door bezoek, niet wordt verstoord.

Met ingang van dinsdag 31 december 1957 is in verband met uitbreiding van mond-
en klauwzeer onder varkens door de minister van landbouw, visserij en voedselvoor-
ziening een vervoersverbod voor varkens ingesteld in de provincie Gelderland ten
Oosten van de rivieren de Rijn en de IJssel. Alleen het vervoer van slachtvarkens
rechtstreeks naar een slachtplaats is geoorloofd, indien cen bij de Burgemeester aan
te vragen vergunning die verleend wordt door de District Inspecteurs van de Vee-
artsenijkundige Dienst, kan worden getoond.

Dit vervoerverbod is ingesteld naar aanleiding van een zeer recente uitbreiding van
het aantal gevallen van mond- en klauwzeer onder varkens in de Gelderse Achter-
hoek.

„Register op de Nederlandse tijdschriftcnlitcratuur op het gebied van het
landbouwkundig onderzoek", 1926—1945.

Zojuist is verschenen literatuur-overzicht no. 19 van het Centrum van Landbouw-
documentatie te Wageningen.

Dit register is een belangrijk hulpmiddel bij het raadplegen van dc Nederlandse land-
bouwliteratuur in de laatste twintig jaar voor 1945. Opgenomen zijn titels van ori-
ginele artikelen uit de volgende Nederlandse tijdschriften:

Landbouwkundig Tijdschrift, Maandblad voor de Landbouwvoorlichtingsdienst,
Mededelingen van den Tuinbouwvoorlichtingsdienst, Verslagen van Landbouwkun-
dige Onderzoekingen, Tijdschrift over Plantenziekten, Nederlandsch Boschbouw-
tijdschrift.

Dc opgave is systematisch volgens vakgebied ingedeeld en bevat ruim 4000 titels.
Hct zoeken daarin wordt vergemakkelijkt door een alfabetische inhoudsopgave der
gebruikte rubrieken cn cen alfabetisch schrijvcrsrcgistcr.
De prijs van dit ruim 300 blz. tellende register is ƒ 7,50.

Bestellingen kunnen worden gedaan bij de Hoofdafdeling Documentatie en Publi-
caties, Ministerie van Landbouw, ^\'isscrii en Voedselvoorziening, Bczuidenhoutscweg
30, Den Haag.

Door de Commissie van Deskundigen inzake de lijst van Veevoeders is ingaande
I januari 1958 aan de Lijst — 4c druk, uitgave 1957 — hct produkt aardappcleiwit
toegevoegd, onder de volgende omschrijving en gehalte-eisen:

.\\ardappclciwit is hct door verhitting gecoagulecrde, gedroogde en gemalen produkt,
afgescheiden uit hct ciwithoudende water (z.g. vruchtwater) dat bij de bereiding
van aardappelmeel wordt verkregen,
gehalte aan vocht ten hoogste 15%

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten nan.e
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Met verwijzing naar het desbetreffend Koninklijk Besluit (zie T.v.D. 1956, 839)
wordt meegedeeld, dat de studentenassistentie bij de mond- en klauwzeerentingen
on.geveer op dezelfde wijze wordt geregeld als bij de tuberculosebestrijding (zie
hiervoor T.v.D., 1956, 1042), met uitzondering van de financiering.
Het honorarium dient n.1. door de dierenarts rechtstreeks met de betreffende
assistent te worden verrekend, voor zover het de periode na 15 februari 1958 betreft.
De dierenartsen ontvangen van het waarncmingsbureau een nota voor de kosten van
de collectieve verzekering tegen ongevallen en ziekten, waarin de assistenten zullen
worden opgenomen.

Studenten, die het doctoraal examen eerste gedeelte met goed .gevolg
hebben afgelegd en die zich voor kortere of langere tijd in het tijdvak van
15 februari—15 april 1958 beschikbaar kunnen stellen, wordt verzocht
zich zo spoedig mogelijk op te geven bij het waamemingsbureau van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde met vermelding van de beschikbare
periode, waarin zij beschikbaar zijn en van hun geboortedatum en voor-
keur voor een bepaalde dierenarts.

Bij het Internationaal Bureau voor Technisc he Hulj), van Alkemadelaan 500, \'s-Gra-
venhage. Tel. 01700—18400, zijn aanvragen binnengekomen voor

a. Senior lectureship or lectureship in animal husbandry-Makere College, The Uni-
versity College of East Africa;

Eventuele gegadigden kunnen zich rechtstreeks met genoemd bureau in verbinding
stellen.

In verband met plaats.gebrek door verhuizing stelt een dierenarts zijn geheel com-
plete serie studentenalmanakken beschikbaar te.gen vergoeding van de verzendkosten.
Gegadigden wordt verzocht zich zo spoedig mogelijk tot het bureau van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde te wenden.

In het verslag van dc bijeenkomst van dc collegae, die in 1957 hun veertigjarig
dierenarts jubileum vierden, zijn helaas enkele zetfouten geslopen;
pagina 1054, regel 17 van onder staat „Cawijle gelijk den douden" dit moet zijn
„lawijt gelijk den donder";

regel 3 van onder worden de namen Henk en Huile vermeldt. Dit moet zijn Henk cn
Huib;

tenslotte moet in de eerste regel van het op.genomen gedichtje „das Hans" zijn „das
Haus".

De zwakke financiële positie van de Diergeneeskundige Studenten Kring heeft
het Bestuur, zelfs na een verhoging van de contributie, genoodzaakt de inning van
de gelden afkomstig van de Buitengewone Leden van de D.S.K. onder de loupe
te nemen.

Voorgaande jaren werden oproepen in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde ge-
plaatst, waarin men verzocht werd de gelden over te schrijven op de girorekening
van de D.S.K.

Daar een te klein percentage van het al geringe aantal Buitengewone Leden aan
deze oproep gevolg geeft, wil het D.S.K.-Bestuur een, misschien onpersoonlijker,
efficiënter systeem proberen.

Elk Buitengewoon Lid wordt in de gelegenheid gesteld de bijdrage (minimaal
f 2,50) via een jaarlijkse automatische overschrijving te voldoen. Ingesloten in
dit tijdschrift vindt U een machtigingsformulier hiertoe.

Verder kan een ieder, die het welzijn van de D.S.K. ter harte gaat cn de D.S.K.
financieel wil steunen, op gemelde wijze tot het Buitengewoon Lidmaatschap
overgaan, hiermede het recht verkrijgend de feesten en de lezingen, georganiseerd
door de Diergeneeskundige Studenten Kring, bij te wonen.

Binnenkort komen de banden gereed voor het Tijdschrift voor Diergeneeksunde,
jaargang 1957.

Deze banden, die ƒ 3,— i)cr stuk zullen kosten, kunnen nu reeds besteld worden.
Verder zijn alleen nog banden voorradig voor dc jaargang 1956.
De oudere jaargangen zijn uitverkocht.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

J. E. Gajentaan, Joh. Verhulststraat 115, .Amsterdam.
R. Haalstra, Hoofdweg 27, Midwolda.
R. Konunerij, V 161, De Wilp.
J. M. B. Lohuis, Groot Agelo 42a, Ootmarsum.

Hct Hoofdbestuur draagt collega M. J. Karens, Adm. van Gentstraat 67 bis A,
Utrecht voor het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde voor.

Het Hoofdbestuur van de Maatschai)pij voor Diergeneeskunde heeft de diergenees-
kundige kandidaten A. Harmsa en J. Th. M. Kraanen aangenomen als kandiaat-lid
van de Maatschappij voor Dicrgenee.skunde.

Bakker, S., van Midwolda naar Neer-Langbroek (U.), Langbroekcrdijk A-85, tel.
03436—228, gr. 619073, P., sp. 8-9 en tc Doorn (kl. huisd.) di. cn do. 18.30-19
en za. 10-11 (voorzetting praktijk P. Rodenhuis). (69)

Coppoolse, J. P., te Middelburg, huisadres gewijzigd in Sprencklaan 5 (overige per-
sonalia onveranderd). (78)
Doom, A. J. van, tc Deventer, giro no. gewijzigd in 845062. (80)
Dijkstra, Dr. J. M., tc Leeuwarden, giro no. gewijzigd in 865943. (81)

Nie, C. J. van, thans nog te Hilversum, tel no. bureau gewijzigd in 05220—815.

Zantinga Jr., J. W.; 1957; Utrecht, Tolstcegplantsoen 12 "; tel. 030—23584: gr.

Zuijdam, Dr. D. M., van Masnago-Varese (Italië) naar Rotterdam, Charlotte de
Bourbonlaan 38, tel. 01800—120637 (privé), 01700—512591 (bur.), gr. 143038,
I.V.D. en I.V.G, i.a.d. en lid v/d Societa Italiana delle Scienze Veterinarie.

Dijk, K. G. van, te Voorst, Schoolstraat 2 A, tel. 06758—321 (tijdelijk), P., ge-
associeerd met D. Mulder Jr. (80)
Haalstra, R. T., tc Midwolda (Old), Hoofdweg 27, tel. 05979—290 (voorzetting
praktijk S. Bakker). (86)
Rasenberg, W. R. J., tc Tilburg, Oosterwijkselaan 273 (overname gedeelte van de
praktijk van A. H. M. v. d. Bogaard). (108)
Stolte, C. A., te Zwolle, Emmastraat 4, tel. 05200—5750, gr. 966804, P., sp. 8-9,
kl. huisd. 19-20 (voortzetting praktijk B. de Vlas). (115)

Zuijdam, Dr. D. M., te Rotterdam, te rekenen met ingang van I januari 1958, ter
standplaats \'s-Gravcnhagc, tot Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst, tevens
veterinair Inspecteur van dc Volksgezondheid, in algemene dienst. (\'26)

Vervoorn, D. J., tc Putten, te rekenen met ingang van 1 april 1958 of zoveel eerder
als hij zijn betrekking zal kunnen aanvaarden, ter standplaats \'s-Gravenhagc, tot
adjunct-Inspecteur bij de Veeartsenijkundige Dienst. (119)

Golstein Brouwers, F. M. H. van, tc \'s-Hertogenbosch, tc rekenen met ingang van
1 november 1957, ter standplaats Helmond, tot Rijkskeurmeester in bijzondere
dienst bij de Vecartsenijkundige Dienst. (84)

Boer Pzn., J. de, te Den Helder, tc rekenen met ingang van 1 december 1957, op
zijn verzoek, als Rijkskeurmecster in bijzondere dienst bij de Vecartsenijkundige
Dienst. (72)

Noordijk, E., te Den Burg (Texel), (inderscheidcn met dc erepenning in goud der
gemeente Texel. (104)

Bcrgema, Dr. R., te Amstelveen, is aldaar overleden op 22 december 1957. (71)
Sprundel, A. J. van, te Wijk bij Duurstede, is aldaar overleden op 18 november 1957.

Brieven onder no. 3 aan de Maatschappij voor Diergeneeskunde,
Rubenslaan 123, Utrecht.

f^^Q^Y^I^J^^ MAATSCHAPPIJ TOT ONDERLINGE VER-
* ZEKERING VAN INDIVIDUELE RISICO\'S

Vraagt inlichtingen omtrent de speciale Artsen-
Polis, welke is ontworpen als aanvulling op de
verzekering van de D.T.O.

in plattelandspraktijk in het Zuiden van het land
voor langere tijd, met mogelijkheid tot blijvende verbintenis.

Brieven onder no. 1 aan de „Maatschappij voor Diergenees-
kunde", Rubenslaan 123, Utrecht.

met mogelijkheid voor associatie of overneming in een praktijk
in een grote stad.

Brieven onder no. 2 aan de ,,Maatschappij voor Diergenees-
kunde", Rubenslaan 123, Utrecht.

Dames en Heren Professoren, Lectoren, Privaat-
docenten en Leden van de Wetenschappelijke Staf,
Dames en Heren Studenten,

en voorts Gij allen, die door Uwe aanwezigheid van
Uw helangslelling blijk geefl,

Een oude en eerbiedwaardige gewoonte vraagt van een lioogleraar om,
ten overstaan van de universitaire gemeenschap en in het bijzijn van be-
langstellenden uit andere kringen cen rede uit te spreken ter gelegenheid
van zijn ambtsaanvaarding.

Hoewel cr, door oorzaken buiten mijn wil liggende, reeds enige jaren
verstreken zijn, sedert de aanvaarding van mijn taak, meen ik toch dat
ook hier het „beter laat dan nooit" mag gelden en daarom sta ik dan thans
voor U om alsnog aan het zinvolle gebruik recht te doen wedervaren door
het opleveren van dc traditionele inaugurele oratie. Bij de keuze van mijn
onderwcr]) heb ik het specialistische standpunt ingenomen om U iets te
brengen uit het engere vakgebied, dat bezig is zich uit te breiden in de
praktijk van de hedendaagse dierenfokkerij.

Wanneer wij spreken over erfelijkheid dan veronderstellen we stilzwijgend
dat wij aangeboren eigenschappen be.schouwen. Wat ligt hieraan ten
grondslag? Het gcnotype volgens J o h a n n s e n, is datgene wat het waarge-
nomen kenmerk veroorzaakt in een bepaald milieu. Dat wat we waar-
nemen noemen we het phaenotype; verschillen tussen phacnotypen kun-
nen veroorzaakt worden door verschillen in genotypen, dus in aanleg of
door verschillen van beiden.

We kunnen ook zeggen dat het phaenotype het produkt is van de reactie
van het gcnotype met het milieu.

Zo zal dus de bestudering van de verschillen in aanleg en milieu de grond-
slag moeten vormen van de Genetica.

Door cle invoering van het woord „gen" als eenheid van overerving werd
aan een behoefte van de genedci voldaan om de oorzaken, dc erfelijke
bepaling en dc mogelijkheden om bepaalde kenmerken te ontwikkelen,
tc scheiden van de gevolgen, de kenmerken zelf.

Zo werd het gcnotype het totaal complement van dc genen in het be-
vruchte ei en gaf dus dc totale capaciteit weer om bepaalde karakteristica
tot uitdrukking te brengen. Het eindresultaat van de gen-actie is dan het
phaenotype.

1 Rede, uitgesproken bij de officiële aanvaarding van het ambt van Hoogleraar
in de Erfelijkheidsleer en de Zootechniek van de kleine huisdieren en van het
varken aan de Rijksuniversiteit tc Utrecht op maandag 7 oktober 1957.

Het gen werd toen, evenals nu, alleen herkend als het voorkwam in twee
vormen of allelomorphen, kortweg allelen, die verschillend bleken te zijn
door hun gedifferentieerde effecten op het phaenotype.
De bestaansmogelijkheid van het gen als een physisch-chemische entititeit
werd door Johannsen nog niet voorzien. Pas de nederlandse geneticus
Hagedoorn opperde in 1911 de mogelijkheid als zouden genen auto-
katalysatoren zijn.

Het bewijs van de stoffelijke basis van de genen kwam toen Morgan,
Sturtevant, Muller en Bridges aantoonden dat Mendels „erb-
liche Merkmale" en Johannsens „genen", nauw verbonden waren aan zicht-
bare kernstructuren, die al in de 19e eeuw door cytologen chromosomen ge-
noemd werden.

Toen werd het mogelijk te denken over genen als overerfbare een-
heden, die zich slechts konden manifesteren door de ontwikkelingsproces-
sen, die in het phaenotype culmineerden, te besturen of te bepalen. S i r k s
wil het gen in zijn oorspronkelijke betekenis opvatten als „een stoffelijke,
scheikundige, maar niet structurele eenheid, die tot zelfvermeerdering in
staat is; die bij de stofwisselingsprocessen waardoor het phaenotype ont-
staat, een initiatiefnemende, maar verder bemiddelende rol vervult en die
dus niet tot de voor het phaenotype noodzakelijke bouwstoffen behoort".
Bovendien kan het gen van generatie naar generatie worden overgedragen
en tenslotte kan het spontaan of door bepaalde stimuli veranderen, mu-
teren, in een andere toestand.

Erfelijkheid is voor het grootste gedeelte overdracht van bepaalde een-
heden, de genen, gelegen op grotere eenheden, de chromosomen.
Omdat het effect van genen alleen herkend kan worden, wanneer er ver-
schillen bij of in het eindprodukt voorkomen, ligt het voor de hand dat de
eerste verschillen die aanleiding gaven tot genedsche analyse, betrekking
hadden op duidelijk waarneembare kenmerken als vorm- en kleurverschil-
len. Hoewel het dc laatste jaren niet meer en vogue schijnt te wezen om
zich met dit soort onderzoek bezig te houden, zo lijkt het toch goed ons te
realiseren dat juist deze onderzoekingen nog steeds de basis vormen, waar-
op alle moderne genetica berust. En het mag wellicht ook gezegd worden,
dat vele moderne, kwantitatieve mathematische genetische concepties wel
eens wat ver af staan van het levende biologische object; ja, men kan zich
soms niet onttrekken aan de indruk dat deze werkhypothesen en theoriën,
hoewel simplistisch, goed zijn doordacht, maar clat cle biologische feitelijk-
heden zich daartegen telkens weer verzetten.

In de eerste 25 jaar van deze eeuw viel de grootste aandacht van de vele
onderzoekers op de effecten van de respectievelijke genen op individuele,
erfelijke eigenschappen.

Velen interpreteerden de relatie tussen het gen en het kenmerk wel buiten-
gewoon simpel, maar langzamerhand is het toch duidelijk geworden dat de
grote meerderheid der erfelijke kenmerken, zelfs die waarvoor men vroeger
een eenvoudig Mendelscherna aannam, veroorzaakt worden door dc inter-
actie van vele genen. Ik denk hierbij b.v. aan de voorstellingen van vroe-
ger en nu over overerving van melkproduktie bij runderen en eierleg bij
kippen.

1909 door G a r r o d beschreven bi j de mens, die vond dat sommige mensen
hct vermogen missen om homogentisinezuur af te breken, waardoor zij
lijden aan de ziekte bekend als alkaptonurie, die recessief overgeërfd wordt.
G r o s s vond later dat in het serum van deze patiënten een enzym ontbrak
dat bij normale mensen in staat is homogentisinezuur af te breken.
In 1945 heeft Beadle scherp geformuleerd dat er nog steeds geen
fraaier voorbeeld bekend is dat „één enkele gen-substitutie resulteert in de
afwezigheid of inactiviteit van een specifiek enzym wat tot gevolg heeft
dat een bepaalde biochemische reactie niet afloopt".

Een voorbeeld uit de plantenwereld van gen-specifiteit konden Mangels-
d O r f en F r a p s in 1931 aantonen bij maïs met zaden met geel endosperm
en dc hoeveelheid provitamine-A.

Zij vonden dat het gehalte aan provitamine-A in het endosperm van witte
maïs te verwaarlozen was, maar dat de aanwezigheid van één, twee of
drie genen voor geel pigment vergezeld werd door corresponderende toe-
nemende hoeveelheden provitamine-A.

Het constateren in deze gevallen dat een afwijking door één of meer genen
bestuurd wordt, zegt ons iets over de relatie, maar verteld ons weinig of
niets over het meclianisme \\an hct ontstaan van die afwijking.
De geneticus komt het soms vreemd voor dat zovele auteurs genoegen
schijnen te nemen met het vaststellen dat een bepaalde ziekte of afwijking
wordt veroorzaakt door cen gen, terwijl zij niet erg geïntrigeerd schijnen
te zijn hoe het gen dat eindeffect produceert. Dat medische onderzoekers
dikwijls uit laten komen dat genen op één of andere mysterieuze wijze
werken, die niet voor onderzoek toegankelijk is, zal voor een groot deel
aan hun proefobjecten liggen.

Dat vectceltkundigen een geheel boek schrijven over „Erbpathologie der
landwirtschaftlichcn Hausticre" in 1957 en daarin dikwijls als erfelijke af-
wijkingen familiair optredende ziekten beschrijven, waarvan de wijze van
overerving in het geheel niet bekend is, doet iet of wat vreemd aan-
Samenvattingen van ziektegeschiedenissen of het familiaal optreden van
abnormale nakomelingen kunnen ons aanwijzingen geven, maar geven ons
niet het recht over erfelijke afwijkingen tc spreken. Dit klemt te meer
omdat daaruit voor de dierenfokkerij conclusies getrokken worden die
leiden tot uitsluiting van bepaalde fokdieren.

Uit de aard der zaak is het daarom eenvoudiger dit onderzoek met kleinere
proefdieren tc doen en daarvan wil ik U thans cen paar voorbeelden
geven.

Bij de tamme muis komt een klcurvariëtcit voor die wij geel noemen. In
1905 vond de franse geneticus C u é n o t al, dat gele individuen altijd hete-
rozygoot waren, zodat het onmogelijk is een stam zuiver gele muizen op te
bouwen.

Gele muizen gepaard met niet-gcle muizen geven altijd gele en nict-gele
jongen in een verhouding van 1:1, terwijl gelen onderling gepaard een
\\ erhouding van 2 gelen: 1 niet gele geven. C u é n o t meende dat een gene-
tisch „geel ei" niet bevrucht kon worden door een „gele" spcrmatozoo,
zodat de homozygoot nooit gevormd zou kunnen worden.
Wij weten nu dat de zaak anders ligt: de liomozygoot gele indiv\'.duen ont-
staan wel, maar zij sneuvelen reeds als blastocysten, wanneer deze de
uteruswand raken aan het begin van de zesde dag van hun embryonaal
bestaan. Gele muizen worden vooral in het vrouwelijk geslacht, als ze

ouder dan twee maanden worden, buitengewoon vet; zij bereiken hun
maximale gewicht op ecn leeftijd tussen zeven cti achttien maanden;
daarna neemt het lichaamsgewicht dikwijls weer af om op vierentwintig
maanden weer even zwaar te worden als hun normale-, niet-gclc nest-
broers- en zusters.

De basale stofwisseling is meestal verlaagd; de voortplantingsperiode lijkt
sterk verkort, terwijl ook vermeld wordt dat deze dieren een verhoogde
voedselopname vertonen. Dit zou onder meer op een endocrine stoornis
kunnen wijzen, al lijkt de normale bouw van hypophyse en thyreoid daar-
mede wellicht in tegenspraak.

Robertson heeft in 1942 een zeer interessante reeks proeven gedaan om
de ontwikkeling van de homozygote, gele embryonen in een ander uterien
milieu dan dat van hun heterozygoot-gele moeder na te gaan.
Hij transplanteerde ovariën van gele, heterozygote muizen in niet-gele,
wildkleurige wijfjes van dezelfde ingeteclde stam, die van hun ovariën
waren ontdaan. Een weck na de operatic werden deze wildkleurige wijfjes
met wildkleurige mannetjes proefgepaard.

Wanneer er enkele gele najkomelingen werden geboren dan werd de trans-
plantatie als geslaagd beschouwd. Daarna werd het „gast-vrouwtje" met
een geel mannetje gepaard, waarna homo- en heterozygote „gele" em-
bryonen verkregen konden worden voor onderzoek.

Robertson vond nu dat de homozygoot gele embryonen in de agouti
moeder zich iets verder ontwikkelden dan in hun eigen hetcrozygoot gele
moeder.

Het aangrijpingspunt van de lethaliteit van de gele homozygoot acht men
te liggen oj) het tijdsti]) van de implantatie en veroorzaakt te worden door
de afwezigheid van een enzym, dat normaliter door het dak van dc blasto-
cyst gevormd wordt en dat verantwoordelijk zou wezen voor de erosie
van het uterine epithelium en de normale implantatie.

Het effect van het gen voor „geel" in zijn homozygote vorm zou dus aan
dit enzym toegeschreven moeten worden. Daar het homozygoot gele em-
bryo zich in een agotiti uterus verder ontwikkelt dan in zijn normale
uterine, hetcrozygoot gele, milieu, is het dus duidelijk dat deze ontwik-
kelingsanomaliën het gevolg zijn cn van het uterine milieu van de hetc-
rozygoot gele moeder èn van het genoty|)e van het embryo zelf-
Een soort gelijke redenering zouden wij kunnen volgen voor het optreden
van de afwijking hazenlip. Nadat reeds een grote serie van publicaties over
het erfelijk en fof) het familiair voorkomen van hazenlip bij alle mogelijke
dieren en de mens verschenen waren, werden in 1942 en 1944 door W a r-
k a n y en zijn medewerkers zeer fraaie onderzoekingen gepubliceerd over
de invloed van deficiënte moederlijke voeding op dc nakomelingen.
Wanneer rattenmoeders een te kort aan riboflavine in hun dieet krijgen
dan worden er jongen geboren met allerlei deformiteiten: verkorting of af-
wezigheid van tibia, fibula, radius, ulna, femur, ribben of tenen. Soms
vond men ook fusie van ribben en gespleten verhemelte. Al deze afwij-
kingen konden voorkomen worden wanneer men het moederlijk dieet vóór
of op de dertiende dag der graviditcit completeerde met vitamine-R2-
Wordt na deze critische periode pas riboflavine toegediend dan ontstaan de
afwijkingen toch.

Deze vondst maakte op de clinici grote indruk en men was geneigd de oor-
zaak voor deze anomaliën eerder toe tc schrijven aan milieu, in casu voe-

Nemen wij nu eens aan dat \'hazenlip of gespleten verhemelte de phaeno-
typische uiting is van de werking van één of meer cumulatieve genen die
primair in een bepaalde ontwikkelingsfase de riboflavincstofwisseling re-
guleren, dan kunnen wc door deze redenering een brug slaan tussen dc
standpunten van dc ciinischc onderzoekers enerzijds en de pur-sang gene-
tici anderzijds. Een dergelijke voorstellingswijze verklaart dan tevens dat
het ontstaan van de afwijking afhankelijk is van de interacde tussen het
genotypische- en vocdingsmilieu in de moederlijke uterus en het gcnotype
van het zich daarin ontwikkelende embryo. Nu bij muizen in vier verschil-
lende stammen hazenlip en gespleten verhemelte gevonden zijn en d e
genetici ondanks uitgebreide proeven dc genetische basis van deze afwij-
kingen nog steeds niet voldoende kunnen verklaren, zal het wellicht mo-
gelijk zijn door wijziging van het voedingsmilieu tijdens de graviditeit, een
beter inzicht te verkrijgen over het aangrijpen tijdens de ontwikkeling en
het gedrag van deze genen bij dc overerving.

Onze simplistische voorstellingswijze van de werking van genen bij het
ontstaan van phaenotypische, morfologisch in het oog springende afwij-
kingen, kan daardoor gewijzigd worden.

Een ander sprekend voorbeeld bij muizen zijn zeker de erfelijke anoma-
lieën van het bloed en de bloedvormcnde organen.
Een aantal hiervan is genetisch goed onderzocht.

In 1908 beschreef D u r h a m een gen voor dominante bontheid bij de muis.
L i 111 e kon in 1915 en S ó en I m a i konden in 1920 aantonen dat dit gen
waaraan men het symbool W had gegeven, lethaal was in zijn homozygote
\\orm. Thans zijn reeds vier mutaties van dit gen beschreven. D e 11 e f s e n
in 1923 en d e A b e r 1 e in 1924 vonden dat de homozygote vorm van het
gen van de s])ortfokkcrs, die witte, zwartogige muizen trachtten te fokken,
zeer anacmische dieren zijn die zelden ouder worden dan twee of drie
dagen. De door L i 111 e en G 1 o u d m a n in 1937 beschreven mutant is wel
levensvatbaar in zijn homozygote vorm en ontving daarom het symbool W
(viable allel van W). Deze mutanten groeien uit tot werkelijk witte, zwart-
ogige dieren. Bij dc opsplitsingsvcrhoudingen van dc paring van de hete-
rozygote dieren, die phacnotypisch door hun bontheid kenbaar zijn, vindt
men grote afwijkingen van de verwachte 3 : 1 verhouding. Dit komt door-
dat vele anacmische jongen doodgeboren cn door de moeders kort na dc
geboorte opgegeten worden. Door het tellen van afwijkende cmbryonen
van zestien dagen of ouder cn door het waarnemen van de nesten direct
na dc geboorte kon men aantonen dat het tekort aan anaemiedieren een
zuiver j30st-nataal verschijnsel is. Toch hebben ook de wel levensvatbare
W W* muizen cen iets verhoogd sterftepercentage.
Na een anacmische periode van 9 tot 10 dagen groeien ze zeer langzaam;
daarna maken de dieren een crisis door waarbij cr velen sterven aan
intercurrente darmstoornissen, terwijl dc dieren die volwassen worden
meestal steriel zijn.

liet is veelal gebruikelijk geweest om met de bekende methoden van de
humane haematologie bepalingen tc doen bij muizen.

Dat daarbij vele foutenbronnen inslopen behoeft wel geen betoog. Door
toepassing van micromcthoden zijn wij thans in staat om in ca. 0.06 cc.
bloed een volledig haematologisch onderzoek te doen. Het bloed van deze
anaemicstam muizen is macrocytair normochroom d.w.z. dat het aantal

rode bloedlichaampjes verlaagd is, dat dc gemiddelde diameter vergroot,
en het haemoglobinegchalte van de cellen normaal is.
Slechts bij voldoende aantallen dieren binnen een stam wordt een nader
onderzoek mogelijk, waar en hoe dit dominante mutatie gen aangrijpt in
de ontwikkeling van het haematopoëtische systeem.

Dat het toedienen van verschillende stoffen als mineralen b.v. koper of
cobalt, of vitaminen, waarbij ik aan de gehele reeks van de B-vitaminen
zou willen denken, lonend kan zijn om dergelijke problemen aan te pakken
wordt wel zeer fraai geïllustreerd door de Rhino(ceros) muis.
De Rhinoceros muis is geheel kaal, de huid is verdikt en \\ormt plooien die
het dier op een rhinoceros doen lijken. Deze huidplooien ontstaan volgens
een vast patroon en zijn aan de ventrale zijde soms zo zwaar, dat de
dieren bijna niet kunnen lopen.

Transplanteert men nu een stukje ,,normale" huid op een „rhino" muis,
dan groeit op het transplantaat normaal haar. Het reciproke geval, dus een
transplantaat van „rhino" huid op een normale muis, gedraagt zich an-
ders; aan de randzone van het rhino-huid stukje ontstaan nu normale ha-
ren. Door keuze van genetisch-bepaalde haarkleuren kon Fräser bewijzen
dat het geen invasie-haren waren van de gastheer. Het lijkt dus dat nor-
male huidcellen een diffundabele stof leveren die noodzakelijk is voor het
normale gedrag van het huidepithecl.

Men zou zich het effekt van het rhino-gen voor kunnen stellen uit de
onmogelijkheid deze stof te produceren, hoewel „ihino" cellen wel in staat
zijn deze te gebruiken wanneer de stof van buitenaf wordt aangevoerd.
Door hoge vitamine-A doseringen kon F r a s e r de huiddefecten van homo-
zygote Rhino muizen veel minder hevig maken; vooral het ontstaan van
cysten in de .smeerklieren en de haarfollikels werd tegengegaan. De con-
clusie mocht nu getrokken worden dat de aanwezigheid van het Rhino-
gen in zijn homozygote vorm gebonden is aan een verminderd vermogen
van de huidcellen om een of andere metaboliet van \\ itamine-A, nodig voor
hun normale onderhoud, te gebruiken.

Wij zien hier dus dat de toevoeging van een stof het morphologisch beeld
van de afwijking zo kan veranderen, dat we het aangrijpingspunt van het
betrokken gen physiologisch, inplaats van morphologisch gaan zien.
Ook bij het konijn zijn fraaie onderzoekingen over overerving van physio-
logische verschillen gedaan. Vooral serologische kenmerken,\'^dus de over-
erving van bloedgroepen zijn bij het konijn goed onderzocht, terwijl ook
de overerving van de resistentie tegenover hmnane-, bovine- en B.C.G.
tuberkelbacillen tot goede publikaties leidden.

In verband met de problemen van inteelt en het ontwikkelen van min of
meer genetisch constante stammen zijn een aantal gegevens van belang
over de voortplanting.

Bij onze huisdieren en laboratoiiurnproefdieren blijkt het steeds moeilijk
te zijn om de voortplanting op het hoogste niveau te houden en vooral bij
een of andere vorm van inteelt zien we vermindering van de vruchtbaar-
heid. De enige methode die de fokker hier tegenover vermag te stellen is
selectie, hetzij bewust, hetzij onbewust. Slechts weinig gegevens zijn er
bekend over de genetische achtergronden van deze verschijnselen en het
is daarom van fundamenteel belang dat S a w i n cn C u r r a n m 1952 be-
gonnen zijn met het probleem te verdelen in zijn componenten zoals fertili-
teit, aantal jongen, geslacht en moederlijk gedrag.

Bij konijnen komen rassen voor die relatief onvruchtbaar zijn door ge-
brekkige ovulatie en moeilijk ei-transport, terwijl andere stammen juist
verschillen in sperma hoeveelheid en concentratie.

Zo vonden Gregory in 1932 en V e n g e in 1950 dat het aantal eieren dat
uitgestoten wordt per ovulatie en het aantal jongen per worp functies
zijn van het lichaamsgewicht. Poolse dwergkonijnen zouden gemiddeld
3-97 eieren en Vlaamse Rcuzenvoedsters 12.9 eieren per ovulatie produ-
ceren, terwijl de bastaarden het intermediaire getal van 8 eieren gemiddeld
vertonen. Daarnaast toonde Hammond vooral aan dat niet alleen het
aantal geovuleerde eitjes, maar ook het verschijnsel van fetale atrophie
overgeërfd wordt en volgens hem als cen enkel recessief kenmerk.
Terugkerend naar ons uitgangspunt van bekende genen die physiologische
processen controleren, is bij de hond het voorbeeld van de Dalmatiner
interessant. In de urine van de mens en hogere primaten komt urinezuur
voor, terwijl de apen en andere zoogdieren meer allantoïne dan urinezuur
uitscheiden. Uit urinezuur zou onder invloed van het ferment uricase allan-
toïne ontstaan. Reeds in 1916 deed Benedict de waarneming, dat de
Dalmatische hond meer urinezuur dan allantoïne uitscheidde, in tegen-
stelling tot andere hondenrassen.

Trimble en Keeler vonden in 1938 dat er bij de hond twee groepen
zijn te maken ten opzichte van de urinezuur excretie.

De eerste groep produceert 4-10 mgr per kg lichaamsgewicht per dag en
de tweede meer dan 28 mgr.

Dc gevonden waarden zijn zeer constant bij een bepaalde voeding en
tussenwaarden van 10—28 mgr werden niet gevonden. Hoewel van
een recessieve overerving gesproken werd, kon deze zeker niet verklaard
worden door de al of niet aanwezigheid van het ferment uricase, daar
zowel in de levers van Dalmatische honden als in de levers van andere
hondenrassen het ferment kon worden aangetoond.

In 1948 werd het probleem veel diudelijker toen Friedman en Byers
vonden dat de totale excretie per tijdseenheid van urinezuur plus allantoïne
voor Dalmatiners en andere honden gelijk is, maar dat de Dalmatische
hond gemiddeld elf keer zoveel urinezuur uitscheidt dan allantoïne. Daar
in de lever wel uricase voorkomt, maar in dc nier niet, onderzochten zij
het gehalte van hct bloed aan urinezuur en allantoïne. Ook hier bleek het
totale gehalte aan de beide stoffen in het bloedplasma gelijk tc wezen voor
Dalmatiners en andere rassen, al waren de verschillen in dc relatieve ver-
houdingen tussen de stoffen in de urine veel hoger. Door clearance proeven
vond men, dat urinezuur overgaat in het glomcruli filtraat van de nier,
maar dat bij de Dalmatiner geen terugresorptie via de niertubuli plaats
vindt, hetgeen bij andere hondenrassen wel in belangrijke mate gebeurt.
Daartegenover wordt allantoïne nooit bij honden teruggeresorbeerd.
Men is nu wel gedwongen het eigenaardige urinezuur excretie-mechanisme
bij de Dalmadsche hond toe tc schrijven aan een gewijzigd tcrugresorptie-
mechani.smc van de nier en niet aan cen aberrante, uricase produktie in
de lever.

Door deze proeven is U wel duidelijk geworden dat dit verschil in één
enkel gen bij hondenrassen niet noodzakelijk iets te doen moet hebben
met de produktie van het enzym Uricase.

Dit voorbeeld illustreert nog eens duidelijk welke ingewikkelde problemen
voor den dag komen bij de analyse van de resultaten van één genetische

verandering. De eerste interpretaties lijken nu niet adequaat meer en her-
inneren ons er aan dat zij dikwijls slechts de basis vormen voor verder
diepgaand onderzoek.

Van de bij de mens zo bekend geworden erfelijke afwijking de erythrob-
lastose vindt men bij het varken een analoog voorbeeld-
Bruner, Brown, Huil en Kinkaid slaagden er in 1949 in, experi-
menteel haemolytische Icterus bij pasgeboren biggen op te wekken doordat
zij drachtige zeugen met de erythrocyten van de beer waardoor zij gedekt
waren, immuniseerden.

Na de geboorte vertoonden de biggen van deze zeugen zware Icterus welke
grotendeels lethaal verliep.

Szent Ivanji en Szabó deden herhaalde malen de waarneming dat
worpen van bepaalde zeugen met bepaalde beren ziek werden en Icterus ver-
toonden, terwijl bij de opvolgende worpen dezelfde zeugen door andere be-
ren gedekt, goede gezonde biggen ter wereld brachten, die ook goed opgroei-
den. Dit in tegenstelling tot die biggen, die wel \\ olkomen normaal gelDoren
werden, aanvankelijk goed zogen, maar na enige tijd niet meer dronken,
■ wegkropen, bibberden, om na hoogstens 24 uur te sterven. De zeugen
waren vóór en na de partus volkomen gezond. Vreemde biggen bij deze
zeugen als pleegkinderen aangelegd zogen goed en werden niet ziek. Van
de zieke- en gestorven biggen vertoonden de meeste weefsels een sterk gele
verkleuring; de lever was sterk vergroot en diep geel van kleur. Het bloed
was dun vloeibaar en lakkleurig; in de vaten trof men slechts weinig
normale erythrocyten aan.

Door serologisch onderzoek van de ouderdieren namen de onderzoekers
aan dat de betrokken beren een, „Su-factor" genoemd, crythrocytenanti-
geen, op hun nakomelingen overbrachten, dat in de erythrocyten van dc
zeugen niet voorkwam. Deze Su-factor zou dan tijdens het foetale leven
in het moederlichaam antilichamen doen ontstaan. Aangezien het varken
nu een placenta epitheliochorialis en niet zoals de mens een placenta
haemochorialis, bezit, kunnen tijdens het foetale leven de antilichamen
uit het moederlijke bloed de zeven cellagen van de placenta niet passeren
om in de foetale circulatie te geraken. Vandaar dat de biggen gezond
geboren worden en pas ziek worden nadat zij via het colostrum, de anti-
lichamen van de moeder hebben overgenomen.

De Su-factor zou dominant overgeërfd worden net als de Rh-factor bij
de mens; de lethaliteit treedt pas aan de dag bij paring van een Su-
positieve beer met een Su-negatieve zeug.

Ook uit de pluimvee genetica zijn voorbeelden bekend geworden waarbij
genen een physiologisch effect schijnen te weeg te brengen.
Spectaculair schijnen ons de behoeften aan secundaire nutriënten bij ver-
schillende pluimveerassen. Voorlopig vond men vooral verschillen tussen
rassen; het verfijnde onderzoek naar de variatie binnen de rassen is nog
nauwelijks begonnen.

De afwijking bij jonge kuikens van drie tot acht weken leeftijd bekend
als „hakkelopers ziekte" perosis of „slipped tendon" is gekenmerkt door
een verdikking van het tarso-metatarsaal gewricht, vaak éénzijdig voor-
komend. De tibia en de tarso-metatarsus worden krom, waardoor vaak de
pees van de musculus gastrocnemicus van de intercondilaire groeve afglijdt.
De poot kan dan niet meer gebogen worden en wordt tenslotte vaak naar
één zijde stijf uitgestoken.

\\V i Ig u s ontdekte nu in 1937 dat de meeste gevallen voorkómen kunnen
worden wanneer mangaan aan het voeder wordt toegevoegd. De dieren
zouden dus een sterk vergrote behoefte aan dat element hebben. Reeds eer-
der hadden Serfontein en Payne opgemerkt dat de perosisfrekwentie
van hun Rhode Island Reds 14% bedroeg en van hun Witte Leghorns
slechts 0.7 %. Terecht trokken zij daaruit de conclusie dat de gevoeligheid
voor de ziekte genetisch bepaald was. Wanneer kuikens van hun gevoelige
Rhode Island Red stam op een perosis-dieet gehouden werden, dan ver-
toonden de kuikens uit twee oudergroepen verschillende perosis frekwenties.
Waren de ouders in hun jeugd normaal geweest, dan hadden hun kinderen
op bovengenoemd voedsel in 18.6% perosis; waren de ouders, hanen en
hennen, die in hun jeugd aan perosis hadden geleden, maar herstelden,
dan vertoonden hun kuikens op hetzelfde proefdieet 50 % perosis.
I.atcr onderzoek toonde aan dat naast mangaan ook choline bij het voor-
kómen van deze afwijking een rol speelt, maar vast staat dat perosis bij
Witte Leghorns zeldzaam voorkomt; dat de zware rassen als Rhode Island
Reds en New-IIampshires veel gevoeliger zijn en dat verdubbeling van de
dosis mangaan van 50 delen per miljoen tot 100 delen per miljoen voor
enkele individuen binnen het ras New-Hampshire nog niet voldoende blijkt
te wezen.

Klaarblijkelijk hebben wc hier dus met cen genetisch bepaalde verhoogde
behoefte tc doen.

Soortgelijk onderzoek is voor de vitamincn-B, thiamine en riboflavine ver-
richt. Hier werd eerst door het verstrekken van een deficient voedsel ge-
tracht tekorten op te wekken en daarna werd de overlevingsduur of bij
riboflavine, het uitkomstpcrcentagc van bebroede bevruchte eieren na-
gegaan. Het gehalte aan riboflavine van het broedei is n.1. een indicatie
\\oor de reservehocveelheid van de hen en (of) voor de behoefte van het
embryo; is het laag dan sterven de embi7onen op de 18e broeddag af of
komen bij een iets grotere voorraad met heenafwijkingen ter wereld.
Op deze wijze konden L a m o u r e u x en H u 11 in 1948 twee stammen
Witte Leghorns opbouwen die sterk verschillen in reactie op cen deficient
riboflavine voedsel.

Kuikens van de resistente stam groeiden beter en hadden een groter
ovcrlcvingspercentage dan de kuikens van hun gevoelige stam vertoonden
ojj hun proefvoer.

Belangrijk is nu dat dc verschillen tussen deze twee stammen niet meer
waarneembaar waren, waimeer de kuikens een voedsel met ruim voldoende
vitamine-Bo kregen. M.a.w. het bleek duidelijk dat de twee ontwikkelde
stammen niet verschilden in groeikracht en levensvatbaarheid, maar alleen
sjjccifick in hun vermogen voedsel met weinig riboflavine beter of slechter
te kunnen verduren.

Dc pluimveehouder heeft tot nu toe nog niet voldoende beseft dat de
voeders voor het bedrijfspluimvee altijd worden samengesteld om de dieren
met de grootste behoefte nog te vrijwaren voor tekorten aan bekende
nutriënten. Dat wil eigenlijk zeggen dat onze voeders zijn gemaakt om de
zwakste dieren in de populatie te beschermen.

Dit werkt de tendens van het huisdier om meer variabiliteit te vertonen
dan wat een wild dier zich kan permiteren, zeker nog in de hand.
De bescherming van de minusvarianten in voedselcomponenten-behoefte
is zeker ccn belang \\oor dc pluimveehouder cn dc vocdermiddelfabrikant,

maar de pluimveefokker en de geneticus zullen zich afvragen of het niet
beter ware de normen voor de nutriënten van de fokdieren te verlagen en
zodoende stammen op te bouwen die, met het voedsel als selecterend mo-
ment, bevrijd kunnen worden van die genotypen die grotere eisen aan hun
dieet stellen. Uitdrukkelijk wil ik hier stellen dat dit zeker nooit behoeft
te gelden voor slachtdieren, maar het is wel belangrijk voor de fokdieren
waaruit zij moeten ontstaan.

Ik denk hier b.v. aan de groeiende piepkuikenindustrie, waarbij wij m.i.
zullen moeten komen tot proefvoedsels voor het toetsen van de nakome-
lingschap van ouderdieren, dus een z.g. selectiemesterij voedsel, terwijl
het commerciële praktijkvoer gesuppleerd kan worden met extra amino-
zuren, vetten, vitaminen of zelfs antibiotica.

De genetica zal in deze de pluimveehouder door het verschil in erfelijke
behoefte aan bepaalde voedselcomponenten, kunnen leren dat een handels-
voer nog goed genoemd mag worden in bovenbedoelde zin, wanneer de
voedingsspecialist of de veterinair uit zijn koppel een klein aantal dieren
haalt die lijdende zijn aan vitamine-E gebrek, rachitis of iets dergelijks.
Het in leven houden van de minusvarianten kan voor de fokkerij slechts
toenemende schade brengen in opvolgende generaties; voor de houderij
geldt dit in veel mindere mate.

Het geheel van fokkerij, voeding en produktie wordt beheerst door over-
erving van bepaalde kwaliteiten die op hun beurt op vele genen zullen
berusten. Verre van te willen veronderstellen dat het ooit mogelijk zou
wezen hierop genen-analyse toe te passen, kunnen we wel van fundamen-
teel genetisch onderzoek meer inzicht verwachten over deze zo gecompli-
ceerde problemen.

Talrijke voorbeelden zijn aan te halen hoe belangrijk het bijvoorbeeld
voor de voedingswetenschap kan zijn om genetische begrippen bij de proef-
opzet te laten meetellen.

Bij het samenstellen van dieeten voor kleine proefdieren gaat men er hoe
langer hoe meer toe over de meelmengsels te persen tot z.g. kunstkorrels
of pellets om daarmede de verzorging te vereenvoudigen, de dieren geen
keuze te laten en ze te dwingen de door ons gecomponeerde en gecompri-
meerde eenpansmaaltijd te nuttigen.

Om de doelmadgheid van een dergelijke kunstkorrel voor fokmuizen na
te gaan, werd een fertiliteitsindex ingevoerd. Over een periode van twee
wintermaanden werd bij een gelijk aantal vrouwtjes van gelijke leeftijds-
klassen het aantal geboren en het aantal gespeende jongen per in de fok
gezet vrouwtje bepaald, waarbij dus deze getallen door de niet fertiele
vrouwtjes ongunstig werden beïnvloed. Voor de proef gebruikten wij een
inteeltstam (N) en een Fi-kruising tussen twee inteeltstammen (R x Q).
Vergelijken we nu de gemiddelde fertiliteit binnen de N-stam voor kunst-
korrel en meelvoeding, dan zijn de getallen van resp. 2.47 en 5.09 zeer
significant. Hadden we echter de F^ muizen op pellets vergeleken met de
N-muizen op meelvoeding, dan zou het getal van 4.96 niet significant van
de meelmuizen met een fertiliteit van 5.09 hebben verschild.
Bij vergelijking van de twee dieeten geperst-ongeperst, bij de N-muizen
wettigt de significantie een uitspraak dat het meelvoer veel beter was dan
het geperste voer.

Vergelijken we dezelfde dieeten bij de twee bovengenoemde groepen mui-
zen, dan zouden we slechts de conclusie kunnen trekken, dat er geen signi-

ficant verschil was tussen de diëeten. Uit onze proefopzet weten wc dat
dit laatste resultaat verklaard mag worden èn uit de heterosis èn uit het
stamverschil van de gebruikte F^-kruising.

Bij het nemen van een voederproef met welke diersoort ook, kan dus de
heterogeniteit van het proefdierenmateriaal ons grote parten spelen en
ons zeer verkeerde conclusies doen trekken. Bij biologische proeven dient
dus de genetische variabiliteit binnen de proefdieren zelf zo klein mogelijk
te zijn, om de variatie tussen de te toetsen proefgroepen zo goed mogelijk
tc kunnen laten uitkomen.

Het zou ons te ver \\ oeren U ook nog \\\'oorbeelden te noemen van bekend
geworden overervingsmechanismen van resistentie van hogere dieren tegen-
over bacteriën en viren.

Het was slechts mijn bedoeling door enkele sprekende voorbeelden Uw
aandacht te vragen voor het dynamische aspect van de genetica. De pro-
blemen dateren pas van de laatste jaren en de technische moeilijkheden zijn
bij de hogere organismen wel heel groot.

Er is materiaal voor onderzoek te over, het probleem is echter hoe het te
bewerken. De geneticus zou om werkelijk diep door te kunnen dringen
in deze problemen naast geneticus, ook vakman moeten zijn op het gebied
\\an de embryologie, anatomie, physiologie, biochemie en pathologie of
anders gezegd: hij zou een supermens moeten wezen. H a 1 d an e heeft het
zo kernachtig uitgedrukt: „the geneticist must be a jack-of-all-trades and
it is to be feared that he may become a master of none".
Daarom kan de geneticus dit werk niet alleen beëindigen; hij moet zeker
\\ oor een groot deel steunen op de samenwerking met specialisten op bio-
logisch, chemisch of medisch gebied.

Samenwerking is slechts mogelijk, wanneer er een groot, gemeenschappelijk
interesse voor een probleem bestaat.

Moge deze uiteenzetting er toe hebben bijgedragen Uw interesse in de
overerving van physiologische verschillen te hebben gewekt.

.^an Hare Majesteit de Koningin, die mij thans heeft willen benoemen tot
gewoon hoogleraar aan deze Universiteit, betuig ik mijn eerbiedige dank.

Uw inzicht dat het onderwijs in de Zootechniek en alles wat daarmede
samenhangt teveel geworden is om door cén persoon gedoceerd te worden
is verheugend en ik stel het dan ook op hoge prijs dat U de mogelijkheid
geschapen hebt overbelasting te voorkomen. Dat daarbij voor het eerst aan
een Nederlandse Uni\\ersitcit of Hogeschool het onderwijs in de Zootech-
niek der kleine huisdieren, inclusief dc pluimveeteelt, toevertrouwd wordt
aan een gewoon hoogleraar, stemt wel tot bijzondere vreugde. Ik besef dan
ook volkomen welk een grote verantwoordelijkheid ik op mij heb genomen
bij de aanvaarding \\an deze taak. Zeer danki^aar ben ik voor het in mij
gestelde vertrouwen, dat ik niet hoop te beschamen.

U, Mr. des Tombe, dank ik voor de bereidwilligheid waarmede U de
noden van ons Instituut steeds onderzocht en trachtte deze op te lossen.

\\inden dc tradities van deze Universiteit naar mijn beste vermogen te
helpen steunen, maar ook deel te nemen aan cle werkzaamheden, die het
lidmaatschap van de Academische Senaat met zich brengt.

Mijne Heren Hoogleraren van de Faculteit der Diergeneeskunde,
Reeds gedurende twintig jaren werk ik in Uw midden. Gij weet zo lang-
zamerhand wat Gij aan mij hebt. Dat Gij mij hebt willen voordragen mede
de plaats van wijlen Professor van der Plank te bezetten stemt mij tot
vreugde. Dat mijn gedachten thans uitgaan naar wijlen Van der Plank
zult Gij begrijpen, omdat hij het geweest is, die mij in zijn Institiait de
kansen bood die leidden tot deze mijlpaal. Gij weet dat ik met het Zoö-
technisch Instituut vergroeid ben cn dat Gij mij bereid zult vinden voor zo-
ver dat in mijn vermogen ligt, te streven naar goede en vruchtbare samen-
werking met ieder van U.

Als naaste collega zullen wij veel met elkaar te maken hebben. Hoewel
van geheel andere genotypische structuur dan Gij, meen ik toch dat onze
samenwerking cen goede kan zijn, omdat het reeds mogelijk bleek zo
open en prettig de verschillende zaken van institiuit en vak tc bespreken.

Dames en Heren Leden van de Wetenschappelijke Staven,
Dankbaar ben ik voor de vele jaren dat ik tot Uw gelederen heb mogen
behoren. Weest U cr van verzekerd dat Uw belangen mij altijd zeer ter
harte zullen gaan.

Het is niet mijn taak U tot vak-genetici of zoötechnici op te leiden, maar
wel om U als aanstaande dierenartsen in de eerste plaats duidelijk tc
maken dat de erfelijkheidsleer en de zoötechniek fundamentele vraagstukken
van dc veehouderij cn de veeteelt behandelen waar U het normale, opti-
male, biologische gebeuren van het dier in zijn door de mens geschapen
wereld, leert zien. Dit wellicht als tegenhanger tegenover het ziekelijke dat
in Uw studie zo\'n grote plaats zal innemen.

Onderverdeling van leerstoelen vervult U veelal met vrees, omdat U Uw
toch al overladen lesrooster daardoor nog meer belast ziet worden. Velen
Uwer kennen mij al sedert hun aankomen als student en zij weten dat ik
er naar zal blijven streven U geen droge examenstof op tc dringen, maar
wel zal trachten Uw belangstelling te wekken voor het verband dat cr is
tussen aanleg cn milieu als basis voor het in standhouden van een gezonde
veestapel.

Dat daarbij nu de Kleine Huisdieren een speciale behandeling zullen krij-
gen, is voor mij een grote vreugde; immers waar het hart van vol is loojit
de mond van over.

En mag ik U vanaf deze plaats nogmaals verzekeren dat het geen phrase
van mijn kant is, wanneer ik de hoop uitspreek, ook buiten dc college-uren,
een intensief contact, ook over andere zaken dan de studie, met U te mogen
onderhouden.

DP: INVLOED VAN DE RADIO-ACTIEVE STRALING OP HET
DIER EN OP DE MENSELIJKE VOEDINGSMIDDELEN VAN
DIERLIJKE OORSPRONG¹)

A. VAN KEULEN
Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dieast en van de Volksgezondheid.

Nu ook in Nederland de belangstelling voor de vreedzame toepassing van
kernenergie gaat toenemen en in de literatuur deze toepassingen meer
en meer besproken worden, dringt zich de vraag op of voor de veterinairen
hier ook cen nadere oriëntatie noodzakelijk zal zijn.

In oorlogstijd is zonder meer duidelijk dat de dieren en de voedingsmidde-
len voor mens en dier met radio-activiteit besmet kunnen geraken. Nood-
gedwongen zal de dierenarts dan ook geconfronteerd worden met pro-
blemen als

b. hoe moeten besmette dieren, die geslacht worden, bij de vleeskeuring
beoordeeld worden;

c. kan men dieren verdacht \\an besmetting onderkennen b.v. bij dc
levende keuring van het slachtdier, in weide of stal om maatregelen
tc nemen dat de schade die het dier van dc besmetdng ondervindt zo
gering mogelijk is.

Deze en nog vele andere problemen doen zich in oorlogstijd voor. Het is
niet de bedoeling in dit artikel hierop nader in te gaan. Onontkoombaar
zal de dierenarts echtcr deze problemen voorgelegd krijgen en zal ver-
wacht worden dat dc dierenarts terzake op dc hoogte is.
Ook in vredestijd echter zal in de toekomst de kernenergie steeds uitge-
breider worden toegepast.

Naast enkele grote complexen fabrieken die zich sterk richten op de
ontwikkeling van atoomwapens (b.v. Oak Ridge in Amerika) zijn tien-
tallen produkticcentra van kernenergie ontstaan die de wetenschappelijke
zijde van de ontwikkeling van dc atoomwctenschap bestuderen, isotopen
produceren voor medische, industriële en agrarische toepassingen enz.
Bovendien zijn reeds enkele atoomcentrales in de wereld in funcde welke
uitsluitend clectricitcit leveren.

Ook in Nederland is men bezig te starten. Een experimentele kernreactor
zal in de nabije toekomst in Petten gebouwd worden; plannen bestaan om
clcctiiciteitscentralcs, gedreven door kernenergie, te bouwen.
Rondom deze kernenergie- en isotopcnproduktie en ten aanzien van de
gevolgen van de atoomwapenproeven in vredestijd doen zich cen aantal
problemen voor. Ilct lijkt mij nuttig dc veterinaire zijden hiervan, voor
zover althans mogelijk, in het onderstaande artikel, dat het resultaat is
van cen literatuurstudie, enigszins nader aan te duiden.
•Mvorens op het eigenlijke onderwerp in tc gaan lijkt het gewenst in het
kort cen overzicht te geven van dc moderne opvattingen over de bouw van
atomen cn van het verschijnsel radio-activiteit.

1 Naar een voordracht te Leiden, 9 jan. 1957, op het onder leiding van Prof.
Dr. P. Muntendam gehouden symposium over de vreedzame toepassing van de
atoomenergie.

zijn chemisch gedrag een vaste plaats, die aangegeven wordt door het
rang- of atoomnummer.

Naar Rutherford en Bohr bewegen zich om een positief geladen
kern in ieder atoom van een element, dat uiteraard uit dezelfde atomen
is opgebouwd, een aantal negatief geladen elektronen als planeten in hun
baan. Het eenvoudigst is het als één elektron om de kern cirkelt: dit is
het element waterstof. Het (positief geladen) kerndeeltje van waterstof
noemt men een proton. Het elektron heeft een massa die 1/1840 deel van
die van een proton is. Het aantal elektronen in een atoom is altijd gelijk
aan het aantal protonen in de kern ervan, zodat de lading altijd nul \'is.
Het aantal elektronen nu en de plaats in de diverse banen waarin ze om
de kern bewegen bepaalt het chemisch gedrag van het element en de
plaats in het periodieke systeem. Zo bijvoorbeeld heeft zuurstof acht
elektronen in het atoom en neemt dus rangnummer 8 in het periodieke
systeem in.

De kern zelf bevat, behalve bij waterstof, naast de positief geladen protonen
ook ongeladen deeltjes van dezelfde massa als het proton (= 1). Deze
deeltjes heten neutronen.

Chemisch verschillen deze drie stoffen dus niet, fysisch echter wel b.v. wat
betreft het atoomgewicht dat zich verhoudt als 1 : 2 : 3 (als we het elektron
= ^/i840 van een proton even verwaarlozen). De laatste twee stoffen
noemt men isotopen van waterstof resp. deuterium en tritium. Van prac-
dsch ieder van de 102 bekende elementen zijn zo één of meerdere isotopen
bekend. Cliemisch zijn deze isotopen dus niet te sciieiden, fysisch wel.
Op de tweede plaats van het periodieke systeem bevindt zich helium met
2 elektronen dus in de schil en 2 protonen en 2 neutronen in de kern

De verschillende elementaire deeltjes die bij het verschijnsel radio-activiteit
een rol spelen zijn:

protonen = positief geladen kerndeeltjes met massa 1 dus gelijk aan
waterstofkernen;

neutronen = ongeladen kerndeeltjes met een massa 1 die dus in de
kernen van de atomen van alle elementen, behalve wa-
terstof, voorkomen;

de waterstofkern.
Zc komen \\oor in de schil van alle atomen, hun aantal
bepaalt hct rangnummer van het element.
Hovendien ontstaan ze als een neutron in de kern uiteen
valt in een proton cen elektron;
])ositronen = positief geladen deeltjes met massa van het elektron;
a deeltjes = heliumkernen dus twee protonen plus 2 neutronen met
cen massa van 4.

Bovendien treedt bij het verschijnsel radio-activiteit nog de zogenaamde
y-straling op die is tc beschouwen als een elektromagnetisch verschijnsel.
Om een overzicht tc geven van het verband waarin deze y-straling staat
met röntgen- en lichtstralen en radiogohen volgt hieronder een schema-
tisch overzicht.

golf-
lengte

""l\'os

107
106

105

104
10^
102
101
1 mm
10-1

10-2
10-3
10-4
10-5
10-6
10-7
10-8
10-9

Radio-activiteit nu is het verschijnsel dat atomen, hetzij spontaan (radium
enz.), hetzij kunstmatig (door bombardement van deeltjes met grote snel-

heid) overgaan in atomen van andere elementen onder uitzending van
één of meer soorten straling namelijk:

a straling = uitzending van heliumkernen
fS straling =: uitzending van elektronen

zeer kleine golflengte
neutronenstraling = uitzending van (ongeladen) neutronen.

De energie, de massa en de snelheid van voortbeweging verhouden zich
volgens Einstein tot elkaar volgens de formule E = mc2 waarbij E de
hoeveelheid energie, m de massa en c de snelheid van het licht voorstelt.
De wetten van behoud van arbeidsvermogen en behoud van massa zijn
hier in één formule gecombineerd en bestaan dus niet naast of onafhanke-
lijk van elkaar. Energie en massa hebben een vastgelegde verhouding tot
elkaar.

Bij het splijten van atomen, zoals dat kunstmatig door bombardement met
o.a. snelle neutronen is te bereiken, ontstaat een massadeficit dat vrijkomt
in de vorm van energie. De hoeveelheid energie, die op deze wijze uit de
kern vrijkomt is fantastisch groot. Het laat zich berekenen dat de energie
uit 1 kg. uranium 235, bij kernsplijting van alle atomen, gelijk is aan de
energie van 1000 ton steenkool.

De snelheid waarmee de straling van een radio-actief element plaats
heeft drukt men uit in de halfwaardetijd. Dit is de tijd waarin de
totale hoeveelheid van het element tot de helft in gewicht is afgenomen.
Voor verschillende radio-actieve elementen is deze halfwaardetijd zeer
verschillend b.v. voor uranium 235 4.5 milliard jaar, voor radium 236
1620 jaar; voor cobalt 60 5.2 jaar; fosfor 32 14.3 dagen.
(Het getal 235 achter uranium wil zeggen dat in de kern van U met
92 elektronen in dc schil naast 92 protonen nog 143 neutronen voor-
komen).

Noch fysisch, noch chemisch is het mogelijk gebleken het verschijnsel
radio-activiteit en de halfwastijd te beïnvloeden.

Uranium 235 wordt dan ook nog steeds in dc aardkorst aangetroffen en
levert een deel van dc natuurlijke radio-activiteit waaraan mens, dier en
plant, naast de kosmische straling van de zon, bij voortduring en blijkbaar
zonder schade is blootgesteld.

Deze natuurlijke straling noemt men de background; voor dc mens be-
draagt deze op de gonaden 0.1 r per jaar.

r = röntgen is de eenheid waarin men de straling uitdrukt en is die
hoeveelheid Rö of y straling die 1 cc lucht bij gestandaardiseerde t en
vochtigheid één clektrostratische eenheid elektriciteit doet toenemen. (De
corpusculaire straling wordt uitgedrukt in röntgen-equivalent-physical,
r.e.p. = die hoeveelheid geabsorbeerde energie die equivalent is aan die
van één röntgen.)

Worden levende wezens door radio-actieve straling getroffen dan worden
een aantal moleculen geïoniseerd d.w.z. er splitsen zich één of meer
elektronen uit de elcktronenwolk af, zodat positief en negatief geladen
ionen ontstaan.

Dit kan ernstige gevolgen voor de levensfuncties van de cel hebben daar
de permeabiliteit van de cclwand, de werking van enzymen, de nucleïne-
zuurstofwissehng enz. gewijzigd kunnen worden.

De ionen die ontstaan uit het alomtegenwoordige water kunnen, vooral
als zuurstof aanwezig is, schadelijke reacties aangaan, die het celleven
bedreigen. Het is om deze redenen dat de radio-actieve straling een zeer
gevaarlijke invloed kan hebben op het leven. Ook in dood weefsel treedt
uiteraard ionisatie op.

Naarmate de radio-actieve straling dieper in het weefsel doordringt en
naarmate deze meer of minder moleculen van de cellen en de intercellu-
laire vloeistof ioniseert zal het schadelijke effect meer of minder ernstig
zijn.

De verschillende soorten straling laten zich wat betreft deze gevolgen in
het onderstaande schema samenvatten.

Na dit inleidend overzicht zal thans nader op het eigenlijke onderwerp
van dit artikel worden ingegaan.

Allereerst iets over het eerste deel „de invloed van de radio-actieve straling
op het dier". Voorop wil ik stellen, dat wanneer ik spreek over het dier
ik bedoel onze huisdieren, grote zowel als kleine en laboratoriumdieren
dus muis, rat, cavia enz. Allen geweivelde dieren dus, waarvan een
enkele tot de vogels (kip) echter het overgrote deel tot de zoogdieren
behoort.

Het is zó, dat de effecten die bij bestraling van deze hogere dieren op-
treden in principe gelijk zijn aan die, die bij de mens optreden.
Naarmate het dier een lagere plaats inneemt in de dierenwereld neemt
de gevoeligheid voor radio-actieve straling af. Ligt de letale dosis voor de
mens op 600 r, voor de huisdieren op 400- - 1000 r, voor vissen op enige
duizenden r, voor insecten ligt ze op 10 - 100.000 r, voor wormen op
± 100 — 500.000 r, voor protozoën op ± 1.000.000 r, voor bakteriën op
1 — 5.000.000 r.

Het is dus wel duidelijk dat de mens en zijn hui.sdieren het eerst te lijden
hebben van toenemende hoeveelheden straling. Van de huisdieren zijn
door experimenten de invloed van verschillende doses straling, uitwendig
toegediend, dus hoofdzakelijk y en Rö, eventueel ncutronenstraling, be-
kend.

Over de inwendige straling, dikwijls van corpusculaire aard, volgen verder-
op, als gesproken wordt over opneming van radio-actief besmet voedsel of
over inhalatie van door radio-actieve gassen besmette lucht, enkele op-
merkingen.

Na een meer of minder lange latente periode, een soort incubatietijd zou
men kunnen zeggen, ziet men, afhankelijk van de dosis en van de opper-
vlakte, die bestraald wordt, verschillende effecten optreden. De effecten
kunnen vroeg, dus na een korte latente tijd, of laat optreden.

Bij lokale bestraling ziet men op de huid als vroege schaden erytheem,
depigmentade, epilade (mens), eventueel ulcusvorming optreden. Als late
schaden treden tumorvorming (carcinoom) ev. cataract op.
Bij blootstellen van het gehele lichaam aan straling ziet men als vroege
schade zgn. stralingsziekte optreden die zich kenmerkt door ernstige af-
wijkingen aan het haemopoëtische systeem, vooral het beenmerg met
agranulocytose, thrombopenie, lymfopenie en later minder erythrocyten,
en door aantasting van het maagdarmkanaal met zwelling, degeneratie,
bloedingen en ulcusvorming.

Het gevolg is dat een sterk verminderde weerstand tegen infecties ontstaat
en dat anaemie optreedt. Bacteriaemie wordt aangetroffen. Herstel is
mogelijk vooral als de dosis niet te hoog is. Wordt deze dosis niet ineens
toegediend dan krijgt het lichaam bovendien tijd om zich te verdedigen
en zich te herstellen.

Als late schaden bij bestraling van het gehele lichaam treedt op leucaemic
(speciaal bij de mens) tumorvorming, cataract, korter levensduur. Wat
het laatste betreft is deze bij radiologen gemiddeld 5 jaar. Er zijn uiteraard
zeer langdurige proeven met grotere aantallen dieren bezig of gedaan, die
allen wijzen op een kortere levensduur. Zéér globaal kan men stellen dat
voor iedere r straling de levensduur 1/10.000 wordt bekort.
Een bijzondere late schade, die op kan treden, betreft de getroffen chro-
mosomen van de geslachtscellen. Het is mogelijk dat hierdoor mutaties in
de genen optreden. Hct overgrote deel van deze mutaties is schadelijk en
de mutanten zijn veelal niet levensvatbaar.

In dc plantenteelt wordt bestraling van de kiemcellen reeds gebruikt om
enkele goede mutanten te verkrijgen. In de dierenwereld heeft deze ex-
perimentele toepassing tot nu toe geen bruikbare resultaten opgeleverd.
Het is dus duidelijk dat iedere bestraling genetische schade kan toebrengen
en uit dien hoofde gevaarlijk is juist omdat we de genetische gevolgen
niet kennen. Bijzonder vervelend is daarbij dat iedere straling opgeteld
moet worden bij vorige gonadenbestraling. De mens, althans de vrouw,
verdraagt genetisch blijkbaar zonder ernstige gevolgen de background van
0.1 r per jaar gedurende de ruim 30 jaar vanaf de geboorte tot het voort-
brengen van de laatste nakomeling.

Verhoogt men deze background door atoomproeven, door radiodiagnostiek
en -therapie, door lichtgevende horloges, -wekkers, -reclames, door televisie,
door schoenpasapparaten enz. dan kan, gezien de onmogelijkheid voor de
mens minderwaardige mutanten voor de voortplanting uit te schakelen,
van een genetisch gevaar worden gesproken. Van de omvang van dit ge-
vaar weten we nog heel weinig, eigenlijk alleen van een deel van één
mensengeslacht wat betreft de bewoners van Nagasaki en Hiroshima.
Alhoewel bij dc dieren minderwaardige exemplaren, t.g.v. mutaties en
anderszins, wel uitgesloten zullen worden voor dc voortplanting kan, voor-
al bij steeds toenemend vreedzaam gebruik van atoomenergie, hier ook
van een wezenlijk gevaar voor de hogere diersoorten worden gesproken.
Het voordeel van de hogere diersoorten is, naast de strenge selectie, de
kortere duur van de reproduktieve periode door de kortere levensduur.
Bij de mens en het dier zal bestraling van de onderste resp. achterste
buikhelft door röntgenstralen (foto\'s) en andere stralen vermeden moeten
worden indien de conceptie heeft plaats gehad. Liane en W. Kussel
konden bij muizen aantonen dat vóór de implantatie van de vrucht in de

Wat betreft dc testes konden Casarett en Hurst geen effect op dc
spermatogenesis bij honden vaststellen indien de weekdosis 0.3 r bedraagt;
stijgt deze boven 0.6 r/wcck dan treden cr veranderingen aan het sperma
op (minder zaadcellen, meer afwijkende vormen, gebroken staarten enz.,
bewegelijkheid verminderd) cn wordt dc vruchtbaarheid beïnvloed. Deze
experimenten met verschillende doses zijn 2-4 jaar voortgezet en betrof-
fen totaal 60 honden.

0.3 r per weck is dc dosis die tegenwoordig aangenomen wordt als dc toe-
laatbare voor de mens als individu (b.v. werkend in kernenergiefabrieken
enz.).

Op het congres over de \\recmdzame toepassing van atoomenergie, ge-
houden in Augustus 1955 te Genève, het eerste congres waar dc geleerden
\\an alle landen hun kennis uitwisselden, kwam de wens naar voren om
centraal b.v. door de W.H.O. alle beschikbare gegevens te registreren en
te verwerken en na tc gaan of de resultaten bij de proefdieren verkregen
toelaten deze tc extrapoleren op de mens. Zo reeds gezegd de effecten
van straling zijn wel van dezelfde orde van grootte bij de hogere dieren,
maar men moet zeer voorzichtig zijn de uitkomsten der proefnemingen
bij dc dieren zonder meer \\oor de mens toepasbaar te achten, vooral
mede om de thans nog onoverzienbare genetische gevolgen.
.Aangaande de invloed van straling op de mens.enlijke voedingsmiddelen
van dierlijke oorsprong dicne het vol.gendc:

Allereerst kunnen deze besmet worden, hetzij rechtstreeks, hetzij indirect,
via de voedselketen (b.v. gras-rund-vlees) door het afval van de kern-
reactoren die reeds in functie zijn. Midden 1956 zijn dit er 76, waarvan
verreweg de meeste in de U..S.A. zijn.

Verder kan besmetting optreden door de radio-activiteit die bij atoom-
wapenproeven ontstaat in het zeewater (vis) en die ontstaat in de lucht
uit welke laatste als zgn. fall out, met regen en stofdeeltjes, de radio-actieve
stoffen op aarde terugvallen.

Het afval van bedoelde kernreactoren vormt ccn groot probleem. Een dcel
komt als gasvormige of vloeibare produkten vrij. De eerste worden na
filtratie enz. via hoge schoorstenen geloosd maar bevatten, ondanks dc
beste reiniging, geringe hoeveelheden radio-actieve stoffen. De vloeistoffen
betreffen dikwijls als koelwater gebruikt water, dat ondanks de beste
voorzorgsmaatregelen ook radio-actieve stoffen bevat. Deze vloeistoffen
worden geloosd op rivieren, in zee of in binnenwateren. Het vee drinkt
dit water, ademt deze lucht in en dc vis leeft in dit water. Welk gevaar
levert dit op? Bovendien cct het vee het gras op dat door „fall-out" besmet
is geraakt met radio-actieve stoffen, afkomstig van de atoomwapenproeven.
Deze radio-actieve stoffen bewegen zich over zeer grote gebieden in de
stratosfeer en kunnen op duizenden km\'s afstand besmetting van dc
planten veroorzaken, naast dc kwantitatief grotere besmetting van de
lucht in dc directe omgeving rondom dc cxplosiehaard(en) door de „fall-
out" van de grootste stofdeeltjes, die uiteraard dichterbij neerkomen.
Dit betekent dus een gevaar via dc voedselketen, gras — dier — melk —
vlees, voor de mens. Hoe groot is dit gevaar voor de mens en voor het
dier?

concentratie (the Maximum Permissablc Concentration, de M.P.C.) van
de diverse radio-actieve stoffen voor de mens voor drinkwater, lucht en
voedsel te bepalen. Dc International Commission on Radiological Protec-
tion stelt deze M.P.C.\'s vast aan de hand van de resultaten dezer dier-
proeven. Zo zijn voor dc M.P.C. van Jodium 131 5 jaar lang proeven
genomen met 600 schapen, die men dagelijks cen bekende hoeveelheid
J 131 verstrekte. Ook de nieuwe generaties werden erin betrokken. Heeft
men aldus de toelaatbare dosis vastgesteld dan rekent men deze om per
gram voedsel en extrapoleert dit, met de nodige voorzorgen, op de mens.
Veel worden voor deze proeven ook ratten gebruikt.

In de omgeving van kernreactoren meet men met een aantal meet-
apparaten de hoeveelheid van radio-activiteit in de lucht, op de bodem
enz. Aldus wordt voorkomen, dat water, lucht en voedsel een hogere
hoeveelheid van de radio-actieve stoffen bevatten dan de M.P.C. voor de
mens aangeeft. Hierbij wordt de mens als individu bekeken. De bevol-
kingsbcsmetting, de genetische effecten dus, worden bij het vaststellen
nauwelijks in ogenschouw genomen.

De mens gebruikt echter naast de door „fall-out" of afvalprodukten be-
smette planten (zoals groenten enz.) ook dierlijk voedsel, n.1. vlees van
de grazende dieren en melk van deze dieren. De rechtstreekse besmetting
van deze dieren door „fall-out" en afvalpiodukten blijft, althans als de
controle goed is, eveneens beneden de M.P.C.\'s voor de mens en is dan ook
ongevaarlijk te achten. Het besmette gras wordt echter zonder enige voor-
zorg in grote hoeveelheden opgegeten.

Afhankelijk van de mate van resorptie door het darmkanaal is het duide-
lijk, dat hier een ophoping kan gc.schieden die het toelaatbare overschrijdt.
0,03 % van de geresorbeerde J 131 wordt door de melk uitgescheiden en
0,02 % van de geresorbeerde Sr. 89 en Sr. 90; Sr. en J zijn gebruikelijke
splitsingsprodukten bij kernwapenproeven en van sommige kernenergie-
fabrieken waarvan S. 90 met lange halfwaarde tijd. De produkten met
kortere halfwaarde tijd spelen begrijpelijkerwijs een geringere rol, omdat
deze r.a, stoffen, vooral als ze niet constant aangevoerd worden, snel in
concentratie verminderen. De gevaarlijkste hieronder is J 131, dat zich
in het lichaam cumuleert in de schildklier (evenals Sr. dit doet in het
been).

Het blijkt dat b.v. voor Sr 90 voor het grazende dier ecn 1000 maal kleinere
dosis in de lucht toelaatbaar is als voor de mens wil het gehalte, via
resorptie in de rnelk aanwezig, ongevaarlijk voor het kind zijn, dat de
melk van dit grazend dier drinkt. Voor J 131 en S 89 is deze 1000-voudige
verlaging van de M.P.C. van de mens van dezelfde orde van grootte.
Dit wil dus zeg.gen, en hierbij laat ik de hoeveelheid van eventuele r.a.
stoffen via het drinkwater huiten beschouwing, dat de omgeving van meer-
dere km\'s rond grote kerncnergicfabrieken, in verband met het gevaar
van de melk voor de mens, door grazende dieren (rund, geit, schaap)
moet worden gemeden indien men de M.P.C.\'s voor de rncns als maatstaf
aanvaardt, tenzij men 1000-voudige verlaging toepast.
In Europa zal dit uiteimate moeilijk zijn. In Amerika is wellicht nog
voldoende ruimte te vinden om kernenergiefabrieken niet bij weiden te
bouwen. De stormachtige ontwikkeling van de atoomwetenschap en haar
toepassing ook voor energiewinning doet het tegendeel reeds voor de nabije
toekomst aannemen. Men kan natuurlijk deze weiden met slachtkoeien

bevolken. Gezien de ophoping van J 131, Sr. 89 en Sr. 90 zal bij de vlees-
keuring wel degelijk rekening ermee moeten worden gehouden, dat het
beenderstelsel en verschillende organen bij bepaalde hoeveelheid radio-
activiteit afgekeurd moeten worden, terwijl van deze slachtdieren vóór
het doden, naast de gebruikelijke levende keuring, in de toekomst met b.v.
de Geigerteller de radio-activiteit van de opgenomen hoeveelheid voedsl
zal moeten worden gemeten. Meestal zal de natuurlijke radio-activiteit
van het spierweefsel (door het gehalte aan K 40) niet noemenswaardig
verhoogd zijn omdat de gebruikelijke splitsingsprodukten van de kern-
reactoren gelukkig zich juist niet in het spierweefsel cumuleren.
Zoals reeds opgemerkt: Sr. 90 komt óók in de „fall-out" van de atoom-
wapenexplosies „angereicherd" aan stofdeeltjes enz. voor. Door de lange
halfwaarde tijd van rond 20 jaar is het verval zodanig weinig, dat ook al
zouden er géén atoomwapenproeven meer genomen worden tót 1970, de
Sr 90 door fall-out op de bodem, dus in het gras, zal toenemen in grote
gebieden op aarde. Deze „fall-out" is momenteel nog wel gevaarloos te
noemen. 0.02% echter van de geresorbeerde hoeveelheid wordt door
de melk uitgescheiden en L i b b y heeft in kaas en melk deze toe-
neming reeds op zeer verre afstanden gemeten. Alleen al voor Sr móet
de conclusie zijn: atoomwapenproeven grondig verminderen of helemaal
niet meer doen.

Het koelwater van dc Hanford-reactor loost op de Columbia rivier. Dit
koelwater bevat verschillende r.a. stoffen. Nadat deze reactor in 1946
begon te werken, bestudeert men door het nemen van monsters dit
livierwater benedenstrooms. Door de relatief grote oppervlakte van het
plankton werd hierin het meeste radio-activiteit gevonden. In rivierkreeft
en algemene vissoorten vindt men betrekkelijk weinig en in het water
zelf 1000 X minder dan in het plankton. Er vindt dus een belangrijke
cumulatie in het jilankton plaats. Het betreffen hoofdzakelijk P32 Cu64
en Na24.

Via de voedselketen plankton - slakjes — kleine visjes — grotere vissen
treedt ophoping van fosfor 32 in de eetbare vissen op. P 32 deponeert
zich in beenderstelsel en schalen. In het spierweefsel en het vet vindt men
weinig. Dezelfde bevindingen had K r u m h o 1 z in de Tennessee rivier,
waarop het atoomcentrum Oak Ridge zijn afvalwater loost.
Aangezien P 32, evenals de andere splijtingsprodukten, een korte halfwaarde
tijd lieeft neemt de hoeveelheid r.a. stroomafwaarts betrekkelijk snel af.
Óp 30 km. is deze gedaald tot 25 %.

Er bleek een belangrijke seizoenschommeling in gehalte bij de vis te be-
staan afhankelijk van de grotere of minder grote hoeveelheid opgenomen
plankton. In augustus en september was het gehalte 100.000 x verhoogd en
kwam overeen met een straling van 0.1 r per dag. Incidentele opneming
van deze vis zou nog ongevaarlijk zijn echter indien de totale populatie in
de rivier zou afnemen en dus het gehalte in hrt plankton en via voedsel-
keten in de vis nog méér zou toenemen, zou de vis oneetbaar zijn in deze
rivier. Stijgt de geloosde hoeveelheid r.a. tot of boven de M.P.C. van
drinkwater dan zou eveneens in deze rivier de vis oneetbaar worden.
Een waterbesmetting blijkt dus niet alleen af te hangen van de hoeveel-
heid isotopen die erin gevoerd worden, maar ook van de biologische om-
standigheden enz. in het water. De M.P.C. drinkwater voor de mens blijkt
een belangrijke grens.

1 maart 1954 werd ren waterstofbom te Bikini tot explosie gebracht. \\\'ia
onderzoekingen van dc gevangen tonijn van cen Japanse vissersboot, die
te dicht bij deze explosie was (± 100 km.) kwam vast te staan, dat dc vis
door „fall-out" met r.a. was besmet. Dc lading van alle vissersboten, ciic
rond de Marshall eilanden hadden gevist, werd toen systematisch tot eind
1954 onderzocht door middel van dc Geigerteller. Alle vis met r.a. van
100 tellingen per minuut op 10 cm. afstand werd vernietigd. Dit bleek
rond 500.000 kg. te zijn = ± 0.5 % van alle onderzochte vis. De organen
van de vis bleken het meest besmet, het spierweefsel altijd het minst
(Zn 65).

De radio-activiteit bleek zich langs dc zeestroom te verplaatsen niet dc
vis en met de als voedsel dienende dieren. Uit biologische experimenten
bleek in Japan dat in zout water meer r.a. wordt opgenomen dan in zoet
water. Èn uit gegevens van dc zoctwatcrrivicren de Columbia cn de
Tennesee rivier èn uit de Japanse experimenten blijkt dat indien radio-
actieve stoffen water bereiken dc micro-organismen, dus bacteriën, protozoa,
fytoplankton, deze het eerst opnemen.

Via de voedselketens wordt het doorgegeven naar de hoger georganiseerde
wezens. Dc r.a. neemt gedurende dit proces door verval af terwijl ook
slechts cen decl in iedere voedsclstap wordt geresorbeerd. Is de concentra-
toe hoog genoeg dan nemen dc hoger georganiseerden ook rechtstreeks
r.a. via dc kieuwen nocmen.swaardig op, anders is dit van geen betekenis.
Door de ophoping van de meeste r.a. in been en schaal is dc kans dat de
mens schade oploopt door het nuttigen van vis gering, indien men althans
dc M.P.C. voor drinkwater bij lozing van afvalwater van kernreactoren
in acht neemt en men niet dagelijks grote hoeveelheden van deze vis
nuttigt.

Wat betreft pluimvee en eieren zijn in Japan in 1954 en 1955 verschil-
lende c.xpcrimcnten gedaan met leggende kippen. Gebruikt zijn as van
vinnen van r.a. vissen en het Zn65, dc r.a. stof die in het spierweefsel
van deze vissen werd aangetroffen. Hierbij bleek dat de grootste hoeveel-
heid van dc geaksorbecrde r.a. (deze kan tot 6 % van dc intake bedragen),
voorzover deze met het ei het lichaam verlaat, aanwezig is in de eischaal.
In het eetbare decl van het ei werd 0.15 % van de intake gevonden. Dit
is echter toch minstens 5 x die van Jodium in melk. Hiervan werden
Sr. 90 en Ca 45 hoofdzakelijk in het eiwit en overigen in het eigeel aan-
getroffen. Kregen de hennen Z 65 dan bleek een aanzienlijk decl in dc
eidooier opgehoopt.

Praktisch komt het cr dus op neer dat bij gebruik van eieren van hennen
die gevoed zijn met voer, waarin r.a. vismeel gemengd is, dc hoeveelheid
r.a. die de mens binnen krijgt 1 %o van dc intake bedraagt. Vismeel kan
in verband met de smaak slechts gelimiteerd bijgemengd worden.
In verband met het feit, dat de r.a. vis in zijn geheel mèt vinnen en
beenderen voor het bereiden van vismeel gebruikt wordt (Sr.) is het
beter hiervan geen vismeel tc bereiden. Zowel de eieren als het vlees van
dc aldus gevoede kippen kunnen beter niet of zeer sporadisch geconsumeerd
worden.

Ik ben me ervan bewust, dat het bovenstaande allerminst afdoende ant-
woorden zijn op de gestelde vragen over het gevaar voor dieren en via
deze voor de mens van afval van gebruik van atoomenergie of van „fall-

out", hptzij nabij of vrr van atoonnvapenexplosies. Het is slechts de
weergave van enkele onderzoekingen.

Echter duidt één en ander er wel op, dat de mensheid de grootste
\\oorzichtigheid dient te betrachten en dat voor dieren, die hetzij zuivel,
hetzij vlees als voedsel lc\\ eren voor de mens, een belangrijk lagere maxi-
mum toelaatbare dosis in dc omgeving van kernenergiefabrieken in acht
tnoet worden genomen. Het is zeer de vraag of dit praktisch te ver-
wezenlijken is, nog afgezien van de vraag of de tegenwoordige M.P.C.\'s
bij het voortschrijden dei\' wetenschap niet te hoog zullen blijken te zijn.
Ik zou thans nog even willen ingaan op de ontwikkeling van het toepas-
sen van radio-activiteit bij dieren of dierlijke produkten.
Hierbij wordt niet zo zeer gedacht aan de toepassing voor researchdoel-
einden van isotopen b.v. voor onderzoekingen van de pensinhoud van
herkauwers of aan röntgenfoto\'s. Deze toch zullen slechts incidentcel
geschieden en hoogstens gevaar voor het individuele dier of dc onder-
zoekende mens opleveren.

.Anders wordt dit wanneer het mogelijk blijkt kernenergie wegens de
dodende werking op bacteriën, schimmels enz. toe tc passen voor conser-
\\cring van dierlijk voedsel en verdere produkten. Dan toch treedt een
toepassing van kernenergie op, die op een ongelimiteerd aantal plaatsen
moet worden gebruikt en die xoor de mens een belangrijk aspect kan
betekenen \\\'an het algemene veiligheidsprobleem.

Wat is hierover bekend? In de eerste plaats dat het mogelijk is te
bestralen zonder in het bestraalde voedsel en dc andere produkten zelf
radio-activiteit op te wekken en dat het dus in principe gevaarloos voor
de mens is. Bij het bestraalde voedsel treden echtcr door chemische en
fysische veranderingen smaak- cn kleurafwijkingen op die het oneetbaar
kunnen maken.

In de U.S.A. worden sinds het einde van de tweede wereldoorlog bij diverse
|)roefdicren uitgebreide vocdings])roeven gedaan teneinde op lange termijn,
ook van geslacht op geslacht, na tc "aan of hct bestraalde voedsel schade-
lijk is of toxisch werkt, of de voedingswaarde ervan wijzigt enz. Men
gebruikt zorgvuldig gekozen dieeten met 35 %, 65 %, 80 % en ook 100 %
bestraald voedsel.

•Ms proefdieren worden gebruikt muizen, ratten, kipjjen, honden en
apen. Sinds mei 1955 zijn ook mensen, die zich \\rijwillig ter beschikking
hebben gesteld, in deze experimenten betrokken. Bestudeerd worden de
groei, dc vruchtbaariieid, dr lactatie, het metabolisme, de levensduur, dr
biologische waaiden van dr proteïnen en de weefselenzymen.
Bij de proeven met mensen zijn tot nu toe alleen de groei en het meta-
bolisme nagegaan. Wat betreft de resultaten: tot nu toe is het bestraalde
voedsel niet toxisch gebleken. Het vocdingswaardevcrlies blijkt bij stra-
ling in het algemeen minder dan bij hittc-stcrilisatic. Speciaal het vita-
minenverlies of de vitarninenbeschadiging is bij sterilisatie door straling,
koude sterilisatie dus, behalve voor thiaminc Bl, minder dan bij hittc-
sterilisatie. Sommige enzymen worden aangetast, andere niet of zeer weinig.
Dr smaakveranderingen zijn in vacuum, in bevroren staat, in een N2
atmosfeer en bij toevoeging van b.v. ascorbinezuur zeer gunstig te beïn-
\\ loeden. In O2 atmosfeer of in de gewone lucht blijken de meeste smaak-
en kleurveranderingen te ontstaan. Het ranzig worden van het vet ge-
schiedt dan sneller.

Voor sterilisatie is ecn dosis van dz 1 - - 2.000.000 r vereist. Het bestraalde
produkt kan, mits meteen steriel verpakt of verpakt gesteriliseerd, meer-
dere maanden bij kamertemperatuur bewaard worden.
Begrijpelijkerwijze wekken al deze bevindingen mateloze belangstelling op
bij de mensheid. Nog altijd krijgt ruim 50 % van dc wereldbevolking
tekort voedsel.

Dc bevolking neemt op aarde thans per jaar I/2 % toe. De voedsclproduk-
tie, vooral ook dank zij de bemoeiingen van de F.A.O., met ongeveer
2 %. Dit is echter onvoldoende gezien het tekort bij meer dan de helft der
mensheid en de bedoelde lyi % toeneming. Alle middelen om voedsel, dat
op sommige delen der aarde zelfs te veel wordt geproduceerd, tc conser-
veren om het enorme verlies door bederf, insecten enz. tegen te gaan
zullen welkom zijn. Naast dc bestaande methoden van voedselconservc-
ring en de recente pogingen van de Amerikanen om het Zuidzeegebicd
als permanente ijskast te gaan gebruiken is het gebruik van kernenergie
ecn belovend middel. Mede voor militaire doeleinden worden in dc
U.S.A. enorme bedragen beschikbaar gesteld om dc problemen rond deze
koude sterilisatie op te lossen.

Thans is het experimentele stadium in een soort eindfase gekomen door
de bouw van cen speciaal centrum van kcrncnergieopwekking voor proef-

lu\'iningen in hut groot. Dit zal in oktober 1958 gereed zijn en men vcr-
vvacht in 1960 een of meer bestraalde voedselsoorten geschikt voor gebruik
in \'t groot bij legeronderdelen. Binnen 10 jaar zal een commerciële toe-
passing in het bereik liggen; thans is het nog tc duur (± 3 dollarcent per
lb. in 1956).

Goede resultaten boekt men bij kip, kabeljauw, varkensvlees, bacon en
varkensworst naast diverse groenten. Matige tot slechte resultaten ,smaak
en kleur dus) bij rund- en schapevlecs, bij worst waarin rundvlees ver-
werkt is, alle zuivelprodukten, vele vruchtensappen enz.
De smaak en kleurafwijkingen zijn vrijwel geheel of geheel verdwenen als
men een lagere dosering gebruikt die niet tot sterilisatie maar tot pas-
teurisatie leidt. Hierdoor zijn de voedingsmiddelen, vooral als men ze in
de ijskast bewaart, vele malen langer goed te houden dan gewoonlijk. In

het algemeen moet deze langere bewaringsduur op 5 tot 10 x gesteld
worden. De dosis straling bedraagt 100.000 — 500.000 r. Een zeer interes-
sant gebruik van bestraling van voedsel wordt gezien bij vlees besmet met
trichinen hetgeen thans moet worden ingevroren of door hitte gesterili-
seerd. 6 % van dc varkens in Amerika zijn met deze parasieten behept.
Bestraalt men deze varkens met een dosis van 20 — 50.000 r dan worden

blikken vlees bestraald kunnen worden.
De stralinguitzendende afvalprodukten van atoomfabrieken zijn om veiligheidsredenen

onder water gebracht (1 2).
Dc ruimte 4 rnoet U voor of achter de stralingsbron denken, terwijl dc containers
met blikken vlees eveneens door cen venster bestraald worden.
Dc rechtse ruimte (5) omvat dc controle-instrumenten voor dosering enz.

Schematische voorstelling hoe geslachte verpakte halve varkens aan dc lopende band
gesteriliseerd evt. gepasteuriseerd, afhankelijk van de dosis straling, kunnen wordc;n
(na besterving en eventuele voorkoeling).
Links dc reactor. Dc straling geschiedt aan binnen- en buitenzijde.

dozc trichinen of gedood of geïnactiveerd en is dc voortplanting niet meer
mogelijk.

Hij het vervoer van huiden en vellen treedt soms door broei bacterieel
bederf op („rode hitte") waardoor deze onbruikbaar worden. In het
atoom-centrum Harwell in Engeland heeft men met succes proeven ge-
daan om door middel van bestraling dit bederf tegen te gaan. Binnenkort
worden vanuit Bombay de eerste scheepsladingen huiden verscheept waar-
bij straling is toegepast. India verzendt niet alleen zeer veel huiden en
\\ellen maar heeft bovendien de technische mogelijkheid \\an opwekking
\\\'an r.a. straling.

Ter illustratie van het gebruik van atoomenergie in dc voedingssector zijn
enige foto\'s, die cen indruk van dc praktische mogelijkheden geven, in-
gelast.

Voorlopig biedt de toepassing van radio-actieve straling dc mensheid goede
\\ ooruitzichten tot oplossing van zijn nijpend energieprobleem en heeft het
de mogelijkheid in zich, gezien de thans bekend wordende toepassingen
bij vocdselconservering, insectenbestrijding enz. belangrijk te kunnen bij-
dragen tot het voedselprobleem.

De genetische en de veiligheidsproblemen voor mens en dier, die de vreed-
zame toepassing van kernenergie stelt zijn buitengew^oon moeilijk. De mens
is echter, zij het met cen schok, door de snelle ontwikkeling tijdens de
tweede wereldoorlog een nieuw tijdperk binnengetreden.
Een weg terug is er niet; dus zullen de gevaren én de voordelen van deze
kernenergieopwekking snel en grondig moeten worden bestudeerd en wat
betreft de gevaren moeten worden beheerst.
Samenvatting:

Na ccn inleiding over de moderne opvattingen van de bouw van atomen en van het
vcrschijn.sel radio-activiteit wordt dc invloed van dc uitwendige straling op het dier
besproken, waarbij gewezen wordt op het genetische probleem, dat ook voor onze
huisdieren aanwezig is. Gewaarschuwd wordt voor het bestralen, door het maken
van röntgenfoto\'s of anderszins, van dc achterste buikhelft, speciaal bij drachtige
dieren.

Aan dc hand van een literatuurstudie worden dc invloed van afvalprodukten van
kerncnergicfabrieken en van z.g. fall out van kernwapenproeven op het dier, op het
voedsel van het dier en op het voedsel van dc mens, als deze dierlijke produkten con-
sumeert, behandeld. Speciaal wordt gewezen op de ervaringen van dc Hanford reactor
en het atoomcentrum Oak Ridge, die afvalwater lozen op de Columbia en dc Tencs-
.secrivier en op de onderzoekingen in Japan na dc Il-bomexplosic te Bikini op 1
maart 1954.

Dc maximum pcrmissible doses, zoals deze voor dc mens worden vastgesteld, zullen
zeer globaal voor onze huisdieren voor bepaalde isotopen, als deze dieren besmet voed-
sel in grote hoeveelheden opnemen, tot één duizendste van die van de mens verlaagd
moeten worden.

Aangaande de toepassing in vredestijd van radio-activiteit wordt ingegaan op de
mogelijkheid tot steriliseren (eventueel pasteuriseren) van aan bederf onderhevig
voedsel, b.v. van vlees, vis enz.: dc z.g. „koude sterilisatie".

Ook enkele andere mogelijkheden, zoals trichincnbestrijding van geïnfecteerd var-
kcn.svlces tc bestralen en het voorkomen van z.g. „rode hitte" bij huidentransport,
worden besproken.

Gewezen wordt tenslotte op dc onontkoombare snelle voortschrijding van deze weten-
schap met haar vreedzame en niet vreedzame toepassingen en de noodzaak voor de
mensheid de problemen ervan snel en grondig te bestuderen.
Ook dc dierenarts zal zich moeten oriënteren over dc aangeduide terreinen.

After an introduction outlining modern conceptions regarding atomic structure and
the phenomenon known as radioactivity, the author discusses the effect of external
irradiation on animals with particular reference to the genetic problem, which also
arises in connection with our domestic animals. A warning is given about the dangers
attending irradiation, the use of X-rays for radiographs,and so on, of the posterior
part of the pelvic cavity, especially in the case of prenant animals.
The influence of waste products of nuclear power plants and „fall-out" from nuclear
weapon tests on animals, animal forage and fodder and foods destined for human
consumption in cases where the latter arc of animal origin are discussed on the basis
of a literature study. Attention is drawn specifically to the experience gained with
the Hanford reactor and at the Oak Ridge Atomic Centre, which discharge their
waste waters into the Columbia and Tenessee rivers, and the research conducted in
Japan after the H-bomb explosion at Bikini on 1st March 1954.

Speaking in very general terms, the maximum permissible doses of certain isotopes,
as calculated for human beings, will have to be reduced a thousandfold in the case
of domestic animals, where these animals are liable to consume contaminated forage-
fodder in large quantities.

Turning to the peacetime application of radioactivity, the author examines the possi-
bility of sterilisation (possible the pasteurisation of food subject to deterioration, e.g.
meat, fish, etc.) by what is known as „cold sterilisation".

A number of other possibilities, such as trichinosis control by irradiating infected pork
and the prevention of „red heat" during the transportation of hides and skins, are
discussed.

Attention is finally drawn to the inevitable, rapid progress which this science, with
its peaceful and non-peaccful applications, is likely to make and the necessity of
making a thorough study of the attendant problems without delay. The veterinarian,
took, will also have to keep abreast of developments in the fields in question.

Après une introduction sur les conceptions modernes de la structure des atomes et
du phénomène de la radio-activité, on commente l\'influence du traitement par les
rayons externes sur l\'animal, en attirant l\'attention sur le problème génétique qui se
pré.sente pour nos animaux domestiques. On met en garde contre le traitement par
rayons, lors d\'épreuves radiographiques ou autres, de la moitié postérieure de l\'ab-
domen, spécialement quand il s\'agit d\'animaux gravides.

A l\'aide d\'une étude de la littérature on traite l\'influence des produits rcsiduaire^ de
fabriques de l\'énergie nucléaire et de ce qu\'on appelle fall-out des expériences d\'armes
nucléaires sur l\'animal, sur la nourriture de l\'animal et sur la nourriture de l\'homme
si celui-ci consomme des produits tirés du monde animal. On attire .spécialement
l\'attention sur les expérimentations du réacteur-Henford et du centre atomique Oak
Ridge, qui lâchent des eaux résiduairce sur la Colombie et la rivière Tenessec, et sur
les expérimentations au Japon après l\'explosion de la bombc-H à Bikini le 1er mars
1954.

Les doses maximums permises, telles qu\'elles sont établies pour l\'homme, devront très
globalement pour nos animaux domestiques à l\'égard de certaines isotopes — si ces
animaux consomment dc la nourriture infectée en grandes quantities — être réduites
au mille fois autant dc celles de l\'homme.

A l\'égard de l\'application en temps de paix de la radio-activité on envisage la possi-
bilité de stérilisation (éventuellement de pasteurisation de la nourriture susceptible
d\'altération, par exemple viande, poisson etc., la soi-disant „stérilisation froide").
On discute aussi certaines autres possibilités, telles que le moyen prophylastique à
l\'aide de trichines, par un traitement aumoyen de rayons de la viande de porc, et
la prévention de ce qu\'on appelle la „chaleur rouge" en cas de transport de peaux.
Enfin on attire l\'attention au rapide progrès inévitable dc cette science avec ses

applications pacifiques et non-pacifiques et la nécessite pour l\'humanité d\'en étuaier
les problèmes et à fond.

Le vétérinaire lui aussi devra s\'orienter sur les terrains indiqués ci-dessus.
Zusammenjassung:

.\\tome und des Phänomens der Radioaktivität, wird der Einfluss der äusseren
Nach einer Einleitung über die modernen Auffassungen hinsichtlich des Aufbaus der
Strahlung auf das Tier besprochen, wobei besonders auf das genetische Problem hin-
gewiesen wird, das sich hieraus für unsere Haustiere ergibt. Bei Röntgenaufnahmen
oder dergl. wird vor einer Bestrahlung der hinteren Bauchhälfte, besonders bei träch-
tiegen Tieren gewarnt.

.\\n Hand einschlägiger Artikel der Fachliteratur wird die Auswirkung der Abfall-
proukte von Kernenergiefabriken und des sogen, „fall-out" bei Versuchen mit Kern-
waffen auf Tier, Tierfuttcr und Nahrung des Menschen besprochen, falls dieser
tierische Produkte zu sich nimmt. Speziell wird auf die Erfahrungen mit dem Han-
ford-Rcaktor und dem Atomzencentrum Oak Ridge hingewiesen, die ihre Abwässer
in den Columbia- bezw. Tenesseefluss leiten, und auf die Untersuchungen in Japan
nach der Explosion der H-Bombe auf Bikini am 1. März 1954.

Die maximal zulässigen Dosen von bestimmten Isotopen, wie diese für den Menschen
festgelegt wurden, müssen, falls unsere Haustiere grössere Mengen verseuchtes Futter
zu sich nehmen, auf das Tausendfache der für den Menschen zulässigen reduziert
werden.

Betreffs der Anwendung von Radioaktivität in Friedenszeit wird auf die Möglichkeit
einer Sterilisation (evtl. Pasteurisation) von leicht verderblicher Nahrung, z.B. von
Fleisch, Fisch, u.s.w. der sogen, „kalten Sterilisation" hingewiesen.
Auch werden noch einige andere Möglichkeiten besprochen, wie z.B. die Bestrahlung
von infektiösem Schweinefleisch zwecks Trichinenbestreitung und als Vorbeugungs-
mittel gegen die sogen, „rote Hitze" bei Häutetransporten.

Schlie.sslich wird auf die unvermeidliche schnelle Entwicklung dieser Wissenschaft mit
ihren friedsamen und nicht friedlichen Anwendungen hingewiesen, wodurch die
Menschheit vor die unausweichliche Alternative gestellt wird, sich schnelle und effek-
tiv mit diesen Problemen auseinanderzusetzen.

Auch der Tierarzt wird in Zukunft nicht umhin können, sich eingehend mit den
angedeuteten Problemen beschäftigen zu müssen.

2. The hazards to man of nuclear and allied radiations; rapport van de Medical
Research Council, juni 1956, Londen.

4. Rapport commissie toepassing isotopen in de Landbouw in Nederland, februari
1956.

5. The biological effects of atomic radiation. Summery of reports van de National
Academy of Sciences cn de National Research Council Washington 1956.

6. H. NOZ.^KI, Survey on the Radio-activity of Milk and Milkproducts in Japan
following the H.-bomb explosion Bikini 1954; serie G. Animals Husbrandy of
the National Institute of Agricult. Sciences no. 10, februari 1955.

7. H. NOZ.\\KI e.a.. Effect of Feeding .\\shes obtained from H.-Bomb explosion
Bikini on Animal products in Japan. Part I milk serie G. als 6, februari 1955,
part II Eggs als 6, november 1955.

8. Handelingen van het congres te Genève over dc vreedzame toepassing van
atoomenergie, augustus 1955, deel 10, 11, 12 en 13.

9. Atompraxis, augustus 1956; Verslagen over het „Symposium über die Grund-
lagen des Strahlenschutzes", Frankfort am Main, 6-8 Juni 1956.

10. GORDON M. DUNNING, Thyroid Dose from radio jodine in Fall out; Nucle-
onics, februari 1956.

11. Dr. G. Ch. F. BRI.NGBOK, De bouw van atomen: moderne opvattingen en dc
toepassing hiervan in de geneeskundige stralenbchandcling; Geneeskundige gids
8/10 1956 en 25/10 1956.

12. Radiation sterilization reprinted from Nucleonics, oktober 1953 tot januari 1955.

13. Draft report of the first meeting of the European contact group on the uses ol
isotopes and radiation in agricultural research 10-14 december 1956, Wage-
ningen.

14. Dr. J. SPAANDER, De gevaren verbonden aan toenemend contact van dc
bevolking met ioniserende stralen; N. Tijdschrift voor Geneeskunde 100, 43.
27 oktober 1956.

Dc invloed van het gebruik van kernenergie op de openbare gezondheidszorg.
Voordracht op de 45ste wetenschappelijke vergadering Rijks Instituut voor de
Volksgezondheid, 3 december 1956.

15. JAC. W. CREYGHTON, De arts en dc kernenergie; Tijdschrift voor Sociale
Geneeskunde, 28 september 1956.

16. Prof. Dr. J. H. J. VAN GILS, Enkele problemen bij het onderzoek en bewaren
van voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong in het bijzonder van vlees; In-
augurale rede, 25 juni 1956.

17. O. ITIKAWA e.a., Experiments on the casualitics in three months old chickens
after administration of Bikini ash; Exp. report no. 30 National Institute of Ani-
mal Health, oktober 1955, Tokyo.

18. B. F. TRUM V.C. U.S. Army, Atomic Rail out, its effect on animals and Food;
Voordracht op de 59stc jaarvergadering van de Live Stock Sanitory Association,
New Orleans, 16 november 1955.

19. JOHN H. RUST V.C. U.S. Army, Cytologic and pathologic effects of ionizing
radiation of interest to the Veterinarian; J. of Am. Vet. Med. Ass. no. 89^,
1951, 355.

Genetic, Embryologie and Neonatal problems related to ionizing radiations of
interest to Veterinarians; J. of Am. Vet. Med. A.ss. no. 893, 1951, 103.
Food Inspection and nuclear Energy; J. of Am. Vet. Med. Ass., no. 888, 1951,
135.

Physical concept of the atom and nuclear energy; J. of Am. Vct. Med. Ass.,
no. 889, 1951, 229.

20. JOHN H. RUST cn B. F. TRUM, Total body irradiation of various species
of animals; Handelingen 15 internationale veterinaire congres, Stockholm,
augustus 1953.

21. POHN H. RUST, B. F. TRUM c.a.. Clinical Observations upon the response of
the burro to large doses of external wholcbody gamma irradiation; The Auburn
Veterinarian VIII 3, Spring 1952.

The lethal dose of whole body tantalum 182 gamma irradiation for the burro;
Radiology 60, 4, 579, april 1953.

Lethal dose studies with burros and swine exposed to whole body Cobalt 60
irradiation; Radiology 62, 4, 569, april 1954.

Physiological aberrations following total body irradiation of domestic animals
with large doses of gamma rays; Veterinary medicine XLIX, 11, 318, augustus
1954.

Hacmatological response of the burro to total body tantalum 182 irradiations;
Acta hacmatologica vol. 12, no. 5, 1954.

The lethal dose of total body cobalt 60 gamma radiation for the rabbit; .Am. J.
of Roentgenology, radium therapy and Nuclear Medicin LXXIV, 1 juli 1955.

22. U. S. GR.ANT KUHN, Some epidemiological aspects of the radiation syndrome
in domestic animals; The Southwestern Veterinarian VII, 4, summer 1954.

23. KOGI SAITO, Recherches sur la contamination radio-active des animaux au
Japon; Bull, dc I\'Office intern, des Epizootics, 44, 376, 1955.

24. Dr. W. MINDER, Bern, Détection des substances alimentaircs radio-activcs;
Rapp. 391 a la 33 session de I\'Office Intern, des Epizootics, 1955.

25. Dr. C. E. EDDY, Melbourne, Detection des substances radio-actives dans Us
aliments; Rapp. 395 a la session de I\'Office Intern, des Epizootics, 1955.

26. H. W. SCHl\'L\'I\'Z e.a., Meat treated with radiation and heat; Food Technylogy
10, 5, 233, 1956.

27. F. C. P.ACE, Ottawa, Effects of Atomic bomb radiations on human food; Cana-
dian Journal of public health, april 1956.

28. R. S. H.AXNAN, London, Scientific and technological problems involved in using
ionizing radiations for the preservation of food; spec, report no. 61. His Ma-
jesty\'s Stationary office 1955.

29. Hearings before the committee on atomic energy of the congress of the U.S..A.
Subcommittee on research and development; 31 maart en 1 april 1954, mei 1955
en juni 1956.

Nagenoeg alle varkensfokbcdrijven in Israël, veertig in totaal, met cen gezamenlijk
bezit van 15.000 varkens, zullen op verzoek van het Israëlische opperrabbinaat de
varkens in de komende maanden slachten en geen varkens meer fokken.
Het varken is voor dc religieuze joden immers een onrein dier.

In Manhatta (Am.) is een verzekeringsmaatschappij opgericht, die honden van de
leeftijd van zes maanden tot negen jaren wil verzekeren tot een bedrag van 5000
dollar per hond.

In vele landen is er een doelbewust streven, om varkens te fokken met meer vlees,
c.c|. minder vet teneinde tegemoet te komen aan de steeds meer uitgesproken vraag
naar minder vette slachtprodukten.

Op het Parijsc Int. Vocdingscongrcs heeft J. L. L u d v i g s e n mededeling gedaan
van de tot dusver in Denemarken daarmede opgedane ervaringen.
In het algemeen is de ervaring, dat de selectie op vleestype tot gevolg heeft, dat de
vlceskwaliteit een zekere neiging tot dalen vertoont.

In de stammen met cen hoge ciwitopbouw treedt dikwijls een erfelijke ziekte op:
spierdegeneratie. Zulke varkens bezitten een musculatuur, die buitengewoon bleek is;
de normale structuur en elasticiteit ontbreken en het vlees is saprijk als gevolg van
ocdemischc infiltratie.

Gebleken is, dat aan dit verschijnsel drie hormoonsystemen te pas komen, nl. de
schildklier, de bijniersrhors, die beide cen geringere activiteit vertonen bij deze dieren
en de hypofyse (grotere afscheiding). Toediening van methylthiouracil, welke stof dc
schlidklierfunctie drukt, bleek nl. de musculaire degeneratievcrschijnselen te bevor-
deren, terwijl toediening van hydroeorticosteron, dat de bijnierschorsfunctic aanvult,
de karakteristieke symptomen van de spierdegeneratie (dispnoe, cyonosis, tempera-
tuurstijging) bij dieren, die aan deze ziekte lijden, bleek te voorkomen.
En tenslotte bleek de grotere afscheiding van het somatotropine hypofyse-hormoon
uit cen hogere stikstofretentie, die bij balansproeven werd gevonden.
Bovendien is bekend, dat tussen laatstgenoemd hormoon en die van schildklier en
bijnierschors cen antagonisme bestaat.

MEDEDELINGEN VAN DE VEEARTSENIJKUNDIGE DIENST
Vergunningen voor studenten-assistenten.

Mede namens het Hoofdbestuur van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde wordt aan studenten, die krachtens één van de Koninklijke be-
sluiten vergunning hebben gekregen tot het beperkt uitoefenen van dc
diergeneeskundige praktijk, dringend aanbevolen deze vergunning steeds
bij zich te dragen om ongewenste moeilijkheden te voorkomen bij controle.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland
voorgekomen gedurende de maand november 1957.

■ o-S

-a

3 t-i
Ol ^

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (pleuropneumonia contagiosa bo-
vum), hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en kwade droes (mal-
leus) zijn in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

Bij Koninklijk besluit van 29 november 1957, Stb. 511, is het Vleeskeuringsbesluit
gewijzigd en aangevuld.

Bij Koninklijk besluit van 29 november 1957, Stb. 513, is bepaald wat niet als vlees
wordt beschouwd en welke vleesprodukten niet tot vleeswaren worden gerekend.

Bij beschikking van de Veterinaire Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid van
9 december 1957, Stcrt. 252, zijn aangewezen de laboratoria voor het verrichten van
bacteriologisch vleesonderzoek.

Bij Ministeriële beschikking van 23 december 1957, Stcrt. 252, zijn de openbare
slachthuizen aangewezen, waar slachtdieren ritueel mogen worden geslacht.

Bij Ministeriële beschikking van 23 december 1957, Stcrt. 253, zijn voorschriften voor
de bedwelming van slachtdieren door middel van elektrische stroom opnieuw vast-
gesteld.

Bij Ministeriële beschikking van 3 januari 1958, Stcrt. 5, zijn voorschriften gegeven
voor de verwerking van voorwaardelijk goedgekeurd vlees.

Nasal irrigation in the treatment of nasal catarrh and sinus-infection in horses.
I\'. J. Meg in nis. JAVMA 128,511 (1956).

Neuscatarre „een symptoom van sinusitis" (bedoeld wordt waarschijnlijk neus-
uitvloeiing) werd herhaaldelijk bij renpaarden geconstateerd. Meer dan 300 paarden
werden behandeld. Dc therapie bestond uit irrigatie van de neus met antibiotica
opgelost in gelijke delen glycerine en 0,9% NaCl oplossing. Bij voorkeur werd het
antibioticum thyrothricinc gebruikt. Alleen chronische gevallen komen voor deze
behandeling in aanmerking. Er werd snelle verbetering verkregen. Volgens de schrij-
ver zouden de paarden deze behandeling zelfs aangenaam vinden.

Parenteral use of varizyme in the treatment of non-rcsponding footrot in cattle.
A. A. Levin thai en H. L. E a s t c r b r o o k s. JAVMA 129, 422 (1956).
Schrijvers gebruikten in gevallen van chronische, purulente ontsteking aan de onder-
voet van het rund, die anders tot amputatie zouden hebben geleid, het enzym-
preparaat SK, SD-HP. Het bevat strepkinasc, streptodornase en menselijk plasmino-
geen. De laatste toevoeging zou noodzakelijk zijn om inwerking van de streptokinase
op runderplasminogeen te verkrijgen. Eén injectie bevat 100.000 E streptokinase en
25.000 E streptodornase. De injecties worden met enkele dagen tussenruimte gegeven.
De enzymen verwerken het exsudaat, dat gemakkelijker afvloeit. Tegelijkertijd wordt
een antibacteriële therapie ingesteld b.v. met tetracycline intramusculair 1 gram of
intraveneus (2,5 gram). Blijkens 8 ziektegeschiedenissen konden op deze wijze
koeien worden genezen, die op de gewone behandeling met sulfamezathinc, sulfo-
namide per os en penicilline niet hadden gereageerd. VAN DORSSEN

Pyogenic infcctions of the skin and the external ear canal in the dog. F. Kr al
JAVMA 130, 41 (1957).

Pyogene dermatosen veroorzaakt door streptokokken of door mikrokokken zijn volgens
deze schrijvers in het algemeen gemakkelijk te beïnvloeden met penicilline, strepto-
mycine (?), neomycine en aureomycine. In gevallen, waar deze middelen niet werken,
beveelt Kr al triocyl aan. Dit is cen synthetisch, organische verbinding n.1. bis-1.
tetraethylhexyl-5 mcthyl-5 amino hexahydropyrimidine cn heeft sterke affiniteit voer
weefsels. Het kan 2x daags gedurende 3 ä 4 dagen in dc huid worden ingewreven.
Na 24 uur zijn de ontstekingsverschijnsclen reeds verdwenen.
Van autovaccins zegt Kral voorzichtig: „Somc dogs responded well".
Voor ottorhoea en chronische rhinitis gebruikte Kral pankreas dornase, Strepto-
kinase, varidase, streptodornase en varidyne. Deze enzymen kunnen plaatselijk wor-
den toegepast door volspuiten van holten of met compressen. De behandeling is
eventueel te combineren met antibiotica. In acute gevallen kan ook hier triocil worden
gebruikt. In chronische gevallen een jodiumzalf („weladol"). Schrijver prefereert de
bovenbeschreven therapie boven bestralingsbchandcling.

Onderzoeken over het voorkomen van basofiele punctaties in de rode bloedlichaampjes
bij nertsen, jonge geitjes en biggen, bij verhoogde loodhocveclhedcn per os, Eriks
M a r t i n s O n s, Noorse Veterinaire Hogeschool, Hcggcdal: Nord. Vet. Med., vol.68,
no. 8, 1956, 689-700.

Het rode bloedbeeld werd bij de nerts onderzocht in samenhang met een verhoogde
toevoer van lood met het voer.

In blocduitslrijkjes, die met methylcenblauw pH 7,0 naar M a n s o n gekleurd werden,
ziet men bij donkcrvcld belichting in de rijpe crythrocyten lichte randen, terwijl dc
jonge rode bloedlichaampjes (polychromasic) een rode perifere rand hebben. Be-
droeg dc dagelijkse dosis lood minstens 1 mg, dan zag men in de crythrocyten met
lichtgekleurde randen, lichte grove granula. Deze zag men niet bij de normale nerts,
du geen lood extra gekregen had. Bij nertsen, die een hoeveelheid zink, koper, anti-
parasit I of aniline gekregen hadden, en verder bij anemie, zag men cen verhoogd
aantal fijn gepunctccrdc, rood gerande (polychromatischc) bloedlichaampjes.
Aan het bloedbeeld was niet zichtbaar, hoe groot dc dosis lood was die de nerts op-
genomen had. Kleurenfoto\'s van blocduitslrijkjes lieten het verschil zien tu.ssen nert-
sen, die lood of aniline opgenomen hadden cn de normale nerts.
In blocduitstrijkjes .-an drie geitjes en cen big zag men deze veranderingen niet.

Chronische Chlornaphthalinvcrgiftungcn bei Rindern (Hyperkeratose). 11. Oh der;
Monatshefte für Veterinär M-dizin, März 1957, S. 128-131.

Beschreven wordt een abnorn aal verlopend geval van hyperkeratose patiénten op
ccn klein bedrijf gedurende de jaren van 1951 tot 1956. Het abnormale van het
geval was, dat het alleen ging om chronische patiënten met cen ziekteduur schom-
melend tussen 9 en 15 maanden, waarbij alle aangetaste dieren uiteindelijk toch ge-
slacht moesten worden. Verder bleken alleen die koeien aangetast te worden, die
tevens als trekdieren op het bedrijf werden gebruikt.

Na veel zoeken kwam men er achter dat dc oorzaak lag in het gebruik van het tuig
bij deze trekdieren. Dit tuig was vervaardigd uit drijfriemen, welke niet van leer
maar uit kunstvezels gemaakt waren. Het onderzoek van dit tuig bracht n.1. aan
het licht dat in deze kunstvezels een hoog percentage chloornaftaline aanwezig was.

Bij de sectie van de geslachte runderen bleek dat alleen een hyperkeratose van de
huid aanwezig was, terwijl geen melding wordt gemaakt van veranderingen in digestie
tractus, lever, nieren en geslachtsorganen, zoals deze meestal bij uitgesproken hyper-
keratosegevallen worden beschreven.

Tevens was in dit geval ook de plaats van de hyperkeratose van de huid cen andere
dan meestal wordt gevonden, n.1. beginnen in de buurt van de laatste ribben en
vandaar zich uitbreidende over dc rest van het lichaam, waarbij de hals- en kophuid
vrij bleven. (In de meeste gevallen ziet men de hyperkeratose juist het eerst op-
treden aan hals en kop. Ref.)

Hinweise und Erfahrungen bei der Pyogenes-mastitis des Rindviehs. Dr. H. Rei-
mers; Tierärztliche Umschau, Mai 1957, S. 150-152.

In dit artikel geeft schrijver een methode aan om met uitstekende resultaten pyo-
genesinastiüden bij het rund te genezen. Naast een algemene therapie met supornal
(cen sulfapreparaat) en Othromin wordt intramammair een breed spectrum anti-
bioticum in de vorm van terramycinc of aureomycine aanbevolen. Voor dc behan-
deling van deze laatst genoemde middelen, waarbij bleek dat terramycine het meeste
effect had, is het absoluut noodzakelijk dat het aangetaste kwartier eerst zeer zorg-
vuldig wordt uitgemolken. In dc meeste gevallen bleek, dat reeds de volgende dag
de stank van hct uiersccretum grotendeels was verdwenen. (Het verdwijnen van de
stank na gebruik van terramycine is ons ook bekend, maar de pyogene bacillen
blijven evenwel meestal aanwezig. Ref.)

Afhankelijk van de eventueel nog aanwezige stank van het secretum werd na 24 of
48 uur nogmaals cen tube terramycine gebruikt. Kans op succes is alleen te bereiken
indien slechts één kwartier is aangetast, terwijl schrijver ook aangeeft dat hij deze
behandelingsmethode alleen toepast bij waardevolle melk- en fokdieren. (Dus niet
bij vetweiders, ref.)

Ook bij die patiënten waarbij al septische processen, zoals gewrichtsontstekingen,
aanwezig waren heeft schrijver gunstige resultaten gezien. Hij acht hct wel nood-
zakelijk de eigenaar tc wijzen op dc ernst van het lijden, speciaal als zich reeds
symptomen van een scpsis voordoen en op de hoge kosten, welke aan cen dergelijke
behandeling zijn verbonden.

Het doel van de behandeling is gericht op een uiteindelijk opdrogen van het ont-
stoken kwartier, waarbij bleek dat de melkproduktie van de andere 3 kwartieren
zeker niet minder was, dan vóór hct ontstekingsproces van de 4 kwartieren.

Die Behandlung der Cystitis des Rindes mit Supracillen- forte- Suspension. Dr. J.
Alberts; Tierärztliche Umschau, Februar 1957, S. 56-57.

In dit artikel geeft schrijver eerst cen kort overzicht van dc tot heden gebruikelijke
medicamenten tegen een cystids. Uitgaande van de veronderstelling dat ook bij de
Gysdds van het rund een bacteriële oorzaak in het spel zou zijn, is schrijver proeven
gaan nemen met een breedspectrum antibioticum (Ca.- Di.- Oxytetracyclin).
Daar dit middel nog geen afdoend resultaat gaf, is schrijver gaan zoeken naar een
combinade van een antibioticum en een lokaal anestheticum, om met dit laatste de
pijn en kramptocstanden van de blaas uit te kunnen schakelen en hij meent deze
combinade nu gevonden te hebben in het middel supracilhn-forte-Suspension. Dit
preparaat bevat per 50 cc. olieachtige suspensie 250.000 I.E. penicilline, 250.000 I.E.
dihydrostreptomycinc-sulfaat, 5 gram aristamed en /a gram van cen met name ge-
noemd lokaal anestheticum.

Na lediging van de blaas door middel van een katheter wordt 40-50 cc. van dit
mengsel met behulp van een bepaald soort katheter in de blaas gebracht, waarna de
blaas rectaal gemasseerd wordt. Dit laatste schijnt echter niet noodzakelijk te zijn.

In dit artikel worden een drietal patiënten, met dit middel behandeld, besproken.
De kosten zouden per behandeling niet hoger liggen dan ± 4 D.M. In ernstige ge-
vallen is een tweede behandeling na 24 uur noodzakelijk.

Das Spasmolyticum Spasman in der Tierheilkunde. K. Vöhringer. Monatshefte
für Veterinär Medizin, Juli 1957, S. 378-380.

Schrijver geeft in dit artikel een overzicht van zijn resultaten bij het gebruik van
Spasman, welk middel (fabrikaat V. E. B. Fahlberg-List te Magdenburg) hij voor-
namelijk heeft beproefd bij krampkoliek, windkoliek, coccum-vcrstopping en obsti-
patie van het grote colon bij paarden, bij koliekvcrschijnsclen bij runderen en enkele
gevallen van obstipatie en Gastro-enteritis bij honden.

Spasman heeft naast een krampopheffende werking op de darmmusculatuur, ook
pijnstillende eigenschappen en heeft het voordeel boven Novalgin, dat het niet alleen
intraveneus, maar ook subcutaan gegeven kan worden, terwijl de intramusculaire
injectie, in tegenstelling tot Novalgin ook niet pijnlijk is. De dosering bedraagt bij
het paard en rund 10 cc., waarbij reeds na 5-10 minuten bij intraveneuze toediening
de gunstige werking zichtbaar is, terwijl dit bij intramusculaire injectie na 10—15
minuten het geval is.

Krankheitsverlauf und Spätschäden bei der Chlornaphthalinver.giftung der Rinder
1954-1955. W. Barth; Monatshefte für Veterinär Medizin, April 1957, S. 161-164.
Schrijver heeft in zijn praktijkgebied nagegaan hoe groot de schade was, ontstaan
t.g.v. vergiftiging door het eten van in het gebruikte stro aanwezige bindtouw dat
chloornaftaline bleek tc bevatten.

Hij kwam tot dc conclusie, dat deze schade nog veel groter was dan aanvankelijk
werd verondersteld, omdat naast de sterfgevallen en de gevallen waarbij nood-
slachting noodzakelijk was, ook veel schade veroorzaakt werd door het aborteren der
aangetaste dieren en het tijdelijk of blijvend steriel blijven

Ook bleken nog vele koeien en jonge runderen uiteindelijk geslacht te moeten worden
vanwege steeds verder gaande vermagering, waarbij na slachting leverabcessen, ver-
nauwing in het pylorusgedcelte van de lebmaag t.g.v. lidtekenvorming, etterings-
processen in de mond, een sterk verdikte galblaaswand enz. werden geconstateerd.
Schrijver geeft op, dat in zijn praktijkgebied op 20 bedrijven, waar dit giftige bind-
touw met het stro was gevoerd, de verliezen ± 60% van de veestapel bedroegen,
waarvan 21% voor rekening kwam van die gevallen, waarbij pas na langere tijd bleek
dat slachting noodzakelijk was.

H.M. dc Koningin heeft oud-minister Dr. S. L. Mansholt benoemd tot Gommandeur
in dc Orde van dc Nederlandse Leeuw. Zaterdagmorgen 11 januari ontving Dr.
-Mansholt dc versierselen behorende bij deze hoge onderscheiding uit handen van
dc minister-president Dr. W. Drces.

Het adres van het Landbouw-Economisch Instituut luidt thans: Conradkade 175,
\'s-Gravenhagc, Telefoonnummer 61.41.61. Dit is het adres van alle afdelingen.

Dr. Ir. A. Vondeling is bij Koninklijk besluit van 11 januari 1958 benoemd tot mi-
nister van landbouw, visserij en voedselvoorziening. De heer Vondeling is maandag-
morgen door H.M. de Koningin beëdigd. Ten departcmente heeft dc minister van
landbouw, visserij en voedselvoorziening ad interim, Ir. G. Staf in bijzijn van oud-
minister Mansholt de portefeuille van landbouw aan dc nieuwe minister overgedra-
gen, die onmiddellijk zijn werkzaamheden als minister aanving.

Dr. Anne Vondeling werd als landbouwerszoon geboren op 2 maart 1916 tc Appel-
scha. Zijn vader oefent cen gemengd bedrijf uit op de zand- en veenkoloniale grond
in de zuidoost-hoek van Friesland. Nadat de heer Vondeling in 1934 het h.b.s.-
diploma behaalde aan de rijks hogere burgerschool te Assen bezocht hij de landbouw-
hogeschool te Wageningen. Als student was hij actief in het verenigingsleven, o.a.
in de Vrijzinnig Democratische Jongeren Organisatie. In de jaren 1938/1939 bezocht
hij dc school voor reserve-officieren onbereden artillerie tc Utrecht. In september
1940 behaalde hij aan de landbouwhogeschool het diploma landbouwkundig inge-
nieur (economische richting).

In 1941 huwde de heer Vondeling met Mr. Antonia Agnes van \'t Hof. Zij hebben
drie kinderen.

Van 1940—1945 was hij landbouwkundige bij de provinciale dienst van Friesland
(toegevoegd aan de commissie Noord Oost-polder). In de oorlogstijd en vlak daar-
na was hij als journalist werkzaam in de groep Je Mainüendrai. Hij was mcdc-op-
richter en hoofdbestuurslid van de Nederlandse Volksbeweging.

Sinds 1945 is de heer Vondeling directeur van de „Coöperatieve Centrale Landbouw-
boekhouding" tc Leeuwarden, een accountants- en belastingadvicskantoor. Na de
Kamerverkiezingen van 1946 deed hij op 25 juli zijn intrede in het parlement als
lid van dc Tweede Kamer voor de Partij van de Arbeid, waar hij zich vele jaren
specialiseerde in agrarische zaken. Voorts verwierf hij als publicist cn radiospreker
bekendheid.

In 1948 promoveerde de heer Vondeling aan de landbouwhogeschool op een proef-
schrift „Dc bcdrijfsvergclijking in de landbouw" (cen economisch-statistische studie).
Hij is lid van het hoofdbestuur van de Partij van dc Arbeid, voorzitter van de Stich-
ting Friese Pers (Leeuwarder Courant en Friese Koerier), lid van de Zuiderzceraad,
voorzitter van de vereniging van landbouwboekhoudbureaus en bestuurslid van de
Nederlandse Verbruikscoöperaties.

Nadat des morgens voorzitter en secretaris van het Landbouwschap, de beren H. D.
Louwes en Ir. G. P. F. Roycakers, ten departcmente hun opwachting bij de pas be-
noemde minister van landbouw, Dr. Ir. A. Vondeling, hadden gemaakt, beeft deze
van zijn grote belangstelling voor het Landbouwschap laten blijken met een bezoek

aan de op 15 januari 1958 gehouden openbare vergadering van het bestuur van het
Landbouwschap.

De heer H. D. Louwcs zeide bij dc verwelkoming van de minister, dat het Land-
bouwschap het op hoge prijs stelt, dat dc nieuwe bewindsman de gelegenheid heeft
aangegrepen met het publiekrechtelijk lichaam van dc landbouw nader kennis te
mal:en. Ilij memoreerde, dat tijdens het bewind van Dr. Mansholt het overleg met
de georganiseerde landbouw een vaste vorm heeft gekregen en ook op zodanige wijze
is gevoerd, dat het wederzijds tot grote voldoening heeft gestrekt. Nadat de heer
Louwcs Dr. Vondeling met diens benoeming had gelukgewenst, gaf hij de verzekering
dat het Landbouwschap volkomen bereid is constructief met hem samen te werken
en als de omstandigheden dit zouden meebrengen, zich cen sportieve tegenspeler te
tonen.

Minister Vondeling dankte voor de vriendelijke welkomstwoorden. „U, mijnheer de
voorzitter, was de eerste die aan de bel trok in het departement en ik heb graag
direct open gedaan; ik had trouwens dc indruk, dat u al „binnen" was. Dat is een
goeie boerengewoonte: je roept „volk" aan de deur, maar je bent eigenlijk tege-
lijkertijd „binnen". Welnu, ik hoop dat dit ook zo mag blijven, dat het Landbouw-
schap altijd het gevoel zal hebben dat het bij het departement van Landbouw
„binnen" is. En omgekeerd: ik hoop, dat ook het departement van Landbouw steeds
het gevoel zal hebben, dat het bij het Landbouwschap al binnen is voordat het om
formele redenen aan dc deur „volk" heeft geroepen..."

Dc bewindsman sprak vervolgens de hoop uit, dat hij voor het veelvuldige en vrucht-
bare contact dat zijn voorganger, Dr. Mansholt, met het Landbouwschap onder-
hield, niet zou onderdoen. Het Landbouwschap heeft naar zijn mening in de enkele
jaren van zijn bestaan belangrijk en zeer verantwoordelijk werk gedaan. Er zal
echtcr nog zeer veel moeten gebeuren. Er zullen moeilijke beslissingen moeten worden
genomen in de zaken, die het zelf regelt, maar oo!; in de samenwerking tussen rege-
ring en Landbouwschap, waarbij Dr. Vondeling op vruchtbaar contact hoopt cn zich
aanbevolen houdt voor de adviezen van het Landbouwschap. Met die adviezen zal
altijd rekening worden gehouden, al wil dat niet zeggen, dat ze altijd zullen worden
opgevolgd.

„Het kan zijn, dat enige twijfel bestaat aan mijn persoonlijke gevoelens ten aanzien
van het Landbouwschap, omdat ik in ccn andere staat nogal kritis; h ben geweest
ten aanzien van een aantal uitingen, soms ook wel van beslissingen van het Land-
bouwschap. Maar dat is in ieder geval een teken dat het Landbouwschap mij ook
voorheen al niet onverschillig liet." Dr. Vondeling kon hierbij aansluiten aan zijn
optreden, reeds in 1945, voor de Stichting voor dc Landbouw in het Friese gewest.
Wijzende op de grote betekenis van de Wet op de publiekrechtelijke bedrijfsorgani-
satie en dc instellingswetten, onderstreepte de minister niet minder de betekenis van
de persoonlijke verhoudingen. Hij verwacht, dat deze zo zullen blijven als zij in dc
afgelopen jaren zijn geweest. Dat geldt niet alleen voor de voorzitter en het bestuur
van het Landbouwschap en de minister, maar ook voor de medewerkers van het
Landbouwschap en de ambtenaren van het departement.

De minister zeide in het slot van zijn korte toespraak, dat reeds in dc komende weken
moeilijke beslissingen zijn te nemen, waaraan het allernauwste overleg en — zo mo-
gelijk — ook overeenstemming vooraf zullen gaan. Afgezien van de parlementaire
behandeling van de Pachtwet, zal in het bijzonder de regeling van dc melkprijs veel
aandacht vergen.

Te bezichtigen: na aanvraag bij portier en voor groepen na overleg.
Verslag over het cursusjaar 1956l\'57.

Deze afdeling, gehuisvest op de zolderverdieping van het hoofdgebouw, Biltstraat 172,

is dit jaar door een groot aantal belangstellenden bezocht en wel door enkele bijzon-
dere gebeurtenissen.

Ten eerste is in oktober 1956 op verzoek van de UNESCO overal een „museum-
week" gehouden, waarbij aan iedere museumdirectie .gevraagd was iets extra\'s te
doen. Ter gelegenheid daarvan is de diergeneeskundige afdeling van het Universi-
teitsmuseum één avond open,gesteld geweest.

Ten tweede heeft de Vereniging Oud-Utrecht in mei 1957 voor haar leden een ex-
cursie naar het terrein der Diergeneeskundige Faculteit uitgeschreven en de bezoekers
daarvan hebben op hun rondgang ook het museum bezocht.

Ten derde hebben vele dierenartsen tijdens de Veterinaire Weck in juni 1957 het
museum bezocht, dat toen alle da.gcn geopend was; ter ere van deze week was er ook
naast dc gewone expositie een overzicht gemaakt van de diergeneeskundige studie
thans, dc toekomstmogelijkheden van degenen die nu afstuderen en van de posities
van alle dierenartsen, welke na de oorlog afstudeerden.
Dit geheel sloot o.m. aan op een voordracht van Prof. ten Thije.
Ten vierde heeft de D.S.K. enige malen een bezoek van een groep studenten georgani-
seerd.

De commissie, welke overleg pleegt over de algemene gang van zaken, heeft zich aan
het einde van dit cursusjaar ietwat gewijzigd.

Mevrouw G. Numans-Rutgers heeft zich, om overigens zeer vreugdevolle redenen
teruggetrokken; zij heeft veel werk voor de afdeling gedaan, waarvoor wij haar steeds
zeer dankbaar zullen blijven.

Verder is de heer van der Mey geslaagd voor dierenarts en heeft dus Utrecht ver-
laten: ook hij zal gemist worden; de D.S.K. zal in zijn plaats een ander aanwijzen.
Het museum zij van harte in Uw aller belangstelling aanbevolen!

De beheerder van het Utrechts Universiteitsmuseum,
J. G. VAN CITTERT-EYMERS.
Tel. 030—11994, resp. 14869.

Naar wij vernemen, zal Prof. Dr. H. Ilavermann dinsdag 11 februari a.s. 14.00 uur
in de collegezaal van het Laboratorium \\oor Veterinaire Physiologie van de Rijks-
universiteit, .Alexander Numankade 93, Utrecht, voor de afdeling Nederland der
W.P.S.A. een inleiding houden over het onderwerp: „Pluimveevoedingsvraagstukken
in Duitsland, mede in verband met de resultaten van eni.ge voederproeven met slacht-
kuikens en leggende hennen. De afdeling Nederland houdt dan haar al,gemene jaar-
vergadering.

Bureau; Rubenslaan 123, lel. 030-11413. Gironummer 511606 ten name van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde, Utrecht.

In aansluiting aan de mededeling in de aflevering van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde van 15 januari j.1., wordt nogmaals gewezen op de wettelijke assis-
tentieregeling ten behoeve van de mond- en klauwzeerbestrijding.
Door de Provinciale Gezondheidsdiensten voor dieren is in overleg met de provin-
ciale vestigingscommissics vastgesteld, welke dierenartsen in aanmerking komen voor
assistentie.

Hct waamemingsbureau houdt zich strikt aan de opgaven van de Provinciale Ge-
zondheidsdiensten, zodat rechtstreekse opgaven bij het waarnemingsbureau niet in
behandeling kunnen worden genomen.

De door de Provinciale Gezondheidsdiensten opgegeven dierenartsen ontvangen cen
verklaring, dat zij behoefte hebben aan een assistent bij de inenting van herkauwende
dieren tegen mond- en klauwzeer.
Zonder die verklaring is geen assistentie toelaatbaar.

De studenten, die zich opgeven, zullen door het waamemingsbureau worden inge-
deeld, waarbij zoveel mogelijk rekening zal worden gehouden met kenbaar gemaakte
wensen.

Dc studenten zullen evenals bij de tuberculosebestrijding worden opgenomen in de
collectieve ongevallen- en ziekteverzekering, die door de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde is afgesloten.

De desbetreffende dierenartsen moeten het waamemingsbureau van te
voren berichten op welke dagen zal worden geassisteerd.
Indien dit niet geschiedt, moet de verzekeringsmaatschappij de gehele periode van
15 februari tot 15 april in rekening brengen.

Indien de assistenten niet zijn verzekerd, kan dit voor de dierenarts vergaande kon-
sekwenties meebrengen.

De kosten van verzekering, administratie, bemiddeling etc., die de dierenarts na af-
loop van de periode in rekening zullen worden gebracht, bedragen ƒ 2,— per dag.
Het honorarium wordt rechtstreeks tussen dierenarts en assistent verrekend.

Dc honoraria betreffende verrichte assistentie vóór 15 februari worden
via de Gezondheidsdiensten van de dierenartsen ingehouden cn door het
waarnemingsbureau uitbetaald.

De studenten, die het eerste gedeelte van hct Doctoraal examen met goed
gevolg hebben afgelegd en zich beschikbaar kunnen stellen voor assis-
tentie, ook al is het voor slechts enkele dagen, wordt dringend verzocht
zich op te geven bij het waarnemingsbureau van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

In afwijking met andere jaren wordt de kandidaatleden dit jaar geen stortings-
formulier toegezonden, waarmee zij hun contributie kunnen voldoen.
.Mie kandidaatleden wordt, ter besparing van overbodig werk en kosten, dringend
verzocht hun, toch al zeer laag gestelde, contributie van ƒ 15,— zo spoedig mogelijk,
in ieder geval vóór I april a.s., te voldoen door overschrijving op girorekening 511606
ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde te Utrecht.

Het Hoofdbestuur heeft op voordracht van dc betreffende afdelingen een drietal
nieuwe leden benoemd in de vakaturcs, die door periodieke aftreding zijn ontstaan
in de Tarievencommissie.

In de vakature D. v. d. Akker is benoemd T. van Roon, Sas van Gent en als plaats-
vervangend lid W. H. Kapsenberg, Sluis.

In de vakature P. J. Bruins is benoemd C. J. Vermeulen, Gieten en als plaatsver-
vangend lid H. H. A. Mager te Westerbork.

In de vakature L. M. J. Flamand is benoemd Th. W. J. Hendrickx, Weert en als
plaatsvervangend lid H. J. L. Boonen, Helden.

De Sdchting C.L.O.-controle zal op woensdag 5 en donderdag 6 februari 1958 weer
de bekende meeting houden over vecvoedingsvraagstukken en aanverwante pro-

l)lrincn, die in samenwerking niet dc drie Centrale Landbouw Organisaties en de
N.P.F. is georganiseerd.

Dc meeting wordt gehouden in het Jaarbeursgebouw cn het Jaarbeurs Restaurant
tc Utrecht cn begint woensdag om 9.30 uur en donderdag 11.15 uur.
Het programma omvat na dc opening door de voorzitter van de drie Centrale
Landbouw Organisaties, Ir. C. S. Knottnerus, en een korte voordracht van Ir. Th.
A. J. M. Rijssenbeek, directeur van het veetceltwezen, ter inleiding van dc studie-
dagen, meer dan 50 inleidingen van zeer uiteenlopende aard. Bij de ingang van de
zaal zijn résumé\'s van de voordrachten verkrijgbaar.

Op 8 februari a.s. hopen onderstaande leden hun 40-jarig jubileum als dierenarts
te vieren:

Dr. C. de Graaf, .Amsterdamscstraatwcg 281, Utrecht.
J. Groenewold, Turfkade 2, Bolsward.

Prof. Dr. J. v. d. Hoeden, Carmelist. 6, Ramat Chen, Israël.
G. H. G. Hol, Amstcldijk 110, Amsterdam.
Dr. H. Jalvingh, Ruinerwold.
Dr. C. J. A. Kerstens, Rusdandstraat 11, Breda.
E. Noordijk, Julianastraat 18, Den Burg (Texel).
C. J. Schroots, Paul Gabriëlstraat 113, \'s-Gravenhagc.
J. Stapel, Oostcinde 130, Oosthuizen.
Ook het niet-lid van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde A. Reilin.gh, Stations-
straat 63, Woudenberg, hoopt op dezelfde dag zijn 40-jarig jubileum tc vieren.

In verband met de sterk toegenomen werkzaamheden o]) het bureau van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde, heeft de Redactie met instemming van het Hoofd-
bstuur in deze aflevering een oproep geplaatst voor cen Redacteur-dierenarts. Deze
functionaris zal een zeer belangrijk gedeelte van het werk van het ambtelijk secre-
tariaat van de Redactie overnemen.

Verslag van de vergadering van de Groep, gehouden in de Kliniek voor Kleine
Huisdieren te Utrecht op 16 maart 1957.

Om 2.50 uur opent de Voorzitter Peters dc vergadering, waarin hij enkele korte
mededelingen doet over de plannen voor 1957, met name over cen tc houden huis-
houdelijke vergadering, waarin cen reglement en/of statuten ter sprake zullen komen
cn een of meer jaarverslagen zullen worden behandeld, en verder het houden van nog
twee wetenschappelijke vergaderingen.

Dc wetenschappelijke vergaderingen zullen als onderwerp hebben: „Anti-Carré-
vaccinaties" tc behandelen door Dr. Bosgra; cn „Voeding en vitaminen van de
hond", te behandelen door Prof. Hirschfcld.

Na deze mededelingen geeft de voorzitter het woord aan de spreker van deze middag,
dc secretaris van de Groep.

Deze houdt ecn inleiding over het onderzoek van de hond bij aandoeningen van het
centrale zenuwstelsel.

Spreker laat sommige methoden van onderzoek bij enkele normale en zieke honden
zien. De normale honden onderwierpen zich niet geheel gewilig aan de demonstraties.
Bij dc zieke honden was een patiënt met een dwarslcsie t.g.v. trauma, dat reeds 1%

jaar geleden had ingewerkt, welke patiënt het verschijnsel van patcllair clonus ver-
toonde, gepaard aan sterke ontremming van de pcesrcflexen van de achterband.
Spr. toonde verder preparaten o.a. van de cauda cquina, congenitale hydrocephalus,
encephalo meningo cèle, dislocatie met callusvorming van een thoracale wervel,
atrofie van het cerebcllum (éénzijdig) van cen hond, meningeoom van ccn hond^
in een schedel met geopend cavum cranii.

Talrijke foto\'s en cen klein aantal dia-positieven waren aanwezig.
Dc tijd voor de stof was eigenlijk nog tc kort, zodat niet alle preparaten cn foto\'s
tot hun recht kwamen en spreker zich min of meer moest haasten om door dc stof
heen te komen.

± 6 uur bedankte de Voorzitter de spreker en wees er op, dat het besproken onder-
zoek met betrekkelijk eenvoudige middelen kan geschieden.
De Voorzitter opent zelf de discussie met de vraag:

„Is het niet nuttig een patiënt die onderzocht moet worden, van te voren wat
largactil te geven, waardoor deze rustiger is?"

Spreker antwoordt: „Werkelijke patiënten leveren meestal geen moeilijkheden op en
dan onderzoeken we ze liever zonder de invloed van scdativa of hypnotica.
Demonstraties gaven meestal wel moeilijkheden voor wat betreft normale dieren.
Zij zijn niet gewillig genoeg.

Moeilijk is vaak de interpretatie der gevonden afwijkingen."
Koop mans geeft ook liever geen narcoticum.

Bij proeven op dit gebied in de neurofysiologie tracht men ook de invloed van een
narcoticum te vermijden.

K O O p m a n s vraagt of dc „tafelrandprocf" van Morin eigenlijk niet dezelfde is
als de corrcctiercflexen.

Antwoord: „Er is zeker verwantschap, maar dc tafelrandprocf gaat verder.
Men moet cen groot gebied van de cortex uitschakelen wil deze proef negatief uit-
vallen."

K O O p m a n s hoopt naar aanleiding van het thans behandelde, dat ook de vete-
rinaire neurologie eens behandeld zal worden op cen vergadering.
Antwoord: „De stof van hedenmiddag was al vrij groot voor één inleiding, maar de
veterinaire neurologie is in vergelijking daarmede zeer omvangrijk."
Van Werven: „Bij patiënten met een traumatische dwarslcsie, ziet men vaak ccn
spasmus van de voorbenen optreden."

Antwoord: „Dit is een verschijnsel, dat inleider ook altijd heeft geïntrigeerd.
De verklaring ervoor is tweeërlei:

Ten eerste kan cr nog een trauma extra zijn, caudaal van de nuclcus Ruber, craniaal
van de nucleus Dcitcr, die verantwoordelijk is voor de ontremming van dc voor-
benen.

Ten tweede werkt de achterste helft van het lichaam remmend op de voorste lede-
maten. Bij cen dwarslcsie er tussenin valt die rem weg."

Peters sluit zich aan bij het verzoek om ccn inleiding over de neurologie tc horen.
Hij wijst op het geduld, dat vereist wordt voor dit onderzoek.

Nadat de voorzitter de spreker bedankt had voor de inleiding, repliceerde deze,
waarbij hij er de nadruk op wenste te leggen, dat hij cen groot decl van deze dank
wil endosseren aan hen, die het hem mogelijk maakten dit onderzoek tc doen, met
name de leiding van de kliniek voor kleine huisdieren en dc grote medewerking bij
het post mortum onderzoek en het vervaardigen van dc preparaten door collega S.
V. d. Akker van het Pathologisch Instituut.

.Aanwezig waren 22 leden, onder wie Dr. de Haan, secretaris van de Maatschappij
en de collegae S. v. d. Akker, Bobcldijk en Wensvoort van het Pathologisch Instituut
als gast.

Het is de bedoeling, dat de volledige tekst van de inleiding verschijnt in het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde.

Ruim zes uur werd dc vergadering door de voorzitter gesloten, waarbij hij dank
bracht aan Prof. Tennissen voor de verleende gastvrijheid in het instituut en voor
de aangeboden thee.

Om 2.45 uur opent de secretaris, die deze keer het voorzitterschap waarneemt, de
vergadering.

Hij spreekt een welkomstwoord uit tot de leden en tot alle genodigden.
Hij noemt daarbij behalve de beide sprekers, in het bijzonder de leden van de af-
deling Noord-Holland, op wier verzoek deze vergadering in .Amsterdam plaats vindt.
Hij spreekt ook een welkom uit gericht aan Prof. Dr. L. de Blieck, aan de dames-
introducées en aan collega S. van den Akker.

De waarnemend voorzitter doet ver\\\'olgens mededeling van de verhindering wegens
ambtsbezigheden van de voorzitter Joh. C. Peters.

Hij memoreert de verhindering van voorzitter en secretaris van dc Maatschappij
voor Diergeneeskunde, wegens afdelingsvergaderingen.

Hij doet mededeling van binnengekomen berichten van verhindering van Dr. H. H.
Scholten, Dr. G. W. Tiecken en de collegae Birnie, Knoppers, Baljet en Eshuis.
Vervolgens geeft hij het woord aan dc eerste spreker van deze middag, collega Dr.
O. Bosgra die zal spreken over: „Dc preventieve enting tegen dc ziekte van Carré".
Naar verluidt zal zowel de inhoud van de inleiding van Dr. Bosgra als die van
Prof. Tcunissen tot een geheel verwerkt worden en op een later tijdstip in het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde in druk verschijnen, zodat ik daarnaar mag verwijzen.
Om ± 3.45 uur had Dr. Bosgra zijn inleiding beëindigd.

Van de gelegenheid tot vragen stellen, die in afwijking van de agenda onmiddellijk
gegeven werd, werd een zeer veelvuldig gebruik gemaakt.

Het bleek toen, dat 42 dames en heren aanwezig waren aan leden en introducées
tezamen.

Opmerkelijk was, dat er leden uit de provincies Noord- en Zuid-Holland, Utrecht,
Gelderland, Overijsel en Noord-Brabant.

De vraag doet zich voor: Is het onderwerp van de vergadering belangrijker dan dc

In ieder geval was de kring op wier verzoek de vergadering in .Amsterdam gehouden
werd en met wie in overleg was getreden omtrent de datum, zeer matig vertegen-
woordigd.

Het woord was nu aan Prof. Tcunissen, die zich afvroeg of er eigenlijk al niet ge-
noeg over dit onderwerp van gedachten was gewisseld deze middag, mede in verband
met dc zeer talrijke vragen die aan de vorige spreker gesteld waren, waarbij zich
af en toe een discussie had ontwikkeld.

Door een stilzwijgen beantwoordde de vergadering deze min of meer retorische vraag,
waaruit spreker de conclusie trok toch maar zijn klinische overwegingen naar aan-
leiding van dc Carré-inenting tc moeten houden.

Spreker gaf een uiteenzetting van de resultaten van dc inenting van ± 400 groten-
deels 3 tot 5 mnd. oude honden.

Zoals reeds medegedeeld, zal ook deze inleiding in het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde verschijnen.

Ook nu volgde een stellen en beantwoorden van vragen, waarbij dient te worden
opgemerkt, dat aan de beantwoording van sommi.ge vragen door beide inleiders werd
deelgenomen, voor zover de beantwoording op gemeenschappelijk terrein lag.

Hct was ± 6 uur toen de waarnemend voorzitter het woord nam om beide sprekers
namens de vergadering hartelijk te danken voor het gesprokene.

De beide inleiders hadden belangrijke onderwerpen van verschillende zijden bclicht.
Spreker achtte zich de tolk van deze verblijdend talrijke vergadering.
Hij richtte zich tot elk der inleiders afzonderlijk, waarbij hij ten aanzien van Dr. Bosgra
memoreerde, dat deze cen boeiende samenvatting had gegeven van de geschiedenis
der preventieve endng tegen Carré en daarbij tevens enig inzicht had verstrekt van
het werk dat daarbij door anderen en hemzelf was verzet.

Als uitwendig teken van de dank, die de vergadering deze inleider schuldig was,
drukte spreker hem hartelijk de hand.

De vergadering sloot zich hierbij aan door cen krachtig applaus.
Zich vervolgens richtend tot Prof. Teunissen, noemde spreker diens overzicht betref-
fende de resultaten van de inendngen van een grote groep jonge honden.
Spreker wees er op, dat een dergelijk gedocumenteerd verslag van grote waarde was
voor alle aanwezigen.

Ook nu vertolkte de spreker de dank van de vergadering door een krachtige handdruk.
De vergadering honoreerde dit gebaar met een warm applaus.
Van de rondvraag werd geen gebruik gemaakt.

De waarnemend voorzitter sprak daarop cen kort slotwoord uit. Hij merkte op, dat
de vergadering op verzoek in Amsterdam was gehouden, maar dat uit vele veraf-
gelegen gebieden collega\'s konden worden begroet. Dit verheugde het bestuur ten
zeerste.

Suggesties om vergaderingen in andere plaatsen te houden zullen steeds gaarne in
overweging worden genomen.

Spreker meende te mogen opmerken, dat deze vergadering als zeer geslaagd mocht
worden beschouwd. Met een hamerslag sloot spreker daarop de vergadering.
De aanwezigen beantwoordden dit met een kort applaus.
Historische noot.

Na afloop der vergadering heeft het bestuur, voor zover aanwezig, met de beide in-
leiders als gast en de heer en mevrouw Thalhcirner als disgenoten een maaltijd ge-
bruikt in de Palmenzaal van Krasnapolsky.

Deze maaltijd verliep in een genoeglijke sfeer, waarbij luchthartige kout en lichte
scherts als psychische stimulantia konden bijdragen tot een goede assimilatie van
nutriënten en vitaminen.

Ongeveer 8.15 uur brak het gezelschap op om zi(h ieder op zijn wijze huiswaarts te
begeven.

Notulen van de 3Ge vergadering van de Groep op zaterdag IG november
1957 te Utrecht in de Kliniek voor Kleine Hui.sdiercn.

Om ruim half drie opent de voorzitter Joh. C. Peters deze goed bezochte vergadering
met een welkomstwoord tot alle aanwezigen. Aparte woorden van begroeting worden
gericht tot de spreker van deze middag. Prof. Dr. W. K. Hirschfeld en de voorzitter
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, de heer D. Hendriksc.
Dc voorzitter van de groep doet vervolgens mededeling van de huldiging van Dr.
Veenendaal bij diens afscheid van de faculteit, waarbij hem door het bestuur van
de groep namens alle leden een geschenk is aangeboden in de vorm van twee Chinese
borden van Kanton porselein.

Vervolgens geeft de voorzitter het woord aan de secretaris voor het doen van enkele
mededelingen.

Deze vermeldt allereerst, dat de groep zich sedert enige tijd in een gestadige groei
mag verheugen en dat thans het aantal leden zich om de honderd beweegt.
De namen van de laatste zes aanmeldingen als lid worden genoemd met de woon-
plaatsen.

Tenslotte vermeldt de secretaris, dat voor de ie wetenschappelijke vergadering in
1958 de medewerking is verkregen van Dr. K. 11. Brandt, internist te Arnhem, die
zal spreken over onderzoek en therapie bij leverziekten van dc mens in verband met
de moderne opvattingen op dit gebied.

Hierna wordt nog mededeling gedaan van een schrijven van Dr. Veenendaal, die
mede namens mevrouw Veenendaal nogmaals dc groep heeft willen bedanken voor
het ontvangen geschenk.

Als de secretaris zijn mededelingen heeft beëindigd, geeft de voorzitter het woord
aan Prof. Hirschfcld voor het houden van cen causerie over „Voeding van hond en
kat en de toediening van vitaminen onder normale omstandigheden".
Voor de inhoud van deze inleiding worde verwezen naar het gestencilde verslag, dat
aan alle leden wordt verzonden.

Dc stemming op deze vergadering was over het algemeen zeer goed ; er was cen
levendige belangstelling voor dc behandelde stof en de gesprekken in de „wandel-
gangen" waren ganimeerd.
Aanwezig waren:

\\\'an het Bestuur: Peters, Verwer, Voûte en Koopmans.
Prof. Tennissen was door omstandigheden verhinderd.
Dc vergadering werd bezocht door 7 gasten en 25 leden.

Het was de tweede keer in de geschiedenis van de Groep, dat dc voorzitter van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde in ons midden was; ditmaal in de persoon van
collega Hendrikse.

Na dc pauze werd gelegenheid gegeven tot het stellen van vragen. Voor deze vragen
en dc beantwoording worde wederom verwezen naar het verslag van de inleiding.
Aan het eind van de discussies herneemt de voorzitter het woord. Na de pauze had de
voorzitter reeds woorden van dank gericht tot dc spreker van deze middag voor de
belangwekkende causerie. Hij herhaalt dit nu nog eens en bekrachtigt dit met cen
hartelijke handdruk.

Allereerst maakt hiervan gebruik de voorzitter van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde rnet opmerkingen van de volgende inhoud:

De keer Hendrikse heeft met belangstelling vernomen, dat deze groep zich over een
ledental van ongeveer 100 mag verheugen.

Hij heeft met aandacht de inleiding en de discussies gevolgd en hij is van mening,
dat nog wat meer dierenartsen voor deze groep belangstelling kunnen hebben.
Ook herinnert hij aan zijn woorden, die hij gesproken heeft ter gelegenheid van de
jaarvergadering van de Maatschappij met betrekking tot de behandeling van kleine
huisdieren en het gebrek aan belangstelling daarvoor in ons land.
Hij gelooft zeker, dat deze groep vele belangstellende collegae zal kunnen opvangen.
Hij vraagt zich echter af of velen niet door een zekere schroom weerhouden worden
deze vergadering te bezoeken of zich op te geven als lid.

Men is misschien van gedachte, dat deze groep uitsluitend uit specialisten zou bestaan
en men er zich eens niet thuis zou kunnen voelen.

De voorzitter van de Maatschappij voor Diergeneeskunde vindt dit een kwestie die
algemene belangen raakt, en dus ook de Maatschappij in zijn geheel aangaat.
De voorzitter antwoordt de heer Hendrikse, dat de groep niet is een genootschap
van specialisten, maar dat zij al die collegae wil omvatten, die belangstelling hebben
voor de behandeling van kleine huisdieren. De voorzitter wijst erop, dat de groep
ook op andere plaatsen in Nederland wil vergaderen en dat ook af en toe gedaan
heeft, maar merkt op, dat toch steeds dezelfde kern de vergaderingen pleegt dc be-
zoeken.

Het bestuur wil gaarne in overweging nemen of eventueel via het tijdschrift nog
meer gedaan kan worden.

Erdman Schmidt heeft over de werkelijke belangstelling van vele grote-hui.s-
dier-practici niet zo\'n hoge dunk.

Collega Voûte meent dat velen van dc groep cen soort therapeutische vraagbaak
willen maken, liefst met cen opschrijfboekje en tarieven.

Spreker meent echter, dat het niet juist zou zijn hieraan toe tc geven. De groep wil
op wetenschappelijke gronden de problemen bestuderen, die zich bij de behandeling
van kleine huisdieren voordoen.

Na de rondvraag sloot de voorzitter omstreeks zes uur deze vergadering, met
dank aan allen voor de getoonde belangstelling.

Na de vergadering hebben de aanwezige bestuursleden cn nog enkele anderen onder
het gebruik van een lichte maaltijd nog enige tijd nagepraat in de „Schouw".
Prof. Hirschfeld was als gast hierbij uitgenodigd, maar was helaas niet in de gelegen-
heid van dc uitnodiging gebruik te maken.

Het Hoofdbestuur heeft dc volgende collegae aangenomen als lid van dc Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

J. G. L. Pape, No. 55a, Murmerwoude.
C. Ruygh, Tutein Nolthcniuslaan 8, Apeldoorn.
P. Zandstra, De Domp, Sneek.
J. W. Zantinga, Tolstccgplantsocn 12^\', Utrecht.

Boer, J. H. de, te Stcenwijk, gr. no. gewijzigd in 894719, geassocieerd met J. B. C.

Karens, M. J.; 1958; Hazcrswoude, Rijndijk 262; tel. (eventueel) 03488—327; D.

Lenssen, E. H. J., van Bccsd naar \'s-Hecrenberg, Slotlaan 26, tel. 08346—361, h.k.

Merkens, Prof. Dr. J., tc Zeist, naar Wilhelminalaan 7, aldaar, tel. 03404—4826.

Mcij, G. J. W. van der, van Nijkerk naar Utrecht, Laan van Minswcerd 31 bis, tel.

Sandc, F. A. J. M. van de, van Bcrgeijk naar Campinas (Brazilië), Caixa Postale
528/538. (van 111 naar 128)

Venema, H., van \'s-Gravenhage naar Luntcren, Oude Arnhcmscwcg 24-A, tel.
08388—625, gr. 90259 (m.i.v. 19.2.\'58 870083), wnd. D. (119)

Willem.s, F. M.; 1957; Eede (Zl.), Biezenstraat M-93; D. (in mil. dienst). (124)

Toussaint Raven, E., te Zwolle, Parkweg 1, tel. 05200—5658, gr. 603210 (voortzet-
ting praktijk H. A. van den Berg in associatie met H. J. Dijk). (117)
Veenhof, J., tc Beesd, Voorstraat 69, tel. 03458—329 (voorzetting praktijk E. H. J.

Berg, H. A. van den, tc Zwolle, tc rekenen met ingang van 1 februari 1958 of zoveel
eerder als hij zijn betrekking zal kunnen aanvaarden, tot plaatsvervangend Inspec-
teur van dc Volksgezondheid. (71)
Lenssen, E. H. J., te \'s-Hcerenberg, te rekenen met ingang van 1 januari 1958 in vol-
ambtclijk dienstverband, tot keuringsdierenarts-hoofd van dienst van de vlecskeu-
ringskring Bergh. (99)
Mol, J., te Amsterdam, bij Koninklijk besluit van 28 december 1957, No. 20, tot
niet-ambtelijk plaatsvervangend lid van de Voedingsraad. (102)

Hendrickx, A. H. M. H., tc Echt, op zijn verzoek, tc rekenen m.i.v. 27 oktober 1957,
als plaatsvervangend Inspecteur bij dc Veeartsenijkundige Dienst in het district
Limburg. (88)

Jaarwedde ƒ11.732,— tot ƒ14.314, — , compensatie
A.O.W. inbegrepen, doch exclusief huurcompensatie.

Eventuele kindertoelage en/of verplaatsingskosten over-
eenkomstig rijksregeling.

Met de hand geschreven sollicitaties met uitvoerige in-
lichtingen omtrent opleiding, vroegere en huidige werkkring,
alsmede opgave van referenties, inzenden aan de burgemeester
van hfaarlem binnen 10 dagen na plaatsing van deze adver-
tentie.

lyi^ Q^ Y^ J^ J^^ MAATSCHAPPIJ TOT ONDERLINGE VER-
* ZEKERING VAN INDIVIDUELE RISICO\'S

Vraagt inlichtingen omtrent de speciale Artsen-
Polis, welke is ontworpen als aanvulling op de
verzekering van de D.T.O.

DruiLLerij G. vam Di^
TELEFOON 304, b.g.g, 620, BREUKELEN
Vraagt U ons eens prijs.

Uit het laboratorium voor Medisch-Veterinaire Chemie der Rijksuniversi-
teit te Utrecht (Directeur: Prof. Dr. L. Seekles); de Gezondheidsdienst
voor Dieren in Noord-Holland (Directeur: D. Rempt) en de N.V.

RESULTATEN \\ AN DE TIJDIGE INTRAVENEUZE TOEDIENING
VAN HOGE DOSERINGEN KRISTALLIJN VITAMINE D3 IN GE-
SOLUBILISEERDE VORM AAN RUNDVEE TER VOORKOMING

In een literatuuroverzicht vermeldt Hibbs (1) 30 theorieën, die in de
loop der jaren allen min of meer opgang hebben gemaakt bij de ver-
klaring van het melkziektesyndroom.

Dc bij melkziektc voorkomende daling van het calciumgehalte in het
bloedserum werd het eerst beschreven in 1925 door L i 111 e en W r i g h t
(2). Enige weken voordien publiceerden Dryerre en Greig (3) hun
hypothese dat melkziektc primair te wijten zou zijn aan een hypofunctie
van de bijschildklieren, die ontstaat als gevolg van de verhoogde stof-
wisseling tijdens graviditcit en partus. Hoewel deze onderzoekers op dat
tijdstip meenden, dat dc stofwisseling resulteerde in een guanidinevergifti-
ging die voor het klinisch beeld verantwoordelijk zou zijn, hechtten zij later
meer waarde aan de daling van het bloedcalciumgehaltc.
Dat hypocalcaemie een van de meest kenmerkende verschijnselen in het
melkziektesyndroom is, werd nadien o.m. aangetoond door de onder-
zoekingen van Fish (4, 5), S j o 11 e m a (6, 7), Greig (8), S j o 11 e-
m a en Seekles (9), Seekles, Sjollema en van der Kaay
(10), Little en Mattick (11), Allcroft en Green (12),
Godden en Duck worth (13),Barber (14), B 1 o o d e.a. (15, 16),
Blosser en Smit h (17), Mar r e.a. (18), Ward (19) en H e m s-
Icy (20).

Bovendien slaagden Petersen e.a. (21) er in om bij runderen melk-
ziekteachtigc verschijnselen op te wekken in aansluiting aan een kunst-
matige hypocalcacniie t.g.v. intraveneuze toediening van natriumcitraat.
De clieren herstelden na intraveneuze injectie van calciutnchloride. Onge-
veer gelijktijdig publiceerden Seekles e.a. (22) overeenkomstige resul-
taten na injectie van natriumoxalaat.

Daarnaast wijzen de over het algemeen zeer goede resultaten bij dc intra-
veneuze toediening van Ca-zouten ook op het belang van de hypocalcae-
mie-factor voor het klinische melkziektebeeld.

Daar een economisch verantwoorde en practisch uitvoerbare preventie
te prefereren is boven een therapie, is het begrijpelijk dat men gezocht
heeft naar mogelijkheden om de hypocalcaemie te vermijden en daardoor
melkziektc te voorkomen.

Een te laag calciumgehalte in het bloed kan theoretisch de volgende oor-
zaken hebben:

a) cr is een absoluut tekort aan calcium in liet organisme, doordat de
opname kleiner is dan de behoefte;

b) het organisme is niet in staat om calcium uit de lichaamdepots over
tc brengen naar het bloed;

c) het organisme is niet in staat om dc pcroraal opgenomen calcium te
resorberen.

Sub a) L i 111 e en W r i g h t (23) menen dat de verlaging van het
bloedcalciumgehalte niet zo zeer aan een relatieve bijschildklierhormoon-
deficiëntic, maar eerder aan een calciumgebrek te wijten is. Hiervoor at-
tenderen ze o.m. op de mogelijkheid van calciumtekorten in het voedsel
van drachtige runderen — vooral in de staltijd —. Speciaal wijzen deze
onderzoekers op het grote verlies aan calcium in het laatste deel van de
graviditeit en in het begin van de lactatie. Volgens hun berekeningen be-
vat een beginproductie van ruim 4,5 1 colostrum bij een koe met een
lichaamsgewicht van ruim 600 kg. tweemaal zo veel calcium als in de
totale hoeveelheid bloed van dit dier aanwezig is.

Greig (8) komt bij zijn berekeningen tot een zelfde resultaat. Deze
onderzoeker vermeldt gevallen van melkziekte zowel bij dieren die op
calcium-arm gras weidden als ook bij koeien, die een calcium-rijk rant-
soen ontvingen; bij het laatste geval oppert Greig echter de mogelijkheid
van onvoldoende resorptie door een te hoge pH in de darm (zie sub c).
Indien echter de hypocalcaemie bij melkziekte te wijten zou zijn aan een
absoluut tekort aan calcium in het organi.sme, kan getracht worden om dit
tekort op te vangen door enige tijd vóór de partus peroraal ealciumzouten
toe te dienen.

Little en Mattick (11) verstrekten aan 2 dieren, welke na de beide
voorgaande partus melkziekte kregen, 3,25 gram calciumlactaat dagelijks
gedurende 12 dagen voor de partus. Reide dieren kregen melkziekte. Een
derde dier met een rnelkziektehistorie, had na de laatste partus een lichte
aanval van melkziekte gehad en het jaar daarvoor — na toedienmg van
bijschildklicrhor moon — niet. Dit dier ontving smds de laatste partus
dagelijks levertraan (quantum en vitaminegehalte worden door de auteurs
niet vermeld) en bo\\ endien de laatste 2 maanden van de graviditeit dage-
lijks 57 gram calciumcarbonaat; cr trad geen melkziekte op. De auteurs
wijzen erop, dat het percentage calcium in het ultrafiltraat („diffusible
calcium") berekend naar het totale bloedcalciumgehalte, tijdens deze laat-
ste partus hoger was en suggereren, dat de preventieve toediening van
levertraan en calciumcarbonaat langs deze weg effect zou kunnen hebben.
Bij 5 van de 8 koeien, die eveneens in hun onderzoek waren betrokken en
wèl melkziekte kregen, is het percentage calcium in het ultrafiltraat, be-
rekend naar het totale l)loedcalciumgehalte, echter even hoog of zelfs
hoger dan van het behandelde dier, dat geen melkziekte kreeg. De auteurs
zijn er zich van bewust, dat het beschikbare proefmateriaal kwantitatief
te gering is om een uits])raak te doen.

Gezien de hierboven vermelde onderzoekingen lijkt het onwaarschijnlijk,
dat de hypocalcaemie bij melkziekte veroorzaakt wordt door een absolute
calciumdeficiënde in het organisme. Deze mening wordt nog versterkt door
de proeven van B o d a en G o 1 e (24, 25). Deze onderzoekers verstrekten
aan koeien met een hoge melkproduktie, die minstens 3x gekalfd hadden,
gedurende verschillende perioden vóór de partus rantsoenen met ver-
schillende Ca:P verhoudingen. Zij vonden dat er minder melkziekte op-
trad, naarmate de Ca:P verhouding daalde, dus het rantsoen minder cal-
cium en meer fosfor bevatte.

Op deze proeven zal hieronder (sub b) nog nader worden ingegaan.
Verder kan nog worden opgemerkt, dat de klinische en biochemische
symptomen van melkziekte blijvend tot verdwijning kunnen worden ge-
braclit zonder toevoer van calcium, b.v. door uierinsufflatie of door toe-
diening van parathormoon. Ook dit pleit tegen een tekort aan calcium
in hct organisme als oorzaak van het syndroom.

Sub b) Graviditeit en partus stellen hoge eisen aan het organisme m.b.t.
de handhaving van het biochemisch evenwicht. Wordt er bovendien in
aansluiting aan de partus veel van het dier gevergd, dan is de kans op een
verstoring van het biochemisch evenwicht groot.

Daar melkziekte practisch uitsluitend wordt waargenomen bij runderen
met een hoge melkproductie — en veelal pas na de derde partus als de
productie haar maxinmm bereikt — terwijl hypocalcaemie cen der meest
opvallende biochemische symptomen \\an melkziekte is, ligt de gedachte
voor de hand dat bij melkziekte de calciumstofwisscling gestoord is.
In dit verband heeft de regulerende functie van de bijschildklier bij het
overbrengen van calcium uit de lichaamdepots naar het bloed verschil-
lende onderzoekers er toe gebracht om het effect van parathormoon op
melkziekte na te gaan.

Sjollema (6, 7) deelt mee, dat een rund met melkziekte reeds enige
minuten na toediening van hct preparaat hersteld was; enige uren nadien
trad cchtcr recidive op; volgens de auteur was de dosis te laag.
Seekles e.a. (10) constateerden 1/a uur na intraveneuze toediening
van 100 E. parathormoon „Lilly" een klinisch herstel. In het bloedbecld
was de veidubbcling van het percentage calciumionen opmerkelijk; dc
auteurs wijzen erop, dat het optreden van melkziekte niet slechts wordt
bepaald door het totale calciumgehalte van het bloedserum maar ook en
zelfs voornamelijk wordt een rol toegedacht aan de calciumionenfractie
o.m. in samenwerking met kalium.

De onderzoekingen van L i t t 1 e en M a t t i c k (11) zijn hierboven
reeds genoemd. Aan 2 dieren — waarvan één met een melkziektehistorie
werd dagelijks, vanaf enige dagen voor dc partus tot enkele dagen na-
dien, een [ireparaat toegediend, dat 150 Hansen eenheden per ml. bevatte.
Dc injecties geschiedden intramusculair.

liet dier met de melkziektehistorie kreeg in totaal 40 ml., het andere 25 ml.
Na vergelijking met 2 controledieren concluderen de auteurs dat het pre-
paraat misschien bij één dier melkziekte voorkwam en bij het tweede dier
de blocdcalciumgehalten normaliseerde.

Hibbs (1) refereert aan eigen onderzoekingen waarvan de resultaten
niet erg bemoedigend waren; een stijging van het bloedcalciumgehalte
werd slechts verkregen indien behalve parathormoon ook oplossingen van
calciumzouten werden toegediend.

Uitgebreid onderzoek naar een mogelijk effect van parathormoon op
melkziekte is waarschijnlijk belemmerd door de hoge prijs van bijschild-
klierextractpreparaten.

Zoals hierboven (sub a) reeds werd aangegeven, onderzochten Roda en
Cole (24, 25) de mogelijkheid om de bijschildklieren tc activeren door
de dieren dc laatste weken van de graviditeit een rantsoen te verstrekken,
dat arm is aan calcium en rijk aan fosfor. De auteurs menen dat bij een
hoog calciumgehalte van het voer tijdens de graviditeit, de bijschildkieren

weinig behoeven te functionneren. Omstreeks en vooral kort na de par-
tus wanneer er plotseling cen grote behoefte aan calcium in het bloed ont-
staat, zou deze hypofunctic niet snel genoeg kunnen worden hersteld.
Hun gedachtengang wordt gesteund door de waarnemingen die Camp-
bell en Turner (26) bij konijnen deden. Gedurende schijndracht,
graviditeit en ook tijdens de eerste dagen van de lactatie nam het gewicht
der bijschildklicren nauwelijks toe. Een significante gcwichtstocname werd
echter geconstateerd na 10, 20 en 30 dagen lactatie. Werd het aantal
jongen gereduceerd tot 2, dan was het gewicht der bijschildklicren na 20
dagen lactatie normaal.

Hoewel dc methode, die Roda en Colc voor dc melkziektcpreventic
aangeven door haar eenvoud zeer aantrekkelijk lijkt, bestaat het grote
gevaar, dat aan de dieren calcium onthouden wordt in de periode waar
juist veel calcium nodig is. Hierdoor is de kans op o.m. osteomalacic en
fracturen niet denkbeeldig.

Sub c) Tenslotte bestaat de mogelijkheid, dat hypocalcacmie voortkomt
uit een gebrekkige resorptie van de peroraal opgenomen calcium.
In de reeds hierboven genoemde publicatie van Greig (8) attendeert
deze erop, dat cen hoge pH van dc darminhoud de calciumrcsorpde aan-
zienlijk vermindert.

Hoewel het onwaarschijnlijk lijkt, dat melkziekte uitsluitend het gevolg is
van cen calciumgebrck door sterk verminderde resorptie van peroraal op-
genomen calcium, interesseert ons het verband tussen blocdcalciumgchalte
en daiTTiresorptie.

Daar vitamine D dc calciumrcsorptie uit de darm bevordert (27, 28) inte-
resseerde ons vooral de mogelijke preventieve werking van vitamine D
t.a.v. melkziekte.

Reeds Dryerre en Greig (29) opperden de mogelijkheid, dat dc con-
centratie van calcium in het bloed door hoge doseringen van peroraal toe-
gediend vitamine D zou kunnen worden beïnvloed.

Greig (8) verstrekte ccn rund, dat na dc laatste zeven partus aan
melkziekte had geleden ongeveer 7 weken vóór het kalven gedurende 20
dagen dagelijks 50.000 Ostelin-cenheden vitamine D. Door regelmatig
bloedmonsters te nemen konden veranderingen in het calciumgchaltc van
het bloedscrum van dit dier nauwkeurig worden geregistreerd.
Vanaf de eerste dag tot en met dc negende dag van dc vitaminc-D toe-
diening steeg het calciumgchaltc geleidelijk van 9.2 tot 11.6 mg%; hierna
volgde cen daling naar het normale niveau. Twee dagen nadat de extra
vitamine D-verstrekking was stop gezet daalde het calciumgchaltc echter
tot 8.4 mg %. Vier dagen nadien was het normale niveau weer bereikt.
Deze cijfers en de bekende stijging koi t voor dc partus, gevolgd door een
daling bij de melkziekte — dit dier kreeg ook melkziekte, zij het in lichte
vorm — wijzen cr volgens Greig op dat elke verstoring van dc blocd-
calciumspiegel gevolgd wordt door cen overcompensatie in tegenoverge-
stelde richting. In verband hiermee veronderstelt deze onderzoeker dat
vitamine D preventieve waarde bij het mclkziektcsyndroom kan hebben
indien het slechts enkele dagen vóór het kalven wordt ingegeven zodat
het blocdcalciumgchalte op het normale niveau kan worden gehouden in
de periode direct na het kalven waarin de gevaarlijke daling optreedt.
H i b b s en P o u n d e n (30) trachtten melkziekte te voorkomen door ge-

clurciidc dc laatste 3 tot 8 dagen vóór dc partus en 1 dag daarna hoge
doseringen vitamine lals bestraalde droge gist of als bestraalde ergo-
sterol in olie) pcroraal tc verstrekken. Indien deze dagelijkse dosis 5.000.000
of 10.000.000 I.E. vitamine D^ was kon melkziektc slechts in een aantal
gevallen worden voorkomen.

Van de vier dieren die elk 20.000.000 I.E. en van de den dieren die elk
30.000.000 I.E. vitamine D2 dagelijks ontvingen kreeg er geen melkziektc.
De auteurs vermelden dat de minimale dosis die effectief is nog nauw-
keurig moet worden bepaald.

Met de hieronder beschreven proeven werd de mogelijkheid nagegaan
melkziektc te voorkomen met cen éénmalige toediening van vitamine D.
Mede naar aanleiding van de onderzoekingen van Greig (8) leek het
gewenst om het vitamine 1) kort vóór de partus toe te dienen in een vorm
die een snelle resorptie waarborgt.

De keuze viel op een intraveneus te injiceren preparaat dat het vetoplos-
bare vitamine D3 in gesolubiliseerde vorm — dus in waterig milieu —
bevat. In deze vorm worden de vctoplosbare vitaminen veel sneller ge-
resorbeerd dan in een olie-oplossing (31).

Voorafgaande aan de praktijkproeven werd in een aantal onderzoekingen
de onschadelijkheid van intraveneuze toediening van een bovenomschre-
ven preparaat vastgesteld.

Allereerst werd nagegaan of de solubilisator in een concentratie die in het
preparaat gebruikt werd, onschadelijk was. Daarna werd — eveneens bij
iaboratoriumdicren — vastgesteld dat intraveneuze injectie van gesolu-
biliseerd vitamine D^ niet nadelig was; de gebruikte doseringen waren
relatief hoger dan die welke toegepast werden bij de hieronder (sub C) te
beschrijven proeven.

Verder werden in samenwerking met de Kliniek voor Verloskunde en het
Pathologisch Instituut der diergeneeskundige faculteit te Utrecht^) de
reacties van nuchtere kalveren nagegaan op intraveneuze toediening van
een preparaat dat per ml. 600.000 I.E. vitamine D3 in gesolubiliseerde
vorm bevat.

Twee kalveren ontvingen 5 ml van dit preparaat en 10 dieren 10 ml.;
deze hoeveelheid werd in dc hieronder te beschrijven „proef 1955" ook
toegediend aan volwassen runderen ter preventie van mclkziekte. Er wer-
den geen klinisch waarneembare afwijkingen geconstateerd; de kalveren
werden 2 of 3 dagen na de injectie gedood. Bij sectie werden macro-
scopisch geen afwijkingen waargenomen, microscopisch onderzoek leverde
slechts bij één dier, dat de lage dosering had ontvangen een — dubieuze —
levcrdegencratie op.

Ook langs deze weg spreken wij onze erkentelijkheid uit jegens hoogleraren en
staf van deze instituten voor de verlejndc medewerking.

Hollandi) werden bedrijven uitgezocht waar elk jaar veel gevallen van
melkziekte voorkwamen.

Slechts runderen die minstens één maal melkziekte hadden gehad, werden
in de proef betrokken. Om de bedrijf.sfactor zoveel mogelijk uit te scha-
kelen werd getracht om de helft van het op een bedrijf aanwezige aantal
dieren dat aan de proefvoorwaarden voldeed, als controledieren te ge-
bruiken.

De proefdieren ontvingen maximaal één week voor de te verwachten kalf-
datum een intraveneuze injecde van het gesolubiliseerde vitamine D3-
preparaat. Direct hieraan vooraf werd een bloedmonster genomen voor
analyse.

Indien de koe 7 dagen na de injecde nog niet gekalfd had, werd geadvi-
seerd een 2e injectie toe te dienen.

Zodra de veehouder bij de proef- of controledieren verschijnselen van
melkziekte waarnam werd de dierenarts geconsulteerd; deze behandelde
de dieren en nam bloedmonsters die voor analyse naar het laboratorium
werden gezonden.

bedroeg 10 ml. van een injecde-preparaat bevattende per ml. 600.000 I.E.
vitamine D3 in gesolubiliseerde vorm.

Deze resultaten waren aanleiding om de proef te herhalen met een hogere
dosering. Mede naar aanleiding van de inmiddels verschenen publikade
van Hibbs en Pounden (30) waarin deze onderzoekers meedelen
gunstige resultaten te zien van perorale toediening van maximaal 210 S.E.
vitamine D2 verdeeld over 7 dagen voorafgaande aan de partus — wer-
den, rekening houdende met de snellere resorbde van intraveneus toege-
diende gesolubiliseerde preparaten, nu 20 S.E. vitamine D3 toegediend.

Gaarne zeggen wij ook op deze plaats de practici dank, die aan deze praktijk-
proeven hebben deelgenomen.
1 S.E. vitamine D = 1.000.000 I.E. vit. D.

h) Proef 1 956 werd verricht in de winter 1955—1956. De dosering
bedroeg 20 ml. van een injectie-preparaat bevattende per ml. 1 S.E. kristal-
lijn vitamine D3 in gesolubiliseerde vorm.

Door omstandigheden waarop hieronder nader zal worden ingegaan, ont-
vingen de laatste 12 dieren in deze proef slechts 10 ml. van bovengenoemd
jjrcparaat; 1 van deze dieren kreeg melkziekte.

20 S.E.
kristallijn
Vit. D3 in
gesolubili-
seerde vorm
10 S.E.
kristallijn
Vit. Da in
gesolubili-
seerde vorm

Door één van de dierenartsen, die aan de proeven deelnamen, werden eerst
van één en later van meer bedrij\\ eii gevallen gerapporteerd, die de indruk
ga\\en, dat de gebruikte dosering van 20 S.E. ongewenste bijverschijnselen
gaf.

a) Dier heeft reeds enige malen melkziekte gehad; vorig jaar na een pre-
ventieve injectie cchtcr niet.

Dier kalft 6 dagen na de injectie en vertoont geen verschijnselen van melk-
ziekte. Na de jjartus daalt de eetlust echter; de faeces zijn wat stijf. Na
een weck eet het dier wat beter, de melkgift is slechts 16 liter (vorig jaar
.38 1.). Faeces weer normaal.
Dier komt langzaam weer op gewone jDroduktie.

b) Dier heeft 2 jaar geleden melkziekte gehad maar vorig jaar niet (is
niet picventief behandeld). Dit jaar wel preventieve behandeling; daar
het dier een week nadien nog niet gekalfd heeft volgt cen tweede injectie
met 20 S.E. vitamine D3. Tijdens deze injectie wordt een hevige benauwd-
heid waargenomen die langzaam afneemt. Koe kalft dezelfde dag, maar
geeft weinig melk en heeft weinig eetlust.

Beide symptomen verdwijnen geleidelijk weer; 5 dagen na de partus geeft
het dier 16 1. (vorig jaar 38 1.).

De frequentie der pensbewegingen is sterk gedaald. Injecties met calcium-
borogluconaat brengen geen verandering in het klinische beeld.
Ongeveer cen maand na de partus is toestand geheel normaal.

Op dit bedrijf werden nog 3 dieren behandeld die geen melkziekte kregen,
terwijl van 3 controledieren cr 2 wel melkziekte kregen.

Koe kalfde 6 dagen na de preventieve injectie; kreeg geen melkziekte,
maar gaf de eerste dagen na de partus erg weinig melk, na 1 weck was de
produktie ongeveer 20 1. (normaliter 30 1.).

a) Koe had vorig jaar melkziekte. Kalft dit jaar 5 dagen na preventieve
injectie en vertoont geen verschijnselen van melkziekte. Dc melkgift is de
eerste dagen na de partus gering (na 5 dagen 20 1. en na 3 weken 27 1.
i.p.v. normaliter 30 1.). Het vetgehalte is hoger dan anders.

2 koeien preventief behandeld, die geen mclkzicktehistoric hadden. Beide
dieren gaven iets minder melk (1 weck na de partus 90% resp. 92% van
de normale produktie).

Op dit bedrijf werden 4 dieren met cen mclkzicktehistoric behandeld, 2
met 20 S.E. vitamine D3 en 2 met de halve dosering. Van deze laatsten
kreeg 1 dier melkziekte. Eén van dc beide dieren met de hoge dosering gaf
de eerste weken na de partus iets minder melk. Ditzelfde werd opgemerkt
bij een dier, dat niet eerder melkziekte had gehad maar op verzoek van
de eigenaar — en buiten dc proef om — preventief met 20 .S.E. vitamine
1)3 werd behandeld.

Bij nauwkeurige navraag deelden dc eigenaren van 4 andere bedrijven
mede, dat bij elk van hen één koe na de preventieve behandeling welis-
waar geen melkziekte had gekregen, maar dat de melkgift in het begin iets
minder was geweest dan andere jaren.

Twee van deze vier dieren hadden 7 dagen na dc injectie niet gekalfd en
kregen toen ccn tweede injectie; één koe kalfde dezelfde dag, de tweede

Overigens vertoonden deze dieren geen afwijkingen tijdens de intra-
veneuze injectie van dc tweede dosering.

De resultaten van de blocdscrumanalyscs toonden geen duidelijke ver-
schillen tussen alle bovengenoemde dieren en de andere runderen uit dc
proef. Voor een verklaring van dc bijverschijnselen gelden dc volgende
overwegingen:

a) de toegediende hoeveelheid vitamine 1)^ werkt acuut toxisch. Hier-
tegen pleit, dat de dieren niet in aansluiting aan dc injectie, maar pas na
de partus symptomen vertoonden.

De verschijnselen werden ook niet bij alle proefdieren waargenomen
(slechts bij 2.5%) terwijl bovendien één dier, dat binnen 8 dagen voor de
partus 2 injecties van elk 20 S.E. vitamine D3 kreeg, de symptomen niet
vertoonde.

Tegen een acute toxische werking van 20 S.E. vitamine D3 pleit bovendien
het feit dat dc reeds eerder genoemde onderzoekers Hibbs en Poun-
cl c n (30) geen nadelige gevolgen vermelden van de door hen aanbevolen
perorale toediening van 210 S.E. vitamine D2, verdeeld over de laatste
7 dagen van de graviditeit. Zij delen mede, dat er geen ernstige patho-

logische verschijnselen werden opgemerkt indien de dagelijks dosering van
30 S.E. vitamine D2 beperkt bleef tot maximaal 10 dagen. Een langduriger
toediening (21—30 dagen) wordt echter wel als toxisch vermeld.
In de genoemde publikatie (30) verwijzen de auteurs naar uitgebreidere
onderzoekingen over de toxiciteit, die op dat moment nog in bewerking
waren voor publikatie.

Inmiddels werd door C\'o 1 e (32) in 1957, in samenwerking met Hibbs,
Pounden en anderen een koite mededeling verstrekt over een 6-jarig
rund dat de laatste 20 dagen vóór de partus en de dag nadien dagelijks
30 .S.E. vitamine Do peroraal kreeg toegediend. Vanaf cle elfde dag —
dus nog 9 dagen vcSór de partus — werden anorexie, verminderd her-
kauwen, lusteloosheid en gewichtsverlies waargenomen. Een electro-
cardiogram toonde braclycardic en arrhythmic aan. Het dier werd vier
dagen na cle partus gescceerd, hierbij werden abnormale kaikafzettingen
in het hart, dc grote bloedvaten en de nieren waargenomen.
Verder is de literatuur over de toxiciteit van vitamine D beperkt tot
kleine proefdieren en mens. T a k e n s (33) vermeldt in zijn dissertatie als
belangrijkste symptomen polyurie, polydipsie, voortdurend braken en
anorexie. Sleehts het laatste verschijnsel werd bij enkele der betreffende
runderen waargenomen; over de eerste twee symptomen konden geen in-
lichtingen worden verzameld o.m. doordat op de meeste bedrijven auto-
matische drinkbakken aanwezig waren.

b) het melkziektesyndroom werd sleehts ten dele onderdrukt. Hiertegen
pleit het chemische bloedbeeld.

c) de hoge dosering verstoort het hormonale evenwicht. In dit verband
kan gedacht worden aan een oestrogene werking van deze hoeveelheid
vitamine D^. Jesse re r (34) nam na toediening van hoge doseringen
vitamine 1) aan lunderen bronstverschijnselen waar. Het is bekend, dat
oestrogene stoffen de lactatie kunnen remmen.

Hoewel er geen bevredigende verklar ing werd gevonden voor de bij enkele
runderen waargenomen \\erschijnselen, werd besloten aan de op clat mo-
ment nog niet behandelde dieren slechts 10 S.E. vitamine D3 preventief
toe te dienen.

Het betrof hier 12 dieren: hiervan werden geen klachten vernomen, ter-
wijl het effect ten opzichte van cle melkzicktcpreventie bevredigend was.

In de winter 1956—1957 werd een afsluitende praktijkproef verricht om
na te gaan of een dosering van 10 S.E. vitamine D3 dezelfde goede resul-
taten ni.b.t. melkziekte-]3reventie gaf als cle dosering van 20 S.E. echter
zonder de bijvei.schijnselen, die met deze dosering in een aantal gevallen
werden waargenomen.

Daar de bloeclserumanalyses de beide voorgaande jaren voor dit doel geen
interessante gegevens hadden opgeleverd, werd in deze proef vc\'iór de
intraveneuze injectie van 10 ml. van het injectie-preparaat (per ml. 1 S.E.
kristallijn vitamine Dy in gesolubiliseerde vormt)) géén bloedmonster
meer genomen.

Preventief behandeld met
10 S.E. kristallijn
vitamine Dn
in gesolubiliseerde vorm

Vergelijkt men de drie tabellen, dan valt bij de controledieren op dat het
percentage melkziektepatiënten stijgt tijdens het verloop van de proeven.
In 1955 bedraagt het 60%, in 1956 84% en in 1957 zelfs 100%.
Dc oorzaak hiervan moet vooral gezocht worden in een steeds betere
selectie van de clieren in cleze proeven.

Bij een recent, door ons uitgevoerd, histologisch onderzoek op kalkafzet-
tingen werden geen duidelijke verschillen gezien tussen onbehandelde
runderen, dieren die intraveneus behandeld waren met een preparaat dat
geen vitamine D bevatte en runderen die het gesolubiliseerde vitamine D;j
intraveneus kregen toegediend in doseringen, die in de hieibo\\en be-
schreven praktijkproeven werden gebruikt.

Na cen inleidende literatuurbespreking worden proeven beschreven waarbij de
mogelijkheid werd na.gegaan om melkziektc tc voorkomen door tijdige toediening
van vitamine D:i.

Gedurende 3 opeenvolgende jaren werden praktijkproeven genomen met runderen
die voordien minstens eenmaal melkziektc hadden gehad. Uit de resultaten blijkt
dat mclkziekte significant kan worden voorkomen door de dieren in het tijdperk
van 2 tot 8 dagen vóór dc partus intraveneus 10.000.000 I.E. kristallijn vitamine Da
in gesolubiliseerde vorm toe te dienen.

Following a survey of the relevant literature three experiments are described which
were carried out with the purpose of investigating the possibility of preventing milk-
fever in cows by the administration of a massive dose of Vitamin D.3.
The investigations, in which the State University of Utrecht, the Animal Health
Service in the Noord-Holland Province, veterinary practitioners in the same province
and N.V. Philips-Roxane closely collaborated, were carried out under practical con-
ditions for three consecutive years, during the early months of 1955, 1956 and 1957.
All cows used in these investigations, a total of about 150 — had suffered from
milkfever at least once and were chosen from farms with a history of milkfcver
occurrences.

The results show that milkfever in cows can be prevented significantly by the intra-
venous injection of 10.000.000 I.U. of crystalline vitamin Da in a solubilized form
(10 cc DUPHAFRAL Da - 1000; N.V. Philips-Roxane) administered during a
period of from 2 to 8 days prior to parturition.

Après discussion préliminaire de la littérature sur le sujet; les auteurs envisagent la
possibilité de prévenir la fièvre vitulaire par l\'administration de vitamine Dg à une
époque convenable. Ils ont poursuivi pendant trois années consécutives des obser-
vations faites sur des vaches qui avaient été déjà atteintes précédemment au moins
une fois de fièvre vitulaire.

Des résultats obtenus, il résulte que la maladie peut être évitée (hez la plupart des
vaches prédisposées aux récidivcs par une injection intraveineuse de 10.000.000 U.I.
de vitamine Ds cristallisée solubilisée (soit 10 ml. de DUPHAFRAL Da-lOOO, de
la N.V. Philips-Roxane) pratiquée 2 à 8 jours avant le part.

Nach einer einleitenden Literaturbesprechung werden Versuche beschrieben, bei
denen die Möghchkeit der Vorbeugung der Gcbärparese mittels rechtzeitiger Ver-
abreichung von Vitamin Ds untersucht wurde.

Während 3 aufeinanderfolgender Jahre wurden in der Praxis Versuche mit Rindern
angestellt, die vordem wenigstens einmal Gebärparese hatten.

.Aus den Ergebnissen geht hervor, dasz eine Vorbeugung von Gcbärparese signifikant
möglich ist, wenn den Tieren in einem Zeitraum von 2 bis 8 Tagen vor dem Partus
intravenös 10.000.000 IE kristallinisches Vitamin Dg in solubilisicrtcr Form (10 ccm
DUPHAFRAL D.-i-lOOO; N.V. Philips-Roxanc) verabreicht werden.

Dcspués dc una exposición previa, se describe la expcrimentación mcdiante la cual
ha sido cstudiado cl modo dc prcvcnir la fiebrc vitularia con la oportuna admini-
stración de vitamina D:!.

Durante tres anos succsivos, se rcalizaron cxpcriencias practicas con rcscs que por
lo menos una vcz estuvieron antcriormentc afectadas de fiebrc vitularia.
Los resultados obtcnidos han pcrmitido comprobar que, la fiebrc vitularia puedc
prcvcnirse apreciablemente, por la administración intravcnosa, durante cl periodo
comprendido entre 2 a 8 dias antes del parto, con 10.000.000 U.I. de vitamina D:i
cristalizada bajo forma solubilizada (10 c.c. DUPHAFRAL D;(-1000; de la N.V.
Philips-Roxanc).

10. SEEKLES, L., SJOLLEM.A, B. en KAAY, F. C. VAN DER (1932); Acta
Brevia Neerlandica 11:200.

18. M.ARR, A., MOODIE, E. W. en ROBERTSON, A. (1955); J. Comp. Path,
and Therap. 65:347.

21. PETERSEN, W. E., HEWITT, E. A., BOYD, W. L. en BROWN, W R
(1931); J.A.V.M.A. 79:217.

22. SEEKLES, L., SJOLLEMA, B. en KAAY, F. C. VAN DER (1931); Tijdschr.
V. Diergeneesk. 58:750.

26. CAMPBELL, I. L. en TURNER, C. W. (1943); Res. Bull. 352, Agric. Exp.
Stat. Univ. of Missouri.

28. CONR.AD, H. R., HANSARD, S. L. en HIBBS, J. W. (1956); J. Dairy Sci
39:1697.

31. MAN, Th. J. de, ROBORGH, J. R. en HAM, E. J. ten (1958); Tijdschr. v.
Diergeneesk., in druk.

Het Huisgezin (hoofdredacteur drs. Joep) deelt mede: „vijftig drachtige stamboek-
vaarzen en cen dito stier zijn aan boord van hct Japanse m.s. „Andes Marie" op weg
naar Manilla".

„Dckstation J. C. Mecus tc Made (N.Br.) presenteert voor het komende seizoen:
het machtige vaderpaard Nico van dc Berg.

Als vader gebouwd, massaal, zeer diep, kort en breed met benen, spieren en ge-
v/richten en voeten."

Op grond van uitstekende ervaringen met Trakchncrpaardcn heeft Columbia in 1951
8 hengsten en 20 merries ingevoerd en daarmede cen stoeterij opgezet. Zowel in
zuivere teelt als voor kruisingsdocleinden heeft dc Tragehncr goed voldaan.

llierbj bleek dat er grote verschillen kunnen bestaan tussen dc keuring voor en na
de placht.

Zo kreeg cen roodbonte koe, die levend met 41 punten en een IIc prijs gewaardeerd
was, na dc slacht 47 [lunten en cen eerste en ereprijs.

Een zwartbonte koe daarentegen verwierf 43 punten levend en na de slacht slechts
35 punten wegens te grote vetheid.

Een Simmenthalcrvaars die levend slechts 37 punten ontving, verwierf na de slacht
48 punten en cen IA en ereprijs.

DE INVLOED VAN VOORBEREIDING VÓÓR HET DEKKEN OP
DE SPERMAPRODl KTIE EN DE BEVRUCHTINGSRESULTATEN

Werkgroep Gedrag Landbouwhuisdieren T.N.O., pja Zoölogisch
Laboratorium der Universiteit van Amsterdam, in samenwerking met het
Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek T.N.O. te Utrecht en het
K.I. station „de Kempen" te Oerle.

Over het nut van voorbereiding van K.I. stieren vóór het dekken is men
het in Nederland blijkbaar nog niet eens. Terwijl een groot aantal ver-
enigingen hier zeer veel waarde aan hecht, laat men de stieren elders
dekken zonder voorbereiding.

In het buitenland zijn over dit onderwerp enkele onderzoekingen gedaan
(Sokolova 1940^ Hellström 1947, C o 11 i ns 1951, Branton
1952, Ishii 1953, Baker 1954, Kerruish 1955). Ook al wijzen de
meeste van deze onderzoekingen op het nut van een of andere vorm van
voorbereiding vóór het dekken, toch is dit probleem hiermede allerminst
opgelost, wil men hierover een meer gefundeerd oordeel, dan zal men
minstens cen statistisch betrouwbaar antwoord moeten hebben op de vol-
gende fundamentele vragen:

1. Is het mogelijk, een duidelijk waarneembare kwantitatieve en kwalita-
tieve verbetering te verkrijgen van het Ie ejaculaat door voorbereiding
van de stier?

2. Als dit zo is, welke is dan met het oog op de praktijk de beste wijze \\ an
voorbereiding?

3. Is het, met behoud van dit betere resultaat in het Ie ejaculaat, mogelijk,
om ook het 2e ejaculaat door voorbereiding te verbeteren? (Deze vraag
dient gesteld tc worden, omdat men op vele K.I. stations, de stieren
op één dekdag tweemaal achter elkaar laat dekken).

4. Zal een eventueel gunstig resultaat, dat aanvankelijk door voorbereiding
verkregen zou kunnen worden, niet op de duur door gewenning van
de stier aan de gewijzigde omstandigheden verloren gaan?

5. Kan deze methode, wanneer ze in de praktijk wordt toegepast, ook
de bcvruchtingsrcsultaten van dc stier verbeteren?

Ilet besluit om tot dit onderzoek over te gaan, werd genomen na ecn
uitgebreide literatuurstudie, verricht door W. d c Rover eveneens in
opdracht van bovengenoemde Werkgroep.

Zoveel mogelijk werd bij dit onderzoek gebruik gemaakt van de eeneiige
tweclingpaarstieren, waarover het „Centrum voor K.I. Onderzoek" van
het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek T.N.O. te Utrecht beschikte.
Het proefmateriaal bestond uit 1 paar roodbonte stieren (d= 5 jaren oud)
en 4 paren zwartbonte stieren (leeftijd variërend van 2 tot 4 jaren). Dat

deze stierparen indeidaad eeneiig waren werd aangenomen op grond van
een uitgebreid vergelijkend onderzoek, gedaan door B. d e Groot op
bovengenoemd instituut.

Ter beantwoording van de vragen 1 tot en met 4 werden achtereenvolgens
8 verschillende proefseries opgezet. Het aantal beschikbare [jroefstieren
nam in de loop van het onderzoek geleidelijk toe. Bij de proefseries diende
van ieder tweelingpaar telkens de ene stier als proefdier en de andere als
controle. Om mogelijke toevallige conditieverschillen binnen de paren zoveel
mogelijk uit te .schakelen, werden de rollen van de ]3roef- en controledieren
in iedere proefserie (behalve bij de gevvenningsproe\\en) een of meerdere
malen \\erwisseld. Bovendien werd het dekschema zo opgesteld dat er een
regelmatige afwisseling was in \\ olgorde van dekken tussen de paren onder-
ling en tussen de proefstier en de controlestier in ieder paar. Er werd twee
dagen per week gedekt en men verzamelde dan telkens twee ejaculaten per
dier. Het dekken gebeurde binnen in een afgescheiden dekstal en als dekbok
werd steeds dezelfde stier gebruikt. Deze stier \\icl overigens buiten de
proefseries.

Bij de meeste van de hier besproken proefseries ging het om een verschil
in behandeling van de stier in de tijd tussen het binnenkomen in de dekstal
en het moment dat de stier mocht dekken. De controledieren weerden
staande achter de dekbok, o\\er het algemeen slechts tegengehouden totdat
ze begonnen uit te schachten, d.w.z. totdat ze erectie \'vertoonden en ure-
thraahocht begonnen af te scheiden. Al naar gelang de proefserie bestond
de voorbereiding van de proejstieren uit:

1. 10 min. tegenhouden: De proefstier moest dan achter cle dekbok blijven
staan en mocht pas springen als deze tijd \\erstreken was.

2. 5 mm. tegenhouden en één vergeefse sprong: De proefstier werd staande
achter de dekbok ongeveer 5 min. tegengehouden. Wanneer dc;ze ge-
dwongen wachttijd verstreken was, mocht de stier op de dekiwk
springen, maar hij werd dan nog niet in de gelegenheid gesteld om in
dc kunstschf\'de te dekken. Wel boog de spenna\\angci- met behulp van
het praei)utium de roede enigszins opzij om ruw contact met het achter-
eind van de bokstier en daarmee gepaard gaande overjjrikkeling van de
roede te \\oorkomen. Na enige vergeefse pogingen om de vagina te
\\inden ging de stier meestal vanzelf weer naar beneden. (Rukken aan
de neusring moet zoveel mogelijk worden vermeden.) Pas na deze
x-oorboreiding mocht de stier verder ongehmderd dekken.

3. Een vergeefse sprong: Deze wijze van x\'ooihcrciden vci-.seliilclc alleen
hierin \\an de vorige, dat de wachttijd \\-an 5 min., achter de dekbok,
werd weggelaten.

4. Toezien, bij het dekken van de voorafgaande stier en dekken in tegen-
woordigheid van een opvolgende stier: Hierbij moest stier B toekij^ken
bij het dekken van stier A en stier C: bij dat van stier B, enz.

Uit de resultaten van het sperma-onderzoek, (dat ge.schiedde onder leiding
van B. de Groot) kon worden vastgesteld, in hoeverre een bepaalde
wijze \\ an voorbereiding effectief was. Dit sperma-onderzoek omvatte (a) dc
medng van het ejaculaats\\olumc, (b) de bepaling van de spermaconcen-
tratie met behulp van een nefelometer, (c) de schatting onder het micro-
scooi) van het % beweeglijke spermiün in ieder ejaculaat en van de massale
beweeglijkheid van de spermiën (wolkvorming). Aangezien men op het

Laboratorium van hct Clentrum voor K.1. Onderzoek reeds een jarenlange
ervaring had in dit soort werk en men bovendien bij de beoordeling van
het sperma niet wist of dit afkomstig was van een proefdier dan wel van
cen controlestier, bezitten de opgegeven cijfers een hoge mate van be-
trouwbaarheid.

Met uitzondering van het verschil in voorbereiding was cr geen verschil
in behandeling \\an de proef- en van de controledieren. De paren, die
vanaf lum jeugd gelijk waren opgefokt, stonden naast elkaar in de stal en
zij ontvingen steeds dezelfde verzorging.

Vier verschillende manieren van voorbereiding werden onderzocht. In tabel 1
wordt de relatieve toeneming van de spermaproduktie, verkregen door deze
wijzen van voorbereiding, weergegeven voor het le ejaculaat. Het 2e ejacu-
laat wordt hierbij buiten beschouwing gelaten. Dit is verantwoord, omdat
het 2e ejaculaat in dit stadium van het onderzoek nog buiten de belang-
stelling viel en omdat het 2e ejaculaat bij de proefstieren toch altijd minstens
zo goed bleek te zijn als bij de controles. De prestaties van de controle-
stieren werden hierbij steeds gelijk gesteld aan 100.
Dit resultaat is grafisch voorgesteld in fig. 1.

Gemiddelde procentuele verbetering van het le ejaculaat bij de voorbereide stier
in vergelijking met de controlestier.

(x) De getallen in deze kolommen geven de bevindingen bij de proefdieren als die
van de controles op 100 zijn gesteld.

PnCCENTUELE VERBETERING VAN DE SPERMAPRDDUCTIE
BH DE PRDEFDIEREN IN VERBELyKING MET DE CQNTRDLE5

Gemiddelde procentuele verbetering verkregen bij de proefstieren in het le ejaculaat
door verschillende wijzen van voorbereiding. De prestaties van de controlesticren zijn
hierbij gelijk gesteld aan 100.

In dc literatiuir (Branton 1952) wordt vermeld dat cen extra voor-
bereiding vóór het 2e ejaculaat geen verbetering van de .spermaproduktic
oplevert. Om dit te onderzoeken werden 2 proefseries opgezet. Plicrbij
werden alle .stieren vóór het Ic ejacidaat zo goed mogelijk voorbereid

Gemiddelde procentuele verbetering van het 2e ejaculaat bij de voorbereide stier
in vergelijking met de controlestier.

(5 min. tegenhouden en 1 vergeefse sprong). Pas bij de 2e sprong was er
verschil in behandeling tussen de proefstieren en de controlestieren.
In proefserie 5 werden de proefstieren ook voor het 2e ejaculaat zo goed
mogelijk voorbereid, (5 min. tegenhouden en 1 vergeefse sprong) terwijl
de controlestieren direct na het le ejaculaat opnieuw mochten dekken.
In proefserie 6 werd onderzocht of de gewoonte, om de stieren na het Ic
ejaculaat weer terug le brengen naar de stal en ze dan na ongeveer 1 uur
rust weer op le halen voor dc 2c dekking, betekenis kon hebben als voor-
bereiding van de stier voor het 2e ejaculaat.

In tabel 2 is de relatieve verbetering weergegeven, verkregen in het 2e
ejaculaat door deze wijzen van voorbereiding. Dc prestaties van de con-
trolestieren werden hierbij gelijk gesteld aan 100.

Van hct allergrootste belang is de \\raag of deze door \\ oorbereiding ver-
kregen verbetering van hct ejaculaat van blijvende aard is, of dat zij op
de cluur door gewenning van dc stier aan de gewijzigde manier van behan-
delen verloren gaat.

Er werd eerst een proefserie gedaan met één paar eeneiige tweelingstieren.
Deze werd 4 maanden lang zonder wisselen voortgezet. Hierbij werd de
proefstier alleen voor het le ejaculaat zo goed mogelijk voorbereid, (5 min.
tegenhouden en 1 vergeefse sprong).

Gemiddelde procentuele verbetering van de spermaproductie bij de voorbereide stier
in vergelijking met de controlestier tijdens de gewenningsproeven.

(x) Dc getallen in deze kolommen geven de bevindingen bij de proefstieren als die
van de controles op 100 zijn gesteld.

Vervolgens werd een gewenningproef gedaan met 5 paar eeneiige tweeling-
stieren. Van ieder paar werd opzettelijk die stier als proefstier gekozen, die
bij een vergelijkend onderzoek (gedaan door B. d e Groot) de zwakste
spermaproducent bleek te zijn. De proefdieren ontvingen 3 maanden lang
zonder wisselen een voorbereiding bestaande uit 5 min. tegenhouden -)- 1
vergeefse sprong zowel voor het Ie als voor het 2e ejaculaat. De controle-
stieren mochten gedurende deze tijd telkens tweemaal achter elkaar dek-
ken, na uitschachten.

In tabel 3 zijn de resultaten van deze gewenningsproeven weergegeven.
Uitgebreid statistisch onderzoek wees uit, dat bij geen enkele van deze
proefsticren in de loop van 3 tot 4 maanden een significante teruggang op-
trad in de spermaproduktie.

D. Mogelijke verbetering van de bevruchtingsresultaten i)i de praktijk.
Aangezien het sperma van de gebruikte tweelingpaarstieren niet voor in-
seminatie mocht worden gebruikt, (deze dieren hebben n.1. geen erkende
fokwaarde) moest cen beroep worden gedaan o]3 verschillende K.I. stations
voor de beantwoording van de vraag, of men door voorbereiding, naast een
kwantitatieve en kwalitatieve verbetering van het verkregen sperma, ook
een verbetering van de bevruchtingsresultaten kan verkrijgen. Het K.I.
station „de Kempen" te Ocrle (Directeur S. W. J. v a n I) i e t e n) werd
bereid gevonden om meer dan een jaar lang 15 van haar stieren beurtelings
een maand wel en niet voor te bereiden. Bovendien was men aldaar ge-
negen dit experiment voort te zetten met alle nieuw aangekochte stieren.
De resultaten van dit onderzoek zijn nog niet volledig bekend. We hojien
hierover bij gelegenheid nog nadere mededelingen te laten volgen.

Ofschoon het aantal stieren dat meedeed bij deze proefscries niet groot te
noemen is, was dit aantal door het gebruik van eeneiige tweelingen toch
\\ oldoende, om hieruit statistisch betrouwbare, algemeen geldende, conclusies
te mogen trekken.

r.)e gevonden resultaten laten geen twijfel meer bestaan over de vraag of
men door voorbereiding meer sperma kan verkrijgen. Dit geldt zowel voor
het Ie als voor het 2e ejaculaat. Bij een voorbereiding bestaande uit 5 min.
tegenhouden en 1 vergeefse sprong werd bij alle proefsticren, in alle proef-
scries, een opmerkelijke toeneming van het aantal beweeglijke spermiën
verkregen.

We hebben ons bij het zoeken naar de beste wijze van voorbereiding beperkt
tot hoogstens 5 min. tegenhouden en 1 vergeefse sprong, ten eerste omdat
langer dan 5 min. tegenhouden in de praktijk op bezwaren zou kunnen
stuiten, en ten tweede omdat uit een onderzoek van Branton (1952)
bleek, dat 2 vergeefse sprongen vóór het dekken geen betere resultaten
opleverden dan 1 vergeefse sprong. (Merkwaardigerwijze wordt in de buiten-
landse literatuur wel eens melding gemaakt van 20 min. tegenhouden. In
de praktijk lijkt dit echter moeilijk door te voeren).

Uit proefserie 3 (tabel 1) blijkt dat het resultaat bij een vergeefse sprong
iets minder mooi is, dan bij 5 min. tegenhouden 1 vergeefse sprong.
Toch kan deze methode in de praktijk aanbevolen worden op die stations
waar men te zeer aan tijd is gebonden, of waar men te doen heeft met
gevaarlijke, moeilijk in bedwang te houden stieren. Als men de stieren deze
vergeefse sprong op de boven beschreven Wijze laat uitvoeren, bestaat er

totaal geen gevaar dat de stieren door deze voorbereiding kwaadaardig
zouden kunnen worden, zoals een enkele maal wel eens wordt gevreesd.
T)o 4e proefserie (tabel 1 i waarbij de stieren moesten toezien bij het dekken
\\ an hun voorganger en daarna zelf dekken in het bijzijn van de volgende
stier, leverde niet bij alle proefstieren een verbetering op van het ejaculaat.
Dit resultaat is niet geheel zeker, omdat dc dekomstandighedcn voor de
proefdieren, (door de geringe ruimte in dc dekstal) misschien minder gun-
stig waren dan die van de controledieren.

Uit proefserie 6 (tabel 2) blijkt dat dc wachttijd tussen het le cn 2c
ejaculaat niet langer hoeft te zijn dan nodig is voor cen normale goede
voorbereiding.

Uit de verkregen resultaten moet men minstens afleiden, dat een zekere
mate van voorbereiding een biologisch belangrijk aspect is van de dek-
handeling bij stieren. Dit is begrijpelijk, o.a. omdat ook bij in kudde levende
runderen de voorbereiding een natuurlijk verschijnsel is. Omdat een koe
niet blijft staan om gedekt te worden, voordat haar bronstigheid een be-
paalde hoogte bereikt heeft, is de stier gedwongen om achter haar aan te
lopen en ondergaat hij aldus een voorbereiding van uren met meerdere
vergeefse sprongen. Aan dit feit heeft men bij de moderne veehouderij niet
altijd voldoende aandacht geschonken.

Het is natuurlijk geenszins de bedoeling te beweren dat men zich in dc
praktijk van de K.I. altijd precies aan de bo\\enbeschreven wijzen van
voorbereiding moet houden. Men boude rekening met de aard van dc
stier. Bovendien zijn bij het dekken van K.I. stieren, behalve de voorberei-
ding, vanzelfsprekend een groot aantal andere factoren van belang. Een
beschrijving hiervan zou evenwel buiten de opzet van dit artikel vallen.

Uit deze proeven kan onder meer als vaststaaand worden geconcludeerd:
le dat zowel het le als het 2e ejaculaat door voorbereiding kwalitatief cn

kwantitatief kunnen worden verbeterd.
2e dat ccn voorbereiding bestaande uit ongeveer 5 min. tegenhouden ge-
combineerd met cen vergeefse sprong, bijzonder goede resultaten op-
levert. Het aantal beweeglijke spermiën werd hierdoor zowel in het
le als in het 2e ejaculaat gemiddeld ongeveer verdubbeld. (Cf. o.a.
tabel 3, proefserie 8).
3c dat cr geen reden is om aan te nemen, dat dc verhoogde spermaproduk-
tie, verkregen door de beschreven wijze van voorbereiding, op de duur
weer verloren zou gaan door geweiming van de stier aan deze manier
van behandelen.

Experiments taken with identical twin bulls showed that the quality of sperm could
be ameliorated and its quantity augmented by prcparadon of the bull before he was
allowed to serve. Not only the first but also the second ejaculate could be improved
in this way. This improvement was not reduced by habituation of the bulls to the
method of preparation.

Des experiences appliquées a des taureaux jumcaux identiques ont dcmonstrc que
la qualité du sperme peut ctre améliorce ct que la quantité peut êtrc augmentée par
preparation du taureau avant qu\'il accouple. Non sculement la première mais aussi

la deuxième ejaculation peut s\'améliorer par cette méthode. Cette amélioration se
maintient, de sorte qu\'il ne soit pas question d\'une adaption à la méthode de prépa-
ration.

Untersuchungen an identischen Zwillingbullen wiesen nach, dass man eine quali-
tative Verbesserung und eine quantitative Zunahme des Samens bekommt, wenn man
die Bullen auf das Decken präpariert. Nicht nur das erste sondern auch das zweite
Ejakulat kann in dieser Weise verbessert werden. Dieser Erfolg geht nicht verloren
durch Anpassung der Bullen an die Vorbercitungsweise.

Plen. Papers, 80-9 (1956).
BRANTON, C., D\'ARENSBOURG, G. & JOHNSTON, J. E., J. Dairy Sc. 35,
801-7 (1952).

COLLINS, W. J., BRATTON, R. W. & HENDERSON, C. R., J. Dairy Sc. 34,
224-7 (1951).

Abstr. 15, 177, 1947).
ISHH, S. and OKOMOTO, S., Bull. Kyushu Agric. Expt. Sta. 2 (1), 65-70 (1953).

Biological Abstracts 29 (1953) no. 28678 (Authors Summary).
KERRUISH, M. B., Brit. J. Anim. Behav. 3, 125-30 (1955).
SOKOLOVA, L. M., Anim. Breeding Abstr. 13, 36 (1940).
TRAUTWEIN, K., Der Tierzüchtcr 6, 20 (1954).

Dit moet betwijfeld worden wanneer men let op de resultaten van een onderzoek
dat aan een Amerikaans Instituut plaats vond.

Over een periode van 50 jaar werd vastgesteld dat koeien na het w<-rpen van twee-
lingen minstens 500 kg melk cn 25 kg vet minder gaven als in de daarvoor en de
daarachter liggende jaren.

In dc loop van dc maand augustus heeft een Hongaarse aankoopcommissie een be-
zoek gebracht aan ons land.

Door deze commissie zijn een aantal N.L. fokvarkcns aangekocht, die per vliegtuig
naar Hongarije worden overgebracht.

Volgens velen gaat een nieuw Australisch schapenras — Zenith — een goede toe-
komst te,gemoet. Het is ontstaan uit een kruising van dc Mcrino en de Lincoln,
waarbij het MerinObloed overheerst. In grootte komt het overeen met de Corriedale.
Het is een krachdg, diep schaap met weinig hals, brede rug en niet veel huidplooien.
De beste eigenschap van dit dier is echter de hoge wolopbrengst, die bij oudere
schapen ± 6 kg zou bedragen.

I\'it hct Instituut voor \\ eteriiiaire Parasitologic cn Parasitairc Ziekten der
Rijks-Universiteit tc LUrecht; Dircctcur: Prof. Dr. D. Swierstra.

In A|)ril 1956 three niales (two damaged) and fourteen females (three da-
maged) of a lungworm-species were collected from the bronchi of an Argali
fOvis amnion L.), which had died in a zoological garden in the Nether-
lands. The worms were prc.served in hot alcohol 70% - glycerine 5%.
In c.xamining the material obtained from the bronchi of the Argali, these
lungworms proved to belong to a new species. The name Spiculocaulus am-
inonis is proposed for it.

Type locality: Zoological garden (Netherlands). (The wild Argali lives in
Central Asia).

Type specimens: Instituut voor Veterinaire Parasitologic en Parasitaire
Ziekten of the State University at Utrecht (Netherlands).

The worm belongs to the genus Spiculocaules S c h u 1 z, O r 1 o w et K u-
tass, 19,33 of die family Metastrongylidae L c i p e r, 1908. \'I\'he males
measure 25 mm. in length by 0,168-0,206 mm. in maximal width, while
the females measure 31-48 mm. and 0,210-0,277 mm. respectively. In the
male the diameter of the head is 0,034-0,036 mm.; the widdi near the end
of the ocso]5hagus 0,097-0,105 mm. and just in front of the bursa 0,097-
0,101 mm. In the female the diameter of the head is 0,040-0,053 mm.; die
width near tlie end of the oesophagus 0,107-0,149 mm. and in the region
of the vulva 0,097-0,141 mm. The cuticle is smooth and without or with
very ill-defined longitudinal striations. Mouth with three inconspicious lips;
buccal ca])sule absent. Ooesophagus stout and short, 0,412-0,445 mm. in
length in the male, 0,437-0,554 mm. in the female. Its first quarter is nar-
rower than the rest of the oesophagus. Tlie maximal width of the oeso-
phagus is 0,065 mm. in the male and 0,071-0,101 mm. in the female. In the
male the oeso|)hagus is 0,129 mm. from the anterior extremity surrounded
by the nerve ring; the excretory pore is 0,238 mm. from the anterior extre-
mity. In the female these measurements are 0,166-0,174 mm. and 0,246-
0,339 mm. respectively.

Male. The bursa is situated ventrad and consists of two lateral lobes, sepa-
rated from each other by a deep notch, l lie lobes are notched where the
medio- and postero-latcral rays and where the ventral rays reach the margin
of the bursa. The posterior extremity of the worm is provided with the usual
chitinous arcus. The rays are arranged as in the genus; the antero-lateral
and the cxterno-dorsal rays do not reach the margin of the bursa. The dorsal
ray is moundlikc with a convex posterior outline and provided with one

pair peduncular papillae, one pair sessile papillae and a \\ery little papilla
in the middle. The brown spicules measure 1,535-1,656 mm. in length hy
0,016-0,018 nun. in ma.ximal width and have, except for their proximal
ends, a compact corpus and two alae supported by chitinous coniblike struc-
tures. Guhcrnaculum, except for the capitulum, dark brown, 0,182-0,206
mm. in length by 0,043 mm. in maximal width. It narrows (width 0,020-
0,023 mm.) to form the crura who arc 0,080 mm. in length. I\'he tips of the
crura are bent ventrad.

Female. The tail is short and measures 0,067-0,101 mm. in lengdi. The
vagina is long and measures 1,411-2,016 mm. The vulva is in front of the
anus, 0,212-0,364 mm. from the tail end. The jjostcrior lip of the vulva is
pronounced. Eggs in utero arc thin-shelled and measure 0,077-0,084 mm
by 0,032-0,044 mm.

The genus Spiculocaulus was crcctcd by S c h u 1 z, O r 1 o w and K u t a s s
in 1933 for their new spccics Spiculocaulus leuckarti. In 1946 S. austriacus
(Gebauer, 1932) and S. kwonoi (\\Vu ct Liu, 1943) were placed in
the genus hy D o u g h e r t y and G o b 1 e, B o c v and M u r z i n a (1948)
added two new spccics to the genus: S. aridreievoi and S. orloffi. The ori-
ginal description of .5". kwongi was not available, but we have used the
description of S. kwongi by Dikmans (1945).

The spccics under consideration differs from these Spiculocaulus spp., exccpt
for S. leuckarti, in having a well pigmented corpus gubernaculi. It resembles
S. leuckarti rather closely but has several differences, the main differences
being the shorter tail, which is 0,130 mm. in length in S. leuckarti, and the
merely ])ronouncing of the posterior vulvalip in the female and the outline
of the dorsal ray with its five papillae and the deeply notched bursa in the
male.

Fig. I.
Rays of the male bursa.
A. a. ventral rays, b. lateral rays, c. externo-dorsal ray;

Een longworm, gevonden in de bronchiën van een Argali (Ovis ammon L.) blijkt
een nieuwe soort te zijn en wordt beschreven als Spiculocaulus ammonis n. sp. Deze
soort verschilt van alle bekende Spiculocaulus spp., doch lijkt sterk op S. leuckarti.

Spiculocaulus ammonis n. sp. found in the bronchi of an Argali (Ovis ammon L.) is
described.

On décrit Spiculocaulus ammonis n. sp., qui était trouvé dans les bronches d\'un
.-^rgali (Ovis ammon L.).

Spiculocaulus ammonis n. sp. aus den Bronchien eines Argali-Schafes (Ovis ammon
L.) wird beschrieben.

Gel\'mint. Lab., l, 145, (1948).
DIKMANS, G., A note on the identity of Protostrongylus kwongi Wu and Liu, 1943,

Proc. Helminth. Soc. Washington, 12, 69, (1945).
DOUGHERTY, E. C. and F. C. COBLE, The genus Protostrongylus Kamenskiï,
1905 (Nematoda: Metastrongylidae), and its relatives: preliminary note. J. Para-
sitol., 32, 7, (1946).

GEB.\\UER, O., Zur Kenntniss der Parasitenfauna der Gemse. Ztschr. Parasitenk.,
4, 147, (1932).

SCFIULZ, R. E., L W. ORLOW and A. J. KUTASS, Zur Systematik der Subfamilie
Synthetocaulinae Skrj. 1932 nebst Beschreibung einiger neuer Gattungen und
Arten. Zool. Anz., 102, 303, (1933).

Dc uiervorm is in hoge mate erfelijk bepaald. Uitwendige omstandigheden kunnen
echter ook van invloed zijn, zoals de ruwe behandeling van uier en spenen en cen te
grote tussen-mclktijd bij hoogproducerende dieren.

Het aantal runderen is gedurende de laatste 8 jaar stabiel gebleven, t.w. op ongeveer
3 miljoen stuks.

Niettemin is de melkproduktie aanzienlijk toegenomen nl. van ongeveer 2/2 miljoen
liter in 1950 tot V/2 miljoen liter in 1954 (schape- en gcitcmelk inbegrepen). In de
laatste jaren is de distributie verbeterd cn heden ten dage worden de meeste stads-
wijken vanuit melkcentra bediend.

Spanje is een van de leidende schapenstaten van Europa maar de laatste tijd is
het aantal schapen afgenomen van 24 miljoen in 1947 tot 16 miljoen in 1955.
Op het eind van vorig jaar stierven ± 50.000 schapen aan de „blue tongue".
Deze achteruitgang van de schapenstapcl is van invloed op de export. Was Spanje
eens ecn der grootste wolexporteurs, het laatste jaar werd bijna geen wol meer ge-
ëxporteerd.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland
voorgekomen gedurende de maand december 1957
DE GETALLEN GEVEN HET AANTAL VEEBESLAGEN AAN

\'va

r§

O ^

■n ^

3 ^
« Qh

Ph ^

c-2

O) öo

•S §

5 ü

Over de maand november 1957 is abusievelijk niet vermeld 1 geval van schurft in
Middelburg, provincie Zeeland.

In de aflevering van 15 januari is op blz. 46 een fout geslopen, die in de oorspronke-
lijke tekst heeft gestaan. Er staat namelijk:

1. Serumneutralisatiestam (S.N. stam), no. 66579, 240e passage. Deze stam doodt
10 daagse embryo\'s in 2 dagen tijd, tot in een verdunning van 10"\'^\'\'\'".

3. Virulente stam (stam G), geïsoleerd bij een spontaan geval van l.B. (No. 1 en 2
zijn ontvangen van Prof. Jungherr, Stors Connecticut, no. 3 is een aelf geïsoleerde
stam).

1. Serumneutralisatiestam (S.N. stam), no. 66579, 240e passage. Deze stam doodt
10 daagse embryo\'s in 2 dagen tijd, tot in een verdunning van lO"\'\'\'®".

3. Virulente stam (stam G), geïsoleerd bij een spontaan geval van l.B. (No. 1 en 2
zijn ontvangen van Prof. Jungherr, Storrs, Connecticut, respectievelijk als 235e
en 43e embryo-passage ,terwijl no. 3 zelf geïsoleerd is).

Sonic observations on the behavior of grazing lactating cows. VV. A. H a r d i s o n,
H. L. F i s h c r, G. C. Graf and N. R. Thompson. Journal of Dairy Science,
39, 1735, 1956.

a. dat van de 24 uren de koeien 15 uur stonden en 9 uur lagen. Gedurende 6 uren
van de „staantijd" liepen dc dieren rond.

b. dat de koeien in 24 uur gedurende 9 uren graasden en voor herkauwen ongeveer
dezelfde tijd gebruikten.

c. dat gemiddeld per 24 uur 15x werd gedefaeccerd, 9,4x werd geurineerd en 3,9x
werd gedronken.

d. dat de graastijden min of mecr gelijkmatig over de gehele dag verdeeld waren;
tussen 8 en 11 uur \'s avonds werd het minst gegraasd.

e. dat de toediening van cen kleine hoeveelheid krachtvoer (1 kg per 6 kg melk) de
graastijd aanmerkelijk verminderde t.w. met 7/2%.

Artificial Insemination in dogs. The first transatlantic conception, A. E. H a r r o p.
The British Veterinary Journal, 112, 338-340, 1956.

De auteur beschreef in 1954 reeds dat K.I. bij honden practisch mogelijk is. Zo werd
een teef bevrucht met zaad, dat mecr dan 100 uren oud was.

Vervoer over grote afstand is ook mogelijk. Bij het beschreven geval werd hct zaad
met behulp van een kunstmatige vagina gefractionneerd opgevangen, waarbij de 2c
fractie van het ejaculaat geïsoleerd werd en 1 op 8 verdund werd met de door dc
auteur in vroegere publikaties reeds beschreven gepasteuriseerde mclk-verdunncr.
Hct zaad werd tijdens het vervoer naar Amerika op 4° C gehouden.
Dat slechts 1 van dc 5 geïnsemineerde teven bevrucht werd, wordt gevv-eten aan het
feit dat de nict-bcvruchte dieren niet op hct juiste tijdstip der oestrus geïnsemineerd
werden.

Hct zaad, waarmede het bevruchte dier geïnsemineerd werd, was 140 uren oud.
Meer onderzoek omtrent vcrdunningsvloeistoffen en de bronstcyclus van de teef zijn
volgens de auteur nodig.

Ueber die Züchtung pcnicillinrcsistenter Bakterien. Ihlow, F. Albrecht-Thacr-
Archiv. / (1956) Heft 1/2, blz. 168-184.

Het is bekend, dat melk van koeien, die met penicilline behandeld zijn tegen strepto-
kokkenmastitis nog enkele dagen dit antibioticum blijft bevatten, reden waarom dc
veehouders wordt opgedragen de melk van deze dieren enkele dagen thuis tc houden.
Echtcr niet alle veehouders houden zich aan deze opdracht, waardoor dc zuivel-
fabricage soms deerlijk in dc war wordt gestuurd. Dit is cen gevolg van het feit, dat
de zuurselbacteriën, die bij hct stremmen van de melk een rol spelen, door die vaak
maar zeer geringe penicilline-concentratics worden gedood.

Het doel van de door Ihlow verrichte onderzoekingen was nu om te trachten
zuurselbacteriën te kweken, die resistent zijn tegen penicilline, zodat deze de gewenste
verlaagde pH der melk toch konden doen optreden.

Deze schrijvers heeft daartoe speciaal gebruikt gemaakt van yoghurt- en quark-
bacteriën n.1. Thermobacterium bulgarium. De streptokokken (strc. thermophilus)
bicken voor dit doel niet geschikt, omdat deze steeds, ook bij de geringste penicillinc-
concentraties bleken af tc sterven. De Thb. bulgarium echtcr bleek bij voortdurende
overenting op voedingsbodems, die steeds hogere concentraties aan penicilline be-
vatten, cen geleidelijk toenemende resistentie te krijgen, zó, dat tenslotte 15 int. cenh.
jjcr cc melk goed bleken tc kunnen worden weerstaan, terwijl de melk van met peni-
cilline behandelde koeien zelden meer dan 2 a 3 i.e. bleek te bevatten.
Microscopisch bleken de bacteriën sterk te veranderen; de cellen gingen in lange
ketens achter elkaar liggen: de dikte n;.m echter niet toe en soms treden wandelstok-
achtig gevormde en zelfs schroefvormig gewonden bactericdraden op, veranderingen,
die naderhand bij voortkwcken in pcnicillinc-vrije bodems tamelijk constant bleken
t/- zijn, ook al bleek de resistentie tegen penicilline na enige keren ovcrentcn op
voedingsbodems zonder dit antibioticum, sterk achteruit te gaan. Dit laatste is cen
bezwaar, want als men voor de yoghurt-bcreiding uit pcnicillinc-houdendc melk van
deze bacteriën gebruik wil maken, zal dus op pcnicilline-houdende bodems moeten
worden gekweekt. Overigens biedt dit onderzoek verschillende interessante weten-
schappelijke aspecten, niet alleen van zuivcltcchnischc aard, reden waarom ik meende
erop tc moeten attenderen.

The Occurence of So-Called „White Heifer Disease" in a White Shetland Pony
Mare. Carl F. Schlotthaucr and Paul E. Z o 1 1 m a n. Journ. of the Ame-
rican Vct. Med. Association, 129, 309, \'56.

Dc zg. „White Hcifcr Disease", gepaard gaande met cen aangeboren afwijking van
het genitaalapparaat (persisterend hymen, vergrote uterushorens en afwijkende ont-
wikkeling van cervix en het voorste gedeelte van de vagina) komt in Engeland be-
trekkelijk veel voor bij witte Shorthornvaarzen. Van tijd tot tijd vindt men het ook
bij „roan" en roodbonte dieren, (ook is het bij andere rassen, o.a. in Nederland bij
de zwartbonten, geconstateerd. Ref.).

Dc auteurs beschrijven nu een ziektegeval bij cen paard dat klinisch lijkt op dc „White
Hrifer Discase". Onderzocht is echtcr niet of hier ook sprake is van cen erfelijke af-
wijking, zoals dit bij de runderen het geval is.

Proeven met verschillende typen koestallen in Denemarken over de jaren 1951-1956.
Forsog mcd basestalde og losdriftsstaldc 1951-1956. L. Hansen Larsen. 294.
berctning fra forsogslaboratoriet; udgivet af Statens Husdyrbrugsudvalg.
In Denemarken zijn in de jaren 1951-1956 enige vergelijkingsprocven met verschil-
lende soorten stallen uitgevoerd. Men ging hierbij conventionele grupstallen verge-
lijken met open en gesloten loopstallen wat betreft melkproduktie, voedselopname cn
voortplanting. Bij dc experimenten werden hoofdzakelijk koeien van het Rode Deense
Ras gebruikt, waarvan dc gewichten tu.s.sen 500 en 650 kg lagen. Het hoofddoel van
het onderzoek was na tc gaan of het temperatuurverschil van 8°-10° C, dat tussen
gesloten conventionele en open loopstallcn bestaat, nadelig is voor de melkproduktie.
De uitkomsten van dit onderzoek wijzen op cen belangrijk verschil ten nadele van
dc open loopstallcn. Dit is in tegenspraak met vele experimenten in andere landen.
Tijdens de stalperiode 1951-1952 werden te Hcllerup 2 groepen van 16 koeien met
elkaar vergelijken, waarbij 1 groep in cen open loopstal en 1 groep in cen normale
stal was gehuisvest. In 1952-1953 werden tc Wedcllsborg 2 groepen van 13 koeien,
en in 1953-1954 op cen Staats-Proefbcdrijf te Hillerod 2 groepen van 11 koeien ge-
stald in een conventionele en cen open loopstal.

Een conventionele stal en ccn gesloten loopstal waren in een proef tijdens de stal-
periode 1954-1955 (2 groepen van 9 koeien) cn één open loopstal in 1955-1956
(24 koeien) betrokken.

De uitkomsten van de vergelijkingsproeven met open loopstallen zijn in dc onderstaan-
de tabel in verkorte vorm weergegeven.

Uit dit overzicht komt dus naar voren, dat er een beduidend verschil in melkproduktie
tussen de koeien in de open loopstal en de gesloten conventionele stallen bestond.
Dit verschil treedt niet op bij dc vergelijking tussen de conventionele stal en dc ge-
sloten loopstal. Hierbij waren de gemiddelde mclkproduktics tijdens de voorperiode
respectievelijk 14.16 en 14.39 kg (4%) melk en voor de hoofdperiode 11.64 en
12.41 kg (4%) melk.

De voor de hand liggende conclusie zou moeten zijn, dat het temperatuurverschil de
geringere produktie in de open loopstallen heeft veroorzaakt. Nu is het zo, dat uit
de curven van de gemiddelde wekelijkse melkproduktie per koe per groep is af tc lei-
den, dat de afname in melkproduktie in de open loopstallen t.o.v. dc gesloten conven-
tionele stallen de eerste 2 a 3 weken van de proefperiode tot stand komt. Na deze
plotselinge afname in produktie blijft de gemiddelde wekelijkse melkgift per koe
weliswaar op cen lager niveau dan dat van de gesloten stallen, maar bet verschil
tussen de proeven blijft praktisch constant. (Uitgzonderd Wedellsborg, waar het
verschil geleidelijk nog wat groter wordt.)

De oorzaak van dit plotseling optredend verschil tussen de groepen is niet eenvoudig
aan te wijzen. Wordt namelijk de gemiddelde wekelijkse temperatuur in de open
loopstal te Hcllerup met die van de gesloten loopstal tc Tolstrup vergeleken, dan
zijn de waarden voor de drie eerste weken respectievelijk 8.4°, 7.9° en 8.4°, en
9.0°, 7.8° en 9.7° C. Bij de eerste stal treedt in deze weken wel ecn duidelijke afname
in produktie t.o.v. de gesloten stal op, bij dc andere (gesloten loopstal) niet, terwijl
de temperaturen praktisch gelijk liggen. Er zullen dus andere factoren alleen of mede
een rol spelen.

Bij alle proeven liepen de dieren tijdens de voorperiode in dc weide, zodat voor dc
open stalgrocp cr geen plotselinge overgang is geweest. Wel is het in Denemarken
heel gewoon in de zomermaanden de dieren op stal te hebben, zodat de dieren mis-
schien minder aan het buitenkhmaat gewend zijn geweest, dan de koeien die de
hele zomer buiten lopen. Hierover zijn echter geen mededelingen gedaan.
Naar alle waarschijnlijkheid zal de afwijkende uitkomst van deze proefneming, in ver-
gelijking met die in andere landen, in dc samenstelling van het rantsoen en de voeder-
methode gezocht moeten worden.

In vergelijking b.v. met een Nederlands rantsoen is het ruwe celstofgehaltc zeer laag.

Ruw berekend uit het opgegeven rantsoen in voedereenheden h( bbcn de koeien in
Ilellerup tijdens de proefperiode het volgende rantsoen ontvangen:
21.6 kg kuilvoer (bietenkoppen)
27.5 kg bieten
2.5 kg hooi (kunstweide)
0.8—2 kg krachtvoer
Dit bestaat dus voor 66% uit saprijk voer met een laag gehalte aan ruW\'- celstof.
(In Nederland zal dit 2 a ,3 maal zo hoog zijn). De thermische energie zal dan ook
Ij.v. in vergelijking met een Nederlands rantsoen veel minder geweest zijn. Dit kan
een verklaring zijn voor het plotseling optredende verschil bij het begin van de proef-
periode. Nadat de dieren uit de weide komen (praktisch voedsel ad libitum) met een
hoog ruwe-cclstofgehalte) bevat het rantsoen voor de open loopstal te weinig ruwe
eelstof, zodat het warmte-evenwicht verstoord is. De melkgift neemt daardoor af,
maar dit betekent ook, dat de dieren dus minder krachtvoer kregen. Na verloop van
tijd zijn dc dieren geacelimatisecrd (een ongewijzigde produktie bij gemiddelde wekc-
liik.se temperaturen van —1.4° C), maar doordat de krachtvocrtoediening achter de
melkgift aanloopt, krijgen dc dieren over de gehele periode te weinig krachtvoer en
kan de melkproduktie niet op het niveau van de .gesloten stal terug komen. Daar
staat echter tegenover, dat de melkgift per voedscleenhcid in de .gesloten stal voor-
deliger is geweest. Dit zou op een extra verbruik ten bate van het warmte-evenwicht
duiden. Het is niet uitgesloten, dat dit bij een ho.ger ruwe-celstofgehalte echter niet
nodig zou zijn .geweest.

Op deze wijze zou deze afwijkende procfreeks verklaard kunnen worden, waarbij het
belang van het warmte-evenwicht voor de melkgift naar voren komt. Onverklaarbaar
is echter het feit, dat in de .gesloten loopstal bij dezelfde temperatuur dc daling niet
optreedt, terwijl de rantsoenen elkaar niet veel ontliepen. Mogelijk spelen dus nog
meer factoren (windinvloed, ligplaats enz.) een rol.

Over de andere punten van onderzoek worden minder mededelingen gedaan. Bij de
koeien in de loopstallen is vaker tochtigheid geconstateerd. Er zijn in de loopstallen
.geen tijdstudies verricht over arbeidsintensiteit.

Resumerend kan gezegd worden, dat deze proeven een waardevolle bijdrage vormen
om een inzicht in het vraagstuk van dc stalling van het rundvee te verkrijgen en het
blijkt, dat men met de open loopstal voorzichtig dient te zijn. Het is echter niet mo-
gelijk aan de indruk te ontkomen, dat de voorliefde van de auteur voor de normale
conventionele stal wel eens een rol gespeeld heeft bij de argumentatie.

Verslag Landbouwkundig Onderzoek No. 63.2 1957; Directie van de Landbouw -
\'s-Gravenhage.

M. F r e n s en K. S t o 1 k. De invloed van het ruwvoeder-rantsoen op het cellu-
lose-afbrekend vermogen van di\' pensflora in een kunstpens.

Herkauwers kunnen cellulose uit het voeder door bacteriën (in de voormagen) laten
splitsen, meestal tot vetzuren, die door het dier opgenomen (en daarna als energie-
bron gebruikt) kunnen worden

De bacteriën vinden in de voorma.gen (vnl. in de pens) een gunsti.g milieu, door
vochti.gheidstoestand, temperatuur, zuurgraad en aanvoer van substraat; de her-
kauwer profiteert van de splitsingsprodukten van de cellulose. Dc variatie in deze
celhilose-afbraak zal dus vnl. afhankelijk zijn van de faktoren, die samen die levens-
voorwaarden vormen.

Bij een gezond dier is dc voornaamste oorzaak hiervan de variabiliteit van het
rantsoen.

Hieruit volgt de vraagstelling: Hebben verschillende rantsoenen een bepaalde invloed
op dc mate waarin de pcnsbactcriën cellulose kunnen afbreken?
Schrijvers hebben getracht deze cellulose-aantasting onder constante omstandi.gheden
in vitro te bestuderen, daarbij uitgaande van pensinhoud van koeien, die verschil-
lende rantsoenen ontvingen.

Hct zou te ver voeren, hct beloop van deze proef volledig te beschrijven, al verdient
lezing van dit verslag door belanghebbenden ten zeerste aanbeveling.
Men trachtte de cellulose-afbraak onder constante omstandigheden te bestuderen,
door cen bepaalde hoeveelheid pensinhoud in cen constant, cellulosebevattend milieu
(cen z.g. „kunstpens") te brengen.

Er werden metingen verricht met pensvloeistof van koeien, die uitsluitend vers gras,
uitsluitend hooi, grote hoeveelheden koude silagc en voordroogsilage met cen hoog
droge-stofgehalte kregen.

Daarbij bleek dat ruwvocders met een hoog droge-stofgehalte, zoals voordroogsilage
en hooi, aanleiding gaven tot een pensflora die, in de kunstpens, beter in staat is
cellulose af te breken dan de flora afkomstig uit koeien die zeer vochtrijk ruwvoeder
ontvingen, zoals vers gras en koude silage.

Deze in de kunstpens verkregen resultaten bewijzen nog niet, dat ook in hct levende
dier de ccllulosevcrtcring bij droge ruwvoederrantsocnen gunstiger verloopt, want
verteringsprocven doen over het algemeen blijken, dat dc ruwe cclstof van vochtrijkt
ruwvoeders goed verteerbaar is. Nader onderzoek zal de oorzaak van deze tegen-
strijdigheid moeten ophelderen, alvorens uit het onderzoek van pensinhoud in de
kunstpens rechtstreekse conclusies voor de praktische rundveevoeding mogelijk worden

„Denmark\'s pig dilemma". H. R. Davidson: Farmer and Stock-Brccder, 3 sep-
tember 1957.

Denemarken heeft de naam zeer goede baconvarkens te kunnen produceren. Het blijkt
echter de laatste tijd, dat een aantal afwijkingen in de bacon steeds meer voorkomt,
zoals bleekheid en te los spierweefsel, speciaal van de Icnd\' nen; verder vervanging
van spierweefsel door vet, en zeer veel vctafzetting om de ham. Omdat men aanvan-
kelijk goede successen behaalde met één enkel ras (het Deense Landvarken), ging
men daar steeds maar mee verder. Ondertussen werden reclame, voorlichtingsdienst,
organisatie, coöperatie en voeding zeker niet vergeten

Echtcr, men schijnt door inteelt deze gebreken gekregen te hebben, liever gezegd: ze
zijn door inteelt manifest geworden (want als ze, genetisch gesproken, niet in cen ras
voorkomen, komen ze, bij ht toepassen van zuivere teelt, ook niet tot uiting, tenzij
door mutatie. Ref.). Men heeft dus niet tijdig op de goede manier geselecteerd, toen
men aan het intclen was, en men heeft niet tijdig dieren met een ander genotype
(zg. vers bloed) ingevoerd. Wel lette men meer op produktiegegevcns dan in Engeland
zelf, waar men vooral cxterieuristisch tc werk ging. Verder was het milieu aan de
Deense selccticmesterijen tc gunstig (want, zoals bekend, de beste selectie kan men
toepassen in "t laagste milieu, daar treft men nl. dc breedste variatie aan. Ref.).
Het probleem is dus nu, hoe verder te gaan, teneinde de ontstane moeilijkheden te
verhelpen, resp. te vermijden.

Hct viel schrijver niet mee om nauwkc\\irigc gegevens te verzamelen, liet frappeerde
hem, dat men lang niet streng was op hct ,gebicd van de produktiegegevcns, maar
dat er soms al even empirisch gewerkt werd als bij dc Engelse cxtcricurkcuringcn.
Verder bleek dat cr naast Deense Landvarkens en enkele Groot-Yorkshiercs ( = Large
Whites) ook nog zwart-bonte varkens waren, die men echtcr als buitenlander zelden
tc zien krijgt en die ook niet genoemd worden in de hand- en leerboeken.
Op sommige boerderijen wordt met deze bonte varkens gekruist, om het landvarken
te verbeteren.

Hoewel men er eigenlijk nog niet voor uit durft te komen, omdat hct om hct prestige
van het stamboek gaat, piekert men er wel over vers bloed in te voeren, zonder te
breken met haar politiek, zich tc bedienen van één enkel, zuiver, ras. Gedacht wordt
aan Zweden, Duitsland of Nederland!

Met betrekking tot de zeer hoge kwaliteit van de Deense geselecteerde stammen acht
sehr, dit zeer onwaarschijnlijk.

Men zou ook andere rassen kunnen importeren, bv. uit Engeland of Z.-.\\frika, waar
men het Zweedse Landvarken gekruist heeft met bestaande rassen.

Dit zou zeker uitvoerbaar zijn, maar dan zou men dus het systeem van dc I\'\'i moeten
adopteren, cn bovendien bevat het tc importeren andere ras ten dele hetzelfde bloed
als het eigen ras, zodat men niet het volledige hetrrosiscffect zou verkrijgen. Naast
dus het verbeteren van h<-t eigen ras, of het uitvoeren van (gcbruiks) kruisingen is dc
derde mogelijkheid het importeren van ccn nieuw ras, bij voorkeur natuurlijk een niet
gekleurd. Vermoedelijk bedoelt schrijver dan dit ras tc gebruiken als zuiver ras voor
baconproduktic, hoewel hij even verder weer over cen Fi praat, die het zuivere
Deense Landvarkenstambock schadc zou kunnen doen.

Dit zijn dus dc problemen, die Dcncmarkens dilemma vormen. Schr.\'s ervaringen in
Zweden tonen, dat men daar energieke pogingen doet, om het ontstaan van ccn der-
gelijk dilemma in Zweden tc voorkomen, zich spiegelende aan de Deense moeilijk-
heden. F. A. NEETESON

Futtcrverzehr und Futterverwertung der Milchkuh. E. C r a s c m a n n. Schweiz.
Landwirtsch. Monatsh. 1957, Heft 6.

Het is niet mogelijk in het korte bestek van cen referaat de interessante lezing, die
prof. Crasemann over dit onderwerp heeft gehouden, geheel te behandelen. De-
genen die zich speciaal voor dit onderwerp interesseren, moeten dus naar het ori-
gineel worden verwezen. Dit 28 bladzijden tellende ratikel behandelt zoveel aspecten,
dat ik meen tc moeten volstaan met het noemen van enkele behandelde onderdelen
en het weergeven van dc strekking van het geheel, ten behoeve van hen, die graag
„globaal op de hoogte gehouden willen worden".

In dc eerste plaats wordt dan gewezen op de grote variabiliteit ten aanzien van de
hoeveelheid gras, die per dier per dag wordt geconsumeerd. Dit bleek bij Simmen-
taler koeien in Zwitserland (die gemiddeld wat groter en zwaarder zullen zijn geweest
dan ons Nederlands vee) te variëren van 56 tot 140 kg, met cen gemiddelde van
103 kg en niet alleen afhankelijk te zijn van het dier, maar ook van de aard van het
gras (hoe jonger hoe meer en in het voorjaar meer dan in de herfst). Verder wordt
aangetoond, dat ook in dc vocderbchocftc van mclkrijke koeien kan worden voor-
zien, zonder dat veel krachtvoer behoeft te worden aangekocht, mits het van het
bedrijf afkomstige voer van goede kwaliteit is (wat veelal voor het wintervoer be-
tekent op het juiste moment cn op dc juiste wijze geconserveerd).
Vervolgens wordt aangegeven welke factoren dc voedselopneming van het dier
bepalen. Deze zijn in twee groepen te verdelen, n.1. die welke aan het dier eigen zijn
en die welke van dc aard van het voedsel afhankelijk zijn. Tot de eerste groep wor-
den gerekend: honger, eetlust, verzadiging, vermoeidheid en aanwezige lichaams-
rcscrvcs. De eerstgenoemde bevorderen, d laatstgenoemde remmen de voedselopne-
ming. Psychische invloeden tenslotte kunnen zowel activerend als remmend werken.
Uilangrijk is verder, dat de snelheid waarmee het voedsel opgenomen wordt, die het
grootst is vlak na het afkalven, positief gecorreleerd is met de totaal opgenomen
hoeveelheid per dag en dc totaal opgenomen hoeveelheid voer weinig of niets heeft
uit tc staan met dc bij geslachte dieren gemeten inhoud van dc pens. Deze bevat n.1.
bij maximale verzadiging meest niet meer dan 30-50% van zijn totale capaciteit.
Wel is belangrijk de snelheid waarmee het voedsel de voormagen verlaat; dc andere
d( len van de digcstictractus hebben maar weinig invloed op dc totale passagcduur.
Overigens blijkt de duur van het verblijf van het voedsel in dc pens af tc hangen
van de samenstelling cn de grootte van het rantsoen: honger vertraagt het Icdigings-
proccs van de pens sterk, evenals cen hoog lignincgehaltc. De vocdsclopneming-snel-
hfid en het vocdselopnemings-vcrmogen zijn in belangrijke mate erfelijke bepaald,
maar de aanleg moet ontwikkeld worden door cen doelmatige opfok. Proefonder-
vindelijk bleek de ontwikkeling van dc pens sterk af tc hangen van het rantsoen
gedurende de eerste levensmaanden. Hoe eerder met ruwvezclrijk voer wordt be-
gonnen en hoe minder geconcentreerd wordt opgefokt, hoe groter dc pensinhoud later
blijkt te zijn.

Verder heeft de koe cen betrekkelijk vast „werkschema". Zij graast rond 8 uur per

dag en is niet geneigd deze tijd te verlengen, ook niet als de weide betrekkelijk kaal
is, met als gevolg dat dan minder voer wordt opgenomen en minder melk wordt ge-
produceerd.

Ten aanzien van de eigenschappen van het voer, die dc voedselopncming bepalen,
worden genoemd: smaak, reuk, temperatuur, structuur, droge stof gehalte, opzwel-
baarheid, soortelijk gewicht, gehalte aan rcsorbccrbare stoffen en bruikbare energie
cn hoeveelheid die tegelijk wordt gegeven. Al deze punten spreken betrekkelijk voor
zichzelf; wat het laatste betreft, kan men de hoeveelheid opgenomen ruwvoer ver-
hogen, door vaker cen kleine hoeveelheid tc geven.

Tenslotte wordt dan nog uitvoerig gesproken over de vertering en daarbij optredende
verschillen tussen de dieren. Crasemann staat in dit verband stil bij het belang-
rijke vraagstuk van het verband tussen de voedselopncming, het voedselverbruik en
de produktie, waar het tenslotte om gaat.

In het algemeen kan men op grond van theoretische beschouwingen zeggen, en in
Duitsland genomen proeven van H u t h bevestigen dit ook, dat een grotere opne-
ming aan droge stof veelal ook gevonden wordt bij dieren met een hoge produktie.
Dit geldt echter alleen als men het gemiddelde van een langere periode netmt.
Schulze in Glessen vond n.1. geen verband als beide per dag werden berekend.
Men kan het zo stellen, dat goede geefsters goede eetstcrs zijn, maar elke goede
eetster is nog geen goede geefster.

In dc Technical Report Series van de World Health Organization in Genève ver-
scheen dit jaar (1957) rapport no. 124 van het Expert Committee on Milk Hygiene,
zijnde het eerste rapport van deze commissie. Dit melkhygiëne comité is voortgekomen
uit het werk van dc F.A.O., de U.N.I.C.E.F. en de W.H.O. Een van de leden ervan
is Nederlander, namelijk Dr. J. W. Pette, de directeur van het Nederl. Instituut voor
Zuivelonderzoek (N.I.Z.O.) te Ede.

In dit rapport van 54 pagina\'s wordt zeer beknopt, doch nauwkeurig en duidelijk,
beschreven welke maatregelen cr op de boerderij kunnen worden genomen om melk
te winnen, die aan hoge eisen voldoet, welke ziekten cr door melk kunnen worden
overgebracht en op welke wijze, hoe melk moet worden vervoerd, hoe zij op dc
zuivelfabriek dient tc worden onderzocht en moet worden behandeld cn welke dc
juiste wijze is om de melk te distribueren. Beschreven wordt verder nog wat er gedaan
kan worden voor het vaststellen van wettelijke bepalingen op het gebied der melk-
hygiëne. In cen afzonderlijk hoofdstuk (no. 7) wordt aangegeven, wat door samen-
werking van F..\\.0. en W.H.O., door het geven van instructies voor het winnen
van melk van de hoogste kwaliteit en de distributie ervan, kan worden bereikt.
In een aanhangsel wordt in cen serie uitvoerige aanwijzingen verduidelijkt wat op
het terrein van een regelmatig officieel toezicht op melk en melkproduktcn dient
tc worden gedaan.

De prijs van dit boekje is $ 0.60 of Sw. fr. 2.— cn het is tc verkrijgen bij dc World
Health Organization, Palais des Nations te Genève.

In ARTS EN AUTO van 8 februari 1958 schreven cle belastingconsulenten van de
V.v.A.A. als volgt;

De toepassing van deze gecompliceerde materie wordt vrij eenvoudig, indien men
het hieronder volgende raadpleegt op het tijdstip, waarop de aangiften dienen te
worden ingediend.

De percentages variëren van —5%, en om met de deur in huis te vallen; in de
meeste gevallen wordt door ons bij de aangiften een gemiddelde van 4% aangehouden.
De praktizerende dierenarts is ten aanzien van dc Omzetbelasting een fiscale doublure!
Hij is n.1. „ondernemer\' en ook „fabrikant".

a. Als zodanig verschijnt de dierenarts bij het verlenen van DIENSTEN — zowel
aan „particulieren" als aan andere „ondernemers" (veehouders) —, waaronder
men in het algemeen dient te verstaan; het genezen van zieke dieren (consulten),
het geven van injecties bij deze dieren, als ook het inbrengen van injectie-vloei-
stoffen TER VOORKOMING VAN ZIEKTEN (O.B. 4%).

b. Leveringen van VERPAKTE (niet zelf bereide) GENEESMIDDELEN aan
„particulieren" zijn VRIJ van O.B., die aan andere „ondernemers" zijn belast
met 54%.

De laatste categorie kan relatief grote bedragen omvatten, waarbij wij denken
aan verkoop aan pluimveehouders in de Peel en op de Veluwe.

Dit omvat dan de zelf bereide geneesmiddelen (dranken, zalven) ; afleverin.gen aan
„particulieren" zijn belast rnct 4Vc, die aan bedrijven met 5%.

In grote lijnen volgen wij hierbij de volgende gedragslijn, die door de inspectie in
het algemeen wordt aanvaard:
I. de grote posten wegens leverin.gen van verpakte (niet zelf gefabriceerde) genees-
middelen aan bedrijven worden afzonderlijk aangegeven met 54%.
II. over de gehele overige omzet wordt 4% gedeclareerd.

Door deze werkwijze kunnen de controles door de ambtenaren der belastin.g-admini-
stratic tot het strikt noodzakelijke worden beperkt, waarmede beide partijen zijn
gebaat.

De omzet aan andere „ondernemers" ma.g worden doorberekend; op declaraties aan
particuliere patiënten mag dit niet afzonderlijk tot uitdrukking worden .gebracht.

Het 11e jaarverslag van de centrale commisie van toezicht op dc uitvoering van de
K.I. in Nederland en het 6e jaarversla.g van de Federatie K.I. geven een goed over-
zicht over de K.I.-gebeurtenissen in 1956. Men kan cr weer uit proeven, dat de
ontwikkeling van dc K.I., zowel technisch als organisatorisch, harmonisch is en ge-
staag verder gaat.

Het is niet dc bedoeling om dit gehele jaarverslag tc ontleden. Enkele belangrijke
punten willen wij gaarne vermelden en bespreken. De K.I. heeft immers in de fokkerij
een grote betekenis gekregen.

De werkzaamheden van de centrale commissie van toezicht op de uitvoering van de
K.I. waren vele.

Vastgesteld wordt, dat de registratie van het vee en van de afkalvingen (rapport
Ir. Geessink) nog lang niet overal in orde is. Eigenlijk is dit een beetje merk-
waardig, maar in ieder geval zal hct streven naar verbetering noodzakelijk zijn.
Met het constateren hiervan komen wij er beslist niet. De K.I. geeft juist een veel
gemakkelijker kans om meer van de fokkerij te registreren. De gegevens van clc re-
gistratie geven weer meer mogelijkheden om de fokkerij te verbeteren.
Moet hier het onvoldoende begrip voor de betekenis van de registratie gezocht
worden in de vele (soms tc) kleine K.I.-verenigingen?

Voor Noord-Brabant is door de directeur van het Vccteeltwezen toegestaan om met
bc-f voorlopig ingeschreven stieren voor cen beperkt aantal inseminaties te ge-
bruiken. Dat hiervan slechts een enkele maal gebruik is gemaakt, is begrijpelijk en
— naar mij toevallig bekend is — ook dc bedoeling geweest.

Toch kan het van belang zijn, dat deze mogelijkheid bestaat; als hiermede slechts
één stier, welke goed vererft, voor de K.I. behouden blijft, heeft de regeling reeds
een groot nut.

De centrale commissie heeft — op voorstel van het F.R.S. — cen zeer gelukkige
oplossing gevonden, om de Friese fokkers de mogelijkheid te bieden hun stieren
tegen dekinfecties tc beschermen en tegelijk iets ruimer te gebruiken (door de K.I.
toe te staan), terwijl toch de beperkingen garanderen, dat de K.I.-verenigingen er
niet door worden gedupeerd.

De Centrale Commissie K.I. werd enkele malen betrokken in grensgeschillen tussen
K.I.-verenigingen.

Het is te begrijpen dat dc commissie hiermede liever niet te doen heeft en stelt dat
deze geschillen door de organisaties opgelost dienen tc worden. Met deze organisaties
zullen ook de Provinciale Bonden van K.I.-verenigingen bedoeld zijn.
Het is echter bekend dat er Provinciale Bonden zijn die hiermede ook liever niet tc
doen hebben. Dit blijkt uit het feit dat het voorkomt dat een Provinciale Bond er
kennelijk ook geen bemoeienis mede wil hebben. Het is gelukkig dat in dergelijke
gevallen de Centrale Commissie K.I. welke niet in de „partijen" zit, maar er boven-
staat, een oplossing kan brengen.

Een goede maatregel is zeker ook dat bij het insemineren bij niet-lcden, deze insemi-
naties dienen te geschieden door inschakeling van een K.I.-vereniging en ook in de
boeken van een K.I.-vereniging dienen tc worden verantwoord (ook hier was zeker
een gebrek aan registratie).

Het bloedgroepenonderzoek voor K.I .-stieren werd door de Centrale Commissie (na
kennisneming van het standpunt van de Federatie K.I.) verplicht gesteld.
Vanzelfsprekend volgt hieruit cen betere en exacte mogelijkheid om de afstamming
van kalveren na tc gaan.

Bij de K.I. wordt meer dan vroeger een rund in de opeenvolgende tochtigheden (en
soms binnen de 3 weken) door verschillende stieren geïnsemineerd.
Ten aanzien van de juiste afstamming kan nu een aantal van de daaruit voort-
komende moeilijkheden opgelost worden. Dit betekent een grote vooruitgang. Hct
onderzoek wordt verricht in het laboratorium van de Stichting Blocdgroepenonder-
zock te Wageningen.

De eisen welke door de veeartsenijkundige dienst worden gesteld ten aanzien van
de sperma-export zijn er vele.

De gezondheidsverklaring, af te geven door de directeur van de Veeartsenijkundige
dienst is bij export noodzakelijk. Om deze verklaring tc verkrijgen moet aan cen
zeer groot aantal voorwaarden worden voldaan. In het jaarverslag worden de eisen
opgesomd en deze beslaan bijna vier pagina\'s. In het kader van dit artikel willen
wij hier dan ook niet verder op in gaan.
Wel moge opgemerkt worden, dat deze eisen zeer ver gaan.

worden dat dit ten opziclitc van het buitenland (dc eventuele kopers) een goede
garantie betekent.

Overigens staat aan het einde van deze eisen vermeld dat de directeur van de Vee-
artsenijkundige dienst in bijzondere gevallen afwijkingen van deze voorschriften kan
toestaan.

De vererving van de K.I.-stieren is cen uitermate interessant, maar zeker ook be-
langrijk hoofdstuk. Het door Ir. E. I". G c e s i n k gedane onderzoek, waarover in
een vorig jaarverslag werd gerapporteerd, is voortgezet. In het onderzoek werden
alleen de zwartbonte stieren van Friesland en Overijssel en de roodbonte stieren van
Overijssel en Gelderland betrokken. Naar hun vererving werden dc stieren in vijf
klassen ingedeeld.

1. Het percentage qua exterieur gocdfokkendc stieren was zowel bij het F.H.- als bij
het M.R.IJ.-vceslag vrij klein. Het percentage stieren dat het exterieur op peil
hield of enigermate verbeterde, was groot.

Een niet tc verwaarlozen aantal stieren had cen niet bevredigende tot matige
exterieurvererving; vooral bij het M.R.IJ.-vceslag.^)

2. De hoeveelheid melk werd door 35% van dc F.H.-stieren vlot voldoende tot goed
vererfd, 27% hield dc melkgift op peil, terwijl bij 38%) van de F.H.-stieren de
melkvererving niet bevredigend tot matig was.

Bij dc onderzochte M.R.IJ.-stieren lagen deze cijfers wat guntsiger, namelijk
47% vlot voldoende tot goed, 22% voldoende cn 31% niet bevredigend tot matig.

3. De vererving van het vetgehalte was bij meer dan de helft van dc F.H.-stieren
vlot voldoende tot goed te noemen, slechts 18% had cen minder bevredigende
tot matige vererving.

Bij dc M.R.IJ.-stiercn was het beeld wat minder gunstig, vooral het percentage
in dit opzicht tegenvallende stieren was groter (30%).

4. Uit dc cijfers over de totaal indruk blijkt, dat ongeveer het vierde decl van de
F.H.-stieren vlot voldoende tot goed vererfd heeft; een grote middenmoot van
44% leverde dochters van gemiddeld ongeveer het peil van de moeders terwijl
ongeveer het derde deel beter niet gebruikt had kunnen worden.

Bij het M.R.IJ.-vceslag was het percentage vlot voldoende tot goed verervende
stieren wat groter; daartegenover staat echtcr dat ook het pcrcenta.ge in de fok-
kerij tegenvallende stieren groter was.

Men zou hierbij op kunnen merken dat het prcdicaat goed, d.i. in belangrijke mate
verbeterend gewerkt, slechts door 10% van dc stieren behaald kon worden. Denkt
men even aan dc nu (nog) niet beoordeelde ciwitvcrcrving, dan vallen er nog enkele
procenten af. Hier ligt een zeer duidelijk en overtuigend bewijs dat het zaak is om
vele jonge K.I.-stieren in te schakelen om zodoende meer „kansen te scheppen".
Tevens blijkt hieruit dat het intensiever gebruik van de goed-verervende stieren een
probleem is, hetwelk de volle aandacht verdient van iedere K.I.-vereniging.

Het hoofdstuk: De onderlinge samenwerking van K.I.-verenigingen, is enerzijds cen
pleidooi voor het zogenaamd van onder-af groeien van dc K.I. in ons land, waar
wij het volkomen mede eens kunnen zijn.

Anderzijds proeft men hieruit dat de hieruit ontstane vrij kleine K.I.-organisaties
nogal wat nadelen hebben. Samenwerking tussen dc K.I.-verenigingen kan en dit
wordt betoogd — enige nadelen wegwerken.

\') Dc conclusies die betrekking hebben op het M.R.IJ.-vecslag, moeten met reserve
bekeken worden, omdat het aantal M.R.IJ.-stiercn vrij klein is.

Genoemd wordt dat de uitwisseling van sperma door een intensieve samenwerking
bevorderd wordt en in de praktijk ook in belangrijke mate gebeurt. Toch mag hierbij
gesteld worden dat in de praktijk deze uitwisseling van sperma dan meestal beperkt
blijft tot de werkelijke fokkers. Het zal moeilijk zijn om dit tot een hoogte op tc
voeren, waarbij het gebruik te vergelijken is met het intensieve gebruik van dc goed-
verervendc stier in de grotere vereniging.

Zo is ook het centraal invriezen van stieresperma op dc laboratoria van dc Gezond-
heidsdiensten een inderdaad mooie vorm van samenwerken van dc K.I.-verenigingen,
daar dit voor de kleinere K.I.-verenigingen zeer moeilijk is. Wij zullen echter af
moeten wachten of de verzending en de bewaring van het diepvriessperma ter plaatse
zo verloopt, dat hieruit een intensiever gebruik van de goed verervende stieren resul-
teert.

Terecht wordt aan het einde van dit hoofdstuk opgemerkt dat de K.I.-verenigingen
in ons land bereid zijn om op ruime schaal met elkaar samen te werken.
Wij tekenen hierbij aan dat er ook enkele uitzonderingen zijn; deze bevestigen dan
de gestelde regel.

Bovendien blijven er nog enige andere voordelen van de grotere vereniging onbe-
sproken.

Het stiermoeders-inseminatieprogramma in Limburg en Drente is een voorbeeld van
een vruchtbaar initiatief.

Het principe — zonder details — komt erop neer dat cen aantal beste fokkoeien
uitgezocht worden. Deze dieren kunnen gratis geïnsemineerd worden met zaad van
eveneens uitgeselecteerde stieren (uiteraard stieren die hun fokwaarde reeds be-
wezen hebben). De hieruit geboren stierkalveren worden vastgelegd ten behoeve van
de organisatie. Zo werden in Limburg in 1955 63 stiermoeders bevrucht. Hieruit
werden 22 stierkalveren geboren, waarvan cr thans niet minder dan tien bij dc k.i.
geplaatst zijn.

Een dergelijke, enigiszins systematisch aandoende methode wordt in ons land niet
altijd zo hoog aangeslagen. Wij willen er echter gaarne dc aandacht op vestigen.
Men kan het hiermede volkomen eens zijn, zeker als men daarbij nog bedenkt dat:

a. Hiermede de spreiding van bloedlijnen gediend wordt (gebruikte stieren uit een
veel groter gebied).

De uitgezochte stiermoeders en vooral ook de eigenaren (en zijn buren) worden
„propaganda-middelen" van de eerste orde.

c. Het voor iedere K.I.-organisatie iets aantrekkelijks heeft als een aankoop in het
eigen gebied plaats kan vinden.

Het is ons bekend dat er op dit terrein meerdere initiatieven leven. (Wij komen
daar nog eens op terug.)

De export van sperma blijkt in 1956 nog gering geweest te zijn. Slechts 5 kleine
zendingen werden naar drie verschillende landen uitgevoerd.

Toch is dit niet verwonderlijk. In het begin werd er veelal gedacht dat er vooral
mogelijkheden lagen voor export naar de z.g. „onderontwikkelde" gebieden. Dit is
niet juist gebleken. Het blijkt dat voor een nuttig cn economisch verantwoord ge-
bruik van geïmporteerd sperma er in het Importland een zeker niveau van dc rund-
veefokkerij cen noodzakelijke voorwaarde is. Maar juist als aan die voorwaarde vol-
daan wordt, heeft men daar ook dc beschikking over deskundigen. Het is alleszins
begrijpelijk dat deze zeker niet over ecn nacht ijs gaan en deze kwestie eerst goed
bestuderen. Hieruit volgt dat deze sperma-export cen lange aanloop-periode zal
nodig hebben.

De ontwikkeling van de K.I. in 1956 geeft nog een vlotte uitbreiding tc zien. De
toename met ± 63000 geïnsemineerde dieren betekent 6,5% meer dieren in 1955.
Het aantal K.I.-vcrenigingcn loopt (reeds 4 jaar) iets terug. Deze factoren tesaracn

hfbben tot gevolg dat het aantal geïnsemineerde dieren per vereniging groter wordt
(van 4267 in 1952 naar 6553 in 1956).

Het aantal K.I.-stieren bedroeg in 1956 1098. Er waren per stier 938 geïnsemineerde
cn 876 drachtige dieren.

Per provincie zijn de cijfers erg verschillend, zo had Drente per K.I.-stier 1366 ge-
ïnsemineerde dieren en Limburg 637 stuks per stier!

Zeer instructief is de daarbij behorende grafiek. Men ziet over de afgelopen
jaren welk percentage van de K.I.-stieren ouder was dan 6 jaar en daarbij het
percentage van de runderen hetwelk geïnsemineerd is van deze stieren van 6 jaar
en ouder. Elders hebben wij deze percentages al eens vergeleken met de percentages
in een ander land. Wij moeten constateren dat in ons land foktechnisch niet uit de
K.I. gehaald wordt wat er uit te halen is. Mogelijk speelt hier het wat minder groot
zijn van de K.I.-verenigingen een rol.

In ieder geval blijkt hieruit dat iedere K.I .-vereniging die in het bezit is van oudere
(stieren, waarvan de erfelijke waarde dus bekend is), zich terdege zal moeten be-
zinnen om deze oudere stieren veel intensiever te gebruiken.

Dc bevruchtingsresultaten, zoals in bovenstaande te zien is, zijn gemiddeld ook weer
iets beter dan in 1955. In feite vormen deze dan gemiddeld ook geen probleem meer.
Er kunnen overigens zeer vele oorzaken in het spel zijn, welke de bevruchtingsresul-
taten ongunstig beïnvloeden,
■Als zodanig zijn er ook enkele genoemd:

a. Bepaalde, minder vruchtbare, stieren worden toch gebruikt om foktcchnische
redenen.

b. Het meer gebruik maken van oud sperma, ook uit het oogpunt van fokkerij,
(Limburg 84% cn Friesland slechts 62% vers sperma).

Voor al deze zaken en vele andere welke van belang zijn om de resultaten nog
te verbeteren wordt opgemerkt dat het van belang zou zijn meer .specialisten
aan te trekken.

d. Een groot gedeelte van de verschillen is ook te verklaren door het meer of minder
plaats vinden van winterinseminaties. Vooral de Zuidelijke provincies zijn hierdoor
beslist in het nadeel.

Als men deze verschillen in de genoemde factoren ziet, zou men eigenlijk eerst cor-
recties daarvoor aan moeten brengen, alvorens de bevruchtingsresultaten van ver-
schillende provincies of verschillende verenigingen te vergelijken en hieruit conclusies
te trekken.

Bij de enkele opmerkingen over de verschillende provincies blijkt dat de Provinciale
Commissies van Toezicht hoofdzakelijk gesproken hebben over grensgeschillen, regi-
stratie en eisen welke aan dc K.I.-stieren te stellen zijn.

Het is jammer dat over de zgn. 100 kalverenproef weinig of niets medegedeeld wordt.
Mogelijk is er van de resultaten nog weinig bekend. Ons inziens zal het bovendien
moeilijk zijn om uit dit relatieve kleine aantal van 100 kalveren veel gegevens te
halen. Propagandistisch, d.w.z. om interesse voor het afstammeling-onderzoek be-
treffende allerlei nutsfactoren te verkrijgen heeft het een grote waarde.
Vele tabellen en statistieken maken het jaarverslag voor de „K.I.-mensen", zoals
immer, uiterst interessant. De adressenlijst verhoogt bovendien nog de praktische
waarde.

IVij mogen vaststellen dat het met de K.I. in 1956 goed gegaan is.
Het was een jaar van verdere harmonische uitbouw.

Het zesde jaarverslag van de Federatie K.I. wijst allereerst op het — inderdaad
heuglijke — feit dat in 1956 ook de Bond van K.I.-verenigingen in Drente als lid

toetrad. Zodoende zijn nu alle provinciale bonden (11) bij de Federatie aangesloten.
In de bestuurssamenstelling kwam maar een enkele wijziging.

Wel een belangrijke wijziging kwam voor in het secretariaat. De toenmalige secretaris
van de Centrale Commissie van toezicht op de uitvoering van de K.I. en samensteller
van de hier besproken jaarverslagen, Dr. Th. Stegenga, (inmiddels zoals bekend,
benoemd tot hoogleraar in Wageningen) was tot dan waarnemend secretaris van dc
Federatie K.I.

De waarnemend secretaris achtte deze functie niet verenigbaar met andere door
hem vervulde functies.

Daarom werd de heer A. Blikman (vroeger bij het Rijksveetecltconsulentschap van
Gelderland) tot secretaris benoemd.

Er werden 3 bestuursvergaderingen gehouden. De enige algemene vergadering vond
in Eindhoven plaats, om hieraan een excursie naar het K.I.-station „De Kempen"
te Oerle te kunnen verbinden.

Van de verschillende verder vermelde activiteiten is zeker een van de voornaamste
dat de Federatie de Stichting Bloedgroepenondcrzoek mede opgericht heeft, tesamen
met de beide rundveestambocken. De 3 deelnemers aan deze stichting hebben ieder
twee bestuursleden aangewezen.

Ook het feit dat de Federatie verkregen heeft dat slechts 5% op de winningskosten
van het zaad verschuldigd is voor dat deel van het sperma, dat bij niet-leden wordt
gebruikt, is zeker vermeldenswaard (de 4% omzetbelasting van hct volle inseminatie-
geld blijft gehandhaafd).

In de slotopmerking wordt gezegd dat dc provinciale bonden en de Federatie K.I.
de onderlinge samenwerking tussen de K.I.-verenigingen en daardoor cen evenwich-
tige en doeltreffende ontwikkeling van de K.I. ongetwijfeld bevordert.
Wij zijn het hiermede in het algemeen eens. Toch vragen wij ons af, of een ver-
schuiving van verschillende werkzaamheden van de Provinciale Bonden naar de
Federatie K.I. niet beter zou zijn?

.Allereerst wordt hier dan gedacht aan lezingen, voordrachten en dergelijke over
technische en (soms misschien) foktechnische zaken. De Federatie zou dan op een
wat hoger niveau kunnen werken.

Zo zou ook cen K.I.-dag (in de geest van b.v. de C.L.O.-dagen) belangrijk mecr
van de „K.I.-wetenschap naar de praktijk" kunnen brengen. De K.I. is nog steeds
in ontwikkeling en wij moeten er voor de fokkerij méér uithalen.

Het is slechts cen overweging, waarop wij hier uiteraard niet verder op in willen
en kunnen gaan.

De voordelen van de K.I. bij varkens zijn zeker niet geringer te achten dan bij dr
runderen.

In 19.56 heeft de Provinciale Gezondheidsdienst in Noord-Brabant onder leiding van
Dr. Brus proeven genomen. .Mhocwel de bevruchtingsresultaten nog niet geheel be-
vredigend waren, waren ze zeker hoopgevend (in 1957 zijn er grotere praktijk-
proeven in Noord-Brabant gedaan met goede resultaten).

De centrale commissie heeft in 1956 besloten dat cen eenvoudige reglementering
voor de K.I. bij varkens zal worden ontworpen.

De K.I. bij geiten zal in ons land geen grote omvang nemen. In dc 3 bestaande
verenigingen werden in 1956 tesamen 950 geiten geïnsemineerd. Dc bevruchdngs-
resultaten van 50 tot 60% drachtigheid na eerste inseminatie zijn zeker bevredigend.

Deze afdeling is gehuisvest op de zolderverdieping van het hoofdgebouw, Biltstraat
172. Dit jaar is het aantal bezoekers verheugend groot geweest en wel door enkele
bijzondere gebeurtenissen.

Ten eerste is in oktober 1956 op verzoek van de UNESCO overal cen „museuniweck"
gehouden, waarbij aan iedere museumdirectie gevraagd was iets extra\'s tc doen. Ter
gelegenheid daarvan is de diergeneeskundige afdeling van het Universiteitsmuseum
ccn avond opengesteld geweest.

Ten tweede heeft de Vereniging Oud-Utrccht in mei 1957 voor haar leden een ex-
cursie naar het terrein dcr Diergeneeskundige Faculteit uitgeschreven cn dc bezoekers
daarvan hebben op hun rondgang ook het museum bezocht.

Ten derde hebben vele dierenartsen tijdens de Veterinaire Week in juni 1957 het
museum bezocht, dat toen alle dagen geopend was; ter ere van deze week was cr ook
naast de gewone expositie cen overzicht gemaakt van de diergeneeskundige studie
thans, de toekomstmogelijkheden van degenen die nu afstuderen en van de posities
van alle dierenartsen, welke na de oorlog afstudeerden. Dit geheel sloot o.m. aan op
een voordracht van Prof. Ten Thije.

Ten vierde heeft de D.S.K. enige malen cen bezoek van cen groep studenten ge-
organiseerd.

Dc commissie, welke overleg pleegt over de algemene gang van zaken, heeft zich aan
het einde van dit cursusjaar ietwat gewijzigd.

Mevrouw G. Numans-Rutgcrs heeft zich, om overigens zeer vreugdevolle redenen,
teruggetrokken; zij heeft veel werk voor de afdeling gedaan, waarvoor wij haar steeds
zeer dankbaar zullen blijven.

Verder is de heer Van der Mey geslaagd voor dierenarts en heeft dus Utrecht ver-
laten; ook hij zal gemist worden; dc D.S.K. zal in zijn plaats cen ander aanwijzen.

De „Snoo-Van \'t Hoogcrhuys Stichting" te Utrecht heeft ten doel de bevordering
van dc leer der voortplanting in de uitgebreidste zin. Periodiek wordt cen prijs uit-
gereikt als waardering voor cen naar het oordeel van het bestuur dcr stichting belang-
rijke werkzaamheid op het gebied dcr verloskunde, der vergelijkende verloskunde, der
embryologie, dcr afstammingsleer, der erfelijkheidsleer, der endocrinologie of ener
andere met de voorplanting in het algemeen in verband staande wetenschap.
Op 25 januari 1958 werd tc Utrecht door Mevrouw De Snoo de prijs uitgereikt aan
Dr. O. Mühlbock, hoofd van dc afdeling biologie van het ,\'\\ntonie van Leeuwcnhock-
huis tc Amsterdam. Hij ontving deze onderscheiding wegens zijn verdienstelijk werk
op het gebied van de horrnonologie en zijn belangrijke studie over experimenteel
verwekte gezwellen van de eierstok.

Nederland is in 1957 tot nu toe de grootste importeur van Engels vee geweest. Van
44.500 dieren geëxporteerd van 26 februari tot 31 juli nam Nederland 22.500 af.
Frankrijk 12.000 en West-Duitsland 9500.

Gedurende juli importeerde Nederland 5.600, West-Duitsland 2.300, Frankrijk 700
en Italië 5000. Ook België was op de markt maar kocht slechts 24.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

In aansluiting aan de betreffende mededelingen in de afleveringen van het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde van 15 januari en 1 februari 1958 is enkele voor assis-
tentie in aanmerking komende dierenartsen inmiddels reeds het bericht toegezonden,
dat zich in de entingsperiode een assistent beschikbaar stelt op onderling te bepalen
dagen.

Bij de indeling is rekening gehouden met de voorkeur, die dierenarts en/of student
van tevoren te kennen hebben gegeven.

Hiermee zijn echter nog niet alle dierenartsen van assistenue voorzien; dit wordt
o.a. veroorzaakt door het feit, dat het onderwijs in volle omvang na de assistentie-
periode voor de tuberculosebestrijding, zoals van zelf spreekt, normaal wordt voort-
gezet.

De dierenartsen, die nog geen assistenue is toegewezen, zullen echter moeten trachten
zoveel mogelijk zelf te doen; de assistentie die eventueel nog in de Paasvakantie kan
worden geboden moet slechts als noodzakelijke aanvulling worden beschouwd.
Ter voorkoming van zeer ingrijpende gevolgen voor de dierenartsen wordt
met het oog op de verzekering van de assistenten, nogmaals dringend ver-
zocht vóór de aanvang van de assistentie op te geven, gedurende welke
dagen assistentie zal worden verleend.

Bij de vele contributieposten, die dagelijks worden overgemaakt blijken steeds enkele
bedragen voor te komen zonder de vastgestelde omslag voor het Eeuwfeestfonds.
Blijkbaar stort men dan gewoontegetrouw het bekende bedrag, dat al jaren geldt.
Daardoor wordt het bureau echter onnodig met administratief werk belast, terwijl
de betrokken leden zich zelf een dubbele overschrijving bezorgen.
Ter voorkoming van onnodige kosten en werkzaamheden wordt cr daarom nogmaals
op gewezen, dat zowel de maximale als .gereduceerde contributiebedra.gen worden
verhoogd met 10% ten gunste van genoemd fonds.

Deze bijzondere bijdrage is niet facultatief, maar .geldt voor alle leden krachtens het
betreffende besluit van de laatste Algemene Vergadering, dat met algemene stemmen
is genomen.

In de diergeneeskundige afdeling van het Universiteitsmuseum ontbreken nog steeds
de volgende stukken:

b. Veterinair Studentenblad „Communico", eerste, tweede cn derde jaargang
(1904/5, 1905/6 en 1906/7).

c. Veterinair studentenmaandblad „Absyrtus", vierde jaargang no. 9 en 10 (zomer
1914), zesde jaargang no. 1 (september 1915) en achtste jaargang no. 2 (ok-
tober 1917).

De museumcommissic zou het gedeelte, dat voor de historie van het diergeneeskundig
leven belangrijk is erg graag compleet willen zien.

In het bijzonder wordt de oudere dierenartsen daarom gevraa.gd, of zij een of meer
van de ontbreken uitgaven bezit en deze voor het museum willen afstaan.
Men kan hierover contact opnemen met het bureau van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde.

Dc vergadering werd bezocht door 82 gewone leden, 13 buitengewone leden en 6
gasten.

In zijn openingswoord heet bij allen welkom in het bijzonder de spreker van heden-
morgen, de Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst van de Volksgezondheid
i.a.d. .A. V. Keulen, benevens Prof. Van Gils, diverse inspecteurs en adj.-inspecteurs
van de Volksgezondheid en voorzitter en secretaris van dc Maatschappij voor Dier-
.genceskunde.

Daarna herdenkt hij in gevoelvolle woorden de overleden collegae Dr. R. Bergema,

Bij de mededelingen memoreert de voorzitter o.a. dc bijeenkomst gearrangeerd door

de Heer Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid ter bespreking van de administratie

van de bedrijven, benevens dc opleiding tot keuringsdierenarts en dc bezetting van

Vervolgens geeft de voorzitter het woord aan de spreker, die ecn interessante uiteen-
zetting geeft over „De invloed van radio-activiteit op de dieren en op dc voedings-
middelen van dierlijke oorsprong".

Na de pauze, v/aarin collega Snclting enkele messneden demonstreert, heropent de
voorzitter dc vergadering en heet de wnd. Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid,
die hedenmiddag voor ons een exposé zal houden over de op 16 februari a.s. in
werking tredende, op vele punten herziene vleeskeuringswet en de op 15 februari a.s.
van kracht wordende destructicwet, hartelijk welkom.

Direct daarop wordt Dr. van Vloten het woord verleend, die ecn gedocumenteerde
uiteenzetting geeft over bovenvermelde materie.
Er volgt nog cen korte discussie over de behandelde stof.

Om de wille van de tijd moeten de agendapunten vrije mededelingen en rondvraag
vervallen.

Om 17.15 uur sluit dc voorzitter de druk bezochte en zeer geslaagde vergadering.

Dc datum, waarop dc ccrstvol.gendc vergadering van dc Groep zal worden gehouden,
is bepaald op 12 april a.s.

Met het oog op dc studentenuitwisseling tussen Yugoslavië en Nederland wordt de
dierenarts, die eventueel een Yugoslavisch student zou willen ontvangen, verzocht
zich in verbinding te stellen met het D.S.K.-bestuur.

Het betreft een verblijf van Yugoslavische studenten in Nederland gedurende cen
maand in dc zomer van dit jaar.

Hct Hoofdbestuur heeft collega M. J. Karens, Korte Waarder 21, Nieuwerbrug a/d
Rijn, aangenomen als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Hct Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige kandidaten H. W. G. Veldhuis en L.
V. d. Zee aangenomen als kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Hemmen, J. W. van, te Wadenoyen, naar Lingedijk 65, aldaar, tel. 03446—338
(privé), 03440—3867 (bur.), gr. no. gewijzigd in 912419, h.w. en dir. ab. te Tiel.

Jansen, P. F. J., tc Hazerswoudc, naar Groenestein 1, aldaar, tel. 01714—510, gr.

Meijer, G. F.; 1958; Delft, Lccuwenhocksingel 29; tel. 01730—20740 (bur.); P.,
ass. bij G. J. van Arragon. (inlassen 102)

Vloten, J. van, van \\\'clp (Gld.) naar Rotterdam, Jan Evcrt.senplaats 35-1, tel.

Hartink, A., tc Brock in Waterland, Broekermeerdijk 1-313, tel. 02903—227, gr.

Knape, J. J., te Diepenheim, te rekenen met ingang van 1 januari 1958 ter stand-
lilaats Diepenheim, tot plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige
Dienst. (96)

Vogely, G. M., tc De Bilt, te rekenen met ingang van 1 januari 1958, ter standplaats
Rotterdam, tot Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige
Dienst. (121)

Edel, K., tc Hilversum, in verband met vertrek uit het district Vi^aarin hij destijds is
aangesteld, te rekenen met ingang van 1 januari 1958, als plaatsvervangend In-
specteur van de Veeartsenijkundige Dienst. (81)
Tolhoek, C., te Mcppcl, op zijn verzoek, te rekenen met ingang van 1 januari 1958,
als:

b. Rijkskeurmeestcr in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (117)

Br. onder no. .5 aan dc „Maatschappij voor Diergeneeskunde",
Rubenslaan 123, Utrecht.

Burgemeester en Wethouders van bovengenoemde gemeente
roepen sollicitanten op voor de betrekking van

hoofd van de vleeskeuringsdienst ,,Dirksland", omvattende
gemeenten Dirksland, Herkingen, Melissant, Stellendam, Goe-
dereede en Ouddorp,

Op zondag 22 december overleed te zijnen huize in de leeftijd van 68 jaar
na een langdurig en geduldig gedragen lijden, collega Dr. R. Bergema,
oud-Directeur van het Openbaar Slachthuis der gemeenten Nieuwer- en
Ouder-Amstel.

Hij werd geboren 31 januari 1889 te Leeuwarden. In juli 1912 behaalde
hij zijn veeartsdiploma aan cle toenmalige Rijksveeartsenijschool. Ter
voorbereiding van zijn dis.sertatie werkte hij daarna enige tijd o.l.v. Prof.
Sjollema aan het Chemisch laboratorium van genoemde inrichting. Hij
promoveerde 5 februari 1914 te Bern op een proefschrift getiteld: „Unter-
suchungen über den Einflusz einiger äusseren und inneren Krankheiten
auf die Zusammensetzung und die eigenschaften der Kuhmilch".
In Leens nam hij de praktijk over van collega Werkman en werd tevens
op 1 januari 1913 belast met de keuring van in nood gedood en gestorven
vee. Bij het instellen van de Vleeskeuringswet, werd hij hoofd van Dienst-
van de Kring Leens, Ulrum en Kloosterburen.

Op 29 juli 1914 trad hij te Utrecht in het huwelijk met mej. Breukelaar.
Uit dit huwelijk werden 5 kinderen geboren.

Met het oog op hun opleiding, heeft hij na een 24-jarige praktijk-loopbaan
een ambtelijke betrekking gezocht in het Westen van het land. Op 25 mei
1936 werd Idj benoemd tot Directeur van bovengenoemd Slachthuis.
Met grote nauwgezetheid heeft hij zijn taak als keuringsdierenarts altijd
vervuld. Het wetenschappelijk gedeelt, speciaal het laboratoriumwerk,
lag hem na aan het hart. In de oorlogsjaren heeft hij ook al zijn krachten
aangewend, om zoveel mogelijk uit de klauwen van onze bezetters weg
te houden.

Bergema heeft zich met het Noord-Hollands veterinaire leven weinig inge-
laten. Op een afdelingsvergadering kwam hij zelden, doch de bijeenkom-
sten van de Hoofden van Dienst en Directeuren van Openbare Slacht-
huizen, heeft hij altijd gaarne bezocht.

Bij het bereiken van de 65-jarigc leeftijd nam hij op 28 januari 1954 offi-
ciele afscheid van de Dienst, waarbij de prettige sfeer, die deze middag
heerste, een afspiegeling was van de grote waardering, die hij als Hoofd-

ambtenaar in zijn gemeente genoot. Hij stond bekend om zijn werkelijk-
heidszin, zijn humor en zijn scherpzinnigheid. Vooral door deze laatste
eigenschap heeft hij vele ambtelijke hindernissen, glansrijk „genomen".
Hij zat nog vol idealen en had nog grote plannen voor dc toekomst. Het
heeft helaas niet zo mogen zijn. Drie maanden na zijn pensionering werd
hij getroffen door een zeer ernstige hartziekte, die hij geestelijk te boven
is gekomen, maar die hem lichamelijk sloopte. Zijn opgeruimd karakter
heeft hij altijd bewaard.

Tenslotte heeft het einde, wat reeds lang verwacht was, allen nog over-
rompeld.

De begrafenis vond plaats op 27 december j.1. op dc begraafplaats „Zorg-
vlied" te Amsterdam.

De plechtigheid werd geleid door Ds. VVeyland, Geref. predikant te Am-
stelveen. In de Aula sprak de Wethouder van de Bedrijven namens het
Gemeentebestuur; de voorzitter van de vereniging van Hoofdambtenaren
en tenslotte cen neef van de overledene.

Daarna werd de kist ten grave gedragen onder het spelen van Bergema\'s
lievelings-psalm 43:4.

Met Bergema ging een bekwaam collega heen. Zijn nagedachtenis zal bij
ons nog lang blijven voortbestaan.

De mens houdt sinds overoude tijden liuisdieren ten zijnen bate. Door
doelmatige foklierij tracht men het nut van deze dieren zo hoog mogehjk
op tc voeren. Het spreekt van zelf, dat men behalve over cen goed inzicht
in dc erfelijkheidsleer, óók over goede criteria dient te beschikken, met
behulp waarvan men de noodzakelijke selectie kan toepassen.
Tc veel gebruikt men hiervoor cen keuring op het c.xterieur. Zonder hier
nu alle betekenis aan te willen ontzeggen, is het toch wel duidelijk, dat
dit niet de enige methode kan en mag zijn.

De mogelijkheden om gebruiksclieren naar hun waarde te beoordelen zijn
geheel verschillend en hangen af van het doel waarvoor men de betreffende
dieren houdt.

Bij produktie-dieren kan men dc opbrengst nagaan, b.v. melkgift, wol
opbrengst, aantal eieren etc.

Bij arbeidsdieren (dus speciaal het paard) is dit veel moeilijker. Men heeft
hiertoe de gegevens, die in dc arbeidsfysiologie bekend zijn geworden, te
hulp geroepen.

In de arbeids-fysiologic (zie b.v. literatuur 1, 6 en 7) bestudeert men de
reacties van het lichaam o]j allerlei soorten werk of inspanning. Dit kan
met diverse oogmerken geschieden. Uit zuiver wetenschappelijke interesse
zonder „bijbedoelingen". Verder om de optimale condities te vinden voor
het verrichten van allerlei werkzaamheden in kantoor, fabriek of werk-
plaats. Uit militair oogpunt is men geïnteresseerd in de maximale prestaties,
die men nog net verrichten kan. Ten slotte heeft het grote belang van en
interesse voor de sport de stoot gegeven tot zeer veel onderzoek op dit
gebied.

Men heeft in de loop van de tijd zeer veel verschillende proeven bedacht
en intgevocrd om het prestatievermogen van dc mens, en ook wel van het
dier, te testen.

12. Stijging van het aantal crythrocyten in het perifere bloed na adrenaline
injectie.

14. Stijging van de lichaamstemperatuur bij inspanning,
l.\'i. Tijdsduur waarna uitputting optreedt.

Bij het beoordelen van het prestatie vermogen van het paard heeft men
verschillende van deze criteria gebruikt. In Nederland hebben o.a. van
Rijn, de Groot en van der Plank en Voûte zich hiermede
bezig gehouden.

Van R ij n 8 onderzocht de trekkracht van paarden. De Groot en
van der Plank^ gingen de gehalten van melkzuur in het bloed na.
Zij vonden bij normale paarden in rust 10 — 14 mg%; na galop steeg dit
bij volbloed paarden tot 20 mg%. Galop over een zelfde afstand deed bij
gewone paarden het melkzuurgchalte stijgen tot minstens 30 mg%, ja
zelfs soms tot 70 mg%. Deze cijfers tonen duidelijk aan, dat het melkzuur-
gehalte een criterium vormt voor het prestatie-vermogen.
Voûte gebruikte de volgende methoden.

a. De toeneming van het aantal erythrocyten in het perifere bloed na
arbeidsprestatie.

b. De invloed van adrenaline op de toeneming van het aantal erythro-
cyten in het perifere bloed.

1. In de uitstorting van de erythrocyten in het perifere bloed zit een
neiging, dat het beste paard de kleinste uitstorting heeft.

2. Adrenaline kan cen arbeidsprestatie wat betreft de toeneming van het
aantal erythrocyten in het perifere bloed niet vervangen.

3. Dc daling der alkali-reserve na een prestatie is een maat bij het paard
voor de beoordeling of het betrokken dier de arbeid gemakkelijk of niet
kan volbrengen. Een geringe daling pleit voor een goede arbeidsprestatie.

4. Het belasting-electrocardiogram is cen belangrijk hulpmiddel bij de
beoordeling van een goede hartfunctie en of het paard opgewassen is
tegen de van hem verwachte prestatie.

Op pag. 61 van dezelfde publikatie schrijft deze auteur: „De alkalireserve
is als de belangrijkste richtsnoer te beschouwen en wel in dien zin, dat een
geringe daling der alkali-reserve na een bepaalde prestatie een gunstige
beoordeling geeft ten opzichte van het verwerken dier prestatie, m.a.w.
een goed paard heeft een gering cdaling der alkali-reserve. Dit geldt althans
in het algemeen".

Een van de meest karakteristieke eigenschappen van levende wezens is
het verschijnsel, dat G a n n o n homeostasis heeft genoemd, d.w.z. het
verschijnsel, dat het levende organisme er in slaagt zijn milieu intérieur
(Claude Bernard) vrijwel constant te houden als cr veranderingen
in het milieu-exterieur optreden. Dit vermogen is niet bij alle levende
organismen in even grote mate aanwezig: dieren kimnen het beter dan
planten. Hogere dieren beter dan lagere (denk b.v. aan de homoiothermie
van de vogels en zoogdieren).

Een factor, die een zeer belangrijke rol in het milieu-interieur speelt is de
pH. Het grote belang hiervan voor het gezonde en zieke dier is door
S e e k 1 e s 9 uiteen gezet.

paard en rund bestudeerd. Voor nadere bijzonderheden wordt naar beide
publikaties verwezen.

De pH wordt door het organisme op twee fundamenteel verschillende ma-
nieren gereguleerd: door echte biologische processen, t.w. de ademhaling
en de nierfunctie (we gaan hier niet nader op in) en door zuiver fysisch-
chcmische processen: door zgn. buffersystemen. We beperken ons tot de
buffersysteem van het bloed. Dit zijn: het natriumbicarbonaat-koolzuur
systeem, het stelsel primair-sccundair natriumfosfaat, de plasma eiwitten
en het hemoglobine in de erythrocyten.

Voor onze beschouwingen is het systeem natriumbicarbonaat-koolzuur het
belangrijkst.

Het zuur-base evenwicht in het bloed, dat op zijn beurt weer een afspie-
geling is van de zuur-base toestand in de rest van het lichaam, kunnen
we het best karakteriseren door middel van de volgende twee grootheden:
cle pH en de alkali-reserve.

Per definitie verstaan we onder de alkali-reserve de totale hoeveelheid
CO2, (uitgedrukt in volume procenten) dat met behulp van een sterk
zuur in vacuo vrijgemaakt kan worden lut bloed, dat in evenwicht is met
een gasmengsel, dat een partiële koolzuurspanning van 40 mm Hg heeft,
(d.i. de samenstelling van normale alveolaire lucht).

Dit begrip alkali-reserve behoeft enige toelichting. In de eerste plaats is
het eigenlijk wel een vreemde gewoonte om de hoeveelheid vrijgemaakt
koolzuur uit te drukken in volume procenten. Wanneer uit 100 ml bloed
70 ml. CO2 vrijgemaakt kan worden, zegt men, dat de alkali-reserve
70 vol% bedraagt, terwijl toch heus niet het koolzuur 70% van het volume
van het bloed inneemt (het is zelfs grotendeels helemaal niet in de vorm
van CO2 aanwezig!).

Verder is de naam alkali-reserve ook niet zo gelukkig gekozen. Het is geen
reserve in de gewone zin van het woord. Het kan b.v. niet volledig ver-
bruikt worden. Ook is het op het eerste gezicht niet erg voor de hand lig-
gend om de hoeveelheid koolzuur, die uit bloed vrijgemaakt kan worden,
alkali-reserve te noemen. We zullen zien hoe men daartoe gekomen is.
H e n d e r s O n en H a s s e 1 b a 1 c h hebben de volgende formule afgeleid:

pK is cen constante, die de waarde 6.1 heeft. De pH is dus volkomen
bepaald, als we de verhouding kennen tu.ssen de hoeveelheid NalICOs en
vrij koolzuur. Het is nu niet zo eenvoudig om èn de hoeveelheid Natrium-
bicarbonaat èn de hoeveelheid vrij koolzuur te bepalen. Wèl is het ge-
makkelijk om het natriumbicarbonaat om te zetten in koolzuur en deze
hoeveelheid koolzuur tezamen met het al vrij aanwezige koolzuur te be-
palen. Dit doet men bij de bepaling van de alkali-reserve. Voor experimen-
tele bijzonderheden zie b.v. T a c k e n.

Als men nu bovendien de pH meet (iets wat vrij eenvoudig is) dan is het
gehele systeem bekend. De nonnale pH is 7.4. Wanneer we dit invullen
in de vergelijking van Henderson - - Hasselbach, dan blijkt dat
dus normaliter

Nu is 1.3 de log van 20 dus is de verhouding biearbonaat : COg = 20 : 1.
De hoeveelheid opgeloste koolzuur hangt af van de partiële druk. Bij 38°C
en 40 mm partiele koolzuurspanning (d.i. de partiele koolzuurspanning in
de alveolaire lueht) lost er ongeveer 3 volume % koolzuur in plasma op.
De hoeveelheid koolzuur in de vorm van biearbonaat bedraagt dus 20 x 3
= 60 vol%. De alkalireserve is dan 60 -f 3 = 63 %.

De twee voornaamste zuren, die bij de stofwisseling vrij-komen zijn het
koolzuur en het melkzuur. Het koolzuur wordt voornamelijk gebufferd door
het hemoglobine; het melkzuur voornamelijk door het natriumbicarbonaat-
koolzuur systeem. Melkzuur is een sterker zuur dan koolzuur. Hun di.sso-
ciatie-constanten bedragen resp. 1.4 x 10-4 en 3.5 x lO-\'i\'.
Wanneer cr dus melkzuur in het bloed komt, vindt dus de volgende reactie
plaats:

Melkzuur natrium-bicarbonaat natrium lactaat -j- koolzuur.
De in het bloed aanwezige hoeveelheid natrium-bicarbonaat is dus bepalend
voor de hoeveelheid meWzuur (of een eventueel ander aanwezig sterk
zuur), dat onschadelijk gemaakt kan worden.

Vandaar, dat men deze hoeveelheid natriumbicarbonaat, dat zuur weg kan
werken, als alkali-reserve betitelt, met dien verstande, dat men tot de
alkali-reserve mede rekent de hoeveelheid aanwezige vrij koolzuur, die
echter slechts gering is en men de alkalireserve uitdrukt als de totale hoe-
veelheid koolzuur, die vrijgemaakt kan worden, omdat dit de gemakke-
lijkste en zodoende ook de gebruikelijkste manier van bepalen is.

Wat is nu de betekenis van het buffer systeem bij lichamelijke inspanning?
Bij spierarbbeid wordt veel CO2 en melkzuur geproduceerd. Het CO2
wordt via de longen verwijderd. Het melkzuur wordt gedeeltelijk tot CO2
en water geoxydeerd, gedeeltelijk geresyntheti.seerd tot glycogeen. Bij grote
inspanning is per tijdseenheid de melkzuur produktie groter dan het ver-
dwijnen van het melkzuur met het gevolg, dat het melkzuurgehalte van het
bloed stijgt. Hoe beter het lichaam aangepast is aan het verrichten van
arbeid, des te sneller wordt het melkzuur weggewerkt en stijgt het melkzuin -
gehalte dus minder.

Zie de proeven van de Groot en van der Plank.
Het melkzuur, dat dus niet verdwijnt, zal het natriumbicarbonaat in
natriunilactaat omzetten. Het vrijgemaakte koolzuur wordt via de longen
verwijderd. De totale hoeveelheid koolzuur (dus biearbonaat -f- vrij COy)
zal dan dalen.

Bij een atleet daalde na een ren van 440 yards in 67,5 sec de pH tot 7.04,
het bloedlaetaat-gehalte steeg tot 150 mg% en de alkalireserve daalde tot
27 vol% (normaal 60 a 70 vol%).

De betekenis van de bufferwerking van het bloed komt duidelijk naar voren
als wij de pH berekenen van een oplossing van 150 mg melkzuur in 100 ml.
water. Het molecuul gewicht van melkzuur is 90.
150 mg per 100 ml. = 1,5 g per liter, d.i. 1,5/90 = 0.017 N.

Dill, Edwards en Talbot lieten 25 verschillende proefpersonen op
een tredmolen gedurende 20 min, lopen met een snelheid van 9.3 km/uur.
Zij gingen de toeneming van het lactaat en de afneming van de alkali-
reserve na.

ln figuur 1 ziet men dc icsultaten, gcrang.ichikt volgens toenemend lactaat
toeneming (Nunnncr 1 was ccn bekend Marathonloper). De daling van dc
alkali-reserve gaat dus min of meer ])arallcl aan de lactaat-tocneming.
Voûte onderzocht dc daling van dc alkali-reserve bij een twintigtal
paarden na eenzelfde arbcidsdoscring. Deze bestond uit 350 m stap, 350
draf, 700 m handgalop en 700 m gestrekte .galop.

Het interessante van dc studie van Voûte is, dat hij óók beschikte over
ccn classificatie van die twintig paarden door ccn ervaren ruiter en bc-
rocpspaardenman, die gcdincnclc 2 jaar dagelijks met deze paarden om-
ging en hen nauwkeurig observeerde.
In nevenstaande tabel zijn de gegevens verwerkt.

In de eerste kolom is het rangnummer, dat de paarden toekwam volgens
deze subjectieve beoordeling, vermeld. In de tweede kolom opinerkingcn

over de betreffende paarden. In de derde kolom de verandering van de
alkali-reserve na de arbeidsdosering. En in de vierde kolom het rangnummer
(in Romeinse cijfers) dat dc paarden toekomt, indien wij ze rangschikken
volgens de mate van afneming van de alkali-reserve.

Voûte rangschikt vervolgens in een diagram (zie figuur 2) de paarden
volgens opklimmende grootte van de afneming van dc alkali-reserve, echter
met dc inconsequentie, dat hij de drie gevallen van toeneming achteraan
zet. Ilij zegt dan (I.e. 31): „We zie dan dat de.zc ranglijst in het algemeen
heel goed overeenkomt (cursivering van mij) met de subjectieve beoor-
deling. Slechts 5 paarden maken hier een uitzondering op, n.1. de paarden
3, 4, 16 en 8, die hoger geclassificeerd zouden moeten worden en 20, die
lager gesteld moest zijn".

liet is mogelijk met behulp van de methode der rangcorrelatie na te gaan
hoe groot deze overeenstemming nu wel is (zie voor deze statistische me-
thode Boogaerdt^).

In de laatste kolom van de tabel hebben we de rangorde aangegeven, die
de paarden toekomt, als we ze rangschikken volgens toenemende grootte
van de alkali-reserve afneming. Het is strikt noodzakelijk om tijdens hel
rangschikken steeds één en hetzelfde principe te gebruiken en niet tijdens
hel rangschikken op een ander principe over te gaan. Wanneer we dus
rangschikken volgens de toenemende grootte van de afneming van de al-
kali-reser\\\'e, dan moeten we, als er zich een toeneming van de alkali-reserve
na arbeid voordoet, deze beschouwen als cen kleinere „afneming" dan een

Paarden gerangschikt volgens hun verschillen in alkali-reserve vóór en na beweging.

echte afneming. Dit is gemakkelijk in te zien bij het volgende voorbeeld:
rangschik de cijfers: —3, —4, -|-2, —1, O, 1 volgens toenemende „nega-
tieviteit". De volgorde wordt dan 2, 1, (3, —1, —2, —3, —4.
We kunnen nu de correlatie bepalen tussen de subjectieve beoordeling en
de beoordeling naar het gedrag van de alkali-reserve. Gebruik makende
van de rang correlatie methode van K e n d a 11 vinden we voor de corre-
latie: 0,03.

Wanneer we de paarden, die een toeneming van de alkali-reserve na in-
spanning vertonen, buiten beschouwing laten en opnieuw rangschikken,
dan vinden we een correlatie coëfficiënt: 0,103.

13
12
I I

9
8
7
6
S
4
3
2
I

8
9

lO
I I
I 2
I 3
14

Van beide correlatie coëfficiënten kunnen we de standaard-afwijking be-
rekenen en met behulp daarvan nagaan, hoeveel waarde we aan de corre-
latie kunnen hechten.

Het blijkt dan, gebruik makende van de tabellen van Kaarsenmaker
en van Wijngaarden^, dat de kansen om deze correlatie louter
door toeval aan te treffen, dermate groot zijn (nl. P is resp. 0,436 en 0,299),
dat we geen waarde mogen hechten aan de overeenstemming tussen beide
wijzen van beoordelen. We verkeren nu dus in de situatie dat we niet
weten op welke van de twee beoordelingen we kunnen vertrouwen.
Verder dringt zich de vraag op waarom de paarden 8,13 en 14 een toe-
neming van de alkali-reserve vertonen en alle anderen een afneming. Dit
kan veroorzaakt zijn door een onvoldoende afvoer van het koolzuur door
welke oorzaak dan ook (minder goede circulatie en/of minder goede long-
ventilatie). Een kleine aanwijzing hebben we in het feit, dat de polsfrecjuen-
tie van de paarden 8 en 13 na arbeid zijn resp. 92 en 90, terwijl de andere
paarden meestal na de arbeid een jjols van 50 ä 60 hebben (zie tabel I.e.
blz. 78).

Het zou zeer verhelderend geweest zijn indien bij alle paarden naast cle
alkali-reserve óók de pH was bepaald. We zouden dan de plaats van ieder
paard in het van S 1 y k e diagram hebben kunnen aangeven.
Conclusie.

De processen, die zich tijdens inspanning afspelen, zijn zeer gecompliceerd.
Alle waarden, die we bepalen, zijn de resultantes van vele, deels tegen-
strijdige reacties van het lichaam. Daarom kunnen we indien we een indruk
willen krijgen van het prestatievermogen van dieren door het bepalen
van fysiologische grootheden, nooit volstaan met slechts naar één gegeven
te kijken, maar dienen we, zelfs indien we ons om praktische redenen tot
een enkel aspect beperken, van dit aspect meerdere gegevens te verzamelen.
Wanneer we b.v. het verband tussen de neutraliteits-regulering en arbeids-
prestaties willen bestuderen, clan dienen we op zijn minst cle volgende drie
grootheden te bepalen:

pH, alkalireserve en melkzuurgehalte van het bloed.
Een typische moeilijkheid is verder het volgende.

Iedere objectieve beoordeling, hoe goed ook theoretisch gefundeerd, zal
altijd in de praktijk getoetst moeten worden of zij voldoet of niet, ni.a.w.
een objectieve beoordeling moet gecombineerd worden met een subjectieve.
Met behulp \\an rangcorrelatie methoden kan cle mate van overeenstemming
tussen beide methoden bepaald worden.

Is deze onbevredigend, dan is zonder meer niet duidelijk welke van de
twee we moeten verdenken van ondeugdelijkheid.

Is cle overeenstemming goed, dan zijn we geneigd aan te nemen, dat iieide
methoden goed zijn, alhoewel de mogelijkheid niet uit te sluiten is, dat
ze beiden niet deugen, maar alleen dezelfde rangorde aangeven.
In deze kwestie laat de statistica ons in de steek.

Besproken worden dc mogelijkheden en moeilijkheden om tot objectieve maatstaven
te komen voor de beoordeling van het prcsctatievermogen van paarden.
Aantrekkelijk lijkt de bepaling van de alkali-reserve vóór en na inspanning. Aange-
toond wordt dat de bepaling van de alkali-reserve alléén beslist ontoereikend is.
Het is noodzakelijk tegelijkertijd de pH van het bloed te bepalen, liefst gcombineerd

Gewezen wordt op de moeilijkheid om de bruikbaarheid van de beoordeling vast te
stellen.

The author discusses the various ways and means of working out objective standards
for the evalution of a horse\'s capaciten for doing work, as well as the attendant diffi-
culties.

The determination of the alkali reserve, both before and after exercise, seems attrac-
tive in this respect. It is shown, however, that the determination of this alkali reserve
alone is inadequate. A simultaneous check must also be made of the pH of the blood,
preferably in conjunction with a determination of the lactic acid content.
Attention is drawn to the difficulty of verifying the serviceability of the evalution.

On commente les possibilités et les difficultés pour parvenir à des bases permettant
de juger la capacité de prestation des chevaux.

Ce qui semble attrayant, c\'est la détermination de la réserve d\'alcali avant et après
l\'attelage. Il est démontré que seule la détermination de la réserve d\'alcali est absolu-
ment insuffisante. Il est nécessaire de doser en même temps la pH du sang, de préfé-
rence combinée avec une détermination de la teneur de l\'acide lactique.
On signale la difficulté de déterminer l\'applicabilité du jugement.

Es wurden die Möglichkeiten und Schwierigkeiten besprochen, um einen objektiven
Massstab zur Beurteilung der Leistungsfähigkeit von Pferden zu finden.
Wertvoll scheint die Bestimmung der Alkalircscrvc vor und nach der Anspannung zu
sein. Nachgewiesen wird, dass die Bestimmung der Alkalireserve allein absolut un-
zureichend ist. Er ist notwendig gleichzeitig das pH im Blut zu bestimmen, am besten
kombiniert mit einer Bewertung des Milchsäuregehaltcs.

Es wird jedoch auf die Schwierigkeit hingewiesen, um eine brachbare Beurteilung zu
erhalten.

1. S. H. BARTLEY and E. CHUTE, Fatigue and impairment in man. New York,
McGraw Hill 1947.

6. L. E. MOREHOUSE and A. T. MILLER. Physiology of exercise. St. Louis,
Mosby, 1953.

7. S. R. RIEDMAN, The Physiology of work and play. New York, the Dryden
Press, 1950.

10. P. H. W. TACKEN, Een studie betreffende de ncutralitcitsregulering bij enkele
stofwisselingsziekten van paard en rund. Amsterdam, Spin en Zonen, 1947.

11. E. J. VOÜTE Jr., Bijdrage tot de beoordeling van het paard op grond van
physiologische waarden. Utrecht, Kemink, 1943.

In dc biologische wetenschappen, waartoe per slot van rekening de dier-
geneeskunde ook behoort, wordt iedere onderzoeker dagelijks geconfronteerd
met het verschijnsel van de variabiliteit. Wij kunnen bijvoorbeeld helemaal
niet spreken van „de" afmeting van de ei^throcyt, „de" normale tempera-
tuur van het paard, „de" normale pols-frequentie van de hond, „het"
calcium-gehalte van het serum van het rund, enz. enz. Als wij bijvoorbeeld
bij een groot aantal normale koeien het calcium-gehalte van het serum
bepalen, dan vinden we een hele reeks verschillende waarden.
Dit feit brengt belangrijke consequenties met zich mee en wel in tweeërlei
opzicht.

\'Fen eerste staan we voor de noodzaak toch over „normale" waarden te
kunnen beschikken.

Ten tweede willen we vaak gaarne weten of tussen twee of meer reeksen
gegevens van waarnemingen verschillen bestaan. Wc hebben b.v. bij lU
varkens een antibioticum door het voer gedaan en bij 10 andere varkens
(de controle groep) niet. Is er invloed van deze „behandeling" op de
gewichts toename?

Of we bepalen het calcium-gehalte van het serum van normale koeien en
bij koeien lijdende aan kalfziekte. Treedt er een verschil op?
In dergelijke gevallen kumien we met vrucht gebruik maken van de metho-
den van de wiskundige statistiek, (tegenwoordig veelal „statistica" ge-
noemd).

Uit het bovenstaande volgt, dat de statistica in twee onderdelen uiteen
valt: de beschrijvende statisdek en de waarschijnlijkheidstheorctischc
statistiek.

De beschrijvende statistiek houdt zich bezig met het vraagstuk hoe wc een
verzameling van bij elkaar behorende waarnemingen het best kunnen
karakteri.seren. Dit geschiedt o.a. door het invoeren van gemiddelden. Het
meest gebruikt wordt het ook uit het dagelijks leven goed bekende reken-
kundig gemiddelde. Een gemiddelde dient als representant voor de gehele
groep waarnemingen.

Natuurlijk is het ook noodzakelijk de variabiliteit, dus de sjneiding tussen
de individuele waarnemingen, in een of andere maat vast te leggen. Zeer
gebruikelijk is de zgn. standaard-afwijking, cen grootheid, die op een be-
jjaalde manier gedefinieerd wordt.

De waarschijnlijkheidsthcorctischc statistiek - - ook stochastische statistiek
genaamd — houdt zich onder andere bezig met het vraagstuk, hoe men
uit gespreide waarnemingen tóch op verantwoorde wijze conclusies kan
trekken. Een belangrijk vraagstuk is b.v. het onderzoek of er tussen twee
waarnemingsreeksen verschillen bestaan.

Men gaat hierbij op een eigenaardige manier te werk. Men beschouwt de
uitslag (bestaande uit een reeks getallen) van een e.xperiment als een
steekproef uit de oneindige reeks waarnemingen van dezelfde soort, die
men in gedachten zou kunnen doen. Men noemt deze denkbeeldige ver-
zameling experimentele gegevens kortweg „het universum".

Wil men nagaan of de uitkomsten van twee experimenten (N.B. een
experiment moet altijd bestaan uit een reeks waarnemingen. Bestaat een
experiment maar uit één bepaling (of uit zeer weinige) dan is hierop de
statistiek niet toepasbaar) werkelijk verschillend zijn, dan gaat men na
of deze twee experimenten geacht kunnen worden beiden een steekproef
tc vormen uit het zelfde universum.

Het is echter niet mogelijk om in absolute zin uit te maken of het waar-
genomen verschil significant is, ja dan neen. Men kan alleen maar aan-
geven in welke mate, met welke waarschijnlijkheid van een significant
verschil gesproken kan worden.

Een voorbeeld (ontleend aan Gouldcn) zal dit verduidelijken.
We gaan met ccn geldstuk kruis of munt gooien. Het ligt voor de hand
om aan te nemen dat dc munt „zuiver" is, dus, dc kans om kruis te gooien
even groot is als die om munt te gooien. Beide kansen zijn dus /2. Welke
uitslag kunnen we verwachten als we 3 x „tossen"? (of wat op het zelfde
neerkomt: met drie munten tegelijk gooien?) Dit zien wc uit de volgende
tabel:

Alle acht „gebeurtenissen" (iedere horizontale rij vormt één „gebeurtenis")
zijn even waarschijnlijk. We hebben 1 kans op de 8 om 3 x kruis te gooien;
3 kansen op de 8 om 2 x kruis te gooien; 3 kansen op de 8 om 1 x kruis
te gooien en 1 kans op de 8 om geen enkel keer kruis te gooien.
We kunnen op dezelfde wijze nagaan hoe dc kansen verdeeld zijn bij n x
gooien (hetzij tegelijk, hetzij achter elkaar; dit maakt, zoals gemakkelijk is
in te zien, geen verschil).

Nadere bestudering leert, dat de kansverdeling wordt weergegeven door
de afzonderlijke termen van het binomium van Newton:

Zouden de kansen op kruis of munt niet gelijk zijn, maar b.v. p en q, (Zó,
dat natiuuiijk p -f q = 1), dan geldt, dat de ontwikkeling van (p -f q)"
de kansverdeling weergeeft.

We beschouwen nu het geval van 16 worpen met cen zuivere mimt. In
fig. 1 hebben wc dc kansverdeling grafisch uitgezet.

Stel we vinden bij deze 16 worjjen 13 x knus en 3 x mimt. Dit doet de
verdenking rijzen, dat de munt niet zuiver is. Hoe kvmnen we nu int deze
proef op verantwoorde wijze een conclusie trekken?

We gaan hiervoor na, lioe groot de kans is om met een zuivere munt dit
resultaat of een nog slechter tc verkrijgen, dus hoeveel kans we hebben

Kansverdeling om met een zuivere munt in 16 worpen een bei)aald aantal malen
kruis te gooien.

Horizontaal is afgezet het aantal waargenomen keren kruis.
Vertikaal de daarbij behorende kansen.

op 13, 14, 15 of 16 X kruis in 16 worpen. Wc bepalen, zoals dat in
statistisch jargon heet, de overschrijdingskans oni moer dan 12 x kruis te
werpen.

Dat we de overschrijdingskans gaan bepalen en niet de kans om precies 1.3x kruis tc
gooien berust daarop, dat in deze vorm dit begrip ook toegepast kan worden op
continue kans-verdelingen. We gaan hier niet nader op in.

Met behulp van het binomium van Newton heeft men deze kans berekend.
Zie onderstaande tabel:

De kans op gooien van 13 of meer malen kruis is de som van de eerste
vier termen, dus 0,011. Met andere woorden, als we deze proef in zijn
geheel vele malen herhalen, loj)en we een kans van 0,01 om met een
zuivere munt in 16 worpen toch 13 of meer keren kruis aan te treffen.

Dezi\' uitkomst maakt het onwaarschijnlijk, dat wc bij onze proef, waarbij
wc dc eerste dc beste keer cht resultaat al aantroffen, met cen zuivere munt
tc maken hebben. Het is echter ook duidelijk, dat we met onze conclusie:
„Deze munt is onzuiver" voorzichtig moeten zijn. Het is immers wel
degelijk mogelijk met een zuivere munt het zelfde resultaat tc verkrijgen.
We moeten dus onze conclusie op de volgende wijze formuleren:
We mogen onze uitgangs-hypothese, dat dc munt zuiver was en dus een
bekende en (hier gelijke) kans om kruis of munt te gooien had, verwerpen,
maar we moeten ons er tegelijkertijd van bewust zijn, dat we de kans
van 0,01 lopen deze conclusie ten onrechte te trekken.
Korter uitgedrukt: de munt is onzuiver salve probabilitate 0,01 (vaak
aangegeven met s.p. 0.01) d.i. behoudens de kans op onjuist zijn in 0,01
van de gevallen. Deze uitdrukking salve probabilitate is naar ik meen
afkomstig van van D a n t z i g.

We moeten ons cr bij neerleggen, dat uit statistisch materiaal alleen maar
conclusies in dergelijke vorm mogelijk zijn.

Het ligt geheel aan de experimentator om tc beslissen wat voor risico\'s op
foute conclusies hij wenst te aanvaarden. Dit hangt geheel af van de ernst
van de gevolgen van een foute conclusie.

Wanneer het gaat om b.v. de schadelijke nevenwerking van cen vaccin,
dan zal men zijn eisen zeer hoog moeten stellen.

Het meest gebruikelijke „levcls of significance" zijn het 1 %- en het 5 %-
niveau (dus sp 0,01 en sp 0,05).

Het zou echter onjuist zijn om te menen, dat men zo groot mogelijk zeker-
heid verkrijgt door de toelaatbare overschrijdingskans zo klein mogelijk tc
nemen. Het voornaamste doel van dit artikel is juist om dit onder de
aandacht van dc rescarch-werkers tc brengen.

We moeten ons namelijk scherp \\oor ogen stellen, dat we bij het trekken
van conclusies uit statistisch materiaal twee soorten fouten kunnen maken,
le. We kunnen dc hypothese van lutgang verwerpen terwijl deze toch jiust
is. In ons bovengeschetste geval liepen we deze kwade kans in circa
ccn op dc honderd gevallen.

We maken ons dan schuldig aan de z.g.n. fout van de eerste soort.
2e. Wc kunnen de hypothese van uitgang aannemen, terwijl deze onjuist
is. Daarom spreken dc statistici voorzichtigheidshalve liever niet van
„aannemen" (wat zou suggereren dat zij in dc waan verkeren, dat dc
iiyjjothesc onvoorwaardelijk juist zou zijn) maar plegen slechts tc
spreken van nict-verwerpen van cen hypothese.

We bezondigen ons in dit geval aan ccn z.g.n. fout van de tweede soort.
1 let is cle groote verdienste \\ an J. N c y m a n en E. S. P e a r s o n geweest
om hierop de aandacht gevestigd te hebben.

Alhoewel zij deze begrippen fouten van de eerste soort en fouten van de
tweede soort reeds in 1933 ingevoerd hebben, is deze belangrijke kwestie
nog steeds niet in vele leerboeken doorgedrongen.

Zelfs in het voortreffelijke bock van G. U. Y u 1 e en M. G. K e n d a 1 1,
An introduction to the Thcory of Statistics, 14e druk 1953, wordt dit niet
\\ermcld.

G O u 1 d c n geeft nu ccn zeer illustratief (maar enigszins gekunsteld) voor-
beeld.

munten met een kans 0,5 om kruis of munt te gooien. De andere partij
bestaat uit munten, waarbij de kans om kruis te gooien 0,8 is en dus de
kans om munt te gooien 1 — 0,8 = 0,2 is. We weten echter niet „wie
wie is".

We gaan dit nu onderzoeken, door met een munt uit iedere partij 16 x
te gooien (of twee maal zestien te gelijk uit iedere partij. Dat maakt
natuurlijk geen verschil).

We moeten beginnen met een hypothese, die wc willen toetsen, op te
stellen. Het ligt zeer voor de hand om als hypothese te nemen: de munten
zijn zuiver, dus de kans op kruis of munt is 0.5. We kunnen dus uitgaande
van deze hypothese de kansverdeling berekenen. Dit is juist het essentiële
punt: van de te toetsen uitgangs hypothese moet de waarschijnlijkheids-
verdeling bekend zijn.

Wc kennen dus de waarschijnlijkheidsvcrdeling voor het geval dat dc uit-
gangshypothese juist is. Is deze niet juist, dan geldt dus een zgn. alterna-
tieve hypothese. We hebben het voorbeeld van G o u 1 d e n „enigszins ge-
kunsteld" genoemd, omdat hierbij de alternatieve hypothese wél bekend
was en dus ook de bijbehorende kansverdeling. Over het algemeen zal dit
echter niet het geval zijn. Over de kansverdeling weten we dan niets. Er
zal zelfs meestal geen sprake zijn van „de" alternatieve hypothese, maar

incii zal dc mogelijkheid onder ogen moeten zien van vele alternatieve
hypotheses.

In figuur 2 zijn de kansverdelingen uitgezet volgens de twee opgegeven
hypothesen.

We nemen als toelaatbare overschrijdingskans voor dc beslissing: „laten we
maar aannemen, dat de mimten goed zijn", P = 0,038. Dit is de kans
om met een goede munt in 16 worpen 12 ofmeer maal kruis te gooien.
Het enkelvoudig gearceerde gebied stelt het percentage goede munten voor
die we voor slecht houden (fout om cle eerste soort) want als we de proef
van 16 keer werpen vele malen herhalen, zullen we in circa 3,8 % van
de gevallen 12 of meer malen kruis gooien. Dit is immers de betekenis
van de grafisch weergegeven kansverdeling.

Wanneer we in dezelfde figuur de (linker) kansverdeling beschouwen, die
de kansverdeling weergeeft van de uitslag van telkenmale 16 worpen doen
met een slechte munt, dan lezen we af, dat als wij dezelfde „betrouwbaar-
heidsdrempel" gebruiken, we in 20.2 % van cle gevallen de slechte mimten
als goed zullen beschouwen (zic het dubbel gearceerde gebied). Dit is de
zgn. fout van de tweede soort.

We kunnen nu onmiddellijk inzien wat er gebeurt, als we onze eis ten
aanzien van de kans op het maken van een fout van de eerste soort (d.i.
het ten onrechte verwerpen van dc nul-hypothese. In ons geval luidde deze:
de munten zijn goed) gaan verzwaren. Wanneer we de verticale lijn, die
in figuur 2 de overschrijdingskans aangeeft, één vakje naar links verplaatsen,
dan zullen we slechts in 1,1 % van de gevallen de goede munten voor
slecht houden, maar... in 40,2 % van de gevallen worden de slechte munten
voor goed aangezien. Verschiüven we dc „fatale" lijn daarentegen één vakje
naar rechts, dan worden in 10.5 % van de gevallen de goede mimten voor
slecht gehouden en in 8.2 % van dc gevallen de slechte munten voor goed.
We kimnen dit samenvatten in cle volgende tabel.

Hij dit voorbeeld verkeerden we in de gelukkige omstandigheid, dat we
niet alleen de kansverdeling kenden \\an de nul-hypothese, hetgeen een
conditio sine cjua non is voor het toetsen van een hypothese in de statistica,
maar dat ons ook tevens de kansverdeling van de hier als enige toegelaten
alternatieve hypothese bekend was.

Hierdoor was het ons mogelijk om de kansen op het maken \\ an fouten van
de eerste soort èn van de tweede soort te berekenen. We zagen, clat het

willen verkleinen van de kans op het maken van fouten van de eerste
soort (een nobel streven, waartegen op het eerste gezicht niets in te brengen
is), automatisch met zich meebrengt het vergroten van de kans op het
maken van fouten van de tweede soort. Dit blijkt bij dieper gaand onder-
zoek algemeen te gelden.

Deze zeer belangrijke vondst brengt belangrijke consequenties met zich
mede. Omdat we, zoals boven is uiteen gezet, de kans op het maken van
fouten van tweede soort niet kennen (dan zouden de kansverdelingen van
de alternatieve hypothesen bekend moeten zijn, hetgeen over het algemeen
niet het geval is), moeten we steeds de te toetsen hypothese zó kiezen, dat
de kwade kans om ongeweten een fout van de tweede soort te maken, geen
ernstige gevolgen met zich meebrengt. Wanneer we de resultaten van twee
therapieën A en B vergelijken, dan zal meestal het niet zo\'n ramp zijn om
ten onrechte te concluderen dat ze beiden even goed (of slecht) zijn, dan
om ten onrechte A beter te achten dan B. We zouden in dit laatste geval
b.v. therapie A gaan propageren, terwijl de resultaten van A slechter zijn
dan van B.

Bij het toetsen van de resultaten formuleren we onze nul-hypothese aldus:
Er is géén verschil in werking tussen A en B.

Een fout van de eerste soort begaan we nu als we ten onrechte deze
hypothese verwerpen, als we dus ten onrechte zeggen, dat A beter is dan

B. Omdat dit een fout van de eerste soort is, hebben we zelf in de hand,
hoe groot het risico is, dat we in deze willen lopen.

Wanneer we teri onrechte verkondigen, dat therapie A even goed is als
therapie B, dan maken we een fout van de tweede soort. We weten niet,
hoe groot deze is maar de consequenties zijn minder erg dan in het eerste
geval.

Deze beschouwingswijze van Ney man en Pearson, heeft ons inzicht
in de ware aard van onze wetenschappelijke conclusies aanmerkelijk ver-
diept. Iedere research-werker dient van deze inzichten op de hoogte te zijn.

Gewezen wordt op het grote belang van de begrippen: fouten van de eerste soort
en van de tweede soort in statistiek.

.\'Attention is drawn to the important concept of errors of the first kind and of the
second kind, a concept introduced in statistics by N e y m a n and Pearson.

Les crrcurs dites du type premier ct type second sont discutées.
Zusammenfassung:

J. NEYMAN and E. S. PEARSON, Frans. Roy. Sec. London, A, 31, 289, 1933.
HELEN M. WALKER, Elementary Statistical methods. (Op blz. 288 c.v. geeft zij in
de vorm van „verhaaltjes" aardige voorbeelden van fouten van dc eerste en tweede
soort.)

Van de redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde ontving ik het
verzoek het Symposium über Fluorprobleme, zoals dit opgenomen werd in
het Bulletin der schweizerischen .Akademie der medizinischen Wissenschaf-
ten (Vol. 12 Fase 6, p. 397-352, 1956), in een boekbespreking weer te
geven.

in dit symposium bespreekt Prof. S c h m i d uit Bern de problemen rondom
de fluorvergiftiging bij runderen, terwijl anderen het cariesproblcem en
de profylaxe daarvan door middel van fluortoevoeging aan drinkwater en
melk belichten.

Enige dagen nadat het verzoek van de redactie van het Tijdschrift mij had
bereikt, vroeg Prof. Schmid mij of ik genegen was naar Zuid-Duitsland en
Zwitserland te komen om ter plaatse een onderzoek in te stellen naar het
voorkomen van fluorvergiftiging bij runderen in de omgeving van een
aluminiumfabriek, welke gelegen is op de rechter Rijnoever. De Rijn
vormt hier de natuurlijke grens tussen Duitsland en Zwitserland.
Alvorens er toe over te gaan mijn bevindingen in Duitsland en Zwitserland
weer te geven, lijkt het mc gewenst de klinische symptomen van een fluor-
vergifdging in het kort te beschrijven.

1- Typische emaildefecten. Deze emaildcfecten kunnen slechts dan ont-
staan wanneer het dier tijdens de ontwikkeling van het blijvende gebit
toxische hoeveelheden fluor opneemt.

Is het gebit doorgekomen dan zien wc dat het email niet normaal
glanzend is: hct is dof, krijtachtig met donker gekleurde strepen of
stippen, terwijl in ernstige ge\\allen het email pleksgewijze of geheel
afwezig is.

Dat een dergelijk gebit onregelmatig afslijt, met als resultaat golf-
vormige kiezenrijen met hier en daar haken en te kleine misvormde
.snijtanden, spreekt vanzelf. Het gevolg van deze abnoimale slijtage is
hct niet goed kunnen grazen en herkauwen (proppen maken), terwijl
het drinken van koud water bezwaren kan opleveren.
Soms zien we cen alveolair periostitis 0{)trodon.

2. Vermagering en te slappe mest. De zojuist beschreven veranderingen
aan het gebit zijn hiervan de oorzaak, benevens hct feit dat het fluor
cen gifdge werking uitoefent op dc enzymen.

3. Stijve gang en stand (in ernstige gevallen). Dc voorhand is vooral pijn-
lijk. De normale bcenafbraak en bcenopbouw wordt door een toxische
fluoropname gestoord, waardoor het bot zwakker wordt (te geringe
Ca afzetdng). Het lichaam reageert hierop met de vorming van cxos-
tosen op de aanhechtingsplaatsen van pezen en banden, waardoor veel-
al voor het dier de gang en stand nog pijnlijker wordt.

Dat jonge dieren, hoogdrachtige dieren of die welke pas gekalfd heb-
ben door hun hoge Ca (en P) behoefte meer nadeel zullen ondervinden
van het fluor dan vee dat niet in deze omstandigheden verkeert, is be-
grijpelijk, evenals het feit dat het bot door de optredende verande-

ringen kwetsbaarder is geworden (veigrote kans ojj fracturen). Dooi
deze pijnlijke gang en stand wordt uiteraard mede dc conditie van het
dier in ongunstige zin beïnvloed.
1. Daling van dc melkproduktie.
5. Een te dof en ruig baarkleed.

Van dc hierboven weergegeven symptomen zijn alleen dc beschreven
cmail-verandcringen typisch voor cen chronische fluorvcrgiftiging. Dc
verder genoemde symptomen ziet men eveneens meer of minder duidelijk
bij patiënten welke bijv. lijdende zijn aan rachitis, ostcoinalacic of osteo-
porose.

Zowel in Zuid-Duitsland als in Zwitserland werd cen aantal bedrijven
(11), gelegen vlak bij en op grotere afstand van dc fabriek, bczociit, waar-
van dc eigenaars hadden bericht dat hun vee schadc ondervond van dc
afvalgassen van de fabriek.

Dc laatste jaren is het aantal klachten toegenomen, zelfs veehouders uit
tot 6 km. van de fabriek gelegen dorpen menen dat hun vee overlast onder-
vindt van de fabriek.

Het bleek ons dat dc runderen slechts bij hoge uitzondering cen paar uur
per dag in de weide werden gedaan. Buitenlucht krijgen doorgaans slechts
die runderen welke als trekdier worden gebruikt; dc overige staan dus
[jraktisch zomer en winter op stal. Deze stallen zijn donker, en, op cen en-
kele uitzondering na, niet uitgesproken zindelijk.

Het voedsel bestaat uit gemaaid gras en iets inccl \'s zomers, \'s winters uit
hooi, silagc en wat meel.
Veekoeken zijn onbekend.

Het zou tc ver voeren icdci ondcrzociit rund afzonderlijk tc bcsclii i jvcn,
daarom wordt volstaan met in het kort het \\olgeiidc weer tc geven.

Hoeven: uitermate slecht verzorgd, \\ooral achter (dubbele zool enz.).
Dit verklaart dc stijve gang in dc aciitcrhand.

Hoeven: Dc klauwen van dc voorste c.xtrcniitcitcn /ijn tc lang cn naar
binnen omgebogen, dc klauwen van dc achtcihand zijn eveneens on-
voldoende verzorgd.

Koe, oormerk SÄ 33/207, 9 jaar oud, cnkck\' jaren geleden gekocht.
.Matige conditie, produktie 14 liter per dag.

Stijve gang cn steile stand, dc omgeving van de kogelgcwrichten is tc
dik. Licht trillen in de anconeï.
Hoeven, konden beter verzorgd zijn.

tonen géén van alle tand- of kiesafwijkingen, wel een tc> stcilr stand en
pijnlijke gang en stand. Diagnose: osteonialaeie.

Volgens eigenaar wordt de conditie na behandeling door de dierenarts
ivit. D injecties en voederkalk per os) steeds beter, de melkproduktie
neemt toe.

Op dit bedrijf werd een kalf van 8-9 nmd. oud aangetroffen met het
klassieke beeld van rachitis.

b. koe M/E 6020, eigen fok, geboren 17-6-1953.
produktie ± 10 liter per dag.
Voedingstoestand zeer matig, ruw baarkleed.

Gebit: 11-13 behoorlijk aangetast, onregelmatige kiesrijen
Normale gang en stand.
Te slappe faeces.
Diagnose: fluorvergiftiging.

c. Koe, eigen fok, geboren 1952.
produktie 15 liter per dag.
Voedingstoestand zeer matig, ruw baarkleed.

Gebit 11-14 vrij sterk aangetast, onregelmatige kiesrijen.
Normale gang en stand.
Te slappe faeces.
Diagnose: fluorvergiftiging.
d- Stier MM 38253, geboren 29-1-1956.
Voedingstoestand goed, te luig haarkk\'cd.
Gebit: geen afwijkingen (mclkgebit).
Stand en gang: normaal.
Diagnose: beginnende fluorvergiftiging.

Voedingstoestand matig goed.
Gebit 11-13 licht verkleuid, kiezen \\ i ijwcl normaal.
Normale faeces.
Stand en gang: goed:
Diagnose: zeer lichte fluorvergiltiging.
1). Koe 3 jaar oud.
zie onder a.

Koe 8 jaar oud, zelf gefokt, een maand geleden gekalfd
Voedingstoestand: zeer slecht.
Gebit: geen afwijkingen.

Stand en gang: zeer slecht (zeer steile stand in de gewrichten welke on-
regelmatig gevormd en te dik zijn).

Men wilde het rund, omdat het dier op stal nauwelijks meer kon op-
staan, in de weide doen. Bij het van stal halen kon het rund amper het
ene been voor het andere krijgen. Na enkele stappen viel het neer;
de spieren van de extremiteiten vertoonden heftige rillingen.
J)e dierenarts gaf injecties (vit. D en Ca borogluconaat), schreef voc-
derkalk voor en liet het rund naar de weide slepen. Vijf dagen na de
injecties kwam het, zij het moeizaam, weer overeind. ])e dierenarts gaf
toen weer vit. D. De toestand van het rund verbetert dagelijks.
Op de stal werden nog meerdere runderen aangetroffen met osteo-
malacie.

Geen der op het bedrijf volwassen geworden runderen vertoonden cen
aangetast gebit.

Het fluorgehalte van de urine was normaal.
Diagnose: géén fluorvergiftiging; osteomalacie.

8- In het dorp VV. werden op enkele bedrijven runderen aangetroffen
waarvan het hoorn van de bijklauwen ongeveer 3x zo groot was als
normaal, het hoorn liet zich gemakkelijk verpulveren.
Ook aan de klauwwand kon deze hyperkeratose duidelijk worden waar-
genomen (vit. A tekort).

Uit de bevindingen bij het klinisch onderzoek komt naar voren, dat slechts
op een paar bedrijven van cen lichte tot matige fluorvergiftiging kan wor-
den gesproken; de runderen op de overige bedrij\\en lijden in de eerste
plaats aan cen min of meer ernstige osteomalacie met — en lang niet op
elk bedrijf — op de tweede plaats aan uiterst lichte fluorvergiftiging.
Een werkelijk van betekenis zijnde fluorvergiftiging werd aangetroffen
op die bedrijven welke zeer dicht bij cle fabriek zijn gelegen.
De bevindingen bij het klinisch onderzock zijn in volkomen overeenstem-
ming met die van het chemisch onderzoek van de voedingsmiddelen van
de bezochte bedrijven en het onderzoek naar het fluorgehalte van de urine
en het beenderstel.sel van de runderen.

In de voedingsmiddelen bleek het fluorgehalte bij uitzondering zodanig
tc zijn, dat, bij consumptie daarvan, per dag cen schadelijke hoeveelheid
fluor wordt opgenomen (meer dan 2,5—3 mg. fluor per kg. lichaamsge-
wicht per dag).

Het fluorgehalte van de urine was eveneens bij uitzondering boven de
toelaatbare grens (8 rng. fluor per liter).

Het fluorgehalte van het bot bleek, wederom op een enkele uitzondi-ring
na, normaal tot hoognormaal (gevonden werd o.a. 62 mg %, 75 mg
93 mg %, 120 mg 271 mg %\').

Het fluorgehalte van het bot (normaal gemiddeld 50 mg % = 0.5 mg per
gram) mag namelijk, afhankelijk van dc individuele gevoeligheid, stijgen
tot 5 ä 10 maal de normale waarde, voordat zich klinisch waa.\'-neembare
verschijnselen voor gaan doen.

De door Schmid verrichte analy.ses van hooi, groenvocder en silage,
wezen uit dat veelal de minerale samenstelling daarvan te wensen overlaat.
Het P-gehalte is veelal uitgesproken te laag (bijv. 0,20 % P of lager), het
Ca-gehalte laag normaal of te .gering, terwijl het NaCl-gehalte eveneens
onvoldoende is. Het K-gehalte is normaal-

Volgens L e n k e i t dient een rund met een produktie \\-an 4000 kg melk of
meer per jaar, per dag via het voedsel aan Ca, P en NaCl op te nemen:

Uit dc door Schmid in het voedsel gevonden gehaltes aan Ca, P en NaCl
viel te berekenen dat, althans de in lactatie zijnde, runderen per dag tc
weinig aan Ca, P en NaCl opnemen.

Het Ca en P tekort wordt uit hct skelet aangevuld. Wanneer de onttrokken
hoeveelheid Ca en P meer dan 20% van de totaal aanwezige hoeveelheid
gaat bedragen treden er klinisch waarneembare verschijnselen op van os-
teonialacie (moeilijk opstaan, stijve gang en steile stand, naar boven ge-
kromde rug, vermagering, afnemende produktie).

Volgens L e n k e i t is dc dagelijks behoefte aan NaCl van een koe met een
produktie van 15 liter melk 50 gr.

Volgens hem uit zich een NaCl tekort in hct voedsel door gebrek aan eet-
lust, vermagering, spierzwakte en daling der produktie.
Schmid vond dat het NaCl-gehaltc van het voedsel (hooi) in vele ge-
vellen (veel) te laag is.

De vraag of een rund met osteomalacie gevoeliger is voor fluor dan een
normaal rund, kan alleen door het experiment worden beantwoord
Op grond van de resultaten van het klinisch- en chemisch onderzoek en
de gunstige resultaten in Nederland verkregen met de toediening van spe-
ciale veckoekjes (waarin aluminiumsulfaat is verwerkt) aan runderen
welke dagelijks tc grote hoeveelheden fluor per os opnemen, werd hct vol-
gende geadviseerd:

1. de door fluor aangetaste runderen overnemen en vervangen door ge-
zonde afgewisselde of vrijwel afgewisselde runderen;
dagelijkse voedering van speciale veekoekjes waarin aluminiumsulfaat is
verwerkt. Dc langs deze weg toegediende dosis aluminiumsulfaat moet
het Uenvoudige bedragen van de dagelijks opgenomen hoeveelheid
fluor;

in de speciale veckoekjes moet tevens extra Ca en P verwerkt zijn, even-
als vit. A en vit. I);

4. sommige runderen meerdere malen cen vit. A-D injectie toe te dienen
(stoottherapie) en op dc nuchtcie maag een Ca en P houdende drank
in te geven;

(). aan de zuivering van dc afvalgasscn nog mc(>r aandacht tc besteden dan
reeds het geval is-

Opmerking: Dat bij de bereiding van aluminium fkior vrij komt, vindt zijn
oorzaak in het feit dat als vloeimiddel hct kryoliet CNa^ AI.F,;) wordt ge-
bruikt.

In de omgeving van een aluminiumfabriek in Zuid-Duitsland werd een onderzoek
ingesteld of de daar aanwezige runderen lijdende zijn aan fluorvcrgiftiging.
Het onderzoek wees uit dat, behalve in dc directe omgeving van de fabriek, niet van
ccn werkelijke fluorvcrgiftiging kan worden gesproken.

Een groot aantal runderen bleek lijdende tc zijn aan een zeer lichte tot ernstige osteo-
malacic.

Aangaande de tc nemen maatregelen werden de volgende adviezen verstrekt:
!. de aan fluorose lijdende runderen overnemen en vervangen door gezonde, afge-
wisselde of vrijwel afgewisselde runderen;

2. een dagelijkse toediening van veckoekjes, waarin aluminiumsulfaat is verwerkt,
benevens extra Ca, P en vit. A-D.

De dosis aluminiumsulfaat moet het tienvoudige bedragen van dc dagelijks opge-
nomen hoeveelheid fluor.

3. sommige runderen meerdere malen een vit. A-D stoot toedienen en op dc nuchtere
maag een Ca en P houdende drank ingeven;

.•"i. aan de zuivering van dc afvalgassen nog meer aandacht besteden dan reeds het
geval is.

An investigation was made in the vicinity of an aluminium factory in South Germany
to ascertain whether cattle there were suffering from fluorine poisoning.
The investigation revealed that, except in the immediate surroundings of the factory,
there are no grounds for speaking of direct fluorine poisoning.

A large number of cattle, however, were found to be suffering from osteomalacia, the
degree of which varied from very slight to very serious.

The following recommendations were made as to the measures to be adopted to
counteract this state of affairs:

1. Cattle suffering from fluorosis should be removed from the area, their place being
taken by healthy cattle which have reached, or nearly rcachcd, the end of their
economic utility.

2. Cattle cakes incorporating aluminium sulphate should be fed daily, in addition
to extra doses of Ca, P and vitamins A-D.

The dose of aluminium sulphate should be equivalent to ten times the actual
quantity of fluorine ingested daily.

3. Some cattle should be given an extra vitamin A-D cure several times, this in
conjunction with a drink containing Ca and P, to be administered on an empty
stomach.

Dans les environs d\'une fabriejuc d\'aluminium en .Mlemagnc méridionale on fit une
enquête afin de savoir si les bovidés paissant là, souffraient d\'empoisonnement dc
fluor.

L\'enquête démontra que, sauf dans les environs immédiats dc la fabrique, on ne peut
pas parler d\'un empoisonnement par le fluor.

Un grand nombre de bovidés étaient souffrant d\'une ostéomalacic d\'un degré faible
jusqu\'à très grave.

1. reprendre les bovidés souffrant dc flurose ct les remplacer par des bovidés sains,
alternés ou à peu près alternés.

2. une administration quotidienne de tourteaux où il est entré du sulfate d\'ahnni-
nium et en outre extra Ca, P et vitamine A-D.

La dose de sulfate d\'aluminium doit se monter au décuple de fluor assimilée jour-
nellement.

3. administrer à certains bovidés à plusieurs reprises une bonne dose de vitamine
A-D et à jeun une boisson contenant Ca et P.

.5. prêter plus d\'attention encore que jusqu\'ici à la jjurification des gaz de déchet.
Zuxnmmenjassung:

In Süddeutschland wurde eine Untersuchung vorgenommen, ob die sich im Umkreis
einer Aluminiumfabrik befindlichen Rinder an Fluorvergiftung litten.
Die Untersuchung wies aus, dass, ausgenommen in der nächsten Umgebung der Fa-
brik, von einer ausgesprochenen Fluorvergiftung keine Rede sein konnte.
Bei einer grossen Anzahl Rinder ergab sich, dass sie an einer leichten bis ernsthaften
Osteomalacic litten.

1. die an Fluorose erkrankten Rinder übernehmen und dadurch gesunde, vollständig
gewechselte oder fast vollständig gewechselte Tiere ersetzen;

2. täglich Futterkuchen verabreichen, worin Aluminiumsulfat verarbeitet ist; ausser-
dem eine Extragabe Ca, P und Vitamin A-D.

Die Dosis Aluminiumsulfat muss das Zehnfache der täglich aufgenommenen
Menge an Fluor betragen.

3. Verschiedenen Tiere mehrere Male einen Vitamin A-D-stoss verabreichen und
auf nüchternem Ma,gen eine Ca und P enthaltene Flüssigkeit eingeben.

Der Säuberung von Abfallgasen grös.sere Sorgfalt widmen, als dies bisher der
Fall war.

SCIIMID, O., Bull. .Schweiz. Akad. med. Wi.ss. Vol. 12, Fase (i, lO.\'jf), p. 397-419.
TESINK J., Diss. Utrecht 1954.

TESINK J., Tijdschr. v. Dierg., deel 80, aflevering fi, 1955, p. 230-247.
l ESINK, j., Tijdschr. v. Dierg., deel 80, afleverin.g 7, 1955, p. 299-309.

In een door de British Oil and Cake Mills (B.O.C.M.) uitgegeven boekje wordt een
vergelijkend overzicht gegeven van dr pluinivccvlrrsfonsumptie in een aantal landen
iti de jaren 1939 en 1954:

Hieraan kan worden toegevoegd dat dc Amerikaanse consumptie in 1956 ± 17/s kg
herft bedragen, dus het 35-voudige van de Nederlandse.

IHt het Instituut voor moderne veevoeding „de Schothorst", Hoogland,
Directeur: Dr. j. Grashuis.

Maagdarmstrongylose bij schapen en geiten wordt meestal veroorzaakt
door een menginfectie met verschillende soorten strongyliden, die naar
soort en geslacht in grootte variëren van 4-30 mm.

De grootste, de Haemonchus contortus, komt uitsluitend in de lebmaag
voor, Ostertagia, Cooperia en Trichostrongylus in lebmaag en dunne darm,
terwijl Nematodirus alleen in dc dunne darm en Chabertia en Oesophagos-
tomum in de dikke darm voorkomen.

De algemene verschijnselen bij een gemengde infectie met maagdarm-
strongyliden bestaan uit verminderde eetlust; welig eiwitrijk gras en kracht-
\\oer worden geweigerd. Bij uitsluitend Haemonchus-infectie ziet men ver-
stopping, daar echter meestal een menginfectie met Trichostrongylus aan-
wezig is, ziet men bijna steeds diarree optreden.

Door de slechte ciwitbenutting worden de faeces stinkend en afwijkend
van kleur en consistentie. Bij geiten ziet men in het beginstadium in plaats
van keutels gebonden ontlasting — de Engelsen spreken van „lumpy drop-
pings". In een verder voortgeschreden stadium ziet men vermagering,
bloedarmoede, dor, ruw baarkleed of woluitval, harde, vast aanvoelende
huid en soms plaatselijk oedemen. Bij heftige infecties ziet men sterfte op-
treden zonder voorafgaande duidelijke ziekteverschijnselen.
In dichtbevolkte weiden voltrekt zich bij wormbesmetting cen voor de
dieren fatale kringloop. Dc meeste wormlarven overleven de winter niet,
maar licht besmette dieren besmetten de weide in het voorjaar; de jonge
dieren worden hierdoor geïnfecteerd en scheiden miljoenen eieren met de
faeces af, de worrnlarven ontwikkelen zich bij geschikte temperatuur en
Nochtigheid en kruipen \'s morgens tegen het bedauwde gras op of besmetten
het drinkwater. Daarna treedt sterke besmetting en verhoogde uitschei-
ding van wormeieren op en nog sterker terreinbesmetting met worm-
larven. Tenslotte wordt de infectie zó sterk, dat de afweerkrachten van
het dier tekort schieten, waardoor ziekte en dood veroorzaakt worden.
Door slechte voeding, b.v. bij overbevolking van de weide, wordt dit in de
hand gewerkt, terwijl ook het spenen van de lammeren en een vo{-ding,
welke tekort komt aan mineralen en sporenelementen, cen ongunstige
invloed heeft.

Bij de gevoeligheid van maagdarmstrongylose spelen de leeftijd en het ras
cen rol en hoewel drachtighcid en lactatie het proces ongunstig beïnvloe-
den, blijken er ook individuele verschillen in gevoeligheid te bestaan. Dc
ziektemakende werking van de strongyliden is afhankelijk van:

3. storingen in dc Ca/P-stofwisseling als algemeen gevolg van de worm-
infectie. Bij niet al te heftige infecties kan zich cen zekere mate van

immuniteit ontwikkelen, bij ontwikkeling van sterke imnmniteit, z.g.
zelfgenezing, ziet men heftige diarree met bloed en slijm, waarbij alle
wormen worden uitgestoten.
De schade wordt niet in hoofdzaak veroorzaakt door het sterven \\an de
sterk besmette dieren, maar veel meer door dc mindere groei van dc dieren
met een matige infectie.

Spedding (1951) vergeleek dc groei \\an 6 wormvrijc lammeren met
die van hun tweelingzusters die met Trichostrongyluslarven waren besmet.
De wormvrijc lammeren groeiden in 10 weken gemiddeld ?2.6 pond, dc
besmette 10.9 pond. Dc gcwichtstocname dcr besmette lammeren was om-
gekeerd evenredig met het aantal wonnlar\\ en waarmee dc dieren besmet
waren.

Daar gebleken is, dat de voeding van grote invloed is op dc zicktcmakendc
werking van de worminfectie, deed Gibson (1952) infectieproeven met
Trichostrongylus axei bij wormvrij opgefokte lammeren op schraal en rijk
rantsoen. Zes dieren werden gcïnfcctccrd met 100.000 larven van Tricho-
strongylus axei, twee andere dieren dienden als controle. Het rantsoen
bestond uit uitsluitend hooi. Alle procflammcren namen gedurende de
proefperiode in gewicht af, het slechtste lam 39 pond, het beste 5 pond.
Vier lammeren kregen bloedarmoede, drie hiervan stierven. Bij dc lam-
meren die stierven steeg het aantal eieren aan het eind van dc proefperiode.
Bij de drie dieren die het experiment overleefden, daalde het aantal eieren
in de faeccs op het eind van de proefperiode, na eerst gestegen te zijn.
Beide controle-lammeren namen langzaam in gewicht toe en bleven in leven.
We zien hier dus bij de geïnfecteerde lammeren een verschillende reactie
op dc worminfectic. Deze verschillende reactie op worminfcctic is wel
bekend en berust op dc erfelijke gevoeligheid. Fouric (1952) zag dit
ook hij infectieproeven met Hacmonchus contortus, waar\\an bij 38 dieren
er 9 een fatale bloedarmoede kregen, 6 herstelden; 23 vertoonden geen
reactie in het bloedbeeld.

Gibson (1953) infecteerde 6 worm\\\'rijc lanuncren met 120.000 larven
van Trichostrongylus axei; drie dieren kregen cen rijk en drie een schraal
rantsoen. Dc dieren op het rijke rantsoen kregen geen bloedarmoede en
hadden aan het eind van het experiment veel minder wonnen in dc leb-
maag dan dc dieren op het schrale rantsoen, die alle sticr\\en en voordien
bloedarmoedig waren.

Goede voeding voorkomt ook bij sterk besmette lammeren bloedarmoede
bij Trichostrongylus axei infectie. Het is mogelijk, dat dc bloedarmoede bij
Trichostrongylusinfectic ontstaat, omdat de wormen bepaalde sporen-
elementen en vitaminen uit dc darm van dc gastheer opnemen. Goed ge-
voede lammeren hebben dan nog geen gebrek, omdat cr in het voedsel
voldoende sporenelementen en vitaminen voor lam en wormen voorkomen.
Bij slecht gevoede lammeren is cr onvoldoende voor beide en het lam krijgt
bloedarmoede. Ook bij infectie bij de mens met dc brede lintworm wordt
ten koste van de gastheer door dc lintworm zoveel vitamine B 12 verbruikt,
dat bloedarmoede ontstaat.

Richard (1950) zag, dat bij uitsluitende kobalttoevoeging aan het
rantsoen van lammeren die met Haem. cont. waren besmet, het aantal

eieren in de faeces sterk toenemen, terwijl het aantal wonnen in dc leb-
maag niet groter was dan bij de controledieren. Kobalt bleek dus de
vruchtbaarheid van de vrouwelijke wormen te verhogen.
Ste wart (1951) infecteerde wormvrije lammeren met oplopende hoe-
veelheden van 48000—116000 Trichostrongyluslarven, tweeling-broers of
-zusters dienden als controle. De groei was omgekeerd evenredig met de
mate van besmetting als gevolg van de evenredig verminderde voedsel-
opname en voederbenutting. De controlelammcren groeiden alle beter dan
de proeflammeren. In vijf van dc zes gevallen nam het geïnfecteerde dier
minder voedsel op dan zijn tweeling-broer of -zuster, hoewel cr evenveel
voedsel ter beschikking stond. Hoe sterker de infectie was, hoe minder de
voedselopname. Ook de voederbenutting bij de geïnfecteerde dieren was
lager; hoe sterker de infectie, hoe slechter de voederbenutting. Vooral ruw
eiwit werd slecht benut. Dit verklaart ook de abnormale consistentie, kleur
en geur van de faeces. De voedselopname bij de geïnfecteerde dieren was
8% minder en door de geringere absorptie werd totaal 10% minder ge-
absorbeerd, waaruit de mindere gewichtstoename of het gewichtsverlies te
verklaren is. De benutting van de ruwe cclstof uit hct rantsoen was nor-
maal. Dit verklaart mogelijk, waarom dieren met een sterke infecde welig
gras en krachtvoer weigeren. De voederbenutting bij worminfecties wordt
bepaald door de mate van infectie en de individuele gevoeligheid.
Richard f1950) infecteerde wormvrije lammeren met 40.000 Haemon-
chuslarven. Hacmonchus cont. veroorzaakt kleine bloeduitstortingen in dc
lebmaag-wand, hetgeen direct de oorzaak van de optredende bloedarmoede
is. Een maand na infectie was het Hgl-gchaltc gedaald van 11.78 tot
6.35 gr.%. Bij onbesmette controlelammeren moest er tenslotte iedere 5
dagen 200 cc bloed getapt worden om dezelfde mate van bloedarmoede
op te wekken. De daling van het Hgl-gehalte ging samen met de daling
van hct lichaamsgewicht. Hoe sterker de bloedarmoede was, hoe meer
wormeieren waren er in de facces. Wanneer men extra eiwit aan het rant-
soen toevoegde kreeg men minder bloedarmoede; eiwit mineralen had
nog beter effect. Wanneer uitsluitend sporenelementen aan hct rantsoen
werden toegevoegd dan was de groeitoename dezelfde als bij een rantsoen
met extra toevoeging van eiwit -f sporenelementen en veel beter dan bij
uitsluitende ciwittoevoeging aan het grond rantsoen.

Bij de vergelijking van 4 groepen lammeren, geïnfecteerd met 40.000 lar-
ven van Hacmonchus, zag R i c h a r d (1950), dat bij de dieren, die rant-
soenen met kobalttoevoeging ontvingen, het maximale aantal eieren in
de faeces verscheidene dagen eerder bereikt werd. Met toevoeging van
1 % ontlijmd beendermeel was het aantal eieren in faeccs het laagst. Co
1% beendermeel gaf hct hoogste Hgl-percentage en dc meeste groei,
bij uitsluitend kobalt was dit minder, maar beter dan bij het basaal-rant-
soen of basaal-rant.soen 1% beendermeel!

Beendermeeltoevoeging verhoogde in sterke mate de weerstand van de
dieren. Dc calcium-fosforvoorziening is dus wel een belangrijke factor om
de weerstand te verhogen. Beendermeeltoevoeging verbeterde ook in sterke
mate de voedselopname. Dit was bij de groep met toevoeging 1% beender-
meel -f Co 15% beter dan bij de Co-groep en 28% beter dan bij de groep
op basaal-rantsoen. Door toevoeging van 1% beendermeel -j- Co is men
dus in staat de eetlust in stand te houden, ondanks de Hacmonchus-infectie

en werd bij geïnfecteerde lammeren dezelfde groei verkregen als l)ij niet-
geïnfecteerden,

Kij eigen proeven met geiten (1955), die volgens het faeces-onderzoek be-
smet waren, met Haemonchus, Ostergia, Trichostrongylus, Oesophagosto-
mum en Chabertia, bleek ook, dat de sterk besmette dieren veel minder
voedsel opnamen, terwijl door sommige het krachtvoer geheel geweigerd
werd.

I3e faeces van dc sterk besmette dieren waren gebald, stinkend en abnor-
maal van kleur. Bij de dieren die zeer slecht aten en krachtvoer weigerden,
werd een hoog fosforgehalte in het bloed gevonden van 7-9.5% mgr., het
calciumgehalte was normaal, het Mg-gehalte in geringe mate gedaald
i 1.2-1.8 mgr.%).

Bij dieren met een sterke infectie maar met een normaal fosforgehalte in
het bloed (4.1-5.-) bleef de eetlust nog goed en door deze dieren werd
het krachtvoer normaal opgenomen.

Onafhankelijk van het fosforgehalte in het bloed, was het kopergehalte in
het bloedserum; bij de sterk besmette dieren was dit gedaald tot 16.2-35.5
ppm d.i. J/4 a 5/2 van de normale waarde. Bij de lammeren correspondeerde
het lagere bloedkopcrgchalte met een laag kopergehalte in het haar, bij vol-
wassen dieren werden normale waarden in het haar gevonden.
Eén dier bleek een verhoogde weerstand tegen worminfecties te bezitten.
In de faeces kwam een gering aantal wormeieren voor, het bloedfosfor-
gehalte was normaal evenals het gehalte aan koper in bloed en haar. Wel-
iswaar was dit een overloper, maar bij een andere overloper kwam een
hoog fosforgehalte in het bloed voor, was de eetlust minimaal en werden er
veel wormeieren in de faeces aangetroffen. Een boklam, dat geregeld uit de
besmette weide brak, had slechts een gering aantal wormeieren in de faeces
en overleefde het experiment, waarmede het nut van omweiclen wel werd
aangetoond.

Alle dieren met een fosforgehalte in het bloed boven 6.8 mg% en die ten-
slotte alleen maar een weinig grof hooi wilden opnemen, stierven ondanks
phenothiazinebehandeling. Bij cle dood verkeerden de dieren vaak nog in
redelijke voedingstoestand. De abnormale Ca/P-verhouding, de spijsverte-
ringsstoornissen door de verlaagde resorptie van voedingsstoffen en de door
de wormen afgescheiden gifstoffen, veroorzaken vaak cle dood, voordat cle
dood door uitputting op kan treden.

Tyi)isch is, dat dieren met een gering aantal wormeieren in dt faeces in
dezelfde weide een veel hoger kopergehalte in het bloed hadden dan de
sterk besmette dieren. Mogelijk verbruiken de wormen dus niet alleen ko-
balt, maar ook koper voor hun stofwisseling, terwijl ook het gelaedeerde
darmslijmvlies het koper slecht absorbeert.

Bij de dieren met een normaal fosforgehalte van het bloed, daalde het
aantal wormeieren na opstallen en phenothiazinebehandeling en trad ten-
slotte herstel in.

Ter voorkoming van maagdarmstrongylosc zijn de volgende maatregelen
aan te bevelen:

I. Door omweiden en verstrekken van likzout, nog beter een sporen-
elementenliksteen, met 1 op 10 a 14 delen phenothiazine, kan men de in-
fectie binnen cle perken houden. Met deze concentratie van phenothiazine
worden de in de lebmaag en dunne darm voorkomende wormen niet ge-

dood, maar wordt de ontwikkeling van larven uit de met de faeces uit-
gescheiden eieren belemmerd.

II. Overbevolking van de weiden moet men om twee redenen zoveel mo-
gelijk voorkomen, n.1. a. in overbevolkte weiden neemt het aantal worm-
larven sterk toe en daardoor dc infectickansen; b. de voeding wordt dan
behalve kwantitatief onvoldoende, ook te eenzijdig. Door intensief met
schapen tc weiden, krijgt de grasmat een eenzijdige samenstelling. Klavers
en kruiden verdwijnen, waardoor de voorziening met sporenelementen in
het gedrang komt en het rantsoen cen ongunstige kalk/fosforverhouding
krijgt.

III. Een geregelde wormkuur van de ooien in het najaar en kort vóór
het lammeren en van de lammeren in juli-augustus. Controle van de faeces
op wormeieren behoort hierbij ook tot de preventieve maatregelen. Gunstig
werkt een goede bijvoeding met cen l uime voorziening van vitaminen, mi-
neralen en sporenelementen.

Phenothiazine is het enige geneesmiddel dat voor bestrijding in aanmerking
komt. Aan lammeren wordt 12.5, aan volwassen dieren 20-25 gram ge-
geven. Vermenging met gelijke delen bicarbonas natricus is noodzakelijk
om het geneesmiddel zoveel mogelijk in de lebmaag te brengen, daar dan
door de reflex, opgewekt door de bicarbonas natricus, dc slokdarrnslcuf
gesloten wordt.

Rij geiten levert het ingeven bezwaren op en kan men de phenothazinc het
beste door melk vermengd laten opdrinken; ook dan krijgt men min of
meer sluiting van de slokdarmsleuf.

Strongyliden die in het maagdarmslijmvlies ingebed liggen, worden door
phenothiazine niet beïnvloed, daarom moet dc behandeling na drie weken
worden herhaald.

Niet alleen de klinisch zieke dieren, maar ook de dieren met een sub-
klinische infectie moeten behandeld worden om het besmettingsgevaar zo-
veel mogelijk te verminderen. Door faece.sonderzoek op wormeieren krijgt
men cen indruk van de mate van infectie en het resultaat van het genees-
middel. Afhankelijk van de soort der wormen wordt 40% tot bijna 100%
door de phenothiazinebehandeling afgedreven. In de meeste gevallen is het
echter vruchteloos om dieren met zeer slechte eetlust, die geen krachtvoer
meer opnemen te behandelen.

1. Voorzichtig zijn met cle diagnose kopergebrek, alleen oj) giond van
bloed- en haaranalysen op koper, daar ook op gronden met voldoende
kopergehalte en zonder storende ncveninvlocden, kopergebrek ten ge-
volge van maagdarmstrongylose kan optreden.

2. Bij verteringsproeven met schapen moet men zeker zijn, dat de uit-
komsten niet door cen infecde met maagdarmstrongyliden bij dc dieren
zijn beïnvloed.

Maagdarmstrongylose bij schapen cn geiten wordt veroorzaakt door verschillende
soorten Strongyliden. In dicht bevolkte weiden voltrekt zich een voor de dieren
fatale kringloop, waardoor tenslotte ziekte cn dood bij vele dieren onvermijdelijk is.
Bij eigen proeven met geiten bleek het blocdfosforgehalte bij sterk besmette dieren
die krachtvoer weigerden, steeds gestegen te zijn. Het kopergehalte van bloed en

lever was bij sterk besmette dieren gedaald, terwijl dit bij dieren met een verhoogde
weerstand tegen de Strongylusinfecties in dezelfde weide normaal was. Als preventieve
maatregelen moeten het omweiden en het voorkomen van overbevolking worden
aanbevolen.

\\\'oor een effeedeve werking van dc phenothiazine moet dit middel met gelijke delen
bicarbonas natricus of met melk worden vermengd teneinde het in de lebmaag te
doen belanden.

In de algemene vergadering van het Centraal Bureau voor de Varkensfokkcrij van
19 maart 1957 is besloten om cen predicaat „elite-zeug" in te stellen. Dc eisen waar-
aan voldaan moet worden zijn als volgt:

2. Ze moet tenminste 5 geregistreerde\'worpen gebracht hebben met een gemiddelde
van 9 grootgebrachte biggen per worp. Zijn er meer geregistreerde worpen dan
5, dan moeten tenminste 5 hiervan voldoen aan dc cis van gemiddeld 9 groot-
gebrachte biggen per worp.

3. De in het stamboek ingeschreven zoons en dochters moeten in totaal tenminste
20 punten behalen volgens onderstaande schema:

In principe wordt hierbij uitgegaan van de letter voor algemeen voorkomen, die
bij de definitieve keuring is behaald. Is de afstammeling nog niet definitief ge-
keurd, dan geldt de letter die bij dc voorlopige keuring is gegeven.

4. Van de nakomelingen moeten in totaal tenminste 3 tomen zijn onderzocht aan
een selecticmesterij. Het aantal premiewaardige tomen moet voldoen aan de
volgende eisen:

De Minister van Landbouw in Rusland heeft een plan uitgewerkt waarbij veterinaire
hospitalen ingericht worden tot K.I.-stations. Het huidige systeem, waarbij de K.I.-
stations op de collectieve boerderijen zijn ondergebracht, voldoet niet. Het personeel
heeft nl. niet voldoende kennis van fysiologie, pathologie en besmettelijke ziekten.

Avian tuberculosis in mink, R. E. H a 1 1 en F. Winkel; JAVMA 131, 49 (1957).
Bij verschillende nertsen van één bedrijf werd tuberculose aangetoond. Hierbij werd
bij sectie in hoofdzaak zwelling van lymfklieren waargenomen. Enkele dieren hadden
abcessen van ccrvicale en mesenteriale lymfklieren, terwijl in milt en lever talrijke
kleine haardjes werden geconstateerd. Deze processen bleken veroorzaakt te worden
door M. avium. De infectie werd toegeschreven aan het voeren van varkenslever.

A new technique for hernial repair in large animals. J. E. W i o n; JAVMA 131, 56
(1957).

W i o n stulpt de breukzak in zijn geheel naa_r binnen in de buikholte en brengt ver-
volgens om de basis van de zak een tabakszakhechting aan. Met matrashechtingen
worden de randen van de breuk daarna zo dicht mogelijk bij elkaar gebracht. Ver-
volgens wordt een nylonplaatje op de breukpoort gehecht waar overheen fascies en
huid worden gesloten. Het verschil met andere methoden is dus, dat hier het nylon
buitenop inplaats van binnen de breukpoort aangebracht wordt.

Demodexfolliculorum studies. VI. The internal phase of canine. Demodectis mange.
F. R. Kou tz; JAVMA 131, 45 (1957).

Door verschillende onderzoekers is aangetoond dat Demodex zich niet beperkt tot
een lokale huidaandoening, maar dat de mijten ook in lymfklieren, bloed enz. worden
aangetroffen. Hieruit heeft McKim (1940) reeds de theorie ontwikkeld, dat de
infectie per os en niet door direct contact zou plaats vinden. Het merendeel der latere
schrijvers beschouwt het aantreffen van mijten in de lymfklieren en de bloedstroom
alleen als een toevallige bevinding en neemt aan, dat deze nooit in de huid terug-
komen.

Koutz seccerde 10 demodecosispatiënten. Bij 2 trof hij mijten aan in de lichaams-
lymfklieren, bij één in tongspieren, bij een andere (spontaan gestorven) hond in
bloed, lymfklieren, lever, milt, nieren, facces en urine (met afbeeldingen).
Hij probeerde verscheidene malen de ziekte door contact over te brengen (aantal
malen niet genoemd), maar dit gelukte slechts éénmaal en gaf slechts voorbijgaande
ziekteverschijnselen (wat bij het ontbreken van predisponerende momenten niet ver-
wonderlijk is. Ref.).

Een steeds toenemend aantal gevallen van furunculose bij verpleegsters en patiënten
in één der Deventerse ziekenhuizen en een toenemend aantal antibioticum resistente
stafylokokken waren aanleiding tot krachtige maatregelen. Deze resistente kokken
kunnen zich handhaven door hun grote agressieve vermogen.
De genomen maatregelen waren:

Bij onderzoek zes weken na de invoering van deze maatregelen bleek een grote ver-
betering ingetreden te zijn, althans op de chirurgische afdeling; steenpuisten kwamen
bij patiënten zelden, bij verpleegsters niet meer voor; het aantal dragers van stafylo-
kokken in de neus was tot de helft gedaald, terwijl de kokken in 25% penicilline
resistent waren, en aanvankelijk in 50%.

Een 31-jarige havenarbeider werd in febr. 1955 ziek met hoge koorts en nekpijn;
na enige dagen was hij genezen, maar in maart 1955 kreeg hij weer hoge koorts met
lendenpijn. Bij opname bleek hij te lijden aan morbus Bang. In september 1955 werd
hij in goede toestand ontslagen, zij het met een nog hoge bloedbezinking. In december
1955 werd hij weer opgenomen wegens bewegingsbeperkingen in de linkerheup. Hij
bleek een psoas-infiltraat door spondylitis van de vierde en vijfde lumbaalwervel te
hebben met een hoge bloedbezinking. Wegens het ontbreken van beenatrofie en
-destructie en op grond van een hoge complementbindingsreactie en een hoge agglu-
tinatietiter werd de diagnose gesteld op spondylitis brucellosa.

Daar deze spondylitis niet reageert op andbiotica, werd patiënt behandeld met een
pleisterrekverband. Na negen maanden werd hij genezen ontslagen met een ortho-
pedisch korset.

Brucellae hebben grote affiniteit voor reticuloendotheliaal weefsel, speciaal voor been-
weefsel, de spondylitis treedt vaak in aansluiting aan een trauma op.

Beschrijving van een geval van anthrax bij een 58-jarige man. Hij had op het voor-
hoofd een uitgebreid oedeem. Een verwonding ter plaatse was niet bekend. De man
genas vlot dank zij penicilline en streptomycine.

De besmetting van de mens komt altijd van dier op mens tot stand, zeer zelden van
mens op mens. Men kent bij de mens industriële besmettingen (bij arbeiders belast
met de verwerking en het vervoer van wol, haren, huiden en vellen, zoals bij de
beschreven patiënt) en niet-industriële besmettingen (bij dierenartsen, veehouders,
herders en slagers).

Men onderscheidt huid-, long- en darmanthrax. Kenmerkend voor de anthrax-
karbonkel is de onpijnlijkheid en het sereuse, licht bloederige vocht, geen pus. Dc
prognose is goed, zelfs bij positieve bloedcultuur, mits dc therapie met antibiotica
spoedig wordt ingesteld.

Tussen 1903 en 1935 stierven in Nederland 121 mensen aan miltvuur, tus.sen 1934
en 1953 zeven.

Voortplantingssloornissen en selectie bij het paard.
Anonialies de la reproduction et selection du cheval.

Op uitnodiging van dc afdeling voor Zoötechnick van de Belgische Dierenartsen-
vereniging, hield Dr. G. Grootenhuis, \'s Heer Arendskerke, cen lezing in het Frans
voor dc leden van genoemde afdeling in dc Veeartsenijschool te Kurcgem.
Spreker ging uitvoerig in op dc rol welke bacteriële infecties spelen bij dc problemen
van onvruchtbaarheid, abortus, doodgeboorte en veulenziekten.

Op grond van eigen klinisch, bacteriologisch en statistisch onderzoek werd gecon-
stateerd dat bacteriële infecties geen belangrijke rol speelden bij deze problemen en
dan meestal ook nog van secundaire betekenis waren.

Bovendien is niet gebleken dat de bestrijding van bedoelde stoornissen, gericht tegen
vermeende bacteriële oorzaken, cen vermindering van onvruchtbaarheid en van
veulenziekten tengevolge had.

Op grond van cen aantal argumenten werd duidelijk gemaakt dat erfelijke factoren
daarentegen beslist een belangrijk aandeel hebben als oorzaak van genoemde voort-
plantingsstoornissen.

Aangevoerd werd, dat de frequentie van onvruchtbaarheid, maar in nog hogere mate
van veulenziekten, zeer uiteenlopend is bij verschillende rassen van paarden in
Nederland.

De grote variabiliteit in vruchtbaarheid en verliezen onder de nakomelingschap bij
de verschillende hengsten, kan slechts verklaard worden door erfelijke oorzaken aan
te nemen.

Met grafieken werd gedemonstreerd dat bij de merriën ook grote verschillen bestaan
in levensvatbaarheid van hun nageslacht.

Er werden onder meer enkele buitenlandse publikaties besproken, waaruit bleek dat
het aantal geboortcverliczen in dc ene stam van paarden veel groter is dan in de
andere.

Uitvoerig werd ingegaan op de invloed van het seizoen op de vruchtbaarheid en op
de sterfte van vrucht en veulen. Bij de grote verschillen in vruchtbaarheid werd
vooral gedacht aan cen mogelijke invloed van de lengte van dc dag. In samenwerking
met N.V. Philips wordt hiernaar een experimenteel onderzoek ingesteld, cen aantal
hengsten en fokmerriën worden nl. belicht.

Ten aanzien van abortus cn vculenziekte bleek geen enkel aantoonbaar verschil tc
bestaan in sterfte bij vroege of late vculenmerriën, zoals zo dikwijls is gezegd en ook
gepubliceerd. Aangezien het onderzock bijna 7000 geboorten betrof, mag aan de
cijfers vol.gens spreker toch wel enige conclusie verbonden worden.
Aan het einde van de voordracht werd opgemerkt dat dc diergeneeskundigen door
de toepassingsmogelijkheid van foktechnische maatregelen toch wel een grote voor-
sprong hebben op hun collega\'s van de humane geneeskunde. Men zal, aldus spreker,
de moed moeten hebben om geheel nieuwe wegen tc gaan bewandelen bij het be-
strijden van dc voortplantingsstoornissen bij het paard.

Ecn volledige registratie van dc dek- en geboortercsultaten is hiervoor in de eerste
plaats noodzakelijk. Daarop zal men cen zo goed mogelijk verantwoorde selectie dienen
te baseren, waarbij wel allereerst gedacht wordt aan dc hengst als aangrijpingspunt.
Met een kleine becijfering werd duidelijk gemaakt dat enige investering ten behoeve
van een volledig dek- en gcboortcregistratie beslist rendabel zal zijn.
De lezing vond een aandachtig gehoor en werd gevolgd door cen levendige discussie.

Bij Ministeriële beschikking van 22 januari 1958, Stcrt. 19, zijn aangewezen de in-
richtingen, waarop dc bepalingen van de Vleeskeuringswet niet van toepassing zijn.

Bureau: Rubenslaan 123, Tel. 030—11413. Gironuninier 511606 ten name van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde, Utrcclit.

De uitvoerige uiteenzetting van de contributieregcling op dc achterzijde van de
desbetreffende nota, wordt blijkens de overgemaakte contributiebedragen en de
ingezonden reductie-aanvragen door sommigen toch nog niet goed gcmtcrpretccrd.
Ter voorkoming van allerlei overbodige correspondentie wordt ter nadere toelichting
de regeling in enkele punten samengevat:

a. Of al of niet reductie wordt verleend, kan uitsluitend worden vastgesteld op
vertoon van de laatst opgelegde definitieve aanslag in de inkomstenbelasting.
Vrijwel voor ieder betreft dit dc aanslag 1955.

Voorlopige aanslagen, loonhelastingopgaven etc., vormen geen basis voor de
vaststelling van de contributie.

b. Indien nog nooit een definitieve aanslag is opgelegd, bedraagt de contributie
ƒ 40,— -f- ƒ 4,— omslag Eeuwfeestfonds. Dit geldt voor dc meeste jonge dieren-
artsen.

c. Leden van 65 jaar en ouder kunenn zonder meer f 20,— (contributie) ƒ 2,—
(omslag Eeuwfeestfonds) overmaken met vermelding van hun geboortejaar op de
girostrook.

Tot nu toe is nog geen enkele herinnering aan de betaling van de contributie
uitgegaan.

Er wordt hier op gewezen, dat, hoewel allerwegen cen tendenz tot stijging van lonen
en prijzen aanwezig is, de contributie nog steeds op het oude peil werd gehandhaafd.
Het Hoofdbestuur is er bij hct vaststellen van dc contributie voor het jaar 1958
o.a. van uitgegaan, dat bij dc betaling van deze contributie op de volledige mede-
werking van de dierenartsen kan worden gerekend.

Teder lid wordt dringend verzocht de contributie in ieder geval vóór 1 april
a.s. over te maken op girorekening 5116()(i ten name van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde, Utrecht.
Men kan hiermee veel onnodig werk voorkomen.

a. De Unesco-conmiissic voor Thailand stelt enkele studiebeurzen beschikbaar voor
dierenartsen, die een jaar willen studeren aan de diergeneeskundige faculteit in
Thailand.

Behalve cen diercnartsdiploiiia is goede kennis van het Engels vereist.
Eventuele gegadigden kunnen nadere inlichtingen krijgen bij het bureau van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

b. Bij hct Angell Memorial Hospital voor dieren tc Boston U.S..A. kan cen assistent
worden geplaatst voor twaalf maanden of langer voor de pathologische afdeling.
Inlichtingen eveneens verkrijgbaar bij het bureau van dc Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

De Beheerders van de Prof. Dr. D. A. dc Joiig-.Stichtiiig geven hierbij kennis, dat
zij gelden beschikbaar zullen stellen teneinde voor rekening der Stichting dc uit-
voering mogelijk te maken van een onderzoek, behorend tot het gebied der Verge-
lijkende Pathologie in de meest uitgebreide zin.

Zij, die hiervoor in aanmerking wensen te komen, worden uitgenodigd vóór 1 april

1958 zich aan te melden bij de secretaris met opgave van de aard en de doelstelling
van het te verrichten onderzoek en overlegging van een beknopt werkschema, zo
mogelijk met een begroting der kosten.

Namens de Beheerders,
Prof. Dr. J. D. Verlinde, Voorzitter
Prof. A. V. d. Schaaf, Secretaris-Penningmeester,
, (Leijenseweg 34, Bilthoven)

Op 4 maart a.s. hopen onderstaande collegae hun 25-jarig jubileum als dierenarts
te vieren:

Dr. C. A. van Dorssen, Elspeterweg 28, Uddel (post Garderen).
H. Th. Meyer, Bosschewcg 26, Boxtel.

Kort verslag van de bijeenkomst op 18 december 1957 te Utrecht in Hotel Noord-
Brabant.

Door de uitbreiding van de doelstelling van de groep, was het nodig het bestaande

Bij de bestuursverkiezing werd door de aftredende voorzitter S. W. J. van Dieten

Na enige stemmingen werd collega J. Spruijt, Meppel, tot voorzitter gekozen. Als
verdere bestuursleden werden gekozen de collegae Dr. J. M. Dijkstra, Leeuwarden;
A. J. B. Hammink, Varsseveld (herkozen), A. Hoogcrbrugge, Lecrsum en P. Reitsma,
Alkmaar.

Mede namens de aftredende vice-voorzittcr Hakkesteegt, dankte collega v. Dieten
voor het genoten vertrouwen, gedurende bijna acht jaren en wenste het nieuwe be-
stuur geluk met hun verkiezing en succes in hun werk voor de groep.
Hierna kwam het „Voorlopig verslag van een proef over bewaring van stierensperma
in vloeibare lucht" aan de orde.

Collega van Dieten geeft een overzicht van dc opzet en de doelstelling van deze
proef: In een „split-sample" proef wordt nagegaan of er verschil is tussen stieren-
sperma bewaard in methylcellosolvc cn droogijs (—77° C.) cn sperma bewaard in
vloeibare lucht (—194° C.). De proef werd verricht in samenwerking van „dc Kem-
pen" (S. W. J. V. Dicten) en het I.V.O. van het T.N.O. (B. dc Groot).
Het aantal inseminaties werd gepland op ± 2200. Verdund werd met na-citraat-
cidooier; snelheid van invriezen 1° C./minuut tot kristallisatie, daarna 5 è 10° C.
per minuut. Van —70° C. naar —196° C. voor het gedeelte dat bewaard werd in
vloeibare lucht bedroeg deze afkoelingssnelheid ± 100° C. per seconde. Dc afkoeling
werd geregistreerd en vrij exact verkregen door de gewenste afkoelingscurvc vooraf
op de registrator te tekenen en deze te volgen.

Hierna gaf B. dcGroot (T.N.O.) een overzicht van de laboratoriumtest methodes
en de test resultaten van het sperma, bewaard bij —77° C. en —194° C.
Allereerst werd door hem dc waarde van laboratorium-tests t.o.v. de fertiliteit be-
sproken en geconcludeerd dat in dit verband het zeer waarschijnlijk is dat de voor-
spelling uitkomt omdat het over één ejaculaat gaat en bovendien gewerkt wordt in
een gebied van iets lagere fertiliteit.

a. Na bewaring in koolzuur sterft het sperma sneller af dan na bewaring in vloei-
bare lucht.

b. De aard van de beweging na bewaring in vloeibare lucht is iets betei dan na
bewaring in koolzuur.

c. De methyleen-blauwreductictest (3 proefjes) van het sperma bewaard in vloei-
bare lucht is beter dan na bewaring in koolzuur.

Iedere test op zich geeft geen betrouwbare conclusie. Belangrijk is dat de 3 test-
methoden allen ten gunste van de bewaring in vloeibare lucht zijn.
Hierna werden door collega van Dieten de voorlopige resultaten van dc proef-
inseminaties medegedeeld en besproken. Het blijkt dat de inseminatie-resultaten bij
langere bewaartijden van het sperma wijzen op een verbetering bij bewaring in vloei-
bare lucht.

Als conclusie voor de praktijk zijn beide sprekers van oordeel, dat men momentcel
uitermate voorzichtig moet zijn met het doen van investeringen voor de bewaring
van diepvries-sperma.

Binnen korte tijd zal het duidelijk kunnen zijn of met lagere temperaturen al of niet
betere resultaten verkregen zullen worden. Daar het waarschijnlijk is dat lagere tem-
peraturen beter zijn, moet men nu geen apparaturen aankopen, welke deze lagere
temperaturen niet kunnen bereiken.

Na een gezamenlijke en geanimeerde lunch werd door J. J. M. L. C r o m b a c h,
bioloog en lid van de Werkgroep van het T.N.O.: Gedragstudie van landbouw-
huisdieren, een inleiding gehouden over: „De invloed van de voorbereiding van de
stieren op de spermaproduktie en de fertiliteit".

Mede met behulp van diapositieven en een film demonstreerde spreker zeer duidelijk
dat uit zijn onderzoek belangrijke gegevens naar voren komen. Voor de praktische
toepassing van de K.I. zijn deze onderzoekingen van groot belang.
Daar hierover een artikel in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde is verschenen
wordt hiermede volstaan.

Het Hoofdbestuur draagt collega P. L. v. Paassen, Leidseweg 379, Voorschoten voor
het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde voor.

Het Hoofdbestuur heeft dc volgende diergeneeskundige kandidaten aangenomen als
kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

K. Betten, H. J. J. M. Hamers, S. Jaarsma, H. C. Kalsbeek, G. Moolhuizen, A.
Rodenburg, E. J. Ruitenberg, A. Rijnberk, P. R. Tulner, J. P. G. Vermeer, K. D. Vink.

Het nummer van de pagina, vermeld achter onderstaande mutaties, heeft betrekking
op het Jaarboekje 1958, hetwelk op punt van verschijnen staat dan wel reeds is
verschenen. Voorzover dit nummer wordt gevolgd door een sterretje, wil dit zeggen
dat de desbetreffende mutatie al reeds in vorenbedoeld boekje is verwerkt.

Verhagen, J. B. G., te Steenwijkerwold, aangesloten onder tel. no. 05210—2300. (124)

Gier, C. de, te. Broek in Waterland, diens giro no. is niet 1 19302 (zoals ten onrechte
is gepubliceerd in het Tijd.schrift voor Diergeneeskunde van 15.2.58) doch 435255.

Borm, P. J., te Nieuw-Nanicn, tc rckeneti met ingang van 1 januari 1958, ter stand-
plaats Pluist, tot Rijkskeurmeestcr in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige
Dienst. (77*)

Hamers, J. H., te Kcrkradc, bij Koninklijk besluit van 1 februari 1958, no. 28, le
rekenen met ingang van 1 maart 1958, als Inspecteur van de Veeartsenijkundige
Dienst, tevens veterinair Inspecteur van de Volksgezondheid. (90)

Kooi, W. van der, te Groningen, op zijn verzoek, te rekenen met ingang van 1 fe-
bruari 1958, als Rijkskeurmeester in bijzodnerc dienst bij de Veeartsenijkundige
Dienst. (100)

gevraagd; voor pl.m. 3 maanden.
Volledige waarneming.
I5r. onder no. 7 aan Bureau Maatschappij voor Diergeneeskunde,
Rubenslaan 123, Utrecht.

Op 18 november 1957 overleed tr Wijk bij Duurstede, collega van Sprundel
in de leeftijd van fïü jaar.

Adtianus Jacobus van S]jrundel werd geboren op 11 se|)tember 1897 te
Stampersgat.. Na zijn middelbare opleiding op het internaaat „Rolduc",
behaalde hij het veeartsdiplonia in 1924.

Mij vestigde zich te Valkenswaard in 1925 en huwde in dat jaar niet Mej.
C. M. de Hruin tc Utrcch(.

Het huwelijk was zeer gelukkig, temeer daai\' zijn vrouw een grote steun
\\()or hem was in de piaktijk cn hem dikwijls vergezelde.
Deze harmonie maakte althans ten dele goed, dat hun huwelijk jammer
genoeg kinderloos bleef.

Van S|)rundel was een uitgesjjroken paardekenner en een groot lief-
hebber van de drafs|joit. Toen hij te Wijk hij Duurstede in 1936 werd
l)(-noeiiKl tot Hoofd van de (Jcmeentclijke Vleeskeuringsdienst, kon hij
in deze destijds zo bekende paardefokstreek, zowel in de praktijk als in
zijn vrije tijd volledig in zijn liefhebbeiij opgaan.

/clfs zag men hem meermalen met zijn zelf getrainde draver op con-
coursen uitkomen.

Het strookte niet met zijn eerlijk emotioneel kaïakter werkeloos toe te zien
tijdens de bezetting van het vaderland, zo dat hij met zijn veehtersnatuur
al spoedig medewerkte aan het veizet.

/elfs zijn praktijk en zijn woning moest hij hierdoor een tijdlang ojjofferen.
Achteraf is wel gebleken, dat deze jaren een gevoelige slag hebben toe-
gebracht aan zijn gezondheid, die vooral gedurende de laatste jaren sterk
achteruitging.

nadat hij zijn jJtal^tijk in juni 1957 overdroeg, bleek eerst hoe zeer zijn
krachten ondermijnd waren.

Reeds cen maand nadien moest hij het bed houden. Met bewonderens-
waardige gccstkiacht droeg hij zijn lijden, hierbij liefdevol gesteund door
zijn vrouw, die nimmer van zijn zijde weck.

Gesterkt door dc Genademiddelen dcr II. Kerk is hij in volkomen rust
heengegaan.

Na dc uitvaart vond onder grote belangstelling de teraardebestelling plaats
op het R.K. Kerkhof tc Wijk bij Duurstede.

Nu Mevrouw van Sprundel zo geheel alleen achterblijft, kunnen wij alleen
maar bidden dat God, die alle lijden verstaat, haar moge troosten.
Collega van Sprundel, ruste in vrede!

Bij dc bereiding van entstof tegen kippenpokken, wordt als routine be-
paling onder andere dc potentie van de gereed gekomen entstof getest.
Bovendien worden dc laatste ampullen van een bepaalde charge op kamer-
temperatuur gezet en, in veel gevallen, na afloop van dc houdbaarheids-
termijn opnieuw op virusgchaltc onderzocht.

In dc loop van 8 jaar is een groot aantal gegevens verzameld, waardoor cen
indruk over de houdbaarheid van dc entstof werd verkregen. In nauw ver-
band met deze gegevens staat dc hoeveelheid virus die voor een bepaald
aantal ki]ipen wordt versterkt.

Reeds veel is over dc houdbaarheid van kippenpokken- en duivenpokken-
virus gepubliceerd.

B r y a n (1) bepaalde de houdbaarheid van kippenpokkenvirus in on-
gcdroogdc vorm, gesuspendeerd in minerale olie en gebufferde glycerine
50%.

Een 5% suspensie, op 14° C. bewaard, bleek na 8 maanden nog levend
virus tc bevatten. Op 5° C. bewaard was na 21 maanden nog levend virus
aan tc tonen. Dc suspensie in minerale olie was korter houdbaar dan dc
suspensie in glycerine.

B c a u d c 11 e c.a. (2) bepaalden dc houdbaarheid van kippen- en duiven-
])okkenvirus in gedroogde vorm. Bij temperaturen, die tot 1942 4° C. en
daarna —20° C. bedroegen, bleek na 7-9 jaren nog levend virus aanwezig
tc zijn.

Van Zwol (3) nam vele houdbaarhcidsprocven, die met behulp van dc
]3ock-counting zijn gedaan.

Onze houdbaarhcidsprocven zijn cr niet op gcricht nog enig levend virus
aan tc tonen, maar om cen tijdstip tc bepalen, waarop nog genoeg virus
aanwezig is om cen entrcactie op tc wekken, die voldoende is om immu-
niteit tc verzekeren. Algemeen wordt aangenomen dat hiervoor een entre-
acdc van minstens 15 follikels nodig is (4).

Voor dc bereiding van dc entstof, die uit duivcn|xikkcnviius bestaat, moge
ik verwijzen naar c-cn vroegere ])ublikatic in ons tijdschrift (5).
Deze bcrciding.swijzc (walmcthodc) wordt thans nog gevolgd, met een
kleine wijziging.

Dc geoogste vliezen worden de laatste jaren nl. snel bevroren bij cen tem-
peratuur van —80° C. cn dan geplaatst in ccn vacuurn-exsiccator met cen
hygroscopische stof. Op deze wijze wordt cen „vricsdroog-cffcct"!) ver-
kregen. Na droging worden dc vliezen gemalen met een warring-blender
(Turmix), waardoor een niet al te fijn poeder wordt verkregen.

*) Vanaf okt. \'57 wordt de entstof tegen pokken-difterie gevriesdroogd in een
G.09 van Leybold, Keulen.

Voor houdbaarhcidsprocven op langere termijn wordt gebruik gemaakt
van de titratie op ongetmte hennen of haantjes (ouder dan 12 weken).
Een buisje entstof wordt verdund met gebufferde glycerine 50%
(zie Zuydam (6)) tot een concentratie die ook in de praktijk gebruikt
wordt. Deze suspensie wordt 1:1 genoemd.

Vervolgens worden de verdunningen 1:2, 1:5 en 1:10 gemaakt. Alles met
dezelfde injectiespuit. Met deze 4 verdunningen worden 2 hennen geënt.
Allereerst dc verdunning 1:10 op de linkerschenkel van kip nr. 2, dan met
hetzelfde kwastje de verdunning 1:5 op dc rechterschenkcl van dezelfde
kip. Hierna wordt, weer met hetzelfde kwastje, de verdunning 1:2 op dc
linkerschenkel van kip nr. 1 gebracht en tenslotte de verdunning 1:1 op
de rechterpoot van kip nr. 1. Het kwastje wordt steeds 1 keer ingedoopt
en even afgestreken langs de rand van het flesje. Er werd voor gezorgd
dat steeds ongeveer eenzelfde aantal veertjes werd uitgetrokken (onge-
veer 50).

Zes of zeven dagen na de enting werden de follikelreacties gecontroleerd.
In het geval van een normale, verse entstofcontrole zagen de reacties cr
als volgt uit:

-j—I—I—f- betekent: alle follikels gezwollen, geen oedeem.
H—I—\\- de meeste follikels gezwollen.

groot om in een oogopslag te tellen (tussen 8 en 15 bv.).
± slechts enkele gemakkelijk tc tellen follikels zijn gezwollen.

Soms werden niet alle verdunningen gebruikt. Als nl. van te voren bekend
was, dat de hogere verdunningen toch geen reactie zouden geven, werden
deze niet gemaakt. Het optreden van oedeem was wisselend. Bij één en
dezelfde entstof vertonen sonnnige kij)pen dit verschijnsel wel, andere
weer niet. Wat hiervan de oorzaak is, is onbekend.

Ook door middel van de pock-counting kan men het virusgehaltc van dc
entstof bepalen. Dc entstof wordt dan verdund tot 1:100.000 bijv. en cen
bepaalde kleine hoeveelheid wordt op dc chorioallantois van een 12 dagen
bebroed kippeëi gebracht. Na 3 dagen is hct aantal „pokjes" te tellen.
Het voordcel van deze methode is dat men geen ongeënte kippen nodig
heeft. Bovendien biedt deze methode, door v a n Z w o 1 (3) in zijn disser-
tatie beschreven, de mogelijkheid om met eenheden en exacte getallen te
werken.

Het bleek ons echter dat men met verschillende factoren rekening moet
houden. De minder fijne verdeling van onze entstof maakt het noodzakelijk

om een bepaalde \\erdunningsmethode te gebruiken. Doet men dit niet,
dan vindt men te lage uitkomsten.

De poek-eounting is pas in 1957 naast de titratie op jonge hennen in ge-
biuik genomen, zodat de houdbaarheidsproeven alleen op ongeënte hennen
zijn verricht, wat ook meer met de praktijk overeenkomt.
Normaal worden de buisjes met entstof luchtledig in de handel gebracht.
Het vacuum bedraagt ongeveer 0.02 mmHg. In sommige experimenten
is gebruik gemaakt van een speciale apparatuur (zie fig.), om na een
evacuering N2 of andere gassen in dc buisjes te laten, waarna deze werden
afge.smolten met een waterstofbrander.

Met deze apparatuur kan bijvoorbeeld stikstof over hete koperkrullen en
een droger met silicagel geleid worden in de vooraf geëvacueerde entstof-
ampullen. Het hete koper neemt de eventueel nog in het gas aanwezige
zuurstof op en de droger eventuele wateidamp. Na ieder gebruik kan het
gevormde kopeioxyde geregenereerd worden met het waterstof toestel en
het dan gevormde water wordt in de droger opgenomen, die slechts zelden
vernieuwd behoeft te worden.

Ook is het met deze apparatuur mogelijk om luchtrcsten uit ampullen
te „spoelen", door een herhaalde evacuatie en gasvulling. Als bijvoorbeeld
een vacuum was gepompt van 1 mmllg, werd Ng ingelaten, waarna deze
handeling nog eens herhaald werd. Men kan dan berekenen dat slechts
Vi.\'-, van de hoeveelheid O2 in de ampul bleef, als na eenmalig evacueren
tot 0.02 mm Hg.

In dc te beschrijven proeven wordt bovengenoemde behandeling aange-
duid met de letters VN2VN2 (vacuum-stikstof enz.).

Om niet te veel met -j- tekens te hoeven werken zullen van de experimen-
ten niet alle verdunningen vermeld worden, maar volstaan worden met cle
reactie op de gebruiksconcentratie in tekens weer te geven.

In 1950 werden van één serie, die geoogst was op 25 en 26-X-\'50, 3 par-
tijen gemaakt.

De eerste partij werd in de ampullen gedaan, op statieven gezet en 2 maal
geëvacueerd met stikstof„spoeling" (.Statief VN2VN2 genoemd).
De tweede jJartij werd evenzo behandeld, maar de ampullen ondergingen
deze bchandeling in een vacuumexsiccator (Exsiccator VN2VN2 .ge-
noemd). Als deze methode evengoed was als het evacueren op staticven,
kon een bewerkelijke behandeling van cle ampullen overgeslagen worden,
nl. het maken van een vernauwing in de ampullen, v(\'>ór deze o]j de sta-
tieven worden gezet. De ampullen zijn nanu-lijk niet zonder meer na
evacucring dicht te smelten. Een vooraf gemaakte vernauwing is nood-
zakelijk om naderhand breuk aan de punten van de ampullen te voor-
komen.

Dc derde partij werd op normale manier aan statieven geëvacueerd cn
afgesmolten bij een druk van ±: 0.02 mm Hg (statief V genoemd).
Van iedere partij werd een gedeelte op kamertemperatuur bewaard. Dit
wil zeggen dat de ampullen in een lade vverdeti gelegd van een kamer oj)
het laboratorium, die \'s winters verwarmd werd. Het tweede gedeelte werd
in de brocdkamer (-j- 37° C.) bewaard. Na \\erloop van verschillende tij-
den werden titraties verricht (zie tabel 1).

IToudbaarlieid van gedroogd duivenpokkenvirus, na 2x stikstof,,spoelin,g" en onder
vacuum, op kamerteni])eratuur en bij 37° O.

Er blijkt geen verschil in houdbaarheid te bestaan tussen een enkelvoudig
evacueren en 2 maal evacueren met stikstof„spoeling". Hij beide is de
entstof 2 jaar luHidbaar op kaniertem]5(iatuur, mits aan statieven afge-

Dc hen waarop de gebruiksconcentratic getest werd, reageerde geheel negatief,
ook met de volgende verdunning op de andere schenkel. De verdunningen 1 :.\')
en 1:10 bij de tweede hen noteerden 4-"t" en ± (4).

smolten. Ook bij bewaren op 37° C. blijkt geen verschil tc bestaan. De
entstof is dan slechts ruim 2 maanden houdbaar.

Het evacueren met stikstof„spoeling" in cen vacuum cxsiccator is beshst
minderwaardig aan dc andere methode, waarschijnlijk doordat toch lucht
in dc ampullen komt tijdens de verdere behandeling. Op kamertempera-
tuur is deze entstof na drie maanden niet meer voor gebruik geschikt,
terwijl op 37° (1. bewaard, dc entstof nog geen 2 maanden goed blijft.
Dooi\' cen herhaling \\an deze proef in 1951 werd dit nog eens bevestigd.

In 1950 werden enkele partijen na eenmalige evacuatie aan de staticven
m(U stikstof gcvidd en afgesmolten. Dc houdbaarhcidsprocven, na bewaren
ojj kamcrtcmpcratuiu\', zijn af tc lezen in tabel 2.

bfwaard op kamertempp- st rie AX, oog.st l-VI-\'.50 i serie BX, oogst 28-VII-\'50
ratuur gedurende: Na N2

2 mnd.

3 mnd.
5 innd.
7 mnd.

10 mnd.
1 j. 4 mnd.

1 j. 8 nmd.

2 j. 5 mnd.

3 j. 3 mnd.

-H-l-l-
-f-HH-

-H-i-i-

± (5)

Houdbaarheid van gedroogd duivenpokkenvirus in stikstofatmosfeer bij kamer-
temperatuur.

Dc twee geteste series blckcti onder stikstofatmosfeer bij kamertemperatuur
ongcve(;r 2/2 jaar geschikt te blijven om gebruikt te worden als entstof
tegen kippenpokken en difterie. Dat niet altijd de teruggang van het
virusgchaltc tot uitdrukking komt in cen regelmatige vermindering van
het aantal -(- tekens, is niet zo verwonderlijk, omdat niet iedere kip een
even goede reactie geeft. Voor ons doel is dit niet zo ernstig, omdat de
serie voortgezet wordt, zodat door intcrjiolatic (in gedachten) dit verschil
in gevoeligheid overbrugd kan worden.

Van 2 series, BX en DX, werden ampullen zonder evacuatie, dus met
lucht, dichtgcsmolten en op kamertemperatuur bewaard. Dc houdbaar-
hcidsprocven zijn in tabel 3 genoteerd.

Ingesloten met lueht blijkt duivenpokkenvirus zijn werkzaamheid snel
te verliezen. Na enkele maanden is de entstof niet meer bruikbaar voor de
praktijk.

Zo goed als alle partijen bestaan uit ampullen met entstof die luchtledig
gepompt zijn en daarna afgesmolten onder ditzelfde vacuum.
De houdbaarheid van tientallen series is bepaald. Ik meen ermee te kun-
nen volstaan met van enkele cle proeven te vermelden (zie tabel 4).

Houdbaarheid van gedroogd duivenpokkenvirus onder vacuum, bewaard bij kamer-
temperatuur.

Uit tabel 4 blijkt, dat onder vacuum en bij kamertemperatuur bewaard,
entstof tegen pokken en difterie van kippen ongeveer 3 jaar houdbaar is.
In hct begin werden de titraties zeer vaak herhaald, later met grotere
tussenpozen. Vandaar dat van serie MX slechts 3 titraties staan geno-
teerd.

Om tc onderzoeken welke methode voor ampullen aan de statieven de
beste was, werden 3 groepen ampullen afgesmolten van eenzelfde charge.
De eerste groep werd onder vacuum afgesmolten, de tweede groep onder
stikstof na evacuatie en de derde groep onder vacuum na één stikstof-
„spocling".

Vervolgens werd ieder van deze drie groepen onder verschillende om-
standigheden bewaard (zie tabel 5 pag. 218).

Ampullen gedroogd duivenpokkenvirus onder vacuum, stikstof na vacuum
of vacuum na stikstof bewaard bleken slechts 1 maand geschikt voor de
praktijk indien bewaard bij 37° C.

Bij kamertemperatuur, blootgesteld aan diffuus daglicht, was de houd-
baarheid in alle 3 groepen ongeveer 2/2 jaar.

Om na te gaan of het bewaren in bevroren toestand van de geoogste
vruchtvliezen een schadelijke invloed had op het virusgehalte, werden van
één charge entstof dc geoogste vliezen in gesloten Petrischalen 2 maanden
in cen ijskast bewaard bij ± —25° C. Hierna werden de vruchtvliezen
gedroogd en verwerkt en na 2 maal stikstof„spoclen" in ampullen afge-
smolten en o]) kamertemperatuur bewaard.

Na cén jaar bleek de entstof nog bruikbaar tc zijn. Na 1 yi jaar echtcr niet
meer. In bevroren toestand, aan de lucht bewaard, blijkt het virusgehalte
toch snel te verminderen, echter niet zo snel als gedroogde entstof, die op
kamertemperatuur aan dc lucht bewaard wordt (zie proef 3).
Ook dc invloed op het ontdooien na bevriezen van de vruchtvliezen werd
gecontroleerd met de titrade op jonge hennen. Na eenmaal ontdooien
kon met behulp van deze methode geen ver.schil in virusgehaltc geconsta-
teerd worden t.o.v. een ander gedeelte — van dezelfde partij — dat niet
ontdooid was.

Het evacueren van bij —25° bevroren vliezen bleek niet beter of slechter
dan evacueren van op 4° C. gekoelde vliezen.

Hct nadrogen met fosforpentoxydc bleek geen verschil op te leveren met
hct nadrogen met silicagel.

Vruchtvliezen tot gebruiksconcentratie verdund met glycerine 50% en
gemalen, bleken bij kamertemperatuur, blootgesteld aan diffuus daglicht,
4 weken bruikbaar te blijven als entstof. In de koelkast bewaard ( 4° C.)
was deze tijd 9 weken.

1 week

2 weken
1 mnd.

3 mnd.
5 mnd.
8 mnd.
1 jaar

1 j. 7 mnd.

2 j. 7 mnd.

3 j. 6 mnd.

T.ABEL 5. Houdbaarheid van gedroogd duivenpokkenvirus onder vacuum, sukstof na vacuum en vacuum na stikstof, bewaard bij 37° C., kamer-
temperatuur donker en kamertemperatuur licht.

Dc gchruikti; titratie op jongc hennen is cen tamelijk grove methode. Het
is natuurlijk mogelijk, dat met cen fijnere techniek nauwkeuriger gegevens
verkregen kunnen woidcn. Voor ons doel, het bepalen van de potentie
cn de houdbaarheid, is de titratie op jonge hennen echter cen goede
maatstaf. De houdbaarheid van de entstof is sinds 1950 opgevoerd, door
verbetering van apparatuur en droogtcchnick.

In cic inlriding wordt nicdrndccld, dat reeds .gedurende 8 jaar houdliaarheidsproeven
met duivcni)okkenvirus worden genomen. Het duivenpokkenvirus wordt gebruikt als
entstof tegen kippenpokken. Iedere charge wordt na dc bereiding op virusactivitcit
onderzocht cn dc meeste nog eens na afloop van dc houdbaarheidstertnijn.
Hierna worden de gebruikte materialen en technieken beschreven.
Dc virustitratic wordt meestal op jongc hennen cn haantjes verricht,
leder van dc volgende 4 verdunningen, 1 :1 (gebruiksconcentratic), 1 :\'2, 1 :5 en I :10,
wordt op 1 schenkel van 2 dieren geënt. Dc reacties worden na 6-7 dagen afgelezen.
Voor dc entstofproduktic worden de ampullen onder een vacuum van plra. 0.02 mm
Hg. afgesmolten. De houdbaarheid blijkt, indien dc entstof op kaniertcmpcratuur
bewaard wordt, on.gcvcer 3 jaar tc zijn. Onder stikstof afgesmolten, is dc houdbaar-
heid op kamertemperatuur ongeveer 2/2 jaar.

■Ms men de ampullen tweemaal evacueert cn ze tweemaal met stikstof vult, verkrijgt
men grotere stabiliteit.

Gedroogd virus blijkt bij kamertemperatuur, aan dc lucht blootgesteld, na enkele
maanden reeds onbruikbaar voor de praktijk te zijn.

Gcdroo,gd virus, op 37° G. bewaard, bleek in dc volgende gevallen slechts ongeveer
1 maand houdbaar:
onder vacuum,

onder vacuum, nadat dc aininillen eerst met stikstof waren gevuld,
onder stikstof.

Bij kamertemperatuur, blootgesteld aan licht, bl,ck dc houdbaarheid van de 3 groepen
on.gcvecr 2/2 jaar te zijn.

Nog diverse andere bewerkingen van het bevroren virus werden met dc titratie op
jonge hennen gecontroleerd na droging van het virus.

In the introduction the author coniniiinicates that e.Nperinients on the stability of
piKet)n-p()x virus have been made during about 8 years. Pi.geon-pox virus is used
as a vaccine against fowl-pox. Of each batch of vaccine the viruspotency is deter-
mined after preparation and in most ca.ses also at the expirationdate.
Then the methods and inaterials used by the author are described. The virustitration
is ap|)lied mostly on young hens and young cocks.

Each of the following 4 dilutions, 1 :1 (prescribed eoneentration), 1 :2, 1 :5 and 1 ;I0,
is applied on one of the legs of 2 animals.
The reactions arc read 6-7 days afterwards.

For the vaccine production the vials are sealed under a vaciuini of 0.02 mm Hg.
The vaccine has prov< (l to remain stable for about 3 years when kept at roonUempc-
raturc. When the virus is .scaled under nitrogen its st.ibility lasts about 2/2 year,
hi case the vials arc evacuated twicc and filled with nitrogen also twice, the stability
term is not prolonged at all.

If the dried virus is kept at rooiiitcmperaturc and exposed to the air, it jirovcs to bc
unfit for use in practise a few months later.

.Mter keeping the dried vaccine at a temperature of 37° C. it will bc stable no longer
than nearly one month in the following cases:
under vacuum,

When exposed to light at roomteniperature, these 3 groups remain stable about 2/2
year.

Several other manipulations with the frozen virus were also controlled with the aid
of the titration on young chickens, after the virus had been dried.

Dans l\'introduction l\'auteur communique, que déjà pendant environ 8 années des
expériences sont faites sur les possibilités de conservation du virus de la variole du
pigeon. Ce virus est appliqué comme vaccin contre la variole de la poule. Après la
préparation du vaccin l\'activité du virus en chaque partie est déterminée et la
plupart du temps la détermination est répétée au bout du terme d\'utilité.
Ensuite le matériel et les méthodes employés par l\'auteur, sont décrits.
Le titrage du virus est fait le plus souvent à l\'aide des jeunes poules ct des jeunes coqs.
Chaque des 4 dilutions suivantes, 1:1 (concentration préscrite), 1:2, 1:5 ct 1:10 est
appliquée sur la partie antérieure d\'une des jambes de 2 animaux. La lecture des
réactions se fait après 6-7 jours.

Pour la production de vaccin les ampoules sont fondues à un vide de 0.02 mm Hg.
Il s\'est trouvé, que le vaccin peut se conserver environ 3 années, pourvu qu\'à tem-
pérature de chambre. Fondu sous de l\'azote, le virus est stable à température de
chambre pendant environ 2/2 années.

Si par deux fois on fait le vide dans les ampoules ct par deux fois on remplit les
ampoules de l\'azote, on n\'obtient aucun résultat quant à une prolongation de la
stabilité.

Du virus desséché exposé à l\'air à température de chambre devient inutilisable pour
la pratique après quelques mois déjà.

A une température de 37° C., le virus desséché ne se conservait qu\'à peu près un
mois dans les cas suivants:
sous vide,

A température de chambre les 3 groupes mentionnées ci-dessus se conservaient pen-
dant à peu près 2/2 années, quan ils étaient exposés à la lumière.
Plusieurs autres manipulations pratiquées au virus congelé étaient contrôlées par
titrage à l\'aide des jeunes poules après dessiccation du virus.

In der Einleitung wird mitgeteilt, dasz Haltbarkcitscxpcrimente mit Taubenpocken-
virus schon während ungefähr 8 Jahre ausgeführt werden. Das Taubenpockenvirus
wird gebraucht als Impfstoff gegen Ilühnerpocken. Jede Partie Impfstoff wird nach
der Bereitung untersucht auf Virusaktivität und meistens auch noch einmal nach
.Ablauf der Haltbarkeitsfrist.

Darauf werden das verwendete Material und die Methoden des Autors beschrieben.
Die Virustitration wird meistens ausgeführt auf junge Hennen und Hähnchen,
Jede der folgenden 4 Verdünnungen, 1:1 (Gebrauchskonzentration), 1:2, 1:5 und
1:10, wird geimpft auf einen der Schenkel von 2 Tieren.
Die Reaktionen werden nach 6-7 Tage abgelesen.

Für die Impfstoffproduktion werden die Ampullen unter einem Vakuum von 0.02
mm Hg abgeschmelzt. Es hat sich herausgestellt, dasz der Impfstoff etwa 3 Jahre
haltbar ist, wenn er bei Zimmertemperatur aufbewahrt wird. Wenn das Virus unter
Stickstoff abgeschmelzt wird, ist es bei Zimmertemperatur ungefähr 2/2 Jahr haltbar.
Das zweimalige Evakuieren der Ampullen kombiniert mit zweimaliger Einleitung von
Stickstoff hat gar keine Verlängerung der Haltbarkeitsfrist zufolge.
Das getrocknete Virus zeigt sich, nach Aufbewahrung bei Zimmertemperatur und
der Luft ausgesetzt, nach wenigen Monaten schon unbrauchbar für die Praxis.

Nach Aufbewahrung bei einer Temperatur von 37° C. stellte es sich heraus dasz
das getrocknete Virus nur etwa I Monat haltbar sei in den folgende Fällen:
unter Vakuum,

vmter Vakuum in Ampullen, die zuvor mit Stickstoff gefüllt worden waren,
unter Stickstoff.

Bei Zimmertemperatur und dem Lieht ausgesetzt, zeigten diese 3 Gruppen sich
ungefähr 2/2 Jahr haltbar.

Auch verschiedene andere Handlungen mit dem gefrorenen Virus wurden nach
Trocknung des Virus kontrolliert mit Hilfe der Titration auf junge Hühner.

1. H. I. BRYAN: Studies in Certain Filterable Viruses. X Imnuinogcnic Propcrdcs
of Borreliota Avium, suspended in Buffered Glycerol and in mineral Oil; Ame-
rican Journal of Veterinary Research, 1949, Vol. X, 284.

2. F. R. BEAUDETTE, B. R. MILLER, J. A. BIVANS, C. B. FIUDSON: The
Viability of Dried Viruses of Avian Origin; American Journal of Veterinary
Research 1948, Vol. IX, 190—194.

3. H. VAN ZWOL: Over het standaardiseren van het duivenvirus-vaccin tegen
difterie en pokken der kippen. Dissertatie Utrecht 1949.

4. F. R. BEAUDETTE: Twenty years of progress in immunization against virus
diseases of birds; J.A.V.M.A. 1949, 105, no. 871 en 872, resp. 234-244 en 367-377.
J. RICHTER: Over de bereiding van entstof tegen pokken en difterie bij kippen,
gekweekt op bebroede kippeneieren; T.v.D. 19,\'jO, 22, 913-917.

6. D. M. ZUYDAM: Pscudo-vogclpest. Vaccinatie en virusuitscheiding. Dissertatie
Utrecht 1952.

Er bestaat in de laatste tijd een grote en begrijpelijke belangstelling voor de produktie
en de samenstelling van de zcugemelk. Om de kwantitatieve produktie te meten, is de
gang van zaken, dat men dc biggen éénmaal per week gedurende 7/a uur voor en
na het zuigen weegt.

De aldus gevonden waarde wordt dan vermenigvuldigd met 3.2 (dagproduktie) en
deze vervolgens met 7 (weckproduktie). Het zuigen geschiedt in de eerste zes weken
gemiddeld om de 75 minuten; daarna stijgen de tussenpozen tot 90 minuten.
De Engelsen Cuthbcrtson en Lodge van het Rowett Institute te Bucksburn
hebben op het Int. Vocdingscongrcs te Parijs mededeling gedaan van dc resultaten
van hun onderzoek bij 6 jonge zeugen gedurende acht weken. De gemiddelde pro-
duktie bleek in die tijd 392 kg. te bedragen, variërende tussen 353 en 468 kg. De
grootste produktie viel in de vierde week. De gemiddelde dagproduktie bedroeg dus
7 kg. Bovendien werd elke week cen melkmonster genomen voor onderzoek op samen-
stelling. De gemiddelde over acht weken bedroeg:

Van aanzienlijk groter belang dan de gemiddelde samenstelling zijn echter dc ge-
constateerde veranderingen welke zij ondergaat gedurende de lactatiepcriode. Bij alle
zeugen werd nl. geconstateerd een geleidelijke daling van het vet- en lactosegehalte
cn cen stijging van as- en vooral eiwitgehalte. Daarbij was opvallend, dat de daling
van lactose gelijk is aan de stijging van het eiwitgehalte, zodat hun som gelijk blijft,
het welk dan op zijn beurt inhoudt, dat het gehalte aan vaste stof nauw samenhangt
met hct vetgehalte, want de stijging van het a.sgchalte (,gem. 0.85) is slechts gering.

ENKELE OPMERKINGEN NAAR AANLEIDING VAN EEN
STUDIEREIS NAAR DE SCANDINAVISCHE LANDEN

Ciebruik van koffieroom uit de handel, als verdunningsmiddel voor
stierenspenna.

Hij proeven genomen in Denemarkeni) bleken melkverdunners voor sper-
ma van stieren beten: resultaten te geven dan de citraat buffer-eidooier
verdunner. Het verschil in bevruclitingsrcsultaten bedroeg ruim 5%. In
dezelfde proef werd naast de eidooier-eitraat veidunnci\' gcbiuik gemaakt
van gepasteuriseerde ondermelk en van gehomogeniseerde-gesteriliseerde
koffieroom (9% vet).

Deze beide melkprodukten bleken bij gebruik als verdunningsmiddel geen
verschil in bevruchtingsresultaten te bewerkstelligen.

Door de omstandigheid dat dc gehomogcniseci de-gesteriliseerde koffie-
room in dc handel vcrkrijgliaar is, wordt dit produkt momenteel blijkbaar
door de meeste Deense k.i.-\\erenigingen voor hrt verdunnen van stieren-
sperma gebruikt.

Voor zover ons bekend zijn in ons land geen gehomogeni.seerde melk-
produkten verkrijgbaar. In andere landen is dit echter wel het geval en
behalve in Denemarken, worden ze ook in Canada en in Engeiand wel
voor het verdunnen van sperma gebruikt.

K e r r u i s h2) in Engeland kreeg met ondermelk echter iets gunstiger re-
sultaten dan met gehomogeniseerde melk.

Afstamnielingenonderzoek bij k.i.-stieren in Noorwegen.
i5ij ons bezoek aan Hamar weiden wij o.a. ontvangen door de heer H e 1 g e
Baekkedal, secretaris van het N.R.F.-stamboek. (N.R.F. = Norsk
rodt og kvitt fe).

Deze deelde mee dat zijn vereniging in 19.").\') een aanvang had gemaakt
met een nieuwe vorm van afstammclingenondcrzock voor k.i.-stieren. Hier-
bij gaat men als volgt tc werk:

Van elke stier worden 12-.\')0 dochters in onderzoek genomen. Men liet
deze dochters op het bedrijf; ze wortlen dus niet o]) een proefstation ge-
bracht, zoals dat in Denemarken veelal gibruikclijk is.
15ij de dochters wordt aandacht geschonken aan:
melk|)roduktie (200 dagen o|)brengst);
vetgehalte van de melk;
proteïne-gehalte van de melk;
het melken;
uier en spenen;
exterieur;
vruchtbaarheid.

.A d 1 C r, H. C. en R a S b e C h, N. 0.: Undersogelser over skammct maelk o.g
flode som saedfortijndingsvoedsker. Norsk Veterinermedicin Bd. 8, 1956.
K e r r u i s h, B. M.: A field trial comparison of milk and egg yolk citrate .is
semen dihitors. Third Internati()n:il Congres on Animal Reproduction. Cam-
bridge 1956.

De snelheid van melken wordt -lx per jaar bepaald met een speciale weeg-
inrichting, een soort bascule, waarop de melkmachine tijdens het melken
wordt geplaatst.

Dc lengte en de onderlinge afstand van dc spenen wordt gemeten.
In 195,5 werden 12 sticien in onderzoek genomen; in 1956 nog 17. Het
werk wordt gedeeltelijk vciricht door speciaal voor dit doel aangestelde
controleurs, gedeeltelijk dooi- de gewone melkcontroleurs.

In Hamar waren oj) het k.i.-station 30 stieren gestald. Zc behoren gedeel-
telijk tot hct Ayrshire-, gedeelte tot hct Noorse roodbonte ras, terwijl ook
enkele gekruiste stieren (Ayrshire x NRF) worden gebruikt.

Enkele Ayrshire stieren waren uit Finland geïmporteerd. Terloo]Ds kan
worden opgemerkt dat in Noorwegen ook wel serieuze belangstelling be-
staat voor de im]Dort van zwartbonte stieren uit Nederland. Deze import
wordt tot nu toe cchtcr tegengehouden door strenge veterinaire bepalingen
en door heersende opvattingen ten aanzien van de fokkerijpolitiek.
Er werden vanuit het station te Hamar jaarlijks ± 30.000 koeien geïnse-
mineerd. Alle inseminaties werden door praktizerende dierenartsen uitge-
voerd.

Op het k.i.-station in Lund in Zuid-Zweden waren 38 zwart-bonte stieren
gestald. Enkele daarvan zijn uit ons land geïmporteerd. Behalve de zwart-
bonte slieren slondeti er ook cen tweetal stieren van het Zweedse rood-
bonte ras.

Dc zwartbonte stieren stamden uit 7 verschillende bloedlijnen. De stieren-
keuze werd niet op een speciale stier, maar op de bloedlijn gemaakt. Door
gebruik tc maken van gekleurde buffers probeiMl men het zaad van de stie-
ren van elke bloedlijn aan dc kleur kenbaar te maken.
Onze belangstelling ging op dit k.i.-station vooral uit naar de in dc kelders
van het centrum aanwezige, nog niet voloj) in bedrijf zijnde, diepvries-
installatie. Het sperma werd ingevroren in plastic ampullen van ± 1 cc.
Deze werden ter plaatse gemaakt door warme lucht te blazen in een dik-
wandigc plasticslang (zie figuur).

Aan één kant werd de amjiul afgesloten met cen pasta bestaande uit een
mengsel van silikon poeder en „kiselolja" D.Cl. 200/200, een vetachtig
produkt dat hij het afkoelen tol zeer lage temperaturen dezelfde viscosi-

Plastic ampullen voor cliepvriessperma en gedeelte van de plastic slang waaruit deze
ter plaatse worden gemaakt.

teit behoudt. Het andere uiteinde van de ampul wordt na het vullen met
een elektrisch verwarmde tang dichtgeknepen. Bij het gebruik wordt het
dichtgeknepen einde afgeknipt en het sperma wordt daarna met een
spuitje uit dc ampul gedreven, waarbij de pasta als zuigertje fungeert. Het
afkoelen van het sperma geschiedt automatisch.

Schrijvers doen enkele mededelingen betreffende de kunstmati.ge inseminatie naar
aanleiding van een bezoek aan Noorwegen, Denemarken en Zweden.

Authors have made a trip to Norwegian, Sweden and Denmark. They give some
details concerning the artificial insemination.

Communications ä la suite d\'une visite en Norvège, au Danemark en Suède concer-
nant I\'insemination artifieielle.

Im Anschluss an cine Studienreise nach Norwegen, Dänemark und Schweden, die
den Zweck hatte die künstliche Insemination in jenen Ländern näher kennenzulernen,
beschreiben die Verfasser dieses Artikels versehicdene ihrer gewonnenen Erfahrungen.

*) Aanvullend verslag op het artikel „De KI. bij varkens"; T.v.D. l-ll-\'S?, pag.
825.

vaccineren en pasgeboren veulens te behandelen
met serl\'m ter voorkoming van abortus en
veulenziekten?

Het is mede op verzoek van de weikgroep „Gezondheidszorg, Voeding,
cn Verpleging" van het „Centrum Paardenbclangen" dat ik deze vraag
in het kort zal behandelen. Onderstaande feiten zullen hierbij tot
richtsnoer dienen.

In de loop van meer dan 50 jaren zijn talloze publikaties verschenen van
onderzoekers welke zeer uiteenlopende soorten van bacteriën als „ver-
wekker" van vculenzicktc vonden.

In het geringe aantal publikaties over experimentele infecties met „ver-
wekkers" van „vculenzicktc" gelukte het slechts bij uitzondering om ziekte
bij het veulen op tc wekken.

Het feit dat een zo groot aantal soorten bacteriën door diverse onder-
zoekers als oorzaak \\ an „vculenzicktc" wordt aangenomen is bevreemdend,
ook is het frappant dat dc voornaamste als oorzaak aangegeven bacteriën
bij gezonde paarden tamelijk frcciuent voorkomen en tot de groep van
„facultatief pathogene" bacteriën behoren.

Door meerdere onderzoekers werd aangetoond dat onvoldragen en vol-
dragen doodgeboren \\ruchten als regel geen bacteriën bevatten. Deze
uitkomst werd ook verkregen bij eigen onderzoek, terwijl tevens bleek dat
dc organen van veulens welke kort na dc geboorte stierven dikwijls even-
eens geen bacteriën bevatten.

Het is waarschijnlijk dat in dc loop van dc jaren dc verliezen aan \\culcn-
ziekten eerder groter dan kleiner zijn geworden ondanks de toepassings-
mogelijkheid van sera cn vaccins.

Dc practici hebben tegenstrijdige meningen over dc preventieve waarde
van het gebruik van sera en vaccins bij veulenziekten.
De geboorteverliezen bestaan voor meer dan 40 % uit gevallen van sterfte
vóór de geboorte.

Bij dc sterfgevallen na dc geboorte, bliijkt dc helft van dc \\culcns reeds
vanaf dc geboorte blijk tc geven van ziekte of althans van gebrek aan
vitaliteit. Het is onwaarschijnlijk dat deze verschijnselen dan reeds gevolg
zijn van cen bacteriële infectie. Met de gevallen van abortus en dood-
geboorte vormt deze groep ongeveer driekwart van het totaal dcr geboorte-
verliezen, waarbij cen bacteriële oorzaak niet bestaat of in twijfel moet
worden getrokken.

Indien ccn merrie gcvaccinccrd wordt zullen imniuunlichainen gevormd
worden tegen dc in het vaccin verwerkte bacteriën. De placenta van het
paard laat deze niet door, zodat ze tijdens dc dracht niet ten goede kunnen
komen aan de vrucht of het veulen. Een mogelijke gunstige invloed van
vaccinatie der merrie met Salmonella abortus equi blijft buiten beschou-
wing, omdat deze soort infectie in ons land niet of slechts bij hoge uit-
zondering voorkomt.

Veulens welke niet drinken hebben geen profijt van \\accinatie van dc
merrie, aangezien gevormde antilichamen het veulen uitsluitend met de
biest of de melk bereiken.

Het wetenschappelijk bewijs dat vaccinatie of serumbehandeling de sterfte-
kansen bij veulens vermindert is nimmer geleverd.

2168 merriën niet gevaccineerd, hieruit doodgeboren: 70 vruchten = 3.2 \'\'/(•
328 merriën wel gevaccineerd, hieruit doodgeboren: 15 vruchten = -1.6 %
Betreffende sterfte van levendgeboren veulens:

Van 308 veulens uit gevaccineerde merriën stierven er 25 = 8.1 %
Van 2081 veulens uit niet gevaccineerde merriën stierven er 102 = 4.9 %
850 veulens werden preventief met serum behandeld, hiervan stierven er
62 = 7.3 %.

Van 227 veulens was de moeder gevaccineerd en kreeg bovendien het
veulen serum, hiervan stierven er 13 = 5.7

Bij 966 veulens werd tenminste één preventieve behandeling toegepast,
hiervan stierven er 74 = 7.7 %.

Bij 1444 veulens werd géén preventieve behandeling toegepast hiervan
stierven er 54 = 3.7 %.

We kunnen in deze cijfers niet de geiingste aanwijzing vinden voor een
gunstige werking van serum of vaccin.

Overigens leveren deze cijfers ook niet het strikte bewijs dat serum en
vaccin hierbij geen enkek- voorbehoedende werking bezitten. Het is immers
mogelijk dat fokkers speciaal merriën laten inspuiten waarhij eerder ge-
boortcverliczen zijn voorgekomen en dat zonder vooibchoedende behande-
ling te sterfte nog groter geweest zou zijn.

Indien inderdaad een aantal fokkers welke gemiddeld meer moeilijkheden
kunnen verwachten, hun dieren \\oorbehoedcnd laten behandelen, clan
is de uitslag ook te verklaren door aan te nemen dat de behandeling geen
enkel effect heeft. Ik neem aan dat de hogere verliezen, welke in elke
behandelde groep worden waargenomen, niet het gevolg zijn van dc be-
handeling.

Wil men een zuiver wetenschappelijk antwoord geven op de vraag of
\\accinatie van merriën of serumhdiandeling van veulcjis [jieventieve
waarde heeft, dan zal men van twee ongesclecteerde groepen drachtige
merriën en levendgeboren vcidens één groep dienen te behandelen en ecn
controle-groep niet. Ecn eventuele selectie door de eigenaren, zoals bij dc
door mij verwerkte gegevens mogelijk is, is dan uitgesloten.
Ongetwijfeld zijn er collc:ga\'s cn ook paardenfokkers die er beslist van
van overtuigd zijn dat bedoelde ijreventievc maatregelen een goede werk-
zaamheid bezitten. Het kan echter onjuist zijn om uitsluitend op indruk-
ken uit de praktijk af tc gaan.

Zolang een strikt bewijs over de eventuele werkzaamheid van vaccin en
serum tegen „veulenziekte" nog niet geleverd is, zullen de collega\'s hun
oordeel slechts kunnen vormen op grond van hun indrukken uit de prak-

tijk, o|) grond van bovenstaande cijfers en niet behulp van andere ge-
gevens uit dc literatuur.

In het kort wordt de vraa.i; bchandekl of ren |nevcntieve behaiidrling van merrie
of veulen met veulen/iektevaeein of -serum al dan niet van betekenis is.
Sehrijver eoneludeert dat het onder de omstandi.gheden welke gelden voor de paarden-
fokkerij in Nederland geenszins vast staat dat bacteriën een rol van belang spelen
als oorzaak van abortus cn veulenziekten.

Het wetenschappelijk bewijs van een gunstige preventieve werking van bedoeld
vaccin of serum is nooit geleverd.

(^e,gevens welke door de auteur werden verzameld leverden geen enkele aanwijzing op
dat .genoemde preventiva werkzaam waren.

Oni een wetenschappelijk verantwoord oordeel over dc werkzaamheid van bedoeld
vaccin en serum te krijgen, zal het nodig zijn om groepen en controle-groepen resp.
wel en niet te behandelen en daarvan de geboorteverliczen tc vergelijken.

In short, the (juestion of whether of a prophylactic treatment of a mare in foal, or
t>f foals with e(|ui disease vaccine or scrum is of any material importance or not.
The author comes to the conclusion that under the circumstances which exist for
horse raising in the Netherlands it is by no means certain that bacteria play an
important role as the cause of abortion and diseases that foals are susceptible to.
No convincing scientific proof of a favourable prophylactic effect of the vaccine of
scrum under discussion has never been adduced. The data which the writer compiled
failed to yield any indication that the prophylactics were efficacious. To obtain a
scientifically sound opinion on the efficacy of the vaccine and .serum under discussion
it will be necessary to treat some grou))S and to leave other groups untreated and
to compare the resultant birth-losses.

En peu de mots la question est traitée afin de savoir si un traitement préventif d\'une
jument pleine ou d\'un jjoulain à l\'aide de vaccin ou sérum contre la maladie pouli-
nière, est d\'importance, oui ou non.

L\'auteur conclut ([ue, eu égard aux einonstaïu\'es s\'appliquant à l\'élevage de chevaux
en Hollande, il n\'est point du tout établi (|uc les bactéries jouent un rôle important
comme cause d\'avortcment et de maladies poulinières.

La preuve scientifique d\'un effet préventif favorable du vaccin ou sérum en question
ne fut jamais livrée.

Les données rassemblées par l\'auteur ne founiirciit aucune indication que les pré-
ventifs cités ci-dessus furent actifs.

l\'our obtenir un ju.gement justifié seienlifi<iuement sur l\'activité du vac<in et du
sérum en (|uestion, il .sera lu\'eessaire de traiter des groupes et des groupes dc contrôle,
respectivement oui et non et d\'en comparer les perles de naissance.

Es wird kurz besprochen, ob cine l\'râveiitivbeliaiullung von trärhti.gen Stuten und
Fohlen mil einem Vakzin oder Serum gegen Fohlenkrankheilen wirklich, oder nicht
von Bedeutung ist.

Der Verfasser konkludicrt, dass es unter den für die niederländische Pferdezucht
geltenden Umständen keinesfalls feststeht, dass, als Ursache von Abortus und
Kohlenkrankheiten, Bakterien eine bedeutsame Rolle spielen.

Der wissenschaftliche Nachweis von einer günstigen Präventivwirkung des betreffen-
tlen Vakzins oder Serums muss noch erbracht werden.

Unterlagen, welche Verfasser versammelte, ergaben keinen Aufschluss darüber, ob
genannte Praeventiva tatsächlich Effekt hatten.

Um ein wissenschaftlich fundiertes Urteil von der Wirksamkeit des betreffenden
Vakzins oder Serums zu erhalten, wird es nötig sein, einen Vergleich mit den Ge-
burtsverlusten bei Gruppen und Kontrollgruppen vorzunehmen, die resp. eine oder
keine Präventiv-bchandlung untergangen haben.

Wel zelden zal een geneesmiddel, aan de ene kant uitbundig geloofd, aan
de andere kant als nietswaardig verworpen, zoveel stof tot overdenking en
discussie hebben gegeven, als Otrhomin dat nu al jarenlang doet. Het feit
dat er nog over geschreven en gesproken wordt, nadat dit pre]3araat onge-
veer negen jaar geleden in Holland aan de veterinaire horizon verscheen,
bewijst wel, dat zij die dit geneesmiddel voetstoots als waardeloos beschou-
wen, er geen of weinig ervaring mee hebben. Ook het feit, dat er firma\'s
zijn, die zich gedwongen hebben gezien cen loco-preparaat aan dc markt
te brengen, zegt wel iets, immers waardeloze piodukten worden niet nage-
maakt. Of\'zou dc Nederlandse prakticus zó gespeend zijn van ieder kritisch
oordeel, dat dit ook niets zegt? Wc weten allen beter en de vraag rijst,
wat de oorzaak is van deze controverse tussen dc pro\'s en de anti\'s. Vol-
gens mijn ervaring ligt de oorzaak bij de laatste categorie, ofwel omdat
men in het begin bij het gebruik direct teleurstelling heeft gehad en daar-
door afgezien heeft \\an verdere proefnemingen, of wellicht omdat men
dc verwachtingen onder invloed van de mededelingen van iets te opti-
mistisclie voorstanders niet alle in vervulling heeft zien gaan.
Hoe het ook zij, naar mijn mening is dit preparaat het „uitproberen" ten
volle waard en dan zal men uit dc veelheid van toepassingsmogelijkheden
die indicaties overhouden, die de teleurstellingen die in het begin misschien
optraden, gauw doen vergeten.

Persoonlijk ben ik reeds vele jaren een regelmatig gebruiker van Otrhomin
en ik heb met dit middel goede resultaten, soms zeer opvallende genezin-
gen en natuurlijk ook mislukkingen gehad. Is dit laatste cchtcr niet het ge-
val met ieder geneesmiddel? Men dient \\ooral met Otrhomin ervaring te
hebben om een inzicht in de mogelijkheden te kiijgen. Is men eenmaal
zover, dan zullen de resultaten verbeteren en de mislukkingen verminde-
ren, omdat men het dan in hoofdzaak daar toepast, waar op grond van
ervaring resultaat te verwachten is.

Er zijn collegae, die Otrhomin zonder meer afwijzen omdat hct „bij alle
ziekten zou helpen". Niets is minder juist, ofschoon de werkingssfeer zeer
ruim is. Ik denk hierbij aan het lied van Dirk Witte „Aspirine", dat tegen
alles zou helpen en zich toch reeds een generatie lang gehandhaafd heeft.
Er is zelfs een zekere analogie tussen deze middelen, beide bevorderen het
uitdrijven van toxische stoffen uit hct lichaam, iets wat bij de meeste ziek-
ten cen nuttig effect geeft.

In de loop der jaren heb ik vrij veel publikaties over Otrhomin gelezen,
maar nog steeds vraag ik mc af, waarop de werking bij dc gepubliceerde
frappante genezingen — en ik heb er zelf verschillende gehad — berust.
Een der conclusies, waartoe ik gekomen ben en die in de literatuur nog
niet vermeld is, zou ik hier gaarne uiteenzetten.

K-G, Berlijn, een dubbelzout van hexamethyleentctrannn-hydrochloiide
met ammoniumsulfaat en ammoniunuhodainde met als vverkingscompo-
nenten rhodaanwaterstofzuur, hexamethyleentetramine en sulfaten.
De werking schijnt te vervallen in vier componenten:

!?) een verhoging van het gammaglohidinc in het bloedscrum;
4) een stimulerende werking o]3 het vegetatieve zenuwstelsel, waarbij dc
Duitse literatuur spreekt van cen .,umstimmende und tonisicrcntlc
Wirkung".

Opzettelijk schreef ik „schijnt", omdat, als men de literatuur overziet,
men de indruk krijgt, dat thcorctisch alles nog lang niet in kannen en
kruiken is.

Ad. 1. Wat wel als vaststaand en ]3roefondervindclijk bewezen mag wor-
den beschouwd, is dc bactericide werking, veroorzaakt door dc rhodaan-
ionen( die ook biologisch o.a. in het maagsap worden gevormd). Iliervoor
spreken o.m. dc publikaties van Prof. B c h r c n d s, Hannover, Dcutschc
Tierärztliche Wochenschrift, 1950 cn Prof. Seelemann en Dr.
R a c c k O w, Berliner und Münchcncr Tierärztliche Wochenschiift, 1954.
Beide publikaties vermelden hoe op bedrijven, waar geen kalf meci\' kon
worden o]3gcfokt wegens dc daar heersende Coli-infcctic, na preventieve
toediening van Otrhomin door dc melk, dc nieuw geboren kalveren alle
gezond opgroeiden, terwijl ook het curatieve resultaat bij Coli kalveren
duidelijk was.

Ten einde cen inzicht tc krijgen in dc bactcricidc werking van Otrhomin,
is het interessant dc jMocven tc vermelden, die dc artsen C h r i s t i a a n-
sen en Lockemann op eigen lichaam namen. (Dcutschc Archiv für
klinische Medizin, Bd. 196, 1949).

Twee motieven leidden hun proeven: 1. Dc verhoging van dc bactcricidc
kracht van het maagsap en 2. de vraag, waarom personen die met zekcr-
iieid met tyfusbacillcn waren besmet, niet ziek werden.
Nadat eerst dc verdraagzaamheid \\an hoge dosis Otrhomin per os was
vastgesteld, waarbij geen schadelijke werking werd ondervonden, werden
in 12 dagen 2 Otrhomin stoten ingenomen.

Vóór dc eerste stoot met 27 tabletten van 0,300 gram had het maagsaj)
een Ph van -f,15 cn een rhodaangchaltc van 5,8 mgr.%. Dc dag na dc stoot
blijkt het rhodaangchaltc gestegen te zijn tot het dubbele, 11,6% en blijft

2 dagen lang o]j deze hoogte, om dan geleidelijk weer tc dalen tot dc bc-
ginwaardc van 5,8 mgr.%^ De daarop volgende stoot met 32 tabletten
brengt het rhodaangchaltc op 18,6 mgr.%, het drievoudige van normaal.
Weer na 7 dagen is het tot normaal teruggelopen. Na de tweede stoot ver-
schoof de Ph tijdelijk van 2,0 tot 5,36.

Bij de tweede proef wordt nagegaan of het mogelijk is, door icgclmatig
innemen van Otrhomin dc rhodaansccrctic van dc maag te verhogen. In

3 dagen worden 52 tabletten ingenomen, daarna gedurende 17 dagen om
dc 2 dagen telkens 3 tot 8 tabletten. Dc eerste 52 tabletten gaven een sterk
verhoogde maagsapafscheiding, die na 5 dagen snel verminderde, ofschoon
toen nog 7 tabletten meer ingenomen waren, om weer tc stijgen toen re-
gelmatig om dc 2 dagen tabletten genomen werden.

Tot het einde van de proef bleef het rhodaangchaltc van het maagsap
ongeveer op de dubbele hoogte van normaal, 10 tot 16 mgr.%.

\'rijdeiis dl- proeven werd de rliodaanuilselieiding via urine en speeksel
nauwkeurig nagegaan. Hiervoor werden nog enkele proeven genomen. Hij
alle ]jroeven werd regelmatig maag- cn duodenem uitgeheveld om de ge-
haltes tc kunnen bepalen.

Na deze ])rocvcn waren de onderzoekers ervan overtuigd, dat de verhoging
van de bactericide- kracht van het maagsap door middel van Otrhomin
hen bescheiinen zou tegen een besmetting met bacteriën per os. Een 21
uur oude cultuur van Bac. Coli cn van Bact. prodigiosum werd met water
afgespoeld en gemengd; van het mengsel werd 5 cc ingenomen.
V/i Uur na het innemen konden in het speeksel (Ph 5,61 en rhodaan 2(),!i
mgr.%) Coli en Prodigiosum worden vastgesteld, terwijl in het maagsap
(Ph. 1,78 cn rhodaan 10,4 mgr.%) deze kiemen niet aantoonbaar waren.
Merkwaardigerwijze kon nog gedurende 4 maanden telkens Cbli in het
sjjeeksel worden aangetoond. Op 14 juli werd in het maagsaj) Coli ge-
vonden, drie dagen na het innemen van de cultuur, bij een Ph van 5,66
en rhodaan van 18,6 mgr.% op een diepte van 55 cm. cn op ecn diepte
van 70 cm. bij een Ph van 6,06 en rhodaan 16,2 mgr.%,, verder op 17 sep-
tember cn 22 oktober.

Bij 85 maagsaponderzoekingen na het innemen bleek het maagsap in het
algemeen kiemvrij, of wanneer het maagsa]3 erg zuur was, l>ev,Ule het
schinmicls, en bij weinig zuur kokken cn staafjes, waaronder Coli.
De ])rocfpcrsonen bleven volkomen gezond.

C h r i s t i a a n s e n en Lock e mann komen tot de conclusie, dat de
optimale bacti-ricide kracht van het maagsap ligt bij een ihodaan-gehalte
van 8-10 mgr.%, en dat deze te verkrijgen is door het intu inen van .\'5 maal
daags 1 tot 2 tabletten Otrhomin van O,.300 gram.

Reeds in 1933 had Brinck (Zeitschr. f. klin. Medizin) bij 209 zieken
\\astgesteld, dat in ecu groep van 102 zieken met een rhodaangehalte van
2,32 mgr.%, slechts 36 geen bacteriën in de maag hadden cn de overigen
met hoger rhodaan-gehalte kiemvrije magen hadden.

,\\angaandc de bactericide en fungicide kiacht van Otiliomin vinden wij
veider gegevens in ccn artikel van 1 )r. VV. P f ü t z n c r, Hambing (Zeit-
schr. f. Haut- und Geschlechtskrankheiten, Band XV, Hfl. 1).
Pfützner onderzocht Otrhomin ten o|)zichtc van B. coli, I). \'ryjjlii,
H. paratyphi, H. Stre]jtococcus pyogenes haeniolyticus. Staphylococcus pyo-
genes aureus, \'l\'richopliyton gramdosiuu, Trichophyton gypseiun, E|)ider-
mo|)hyton Kaufniann-Wollf en (^iiliiun albicans. Onderzocht werd volgens
de Loeliti st methode op vaste vnedingsbodem, volgens dc Vincent test,
niet sus|)ensieproevcn en groei|)roeven met Otrhomin voedingsbodems.
Sclirijver concludeert: „De verschillende proeven gaven volkomen duide-
lijke resultaten. Kort kan samcngcxat worden, dat vooral de 30% Otrho-
min oplossing ecn uitstekend huiddcsinfectans is, die cen hoge bactericide
en ook fungicide werking bezit. In verband met zijn goede biologische
eigenschappen schijnt Otrhomin als Antimycoticum bijzonder geschikt".
Van praktisch belang lijkt mij nog het volgende. P f ü t z n c r behandelde
150 ]}crsonen met meer of minder stei k uitgebreide E]3iderniolytiën (teen-
schirnmel, atletcnvoeten), aan handen, voeten en andere lichaamsdelen,
met 30% Otrhomin oplossing. Zij genazen goed en na 2 maanden werden
geen recidiven gevonden.

Bij vergelijkende proeven in \\itro met Sulfonamiden, Antibiotica en
Otrhomin tegenover de Corincbacterium Pyogenes Bovis (Dr. K 1 a 11,

staats vi\'tfiiiiair lahoiatni iuiii tc I Iclsiiififors, Vctcrinai incdizin, TJiid 4,
1952) bleek Olrhoinin een zeer sterke kienidociendc werking te bezitten.
De groeireniniing werd bepaald bij 12 verschillende pyogenes stammen.
Alleen Aureomycine, (Jhlooiam|jhcnicol en Otihoinin bleken de 100%
tc halen. Het bekende Supronal b.v. haalde slechts dc eerste 24 uur 100%.
om daarna in 72 uur af te zakken naar 48%.

Ad. 2. De ontgiftendc cn anti-allergischc wcikiiig wordt toegeschreven
aan hct feit, dat Otihomin de dccarboxylcring van lu t histamine zou
blokkeren. In dc medische literatuur wordt \\ooral gewezen o]j de anti-
allergische werking van dit jjrcparaat.

De anti-allcrgischc werking van Otrhomin komt xooial naar voren uit de
publikatie van Dr. Scha u-L e v a n t i s (Zcitschrift für Ilaut- und Ge-
slcchtskrankheiten. Band XV, Heft 4, S. 113).

Bij allergie spelen volgens dc auteur o.m. de hyper-aciditeit cn dr sub-
aciditcit van hct maagsap, als ook hct verhoogde histaminegehalte van hct
bloed cen rol. Hct histamine, dat in de pylorusstreck gevormd wordt, zet
de epitheelcellen \\an de fundus aan tot verhoogde produktie \\an zoutzuiu\'.
Bij behandeling met Otrhomin wordt deze zoutzuurproduktie vciminderd,
wat andere antihistaminica niet doen.

Schrijver behandelde o.m. 102 allergische derniatiden, die vcrooizaakt
waren door voedingsmiddelen. In hct algemeen werden 3 maal daai\'.s

2 dragees van 0,300 Otrhomin gegeven. Dc gevoeligheid vooi\' histamine
werd door Otrhomin verminderd, na 3 dagen xcrdwcncn dc meeste klach-
ten, na 8 dagen waren dc ])atii\'ntcn vrij van klachten. 62 gevallen ge-
nazen zonder andere tiicrapie. De oxerigc 10 gevallen, die als bijzonder
ernstig golden en sterk nat eczeem vci toonden, werden met 3 maal daags

Opgemerkt woidt, dat natte eczemen sjjocdig o])dro,fjen door dc Otrhomiii-
liehandcling, hetgeen wordt toeg(\'schic\\en aan de beschermendr eigcn-
schaj) van hct via dc huid uitgescheiden rhodaanwaterstofzuur.
24 gevallen van hardnekkig eczeem door planten en 20 gevallen vcioor-
zaakt door een haarclinfcctie ffocal infection) genazen vlot met hetzelfde
behandclingsschema.

Vastgesteld werd, dat Otrhomin als iJiofylacticum bij allergische eczemen
geen waarde heeft.

Van 48 urticaiia gevallen waren er 12 reeds met alle mogelijke midd(4cn.
anti-histaminica, cigenbloed injectie.s, enz. voorbehandeld, zonder resul-
taat. Een tweedaagse Otihominstoot (3 daags 2 dtagces) bracht dc meeste
gevallen tot gi-nezing. 6 gcvallcti blc\\cn hardnekkig, waarvan 4 gevallen
in het climacterium verkcerdcti. In 18 gevallen moest dc dosering op 3x
daags 3 dragees gebracht worden.

\\V a n z e 1 i u s deed ]jroeven om de anti-allergischc werking van Otrhomin
aan te tonen. Hij gaf een astmapatii-nt histamine, waaiop een astma-aanval
uitbrak. De aanval kon met Otrhomin weer opgeheven worden. Dit gaf
S c h a u-L c V a n t i s aanleiding ook proeven bij astmapaticnten te doen.
31 patienten met neurodermitis, deels met, deels zonder astma, werden met
Otrhomin behandeld. Dc resultaten waren lang niet zo bevredigend als bij
voedsel- of plantenallergie of bij urticaria. Er werd alleen bereikt, dat dc
kwellende jeuk ophield en een tijdelijk herstel intrad, ook bij patiënten,
bij wie met de gebruikelijke behandeling de jeuk niet ophield. De astma-

aanvallen namen af en dc paUëntcn voelden zich veel heter. Ofschoon
na het verdwijnen van dc huidaandoeningen nog lange tijd dagelijks 2
dragees gegeven werden, bleven recidives niet uit.

Dr. Hering, dc chef van dc kliniek, waar Scha u-L e v a n t i s proeven
deed, behandelt 35 zenuwlijders met eczeem, lieden van alle leeftijden,
stationair en ambulatorisch, lange tijd met Otrhomin per os. Bij alle ]5a-
tiënten werd maagzuurondcrzock gedaan. Ook hier bleek, evenals F lach
(Therapie der Gegenwart, 92 jaarg. 1953) bij maag- en galblaaszicktcn
had gevonden, dat het gehalte aan zoutzuur in dc maag van groot belang
is voor de resultaten \\an Otrhomin. Flach kreeg alleen \'resultaat bij
hyperacidic van de maag. Bij anacidic of hypoacidie was Otrhomin zon-
der nut. Hering ondervond hetzelfde. 24 van zijn huidlijdcrs hadden
cen behoorlijke hypcracidic. Slechts in 5 gevallen hiervan kreeg hij geen
genezing. Van dc 11 patiënten met tc weinig zoutzuur genas cr niet "een.
S c h a u-L c V a n t i s vermeldt 12 gevallen van Prurids senilis, die dc
patiënten reeds vele jaren slapeloze nachten bereidde en die met alle denk-
bare therapieën niet tc genezen waren. Een 10-daagsc kuur met Otrhomin
genas alle patiënten blijvend, cr trad geen recidive op. Dc behandeling be-
stond in 3 maal daags 2 tot 3 dragees.

Indien dc verhoudingen bij dc huisdicicn overeen zouden stemmen met
die van de mens, wat de zuurgraad van het maagsap betreft, zou hiciin
ccn aanwijzing kunnen liggen voor de verklaring van het feit, dat bij
alimentaire voedingsstoornissen bij dieren Otrhomin soms in de steek laat,
terwijl het in dc meeste gevallen daarbij een betrouwbaar middel is. Im-
mers, bij de mens is aan de hand van bepalingen van de zuurgraad van het
maagsap met zekerheid vastgesteld, dat Otrhomin alleen werkt bij hypcr-
acidic van de maag. Wat dit betreft, tasten wij, veterinairen, volkomen
in het duister.

Ad. 3. Dc vcihoging van het gaminaglobulinc is langs clcktroforctischc
weg bij de mens aangetoond, na gebruik van Otrhomin. Het is dc vraag
of dit ook voor dieren geldt, het is zeker nog niet bewezen. Mocht het wcl
zo zijn, dan kan deze eigenschap van Otrhomin vooral bij jonge dieren van
grote betekenis zijn. Immers zonder gammaglohuline geen imnumitcit. Bij
paard, rund, varken cn geit kunnen geen immunitcitslichaampjes via dc
vruchtvliczen o]) dc foetus overgaan, dit kan alleen door middel van de
biest gebeuren. Het gannnaglobulinc moet dan ook zeker bij het ])asgcboren
dier aanwezig zijn, anders kunnen dc imniunitcitslichaampjcs zich niet
binden cn gaan zij verloren. Indien dus Otrhomin meehelpt om gamma-
glohuline te doen vormen, zou dit van betekenis kunnen zijn voor dc
therapie. Bij volwassen dieren is ccn voldoende hoeveelheid gamma-
glohuline nodig om ccn afdoende innnuniteit tc kunnen opbouwen cn be-
houden bij infectieziekten.

Wat punt 4 betreft, is eigenlijk nog in het geheel niets bewezen. Bekend
mag verondersteld worden, dat het vegetatieve zenuwstelsel zeer belang-
rijk is voor allerlei levensverrichtingen. De werking van Otrhomin is even-
wel m.i. niet verklaard door te stellen, dat het het vegetatieve stelsel zou
stimuleren en „umstimmen". Beter zou het in deze theorie passen om
Otrhomin als een stress factor tc beschouwen. Volgens mijn ervaringen
slaan de z.g. ,schlagartige" genezingen op die gevallen, waarbij het middel
„intraveneus" gegeven werd. Daardoor kan een directe en sterke prikkel

op de hypofyse gegeven worden met als gevolg een verhoogde afscheiding
van adrenocorticotroop hormoon. In dit verband zij gewezen op Dr. D.
Talsma\'s pioefsclirift, Utrecht 19,52, waarin o.a. de theorie van het
adaptie-syndroom volgens Selye kort wordt uiteengezet en waarin volgens
deze onderzoeker het A,C,T.H, de basis vormt van het verdediging,smecha-
nisme van het organisme tegen schadelijke prikkels en het A.C.T.II. als
het belangrijkste afseheidingsprodukt wordt beschouwd, waarvan het le-
ven van het individu rechtstreeks afhankelijk is.

Ook wijst Dr. Talsma in zijn proefschrift op de moeilijkheden, welke
zich voordoen bij het beoordelen van het effect van verschillende vrij in-
grijpende therapieën, waarbij speciaal gedoeld wordt op de intraveneuze
injectie van op zichzelf niet onschadelijke stoffen en waarbij de gunstige
werking terugge\\\'oercl moet worden op een stimulering van het hypofyse-
bijniersysteem.

Wanneer men let op het feit, dat Otrhomin vooral werkzaam is bij gevallen
van overlading van het lichaam met toxinen, b.v. bij voeclselintoxicaties,
endometritis, retentio secundinarum, mastitis en dergelijke gevallen, waar-
bij men van „stress" kan spreken, ligt ook hier weer een aanknopingspunt
om de werking van het middel voor een deel te verklaren, in het licht van
bovengenoemde theorie.

De uitgesproken gunstige werking bij patiënten met kopziekte gepaard
gaande met hevige diarree, waaibij naast de MgCa-oplossing 100 cc
Otrhomin intraveneus ingespoten wordt, kon ik meerdere malen vaststel-
len.

Eczema solare-patiënten worden eveneens behandeld met 100 cc. Otrho-
min intraveneus, met daarnaast de bekende voorschriften voor opstallen
in het donker en het laxans. Dr. Ta 1 sm a meent gunstige resultaten ge-
zien te hebben van een A.C.T.H. preparaat bij deze merkwaardige aan-
doening (T.v.D. 1956). Deze resultaten zijn vrijwel geheel gelijk aan die
welke met Otrhomin verkregen worden. Hier bestaat dus de mogelijkheid,
dat ofwel door directe toediening van A.C.T.H., ofwel door indirecte op-
wekking van A.C.T.H. middels Otrhomin (stresswerking) dc genezing tot
stand komt. De verklaring blijft theoretisch, cle resultaten zijn reëel, wat
m.i. toch van de meeste beteketiis is. Ook bij melkziekte en kopziekte staan
wij voor deze nuclueic waarheid en toch kunnen we zeer reëele resultaten
boeken met onze therapieën.

Op een ander belangrijk feit hij dc Otrhomin-behandeling, zou ik willen
wijzen, namelijk cle gunstige werking op de lever. Deze is vooral te vinden
in de humane literatuur. Alle antibiotica en sulfa-preparaten geven hij lan-
ger gebruik leverbeschadiging, die een ongunstige terugslag geeft op het
verloop van een ziekte.

Otrhomin is in staat, zonder hulp van andere geneesmiddelen, lever- en
galblaasontstekingen te genezen (Dr. F 1 a c h, Therapie der Gegenwart,
195,3) en de combinatie van Otrhomin met antibiotica voorkomt lever-
beschadiging. Ook dit is voor de verklaring van de werking van Otrhomin
van belang; het op kracht houden van cle grootste ontgiftingsinstallatie
van het lichaam speelt immers bij iedere ziekte een rol.
De aanleiding tot het op schrift stellen van bovenstaande gedachten vorm-
den patiënten, die na behandeling met Otrhomin snel en afdoende ge-
nazen. Daarom wil ik hier enkele van deze gevallen nader beschrijven.

Een koe met de „klassieke" melkziekte reageerde slecht op de gebruikelijke
behandeling met een fles Ca-mg-oplossing intraveneus en een fles Ca-
gluconaat subcutaan. Pas na herhaling der injecties plus uierinsufflatie
kornt zij o]3 de been, doch is dan nog verre van hersteld. Het dier weigert
eten, de pensbewegingen zijn nauwelijks aanwezig, pols en temperatuur
zijn noiinaal. De faeces zijn normaal van consistentie, doch stinken o]j-
vallend.

Aangezien deze toestand ook dc volgende dag nog aanhield, belde dc eige-
naar \'s avonds o]3 „of er nog iets aan te doen was, want anders wilde hij
dc koe maar liever opruimen". Dezelfde avond nog gaf ik het dier 100 cc
Otrhomin intraveneus. De xolgendc morgen vond ik een herkauwende pa-
tiënt met voldoende eetlust. De verdere genezing verliep vlot, zonder bij-
komende behandeling.

l{ij deze patii\'nt was ongetwijfeld een ernstige auto-intoxicatic aanwezig,
die na de Otrhomin-injectie in 12 uur tijd radicaal opgeheven werd.

Een ongeveer een week tevoren aangekochte vaars had volgens de anam-
nese kou gevat. Ik vond een suf en a]5athisch dier, temperatuur 41 graden
C., veel etterig slijm in dc neusgaten, ademhaling iets te frequent, enkele
keren hoesten en hij auscultatie een verscher]Dt \\esiculaii\' ademen. Het dier
wordt 2 dagen flink onder dc sulfa gezet; resultaat nihil. Daarna wordt
overgegaan op de gecombineerde penicilline-streptomycine-therapie, in de
vorm van 10 cc. Dcpomycine, dagelijks intramusculair. Na de eerste injec-
tie daalde de temjieratuur tot 39,8, steeg echter ondanks twee nog volgende
injecties weer tot 41. Daarna wordt 100 cc Otrhomin intraveneus inge-
spoten met als resultaat, dat 24 uur later het dier praktisch was g{\'nezcn.
Ik herinner mij in de Aesculaap\'s Maandberichten, mei 19.\').\'), ecn soort-
gelijk geval gelezen te hebben van ceti Amerikaanse collega. Hij had hij
ecn stier met cen luchtwegaandoening en zeer hoge temperatuur, zijn hele
sortering antibiotica cn sulfa gebruikt zonder resultaat. Na enkele
Otrhomintoedieningen jier os, was het dier direct genezen.

Tijdens het jaarlijkse koppelondcrzoek vraagt cen veehouder advies over
een koe, die een week tevoren gekalfd heeft en met de nageboorte is blijven
staan. Door omstandigheden was niet eerder diergeneeskundige hulj) inge-
roepen en nu vind ik ecn dier, dat zeei\' sterk vermagerd is, geen eetlust
mcei\' heeft, suf is, niet meer herkauwt, kortom een koe, die al een heel
eind op weg is om „wrak" tc worden.

FIct dier krijgt 100 cc Otrhomin intraveneus. Een week later deelt dc
eigenaar mij mede, dat de koe direct na dc inspuiting was opgefleurd en
im alweer cen behoorlijke hoeveelheid melk geeft.

Het aantal van dit soort gevallen, waarhij een gunstige, dikwijls zelfs
frap])antc werking van Otrhomin naar voren komt, is hiermee hij lange
niet uitgeput. Kortheidshalve wil ik het cchtcr hierbij laten.
In de Aesculaap\'s Maandberichten is veel over Otrhomin geschreven en
werden tal van gevallen vermeld, zoals ik die hierboven weergaf. In dit
verband zijn het artikel van coll. van Looveren, Rreda, mci 19.\').\') en dat
van Dr. Schmidt, Hoen.sdorf, Duitsland, juni 19.\')fi, interessant.

Mijn doel was, de collegae te wijzen op de mogelijkheden, die Otrhomin
bieden kan en te trachten een verklaring te geven voor de werking. Ook
ik vrees wat de verklaring betreft, niet geheel geslaagd te zijn, doch daar
ik in mijn praktijk, tal van dieren, waarbij ik verder geen raad meer wist,
met Otrhomin niet alleen in leven kon houden, doch meestal ook weer
economisch bruikbaar kon maken, beroep ik mij op de bekende uits]iraak
„wie geneest, heeft gelijk".

Dc getallen in de drie laatste kolommen geven voor enkele provincies wel cen aan-
wijzing waarom de produktie boven of beneden het landsgeniiddelde ligt, doch van
een afdoende verklaring kan allerminst worden gesproken.

/.uid-llolland heeft relatief hct grootste aantal oudere koeien; het aanko|)en van ge-
bruiksvec uit andere provincies is hiervan mede oorzaak.

In hct Zuiden van Nederland is de leeftijd van het jongvee bij dekking duidelijk
hoger dan in het Noorden. De omstandigheid, dat in Noord-Brab.int veel M.R.Y.-
vce wordt gehouden, is hierop ongetwijfeld mede van invloed.

Uit dc verdeling van het aantal dekkingen over de seizoenen blijkt, dat in Zeeland
en Noord-Brabant (in Cieldcrland en Drenthe in iets mindere mate) wordt gestreefd
naar winternulkproduktie. Utrecht, Noord-Holland, Zuid-Holland wijken in omge-
keerde zin van het nationali\' geniiddi 1de af: wiiitermelken is daar uitzondering.

De welbekende originele Rotol.vtor — cen draaibaar rond mclkpl.Ttvorm — wordt
sedert 1930 in New Yerscy gebruikt.

Dc koeien lopen door cen bcenbesproeier en verder door cen vertrek waar ze van
vliegen worden gezuiverd.

Het is verder ingesteld op hct melken van 300 koeien per uur en het apparaat wordt

Das medikamentöse Niederlegen der Pferde mit Cclocurin. K. A m m a n n Schw
Arch. f. Thk., 99 (1957), S. 192.

Nadat schrijver is ingegaan op het mechanisme van de prikkclovcrdracht van zenuw
op spier bespreekt hij in het kort de werking van curare en van andere stoffen met
cen soortgelijke werking.

De verschillende curarc-preparaten veroorzaken een verlamming van de skclctmuscu-
latuur waarbij ook de intercostaalmusculatuur en het diafragma betrokken raken. De
verlamming duurt 25-30 minuten.

Naast genoemde preparaten zijn er echtcr verbindingen van glyccrine-ethcr en succi-
nylcholinc die cen kortdurende verlammende werking hebben en waarbij de adcni-
halingsmusculatuur niet of zeer kort wordt verlamd.

Celocurin (succinyl-bicholin-dijodide) van „Vitrum" in Stockholm is zulk cen pro-
dukt dat door de auteur wordt gebruikt als spierrelaxans bij paarden.
Dc spierverlamming wordt door de patiënt geheel bewust beleefd zodat men tevens
ccn Sedativum dient tc geven. Hiervoor gebruikt men dan „Vctanarcol", een combi-
natie van cen barbituraat met een ademhalingsstimulans.

De aangegeven dosering van Celocurin is 0,17 mg/kg lichaamsgewicht en van Vcta-
narcol 0,75 cc/50 kg lichaamsgewicht.

100 mg Cclocurin wordt in 10 cc fysiologische NaCl oplossing opgelost; hiervan wordt
dc te gebruiken hoeveelheid in cen 20 cc spuit opgezogen, samen met de Vctanarcol.
Dc injectie .geschiedt intraveneus binnen 10 seconden. Hierop laat dc patiënt zich
gewoonlijk rustig zakken. Gedurende 4-5 minuten zijn dc extremiteiten verlamd. De
sporadisch optredende ademstilstand duurt l-l\'/i minuut cn dient met cen ritmische
compressie van de thorax tc worden opgevangen.

De beschreven methode bleek vooral waardevol tc zijn bij het neerleggen van moeilijk
hanteerbare paarden, die, indien cen pijnlijke ingreep moet volgen, in aansluiting
op dc spierverlamming genarcotiseerd kunnen worden.

Kombination von Barbitursiiurcdcrivaten und Wcckaniincn zur Narkosezwccken am
Tier? H. H. Frey und D. Krause. Dtsch. Tierärztl. Wschr., 64 (1957), S. 180.

Uit de wens om de narcose met barbituraten ongevaarlijker te maken is het „Vcta-
narcol W Z " ontstaan.

Vctanarcol is een „Narkotikum mit .Atmungsstimulans" dat per cc 162 mg pento-
barbitalnatrium en 1,35 mg mcthanifctaminc bevat. Op grond van literatuuronder-
zoek en farmacologi.sche experimenten bij muizen, katten cn honden komen dc schrij-
vers tot dc conclusie dat metharnfctaminc in combinatie met de voor narco.sc beno-
digde hoeveelheid barbituraat géén stimulerend effect op dc ademhaling heeft en
de door dit middel veroorzaakte blocddrukstijging eerder ongunstiger dan gunstig is
voor de patiënt.

Die Bursa podotrochlearis und ihre Verletzungen durch Nagcltrittc unter besonderer
Berücksichtigung der lokalen Penicillin-Therapie. Dr. H. j. Bieniek- Tierärztl
Umschau, Jhr. 12 (1957), S. 70.

Dc vorm van de bursa podotrochlcaris werd door schrijver onderzocht d.m.v. cen in-
jectie van contrastmiddelen via de straal in dc bursa waarna röntgenfoto\'s werden
genomen. Hij stelde vast dat dc bursa ongeveer even breed is (± 2 mm.) als het
straalbccn en dat de bursa zich naar proximaal 1-1,5 cm. en naar dorsaal 1-1,2 cm.
buiten het straalbeen uitstrekt.

Vervolgens gaat schrijver in op de therapie van de nageltred, waaraan in de loop der
jaren veel aandacht is geschonken. Naast de operatieve behandeling: totale resp.
partiële resectie van de diepe buigpees, is de laatste jaren een nieuwe conservatieve
behandelingsmethode naar voren gekomen, n.1. die waarbij gebruik gemaakt wordt
van lokale toediening van antibiotica.

In een tabel geeft schrijver het aantal .gevallen weer van na.geltred met geopende
bursa podotrochlearis, die ter behandeling kwamen in de chirurgische kliniek te
Berlijn, in drie tijdvakken waarin resp. gebruik werd gemaakt van de traditionele
antiseptica, de Sulfonamiden en antibiotica:

Uit deze tabel blijkt dat de antibiotica een grote vooruitgang betekenen in de be-
handeling van nageltred.

De auteur bespreekt vervolgens 17 gevallen van nageltred met geopende bursa podo-
trochlearis. Hiervan zijn 14 patienten genezen, waarvan 9 door uitsluitende behande-
ling met lokale penicilline-injecties in de bursa. Bij 7 patiënten werd daarnaast een
partiële resectie verricht, waarvan 2 moesten worden geslacht. Eén patiënt moest
wegens hoefbevangenheid worden 0[)gcruimd.

Bij deze padënten werden 1 ä 2 cc. van een penicilline-suspensie van 300.000 E/cc
in olie via het steekkanaal in de bursa gebracht. Afhankelijk van de omstandigheden
werden deze injecties met tussenpozen van 3-4 dagen en later van 5-8 dagen toege-
diend. In totaal waren gemiddeld 5 injecties per patiënt nodig. Slechts in enkele
gevallen waarbij het dier zeer ziek was werd parenteraal penicilline gegeven.
Uit deze gegevens blijkt dat het mogelijk is ook zonder operatie maar met penicilline-
toediening genezing te verkrijgen. Het is echter niet zo dat penicilline operatief in-
grijpen bij nageltred geheel ovcrbodi.g maakt. De vraag is echter wanneer operatief
ingegrepen moet worden. De auteur stelt voor in alle gevallen te beginnen met een
antibiotica-bchandelin,g, nadat het steekkanaal voorzichtig trechtervormig is uitge-
sneden tot op de pees (methode Leut hold). Wellicht heeft dit enig tijdverlies
ten gevolge doch dit wordt ruimschoots goed gemaakt door het voordeel van de pre-
operatieve medicatie van het opcratieterrein indien toch tot een operatie zou worden
besloten. Dit kan het geval zijn indien na verloop van tijd (omstreeks 10 dagen) geen
verbetering in de algemene toestand en kreupelheid optreedt of indien de eerste
(5) dagen de toestand of kreupelheid verergert. Een beslissing te nemen tot operatie
blijft moeilijk, maar de schrijver poneert als algemene regel dat, zodra er twijfel
rijst over het succes van de antibiotica-therapie, dc wond geen .genezingstendens ver-
toont en de kreupelheid niet verbetert, zonder aarzelin.g besloten moet worden tot
operatie (partiële resectie). Natuurlijk moet elk .geval op zichzelf beoordeeld worden
en kan bovenstaande re.gel, we.gens zijn algemeenheid, niet altijd toegepast worden.
Tenslotte legt de schrijver de nadruk op de noodzaak van een goede diagnostiek.
.M bestaat het .gevaar kiemen in de bursa podotrochlearis te bren.gen, toch rna.g
sonderen niet na.gelaten worden ten einde de plaats, de richting en de diepte van
het steekkanaal vast tc stellen. Dit is van groot belang voor de behandclin.g en de
prognose.

J. T h O O n e n en J. H o o r e n s, Vlaams Dicr.gcneeskundig Tijdschrift 26-106-1957.
Behalve haarloosheid berustende op erfelijke factoren komt bij pasgeboren biggen

ook een bijna volledig ontbreken van liet baarkleed voor als syniptoom van hypo-
tliyreoidie.

De schrijvers zagen deze afwijking bij ecn toom van 1 1 biggen, waarvan er lü binnen
ccn weck na de geboorte stierven.

Bij sectic vonden zij aan hoofd, hals cn benen veel onderhuids oedeem. De liaar-
follikels ontbraken niet en bevatten haren, welke niet door dc opperhuid waren
hecngegrocid. Dc grootte van dc schildklier bedroeg slechts ongeveer een vierde van
tic normale. Dc follikels waren veel tc groot, dunwandig cn bevatten slecht klcurbarc
colloiedstof.

Het enige biggetje dat in leven bleef werd gevoed met kunstmelk waaraan steeds
enkele druppels Lugol\'sc solutie werden toegevoegd. Na 24 uren trad sterke diurese
op cn scheen het diertje tc verschrompelen. De huid kwam in plooien tc liggen. Het
biggetje werd levendiger cn at goed. Het vertoonde cen goede wccfsclgroei, zodat het
na tien dagen cen normale big leek.

Als oorzaak denken de schrijvers in de eerste plaats aan jodiumgebrek al zou hier
ook cen erfelijke hypothyrcoidie in het spel kunnen zijn.

Parakeratosis diaetetica hos svin. W. H a 11 g r e n cn O. S w a h n. Nordisk X cterinar-
medicin 9-489-1957

Parakeratosis bij het varken hangt volgens de schrijvers zo nauw samen met het
voeder en met de wijze van voederen, dat zij voor deze aandoening de naam para-
keratosis diaetetica voorstellen. In Zweden wordt parakeratose voedcrcczaeiu of
„automaatschurft" genoemd, omdat dc aandoening bijna uitsluitend ojjtreedt bij
voeren van biggen uit de automatische droogvoerbak. Vaak blijkt uit de anamnese, dat
ook een automatische drinkbak wordt gebruikt of dat dc drinkbak op enige afstand
van dc voerbak is geplaatst, zodat de varkens tc weinig drinken.

Het lijden begint met droger cn minder elastisch worden van de huid. Later treden
bruine korsten op, vooral lateraal aan dc dijen, achter aan dc hanuncn en aan dc
oorbasis.a De korstvorming berust op een sterke verbreding van het stratum sjnnosum
cn op cen storing in de verhoorming. Door secundaire infecties ontstaan vooral in on-
hygiënische stallen, vochtige, prulente dermatitidcn.

In koppels met parakeratosis vindt men vaker afgekloven staarten dan normaal.
\\\'<)(>r het ontstaan zijn drie factoren van belang:

Na liet spenen moeten de bi,ggen bij voorkeur .gedurende de eerste maand met warm
water gemengd voer hebben (2,5 liter water per kg. voer).

Door ecn tc hoog calciumgehalte van het voer wordt vol.gens de schrijvers de zink-
opnanie belcinmcrd. Ditzelfde ziel men door te (lr()(i,g voer. Parakeratose kaïi .snel wor-
tleii genezen door aan het voer 100 gram zinkcarbonaat per 1000 k.g. toe tc voegen,
t;. Een hoo.g eiwitgehalte van het voer.

Men kan parakeratose voorkomen cn eveneens genezen door aan het voer niwvezel loc
tc vo<gen in dc vorm van silage, gedroogd gras, ])ulp of groenvoer. Hierdoor daalt
het eiwitgehalte.

Hetzelfde effect als de tovoegin.g van zink heeft ook de t()cv<)c,i;iu,i; van \\% citroen-
zuur of azijnzuur aan het voeder. Men denkt dat in dit .geval cloi>r de pII daling
van de vocdcrniassa in de maag de zinkresorjjtie gunstig wt)rdt beïnvloed.
Aan het instituut tc Skara is men begonnen met zinkbepalingcn in het bloed van ge-
zonde varkens en van dieren met parakeratose. Deze onderzoekingen zijn nog niet
afgesloten.

De schrijvers wijzen er nog op, dat zink in de vorm van zalven, pasta\'s en strooi-
pocdcrs reeds lange tijd is toegepast bij de bchandeling van diverse huidziekten.

Dc vorming van normale ogen in met antibiotische ziiursels bereide Edammer kaas.
Dr. Ir. Th. E. G a 1 e s 1 o o t en Dr. J. VV. 1\' c t t e, N.I.Z.O. in Nederlands Melk- en
Zuiveltijdschrift, vol. 11 (1957), nr. 2, p. 114.

Men noemt in kaas de ogen (holten) abnormaal als zij het gevolg zijn van cen over-
matig sterke gisting. Een overmatige gisting ontstaat door de aanwezigheid van bijv.
bacteriën uit de coli-aërogcnesgroep, propionzuurbactericn, Clostridium thyrobutyri-
cum, enz., die abnormaal sterke gasvorming uit de lactose kunnen doen ontstaan. Om
zoveel mogelijk de gewenste omzetting van lactose en de gasvorming in de hand tc
hebben, worden dan ook bij dc kaasbereiding speciaal gekweekte zuurscls gebruikt, ter-
wijl bovendien dikwijls ter voorkoming van bedoeld kaasgebrek salpeter aan de kaas-
melk wordt toegevoegd.

Dc schrijvers hebben door proefnemingen getracht na te gaan of liet gewenst is anti-
biotische zuurscls toe tc passen, d.z. nisinc-ijroduccrendc zuurscls, oni meer voordcel
ten aanzien van de abnormale gasvorming dan met gewoon zuursel tc verkrijgen, cn
ook om na te gaan of aan dat gebruik bepaalde nadelen zouden zijn verbonden. Zij
hadden de beschikking over cen antibiotisch zuursel, dat bestond uit een cultuur van
slechts een stam van een nisinc-producerende Streptococcus lactis, die in steriele
taptemelk bij 20° was gekweekt, en zij vergeleken dc resultaten bij dc kaasbereiding
niet die, welke "zij verkregen bij hct gebruik van normaal zuursel, dat bestond uit een
combinatie van enkele Streptoc. cremoris- en Bctacocc. cremoris (aromabact.)-
stammen. Zij maakten Edammer kaas uit rauwe melk en uit op lage teinjjeratuur
gepasteuriseerde melk (10 sec. 74° C., juist fosfatasc-ncg.). In de meeste gevallen
was hct kiemgetal van de rauwe melk lager dan 30.000 per m.1., waarvan hct aantal
coli-aërogcncsbact. 1 tot 100 per m.1. was. Aan dc kaasmclk werd geen salpeter toe-
gevoegd. De kazen werden na 1, 3 cn 6 nuianden beoordeeld oj) aantal en grootte
van de gevormde ogen. Als resultaat van deze onderzoekingen bleek, dat dc vorming
van ogen in kaas uit rauwe melk door antibiotisch zuursel duidelijk wordt geremd,
hoewel er in de regel toch nog wel ogen .gevormd worden. In kaas, die met gebruik
van antibiotisch zuursel uit gepasteuriseerde melk bereid werd, bleef echtcr de vor-
ming van ogen zelfs geheel achterwgc. Dc rennncnde invloed van antibiotisch zuursel
O]) de vorming van ogen wordt door dc onderzoekers toegeschreven aan hct feit, dat
de bctakokken en de propionzuurbactericn, die anders meehelpen aan de ogenvorming,
heel gevoelig zijn voor hct nisinc, dat door dc Streptococcus lactis van hct antibiotisch
zuursel wordt gevormd.

Enige oriënterende proeven (imtrcnt het verloop van de kaasrijping in met anti-
bioti.schc zuurscls bereide Edammer kaas. Dr. Ir. Th. E. Gaicsloot, Dr. C. W.
van Raad s VC ld en Dr. J. VV. 1\'c 11 e, in Nedcrl. Mdk- en Zuiveltijdschrift,
vol II (1957), nr. 2, p. 152.

Er werd eveneens een onderzoek ingesteld naar dc invloed van een antibiotisc h zuursel
op de kaasrijping. Daarvoo:r werd hetzelfde antibiotische zuursel als in de boven-
beschreven proeven gebruikt cn als controlc-zuursels een kaaszuurscl en een zuursel,
dat voor boterbcrciding wordt gebruikt. In beide controle-zuur.sels zijn, evenals bij
dc vorige proeven, naast enkele stammen van Str. cremoris ook enkele van Bela-
coccus cremoris (aromabact.) aanwezig. De antibiotische zuurscls bevatten, zoals bij
voorgenoemde proeven bleek, geen aromabacteriën (nisine-gcvoclig). Er werd ook
nu kaasmclk gebruikt met dezelfde bijzonderheden als in de voorgaande proeven.
1, 3 cn 6 maanden na de bereiding werden de kazen gekeurd om dc rijping tc kunnen
volgen, welke keuring organoleptisch door 3 tot 4 personen werd uitgevoerd, soms
aangevuld met een papierchromatografisch onderzoek naar vrije aminozuren, die zich

in de kaas gevormd hadden. Het bleek, dat de rijping, zij het vertraagd, ook bij het
gebruik van cen antibiotisch zuursel normaal verliep. De vertraging in de rijping
moet verklaard vt\'orden door de afwezigheid van de normale aromabacteriën.

Brucella Abortus Bang-bacteriën in organen en vlees van slachtdieren.
Uber das Vorkommen von Brucellen in den Flcischlymphknoten Bang mfizierten Rin-
der, von A. M e y n, Th. Schliesser und E h r 1 e; Archiv für Lebensmittel-
hygiene, Jg. 8-9-193.

Schrijvers wijzen erop dat reeds dikwijls Brucella Abortus Bang-bactcriën in organen
cn vlees van slachtdieren werden aangetroffen. Bij bewaring van geïnfecteerd vlees
in gekoelde ruimten bleef dc infectiositeit. Zowel uit organen, vlees en de regionale
lymfklieren werden deze bacteriën gecultiveerd; het uierwccfscl en de baarmoeder zijn
vanzelfsprekend eerste vindplaatsen.

Het eigen onderzoek verrichtten zij bij 54 runderen met een positieve agglutinatie-
titer. Zonder dc klieren aan te snijden namen zij cen bock-, ccn knieholte-, een uier-
en een darmbccnslymfklier uit, en entten hieruit op ccn bloed-agar, alsook op cen
Difco-tryptose-agar, resp. cen druivensuiker-glyccrinc-agarplaat. Bebrocding duurde
4-5 dagen in anerobe-potten of cen anerobe-broedstof in 10% CO\'2 op 37,5° C. Van
verdachte koloniën werden uitstrijkjes — gekleurd volgens Koster — naticfprepa-
raten en subculturen onderzocht. Zowel van de cultuur als van lymfkliermateriaal
verden dierproeven — met Bang-vrije caviae — ingesteld. In 13 gevallen (± 25%)
varen één of meer van de klieren positief, tc weten 6x de boeg-, 6x de knieholte-,
3x de darmbeens- en 7x de uierklier. (Van 39 dieren werden de uierklieren onder-
zocht.) In 4 gevallen waren 3 lymfklieren tegelijk positief, lx waren er 2, in de ove-
rige 8 gevallen was één lymfklier positief. Enig verband tussen positieve bevindingen
en de titer kon niet worden aangetoond.

Dc vlccshygiënische betekenis van dit onderzoek is gelegen in het feit, dat zowel
door consumptie als door contact met besmet vlees de mens en de vleesetende huis-
dieren gcïnfcctccrd kunnen worden. Vooral de contact-infectic-kans is groot, gezien
de vele positieve agglutinaties bij slachters en vleesbcwerkers. Zowel de acute bactc-
riëmie als de postmortale verspreiding via kicmhoudende organen zijn van betekenis
voor dc verspreiding. Van dc moeilijkheden om langs vlccshygiënische weg de ziekte
bij mens en dier tc bestrijden zijn de schrijvers zich wcl bewust. Zij dringen erop aan
de ziekte bij de slachtdieren intensief te bestrijden.

Fat hydrolysis and checse flavour. I. The enzymes rcsponsiblc for the hydrolysis of fat
in cheese. Dr. Ir. J. Stadhouder en Prof. Dr. H. Mulder, in Nederlands
Melk- en Zuivcltijdschrift vol. 11 (1957), nr. 2, p. 164.

Van de zogenaamde kaasrijping is splitsing van het melkvet een normaal onderdeel.
De daarbij vrijkomende lagere vetzuren hebben een karakteristieke penetrerende
geur (boter-, capron-, capryl- en caprinczuur), waardoor de typische smaak van dc
kaas sterk wordt beïnvloed. Over deze vetsplitsing bestaat veel literatuur, waarin uit
elkaar lopende opvattingen naar voren komen. Bovengenoemde onderzoekers stelden
uitgebreide proeven op en pasten als maat voor de vetsplitsing toe de zuurtcgraad
van het vet, namelijk het aantal m.1. 0.1 N. natronloog, dat nodig was voor de neu-
tralisatie (titratie met fenolphthaleine als indicator) van 10 gram vct, dat verkregen
werd door ccn mengsel van gelijke delen fijngemalen kaas en zand bij 50° C. uit te
persen en het warme vet te centrifugeren en filtreren om het van water en eiwit tc
bevrijden, waarna het in gelijke delen alcohol en ether werd opgelost. Daarnaast werd
ook organoleptisch de geur en de smaak van de kaas beoordeeld. Onderzocht werd
eveneens door welk(e) enzym (en) die splitsing van het vct in de kaas veroorzaakt
werd. Enzymen kunnen namelijk afkomstig zijn uit het stremsel of uit de melk, zoals
die uit de uier komt, of van micro-organismen. In het stremsel werden geen vet-
splitsendc enzymen gevonden: wel cen vrij geringe vetsplitsing in aseptisch gewonnen

melk, zodat ten dele de echte melk-lipase aansprakelijk wordt gesteld. Kaas uit asep-
tisch gewonnen melk is echter niet pikant van smaak, omdat er maar een geringe
vetsplitsing in plaats vindt. Verder redenerende kwamen de onderzoekers tot de con-
clusie, dat de m.o., die wat met kaasrijping te maken hebben, kiemen moeten zijn;
a. die in de kaasmelk groeien; b. die in kaas leven en c. die op de oppervlakte van
kaas groeien. Zij vonden: sub a. dat de m.o. die in de kaasmelk aanwezig waren, zelf
.spoedig afstierven in de kaas door de zuurtcgraad als gevolg van de omzetting van
lactose in melkzuur, maar dat dc enzymen van bepaalde soorten wel hun werkzaam-
heid behouden en dat zij belangrijk kunnen bijdragen tot een krachtige splitsing\' van
vet. Bij het onderzoek bleek, dat de vctsplitsendc bacteriën in rauwe melk behoren
tot de soorten; Alcaligenes, Achromobacter, Pseudomonas en Serratia. sub b. dat tij-
dens de rijping in kaas geen vctsplitsendc enzymen worden gevormd; deze zijn van het
begin van de rijping af al in de kaas aanwezig. In kaas die gemaakt werd uit hoog-
.gepastcuriscerde melk, was slechts weinig vetsplitsing, wèl wanneer aan de gepasteu-
riseerde melk cultuur van uit rauwe melk geïsoleerde vctsplitsendc m.o. werd toege-
voegd. Ut goed gerijpte kaas kunnen dus geen „rijpingsbacteriën" worden geïsoleerd.
sub c. dat aangetoond kon worden, dat dc m.o. die op dc oppervlakte van kaas
groeien, een flinke invloed op de vetsplitsing hebben. In de rand van de kaas werd
het vet krachtiger afgebroken dan meer binnen in de kaas. Over de microflora van
de oppervlakte van Nederlandse kaas is nog niet veel bekend. Het is nodig daarvan
wat meer tc weten. Het is nog een vraag of de wens om deze flora van dc korst met
allerlei hulpmiddelen tc bestrijden, wel juist is; beter ware deze op natuurlijke wijze
te beheersen (vochtgehalte van dc kaas, vochtgehalte en temperatuur van de bcwa-
ringsatmosfecr).

Het verloop van de omzetting van lactose tijdens dc bereiding van Nederlandse kaas.
C. W. Raadsvcld (N.I.Z.O. tc Ede) in Nederl. Melk- en Zuiveltijdschrift, Vol.
II, no. 4, p. 313.

Bij de kaasbereiding wordt aan de kaasmelk o.a. ook een zekere hoeveelheid zuursel
toegevoegd, met de bedoeling dat al zeer spoedig daarna, en tijdens dc gehele be-
werking van de wrongel, de melkzuurbacteriën uit dat zuursel de lactose van de
kaasmelk in melkzuur zullen omzetten, tengevolge waarvan cr niet alleen door de
zure omgeving een remming ontstaat voor de groei van (coli) bacteriën, maar óók,
dat cr voor de uit lactose gasvormende micro-organismen niet meer deze reduceerbare
suiker aanwezig is.

Het kan echter ook gebeuren, dat cr door het enzym lactase —• dat van melkzuur-
bacteriën afkomstig kan zijn — bij dc omzetting van het disaccharide lactose een split-
sing ontstaat in de reducerende monosaccharide galactose en glucose. Het is de auteur
mogelijk geweest om met behulp van papierchromatografie na te gaan of er in jonge
kaas naast dan nog lactose ook deze twee koolhydraten aanwezig waren, en de hoe-
veelheid ervan te meten. In het algemeen wordt van deze beide suikers de glucose
gemakkelijker door suikervergistende m.o. omgezet dan de galactose. Die galactose
zou daardoor langer in de kaas aanwezig blijven, en dan later, lange tijd na de
bereiding, door nog aanwezige vergistende bacteriën worden aangetast, waardoor
dan nog gasvorming ontstaan kan en deze storing van de rijping kan optreden. De
auteur onderzocht Goudse en Leidse kazen. Van de diverse resultaten van de onder-
zoekingen kan worden vermeld, dat een variatie van de zuurseltoevoeging van
0.3—0.6% en een variatie van de omlooptemperatuur tussen 13 en 20° C. van
weinig invloed waren op dc omzetting van de suikers. De normale, dus samenge-
stelde, zuursels gaven ten aanzien van de suikerafbraak in kaas geen onderlinge ver-
schillen, maar een zuursel uit één of slechts enkele stammen bewerkte een sterk ver-
traagde suikeromzetting. Op nonnale wijze bereide Nederlandse kaas bleek direct
na het pekelen hoo.gstens nog sporen van reducerende suikers tc bevatten, die echter
spoedig geheel zijn omgezet. Een vertraagde gasvorming zal dus niet het gevolg zijn
van het nog aanwezig zijn van reducerende suikers. WILLEMS

The phospolipid content of the surface layers. H. M u 1 d c r, J. W. M e n g c r en
J. Koops in Nederl. Melk- en Zuivcltijdschrift, Vol. 11, nr. 4, 1957, p. 263.
In veel publikaties wordt vermeld, dat er fosfoHpoiden in de oppervlaktelaagjcs
van de vetbolletjes aanwezig zijn, maar over de kwantitatieve bepaling ervan is niets
duidelijks te vinden. Het is bekend dat melk een aantal fosfolipoïden bijv. lecithine,
c.ephaline, sphyngomyeline bevat, maar het is uiterst moeilijk dc liocveelheid te be-
palen en zeker dan nog van elk afzonderlijk. Bij de bepalin.gen, die in dit artikel
beschreven worden, wordt verondersteld, dat er geen verschil is tussen dc fosfatiden
van het mclkplasma cn van dc oppervlaktelaagjcs. De onderzoekers vonden, dat
!00 gr. vetbolletjes op liun oppervlakten gemiddeld 600 mgr. fosfatiden vasthouden
(449—811 mgr), een uitkomst die belangrijker hoger is dan wat er over in de
literatuur vermeld is. Het mclkplasma bevat per 100 gram .gemiddeld 16 mgr. fos-
fatiden (12-—22 mgr.).

Ongeveer 60% van dc in melk aanwezige hoeveelheid fosfatiden bevindt zich in
de oppervlaktelaagjes van de vetbolletjes, en deze laagjes bestaan voor ongeveer
30% uit fosfatiden.

Verslag van een Inleiding door Dr. Ir. R. D. Politiek („Friesch Rundvee Stam-
boek") voor een vergadering van het Genootschap ter bevordering van Melkkundc,
in het Nederlands Melk- cn Zuivcltijdschrift, Vol. 11, nr. 4, p. 335.
Het melkvet is van oudsher het economisch meest belangrijke bestanddeel geweest
van de melk (boterberciding), waarvan de hoeveelheid bovendien snel en met vol-
doende betrouwbaarheid kan worden bejjaald. Het is dc vraag of de uitbetaling
naar vetgehalte, al of niet gekoppeld aan een grondprijs, dc juiste is. Uit voedings-
oogpunt bezien, is melkeiwit bet belangrijkste bestanddeel van de melk, terwijl boven-
dien dc verandering van dc uiteindelijke melkbestemming (kaas, gecondenseerde
melk, melkpoeder) aanleiding zal zijn tot cen hogere waardering van het melkeiwit.
Bovendien neemt ontegenzeggelijk de betekenis van het melkvet af door een lang-
zame verdringing door de goedkope plantaardige vetten. Uit de opbrengst van de
produkten in een boter- cn een kaasfabriek wordt wel de verhouding in waarde van
melkvet en melkeiwit berekend als te zijn ruim 2:1, maar men moet dan niet uit het
oog verliezen, dat door de kunstmatig tot stand gekomen boterprijs het melkvet over-
gewaardeerd wordt. In Friesland zijn over cen geheel jaar van 44 boerderijen de
.gegevens over de samenstelling van de gemengde melk verzameld, waarbij bleek, dat
er ecn vrij belangrijke variatie is in het gemiddeld gehalte aan caseïne per bedrijf
en dat er ecn gering verband bestaat tussen het vet- cn het caseïnegehalte, en ook,
dat cen uitbetaling van de geleverde melk na.Tr het vet- en naar het eiwitgehalte
billijk zal zijn. Op het centrale eiwitlaboratorium van de Bond van Coöp. Zuivelfabr.
in Friesland begon men in mci 1957 met een onderzockcapacitcit van 1000 monsters
per dag. Naar schatting zullen de kosten per bedrijf bij cen onderzock per 4 weken
ƒ 6,50 per jaar bedragen.

Van 1953—1955 zijn in Friesland 729 koeien onderzocht op dc variaties in dc mclk-
samenstelling, waaruit bleek dat de variatie in het eiwitgehalte kleiner is dan in
het vetgehalte, maar toch nog groot genoeg om succes tc hebben bij selectie van dc
dieren, terwijl er wel cen, zij het klein, positief verband bestaat tussen het vet- en
liet eiwitgehalte. Deze beide zullen vrijwel onafhankelijk van elkaar overerven. Ver-
schillende milieufactoren hadden zowel op het vet- als op het eiwitgehalte .slechts
geringe invloed, maar dan toch meestal in dezelfde richting. Dc gevonden gegevens
hebben er echter ook op gewezen, dat het mogelijk is door het toepas.sen van selectie
het eiwitgehalte, afzonderlijk van het vetgehalte, vrij belangrijk tc verhogen; een
effect van 0.02% per jaar lijkt wel mogelijk, met een vooruitgang van 0.5% in
totaal. WILLEMS

The surface layers of rnilk fat globulos. Prof. Dr. H. M u 1 cl e r in Nederl. Melk- en
Zuiveltijdschrift, vol. 11, nr. 3, 1957, p. 197.

Hoewel het gezamenlijk gewicht van de oppervlaktelaagjes va de vetbolletjes waar-
schijnlijk niet meer dan 0.05% van het melkgewicht bedraagt, is deze kleine hoe-
veelheid materiaal van grote betekenis, niet alleen om de structuur van clc melk,
maar ook omdat die oppervlaktelaagjcs veel chemische reacties beïnvloeden en een
sterke concentratie aan enzymen bevatten. Toch zijn cr nagenoeg geen systematische
kwantitative studies over verricht cn is getracht dc resultaten van colloid-chcmischc
onderzoekingen van eenvoudige systemen toe te passen op de zo samengestelde melk.
1 let waren veelal proeven in vitro, terwijl re heel weinig aandacht aan dc vorming
van <le melk in de uier besteed werd. Schrijver vermeldt enkele hypothesen, die cr
over dc oppervlaktelaagjcs zijn o.a. ook de electrische lading en dc hydratie van dc
vetbolletjes cn hun oppervlaktelaagjcs. (Sirks concludccrdc uit cen lange reeks
onderzoekingen, dat dc lading ongeveer 0.01 V. bedraagt). Schrijver heeft de theorie
opgesteld dat de vetbolletjes van cen membraan moeten zijn voorzien, bestaande uit
protoplasma of dc cen of adncrc intermediaire stof, omdat dc vetbolletjes en het
mclk|)lasma op verschillende plaat.sen in dc cel ontstaan. Op dc vetbolletjes kunnen
ook nog stoffen, uit het mclkplasma worden vastgehouden. De oppervlaktelaagjcs
kunnen gemakkelijk worden beschadigd (roeren, karnien, centrifugeren, schuimen),
daardoor kan de samenstelling van dc laagjes veranderen. Daarom moet voor deze
onderzoekingen na zo\'n bewerking dc melk uiterst voorzichtig worden behandeld.
Schrijver toont in zijn artikel aan op welke wijze hij dc samenstelling van dc opper-
vlaktelaagjcs heeft berekend. Als diameter v.in dc vctholli ijcs werd gevonden circa
3 microns.

The heat stability of milk. N. Evenhuis in Nederl. Melk- en Zuivcltijdschrift,
vol. I 1, nr. 3, 1957, p. 225.

Schrijver zet in cen beknopt overzicht van de literatuur dc daarin bekend geworden
gegevens over de hitte-stabilitcit van melk uiteen, waarna hij enige beschouwingen
geeft over dc activiteit van dc calcium-ionen in melk, over het „Utrechts melk-
gcbrck" en over het neerslaan van cascinc bij toevoeging van calciuinchloride aan
iiiflk. Daarna trekt hij uit deze beschouwingen cen tiental conclusies over dc hllte-
stabiliteit van melk af. Ref. noemt uit deze serie dc volgende:

a. de stabiliteit hangt bij verhitting van melk grotendeels af van dc activiteit van
dc calciumionen bij die vcihittingstcmpcratuur;

b. die weer afhankelijk is van dc aanwezigheid van voldoende fosfaat in het inclk-
scruni bij die temperatuur cn van dc jill (eigenlijk de PO^-ioncn activiteit) ;

c. verhitting van melk zal een calcium-citraat-complcx ten gevolge hebben. Hoe meer
citraatcompicx er aanwezig is, cn hoe hoger dc verhittingstemperatuur, hoe meer
de calcium-ionen-activitcit zal toenemen. Een hoog citraatgchaltc in dc inclk zal
dus ongunsti.g zijn voor de stabiliteit bij verhitting;

d. dc activiteit van dc calciumionen kan toenemen maar wordt tegengegaan door
het neerslaan van calciuinfosfaat.

Bakterien in Lebensmitteln. W. Schäfcr in Münchcncr medizinische Wochen-
schrift, 99c Jahrg., nr. 11, 1957, p. 375.

In cen uitvoerig literatuur-overzicht en aan dc hand van voorbeelden vermeldt de
auteur dc bcti kenis van pathogene en niet jiathogcnc micro-organismen in levens-
middelen.

Hij geeft verder aan, well<e mogelijkheden er zijn (conserveringsmiddelen, koude,
drogen, hitte, bestraling, verpakking) om een microbiëel bederf van levensmiddelen
\'e voorkomen. Het bacteriologisch onderzoek is een van de taken van het toezicht op
de levensmiddelen. Uitvoerig gaat schrijver in op een besmetting met pathogene
kiemen (Salmonella, enz.), die primair en secondair kan zijn, en gaat voor verschil-
lende levensmiddelen na, op welke wijze deze vooral secondair besmet kunnen wor-
den. Schrijver spoort aan tot een regelmatig onderzoek van de personen, die met
levensmiddelen omgaan.

Beitrag zum Thema: Trinkmilch und bovine Tuberkulose. P. H o f m a n n, W.
Bicckteler en E. Enkuber in Münchencr medizinische Wochenschrift, 99c
Jg., nr. 11, 1957, p. 370.

De auteurs onderzochten in een stad in de Oberpfalz „rauwe" melk op de aanwezig-
heid van tuberkelbacillen. Zij konden in 48% van de onderzochte gevallen virulente
tuberkelbacillen aantonen.

Ook kochten zij in melkwinkels flessen gepasteuriseerde melk (40 sec. bij 71-74°
.gepast.), die zij volgens dc in het artikel beschreven techniek door middel van cul-
tuur- en dierproef op tuberkelbacillen onderzochten. Hierbij vonden zij in tenminste
4 van de 30 monsters consumptiemelk óók virulente bovine tuberkelbacillen.
Schrijvers concluderen uit deze bevindingen, dat een pasteurisatic 40 sec. 77-74°
een onvoldoende waarborg is geweest ten aanzien van het doden van tuberkelbacillen.
In de Bondsrepubliek zijn wettelijk 3 pasteurisatic methoden togestaan, nml. a.: de
„ho.ge" pasteurisatic, gedurende 1 min. 85°, en een modificatie daarvan: dc „mo-
ment" pasteurisatic 85° in een zeer dunne film; b. dc pasteurisatic 71-74° in dunne
film, met daaraan aansluitende verhitung gedurende 40 seconden (dit is de „Kurz-
zeiterhitzung") ; c. pasteurisatic 30 minuten 62-65°. Schrijvers wijden een uitvoerige
beschouwing aan deze pasteurisaticmcthoden, gegrond op literatuurgegevens en eigen
ervaring, waaruit hun conclusie is, dat de „Kurzzeiterhitzung" ten aanzien van het
doden van tuberkelbacillen het minst betrouwbaar is. Daarnaast bren.gen zij nog ter
.sprake de vraag van de aantrekkelijkheid voor de consument van zulk een drinkmelk,
zo hij een en ander zou weten. Zij adviseren toch altijd de melk te koken, en nog
beter: consumptiemelk altijd uit erkend tuberculosc-vrije veestapels te betrekken.

Staat van dc gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland
voorgekomen gedurende de maand januari 1958
DE GETALLEN GEVEN HET AANTAL VEEBESLAGEN AAN

c ^

^ s 2

^ "O ^

^ K c

U > &
ü "
§-S c

U <L>

Xl
D-

3 c-2

i> V 0/1

-sS-l

M u

In januari 1958 is op 47-jariKC Icrftijcl plotseling overleden Dr. J. 1. van Doorninck,
advocaat en jirocureur te Gouda, juridisch adviseur van de Maatschappij voor
Dicrgcnecskunde en van enige provinciale gezondheidsdiensten voor dieren,
jan Izaak van Dooriiiiu k werd 2 februari 1910 te Stavcnisse, waar zijn vader burge-
meester was, geboren. Zijn jeugd bracht hij door te Oudewater, waar zijn vader in
1915 burgemeester werd. Hij volgde de HBS tc Woerden, deed staatsexamen en stu-
deerde recht aan de rijksuniversiteit tc Utrecht. Na zijn doctoraal examen vestigde hij
zich in 1935 tc Oudewater, om in 1940 advocaat en procureur tc Gouda tc worden.
In oktober 1954 is mr. van Doorninck aan dc rijksuniversiteit tc Utrecht gepromo-
veerd tot doctor in de re<ht.sgelccrdheid op een proefschrift over „Hct verborgen
gebrek en de handel in dieren", dat hij baseerde op zijn ervaringen als juridisch advi-
seur cn op zijn van jongsaf gekoesterde belangstelling voor hct dierenleven.
Dr. van Doorninck was in Gouda secretaris van dc commissie van advies voor ile
libryc (libryemccster) en bestuurslid van de oudheidkundige kring „Die Goudc". .Na
de bevrijding is hij secretaris geweest van het Goudse tribunaal.
Uitzending Ethiopië.

Dc heer E. A. van Daalcn tc Utrecht zal in hct kader van de uitzending van assis-
tent-deskundigen door de Voedsel- cn Landbouworganisatie van dc Verenigde Naties
worden uitgezonden naar Ethiopië, waar hij zal worden toegevoegd aan een ervaren
dierenarts.

Zijn werkzaamheden zullen betrekking hebben op dc verbetering van de veestapel
in Ethiopië.

De heer van Daalen, die enige tijd in Friesland werkzaam is geweest als dierenarts,
is 16 februari j.l. via Rome naar Addis .Abeba vertrokken.
Dc duur van de uitzending is voorlopig gesteld op één jaar.

Bureau; Rubenslaan 123, Utreeht. Tel. 030—11-113. Gironummer 511606 ten name
van de MaatschaiJjjij voor Diergeneeskunde.

Op vrijdag 28 en zaterdag 29 maart vindt de viering van de Dies Natalis, resjj. de
Universiteitsdag 1958 plaats.

Blijkens mededelingen van het bureau van het Utrechts Universiteitsfonds, is aan
alle dierenartsen een programma met aanmeldingsformulier verzonden.
Uitdrukkelijk zij vermeld, dat niemand kan worden toegelaten tot de bijeenkomst
in de Domkerk op 28 of 29 maart, dan wel tot de receptie van de Senaat op 28
of de ontvangst in de Aula op 29 maart, die niet in het bezit is van een toegangs-
kaart.

Opgave op het toegezonden fornmlier zal daarom zo s|)oedig mogelijk, in ieder geval
vóór 16 maart 1958, worden ingewacht. Alleen dan is men verzekerd van een plaats!
Het programma vermeldt o.a.;

Studentenparoehie cn het Utrechts Oecumenisch Convent.
Als sprekers zulen optreden kapelaan Prof. Drs. J. A. M. Weter-
man cn Ds. C. Ch. G. Visser Jr. Zij zullen ieder on.geveer een
kwartier spreken. Daarna volgt een Bijbellezing. De bijeenkomst
zal worden besloten met samenzang.
20.00 uur TIVOLI, Lepelenburg.

te geven door het Utrechts Studenten Koor en Orkest onder
leiding van Hans Brandts Buys.
Plautskaartvn zullen worden toegezonden na overmaking van ƒ 2,75 per plaats ojj
postrekening 512910 t.n.v. de Fiscus van het U.S.K.O. tc Utrecht. Studenten-
kaarten ƒ 1,90.

Rede, ter herdenking van dc Diës Natalis door dc Rector Mag-
nificus, Prof. Dr. L. Seekles.
Verlening van eredoctoraten.
15.45 uur Universiteitsgebouw.

Receptie van de Rector Magnificus en van de Ere-doctores.
20.00 uur Vertoning van dc universiteitsfilm „Hora est" in de studio van dc

De verschillende sectievergaderingen beginnen om 10.30 uur cn
worden na een lunchpauze voortgezet tc 14.00 uur.

In het belang van dc volksgezondheid cn dc economie zijn maat-
regelen gewenst, die het publiek moeten besehermen te.gcn het
kopen van voor consunijjtie bestemde kippen, die lijdende zijn
geweest aan bepaalde ziekten.

W. J. Rocpkc (Soesterberg) : „De diagnostiek der ijluimvee-
zicktcn in verband met pluimveekcuring".

Van overheidswege worden maatregelen voorbereid om te komen
tot een keuring van wild en gevogelte. Dc uitvoering van deze
maatregelen vraagt van hen, die ze zullen uitvoeren, een gron-
dige kennis, zowel klinisch als pathologisch-anatomisch cn micro-
biologisch, van ecn aantal ziekten, die als infectieziekten bij
hoenders voorkomen.

Welkomstwoord door de Voorzitter van het Utrechts Universi-
teisfonds. Prof. Dr. V. J. Koningsberger.

Rede van Prof. Dr. 11. J. M. Weve over Vóórkomen en Voor-
kómen van blindheid.

Aula van het Universiteitsgebouw door het College van Cura-
toren en het Bestuur van het Utrechts Universiteitsfonds.

Ter attentie van belangstellenden wordt meegedeeld, dat Prof. Sjollema in verband
met zijn 90c verjaarda.g op 20 maart a.s. in „Esplanade", Utrecht, zal worden ge-
huldigd. Aanvang van de bijeenkomst 14.00 uur.

De leden van het huldigingscomité worden dan in de gelegenheid gesteld ecn korte
toespraak tot Prof. Sjollema te houden. Deze toespraken zullen worden vooraf gegaan
door een voordracht van Prof. Sjollema zelf.

Prof. Sjollema heeft dc wens tc kennen gegeven zijn werk op „De Schothorst" en
ecn aantal bestuursfuncties elders nu neer te leggen.

Nu dc mond- en klauwzccrbestrijding reeds enige tijd aan dc gang is en een overzicht
is verkregen van de behoefte aan assistentie, wordt nogmaals ecn zeer dringend
bero<p gedaan op alle studenten, die het doctoraal examen eerste gedeelte met goed
gevolg hebben afgelegd, om zoveel assistentie te verlenen als maar mogelijk is. Na-
drukkelijk wordt cr echter op gewezen, dat aan de assistentie geen studie-belangen
mogen worden opgeofferd.

.\'\\ls elke student alle beschikbare da.gen voor assistentie benut, kan dc voorjaarscntin.g
evenals verleden jaar op tijd klaar zijn.

Hierbij wordt vooral gedacht aan de Dies Natalis op 28 cn 29 maart a.s. en aan
dc Paa.svakantic die dit jaar in de entingsperiode valt.

Studenten, die zich cen enkele dag, ecn wcck-end of enige dagen beschikbaar kunnen
stellen, dienen zich voor het vcrkrij.gcn van ecn vergunning van dc Directeur van de
Vecartsenijkundige Dienst zo mogelijk minstens 2 dagen van te voren te melden bij
het waarncmingsbureau van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Voor zover de betreffende dierenarts voor assistentie in aanmerking komt, wordt in
vrijwel alle gevallen met de voorkeur van cen student voor ccn bepaalde dierenarts
rekening gehouden.

Nu de datum nadert, waarop de contributie voor de leden van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde voldaan moet zijn, n.1. 1 april a.s., wordt er voor de laatste maal

aan herinnerd, dat reductie van de contributie na genoemde datum niet meer zal
worden toegestaan.

Voor alle bijzonderheden ten aanzien van de contributie voor leden van 65 jaar en
ouder, voor dierenartsen in militaire dienst, reductie-regeling, de omslag voor het
Eeuwfeestfonds etc. kan worden verwezen naar de achterzijde van de toegezonden
contributie-nota. Mocht men deze soms niet meer ter beschikking hebben, dan ont-
vangt men op verzoek van het bureau een duplicaat-nota.

Het Iloofdbi-stuiir liccft clc volgende collegae aangenomen als lid van dc Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

E. T. B. Dmkla, F. C. Dondcrsstraat 52, Utrecht.
J. Haagsma, Stationsstraat 6, Sncck.

H. Schnitkcr, „Hcrcma State", Oudcschoot.
Mej. I. Sicbenga, Bosrandwcg 1, Wageningen.

Het Hoofdbestuur draagt dc volgende collegae voor het lidmaatschap van dc Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

Cloudt, J. IL H., tc Middclbccrs (N.Br.), tel. no. .gcwijzi.gd in 0121I-—310. (81)
Crone, J. G., tc Veghcl, naar Dr. Vcrbccksing(4 16, aldaar (tel. no. ongewijzigd).

Hofnuui, J., van Winsum naar Haren (CIr.), Tcrborgstcc.g 9 d, tel. 05900—44333.

Houwelingen, A. van, te Ede, naar Prinscssclaan 27, aldaar (tel. no. ongewijzigd).

.......icrij, R., tc Nes (Ameland), aan.gcslotcn onder giro no. 938539, P., h.k. (100)

Vervoorn, D, J,, tc Putten, tc rekenen niet ingang van 1 april 1958 of zoveel eerder
als hij zijn functie zal aanvaarden, tot plaatsvervangend veterinair Inspecteur van
de Volksgezondheid in algemene dienst ter standplaats \'s-Gravenha.ge. (124)
Kraak, J., te Lissc, te rekenen met ingang van 1 januari 1958, tot Rijkskeurmecster
in bijzondere dienst bij dc Veeartsenijkundige Dienst ter standplaats Lissc. (101)

Niciiwenhuijzen, W. H. van, te Dirksland, oj) zijn verzoek te rekenen met ingang van

1 april 1958, als plaatsvervangend Inspecteur bij de Veeartseniikiiridlge Dienst

Roer, 1\'. de, te fiergen (N.H.), is aldaar overleden op 2-1 februari 1958. (76)

m* o* v* l r, maatschappij tot onderlinge ver-
=:== zekering van individuele risico\'s

Vraagt inlichtingen omtrent de speciale Artsen-
Polis, welke is ontworpen als aanvulling op dc
verzekering van de d.t.o.

Salary scales (A) £S1602 x 75 - £S1977 p.a.
(B) £S1152 X 75 - £S1677 p.a,, entry point according to
qualifications and experience. Cost of living allowance approxi-
mately £S130 p.a. Outfit allowance £S50. Family Allowances-
wife - £S60 p.a., 1st child - £S90 p.a., 2nd and 3rd child -
£830 p.a., eacfi. (£S1 = £1. 0. 6d. sterling) Passages for
appointee and family on appointment, termination and annual
leave. Initial appointment 5 years, Superannuaton Scheme.

Detailed applications (8 copies) naming 3 referees by
15 April 1958, to Secretary, Inter-University Council for Higher
Education Overseas, 29, Woburn Square, London, W,C,1 ,
from whom further particulars may be obtained.

Brieven onder no. 8 aan de Maatschappij voor Diergenees-
kunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Op 10 deccmbt-r 1957 overleed, ten huize van zijn dochter, te Gouda,
collega Dirk Adrianus Oskam.

Hij werd op 9 juni 1887 tc Bergambacht geboren, bezocht de Hogere
Burgerschool tc Gouda, studeerde van 1906 tot 1910 veeartsenijkunde te
Utrecht cn vestigde zich daarna te Lekkerkerk, waar hij zich een grote
praktijk verwierf. In 1921 werd hij tevens Hoofd van Dienst van de vlecs-
keuringskring Krimpen aan dc Lek, welke functie hij tot 1956 uitoefende,
hoewel hij reeds in 1952 was gcpensionneerd.

In 1911 huwde hij met Mej. Adriana Blanken, die hem drie kinderen
schonk. In 1928 ontviel hem zijn vrouw. Hij hertrouwde in 19,30 met
Mej. Arina Johanna Brocre.

Het leven van Oskam was cen leven van arbeid; de praktijk die zijn volle
belangstelling had, werd verricht met dc totale inzet van zijn persoon; de
veehouders konden op hem rekenen; hun moeilijkheden waren ook de zijne.
Recht door zee was Oskam, hij zei waar hct op stond; zijn eerlijkheid en
openhartigheid, ondanks zijn gesloten karakter, waren bij iedereen die
met hern omging, bekend.

Oskam was gemeenschapsmens; tal van jaren had hij zitting in de ge-
meenteraad van Lekkerkerk; hij was directeur van de Coöp. Boerenleen-
bank en voorzitter van talrijke verenigingen.

In 1950 vierde hij zijn 40-jarig jubileum; een grote huldiging, die culmi-
neerde in de uitreiking van een koninklijke onderscheiding, viel hem ten
deel.

De associatie, die hij in 1947 met mij aanging, was er een van bijzondere
aard; gedurende de vijf jaren van onze samenwerking, is nimmer enig
geschilpunt opgetreden.

In 1955 openbaarden zich de eerste symptomen van de ziekte, die hem uit-
eindelijk ten grave zou richten.

Het moet voor collega Oskam een geweldig verlies geweest zijn, dat zijn
vrouw, na een ziekbed van slechts enkele weken, oveileed — zijn vrouw,
zonder wie zich zijn vrienden hem niet meer konden voorstellen. Zij was
met alleen een bijzonder goede moeder voor zijn kinderen, maar ook de
ideale echtgenote voor collega Oskam.

Met Oskam is één van dc goede collegae van ons heengegaan, één die
ten volle de verantwoordelijkheid, die hij in beroep en gemeenschap tc
dragen kreeg, aanvaardde.

Institute for Animal Nutrition „De Schothorst". Director Dr. J. Grashuis;
Hoogland, near Amersfoort, Holland.

the manganivse and ciopper contents of hair as an
indic:arion of fhe 1 eedinci condition of cattli:

It is to hc cxpcctcd lhat manganese and cojipcr arc dietary essentials for
all higher animals, bccausc of their indispensable role in various enzyme
reactions, especially in liver. However, up to the present few studies on
manganese with higher animals have been reported (Grashuis, 1957;
Hignctt, 19.56).\'

About coppcr metabolism in cattle much more is known (M c E 1 r o y and
Glass, 1950; A 1 1 c r o f t, 1956). No studies have yet shown the tjuan-
titative icquircments of cattle for Mn or Cu.

Di.scascs, owing to a deficiency of Mn or Cu, are now better diagnosed.
A syndrome of jjoor growth and bone deformities with low fertility in
heifers was first described by 15 c n t 1 c y and co-\\vorkcrs (1951) and
B c n 11 c y and Phillips (1951) in America, and attributed to defi-
ciency of manganese. Earlier, in 1934, Tu t t mentioned a ease of infer-
tility with three cows. By a treatment with colloidal Mn the gestation re-
turned. In the Netherlands G i\'a s h u i s and co-workcrs (1953) have
ob.sei\'vcd ccitain diseases in onc-ycar-old heifers on a great immbcr of
farms, especially those ha\\\'ing sandy and peat soils of high pH (above
6,:5); also these diseases were attributed to Mn-deficicncy. The symptoms
arc: scraggy growth, meagre, poor tievclopment of the body, small girth of
the abdomen, a sheer aspcct of the hocks with any ovcrkiuickling, withered
dry and biownish discoloured hair.

Hy the time they arc adults, thcr<\' is mostly a spontaneous recovery of the
deviations in the leg form.

Manganese deficiency in adult animals is manifested by a low fcitility,
a retarded oestrus, in some ca.scs in a low milk-pi\'oduction and rough hair,
discouloured brownish at the tips.

An extra feeding of manganese sulphate leads to a full recovery of the de-
viations of the hone formation and reproduction. The cjuantitics of manga-
nese sulphate per animal per day arc: cows 4 grams, heifers 2 grams and
calves 1 gram.

On farms with a lack of manganese in the herbage M u n ro (1957) saw
an increase of the conccj)tion-ratc by a supplementation of manganese
sulphate with the food.

In some regions in the Netherlands cattle suffer from a non-infectious
scouiing. This coppcr deficiency syndrome described by H o f s t r a (1952)
is not caused by a lack of Cki in the food or an intoxication by molybdenum.
Coppcr deficiency can also lead to a low content of milk fat, a fall in milk-
production, a low fertility and dry rough hair, discoloured to a gi cyish tint.
Animals suffering from ]irimary or secondary Cu-deficiency can be cured

1 Partly read on the 4th International Congress of Nutrition, Paris, 26th July—
1st August 1957.

by a treatment with eopper sulphate: adult cows 2—5 grams, heifers
1—2/2 grams and calves 5/2—1 gram per day.

The causes of deficiency syndromes or intoxications can always be traced
to an unbalanced diet. The existence of the relationship between soil
plant ^ animal is now universally accepted, but the problems relating to
unbalanced situations in soil, plant and animal still often ^ippear obscure.
Especially the secondary deficiency syndromes, a deficiency not caused by
a lack of a trace element in the food, worries us most.
The confirmadon of the clinical diagnosis can only be obtained by bio-
chemical invesdgation. The best way to determine Mn- and Cu-deficiency
is by analyses of the liver. In the case of manganese deficiency also by
determining the Mn-content of the ovaries. Milk-cows suffeiing from Mn-
deficiency show a low content of Mn in the liver (below 10 ppm in the
dry matter) and in the ovaries (below 1 ppm against normal 2—2,5 ppm).
On an average, healthy adult cows have 12 ppm manganese in the dry
matter of the liver. In experiments with calves and heifers T h a c k e r and
co-workers (1956) found the interacdon between level of feed intake and
age on manganese concentration of the liver highly significant. The age
of slaughter, plane of nutrition (low, medium or high rate of T.D.N.) and
experiment did not affect the Mn-content of the liver (8,9 ± 0,55 /tg per
gram of dry matter). The blood serum level of manganese (0,59 ± 0,17 /ng
per 100 ml) did not change with age. There is no correlation between
serum manganese levels and the manganese concentrations in the dry mat-
ter of the liver.

For copper there is only a relationship between the contents of the blood
and liver, if the Cu-contents of the liver is below 25 pprn in the dry matter
(van der Grift, 1955). Serum copper contents less than 60 jxg per
10 ml are related with too small a reserve of copper in the liver. With Cu-
contents of the liver above 25 ppm the average serum copper content is
8.5,,3 d= 10,5 ^g per 100 ml.

Liver biop.sy is an invaluable tool to determine the mineral status of cattle,
in spite of significant differences between areas of the liver, but the overall
differences when expressed in parts per main basis are rather minute
(van Koetsveld, 1954; Chapman, 1957). Liver biopsy can only
be done by the veterinary surgeon, but is expensive for the farmer. By
ovariectomy, in the case of Mn-deficiency, the animal is lost for repro-
duction.

It has been found that hair analyses can be used for the determination of
the feeding condition regarding manganese and copper.

The samples are taken from the flank and the sides of the chest, these
spots appeared most fit for the purpose. Coloured hair contains on the
whole more trace elements than white hair (tabel I), so, if possible, only
coloured hail- is analysed. In case of almost white animals the white hair
may have more trace elements than coloured hair.

Before cutting the hair the place of sampling is cleaned by brushing. The
hair samples (about 10 grams) are washed thoroughly three times with a
non-ionic detergent, the washwater should finally be clear. Then the hair
is rinsed with distilled water (free of Cu). The oven-dried hair is analysed
for manganese by dry-ashing and for copper by wet-ashing. Manganese is

determined as permanganate and copper as copper carbaminate. The pro-
duced colours are measured in an electrophotometer.

5 Grains (never less than 2 grams) of the washed and at 100° C. dried hair is dry-
ashed in a porcelain crucible, first on a small flame (to prevent flaming up of the
hair) and afterwards in a muffle furnace at 500° C. The ash should be white or
yellow-white. Cool and moisten with some distilled water. Add 4—5 ml concentrated
HCl to dissolve possible formed manganese oxides. Evaporate on a water bath to
dryness. Add 4 ml HNOa (50%) and evaporate again to dryness. Take the rcsidu
up in 2 ml IlNOs (50%). Transfer all to an erlenmeyer of 50 ml and rinse the
crucible with little water. Evaporate untill 5—10 ml. Add KJO4, as much as neces-
.sary for a concentrated solution of KJO-i. Boil for about 20 minutes. Cool and trans-
fer into a volumetric flask and dilute to mark with HaO (the dilution is dependent
of the formed permanganate colour). The colour intensity is read at 530 m/i against
water.

3 Grams of the w.ished and at 100° C. dried hair is destructed with 5 ml concen-
trated H2SO4 and 5 ml concentrated HNOa. Repeat the addition of HNOa with
small quantities. As soon as the boiling sulfuric acid is coloured yellow, 1 ml of HClOi
is added. Repeat the addition of HClO-t until boiling H2SO4 remain colourless.
Cool, and add then 10 ml water. Boil again until sulfuric acid vapours arc seen. The
last process is repeated. Cool and add 20 ml distilled water. Neutralise with ammonia
(25%) on litmuspaper. Transfer into a separatory funnel. Add 15 ml of a buffer-
complexon solution (10 g complexon III, 270 g Na-citratc. 2H2O p.a. and 1 1 dis-
tilled water), 10 ml carbaminate reagens (1 g Na-di-cthyl-di-thio-carbaminate in
1 I distilled water), 10—25 ml tetra with a pipet (dependant of the Cu-concen-
tration). Shake intensively for 3 minutes. Withdraw the tetra into an erlenmeyer.
Dry with some Cu-free Na2SO.i. The yellow colour is measured at 436 m/i against
a blanc.

A standard Cu-solution is made by dissolving 0,1964 g CuSO^. 51120 in 500 ml
0,1 N HCl.

Results and Discussion.
Coloured as well as white hair of .35 Friesian and Red-and-White cows
of different farms on different soils are analysed for manganese. To give
an example some figures arc placed in table 1. It was found that only about
10% of the animals had more manganese in the white hair than in the co-
loured one. Of these cows most of them were almost white.

A comparison between the manganese contents of the coloured and white hair of
the cow (in parts per million).

It was to be expected that dark hair contains more trace ck-rnents than
white hair (van Koetsveld, 1954; Kikkawa and co-workers,
1955). Brochart (1956) found more calcium and phosphorus in co-
loured hair than in white hair. So in our experiment only coloured hair is
analysed for manganese or copper, although Goss and Green (1955)
determined as much, if not more, copper in white or light coloured haii\'
than is found in black hair of the same species. But Goss and G r e e n
have examined only a few animals.

Hair of healthy adult animals contains 8—15 ppm each of manganese and
copper. The average contents are 12 ]5pm manganese and 10 |)pm copper
in the washed dry hair. The copper content of the hair is seldom above
15 ppm, but that of mangane.se can rise to 80 ppm. The high values aie
always found on farms with a high content of manganese in the giass
(200—860 ppm Mn in the dry matter, against noinial 60—200 piJm).
The pH\'s of the soil of these farms were too low.

With less than 8 ppm or more than 20 ppm manganese in the washed dry
hair, the animals show infertility and with a content of 40 ppm and more,
nymphomania is often seen. It is not yet clear how this last phenomenon
is to be explained, but Dr. Grashuis (1957) has offered a plausible
theory, which will not be mentioned here.

At parturition the manganese contents of the hair of the dams are de-
creased and increase again after the partus (hair samples taken three
months after calving). For this investigation eighteen cows in calf were
used. The time of calving for these animals fell in the ])criod between the
9th of February and the 5th of May. The first samples of hair were taken
at the moment the cows were brought indoors in the middle of Octobcr.
During the dme on pasture, the Mn-content of the grass was 60—100 ppm
in the dry matter and the intake was on a average 1,2 g per day per animal
widi about 15 kg of dry matter. With the winter ration the animals took
in 2—3 grams a day, so about twice as much as on pasture. The results arc
to be seen in table 2.

In spite of the higher Mn-eontents of the winter ration there was less Mn
deposed in the hair of the dams near calving. Brochart ( 1956) saw a
decreasing of the calcium and phosphorus contents of the hair at the end
of gestation. The samples are taken between the horns and from the neck.

As shown in table 2 calves from healthy adults are born with low contents
of manganese in the hair (average 3 ppm Mn). With growing calves under
good conditions the manganese contents of the hair will increase to normal
value. Three to five months after birth the average content was already
7 ppm.

During and after |)rcgnancy the coppei- contents remain at the same level
(table 2). The newly born calves showed only a few less average content
of coppcr in the hair in comparison with that of the dams, but this average
Cu-content is still normal.

To determine the relationship between the manganese and copper contents
of hair and liver in newly born calves, we have analysed 18 calves of the
Friesian race, all of clinical healthy dams, but from different farms, the
black hair and the liver. The results are given in table 3.
Similar to the first experiment with new-born calves, the average contents
foi\' manganese and coppcr were in hair respectively 3 and 9 ppm. In the
dry matter of the liver was found respectively 8 ppm Mn and 289 ppm
Cu on an average.

The average manganese and copper contents in hair and liver of newly-born calves
of the Friesian race in ppm of dry matter.

As appears from the obtained results, caKcs are born without a reserve of
manganese in the livei\' as contrasted with co|)pci\'. The average content of
8 [jpm Mn in the dry matlcr is c\\en less than normally found in healthy
adult cows, on an aveiage 12 jJiini in the dty matter of the liver. Cows have
less manganese than copper in the bloodscrinn, respectively 0,6 and 80 /xg
per 100 nd on an average, so the supply of manganese for the foetus is
low in conijjarison with that of cojjpcr. The higher the liver coppcr content
of the dam, the higher the liver reserve of the calf (van d e r G r i f t,
1955), whether this is also true for manganese is still a point in cjuestion.
For a good development of the calf the liver copper reserve had to be at
least 300 ppm in the dry matter, so it can be safely said that the manganese
reserve had in any ease to he at least 12 ppm in the dry matter.
Milk has only a low content of manganese, between 7 and 48 ju.g per liter,
dependent of the manganese concentration in the food and in which kind
the manganese compounds occur. Me II argue, 1924; Richards,
1930, S k i n n e r and Peterson, 1930; K c m m e r e r and T o d d, 1931;
Sato and M u r a t a, 1932; Brock, 1935; Daniels and E v e r s o n,
1935). With an experiment made on „De Schothorst" with sixteen milk
cows the manganese concentrations in the milk of 8 cows of the experimen-
tal group increased from 7 to 28 /xg per liter after three months feeding

of a supplement of 50 grams manganese sulphate per animal per day,
giving a total of 13 grams of Mn per day. The average milk production
was 18 kg. Only a few of the Mn-supplcmcnt comcs into the milk (about
0,003 to 0,001% of the dietary manganese).

Colostrum has a Mn-content equal to, and in some cases even lower than
that of normal milk.

Coppcr in milk is on an average between 20—40 ppm. The first colostrum
has 50—100 ppm and incrca.ses in the first days to 200 ppm but from sonic
days to one month later the coppcr content decreases again to 40—80 jipm
and gradually to the normal level, which remains during the whole lac-
tadon period (Menger, 1956).

According to C o m a r (1950) only 0,005% of the coppcr of the radon is
secrctcd in the milk.

As milk is the main food for young calvcs in the first week of their life, so
it is of great importance that the supply of manganese and coppcr with
the milk is adequate. One has to bear in mind that the calf is born without
a reserve of manganese in the liver. The need for bone formation is in die
growing calf rather high, so the requirements must be rather high as con-
trasted with the opinion of H a w k i n s and co-workcrs (1955)!
The feed of cows near calving must be amply provided with tracc elements,
well balanced with nutrients and that of young calvcs at least widi man-
ganese.

Pasture grass in the Netherlands contains normal 100 ppm manganese and
10 ppm coppcr in the dry matter (R a k k e r, 1957). The range for man-
ganese in grass of healthy farms is 60 to 200 ppm in the dry matter (v a n
K o e t s V e I d, unpubli.shcd; S e c k I c s, 1946-1948).
On Dutch farms manganese deficiency is diagnosed in cattle on clay, pcat-
clay and sandy soils and on soils of the new polders rich in chalk. R c n t-
1 e y and Phillips (1951) consider 20 ppm in the dry matter of the food
as sufficient for cattlc. The daily intake in that ease is 300 nig with 15 kg
of dry matter. According to R c i d (1947), the Mn-rctention is 154,4 ±
9,8 mg a day. The Mn-output with the faeces increases with the amount of
intake, so 300 mg per animal per day should be adequate. Rut Grashuis
and co-workcrs (1952) found on farms with high contents of iron, calcium,
phosphor, nitrogen and potassium in the grass, 100 ppm still insufficient
and consider 150—250 ppm in the dry matter of grass as desired for these
farms.

With increasing amounts of calcium and phosphorus the more the need
for manganese in the food (Hawkins and co-workcrs, 1955).
Analyses of the summer hair of heifers and adult cows suffering of Mn-
deficiency show always less than 8 ppm in the washed dry hair.
An cxcess of manganese in the grass from 200 to 860 ppm in the dry mat-
ter, is found on farms with soils of too low pH for that special kind of soil.
The exchangeable Mn in the soil was high, the highest found was 198 ppm.
Animals grazing on these pastures show higli contents of manganese in the
hair, more than 15 ppm. As already mentioned on page 232 infertility is
seen with contents of 20 ppm and more in the hair, just as in the eases of
Mn-dcficiency. With more than 40 ppm manganese in the hair nympho-
mania is often observed (Grashuis, 1957).

With a preliminary investigation two cows, with a supplement of MnS04
got as much manganese as the cows on the farm with 860 ppm Mn in the

dry matter of the grass took in with 15 kg dry matter of grass a day. In
three months the manganese contents of the hair increased from 9,5 and
6 ppm to respectively 23,5 and 36,8 ppm. An experiment with older milk
cows to provoke nymphomania with high contents of manganese in the
food (13 g Mn per animal per day) is still in progress.
Diagnoses of copper deficiency could always bc confirmed with hair ana-
lyses; the copper contents of the hair arc then below 8 ppm. Seldom the
coppcr contents rise above 15 ppm. In many cases of non-infectious scou-
ring, a secondary Cu-deficiency, high contents of sulphate were found in
grass and ditch-water (van Koetsveld, 1955; D e y s, 1956).

2. Haar van gezonde volwassen koeien bevat 18-15 dpm zowel aan mangaan als aan
koper. De gemiddelde gehalten zijn 12 dpm mangaan en 10 dpm koper.

3. Magaan- of koperdeficiëntie syndromen gaan gepaard met lage Mn- of Cu-gchal-
ten van het haar, van ieder minder dan 8 dpm.

4. De mangaangchalten van het haar kunnen tot 80 dpm stijgen, maar de koper-
gehalten zijn zelden hoger dan 15 dpm.

5. Met minder dan 8 of meer dan 20 dpm mangaan vertonen de koeien onvrucht-
baarheid en met 40 dpm Mn of meer komt dikwijls nymphomanie voor.

6. Op het eind van dc dracht zijn dc mangaangchalten der haren van gezonde koeien
verlaagd om na dc partus weer tot normale gehalten tc stij.gen. Dc kopergehalten
blijven normaal.

7. Kalveren van gezonde koeien worden geboren met lage .gehalten aan mangaan
in dc haren (gemiddeld 3 dpm Mn) cn ook dc Mn-gehalten van dc lever zijn
tamelijk laag, on.gcvecr 8 dpm in de droge stof, terwijl voor volwassen koeien het
gemiddeld gehalte 12 dpm in dc dro.ge stof bedraagt. De kopergehalten van de
haren van pasgeboren kalveren zijn normaal, .gemiddeld 9 dpm, maar de lever
Cu-gehalten zijn hoog (100-650 dpm in de droge stof).

8. Haarmonsters genomen op het eind van dc zomer of in het begin van dc winter
geven ecn goede indicatie van de voedingstoestand met betrekking tot Mn en Cu
.gedurende de voorafgaande weidctijd. Door het haar tc onderzoeken dat ge-
durend dc winter gegroeid is, is het mogelijk cen idee te vormen omtrent de
benutting van het Mn en Cu uit het voer.

2. Hair of healthy adult animals contains 8-15 ppm each of manganese and copper.
The avera.ge contents are 12 ppm manganese and 10 ppm copper.

3. Manganese or coppcr deficiency syndromes are attended with low Mn or Cu-
contents of the hair, less than 8 ppm each.

4. The manganese contents of the hair can rise to 80 ppm but that of copper is
seldom above 15 ppm.

5. With less than 8 or more than 20 pjim of manganese, the cows show infertility
and with 40 ppm Mn or more, nymphomania is often seen.

6. At parturition the manganese contents of the hair of healthy dams are descrcased
and increase to normal again after the partus. The copper contents remain nor-
mal.

7. Calves from healthy adults arc born with low contents of manganese in the hair
(on an average 3 ppm Mn) and so the liver Mn-contents are rather low, about

8 ppm in the dry matter, against normal for adult cows 12 ppm in the dry matter.
The copper contents of the hair of newly born calves are normal, on an average

8. Samples taken at the end of the summer or at the beginning of the winter give
good indicadons of the feeding conditions regarding Mn and Cu during the pre-

vious pasture time. By determining the hair grown during the winter, it is pos-
sible to get an idea about the utilization by the animal of the Mu and Cu of the
food.

Die Mangan- und Kujjfergehalter von Haaren als eine Indikation der Fütterungs-
kondition der Rinder in Bezug auf Mangan und Kupfer.

Le taux du manganèse et du euivre dans les poils eonune une indication de la con-
didon alimentaire des gros bétails par rapport au manganèse et cuivre.

.\\LLCROFT, RUTH and GWYNETH LEWIS, Landbouwk. Tijdschr. 1956, 68 711
BAKKER, Y. Tj., Landbouwk. Tijdschr. 1957, 69, 619
BENTLEY, O. G. and PHILLIPS, P. H., J. Dairy Sci. 1951, 34, 396
BENTLEY, O. G., G. V. QUICKE, J. KASTELIC and P. H. PHILLIPS, J Dairy

Sci. 1951, 363.
BROCHART, M., Académie d\'Agriculture de Francc, 17 Octobre 1956
BROEK, A., thesis. Utrecht 1935.

University of Florida, Belle Glade, Florida.
COMAR, C. L., in A symposium on Copper Metabolism, 1950, p 191
DANIELS and EVERSON, J. Nutridon 1935, 9, 191.

DEYS, W. B., S. BOSCH and J. Wind, Verslag Centraal Instituut voor Landbouw-
kundig Onderzoek, Wageningen, 1956, p. 88-100.
GOSS, IL and M. M. GREEN, Science 1955, 122, 330.

Mededeling „De Schothorst" S 40, 1953.
GRASHUIS, J., Landbouwk. Tijdschr. 1957, 69, 642.

HAWKINS, G. E., G. H. WISE, G. MATRONE and R. K. WAUGH I Dairy
Se. 1955, 38, 536.

HIGNETT, S. L., Proc. 3rd Int. Congr. Animal Rcprod., Cambridge, June 1956
HOFSTRA, S. T., thesis Utrecht 1952.

KEMMERER, A. T. and W. R. TODD, J. Biol. C;hem. 1931, 94, 317
KIKKAWA, H., Science 1955, 121, 43.

McELROY, W. D. and B. GLASS, A Symposium on Clopper Metabolism, 1950.
McHARGUE, J. S., J. Agr. Res. 1924, 27, 417.
MENGER, J. W., Landbouwk. Tijdschr. 1957, 69, 111.
MUNRO, J. B., Vet. Rec. 1957, 69, 125.

J. Nutrition, 1947, 34, 661.
RICHARD,S, M. B., Biochem. J. 1930, 24, 1572.
SATO, M. and K. MURATA, J. Dairy Sci. 1932, 15, 461.
SEEKLES, L., Tijd.schr. Diergeneesk. 19\'16, 71, 304.
SEEKLES, L., Vet. J. 1918, 104, 279.

SKIMMER, J. T. and W. H. PETERSON, J. Biol. Chem. 1930, 88, 347.
FHACKER, E. J., MARY LEE ALDERMAN and R. W. BRATTON, J. Animal

Sci. 1956, 15, 447.
TUTT, Vet. J. 1934, 90, 355.
VAN DER GRIFT, J., thesis Utrecht 1 955.

VAN KOETSVELD, E. E., Tijdschr. Diergeneesk. 1955, 80, 525.
VAN KOETSVELD, E. E., Tijdschr. Diergeneesk. 1954, 79, 405.
VAN KOETSVELD, E. E., Tijdschr. Diergeneesk. 1954, 79, 495.

1 am indebted to Miss W. Swart and Miss N. van den Bosch who have assisted with
the analyses and to Mr. B. Blom, who has cut the hair. My thanks are also due to
the Coöp. Vleescentrale at Akkrum, who have kindly supplied me with specimens
of hair and of liver.

Zo langzamerhand zijn alle wetenschappelijke werkers wel doordrongen
van het feit, dat bij het trekken van conclusies statistische criteria gebruikt
dienen te worden. Toch is men vaak niet op de hoogte van de rijkdom
aan mogelijkheden, die de moderne statistica biedt. Zo verkeert men
\\celal in de mening, dat alleen meet-rcsultaten zich lenen voor nader
statistisch onderzoek, en dus dat rc.sultaten, die cen ander karakter dragen,
niet op hun betrouwbaarheid getoetst kunnen worden. Men zou dan bij
het trekken van conclusies alleen maar op zijn intuïtie aangewezen zijn.
Dit is in werkelijkheid gelukkig niet het geval.

We kunnen gegevens naar hun eigenschappen in de volgende vier cate-
gorieën verdelen:

Meetbaarheid sluit rangschikbaarhcid en classificccrbaarheid in. Rang-
schikbaarheid impliceert classificccrbaarheid.

Wanneer gegevens zelfs niet tc classificeren zijn, dan is er niet veel mee
aan tc vangen. We laten dit .soort van gegevens dan ook geheel buiten
beschouwing. In de resterende drie soorten van gegevens schuilen verschil-
len in toepasbaarheid van dc rekenkundige bewcikingen.
Wanneer objecten mcctbaai\' zijn, dan kunnen wc de grootte ervan uit-
drukken in toepasselijke eenheden (centimeters, grammen, liters, calo-
rieën enz.) Met deze aantallen eenheden kan men optellen, aftrekken,
delen, cventuc(4 vcrmcnigvuldigcTi. Men kan zeggen, dat cen bepaald
object twee maal zo groot is als een ander of dat twee objecten een
bepaald bedrag van elkaar verschillen. Wc noemen de hierbij optredende
getallen m;uit-gctallen.

Bij objecten, die alleen maar gerangschikt kunnen worden, ligt de zaak
anders. Wanneer cen jury bij een hengstenkcuring een eerste en cen
tweede en een derde prijs toekent, dan weten we alleen maar, dat paard
.A bctei\' geacht wordt dan paard B en paard B beter geacht wordt dan
paard C. Het heeft geen zin om tc zeggen, dat hengst A twee maal zo
goed is als hengst B. Optellen, aftrekken, delen en vermenigvuldigen is
met dit soort grootheden niet toegestaan. Wc spreken hier van rang-
getallen.

Wanneer we niet kunnen spreken van relaties zoals A komt voor B en B
komt voor C, dan is het enige, wat wc nog kunnen doen opgeven hoeveel
malen A, B, C enz. voorkomen. Wij kunnen bijvoorbeeld opgeven, dat
op cen boerderij 2 paarden, 40 koeien, 10 varkens en 100 kippen aan-
wezig zijn. Wc kunnen dus frequenties opgeven.

Dc gegevens, waarmede wij het meest tc maken hebben, zijn uitgedrukt in
maatgetallen. Hiervan kunnen we gemiddelden berekenen, maten voor de
spreiding aangeven, enz., enz.

Verder hebben we ook vaak te maken met gegevens, die slechts classifi-
ceerbaar zijn. Bijvoorbeeld: runderen, die geleden hebben aan kopziekte;
runderen, die niet geleden hebben aan kopziekte; runderen, die gevoerd
zijn met Magnesiumhoudende koekjes; runderen, die géén Magnesium-
houdende koekjes verstrekt zijn. De optredende frequenties zijn echter ge-
wone maatgetallen en kunnen als zodanig bewerkt worden.

Dat we niet zo veel met alleen maar rangschikbare gegevens te maken
hebben, ligt slechts aan de onderwerpen, die wij gewoonlijk bestuderen.
In de experimentele Psychologie bijvoorbeeld heeft men juist zeer veel
met gegevens te maken, die niet in maatgetallen uitgedrukt kunnen
worden. Juist naar aanleiding van dit soort van onderzoekingen zijn vele
nieuwe statistische methoden ontworpen.

Ook in de diergeneeskunde en aanverwante terreinen komen gevallen
voor, waarbij men met vrucht van dergelijke methoden gebruik kan
maken. We noemen o.a. het beoordelen van de resultaten van organolep-
tisch onderzoek (zie lit. 3, 4) door verschillende keurmeesters; het vei-
gelijken van de uitslag van een keuring door verschillende juryleden. In
het artikel van sehrijver dezes over het verhand tussen de alkali-reserve
en het prestatievermogen van het paard (lit. 1) vinden we ook een
toepassing van een dergelijke methode. Deze jjublikatie handelde over
het volgende. Van een twintigtal paarden was het prestatievermogen
beoordeeld volgens twee verschillende criteria. Het ging er nu om uit te
maken of deze twee manieren van beoordelen genoegzaam met elkaar
overeenstemden. Dit geschiedde volgens de rangcorrelatiemethode van
K e n d a 11. De uitkomst ervan werd medegedeeld zonder nadere toe-
lichting. Hier zullen we nu een uiteenzetting geven van de aan deze
methode ten grondslag liggende principes.

Onder de statistische methoden, die uitgedacht zijn om gegevens, die niet
in maatgetallen zijn uit te drukken, te verwerken, nemen de zgn. rang-
correlatie-methoden een belangrijke plaats in.

Spearman heeft reeds in 190(3 een dergelijke methode aangegeven.
In onze studie hebben we gebruik gemaakt van de rangcorrelatie-methode
volgens Kendall (2, 3, 7).

We zullen hier alleen maar het geval in beschouwing nemen, waarbij het
gaat om de vergelijking tussen twee reeksen van rangschikkingen.
In ons geval werden dus een aantal paarden op twee verschillende
manieren gerangschikt. Laten we hier aannemen, dat het — om de be-
rekening niet nodeloos omslachtig te maken — om tien paarden A t/m J
gaat. Gerangschikt volgens het eerste criterium is de volgorde
A B C D E F G H I J
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Gerangschikt volgens het tweede criterium is de volgorde
ABGDEFGH I J
3 14592 10 768

Bestaat er nu een behoorlijke overeenstemming tussen deze twee beoor-
delingen? Om een maat te krijgen voor overeenstemming gaan we als
volgt te werk.

die we verkrijgen door het eerste getal (hier dus de 3) successievelijk te
combineren met ieder er achterstaand getal. De paren worden dus 3 en 1;
3 en 4; 3 en 5; 3 en 9; 3 en 2; 3 en 10; 3 en 7; 3 en 6; 3 en 8.
Wanneer de volgorde van de cijfers in zo\'n getallenpaar overeenstemt
met de volgorde van het overeenkomstige getallenpaar in de eerste reeks
en in ons geval dus overeenstemt met de natuurlijke volgorde, dan
kennen we aan zo\'n paar de waarde 1 toe. Indien de volgorde in zo\'n
paar tegen de natuurlijke volgorde is, dan kennen we aan het desbetref-
fende paar dc waaide — 1 toe. We krijgen dus het resultaat

Vervolgens doen we dit met de paren, gevormd door het tweede getal
(in casu de 1) te combineren met de er op volgende getallen. De paren
zijn 1 en 4; 1 en 5; 1 en 9 enz. De behaalde punten zijn

1 1 1 1 1 1 1 1 Totaal: 8
Dit doen we op de zelfde wijze met de 4, de 5, de 9 enz.
De respectievelijke totalen van de behaalde punten worden dus

5" -1-8 5 4 —3 4 —3 O 1
Deze totalen sommeren wij en noemen het de score S. In ons geval is de
.S dus -1-21.

De maximaal bereikbare score S verkrijgen we als in de tweede reeks de
volgorde óók die der natuurlijke getallen is. Dan moet immers een ieder
gevormd getallenpaar de waarde -(- 1 toegekend worden. In dat geval
krijgen we als score

Kcndall gcliruikt nu als maat voor de samenhang tussen de twee
rangschikkingen de verhouding tussen de score S en dc maximaal te
behalen score /2n(n - 1). In ons geval bedraagt deze rangcorrelatie
coëfficiënt van Kcndall (meestal aangeduid met de Griekse letter
T = tau)

Het minimaal tc behalen aantal punten S, hetgeen optreedt wanneer de
tweede reeks precies de omgekeerde volgorde heeft als de eerste (immers
aan alle te voren paren getallen komt dan de waarde — 1 toe) is gelijk aan
het maximale aantal voorzien van een min-tcken.

T = —1 wil zeggen, dat de ene reeks precies dc tegenovergesteld volg-
orde heeft van de andere.

We kunnen dc verschillende graden van overeenstemming tussen twee
reeksen als volgt grafisch voorstellen.

Wc zetten verticaal onder elkaar Hnks de punten A t/m J in een wille-
keurige volgorde. Wc verbinden de overeenkomstige punten door rechte
lijnen. Zo krijgen wc een visueel beeld van de verschillende graden van
overeenstemming. Zie figuur 1.

Er bestaan methoden om het bepalen van de score S sneller en eenvoudiger te doen
verlopen. Verder is het niet noodzakelijk, dat één van dc reeksen in de natuurlijke
volgorde voorkomt. Omdat het ons alleen maar om het principe te doen is, gaan we
hier niet nader op in maar verwijzen hiervoor naar de oorspronkelijke literatuur

Keren we nu weer tot ons voorbeeld terug. ^Ve zien, dat er een zekere
mate van overeenstemming is. De vraag doet zich nu voor wat voor waarde
aan deze overeenstemming is te hechten.

Stel, dat er géén correlatie bestaat tussen deze twee reeksen (dit is onze
zgn. nul-hypothese). Als dat zo is, dan kunnen we, als we de proef vele
malen herhalen, iedere mogelijke volgorde aantreffen. Het is nu mogelijk
te berekenen hoe groot de kans P is, dat we louter door toeval een score
S aantreffen gelijk aan of groter dan de S, die we in werkelijkheid
hebben aangetroffen. Is deze „overschrijdingskans" — d.w.z. de kans om
de gevonden S of een nog grotere (die wijst op een nog betere overeen-
stemming) door toeval aan te treffen — groter dan een naar keuze vast
te stellen bedrag, (de onbetrouvvbaarheidsdrempel of significantiegrens)
dan zullen we onze nul-hypothese, dat er géén correlatie bestaat, niet ver-
werpen. We kunnen dan gevoegelijk aannemen, dat de geconstateerde
overeenstemming slechts op het toeval berust.

Men heeft tabellen samengesteld (zie b.v. 6) waarin men direct de over-
.schrijdingskans bij gegeven S en n kan aflezen.

In ons geval (S = 21 en n = 10) vinden we P = 0,036. Als we een
onbetrouwbaarheidsdrempel van 0,05 aannemen, dan zullen we de corre-
latie als bevestigd beschouwen. Als we als onbetrouwhaarheidsdrempel dc
waarde 0,01 aannemen, dan zullen we de correlatie aan het toeval toe-
schrijven.

Wat voor betekenis we aan de gevonden correlatie, waarvan nu de mate
van betrouwbaarheid bekend is, kunnen hechten, hangt geheel van de
aard van het onderzoek af. Wat deze interpretatie betreft kunnen zich
verschillende mogelijkheden voordoen. We geven hiervan de volgende
voorbeelden.

Het geval kan zich voordoen, dat van één van de twee rangschikkingen
de objectieve volgorde vaststaat. Bijvoorbeeld; een procfpcr.soon wordt
opgedragen tien plankjes, geverfd met verschillende tinten rood, variërende
tussen licht-rood en donkcr-rood, trachten te rangschikken in de juiste
volgorde. Deze objectieve volgorde is bepaald met behulp van ecn instru-
mentele colorirnetrische methode. Uit de subjectieve rangschikking door
de proefpersoon is zijn vermogen om tinten te onderscheiden te beoordelen.
In ons voorbeeld van het beoordelen van paarden volgens twee verschil-

lende methoden is alleen maar de mate van overeenstemming tussen deze
twee methoden vast te stellen.

Een geval, waarin we graag een zo laag mogelijke correlatie wensen aan
te treffen is bijvoorbeeld het volgende.

We hebben een spel kaarten, waarin de hartenkaarten in de „natuurlijke"
volgorde aas-twce-drie enz. aanwezig zijn. Er woidt geschud en na afloop
wordt weer opnieuw de rangorde van de harten vastgesteld. Met behulp
van de boven beschreven methode van de rangcorrelatie, kan de correlatie
tussen de twee rangschikkingen worden bepaald. Is deze correlatie niet
significant, dan is er goed geschud.

Deze voorbeelden worden hier speciaal gegeven om er op te wijzen, dat
de statistica niet aleenzaligmakend is, maar dat juist de gegevens buiten
de statistiek om óók een zeer belangrijke rol spelen. Innners\'hier zien we,
dat al naar gelang van het betreffende probleem een hoge of een lage
graad van correlatie gewenst kan zijn.

In aansluiting op ren vorige publikatie (Boogaerdt 1958) ovrr het verband tussen
het prestatievermogen cn de alkali-reserve bij het paard wordt de daarin gebruikte
rangcorrelatie-methode van Kendall uiteengezet en toegelicht.

Attention is drawn to the helpfulness of the rank correlation method of Kendall
in the statistical treatment of certain types of experimental data.

Die Prinzipcn und Anwendungsuiöglichkciten der Kendallschen Rangkorrelations-
methode werden diskutiert.

La methode de Kendall, dite la méthode de la corrélation par classification
suivant l\'ordrc est mcntionnce. Lcs aventages dc cette methode pour l\'analysc statis-
tique sont dcniontrcs.

3. KENDALL, M. G.; The advanced theory of statistics. Griffin & Co, Loudon 1918.

5. POSTHUMUS, G.; Een mathematisch-statistisch onderzoek naar de nauwkeurig-
heid van het organoleptisch onderzoek van boter. Dissertatie Wageningen 1943.

7. ULE, U. G. and KEND.\\LL, M. G.; On introduction to the theory of statistics.
Griffin & Co, London 1953.

Uit het Centrum Onderzoek K.I. van het Insdtuut voor Veeteehkundig
Onderzoek T.N.O. te Utrechti)

Wanneer met volle ambitie het K.I.-werk ter hand genomen wordt en wan-
neer een beetje gevoel voor de problemen wordt opgebracht, kunnen reeds
met eenvoudige middelen goede bcvruchtingsrcsultaten verkregen worden.
Juist omdat uit diverse voorbeelden is gebleken, dat alles met eenvoudige
hulpmiddelen zo goed kan lopen, is de waarde van het wetenschappelijk
onderzoek bij de toepassing van dc K.I. in ons land wcl eens wat onder-
schat. Niemand die enigszins met de technische ontwikkeling van de K.I.
op de hoogte is, zal echtcr ontkennen dat naast dc ervaringen welke in de
praktijk zijn opgedaan, de wetenschappelijke onderzoekingen reeds veel
veibctcringen mogelijk hebben gemaakt.

Een dcel van het onderzoek is uiteraard gcricht op problemen welke mo-
menteel misschien nog niet direct van belang voor dc praktijk lijken te zijn.
Een ander deel heeft echter betrekking op problemen welke voor het dage-
lijks werk bij de K.I.-verenigingen van veel belang zijn. Het is onze be-
doeling om in dit artikel op dc resultaten van enkele der laatstbedoelde
onderzoekingen de aandacht tc vestigen. Het zijn bevindingen, die in hun
algemeenheid mogelijk wcl bekend zijn; in de praktijk wordt er echtcr naar
onze overtuiging vaak nog tc weinig rekening mee gehouden.

Ingewandsstoornissen zijn funest voor produktie en houdbaarheid van het
sperma. Met liet oog hierop moeten o.a. plotselinge veranderingen in de
\\ocding ten stelligste ontraden worden: de pensflora wordt door een der-
gelijke ingreep volkomen veranderd, de verwerking e!\\ de opneming van
\\ocdingsstoffen wordt hierdoor gestoord en er kunnen zich bovendien gif-
tige stoffen ontwikkelen. Dc gevolgen laten zich aanzien. Bij een geleide-
lijke overgang op cen ander rantsoen kan daarentegen dc pensflora zich
aanpassen; ingewandsstoornissen worden dan zoveel mogelijk vermeden.
In het voorjaar geeft dc overgang van hooi op gras altijd dc meeste pro-
blemen, temeer daar deze samenvalt met het tijdstip waarop de vraag
naar sperma groeiende is. Men moet derhalve steeds beginnen met kleine
hoeveelheden gras bij tc voeren. Jong gras blijft echtcr steeds risico op-
leveren voor de kwaliteit van het zaad, ook wanneer het in kleine hoeveel-
heden wordt verstrekt. Vandaar dat het aanbeveling verdient de stieren
tc voeren met gras van voorgcmaaid land. Wanneer dc verstrekte hoeveel-
heden van dit gras in het rantsoen geleidelijk iets zijn opgevoerd, kan men
cr zonder bezwaar vrij vlot toe overgaan om dc stieren weidegang te geven
op dit voorgcmaaidc iand. Dc spermakwaliteit zal dan, bij overigens goede
omstandigheden, niet achteruitgaan.

Op grond van ervaringen, opgedaan in de praktijk, houden verschillende
K.I.herenigingen de stieren gedurende dc drukke inscminatiepcriode

{mei en juni) op het wintervoer. Met het verstrekken van gras of het
geven van weidegang wordt dan gewacht tot eind juni of begin juli. Wan-
neer er een goed winterrantsoen wordt verstrekt, kan deze methode zeker
bevredigende resultaten opleveren.

Niet alleen de overgang van hooi op gras, ook een plotselinge overgang op
kuilvoeder bleek een schadelijke invloed te kunnen hebben op dc kwaliteit
van het zaad. Ook hiermede dient men dus voorzichtig te zijn.

Op het Centrum voor K.I.-onderzoek is gebleken, dat de aanmaak van
spermiën ten dele op en neer gaat met de frecjuentic van de sperma-
winning. Bij plotselinge veranderingen in het dekschema moet men er dan
ook op rekenen, dat dc aanmaak van spermiën zich slechts geleidelijk aan
de nieuwe toestand aanpast. Na een rustperiode bijvoorbeeld — ook al
heeft deze maar enkele weken geduurd — bevatten dc eerste sprongen
veel spermiën, welke zijn opgezameld tijdens deze rustperiode. Hct percen-
tage dode en slecht beweeglijke spermiën is daaibij hoog. Enkele dagen
later bevatten de sprongen zeer weinig spermiën, overeenkomend met het
„aanmaakniveau" uit dc rustperiode. Nadat enkele weken hct gewone dek-
schema weer is gevolgd, komt alles echter weer op het normale niveau
terecht; de spermaproduktie heeft zich aangepast aan de veranderde om-
standigheden. Na een dergelijke rustperiode van de stier is hct dan ook
noodzakelijk een aanloopperiode van enkele weken te nemen. In deze tijd
laat men de stier volgens het gewenste schema dekken zonder evenwel het
sperma te gebruiken.

Hetzelfde aanpassingsverschijnsel, hoewel in mindere mate, treedt op bij
de overgang van bijv. het nemen van éénmaal per week twee sprongen
naar tweemaal per weck twee sprongen.

Het is in hoofdzaak een kwestie van tijdig maatregelen nemen, temeer
daar het weer in produktie komen van dc stieren en het opvoeren van dc
dekfrequentie nogal eens samenvalt met de overgang van hooi- op gras-
voeding, welke de spermaproduktie eveneens ongunstig kan beïnvloeden.
Deze zaken zijn van dubbel belang omdat ze uiteraard tevens vaak samen-
vallen met dc toeneming van het aantal inseminaties.

Uit het voorgaande volgt dat hct noodzakelijk is dat men met het op-
voeren van de dekfreciuentic nooit mag wachten tot het moment waarop
dit wegens het grote aantal inseminaties noodzakelijk is geworden. Hct
dekschema moet altijd minstens 4 weken oj) dc behoefte vooruit zijn.

Dat het van belang is dc stieren voor het spermavangen goed voor te
bereiken is wel bekend. Niet overal is men echter dermate overtuigd van
de noodzaak tot deze voorbereiding, dat men zichzelf cr toe dwingt dc tijd
hiervoor te nemen. We wijzen speciaal oj) dc bevindingen van Crom-
bach (T.v.D., afl. no. 4, IQ.\'iS), welke verkregen zijn bij een proef
met ééneiïge tweelingstieren op ons Instituut.

Op het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek T.N.O. te Utrecht is ge-
constateerd, dat de mcngvolgorde bij het gereedmaken van de verdun-
ningsvloeistof van groot belang is. Dc citraat-buffer of dc ondermelk moet
geleidelijk en al mengend aan de eidooier toegevoegd worden. De beno-

digde hoeveelheid eidooier wordt daartoe in een maatglas verzameld. De
geleidelijk opgegoten buffervloeistof of ondermelk wordt met de eidooier
vermengd met een glazen roerstok, welke van onderen voorzien is van een
doorboorde lubberstop; ook een „tonic-stampertje" is zeer geschikt. Dc
diameter van zulk een roerder moet echter 2 tot 4 mm. minder zijn dan
de binnendiameter van het maatglas. Door het op en neer bewegen van
de roerder wordt een snelle en afdoende menging verkregen. Nadelige
schuimvorming door kloppen en vernietiging van eiwitten wordt zodoende
veimeden. Zou men de omgekeerde mengvolgorde toepassen, en de ei-
dooier bij de buffervloeistof of dc ondermelk gieten, dan is dc kwaliteit
van dc verdunningsvlocistof uitgesproken slechter. Er treedt dan veel meer
troebeling op. In cen e.xperiment werd gevonden, dat het gemiddelde per-
centage rechtvooruitzwenunende spermiën 80 bedroeg in de op de juiste
wijze bereide verdunningsvloeistof; in het op de verkeerde manier bereide
medium was dit percentage slechts .51.

Op grond van het bovenstaande adviseren wc derhalve, bij het bereiden
van dc verdunningsvloeistof de buffer of ondermelk onder voortdurend
goed mengen geleidelijk aan de eidooier toe te voegen, en niet omgekeerd
de eidooier in de buffer te doen en dan te mengen.

Een eidooier-fosfaat medium is om verschillende redenen te ontraden als
vcrdunning-smiddel voor spermiën. In de fosfaatbuffer wordt de eidooier
voor cen groot deel uitgevlokt. Dientengevolge gaat de beschermende
werking van de eidooier achteruit. Ook de beweeglijkheid van de spermiën
is niet meer behoorlijk te beoordelen in een dergelijk milieu. Met een goed

citraat-eiclooier-mediurn worden in alle opzichten betere resultaten ver-
kregen: weinig troebeling van de eidooier, betere beweeglijkheid en houd-
baarheid van de spermiën en betere bevruchtingsresultaten. Voor de juiste
concentratie gebruike men per liter gedestilleerd water ongeveer 29 gram
natriumcitraat met 2 moleculen kristalwater. Bij het bestellen van de na-
triumcitraat moet men nadrukkelijk 2 aq vermelden, aangezien anders het
minder zuivere produkt met 5 tot 6 moleculen kristalwater geleverd wordt.
Het verdient aanbeveling om ter controle van elke partij citraat de vries-
puntsverlaging van de buffer te bepalen. Deze moet 0.53 ±: 0.02° G. be-
dragen. De pH van de citraathuffer wordt met een beetje citroenzuur op
6,75 gebracht. De buffer wordt met 15 tot 20% eidooier vermengd.
Voor sperma dat in hoofdzaak langer dan één dag bewaard wordt, kan
men nog betere resultaten bereiken met eidooicr-ondermelk als verdun-
ningsmiddel. Hierbij gebruike men slechts 5% eidooier. De ondermelk
wordt vóór de menging met eidooier op een waterbad verhit. Het is reeds
\\oldoende, indien de temperatuur van de melk 1 minuut op 90° tot 95° G.
geweest is. De thermolabiele substanties, welke schadelijk zijn voor de
spermiën, worden bij deze verhitting vernietigd. In plaats van ondermelk
kan men ook ondermelkpoeder gebruiken, welke echter onder verstuiving
gedroogd moet zijn (spray-poeder). De juiste sterkte wordt verkregen door
100 gram poeder per liter water te gebruiken. Deze oplossing behoeft niet
meer verhit worden. De pH is dikwijls aan de lage kant.
Een nadeel van de melkverdunningsmedia is de troebeling door vet- en
eiwitdeeltjes; de beweeglijkheidsbeoordeling wordt dan bemoeilijkt. Moge-
lijk kan binnenkort een ophelderingsvloeistof gebracht worden.
De laatste ontwikkeling op het gebied van de verdunning is o.a. de kool-
zuurnarcose, waarbij de spermiën op kamertemperatuur bewaard zouden
kunnen worden. Deze methode is echter nog niet in ons land getoetst.

Het is voldoende bekend, dat de verdunningsvloeistof en het sperma bij
het mengen dezelfde temperatuur moeten hebben, aangezien het sperma
niet snel mag afkoelen. Hier wordt in de praktijk ook wel rekening mee
gehouden. Op het I.V.O.-T.N.O. is evenwel gebleken, dat een tempera-
tuurverschil van slechts 2 graden bij het mengen, reeds een waarneembare
schadelijke invloed heeft op de beweging \\\'an de spermiën; dit ongunstig
effect krijgt men, wanneer de temperatuur van de verdunningsvloeistof
lager is dan die van het sperma. Door het werk van M a n n is bekend, dat
een „koudeshock" de membranen van de spermiën opent, waarschijnlijk
zelfs geheel lek maakt. Vele stoffen kunnen dan uit de spermiënkop naar
buiten komen. Het laat zich aanzien, dat een dergelijk verschijnsel de be-
\\ ruchtingsresultaten drukt. Bij het mengen moet de temperatuur van ver-
dunningsvloeistof en sperma dus gelijk zijn. De meest betrouwbare werk-
wijze is wel die, waarbij het sperma en de verdunningsvloeistof vóór het
mengen in een waterbad van 32° C. worden geplaatst; de verdunnings-
vloeistof tijdig, om zeker te zijn, dat bij hel verdunnen cle goede tempera-
tuur is bereikt; het sperma direct na het opvangen. Na 5 tot 10 minuten
kan de verdunningsvloeistof geleidelijk bij het sperma gegoten worden,
waarna de langzame afkoeling tot ijstkasttemperatuur volgt.
Zou men het verdunnen om één of andere reden plaats willen laten heb-
ben bij een lagere temperatuur, bijv. bij 20 of 25° C., dan is het plaatsen

van het buisje met spermiën in een waterbad van die temperatuur direct
na het opvangen af tc raden. Het zou in onverdunde toestand snel af-
koelen. In dit geval is het beter dc geleidelijke afkoeling van het onverdun-
de sperma te bewerkstelligen door dit in een passend gat in een blok hout
tc plaatsen. Dit blok dient vooraf in de broedstoof geheel op temperatuur
gebracht tc worden. Zodra het sperma dc temperatuur van het waterbad
heeft bereikt, kan het daarin worden overgebracht, waarop dc vcrdunnings-
vloeistof geleidelijk aan het zaad kan worden toegevoegd.
Vervolgens wordt het verdunde zaad, voorzien van een passende isolatie,
in de koelkast geplaatst.

Deze beoordeling is allerminst overbodig. Iedere waarneembare ongunstige
invloed kan het bcvruchtingspcrcentagc omlaag drukken. Het onverdunde
sperma wordt altijd microscopisch getoetst. Van meer belang is echter dc
beoordeling van het verdunde sperma, speciaal op dc tweede, derde en
volgende dagen. Een strenge selectie geeft cen uitgesproken hoger be-
\\ruchtingspcrcentagc. Dc selectie gcschicdt naar het aantal goed bewe-
gende spermiën. Goed beweeglijk zijn die spermiën, welke bij 37° C. om
hun lengtc-as wentelen, recht \\ooruit zwemmen en daarbij een behoor-
lijke snelheid ontwikkelen. Spermiën welke cen koudcshock gehad hebben
of op andere wijze aan ongunstige in\\ locden hebben blootgestaan, verliezen
deze wentelende beweging. De platte kop van deze s])crmiën blijft dan bij
het zwemmen in één vlak; bo\\cndien bewegen ze zich in kleine of grote
kringen voort. Ook de snelheid is geringer geworden. Indien meer dan 20%
van dc beweeglijke s])crniicn ccn ])aar uren na het \\ erdunnen dit bcwegings-
type vertoont, is cr \\rijwcl zeker cen fout gemaakt bij het verdunnen van
het sperma. Het wentelen van de kop tesamen mei een rechtvooruitgaande
beweging vormen aanwijzingen dat het sperma op de juiste wijze is behan-
deld. Het spreekt verder vanzelf dat cen goed doorzichtige \\erdunnings-
vlocistof ccn van de eerste voorwaaiden is voor een goede beoordeling van
het sperma.

Dit verschijn.scl, waarbij dc Spermien vooral met de koppen aan elkaar
kleven, drukt het bcvruchtingsijcrcentagc. Dc agglutinatie treedt vooral in
voorjaar cn zotncr o]); in dc drukste tijd dus. Dit verschijnsel kan vermin-
derd worden door het sjjcrnia niet te sterk te vcrdiumcn en cidooier-onder-
inclk als verdunningsvloeistof te gebruiken.

In het bovenstaande zijn in het koit enige mededelingen gedaan met be-
trekking tot de technische uitvoering \\oor de kunstmatige inseminatie bij
runderen.

Naar onze overtuiging kunnen bij verschillende K.I.-verenigingen verbete-
ringen bereikt worden, indien met clc uitkomsten van genoemde experimen-
ten in dc praktijk rekening wordt gehouden.

In behalf of the practical application of artificial insemination, technical hints are
given about feeding and management of bulls, preparation of diluents, prevention of
cold-shock and microscopic evaluation of diluted semen.

L\'it de kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie.
Directeur: Prof. Dr. F. C. van der Kaay.

De sectio caesarea bij het schaap is de laatste jaren steeds meer in de
belangstelling komen te staan. De oorzaak hiervan is etu-rzijds gelegen in
de hogere handelswaarde der dieren en anderzijds in de betere therapeu-
tische mogelijkheden.

Deze ingreep houdt echter voor het moederdier nog steeds een zeker risico
in. Het is daarom noodzakelijk, dat men ieder geval goed in overweging
neemt alvorens te besluiten de partus langs operatieve weg te termineren.

In ons materiaal bleken de voornaamste indicaties tot het verrichten van
een sectio caesarea te zijn:

In de literatuur worden bovendien de volgende indicaties nog aangegeven;
te grote vrucht, abnonnale ligging, monsters, dode vruchten, te nauwe
geboorteweg, vaginale verwondingen en acetonemie.

Bij het schaap kan men tegen het einde van de graviditeit nog wel eens
een inversio et prolapsus vaginae waarnemen. Dit kan cen incomplete of
een complete zijn.

Bij de incomplete prolapsus vagitiae zien wc een gedeelte van de vagina-
wand als ecu meer of minder grote bolvormige uitpuiling tussen de vulva-
lippen te voorschijn komen.

Bij dc complete prolafjsus vaginae is de gehele vaginawand naar buiten
omgestulpt, terwijl tevens vrij vaak dc portio vaginalis uteri te zien is.
Soms neemt men dit lijden eerst bij dc partus waar. Men neemt echtei\'
aan, dat reeds voor de jiartus een inversio vaginae aanwezig was.
Zowel tengevolge van dc incomplete, als van de complete prolapsus kan
het dier soms in hevige mate gaan persen.

liet aspect van het vaginale slijmvlies kan zeer verschillend zijn.
Indien hct lijden sinds korte tijd bestaat, vertoont dc vaginale mucosa
geen of slechts geringe afwijkingen in de vorm van wat roodheid, oedeem-
vorming en soms pleksgewijze kneuzingen.

Naarmate de prolapsus langer bestaat worden deze afwijkingen ernstiger.
Vooral het voortdurend persen van het dier kan het zijne hiertoe bijdragen.
Tenslotte kan het vaginaal slijmvlies van het gcprolabeerde gedeelte heftig
rood gekleurd zijn en oedemateus aanvoelen. Fibrincsliertjes kunnen de

mucosa bedekken. Zelfs is het mogelijk, dat de mucosa pleksgewijze of
in enkele gevallen geheel met necrose bedekt is.

Daarenboven komt het voor, dat naast de prolapsus vaginae een prolapsus
ani et recti optreedt.

Een enkele maal treedt ecn ruptuur van dc vaginawand op, zodat de
intestini zichtbaar worden. Zelfs bleek eens, dat de wand van de vesica
urinaria geruptureerd was. Het is wel haast zeker aan te nemen, dat door
het voortdurende persen de vesica urinaria in de prolapsus terecht is ge-
komen, vervolgens overvuld is geraakt met urine, waarna het tot een
verscheuring van de vagina- en blaaswand is gekomen.
In de literatuur vindt men het voorkomen van de prolapsus vaginae bij
het schaap herhaaldelijk beschreven. Omtrent de etiologie is weinig bekend.
E. G. Basset verrichtte onderzoekingen op dit terrein en op het onlangs
te Cambridge gehouden Congres deelde zij haar bevindingen hieromtrent
mede. Samengevat kwamen de resultaten van haar onderzoekingen hierop
neer, dat vooral multiparae tegen het einde van de graviditcit, en drachtig
\\an méér dan ecu lam, hieraan kunnen gaan lijden. Verschillende samen-
werkende factoren, o.a. ])lotseling verhoogde intra-abdominalc druk (het
liggen met een volle i)ens aan het einde van de graviditcit), verslapping
\\an de bekkenvveefsels veroorzaakt door graviditeit.shormoncn, zouden de
indirecte aanleiding tot het ontstaan van een prolapsus vaginae kunnen
zijn.

liet aanwezig zijn van een prolapsus vaginae alleen vormt geen indicatie
voor het verrichten van een sectio caesorea. Echter kan een optredende
complicatie, zowel vóór als tijdens de partus, een operatieve ingreep ge-
wenst maken.

Vóór de partus betreft dit het voortdurend blij\\ eu persen van het moeder-
dier, ondanks de gebruikelijke behandeling (repositic cn retentie). Het kan
dan zelfs tot een uitscheuren van de aangebrachte vulvahechtingen komen.
In dergelijke gevallen is het o.i. geïndiceerd over te gaan tot sectio cacsarca
cn het tijdsti]) van de partus niet af te wachten.

Tijdens de partus betreft dit de slechte ontsluiting van de cervix. Het is
een bekend feit, dat deze coui|)licatie bij dieren lijdende aan cen prolapsus
vaginae, onverschillig of dit lijden sedert langere of kortere tijd bestaat,
\\\'eelvuldig voorkomt.

De kans o|) slechte ontsluiting zal zekc!\' grotei\' zijn bij een diei\' met een
prolapsus vaginae completa en een ernstig gelaedeeid vaginaslijmvlies, dan
bij een dier met een prolajisus vaginae incompleta en zonder ernstige
vagina beledigingen.

VVamieei\' een dergelijke slechte ontsluiting optieedt, is in de regel de cervix
slechts voor één of voor enkele vingers jjassabel. Daarnaast kunnen de
allantois cn cventiu\'el het amnion normaal opengaan, het vruchtwater zal
afvloeien, terwijl de seciuidinae dan vaak zichtbaar woidcn.
Ondanks een afwachtende houding komt in deze toestand in zeer vele
gevallen geen verandering. Duurt deze toestand te lang, dan zullen de
vruchten sterven met alle gevolgen van dien. Het emphysemateus worden
van de vrucht (en) kan verrassend snel gaan. Het tijdig verrichten van een
sectio cacsarca kan hier levensreddend werken.

volgende gevallen raadzaam is tot het verrichten van sectio caesarea over
te gaan:

1. vóór de partus vanwege het voortdurend blijven persen van het moeder-
dier, ondanks de repositic en retentie van de prolapsus vaginae,

2. tijdens de partus door het onvoldoende verstrijken van de cervix
(waarbij het vruchtwater kan afvloeien en sccundinac zichtbaar kun-
nen zijn).

ad C. Onvoldoende ontsluiting van de cervix bij de partus zonder dat
prolapsus vaginae aanwezig is, wordt bij het schaap ook nog al eens
waargenomen. In dc literatuur noemt men deze afwijking één van de
voornaamste indicaties (zgn. ring-womb). Bij deze dieren is in de regel,
wanneer onze hulp wordt ingeroepen, het \\ ruchtwater afgevloeid en zijn
de secundinae zichtbaar geworden. Vele malen gelukt het door rekking
en massage van de cervix, de partus langs de natuurlijke weg te termineren.
Gaat dit niet, dan is ook hier een sectio caesarea geïndiceerd.

ad D. De torsio uteri bij het schaap is een lijden dat maar zelden, al-
thans bij ons materiaal, werd waargenomen. De diagnose is door middel
van vaginaal onderzoek te stellen, daar op dezelfde wijze als bij het rund
bij een torsio uteri et vaginae plooivorming in de vaginawand optreedt.
De draaiing van de uterus om haar lengte-as betreft in de regel de gehele
uterus. Het kan ook voorkomen, dat één hoorn een torsio vertoont
(T.v.D. 1949 blz. 609). Wanneer het niet gelukt door wentelen van het
moederdier de torsie oj) te heffen, is sectio caesarea geïndiceerd.

2. slechte of suffe toestand van het moederdier, b.\\-. ten gevolge van
acetonurie, parasitaire aandoeningen, enz.

Het is verder raadzaam dc dieren die aan een langdurig transport, speciaal
in een kleine ruimte, waren blootgesteld enige tijd in een frisse stalruimte
te brengen alvorens tot operatie over te gaan.

In de literatuur vindt men geen een.sluidende methode voor het bereiken
van een voldoende anesthesie hij dc sectio caesarea bij het schaap.
In principe kan men de operatie verichten onder narcose of onder lokale
anesthesie; deze laatste wordt in de regel gecombineerd met de epiduraal
anesthesie. Beide methoden vinden toepassing.

■Als bezwaar tegen narcose wordt aangevoerd, dat de eventueel nog levende
lammeren in narcose ter wereld kunnen komen en hieraan soms te gronde
gaan.

Het voordeel van deze methode is, dat men geen last heeft van verzet
van het dier in de vorm van uitpersen der buikorganen door de wond
tijdens de operatie.

Voor de practici geldt ook nog het bezwaar, dat men iemand moet
hebben die de narcose geeft en eventueel onderhoudt.

De in de literatuur aangegeven methoden voor het bereiken van een vol-
doende ongevoeligheid zijn de volgende:

De methodes 5 en 6 worden \\eclal gecombineerd gebruikt.
In onze kliniek wordt gebruik gemaakt van de inhalatiemethode door
middel van het zgn. Trileen. Volgens de fabrikant (I.C.I.) is Trilcen een
gezuiverde en gestabiliseerde vorm van trichlooracthyleen, een niet-brand-
bare stof. Met behulp van kap en aanjager (zie T.v.D. 1951, blz. 649)
wordt het dier in narcose gebracht, eigenlijk meer in een roestoestand, want
slechts geringe hoeveelheden zijn nodig om voldoende anesthesie te berei-
ken. Het moederdier verdraagt dit narcoticum goed, evenals de vruchten.

De wol wordt ruim weggeknipt van het tc opereren gebied (zie onder).
Dc resterende onderwol wordt daarna door middel van schecrpoeder ver-
wijderd. De huid van het schaap is zeer gevoelig voor dit poeder, zodat
men er goed zorg voor moet dragen de restanten schecrpoeder met lauw
water geheel tc verwijderen. De desinfectie van de huid geschiedt door
middel van zeepspiritus, spiritus en spidoxtinctuur.

Dc plaatsen voor het openen der buikholte die in de literatuur vermeld
worden, zijn:

2. de linker onderbuik c\\ enwijdig aan het verloop \\ an de vena mammaria
subcutanea en wel lateraal of mediaal hiervan.

De sectio caesarea wordt door ons vanuit de rechter flank verricht. Deze
plaats heeft ons altijd zeer voldaan.

Sommige auteurs prefereren deze plaats echter niet, omdat volgens hen
de vrucht(en) uit de bovenliggende hoorn wel, doch uit de onderliggende
niet gemakkelijk te \\erwijderen zijn. Het zou dan noodzakelijk worden
cen tweede — vaak niet gemakkelijk aan te brengen — snede in de onder-
liggende hoorn te maken.

Met onze persoonlijke ervaringen kunnen wij echtcr deze motivering niet
onderstrepen. Slechts bij hoge uitzondering blijkt het nodig tc zijn beide
hoornen te openen. De moeilijkheid om via de reeds geopende bovetdig-
gende hoorn alle lammeren te verwijderen moet o.i. gezocht worden in een
onvoldoende oriëntatie fzie later).

De huidsnede wordt gemaakt van dorsaal naar ventraal, enigszins cranio-
ventraal, 15 cm. lang; beginnen 10—18 cm onder de dwarsuitsteeksels
van de lenden wervels, ongeveer ter hoogte van het midden van dc afstand:
tuber coxae — laatste rib.

Na het doorklieven van de huid, eventueel huidspier, komt men op de
eigenlijke met fascia bedekte spierlaag. Bij het schaap is deze spierlaag
zeer dun en men dient deze dan ook voorzichtig te klieven. Daarna komt
men op het peritoneum, bedekt door de fascia transversa. Het is raad-

zaam om het peritoneum met behulp van twee pincetten door ccn assistent
te laten ophouden, zodat het viij komt van dc eventueel aanliggende
darmen. Met ccn scalpel wordt dan voorzichtig cen kleine o])cning in het
pciitoncum gemaakt, die wc verder met cen geknopte scalpel vergroten.
Men kan ook peritoneum en spicrlaag tegelijkertijd met dc geknopte
scalpel klieven. Dc ene keer ziet men dc uterus al tc voorschijn jjuilcn.
dc andere keer moeten eerst het omentum of dc darmlissen weggedrukt
worden om dc uterus tc kunnen bereiken. Men schuift het omentum over
dc uterus naar craniaal toe.

Vervolgens gaan wc met dc hand in dc buikholte en halen dc boven-
liggende drachtige hoorn geheel of gedeeltelijk naar buiten. Ilct gemak-
kelijkst gaat dit, wanneer wij van het ovcrialc einde van dc hoorn uitgaan.
Bevat deze hoorn geen viuchtcn, dan halen wij dc andere hoorn tc
voorschijn.

Dc opvallend dunne slappe utcruswand wordt daaina op dc curxatura
major in dc lengterichting — dus loodrecht o|j het vaatverloop - inge-
sneden. De plaats van insnijden wordt zodanig gekozen, dat dc vracht (en)
gemakkelijk tc verwijderen zijn.

Dc vrucht (en) uit dc andere hoorn worden via het corpus uteri langs
dezelfde snede verwijderd. Daartoe gaan wc met de hand in de utcius
naar caudaal cn zoeken naar de rand van het scpturn. Het scptum is zeer
dun en als zodanig niet gemakkelijk van dc secundinae tc onderscheiden.
Er moet dan ook bewust naar deze rand gezocht worden. Wanneer wij
ons op het scptum geoiicntccid hebben, is het vrij gemakkelijk dc
vrucht (en) uit dc onderliggende hoorn tc verwijderen. .Slechts zelden cn
dan s])cciaal bij dode lammeren, gelukt het niet de vruchten het corpus
uteri tc doen passcien. Dan wordt ccn tweede snede noodzakelijk (op
113 scctioncs cacsarcae is dit ccn maal voorgekomen).

Dc nageboorte wordt, indien deze niet te vast zit, direct \\erwijderd. In
dc uterus kimnen staven die ccn of ander antihioticimi bevatten, ingebracht
worden, doch het is moeilijk dc juiste waarde hiervan tc beoordelen.
Het sluiten van dc utcrussncdc geschiedt door middel van knoo|jhcchtingen
volgens L c m b (■ r t (linnen no. 90). Dit materiaal is goed en goedkoop
en heeft tot heden steeds voldaan.

Een andere mogelijkheid is dc cloorlojjcndc hechting, of zelfs ccn dubbele
doorlopende hechting, aan tc brengen met zijde, catgut, chroomcatgut; an-
deren prefereren ccn dubbele doorlopende matras hechting.
Na sluiting van dc uterus wordt het dier 20 I.E. jjiton subcutaan ingc-
s]K>ten, teneinde dc uterus in contractie te brengen cn tc houden.
Het jjcritoncum wordt eveneens met behulp van knoophcchtingen met
linnen no. 90 gehecht. Alvorens dc buikholte tc sluiten wordt intra-
abdominaal 200-400.000 E. penicilline toegediend.

Bij ccn gcïnfcctccrd milieu is het laadzaam ccn mengsel van |jcnicillinc
en streptomycine tc gebruiken (500.000 E. pcnicillinc cn 1 g. strepto-
mycine) .

Dc spicrlaag cn dc huid worden daarna eveneens afzonderlijk met knoop-
hcchtingen (linnen no. 20) gesloten. Het is ook mogelijk dc spicrlaag en
het peritoneum in één keer te sluiten mét linnen no. 20.
Verder wordt aangegeven matras-hechtingen en soms de zgn. acht-vormige
hechtingen.

Het hechtmateriaal, dat men in de literatvnir vindt aangegeven, is zeer
variabel en omvat o.a. zijde, nylon, catgut, chroomcatgut en octafil.
De wond wordt daarna bedekt met een gaasje, dat vastgeplakt wordt met
mastisol; daaroverheen komt een stukje linnen verband dat door middel
van knoophcchtingen aan dc huid wordt vastgezet.

Onmiddellijk na het beëindigen van de operatie wordt het moederdier
300.ÜOO E. almocillinc en eventueel een sulfapreparaat toegediend.

Het moederdier wordt, afhankelijk van de toestand, gedurende één of
meerdere dagen het volgende toegediend:

Wanneer de algemene toestand van het moederdier en de inhoud van de
uterus van het begin af bevredigend is, wordt er slechts tijdens en direct
na de operatie antibiotica toegediend.

Na 8—10 dagen kunnen de hechtingen verwijdeid worden. In de regel
verloopt de wondgenezing gunstig. Een enkele maal hoopt zich pus onder
de wond op en dan doet men er goed aan tijdig de onderste huidhechtingen
te verwijderen, teneinde de pus te laten afvloeien.

Indien de wond na het vcivvijdercn \\\'an de huidhechtingen nog nat blijft,
dienen ook dc diepere hechtingen verwijderd te worden. De opnieuw ge-
hechte wond geneest dan snel.

De d<x)r ons geopereerde dieren, 113 stuks, werden in vier groepen
A, B, C) en 1) ingedeeld. Deze indeling geschiedde naar aanleiding van
de indicatie die tot het verrichten van een sectio cacsarca deed besluiten
(zie onder Indicaties).

Achtereenvolgens zullen de diverse bevindingen in deze groepen besproken
worden.

In de inleiding is reeds een en ander medegedeeld over de verschillende
factoren die hij het ontstaan van ecn inversio et prolapsus vaginae een
rol zouden kunnen spelen.

.\'\\an de hand van de diverse gege\\ens in de groe|)en A en B is na te gaan
in hoeverre deze gegevens hieiinede overeenstemmen.

Ie. „In de regel zouden het geen primiparae zijn, die aan een prolapsus
vaginae gaan lijden".

Het blijkt echter, dat onder de 75 dieren met een prolapsus vaginae
nog 36 piimiparae waien. Deze cijfers zijn zeker niet in overeen-
stemming met datgene wat B a s s e t t aanncenu.
2e. „Het aantal lammeren zou \\ an belang zijn."

In slechts 9 gevallen was er sjjrake van één lam; verder werden er
53 maal twee, 12 maal drie en éénmaal vier lammeren verwijderd.
Onder de 9 gevallen met één lam bevonden zich 6 primiparae.
3e. „Het tijdstip van het ontstaan van de inversio et prolapsus vaginae

is omstreeks de partus, gewoonlijk hoogstens 14 dagen ervoor."
In ons materiaal vormt slechts één dier hierop een uitzondering,
hierbij namelijk vond 3 weken later de partus plaats.

Deze groep omvat 26 schapen. Deze dieren werden geopereerd omdat zij
na de repositic en retentie der prolapsus vaginae heftig bleven persen.
Het volgende kan over deze groepen opgemerkt worden.

Alle dieren hadden een inversio ct prolapsus vaginae vertoond. Zij werden,
zoals reeds werd medegedeeld, geopereerd vanwege het voortdurend persen,
dat ondanks de repositic en de retentie van de prolaps bleef bestaan.

Vijf dieren maakten voor de operatie een minder goede indruk. Alle scha-
pen vertoonden een prolapsus vaginae. Bovendien hadden zes dieren nog
een prolapsus ani et recti. Bij één dier was de vuKa sterk gezwollen
tengevolge van vrex\'ger ingebrachte bandhechtingen terwijl in één geval
deze hechtingen tengevolge van het heftige persen en het recidiveren van
de prolapsus uitgescheurd waren; de vulvalippen waren hier gedeeltelijk
bedekt met necrotisch weefsel.

In 11 gevallen bestond er een inversio ct j)rola])sus vaginae completa; de
overige 15 dieren hadden dus een prolapsus vaginae incomjjlcta. Zoals
reeds vermeld, leden 6 dieren daarnaast nog aan een prolapsus ani et recti.

Onderstaand overzicht vat de bevindingen van het vaginaslijmvlics samen;
tevens wordt het aantal herstelde dieren vermeld.

Hieruit blijkt dus, dat van de 14 dieren met een afwijkend aspect van het
\\ aginaslijmvlies er drie succombecrden, terwijl van de 12 dieren met cen
normaal vaginaslijmvlies er cén stierf.

In totaal werden 42 levende en 14 dode lammeren verwijderd. Bij één
schaap bedroeg hct aantal levend verwijderde lammetjes vier, zij waren
nog niet voldragen en stierven allen. Van de overige .38 lammeren bleven
er 23 (60.5 %) in leven. Dc meeste van deze 15 gestorven lammetjes
succombecrden in dc loop van de eerste dagen; slechts enkele kort na
dc operatie.

Bij één schaap met 3 lammeren was een lam geheel emphysematcus en de
twee andere beginnend emphysematcus; het moederdier succombeerde.
Bij dc overige dieren waren de verwijderde dode lammeren allen nog in
een frisse staat.

■Slechts éénmaal gelukte het de secundinae tijdens de operatie geheel te
verwijderen en in één geval gedeeltelijk. Overigens kwamen dc secundinae
gewoonlijk binnen 24 uur af (15 maal), anders binnen 24-48 uur (6 maal)
en in één geval na 72 uur.

Bij één schaap kwamen de secundinae niet af, en in een geval verkregen
wij geen gegevens omtrent het afkomen van de nageboorte.

Van de 26 tot deze groep behorende dieren herstelden er 22 (84.6 %).
Van de 11 dieren met een inversio et prolapsus vaginae completa succom-
becrden er twee; van de 15 dieren met cen incomplete prolapsus vaginae
succombecrden eveneens twee dieren.

Dc 6 dieren die cen prolapsus ani et recti naast de prolapsus vaginae
hadden, herstelden allen.

Van de vijf dieren die een minder goede indruk vóór de operatie maakten
succombecrden er twee, van de 21 overige dieren stierven er eveneens twee.

Deze groep omvat 49 dieren. De dieren uit deze groep werden geopereerd,
omdat naast een sedert kortere of langere tijd bestaande inversio et pro-
lapsus vaginae, de cervix tijdens de partus niet voldoende wilde verstrijken.

Bij alle schapen bestond cr dus cen onvoldoend verstreken cervix. In
l^.\') gevallen was de prolapsus incompleet, zodat dus 14 dieren cen com-
])lete ]3rolapsus vertoonden.

Dc cervix was uiteraard slechts voor een gedeelte verstreken, het verrichten
van cen subcutane embryotomie was niet mogelijk.

dieren, hiervan succombcerdcn cr zes, terwijl van dc 31 dieren met cen
normaal vagina-slijmvlies cr drie succombcerden.

In totaal werden 100 lammeren verwijderd, waarvan 71 levend. Van deze
71 lammeren zijn er 41 (.\'j7.8 %) in leven gebleven.

In zes gevallen waren dc lammeren in mindere of meerdere mate em]5hysc-
niateus, drie niocdcrdiereti succombcerden s])oedig, dc andere di ic genazen,

Het gelukte slechts in zes gevallen dc secundinae tijdens dc operatic tc
verwijderen. In 32 gevallen kwamen dc secundinae af binnen 24 uur, in
6 gevalleti na 24-48 uur, in ccn geval na 48-72 uur, in ccn geval niet en
in twee gevallen waren over het afkomen geen gegevens voorhanden, in
ccn geval werd dc nageboorte tijdens dc operatie gedeeltelijk verwijderd
en dit dier succombeerdc voordat dc rest van clc secundinae waren af-
gekomen.

Van de 49 dieren in deze groep herstelden cr 40 (81.fi %). Van dc veertien
dieren met cen invcrsio ct prolapsus vaginae complcta succombecrden
zeven dieren. Van dc 35 schapen met cen incomplete prolapsus vaginae
ruccombccrden twee dieren. Zeven van de acht die cen minder goede
indruk voor de ojicratic maakten, succombcerden. Van dc overige 41 dieren
succombcerden er twee.

Deze groep omvat 35 dieren. De aanleiding tot het verriehten van een
.sectio caesarea hij de dieren van deze groep was het slecht vci-strijken
\\an de cervix bij de jjartus, terwijl ei- geen prolapsus vaginae aanwezig
was of geweest was.

Bij alle dieren was het vruchtwater reeds afgelopen variërende van 5 ä 14
uren voordat de operatieve ingreep plaats vond.

In alle gevallen was de cervix slechts voor een of enkele vingers passabel,
maar ei- was geen ruimte voor het verrichten van embryotoniie.

In geen enkel geval werd een afwijking van het slijmvlies van dc vagina
waargenomen.

In totaal werden er zeventig lammeren verwijderd, hiervan waren 53
lammeren levend en 17 dood. Van dc 53 levend verwijderde lammeren
zijn cr 36 (67.9 %) in leven gebleven.

In één geval werd een enii)hysematcus lam verwijderd, het moederdier
succomliccrde. Dc overige dode diertjes waren fris.

Bij twee dieren waren dc secundinae tijdens de operatie te verwijderen.
In 24 gevallen kwamen de secundinae binnen dc 24 uur af, in drie gc-
sallen na 24 tot 48 uur. In één geval succombccrde het moederdier tijdens
de o])cratic en in vijf gevallen waren geen gegevens omtrent het afkomen
van dc nageboorte bekend.

Van de 35 dieren in deze groep herstelden er 28 (80.- %). Twee van de
\\ier dieren die een minder goede indruk voor de operatie maakten suc-
combeerden. Van de 31 andere dieren succombeerden vijf stuks.

afwijking komt, zoals reeds eerder gezegd, in ons materiaal weinig voor. De
symptomen die door ons werden waargenomen (bij de opname) doen
denken aan die bij het rund en waren bij de door ons behandelde ge-
vallen nagenoeg daaraan gelijk.

In twee gevallen betrof het een torsio uteri sinistra, in één geval een
torsio uteri dextra.

De dieren vertoonden lichte kolieksymptomen en persten af en toe.
Bij het onderzoek bleek in twee gevallen het rectum met harde mestballen
overvuld te zijn.

Aan de vulva van deze dieren werden geen abnormaliteiten waargenomen.
Rij het vaginale onderzock was de plooivorming duidelijk waar te nemen;
de portio vaginalis uteri was slechts met moeite voelbaar.
In alle gevallen had men reeds door wentelen getracht de torsio uteri
op te heffen.

Een hoeveelheid (l\'/i 1) helder sereus vocht liep bij het openen van de
buikholte af. De uteri vertoonden cen blauwachtig gestuwd aspect. Op-
\\allend was dat in geen enkel geval het omentum te zien was. De liga-
menta lata waren door oedeem sterk verdikt, soms hoopte het vocht zich
a.h.w. in blazen op. De afsnocring van de uterus ter hoogte van de cervix
was als een vingerdik schroefvormig strengetje te voelen (één geval).
Alvorens de uterus te openen werd de torsio gereponeerd. De grootte
orde van draaiing bedroeg 540°, 360°, 360°.

In één geval werd een nog levend jong verwijderd; in één geval waren
de lammeren reeds gestorven, doch in frisse staat, terwijl in één geval de
lammeren reeds emphysemateus waren.

De secundinae waren in twee gevallen direct tijdens de operatie te ver-
wijderen, terwijl in het derde geval, met het levende lam, dc nageboorte
na ongeveer acht uren afkwam.

In totaal werden 113 schapen geopereerd, waarvan cr 93 i82,3 %) herstel-
den; voor de groepen A, B, C en D bedroeg dit percentage resp. 84.6,
81.6, 80.-en 100

Over de groepen A en B kan nog opgemerkt worden, dat het genczings-
percentage bij dieren waarbij de vagina mucosa geen afwijkingen ver-
toonde 90.7 % bedroeg, terwijl dit voor dc dieren met geringe of ernstige
slijmvlies afwijkingen resp. 75 % en 68.7 % bedroeg. De verschillen tussen
de percentages bleken niet significant tc zijn; stellen we echter geen
afwijkingen tegenover afwijkingen dan werden de percentages 90.7 resjj.
71.9%, deze verschillen bleken wel significant te zijn (P < 0.05).
Van de 113 dieren maakten er 95 een goede en 18 een matige indruk
voor de operatie; hiervan herstelden er resp. 87 (91.6%) en 7 (39.9%).
Deze verschillen bleken zeer significant te zijn (P < 0.01).
In totaal werden er 242 lammeren verwijderd, hiervan waren 167 levend.
Vier lammeren hiervan waren te vroeg geboren. Van de overige 163
lammeren zijn er 101 (61.9 %) in het leven gebleven.

Wanneer uitsluitend levende lammeren verwijderd werden, bedroeg het
genczingspercentage 87.5 %; wanneer dode doch frisse lammeren naast
eventueel levende lammeren verwijderd werden, bedroeg dit percentage
81.82 %, terwijl wanneer er emphysematcuze lammeren verwijderd werden

slechts in 44,44 % van de geopereerde gevallen herstel optrad. Deze ver-
schillen bleken zeer significant te zijn fP < 0.01).

Rcsinnerende blijkt dat 54 dieren geen afwijkingen (rood slijmvlies, dode
vruchten, etc.) vertoonden; hiervan herstelden cr 48 (88.9%). Van de
overige 59 dieren die wel cén of meerdere afwijkingen vertoonden herstel-
den 45 (76.3 %). Deze verschillen bleken niet significant te zijn
iP > 0.05).

Wanneer we de dieren zonder of met geringe afwijkingen (te rood slijm-
vlies, dode doch frisse \\ruchten) in totaal 83 stuks, stellen tegenover de
dieren met ernstige afwijkingen (suffe indruk, slijm\\lies heftig rood, cm-
physemateuzc vruchten e.d.) totaal 31 stuks en bezien wat hiervan hersteld
is, n.1. resp. 74 en 19 stuks, dan blijken dc verschillen tu.ssen dc genezings-
percentages resp. 90.2 cn 61.3 % zeer significant tc zijn ( P < 0.01).
Hct is helaas niet mogelijk gebleken om cen oordcel te vellen over de
\\ ruchtbaarheid van de geopereerde dieren. Het bleek n.1. uit een ingestelde
enquête dat bijna alle geojjerccrde dieren voor dc vetweidcrij bestemd
waren. Slechts in drie gexallen werd met dc dieren verder gefokt. Deze
3 dieren werden vlot drachtig en lamden later normaal, Twee van deze
dieren hebben inmiddels reeds twee maal normaal gelamd.

In dp literatuur vindt men weinig uitvoerige ge.gevens omtrent de oorzaken van dc
post-operaticve verliezen.

Hop wood, J. C. (zic litt. li.ist no. 16) ging de betekenis na van de bacteriële
infectie bij schapen, waarbij de partus langs operatieve we.g gctcrmineerd was. Tijdens
de operatie werd geënt uit de vagina, dc uterus en de buikholte. Hierbij werden ge-
vonden: coliforme bacillen, stafylokokken, diphtcroiden, nict-gcdctermineerde Clostri-
dia, Cl. welchii, C. pyogenes, e.d.

Zowel bij de dieren die herstelden, als bij de dieren die succombecrden konden deze
kiemen aan,getoond worden. Hct was niet mogelijk cen van de gevonden micro-
organismen als veroorzaker van de post-opcratievc verliezen aan tc wijzen.
Van de 43 geopereerde dieren succombecrden er 13; deze laatsten vertoonden allen
een ernstige endometritis; en daarenboven leden 9 van deze dieren aan een perito-
nitis.

Hieronder volgen de sectiebevindin.gcn voorzover deze aanwezig waren. Van een
aantal schapen nl. kon geen sectie verricht worden omdat deze dieren bij de eigenaar
gesuccombeerd zijn.

De uterushcchtingcn sloten goed af. De uterus was atunisch, bevatte matig vastzit-
tende secundinae en stinkende lochicn. De mucosa is sterk hypereniisch. In het vagina-
sliimvlics is een scherp omschreven oppervlakkig necrotisch gebied (i 10 cm.) ter
plaatse van de prolaps.

Septische verschijnselen en subplcuralc en subepicardialc bloedingen, miltzwelling en
degeneratie van hartspier, lever en nieren.
Diagnose: puerperale scpsis.

Dc uterushechtingen sluiten goed af. De uterus is atonisch en bevat een matige hoe-

veelheid chocoladekleurige enigszins stinkende lochicn; lochionictra. Het peritoneum
vertoont alleen oni dc opcratic-wond wat roodheid cn blocdinkjcs (mechanische irri-
tatie). De longen zijn ocdematcus, er is bronchitis aanwezig. Septische verschijnselen
(als boven).

Een .slecht gecontraheerde uterus met secundinae en chocoladekleurige weinig stin-
kende inhoud.

Hevige muco-purulentc tot hemorrhagische enteritis.
Sepsis (als boven).
Cultuur: steriel.

Utcruswond goed verkleefd. Normale inhoud. Uitgebreide pcri-vaginale bloeding.
Er is longoedeem en wat bronchitis. Catarrhalc enteritis. Septische verschijnselen (als
boven). Cultuur: coli.

Een groot decl van dc linker utcrushoorn is hcmorrhagisch-nccrotisch (geïnfarcccrd).
In de buikholte ± 300 cc. hemorrhagisch vocht.

Peritoneum, parietale en viscerale en omentum vertonen blocdinkjcs cn sterke vaat-
injectie: acute peritonitis. Chronische catarrhalc pneumonie rechter top.
Septische verschijnselen.
Cultuur: streptokokken.

Slecht gecontraheerde uterus met cen in het dorsale segment hevig diffuus rode
serosa. Utcruswond en omgeving geen bijzonderheden. Dc wond van dc uterus is
verdikt en ocdematcus. In het lumen cen grauw-rood gekleurd cxsudaat, op vele
carunkcls nog resten van de secundinae. Tussen dc carunkcls is de mucosa necro-
tisch. Er is ook necrose van het cervix-slijmvlies cn plaatselijk van het vagina- en
vulvaslijmvlies. Veel pcrivaginaal oedeem.

Dc serosa van dc li.gamcnta lata cn de cxcavatics is jjlaatsclijk hevig rood, hetgeen
ook in mindere mate het geval is met het parietale peritoneum: acute peritonitis.
Catarrhalc gastro-enteritis.
Septische verschijnselen.

Necrotiserende endometritis, cervicitis, vaginitis en vulvitis.
.Acute peritonitis: sepsis.

Necrose en pusvorming in dc buikwond. Dc utcrusserosa is in het vcrlooji van dc
opcratiewond, die wcl afsluit, necrotisch. Dc uterus is klein en goed gecontraheerd.
Er is necrose van dc carunkels eveneens o]) de ccrvixplooien cn van het vulva-
slijmvlies. Er is cen acute peritonitis met geringe pusvorming, vooral in de omgeving
van de necrotische buikwond, waarop het omentum verkleefd is.
Muco-purulentc enteritis.
Verder septische vcrschijnsclen.

In de craniale hock van dc utcruswond is ccn dofgele pick tc zien ter grootte van
ccn kwartje, dc wand bestaat hier alleen uit serosa (anemische sequester). Dc
uterushechtingen waren wat los; de utcrusserosa en ook het overige peritoneum ver-
toonde sterke vaatinjecties en talrijke blocdinkjcs: acute peritonitis.
Ook in de hartspier enkele anemische infarctjes. Septische verschijnselen.
■Acute peritonitis van utcruswand uitgaande.

In totaal werden 113 schapen geopereerd. Hiervan herstelden 93 (82.3%).
Dc indicaties waren:

Dc rechter flanksnede werd toegepast, onder inhalatie narcose (Trileen). De uterus
werd met linnen nr. 90 knooijhechtingen gehecht, evenals het peritoneum. Muscu-
latuur cn huid rnct linnen nr. 20 knoophechtingcn.

Slechts een hoorn werd geopend, ook indien cr zich tevens vrucht (en) in dc andere
hoorn bevonden.

In totaal werden 242 vruchten verwijderd, hiervan werden 167 levend verwijderd.
Vier stuks hiervan waren te vroeg geboren. Van de overige 163 lammeren zijn er
101 (61.9%) in het leven gebleven.

The article describes the operative teehiiiciue of caesarian section as performed in
ewes and lists the results achieved with this operation in 113 animals.

flank incision was used, anaesthesia being incjuced by the inhalation technique,
.■\\s an anaesthetic trilene (trichlorethylene) was employed. Only small quantities were
necessary in order to produce the desired result; administration was by means of
mask and assisted respiration (Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1951, 649).
The uterus was closed by means of Nr. 90 knotted linen (Lcmbert\'s) sutures, the
peritoneum with knotted sutures.

Only one uterine horn was opened, if foetus(es) were also present in the other horn.
Intra-abdominally 200.000 units of penicillin were administered or, in case of local
infection, 500.000 units of penicillin -f 1 g. of streptomycin. .After the uterus had
been sutured 20 1. U. of piton were given subcutaneously.

Dependent on the condition, the dam furthermore received the following daily admi-
nistrations over a period of one or more days:

Provided the general condition of the mother aniuuil and of the uterine content was
satisfactory right from the start antibiotics were only administered during and im-
mediately following operation.

On the basis of indications warranting the performance of caesarian section the
animals were subdivided into the following groups:

D. Torsion of the uterus ( 3 animals)
total of 113 ewes were operated upon. Of these 93 (82.3%) recovered.

Concerning groups A and B it should be remarked that the percentage of recoveries
in animals without evidence of pathological changes of the vaginal mucosa amounted
to 90.7%, the corresponding figures for animals with insignificant or serious changcs
being 75% and 68.7%, respectively.

Of the series of 113 animals 95 impressed us as being in .good, and 18 as being in
moderate condition; of the latter group respectively 86 (90.5%) and 7 (39.9%) re-
covered. These differences appeared to be hi.ghly si.gnificant. (P<0.01).
.\\ total of 242 lambs were delivered, 167 alive. Four lambs of this series were born
prematurely. Of the remaining 163 lambs 101 (61.9%) arc alive and well.
If exclusively live lambs were removed, the percentage of recoveries amounted to
87.5%; if dead but fresh lambs at the side of live lambs were removed this percen-

tage amounted to 81.82%, whereas if emphysematous lambs were removed recovery
ensued in only 44.44% of operated cases. These differences appeared to bc highly
si.gnificant. (P<0.01).

If we compare the number of animals with or without minor pathological changes
(mucosa too red, dead thou.gh fresh foetuses, 83 in total) with that of animals with
serious pathological changes (dull condition, mucosa excessively red, emphysematous
foetuses ctc. 31 in total), and we note the number of recoveries in both groups (74
and 19, respectively), the amount of recoveries as expressed in percentages (90.2%
and 61.3%) appears to bc highly significant (P<0.01).

Wc regret to say that it has not proved possible to pass an opinion on the fecundity
of the operated animals. Actually, as becamc apparent from a relevant questionnaire,
al! operated animals had been intended for the graziery. Only in three cases animals
were used for breeding purposes. These three animals afterwards conceived and
lambed in the normal way. Two of these animals have in the mean time dropped
normal lambs twice.

Im vorstehenden Artikel werden die Operationsteebnik des Kaiserschnittes beim
Schaf und die Resultate, die mit dieser Operation bei 113 Tieren erzielt wurden,
beschrieben.

.Angewandt wurde der rechte Flankenschnitt, während die Narkose mittels Inhalation
.geschah. Als Narkotikum wurde das so.gen. Trilen (Trichloraethylen) benutzt. Ge-
ringe Dosierungen hiervon genügten, um den gewünschten Erfolg zu erreichen; die
\\-\'crabreichung geschah mittels Kappe und Blasapparat (s. Tijdschrift voor Dier-
genceskunde 1951, 649).

Der Uterus wurde mit der Lembert-Naht (Leinen Nr, 90) verschlossen, das Peri-
toneum mit Knopfnähten.

Es wurde nur ein Horn geöffnet, wenn sieh im anderen .gleichfalls eine Frucht, bezw.
Früchte befanden.

Intraabdominal wurden 200.000 E Penicillin appliziert und bei infizierten Milieu
500.000 E Penicillin 1 G. Streptomycin. Nach Utcrusvcrschluss wurde subkutan
20 I E Piton verabreicht.

J-^ nach dem Zustand des Muttertieres wurde folgendes für ein oder mehrere Tage
verabreicht:

Wenn der allgemeine Zustand des Muttertieres und des Uterusinhaltes von Anfang
an befriedigend war, wurden nur während und direkt nach der Operation .Anti-
biotika gegeben.

Auf Grund der Befunde, welche zur Ausführung des Kaiserschnittes Veranlassung
gaben, wurden die Tiere in folgende Gruppen eingeteilt:

Im Ganzen wurden 113 Schafe operiert, von denen 93 (82.3%) genasen.
Von Gruppe A und B ist noch zu bemerken, dass der Genesungsprozentsatz der
Tiere, bei denen keine Abweichungen der Vagina mucosa vorhanden waren 90.7%,
während der Prozentsatz der Tiere mit mehr oder weniger ernsthaften Schleiuihaut-
abweichungen 75 resp. 68.7% betrug.

Vor der Operation machten 95 von 113 Tiere einen günstigen und 18 einen weniger
günsti.gen Eindruck; von diesen genasen resp. 86 (90.5%) und 7 (39.9%). Diese
Unterschiede erwiesen sich als sehr signifikant. (P<0.01).

Im Ganzen wurden 242 Lämmer ausgeräumt, hiervon waren 167 lebend; 4 Lämmer
waren zu früh geboren. Von den restlichen 163 Lämmern blieben 101 (61.9%) leben.

Wenn nur lebenden Lämmer ausgeräumt wurden, betrug der Genesungs-prozentsatz
87.5%; wenn tote, doch nicht in Verwesung übergegangene Lämmer neben evtl. le-
benden ausgeräumt wurden, betrug dieser Prozentsatz 81.82%, während bei der Aus-
räumung emphysematöser Lämmer nur bei 44.44% der operierten Fälle eine Ge-
nesung eintrat. Diese Unterschiede sind ebenfalls signifikant. (P<0.01).
Vergleichen wir nun die Tiere ohne und mit nur geringen Abweichungen (schr ge-
rötete Schleimhaut, tote, jedoch nicht in Verwesung übergegangene Früchte) total
83 Stück, mit den Tieren, die an ernsten Abweichungen litten (dösiger Eindruck,
intensiv gerötete Schleimhaut, emphysematöse Früchte und dcrgl.), dann ist bei der
Betrachtung der Anzahl Genesungen von 74 resp. 19 Stück der grosse Unterschied
zwischen den Genesungsprozentsätzen von 90.2 resp. 61.3% besonders auffallend.
(P<0.01).

Leider war es nicht möglich eine ausführliche Beurteilung hinsichtlich der Frucht-
barkeit der operierten Tiere zu erbringen, da es sich bei einer angestellten Enquete
herausstellte, dass nahezu alle operierten Tiere für die Mast bestimmt waren. Nur in
3 Fällen wurde die Zucht mit den Tieren fortgesetzt. Diese Drie wurden schnell
trächtig und lammten später normal. Zwei von diesen 3 Tieren haben zwischen-
zeitlich bereits 2x normal gelammt.

1. BLENDINGER, W.: Erfolgreicher Kaiserschnitt beim Schaf; Tierärzd. Rund-
schau, Bildbericht no. 187, bl. 641, 1939.

2. FARGUHARSON, J. : Torsion of the uterus in a ewe: Cesarean Section;
J.A.V.M.A., 99, 60-61 (1941).

3. AEHNELT, E.: Der Kaiserschnitt beim Schwein unter Verwendung von Sulfo-
namiden. Dtsch. Tierärzd. Wschr. 56\', 217-221, (1949).

5. HARMAR, J. B. & MOUNT, E. D.: Cacsarean Section in the Ewe in cases of
so-called „ring-womb"\' or partial dilatation of the os uteri. Vet. Ree. G3, 457-
458, (1951).

8. BENESCH, F.: Lchrbuch der tierärztlichen Geburtshilfe und Gynäkologie
(1952).

9. MACKINNON, M. M. & BAYLIS.S, J.: Caesarean Section in the Ewe. Vet.
Rec. 64, 512-513, (1952).

10. PARKINSON, J. P.: A comparison of the operation of caesarean section in the
bovine and ovine .species. Vet. Rec. 64, 819-823, (1952).

15. BEHRENS, Dr. IL: Der Kaiserschnitt beim Schaf. Berl. u. Münch. T. Wschr.
68, 180-183, (1955).

16. HOPWOOD, J. B.: Bacterial flora of the genital tract of ewes imdergoing
caesarean section. J. Comp. Path. 66, 187-196, (1956).

17. EDGAR, D. G.: Vaginal eversion in the pregnant ewe. Vet. Rcc. 64, 852-858,
(1952).

18. POSTMA, B.: Prolapsus cornus uteri dextrae gepaard gaande met torsio cornus
uteri sinistrae bij een sehaap. T.v.D. 74, 609, (1949).

(Behandeling met virulent hondeziektevirus), Genomen uit het artikel „Some clini-
cal problems in small animal practice", van J. E. M o s i e r, „Veterinary Medicine,
September 1957, Vol. LII.

In „Veterinary Medicine" van September 1957 wordt op bladzijde 445 vermeld,
dat goede resultaten verkregen zijn bij de behandeling van „hard pad \' door de daar-
aan lijdende honden in te spuiten niet virulent hondeziektevirus. Dc auteur (J. E.
M osier) gelooft, dat „hard pad" cen chronische vorm van hondeziekte is. Bij
„hard pad" zou dc weerstand van het dier aan dc ene kant zo groot zijn, dat geen
acute gegeneraliseerde hondeziekte ontstaat, aan dc andere kant is die weerstand/
toch niet volledig en ontstaat een lokalisatie in dc gevoeligste cellen, n.1. die van het
epithelium. Tengevolge van de irritatie, die het epitheel ondervindt van het virus,
zou cr verhoogde cpitheelvorming zijn. De gewone huid heeft verhoogd desquamatic
van epitheel, vooral aan dc binnenvlakten van de dijen. Op sommige plekken, vooral
aan de voetzolen en de neusspiegel, is geen desquamatic, met als gevolg daardoor
hyperkeratosis.

Dc auteur beveelt als therapie aan cen injectie met virulent hondeziektevirus, o.a.
bloed van een acuut zieke hond, die in het septicemische stadium van de honde-
zickte is. Virus verkregen via dc fret of via het ci geeft minder goede resultaten. Twee
injecties met virulent ivrus, welke intraveneus met drie dagen tussentijd gegeven
worden, zijn meestal voldoende; zo nodig geve men vier injecties. Ziet men na vijf
of zeven dagen, dat het tc dikke epitheel van de voetzolen gaat loslaten, dan is zulks
als gunstig tc beoordelen. Van belang is, deze therapie nog te ondersteunen door
bloedtransfusie, toediening van B-vitaminen, antibiotica ctc. Langdurige nazorg blijft
vereist. Dc auteur vermeldt 50% succes, wat la.gcr is dan de resultaten van Woo d-
ward (75%) en Nijeland (80%), doch in ieder geval is 50% resultaat, vergeleken
rnct de geringe resultaten verkregen na andere behandelingsmethoden, cen succes
tc noemen.

Viruspneiimonia (snufflingdiscasc) in laboratory rats and wild rats, etc. H. V r o-
1 ij k t, J ß. V c r 1 i n d e en W. G. B r a a m s; Antonie van Leeeuwenhoek 23, 173
(1957).

Dit is cen gedeelte van dc onvoltooide dissertatie van onze overleden collega Vrolijk.
.Snuffclzicktc is cen veel voorkomenile ziekte onder laboratoriumratten. In dc litera-
tuur zijn allerlei micro-organismen uit dc longen geïsoleerd, geen micro-organismen
werden gekweekt.

V ro 1 ij k isoleerde uit 39 van 76 witte ratten van verschillende laboratoria cen virus
dat bij muizen pneumonie verwekte.

Chlortetracycline (~ aureomycine) en Oxytetracycline (= tcrramycine) hebben op
deze infectie profylactische en therapeutische invloed.

A review of the chemotherapy of avian, viral and bactcrial infections. M. S. C o v c r;
JAVMA 131, 465 (1957).

Na een overzicht van experimentele therapie van ornithosis, o.a. bij jonge kalkoenen
met aureomycine, bespreekt Cover de bacteriële ziekten. Volgens hem wordt dc

hemophilus coryza (in Amerika) het meest behandeld met sulfathiazol door voeder of
drinkwater. Ook wordt sulfamezathinc (1:1000) in het drinkwater aanbevolen:
3 dagen toepassen, 3 dagen overslaan, weer 3 dagen geven (gezien de vaak korte duur
van deze ziekte lijkt dit niet bemoedigend. Ref.). Ook wordt dc streptomycincbehande-
hng van Bornstcinen Samberg genoemd. Voor vogelcholera wordt sulfaquin-
oxaline het meest toegepast: 0,04% in het drinkwater gedurende 2 ä 3 dagen of in het
voer 0,1%, of gecombineerd: voer 0,05% en water 0,023%. Ook sulfamerazinc wordt
aangeraden. De werking van streptomycine en van aureomycine wordt gerefereerd.
Voor pulloruminfectie worden sulfamerazine en sulfamezathinc in het drinkwater
aanbevolen. Ook streptomycine-injecties blijken therapeutisch waarde tc hebben.
Furazolidinc zou de titer van chronische dragers tot negatief doen verminderen
(„the masking of serologically positive reactions is still controversial").
Voor Klcinsche ziekte worden dezelfde middelen genoemd. Furazolidone continu in
het voer zou beter zijn dan de Sulfonamiden en antibiotica.

Bij infectie met vlekziektcbacteriën bij kalkoenen werden de beste resultaten met
penicilline bereikt, 100.000 k 200.000 E van een depotpreparaat intramusculair.
Betreffende aetiologie en therapie van blauwe kammenziekte en „chronic respiratory
disease" neemt Cover een zeer gereserveerde houding aan.

Voor infectieuze synovitis wordt aureomycine profylactisch en therapeutisch aange-
geven, verder furazolidinc en terr.imycinc.

Observations on radiodcrmatitis in horses. T. J. Milne; JAVMA 131, 75, (1957).
Het uitgangspunt van dit onderzoek vormde een in dc V.S. geïmporteerde Ierse
hunter, waarbij een wrat van 6x4/2x^4 niet reageerde op stralingsbehandeling. Ten-
einde zich tc oriënteren over gevolgen van sterkere bestraling dan dc toegepaste
(430r en 946r) werden hiermede proeven genomen met twee paarden welke onder
anesthesie in zijligging bestraald werden op verschillende gedeelten van de dij. De
.gevolgen zijn door foto\'s weergegeven. Het bleek hierbij, dat 500r op de geschoren
huid het maximum is, dat kan worden toegediend. Bij hogere doseringen treden
blijvende depigmentatics op. (Hoewel dit uit de tekst niet voldoende is op tc maken,
geven dc foto\'s de indruk, dat deze witte verkleuringen onvoldoende behaard worden,
zie o.a. fig. 6, welke na 504 dagen is genomen.) De proeven werden met lichte
vossen verricht, zodat de schrijvers opmerken, dat bij anders .gekleurde paarden de
resultaten mogelijk nog weer anders zijn.

The capacity of certain common laboratory animals to sweat. F. N. M a r z \\i 1 1 i en
J. F. Callahan. JAVMA 131. 80 (1957).

Met gebruikmaking van dc zetmeeljodiumproef onderzochten de schrijvers dc zweet-
produktie van de behaarde huid en van dc voetzolen bij de mens en bij 10 diersoorten,
bij verblijf in een vertrek met temperatuur van 100° F. en bij injectie met pilocarpine
in een koele omgeving.

Mens, paard, aap (welke?), hond, ezel, varken en geit transpireren op het lichaams-
oppervlak als reactie op warmte.

Paard en ezel hebben meer en beter functionerende zweetklieren dan de mens, die
op zijn beurt er meer heeft dan aap en hond.

Geiten cn varkens produceren weinig zweet. Kat, cavia, konijn en rat zweten niet
op de behaarde huid.

Actieve zweetklieren werden aangetroffen aan de voetzolen van aap, hond, kat en
rat. Bij rat en hond re.ageerden deze klieren wel op warmte maar niet op jjilocarpine.

Eversion of the lateral ventricles of the larynx in dogs. Five cases. H. C. Leonard;
JAVMA 131, 83 (1957).

Respiratoire stoornissen bij brachicefale honden kunnen volgens Leonard onder
andere veroorzaakt worden door stenose van de neusgaten, hypertrofie van het pal
altuni molle, vergrote tonsillen en omstulping van de laterale ventrikels van dc
larynx.

Hij bcschrijft 5 gevallen van laatstgenoemde afwijking, waarbij 3 door operatie wer-
den verholpen. Vier gevallen betroffen buldoggen, het 5e een boxer. Nadat de eerste
2 patiënten tengevolge van de afwijking door verstikking waren gestorven, werden
bij de volgende de uitgestulpte ventrikels weggenomen, waarop de venschijnselen
van dyspnoe verdwenen.

A clinical trial of a new treatment for bovine ringworm. JohnForster. The vete-
rinary record 69-519-1957.

Dc schrijver behandelde meer dan 100 gevallen van trichofytie bij het rund met cen
nieuw preparaat het hexadecamethyleen—1 16—bis (isoquinoliniumchloride), toe-
gepast als 0,25%-oplosisng in alcohol. Voor het gemak werd de oplossing gekleurd
met kristalvioict.

In alle gevallen werd klinische genezing verkregen door twee tot drie maal om de drie
tot vier dagen te behandelen. Meestal werden bij de eerst behandeling de korsten
door afkrabben of afborstelen met water verwijderd, doch dit bleek niet strikt nood-
zakelijk.

Ook die gevallen, welke tevoren zonder succes met andere middelen waren behandeld,
genazen snel.

Naast fungicide eigenschappen vertoont het gebruikte preparaat ook antibacteriële
activiteit, vooral tegen stafylokokken, hetgeen bij de behandeling van huidziekten van
belang kan zijn.

Une nouvelle observation de „Parakeratose" chez Ie porc. R. F e r r a n d o et R.
Sellicr; Bulletin de I\'Academie Vétérinaire de France, Maart 1957, P. 141-144.
Schrijvers maken in dit artikel melding van het optreden van parakeratose bij var-
kens, welke gevoerd werden met droog eiwitrijk meel van granen van eigen bedrijf,
gemengd met mineralen. Zc zagen, 5-6 weken nadat dit dieet gevoerd was, rood-
achtige, boven de huid uitstekende, plekken optreden, beginnende aan de benen en
liet achterstel, waarbij de plekken overgingen in zwartachtige korsten. Deze plekken
waren erg jeukerig, de eetlust verminderde, en tenslotte trad vermagering in.
Werd het meel, gemengd met water, in dc vorm van pap gegeven, dan zag men
de jeuk verminderen en de huidlesies grotendeels verdwijnen. Gaf men in plaats van
tlit rantsoen cen dieet met bictenblad, gerstemeel, afgeroomde melk en water, dan
verdwenen alle genoemde symptomen.

Bij genomen proeven op verschillende bedrijven bleek, dat toevoeging aan het
rantsoen van choline, methionine en sulfas natricus de eetlust deed terugkeren. Gaf
men 100.000 E vit A per dag bij, dan zag men een lichte verbetering in dc alge-
mene toestand, maar het bijgeven van 22/a gram zinkcarbonaat aan 100 kg. voer
bleek een algehele genezing te geven.

Schrijvers halen uit de literatuur diverse hypothesen aan, waarbij werd aangenomen,
dat dc verhouding Ca en P in vergelijking met de lioeveelheid zink in het voer ook
een rol zou spelen.

Vast staat wel, dat zinktoevoeging genezing geeft, en dat hct bewaren van een juist
evenwicht in de voeding absoluut noodzakelijk is.

Effects of the cecal coccidia on the ability of Plymouth Rocks to do nmscular work.
Levine, L. en H e r r i c k, C. A. Poultry Science 36, 1 (jan. \'57) p. 24-29.
Na een experimentele Eimcria tcnnclla-infcctic bij 12 weken oude kuikens bleek het
prestadevcrmogen der pootspicren aanzienlijk minder te zijn en trad eerder vermoeid-
heid op, dan bij de niet gcïnfccteerdc controledieren. (Helaas ontbreken echtcr ge-
gevens omtrent de ernst der opgewekte blinde darmafwijkingen, het daarbij optreden-
de bloedverlies, enz. (R.)).

Bij de — zwaardere — Plymouth Rocks was het effect minder stcik en waren de
pootspicren tot grotere prestaties in staat, dan bij de — lichtere — Witte Leghorns.
Met literatuuropgave.

The development of immunity to cecal coccidiosis in the ijresence of Nicarbazin.
M c L o u g h 1 i n, D. K., Rubin, R. en C o r d r a y, D. R. Poultry Science 36, 5
(sept. \'57) p. 1003-1005.

0.0125% Nicarbazin door hct voeder vermengd voorkwam verliezen door blinde
darmcoccidiosis na een éénmalige besmetting van 4 w. oude kuikens met 50.000
Eimcria tenella oöcysten per dier bijna geheel.

Bij hcrbesmetdng met 100.000 E. tenella oöcysten per dier bleken de met Nicarbazin
behandelde kuikens 3 weken later cen vrijwel even hechte inmiuniteit t.o.v. blinde
darmcoccidiosis te hebben verkregen als de onbehandelde controlegroepen. Boven-
dien vertoonden zij een betere gewichtstoenamc. (Een vergelijking van deze laatste
gegevens met onbesmette dieren ontbreekt echtcr. R.)
Met een korte literatuuropgave.

1\'orsök med tillskott av hö och kraffoder till belande mjölkkor. S. N o r d f c 1 d t en
L. Hannson; Statens Husdjursförsök, Mcddclandc nr. 63, Stockholm 1957.
Dc vraag of het bijvocderen van melkvee in de weide noodzakelijk, of zelfs maar
gewenst is, is in Nederland reeds verschillende malen het onderwerp van onderzoek
geweest. De conclusie waartoe eigenlijk al deze onderzoekingen hebben geleid is, dat
afgezien van bijzondere omstandigheden als ter bestrijding van ziekten (kopziekte,
kopcrdeficiënde) of bii cen absoluut grastekort deze bijvoedering eigenlijk nooit
rendabel is, doordat de meerdere voerkosten niet in cen meeropbrengst aan melk
en vlees tot uitdrukking komen. Dat men ook in het buitenland, met name in Zwe-
den, tot deze conclusie komt blijkt uit een onderzoek van 6 jaar, dat in bovenstaand
boekje wordt beschreven.

Gedurende de eerste 3 onderzoekjaren werkte men met 2 groepen koeien waarvan
de ene werd bijgevoerd in de weideperiode (tijdens het melken \'s morgens en
\'s avonds op stal) met hooi en de andere niet. In de laatste 3 jaren werd aan deze
beide groepen nog een derde toegevoegd, die bijgevoerd werd met havermeel en
(of) gedroogde pulp.

De weilanden waarop de dieren graasden waren goed tot zeer goed en bestonden uit
blijvend grasland of tweede snede klaver.

De produktie dcr koeien lag tussen 15 en 20 kg melk (omgerekend op 4% vet).
De resultaten waren samengevat de volgende:

1. Bijvoedering van 0,9 voedereenheden hooi brachten 0,6 kg meer melk op ver-
geleken bij de niet bijgevoerde controlegroep. Dit was eveneens het geval als 0,9
voedereenheden haver en pulp extra werden gegeven.

2. Deze meerproduktic aan melk leverde, gezien de prijsverhouding tussen voer
en melk, voor de boer geen financieel voordeel op: de kosten voor het hooi wer-
den zowat net gedekt, die voor het meel niet, en dc extra kosten voor arbeidsloon
werden in ieder geval niet betaald. Dc schrijvers zeggen dan ook dat in Zweden
het bijvoeren van melkkoeien in dc weide niet rendabel is als dc dieren .genoeg
gras beschikbaar hebben. Dit geldt niet voor dc eerste 8-10 dagen dat dc dieren
in het land komen en de dieren 15-20 kg melk geven, met het ook op het geleide-
lijker maken van de overgang.

4. Het joodadditie getal van de melk van bijgevoerde koeien had de neiging iets
tc dalen (d.w.z. dat de boter er iets steviger door werd).

Gezien de samenstelling van het gras, welke in tabellen wordt opgegeven, werden
dc dieren die niet werden bijgevoerd Ga 50-100% boven dc ciwitnorm gevoerd. Dat
ondanks deze overmaat aan eiwit de bijvoedering van extra zetmeelwaarde geen zo-
danige meeropbrengst tot gevolg heeft dat dit voor de boer financieel uit kan, is nog
eens weer ccn bevestiging van verschillende waarnemingen van de laatste tijd, o.a.
ook van Duitse zijde, dat voeren van enig extra eiwit, als dit uit gras afkomstig is,
geen grote bezwaren met zich mee hoeft tc brengen.

Evidence of a new lethal gene in cattlc. T e r n a n, P. R.; K i d w e 1 1, J. F.;
Walker, L. J. of Hcrcd., vol. 48, no. 2, p. 81.

Het verschijnsel dat sommige kalveren dood worden geboren of spoedig na de ge-
boorte succumbcrcn is voor de Holstcin-Friesian kudde van de Universiteit van
Nevada over de jaren 1953-1956 onderzocht.

Op grond van uitgevcK\'rdc onderzoekingen meent men het verschijnse l tc moeten
toeschrijven aan het bestaan van een reccssicf autosomaal letaal gen.
Dc gegevens, ofschoon niet volledig, wijzen in de richting van een circulaticstoornis
die in verband staat met dc morfologie of de fysiologie van het foramen ovale cn/of
de ductus arteriosus.
Dc onderzoekingen worden voortgezet.

Vcrsrhcnen is een ministeriele besehikking belielzcncle enige wijzigingen betreffende
de grensbeweiding.

(M.B. d.d. 27 februari 1958, geinibliceerd in de Nederlandse Staatscourant van
28 februari 1958 nr. 42).

Verder is verschenen een ministeriële beschikking betreffende in- en doorvoer van
eenhoevige dieren.

(M.B. d.d. 26 februari 1958, gepubliceerd in de Nederlandse Staatscourant d.d.
28 februari 1958, nr. 42).

Belan.ghebbenden kunnen zich voor nadere inlichtingen wenden tot de inspecteurs
districtshoofden van de Veeartsenijkundige Dienst, c.q. tot de directeur van deze
dienst. Prins Mauritlaan 99 te \'s-Gravenhage.

1. Bij Ministeriële beschikking van 5 februari 1958, Stcrt. 31, is een nieuw Keu-
ringsregulatief vastgesteld.

2. Bij Koninklijk besluit van 1 I februari 1958, Stb. 71, is uitvoering gegeven aan
de artikelen 7, 9, 10, 13 en 14 van de Destructiewct (Destructiebesluit).

3. Bij Ministeriële beschikking van 12 februari 1958, Stcrt. 32, is artikel 7 van
de Merkenbeschikking zodanig gewijzigd, dat de gebruikelijke fuchsine-ojjlossing
voor het stempelen van vlees van eenhoevige dieren gehandhaafd blijft.

4. Bij beschikking van de Directeur-Generaal van de Arbeid van 5 februari 1958,
Stcrt. 33, zijn de voorschriften voor de inrichting van elektrische installaties voor
de bedwelming van slachtdieren opnieuw vast.gcsteld.

5. Bij Ministeriële beschikking van 14 februari 1958, Stcrt. 34, zijn aangewezen
de ambtenaren, belast met de opsporing van overtredingen van voorschriften,
gesteld bij of krachtens de Vleeskeuringswet en de Destructiewct.

6. Bij Koninklijk besluit van 14 februari 1958, Stb. 92, zijn voorschriften gegeven
betreffende het verduurzamen en toebereiden van vlees.

7. Bij Ministeriële beschikking van 13 februari 1958, Stcrt. 36, is uitvoering ge-
geven aan het bepaalde in een aantal artikelen van het Destructiebesluit
(Destructicbeschikking).

8. Bij Ministeriële beschikking van 14 februari 1958, Stcrt. 38, zijn de werk-
.gcbieden van de destructoren opnieuw vast.gcsteld.

9. Bij Ministeriële beschikking van 14 februari 1958, Stcrt. 38, is de vergoeding
voor dcstructiemateriaal, bestemd voor voederdoelcindcn op tenminste 25 cent
per kg. vast.gcsteld.

10. Bij beschikking van de Minister van Justitie van 10 februari 1958 is de Vlees-
keuringswet in dc nieuwe spelling in het Staatsblad 72 op.genomen.

11. Bij rondschrijven van dc Minister van Sociale Zaken en Volks.gezondhcid van
24 februari 1958 is een ontwerp gemeentelijke verordening op de destructie
gezonden aan dc Colleges van Gedeputeerde Staten van elke provincie.

Een hoogdraehtige koe werd verkocht en moest dezelfde avond kalven. Het kalf bleek

In dit geval is verkoper niet aansprakelijk. Het .gaat te ver, als de verkoper ook moet
instaan voor het al of niet normaal zijn van het kalf. Alle risico, verbonden aan het
kalven, zal gedra.gen moeten worden door de koper, indien geen bijzondere afspraken
bij de koop zijn gemaakt.

VIRUSSEN BIJ MENS EN DIER, Prof. Dr. W. M. S h d a n o w. Uitg.: Gustav
Fischer Verlag te Jena; Prijs in halflinnen gebonden DM 23.50.
In 1957 verschren een Duitse vertaling van ren Russisch werk over virus.sen, .ge-
schreven door Prof. Dr. W. M. Shdanow; deze vertaling is getiteld: „Viren bei
Mensch und Tier". De vertaling werd verzorgd door Dr. Gerhard Ilartwich te Berlijn.
Met werk omvat 300 bladzijden, waarin drie afbeeldingen zijn opgenomen.
Dc .schrijver zegt in zijn voorwoord, dat van het gebied der virulogie aan de syste-
matiek en de nomenclatuur dc minste aandacht geschonken is; het is echter zeer
gewenst, dat hierin verandering komt. Dc auteur heeft zich tot taak gesteld in zijn
boek een systematiek over de virussen te ontwerpen cn cen nomenclatuur er voor
vast te stellen; cen en ander wordt in het eerste deel vermeld. Het tweede deel bevat
een korte karakteristiek der in de literatuur beschreven virussen.

De auteur is cr zich van bewust, dat niet alle nieuwe literatuurgegevens in zijn boek
verwerkt zijn en dat zijn poging niet anders dan onvolmaakt kon uitvallen. Het boek
eindigt met een „Sachverzeichnis" (Krankheiten, Virusreservoirc, Überträger) met
daarna een „Verzeichnis der Viren (Erreger)" .gevolgd door een „Autorenverzeichnis".
Een ieder, die zich met de algemene virulogie bezig houdt, zal moeten erkennen, dat
de schrijver zich cen zeer omvangrijke cn zeer moeilijke taak heeft .gesteld. Uit deze
gezichtshock gezien, kan men niet anders dan grote waardering koesteren voor de
moed van de auteur om hier aan te beginnen cn het doorzettingsvermogen om ten-
slotte te komen tot een indeling van dc „Stamm Viro". Shdanow verdeelt dc „Viro"
in zes ordes, elke orde bestaat uit cen of meer families, die weer in geslachten worden
verdeeld. Of deze systematiek en deze nomenclatuur door de beoefenaars der virulogie
algemeen aanvaard zal worden, zal dc toekomst moeten leren. Juist met het oog op
de kansen van aanvaarding cn voorts ook wat betreft deugdelijkheid van indeling
zou wellicht de voorkeur gegeven moeten worden aan het maken van een dergelijk
ontwerp door een internationale commissie.

Maar hoe het ook zij, cen begin moet er altijd zijn cn dit boek is, afgezien van
kleinere pogingen elders, cen aanvan.g die toch wel dc nodi.gc aandacht verdient.
Het eerste deel „Die Evolution der Viren und ihre Systematik" begint met de mede-
deling, dat tengevolge van de baanbrekende ontdekkingen der Russen de virulogie zich
als zelfstandige wetenschap uit de microbiologie heeft ontwikkeld. Rusland is het
„Geburtsland" der Virulogie, de ontdekker is Iwaiiowski, die het virus der tabak-
mozaikziekte vond.

DE VOEDING EN VERZORGING VAN HET PAARD, Dr. J. Grashuis.
Uitg.: Stichting C\'.L.O.-Controle cn het Instituut voor Moderne Veevoeding „De
Schothorst", in samenwerking met uitgeverij „Ceres", Mefifiel.

De uitgave telt 124 pagina\'s en bestaat uit 23 kleine hoofdstukjes, merendeels met
betrekking tot dc voeding cn verzorging van het paard.

Er worden ook een aantal van dc belangrijkste ziekten van het paard in behandeld,
hoewel de titel zulks niet doet vermoeden.

Het is zeker cen verdienste van dc auteur, dat hij als dierenarts cn veevocderdeskun-
dige dc brug slaat tussen voeding en gezondheid. Dat de schrijver in sommig opzicht
aan de voeding als medespeler in het ontstaan van pathologische toestanden, ccn
grotere rol toekent dan menig ander collega zou doen, ligt in dc aard van het spe-
cialisme van collega Grashuis.

Zo wordt bij de behandeling van hoef- cn beengebreken en van onvruchtbaarheid
en „vculenziekte" het bestaan van erfelijke oorzaken genoemd, maar het accent
nadrukkelijk op de voeding gelegd. Anderzijds wordt echter ook gesteld dat dc be-
hoefte aan bepaalde nutriënten mede erfelijk bepaald is.

In het kader van de voortgeschreden motorisatie in de landbouw is dc schrijver van

mening dat thans ren wat lichter paard op vele bedrijven beter past, juist omdat
het zwaarste werk vaak door tractoren gebeurt.

Tal van prakdsche wenken voor de voeding en verzorging van het paard worden
gegeven.

Aangezien het boekje in de eerste plaats beoogt ren praktische voorlichting tc geven
over de voeding van hct paard is het uitstekend geslaagd. Een ieder kan zich hier-
mee gemakkelijk oriënteren over dc voederbehoefte van paarden van verschillend
ras, van diverse leeftijden en onder allerlei omstandigheden.

De uitgave is zeer bevattelijk geschreven, overzichtelijk samengesteld en verlucht met
een aantal uitstekende illustraties. Het boekje, dat getuigt van de grote kennis en
persoonlijke ervaring van de schrijver op het gebied van dc veevoeding en de dier-
geneeskundige praktijk, zal ongetwijfeld de weg vinden naar talloze fokkers en
andere vrienden van hct paard.

Zonder twijfel kan het worden aanbevolen als een beslist verantwoorde leiddraad
voor de voeding van het paard.

DE VERTEERBAARHEID EN VOEDERWAARDE VAN ENKELVOUDIGE
GRASSORTEN EN VAN GRAS VAN KUNSTWEIDEN, N. D. Dijkstra.
Uitgave: Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening, Directie van de
Landbouw.

Uit vele verteringsprocven met gras, afkomstig van blijvend grasland, genomen op
het Rijkslandbouw-procfstation te Hoorn, bleek er een zeer goed verband tuss.sen het
gehalte aan ruw eiwit en dat aan verteerbaar ruw eiwit te bestaan.
Ook bestaat er een redelijk verband tussen ruwe celstofgchalte en zetmeelwaarde.
Met behulp van regressieformules is men nu in staat de voederwaarde van dergelijk
gras vrij nauwkeurig te benaderen, w.innecr men ten minste over een chemische
analyse van dit gras beschikt.

De vraag bleef echter open, of het geoorloofd zou zijn de voederwaarde van het gras
van kunstweiden, bestaande uit één enkel of uit een paar afzonderlijke grassoorten
ook op deze wijze te berekenen.

Daartoe heeft men deze proeven overgedaan met Westcrwolds raaigras en met kropaar
uit kunstweiden. Tenslotte heeft men nog enkele partijen kunstmatig gcdroogil Engels
raaigras en een monster roodzwenkgras onderzocht.

Het resultaat van dit onderzoek was, dat men op dezelfde manier als bij gras van
blijvend grasland de gehalten aan verteerbaar ruw eiwit en de zetmeelwaarde van
bovengenoemde grassen kan berekenen, met één uitzondering, nl. het roodzwenkgras.
Aangezien het hier echtcr maar één monster betrof, wordt dit nuiar volledigheidshalve
meegedeeld, zonder dat daar verder waarde aan gehecht behoeft te worden.

10.000 jaar geleden, toen de Sahara nog cen vruchtbare landstreek was, beeldden
de stammen van het Tassili-n-Ajjer plateau hun leven af in grote schilderingen op
de muren van hun rotsholen.

Het optredend droge klimaat verjoeg de mens, maar conserveerde zijn kunstproduk-
ten bijna perfect. Dit blijkt uit copiën, die de Franse onderzoekingsreiziger Henri
Slote liet maken. Uit de tijd van omstreeks 4000 v. Chr. dateren grote nmurschilde-
ringen waarop het drijven van grote kudden runderen wordt afgebeeld. Opmerkelijk
is de grote verscheidenheid in kleuren (bruin, zwart, wit, rood- en zwartbont) en de
verschillende horenvormen. Ook enige horenloze dieren zijn afgebeeld.

(Dc tussen haakjes geplaatste getallen en bedragen zijn die van 1955.)
Het verslag over 1956 ligt wederom voor ons. En aangezien dit het laatste verslag
is dat de Directeur van de Dienst, collega E. Noordijk in zijn lange loopbaan zal
hebben gemaakt (zulks i.v.m. het bereiken van dc pensioengerechtigde leeftijd),
kunnen wij hem geen grotere hulde brengen, dan dit verslag enigermate uitvoerig
tc refereren, opdat alle collegae in ons land nogmaals worden geconfronteerd niet
een dienst, die praktisch alle fasen van de dierziektebestrijding omvat en alles zelf
in handen heeft en houdt.

.Alle voordelen die de geïsoleerde ligging van Texel biedt, zijn ten volle uitgebuit
en collega Noordijk laat een erfenis na, die dc bewondering van ons allen afdwingt
en, wat misschien nog meer zegt, ook de bewondering van dc bewoners van Texel
Hij was leider van de Vleeskeuringsdienst en van het sluitstuk daarvan, de destructie;
hij was Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, c.q. een Inspecteur ervan in
het klein; hij had zijn eigen Gezondheidsdienst van vee, hij was leider van dc K.I,
kortom, hij was alles en hij was het goede. Collega Noordijk, ons aller hulde!
Het verslag op dc voet volgend, zien wc, dat de oude beproefde indeling is gehand-
haafd, n.1.

A. De Vleeskeuringsdienst.
Ook in 1956 heeft de reeds bijna 30 jaar bestaande vereniging, die is opgericht door
de Texelse veehouders en die de verkoop van alle voorwaardelijk goedgekeurde dieren
behartigt, gebruik gemaakt van cen gcmccntc-slagcr en van de controleur, die dc
administratie van deze vereniging voert, toezicht houdt op de verkoop van vrijbank-
vlccs en aan dc veehouders de opbrengst van de verkochte dieren uitbetaalt, In 1956
werden 136 dieren voorwaardelijk goedgekeurd. Dc totale opbrengst van alle V.G.T.-
dieren m.i.v. dc huiden bedroeg ƒ 14.629,22. Samen met de opbrengst van dc afge-
keurde dieren was dc bruto-ontvangst ƒ 18.656,70 (ƒ 15.244,48). Uitbetaald werd
ƒ 13.411,36. Onkosten bedroegen ƒ 5.273,84 (ƒ 6.806,37), die zeer nauwkeurig zijn
gespecificeerd. Zelfs is bekend hoeveel vlees is verkocht, n.1. 6502 kg. (8107 kg.).
Welke Vlccskeurin.gsdienst elders in ons land zal over dergelijke gegevens beschikken?
Dc verbouwing van dc verwerkingsinstallatie tot destructor, vorig jaar reeds aange-
kondigd, is thans grecd. De opening vond plaats op 25 april 1957. Van 9 juli tot
en met 31 december (en later) werd al het afgekeurde materiaal begraven na dc
voorgeschreven bewerking tc hebben ondergaan. Hierdoor was dc produktie van
diermeel en technisch vct in 1956 gering en werd ook dc exploitatie van dc gehele
dienst ongunstig beïnvloed. In 1956 werd geproduceerd 6763 kg. diermeel en 3605
kg. technisch vct. Van het voor verwerking geschikte materiaal, n.1. 40510 kg
(42356 kg.) werd ccn groot gedeelte begraven. Het nadelig saldo van de verwcr-
kingsinrichting bedroeg dan ook ƒ 13.141,54 (ƒ 5.892,08).

Als we zien, dat het nadelig saldo van dc gehele dienst bedroeg ƒ 15.361,34, tegen
ƒ 12.925,54 in 1955, dan is de exploitatie over 1956 van de andere onderdelen van
dc dienst, dus zonder de verwerkingsinrichting, gunstiger geweest dan over 1955.
Het aantal normale slachtingen bedroeg 533 runderen, 81 gras- en vette kalveren,
197 nuchtere kalveren, 30 éénhocvige dieren, 1080 varkens, 7 schapen en 3 geiten.
(Wat eten ze op het „schapeneiland" weinig schapevlees.)

Het aantal noodslachtingen was als volgt: 22 runderen, 7 gras- en vette kalveren,

28 nuchtere kalveren, 3 éénhoevige dieren, 10 varkens, 1 big, 38 schapen, 15 lam-
meren, 1 geit en 13 geitenlammeren.

Het aantal gestorven dieren bedroeg 25 runderen, 18 gras- en vette kalveren, 151
nuchtere kalveren, 4 éénhoevige dieren, 22 varkens, 15 biggen, 482 schapen, 2239
lammeren, 1 geit en 8 geitenlammeren. Ter destructie werden bovendien nog aange-
voerd 14 honden, 53 katten, 39 zeehonden, 1 konijn en 1 tuimelaar.
Aan ingevoerd vlees werd gekeurd 17707 kg. rundvlees, 3849 kg. kalfsvlees, 7889 kg.
varkensvlees en 6676 kg. paardevlees, totaal 36121 kg.

Over het aantal afkeuringen en de oorzaak ervan, valt weinig te vermelden. Er werd

1 levende vin gevonden, een zeer laag percentage, behalve als de geslachte runderen
afkomstig waren van het eiland zelf. De baarmoeders van de normaal geslachte koeien
werden wederom alle „illegaal", hoewel m.i. uit andere hoofde volkomen terecht, afge-
keurd. Het aantal gevallen van vlekziekte, n.1. op 1080 normaal geslachte varkens
is zeer laag.

Tuberculose werd uitsluitend bij varkens waargenomen, n.1. 17 maal, d.i. op een
aantal van 1080 varkens ongeveer 1.6%. Bij runderen werd geen tuberculose waar-
genomen. Ook in het seizoen 1956-1957 bleek de Texelse rundveestapel vrij tc zijn
van tuberculose, zodat de gevallen bij de geslachte varkens hun oorsprong vinden
in een humane-infectie of in de 424 bigen, die van de vaste wal op Texel zijn inge-
voerd.

Distomatose kwam ook dit jaar weer veel voor. Sinds jaren is deze ziekte niet in
een dergelijke mate op Texel voorgekomen en wordt .geweten aan de overvloedige
regenval in de zomer van 1956.

Een bloedonderzoek bij een cadaver van een rund was positief op miltvuur, een
bewijs, dat men hierop bij cadavers toch altijd moet verdacht zijn.
Aardig is het om te vermelden, dat van een 9-tal op het strand aangespoelde ge-
storven zeehonden, de longen, maag en darmen voor een nader onderzoek zijn op.ge-
zonden naar de afd. parasitaire ziekten van de Diergeneeskundige Faculteit. In de
longen werden regelmatig longwonnen gevonden en in de maag en darmen spoel-
wormen.

Gedurende 1956 werden van de vaste wal op Texel ingevoerd: 98 koeien, 295 pin-
ken, 379 graskalveren, 170 nuchtere kalveren, 12 stieren, 12 schapen, 3 rammen,

2 ramlarnrneren, 4 varkens, 1 beer en 424 big.gen. Ten raadhuize werden afgegeven
73 invoervergunningen. Verschillende handelaren bezitten een permanente invoer-
vergunning. Aan invoerkeurloon werd ontvan.gen ƒ 1.418,50. Op 2 augustus 1956
werd de invoer van varkens door Burgemeester en Wethouders verboden i.v.m. het
voorkomen van mond- en klauwzeer in Noord-Holland. Dit verbcxl werd m.i.v.
8 oktober 1956 opgeheven. Het ingevoerde rundvee was bij invoer vrij van tuber-
culose, blijkens een wit certificaat dat voor ieder dier bij de invoer werd overgelegd.
Natuurlijk geldt dit niet voor nuchtere kalveren.

Wat de abortusbestrijding betreft moet worden opgemerkt, dat een groot aantal
ingevoerde koeien en pinken bij invoer waren gedekt door een stempel, vierkant of
driehoekig, op het witte certificaat. Alle dieren, die zonder stempel werden inge-
voerd, werden zo spoedig mogelijk aan ren bloedonderzoek onderworpen. Totaal
werden 85 bloedmonsters door de praktizerende dierenarts .genomen, waarvan er 68
negatief waren, 11 een dter vertoonden van 1/50 en 6 ren titer van 1/100 of hoger.
De positieve dieren werden binnen een weck van Texel afgevoerd.

Het onderzoek op streptokokken werd weer regelmatig verricht. In totaal werden
3656 busmonsters onderzocht. Slechts 18 bedrijven kwamen voor een nader onder-
zoek in aanmerking. Van deze positieve bedrijven werden totaal 123 koemonsters
genomen en microscopisch onderzocht. Het resultaat was buiten.gewoon gunstig, n.1.
slechts 3 monsters bleken streptokokken te bevatten. Hieruit te concluderen, dat de
Texelse veestapel praktisch vrij is van streptokokken, is wat te optimistisch. Immers
de Texelse veehouder ontvangt een waarschuwing als cr Streptokokken in zijn bus-

monster worden gevonden en dan mag hij zulke melk niet meer leveren, op straffe
van inhouding van geld. Hij tracht dus zelf met behulp van penicilline de uier-
afwijking te genezen.

Het onderzoek op abortus-Bang wordt regelmadg ieder kwartaal uitgevoerd, terwijl
de invoer onder strenge controle staat.

Het ligt in de bedoeling in de naaste toekomst alleen rundvee boven één jaar toe
te laten, dat blijkens een vierkant of driehoekig stempel vrij is van abortus of dat
volgens verklaring afkomstig is uit een A.B.R.-vrij bedrijf.

In 1956 zijn totaal 2734 busmonsters en 161 monsters van zelfvcrzorgers op abortus
onderzocht. Hiervan waren 30 monsters positief en 8 dubieus.

Op 4 bedrijven kwam in 1956 verwerpen voor tengevolge van besmetting met de
bacil van Bang.

De assistent van de dienst hielp regelmatig de opzichters van de Veeartsenijkundige
Dienst bij de controle van het Texelse wolvee op het voorkomen van besmettelijke
ziekten, in het bijzonder rotkreupel. In 1956 werden 12 gevallen opgespoord, waarbij
bleek, dat dc ziekte geregeld bij dezelfde veehouders optreedt. Noodzakelijk is dan
een betonnen bodem met opstaande rand opdat voortdurend een waterige ontsmet-
tingsoplossing aanwezig is. In totaal werden 330 koppels wolvee met ruim 10.000
schapen en lammeren gecontroleerd. In enkele gevallen werd proces-verbaal opge-
maakt wegens het niet doen van aangifte.

De horzelbestrijding verliep vlot. Ongeveer de helft van de Texelse veehouders be-
handelde de daarvoor in aanmerking komende dieren zelf; dc andere helft liet het
over aan de Prov. Gezondheidsdienst voor dieren te Alkmaar. Het resultaat is, dat
dc Texelse veestapel vrij is van horzclbulten.

De reiniging en ontsmetting van voertuigen welke geregeld worden gebruikt voor
het vervoeren van vee, werd door de dienst verricht. Dat geschiedt iedere week op het
terrein van de destructor met een 1% natronloog-oplossing in water.
Gedurende het verslagjaar werden voorbereidende maatregelen genomen om te komen
tot oprichting van cen abattoir, gelegen op een centrale plaats. Enkele besprekingen
hiertoe werden gehouden. Volgens collega Noordijk is oprichting van een abattoir
noodzakelijk, wil in de toekomst de vleeskeuring op Texel behoorlijk plaats vinden.
In 1956 werden geïnsemineerd 2735 koeien, dus 220 minder dan in 1955. In een zeer
overzichtelijke staat worden de resultaten vermeld, waarbij de 5 stieren afzonderlijk
worden besproken en waarbij de drachtigheidspercentages uiteenlopen van 56.9%
tot 71.1%.

Gedurende 1956 werden te Den Burg op de markt aangevoerd: 117 koeien, 94 pin-
ken, 264 graskalveren, 1581 nuchtere kalveren, 414 schapen, 78 ranunen, 13442
lanmieren, 9 paarden, 2 veulens, 12 sehrannuen, 1140 biggen en 15 geiten. Geen
enkele keer werd cen ziekte geconstateerd, welk onder de bepalingen van de veewet
valt, dus ook geen rotkreupel.

Aan hct eind van het verslag vindt men een uitvoerig financieel overzicht. Reeds is
gezegd, dat het nadelig saldo bedraagt ƒ 15.361,34. Aan dit grotere tekort dan in
1955, is de destructor mede schuld (zie eerder). En zo eindigt dan deze zwanezang
van collega Noordijk, het verslag over 1956 van deze uitzonderlijke dienst. Laat
niemand denken, dat zulk een organisade uit de grond is gestampt. Zij is gegroeid,
gestadig, onder leiding van collega Noordijk, die, meer dan enig ander Hoofd van
dienst in Nedcrlnd zich daar op Texel een moniui\\ent heeft opgericht, waaraan
zijn naam voor altijd zal blijven verbonden.

De 5e Wetenschappelijke Vergadering zal op zaterdagmiddag 12 april 1958 te Leiden,
om 2 uur \'s middags precies, worden gehouden in de collegezaal van de afdeling
Interne Geneeskunde van het Academisch Ziekenhuis tc Leiden.

Onder de verscheidenheid van factoren, die de RcoRrafisehe verspreiding van ziekten
beïnvloeden en de verschillen in verloop van bepaalde fysiologische processen bepalen,
nemen de klimatologische en meteorologische factoren een belangrijke plaats in. Het
kviram het Bestuur daarom .gewenst voor een ver.gadering aan een bepaald deel van
dit aspect tc wijden, n.1.: „De invloed van klimaat, weer en seizoenen op fysiologische
en pathologische verschijnselen bij het dier in Nederland".

Een aantal sprekers heeft zich bereid verklaard in korte voordrachten verschillende

aspecten van dit vraagstuk toe tc lichten, die niet alleen van belang zijn voor de

Het Bestuur spreekt dan ook de hoop uit, dat cen groot aantal leden dc vergadering

1. Ir. M. van Albada (Rijksinstituut voor de Pluimveeteelt „Het Spclderholt" te
Beekbergen): „Seizoens- en verlichtin.gsinvloedcn op het legritme van de kip".

2. De Heer F. VV. J. Swart (dierenarts, „Dc Schothorst" te Hoogland bij Amers-
foort) : „De invloed van het klimaat op onze huisdieren".

3. De Heer C. C. Oosterlec (dierenarts, afd. Veeteelt, Landbouwhogeschool te
Wageningen) : „De reactie van het rund oj) klimaat invloeden".

4. De Heer A. P. Th. Willems (Rijkslandbouwvoorlichtingsdienst tc Enmieloord) :
„De invloed van seizoenen op het afkalven, de lactatie periode en de melkproduk-
tie van koeien in de Noordoostpolder en enkele hiermede samenhangende econo-
mische aspecten".

5. Ir. Y. Tj. Bakker („De Schothorst" te Hoogland bij Amersfoort): „De minerale
samenstelling van het weidebestand als intermediair tus.sen bodem, bemesting en
klimaat enerzijds en de conditie van het rund anderzijds".

G. Dr. G. Grootenhuis (dierenarts, Provinciale Gezondheidsdienst v. Dieren in
Zeeland te Goes) : „Seizoen en vruchtbaarheid bij het paard".

Dit congres zal te .Amsterdam worden gehouden van 7—13 juni 1959.
Voordrachten voor dit congres kunnen onder vermelding van de titel vóór juni 1958
worden opgegeven bij Dr. Alfonso Alvarez-Bravo, Avenido Horacio 1506, Mexico
City 5, D.F., Mexico, voorzitter van de progranunaconmiissie en aan Prof. Dr.
D. S. ten Berge, Academisch Ziekenhuis, Groningen, lid van bedoelde connnissie.
Hoewel iedere bijdrage, dat het probleem in zijn al.gemenc strekking behandelt, zal
worden beoordeeld, gaat de voorkeur uit naar rapporten over dc volgende onder-
werpen :

3. Relative value of the techniques for study of the endocrine functions in human
sterility;

De officiële congrestalcn zijn Engels, Frans, Duits cn Spaans (sinmltaan-vcrtaling).
Dc kosten voor deelneming aan het congres bedragen tot 1 januari 1958 $ 40.-, daar-
na $ 50.-, terwijl voor meekomende gezinsleden ecn bedrag van $ 15.- verschuldigd is.
Voor nadere informaties kan worden verwezen naar Dr. L. I. Swaab, Hon. Secretary
Third World Congress on Fertility and Sterility, Sint Agnietenstraat 4, Amsterdam-C.
Dit is tevens het adres, waar men zich voor het congres kan laten inschrijven.

Op 25 februari 1958 heeft de Coöperatieve Vereniging voor Kunstmatige Inseminatie
„Lc Progrès Rural" te Frais-Marais-lez Douai (Nord) haar tienjarig bestaan gevierd.
.Als vertegenwoordiger van de Veeartsenijkundige Dienst van Nederland bezocht

N. A. Commandeur te Leiden dit K.I.-station en maakte de viering van het tweede
lustrum mede.

De groei van dit Centre d\'Insemination Artificielle blijkt wel uit de volgende ge-
gevens.

In 1958 werd begonnen met 8 stieren, in 1958 waren 53 stieren aanwezig n.1. 30 stuks
van het Fries-Hollands ras en 23 stuks van het „race Flaniande".
Het aantal eerste inseminaties steeg van 5071 in 1948 tot 183780 in 1957 en het
aantal leden van dc coöperatie van 2404 tot 37019.

\\\'an de 30 bonte stieren, allen volbloed Friese stieren, in Friesland gekocht, uitge-
zonderd een viertal, dat in Frankrijk is geboren uit volbloed Friese ouders, zijn in
het jaar 1957 in totaal 85534 koeien geïnsemineerd.

Van dc 23 Vlaamse stieren zijn in 1957 in totaal 98246 koeien geïnsemineerd, dus
ruim 4200 koeien per stier. Van één veel gevraagde stier werden in 1957 ruim
13000 dieren geïnsemineerd cn bij de zwartbonten was het hoogste aantal insemi-
naties van één stier 10259, n.1. van Haskera Diamant Jan, cen stier, die daar reeds
vier jaar dienst doet.

Dc vereniging werkt over cen groot gedeelte van Noord-Frankrijk n.1. Département
Pas de Calais en Département du Nord.

Dc inseminatoren wonen over het gehele werkgebied verspreid in 62 sub-centra.
Het sperma, dat \'s middags wordt gevangen, wordt na beoordeling, verdunning cn
koeling \'s nachts of \'s morgens vroeg naar de 62 sub-centra gebracht door z.g. In-
specteurs van dc vereniging, wier taak het tevens is de fokkers te bezoeken om de
nakomelingen van de stiren tc beoordelen en dus hun oordeel over de fokwaarde
van de stieren tc bepalen.

Het bcvruchtingspcrcvcntagc na de eerste inseminatie schommelt de laatste jaren
tussen 58 en 59%, hierbij ook gerekend de dieren, die met diepvries-sperma zijn ge-
inscmineerd.

Dc toegepaste spcrmavtrdunning varieert van 5 tot 200 maal. De gemiddelde ver-
dunning is 60 maal.

.Als verdunningsvloeistof wordt de z.g. leciphos-eidooier gebruikt (Icciphos is cen
melkpoeder).

Veel sperma wordt ook ingevroren in alkohol-koolzuurijs. Dc voorraad bedraagt
thans 50.000 doses. Het oudste ingevroren sperma is nu 3 jaar cn 5 maanden.
Er is op dit K.I.-station gelegenheid om 4x 100.000 doses ingevroren sperma op te
bergen.

Published by the Faculty of Veterinary Science Bo/ior-Indonesia.
Met dczc nieuwe in de Engelse taal geschreven uitgave die 2-3x per jaar zal ver-
schijnen beoogt de Diergeneeskundige Faculteit van de Universiteit van Indonesië
meer bekendheid te geven aan het wetenschappelijke onderzoek, dat door dc Faculteit
wordt verricht.

Voorts dient het om van soortgelijke instellingen wetenschappelijke pjblikaties in ruil
tc ontvangen.

A. A. Rcssang and I. Titus: A primary tumour (reticulum cell sarcoma) in the left
prcscapular lymph gland in a dog with lung metastases.

Moh. Mansjocr: Contribution to the knowledge of the „penjakit ingusan" of cattlc

and buffaloes in Indonesia, especially on the island of Lombok.
Tan Hok Seng: Attempts to improve the Bali pig by introducing saddle-back swine.
De gebruikte papiersoort is redelijk goed, doch onvoldoende om gebruikt te worden
voor het afdrukken van foto\'s.

We willen ozne zusterfakulteit in Indonesië hardeijk gelukwensen met dit gelukkige
initiatief en we hopen, dat het in de toekomst mogelijk zal zijn een groot aantal
wetenschappelijk verantwoorde nummers per jaar te brengen.

Ter gelegenheid van een demonstratie van de 3-jarige afstammelingen van de stieren
Stucadoor, Julius en Oosthoek Renze die nog resteerden van de in het kader van
de zg. „honderd-kalveren-proef" in 1954 van deze stieren geboren en geregistreerde
± 250 kalveren, werd door de K.I. Vereniging te Terwispel, in samenwerking met
de Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland, de Bond van K.I. Verenigingen in Fries-
land, de Provinciale Commissie voor de Veefokkerij, het Fries Rundvee Stamboek en
de Provinciale Commissie van Toezicht op dc K.I. een boekje uitgegeven, waarin de
belangrijkste met deze proef verzamelde ge,gevens werden gepubliceerd.
Het kenmerkende van deze keuring op afstammelingen in vergelijking met de in
het algemeen gevolgde werkwijze is:

b. dat aandacht geschonken wordt aan de aantallen dieren die in de loop der jaren
worden afgevoerd, resp. sterven en de oorzaken waarom zulks .geschiedt.

c. dat behalve op exterieur cn produktie ook aandacht geschonken wordt aan prak-
tische gebruikseigenschappen, zoals het goed of niet-,goed te melken zijn, nervosi-
teit, het .goed tegen de stal kunnen, het al of niet gemakkelijk in conditie te
houden zijn enz.

De 28e augustus werd aan.getoond, dat met een dergelijke proefopzet inderdaad
waardevolle informaties verkre.gen kon worden.

Het hoge % slecht te melken dieren van „Julius" stemde ook goed overeen met het
feit, dat vele dochters van Julius lange, dunne spenen hadden.

Een ander opmerkelijk feit was, dat van de stier Julius, die zelf een steile stand in
de .sprong vertoont, vele nakomelingen dit gebrek ook vertoonden. Zo wordt in het
rapport vermeld, dat bij de eerste inspectie in juli 1954 23% der kalveren een steile
stand vertoonde. Bij de gedemonstreerde nakomelingen was dit .gebrek slechts bij een
enkel dier aanwezig (de ernstige .gevallen zullen reeds verkocht zijn).
Wel vertoonden bijna alle dieren een typische stijve gang en konden ze vol.gens enige
eigenaren niet snel lopen.

Zeer demonstratief was voorts, dat de stier Julius die met 83 punten in het stamboek
opgenomen was, zowel exterieur als in produkticvcrerving — vooral in het laatste —
verre de mindere was van de stier Oosthoek Renze, die voor zijn exterieur slechts
74 punten behaalde en slechts .gepaard werd met koeien van gemiddeld het minste
exterieur.

De Vereniging gaat voort met deze prorf en test nu ook de andere stieren op deze
wijze. De Vceteeltconsulent in Friesland, Ir. Keestra en de K.I. vereniging in Ter-
wispel komen hulde toe voor de wijze waarop deze demonstratie gere.geld was en
de vlotheid waarmede dc ge.gevens in verslagvorm gepubliceerd werden.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht, Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Wellicht ten overvloede wordt er voor de laatste keer op ,geattendeerd, dat op 1 april,
dus bij de verschijning van deze aflevering, de contributie voor het lidmaatschap van
de Maatschappij voor Diergeneeskunde over hct lopende jaar voldaan behoort te zijn.
Ter voorkoming van onnodige kosten en overbodig werk, wordt degenen, die ge-
noemde contributie nog niet hebben voldaan alsnog dc gelegenheid .gegeven dit
rm zo spoedig mogelijk te doen door overschrijving op girorekening 511606 ten
name van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde te Utrecht. Binnen niet al te lange
tijd zal over de nog openstaande posten per bankkwitantic worden beschikt.
Behoudens zeer bijzondere omstandigheden kunnen reductie-aanvragen na 1 april niet
meer in behandeling worden genomen.

Op het bureau zijn van de binderij enkele ingebonden delen van oude jaargangen
van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde teru.ggckomen, waarbij de aanduiding be-
treffende de eigenaar van deze delen, bij de binderij is zoekgeraakt. Degene(n) die
cén of meer delen hebben in,gclevcrd cn nog niet hebben terug ontvangen, wordt ver-
zocht dit op te geven bij het bureau onder vermelding van dc (het) betreffende
de(e)l(en).

Op 7 april a.s. hopen de collegae H. Bussemaker, Z.-Willemsvaart F 98, lleeswijk
en W. J. Nieuwenhuys, Fransensingcl 64, Maastricht (jubilaris wenst dc dag onopge-
merkt voorbij te laten gaan) hun 25-jarig dierenarts-jubileum te herdenken.
Op 13 april a.s. hoopt collega G. B. ten Haken, Mceuwenlaan 15, Woerden dit feit
te vieren.

Het is al enkele malen voorgekomen, dat de ingesloten mutatickaart in het diergenees-
kundig jaarboekje 1958 bij inzending aan de Redactie niet van een postzegel (8 ets)
werd voorzien en dc ontvanger, in casu Dr. van Vloten tc X\'oorburg, strafport
(16 ets) moest betalen.

Afgezien van het feit, dat dc nmtatiekaart toch een duidelijke aanwijzing omtrent
de frankcring bevat, wordt van deze plaats dringend verzocht voor een juiste fran-
kering tc willen zorgdra.gen, daar in het vervolg, hoe dc Redactie dit ook spijt, een
niet- of onvoldoende gefrankeerde en daardoor van strafport-zegels vooraiene kaart
naar afzender zal worden terugverwezen.

De penningmeester van de afdeling Noord-Holland van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde, A. Kruiswijk te Zaandam, heeft voor deze afdeling een postrekening
geopend met nummer 669168. Contributie en jubileum-bijdrage kunnen op dit
nummer worden gestort.

Zoals bekend is vijf jaar geleden de IV.SU, „the International Veterinary Students
Union", opgericht met de doelstelling banden tussen de veterinaire studenten van
dc aangesloten landen tc kweken en aan tc halen. Het zijn de gezamenlijke belangen
en belangstellingssferen, die hiertoe geleid hebben.

Het hoogtepunt in de activiteiten van de IVSU is het jaarlijkse congres. Bij deze ge-
legenheid worden vele wetenschappelijke problemen behandeld, uitgebreid geschetst
en verder zaken besproken van belang voor het stimuleren van contacten.
Dc Algemene Vergadering, bijeen te Edinburgh in juli 1957, wenst dan ook:

1. dat voor elke student in de Diergeneeskunde de mogelijkheid geopend wordt tot
het lopen van cen stage aan cen buitenlandse faculteit;

2. dat deze stage ingelast zou worden in het normale studie-programma en dus dc
studie niet zou onderbreken.

Naast de jaarlijkse congressen bestaat cen goede contact-mogelijkheid in het ont-
vangen van buitenlandse studenten door dierenartsen en instituten. De practicus of
de instelling, die het ontvangen van een buitenlandse student op prijs stelt, wordt
dan ook verzocht dit aan de D.S.K. duidelijk tc maken met opgave van geschikte
periode en voorkeur voor cen bepaalde nationaliteit. Yugoslavie en Duitsland hebben
speciale belangstelling voor Nederland.

Mogelijk wordt hier weer een mogelijkheid geschapen voor cen beter begrip tussen
de verschillend geaarde volksgroepen en ook voor het begrip, dat deze verschillen
moeten blijven bestaan, opdat eventueel cen verenigd Europa mogelijk wordt.
Dc Nederlandse student moet weten, dat dc IVSU nog cen gemeenschap is van
cen tc kleine groep studenten. Hij moet weten, dat overal vrienden hem willen ont-
vangen, dat ook in andere landen koeien bulkend naar cen injectiespuit verlangen
en dat inzicht in werkwijze en gedachtensfecr van buitenlandse collegae noodzakelijk
is voor een gezonde wetenschap in eigen land.

Rest nog tc vernielden, dat het IVSU-congres dit jaar gehouden zal worden tc Zagreb
in Yugoslavie van l(i tot 27 juli. Hier wordt ook Nederland verwacht.

Het Hoofdbestuur heeft collega P. L. v. Paasscn, Leidseweg 379, Voorschoten, aan-
genomen als lid van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het Hoofdbestuur draagt dc volgende collegae voor het lidmastschap van de Maat-
schaiipij voor Diergeneeskunde voor:

G. Eikelenbooni, Amstelkade 10, Uithoorn.
F. M. V. d. Tol, Winkclsteilaan 1, Kiniswcrd.

Ilct Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige kandidaten aangenomen als
kandidaatlid van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde:

P. Anibagtshcer; J. Bootsma; H. J. Brcukink: J. S. Kalisvaart: Mej. L. Nicrmcycr;
W. J. Schoorlemmer; W\'. Smit; H. H. F. M. van de Vijver; J. J. v. Zutvcn.

Adrichcm, P. W. M. van, van Amsterdam naar Hoorn, tijd. Gouw 13, tel. 02290—
4489 (bur.), gr. 660933. (71)

Beltman, E. B. H., tc Sint Annaparochie, naar Wcstcrdijk 469 u, aldaar (tel. onge-
wijzigd). (73)
Brcukink, A. J., te Enschede, gr. no. gewijzigd in 855756. (78)
Colenbrander, J. H., van Oudewater naar Lochcm, Haitsma Mulicrlaan 2, tel.

Dinkla, E. T. B., van Groningen naar Utrecht, F. C. Dondcrsstraat 52, tel. 030—
21152 (privé), 11994 (bur.), ass. R.U. (fac. V.K., klin. v. vet. Verlosk. en
Gynaecologie). (83)

Folkerts, C., van Onderstepoort (Z.-Afrika) naar Leeuwarden, Cronjéstraat 20,
wnd. D. (van 133 naar 86)

Vcrvoorn-Malinosky Blom, Mevr. A. C. W., van Putten naar \'s-Gravenhagc, Roelofs-
straat 54, tel. 01700—775396. (124)
Vlas, B. de, tc Zwolle, tel. no. privé gewijzigd in 05200—5360. (125)
Vullinghs, G. P. M., van Horst naar Sevenum (L.), „de Kreeft", G. 103 a, tel.

Zwart, D., van Hollandia-Havcn (Nieuw-Guinea) naar Zandvoort, Koninginneweg
19, tcL 02507—3523. (van 132 naar 131)

Zweep, H. J. van der; 1958; Utrecht, Julian.ilaan 2; tel. 030—25030; gr. 597287;
wnd. D. (inlas.sen 131)

Fcddema, J. J., tc Ferwerd, te rekenen met ingang van 1 maart 1958, ter standplaats

Woerd, J. D. van der, te De Bilt, tc rekenen met ingang van 1 mci 1958, op zijn ver-
zoek, als Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst.

Slager, J. ( en dus niet op 8 maart, zoals abus. in vorig tijdschrift vemekl).
Tol, F. M. van der (inlaisen 122)

Met diep leedwezen geven wij kennis van het overlijden
van onze hooggeachte Directeur,

en voorts Gij allen die door Uw aamvezigheid blijk
geeft van Uw belangstelling in het leven van de
Utrechtse Universiteit,

Elk jaar ojinieuw breekt het tijdstip aan, waarop de Reetor Magnificus
cle belangstelling van talloos velen ojj zich gericht weet. Deze belangstelling
is \\\'oor korte tijd algemeen, want zij gaat niet slechts uit van de onder-
scheidene geledingen van onze universitaire samenleving, maar tevens van
de talrijke landgenoten die de Unixersiteit nog zien als een middelpunt van
cultureel lc\\en. De rector krijgt hierdoor een imieke gelegenheid voor een
breed forum de aandacht te vestigen oj) be])aalde facetten en aspecten van
de wetenschap die hij beoefent.

Ik voel mij genoodzaakt een zekere mate van speelse vrijheid op tc eisen
ten aanzien \\an de wijze waarop ik mijn uiteenzettingen denk te geven.
Wat toch is het geval? Deze dies-rede wordt gehouden door een beoefenaar
der biochemie, een wetenschap zonder lange historie en zonder traditie die
dientengexolge nog niet duidelijk sjjreekt tot de verbeelding van niet-
vakgenoten. De situatie worclt nog aanzienlijk ingewikkelder doordat in dit
geval de biochemie woidt beoefend in de omlijsting van het diergenees-
kundig onderzoek, waarbij terreinen worden bewerkt die grotendeels vallen
buiten de gezichtskring van de orthodoxe academicus. Ik ben wel de laatste
die de keimis en het intellect \\an dit aanzienlijke gezelschap onderschat,
maar het komt mij toch gewenst voor niet met de deur in huis tc vallen,
door U getuigen te doen zijn van een poging tot vakkundige ontleding van
een ingewikkeld bioch(>misch detailprobleem. Ik zou hierbij moeten voorop-
stellen dat veel zaken bekend zijn, om met vrucht tot de hoofdzaak te
kunnen komen. De wijze van behandeling zou stellig kritisch kunnen zijn,
maar hel is zeer de vraag of zij een voldoende constructief karakter zou
kunnen dragen om bij de niet-doskundige hoorder en hij de s])rckcr zelf een
gevoel van teleurstelling te voorkomen.

Een uiteenzetting van deze aard zou associaties kunnen opwekken met de
indruk die een nadere beschouwing van de „Anatomische les van Dr
Nicolaes Tulp" nalaat. In de tijd toen dit schilderij tot stand kwam, was
het wetenschappelijk streven o.m. gericht o]) verdieping der kennis van de
anatomie van cle mens. Wanneer men de artistieke kwaliteiten van Rem-
brandts meesterwerk een ogenblik zou vergeten en het naar zijn wcten-
sehap])elijke verdiensten zou beoordelen, dan moet het stuk onbevredigend

1 Rpcic, ter herdenking van de 322c Diës Natalis der Rijkuniversiteit te Utrecht,
op 28 maart 19.58 in de Domkerk.

worden genoemd omdat het show-element erin overheerst. Want in feite
gebeurt er — gelukkig — niet veel meer dan dat de vermaarde deken van
het Amsterdamse chirurgijnsgiide aan een kleine groep van gildebroeders.
aan talloze tijdgenoten en aan het nageslacht, met een ]>lechtig gebaar,
enkele opper\\lakkigc spieren van de onderarm toont. Ik ben ei\' zeker van
dal i)lechtigc gebaren geacht worden thans niet opjjortuun te zijn en ik
zal er mij dus van onthouden. Wat cchtcr de demonstratie van cic zeven-
tiende-eeuwsc Praelector Anatomiae, ook voor niet-vakgenoten, tot in alle
tijden, volkomen aanvaardbaar maakt, is hct elegante van de o])zct en het
clair-obscuur dat de kunstenaar in het stuk wist te leggen. De twintigste-
eeuw.se biochemicus die in hct openbaar cen aanvaardbare deinonstiatic
op zijn gebied moet geven, verkeert in een aanzienlijk ongunstiger situatie
dan Dr Nicolaes Tulp. Hem staat n.1. geen kimstenaar ter zijde die met
beeld of woord een onvermijdelijk tekort aan wetenscha])pclijke diepgang
compenseert door het gcbodene om tc toveren in cen schcp])ing die een
kunstzinnige ontroering vermag op tc wekken. In dc biochemie is eenheid
van compositie nog ver te zoeken, terwijl het clair-ob.scuur dat wel in ruime
mate aanwezig is, n.1. in de vorm van hct naast elkaar bestaan van hoogte-
])unten van keimis en dieptcpiuiten van onwetendheid veeleer cen ge\\-ocl
van onbehagen, dan van artistieke sensatie teweeg brengt.

Ik moge U uitnodigen mij in dit mu\' tc vergezellen o]) een korte ontdek-
kingsreis in de iJcriferic der hedendaagse biochemie. Deze reis doet ons
denken aan de tocht die Sir Vivian Fuchs onlangs gemaakt heeft door hct
barre Zuidpoolgebied. Evenals zijn ])ad, stijgt liet onze moeizaam o]3 naar
grote hoogten, waar helaas het uitzicht nog teveel belemmerd wordt dooi
dichte nevel. Ook onze weg daalt af langs steile, gladde hellingen, waarbij
ons \\ehiculum, de biochemie, evenals hct zijne, herhaaldelijk vast looj)t.
Maar steeds weten ook wij ons voertuig weer op gang te brengen. Ook
wij verrichten op onze tocht metingen en wij doen waarn(Mningen die van
verstrekkende betekenis zijn. Maar — en nu komt hel ver.schil - wij
zullen onze veilige basis niet bereiken, doch evenals Mo/es het beloofde
land slechts in de verte mogen aanschouwen.

Na deze beeldspraak vraag ik Uw aandacht voor het nuchtere vraagstuk
van het zout der aarde, in de letterlijke betekenis van deze woorden. Daarbij
moet U zich niet voorstellen dat clc verschijn.sclcn die ik U voorleg slechts
voor de omtrek \\\'an het leven van belang zouden zijn en dc kern ervan
niet zouden raken. Het tegendeel is waar. Ik heb het woord „]Deiifeiic"
uitsluitend gebruikt omdat dc belangstelling van dc meeste biochemici niet
op dit gebied is gericht. In feite vormen echtcr de anorganische zouten en
met name de ionen, dat zijn dc electri.sch geladen atomen en atoomgrocpen
die eraan ten grondslag liggen, met hct water waarin zij zijn opgelost, de
matrix waaruit het leven oi)bloeit. De zouten zijn dc cssentii\'le milieu-
factoren voor het leven. Daarom is d(; bestudering van dc anorganische of
minerale bestanddelen van dc levende materie cen belangrijk liul])niiddel
om dc kern van de biochemische omzetting in het organisme te benaderen.
De ervaring leert dat alle vormen van leven afhankelijk zijn van de aan-
wezigheid van cen beiJcrkt aantal anorganische ek\'menten. Deze zijn
afkomstig uit de bodem, het water cn soms ook uit de lucht. In eerste
instantie worden de elementen daaruit o]3genomen door de ])lanteii. Alle
dieren zijn, ten aanzien \\ an dc bevrediging van hun behoefte aan minerale

Stoffen, uiteindelijk aangewezen oj) plant^i en water. De mens, als zoogdier,
neemt in dit opzicht geen uitzonderingsj^ositie in.

()|) grond van de kwantitatieve behoefte van plant en dier, heeft men de
anoiganischc elementen gerangschikt in twee groepen, de macro-elementen
die men aantreft in dc alom tegetnvoordige ,,gewone" zouten en de micro-
of spore-elementen die, zoals de benaming suggereert, in veel kleinere
lioe\\ eclheclen voorkomen. Hierbij moet echter aanstonds worden opgemerkt
dat deze indeling niet meer dan een schematische is. Voor zover het n.1.
de biochemische werking van de minerale stoffen iti i\'ivo betreft, is het wel
eens moeilijk en soms zelfs onmogelijk een scherp onderscheid tc maken
tussen macro- en micro-elementen. .Sommige macro-elementen ontvouwen
bijv. een deel van hun biologische acti\\iteit in zeer geringe concentraties
en werken dus \\\'ecleer o]) de manier van dc micro-elementen.
De ervaring heeft ons verder geleerd dat, door een inadecjuate voorziening
\\an plant en dier met minerale nutrii\'nten, toestanden kimnen ontstaan
die niet verenigbaar zijn met het normale leven. De prelabelc en zeer
belangrijke \\raag, wat in dit verband verstaan moet worden onder
adecjuaat cn inadecjuaat, moet ik. wegens dc beperkte tijd die ■ mij is
toegemeten, laten rusten.

Ik noemde de zouten en het water, waarin deze in het organisme zijn
ojigelost, de matrix waaruit het leven o])bloeit. Teneinde de juistheid
van deze zienswijze aannemelijk tc maken, kies ik het zoogdier met zijn
ingewikkekle bouw en functie als onderwer]) van mijn beschouwingen.
Hij mens en dier zijn onder nonnale levensomstandigheden dc stofwisselings-
processen ten dele op biologische, voor een ander deel oj) chemische wijze
g(^koi)])eld, zodat er in het organisme een stationaiie toestand wordt ge-
liandhaard. Deze toestand van „fysiologisch-eliemi.sch evenwicht" is geken-
merkt dooi\' een scheikundige samenstelling van het „milieu iiuérieur" die
men ,,noiniaar\' ])leegt te noemen. De stationaire toestand kan derhake ook
naar zijn chemische kcmnerken worden beoordeeld en in absolute maat
woidcn \\astgelegd, n.1. met behul]J van getallen die aange\\-en de ,,normale"
concentraties en concentratie-\\\'eihoudingen van de nclici\'e massa\'s der on-
deischeidene bestanddelen van de lichaamsvloeistoffen cn weefsels. De z.g.
reservestoffen die oj) de achtergrond wel belangrijk zijn, kunnen hierbij
voorlopig buiten beschouwing blij\\en.

Kaast dit chemische, pseuclo-statisehe, kenmerk \\\'an het normale le\\en,
bestaat ei" nog een dynamisch criKMium dat niet minder belangiijk is: de
continue en intermitterende jjroduktie van grote hoeveelheden energie in
de voini van warmte, mechanisch, osmotisch, clectiisch en chemisch
arbeidsvermogen. Iliero]) berust de handha\\ ing van de „normale" etieigie-
nivcaus in hel lichaam.

Het wordt tegenwoordig wel algemeen aanvaard dat cle uitbalancering van
de lichaamsfuncties die voorwaarde is \\\'oor de instandhouding van de
normale chemische en energetische toestand in het organisme, berust op de
werkzaamheid van een zeer actief regelend stelsel. Het is voor het verdere
b(>toog niet nodig een uitvoerige beschrijving van dit z.g. neuro-vegetatieve
systeem dat histochemisch van karakter is, te geven. Ik moge daarom
volstaan met de mededeling dat het autonome zemiwstelsel en het endocrine
systeem er nauw bij zijn betrokken en dat vooral de ionen \\an be]3aalde

niacro-elementen, zoals calcium,^ialiiim en vermoedelijk ook magnesium,
als humorale factoren onontbeerlijk zijn.

Beschouwt men dc functies \\an het neuro-\\\'cgctatic\\c systeem en van dc
organen en weefsels die erdoor worden beïnvloed van energetisch stand]nint,
dan komt men tot gevolgtrekkingen die voor ons inzicht in cle regeling \\an
dc stofwisselingsprocessen van groot belang zijn. De waarneming leert dat,
zolang in het lichaam alles normaal vcrloojit, ccn in energetisch o])zichl
minimale, doch naar aard en richting adequate prikkel die op het ncuro-
vcgetaticvc systeem inwerkt en erdoor wordt overgedragen, aanlcding geeft
tot de inwerkingstelling van een reeks biochcmische processen in de weefsels,
waardoor clc grote hoeveelheden energie worden gc])rochicccrd, waarop ik
reeds doelde. De functie van het ncuro-vegctatievc systeem kan het beste
worden vergeleken met clc werking van cen gevoelig ingesteld i\'clais dat
in staat is als intermediair tc dienen bij de inschakeling van, in energetisch
opzicht, veel belangrijker processen dan die welke in het systeem zelf ])laats
grijpen.

Daar waar het ncuro-vegctatievc systeem in activiteit te kort schiet, of
waar de invloeden die ervan oj) de weefsels en organen uitgaan niet tot
uitwerking kunnen komen, ontstaan diverse stoornissen \\an functionele
aard. De constantheid in chemisch en energetisch o])zicht in het organisme
bestaat dan niet langer. Dc resultante \\an dczc stoornissen manifesteert
zich in comple.xen van ziekteverschijnselen, z.g. syndromen die, afhankelijk
\\an de wijze waarop zij ontstaan, onderling sterk lutcen kimnen lopen.
Het is niet moeilijk in te zien dat de kans op het ontstaan van functionele
stoornissen des tc groter is, naarmate het organisme zwaarder is belast
d.w.z. naarmate cr in cen bepaalde tijd meer stof chemisch moet worden
omgezet. Dit laatste is in hoge mate het geval bij onze productiedienen.
Dczc toch moeten niet alleen lc\\en, maar bovendien nog dikwijls zeer grote
extra-prestatie van stoffelijke aard leveren. Dc hoog-ijroductievc Nederland-
se melkkoe moet bijv. vele maanden lang dagelijks hoeveelheden melk
[jroduceren die ver uitgaan boven dc fysiologische behoefte van het kalf.
Dit betekent dat het organisme van de koe in biochemisch opziclit onder
hoge druk staat, want cr moet aanzienlijk meer voedsel worden vci wcikt
dan voor het directe levensonderhoud der koe nodig is. Bedenkt men nu
verder nog dal dc melk die dagelijks aan het lichaam wordt onttrokken,
in samenstelling zeer sterk verschilt van het voedsel waaruit zij is ontslaan,
dan komt men tot hel besluit dat dc intensiteit, waarmee dc biochcniisclie
al braak- en opbouwprocesscn in hel lichaam der koe moeten vcrlo])en, wcl
intzondcrlijk groot is. Het trans])ort van minerale stoffen, waarondci\'
calcium cn fosfor, naar de mclkklicr heeft cen even stormachtig vcrloo]).
Wij moeten cr ons inderdaad veel meer over verwonderen dat dit in
verreweg de meeste gevallen mogelijk blijkt tc zijn, dan dat wij cr ons
over zouden mogen verbazen dal bij een niet gering aantal dieren dc
natuur — die hier nauwelijks meer natuiu\' genoemd mag worden
tekort schiet.

De mcestcn van U kennen de koe slechts als cen in zichzelf gekeerd, ietwat
gereserveerd maar uiterst welwillend schepsel. Ik verzeker U dat dc schijn
bedriegt. In biochcmi.sch opzicht is dc koe steeds in dc contramine cn haar
inborst druist van onrust en geweld. Wellicht moeten wij mensen compassie
hebben met ons mcdecreatuur wegens dc onrust die wij door onze maal-

regelen in haar binnenste verwekken en moeten wij het betreuren dat het
lcvens]Dad van de koe, door ons toedoen, niet over rozen gaat. Maar voor
de bioehemieus heeft dit toch het onmiskenbare voordeel dat dit dier voor
hem het meest ideale object is om zijn inzicht in het vraagstuk der autonome
regeling te verclicj)en.

In de laatste decennia hebben wij ruimschoots de gelegenheid gehad om
dc juistheid \\an dc voorgaande beschouwingen langs proefondervindelijke
weg te toetsen. Ik moge volstaan met U een drietal voorbeelden te geven.
Het eerste voorbeeld betreft een acute insufficientie van het neuro-vegeta-
tieve systeem die men aantreft bij het syndroom Paresis ])uerperalis bij
hoogproducticve melkkoeien. Chemisch is de toestand voornamelijk geken-
nicikt door een tijdelijk tekoi t aan calciunionen in de circulatie, waardoor
het autonome zenuwstelsel niet meer normaal kan functioneren. Dit tijde-
lijke tekort aan calciumionen in het bloed wordt niet veroorzaakt door een
tekort aan calcium in het voedsel, maar veeleer door een abnormale ver-
deling van het calcium over bloed en weefsels. Het effect \\an opheffing
van het tijdelijke tekort aan calciumionen in het bloed grenst aan het
wonderbaarlijke. Na het inbrengen van calciinnzout in de bloedbaan staan
dieren die soms menlang totaal \\crsuft en verslapt neerlagen, ä la minutc
O]) en gedragen zich verder weer als volkomen nonnale koeien. Indien men
niet ingrij])t, dan leidt deze functionele stoornis onheriocpelijk tot de dood.
Bij het tweede voorbeeld, de \\ocdingstetanic \\an het rund, is de neuro-
x-egctaticvc regeling eveneens acuut gestoord, maar oj) een andere manier.
De verschijnselcTi bij dit syndroom zijn tegenovergesteld aan die bij Paresis
puerperalis. Het ziektebeeld is n.1. klinisch gekemncrkt door grote op-
winding en krampen en chemiscli door een, eveneens tijdelijk, matig tekort
aan calcium en een aanzieidijk tekort aan magnesium in de circulatie. Deze
lokale tekorten berusten in cle regel niet op deficiënties in het voedsel. Ook
hij dit ernstige syndroom dat ])lotseling tot dc dood kan leiden, is er een
verrassend snelle en volledige genezing mogelijk, indien men calcium- en
niagnesiumionen in de blo(dl)aan brengt. Toch is hier de interpretatie van
dc werking van deze ionen ingewikkelder dan bij het genezingsproces van
Paresis ]Mierperalis. Dit vindt wel voornamelijk zijn oorzaak in de om-
standigheid dat de werking van het tnagnesiumion zich, zelfs in eerste
aanleg, stellig niet he|K\'rkt tot het uitoefenen van invloed ojd het autonome
zenuwstelsel.

Deze beide vooibccldcn laten geen enkele twijfel over ten aanzien van
de directe werking van dc niacro-clrmenten calcium cn magnesium op de
regeling van lichaamsfimctics.

liet derde voorbeeld dat ik U voorleg is veel ingewikkelder dan de beide
vorige, maar ook veel algemener van aard. Het betreft dc chronische
stoornissen van minerale aard die meestal hun oorsprong vinden in de
weefsels buiten het neuro-vegctaticve systeem, n.1. o]) dc plaatsen, waar
normaliter d(; belangrijke energetische processen |)laats grijpen. De./e pro-
cessen verlojjcn slechts met voldoende snelheid en rcgehnaat indien het
weefsel ter plaatse in staat is vlot tc reageren op de prikkels van geringe
intensiteit die uitgaan van het regelende stelsel. De prikkelbaarheid nu
van de weefsels hangt in hoge mate af van de toestand waarin het proto-
plasma der cellen verkeert en deze wordt grotendeels bepaald door macro-
elementen, zoals natriiun, kalium, calciiun, magnesium en nog enkele

andere die er o.m. \\oor zorgen dat de vereiste hoeveelheid water steeds
in het milieu beschikbaar blijft en dc juiste zuurgraad wordt gehandhaafd.
Dit is, biochemisch gezien, ook hierom van groot ijclang, omdat alleen onder
deze gunstige omstandigheden van hel mcclium bcjjaalde macro-elcmentcii.
bijv. magnesium en de micro-clcmcnlen, waarvan ik, om dc gedachten te
bepalen, slechts wil noemen koper, mangaan, coball en zink, lum bioche-
mische werking kimnen uitoefenen.

Ten aanzien van de aard \\an deze werking heeft hel onderzoek der laatste
decennia veel opheldering gebracht, al kan helaas niet worden gezegd dal
alle nevels op dit terrein zijn o])getrokken. Hel staal wel vast dat sommige
macro- en de meeste micro-elementen werken als aclivaloreii bij enzymati-
sche processen die de grondslag vormen van vrijwel alle biochcmisclic
omzettingen in het lichaam die van vitaal belang zijn. Ook omtrent het
wezen \\an deze activering heeft men zich een voorstelling kunnen maken.
Hel is n.1. gebleken dat verscheidene van deze voor hct leven essentiële
minerale bestanddelen, dank zij de structuur van hun ionen, hel vermogen
bezitten om als kitsubstantie tc fungeren tussen de moleculen van een enzym
en die van het substraat dat door hct enzym wordt omgezet. Door deze
fixatie wordt dc snelheid van omzetting enorm verhoogd.
Kort samengevat kan worden vastgesteld dat een doeltreffende legcling van
de lichaamsfuncties staat of valt met hct al of niet voorhanden zijn van
de gewenste concentraties aan macro- cn micro-clcmenten als essentiële
milieufactoren in dc weefsels. Dat de minerale stoffen niet dc enige factoien
zijn die dc vitale functies van de weefsels bcijalen, doet aan dc juistheid
van deze vaststelling niets af.

Het is de laatste jaren in be])aalde gevallen mogelijk gebleken, met behulp
van het inzicht dat is verworven in de werkzaamheid van hct regelende
stelsel en in hct wezen van de andere lichaamsfuncties, zodanige invloeden
teil goede uit te oefenen op het verloojj der stofwissclings|)roce.sscn, dat
bij juiste toepassing van de voorschriften - - dc ziekten die ik als voor-
beelden koos, voor een aanzienlijk deel kunnen worden voorkómen. Maai
in talrijke andere situaties schiet onze kennis nog te kort, zodat men cr
onverminderd naar moet blijven streven, met bchul]) van fundamenteel
gericht onderzoek, de six\'cifieke factoren o]) te sporen die, onder de zeer
\\-erschillendc omstandigheden welke er in hct organisme heersen, hun
invloeden doen gelden.

Omdat dc anorganische elementen van clc bodem uil, via de plant, het
dier bereiken, zal dc bodemgesteldheid in beginsel \\ an beslis.sencle iii\\ locd
zijn hij het al of niet lolstandkomeii van stoornis.scn van minerale oorsprong
bij hel dier. Op het eerste gezicht lijkt dit een eenvoudig vraagstuk, maai
toch is deze samenhang veel ingewikkelder dan men bij opper\\ lakkige
beschouwing zou menen. In dc alluviale streken van Nederland die men tot
dc zeer jonge gronden moet rekenen, komen bijv. deficiënties aan macro- cn
niicro-clementen praktisch niet voor. Hct gewas dat op deze gronden groeit
wijst gewoonlijk evenmin tekorten aan. Toch neemt men bij runderen die
uitsluitend of voor cen deel dit gewas als voedsel oimcmen soms acute en
niet zelden zelfs chronische locstanden van mineraalgebrck waar.
De beide .syndromen die reeds eerder werden genoemd, Paresis pucrperalis
cn voedingslclanic die men jaarlijks aantreft bij 1 ä 2 % van onze melk-
koeien, zijn voorbeelden van acute deficiënties die gelokaliseerd zijn in het

bloed. Men kan deze tekorten bestenijselen met het ei)itheton „voorwaar-
delijk". De voorwaarde voor het ontstaan ervan zetelt in het dier. I5ij
Paresis piier])eralis is het de verkeerde functie van bepaalde endocrine
organen die het plotselinge wegtrekken van calciinn uit het bloed veroor-
zaakt. Bij vocdingstetanie is het de abnormale reactie van hel maagdarm-
kanaal op het in chemisch opzicht meestal niet juist uitgebalanceerde voed-
sel die de minerale verschui\\ ingen in het lichaam doet ontstaan.

Het voorwaardelijk ko])ertekorl dat in de laatste maanden van dc weidctijd
bij ten nünste 60 % van dc Nederland.se rLindveestajjel voorkomt, vindt
evenmin zijn oorzaak in een tekort aan dit micro-element in bodem of
gewas. Hier vouit de darmwand de diem])el die het kojjer uit het intensief
gecultiveerde weidebestand de \\lotle intrede in de weefsels belemmert. Er
ontstaat hierdoor een chronische toestand van ko])ergebrek die een alge-
meen karakter draagt. In e.xtreme gevallen kunnen zich ernstige stoornissen
ontwikkelen in dc groei en de voortplaiuing. Zelfs kan het tot ecn toestand
\\an algehele uit])utting van het dier komen. ])cze verschijnselen vormen
een treffende demonstratie van een com|)lex van stoornissen der stofwisse-
ling, waarbij een renuning van hel enzynuitische oxydatiechemisme op de
\\oorgrond treedt.

In cultuurlanden als het onze heeft men zich uiteraard beraden op midde-
len om de stofwisseling bij deze ilieren toch in goede banen te leiden.
Dank zij het hiocheniisehe, veterinaire en landbouwkundige onderzoek dat
o]) dit gebied werd en wordt verricht en dat hier tc lande de laatste jaren
krachtig wordt gesteund dooi\' de Nationale Raad voor Landbouwkundig
(Onderzoek T.N.O., konden leeds enkele belangrijke uitkomsten worden
\\astgelcgil. Het behoeft overigens geen betoog dat voor dit soort van
speurwerk dat zozeer niet de bodemgesteldheid cn de regionale agrarische
omstandigheden samenhangt, internationale samenwerking dringend nodig
is. Van de organen die van de Verenigde Naties afhangen, levert de
Voedsel- en I.andbouworganisatii\' waarschijnlijk cle meest positieve bijdrage
o]) dit gebied, al vormt uiteraard het \\raagstuk der minerale nutriënten
niet meer dan ecn bescheiden onderdeel van het grote werk dat door deze
organisatie woidt verricht. Ook cle Organisatie voor Europese Econoniisclic
Samenwerking heeft in cle laatste jaren een belangrijke schrede gezet op
de weg der internationale samenwerking op dit terrein. De conferentie
van vertegenwoordigers der Eurojiese landen die in sejiteiiiber ID.")? in onze
senaatszaal is gehouden, legt hiervan getuigenis af.

In streken met oude bodemforuiaties is het verband tussen stoornissen van
minerale aard bij dieren en de cheinische samenstelling van de grond veel
directer dan in landen met een jonge hocleui. Micro-clemeiitcn als selenium
en niolybdeen die reeds in lage concentraties giftig zijn, treft men daar
soms in veel te grote hoeveelheden in de bodem cn in dc planten aan.
Zij vormen voor cïe plantenctende dieren een einstige bc;dreiging. Bovendien
is in vele landen de bodem niet zelden ernstig beschadigd door erosie,
waardoor vooral tekorten aan fosfor, jodium, koper en cobalt veelvuldig
voorkomen. Bijzonder ongunstig is de toestand in streken die in technisch
opzicht in ontwikkeling zijn achtergebleven en waar dientengevolge weinig
of geen pogingen tot correctie van het eu\\el zijn ondernomen. Daar kan
zelfs de inheemse mens, gebonden als deze is aan het voedsel van plaatselijke

hci koinst, direct de funeste ge\\olgen ondervinden van cen inadequate voor -
ziening rnct minerale stoffen.

Een blik op de wereldkaart en in dc daarbij behorende tabellen die in
1948 vanwege de Voedsel cn I.andbouworganisatic zijn uitgegeven, ver-
schaft ons ccn globaal overzicht inzake de zeer wijde \\\'erspreiding van
stofwisselingsziekten bij dieren op basis van cen onjuiste voorziening met
minerale stoffen. Dc jaarverslagen van dczc organisatie en andere geschrif-
ten, waarin melding wordt gemaakt van haar activiteiten, geven ons cen
indruk \\an dc veelvuldigheid van dit soort van stoornissen cn van het
grote sociale en cconomischc belang van cen doeltreffende correctie cr\\an
voor dc voedselproduktic in dc wereld en hierdoor voor dc gezondheids-
toestand van de mens. Dc ervaring dcr eeuwen dat dc voeding begint bij
de bodem, wordt ook ten aanzien van het essentiële belang der macro- en
rnicro-elcmenten voor alles wat leeft, ten \\ollc bewaarheid. Men mag
hier terecht spreken van cen vraagstuk van wercldom\\attende betekenis.

Ik ben cr mij van bewust dat vorm cn inhoud van dit betoog aanleiding
moeten geven tot vragen. Is er niet teveel nadruk gelegd op dc betekenis
\\an dc minerale nutriënten voor het dier en is cr in clit verband niet tc
weinig aandacht geschonken aan dc jslant? En, voor zovci- het de praktische
conscciucntics betreft, werd cr niet tc eenzijdig stelling genomen ten gunste
van dc \\ocdingsmiddclen van dierlijke oorsprong? Telt de jilant als voedsel-
bron van dc mens dan niet mee? Met is toch gebleken dat dc mens
volkomen gezond kan blijven op cen ])lantaardig dieet! Dit laatste wordt
allerminst betwist cn het geldt stellig voor dc mens die vrij is in de keuze
\\an zijn voedsel. Het moet echtcr betwijfeld worden of het eveneens opgaat
\\oor de wereldbevolking in haar geheel. In het voedsel van plantaardige
herkomst komen maar weinig van dc essentiële nutriënten — mineralen,
biologisch hoogwaardige eiwitten, vitaminen — in voldoende concentraties
X\'oor om ook dc minder met aardse goederen bedeelden in staal tc stellen
een goed uitgebalanceerd dieet le kiezen, zonder tc vervallen in een lant-
socn met een overmaat aan energie-vormende bestanddelen. Uit onderzoe-
kingen in het Verre Oosten is wcl overtuigend gebleken dat aanvulling
\\-an een grolcndc(4s plantaardig dieet met een geringe hoeveelheid m(4k,
bijv. cen tiende liter per dag, wonderen doet. Van Nederlandse zijde is
cr op dit terrein bij kinderen in Indonesië zeer goed weik verricht.

In dit verband kan verder nog woidcn o])gcincrkt dat ccn goed uitgebalan-
ceerd dieet dat dus geen enkele van dc noodzakelijke nutriënten in grote
(ncrniaal bevat, terwijl er ook geen tekorten in voorkomen, vollediger in
dc stofwisseling \\an mens en dier wordt \\-erwcrkl dan ccn minder goed
gecquilibreerd rantsoen. Dit betekent dat het vocds(4 onder die ideale
omstandigheden o]) de meest ccononii.schc wijze wordt gebruikt en dus in
fysiologisch-clicmischc zin het grootste nut afwerpt. liet verwerven van
kvvantitati(4 inzicht in het hoe en waarom van dc biochemische processen
die aan dczc optimale stofwisseling ten grondslag liggen, behoort tot dc
belangrijkste en dringendste opdrachten, waarvoor dc biochemicus zich in
dc naaste toekomst gc]3laatst ziet.

Wat nu dc kwestie van de biochemische functie der macro- en micro-
elementen in het le\\\'cn van het dier en in dat van de plant betreft, kan
erop worden gewezen dat er in beginsel niet zo veel onderscheid bestaat.
\\Vel moet men rekening houden met vrij aanzienlijke kwantitatieve cn

zelfs kwalitatieve verschillen ten aanzien van de behoefte aan en tolerantie
voor minerale nutriënten bij planten en bij dieren. Dat verder de plant als
\\oedselbron \\oor de mens en meer in het bijzonder als leverancier van
Nocdingsmiddelen met een hoge energetische waarde zeer belangrijk is, is
zo cviclent dat wij kunnen \\olstaan met de veiniclding ervan.
Nog één ]5unt van wetenschappelijk-technische aard vraagt onze aandacht.
Er bestaan uitgestrekte gebieclen, waar de bodemgesteldheid zich sleehts
leent tot de groei van gewassen die niet voor menselijke consumptie ge-
schikt zijn, terwijl herbivoren deze planten wel kunnen verwerken. In de
\\oormagen van herkauwende dieren — het rund en het schaap zijn hiervan
bekende voorbeelden - - bestaat er een gelukkige en voordelige symbiose
tussen de zich daar bevindende microben en de „gastheer". Deze komt
tot uitdrukking in het vermogen van deze microben om bepaalde, voor de
mens en andere zoogdieren met een eenvoudig maagdarmstelsel, ontoe-
gankelijke en daarom uit voedingskundig oogpunt waardeloze stoffen, zoals
de cellulose van plantenstengels en zekere eenvoudige stikstofverbindingen,
om te zetten in opneembare, energierijke stoffen en biologisch hoogwaardige
eiwitten. Van dc factoren die hierbij een bijzonder belangrijke functie
\\ervullen, wil ik slechts het micro-element cobalt noemen. Indien er, wegens
de bodemgesteldheid in die streken, correcties nodig zijn op grond van voor
het dier ongunstige gehalten aan minerale nutriënten in het gewas, dan
kunnen deze verbeteringen gemakkelijker worden tot stand gebracht bij
de dieren dan door de bodem in deze uitgestrekte en dikwijls ver afgelegen
gebieden te behandelen.

Er rest nog een vraag van principiële strekking. Indien men, zoals in dit
uur is geschied, \\ragen van zuiver- en van toegepast-wetenschappelijk
karakter dooreenmengt, bestaat er dan niet het gevaar dat de weten-
schapsbeoefening te\\eel ,,gevermaatschappelijkt" wordt? Dat hier een ge-
\\aar bestaat, zou ik willen ontkennen; maar een ijrobleem bestaat er wel
degelijk. De biochemie die zich krachtens haar aard bezig houdt met de
uiterst gecompliceeide omzettingen in het levende organisme onder normale
en abnormale omstandigheden, leent cr zich in het algemeen nog niet toe
om O]) een even exacte manier gehanteerd te worden als met bejiaalde
onderdelen der zuivere chemie mogelijk is. Voor het leven laten zich in
het algemeen geen eenvoudige betrekkingen vaststellen. Het is vloeiend en
tle aspecten verandeien snel met de tijd. In de hedendaagse biochemie
moet men nog teveel genoegen nemen met sterk vereenvoudigde beelden
die niet meer betekenen dan een uiterste simplificatie van de in werkelijk-
heid bestaande zeei\' ingewikkelde toestanden in het levende organisme.

In mijn inleiding wees ik op het clair-obscuur dat er in de biochemie
bestaat, de co-existentie van hoogte])unten van kennis en dieptepunten
\\an onwetendheid. Nog een twc(de schisma vraagt onze aandacht: het
dualisme ten aanzien van de geestelijke instelling van de onderzoeker ten
opzichte van de problemen die zich aan hem opdringen. De omstandigheid
dat de biochemie heeft geleid tot een aantal eclatante successen in de
geneeskunde van mens en dier houdt direct verband met de eigen-aard
van deze wetenschap. Het fundamenteel gerichte onderzoek vloeit in zeer
veel gevallen bijkans ongemerkt uit in vraagstukken van praktische aard
en deze vvcipen steeds zoveel nieuwe vragen \\an zuiver-wetenschappelijk
karakter op dat zij een machtige inductic vormen voor nieuw fundamenteel

gericht onderzoek. Het zou onverstandig zijn om niet ten volle profijt te
trekken van deze gelukkige en natuurlijke wisselwerking tussen theorie cn
praktijk.

Terecht wijst A. Szent Györgyi cr in zijn in 19.57 verschenen bock
„Bioenergetics" op dat de grote lacunes die er nog bestaan op het terrein
van het fundamentele weten en begrijpen, even grote hiaten op het gebied
van de geneeskunde tot gevolg hebben. Het onderscheid tussen de moderne
geneeskunde van mens en dier en de empirie uit vroegere tijden hangt nauw
samen met het inzicht in de wijze waarop ziekten tot stand komen. Dit
houdt tevens in dat de geneeskunde steeds een stap achter is bij de ont-
wikkeling \\ an ons wetenschapijclijk inzicht en men mag dan ook verwach-
ten dat iedere vooruitgang in dit opzicht vroeg of laat vruchten zal af-
werpen voor dc bestrijding van ziekten bij mens en dier.
Ten slotte moge ik nog enkele woorden wijden aan de taak van de be-
oefenaar der wetenschap en in het bijzonder van hem die zich geconfron-
teerd ziet met het probleem bodcm-plant-dier-mens ten opzichte van hct
voedselvraagstuk in de wereld. Voor een ieder die zich bewust is van dc
verantwoordelijkheid die hij voor de medemens draagt bestaan cr vóór alles
overwegingen van ideële aard die hem ertoe aanzetten naar zijn vermogen
bij te dragen tot vermindering van dc grote en elementaire nood, waarin
miljoenen van onze mcdemen.sen op deze wereld verkeren door gebrek
aan het allernoodzakelijkste voedsel. De bestaansnood van zovelen is een
permanente uitdaging aan ieder om gezamenlijk en persoonlijk hulp tc
bieden. Dit is cen ajjpèl dat gericht is op het geweten, niet op het gevoel.
Onze verantwoordelijkheid als dienaren van de wetenschap neemt toe met
het \\oortschrijden van onze kennis en van de mogelijkheden die het eigen
vak ons biedt. Voor de biochemicus zijn de mogelijkheden zeer vele en
daarom is voor hem de verantwoordelijkheid uitzonderlijk groot.
Na dertien jaar van internationale samenwerking is het wel gebleken dat
wetenschap, techniek en voorlichting die dc reële grondslag vormen voor de
door deskundigen mogelijk geachte verhoging van de vocdselproduktie, o]i
zichzelf niet bij machte zijn om de verbetering te brengen die men na-
streeft. Eerst zullen de vele remmingen die voor cen zeer groot deel in
het menselijke vlak liggen, moeten verminderen. Veel reden tot ojnimisme
bestaat er hieromtrent vooralsnog niet, maar dit ontheft ons niet van de
morcle verplichting dc ontwikkeling van dit zeer gccom|3liceerde vraagstids
met grote aandacht tc blijven volgen en elke gelegenheid die zich voordoet
aan te grijpen, om iets ten goede te doen.

Werd aan het slot van dit betoog het beginsel van de vrije wctenscha])
veiv.aakt tei-willc van de o]jportuniteit? Of werd de o]5portuniteit zelf tot
beginsel verheven? Het een, noch hct ander heeft in de bedoeling gelegen.
Ik heb slechts tot uitdrukking willen brengen dat er ook zedelijke drijfveien
kunnen zijn bij het natuurwctcnschap])elijk onderzoek. Mijn uiteenzettingen
zijn aanvankelijk gekoppeld geweest aan hct zout der aarde in de letterlijke
betekenis van deze woorden. Moge de les over het zout der aarde in over-
drachtelijke zin die tot ons is gekomen in de Bergrede, ook door dc
dienaren der wetenschap worden verstaan.

lût het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie der Rijksuniversiteit te
Utrecht. Directeur Prof. A. van der Schaaf.

DF, INVLOED VAN HET BEWAREN VAN MELK BIJ 4° C.
GEDURENDE ÉÉN OF MEER DA(;EN OP DE A.B.R.\')

In verband met de komende massale bestrijding van brucellose in Neder-
land, waarbij dc A.B.R. zowel bij individueel- als bedrijfsonderzoek een
zeer voorname lol zal spelen werden — betreffende de voorbehandeling
van melk ten aanzien van dczc reactie — enkele oriënterende proeven ge-
nomen om de betrouwbaarheid van dc reactie te controleren.
Dc melk, hiervoor gebruikt, was afkomstig van zeven, met Brucella abortus
gedurende de dracht kunstmatig besmette runderen, waarvan de voor-
geschiedenis, wat deze infectie aangaat, als volgt luidt:

Koe 831, als kalf geënt, gekalfd op 27/5, 4 weken te vroeg, kalf en secun-
dinae positief t.o.v. Rr. abortus, langz. aggl. 17/6 1:400. 15/7
1:400.

Koe 832, als kalf geënt, kalfde op 31/3, 5 weken tc vroeg, kalf en secun-
dinae positief t.o.v. Br. abortus, langz. aggl. 17/6 1:800, 15/7
1 :400.

Br. abortus, langz. aggl. 17/6 . 15/7
Koe 840, als kalf geënt, kalfde op 1 1/6 normaal, secundinae negatief t.o.v.

Br. abortus, langz. aggl. 17/6 15/7 —.
Koe 842, als kalf geënt, kalfde op 28/5 2 weken te vroeg, secundinae posi-
tief t.o.v. Br. abortus, langz. aggl. 17/6 1:100, 1.5/7 1 :.50.
Koe 843, niet geënt, kalfde oj) 9/3 V/i maand tc vroeg, fctus en secun-
dinae positief t.o.v. Br. abortus, langz. aggl. 17/6 1:800. 15/7
1 :800.

Koe 845, niet geënt, kalfde op 8/4 2 maanden tc vroeg, fctus en secun-
dinae positief t.o.v. Br. abortus, langz. aggl. 17/6 1:800. 1.5/7
1 :800.

Dc runderen weiden vanaf eind oktober 1956 permanent op stal gehouden
en uitsluitend met hooi, veckoekjes cn voederbieten gevoerd. Na afloop van
de [jroef werd ]ïer dag 40 kg. gras bijgevoerd.

Dc reacties werden op de gebruikelijke wijze uitgevoerd n.1. door in agglu-
tinaticbuisjes Icc melk, die vooraf geschud werd, goed te mengen met 1
drupjicl hlauwgcklcurd A.B.R.-antigeen vlg. Bruhn (1). Deze werden in
dc broedkamer bij 37° C,. ge])laatst. Dc reacties werden na 1,2, 3, 4 en 5
uur afgelezen. Dc beoordeling gc.schicddc door het toekennen van -(- tekens.

1) Dit ondt-rzork werd mogrlijk gemaakt door financiële steun van de afdeling
Diergeneeskunde van T.N.O.

zoals door Sjollema, Van der Schaaf en Van der Sluis (2)
cn later door D e M o u 1 i n (3) werd aangegeven n.1.:

—I—roomlaag blauw, melk wit.
H—I—h roomlaag blauw, melk iets blauw.
roomlaag blauw, melk duidelijk blauw.

Vooreerst is nagegaan, of er op dc dag van monstername ecn merkbaar
verschil bestaat tusSen de A.B.R. van melk afkomstig van dc eerste stralen
en die afkomstig uit een z.g. emmermonster.

De resultaten van deze proeven, die begin juli werden genomen, waren 4x
vrijwel gelijk, zodat we volstaan met het opgeven van één serie resultaten.

Vervolgens werden de bovengenoemde melkmonsters, welke bij -(- 4° C;.
bewaard werden, oj) de twee volgende dagen weer onderzocht, waarbij de
uitslagen als volgt waren:

Eerste stralen melk na 2 dagen bij 4° C.
na 1 uur, na 2 uur, na 3 uur, na 4 uur,

Dc reacties van cle melkmonsters, welke gedm-encle één of twee dagen bij
4° Cl hebben gestaan, geven een veel betere afsi)iegeling van de werke-
lijke toestand van cle I5rucella-infectie dan die, welke op de/.elfde dag van
monstername weiden uitgevoerd. In dit opzicht is er een parallel vast te
stellen met snelagglutinaticrcacties bij het resultaat van het onderzoek van
verse bloedmonsters vergeleken met dat van die, welke minstens 24 uur
te voren werden genomen.

Hier staat tegenover, dat bij dieren, die o|) oudere leeftijd (na 10 maan-
den") geënt zijn, ook niet zelden zwakke reacties bij de A.B.R. worden waar-
genomen, wanneer men dc buisjes langer dan 1 uur in de broedstoof laat
staan.

1. bij koeien, die tengevolge \\an brucellosis kort geleden hebben geabor-
teerd, negatieve Abortus-Bang-Ringreacties voorkomen wanneer mon-
sters verse melk worden onderzocht met antigeen vlg. Bruhni);

1) De samenstelling van het voer heeft ook invloed op de intensiteit van de reacdes.
Er werd namelijk vastgesteld, dat bij alle dieren de A.B.R. duidelijker positief of
van negatief positief werd nadat gedurende enkele weken per dag 40 kg. vers
gesneden gras was bijgevoerd.

2. de eerste stralen melk minder geschikt zijn voor de A.B.R. dan de z.g.
emmermonsters;

3. de koeling gedurende 24 uur bij de emmermonsters cle intensiteit van
de reacties bevordert, waardoor er minder dubieuze en minder abusie-
velijk als negatief beoordeelde reacties vooikornen;

4. dc geschiktheid \\oor de A.B.R. van de monsters melk, verkregen door
dc eerste stralen melk in flesjes te verzamelen, toeneemt wanneer men
deze 24 uur bij -f 4° C. bewaart en de definitieve beooideling uitstelt
tot na een verblijf van 4 uur in de broedstoof bij 37° C.;

5. ook hij emmermonsters de intensiteit der reacties toeneemt bij een lan-
ger verblijf in de broedstoof, doch dat de maxima reeds na 2 uur zijn
bereikt.

Van koeien, die gedurende de drachtigheid een kun.stniatige besmetting met Bru-
cella abortus hadden onder,gaan, werden monsters melk verzameld door dc eerste
stralen uit elke tepel te men,gen, tevens werden monsters melk genomen uit de emmers,
nadat de dieren geheel waren uitgemolken.

Het bleek dat dc eerste stralen-monsters minder intensieve of negatieve reacties gaven
bij de A.B.R., speciaal wanneer zc vers werden onderzocht.

Ook voor de emmermonsters bleek het aanbevelenswaardig deze eerst 24 uur in de
koelkast tc bewaren, dc reacties werden daardoor duidelijker. Monsters van sommige
geïnfecteerde koeien, die vers cen negatieve A.B.R. gaven, bleken na bewaring posi-
tieve reacties tc geven.

The ringtest (A.B.R.) performed with foremilk of artificially with Brucella abortus
infected cattle was compared with the A.B.R. of whole milksamples.
The foremilk gave less intensive or negative tests, especially when the tested milk
was fresh.

The results were more trustworthy when the samples had been kept in refrigerator
at 4 degrees for one (or better) two days.

The whole milk samples gave the most clearcut positive reactions after the samples
had been kept during at least one day at 4 degrees and the tubes had been incubated
during two hours.

Foremilk samples and those collected from the four teats individually gave the
clearest tests after a prolon.ged incubation of 4 hours.

Prolonging of their incubation time has the disadvantage to increase also the number
of non-specific and vaccination-reactions.

De vaches qui durant la gestation avaient subi une infection artificielle avec de la
Brucella abortus, furent collectionnes des échantillons de lait en nuHan.gcant quelques
jets de chaque trayon; en outre furent pris quelques échantillons des seaux, après
avoir vidé les animaux entièrement dc leur lait.

Il se trouva que les premièrs échantillons dc ces jets donnèrent des réactions moins
intensives ou négatives lors de l\'A.B.R., spécialement lorsqu\'on les examine tout frais.
On constata que, à l\'égard des seaux également, il est rccommandablc dc les garder
d\'abord pendant 24 heures dans le frigidaire. Les réactions devinrent par là plus
distinctes. Les échantillons dc certaines vaches infectées qui à l\'état frais donnèrent
une A.B.R. négative, se trouvèrent donner des réactions positives.

Von Kühen, die während der Trächtigkeitsperiode künstlich mit Brucella abortus
infiziert worden waren, wurden durch Vermischen einiger Strahlen aus jeder Zitze

Milchproben gesammelt. Au.sserdem wurde nach dem Ausmelken der Tiere, Muster
aus den Milcheimern entnommen.

Bei der A.B.R.-Probe ergab sich, dass die ersten Strahlenproben, besonders wenn
diese frisch untersucht wurden, .geringe intensive oder negative Reaktionen zeigten.
Auch bei den Milchcimerproben erwies es sich als empfehlenswert, diese erst 24
Stunden im Kühlschrank la.gern zu lassen, da hierdurch die Reaktionen deutlicher
wurden. Proben von einigen Kühen, die frisch eine negative A.B.R. ergaben, zeigten
nach der Lagerung positive Reaktionen.

2. SJOLLEMA, P., SCHAAF, A. v. d. en SLUIS, L. v. d., T. v. Dierg., 74, 323,
(1949).

In 1954 werd in totaal 253 miljoen ton melk geproduceerd, waarvan 225 door
koeien, 15 door buffels, 8 door geiten en 5 door schapen. Deze produkde ligt 14%
ho.ger dan die van 1945.

De grootste procentuele toename vond plaats in Zuid-Amerika en Afrika, elk met
40%. De Noord-Amerikaanse produktie nam toe met 17%, die van het Verre Oosten
met 16% en die van Europa met 10%.

In Australië is een nieuwe vereniging opgericht nl. „the Australian Tropical Beef
Cattle Breeders\' Associadon" niet hct doel om de fokkerij van kruisingen tussen
Zebu\'s en Europese runderen te bevorderen. Deze vereniging zal 3 typen runderen
registreren nl.

In Frankrijk komen nog ongeveer 2 miljoen paarden voor, die ± 85.000 ton vlees
produceren. Dc behoefte wordt hiermede echter niet geheel gedekt. Jaarlijks wordt
nog 8500 ton geïmporteerd. De goede prijzen die voor paardevlees gemaakt worden
zijn cr oorzaak van dat vele weidcmcstbedrijven die anders magere koeien mestten,
thans paarden vetweiden.

Der Tierzüchter, 9, 286, \'57.
Ontwikkeling van de pclsdierfokkerij in Nederland.

Collega Dr. C. J. Rab liet in zijn jaarverslag van de Ned. vereniging van fokkers
van zilvervossen en andere pelsdicren een optimistisch geluid horen.
Het aantal leden der vereniging nam toe van 450 tot 559 en het aantal abonnees op
het maandblad de Pelsdierfokker bedroeg op 31 december 1955 650 en op 31 de-
cember 1956 782.

MEDEDELINGEN \\ AN DE VEEARTSENIJKUNDIGE DIENST
\\ ervoer op de juiste temperatuur.

Met riiedewerkini; van de Veeartsenijkundige Dienst is de brochure „Vervoer op dc
juiste temperatuur — Een van de belangrijkste schakels..." verschenen, waarin
adviezen over het vervoer met koel- of vriesfacilitciten van snel bederfelijke produkten:
groenten, fruit, vlees, vis, pluimvee- en zuivclprodukten e.d. worden gegeven.
Het boekje is bestemd voor allen, die met de groot- en im- en cxporthandel in deze
en dergelijke produkten, alsmede met het transport ervan te maken hebben,
Dc brochure is verkrijgbaar a ƒ 0,50 per stuk bij het Instituut voor Bewaring en
Verwerking van Tuinbouwprodukten, postbus 17, Wageningen (postgirorckeninc
no, 87.5467).

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland
voorgekomen gedurende de maand februari 1958
DE GETALLEN GEVEN HE I\' AANTAL VEEBESLAGEN AAN

Veepest (pestis bovina), longziekte dcr runderen (pleuropneumonia contagiosa bo-
vum), hondsdolheid (ly.ssa), schaapspokken (variola ovina) cn kwade droes (mal-
leus) zijn in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

De bestrijding van dc rundcrhorzcl heeft over het geheel resultaten afgeworpen,
maar cr zijn nog verschillende zwakke punten, waaraan dringend aandacht moet
worden besteed. Zoals men weet, beijvert dc Rundcrhorzclbestrijdingscommissic zich
om door propaganda en het verlenen van subsidies tot een algehele verdelging van
de runderhorzel te komen. Deze parasiet veroorzaakt immers jaarlijks enorme schadc
voor veehouders, slagers, vlccsgrossiers, lederfabrikanten, enz. Dc bestrijding geschiedt

in ons land op grond van de runderhorzclwet grotendeels door de Provinciale Ge-
zondheidsdiensten voor Dieren, terwijl in sommige provincies ook de zuivelfabrieken
worden ingeschakeld.

Een van de zwakke punten is het feit, dat in de provincies welke aan andere landen
grenzen last wordt ondervonden van de uit de nabuur-landen overvliegende rundcr-
horzels. Met België waar de runderhorzelbestrijding sedert enige jaren actief ter hand
wordt genomen, wordt reeds geruime tijd contact onderhouden over de bcitrijdings-
methode en de bereikte resultaten. Dit contact bestond tot heden nog niet met
Duitsland en de klachten over overvlie.gendc horzels, in die provincies welke aan
Duitsland grenzen, waren talrijk.

Op initiatief van onze Commissie werd dan ook onlangs te Arnhem een conferentie
gehouden onder voorzitterschap van de heer J. M. van den Born, directeur van de
Veeartsenijkundige Dienst, waarbij ook afgevaardigden van België en Duitsland
aanwezig waren.

In zijn openingswoord zette de voorzitter dc reden uiteen, waarom deze conferentie
was bijeengeroepen. Dc bestrijding van de runderhorzel kan slechts succes hebben,
indien deze internationaal actief wordt gevoerd. Door de directeuren van de Gezond-
heidsdiensten in de verschillende provincies werden ter conferentie overzichten ge-
geven van de bestrijding en de bereikte resultaten in hun provincie. Elke spreker kon
echter niet anders dan de nadruk leggen op de last, welke van de uit Duitsland over-
vliegende horzels werd ondervonden. In België daarentegen heeft men reeds merk-
bare resultaten bij de bestrijding bereikt.

Vooral in de provincie Limburg, die over een lengte van 150 km. aan Duitsland
grenst, wordt de Nederlandse runderhorzelbestrijding sterk nadelig beïnvloed door
vliegende rundcrhorzels uit Duitsland. De film van de Runderhorzclbestrijdings-
commissie „Een veeplaag aan banden", oogstte grote waardering van de buiten-
landse gasten.

De besprekingen hebben er toe geleid dat men thans ook in Duitsland met alle
energie de runderhoi-zelbestrijding ter hand zal gaan nemen.

Waar bekend is dat de horzelvlieg zich maximaal over 10—12 km. verplaatst zal
in het bijzonder in een gebied van tenminste 15 km. breed grenzend aan Nederland
en België getracht worden de runderhorzel uit te roeien. Daarbij zal men van Duitse
zijde dankbaar gebniik maken van Nederlandse voorlichting.

HANDBOEK VOOR DE PLUIMVEEHOUDER. „Poultryman\'s Manual. Flock
management and chicken diesaese", door J. W. Bailey, D.V.M. üitg. Springer
Publishing Company, inc.. New York 1957. Prijs j 19,50.

Bij het inzien van dit boek, dat hoofdzakelijk over ziekten bij kippen .gaat, vallen
onmiddellijk tal van bijzonderheden op van zodanige aard, dat men zich af kan vra-
.gen of dit nog wel een serieuze beoordeling waard is. Orn er slechts enkele voorbeel-
den van te noemen:

„Eiwitvergiftiging wordt in de eerste plaats veroorzaakt door te veel graan in het
rantsoen".

„Natrium-sulfaquinoxalinc tegen coccidiosis: 0.1% oplossing als drinkwater geduren-
de 3 dagen achtereen".

Een afbeelding van een lever met hemangiomen heeft als onderschrift: „Pseudotuber-
culosis van de lever".

Typische lymphomatosis van lever en ingewanden wordt beschreven als: „Tubercu-
losis".

„Difterie van de mens gaat op de kip over, waarna deze dieren weer andere mensen
kunnen besmetten".

„Tegen „black head" (histomoniasis) is nog geen bevredigende behandeling bekend".
Aanbevolen wordt: „Epsom zout door het drinkwater".

Een door tumoren doorwoekerd ovarium wordt afgebeeld naast een sterk cysteus ge-
degeneerd ovarium, met als onderschrift: „Pullorum; aangetast ovarium naast nor-
maal ovarium". M.i. spreken deze voorbeelden voldoende voor zichzelf, zodat geen
verdere beoordeling nodig is.

In de Schuurman & Jordens\' Editie van de N.V. W. E. J. Tjeenk-Willink te Zwolle
is verschenen de 12e druk van de Vleeskeuringswet, welke is bijgewerkt tot en met
28 februari 1958.

Bij de uitgeverij N. Samsom N.V. te Alphen aan de Rijn is verschenen de He aan-
vulling van de „Regeling Vleeskeuring".

Onderzoek naar de verliezen bij de hooiwinning volgens de schuurhooimethode.
N. D. Dijkstra. (Verslagen van landbouwkundige onderzoekingen No. (>3.13).
36 pag. Uitgave Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening.
Onder schuurhooi verstaat men hooi, dat, nadat het voldoende is voorgedroogd op
het land, in de droogschuur wordt gereden, teneinde daar met behulj) van hct door-
blazen van (warme) lucht, definitief gedroogd te worden.
Men onderscheidt bij deze manier van hooiwinning 3 fasen:

a) het reeds genoemde yoordrogen op het land. Deze fa.se is belangrijk, want naar-
mate het hooi droger van het land komt, des te korter zal het in de droogschuur
moeten blijven.

Hieruit volgt dus tevens, dat de weersomstandigheden cen grote rol spelen bij
het al of niet vlug n.^ar binnen brengen van het hooi;

b) het eigenlijke drogen in de droogschuur. Men rekent hiervoor 1-4 d.igen, afhan-
kelijk van het onder a) genoemde, en bovendien natuurlijk van de hoeveelheid die
men wil drogen. Door te drogen met warme lucht zal de ademhalingsintensiteit
van hct nog levende produkt tijdelijk toenemen;

c) het verdient natuurlijk aanbeveling om de droogschuur zo rendabel mogelijk te
maken; men zal hem dus vaak moeten gebruiken, m.a.w. men zal dus naast de
droogschuur toch steeds over een gewone brwaarruimte voor het hooi moeten be-
schikken.

De proeven waarvan wij hier in het kort de resultaten geven, werden uitgevoerd door
het Rijkslandbouwproefstation tc Hoorn, in samenwerking met de Landelijke Schuur-
hooieommissie T.N.O. en het Droogtechnisch Laboratorium te Wageningen.
Als controle werd van hetzelfde perceel een hoeveelheid gras genomen, dat tegelijker-
tijd gemaaid was, even lang was voor gedroogd en op ruiters gezet werd, zodra het
(andere) voorgedroogde hooi naar de droogschuur gereden werd.
Er werden monsters van deze produkten onderzocht:

2. vlak vóór het brengen naar de droogschuur, resp. vl.ik vóór het ruiteren;

Uiteindelijk was er geen groot verschil in chemische samenstelling tus.sen het ruiter-
hooi en het droogsehuurhooi.

Ze hadden vrijwel hetzelfde ruwe eiwitgehalte, alleen was hct ruwe celstofgeh.ilte van
het ruiterhooi gemiddeld 1,2% hoger. Tijdens het voordrogen op het land d.ialde de
verteerbaarheid van alle organische bestanddelen, het minste van de ruwe celstof,
het meeste van de z.g. overige koolhydraten.

Ook bij het drogen in de schuur zette deze daling zich vooral voort bij deze laatste
(evenals bij het ruiterhooi).

Gemiddeld was er geen of maar zeer weinig verschil tussen de verteringscoëfficiënten
van de verschillende voedingsstoffen van het droogschuurhooi en van het ruiterhooi.
De voederwaarde van het droogschuurhooi lag gemiddeld iets boven die van ruiter-
hooi; in de droge stof bv. was het gehalte aan ruw eiwit gemiddeld 0,3% en van de
zetmeelwaarde 1,3% eenheden hoger.
Ilet grote verschil zat echter in het carotinegchalte.

Na bewaring bevatte het droogschuurhooi per kg droge stof 20,6 rag Carotine en
het ruiterhooi slechts 7,3 mg.

De verliezen aan droge stof, ruw eiwit en zetmeelwaarde zijn bij droogschuurhooi
15%, 25% en 35% en bij ruiterhooi resp. 21%, 37»/ü en 42"/ü.

Voor verdere bijzonderheden omtrent de uitvoering van de proef enz. zij deze bro-
chure van harte aanbevolen.

Tot slot nog een opmerking. De schrijver is van oordeel, dat deze manier van drogen
vrijwel alleen kan geschieden met warme lucht. In de zomer van 1957 is wel ge-
bleken, dat men ook heel vaak kan volstaan met te drogen met koude lucht (Proef-
bedrijf te Zegveld) (ref.).

Proteins in woundhealing. G. R. N o f f s i n g e r, B. L. M c M u r r a y en T. J.
Jones; JAVMA /.?/, 481 (1957).

Ilet dierlijk lichaam is wat zijn proteïnen betreft afhankelijk van de voeding. Volgens
schrijvers zijn de proteïnen zeer belangrijk voor de wondgenezing. Met proeven op
ratten konden zij aantonen dat eiwitrijke voeding de wondgenezing bevordert. Hoewel
de perorale toediening de voorkeiu\' verdient, wijzen zij erop, dat ook injecties met
proteïnehydrolysaat subcutaan, intraperitoneaal of zelfs intraveneus voor de weefsel-
sythc.se zeer belangrijk zijn.

Feedlot tests of the efficacy of Dow ET-57 (Trolcne) for control of cattlc grubs.
E. S. Raun en J. B. Herrick; JAVMA 131, 420 (1957).

Door transplantatie van Hypodermalarven op konijnen, geiten en muizen werd het
mogelijk ongeveer 200 chemotherapeutische middelen te beproeven. Hiervan bleek
het organische fosforpreparaat „Trolcne" i)er os toegediend de larven te bestrijden
vóór deze in de subcutis zijn aangekomen. Naar aanleiding hiervan werd een proef
ingesteld met 77 jonge runderen die behandeld werden en 77 controles. Het middel
werd verstrekt in capsules in een dosering van 1 10 mgr per kg lichaamsgewicht.
Tengevolge van dc behandeling werden voorbijgaande intoxicaties waargenomen,
waardoor de dieren 2 ä 3 dagen geen voedsel opnamen. Er moet op gelet worden
dat voldoende drinkwater ter beschikking is.

Niet alleen bleek dat ongeveer 94,7% van dc tc verwachten horzels dc subcutis niet
bereikten, maar ook werd een gunstige invloed op de groei waargenomen, die ten
opzichte van dc controles cen besparing van $ 298,76 betekende.

Erbkrankheiten im Blickfeld des pr.iktischcn Tierarztes. Dr. A. Bolle; Der Ticr-
züchtcr 9, 284, 1957.

Naast enige bekende erfelijke gebreken bij runderen noemt de schrijver als waar-
schijnlijke erfelijke afwijking ook dc papillomen in de tepels. Hij wijst er op dat het
met de volle hand melken bij deze afwijking dikwijls niet mogelijk is en dat het in
verband hiermede noodzakelijke „strippen" dikwijls aanleiding tot ontstekingen geeft.

Chirurgisch ingrijpen acht hij in het algemeen ongewenst omdat dit meestal aan-
leiding tot nog grotere woekeringen geeft.

Het erfelijke karakter van deze afwijking grondt hij o.a. op het feit dat op een groot
fokbedrijf geen van de nakomelingen van cen zwartbonte stier acht jaar oud werd,
omdat alle dieren voortijdig wegens papillomen in de tepels geslacht moesten worden.
Ook bij de roodbonten zou dit erfelijke gebrek voorkomen.

Das Lebensschicksal von 3632 Fleckvieh-Herdbuchbullen, ein tierärztlich-züchtcrischcr
Beitrag zum Konstitutionsproblem in der Fleckviehzucht. H. Kübitz en H.
Bauer; Zeitschrift für Tierzüchtung und Züchtungsbiologie 69, 127-173, 1957.
Van 1925—1948 werden 3632 stieren nagegaan om tc weten te komen om welke
redenen deze dieren opgeruimd werden. Tevens werden dc leeftijden genoteerd op
het moment van slachten (gemiddeld 4.7 jaar).

Bij deze „rest" komt ook nog veel opruiming voor t.g.v. tuberculose nl. 8,9%.
In hetzelfde artikel wordt ook nog cen samenvatting gegeven over dc uit literatuur
bekende gegevens omtrent de oorzaken van opruiming van fokstieren in Zweden,
Zwitserland cn Duitsland. Hierbij vallen op de hoge percentages, die opgeruimd
worden wegens:

De Commissie van Deskundigen inzake de Lijst van Veevoeders heeft, na overleg
met betrokken belanghebbenden, besloten de produkten bostel (natte bostel, kuil-
spoeling) en spoeling (natte spoeling) met ingang van I april 1958 uit de Lijst van
Veevoeders tc verwijderen.

In principe worden in de Lijst van Veevoeders slechts die produkten opgenomen,
welke door hun aard en hun samenstelling geschikt zijn om als grondstof te dienen
voor mengvoeders. De beide produkten bostel en spoeling, met hun hoge vocht-
gehalten, vallen buiten dit begrip.

Bij het vecvoederonderzoek heeft dit reeds enkele malen tot moeilijkheden aanleiding
gegeven. Hct blijkt n.1. dat de gehalten aan voedende bestanddelen (droge stof) van
deze produkten relatief zeer sterk kunnen schonmiclen, zodat hel niet goed mogelijk is
hiervoor minimumeisen vast tc stellen.

Zo staat in dc Lijst van Veevoeders voor bostel nog steeds cen maximum vochtgehalte
aangegeven van 77%, terwijl hct gemiddelde vochtgehalte volgens de gegevens van
de verkorte tabel van het Centraal Veevoederbureau thans reeds 78% bedraagt.
Bij cen gemiddeld monster natte bostel dat voor vaststelling van de voederwaarde
wordt onderzocht zou dus op hct analysevcrslag moeten worden aangegeven, dat het
vochtgehalte voor bostel tc hoog is, hetgeen uiteraard weer bezwaren kan o])levcren,
b.v. bij vaststelling van de koopprijs.

Het is niet mogelijk de produkten in de Lijst van Veevoeders te handhaven met be-
naming en omschrijving zonder gestelde gehalte-eisen, omdat dan iedere waarborg
voor cen zekere voederwaarde zou verdwijnen, terwijl dan bovendien produkten als
natte pulp en natte aardappelvezcls eveneens in de Lijst zouden moeten worden
opgenomen, waardoor deze haar karakter als lijst van mengvoedergrondstoffen zou
verliezen.

.Mhocwel de Commissie van Deskundi.gen deze produkten uit de Lijst heeft verwijderd,
wil zij er echter wel de nadruk op leggen, dat de produkten bostel en spoeling, al
dan niet ingekuild, in hun soort hoogwaardige voedemiiddelen zijn; zij zijn echtcr
in de Lijst van Veevoeders niet op hun plaats.

(Rijksvoorlichtingsdienst voor de Pluimveeteelt, De Bilt)
Overgenomen uit: Landbouwvoorlichting 19.\')7, 14, bladz. 274-275.
De laatste 10 jaar zijn cr grote veranderingen gekomen in de samenstelling van onze
pluimvccstapcl. Deze bestond 10 jaar geleden vrijwel uitsluitend uit zuivere rassen
cn wel voornamelijk uit Witte Leghorns en Rhode Islands Reds. Daarna zijn de krui-
singen gekomen, die in dc loop van de laatste jaren cen steeds groter aandeel van dc
pluimveestapel zijn gaan uitmaken, zodat in 1956 reeds ruim 80% der uitgebroede
kuikens uit kruisingen bestond.

Uit onderzoekingen, welke dc Rijksvoorlichtingsdienst voor dc Pluimveeteelt de laat-
ste jaren op een groot aantal bedrijven heeft verricht, is duidelijk gebleken, dat diverse
kruisingen gemiddeld betere resultaten te zien geven dan de zuivere rassen.
Tevens bleek cchtcr, dat binnen dc verschillende ras.sen cn kruisingen nog grote
onderlinge verschillen kunnen voorkomen, al naar gelang de afstamming. Dit laatste
is ook bij vele pluimveehouders reeds lang bekend. Ook vroeger wist men wel, dat
dc Witte Leghorn van de ene fokker beter was dan die van de andere.
Bij verschillende kruisingen is dit echtcr cen moeilijk probleem geworden, omdat we
bij een kruising altijd met minstens twee uitgangssoorten te maken hebben en het
niet zeker is, dat twee goede stammen ook weer een goede kruising geven.
Voor de fokker van pluimvee geeft dit extra veel werk. Hij moet er niet alleen voor
zorgen, dat de hennen op zijn eigen bedrijf zo goed mogelijk zijn, maar het belang-

rijkste is, clat hij rr r>ok zorg voor draagt, dat dc kippen bij dr gewone pluimvee-
houders goede resultaten geven.

Kort gezegd kunnen we het fokkcrswcrk indelen in: a. stamvonning; b. combinatie-
onderzoek.

.Ms een fokker nirt ovrr brhoorlijk fokzuivrrr stammen brsehikt, heeft het weinig
zin de kwaliteit van verschillende kruisingen te onderzoeken. Immers, deze kwaliteit
kan dan van jaar tot jaar min of meer belangrijk verschillen.

Over de stamvorming zelf zou al zeer veel te schrijven zijn. Dit zou ons echter tr vrr
vorren, waarom we er hier maar van uitgaan, dat hrt dr fokkrr grlukt is één of mrrr
brhoorlijk fokzuivrrr stammen tc verkrijgen. Natuurlijk zal liij trachten de eigen-
schappen hiervan ieder jaar vcrdrr tc verbeteren, maar in hrt algrmeen zullen deze
eigenschappen verschillende jaren achtereen vrijwel gelijk blijven.
Zoals we zagen is dc vorming van .goede fokstammen niet het einddoel van dr fok-
kerij. Dr fokkrr levert dieren af aan dr vrrmrrrdrraar en vaak zal hij b.v. hennen
afleveren van een zuivere stam of van een kruising tus.sen twee stanmien van hrt-
zrlfdr ras: hier komen dan in vele gevallen hanen bij van ren ander ras, waaruit
dr vrrmrrrdrraar en kuikenbroeder kruisingen leveren. Het is deze laatste kruising
waar hrt op aan komt; zij mort zo .gord mo.grlijk zijn, want dit is van hrt grootste
belang voor allr pluimveehouders.

Om uit de veelheid van kruisingen de beste kruisingen naar voren tr bren.gen, is het
nodig, dat de fokkers in de torkomst zeer vrrl aandarht gaan brstrden aan hrt ondrr-
zoek van de verschillende combinaties. Ilrt doel van dit onderzoek is het vinden van
de beste rombinaties voor dc bedrijfs-pluimverhoudrr. In enkele gevallen zal mis-
schien de zuivere stam wel evengoed blijken te zijn, maar dit vol.gt vanzelf uit het
ondrrzork van de fokker.

Hrt is wrl gebleken, dat vrle fokkrrs drzr problrmen moeilijk alleen kuimrn ojilossen.
Daarom is op.grricht dr Stichting voor hrt Fokkrrijwrzcn bij de Pluimveehouderij,
waarvan de doelstelling kort omschreven als volgt luidt:

2. Hrt oprirhten van een tortsbrdrijf om \\Trschillrndr stammen cn kruisingen tc
onderzoeken.

Doel van het loetshedrijf.
Zoals de naam reeds zegt, zal dc kwalitrit van de dirrrn grtoetst wordrn en hierbij
denken wr dan in het bijzondrr aan dir eigenschappen dir op dr uitrindrlijke winst
van invloed zijn, zoals produktie, uitval, voervcrbniik, eigewirht. Ook aan de ei-
kwaliteit zal dr nodige aandatht worden besteed, daar dit in dr toekomst wel eens
rrn zeer belangrijk punt zou kunnen worden.

Hrt dorl van hrt tortsbedrijf is irdere bij de Stirhting aangeslotrii fokker in dr ge-
Ir.gcnhrid tr strllen een brpaaldr stam of kruising tussen stammen in te sturen, zodat
hij een indruk kan krij.gcn van de kwaliteit hiervan, vrrgelrken met andere inzen-
din.gen.

Dr resultaten van dr lieste inzendingen zullen worden gepubliceerd, zodat alle
pluimveehouders hiervan kennis kunnen nemen.

Als daarnaast zodanige maatregelen .genomen worden, dat iedere pluimverhouder
dir brpaaldc goede kruisin.gen of stammen ook inderdaad kan verkrijgen, zal dit
een briangrijkc vcrbrtrring kunnen betekenen van de resultaten van dc pluimvee-
houderij.

Werkwijze van het toetshedrijf.
ledrrr aangesloten fokker kan, zoals reeds gezegd, een bepaalde stam of kruising
tussen stammen insturen. Hierbij moeten wc onderscheid maken tussen twee soorten
inzendingen.

1. Materiaal dat door de fokker aan de vermeerderaar wordt afgeleverd, dus van
een bepaald ras. Dit kan een zuivere stam zijn, of een kruising tussen twee stammen
van hetzelfde ras; in het laatste geval spreken wc van een fokhybridc.

2. Materiaal, afkonistiR van cen vennrerdcrinBsbcclrijf. Ook hierbij treedt (treden)
dc betreffende fokker(s) op. Wc krijRcn hier voornamelijk tc maken met kruisingen
tussen verschillende rassen, waarbij meestal twee of drie stannnen betrokken zijn,
maar ook kruisingen van stammen binnen hct/clfdc ras kunnen voorkomen. In deze
gevallen spreken wc van cen gebruikshybridc.

ilct is duidelijk, dat in het bijzonder dc ad. 2 vernielde inzendingen dc belangstelling
van dc vele pluimveehouders zullen hebben.

Iedere inzending bestaat uit 400 broedeieren, die centraal uitgebroed worden. Hieruit
worden ± 125 leghennen opgefokt. Als ze tegen de leg zijn, worden hieruit wille-
keurig 100 hennen genomen, welke dieren in twee afdelingen van ieder 50 hennen
worden geplaatst. Hierin worden zc tot het eind van het eerste Icgjaar gehouden,
waarbij produktie, uitval, vocrverbruik, eigcwicht cn eikwaliteit bepaald worden.
Het verdelen van iedere inzending over twee afdelingen wordt gedaan ter verkrijging
van een betrouwbaar beek! van de inzending. (Dus gelijke uitwendige omstandig-
heden voor alle tomen.)

Het toetsbedrijf te Putten.
lu de loop van 1956 is tc Puiten (Gld.) een dergelijk toetsbedrijf opgericht, het be-
drijf is 10 ha groot. Kr kunnen totaal \' 5.000 leghennen in 2 leghokken van 110.\\9
ni. worden ondergebracht, voldoende dus voor 50 inzendingen, ieder van 100 hennen.
Olli zo snel mogelijk met het onderzoek tc kunnen beginnen is reeds in het voorjaar
1956 aan dc fokkers incdcgcdccld cn gelegenheid gegeven tot het inzenden van mate-
riaal op het toetsbedrijf.

Van dc aangemelde inzendingen werden cr 35 aangenomen. De dieren zullen worden
aangehouden tot een leeftijd van 500 dagen, waardoor het niogilijk wordt jaarlijks
een nieuw onderzoek tc verrichten in dezelfde leghokken.

Op ccn leeftijd van 4\'/. ä 5 maanden werden dc dieren in dc leghokken gehuisvest.
Dc resultaten worden maandelijks onder codc-nummer openbaar bekend gemaakt.
Uit dc tot nu toe hieromtrent gepubliceerde gegevens blijkt wcl duidelijk, welke be-
langrijke verschillen binnen dc verschillende rassen en gelijksoortige kruisingen kun-
nen voorkomen.

In 1957 is wederom gclc.gcnlicid gegeven tol het aanmelden van inzendingen. Dit-
maal kwamen er 56 aanmeldingen binnen. Dc 50 aangenomen inzendingen bestaan
uit 23 gcbruikshybridcn, 24 fokhybridcn en 3 stammen.

In mei 1957 werd cen begin gemaakt met ccn onderzoek van slachtkuikens, waarbij
dc voor dc uiteindelijke winst belangrijkste factoren, zoals groeisnelheid, vocrverbruik,
uitval en slachtkwaliteit, zullen worden nagegaan.

Dc slachtkuikens zullen, afliankclijk van dc soort, worden aangehouden tot een leef-
tijd van 10—12 weken.

Doel cn werkwijze van de Stichting voor het 1\'okkerijwczen bij de Pluimveehouderij
en van het toetsbedrijf zijn hier slechts in het kort weergegeven.

Voor dc fokkers is het toetsbedrijf natuurlijk zeer belangrijk, omdat zc de lesultaten
van hun eigen inzendingen kunnen vergelijken met andere inzendingen en zij bij
goede resultaten voordcel kunnen verwachten door cen grotere vraag.
Het doel van het toetsbedrijf, dus het onderzoeken van de kwaliteit van stammen en
kruisingen tussen stammen, is echter niet alleen voor fokkers van belang, maar voor
alle pluimveehouders. Vóór dit onderzoek hadden we nl. alleen gegevens over de
waarde der verschillende rassen en kruisingen, maar door het onderzoek op het toets-
bedrijf zullen ook de resultaten van dc beste combinaties bekend worden.

Verslag van een op de Algemene Vergadering van de Ned. Zoötechnische Vereniging
op 14 januari 1958 door Dr. Ir. C. Schriere gehouden inleiding over: De economische
betekenis van de spreiding der eiwitgehalten van melk.

De inleider behandelt hierin het probleem in hoeverre cen door selectie te bereiken
verhoogd eiwitgehalte van de melk zal leiden tot een betere rentabiliteit der melkvee-
houderij,

Aangezien dit onderwerp thans in het teken der belangstelling van landbouwkundig
Nederland staat, volgt hieronder het belangrijkste uit deze lezing.

Dat koemelk haar betekenis als voedingsmiddel voor een aanzienlijk deel ontleent aan
de daarin voorkomende eiwitten, wordt tegenwoordig algemeen ingezien. Stond vroe-
ger vooral het melkvet in het brandpunt van de belangstelling, in de laatste de-
cennia hebben voedingsdeskundigen in steeds toenemende mate de aandacht geves-
tigd op dc grote waarde van melkciwittcn voor dc menselijke voeding.
Dat deze gang van zaken ook de belangstelling van de melkveehouders — cn wellicht
meer nog die van de fokkers — een nieuwe richting doet uit.gaan is begrijpelijk. Is
het de melkveehouderij kwalijk te nemen, dat deze belangstelling zich eerst thans
gaat ontwikkelen? Ik geloof het niet: Immers, zolang dc zuivelindustrie dc melk uit-
sluitend of in zeer overwegende mate naar vetgehalte betaalt, heeft het voor de vee-
houder geen zin aandacht te schenken aan het eiwitgehalte der door zijn koeien
voortgebrachte melk, hoe belangrijk dat eiwit ook moge zijn voor de menselijke voe-
ding.

Moet dan in deze de zuivelindustrie een ernstig verwijt gemaakt worden, zult U
vragen? Het zou onjuist zijn een der.gelijke vraag zonder meer bevestigend te be-
antwoorden. Immers, pas indien dc consument ccn eiwitrijke melk duurder betaalt
dan een ciwitarme, heeft de eerste voor de zuivelfabrikant een hogere waarde dan
de laatste. En slechts wanneer de zuivclf.ibrikant uit eiwitrijke melk racer of wel
duurdere produkten weet te maken dan uit ciwitarme, kan hij voor de eiwitrijke melk
cen hogere prijs betalen dan voor de ciwitarme.

Ik hoop U straks nader uiteen te zetten, dat dc zaak wat dit betreft .geenszins een-
voudig ligt. In vele .gevallen heeft de eiwitrijke melk voor de zuivelfabrikant geen of
nauwelijks hogere waarde dan dc ciwitarme, en onder die omstandigheden is het
dan ook begrijpelijk, dat hij — alle voedingsthcoricën ten spijt — dc melkprijzen niet
differentieert naar eiwitgehalte.

Nu was al lang bekend, dat voor de „kaaswaarde" van melk het caseïnegehalte van
grote betekenis is. Ten onrechte veronderstelde men een aanzienlijke correlatie tussen
vet- en caseïnegehalte, alsmede ccn tc ho.ge regressiecocffiriënt. Ten onrechte ver-
onderstelde men, dat een betaling naar vetgehalte tevens een bevredigende betaling
naar caseïnegehalte inhield.

Overi.gcns moet gezegd worden, dat wij tot voor kort niet beschikten over ecn ciwil-
bepalingsmcthodc, welke voor de grote praktijk bruikbaar is, zoals b.v. de vetbepa-
lingsmethoden vol.gens G e r b e r of Babcock.

Ecn der.gelijke methode, althans een werkwijze, welke zich leent voor toepassing op
grote schaal, is er thans wel en ze wordt in Friesland in ecn tweetal daarvoor spe-
ciaal in.gerichte laboratoria uit.gcvoerd. Het lijkt erop, dat een andere, wellicht nog
beter bruikbare methode, weldra zal vol.gen.

Dr betaling der van veehouders ontvangen melk naar eiwitgehalte cn de bepaling van
het eiwitgehalte der melk van afzonderlijke koeion zijn cen feit geworden.
Er is in Friesland een nieuwe koers uitgestippeld. Allereerst rijst dc vraag, wat bier-
van voor dit gewest te verwachten is. Van nog groter belang is het antwoord oj) de
vraag wat deze nieuwe koers voor andere landsdelen zal kunnen betekenen.
Ik zal bij het behandelen van deze problemen het accent leg.gen op de kwestie van de
relatie, welke cr bestaat tussen het eiwitgehalte en de geldelijke waarde van melk.
Toch zal ik cr niet geheel aan kunnen ontkomen iets te zeg,gen over de aard der
variaties in dc ciwit.gehalten der melk van afzonderlijke koeien, terwijl ik het v.v.d.s.-
.gehalte in belangrijke mate in mijn beschouwin.gen zal moeten betrekken.

2. Variaties in de lactatie-gemiddelde eiwitgehalten der melk van afzonderlijke
koeien.

Ofschoon ik mij — zoals .gezegd — tot taak .gesteld heb U iets te vertellen over dc
relatie eiwitgehalte/waarde van melk, wil ik toch allereerst even stilstaan bij de sprei-
ding der in melk voorkomende eiwitgehalten.

Immers, U zoudt mij vermoedelijk niet voor het houden van een causerie hebben
uitgenodigd indien bekend was, dat het eiwitgehalte van melk een overal en altijd
gelijke waarde had.

Bekend is echter, dat melk met zeer uiteenlopende eiwitgehalten wordt aangetroffen
en het lijkt mij nuttig in het kort te vermelden hoe groot deze variaties ongeveer zijn.
Ik zal hierbij niet trachten aan te geven, welke verschillen in eiwitgehalten voorkomen
in monsters van kleinere of grotere hoeveelheden melk van verschillende herkomst of
in verschillende tijden van het jaar genomen.

Ik neem aan, dat de eiwitgehalten der melk van afzonderlijke koeien dc zoötcchnieus
veel meer interesseren. Nu wisselt in de loop van een lactatieperiode het eiwitgehalte
der melk van een koe in belangrijke mate. Teneinde deze complicatie te vermijden,
zal ik mij beperken tot het gemiddelde eiwitgehalte van de melk, welke door een koe
in de loop van een lactatieperiode wordt gegeven.

Omtrent de variatie van de lactatie-gemiddelde eiwitgehalten is betrekkelijk weinig
bekend. De belangrijkste gegevens van Nederlandse oorsprong zijn vastgele.gd in de
dissertatie van Dr. Politiek. Ze zijn ontleend aan een onderzoek, dat enige jaren
.geleden plaatsvond in Friesland.

Dr. Politiek vindt als standaarddeviatie der eiwit,gehalten, afgeleid uit 330 Gie-
kerksc melklijsten 0.16%, terwijl uit de mclklijsten van 252 in Jelsum gehouden koeien
een standaarddeviatie van 0.17% werd af.geleid.

Eigen waarnemingen, betrekking hebbend op circa 300 koeien, verspreid over de
provincie Utrecht, waarvan in 1939/40 dc melk werd onderzocht op haar gehalte aan
vetvrije droge kaas, lieten een standaarddeviatie van 0.21% zien. Ik moet hierbij op-
merken, dat dc door mij bepaalde gehalten aan vetvrije droge kaas niet indentiek zijn
met eiwitgehalten. Tussen het gehalte aan v.v.d.k. en het eiwitgehalte bestaat
echter een vrij sterke correlatie.

Uit deze vrij summiere gegevens mag naar mijn overtuiging wel afgeleid worden, dat
in de lactatiegemiddelde eiwit,gehalten der melk van de in Nederland ,gehouden
koeien een aanzienlijke verscheidenheid voorkomt Het is omuo.gelijk over de grootte
der spreiding een betrouwbare schatting te maken. Toch is het duidelijk, dat met
een variatiebreedte van tenminste 1.5% .gerekend moet worden, als we de Neder-
landse veestapel als één universum zouden beschouwen.

Hiermede is dan tevens duidelijk, dat vrij sterk uiteenlopende eiwitgehalten hun

Terloops zij voorts nog op.gemerkt, dat het lactatiegemiddelde eiwitgehalte der melk,
voor een koe een tamelijk karakteristieke waarde is. Voor opeenvolgende waarden
vond Politiek een correlatiecoëff. van circa 0.7.

3. Variaties in de lactatie-gemiddelde samenstelling van het eiwitpatroon in de melk
van afzonderlijke koeien.

Aan.gczien in melk een aantal eiwitten voorkomt, welke niet alle van .gelijke betekenis
zijn voor dc waarde der melk, lijkt het mij nutti.g even stil tc staan bij het eiwit-
patroon. In de loop van een lactatieperiode is dit aan vrij sterke wisselingen onder-
hevig. In biest overheerst, zoals bekend, de albumine, terwijl nadien dc caseïne de
belangrijkste plaats inneemt. Volgens Politiek is het aandeel van dc caseïne ge-
durende het verdere verloop van de lactatie vrij constant. Het bedraagt circa 80%.
Intussen zullen U de lactatic-.gemiddeldc eiwitpatronen der melk van afzonderlijke
koeien het meest interesseren, doch dienaangaande is betrekkelijk weinig bekend.
Politiek vond bij 170 melklijsten van Giekerkse koeien voor het verband tussen
caseïne- en totaal eiwitgehalte een correlade-coëff. van -f 0.89. Hieruit mag men
concluderen, dat onder Giekerkse omstandigheden met een vrij grote nauwkeuri.gheicl
(St. f. 0.06%) uit het totaal eiwitgehalte het gehalte aan caseïne kan worden be-
rekend. Of ook elders een zo .goede correlatie tussen eiwit- en caseïncgehalte bestaat,
is mij niet bekend. Maar ook al zou elders een ho.ge correlatie-coëff. gevonden wor-
den, dan nog moet worden afgewacht of de Giekerkse regressicfonnule mag worden

toegepast. Men moet naar mijn mening rekening houden met de mogelijklu-id, dat
elders de caseïne een ander percentage van hct totale eiwit uitmaakt dan dc in
Giekcrk gevonden waarde.

In die gevallen, waarin van dc eiwitten slechts dc caseïne van economische betekenis
is, d.i. bij de verwerking tot kaas, zal men cr goed aan doen dit probleem nader tc
onderzoeken, alvorens tot betaling der melk naar totaal eiwitgehalte wordt overge-
gaan.

Hetzelfde geldt ingeval men bij dc veefokkerij bedoelt te selecteren op easeïnegehaltc,
doch om praktische redenen zich baseert op het gemakkelijker tc bepalen gehalte aan
eiwit.

Het lijkt mij voorts van praktisch belang, dat nagegaan wordt met welke nauwkeu-
righeid het lactatic-gemiddclde caseïnegchaltc kan worden afgeleid uit hct vet-
gehalte en de densiteit!

4. Wat is de betekenis van variaties in het eiwitgehalte voor de economische waarde
van melk?

Dat de bestemming, welke aan de melk gegeven wordt, van groot belang is bij het
geven van een antwoord op deze vraag behoef ik U nauwelijks te zeggen. \\\'oor dc
3 hoofdbestemmingen, die in ons land aan de melk worden gegeven is dc invloed van
het eiwitgehalte op dc economische waarde der melk zeer verschillend.

4.1. Bij verwerking tot consumptiemelk is van enige directe invloed biimcn zeer
wijde grenzen geen sprake. Melk met cen hoog eiwitgehalte brengt de melkinrichting
niets meer op dan melk met een laag gehalte aan eiwitten. Pas wanneer aan con-
sumptiemelk de cis zou worden gesteld, dat zc een bepaald eiwitgehalte moet hebben,
krijgt de zaak cen ander aanzien. Het stellen van een dergelijke eis zou rationeel
zijn met betrekking tot de voedingswaarde der melk. liet standaardi.seren van melk
op eiwitgehalte stuit cchtcr op grote technische moeilijkheden. En passant zij opge-
merkt, dat teehni.sch wel uitvoerbaar is de standaardisatie van consutnptiemclk op
haar gehalte aan v.v.d.s. Langs deze weg wordt — zij hct op indirecte wijze - -
tot op zekere hoogte misschien tevens een standaardisatie van hct eiwitgehalte bewerk-
stelligd. Ik kom op deze kwestie nog terug.

4.2. Bij de verwerking van melk tot gecondenseerde melk cn melkpoeder is hct eiwit
van betekenis voor dc waarde dier melk, voorzover eiwitgehalte cn v.v.d.s.-gehalte
ren belangrijke correlatie vertonen. Dit blijkt voor dc lactatiegcmiddclde eiwit- en
v.v.d.s.-gehalten hct geval te zijn. Politiek vond corrclatic-cocfficiëntcn van 0.70
en 0.75. Bij deze correlatie-coëfficiënten behoren rcgrcssic-coëfficiënten van 0.74 resp.
0.79. Indien deze coëfficiënten algemene geldigheid hebben gaat een hoger eiwit-
gehalte gepaard met een iets minder verhoogd v.v.d.s.-gehalte. Het lijkt mij intussen
niet onwaarschijnlijk, dat de berekende v.v.d.s.-gehalten met systematische fouten
behcjjt zijn en wel in dier voege, dat bij relatief hoge eiwitgehalten te lage v.v.d.s.-
gehalten zijn berekend cn omgekeerd. Bij gebrek aan betere gegevens zal ik voor
mijn verdere betoog aannemen, dat hct verband tussen v.v.d.s.- cn eiwitgehalte hct
best als volgt kan worden weergegeven: v.v.d.s. = 0.8 E 6.15.

Dit betekent, dat bij dc momenteel zo ongeveer geldende ijrij.svcrhoudingen¹) 0.5%
eiwit op dc waarde der melk voor de bereiding van mclkprodukten cen invloed van
0.3 ä 0.4 ct. per kg. heeft.

Ik wil intussen niet nalaten cr nogmaals op te wijzen, dat een uitgebreid nader onder-
zoek naar de relatie v.v.d.s./eiwit dringend noodzakelijk is, alvorens de veehouders
geprikkeld worden tot hct treffen van bepaalde sclccticmaatrcgclen. Bij cen dergelijk
onderzoek dient het v.v.d.s.-gchaltc door drogen tc worden bepaald!

4.3. Bij verwerking van melk tot kaas komt de economische betekenis van de
spreiding der eiwitgehalten pas goed tot zijn recht.

Perk kg. melk equivalcert cen verschil in eiwitgehalte ten bedrage van 0.5% met
circa 1.12 ct. verschil in geldelijke waarde.

■1.4. Het voorgaande kort samenvattend kom ik tot de volgende conclusie.
Onder overigens gelijke omstandigheden, zijn variaties in het eiwitgehalte voor wat
betreft de waarde der melk

e) terwijl bij verwerking tot kaas variaties in het eiwitgehalte van aanzienlijk belang
zijn voor de geldelijke opbrengst der melk.

5. Welke betekenis een stijging van het eiwitgehalte heeft voor de geldelijke waarde
der in Nederland verwerkte melk is met behulp van de zo even genoemde cijfers op
eenvoudige wijze te berekenen. Een stijging van het eiwitgehalte met 0.5% doet —
aldus leert een eenvoudig rekensommetje — de waarde der Nederlandse melk gemid-
deld ruim 0.5 ct. omhoog gaan. Zo eenvoudig ligt de zaak intussen niet. Er kunnen
n.1. cen aantal complicaties optreden. Ik zal zc niet alle noemen, maar vnl. op ccn
daarvan Uw aandacht vestigen en wcl op het feit, dat, welke bestemming er ook aan
dc melk gegeven wordt, in grote trekken zal de netto-opbrengst — gezien over lan-
gere termijn — steeds zo ongeveer dezelfde zijn. Of met andere woorden, bij verwer-
king der melk tot consumptiemelk, melkproduktcn of kaas, zal steeds een ongeveer
gelijke netto-opbrengst worden verkregen, zodat aan de boer ccn ongeveer gelijke
mclk|)rijs zal kunnen worden betaald.

Het op dit moment bestaande evenwicht, zou door ren stijging van het eiwitgehalte
met b.v. 0.5% ongetwijfeld verstoord worden. Immers, indien cr met de prijzen der
produkten niets gebeurt, zou dc netto-opbrengst bij verwerking tot consumptiemelk
onveranderd blijven, bij verwerking tot melkproduktcn met 0.4 ct. stijgen cn bij vcr-
werkin.g tot kaas met 1.25 ct. per kg. omhoog gaan.

Wanneer dc kaasfabriek 1.25 c#meer voor een kg melk aan zijn leveranciers gaat
betalen, kunnen de melkproduktcnfabrick en het consumpticbcdrijf niet achterblijven,
Dc gewijzigde samenstelling der melk geeft echtcr dc melki)roduktenfabrick nauwe-
lijks, en het consurnptiemclkbedrijf in het geheel geen mogelijkheid voor het betalen
van ccn hogere prijs voor de grondstof. Om inilk te kunnen blijven betrekken zullen
zij hun verkoopprijzen moeten verhogen, ook al geeft dc marktpositie daartoe geen
enkele aanleiding. Een verkleinde afzet cn bij.gcvolg cen geringere behoefte aan grond-
stof zullen het resultaat zijn,

Dczc vrijkomende grondstof zal dc kaasindustrie in eerste instantie tot zich kunnen
trekken, aannemende, dat dc kaasprijs nog steeds niet — of althans niet te sterk - -
gedaald is. De stijging van het eiwitgehalte met 0.5% verhoogde echtcr dc kaas-
produktic reeds met circa 1/6. Voegen wij hierbij de kaas gemaakt uit de melk, welke
vrijkomt uit de consumptiemelk- en de mclkproduktenscctor, dan is de kans op ccn
prijsdaling wel zeer groot. Dc voordelen der stijging van het eiwitgehalte zouden
bijgevolg wcl eens kleiner kunnen zijn dan uit cen eenvoudige berekening volgt.
Er moet de Nederlandse melkveeho\\iderij cn de zuivi lindustric dan ook het nodige
aan gelegen zijn, om te voorkomen dat een verhoging van het eiwitgehalte der melk
slechts van positieve betekenis kan zijn voor de kaaswaardc. Door cen cis te stellen
aan het eiwitgehalte van consumptiemelk en melkproduktcn, een cis, w(4kc in ver-
band met de voedingswaarde van deze artikelen rationeel mag heten, zou bereikt
worden, dat uit melk met een hoog eiwitgehalte meer consumptiemelk cn melk-
produktcn bereid kunnen worden, dan uit melk met een laag eiwitgehalte. Ilct zo
even besproken prijsmechanisme zou kunnen bewerkstelligen, dat variaties in het
ciwit,gchalte dc geldelijke opbrengst der melk in ongeveer gelijke mate zou doen
variëren bij verwerking tot kaas, consumptiemelk, resp. melkproduktcn.
Dc oplossin,g, die ik U hier aan de hand doe, heeft echter voorlopig alleen maar
theoretische betekenis. Het standaardiseren van consumptiemelk en melkproduktcn op
eiwitgehalte is n.1. praktisch vrijwel niet uitvoerbaar. Bovendien kan niet de Neder-
landse zuivelindustrie dc samenstellingseisen voor melkproduktcn, die grotendeels ge-
ëxporteerd worden, vaststellen.

Het zijn de importerende landen die het voor het zeggen hebben. En algemeen wordt
thans cen bepaald gehalte aan vet en v.v.d.s. verlangd.

Wanneer men een en ander nog eens overdenkt, rijst onvi\'illekeurig de vraag of voor
ons land als geheel gezien het „fokken op eiwitgehalte" wel de juiste koers is. Biedt
— aldus kan men zich afvragen — het „fokken op v.v.d.s." betere economische pers-
pectieven?

6. Welke economische perspectieven biedt het jokken op v.v.d.s.-gehalte ten op-
zichte van het fokken op eiwitgehalte?

Om op deze vraag cen antwoord te kunnen geven zou men allereerst 2 dingen moeten
weten, n.1.:

1. Hoe .gedraagt zich het v.v.d.s.-gehalte wanneer door middel van een doelmatige
selectie enz. het eiwitgehalte verhoogd wordt?

2. Wat gebeurt er met het eiwitgehalte wanneer dc fokkers erin slagen het v.v.d.s.-
gehalte te verhogen?

Ik geloof, dat momenteel onze kennis ontoereikend is orn op deze vra.gen een .gefun-
deerd antwoord te kunnen geven. Een dergelijk antwoord valt n.1. uit re.gressie-
vcrgelijkingen niet af te lezen!

Ik zou echter, bij wijze van hypothese, dc volgende veronderstelling willen maken:
Ie. Een door doelmatige selectie enz. met 0.5% verhoogd eiwitgehalte gaat .gepaard

met een min of meer toevallige stijging van het v.v.d.s.-gehalte ad 0.25%.
2e. Omgekeerd gaat een door selectie met 0.5% verhoogd v.v.d.s.-gehalte .ijepaard

met een min of meer tocvalli.gc stijging van het eiwitgehalte ad 0.25%.
Het effect van deze veronderstellingen — aannemende, dat zc werkelijkheid zouden
worden — op de geldelijke opbrengst der Nederlandse melk, valt niet .gemakkelijk
te berekenen. Er is in feite cen groot aantal mogelijkheden, waaruit ecn keuze ge-
maakt moet worden. Ik kan slechts dc naar mijn inA;ht meest voor dc hand li.ggendc
keuze maken en deze is, dat van de gewijzigde samenstcllin.g der melk in eerste in-
stantie de kaasprijzen de sterkste druk zullen ondervinden. In de beide voorbeelden
stijgt n.1. de kaasproduktie bij gelijkblijvende hoeveelheden verwerkte melk relatief
veel sterker dan de melkproduktenproduktic.

Als ik nu eenvoudigheidshalve de prijs van dc v.v.d.s. in melkproduktcn en con-
sumptiemelk ongewijzigd denk, dan valt ecn berekening eenvoudig te maken. Om de
consumptiemelkprijs ongewijzigd te kunnen laten, moet ik dit produkt echter stan-
daardiseren op het huidi.ge gemiddelde v.v.d.s.-gehalte.

Ecn verhoging van het eiwitgehalte cn het v.v.d.s.-gehalte der Nederlandse melk met
0.5% resp. 0.25% doet de gemiddelde netto pobrcngst met 0.2 a 0.3 ct. per kg.
stijgen.

Een verhoging van het v.v.d.s.-,gehalte en het eiwit.gehaltc der Ncderlandse melk met
0.5% resp. 0.25% doet de gemiddelde netto opbrengst met 0.4 a 0.5 ct. per k.g.
stij.gen.

Mag uit deze cijfers geconcludeerd worden, dat fokken op v.v.d.s.-gehalte dc voor-
keur verdient boven fokken op eiwitgehalte? Ik zou dit niet graag beweren, evenmin
overigens als het omgekeerde.

Wij tasten aan.gaande een aantal kwesties momenteel nog tc veel in het duister om
tot een verantwoorde uitspraak te komen.

U zult nu van mij wellicht cen antwoord verwachten O]) dc vraa.g, wat er dan wel
moet gebeuren om wat meer inzicht tc krijgen in deze zeer gecompliceerde ])roblemen.
Alvorens dit antwoord tc geven wil ik echter nog graag even met U stilstaan bij dc
vraag,

7. Van welke betekenis kan een dalende boterprijs zijn op het economisch rende-
ment van een verhoogd eiwit- enjof v.v.d.s.-gehalte?

Dc in dc gehele wereld zich toespitsende afzetmoeilijkhcden voor boter maken het
waarschijnlijk, dat de boterprijzen zullen dalen. Bij gelijkblijvende prijzen van de volle
produkten en een aangepaste stijging van de prijs der magere, zou de totale gelde-
lijke opbrengst der melk ongewijzigd blijven. Of echter bij een dalende boterprijs de
prijs van een artikel als magere melkpoeder bereid zal zijn te stijgen, is zeer de vraag.

Ik waag mij niet aan voorspellingen. Misschien zal op de lange duur een lagere boter-
prijs in de wereld inderdaad de neiging hebben te leiden tot hogere prijzen voor
magere produkten en dus ook voor het eiwit in de kaas en voor de v.v.d.s. in volle
melkprodukten en consumptiemelk.

Eén ding kan echter met grote waarschijnlijkheid voorspeld worden n.1. dat los van
het absolute prijsniveau, de prijzen van eiwit en v.v.d.s. zich omgekeerd evenredig
zullen blijven verhouden tot het eiwit- resp. v.v.d.s.-gehalte. Of om een voorbeeld
tc noemen: Een verdubbelde eiwitprijs zal gepaard gaan met een eveneens verdub-
belde prijs voor dc v.v.d.s.

Het antwoord op dc vraag of er gefokt zal moeten worden op eiwit of op v.v.d.s.
wordt dus niet beïnvloed oor de boterprijs. Wel echter wordt het absolute belang van
het fokken op eiwit- en/of v.v.d.s.-gehalte in sterke mate mede bepaald door de
boterprijs.

Over de economische betekenis van dc spreiding der eiwitgehalten van melk en de
daarmede samenhangende problemen valt ongetwijfeld nog heel wat meer te zeggen
en er vallen heel wat meer cijfers tc produceren. Het lijkt mij intussen verstandiger,
het,geen ik tot nu toe behandelde in het kort samen tc vatten. Tegelijkertijd zal ik
dan enkele suggesties doen met betrekking tot het verkrijgen van een beter inzicht
in de problemen, welke ons bezighouden.

b) Bij dc huidige prijsverhoudingen is het melkeiwit of beter gezegd de caseïne, na
het melkvet het duurste bestanddeel van melk, indien men deze melk kan verwer-
ken tot kaas.

c) Indien melk verwerkt wordt tot consumptiemelk of melkprodukten, brengt het
eiwit geen andere prijs op dan de overige bestanddelen der vetvrije droge stof.

(1) De lactatiegemiddelde eiwitgehalten der melk van afzonderlijke koeien vertonen,
blijkens recente in Friesland verrichte onderzoekingen, een aanzienlijke spreiding.
Andere onderzoekingen wijzen in dezelfde richting. Deze spreiding biedt — naar
wordt aangenomen — de mogelijkheid om het eiwitgehalte der Nederlandse melk
door middel van een doelmatige selectie enz. in belangrijke mate op te voeren.
Omtrent het daarvan tc verwachten effect op de kostprijs van dc melk — een
zeer belangrijk aspect voor dc economie van dc melkveehouderij — zijn mij he-
laas geen gegevens bekend.

Een fundamentele bestudering van dit probleem is van actuele betekenis.
Vervol.gens rijst bij mij nog de vraag of, met behidp van bepaalde vocdermiddclen
of stoffen met specifieke werking, het eiwitgehalte der melk op economisch ren-
dabele wijze kan worden beïnvloed.

e) Aangezien vooralsnog de caseïne na het vet het duurste melkbestanddcel is, zal
het nodig zijn zich niet blindelings te richten op het totaal eiwitgehalte. Het ver-
dient ernstig aanbeveling — het verband caseïne/totaal eiwit — zij het wellicht
steeksproefsgcwijze — nauwlettend te volgen.

Hetzelfde geldt voor het v.v.d.s.-.gehalte, in verband met zijn betekenis voor dc
melkproduktcnindustrie, eventueel dc consumptienu\'lk. Er moet rekening worden
houden met de mo,gelijkheid, dat tengevolge van selectie systematische verande-
ringen optreden in het verband tussen eiwit- en caseïncgehalte resp. eiwit- en
v.v.d.s.-gehalte.

f) Een verhoging van het eiwitgehalte verbetert de samenstelling der melk in eco-
nomisch opzicht slechts voorzover deze melk tot kaas verwerkt wordt, tenzij het
v.v.d.s.-gehalte een relatief even sterke stijging zou vertonen als het eiwitgehalte,
hetgeen vrijwel onmogelijk lijkt.

Zolang niet meer dan 1/3 deel van dc Nederlandse melk tot kaas verwerkt wordt,
schuilt in het over de gehele lijn fokken op eiwitgch.nltc het gevaar van een-
zijdigheid.

van grote betekenis zijn voor het economisch effect van het fokken op eiwitgehalte.
Vooralsnog lijkt een dergelijke standaardisatie onmogelijk.

Standaardisatie van mclkprodukten op v.v.d.s.-gehalte is reeds een normale prak-
tijk, terwijl het standaardiseren van consumptiemelk op v.v.d.s.-gehalte technisch
wel uitvoerbaar is en momenteel af en toe reeds wordt toegepast.

h) Indien men cen keuze moet maken tussen „fokken op eiwitgehalte" en „fokken
op v.v.d.s.-gehalte" moet cen aantal problemen onder ogen gezien worden. Zonder
ook maar enigszins volledig te zijn en met voorbijgaan van dc foktechnische en
voedertechnischc problemen wil ik er enkele noemen.

Allereerst is cr het probleem van dc invloed van een verhoogd eiwit- resp.
v.v.d.s.-gehalte op de kostprijs van deze produkten. Vervolgens is er de vraag in
welke mate cen verhoging van het eiwitgehalte gepaard gaat met veranderingen
in het v.v.d.s.-gehalte en omgekeerd.

Het effect, dat verhoogde gehalten heeft op de omvang der produktie en daar-
mede op de prijzen vormt een moeilijk en m.i. niet op te lossen vraagstuk. Naast
dit vraagstuk, doch tegelijkertijd er nauw mede samenhangend, kennen we het
verschijnsel, dat veranderingen in de geldelijke opbrengst der ondermelk bij ver-
werking tot kaas invloed hebben op de opbrengst bij andere bestemmingen der
ondermelk en omgekeerd.

In verband hiermede meen ik te moeten waarschuwen tegen overdreven verwach-
tingen voor dc rentabiliteit van de melkveehouderij wanneer de samenstelling der
ondermelk eenzijdig (hetzij eiwit, hetzij v.v.d.s.) verbeterd wordt.

i) Een daling van de boteri)rijs heeft dc tendentie de absolute prijs van eiwit en
v.v.d.s. te doen stijgen. De prijsverhoudingen tus.sen eiwit en v.v.d.s. blijven echter
ongewijzigd.

.Naast allerlei technische gegevens als het financielc overzicht, de samenstelling van
het personeel, cen lijst van aangesloten verenigingen enz. bevat dit 23e jaarvcrsl.ag
ook weer de Statuten der Stichting en het Controle-reglement en een opsonuuing van
de omzetten der aangesloten coilperaties. Het zou te ver voeren d.^ar verder op in te
gaan. Het moge voldoende zijn te memoreren, dat de omzet aan C.L.O.-mengvoeders
weer met IC.4% is gestegen en in het verslagjaar meer dan 1.3 millioen ton bedroeg.
Ook het verslag van het controle-werk leent zich niet zo zeer voor een bespreking
in het Tijd.schrift voor Diergeneeskunde. Wel is het misschien interessant uit de al-
gemene beschouwingen van dit jaarverslag enkele opmerkingen aan tc halen, die mo-
gelijk niet zo algemeen bekend zijn maar toch wel de aandacht verdienen.
Zo zou ik willen wijzen op het C.L.O.-controle-voorschrift dat de rundveevocders
B, C; en D tenminste 4% vet moeten bevatten, wat vooral wegens de slechte hooi-
kwaliteit van het afgelopen jaar v.Tn belang wordt geacht.

Dc toediening van magnesiumkoekjes zou minder bezwaren opleveren als men de
koeien op stal al vast hieraan went.

De belangrijkste mededeling is waarschijnlijk wel, dat het bestuur van de C.L.O.-
controle dit verslagjaar besloot cen afdeling pluimvee-onderzoek (onder leiding van
collega Voûte) in het leven te roepen, teneinde cen meer efficiënte pluimvccziekten-
bestrijding tc bevorderen, hoewel ook dc voortgang met het „Bodcm-Plan-Dier" jjlan,
waarbij op grote schaal in het gebied rondom Woudenberg onderzoek wordt verricht
van grond, gewassen cn vee teneinde een beter inzicht te krijgen in de samenhang
die hier bestaat, met ere genoemd kan worden.

Als men de hier beschikbaar komende gegevens met de nodige voorzichtigheid zal
weten tc hanteren, zal dit materiaal ons buitengewoon waardevolle inlichtingen ver-
schaffen over de problemen, die er liggen rondom de intensivering der veebedrijven
in verband met de gezondheid van de dieren en zal dit onderzoek, vooral als er nog
uitbreiding aan wordt gegeven, voor ons land van onschatbare waarde kunnen
worden.

\\ erslag over het jaar 1956 van het Instituut voor V eeteeltkundig Onder-
zoek T.N.O.

Dit jaarverslag begint met de doelstelling van het instituut te geven, welke als volgt
wordt omschreven: „het verrichten van onderzock op het gebied van de dierlijke
produktie, in samenwerking met en ter aanvulling van de overige instellingen, die in
Nederland op dit terrein werkzaam zijn".

Naast gegevens over bestuur, personeel enz. en een lijst van in dit verslagjaar ver-
schenen publikaties treft men cen summier overzicht aan van de verrichte onderzoe-
kingen met, voor zover mogelijk, een samenvatting der resultaten. Zo wordt blijkens
dit verslag veel aandacht besteed aan allerlei k.i. problemen. Genoemd worden bijv.
de agglutinatie van spermiën, zoals die na verdunning vaak optreedt. Dit verschijnsel,
dat nadehg is voor de bcvruchtingsrcsultaten hoopt men op te lossen met behulp
van beschermende kolloiden.

Het bactcricgctal van sperm,i, speciaal in verband met het „diepvries" sperma, en de
invloed van penicilline toevoeging daarop werd bestudeerd. De inseminatie-techniek
van zeugen werd verder ontwikkeld.

Belangrijke resultaten zijn bereikt met het ontwikkelen van cen techniek voor het
nieten van de beweeglijkheid van zaadcellen.

Met eeneiige twcclingstieren wordt een onderzoek ingesteld van dc „hcritability" van
bepaalde spermakenmerken. Ook de invloed van voeding en verzorging der stieren op
sperma eigenschappen vormt een onderwerp van studie. Speciaal ook dc gedwongen
voorbereiding voor de sprong heeft in dit verband de aandacht .gehad.
Andere onderwerpen dan de k.i. zijn o.a. onvruchtbaarheid bij paarden, hormonale
cartratie bij zeugen, sporenelementenbepaling niet behulp van isotopen, oestrogene
stoffen in gras en klaver, kiemsterftc bij broeden, de I Oü-kalverenproef, zachte bacon
en houdbaarheid van vlees, allenia:il problemen, ilie voor de praktijk van de vee-
houderij van directe betekenis zijn.

In de periode van 1 november lO.\'il) tot en met 31 oktober 1957 werden 3044 levende
duiven ter behandeling aangeboden. Hiervan waren 1508 vogel.;, dus 41.4%, met
Trichomonas hepatica (geelparasieten) besmet. Het aantal dieren, hetwelk lijdende
was aan trichomoniasis (\'t geel) van mond, keel, slokdarm en navelstreck was be-
duidend kleiner en bedroeg 121 stuks. Trichomoniasis is een ziekte, die vooral aan de
broedijeriode gebonden is. Zij komt bij nestduiven van tw( e tot vier weken zeer veel
voor. Daar de eigenaar deze in de regel doodt, werden ze niet vaak gezien.
De ziekte kenmerkt zich door het optreden van necrotiscrende ontstekingen in ver-
schillende organen cn weefsels. Overal kunnen zi( h de typisch witgele necrotische
haarden ontwikkelen. Inwendige trichomoniasis, dus trichomoniasis van dc lever,
het hart, de longen enz. kan echter door klinisch onderzoek niet met zekerheid wor-
den vastgesteld. Slechts viermaal werden in de ontlasting darnitriehomonaden aan-
getoond.

Door middel van de agglutinatiereactie werden 1244 bloedmonsters op paratyfus on-
derzocht. In 371 gevallen, dat is 10,2% van het totaal aantal ter behandelin.g aan-
geboden duiven, kon op deze wijze paratyfus worden vastgesteld. Bloedonderzoek ge-
schiedt alleen wanneer de klinische verschijnselen (dunne cmtlasting, dikke gewrich-
ten, hangende vleugels, kreupelheid, evenwichtsstoornissen) daar aanleiding toe
.geven. In alle andere .g< vallen heeft bloedonderzoek .geen zin en kan zelfs aanleiding
.geven tot het trekken van foutieve conclusies. Meermalen werd ook dc paratyfusbacil
(Salmonella typhi-murium) uit gewrichtsvocht cn ontlasting .gekweekt. Een enkele
maal werden eieren toegezonden; door bacteriologisch onderzoek konden .geen para-
tyfusbacillen worden aangetoond.

I\'aratyfus is cen van de meest voorkomende en meest gevreesde ziekten. Gewrichts-
paratyfus en paratyfeuze darmaandoeningen kwamen het meeste voor. I\'aratyfus van

de hersenen en het evenwichtsorgaan werd slechts in een zevental gevallen waarge-
nomen. Het dier kan dan veelal niet meer staan, wentelt over de rug cn heeft het
evenwicht geheel verloren. Herstel is vrijwel uitgesloten. Ook de bekende draaihals-
ziekte is meestal het gevolg van een paratyfusinfectic.

Evenals paratyfus komt ook ornithosis bij duiven zeer veel voor. Het oorzakelijke
virus wordt via de urinewegen en het neus-slijmvlies uitgescheiden. Ook cen uit-
scheiding via de ogen wordt zeer wel mogelijk geacht. Faeccs, ncusslijm en oogvocht
kunnen dus dc smetstof bevatten. Het virus is bestand tegen indrogen en kan in ge-
droogde toestand maandenlang infectieus blijven. De infectie wordt in den regel ver-
oorzaakt door het inademen of door opname met het voedsel van virushoudende stof.
Daarnaast speelt de infectie door direct contact cen grote rol. Het spreekt vanzelf
dat de ziekte op deze wijze een zeer besmettelijk karakter krijgt. De smetstof is in
ons land zeer verbreid.

Door middel van de complemensbindingsrcactic werden 145.3 bloedmonsters op orni-
thosis onderzocht. In 690 gevallen, dat is 18.9% van het totaal aantal ter behande-
ling aangeboden duiven, kon deze ziekte worden vastgesteld. Vooral in de tweede
helft van het jaar werden zeer veel ornithosis-gevallen gezien en kwamen zij dagelijks
op onze kliniek. Zijn dc aanwijzingen voor het bloedonderzoek op paratyfus in den
regel vrij scherp, bij ornithosis is dat dikwijls niet het .geval, ja kunnen deze aan-
wijzin,gcn vrijwel geheel ontbreken. Reutelen en natte ogen zijn typische ornithosis-
vcrschijnselen. Vaak zijn dc symptomen echtcr uiterst vaag.

In 35 gevallen werd pokken en difterie vastgesteld. Veelal had deze ziekte cen goed-
aardig verloop, doch soms vertoonde zij een zeer ernstig karakter, waarbij dc oog-
leden, bckrandcn cn de omgeving van de neusdoppen geheel met pokken waren bezet
cn in dc bek dikke gele beslagen voorkwamen, die vaak tot hi4e proppen waren
uitgegroeid. Ook kan als gevolg van de ziekte het hoornen gedeelte van boven- en
ondersnavel loslaten. Het is dus cen ziekte die heel goed slachtoffers kan maken.
Pokken en difterie bij duiven komt het gehele jaar voor, maar de echte pokkcntijd is
toch wcl het najaar. De meeste gevallen werden in september en oktober gezien. De
ziekte kan door allerlei insecten, vooral muggen worden overgebracht.
Eenmaal geënte dieren zijn levenslang onvatbaar. Wanneer daarna jaarlijks dc jonge
duiven vóór het vliegseizoen — juist in het vlicgscizoen is de kans op besmetting het
grootst — geënt worden, kan men deze gevreesde ziekte van het hok houden.
In de ontlasting van 816 duiven, dat is 22.4%, werden coccidienoöcysten aangetrof-
fen. Wanneer men systematisch de ontlasting van duiven onderzoekt op dc aanwe-
zigheid van coccidienoöcysten, dan treft het steeds dat zoveel klinisch gezonde duiven
coccidien in hun darmen herbergen. Deze dieren zijn besmet met coccidien, doch
zijn daarom nog niet lijdende aan coccidiosis. Zij ondervinden zelf dus geen merk-
bare schadc van dczc parasieten. Voor hun omgeving in het bijzonder voor de jongere
duiven, leveren zij echter als infecticbron cen groot gevaar op. Karakteristiek is na-
melijk voor dc coccidiosis, dat zij vooral dc jonge dieren aantast. Vaak zijn jonge
duiven van nauwelijks enige weken oud reeds zeer sterk met coccidien bc.smct.
Dc grote bron der besmetting is gelegen in de facces. Dc verse uitwerpselen zijn niet
infectieus, wcl uitwerpselen die 3 ä 4 dagen oud zijn. In verse ontlasting zijn de cocci-
dicnoöcystcn nog niet rijp, dus nog niet gevaarlijk voor andere duiven, in ontlasting
welke 3 ä 4 dagen oud is hebben dc oöcysten veranderingen ondergaan, waardoor zc
wel infectieus zijn geworden. Bij het heersen van coccidiosis is het dus cen aller-
eerste vereiste dc uitwerpselen iedere dag zorgvuldig te verwijderen, waardoor dus
dc dieren zo veel mogelijk dc gelegenheid ontnomen wordt rijpe oöcysten op te
nemen.

113 duiven hadden in hun ontlasting spoelwormeieren en waren dus met spoelwormen
(Ascoridia colunibae) behept. Bij een groot aantal wormen kan het .gehele darm-
kanaal volledig verstopt zijn. Sterke besmetting met deze darmparasieten kan dan
ook dc dood tengevolge hebben. Elfmaal was bij sectic dc gehele darm met spocl-
warmen gevuld en baarde het slechts verwondering dat de dieren niet eerder ten
gronde waren gegaan.

In de ontlasting van 182 duiven werden haarwormeieren gevonden. In het overgrote
deel van deze gevallen werden geen ziekteverschijnselen waargenomen. .Mleen bij
sterke besmetting veroorzaken haarwormen een chronische darmontsteking. De dieren
geraken uit conditie, zijn lusteloos, vertonen bloedarmoede, hebben verminderde eet-
lust en vermageren. Toch is overdreven angst voor „haarworm" (Capillaria colurn-
bae) ongegrond. Slechts in een zevental gevallen kon met zekerheid haarwormbesmet-
ting als doodsoorzaak worden aangenomen. De bestrijding is uiterst moeilijk. Ook de
toepassing van de nieuwere wormmiddelen heeft nog geen afdoend succes gebracht.
Zeer gevreesde darmparasieten zijn Echinoparyphium paraulum en Echinoparyphium
recurvatum. Beide behoren tot de grote groep van de Trematoden of zuigwormen
en zijn zeer nauw verwant met het bekende leverbotje, dat vaak bij runderen en
schapen voorkomt. In 11 gevallen kon hun aanwezigheid worden vastgesteld. Alle
Trematoden of zuigwormen hebben voor hun verdere ontwikkeling een tussengast-
heer nodig en het zijn in dit geval slakjes welke als zodanig fun,geren. In verschillende
laaggelegen gedeelten van ons land (de omgeving van de Loosdicchtse plassen, het
Friese merengebied e.a.) is een groot percentage der aanwezige slakjes (Limnaeus,
Planorbis, Vivipara, Physa, Stagnicola) met bepaalde ontwikkelingstussenvormen van
de parasiet besmet en door het eten van dergelijke besmette slakjes kan de duif zich
dus met deze wormsoort infecteren. Dc parasiet veroorzaakt een zeer heftige darm-
ontsteking. De ontlasting is dun en vaak met bloed gemengd. Het ziektebeeld .gelijkt
op darmparatyfus, doch is ernsti.gcr. Als het aantal parasieten groot is, gaat het dier
ten gronde. Van het merendeel der eigenaren werd bericht ontvangen dat reeds ver-
schillende vo.gels waren gestorven. Evenals voorgaande jaren waren wederom alle
waargenomen gevallen afkomstig uit de westhelft van ons land.

Slechts tweemaal werden duiven aangeboden, welke met lintwormen (Aporina dela-
fondia) waren besmet. Gewoonlijk zijn slechts een of twee exemplaren aanwezig, een
enkele maal drie. Hoewel deze lintworm een lengte kan bereiken van ± 25 cm. wor-
den ernstige ziekteverschijnselen nimmer gezien. De tussengastheer is niet met zeker-
heid bekend, doch men neemt aan dat wederom slakjes als zodanig fungeren.
Onbevredigend blijft het vrij grote aantal duiven, waarbij een darmontsteking wordt
vast.gcsteld, doch geen ziekteoorzaak kan worden aan.getoond. Ook het grote aantal
sectics van duiven met darmontsteking, waarbij geen pathogene micro-organismen
worden gevonden, schenkt geen voldoening. Darmaandoenin.gen bij jonge duiven ko-
men zeer veel voor. Zeer waarschijnlijk moeten deze voor een groot deel als defi-
ciëntie-ziekten worden aangemerkt.

In 18 gevallen werd veeruitval waargenomen, veroorzaakt door vedermijten. Deze
mijten (Cnemidocoptes laevis) leven rondom dc basis van dc veerschaehten, verbor-
.gen in dc vcerfollikels. Door de irritatie heeft een versterkte vorming en afstotin.g van
epitheel plaats, benevens een geringe uittreding van sereus vocht, dat het afgestoten
epitheel doet samenkocken tegen de veerschaeht. De veren van de aangetaste follikels
vallen gemakkelijk uit en een plaatselijke kaalheid is het .gevolg.

Meerdere malen konden Syringophilus bipectinatus en Falculifer rostrntus, beide mijt-
soorten, als oorzaak van vecrziekten worden aangetoond. Falculifer rostratus zetelt
uitsluitend op de grote slagpennen en wel onmiddellijk tegen de schacht cn tussen
de baarden, terwijl Syringophilus bipectinatus in de spoel leeft en het afbreken van
de veertjes tengevol.gc kan hebben. Een enkele maal werden huidparasictcn toe.gc-
zonden, welke als Argas reflexus konden worden gedetermineerd. Deze teek verstopt
zich overdag in kieren en spleten en bezoekt \'s nachts zijn .gastheer. Zij zuigen bloed
en kunnen het de duiven zeer lastig maken. Nu en dan werden de bekende perforaties
in de baarden van de slag- en staartpennen waar.genomen veroorzaakt door luizen.
In 18 gevallen kon geen parasitaire oorzaak worden vast.gcsteld. Slechte veerontwik-
keling en bloedpcnnen moeten zeer waarschijnlijk als deficiënde-ziekten worden aan-
gemerkt.

Eenmaal kwam een duif in behandeling met een schimmelig beslag op dc kop, welke
vrijwel kaal was, en op dc pootjes. Door het Centraal Bureau voor Schimmelcultures
tc Delft werd uit huidkrabsel Torulopsis famnta (Harison, Lodder en van
Rij) geïsoleerd. Omtrent de pathogeniteit van deze schimmelsoort konden geen ge-

gevens verkregen worden. De aandoening was zeer hardnekkig. Htrstel werd niet
verkregen.

In 44 gevallen werden duiven aangeboden met oogaandoeningen Het waren veelal
ernstige ontstekingen van de conjunctiva, welke vaak een chronisch karakter hadden
en meermalen weinig neiging tot genezing vertoonden. Enige malen kwamen ook
duiven met ooraandoeningen in behandeling.

Elfmaal mocht het ons gelukken tijdens het leven traumatische gastritis vast te stel-
len. Door röntgenologisch onderzoek werd vijfmaal een spijker, driemaal een stukje
ijzerdraad, eenmaal cen stuk stopnaald, eenmaal twee stukken glas en eenmaal twee
spijkers in de wand van de spiermaag of reeds daarbuiten aangetroffen. Geen enkele
maal werd door opcradef ingrijpen herstel verkregen. Veelal zat de spijker te on-
gunstig en werd van operatie afgezien of ontstond na enige dagen een spiermaag-
fistel, waardoor herstel was uitgesloten.

Duiven met traumatische gastrids zitten in elkaar, vermageren sterk en hebben on-
verteerbare graandelen in dc ontlasting (onvoldoend functionneren van dc spier-
maag). Traumatische gastritis werd het meest waargenomen in maart en april. Na
het koppelen en tijdens de nestbouw zijn de vogels zeer actief, slepen dikwijls van
alles naar de nestpan en kunnen in hun opgewondenheid soms scherpe voorwerpen
doorslikken.

Vijfmaal werden duiven met gesprongen luchtzakken aangeboden.
In totaal werden 214 operaties verricht. Het waren veelal grote verwondingen van
huid en krop, welke door hechting tot genezing werden gebracht. Het is verwon-
derlijk hoe vlug daarna herstel tot stand komt. Ook zeer veel gezwellen, vaak zo
groot als een duivenei, werden langs operatieve weg verwijderd. Meerdere malen
werden ook buikoperaties met succes verricht. Driemaal werd bij een hernia ventralis
door sluiting van de breukpoort herstel verkregen.

In 81 gevallen werden beenfracturen door het aanleggen van cen spalkverband tot
herstel gebracht.

In totaal werden 453 secties verricht. Bij vrijwel al deze secties werd tevens een bac-
teriologisch onderzoek ingesteld — maken van uitstrijkpreparaten, enten van ver-
schillende voedingsbodems — om eventueel aanwezige pathogene micro-organismen
aan tc tonen. De resultaten waren de volgende:

Trichomoniasis van mond, keel, slokdarm en omgeving (22), inwejidige trichomo-
niasis, in hct merendeel van de gevallen van dc lever, minder van hart, longen, pan-
creas, milt, nieren (49), paratyfus, waarbij in cen zevental gevallen ook de paratyfus-
bacil (Salmonella typhi-murium) uit de hersenen en het evenwichtsorgaan kon wor-
den gekweekt (60), infectie door Pasteurella multocida na ernstige verwonding door
kattebcet (2), pseudo-tubcrculosc, lever en milt met kleine haardjes (2), kokken-
infecties (10), pokken en difterie (3), dood veroorzaakt door Echinoparyphium
paraulum (4), dood veroorzaakt door Echinoparyphium recurvatum (2), gestorven
door sterke besmetting met spoelwormen (11), gestorven door sterke besmetting met
haarwormen (7), leucosis (20), leverontstekingen, geen trichomoniasis (12), lever-
necrose (2), enorm vergrote lever met zeer heftige galstuwing, galgangen in lever zeer
verwijd, beide afvoergangen sterk vernauwd (1), nicrontstckingen, geen tricho-
moniasis (8), buikvliesontsteking (18), buikwaterzucht, al of niet gepaard gaande
met stuwingslcver (6), jicht, uraatbeslagen op hart, lever, nieren en buikvlies (5),
traumatische gastritis, spijkers, stuk stopnaald, stuk ijzerdraad, stukken glas (17),
kropwandontsteking met plaatselijk necrosc (2), duivcëi grote divertikel van dc
spiermaag (3), oude ulcus in spiermaagwand (1), darmontstekingen, waarbij geen
pathogene micro-organismen werden aangetoond (59), ulccra in de darm (4), con-
crementen in de darm (2), divertikel van de darm (1), volvulus intestinalis (1),
orgaanrupturen, in het merendeel van de gevallen van de milt en mwendige ver-
bloedingen (14), hartaandoeningen, myocarditis, pericarditis, endocarditis, geen
trichomoniasis (22), luchtzakaandocningen (4), longaandoeningen, geen trichomo-
niasis (3), longbloeding (1), cysteuze ontaarding van de eierstok (1), cileideront-
stekingen, al of niet gepaard gaande met fibrineuze concrementen, eiconcrementvor-

Illing, legnood (18), inwendige gezwellen, goedaardig (4), uitwendige gezwellen,
goedaardig (1), kwaadaardige gezwellen, carcinoom van het ovarium (4), carcinoom
van ovarium en eileider (1), carcinoom van ovarium en lever (1), sarcoom in de
keelstreek (2), sarcoom in de halsstrcck (1), sarcoom in de bovenarmstreek (1),
sarcoom in de schenkclstreck (1), sarcomen in lever, milt, nieren en darmwand (1),
uitwendige trauma (8), aangeschoten (1), necrose van de ondervoet door snoering
van de ring (1), negatieve secties (68).

.Achtmaal werd vergiftiging vastgesteld door parathion. Eenmaal werd loodvergifti-
ging, eenmaal vergiftiging door zinkfosfide gevonden. Het onderzoek in dezen werd
verricht door de toxicologische afdeling van de Rijksseruminrichting tc Rotterdam,
waarvoor we haar gaarne onze dank betuigen.

In totaal werden behandeld 3644 duiven cn bedroeg het aantal verrichte secties 453.
Percentsgewijze is dit getal voor de verschillende provincies: Utrecht 35.9, Noord-
Holland 19.3, Zuid-Holland 14.5, Noord-Brabant 9.7, Gelderland 6.6, Limburg 4.8,
Overijsel 3.8, Zeeland 2.1, Groningen 1.6, Friesland 1.2, Drente 0.4 en N.O.-Polder
0.1. Ontvangen werden 2751 brieven. Het aantal uitgegane brieven bedroeg 3322.
148 faccesmonsters werden voor onderzoek toegezonden. Van enkele Provinciale
Gezondheidsdiensten voor Dieren werden bloedmonsters ontvangen voor het onder-
zoek op paratyfus en ornithosis. Ook enkele dierenartsen zonden bloedmonsters voor
hetzelfde onderzoek. Meerdere malen werden door medici inlichtingen gevraagd om-
trent het voorkomen van ornithosis bij duiven of werden op hun verzoek dc vogels
van duivenhouders onderzocht, omdat bij cen der gezinsleden ornithosis was vast-
gesteld.

De belangstelling van de dierenartsen voor duivenziekten blijft nog steeds stijgende.
Herhaaldelijk werden wij door hen opgebeld of kwamen zij op onze kliniek om dc
nodige inlichtingen tc vragen.

Onze collectie museumpreparaten van zieke lichaamsdelen van duiven breidt zich
nog steeds uit en bestaat thans uit 153 stuks. Een derde muscumkast is reeds lang
meer dan nodig, doch ruimte om dczc tc plaatsen is vrijwel niet meer aanwezig.
Zowel voor het onderwijs aan de co-assistenten (oudste jaars studenten in de dier-
geneeskunde) als voor de bezoekers aan onze kliniek is deze verzameling van groot
belang. Ook onze collectie foto\'s en röntgenfoto\'s van zieke duiven breidt zich ge-
regeld uit.

Naar buitenuit vervulde het laboratorium van dc Gezondheidsdienst zijn taak door-
dat zij vertegenwoordigd was op dc .grote duivententoonstellingen in Sittard, Rotter-
dam, Utrecht, Tilburg, Deventer, Goes en de Olympiade in Amsterdam.
Op 2 februari werd op het internationale congres van de Olympiade te Amsterdam
door Prof. Dr. Jac. Jansen cen voordracht gehouden over de praktische en weten-
schappelijke betekenis van de Gezondheidsdienst voor Postduiven. Tijdens de vete-
rinaire weck, georganiseerd door dc Faculteit voor Diergeneeskunde en de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde, werd op 21 juni door Dr. van Vloten een voordracht
gehouden over paratyfus bij duiven, in het bijzonder van dc hersenen en het even-
wichtsorgaan (met film, foto\'s en preparaten). Tevens werd op dezelfde dag cen
demonstratie met toelichting gegeven over: a. Traumatische gastritis bij duiven, met
röntgenfoto\'s en patholoog-anatomische preparaten en b. Postmortale afwijkingen
bij duiven.

Voorts zij nog opgemerkt, dat buitenlandse geleerden, die het Instituut voor In-
fectieziekten bezoeken, door de Hoogleraar-Directeur, Prof. Dr. Jac. Jansen, altijd
ook rondgeleid worden in de Gezondheidsdienst.

Bij dc voltooiing van dit jaarverslag is het mij wederom een behoefte U, Hoog-
leraren cn Docenten van de Faculteit voor Diergeneeskunde, hartelijk tc danken voor
dc verleende medewerking. Met Uw grote ervaring hebt ge mij steeds welwillend
ter zijde gestaan en het is dan ook voor een belangrijk deel aan Uw toedoen te
danken, dat bovengenoemde resultaten werden bereikt.

Overzicht van de verrichtingen van het Departement van Landljouw,
Vccteeh en Visserij (Suriname) in 1956.
Dc Surinaamse Landbouw, 5, 3-85, 1957.

In dit interessante jaaroverzicht wordt omtrent Veeteelt en Veeartsenijkunde o.a. het
vol.ijende vermeld:
ƒ Beleid en organisatie.

Geheel passend in het kader van het agrarisch beleid is het veeteclt-beleid, dat voor-
namelijk gericht is op de vergroting van dc melk- en vleesproduktie. De gemiddelde
melk- en vleesproduktie per koe is in Suriname nog veel tc laag. Vol.gens schattin.gcn
bedraagt de melkproduktie .gemiddeld 700 liter per koe per lactatieperiode, terwijl
het .gemiddelde slachtgewicht van rundvee in Paramaribo slechts weinig boven de
100 kg uitkomt. Produktieverho.ging hoopt men tc kunnen bereiken door verbetering
van de veestapel, grasland en toepassing van betere vocdcrmetboden.
Verbetering van de mclkveestapel wordt na.gestrccfd door introductie van Zwartbont
bloed door middel van kunstmatige inseminatie. Voor wat betreft verbetering van
het slachtvee verkeert men nog grotendeels in het stadium van proefneming. Vast
staat dat zelfs zonder bloedverversing cen belangrijke produktieverho.ging kan worden
verkregen, indien dc veehouders maar bereid .gevonden worden hun vcc goed te
voeden. Het spreekt dan ook vanzelf dat de ruwvoedervoorzicning op de bedrijven
eveneens de volle aandacht heeft. Het graslandonderzoek is dan ook een belangrijk
onderdeel van het veetceltpro.gramma.

Het streven naar een gezonde en hoog produktieve veestapel impliceert voorts ccn
krachti.ge bestrijding van ziekten. Het veeartsenijkundi.g onderzoek en de diergenees-
kundige bchandeling van het vee hebben dan ook de volle aandacht.

In 1956 werd voortgegaan met het algemeen onderzoek naar de merites van melkvee
verkre.gcn uit kruisingen van Zwartbont vee, Creools vee cn Brahina\'s. Alhoewel het
kruisingsonderzoek vanwe.ge de betrekkelijk trage voortplantin.g bij rundvee vele jaren
in besla.g neemt cn het derhalve niet mo.gclijk is thans reeds definitieve uits])rakcn
te doen over dc resultaten van het op de Landsboerdcrij in uitvoering zijnde kruisin.gs-
programma, waren er in het verleden voldoende indicaties, dat door de introductie
van Zwartbont bloed de melkproduktie van de Surinaamse veestapel bclan.grijk kon
worden op.gevoerd. Dit is dan ook de reden dat men reeds enige jaren geleden over-
.ging tot kunstmatige inseminatie.

Bij het kruisingsonderzoek wordt vooral .gelet oj) de melkproduktie, het vetgehalte
van de melk, de gewichtstoename en de vruchtbaarheid van het vee.
De verschillende thans op de Landsboerdcrij aanwezi.gc .genetische .groepen (allen
\'/• Fries-Hollands) behaalden .gemiddeld een produktie van 2700 k.g melk met ecn
vetgehalte van 4.5% over een lactatieperiode van 300 da,gen.

1955 en 1956 drie Zwartbonte stieren geïmporteerd. De liticrcn verkeerden ultimo

De geringe vleesproduktie van dc Surinaamse koe zou behalve door verbctcrin.g van
de voeding eveneens op te voeren zijn door introductie van een hocg-producercnd
vlecsras. Uit deze overweging heeft dc Dienst van dc Veeteelt in 1955 twee Santa
Gertrudis stieren geïmporteerd en een aanvang gemaakt met het onderzoek naar de
betekenis van dit ras voor de opbouw van ccn Surinaamse slachtvccstapcl. Voor dit
onderzock zal in 1957 cen proefbedrijf nabij het Lelydorpplan in gebruik genomen
worden. Met de inrichting van dit slachtvce-procfbedrijf, ca 40 ha groot, werd reeds
in 1956 begonnen.

Als fokmateriaal voor de opbouw van een slachtveestapel zijn voorlopig beschikbaar
de twee door de Landsboerdcrij geïmporteerde stieren, een aantal nakomelingen

hiervan, vier door een partieuher geïmporteerde Santa Gertrudis koeien en een
fokkern van zebu\'s en zebukruisingen van de Dienst van de Veettcelt.
Varkens en pluimvee.

Alhoewel het onderzoek zich voornamelijk richtte op het rundvee, werden de varkens-
en pluimveeteelt niet verwaarloosd. In dit verband moge melding gemaakt worden
van het onderzoek naar de vleesproduktie van het Nederlandse Landvarkcn, dat ook
in de tropen goed schijnt te voldoen. In het afgelopen jaar werden twee NL fok-
zeugen en één NL fokbeer geïmporteerd.

Op veeartsenijkundig gebied heeft men nog steeds te maken met twee belangrijke
problemen, waarvan de oplossing niet eenvoudig is. Het eerste probleem wordt .ge-
vormd door de zgn. Texaskoorts (Tristeza), een bloedziekte door „koeparics" (teken)
over.gebracht. Deze ziekte zou bestreden moeten worden door het uitroeien van de
„koeijaries", hetgeen in Suriname nog moeilijk uitvoerbaar is. Het tweede probleem is
de infectie van kalveren met ingewandswormen. Hier ligt het zwaartepunt van de be-
strijding bij het nemen van hygiënische maatregelen bij de kalveropfok. Het ingang
doen vinden van deze maatregelen stuit bij dc meeste bedrijven helaas nog op on-
overkomelijke moeilijkheden. Beide ziekten worden nog verergerd door een veelal
bestaande ondervoeding van het rundvee. Verwacht mag worden dat met het voort-
schrijden van weilandvcrbetering (drainage, betere grassoorten) zowel Texaskoorts
als infecties door ingewandswormen aanmerkelijk zullen afnemen. Een groot gedeelte
van het veeartsenijkundig onderzoek bewoog zich dan ook rond deze problemen.

Een belangrijke vorm van directe hulpverlening is de door de Dienst van de Veeteelt
verzorgde kunstmatige inseminatie. Door deze methode zijn dc veehouders in staat
om te.gen zeer la.ge kosten (ƒ 2,50) hun koeien drachtig te krij.gcn van zeer .goede
stieren. Voor de inseminatie wordt thans gebruik gemaakt van stamboek Zwartbonte
stieren, van kruisin.gsstieren van goede afstamming van Santa Gertrudis stieren.
Deze laatsten dienen meer in het bijzonder voor de verhoging van de vleesproduktie.
In 195f) werden in het totaal 2100 koeien .geïnsemineerd. Hiertoe werden 3100 inse-
minaties verricht op 1100 bedrijven in dc districten Suriname, Commewijne en Sara-
macca. Vanaf dc oprichting van de afdeling Kunstmati.ge Inseminatie (1952) werden
in het totaal 12.000 inseminaties verricht.

Aan dc behandeling van ziekten onder het vee kon in 1956 meer aandacht worden
besteed dan in voorgaande jaren. Dc resultaten van deze behandelingen wisselden
sterk, doch werden vaak nadelig beïnvloed doordat veehouders bij voorkomende ziek-
ten veelal te lang wachten alvorens dc veearts te waarschuwen, waardoor de dircen
vaak te laat in behandeling konden worden genomen. Al met al is dc toepassin.g
van de veeartsenijkunde in Suriname een moeilijke aan,gelegenheid.
Gelukkig waren er ook lichtpunten. Zo werd van de paralytische rabiës, een door
vlcernmizcn overgebrachte ziekte, die in 1955 veel slachtoffers onder het vee eiste
en in dat jaar krachtig werd bestreden, in 1956 geen last meer ondervonden. Verder
was er een .goede vooruitgang te constateren op het gebied van dc routine-werkzaam-
heden, die door opzichters bij de Veeartsenijkundige Dienst worden verricht. Zo
werden in 1956 circa 26.000 kippen gevaccineerd te.gen pokken, difterie, paratyfus
en snot. Voorts werden 328 runderen gevaccineerd tegen paralytische rabiës.

Procccding.s of the British Society of Animal Prodiiction 1957 cdited by
I. L. Mason and (;. Wiener, Oliver and Boyd, Ediniuirgh.

In dc „Procecdings" van het jaar 1957 zijn de vol.gende artikelen gepubliceerd:
LItilisation of the end products of ruminant digestion; D. G. Armstrong, K. L. Blaxtcr
and N. McC. Graham.

Animal production from pasture with and without conservation for winter feeding;
D. E. Eyles.

The use of autumn grass for weaned calves; I. A. Nicholson and R. G. C. Smith.
Oestrogens in lamb and mutton production; T. R. Perston and Isoline Gee.
The heritability of carcass traits in British bacon pigs; J. W. B. King.
Sleep in sheep; Joan Munro.

A comparison of whole milk and a milk substitute in the production of veal; J. Elliot.
Livestock and agriculture of Northern Ireland; James Morrison.
Livestock marketing in Northern Ireland; J. C. Vaird.

Deze bevindingen stemmen goed overeen met eerder gevonden gegevens in „the
United Kingdom", Zweden cn Amerika.

Voorts worden de problemen besproken voortvloeiende uit het feit, dat negatieve
correlaties gevonden werden tussen een hoog aanhoudingspercentage, smalheid in de
schouders en een dikke buik enerzijds en andere waardevolle eigenschappen ander-
zijds.

Wat hct slapen van schapen betreft komt Joan Munro tot de volgende conclusies:
Dat schapen slapen is gebaseerd op de volgende waarnemingen:

aangeboden voedsel, hct tikken van een klok, de flits van een camera en het la-
waai dat de onderzoeker maakte bij het observeren en hct aanbieden van voedsel:
d. hct gealarmeerd zijn door vreemde prikkels na het wekken, zoals hct aansteken
van een lucifer en het onderzoeken van jjrikkels, bijv. voedsel en een klok, die
hun in slaaptoestand niet interesseren.
Volgens Munro kent men bij schapen ook het in-slaap-vallen. Dit baseert hij op het
volgende gedragspatroon:

a. Hct schaap houdt op met grazen, staat even stil, loopt weer enz., soms met de
ogen gesloten;

b. Het dier staat stil, loopt een paar passen, urineert en defacceert, staat weer stil
zonder iets tc doen, schudt zich en rekt zich uit;

c. Hct dier loopt naar z\'n gewone slaapplaats, gaat li.ggcn, ademt zwaar en abrupt;

e. Hierop volgt een periode van niets doen; vaak wordt hierbij opgemerkt tanden-
knarsen, het optrekken van dc lip en gapen;

Dit patroon kan in verschillende onderdelen echter wisselen, maar hct is volgens
hem zeker dat schapen gedurende meerdere perioden per nacht slapen.

Verslag Provinciale Commissie ter bevordering van de Rundvcefokkerij in
Limburg over het jaar 1956.

Dit verslag dat vele interessante gegevens bevat is a ƒ 1,— verkrijgbaar bij de Pro-
vinciale Mclkcontroledienst van Limburg, Godswccrdersingel 42 te Roermond.
In het verslag van de Mclkcontroledienst valt op dat de hoeveelheid melk bij de

zwartbonte dieren aanmerkelijk geringer is dan bij de roodbonten; met het vetgehalte
is het tegengestelde het geval.

Wat het verslag omtrent de keuring van stieren op afstammelingen cn het onderzoek
naar de produkticvererving betreft vallen de normen op welke voor cen derde, tweede
en eerste premie geëist worden.
Deze zijn nl. als volgt:
derde premie: voldoende cxtcrieur-vcrcrving;
tweede premie: goede extcrieur-vererving;

eerste premie: goede cxtcrieur-vcrcrving en goede produktic-vcrcr\\ing.
Men kan nl. dc vraag stellen welke premie gegeven wordt wanneer de cxtcrieur-
vcrcrving goed is en dc produkticvererving onvoldoende en voorts of bij voldoende
exterieurvererving en goede produkticvererving geen premie gegeven wordt.
Zeer belangrijk is in dit verslag dc vermelding dat cr bij de keuring van stieren
op afstammelingen gestreefd moeten worden naar cen ongeselecteerd monster als be-
trouwbare graadmeter.

„Toepassing K.I. reglement t.a.v. Zuivere Teelt" dat de commissie constateert, dat
in enkele K.I.-verenigingen incidenteelt ,roodbont" sperma wordt gebruikt voor zwart-
bonte koeien en omgekeerd.

De Commissie staat op het standpunt, dat de raszuiverheid zoveel mogelijk gehand-
haafd dient tc worden; de wens van de veehouder echter prevaleert in deze en men
acht het bezwaarlijk om dit euvel met het K.I. reglement te bestrijden."
Ook in Limburg wordt de 100-kalverenprocf toegepast en wel bij 13 stieren van
5 K.I.-verenigingen. In cen volgend verslag zullen de eerste gegevens hieromtrent
vermeld worden. Wat de K.I. betreft wordt o.a. vermeld dat het drachtigheidspcrcen-
tagc na dc eerste inseminatie 62.9% bedroeg en de gemiddelde leeftijd van dc 57
stieren, welke op 1 november 1 956 aanwezig waren, slechts 3 jaar en 4 maanden was.
Interessant is tenslotte nog het bericht dat met het oog op dc aanlok van goed
stieren-materiaal door cen speciale (lonimissic 68 adspirant „sticrenmocdcrs" werden
uitgezocht, die vervolgens werden geïnsemineerd met zaad van hiervoor speciaal aan-
gewezen stieren.

Wie op dc hoogte wil komen of blijven van dc rundveefokkerij in een provincie moet
jaarlijks het daaromtrent verschijnende jaarverslag doornemen dat steeds waarde-
volle gegevens vermeldt. Hierop maakt het verslag over Noord-Holland geen uit-
zondering. Integendeel. Het is uitvoerig en goed gedocumenteerd.
Na een verslag van de werkzaamheden van <lc provinciale commissie* en de stieren-
keuringen wordt de keuring op afstammelingen van 8 stieren besproken. Aan 4 dieren
werd cen 3e premie toegekend.

Vervolgens worden de gegevens van de Prov. Melkcontrole Dienst vermeld over de
lactatieperiode 1955/56, die men kan vergelijken met dc cijfers over 1956/57 bijge-
voegd op een los stencil.

Dc gemiddelde produktie van alle zwartbonte dieren was in 1956/57 als volgt:
4661 kg melk met een vetgehalte van 3.83% en 179 kg vet in 321 melkdagcn: de
gemiddelde dagopbrengst aan melk was 14.52 kg en aan grammen vet 557.
Uit de bijgevoegde ranglijst blijkt dat er nog grote verschillen tussen dc diverse fok-
vcrenigingen bestaan. Zo was dc dagopbrengst in vetgrammen in Oostwoud 640 en
in Gooiland 477.

Behalve de genetische aanleg en de voeding en verzorging kan de leeftijd hierbij
ook cen rol spelen.

Belangrijk is verder dat zoveel mogelijk van ailc K.I. cn natuurlijk dekkende stieren

Het verslag kan aangevraagd worden bij Ir. L. de Vries, veeteeltconsulent, Landbouw-

Maandblad uitgegeven door de Directie Veeteelt en Zuivel van het Ministerie van
Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening.

Sinds oktober 1957 zijn de afdelingen Veeteelt en Zuivclaangelegcnheden der Directie
van de Landbouw samengevoegd tot de Directie „Veeteelt en Zuivel" onder leiding
van Ir. Th. C. J. M. Rijssenbeek.

Hierin werd aanleiding gevonden de voorheen door dc Afdeling „Veeteelt" periodiek
uitgegeven „Veeteeltberichten" (een gestencild refcratenblad met intern karakter)
om te zetten in een maandblad. Naast veeteelt en veevoeding, omvat dc gewijzigde
uitgave dus ook dc melkwinning en de zuivelbereiding en wordt ook buiten de ambte-
lijke sector verkrijgbaar gesteld.

Tot op heden zijn 2 nummers verschenen nl. die van november en december 1957.
De hieronder volgende titels der in deze nummers opgenomen artikelen maken dui-
delijk, dat dit blad een waardevolle aanwinst is voor al degenen die bij de veehouderij
in Nederland in de ruimste zin des woords gemtcrcsseerd zijn.

Ir. Th. C. J. M. Rijssenbeek: De samenvoeging van de afdeling Veeteelt en Zuivel
Dr. A. M. Frcns: Gedachten over hedendaagse ontwikkelin.gen op het gebied van de
Veevoeding.

J. P. van Neck: Zuivelapparatuur van de Toekomst.
J. de Vree: Nederland op dc Wereldtentoonstelling Brussel 1958.
Ir. P. Tiersma: Dc Zuivelindustrie in Denemarken.
Ir. W. L. Harmsen: Mestproeven op stal.

Ir. S. R. Sybrandy: De gemiddelde produktie van dc gecontroleerde Engelse vee-
stapel.

Behalve artikelen worden ook nog rubrieken voor referaten, korte berichten en per-
sonalia verzorgd. En tenslotte vindt men in dit blad ook weer de praktische „agenda",
waarin alle belangrijke vcrgadcrin.gen en keuringen op veeteeltkundig gebied worden
aangekondigd.

Dr abonnementsprijs voor particulieren bedraagt ƒ 7,— per jaar, terwijl dc kosten
van een dienstabonnement zijn vastgesteld op ƒ 5,— per jaar. Abonnementen worden
aangenomen door de Redactie van Veeteelt- en Zuivelbcrichten, Bezuiclenhoutscweg
30, Den Haag.

M.i. dient elke dierenarts die op de cen of andere wijze met landbouwhuisdieren te
maken heeft op dit goed verzorgde maandblad geabonneerd te zijn. De zeer lage
abonnementsprijs kan hiervoor geen beletsel zijn.

Hoewel ik het verschijnen van deze nieuwe periodiek dus ten zeerste toejuich, toch
spijt het mij dat dit weer ccn van dc vele kleine vcctccltpcriodicken is en we in

Ncdt-rland nog niet hebben kunnen komen tot de uitgifte van een periodiek als „der
Tierzüehter" in Duitsland, waarin op de praktijk ingestelde, verantwoorde artikelen
en korte berichten omtrent alle landbouwhuisdieren opgenomen zijn.

Afsclicid van collega W. F. (i. van Capelle, als dircctciu\' van de keurings-
kring Oldenzaal.

Zaterdag 30 maart j.l. heeft collega VV. F. G. van Capelle tc Oldenzaal, die ge-
durende een tijdvak van ruim 40 jaren als hoofd van deze Keuringskring heeft
mogen fvmgeren, afscheid uit deze functie genomen.

Burgemeester en Wethouders van de Gemeente Oldenzaal hadden voor deze gelegen-
heid in Hotel „Dc Gouden Leeuw"\' een receptie belegd, waar officieel de gelegenheid
geboden werd, de scheidende functionaris de hand ten afscheid tc drukken.
Velen hadden zich hiertoe opgemaakt.

Burgemeester Mr. J. M. J. Cornelissen heeft, na de talrijke aanwezigen welkom te
hebben geheten, aan dc hand van enkele, hem uit het gemeente-archief ter beschik-
king staande gegevens cen uitstekend gelijkend beeld ontworpen van dc vertrekkende
Hoofdambtenaar, waarin zijn krakter en mentaliteit op vaak humoristische wijze ten
voeten uit getekend werden.

Spreker heeft hem daarbij warme dank gebracht voor de consciëntieuze en voort-
varende wijze waarop hij in zijn lange ambtelijke loopbaan de Dienst heeft weten
aan te passen aan de steeds groeiende eisen van Centrum- en buurtgemeenten.
Hierna brachten collegae De Nooy en diens voorganger, de Heer E. Rutgers, in
welgekozen bewoordingen de dank over, voor wat de scheidende, mede voor hct
Staatstoezicht, heeft willen zijn, en wezen hierbij nog eens op zijn onkreukbaarheid.
Namens de Hoofdambtenaren der Gemeente Oldenzaal sprak de Heer ,J. J. Bunkers
onder aanbieding van een fraai geschenk, hetwelk dc gevoelens van grote sympathie
en collegialiteit jegens de vertrekkende collega, tot uiting bracht.
Collega J. C. Choufour, mede sprekende namens ondergetekende, bracht op wel-
sprekende wijze zijn gevoelens van vriendschap en hoogachting over cn dank voor
de kundige en hoogst verantwoorde wijze waarop collega Van Capelle gedurende
een lange reeks van jaren het waarnemend Directoraat te Enschede heeft willen ver-
vullen.

Collega Van Capelle heeft op dc rustige en beschouwende wijze, hem eigen, alk-
sprekers dank gezegd voor de jegens hem vertolkte gevoelens, daarbij op vaak humo-
risdschc wijze teruggrijpend op markante gebeurtenissen, waaraan zijn loopbaan zo
rijk heeft mogen zijn.

De Burgemeester heeft hierna hct officiële gedeelte der plechtigheden gesloten, waarna
zeer velen nog gebruik gemaakt hebben van dc gelegenheid, om de scheidende func-
tionaris de hand ten afscheid te drukken.

Georganiseerd door de Wetenschappelijke Raad van de Landelijke Organisatie voor
de Kankerbestrijding.

De Wetenschappelijke Raad van de Landelijke Or,ganisatie voor de Kankerbestrij-
ding heeft, met steun van de Stichting Koningin Wilhelrnina Fonds, voor 1958 een
symposium georganiseerd over „De Kankercel; Morfologische en Biochemische As-
pecten".

Het doel van de jaarlijkse symposia is, allen die betrokken zijn bij kankcrondcrzoi-k
of daarvoor bijzondere interesse hebben tot elkaar tc brengen en hen de gelegenheid
tc geven om, naar aanleiding van cen bepaald onderwerp, mogelijkheden tc noemen,
tc leren kennen en te bespreken ,om verder onderzoek zo vruchtbaar mogelijk te
maken. Tevens hoopt de Wetenschappelijk Raad op deze wijze vooral ook onder de
jongeren belangstelling voor kankeronderzoek op te wekken en te stimuleren.
Het Symposium 1958 zal worden gehouden op zaterdag 17 mei, aanvang 10.30 uur

precies, in de collegezaal van het Pathologisch Laboratorium van het Academisch
Ziekenhuis, Bocrhavekwartit r, Leiden.

Mevr. Dr. A. Koopmans (Groningen) : Bouw en delingscyclus van een normale cel.
Mej. Dr. W. M. de Bruyn (Amsterdam) : De betekenis van het ontwikkelen en het

kweken van celstammen.
Dr. Albert Levan (Lund, Zweden): Gancerogenisis — a Genetic Adaption Process

on the Cellular Level.
Gemeenschappelijke koffiemaaltijd (kosten f 1,—).
"s middags:

Dr. P. van Duyn (Leiden) : We,gen naar integratie van morfologisch en biochemisch
onderzoek.

Dr. P. Eemmelot (Amsterdam): Intracellulaire organisatie: het verband tussen struc-
tuur en functie in normale en kankercellen.
Prof. Dr. Th. G. van Rijssel (Leiden) mede namens Dr. j. C. II. de Man en R. G.
J. Willighagen: Mogelijkheden en moeilijkheden bij het structuuronderzoek van
kankercellen.
Prof. Dr. P. J. Gaillard: Slotbeschouwing.

Verslag der voordrachten wordt gepubliceerd in het Jaarboek voor Kankeronderzoek
en Kankerbestrijding in Nederland.

■Aanmelding voor deelneming aan dit symposium wordt vóór 10 mei a.s. verwacht
bij de administratie van het symposium, adres: de Directeur Stichting „Landelijke
Organisatie voor de Kankerbestrijding, de Lairessestraat 33, Amsterdam-Z. (Naam
s.v.p. in blokletters). Voor zover de ruimte toelaat wordt een toegangskaart gezonden.

Nederlandse Federatie van Organisaties ter behartiging van de belangen
van bedrijfspluiniveehouders N.P.F.

De omstandigheden in de Nederland.se Pluimveehouderij ondergingen in 1956 een zeer
ingrijpende wijziging, vooral in de tweede helft van het jaar. Toen speelden samen
allerlei factoren van blijvende en van voorbijgaande aard, die tot gevolg hadden dat
de prijzen in het najaar zeer onbevredigend laag werden en bleven.
.Ms belangrijkste blijvende factor van lage najaarsprijzen moet worden aangemerkt
de omstandigheid, dat meer en meer de praktijk veld wint om een belangrijke eier-
produktie in het najaar te verkrijgen. Nederland produceert in de tweede helft van
het jaar al meer eieren, dan in de eerste, andere landen volgen ons na.
Een andere blijvende fatcor is dat Engeland zelfvoorzienend is .geworden en daarmee
geheel als importerend land afgeschreven is. Dat dit land incidenteel tot e.\\port in
eieren overgaat, is een (hopelijk tijdelijke) factor, die evenwel zeer storend heeft ge-
werkt.

.Andere factoren van meer incidentele aard waren o.a. Suez, Ilon.garije, die bepaal-
delijke en prijsdrukkende invloed hadden.

Uit berekeningen blijkt, dat in 1956 door de pluimveehouders, evenals in het vorig
jaar de kostprijs niet gehaald werd. Ook niet wanneer men er de nabetaling van 3 cent
per kg. bij optelt.

Terwijl de eierconsumptie per hoofd van de bcvolkin.g in 1953 op 136 was te stellen,
bedroeg deze in 1956 200 eieren.

Bureau: Rubenslaan 1213, Utrecht, Tel, 030—11413, Gironummer 51U)0() ten name
van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde,

Gezien de grote verdienste, die de arbeiti van Prof. Sjollema voor de Nederlandse
landbouw heeft gehad, is Prof. Sjollema ter .gelegenheid van zijn 90e verjaardag op
20 maart j.1. een grootse hulde gebracht.

Hem werd door „Dc Schothorst" cen receptie aangeboden in Esplanade te Utrecht.
Nadat dc voorzitter van het huldigingscomitc, de heer H, D, Louwes, de bijeenkomst
had geopend, gaf Prof, Sjollema zelf ccn overzicht van zijn werk, dat op zeer
verschillend gebied heeft .gelegen.

Hierna kregen de leden van het huldi.gin.gsconiité, waarin o,a. zitting hadden de
n ctores-niagnifici van Utrecht cn Wa,genin.gen, de dirccteur-gcncraal van dc Land-
bouw, de voorzitter van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, de directeur van
de C,L,0.-controlc etc., gele.gcnheid zich tot Professor Sjollema te richten.
Het zou te ver voeren alle redcvoerin.gen de revue tc laten passeren, doch een uit-
zondering wordt .genuiakt voor die van de voorzitter van de Maatschappij voor Dier-
.gcnccskunde, collega D. Hendriksc, cn van dc directeur van de C.L.O.-controle,
Dr. J. Grashuis.

„Als leermeester van een geslacht dierenartsen hebt U in Uw colleges de oudsten
dezer de beginselen en de jongsten de evolutie van de biochemie geopenbaard.
Het is daarom niet vreemd, dat deze grote groep meeleeft met Uw 90e verjaardag
en het daaraan verbonden afscheid van de experimentele zijde van de wetenschap.
Het is namens de Nederlandse dierenartsen, dat ik als voorzitter van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde hier voor U sta, om daarvan met enkele sobere
woorden getuigenis af te leggen.

Voor de practicus zijn onvolmaaktheden van de diagnostiek onbevredigend, doch
lle ontoereikendheid van de geneeswijzen ontmoedigend.

Zo was hel in de twintiger jaren toen het optreden van de grastetanie steeds
frequenter werd en het therapeutisch kennen van de dierenarts geen vooruitgang
te zien gaf.

Het enige wat ons ten dienste stond was de luchtinsufflatie in het uier. In die tijd
kwam de ziekte nagenoeg uitsluitend kort na de staltijd in de weide voor, dus
in een tijd, waarin maart zijn staart roerde en april deed wat hij wil, dus de
klimatologische omstandigheden voor de practicus hard waren. Werd men dan
\'s morgens vroeg voor een gevonden kopziekte geval geroepen en ondernam men
dan de moeizame gang in het pikkedonker naar één der in levensgevaar verke-
rende beste melkkoeien van zijn cliënt dan moest men zo vaak ervaren, dat de
luchtinsufflatie onmachtig was genezing teweeg te brengen.

Totdat U in samenwerking met Uw rechterhand Seekles en medewerking der
practici tot het wezen der ziekte doordrong en deze practici de bekende Ca-Mg
oplossing ter hand stelde, die toen in vergelijking met de oude therapie, wonderen
verrichtte en wat veelzeggend is tot op heden nog niets van zijn waarde heeft
verloren.

Hoe geheel anders kwam de practicus tegenover de hoogst gevaarlijke ziekte te
staan, immers betreffende de aetiologie en de preventie kon nu ook deugdelijk en
waardevolle voorlichting gegeven worden.

Hoe intens dankbaar de boer was en hoe Uw naam een begrip werd voor de
veehoudende Nederlanders is moeilijk in woorden uit te drukken.
Na deze hoogst belangrijke ontdekking was het vanzelfsprekend, dat Uw belang-
stelling uitging naar de mogelijkheden van andere deficiëntieziekten. Dit deel van

de Speciele Pathologie is mede door Uw arbeid uitgegroeid tot een belangrijk
deel der veterinaire ziektekunde. Ilet is ook deze opbloei van de veterinaire weten-
schap, die aan het onvermoeid zoeken en uiteindelijk vinden te danken ts.
Veterinair Nederland is U niet alleen dankbaar, maar is ook trots op U en het
is namens deze academici, dat ik hierbij hun hulde aan U overdraag.
Uit goede bron wisten wij, dat Uw radio- en pick-up aan een deficiëntieziekte
leed. Daar hier een ingestelde therapie waarschijnlijk geen redelijke produktie-
normen zou waarborgen, zou ik U, Professor Sjollema, willen voorstellen dit in-
strument uit Uw rneubelbeslag af te voeren. Daarvoor in de plaats krijgt U van
de Nederlandse dierenartsen als een klein bewijs van hun bewondering en eerbied
voor Uw grote persoonlijkheid een nieuw geheel.

Ik hoop, dat U, die de leeftijd der zeer sterken al bereikt hebt, nog vele jaren
van dit technisch kleine wonder zult kunnen genieten. Moge de motieven en de
gevoelens, welke de scheppers van de gewijde en klassieke muziek geïnspireerd heb-
ben tot de componering ervan, tot U spreken en bij het aanhoren ervan aanleiding
zijn tot het ondergaan van de rust en berusting, welke wij U zo van harte toe-
wensen na Uw welbesteed leven.

Dr. J. Grashuis, met wie Prof. Sjollema de laatste 20 jaar nog op zo prettige wijze

Het is mij een voorrecht, ook namens de Stichting C, .L.O.-controle en de Stichting
„de Schothorst" en mede namens alle personeel van deze stichtingen enkele woor-
den tot U te mogen richten. Wij allen hebben het aangevoeld dat Uw 90e ver-
jaardag en het beëindigen van Uw werkkring niet ongemerkt mocht voorbijgaan,
vandaar dat we het initiatief hebben genomen tot deze huldigingsbijeenkomst.
In de bijna 20 jaren, dat ge Uw wetenschap en Uw enorme werklust in dienst
hebt gesteld van „de Schothorst" en — ik mag het gerust zeggen — ook van de
gehele Nederlandse landbouw, is een band gegroeid en een verering ontstaan,
als wet zelden zal voorkomen. Zowel de melkknecht als analyst als wetenschappe-
lijk werker, zij allen brengen met de simpele woorden: „de prof" tot uitdrukking,
dat men voor U de grootste waardering cn hoogachting heeft. Men kent Uw
hobby „het beoefenen van de wetenschap" en men verwacht niet anders dan
dat ge ook in de komende jaren de wetenschap nimmer de rug zvlt toekeren.
Zelfs zijn we er van overtuigd, dat we U nog dikwijls op „de Schothorst" zullen
zien verschijnen. Uit Uw binnenzakken komen dan tal van papiertjes te voor-
schijn, waarop allerlei aantekeningen zijn gemaakt aangaande problemen welke U
te binnen schieten en bezig houden. De typistes weten hierover mee te praten.
Voor ons is U een figuur geworden, die onverbrekelijk met „de Schothorst" is ver-
bonden. Als grondlegger van de leer der evenwichten in de voeding van mens,
dier en plant, zoudt U ons ten zeerste teleurstellen als U niet aan onze verwach-
tingen zoudt voldoen. Het evenwicht op „de Schothorst" zou hiermede grandioos
worden verstoord. Nooit werd eerder tevergeefs een beroep op U gedaan. Dat
dit ook in de toekomst zo moge blijven, is ons aller wens.

Niet alleen in de wetenschap is de leer der evenwichten voor U een axioma ge-
worden, ook in Uw leven brengt ge deze waarheid in toepassing. Ken evenwichtig
en gevarieërd menu, in matige hoeveelheden op te nemen, zo moet het volgens
U zijn. Dit versterkt ons in de verwachting, dat wij U ook nog vele jaren op de
C.L.O.-dagen zullen zien en horen, daarmede bijdragende tot de sfeer en luister
welke van deze bijeenkomsten uitgaat.

Als student en promovendus heb ik persoonlijk veel van U kunnen leren, maar
nog veel meer heb ik later kunnen profiteren van Uw veelzijdige kennis en Uw
rijke ervaring op „de Schothorst". Dikwijls heb ik me afgevraagd of er wel
één onderwerp is op het gebied van de landbouwwetenschappen, geneeskunde,
diergeneeskunde, chemie, fysiologie, mineralogie, farmacologie en nog zoveel an-
dere wetenschappen, waarin U zich niet thuis gevoelt.

Als men U een bepaald probleem voorlegt, dan krijgt men vaak ten antwoord:
„oh, daar heb ik 40 of 50 jaar geleden al over gewerkt" en dan volgt een weten-
schappelijk betoog, waaruit niet alleen een streng wetenschappelijk inzicht blijkt,
maar ook de praktische kant naar voren komt. Dit is ook wel de reden dat U
in de Nederlandse landbouw alom bekendheid geniet.

liet is niet mijn bedoeling hier nader in te gaan op de talrijke onderzoekingen,
welke door U op „de Schothorst" zijn verricht. Alleen het onderzoek over gras-
tetanie en de verkregen resultaten zijn reeds voldoende om U een wereldnaam te
bezorgen, als U die voordien niet reeds had.

Als directeur van de Stichting C.L.O.-Controle en van „de Schothorst" heb ik mij
steeds verheugd in Uw medewerking en prijs me gelukkig tot „Uw school" te
mogen behoren.

Als directeur kan ik niet anders zeggen, dan dat Uw optreden nooit anders dan
buitengewoon correct is geweest. Mogelijk heb ik wel eens met een beslissing iets
langer gewacht dan U prettig vond, maar uiteindelijk kwam het toch voor el-
kaar, mede door mij een en ander telkens op het juiste tijdstip en op gepaste
wijze in herinnering te brengen.

De Besturen van de beide Stichtingen hebben gemeend ü op deze dag een portret
van U zelf aan te bieden, dat voor altijd een plaats zal krijgen in de Directeurs-
kamer van „de Schothorst", opdat ook zij die na ons komen, het voorbeeld voor
ogen zullen hebben van U professor, die in zo belangrijke mate hebt bijgedragen
tot de naam welke het Instituut „de Schothorst" in de 20 jaren van haar bestaan
heeft verworven. Wij zijn zo gelukkig geweest Uw zoon bereid te vinden dit
portret te vervaardigen. Wie zou ook beter de fijne trekken hebben kunnen weer-
geven dan Uw zoon. Ongetwijfeld hebben Uw zoons uit de stand van Uw snor-
retje kunnen aflezen, wat U in woorden niet wilde zeggen. Om U met poseren
niet te doen vermoeien, is het geschilderd naar een origineel, dat 18 jaar ge-
leden van U werd gemaakt. Het portret komt U dus zoals U er in de aanvangs-
jaren van „de Schothorst" hebt uitgezien.

Moge het portret onze opvolgers aansporen tot datgene, wat nodig is voor het
instandhouden en verheffen van de Nederlandse landbouw, waarin U voor onze
generatie thans een levend voorbeeld is en naar we hopen nog lang zult blijven.
Het zij mij thans vergund het doek te verwijderen dal tot nu toe het portret van
de ruim 90-jarige voor de aanwezigen verborgen hield. H\'e zouden het kunnen
noemen: een jeugdportret van Prof. Sjollema.

In dc toespraak die de directeur-generaal van de Landbouw hield, deelde deze mede,
dat het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening aan Prof. Sjollema
een legpenning met inscriptie heeft toegekend uit waardering voor zijn belangrijke
werk voor dc Nederlandse landbouw.

Tenslotte moge dit verslag eindigen met een hartelijk woord van dank aan de leden
van de Maatschappij voor Diergneesk\\indc, die het dc voorzitter mogelijk hebben
genutakt ten aanzien van I\'rof. Sjollema met „woord en daad" uiting te geven aan
de gevoelens van hoogachting cn waardering, die bij de Nederlandse dierenartsen
leven.

Het laatste internationaal diergeneeskundig Congres werd gehouden in Stockholm
in 1953.

Doordat verschillende landen, die het daarop volgende congres wilden organiseren,
door interne moeilijkheden gedwongen werden van de organisatie af te zien, kan nu
worden medegedeeld, dat het 16de Internationaal Diergeneeskundig Congres van
21—27 rnci 1959 zal wortlen gehouden te Madrid.

Verdere mededelingen over prograiiuna zullen zoals vanzelfsprekend van tijd tot tijd
in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde worden gedaan.

Het doel van deze eerste, zeer summiere mededeling is, dat dc Nederlandse practici

cr met hun eventuele plannen nu reeds rekening mee kunnen houden, dat het congres
in mei 1959 in Spanje plaats vindt.

Hiermee kan misschien worden bereikt, dat de Nederlandse diergcneeskundige-wcreld
in Madrid, evenals in 195,3 in Zweden hct gcv.il was, tot de relatief best vertegen-
woordigende landen /al behoren.

De in 1956 gehouden pluimveccursus voor dierenartsen is cen groot succes geweest,
waarbij door velen is aangedrongen op herhaling of voortzetting, speciaal wat betreft
het gedeelte over het onderzoek van ziek en gestorven pluimvee.

In verband hiermee zijn thans plannen in voorbereiding voor cen tweede pluimvee-
cursus, te houden in de laatste helft van de maand mei, waarbij ditmaal uitsluitend
aandacht zal worden besteed aan het onderzoek van pluimvee.

Evenals de vorige maal hopen wij weer op dc medewerking te mogen rekenen van
de Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren te Assen, Velp, Utrecht cn Boxtel,
zodat ook deze cursus in de 4 genoemde plaat.scn kan worden gehouden.
Voorts zijn besprekingen gaande over de mogelijkheid om de deelnemers in dc ge-
legenheid tc stellen ook zelf secties bij pluimvee te verrichten. Gehoopt wordt in
het eerstvolgende nummer van het Tijdschrift met nadere en meer definitieve mede-
delingen over deze cursus te kunnen komen.

2 Mei a.s. organiseert de D.S.K. hct St. Juttcmisfecst in ruïne „De Duurstee" iti
Wijk bij Duurstede. Aanvang 21.00 uur.

De fcestcouunissic is er zeker van, dat dit feest in een zo sfeervolle omgeving ilit keer

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van dc Maat-
schappij voor Diergenecskimde:

Het Hoofdbestuur draagt collega R. Gorsira, Stadionslaan 6\', Utrecht, voor het lid-
maatschaj) van de Maatschappij voor Diergeneeskunde voor.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige kandidaat P. Wijnker aangenomen als
kandidaat-lid van de Maatsehaijpij voor Diergeneeskunde.

Hemmen, J. W. van, te Wadcnoycn, te rekening met ingang van 1 ajjril 1958, ter
standplaats Tiel, tot Rijkskcurmcester in bijzondere dienst bij dc Veeartsenijkun-
dige Dienst. (reeds verwerkt)
Woerd, J. D. van der, te cle Bilt, tc rekenen met ingang van 1 mei 1958, tot Keurings-
dicrcnart.s-hoofd van dienst van dc vlecskcuringskriiig Gorinchcm. (130)

Stotijn, G. H., tc Schcrpcnzcel, te rekenen met ingang van 1 mei 1958, op zijn ver-
zoek, als plaatsvervangend Inspecteur en als Rijkskeurmecster in bijzondere dienst
bij dc Veeartsenijkundige Dienst. (120)

Wcckenstroo, Dr. H. J., te \'s-G.ravenhage, is onderscheiden met het Officierskruis in
dc Royal Victorian Order (Engeland). (128)

welke belast zal worden met de commerciële
uitbouw van haar veterinaire activiteit in binnen-
en buitenland.

De gevraagd functionaris dient over commor-
ciël inzicht, organisatievermogen en goede
talenkennis te beschikken.

Brieven le richten aan de N.V. Philips Roxane
te Weesp, Personeelsbureau, onder vermelding
van nr 251 in bei briefhoofd.

m*0*v*lr» maatschappij tot onderlinge ver-
* zekering van individuele risico\'s

Vraagt inlichtingen omtrent dc speciale Artsen-
Polis, welke is ontworpen als aanvulling op de
verzekering van de d.t.o.

Brieven onder no. 9 aan dc Maatschappij voor Diergeneeskunde,
Rubenslaan 123, Utrecht.

Een korte besclnijving van enkele minder veelvuldig voorkomende oog-
aandoeningen bij dieren, die in de loop der jaren zijn waargenomen, moge
hier volgen.

Het dier werd ter onderzoek aangeboden voor cen éénzijdige oogaandoening
in de veterinair chirurgische kliniek.

Er was in de kliniek éénmaal punctie van het oog verricht en daarna was
behandeling met „Udolac" ingesteld, evenwel zonder dat enig resultaat
werd verkregen. Verdere gegevens waren niet bekend.
Bij ccn daarop ingesteld onderzock bleek het voorste deel van de bulbus,
in het bijzonder dc Cornea, sterk naar buiten toe uit te puilen en te zijn
veranderd. Dit hele gedeelte was volkomen ondoorzichtig en troebel en
vooral in de meer perifeer gelegen delen gevasculariseerd en gepigmen-
teerd. De oppervlakte ervan was perkamentachtig ingedroogd, schilferig en
met deels los zittende membranen bedekt. Het uitpuilende deel fluctueerde
bij digitale palpatie en bleek minder gevoelig te zijn voor aanraking; de
intraoculaire druk was mogelijk gering verhoogd.

De conjunctiva was rood en gezwollen en er bestond een purulcnte con-
junctivale afscheiding.

Aan een stafyloomvorming, aan een eetatisch litteken (kerateetasie) of
aan een keiatoglobus met sccundairt\' lesies kon worden gedacht.
Na cxstirpatic van het oog in de chirurgische kliniek, werd dc hulhus in
een 10% formaline-oplossing gebracht en na de fixatie in de lengte gehal-
veerd. Hierbij bleek het achterste bulbusgcdeelte macroscopisch vrijwel
normaal te zijn en de lens zich nog op zijn plaats te bevinden; het voorste
bulbus deel was evenwel sterk vergroot en uitpuilend en aan dc binnen-
zijde gepigmentecrd. Daar de in het ooglijdersgasthuis gemaakte coupes
niet goed zijn uitgevallen, moet een nadere beschrijving van dc micro-
scopische veranderingen achterwege blijven.

De macroscopische indruk was niet die van een stafyloomvorming, zoals
Muller bij een vier maanden oud veulen had waargenomen en heeft
beschreven (Ein Beitrag zur Frage der angeborenen Hornhautstaphylo-
men, Tierärztl. Rundschau 1942).

B a ij e r gecft evenwel in zijn werk (1914, blz. 339) twee afbcekhngen
van kerateetasie van een runderoog, die enigszins aan dit geval doen den-
ken.

Op de twee hierbij gaande foto\'s van het oog van het kalf zijn de oogvuran-
deringen vrij duidelijk te zien.

Bij de mens wordt door sommigen we! onderscheid gemaakt tussen kerato-
globus, megalcornea en macrocornea; anderen daaientegen iicbben even-
wel deze hooinvliesvergrotingen niet steeds scherp van elkaar onderschei-
den.

Mcgalocornea zou o.a. bij hydrophthalmus voorkomen. Dc gehele bulbus
Tnet de cornea is dan vcrgKiot en de diameter van dc hoornvliesbasis is
groter dan normaal, hetgeen bij dc keratoglobus niet het geval zou zijn.
Bij de Cornea globosa of keratoglobus is de gehele cornea gelijkmatig uit-
gezet en deze kan zich dan als een halve bol voordoen.
Sonnnigen ontkennen een zuiver voorkomen van een mcgalocornea en
nemen een hydrophthalmus congenitus als oorzaak aan (hydrophthalmus
sanatus). Zij zijn van mening, dat de megalocoinea niets anders is dan een
genezen hydrophthalnms. De megalocornca zou echter volgens anderen
beiderzijds zijn en geen enkel teken van een doorstane hydrophthalmus
vertonen, terwijl dc hydrophthalmus niet zelden éénzijdig is. Dc mcgalo-
cornea zou volgens K a y s c r op gioci-anomaliën berusten, primair zijn
en tijdens het leven onveranderd blijven bestaan; de vergroting van dc
cornea bij hydrophthalmus zou secundair zijn.

Friede is van mening, dat een macrocornea en een mcgalocornea in
wezen verschillend zijn. De macrocornea is volgens hem een afwijking in
grootte van de normale cornea, waarbij alle delen van de huibus in gelijke
verhouding zijn vergroot. Dc mcgalocornea zou een oppervlakte-variatie
van dc coinca ten opzichte van die van de sclera zijn, waardoor deze laatste
kleiner schijnt.

T r a u t m a n n schrijft dat sonnnigen beide vormen van hoornvliesvcrgio-
ting streng scheiden, maar dat anderen evenwel aangeven, dat tussen bei-
den betrekkingen bestaan.

Straub deelt mede, dat cle keratoglobus een hoornvliesanomalie m vorm
is met een kleine kronnningsradius.

cornea bij de mens, door hem genoemd „Kératoglobe aigue". Aan een min-
derwaardigheid van de descemct (cctoderrnaalwcefsel) of van het paren-
chym (mcsenchyinaal weefsel) werd hierbij gedacht.

G a s t c i g c r vermeldt in zijn bock o.a. dat dc megalocornea of macro-
cornca bij de mens aangeboren zou zijn en dat in veel gevallen hierbij een
vergroting van dc gehele bulbus (gigantophthalmus, mcgalophthalmus) be-
staat. De naam kcratoglobus dient volgens hem hier niet tc worden ge-
kozen, maar alleen voor die gevallen, waaibij cen zeer sterke welving van
dc cornca aanwezig is, tc worden gebruikt.

Van dc hoornvlicsvergroting bij aangeboren glaucoom (hydrophthalmus)
moet volgens hem de nicgalocornca door het ontbreken van glaucomatcuze
veranderingen tc worden onderscheiden. Hij meent, dat de opvatting, dat
de megalocornea als cen genezen sorm van hydrophthalmus moet worden
beschouwd, nu wcl \\erlaten is.

Een goede afbeelding \\an een kcratoglobus (cornca globosa) met cen
sterke verkleining van dc kronnningsradius, geen \\\'crgroting van dc dia-
meter van het hoornvlies cn met cen zeer diepe voorste oogkamer is te
vinden in dc „Atlas dcr Augenheilkundc" van T h i c 1.
Een door ons waargenomen geval van een aangeboren kcratoglobus bij
cen kuiken volgt hier.

Het diertje werd ons in het voorjaar van 19.53 door het Pluimvee-instituut
toegezonden.

Beiderzijds bleek cen sterke vergroting en uitpuiling van de cornca tc be-
staan; dc hoornvliezen waren overigens volkomen helder en doorschijnend;
de voorste oogkamers zeer diep. Aan tic oveiigc delen van de bulbus waren
klinisch geen afwijkingeti vast te stellen. Dc pupillen reageerden normaal
o]5 lichtinval. Meestal zat het dier met dc oogleden wat gesloten; dc visus
was blijkbaar nog voldoende. Ziekteverschijnselen konden bij het diertje
niet worden opgemerkt. De eetlust was goed, dc vocdingstoestand bevre-
digend en de feces waren normaal. Het kuiken gloeide goed op tot cen
volwassen dier. Dc vorm van dc cornca bleef onveranderd; het hoornvlies
bleef volkomen doorschijnend en helder.

Op dc leeftijd van ongeveer negen maanden werd dc kip gedood en werden
dc ogen verwijderd en gebracht in cen 10% fornialinc-oplossing. Door de
fixatie werd dc cornca troebel en is daarin een oppervlakkig scheurtje
ontstaan, dat ook op dc bijgevoegde foto aan dc voor-onderzijde is tc zien.
Een nadere histologische beschrijving kan niet worden gegeven, daar de
verdere verwerking van de bulbi in het ooglijdcrsgasthuis helaas niet tot
haar recht is gekomen.

Spontane verbetering van een beiderzijdse ablatio retinae hij een hond,
ontstaan na hevige vechtpartij met andere hond.

In maart 1923 werd cen takshond, reu, in de klinick opgenomen, die vol-
gens de behandelende dierenarts acht dagen tc voren met een andere hond
had gevochten en daarna verschijnselen van lumbago en blindheid ver-
toonde.

De voedingstocstand van het dier was goed cn ook de eetlust bleek niets tc
wensen over te laten. De hond liep evenwel moeilijk, de hals werd stijf
gehouden (oorzaak wellicht kneuzingen). Bij nader ofthalmologisch on-
derzoek bleek dc hond niet tc kunnen zien en liep tegen op zijn weg ge-
houden voorwerpen aan. Behalve een beginnende cataracta senilis welke
bij honden op wat oudere leeftijd (± 9 jaar) wel steeds kan worden waar-
genomen en waaromtrent Jakob indertijd uitvoerige mededelingen heeft
gedaan, kon een beiderzijdse loslating van dc retina worden vastgesteld
als gevolg van een subretinale bloeding. De pupillen waren voorts wijd en
reageerden niet op lichtinval; dc conjunctivae waren diffuus rood als bij
ecchymosen.

Reeds met opvallend licht was de ablatio retinae duidelijk zichtbaar.
Bij ofthalmoscopisch onderzoek bleek de retina van hct rechteroog in de
vorm van een convolvulusblocm vrijwel totaal te hebben losgelaten; van
de papil was niets te zien. Links waren drie bolvormige retinaloslatingen
zichtbaar; het mediale onderste deel van het netvlies zat nog vast op de
onderlaag, maar vertoonde cen bloeding; dc papil was ook hier onzichtbaar.
Daar de prognose ongunstig werd gesteld, gaf de eigenaar zes dagen na de
opneming toestemming tot het pijnloos doden van het dier. Vóór hiertoe
werd overgegaan werden een dag later nog eens de ogen onderzocht. Hier-
bij bleek tot onze verwondering spontaan veel verbetering te zijn opge-
treden. I.inks was van een ablatio niets meer tc bespeuren; de papil was
weer duidelijk te zien; de randen ervan waren nog wat wazig, dc papillairc
en retinale bloedvaten waren cchtcr normaal. Hier en daar waren nog
enkele verkleurde jjlekken in tapctum en papil op tc merken (bloedingen
in resoiptie?). Het rechteioog vertoonde ongeveer dezelfde beelden; alleen
centraal was hier nog een geringe bolvormige loslating van het netvlies
op te merken.

Weer twee dagen later was nog verdere verbetering opgetreden. Dc fundus-
beelden waren nog meer normaal geworden. Hct dier was toen ook weer in
staat wat grotere, op zijn weg ge]jlaatste voorwerpen tc zien. Ook de stal-
knecht had reeds opgemerkt, dat hct gezichtsvermogen wat was terugge-
keerd.

Op verlangen van Prof. Jakob moest toch tot hct pijnloos doden van
de patiënt in dit stadium worden overgegaan.

De ogen werden daarna geëxstirpecrd en gefixeerd in formaline 10%.
Bij micro.scopisch onderzoek bleken geen bloedingen te kunnen worden
vastgesteld en ook overigens vertoonde de retina geen duidelijk afwijkende
beelden.

Hoewel in het algemeen cen ablatio retina, ook bij de hond, als zeer on-
gunstig dient tc worden beschouwd, heeft dit geval t)ns toch geleerd, dat
een na trauma ontstane loslating van het netvlies, als zeer grote uitzonde-
ring, zich weer spontaan kan aanleggen.

Volgens de anamnese had de tegenwoordige eigenaar het dier vier dagen
te voren gekocht. De aandoening van het linkeroog zou evenwel reeds meer

dan een jaar hebben bestaan. Bij het overigctis klinisch gezonde dier, was
het gehele oog en de directe omgeving daar\\an necrotisch veranderd en
puikle sterk naar huiten uit.

Daar mogelijk door ojDcratief ingrijpen onder lokaal-anesthesic nog iets te
beiciken zou zijn, werd hiertoe overgegaan. Het bloedverlies was daarbij

slechts zeer gering. Spoedig na de operatie evenwel is het dier gestorven.
Van het oog zelf bleek niet veel meer te zijn overgebleven; slechts resten
van de bulbus, die geheel door turnorachtig weefsel waren omgeven en in-
gesloten, konden worden opgemerkt, hetgeen ook de twee bijgaande foto\'s
duidelijk weergeven.

Dc oogholte was met de sinus frontalis één grote holte geworden. Bij de
sectie werd in de linker borstholte cen kippei^igrote tumor gevonden, ter-
wijl van de linkerlonghelft weinig meer was o\\ergebleven. Verdere afwij-
kingen werden niet gevonden. Microscopisch bleek hier tubeiculose in het
spel te zijn geweest.

Enkele gevallen van oppervlakkige huidaandoeningen van dc oogleden
nabij de ooglidranden, welke medicamenteus niet en soms wel door ope-
ratie tot genezing of verbetering konden worden gebracht.

Allereerst zal iets over een dergelijk huidlijden van de oogleden worden
vermeld, dat voorkwam bij cen boxer, vijf jaar oud, reu.
De aandoening \\an de oppervlakkige huidlagen bestond reeds ongeveer
een half jaar en was thuis ondei\' contiole van een dierenarts al met ver-
schillende middelen tevergeefs behandeld. De vocdingstoestand van de
hond was goed en ook overigens konden bij het dier klinisch geen afwij-
kingen worden \\astgcsteld.

Bij onderzoek bleek de tot aan de ooglidranden reikende huidvcrandcring,
oppervlakkig te zijn en van epitheel tc zijn ontbloot. De wondoppervlakte
was diffuus i\'ood en bloedde gemakkelijk; de viij sterke afscheiding van
etterige aaid was tot gemakkelijk tc verwijderen korstjes ingedroogd; de
randen van het e])itheel-defect vertoonden geen enkele neiging tot e|)ithe-
lisatie; de huid in de omgeving daarvan was ov(;ral gaaf. Aan de ogen zelf
waren geen afwijkingen te zien, met name niet aan de Cornea of conjunc-
tiva.

De behandeling bestond in het wegknippen van dc haren in dc omgeving
van de aangetaste huid; verwijdering van de loszittende korstjes, voorzich-
tige reiniging van de wonde jjlek en achtereen\\olgens plaatselijk aanwen-
ding \\an verschillende zalven en poeders (o.a. penicilline-, noviform-, pelli-
dol-, astracaine-, chlorofyl-, irgamid-, bcpantheen-, targesinc- en Icver-
traanzalf en xeroform- en noviform-poeder). Verder vonden nog toepas-
sing icotinezuuramide (injecties) litjuor arsenicalis fowleri (per os) en
bestraling met ultraviolet licht. Een kraag werd aangebracht om het
wrijven en schuicii van dc wonde huidplek door het dier, zoveel mogelijk
tegen te gaan. Niettegenstaande dit alles bleken de huidprocessen zich
nog iets uit te breiden. Door dc eigenaar werd daarom verzocht het dier
pijnloos te willen doden, waartoe dan ook werd overgegaan.
Het was ons reeds uit vroegere jaren bekend, dat dergelijke huidaandoe-
ningen hij honden zeer hardnekkig zijn en medicamenteuze behandeling
onvoldoende succes heeft. Daarom werd in de laatste tijd besloten maai
zo spoedig mogelijk tot operatic over te gaan, menende hiermede wellicht
meer resultaat te kunnen verkrijgen.

Het eerste operatief behandelde geval betrof een duitsc herder, reu, van
15 maanden.

Wegens een chronische aandoening van de huid van één der bovenoog-
leden nabij de laterale ooghoek werd de hond in .september 1955 poli-
klinisch ter onderzoek aangeboden en voorlopig thuis behandeld met be-

paiitheenzalf iRochc). Expcrimentrel is nl. vastgesteld, dat het zich in het
in bepantheen bevindende pathennl o]) dc functie en regeneratie van het
c|)itheelwccfsel een gunstige invloed heeft. Het wordt daarom aanbevolen
voor uitwendig gcbiuik ter bevordering \\an de wondgenezing en ter be-
handeling van bepaalde huidaandoeningen en ontstekingen der slijm-
vliezen.

De 5% zalf is vooral gcsciiikt voor uitwendige behandeling van ontste-
kingsprocessen van ck\' huid. /ij zou een opvallend goede werking hebben
op de granulaties en op de cpitheelvorming (o.a. bij verbrandingen en
slecht genezende wonden).

Ter behandeling van ontstekings]jrocessen van slijmvliezen, voor het uit-
s]joclen van wonden en voor vochtige verbanden wordt 5% bepantheen-
oplossing aanbevolen.

Toen de ])atiënt 9 januari 19.\')6 opnieuw ter onderzoek werd aangeboden,
bleek de toestand ter plaatse van dc huidaandoening veel slechter te zijn
geworden, hoewel het dier niet aan dc huidwond zou hebben gesclniurd.
Dc bovenooglidhuid vertoonde in het laterale deel nu een ongeveer cent-
grootte oppervlakkige wonde vlakte, waarvan de randen wat waren ver-
dikt. Het ooglid was ter plaatse tevens iets naar binnen gericht.
Als bevorderende oorzaak werd een chronische irritatie door schuren niet
geheel uitgesloten.

Dc huid van het onderooglid vertoonde nu eveneens aan de laterale zijde
een dergelijk maar minder groot defect. Geregelde medicamenteuze behan-
deling gedurende ruim twee weken in de kliniek gaf geen enkele verbete-
ring, hoewel van schuren of wrijven van de wond door het dier niets werd
bemerkt.

Operatief werden dc veranderde huidgeckelten \\an hun onderlaag toen
afgepre])ai\'eerd en daarna de gemaakte huidwond gehecht. Daar dc huid
hier nog al verschuifbaar is, kunnen dc wondranden meestal goed tegen
elkaar worden gebracht, zonder dat veel niisvoniiing van de oogleden
daarbij optreedt. Herstel werd na ongeveer veertien dagen verkregen; de
hond kon toen dc kliniek verlaten. 21 mei 1957 kregen wij \\an dc eigenaar
een schrijven, dat het dier het goed maakte cn dat alleen bij nauwkeurig
bekijken, ti\' zien was, dat er iets aan het oog was gedaan. Het microscopisch
onderzoek van de verwijderde aangclaste huid gcscliicdde in het xclcrinair
pathologisch instituut; de diagnose luidde: beeld van sarcoid (goedaardig)
met ontstekingscellen.

Het tweede operatief behandelde geval van een klinisch sooi tgcli jkc huid-
aandoening betrof een duit.se herder, 5 jaar oud, teef. Ilct dier was al en-
kele maanden onder behandeling van een (ollega voor beiderzijdse wonde
huid|)lckjes nabij dc mediale ooghoeken. Verbetering werd niet verkregen;
integendeel geleidelijk had nog wat utihrciding van dc huldwondjcs ]jlaats
gevonden.

Hij onderzoek bleek, dat zowel links als rechts de ooglidluiid nabij de me-
diale ooghoeken een ongeveer cent-groot oppervlakkige ejjithecl-defcct ver-
toonde, dat tot aan de ooglidrand reikte. Bovendien bestond cr wat cpi-
fora, was dc conjunctiva iets rood en gezwollen en was er een geririgc
serornuceuze conjunctivale afscheiding aanwezig. De hoornvliezen ver-
toonden geen enkele afwijking. I^e aetiologie van de aandoening bleef
duister; een specifieke oorzaak ervan kon niet worden gevonden.
Gezien het goede resultaat, dat bij het eerder beschreven daarmede over-

cenkoinencl geval door operatie werd verkregen, werd hiertoe nu maar
direct overgegaan. De aangetaste huidplaatsen werden ook hier verwijderd
en daarna gehecht.

Wat diffuse, parenchymatcuzc bloeding trad hierbij op en cen klein bloed-
vat moest worden onderbonden.

Verder werden dc ogen daarna dagelijks enkele malen ingcdrupijcld en
gereinigd met fysiologische kcukenzoutoplossing en werd wat pcnicillinc-
zalf in dc ogen gebracht.

De genezing had een ongestoord vcrioo]). Na 12 dagen werden dc hechtin-
gen verwijderd en kon het dier dc kliniek verlaten. Dc microscopische
diagnose luidde: chronische ontsteking, geen specifieke beelden.
Recidief van het huidlijden is helaas spoedig thuis opgetreden en is ook
op enkele andere plaatsen (o.a. lippen en omgeving van dc anus) cen der-
gelijke huidafwijking volgens ccn schrijven van dc eigenaar ontstaan. Van
een verdere behandeling in dc kliniek werd afgezien.

Met derde geval kwam voor bij ccn 10-jarigc herder, teef. Ook bij dit dier
bestond cen reeds maanden bestaande van epitheel ontblote huidplck van
het ondcrooglid tot aan de ooglidrand nabij de mediale ooghoek, die even-
min op medicamenteuze behandeling gunstig had gereageerd.
Dc ongeveer centgrotc huidplck werd ook hier operatief vcrwijdeid en
gehecht. Dc genezing had daarna cen gunstig vcrloo]3. Dc microscopische
diagnose luidde: ojspcrvlakkigc huidaandoening waarbij cpithecldclen ver-
loren waren gegaan met ontstckingsproccssen en ontstekingsinfiltraten.
Ook hier kon geen specifieke oorzaak worden aangegeven (o.a. geen sar-
coid, geen cosinofiel granidooni).

Het is jammer geweest, dat dc hond vrij spoedig na dc operatie is gestor-
ven, zodat het verdere beloop niet kon worden gevolgd.
Uit het hierboven vermelde blijkt, dat hoewel dczc huidaandoeningen kli-
nisch veel overeenkomst met elkaar vertoonden, histologisch toch onder-
linge versciiillen hebben bestaan.

Reeds vroeger (1953) is door mij cen korte mi-dcdcling gedaan over caus-
tische inwerking op cornea en conjunctiva, door cen sterke azijnzuur-op-
lossing, die per ongeluk in dc ogen van dc hond was terecht gekomen.
In dit geval betrof het een geval bij ccn aircdalc terrier, reu van vijf jaar,
die \\oor entropium cn conjunctivitis tc Amsterdam werd behandeld en
bij wie op zekere dag bij vergissing ]jurc lysol in dc ogen was gedru])|)cld.
Vrijwel direct daaina werd dc fout benierkt en werden dc ogen met vcci
water uitgespoeld. Spoedig hierna werd het dier poliklinisch ter onderzoek
aangeboden. Hij onderzoek bleek, dat het linkeroog sterker werd dichtge-
knepen dan het rechteroog.

Dc conjunctivae waren rood en gezwollen, cr bestond wat scrornuccuzc
conjunctivalc afscheiding, dc corneae waren oppervlakkig wat oneffen en
parenchyinateus troebel met enige vascularisatic in dc perifere delen cn
dc huid van dc oogleden was voornamelijk aan dc randen wat verdikt en
met korstjes bedekt. Behandeling geschiedde met corvasymtonindruppc-
lingen, penicillinezalf en cortisonzalf.

Reeds dc daarop volgende dag was blijkbaar wat verbetering te bespeuren.
In de nu volgende dagen trad verder herstel op. Na een week waren dc cor-

ncac weer glad, glanzend en helder en waren alleen nog maar in het peri-
fere laterale deel van dc corneae enkele wat dieper gelegen bloedvaatjes en
wat pigmcntaties op te merken; bovendien was dc huid van de oogleden
nog wat kaal en verdikt. Bij vertrek uit de kliniek, elf dagen na de op-
name, waren de ogen weer zo goed als volkomen genezen.

In 1957 is hieromtrent in „The Veterinary Record" door Holmes en
Young mededeling gedaan. Zij hebben dit ooglijden in een drietal vee-
beslagen in Engeland waargenomen en wel in twee rundvecbedrijven van
Shorthorns en in cen bedrijf van runderen met Shorthornbloed.
In hct algemeen bleek dc oogaandocning eerst manifest te worden, wan-
neer de dieren voor het eerst drachtig waren of pas hadden gekalfd. In
een vroeg stadium bleek hct moeilijk de oogafwijking vast te stellen, daar
normaal reeds variaties, wat de proturnsie betrof, voorkwamen.

Visusstoornis was meestal hct eerste symptoom; later werd het lijden duide-
lijker. In de regel ging de exophthalmus aan dc strabismus vooraf. De aan-
doening bleek meestal van |n-ogessicvc aard tc zijn; slechts in enkele ge-
vallen werd enige teruggang ervan gezien.

In een der beslagen van Shorthorns waren van de 114 wat oudere koeien
cr 13 en van de 84 jongere dieren er slechts twee lijdende.
In een ander beslag van Shorthorns werden op cen boerderij van de „Ani-
mal Breeding Research Organisation" twee aan deze oogaandoening lij-
dende identieke tweelingsderen gepaard met identieke vrouwelijke twee-
lingen. Enkele nakomelingen hiervan, allen van het mannelijke geslacht,
vertoonden eveneens hct ooglijden.

R e g a n e.a. hebben reeds in 1944 eenzelfde oogaandoening bi j Yerseyvcc
(inteelt) in Californië gezien cn bcschrcven in „The Journal of Heredi-
tary". Volgens hen zou het lijden hier recessief erfelijk zijn geweest.
Op een eventueel bestaand schlidklierlijden (Morbus Bascdowi) hierbij
schijnt geen onderzoek te zijn gedaan, althans wordt daaromtrent niets
vermeld.

Het door ons waargenomen geval betrof een enkele malen gekalfd heb-
bende zwartbonte stamboekkoe (linkerhoorn gemerkt S. 4215, rechteroor

Utrecht, V.A. 8509), geboren op 3 december 1952, die de laatste eigenaar
in het voorjaar van 1957 op de markt tc Utrecht van cen veehandelaar had
gekocht. Dc oogaandocning zou volgens deze eigenaar stationnair zijn ge-
bleven. Dc eerste tijd was hct dier op stal gehouden, omdat men meende,
dat het dier blind was en in dc weide in een sloot zou kunnen terecht ko-
men. Later evenwel is de koe, omdat men de indruk had gekregen, dat
het dier toch nog wel iets kon zien, in de weide bij dc andere koeien ge-
bracht. Wij troffen dan ook in hct begin van juli hct rund in de weide aan
en kregen daai\' eveneens de indruk, dat het dier nog voldoende kon zien
om zich te kunnen oriënteren (b.v. watcidrinkcn uit een sloot).
Bij nader onderzoek bleken beide bulbi sterk naar buiten uit te puilen
en naar binnen te zijn gedraaid (exophthalmus met stiabisnuis) zodat een
groot deel van de sclera, slechts cen klein vcntrolateraal deel van de
Cornea en bij normale kophouding alleen hct laterale deel van de pupil,
zichtbaar was. Hierdoor was de visus, hoewel sterk gestoord, toch nog
ventrolateraalwaarts enigszins mogelijk.

De sclera was oppervlakkig glad en glanzend cn voor hct grootste deel
donker gepigmentccrd; de coinea, voorste oogkamer, pupil, iiis en lens
waren \\oor zovei\' te overzien, zonder afwijkingen of troebelheden.
Verschijnselen van cen duidelijke Conjunctivitis werden niet waargenomen;
de traansccrctic was overvloediger dan noimaal waardoor het voorste deel
van de bulbus voldoende werd gereinigd en vochtig gehouden.
Het dier verkeerde in goede voedingstoestand en vertoonde klinisch geen
enkel verschijnsel, dat op een aandoening van de schildklier wees.
Op verzoek heeft de fokker van het dier medegedeeld, dat de oogaandoe-
ning op de leeftijd van 3 ä 4 maanden het eerst zichtbaar werd en daarna
geleidelijk vcrergcide. Voorts dat in de familie van een dergelijke oog-
afwijking niimnei\' iets is gezien en dat noch van vaderszijde, noch van
moederszijde van het vooikomen van een dergelijk ooggebrek iets bekend
is.

Bij het rund komt volgens dc mededelingen in dc literatuur niet zelden
exophthalnuis voor zonder dat intraorbitalc pathologische veranderingen
werden gevonden. Strabismus wordt tevens daarbij wel opgemerkt.
De oorzaak hiervan zou volgens 1) c x 1 c r bij dc runderen gezocht moeten
worden in cen te lange N. opticus, in cen te grote beweeglijkheid van dc
bulbus in dc ruime orbita, in de weekheid en te grote elasticiteit van hct
rijkelijk aanwezige orbitale vet en volgens j a k o b tevens nog in een
minder goede fixatie van de bulbus door dc oogspieren, die zich bij dit
dier niet zo ver naar \\oren aan de bulbus hechten.

Bayer denkt hierbij aan het eventueel voorkomen van Morbus Basc-
dowi, dat Dexler evenwel meent te moeten ontkennen. Schleich
schrijft: „Man nnisz die Fälle zu den imvollständigen Formen des Morbus
Basedowi zu den „Formesfrüstcs" zählen, die beim Tiere vielleicht noch
häufiger als beim Menschen \\orkonunen".

K ö d c r zou cen sterke binoculairc exophthalmus hebben waargenomen
bij een rund lijdende aan Basedow. Bo\\endien bestond daarbij Strabismus
convcrgens; dc struma had de grootte van een mansvuist. In een geval
door G ö r i n g beschreven, werd bij hct slachten cen kippenei-grootte
schildklier gevonden.

Wenselijk zou het zijn om eens na te gaan of in ons land meer van derge-
lijke gevallen bij hct rund voorkomen of zijn waargenomen, of hier mo-

gelijk cen erfelijk ooglijden in het spel is en in hoeverre een schildklier-
aandoening mede hierbij betrokken is. Mochten collegae hieromtrent ge-
gevens hebben, dan zou mededeling hiervan aanbeveling verdienen.

\'I\'umorvormingen van de inwendige delen van het oog van onze huis-
dieien zijn niet vecKuldig \\ astgesteld en beschreven. Over een geval, dat
door ons hij een ongeveer .") jaar oude ruwharige fox-terrier, teef, is waar-
genomen, zal hier een korte beschrijving volgen.

Drie weken \\óór tot exstirpatie hulbi werd ovei gegaan, was leeds in het
rechteroog, cen allengs groter wordend gezwelletje, vermoedelijk uit-
gaande van het corpus ciliare opgemerkt. Het oog vertoonde weinig prik-
kelingsvcrschijnselen, er bestond geeii ooguitvloeiing, het oog werd goed
open gehouden, de pupil was verwijd, de Cornea was helder, in de voorste
oogkamer bevonden zich geen troebelheden, verschijnselen van een iritis
oiubraken, de intraoculaire druk was niet merkbaar verhoogd (digitale
paljDatie).

In het pu])illair gebied kon temporaal een onregelmatig, erwt-groot, wat
roodachtig gezwclletje, \\ermoedelijk uitgaande van het straallichaam,
worden opgemerkt.

Troebelheden van de lens waren nergens te zien; wel waren in het glas-
vocht enkele vlokkige troebelheden /.ichthaar. Het onderzoek van de fundus
was negatief. Klierxergiotingen o]) andere [ilaatsen van het lichaam wer-
den niet gevonden.

Daar aan cen kwaadaardig gezwel (sarcoom) uitgaande van het corpus
ciliare werd gedacht, weid tot exstirpatie hulbi overgegaan. De huibus
werd daarna in een 10% formaline-oplossing gebiacht en na de fixatie in
de lengte doorgesneden. Reeds toen was macroscopisch te zien, dat het
door dc fixatie wit geworden gezwellctjc met zijn basis aan het voorste
deel van het straallichaanijjje oxer een kleine afstand vastzat. Een stukje
van het gezwelweefsel werd verwijderd en voor onderzoek toegezonden naar
het Pathologisch Instituut. De diagnose ervan luidde: onregelmatige op-
hoping van ejjitheelcellen met hier en daar epitheelbruggen; beeld van
adenocarcinoom.

In het Ooglijdersgasthuis werden latei van de gehele bulbus coupes ge-
maakt. Ook daar werd gedacht met een adenocarcinoom te hebben te
maken. Het carcinoom zou uitgega;ui zijn van hel c])itheel van het corpus
ciliare en was niet ge])igmenteertl. In de medische- cn veterinaire litera-
tuur wordt steeds ges])i()ken van primaire en metastatische sarcomen van
de uveaaltractus. Wat de mens betreft, wordt ook het metastatisch carci-
noom van het coijius ciliare (veelvuldigst bij tnamniacarcinoom) genoemd
en wordt minder gewag gemaakt van primair carcinoom van de inwen-
dige delen van het oog.

Volgens V c 1 h a g e n (1919) is de o])vatting, dat dergelijke gezwellen
adenocarcinomen zouden zijn, niet juist.

Hij doet mededliug \\ an een glioomachtig gezwel \\ an het corpus ciliare en
beschouwt de tumor als een neurocijithelionia myeloides (dictyoma).
T r e a c h e r-C\'. o 1 1 i u s, 15 a d i I cn I, a g r a n g e hebben onder dc naam
adcnoepitheliooni gezwellen beschreven, met regelmatige buisvormige
structuur met centraal lumen en radiair gerangschikte cilindrische epi-
theelcellen. Lag range zegt o.a. daaromtrent: „Mendonnons ericore Ie

glionic de la rétinc dont le point dc départ ciliairc a pu être confirmé dans
quelques cxemples et dont la structure ne diffère en rien de celle du glioine
dc la rétine propreinent dit".

De neuroepitheliomen van het pars ciliaris retinae worden evenwel door de
rozettenformaties ook wel adcnocarcinonien genoemd. Volgens I d a
Mann ontstaan cpitheliomen van het corjjus ciliare hij volwassenen;
dictyomen vóór de geboorte of in de eerste levensmaanden.
Ten T h ij e (oogarts) meent dat het gezwel van de fox-tcrricr, mogelijk
van het ongepigmenteerde blad van het ))ars ciliaris retinae was \\ntge-
gaan. De beelden deden nl. enigszins denken aan die van gliomen (neurfi-
e|)itheliomen) van het netvlies.

No ld mann, die de cou|)cs ook heeft gezien, is evenwel van mening
hier niet met een neuroepitho\'lioom te doen te hebben. Ilij schrijft n.1.: „Es
befindet sich Pigment in dem Tinnor und er sieht eher wie ein von der
Uvea ausgehendes Karzinoms aus. Die 1\'umorzellen die ein Aus.sehen haben
wie Neuioepithelium seheinen von den Tumormassen mitgeiisscne Ziliair-
epithelien zu .sein".

Ook Ten T h ij <■ vond in het preparaat rijen epithcciccllen, die niet
typisch voor glioom waren, maar wel voor tumor van het corpus eiliarc.
Hij vermoedt ook, tlat het pigment van andere uitsteeksels \\an het cor])us
eiliarc, die door de tumor op zij zijn gedrukt of zijn otngroeid, afkomstig is.
Uit dit alles blijkt duidelijk, dat dit geval moeilijkheden oplevert, wat hot
stellen van een juiste diagnose betreft.

Daar nimmer omtrent hot verdere boloop, enig bericht is ontvangen, kan
hieromtrent niets woitlen vermeld.

In 1946 bobben N o r cl m a n n en II o e r n e r in het „Arch. d\'Ophtalmo-
logie" een geval van nouroepitheliooin, eveneens uitgaande van hot corpus
ciliare van een hond, beschreven.

Do oi\'wtgtoto tumor aclitor do iris werd na iridoetomie verwijderd. Na
zeven maanden blook nog goen recidi(4 to zijn opgetreden.

Recidiverende bloeding in de voorste oogkamer bij een hond; gimslig
resultaat hierbij met Adrenoxyl (Eabaz).

Dit ooglijden kwam voor bij een Cairn-terrier ongeveer vijf jaar oud, reu.
Al moer dan een maand was hen dier behandeld voor rocidiverendo bloe-
dingen in hot linkeroog, zonder dat oen oorzaak daarvoor kon worden aan-
gegeven. Bohandold was mot Jodotum kalicum, Jodctinn Natricum, .Sulfas
Ati()])ini en Privino; verbetering word daaiini^dc evenwol niet verkregen.
Toen do iiatiönt tor onder/ook in de kliniek word aangeboden, kon hot vol-
gende worden vastgesteld:

bloeding in de voorste oogkamer van het linkeroog; ck; bloederige vloeistof
zakte hij rust naar beneden, maar bij beweging van de ko]j vond verjilaat-
sing oi van ook doisaalwaarts plaats; do ojiporvlakte van de lens was troe-
bel, voiniooclelijk als gevolg van fibrinonoerslagen en afzetting van bloed-
afbraakprodukten o]) en in de lenskap.sel; de intraoculairo diuk was niel
merkbaar verhoogd. Voor een botcre controle en bohandoling werd het
dior in do kliniek opgenomen.

Het doen van voorste oogkamer]Dunctie werd overwogen, maar hiertoe
werd evenwel niet overgegaan. De volgende dag was do bloeding duidelijk
iets minder; tot behandeling met atroijine (2%), naphazoline (1%) op-
lossing, Cortisonoogdruppels (Adreson) en Cortison-zalf werd overgegaan.

gevonden werd tot punctie van dc \\oorstc oogkamer overgegaan, waarbij
veel dun bloederig kamervocht werd ontlast.

Met de bovenvermelde medicamenteuze behandeling weid doorgegaan,
\'l\'wec dagen later was nog slechts een sjxior van bloed in het onderste decl
van dc voorste oogkamer zichtbaar. Dc cornca bleek toen wat grijsachtig
troebel tc zijn. De patii^it werd cen dag daarna afgehaald. Aan cen ver-
zoek dc hond nog eens ter ondcizock aan tc bieden werd niet voldaan.
Ilct dier bleek intussen ook een andere eigenaar tc hebben gekregen.
Omtrent het \\erderc verloop van het ooglijden konden geen nadere ge-
ge\\\'cns worden verkregen.

In 1911 is in het \'rijdschrift voor Diergeneeskunde cen ardkcl van
VV i nsse r en mij versehenen onder dc titel „liet derde ooglid der kleine
huisdieren, iiiecr in het i)ijzondcr bij de kat".

llieiin wordt o.a. venncld, dat dc door .sommigen gehuldigde mening, dat
dc iirotrusic van tic ineinbrana nictitans bij dc kat zuiver [lassief zou zijn,
vooral o]j grond \\\'an anatoniische en fysiologische onderzoekingen, niet
aanvaardbaar geacht cn wordt mede ccn acticvc beweging van dit orgaan
aangenomen. De niet zo zelden bij de kat voorkomende beiderzijdse
protrusic van het derde ooglid, meestal zonder klini.sch aantoonbare oor-
zaak, zou cen gevolg van cen vcnnindcrdc tonus van dc gladde spieren
van het derde ooglid zijn. Verder wordt erop gewezen, dat het links-
draaiend isomccr van efedrine jicr os tocgcdicntl of gcïnstilleerd in de ogen,
het verschijnsel, hoewel slechts tijdelijk, doet verdwijnen. Herh.aaldc aan-
wending van het middel dient dan ook tc worden gedaan. Aangenomen
mag worden, dat hier ccn lokale dysfuiictie van het synipadschc zenuw-
stelsel bestaat. Daar katten evenwel dc toediening \\an het middel jicr os
zeer onaangenaam vintlcn, werd later dc efcdrine-oplossing in de ogen gc-
dru]ipeld met evengoed resultaat.

Voldoende is het wanneer eens per dag ccn of twee druppels van cen
.\'i% waterige oplossing van hydrochloias efedrini in tic ogen wordt ge-
bracht. Kcnzclldc effect is tc verkrijgen wanneer cen «jilossing van nai\'a-
zoline (1:1000) wordt gebruikt. Privinc is i-en imidazol-prcparaat, dat als
cen 1:1000 waterige oplossing door de firma Cliba in dc handel wordt ge-
bracht. Ilct middel is stabiel, werkt langdurend anciniscrcnd cn decongcs-
ticf en wordt o.a. jilaat.selijk gebruikt bij ontstckingsproccs.scn van dc cnn-
junctiva. Vooral heeft het middel locpassing gevonden bij dc mens bij
op allcrgischc basis berustende conjunctixitidcn.

Een met ]irivinc overeenkomend ]irepar;iat n.1. .Strictylon wordt door
Phili]DS-Koxanc in de haiiilcl gcbraclit.

f\'rivinc cn strictylon zijn alzo haiulclsnanien; nafazolinc is dc verkorte
wctcnschap])elijke naam voor 2(1- nariliylniethyl) iniidazolinc. Priviiie
is ccn nafazoliiienitrant-oplossing; strictylon een nafazolinc hydroc.hloride-
oplossing.

Von Nord heim heeft bij enkele oogaandocningcn van de mens (o.a.
iridocyclitis en cpiscle ritis) sterkt^ nafazolinc oplossnigcn (()..5—2%) toe-
gepast al of niet tezamen mcl atropine-o|il<)ssing (()..\') 2%). Dczc sterkere
oplo.ssingcn worden evenwel niet in de handel gebracht maar worden uit-
sluitend voor klinische proefnemingen bereid.

Verdere resorptie van het bloed vond in de daaropvolgende dagen plaats.
Na drie dagen was nog slechts in het onderste deel van de voorste oog-
kamer iets van neergezakt bloed te zien. De troebelheid van de lens was
nu ook duidelijk zichtbaar en cen Y-vormige staar kon worden opgemerkt.
Na vijf dagen was nog steeds in het centrale deel van dc voorste oogkamer
wat bloed aanwezig; het pupillairgcbicd was echtcr volkomen vrij daar-
van.

Besloten werd toen tot intramusculaire adrcnoxyl-injecties (éénmaal
daags één am]5ul) over te gaan en met instillatie van de tropine-privine-
oplossing door te gaan. Geleidelijk trad weer resorptie van hct bloed in. Na
een week was nog slechts in hct onderste gedeelte van de voorste oogkamer
iets van kleine blocdstolsels tc zien; dc len.soppeivlakte was toen wat
bruinachtig troebel.

Weer drie dagen later was het voorste oogkamervocht helder en zonder
troebelheden; dc lenstroebelheid bleef echter bestaan. Het dier is toen
afgehaald; perorale behandeling met adrenoxyl-tabletten (éénmaal daags
één tablet) werd daarna nog enkele weken tliuis gedaan. De bloedingen
hebben zich latei\' niet meer herhaald en tot heden (ruim twee jaar later)
is alles goed gebleven.

Aangenomen mag worden, mede op grond van de gunstige resultaten er-
mede verkregen bij verschillende met bloedingen gepaard gaande aan-
doeningen bij de mens, dat hier de adrenoxylbcliandeling mede tot hct
goede succes heeft geleid, hoewel men zich bewust moet zijn, dat slechts
één geval, dat gunstig is verlopen, nog niet alles zegt, want hct blijft mo-
gelijk, dat ook wanneer geen behandeling met het middel had plaats ge-
vonden, toch uiteindelijk herstel zou zijn opgetreden.

Adrcnoxyl (Labaz) is monosemicarbozoon van adrcnochroom; hct zou
werken als hacmostaticum en tonicum der capillairen; d(ï bloedingstijd
bekorten; dc pathologisch verlengde bloedingstijd normaliseren en een
gunstige invloed hebben op de capillaire vaatwanden. Dc coagulatie even-
wel zou door het middel niet worden beïnvloed.

Behandeling thuis met atrojoinc (()..\')%) cn Ung. Dionini (5%) gaf geen
verbetering.

Nog steeds bleef veel bloederige vloeistof in dc voorste oogkamer bestaan.
Hct bloed was wat naar beneden gezakt, waardoor dorsaal iets van dc
iris en het bovenste gedeelte van de pupil, wazig zichtbaar was.
Dagelijkse behandeling van atro]jine-])rivinc, adrcnoxyl en Cortison vond
in de kliniek plaats. Geleidelijk trad resor]Jtic van liet bloed op, zodat na
vier dagen alleen het onderste deel van de voorste oogkamer tot aan de
pupil, met cen horizontale bovenlijn, met bloed gevuld was.
Daar na een week nog geen voldoende resorptie van het bloed had plaats

De werking van de nafazoline-oplossing (lO/oo) bij de protrusio van de
mcnibrana nictitans bij de kat is mogelijk wat minder snel en wat korter
van duur dan van de 3% efedrine-oplossing.

Watmcer slechts één der ogen bij dit ooglijden van de kat met boven-
vermelde middelen werd ingcdruppeld bleek dit geen enkel effect op het
andere oog te heliben. Ueide ogen dienen daarom hierbij te worden behan-
deld. Invloed op de pu]jilwijdte kon noch bij toepassing van de efedrine-
oplossing noch bij het gebruik van dc nafazolinc-oplossing worden opge-
merkt.

Met Noradrenaline, een ander symjjathicomimeticum, dat vaat\\ernauwend
werkt cn dat beschouwd wordt als dc stof, die de humorale overdracht van
sympathische prikkels tot stand brengt, werd na indruppclingen in de
ogen, geen resultaat verkregen. Ook werden hierbij evenmin afwijkingen
van de pupilgrootte (mydriasis) gezien.

Over de hierna vol.gende minder veelvuldi.g voorkomende oogaandoenin.gen bij dieren
zijn korte mededelin.gen .gedaan: Kalf met sterk vergroot en uitpuilend voorste deel
van de bulbus; keratoglobus bij een kip; spontane verbetering van een beiderzijdse
ablatio retinae bij een hond ontstaan na hevige vechtpartij met andere hond; een-
zijdige oogtuberculose bij een pauw; enkele gevallen van oppervlakkige huidaandoe-
ning van dc oogleden nabij de ooglidranden, welke medicamenteus niet en operatief
soms wel tot .genezing of verbetering konden worden gebracht; caustischc inwerking
van pure lysol op cornea en conjunctiva bij een hond; exophthalmus en strabismus
eonvergens (esophorie) bij een rund; gezwel utigaande van het corpus ciliare bij een
hond ,adenocarcinoom, neuroei)ithelioom) ; recidiverende bloeding in de voorste oog-
kamer bij een hond - gunstig resultaat hierbij met adrenoxyl (Labaz) ; behandeling
van protrusio membranae nictitantis bij de kat met epioculaire a|.)plicaties van so-
lutio naphazolini (1:1Ü00).

Short notices are .given about the following less frequently seen eye-affections in
animals: A calf with greatly enlarged and jirotruding forepart of the bulbus; kerato-
globus in a hen; spontaneous improvement of a two-sided ablatio retinae in a dog
which occurred after a fierce fight with another dog; single-sided tuberculosis of the
eye in a peacock; some cases of superficial skin affections of the eyelids close to the
rim of lids which caimot be c\\ired by medicines and can sometimes indeed be cured
by operation; caustic effect of pure lysol on the cornea and conjunctiva in a dog;
exophthahnus and stabismus eonvergens (esophoriy) in a cow; swelling proceeding
from the eorinis ciliare in a dog (adenocarcinoma, lu-uroepithelia) ; lon,g-standing
bleeding in the front eye-ehaniber in a do.g favourable result in this by use of
adrenoxyl (Labaz) ; treatment of protrusio membranae nictitantis in a cat with
epieuliary aiJi)lications of naphazolini solution (1:1000).

Sur les ophtamies moins fré(iuentes c|ui vont suivre ici, on a fait de courtes commu-
nications; Veau ayant la partie antérieure du bulbus fortement agrandie ct .gonflée;
Keratoglobus chez une poule; amélioration spontane d\'un ablatio retinae des deux
côtés chez un chien, provoqué par un combat violent avec un autre chien ; tuber-
culose unilatérale dc l\'oeil chez un paon; (juclqucs cas de dermatite peu profonde des
paupières près des bords des paupières qu\'on n\'arrivait pas à guérir ou à améliorer
médicamenteusement et parfois bien par une opéradon; influence caustique de lysol
pur sur des cornéa et des conjunctiva chez un chien; exophthalmus et strabismus
eonvergens (ésophorie) chez un bovidé; tumeur provenant du corpus ciliare chez

un chien (ardcnocarcinome, neurocpithcliomc) ; hcmorrhagie faisant une rechute
dans la chambre antérieure de l\'oeil chez un chien — résultat favorable dans ce cas
avec de l\'adrcnoxyl (Labaz) ; traitement de protusio rnembranac nictitantis chez
le chat ayant des applications épioculaircs dc solutio naijhazoloni (1:1000).

Über die hiernach fol.genden weniger oft vorkonunenden Augenerkrankungen bei
Tieren wird kurz mitgeteilt: Kalb nn\'t stark vergrösserten und hervoniuellcndein
Vorderteil des Bulbus; Keratoglobus beim Huhn; spontane Besserung einer beid-
seitigen Ablatio retinae, hervorgerufen durch heftige Rauferei mit einem andern
Hunde; einseitige Augentuberkulose bei einem Pfau; einige Fälle von oberflächlicher
Hauterkrankung der Augenlider bezw. der Lidränder, welche medikamentös nicht
und operativ manchmal zur Genesung oder Besserung gebracht werden konnte;
kaustische Einwirkung von reinem Lysol auf die Cornea und Cîonjunctiva eines
Hundes; Exophthalmus und Strabismus convergens (Esopborie) beim Rind; Ge-
schwulst beginnend im Corpus ciliare beim Hund (Adcnocarcinoni, Neuroepithe-
liom) ; zurückkehrende Blutung in der vorderen Augenkamer beim Hund — gün-
stiges Resultat in diesem Fall mit Adrcnoxyl (Labaz) ; Behandlung einer Protrusio
membranac nictitantis bei der Katze mit epiokulärer Applikation von Solutio napha-
zolini (1:1000).

Op 4 juni worden toeristen verwacht op dc heide bij dc heiberg Ziiid-Ginkel aan de
weg Arnhem-Ede. De Stichting „Edcsc schaapskudde" houdt een .schaapscheerders-
dag, waarop men ccn 200 schapen van de warme vacht zal bevrijden. Dc kudde telt
thans 400 stuks, waaronder 200 lainmcrcn.

Bestuurders en adoptanten van de stichting verschijnen in originele Vcluw.sc kledij.
Het geheel wordt een prachtige folkloristische manifestatie. Men zal ook aanzitten
aan dc traditionele maaltijd op het schaapschccrdcr.sfccst: zoute vis met rijst.

Op het station voor afstaimnelingciionderzoek van stieren tc Trolleberg in Zweden,
waar per stier zo mogelijk 20 vaarzen-nakomelingen onderzocht worden, wordt het
volgende onderzocht:

d. melkbaarhcid (snelheid van machinaal melken per minuut, dc hoeveelheid na-
melk enz.);

c. uiereigenschappcn (omvang en lengte spenen, ruimte tcpelkanaal, afstand spenen,
omvang en diepte uier).

Prof. C!lau,sen bepaalt dc melkproduktie der zeugen door weging voor cn na hel
voeden. Hij vond mclkproduktics die schominclen tussen 6.28 en 8.27 kg. per dag.
In Frankrijk vond men door weging van de biggen dagproduktics van 3.548 kg. cn
nachtprodukties van 3.649 kg.

l\'it het Iiistitiail voor \\\'etiriiiairc Bacteriologie der Rijksuniversiteit te
Utrecht. Dircctcur Prof. A. van der Schaaf.

Dc cultuur van Brucella abortus uil sperma van stieren, dat dikwijls tevens
Proleus bevat, gaat vaak met moeilijkheden gepaard. Door de .snelle groei
van dc bovengenoemde sprcidcr wordt binnen zeer korte tijd de voedings-
bodem overgroeid. De hierbij tevens optredende alkalivorming is van dien
aard, dat de groei van Brucella abortus volkomen wordt geremd. Dc zo-
genaamde W-bodcm vlg. K u z d a s en M o r s c (1) remt door de hierin
verwerkte antibiotica wel dc meeste Gram-positieve cn Gram-negatieve
verontreinigende bacteriën uit de melk doch Proteus niet.
Om dc spreiding over dc voedingsbodem te voorkomen, gebruikten K r ä-
mcr cn Koch (2) chloralhydraat I :100ü. Deze stof en dc later voor dit
doel aangegeven hypnotica zoals morfine en barbituuizuinpreparaten
(Lodc cn Ifoward (3)) hebben het nadeel, dat zij tevens veel jjatho-
gcnc kiemen in hun groei belemmeren.

L O m i n s k i cn Ij c n d r um (4) onderzochten 1 opiici x laktc-acticvc stof-
fen, waai\'van cr 42 ccn S])ecificke remmende invloed bleken tc hebben op
dc s])rciding van zowel Prolrus vulgaris, -riiirabilis als -inorgaiii. Speciaal
dc alkylsulfatcn cn alkarylsulfonatcn bleken hiervoor zeer geschikt. T e r
stra (5) voegde alkyl-aryl-sidfonaat toc aan blocd|)laten, waardoor dc
gi\'oci van veel Grain-positicve bacteriën zoals Streptokokken cn Bac. subtilis
werden geremd, in tegenstelling tot Vibrio jetus. Dc zwerniing \\ an Proteus
kon tegengegaan worden door tevens acsculinc in een concentiatic van
0,2-—0,3% toc tc voegen; ovcrgicting van dc plaat met 96% alcohol gevolgd
tloor droging heeft ccn overeenkomstig elfect.

Döll (6) bcschrcef, dat o])pcrvlaktc-aclicve wasmidelclcn als ..l\'iil" cn
„Rei" verwerkt in voedingsbodems in ccn concentratie \\an ± 0,25% in
staat bleken dc zwermende groei van Proleus tc remmen.
Het werkzame bestanddeel van „Pril" bestaat uit ])riniaire alkylsulfatcn
met alkyibcnzolsulfonatcn, in „Kei" is het cen combinatie van alkylaryl-
sulfoiuitcn met vetzuurvcibindingcn.

Onder invloed van genoemde stoffen is Proleus ook in bouilloncultuur on-
beweeglijk. Elcktroncnfoto\'s tonen aan, dat de lange gesels van de |)roteus-
bacteriën veranderd zijn in zeer korte stompjes (zic foto 1 cn 2).
Volgens U 1 1 m a n n (7) zouden dczc stomijjes ontstaan doordat dc oppcr-
vlaktc-acticvc vctbindingcrt rnct dc lipo-protcïnen van dc gescis ccn binding
aangaan, waardoor ccn dcnaturatie op zou treden en dc gesels vrijwel ge-
heel zouden afvallen.

1) Dit onderzoek werd mogelijk gemaakt door financiële steun van de afdeling
Diergeneeskunde van T.N.O.

Elcktroncn-foto van cen normale Proteus met gesels.
Overgenomen uit: Zentrallblatt Bakt. Orig. 166, 44 (1956) Ilennnung des
Schwärmens von Proteus-Bakterien. \\V. Doli.

Proteus-bacterie na 6 uur in contact geweest te zijn met een oppervlakte-actieve stof.
Overgenomen uit Zentralblatt Bakt. Orig. 166, 44 (1956). W. Döll.
Hemmung der Schwärmens von Proteus-Bakterien.

Naar aanleiding van deze literatuin- werd een onderzoek ingesteld met het
doel cen hodem samen tc stellen, die de zwerming van 1\'rotcus remt, doch
dc groei van jiathogene micro-organismen niet helcmmcit.
Daar de diiitse piodukten „Pril" cn „Rei" in veel ojjzichtcn ovcrcenkoiiieii
met hct nederiandse produkt „Ahro", weid hier getracht dc s])ieiding van
Prolcus door middel van „Ahro" tc remmen. Dit bleek inderdaad zeer goed
mogelijk te zijn. Dc concciitiatic van dc „Ahro" in dc voedingsbodems
werd gebracht oj) ].25%A)

Een duidelijke remmende invloed van deze coiiccntratic o]j Sabnunclla,
Biucclla cn verschillende Strc])lokokkcn-sooiten werd niet waargenomen,
terwijl steeds de si)reiding-rcmniendc invloed van dc „Ahro" frappant was,
mits de platen droo" werden bebroed.

Dit laatste is van primaire betekenis. Wanneer dc platen tc nat woulcn
bebroed, ontstaat dc spreiding \\ia hct vlocistoflaagjc o]) dc ])Iaal. De
,,Abro" in dc voedingsbodem kan blijkbaar dan zijn werking onvoldoende
uitoefenen.

Ook Salmonclla-sooiten zijn op ,,Abro"-platcn onbeweeglijk.
Worden proteus- of salmonella-culturen, nadat ze enige malen o|) „Aliio"-
])laten overgcënt zijn, op gewone agarbodems of in bouillon geënt, dan
ontstaat direct weer s|)reiding ics|). motiliteit.

Door „Ahro" worden dus gciictisch geen blijvende laesic\'s aan dc zwcep-
diadeii tocgcbiaclit.

Door een toevallige omstandigheid konden wc over een stier bcschikkcii,
die niet hct s|)crnia blijvende uitschcider van Brucella abortus was. Dank
zij de medewerking \\an de Kliniek \\oor Verloskunde en CJynaecologic kon
naar behoefte brucella-houdend sperma \\oor de proeven worden veikregcn.
Dit sperma — meestal vciontreinigd met een s|)reidcr - werd gcccntrifu-
gccrd en hct centrifugaat geënt op gentiaan-violet-, bloed- en dc z.g. W-
bodcms (Hurgissei (8)) met en zonder „Ahro". Alle voedingsbodems
werden vóór en na enting gedurende enkele uien in de brocdkamer ge-
droogd en vervolgens in een klok onder 10% COo "^-\'l ^\'\'j veel silicagel als
droogmiddel, gedurende 3 a dagen bebroed.

.Aanvankelijk waren de resultaten niet erg bevicdigcnd, omdat dc ])lateii
gedurende dc bebiocdiiig in de klok nog tc vochtig werden, waanloor toch
veel ,,AI)ro"-])lalen oveigiocid bleken tc zijn.

Om tic platen in dc klok beter droog te kumien houden werd hct agai-
gchalte van 2% tot 3% verhoogd. Micidoor werden dc resultaten aan-
merkelijk beter, bij vergelijkende [)roevcii tussen dc bovengenoemde cn
.,.M)ro"-platcn bleek, dat de bloedi)laten met agar cn 1.2.\'")% „Ahro"
voor de kweek van Brucella abortus uit spcniia, wanneer dit Prolcus be-
vatte, hct meest geschikt waren.

In totaal werd zesmaal op twee van deze blocdplatcn geënt met iJiotciis-
houdend sperma en steeds bleek hct mogelijk Brucella abortus te isoleren.
Een nadeel van deze bodem is, dat dc brucella-kolonie iiiacroscopisch

„Abro" bevat seeundair alkyl.sulfaat, alkylarylsulfonaat en zgn. noiiionit bestaan-
de uit een benzolkern met gecondenseerde aethylcenoxyde-keten.
Tryptose-agar van Difco met 1:500.000 kristal-violet, 10% steriel paardescruin
en 1,25% „Abro" bleek even bruikbaar als bloedagar met „Abro", doch had
het voordeel van gemakkelijke onderkenning der brucclla-kolonicn.

moeilijk te herkennen is. Alle glimmende bruinachtige kolornën zijn \\er-
dacht cn moeten dus nader onderzocht woitlen.

De seruiu-ijrovietplaten met gentiaan-violet, V/o agar en 1.25% „Abro"
waicii \\an dc 1 gevallen overgroeid dooi- cen S[)ieider, terwijl de \\V-
jjlaten met agar en 1.25\'/c\' „Abro"\' 2x absoluut geen groei en 2.\\ cen
spreidcr vertoonden.

Door ccn vrrgrlijkciul oiulcrzock werd aangetoond, dat een bloedagarplaat met 5%
gedefibrineerd paardebloed, 3% agar en 1.2.5% „Abro" cen zeer geschikte bodem is
uni Urucella abortus uit sticrcspcrnia tc isoleren, mits de plaat in een vrij droge at-
mosfeer met 10% CO\'j wordt bebroed.

Isolation of Brucella abortus from .semen of bull.s with an infection of the genital
organs, oil a bloodagar medium with 3% agar, 5% defibrinated horscblood and
1.25% of the detergent „Abro" was tried\'). This medium was coiiii)arcd with jiro-
teosc pcjjton agar with 10% scrum, 0,5% Povict (Commercial yeast-extract) and
1:266000 gcntianviolct and with the W-mediuni of Kurzdas and Morse. It
was shown that spreading of Proteus which frequently wrecks the cultivation of Bru-
cella from .semen was prevented by the addition of the detergent, especially when
some silicagcl was put in the jar with 10% CO2 to prevent moistening of the plates.
When Proteus was jire.scnt in the semen the cultivation of Brucella abortus was more
difficult or impossible on the other tested media.

Un examen comparé a dcinontrc (|u\'une pla(|ue de gélose avec 5% de sang de cheval
défibriné, 3% d\'agar et 1,25% d\'Abro constitue une base propre à isoler de l\'abortus
Hrucella du sperme de taureau, à condition (|uc la jilaijue soit couvée dans une at-
mosijhcrc dc 10% CO2.

Durch Vergleicbsprobe wurde luu bgewiesen, dass eine Blut-.\\gar-Platte mit 5%
clefibriniertem Pfcrdcblut, 3% A,gar und 1,25% Abro ein schr brauchbarer Nähr-
boden ist, uni Brucella abortus aus Stiersperma zu isolieren, falls die Platte in einer
schr trocknen AUnossphäre mit 10% CO2 bebrütet wird.

4. LOMINSKI cn LENDRUM, A. C. J., Path. Bact. 54, 421 (1942).
LOMINSKI en LENDRUM, A. C;. J., Path. Bact. 59, I188 (1917).

5. TERPSTRA, J. S., XVth International Veterinary C!ongre.ss, Part. 1, Vol. 2,
blz. 811.

In hft \'rijcischrift voor Dicrgcncrsknndc van 1 april j.1. komt een vraag voor ovrr
fcn koe, die ccn schistosoma rt-flcxum baarde. De vraag vi-ordt gesteld of het aan-
wezig zijn van een dergelijke abnormale vrucht aangemerkt kan worden als ccn koop-
vernietigend gebrek.

In het antwoord wordt medegedeeld, dat dit niet het geval is. Met deze zienswijze
ben ik het niet eens.

Zoals wij weten worden cr in het Burgerlijk Wetboek geen gebreken met name ge-
noemd. W\'ij zijn dus bij dc beoordeling van een bepaald geval aangewezen op dc
algemeen gestelde artikelen in dc wet. In sonnnige gevallen is dit eenvoudig, vooral
als cr al eens ccn gerechtelijke uitspraak over een soortgelijk geval geweest is. Bij
mijn weten is cr echter geen jurisprudentie over het dragend zijn van cen abnormale
vrucht.

„Dc vcrkoopcr is gehouden tot vrijwaring wegens verborgene gebreken van het ver-
„kochte goed, die hetzelve ongeschikt maken tot het gebruik w;;artoc het bestemd
„is, of die dat gebruik in dier voege verminderen dat, bijaldien de koopcr de gebreken
„gekend had, hij het goed, of in het geheel niet, of niet dan voor cenen minderen
„prijs, zoude gekocht hebben."

■Aan dit artikel dienen wij het bovengenoemde geval te toetsen. Hierbij komen 2 pun-
ten naar voren, die van belang zijn, en wcl:

2) .Als dit zo is, maakt het gebrek het dier dan ongeschikt tot het gebruik waartoe
het bestemd is, of vermindert het gebruik door dit gebrek zodanig, dat de koper,
als hij het gebrek gekend had, het dier of niet of slechts tegen cen lagere prijs
had gekocht.

1) Een abnormale vrucht is ongetwijfeld als een gebrek tc beschouwen. Het woord
„abnornuial" wijst hier trouwens al voldoende op. Het verborgen zijn van het
gebrek zal in het genoemde geval evenmin een punt van discussie uitmaken.
Het aanwezig zijn van een verborgen gebrek is echtcr niet voldoende om tot
koopvernietiging aanleiding te geven. In dat geval moet immers het gebrek de
oorzaak zijn van het ongeschikt of minder geschikt worden voor het gebruik.

2) Het gebruik waartoe een hoogdraehtige koe bestemd is, zal tweeledig zijn cn wcl;

a. Over dit punt zal wel geen twijfel mogelijk zijn. Dc hoofdreden waarom men
cen hoogdrachtgic koe koopt is gelegen in het feit, dat men een goede melk-
produktie verwacht.

b. Over dit punt kan men mogelijk van mening verschillen. Is het te verwach-
ten kalf n.1. een essentieel onderdeel van het gebruik waartoe men dc koe
heeft bestemd, of is het kalf alleen maar middel waardoor het gebruik, d.w.z.
de melkgift, wordt mogelijk gemaakt.

Persoonlijk ben ik van mening, dat het produceren van een kalf ccn essen-
tieel onderdeel van het gebruik is. Dc koper betaalt voor ccn koe met een
kalf erin, en hij mag de verwachting koesteren, dat het een normaal kalf is.
Natuurlijk kunnen de koper nog allerlei teleurstellingen bij het kalven te
wachten staan, het kalf kan dood geboren worden, het kan abnormaal liggen
enz. In de meeste gevallen zijn dit echter afwijkingen die niet te antedateren
zijn.

Met deze min of meer gewone risico\'s houdt de koper ook wel rekening.
Zc zullen wel in dc prijs verdisconteerd zijn.

Wanneer het kalf abnormaal is, dan staat als het ware bij de koop al vast,
dat de koper van het kalf zelf geen voordeel zal behalen. Voor dc koper is
m.i. het gebruik van de koe daardoor verminderd.

Zou men dit betwisten, dan blijft er echter nog een ander belangrijk punt
over. Hoe zal n.1. het afkalven van de koe verlopen. Uit de .gestelde vraag
blijkt niet hoe dit ge.gaan is.

Een enkele maal wordt een schisto.soma reflexum zonder hulp .geboren, in
veel meer gevallen echter zal de koe kunstmatig verlost moeten woiden met
alle risico\'s van dien. Een dergelijke verlossing kan goed aflopen, de koe kan
echter ook ernstig geleden hebben, waardoor de melkproduktie .geschaad
wordt. Men kan veilig aannemen, dat .geen enkele koper een koe, dra.gend
van een schistosoma reflexum, tegen een normale prijs zou kopen, aan.gc-
gcnomen, dat men dit van te voren kon weten.
Resumerend kom ik tot dc conclusic, dat artikel 1.540 dc koper een redelijke kans
()]) succes biedt, als hij over een koe, die een abnormale vrucht ter wereld brengt,
gaat procederen.

In de ])raktijk zal dit lang niet altijd .gebeuren. Wanneer de partus goed afloopt, dan
zal de koper, wegens een geringe schade, niet veel neigin.g hebben de verkoper aan-
sprakelijk te stellen. Wanneer de partus slecht verloopt, en wanneer het moederdier
ernstig geleden heeft, dan zal dc kojjcr, m.i. terecht, dc verkoper aansprakelijk willen
stellen.

Een dragende vaars wordt verkocht en na enige tijd kreeg dc eerste verkoper een
koopvernietigend attest thuis over het ziek zijn van de vaars na de geboorte van een
dode vrucht van .30 ä 40 pond (hydroallantois en hydramnion) en het blijven staan
van de nageboorte. Is de eerste verkoper aansprakelijk?

In het algemeen kan men zeggen, d.nt een hydroallantois bij het rund een verborgen
.gebrek is.

Dat deze afwijking een gebrek is, zal wel niet betwist worden. Wanneer de koe de
partus overleeft, blijft er in vele gevallen slechts een totaal verma.gerd en slecht
groeiend moederdier over, dat toch zeker minder .geschikt is voor het g(4)ruik, waartoe
het dier bestemd is.

In het algemeen zal het gebrek ook wel verbor.gen zijn. Alleen in die .gevallen, waarbij
dc koe abnormaal dik is, kan van een zichtbaar g(4)rek worden gesproken.
Dc antedatering is minder eenvoudig. In bepaalde gevallen schijnt hydrcmie van het
moederdier aanleiding te kunnen zijn tot het ontstaan van een hydroallantois, terwijl
ook lever- cn nierafwijkingen van de vrucht als oorzaak van het ontstaan van een
hydroallantois worden aangegeven. Lang niet altijd kan men de oorzaak vaststellen.
In het al.gemeen zal een hydroallantois wel niet zo vhi.g ontstaan, maar het lijkt mij
toch gewenst om, in verband met de onbekende .genese, niet verder te gaan dan 10
il 14 dagen. Natuurl ijk moet de diagnose wel vast staan, het vinden van een kleine
dode vrucht is voor de diagnose niet voldoende.

VETERINARY ANAESTHESIA, Prof. J. G. W r i g h t. druk, november 1957.
Baühère, Tindall and Cox Ltd; London. Prijs 30 sh.).

Wanneer een in de Engel.se taal gesehreven bock over een ondeideel der klinische
diergeneeskunde binnen twintig jaar na zijn eerste verschijnen een vierde druk be-
leeft, kan hieruit reeds worden afgeleid dat dc betekenis ervan ook buiten Engeland
wordt erkend.

De snelle ontwikkeling van de anesthesiologie bij de mens heeft in de diergenees-
kunde de belangstelling voor dit onderdeel der klinische wetenschappen gestinnileerd.
Hoewel dit mede aanleiding is geweest tot het verschijnen van de vierde druk, stelt
de schrijver zich terecht op het standpunt dat er uit het vele nieuwe een kritische
keuze moet worden gedaan, waarbij de mogelijkheden voor toepassing in de alge-
mene praktijk doorslaggevend dienen te zijn.

Het hoofdstuk „General considerations", waarmee dit 317 bladzijden tellende boek
begint, moet zeker gelezen worden alvorens men cen kritische keuze kan doen uit de
vele methoden van lokale en algemene anacsthesic die voor toejia.ssing bij dc huis-
dieren, zowel „groot" als „klein", in aanmerking komen.

De lokale en regionale anesthesie worden in dertien hoofdstukken besproken en niet
duidelijke afbeeldingen toegelicht.

Wat het rund betreft zijn de anatonii.schc onderzoekingen van Schreiber over
de mogelijkheden der gcleidingsancsthesie nog niet in dit boek verwerkt.
Aan de epiduralc anesthesie is cen ruime plaats ingeruimd, en ook de van Russische
zijde aangegeven vorm van segmentaire epiduralc- anesthesie wordt onder de naam
„lunibar epidural injection" uitvoerig bcschreven.

Er worden achttien hoofdstukken gewjjd aan „Narcosis, sedation and general anaes-
thesia".

Over dc terminologie bestaat in de „narcoscleer" nog steeds geen ecnsternniighcici;
Wright beschouwt „narcosis" als identiek met „sedation" en verstaat hieronder
een toestand van gedeeltelijk verlies van het be wustzijn. De toestand van comi)leet
verlies van het bewustzijn en uitschakeling van het motorisch zenuwstelsel wordt als
„general anaesthesia" aangeduid.

Voor het paard wordt naast het oude middel chloralhydraat ook chloorpromazine
(I.arg.ictil) als sedavituin besprcjken. Bij de hond wordt morfine nog in cle eerste
plaats geruicmd, gevolgd door enkele nieuwe .sc-clativa {Thcnialon en chloorproma-
zine).

De „general anaesthesia" vormt een belangrijk deel van het boek; dc inhalatie nar-
cose bij cle verschillende huisdieren wordt besproken, ook hier weer in cle volgorde:
„oude middelen" met eenvoudige maskers, moderne zeer ingewikkelde appar;iten en
„nieuwe middelen", in het bijzonder voor de thoraxchirurgie onder „controlled res-
piration".

Bij de inspuitbare narcotica („non-volatilc anaesthetics") wordt speciaal aandacht
geschonken aan dc in Engeland gebruikte middelen. In vele gi vallen wordl geen
positieve uitspraak gedaan over de bruikbaarheid der be.schreven nicdicainenten, doch
dc; aandachtige lezer zal zelf zijn conclusies kunnen trekken.

Meer clan in de vorige uitgave wordt aandacht besteed aan de voorbereiding van de
patient voor de narcose en de mogelijkheden van het vermijden van risico\'s.
Nog te vaak wordt in dc veterinaire chirurgie vergeten dat dc gunstige resultaten
die men met het narcotiseren van gezonde dieren verkrijgt niet zonder meer le ver-
wachten zijn wanneer men hetzelfde doet bij een ziek dier.

Een hoofdstuk over c\\irarc cn middelen met „cur.irc-like action.s" vormt een waar-
dige afsluiting van dc „general anaesthesia".

Evenals in de vorige druk wordt dc anaesihcsic van kleine laboratorium-proefdieren
in een afzonderlijk hoofdstuk behandeld.

Voor dierenarts en student, die belangstelling hebben voor de chirurgie van kleine
en grote huisdieren, kan hct bestuderen van dit boek van grote bct( kenis zijn voor
een meer verantwoorde toepassing van de verschillende methoden van anaesthesie.

C:ONTROL OF LOSSES IN YOUNG FARM ANIMALS. Project No. .34.5, fui-
hliilieil hy the European Productivity Agency oj the Organisation for European
Economic Co-operation. Meulenhojj en Co, Amsterdam. Price 12\\-.

[n het kader van de activiteiten van de „European Producdvity Agency" van de
O.E.E.C;. te Parijs werd februari lO.\'ifi in Stockholm een .seminarium georganiseerd
(E.P.A. project No. 345).

Uit twaalf landen waren een aantal veterinairen en veeteeltdeskundigen naar Stock-
holm gekomen om speciaal te spreken over de bestrijding van ziekten bij jonge land-
bouwhuisdieren.

Uitgangspunt voor dit gesprek en dc discussies was cen rapport hiertoe opgesteld
door Prof. Eriksson samen met enkele Zweedse en Deense deskundigen. Gastsprekers,
o.a. Hendixen, Barthelon, Sir \'Jhomas Dalling, Dyrendahl, Gibson, Hoflund en
Zavagli, behandelden enkele speciale onderwerpen.

De (ieelnenurs aan dit seminarium kwamen tenslotte tot be])aaldc conclusies en
formuleerden cen aantal aanbevelingen over dc wijze waarop de bestrijding van
ziekten bij jonge dieren kan worden aangepakt. Vooral op het belang van de pre-
ventie dezer ziekten werd sterk de nadruk gelegd.

Het verslag van de bijeenkomst in Stockholm is thans onder dc titel „Control of
lo.sscs in young farm animals" in boekvonn uitgegeven.

In dit boekje, met ongeveer 1811 bladzijden tekst, vindt men na een inleiding, in deel I
de samenvatting van de discussies en de conclusies van hct seminarium, terwijl deel II
het bovengenoemde rapport van Prof. Eriksson en zijn medewerkers bevat. In dit
tweide deel is vanzelfsprekend een ruime plaats gegeven aan de visie van Hoflund
over de fysiologie en pathologie van de voormagen bij hct kalf en hct rund.
Hct is jammer dat in deze uitgave de belangwekkende voordrachten die de sprekers
hielden, niet zijn opgenomen.

Daar dc Nederlandse delegatie naar deze bijeenkomst in Stockholm indertijd een
uitvoerig verslag hierover samenstelde, dat op ruime schaal in Nederland werd ver-
spreid, zullen zij die dit Nederlandse rapport kennen, weinig nieuws in de juist ver-
schi nen uitgave vinden.

Niettemin is deze nieuwe O.E.E.C. uitgave cen aardige samenvatting tegen cen voor
deze tijd billijke prijs (± f 6,30).

Op 12 en 13 april 1957 kwam voor de tweede keer de „European Society of Vete-
rinary Surgery" bijeen. België verleende ditmaal gastvrijheid; de wetenschappelijke
vergadering vond plaats in de Veeartsenijschool van de Rijksuniversitieit te Gent,
terwijl in de middag van 1 3 april nog een bezoek werd gebracht aan de Veeartsenij-
school van Cureghem.

Bij de opening konden 34 deelnemers uit 13 landen worden begroet (de vereniging
omvat 70 leden uit 22 landen).

Terwijl op de eerste bijeenkomst (Zürich) nog twee onderwerpen ter discussie werden
gesteld, namelijk narcose en fracturen, werd in Gent slechts het onderwerp „Articular
lesions: diagnosis and treatment" besproken, ingeleid door Prof. Dr. J. H. Bouekaert.
Inleiding en discussie zijn eind 1957 gepubliceerd in „Mededelingen der Veeartsenij-
school van de Rijksuniversiteit te Gent, 1ste jaargan.g, 1957, Nr. 1.
De belangrijkste punten der discussie vormden:

Röntgenopnamen van het bekken bij grote huisdieren volgens de methode Oligorijevic
(rectaal, eventueel vaginaal-cassette), luxatie van het heupgewricht, fibula fractuur,
luxatio patellae, gonitis fibrosa et serosa, behandeling van bacteriële arthritis met
antibiotica, hormonale behandeling van arthritis, ultrasonische behandeling, fixatie
bij heupgewrichtsluxaties, operadeve behandeling van spat.

Prof. Überreiter (Wenen) vertoonde een film over narcose bij het paard met intra-
chcale intubatie en Dr. S. Jennings (Glasgow) een film over het gebruik van een
draaibare operatietafel voor grote huisdieren.

Dr. Jennings (Glasgow) .gaf een demonstratie van een intracheale narcose bij paard
en rund met een door hem ontwikkelde apparatuur (the Vet. Record, 17 aug. 1957).
Als narcoticum werd Fluothane (I.C.I.) gebruikt.

In de slotzitting werd besloten voortaan éénmaal in de twee jaar bijeen te komen.
De volgende bijeenkomst zal in 1959 in Wenen worden geliouden.

Door het „Koningin Wilhelmina Fonds" zijn fellowships in.gesteld, welke door de
Wetenschappelijke Raad van de Landelijke Organisatie voor de Kankerbestrijding
worden toegekend.

Deze fellowships zijn in principe bestemd voor afgestudeerde medici, biologen, che-
mici, physici, pharmaceuten, veterinairen cn tandartsen, bij wie het voornemen be-
staat om in dc toekomst hun werkkracht in dienst te stellen van het kankeronderzoek.
Doctorandi in de Geneeskunde, Veeartsenijkunde of Tandheelkunde kunnen even-
tueel ook in aanmerking komen. Zij, die niet goeil .gevolg het examen van arts,
dierenarts of tandarts hebben afgelegd, .genieten de voorkeur.

Voor de gekozen fellow wordt een bij zijn/haar verlangen en aanleg passende werk-
gelc.genhcid gezocht in één of achtereenvolgens meer instituten, waar hij/zij zich in
diverse methodes van wetenschappelijk onderzi)ek kan bekwamen onder supervisie
van ervaren onderzoekers. Dc opleiding zal gericht zijn op vorinin.g tot zelfstandig
werker op het gebied van dc kanker.

Elk I\'ellowship wordt telkens voor een jaar (tot een maximum van 3 jaar) toegekend.
Verwacht wordt, dat na deze periode van wetenschappelijke vorming voor dc Fellow
de mo.gelijkheid zal zijn ontstaan iii Nederland een passende i)ositie in het kanker-
onderzoek te verwerven, b.v. aan een instituut voor kankeronderzoek, een kanker-
centrum, een universiteits-laboratorium of enig ander weten.schappelijk instituut,
waar onderzoek in verband met het kankcrvraagstuk wordt verricht.
Verder worden Senior-Fellowships ingesteld voor hen, die met succes de termijn
van 3 jaar als opleidings-Fellow volbracht hebben of oj) andere wijze een .«(eëigende
vooropleiding hebben doorgemaakt en voor wie niet onmiddellijk een passende vaste

positie aan een der bovengenoemde instituten of laboratoria beschikbaar is of ge-
ereërd kan worden. In elk zodanig geval wordt door de Wetenschappelijke Raad
overwogen, of dc hoedanigheden van dc opgeleide van dien aard zijn, dat het als
een nadeel voor het kankeronderzoek in Nederland beschouwd moet worden als hij
daarvoor wegens het ontbreken van cen voor hem geschikte plaats toch nog verloren
zou gaan.

Een Senior-Fellowship wordt toegekend voor ccn periode van ten hoogste 5 jaren.
De Opleidings-Fcllow ontvangt een toelage, die gelijk is aan het salaris van een
assistent aan een Rijksuniversiteit. Dc Senior-Fellow ontvangt een toelage die gelijk
is aan het salaris van een Wetenschappelijk Ambtenaar lc klas. Deze toelage zal ten-
slotte kunnen stijgen tot het salaris van ecn Wetenschappelijk Hoofdambtenaar A.
Men kan zich voor een Fellowship ten allen tijde schriftelijk aanmelden bij het
Bestuur van de Landelijke Organisatie voor de Kankerbestrijding, de Laircsscstraat
33, Amsterdam-Z.

.■\\an deze aanmelding dienen alle van belang zijnde persoonlijke gc.gcvcns te worden
toegevoegd, t.w. redenen der keuze, bijzondere belangstelling enz., evenals mo.gelijke
referenties.

Indien de Wetenschappelijke Raad zulks wenselijk acht ontvangt dc sollicitant een
oproep voor een persoonlijk onderhoud.

Een beslissing kan in het algemeen (vakantie-periodes uitgezonderd) na ongeveer
twee maanden worden verwacht.

Per jaar kunnen drie Opleidings-Fellowships worden toegekend. Niet meer dan drie
Senior-Fcllows kunnen gelijktijdig in functie zijn.

Op zaterdag 10 mei 1958 om 14.30 uur zal Dr. I. I. Oster (Research Executive of
Professor Mullcr\'s Group at Indiana University Blooniington, Indiana) in het Zoö-
technisch Instituut, Biltstraat 172 te Utrecht, cen voordracht houden over „Radio-
.sensitivity".

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironuninier 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

In aansluiting aan de eerste voorlopige aankondiging van hct XVlc Internationaal
Diergeneeskundig Congres, dat van 21—27 mei 1959 in Madrid zal worden ge-
houden, volgt hieronder het schema van het wetenschappelijk programma, zoals hct
door hct organiserend comité tc Madrid is opgesteld:

Van deze hoofdonderwerpen kunnen bepaalde gedeelten meer gedetailleerd worden
behandeld in de sectievergaderingen als rapport of als vrije mededeling.

In Madrid zullen voor het eerst „vrije mededelingen" in het wetenschappelijk iiro-
gramma worden opgenomen.

Deze vrije mededelingen mogen dc halve bladzijde druks niet overschrijden cn zullen
naar inhoud door de Commissie voor dc publikaties van het Congres worden gcklas-
sificcerd. Bedoelde commissie beslist tevens of de mededelingen worden geaccepteerd,
in welk geval ze in één van de secties zullen worden opgenomen.
Het Permanent Nationaal Comité van Nederland hoopt, dat evenals in 1953 cen
belangrijk gedeelte van het wetenschappelijk programma door Nederlandse mede-
werkers zal worden behandeld.

In verband met de korte voorbereidingstijd wordt ie-der, die een bijdrage wenst te
leveren, hetzij het sectierapporten of vrije mededelingen betreft, verzocht dit zo
spoedig mogelijk, maar in elk geval vóór 15 mei a.s. mee te delen aan het bureau
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, waarbij de titel van het tc behandelen
onderwerp precies moet worden omschreven.

Het Organiserend comité beslist ook of dc rapporten in het programma kunnen wor-
den opgenomen.

Later volgen nadere mededelingen over dc tijd en dc manier, waarop dc bijdragen
niocten worden ingezonden.

In verband met dc wet op de uitoefening van dc diergeneeskunst, is het niet meer
mogelijk oudste jaars studenten in te schakelen bij vakantiewaarneming.
Omdat het aantal beschikbare jonge dierenartsen nog onvoldoende is om aan alle
aanvragen tc voldoen, wordt de dierenartsen dringend geadviseerd te trachten met
buurtcollegae tot overeenstemming te geraken over wederzijdse praktijkwaarncming.
Bovendien zullen de vakanties zoveel mogelijk moeten worden gespreid over de
maanden juni tot en met september.

De dierenartsen, die niet op dc hulp van buurtcollegae kunnen rekenen, wordt ver-
zocht hun vakantie vroegtijdig vast tc stellen cn daarvan uiterlijk 1 juni a.s. mede-
deling te doen aan het bureau van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

In aansluiting aan de mededeling in het Tijdschrift voor Dicr.geneeskunde van 15
december 1957 berichten wij, dat bet in dc bedoeling ligt vermoedelijk in se])tcmbcr
1958 weer bij elkaar te komen.

Plaats en tijd zullen nog nader worden bekend gemaakt en iedere reünist ontvangt
tijdig een uitnodiging. De stemming, die op de beide vorige bijeenkomsten heerste
moet behouden blijven en daarom iriag het aantal aanwezigen niet te groot worden.
Uitgenodigd zullen daarom worden zij, die hun studie begonnen in 1909, 1910, 1911
cn 1912 en die tevens reeds 40 jaar dierenarts zijn. Bovendien worden geïnviteerd
zij, die reeds voor de beide vorige reunieën zijn gevraagd.

De reünie krijgt hierdoor het karakter van een bijeenkomst van„j(iarclubs". Misschien
dat deze mededeling voor hen, die in 1913, 1914, 1915 en 1916 aankwamen, aan-
leiding is voor hun 40-jarigen ook een soortgelijke „levce en masse" te proclameren.
Ook onder deze groep hebben wij vele vrienden, maar zoals we al schreven, het
aantal mag niet tc groot worden cn... ze zijn ook wel erg jong!

Door de National Academy of Sciences of the U.S.A. tc Washington is opnieuw
voor 4 ä 6 jonge Nederlandse Wetenschapsbeoefenaars de mogelijkheid open gesteld
orn in de komende herfst naar de Verenigde Staten te worden uitgzonden, teneinde
gedurende in principe twee jaren hun studies voort te zetten aan Amerikaanse in-
stellingen van Hoger Onderwijs of Researchinstituten.

Zij die op goede gronden voor plaatsing in aanmerking menen te komen, dienen dit
uiterlijk 15 mei a.s. te berichten aan de Koninklijke Nederlandse Akademie van
Wetenschappen, Kloveniersburgwal 29, Amsterdam, waarna hun ecn aanvraagformu-
lier zal worden toe.gezonden.

Het volgende is hierbij in overweging te nemen: Kandidaten dienen hun doctoraal
of overeenkomstig examen met goed gevolg te hebben afgelegd of binnen enkele
maanden af te leggen. De leeftijd moet tussen 26 en 35 jaar liggen. Kandidaten moe-

ten de Engelse taal in woord en geschrift beheersen. Voorts moeten zij een verklaring
tekenen na beëindiging van hun studictcrniijn naar Nederland terug tc keren.
Men ontvangt in de V.S. cen belastingvrije toelage van $ 10.50 per dag voor levens-
onderhoud, terwijl de reis naar en van de V.S. eveneens zal worden vergoed. In prin-
cipe mogen gehuwden hun gezin op kosten van de National Academy meenemen.
Voor ieder gezinslid wordt de toelage met $ I.— per dag verhoogd.

Bij de aanvang van het jaar bestond het ledental uit 110 gewone en 32 buitengewone
leden.

De stand van het ledental was op 1 januari 1958 120 gewone en 40 buitengewone
leden.

Er ontvielen de groep 2 leden en I buitengewoon lid door dc dood, nl. de collegae
M. Huizinga, Den Helder, A. J. v. Sprundel, Wijk bij Duurstede en Dr. R. Ber-
gema, Amstelveen.

Blijken van medeleven werden betoond bij het 40-jarig jubileum als dierenarts van
de collegae W. F. G. van Capelle (Oldenzaal), H. H. ten Have (Wolvcga), Dr. A.
Clarenburg (Utrecht), E. W. dc Jong (Akkruni), J. J. Moolhuisen (Drumpt), en
bij het 25-jarig jubileum als dierenarts van dc collegae Dr. W. Huisman (\'s-Graven-
hagc), J. P. W. Anemact (\'s-Gravenhage), Drs. C. Bergsma (Dordrecht), Dr. E. de
Boer (\'s-Gravenhage), K. Brandsma (Goor), L. J. Kas (Hilversum), M. M. de Lint
(Epe), L. J. Haks (Groningen), G. Hoogstraten (Amstelveen), H. Vis (Leiden) en
ondergetekende.

Collega D. de Jong (Zaltbommel) werd gecomplimenteerd met dc Koninklijke onder-
scheiding (R.O.N.), welke hem te beurt viel.

Er werden dit jaar in verband met de veterinaire week 4 ledenvergaderingen (ge-
woonlijk 5) gehouden. Alle vergaderingen werden in Utrecht belegd.
Dc eerste vergadering op 26 januari werd bezocht door 61 leden, 21 buitengewone
leden en 5 gasten.

Prof. Ten Thije gaf cen demonstratie van pathologisch-anatomisch materiaal.
C!oll. Moolhuisen deed ccn interessante mededeling omtrent dc bevindingen bij het
ter keuring aanbieden van cen groep kalveren, besmet met S dublin aan het Open-
baar slachthuis tc Tiel. De mededeling werd van dc zijde van dc staf van dc afd.
Zoönosen van het R.I.V. aangevuld met dc bevindingen en ervaringen bij het bac-
teriologisch onderzoek van het aldaar ingezonden materiaal.

Tevens kwam dc enquête omtrent „electrische bedwelming bij varkens", welke onder
de leden was gehouden op verzoek van de hoofdinspecteur van dc volksgezondheid
in behandeling.

Dc tweede ledenvergadering (tevens hiushoudclijke vergadering) werd gehouden
op 6 april.

Dr. C. Postma (A\'dam) hield in de ochtendvergadering cen voordracht over de ver-
koop van voorverpakt vlees in andere dan slagerswinkels, terwijl collega H. B. F.
Snelting mededelingen deed over „electrische bedwelming van varkens".
In dc bcstuursvacature J. J. Ooms (Tilburg) die aftredend en niet herkiesbaar was,
werd als bestuurslid gekozen Dr. W. Bos (Waalwijk).
Collega A. Zwaagstra (Olst), penningmeester, werd bij acclamatie herkozen.
De collegae F. J. Brinkman (Ommen) en E. Koning (Hardenberg) werden be-
noemd tot leden van de kascommissie.
De derde vergadering vond plaats op 7 september.

Dr. E. H. Kampelmaeher (R.I.V.) hield in de ochtendvergadering een verhandeling
over „Het onderscheid van anaërobe kiemen in de vleeskeurin.g".

In de middagbijeenkomst werd dc ontwerpbeschikking van de Minister van Sociale
Zaken en Volksgezondheid, gelet op de artikelen 52, 53, 54 en 57 van het K.K. van
14 januari 1957 Stb. 29 (Vleeskeuringsbesluit), die de groep door de hoofdinspec-
teur van de volk.sgezondheid om advies was toegezonden, in bespreking genomen.
Verder werd collega J. J. Ooms (Tilburg) benoemd tot afgevaardigde van de groep
in het algemeen bestuur van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, in plaats van
collega Dr. D. M. Hoogland (De Bilt), die zich niet herkiesbaar stelde, omdat hij
nii^t meer in actieve dienst is.

De laatste ledenvergadering werd bezocht door 61 leden, 8 buitengewone leden en
9 gasten.

Dr. N. de Vos (Gent) inspecteur bij het Ministerie van Volksgezondheid in het
c;ezin, hield een voordracht over „De Vleeskeuringswet in België".
Bij de vrije mededelingen kwam o.a. het geneeskundig onderzoek van keuringsperso-
necl en slachthuisgcbruikers ter sprake.

De veterinair hoofdinspecteur van de Volksgezondheid was eenmaal gast van de
groep, terwijl de wnd. hoofdinspecteur tweemaal aanwezig was op de vergaderingen.
De secretaris van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde woonde dc vergaderingen
driemaal bij.

Het bestuur kwam o.a. bijeen ter bespreking van het ontwerp van bepalingen, wier
opneming in een gemeentelijke verordening op dc keuringsdienst van slachtdieren
en van vlees in verband met de uitvoering van de Vleeskeuringswet, wenselijk wordt
geacht, het voorontwerp van de beschikking van de Minister van Sociale Zaken en

Volksgezondheid van ...... tot uitvoering van dc artikelen 38, 46, 49 en 50 van het

Koninklijk Besluit van 14 januari 1957 Stb. 29 en de ontwerp-besehikking „keurin.gs-
regulatief", om in aansluiting hieraan advies uit te brengen, omtrent deze materie
aan de veterinair hoofdinspecteur van de volksgezondheid.

In een bijeenkomst van de technische commissie van de vereniging van slachthuis-
directeuren met het bestuur van de groep werd de electrische bedwelmin.g bij varkens
besproken en hieromtrent een gezamenlijk advies oiJgesteld, uit naam van de beide
verenigingen, uit te brengen aan de veterinair hoofdinspecteur van de volk.sgezond-
heid.

Na inzending van het definitieve advies volgde spoedig daarop de uitvaardiging van
wettelijke bepalingen omtrent deze materie, waarin praktisch met alle aanwijzingen
uit het advies rekening was gehouden.

De groep was o.a. vertegenwoordigd hij de opening van dc „Slavakto", het afscheid
van collega Dr. C. dc Graaf als directeur van het Openbaar Slachthuis te Utrecht,
het 40-,jarig jubileum als dierenarts van collega J. J. Moolh\\iisen (Drumpt),, het 50-
jarig bestaan van de vereniging van directeuren van openbare slachthuizen in Neder-
land en de opening van het nieuwe openbare slachthuis tc Roozendaal. (

Terugziende op het jaar 1957, meen ik tc mogen constateren, dat dit jaar een vrucht-
bare periode is geweest in de 10-jarige geschiedenis van de groep.
Ook dit jaar was gekenmerkt door goede verhoudingen van de groep tot de veterinaire
hoofdinspectie van de volksgezondheid, de Maatschappij voor Diergeneeskunde en
de vereniging van slachthuisdirecteuren.

Ik meen de tolk van de leden te zijn, wanneer ik dit verslag besluit met de wens,
dat de werkzaamheden van de groep in dc toekomst vruchtdragend mogen blijven
en dat de vereniging gekarakteriseerd mag blijven door haar prettige, vriendschap-
pelijke collegiale sfeer.

De eerstvolgende vergadering van de Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten
zal plaats hebben op zaterdag 7 juni 1958 in hotel Ogterop te Meppel (met dames).
Deze vergadering zal te 10.00 uur beginnen.

Tijdens de ochtendvergadering zal cen excursie voor de dames worden gehouden.
Na een lunch, die wordt aangeboden door de fa. J. Boom te Meppel, volgt een ex-
cursie naar Giethoorn.

In aansluiting aan de eerste aankondiging in hct Tijdschrift voor Diergeneeskunde
no. 8 van 15 april 1958, p. .326, wordt hierbij meegedeeld, dat de volgende data
zijn vastgesteld voor de tweede pluimvcccursus.

Voor dierenartsen uit de provincies Friesland, Groningen en Drente op vrijdagmiddag
30 mei 1958 te Assen.

Voor dierenartsen uit Overijssel en Gelderland op dinsdagmiddag 3 juni 1958 te
Hozendaal.

Voor dierenartsen uit Noorcl-Hollanci, Xuicl-Holland cn Utrccht op woBtisdfï^Tiiiddnfi
28 mei 19.58 te Utrecht.

Voor dierenartsen uit Zeeland, Noord-Brabant en Limburg op dinsdagmiddag 3 juni
te Boxtel.

De cursus is hoofdzakelijk gewijd aan het onderzoek van gestorven pluimvee (sectie-
techniek).

De eerste middag zal hiervan een demonstratie worden gegeven, terwijl de dieren-
artsen op nog nader overeen te komen data in de gelegenheid worden gesteld zelf
de secties te verrichten onder leiding van de |)luimveedeskundigen van de Gezond-
heidsdiensten voor Dieren.

Uitvoerige bijzonderheden volgen in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1 5 mei
a.s., doch belangstellenden kunnen nu reeds de genoemde data reserveren.
De cursus is niet uitsluitend bestemd voor leden van de Groc|) 1\'luimveewetenschap,
doch ook antlere collegae zijn welkom.

Het Hoofdbestuur heeft dc volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschapj)ij
voor Diergeneeskunde:

Hct Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

J. J. Pijnappel, Maliestraat 20 bis. Utrecht.
J. Uwland, Adelaarstraat 76 bis. Utrecht.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige kandidaat D. M. M. v. Vuren aan-
genomen als kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Dijk, H. J., van Zwolle naar Utreeht, Mauritsstraat 105, tel. 030—60106 (bur.), D.

Guinee, P. M., te Utrecht, diens functie is D.-bct. b/h Rijksintituut voor de Volks-
gezondheid, tel. 030—27151 (bur.). (90)
Jansen, G. A. J., van Olst naar Amstelveen, Parmentierlaan 37, ,gr. 672384. (96)
Krediet, P., tc Olst, gr. .gewijzigd in 923843. (101)
Kuipers, A. H. G., van Mill naar Guyk, Stationsstraat 7, tel. 08850—230 (privé),
456 (bur.). (102)
Mach Dr. F., van Lemmer naar Rutten (N.O.P.), Vcnelaan 2, tel. 05279—2333.

Ouwerkerk, H., tc Alblasscrdam, diens functie is gcwijzi.gd in: hoofd v/d voorlichtings-
dienst van Zwaardemaker\'s Handel en Industrie N.V. tc Zaandam (HO)
Paassen, P. L. van; 1958; Utrecht, F. G. Dondersstraat 35 bis; tel. 030—19601 ; ass.

Brand, A., tc Oud-Alblas, Dr. A. dc Haanstraat 1, tel. 80 (voorzetting praktijk H.
Ouwerkerk te Alblasscrdam).

Wolbcrt, B. A., te Groesbeek, te rekenen met ingang van 1 mei 1958, tot keurings-
dierenarts—hoofd van dienst en directeur van het abattoir tc Oldenzaal. (130)

Doordat de rectorale rede van Prof. Dr. L. Secklcs, die werd afgedrukt in het Tijd-
schrift voor Dicrgence.skunde van 15 april, p. 281-290 (1958) door bijzondere om-
standigheden ongecorrigeecrd is opgenomen, dienen de navolgende wijzigingen tc
worden aangebracht.

284, 9c regel van boven: aanleiding in plaats van aanlcding;
28e regel van boven: vóór het woord dikwijls invoegen een;

2e regel van onder: bruist in plaats van druist;
287, 1 Ic regel van boven: vormt in plaats van vomt.

Dr. P. C. HART en H. E. v. d. VEEN
(Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek T.N.O.)
A. M. FRENS en Ir. J. DAMMERS
(Rijkslandl)<)uwi)roefstation, Hoorn)
Ir. E. F. (iEESSINK
(Rijksconsulentschap v. d. \\\'arkensfokkerij)

Onder auspiciën van de Afdeling Diergeneeskunde van de Landbouw-
organisatie T.N.O. werd medio 195.5 een Werkgroep gevormd ter bestude-
ring van de mogelijkheden \\an hormonale castratie van vrouwelijke var-
kens. Dit hield enerzijds verband met het feit dat manuale castratie zekere
risico\'s medebrengt en door de nieuwe Wet op de Uitoefening van de Dier-
geneeskunde door dierenartsen zou moeten geschieden (hetgeen voor dc
mester financiële consequenties heeft) en had anderzijds ten doel na te
gaan of met behulp van de toediening van oestiogcnen een goede groei en
een goed slachtprodukt verkregen kan worden. In verband met een even-
tuele toepassing in de praktijk leek toediening van oestrogenen per os de
voorkeur te verdienen boven het gebruik \\an pre]5aiaten, welke geïnji-
cccrd of geïmplanteerd moeten worden.

In overeenstemming met de inzichten \\an de N.V. Organon-Oss werd voor
dc hormonale castratie gcbiuik gemaakt \\an het oiaal werkzame acthinyl-
oestradiol in de voim van het prcjjaraat Lynoral. In 1949 nam de dieren-
arts Th. J. Moons (Tausk, 1955) proeven, waarbij 0,2 mg. aethinyl-
oestradioi ])cr dag op 2 achtercen\\()lgende dagen oraal aan reeds ccn- of
meermalen gebigd hebbende mest/cugen kort voor dc tc verwachten bcrig-
hcid werd toegediend, welke behandeling meestal na 3 weken herhaald
werd. Bij 40 aldus behandelde dieren werd 31 maal een duidelijk resultaat
verkregen doordat de bronst öf geheel uitviel, öf duidelijk verzwakt was
en in een aanzienlijk aantal gevallen nog 1 --3 maanden wegbleef. Na goede
instructie van de eigenaren van dc dieren door de dierenarts Moons
kon de toediening der Lynoral tabletten aan de veehouders worden toe-
vertrouwd. Uit de literatuur (Har t, 1955) blijkt, dat zeugen, die drachtig
geweest zijn, het meest geschikt zijn vooi\' hormonale castratie, terwijl in
het algemeen succes bereikt werd door uit te gaan van varkens met een
betrekkelijk hoog gewi(4it bijv. van 90- 120 kg.

Daarentegen heeft men tot dusverre weinig resultaat bereikt orn de bronst
bij juveniele dieren door toediening van oestrogenen te vooikomen. Dit
wordt begrijpelijk, wanneer men bedenkt, dat van de relatief lage doses
oestrogeen hormoon, welke voor dit doel worden gebruikt, wel een directe
in\\locd op reeds bestaande Corpora lutea kan uitgaan, maar dat het on-
waarschijnlijk is, dat dergelijke closes oestrogeen hormoon een sterke in-
vloed op de hypofyse zullen hebben. Hierdoor zal men bij jonge dieren,

waarbij nog geen Corpora lutea aanwezig zijn, de rijping der ovaria op
deze wijze niet kunnen remmen, terwijl overigens niet verwacht kan wor-
den dat de door M o o n s gebruikte doses voldoende effect op clc hypofyse
zullen hebben.

Voor het bereiken van een remming van de hypofyse werd in verband hier-
mede door de N.V. Organon aanvankelijk gemeend, dat een min of mecr
continue behandeling hoogst waanschijnlijk meer effect zou opleveren dan
cen enkele stoot, zodat besloten wercl te trachten het gewenste effect te
bereiken door in dc 2 maanden voorafgaande aan het tijdsti]3, waarhij
doorgaans gemiddeld bij jonge vrouwelijke varkens dc eerste bionst ojj-
treedt, dagelijks 1 tablet acthinyl-ocstradiol ä 0,05 mg. tezamen met het
voer aan ieder diei- tc geven. In totaal zouden daardoor per dier dus onge-
veer 60 tabletten nodig zijn, hetgeen bij dc gegeven ]jrijs van aethinyl-
oestradiol economisch ongetwijfeld verantwoord zou kunnen zijn. De kans,
dat de 3 mg. acthinyl-ocstradiol, die in totaal gedurende een peiiode van
2 maanden aan icdci\' proefvarketi worden locgedietid, nadelige gevolgen
zou kunnen hebben voor dc consument, lijkt zeer gering. Vooral wamieer
wij bedenken, dat dc dieren eerst 8 weken na dc toediening van hct laatste
tabletje van 1/20 mg. Lynoral geslacht woiden, lijkt dc mogelijkheid, dat
nog schadelijke hoeveelheden in de weefsels achtergebleven zouden kun-
nen zijn, vrijwel uitgesloten.

Aangezien hormonale castratie in dc piaktijk voornamelijk van belang zal
zijn voor varkens, wanneer dc dieren een levend gewicht van ongeveer
125—145 kg. bereikt hebben, werd besloten met de Lynoral-tocdiening te
begiimen op een leeftijd van 4 maanden, wanneer dc zeugen ongeveer 50
kg. wegen. Verder weid overeengekomen de Lynoral-toedieiiing te be-
ëindigen, zodra dieren van de onbehandelde controle-groep voor het eerst
hronst-vcrschijnselen zouden vertonen. De proef werd ten uitvoer gcbrac ht
op het Rijkslandbouwpro(4station te iloorn, terwijl de slachting plaatsvond
op Zwanenberg\'s Fabrieken tc Oss en wel ongeveer 24 uur na aankomst,
zodat dc dieren gelegenheid hadden uit tc rusten na het transport. De
laatste voedselverstiekking vond ongeveer 10 uur vóór het slachten plaats.
Het leek gewenst om de groe]j zeugen, die met het hormoon]jrc])araat be-
handeld zou woiden, enerzijds te vergelijken met zeugen, die niet gecas-
treerd wertlen en anderzijds met cen gelijk aantal zeugen, die door midd(4
van de gebruikelijke extirpatie der ovaria gecastreerd waren. Om ten-
slotte te kunnen vaststellen, of hct toedienen van acthinyl-ocstradiol mis-
schien de slachtkwaliteit of de groeisnelheid van gecastreerde mannelijke
dieren beïnvloedt, werd de proef gccomiDlcteerd door cen groc]5 borgen, die
gedeeltelijk acthinyl-ocstradiol tabletten ontvingen.

In dc praktijk worden immers slechts zelden uitsluitend zeugen gemest.
Een koppel mestvarkens bestaat meestal uit dieren van beide geslachten
en bij clc eventuele verstrekking van actliinyl-oestradiol-bevattend voeder
aan deze mestvarkens, zullen ook de borgen hun deel daarvan binnen
krijgen.

Op 4 augustus 1955 werden de biggen naar Hoorn overgebracht.
Aangezien het snijden der zeugjes niet lang kon worden uitgesteld was

het noodzakelijk al spoedig na aankomst der dieren een indeling te maken
om vast te stellen welke varkens alsnog gecastreerd moesten worden. De
indeling werd dus gemaakt ver voor dc aanvang van de eigenlijke proef.
Dit is cen groot bezwaar, want men loopt op deze wijze het risico dat de
groepen onvoldoende geconsolideerd zijn cn hij het verdere \\crl(iop \\an
dc ])rocf niet geheel \\crgelijkhaar hlijvcti.
Elke groe]D bestond uit 6 dieren van het Groot-Yorkshire ras.

Groep II : zeugen, gecastreerd door middel van extirpatie dcr ovaria
op 18-8-\'.\'\').\').

Groep 111 : zeugen tc castreren door dc orale toediening van Lynoral.
Groej) IV : borgen, eveneens gecastreerd op 18-8-\'.\').\').
Bij de indeling werd rekening gehouden met dc afstamming en met het
gewicht dei\' dieren.

.Met uitzondering \\an de eerste maand zijn dc dieren steeds individueel
gevoederd. Aan\\ankelijk bestond het rantsoen uit eiwitrijk biggenmeel -f
wci. Nadat dc varkcTis een gemiddeld gewicht van .\'il) kg. bereikt haiklen,
weid het eiwitiijk biggenmeel vervangen door eiwitrijk varkensmeel.
Op 5 oktober, toen dc varkens 4 maanden oud waren en gemiddeld 46
kg. wogen, werd ccn aanvang gemaakt met dc orale tcH\'diening van
ocstrogecn. Per dag werd verstrekt 1 tablet Lynoral, bevattende 0,0.\') mg.
acthinyl-oestradiol. Behalve dc dieren \\an groep 11 ontvingen ook nog
.\'1 borgen van groep IV Lynoral.

Bij het begin van dc eigcidijke proef op .\') oktober was groep I enigszins
achtcrg(4)leven in groei, terwijl ook de eetlust van deze groep iets tc
wensen overliet. De oorzaak hiervan kan niet gezocht worden in het feit
dat de dieren van groep 1 niet gccastrccid werden, want tot 5 oktober
was dc behandeling van dc groepen 1 cn 111 geheel gelijk. Het achterblijven
van groep 1 moet dus waarschijnlijk woixlen to<\'gcschrcven aan de om-
standigheid, dat reeds zo vroeg een ind(4ing moest worden gemaakt,
liet vcrsti\'ckken van de Lynoraltabletten is beëindigd op 21 deccinber. Het
gemiddeld gewicht dcr dieren bedroeg toen 90 kg. lii groep I hadden op
dat tijdsti]) reeds 2 varkens bronstverschijnselen vertoond, terwijl dat in
groep 111 i)ij 1 dier het geval was geweest. Geen van dc varkens van
groep 111 heeft tengevolge van dc Lynoral-tocdiening tekenen van pseudo-
graviditeit, cen gezwollen vulva of ccn bijzonder syni|)toom vertoond. Ook
bij dc borgen die Lynoral ontvingen, werden geen verschijnselen waar-
genonicn die in verband kunnen staan met de opnainc van dit hormnon-
]3rcparaat.

Op 19 deccmbcr, dus kort voor het beëindigen van dc Lynoral verstrek-
king, werd door dc Heer Frens van alle varkens ccn hoeveelheid bloed
afgetapt door middel van cen punctie in dc vena cava cranialis. Dit bloed
is onderzocht op het Instituut voor Vcctceltkundig Onderzoek T.N.O. tc
Utrecht (zie tabel 3).

Op 24 februari, toen het gemiddeld gewicht der dieren 140 kg. bedroeg,
zijn dc dieren op transport gesteld naar dc slachterijen van de N.V.
Zwanenberg tc Oss om aldaar op 2.5 februari geslacht tc worden. Dc
laatste voedering der varkens vond plaats ongeveer 10 uur vóór het
slachten.

Een overzicht van de waarnemingen van bronstverschijnselen van de dieren
uit de groepen I (Controle) en III (Lynoral) zijn o|)genomen in tabel 1.

In totaal werd in groep I 18 maal waargenomen, dat een varken bronstig
was en in groep III 20 maal. Dc bronstverschijnselen hadden in beide
groepen dezelfde intensiteit en traden ook bij de varkens die Lynoral
ontvangen hadden geheel regelmatig op. Derhalve kan worden geconsta-
teerd dat het gedurende 11 weken toedienen van 0,05 mg. acthinyl-
oestradiol per dier per dag aan jonge zeugen die nog niet geslachtsrijp zijn,
geen vermindering van het optreden van bronstigheid heeft veroorzaakt.
Overigens is sterk naar voreti gekomen dat er in het tijdstip van het o]3-
treden van de eerste bronstverschijnselen een zeer grote individuele vai iatie
ligt. Enkele zeugen vertoonden de eerste bronstigheid o]) een leeftijd van
ongeveer 6 maanden bij een gewicht van 80 kg., terwijl andere zeugen
pas na 8 maanden hij een gewicht van ±: 120 kg. voor het eerst berig
werden. Tussen toonigenoten bestond echter wel cen opvallende overeen-
komst in het tijdsti]) van het optreden van de eerste bronstverschijnselen.

Uit dc cijfers van tabel 2 valt op tc maken dat de tijdelijke verstrekking
van Lynoraltablctten geen nadelige invloed heeft uitgeoefend op de groei
of het voedcrverbruik. Groep 1, die in de voorperiode sterk was achterge-
bleven, heeft zich later behoorlijk hersteld. Groep II, bestaande uit de
manuaal gecastreerde varkens heeft de gunstigste cijfers voor dc groei,
maar niet voor het voedcrverbruik (vetvorming!) Opvallend is dat juist
in de naperiode de gemiddelde groei voor groep II niet hoger is dan bij
de groepen I en III, terwijl toch in dat tijdvak bij de laatstgenoemde
groepen regelmatig de rust verstoord werd door de aanwezigheid van
bronstige dieren.

Aangezien bij pluimvee na toediening \\ an oestrogenen een sterke ver-
hoging van het totaal Lipoid-, het Lipoidfosfor — en het Cholesterol-
gehalte van het bloedserum optreedt (o.a. L o r e n t z, Ent e n m a n a n d
C h a i k o f f, 1938, Heller and T h a y e r, 1948), leek het gewenst
na te gaan, of dit verschijnsel cveiu\'cns voorkomt bij met Lynoral behan-
delde varkens. Zoals reeds aangcgc\\ en. werden deze bepalingen ten uitvoer
gebracht in het bloedserum der vroiiw(4ijkc varkens, verkiegcn uit het
l)locd, dat twee dagen vóór dc beëindiging van de Lynoralverstrckking aan
dc dieren onttrokken werd. Van deze g(4cgenhcid werd tevens gebruik
gemaakt om het Calcium- en Anorganisch fosfaatgchaltc \\an het bloed-
serum bij dc verschillende [)roefgrocpen vast te stellen. (Tabel 3).

Zowel bij de manuaal gecastreerde als bij de met Lynoral behandelde zeu-
gen was het Lipoidfosforgchalte hoger dan bij de contioledieren. Ook lu t
Cholesterolgehalte was bij de Lynoralgrocp op 19 dcccmbcr hoger dan l)ij
dc ongecastrcerde zeugen. Het Calcium-, Anorganisch fosfaat- en Li])oid-
gehalte van hct blocmscrum was bij de drie proefobjecten daarentegen
gelijk. In hct op 25 februari 1956 verzamelde slacbtblocd werd hct kwanti-
tatief voorkomen der bovengenoemde vijf bloedbcstanddelen nogmaals
vastgesteld (tabel 4). Ten aanzien van het Calcium-, Anorganisch fosfaat-,
Cholesterol-, Lipoidfosfor- en totaal Lipoidgchaltc was cr bij de slacht
geen significant verschil tussen dc 3 objecten. Van enige invloed van de
mechanische verwijdering der ovaria of van dc I^ynoraltocdieiiing op dc
5 onderzochte bloedbcstanddelen blijkt dus bij dc slacht niets.

In vergelijking met de situatie op 19 december 1955 was hct Calcium-
gehalte bij de slacht gemiddeld 8 % lager, hct Cholesterol- en het totaal
Lipoidgchaltc daarentegen resp. 17 % cn 21 % hoger geworden.

Op 19 december 1955, dus 2 dagen vóór beëindiging vati de Lynoralver-
strckking, weid van cen dru[)pel bloed uit dc oorvenc een uitstrijkjncpa-
raat gemaakt voor de vaststelling van hct witte hloi\'dbrcld. Dc uitstrijken
werden gekleurd volgens dc methode van M a y - G r ü n w a I d - G i c m -
sa, waarna van elk jjrcparaat 400 witte bloedcellen werden geteld. Hieibij
bleek, dat hct % Lymfocytcn hij dc Lynoraldiercn lager was dan bij dc
beide andere groepen, hct \'/r staafkcrnige Leukocyten daarentegen hoger.
Voor het bepalen van cic invloed, welke hct \\ iTvocr oj) hct witte bloedbecld
heeft, werden blocduitsti ijkjes gemaakt kort \\ oor het transport te Hooi n
op 23 februari 1956 (± 10 uur), /a uur na aankomst te Oss op 21
februari cn bij dc slacht, dus na een rustperiode van =t 24 uur op
25 februari 1956. Vóór cn vlak na het vervoer werd hiervoor een druppel
ooiblocd, bij dc slacht, slacbtblocd gebruikt. Deze methode is volkomen
verantwoord, daar zowel uit de literatuur als uit eigen onderzoek gebleken
is, dat wat het witte bloedbecld betreft, cr geen verschil is tussen oor- en
slacbtblocd.

Hct bleek, dat het vervoer van grote invloed is op het witte bloedbecld
van het varken. Alle dieren vertonen zonder uitzondering een daling van
het aantal lymfocyten van ongeveer 50 % en een daling van het aantal
eosinofiele cellen van meer dan 90 %, waar tegenover een stijging van

het percentage neutrofiele Leukocyten was te constateren. Na 24 uur rust
was zowel het percentage lymfocyten als het gehalte eosinoficlcn weer
aanzienlijk gestegen, zonder dat evenwel de oorspronkelijke toestand weer
g(4iccl bereikt was.

.Significante verschillen tussen het witte hlocdi^ecld o]j 19 dccemher 1955
cn 23 f(4)ruari 1956 bleken niet aanwezig. Het witte bloedbeeld was bij de
1 |jioefohjecten .gelijk, zodat noch het mechanisch verwijderen der ovaria,
noch dc Lynoraltocdicning hierop van invloed is.

Voor de beoordeling van het levend cindgewicht staan de gegevens ter
beschikking verzameld op 23 februari te Hoorn (tabel 2) cn die op
25 fciiruari in /wanenberg\'s Fai)riekcn tc Oss, terwijl uiteraard ook het
koud slachtgewicht bepaald werd (tabel 5).

Dc borgen en de manuaal gecastreerde zeugen vertoonden gemiddeld het
hoogste levend eind- cn slachtgewicht. \'rerwiji dc varkens bij vertrek uit
Hoorn gezamenlijk 3406 kg. wogen, was dit bij dc slacht in Oss tot 3333 kg.
teruggevallen, zodat dc dieren gcmidd(4d ongeveer 3 kg. lichter waren
geworden.

De varkens werden iicooidi\'cld op het oog cn vervolgens uitgesneden. De
verzamelde gegevens zijn in tabel 5 samengevat:

Aannemende dat dc zeugen in dc drie groepen cjua afstamming gelijk-
waardig waren, kunnen dc volgende conclusies worden getrokken:
Dc manuaal gecastreerde dieren zijn beduidend minder van slachtkwaliteit
dan dc zeugen in dc beide andere groepen. Deze slechtere slachtkwaliteit
wordt veroorzaakt door ccn te grote vctafzctting bij dczc dieren. Dc spek-
diktc was significant groter dan bij de controle- en de Lynoraldicren, het
rugspckpcrccntagc was eveneens hoger, hoewel de verschillen niet geheel
significant bleken te zijn. Het carbonadepcrcentage was praktisch gelijk
aan dat van de beide andere groepen. Verder is opvallend, dat de lengte
bij de Lynoraldicren groter was dan bij dc andere groepen. Dc verklaring

hiervoor moet waarschijnlijk gezocht worden in de omstandigheid, dat
hij het indelen in groejjcn de langste dieren toevallig hij de Lynoralgroep
terecht zijn gekomen. De slachtkwaliteiten van de Lynoralgroep kunnen
hierdoor in gunstige zin beïnvloed zijn. Te oordelen naar de slachtkwaliteit
is de Lynoralgroep als niet-gecastreerd te beschouwen. Uit de slachtresul-
taten kan dus geconcludeerd worden, dat door dc manuale castratie de
kwaliteit duidelijk nadelig beïnvloed is.

Op 27 februari 1956 werden van de 3 groepen zeugen zowel van de ham
als van de carbonade monsters afgesneden \\\'oor de bepaling van het
water-, vet- en ruw eiwitgehalte. De uitkomsten van dit onderzoek zijn
samengevat in tabel 6.

Hij de hamnionsters waren er, noch ten aanzien van het water-, noch ten
aanzien van het ruw eiwitgehalte significante verschillen tussen dc drie
pioefobjecten. Het valt op, dat het vetgehalte \\-an dc ham bij de maiuuial
gecastreerde dieren bijna significant lager was dan bij de cotitrolezi\'ugeu.
Terwijl het water- en ruw eiwitgehalte der hamnionsters hij de velschillen-
de monsters weinig onderlinge verschillen vertoonden, liep het vetgehalte
(speciaal bij de met Lynoral behandelde dieren) sterk uiteen.
Hij de carbonadenionsters kon geen verschil geconstateerd worden t.a.v.
het water-, vet- eii ruw eiwitgehalte. Door chirurgische castratie of door
de gebruikte Lynoralveistrekking wordl dienaangaande dus blijkbaar geen
verschil teweeg gebracht. Verder bleek, dat dc dieren welke ecn hoog
resp. laag vetgehalte in de ham vertoonden, eveneens een hoog resp. laag
vetgehalte in de carbonadenionsters bezaten.

Voor het histologisch onderzoek werden de schildklieren, eierstokken,
eileiders cn hypofysen gebruikt. Deze organen werden na fixatie in
H O u i n\\ locistof gesneden op een dikte \\ an 3/t. Voor het fixeren der
hypofysen weid de vloeistof van Heil y toegepast.

maakt, welke gekleurd werden in hematoxyline-eosine. De histologische
activiteit werd bepaald rnct de methode van Lever (1950). De gemid-
delde d/n- en E60/i,-waardcn per groep zijn weergegeven in tabel 7, waar-
uit blijkt, dat geen \\crschil geconstateerd kan wordeTi tusseti dc 3 proef-
objecten.

Noch het verwijderen dei\' ovaria, noch de Lynoraltoediening bleek van
invloed o]5 dc histologische schildkliciactiviteit.

Verschil in grootte tussen de eierstokken afkomstig van de controlegroep
en die der Lynoraldiercn was niet aanwezig. Evenmin was bij de
ovaria der Lynoraldieren een vergroting der Corpora lutea te constatei en.
Ook microscopisch konden aan de met azaan gekleurde preparaten geen
scrschillen tu.ssen beide proefobjecten woiden geconstateerd. Speciaal
werd hierbij gelet op de grootte der Corpora lutca-ccllen en voorts op de
houw van het kiem-epithecl, van dc Craafsc follikels en van de theca.

De kleuring geschiedde zowel met azaan als met ijzer-hematoxyline. Gelet
werd ()]) de verhouding tussen de aantallen knotsvormigc klicrccllen en
cylindrische trilhaarccllen: dc elementen, waaruit dit epitheel is opge-
bouwd. Verschillen tussen controlegroep en Lynoraldieren werden niet
geconstateerd.

De microsco|5ische preparaten werden gekleurd met behulp van azaan.
De snijrichting was sagittaal. In tegensl(-lling tot literatuuropgaven waren
noch bij de Lynoraldiercn, noch bij de manuaal gecastreerde zeugen, noch
bij de borgen castratiecellen aanwezig. Het is bekend, dat bij castratie
het aantal basofiele cellen in de hypofyse toeneemt. Teneinde het meer of
minder voorkomen van deze ccllen tc bepalen, werden door twee ])crsonen,
onafhankelijk van elkaar, heoordelingseijfers oplojDend van I tot 5 toe-
gekend. Hiei\'bij bleek, dat dc waardering van het aantal basofiele cellen
hij de controlcgroc]) (13) en bij de Lynoraldieren (14) praktisch gelijk
was. Dit is dus in overeenstemming met dc omstandigheid, dat deze laatste
groep niet de minste onderdrukking van de bronst vertoond heeft. Ook
dc groe]D der manuaal gecastreerde zeugen (20) en die der borgen (19)
vet toonden onderling geen verschil, doch ten opzichte van de controle- en
de Lynoraldieren was het aantal basofiele cellen duidelijk hoger.

Aangezien liet gedurende 11 weken toedienen van 1/20 mg. Lynoral per
dag per dier niet tot algehele of gedeeltelijke onderdrukking van de bronst
leidde, werd door de Commissie besloten eeti nieuwe prcK>f in te zetten,
waarbij hogere I.ynoralgiftcn zouden worden toegepast. Overccngckonu\'ii
werd met de verstrekking tc begiimen, wanneer de varkens cen gewicht van
± 70 kg. zouden hebben bereikt en dagelijks respectievelijk i/.\'ï mg cn
Yi mg. acthinyl-ocstradiol (Lynoral) ]3er dier toe tc dienen. Bovendien
werd bij een grocjj vrouwelijke varkens het effect van een 14-daagse
stootsgewijze toediening van 6 mg Lynoral nagegaan. Verder werd l)c-
sloten de Lynoralverstrekking voort te zetten tot 14 dagen vóói\' de slacht,
welke zou jjlaats vinden waimeer de dieren een gewicht van 135-140 kg.
bereikt zouden hebben.

De voor deze proef aan hct Rijkslandbouwprocfstation te Hoorn te ge-
bruiken 7 tomen van 4 ongesneden zeugjes waren gezond en prima van
kleur, maar iets schraal. Het gemiddeld gewicht bcdioeg 34 kg. Aangezien
het in de bedoeling lag om de hormoontoediening ]jas tc doen bcgimu-n
wanneei\' de dieren een gewicht van 70 kg. bereikt hadden, was de \\\'oor-
]jeriode lang. In deze voorperiode werd eiwitrijk biggenme(4 met wei
gevoederd in <le vei houding 1 : 3.

(3p 4 juli 1956 werden de dieren verdeeld in vier groepen van 7 dieren,
die wat betreft afstamming, begingcwicht cn gioci in de \\oorjicriodi^
zo gelijkwaardig mogelijk waren. Tevens werd op deze datum het biggen-
meel vervangen door varkensmeel. Het gemiddeld gewicht op de dag
van indeling was 51 kg.
De opzet dei\' ])roef was aldus:
Groep I : Controle.

Groep II : Rik varken ontvangt na het bereiken van een gewicht \\an
70 kg. 0,2 mg. acthinyl-ocstradiol j)er dag tot 14 dagen voor
het afleveren. Het aethinyl-ocstiadiol werd toegediend in de
vorm van hct ])re]iaraat Lynoral van de N.V. Organon te
Oss.

Groep 111 : Elk varken dat cen gewicht van 70 kg. overschreden heeft,
ontvangt per dag 0,5 mg. Lynoral tot 14 dagen voor hct
slachten.

Groep IV : Varkens boven dc 70 kg. krijgen eens in de veertien dagen
6 mg. Lynoral.

Dc varkens ontvingen hun voeder in een gemeenschappelijke trog, maar
de verstrekking van de tabletten ge.schieddc individueel. In een steclbakjc
werd een weinig meel gedaan met midden boven op dc toe tc dienen
tablet (ten). Hct stcelbakje werd vervolgens om de beurt aan de varkens
v(K)rgehouden. Deze weikwijzc voldeed uitstekend.

De proef is niet geheel zonder storingen verlopen. Op 2 augustus bleek
er onder de proefdieren vlekziekte tc heersen. Alle varkens werden in-
gespoten, waarvan enkele met een dubbele dosis. Dc ziekte heeft daardoor
gecTi ernstig karakter aangenomen en geen blijvende schade veioorzaakt.

De eetlust ging wel sterk achteruit en herstelde zich slechts weer langzaam.
De groepen II en III waren het eerst genezen. Voorts hebben zich nog
enkele incidentele ziektegevallen van voorbijgaande aard voorgedaan.
Spoedig na de indeling kon voor enkele varkens begonnen worden met
het toedienen van Lynoral. De bronstverschijnselen der dieren waren
weinig markant cn moeilijk waarneembaar. Voor het vaststellen der berig-
heid moest worden volstaan met het beoordelen der uitwendige geslachts-
delen. Andere kenmerken, zoals paring.sdrift, onrust en verminderde
eetlust zijn nimmer opgetreden; ook niet bij de varkens van groep I.
De observatiemogclijkhedcn waren dus beperkt, zodat de waarnemingen
met enige reserve moeten worden aanvaard. Bovendien traden cr enkele
chionischc- gevallen op, d.w.z. dieren die voortdurend cen rode, wat ge-
zwollen vulva vertoonden, welke zc na dc eerste berighcid hadden over-
gehouden. Dit gold voor 2 dieren in groep 1, één in groep 111 en 2 in
groep IV. Bij deze diercTi was het al uiterst moeilijk om positief de periode
van bronstigheid vast te stellen.

In het o]5tredcn \\\'an bronst tus.=;en de vier groepen kon geen verschil ge-
constateerd worden. Van ccn invloed \\an dc Lynoraltoediening \\alt dan
ook niets tc bc.spcurcn. Ook dc intensiteit van dc bronstverschijnselen was
bij alle groepen gelijk en wcl zeer zwak.

Op .\'ï november Ifi.\'iG, bij een gemiddeld gewicht van 136 kg. zijn dc
varkens naar het abattoii\' te Utrecht vcrvtn-id, waar zc nog enig meel
ontvangen hebben en 24 uur na aankomst geslacht zijn.

De belangi ijkste gegev ens over de gemiddelde groei en het voederv erbruik
zijn in tabel 8 opgenomen.

Uit bovenstaande cijfers blijkt, dat de Lynoraltoediening, ook in hogere
doses,geen invloed heeft gehad op de groei en het voederverbruik. Ook in
dit opzicht is cr derhalve geen verschil van betekenis tussen dc groepen
()])getredcn. Het iets hogere groeicijfer van groep II staat vermoedelijk in
verband met het feit, dat dczc groc]) weinig last heeft gehad van dc vlek-
ziekte.

De resultaten van het onderzoek van het op 6 november 19.\'\')6 verzamelde
slachtblocd werden in tabel 9 opgenomen:

Uit de verkregen uitkomsten lilijkt, dat toediening van Lynoral in de
gegeven doseringen geen invloed heeft op het Anorganisch fosfaat-, Choles-
terol-, Li])oidfosfor- en totaal Lipoidgehalte \\an het serum.
Alleen het Calciumgehalte was bij de dieren, welke 1/5 en /a mg. Lynoral
dagelijks ontvangen hadden, waarschijnlijk hoger dan bij de controlegr()e|3,
welk verschil evenwel niet significant was.

(Van deze proefobjecten werd de standaardafwijking van het Calcium-
gehalte mede in dc tabel opgenomen).

Ter verkrijging van inzicht in het witte bloedbeeld werden op 27 juli 1956
uitstrijkpre])aiaten gemaakt van cen dru])pel bloed uit de oorvene. Op
deze datum wogen enkele dieren reeds 70 kg., zodat toen juist een begin
was gemaakt met I.ynoraltoediening.

Teneinde de eventuele invloed na te gaan van de verstrekking van Lynoral
O]) het witte bloedbeeld en op de veranderingen in de onderlinge verhou-
ding der witte bloedlichaampjes gedurende het transpoi t, werden hoven-
dien uitstrijkjes vervaardigd o]d 2 november 1956 te Hoorn, dus drie dagen
vóór het vervoer, op 5 november op het ahattoii\' te Utiecht yi uur na
aankomst van het transport en nogmaals aldaar op 6 november, nadat de
dieren 24 uui\' rust genoten hadden.

Hierbij bleek, dat de I.ynoraltoediciiing niet van invloed is geweest op
het witte bloedbeeld. Vergelijkt m(;n bijv. de situatie oj) 27 juli met die
van 2 november (dus de toestand ongeveer hij het h(\\gin en bij de be-
ëindiging der Lynoralverstrekking), dan blijkt, dat bij alle groepen het
percentage Lymfocyten iets gestegen is. Ook heeft Lynoral geen invloed
gehad op de veranderingen, die tijdens het vervoer in het witte bloedbeeld
zijn opgetreden, noch op het plaats gehad hebbend heistel gedurende
de 24-urige rustperiode na het transjjort. Weliswaar is de daling ten-
gevolge van het trans])ort van het percentage Lymfocyten in groejj IV
aanmerkelijk lager dan in de overige gioe])cn, doch dit wordt veroorzaakt
door het voorkomen van een uitlnjter. De daling van het percentage
eosinofiele cellen was tijdens het vei voer hij alle groepen bijzonder hoog.
Het herstel van het witte bloedbeeld na dc 24-urigc rustperiode was
ditmaal volkomen; zulks in tegenstelling met de bevindingen ojigedaan
bij de eerste Lynoralproef, waar de oorspronkelijke toestand na 24 uur

rust nog niet geheel weer bereikt was. Alissehien spelen de langere afstand
waarover de dieren toen vervoerd moesten worden (van Hoorn naar
Oss) en de lagere temperatuur, waarbij het trans])ort had ])laatsgevonden
op 25 februari 1956, hierbij een rol.

Samenvattend zien we dus, dat enige invloed van de Lynoraltoediening
op het witte bloedbeeld niet aangetoond is kunnen worden.

Voor de beoordeling van het levend eindgewicht staan de gegevens ter
beschikking verzameld op 31 oktober 1956 tc Hoorn (tabel 8) en die op
5 november oj) het abattoir tc Utrecht, terwijl uiteraard ook het koud
slachtgewicht bepaald werd (tabel 10). I^e groepen vertoonden in dit
opzicht onderling gemiddeld geen vcr.schil. Wanneer men echter de „ach-
terblijver" (No. 3056) buiten beschouwing laat, blijkt het gemiddeld
slachtgewicht van groep II nogal bo\\en dat van dc andere groepen te
liggen.

De slachtkwaliteit van dc varkens werd deels op iict oog, deels door me-
tingen vastgesteld. Dc lengte werd gemeten benevens de dikte van het rug-
spek. Op het oog werden beoordeeld de volvlczighcid, dc hamvorm, de
magerheid van het vlees op dc doorsnede tussen dc 5dc en 6de lenden-
wervel en de vlces/vetvcrhouding o]) deze dwarsdoorsnede.
De resultaten zijn in tabel 10 samengevat:

Uit tabel 10 blijkt, dat ei\' geen wezenlijke verschillen tussen de groepen
bestaan. Dc omstandigheid, dat groep II iets lagei- gewaardeerd is in type
houdt verhand met een iets grotere vctafzetting, zoals uit de gemiddelde
spckdikte blijkt. Dit komt eveneens tot uitdiukking in dc lagere waardering
van dc volvlczighcid.

Rekening houdende met het bovenstaande lijkt cle conclusie gewettigd, dat
dc toediening van Lynoral niet heeft geleid tot verschillen in slachtkwali-
teit.

Als indicatie voor de vlees/vetverlfouding werden zowel links als rechts in
het midden tussen de 5de en 6cle rib boormonsters gestoken. De vlees-

en vctpartijen ckv.cr inniislrrs weiden zo zorgvuldig mogelijk van elkan-
der gesclieiden en afzonderlijk in weegflesjes gewogen.
Zoals uit tabel lU blijkt was de gevonden vlees/vctverhouding bij alle proef-
objecten gelijk.

Na het slachten werden zowel van de haas, de ham als dc carbonade mon-
sters afgesneden voor dc bepaling van hel water-, vet- en ruw eiwitgehalte.
Voordat de analyses ten uitvoer werden gebracht, vvcrd hct aanhangend
vetwcef.sel zo zorgvuldig mogelijk van de monsters verwijderd. Dc uitkom-
sten van het onderzoek zijn samengevat in tabel 11:

Toediening van cen dagelijkse dosis van 0,2 mg. of O,.") mg. Lynoral, dan
wel een stootdosis van 6 mg. Lynoral per 11 dagen had geen invloed op
hct water-, vet- en luvv eiwitgehallc van haas, ham cn carbonade.

Na insluiting in paraffine, weiden van ile schildklieren coujjcs vervaar-
digd, welke gekleurd werden in hcmato.syliiic-crythrosiiH\'.
Dc gemiddelde d/n- en Ebü/t-waaiden zijn weergegeven in tabel 12:

De toegediende hoeveelheid Lynoral blijkt geen invloed op dc histologische
activiteit van de schildklier te hebben uitgeoefend.

Door een ongplukkigc samenloop van omstandigheden konden op het
abattoir in Utrecht niet dc ovaria cn eileiders worden verzameld.

Dc mictosco|jischc |)i(\'[)aratcn werden gekleurd met bcindp van azaan.
Later werd overgegaan tot dc kiem ing volgens R u y t c r, een methode,
welke speciaal voor hypofyscweefscl is ontworpen cn betrouwbaarder re-
sultaten geeft.

Uastraticcellcn, d.w.z. ^-cellen met een grote vacuolc die dc vonn van cen
zegelring aannemen, werden niet geconstateerd. Uit het onderzoek bleek,
dat het aantal /?-ccllcn in de hypofysen van de proefdieren was toege-
nomen. Dit is een verschijnsel, dat ook na manualc castratie voorkomt,
doch tot dusverre nog niet werd aangetroffen bij dieren, die cen Lynoral-
gift ontvangen hadden.

Er is een significant verschil in het aantal /?-cellcn tussen groep I cn II en
tussen groep I cn 111. De dieren van groc]3 IV, welke eens per 14 dagen
ccn stootdosis Lynoral ontxangcn hadden, \\-ertoondcn wcl ccn geringe
stijging van het aantal basofiele cellen, maar het verschil met dc controle-
varkens was niet significant.

1. Het gedurende 1 I weken toedienen van 1/20 mg. of gedurende 2 a 3
maanden van l/,\') of Vi mg. acthinyl-oestradiol („Lynoral") per dag
per tlicr, of van fi mg. |jer I 1 dagen leidde niet tot algehele of gedeel-
telijke onderdrukking van de bronst.

2. Dc Lynoralvcrstrckking ()(4\'cndc geen mvlocd uit op groei cn voeder-
verbruik.

3. Mij de slacht bleek, dat toediening van Lynoral in dc gegeven dose-
ringen geen invloed heeft op het Calcium-, Anorganisch fosfaat-, Cho-
lesterol-, Lipoidfosfor- cn Totaal Lipoidgchaltc van het bloedscrum.

4. Dc Lynoraltoediening had geen invloed op het witte bloedbeeld. Wel
bleek, dat het transport naar dc slachtplaats cen sterk (4fcct had op
dc onderlinge verhouding der verschillende .soorten witte bloed-
lichaampjes (sterke daling van de percentages Lymfocyten en Eosino-
fiele Leukocyten). Een 24-urige rustperiode was voldoende om de nor-
male toestand grotendeels of geheel tc herstellen.

5. In slachtkwaliteit deden zich vrijwel geen verschillen tussen de groepen
voor. De manuaal gecastreerde dieren waren echter beduidend minder
van slachtkwaliteit dan de overige zeugen, .tengevolge van ecn grotere
vetafzetting bij deze dieren. De spekdikte was significant, het rugspek-
percentage bijna significant groter dan bij de controle- cn de I.ynoral-
dieren. Te oordelen naar dc slachtkwaliteit was de Lynoralgroep als
niet-gecastreerd te beschouwen.

6. Dc toegepaste Lynoralverstrekking had geen invloed op het water-,
vet- en ruw eiwitgehalte van haas, ham cn carbonade.

7. De toegediende hoeveelheid Lynoral heeft geen invloed uitgeoefend
op de bouw van ovaiia, oviducten, schildklicien en hy|jofysen. Zowel
bij de borgen als bij de manuaal gecastreerde zeugen was echter het
aantal basofiele cellen in de hypofyse gioter dan bij de controle- en
Lynoralgroep, terwijl dit bij de dieren, welke dagelijks 0,2 resp. 0,5 mg.
Lynoral ontvangen hadden, groter was dan bij de controlegroep.

In twee proeven werd de mogelijkheid bestudeerd van hormonale castratie bij
vrouwelijke varkens, welke bij het bereiken van cen gewicht van 140 kg. geslacht
werden.

In de eerste proef werd gedurende 1 1 weken, voorafgaande aan het normale op-
treden van de bronst, dagelijks 1/20 mg. aethinyl-oestradiol („Lynoral") toegediend.
In cen tweede proef werd gedurende 2—.3 maanden, dagelijks 1/5 of mg., of
iedere 2 weken 6 mg. Lynoral ge.geven, nadat dc dieren ecn gewicht van 70 kg. had-
den bereikt. Algehele of gedeeltelijke onderdrukking van de bronst kon niet worden
aangetoond.

De Lynoralverstrekking oefende .geen duidelijke invloed uit op .groei, voedcrverbruik,
slacht.gewicht en slachtkwaliteit van de dieren, en evenmin op de vleessanienstelling.
Geen invloed van de Lynoraltoedicning trad aan de da.g op het C.\'alcium-, Anorga-
nisch fosfaat-, Cholesterol-, Lipoidfosfor- cn Totaal Lipoidgehalte van het bloed-
serum.

Invloed van de toegediende hoeveelheid Lynoral op de structuur der ovaria, ovi-
ducten, schildklieren en hypofysen kon niet worden aangetoond.

De manuaal gecastreerde dieren vertoonden een .grotere vetafzetting dan de overige
zeugen, terwijl bij deze castraten zowel als bij dc borgen het aantal basofiele cellen
in de hypofyse groter was dan bij dc controle- cn Lynoralgroep.

In two experiments the possibility of hormonal castration was studied at gilts, fattened
up to 140 kg. live-weight.

In the first experiment during 1 1 weeks, preceding the occurrence of the normal
oestrus, daily 0,05 mg aethinyl-oestradiol („Lynoral") was given. In a second expe-
riment, during 2—3 months 0,2 or 0,5 mg daily, or 6 mg of Lynoral every 2 weeks
was administered, when the gilts had reached a live weight of 70 kg. No total or
partial inhibition of the oestrus could be demonstrated.

The administration of Lynoral has no definite influence on growth, utilisation of
fodder, dead weight and carcass-quality of the animals and on the composition of
the meat.

No influence of the application of Lynoral could be jiroved on the content of Cal-
cium, Anorganic Phosphorus, Cholesterol, Lipoid-phosphorus and Total Lipoids of
the bloodscrum.

Influence of the administered quantity of Lynoral on the structure of the ovaria,

whereas with these castrated as well as with the hogs the number of basophilic cells
in the hypophysis is larger than in the control- and Lynoralgroup.

L\'administration pendant 11 semaines de 0,05 mg. par jour, ou pendant 2—3 mois de
0,2 ou 0,5 mg., ou de 6 mg. de Lynoral chaque 2 semaines ne produit pas une sup-
pression totale ou partielle du rut chez les truies.

L\'application de Lynoral n\'a pas de l\'influence distincte sur la croissance, la consom-
mation de nourriture, le poids d\'abattage et la qualité d\'abattage des animaux et
sur la composition de la viande.

Il n\'y avait pas de l\'effet de l\'administration de Lynoral sur la teneur en Calcium,
phosphate inorganique, cholesterol, phospholipides et en Lipides du sérum sanguin.
La dose appliquée de Lynoral n\'avait pas de l\'influence sur la structure des ovaires,
des oviducts, des thyroides et des hypophyses.

Les animaux castrés manuellement montraient une plus grande déposition de graisse
que les autres truies, pendant que chez ces animaux aussi comme chez les verrats
castres, le nombre de cellules basophiles dans les hypophyses était plus grand que chez
la groupe de contrôle ct celle de Lynoral.

Eine tägliche Verabreichung während 11 Wochen von 1/20 mg, oder während 2—3
Monate von 1/5 oder /a mg, oder von 6 mg Lynoral jede 2 Wochen, führt nicht zu
einer vollkommenen oder partiellen Unterdrückung der Brunst bei Schweinen.
Diese Lynoralgabe hat keinen bestimmten Einllusz auf Wachstum, Futterverbrauch,
Schlachtgewicht und Schlachtqualität der Tiere und auf die Zusammensetzung des
Fleisches.

Es konnte keinen Einflusz der Lynoralverabreichung gezeigt werden auf den Kalzium-,
Anorganischen Phosphat-, Cholesterol-, Lipoid-phosphor- und Total Lipoidgehalt des
Blutserums.

Die angewandte Lynoralgabe hatte keinen nachweislichen Einflusz auf die Struktur
der Ovarien, Ovidukten, Schilddrüsen und Hypophysen.

Die manual kastrierten Tiere zeigten eine groszere Fettablagerung als die übrigen
Schweine, während bei jenen Tieren wie bei den männlichen Kastraten die Zahl der
basophilen Zellen in den Hypophysen gröszer war als bei der Kontroll- und Lynoral-
gruppe.

GORTER, E. en W. C. DE GRAAFF: Klinische Diagnostiek I Leiden, 1955.
HART, P. C.: Tijdschr. v. Diergeneeskunde 80, 885 (1955).
HELLER, V. G. and R. H. THAYER: Endocrinol. 42, 161 (1948).
LEVER, J.: Onderzoekingen betreffende de sehildklierstructuur. Diss. Utrecht, 1950.
LORENZ, F. W., C. ENTENMAN and I. L. CHAIKOFF: Journ. Biol. Chem.
122, 619 (1938).

126, 763 (1938).
LORENZ, F. W.: Poultry Science 22, 190 (1943).
NOYONS, E. C.: Chemie en Kliniek III, Amsterdam, 1952.
TAUSK, M.: Tijdschr. v. Diergeneeskunde 80, 3 (1955).

EFFECT OF THE METHOD OF ADMINISTERING MASSIVE
DOSES OF VITAMIN A ON THE LI\\ ER STORAGE IN RATS

A considerable amount of evidence has become available about ihc fact
that the chemically detcimined potencies ol vitamin A ])rcparations do not
always correlate with their biological vitamin A value, as judged hy the
animal to which die preparations have been administered.
A lot of experiments conducted during the last few years, partly in con-
nection with the problem of the stabilization of vitamin A in diy products,
show clearly the importance of the carrier in dry and also in lic|uid vitamin
A preparations for the vitamin\'s biological activity.

Many data about the availability of vitamin A have been ba.sed on the
vitamin A levels obtained in the livers of experimental animals .some time
after this vitamin had been administered as a massive dose in various forms
(alcohol, acetate, palmitate, and natural esters) in oily solutions or in
aqueous dispersions.

In general these experiments showed a better availability of the vitamin A
after oral administration from aqueous dispersions than from oily solutions.
In cases of impaiicd fat absorption increased differences have been ob-
served.

Some conflicting data are present in literature, but they can be connected
with the importance of the effcct of [jarticle size on absorjnion.
The whole field has been summarized in an excellent way l)y Luther
c.s. (8). In this review many references are given. A theoretical objection
can be raised against the use of the liver storage after oral massive doses as
a criterion for the availability of vitamin A in normal feeding practice,
where much lowei- levels continually arc used.

In relation to this jjossihic objection wc restrict ourselves hy pointing to
the experiments with chickens by Halpcrn c.s. (4 and 5) and theCx-
periments with dairy calves by jac oh son c.s. (7). The results of the
experiments with chickens enable us to draw direct conclusions conccrning
the superiority of acpieous dispersions of vitamin A under jjractical circum-
stances (continual administration of normal levels).

The experiments with dairy calves lead to the same conclusions. Recently
H a rm s c.s. (6) demonstiated the value of the li\\\'cr storage test as a cri-
teiion for the utilization of vitamin A by chickens. Not only many expe-
riments have been ]x\'rformed conceniing the comparison of the liver sto-
rage after the administration of different forms of vitamin A (a(|ucous
dispersions vs. oily solutions), but in literature too some publications can
be found regarding differences in liver storage after the administration of
the same vitamin A preparations in various ways.

closes of oily vitamin A preparations results in a much higher liver storage
than the application by the parenteral route docs (10).
In cases of severe deficiencies in farm animals the usual intramuscular in-
jections of oily vitamin A preparations often give disappointing results. It
seems that the animal organism utilizes oidy very slowly an oily vitamin
depot in the muscles: Bots (2).

All ex])criments described ])oint to the conclusion that the fat soluble vita-
min A has to be emulsified hy the human and animal organism, in order
to be utilized efficiently.

In case of oily .solutions, the cmulsification can be obtained in the intestinal
tract, but after parenteral administration the possibilities are much more
restricted. If acjucous dis]3ersions of \\ itamin A arc used, much more fav or-
able conditions exist. These dispersions can be obtained hy using solubili-
zcrs, for instance polyoxycthylcnc derivatives of fatty acids or fatty acid
esters, which form miccllcs in water. These miccllcs arc built up from a
certain number of solubilizcr molecules and can includc in their interior
a ninnber of vitamin particlcs, which are in this way ,,solubilizcd" in water.
The miccllcs arc normally considerably smaller than the particlcs in ordi-
nary emulsions and this explains the better absorption of vitamin A from
these acjucous dispersions.

Rcgaicling the different aspects of the pioblcm about the utilization of
vitamin A, it seemed to be worth while to perform experiments in which
the liver storage of rats, after an administration of massive doses of this
vitamin to the animals, were to be compared, not only while the carrier
(a(|ucous dispersion vs. oily solution) had l)cen varied, but also while the
ways of administration (oral vs. parenteral) were varied.
In the experiments with rats described heieaftcr, the liver storages have
been compared after massive doses (about 10.000 LIT. of vitamin A per
animal) had been administered as follows:
a. oily solution : oral administration

Moreover it seemed interesting not only to collect information about the
liver storage at a moment shoitly after the administration of vitamin A,
but also to get an idea of the fate of the liver storage during a number of
weeks. For this leason the CNpeiiments had to be jjcrformcd on a relatively
large scalc.

For all ])rc[)arations synthetic vitamin A palmitatc with a potency of about
L.\'ixlO\'\' l.fJ. of vitamin A pei\' gram has been used. This vitamin A ester
was dissolved in arachis oil to a calculated potency of about 28.000 l.U.
of vitann\'n A per ml., while the solubilized products contained about
3,\').000 l.U. of vitamin A ])er ml. and 2.5% of a sohihilizer, belonging to the
group of polyoxycthylcnc derivatives of fatty acid esters.*)

The composition of the solubilized products is comparable with preparations
from the „DUPH.AFR.AL" range.

In all cases vitamin D3 was added in the proportion of 3 I.U. of vitamin
A to 1 I.U. of vitamin D3.

The aqueous dispersions contained sufficient sodium chloride to obtain
an isotonic solution.

The exact vitamin A potency of the preparation has been determined after
saponification, ether extraction and chromatography over specially acti-
vated aluminium oxide, G. J. v a n I) ij k c.s. (3), from the u.v. absorption
spectrum by means of an Unicarn spectrophotometer. The vitamin A
content of the livers has been determined after saponification, ether ex-
traction and chromatography by photometric measurement, with the Garr
and Price reactions using antimony trichloride.

Suitable litters of weaned rats have been placed on a \\itamin A-lree diet
of the following composition (%):

After a depletion period of 3—4 weeks (this period of time proved to be
sufficient for depleting the livers), the groups — of 16 and 12 rats in the
first and second experiment resp. — were formed according to the „litter
mate principle", whereupon the administration of vitamin A in different
forms was performed for each experiment on the same day. In alle cases
the volume of the vitamin A preparations amounted to 0.3 ml per animal.
The oral administrations have been performed by means of a stomach tube,
the intramuscular injections by means of a syringe in the muscles of the
hind legs and the intravenous injections in the vena of the tail.
Two rats of each treatment-group have been sacrificed 48 hours after the
administration of the massive doses and the vitamin A content of the ani-
mal\'s livers has been determined individually. As a rule this manipulation
was repeated at least once a week with two rats of each group. In the first
experiment the following preparations and modes of application ha\\e been
compaied:

„Product T" obtained from N.V. Scholten Foxhol, Oroningen
dl-ff-tocophcrol acetate has been added to an amount of 50 I.U. of vitamin E
per kg diet.

Due to the large amount of vitamin A applied, in relation to the vitamin A
requirements, the liver contents for the different groujjs appear to be al-
most constant during the expciiments. (sec Apj^cndix)
Since it has been demonstrated (1) that the amount of \\itamin A stored
in the livers of depleted rats is linearly related to the administered dose,
at least vvithiti a dose range as applied in these expo imciits, the icsponscs
to the various treatments may be considered comparable when they arc
measured relatively to the amount of vitamin A administered.
The first two values of the group of animals, to whicii the aqueous dis])cr-
sion of vitamin A has been administered by means of an intramuscular in-
jection (2nd experiment), form an outstanding exception.
The interval of 2 days after application of a massive dose of vitamin A in
this way, seems to be insufficient to rcach the maxinmm lc\\el of this vita-
min in the liver.

Omitting these two values, it seems justified to average the other values
within the groups.

A comparison of the variances of the percentage values for cach pair of
rats, sacrificed on the same day, within the different grou|)s, proves that in
the groujjs which were applied with vitamin A from acjucous dispersions
intramuscularly and intraxcnously, these variances arc less of size than
tho.se in the groups with oral a]jplication.

The fact that the individual differences in aiisoiption in these gr()u])s do
not play a part might be considered as an explanation for this phenomenon.

The absoiption of vitamin A hy rats after oral aj^plication as ineasurcil
by the liver stoiage is better from an ac|ueous dispersion than from a
solution in oil.

From an oily solution the storage of vitamin A in the liver after oral ad-
ministration is much better than after intranmscular administration.
From an aqueous dispersion of vitamin A, if given orally, the liver storage
is about the same as if given intramuscularly, whilst highest storage results
from the intravenous application.

Experiments with rats showed a better liver storage of vitamin A when this vitamin
was given orally as a massive dose from an aqueous dispersion than when applied
in the same way from an oily solution.

Only a very snuill percentage of the vitamin from an oily solution, administered
intramuscularly, was stored while under the same conditions from an aqueous dis-
persion about 60% could be recovered in the liver.

The liver storage from an aqueous dispersion of vitamin A, given intravenously,
proved to bc about 70% of the applied dose.

The vitamin A content of a liver depot in rats decreased but slowly in 1 —1.5 month,
indicating that a liver depot of a sufficiently high level is able to supply the necessary
amounts of vitamin \\ to the animal for a considerable length of time.

Na ecn kort overzicht over de desbetreffende literatuur worden een aantal proeven
beschreven met ratten, waarbij de leveropslag van vitamine A regelinati.g gedurende

I rcsp. 1 \'/ï maand chemisch werd nagegaan, nadat betrekkelijk grote hoeveelheden
vitamine A — zowel in olie als in gesolubiliseerde vorm — op verschillende manieren
(oraal, intramusculair, intraveneus) aan groepen van proefdieren waren toegediend.
Hierbij bleek, dat na ecn orale stootdosis van een waterige dispersie van vitamine A
een grotere hoeveelheid vitamine A in de lever werd opgeslagen, dan wanneer oraal
cen vergelijkbare hoeveelheid vitamine A als cen oplossing in olie werd ge.geven.
Na ecn intramusculaire injectie van vitamine A oplossing in olie kon slechts een zeer
gerin.g perccnta.gc van de verstrekte hoeveelheid in de lever worden .geanalyseerd, ter-
wijl ongeveer 60% van de verstrekte hoeveelheid kon worden tcru.g.gevondcn in de
lever na ecn intramusculaire toedienin.g van cen waterige dispersie van een verge-
lijkbare hoeveelheid vitamine A.

liij intraveneuze toediening van een waterige dispersie van vitamine A bleek onge-
veer 70% van dc .gedoseerde hoeveelheid teruggevonden te worden in de lever.
In onze proeven nam het vitamine .gehalte van de levers der ratten in 1 à 1.5
maand slechts zeer langzaam af; dit betekent dat een vit. A leverdepot van een vol-
doende hoog niveau in staat is gedurende ecn aanzienlijke periode de nodi.gc hoe-
veelheid vitamine A aan het dier te verschaffen.

In dc bijlage is een statistische analyse van het bij deze proeven verkregen cijfer-
materiaal opgenomen.

Des experiences sur des rats ont démontrées <|u\'il est emmagasiné davanta.ge de vita-
mine A dans Ie foie ajjrès une dose choc-orale de vitamine A sous la forme d\'une
dispersion aqueuse, que lorstju\'on administre la vitamine A connue une solution dans
de l\'huile.

II ne s\'cnuna.gasinc qu\'un pourcenta.i^e très faible de vitamine A après une injection
intramusculaire dc vitamine A dans de l\'huile, tandis qu\'on a pu retrouver 60%
dans le foie après une application intramusculaire d\'une dispersion aqueuse dc vita-
mine A.

L\'ennnagasinage de foie par suite d\'une dispersion aqueuse de vitamine administrée
intravéneusemcnt, se trouva monter à environ 70% du dosa.gc administré.
La teneur de la vitamine A d\'un dépôt de foie ne diminua chez des rats que lente-
ment cn 1 et 1,5 mois, ce qui veut dire qu\'un dépôt d\'un niveau suffisanunent élevé est
en état pendant une période considérable dc fournir à l\'animal la quantité dc vitamine
.\\ nécessaire.

\'Vcrsuche mit Ratten wiesen aus, dass nach ciner oralen Stoss-dosis mit Vitamin A

in Form wässeriger Dispersion sich grössere Mengen Vitamin A in der Leber ab-
lagerten, als wenn das Vitamin A in Oel verabreicht worden war.
.\\ueh nach einer intramuskulären Injektion mit dem Vitamin A - in Oel wurde
nur ein sehr geringer Prozentsatz an Vitamin A in der Leber ausgespeichert, während
von einer wässerigen Vitamin A - Dispersion, intramuskulär injiziert, ungefähr
60% in der Leber zurückgefunden wurde.

Das Leberdepot infolge einer wässerigen Vitamin A-Dispersion, intravenös gegeben,
betrug ungefähr 70% der verabreichten Dosierung.

Der Vitamin A-Gchalt eines Leberdepots nimmt bei Ratten während einer Periode
von 1 —1,5 Monaten nur langsam ab. Dies bedeutet, dass ein Leberdepot mit ge-
nügend hohem Niveau imstande ist, die vom Tier benötigten Mengen an Vitamin A
während eines ziemlich langen Zeitabschnittes zu verschaffen.

7. N. L. JACOBSON, R. S. ALLEN, J. T. BLAKE and P. G. HOMEYER,
J. Nutr. 54, 143 (1954).

8. H. G. LUTHER, E. J. GOETT and G. O. GRACWALL, Int. Z. f. Vitamin-
forsch. 23, 362 (1952).

Statistical analysis of the data in tables I and II by R. van Strik
(N.V. Philips-Roxane, H\'eesp).

Since the effect of an intramuscularly injcctcd oily solution of vitamin on the
liver storage, as compared to the remaining treatments, will be clear from a mere in-
spection of the tabular data, the responses to this treatment were left out of consi-
deration for a statistical evaluaion.

A graphical representation of the data in their chronological order suggests a slight
disparity in time pattern among the trcattnents of table I. Moreover the magnitude of
the experimental variation, as given by the differences between responses of aninuils
treated alike and killed on the same day, appears to be somewhat dependent on the
kind of treatment. A numerical comparison of the respective variances indicates that
these may be considered homogeneous, cxcept for the intravenous injection of an
aqueous dispersion which shows significantly less variability.

In view of these features of the data a straightforward comparison of the average
responses to the various treatments, however these means may be convenient to
describe the response levels, appears to be inappropriate.

Fortunately, however, relatively simple statistical techniques arc available which arc
rather insensitive to moderate differences in time pattern as well as to hetcrogenity
of experimental error variances. As a matter of fact these methods arc based entirely
on the rank order of the observations (cf. e.g. Kendall (1)).

Thus the percentage responses to the three treatments considered in experiment I,
were ranked within each litter in order of increasing magnitude. The rank numbers
obtained in this way are entered in table I A.

Rank numbers replacing the percentage res))onses to three treatments in experiment I
when ranked in ascending order within each litter.

1
2

8
9

10
11
12

.\\n examination of table 1 A clearly indicates that the differences between responses
to the various treatments are fairly consistent throughout the period of observation.
In fact it has been stated (2) that the sums of ranks obtained after ordering responses
to three treatments of fifteen occasions will in 95 per cent of cases vary within the
range 24—36, if no real differences between treatments exist. This is equivalent with
the statement that any two of these rank totals will differ by chance more than 12
in only 5 per cent of cases.

Consequently from tabic 1 A it follows that real differences in percentage responses
are established, at the 5 per cent level of significance, between any two of the three
treatments concerned.

An analogous procedure may be applied to the data in table II, where only two
treatments are to be compared, viz. oral and intramuscular administration of an
aqueous dispersion of vitamin A.

From this experiment then it is concluded that, at a 5 per cent level of significance,
a real difference in percentage responses between these two treatments cannot be
demonstrated.

Het stukje van collega \\ an der Wal in het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde, 83c deel, afl. in\'. (ï, bevreemdde mij enigszins omdat dit gcplaat.st
weid onder praktijkincdcdelingcn, terwijl cr na zes bladzijden literatuur-
studie een overzicht volgt van zegge en schrijve drie patienten.
.\'\\angczien ik ook al enkele jaren Othromin gebruik, wil ik nu mijn
crsaringen eens te bock stellen. Daarbij wordt \\ooropgcstcld, dat dit
praktijkbevindingen zijn, met praktijkconclusics, verzameld door af cn toe
een klein e.xperimcnt voorzover de praktijk (de patiënten zijn niet mijn
eigendom) dat toelaat.

Met Othroniiii maakte ik kennis in dc praktijk in Ommen, waar collega
\\an Roon tabletten gebruikte bij kalveren met witte diarree (vermoedelijk
coli-bacillose, hoewel ik niet geloof, dat alle witte diarree bij kahcrcn
coli-bacillosc is). Toen ik als co-assistent in dc buitenpraktijk naar dit
incdicamcnt vroeg, werd mij medegedeeld, dat dit niet gebruikt werd.
Na mijn studie heb ik de firma, die dc Othromin leverde, gevraagd naar
literatuur en kon daaruit de conclusies trekken, die mij juist leken, waarna
ik dc Othromin zelf kon gaan proberen, te beginnen bij kalvcrdiarrcc cn
inderdaad gaf Othromin succes. Andere medicijnen niet? Ik heb coliscrum,
pneumonieserum, streptomycine en chlooramphenicol gebruikt, later tcrra-
niycinc en de rest van de antibiotica cn de sulfa-ijrc|jaraten. Alle deden
zij wat, maar de patienten, die hiernaast Othromin kregen, knapten vlug-
ger o]J en kwamen gauwer over dc diarree heen. Ik spuit deze ,,witte
diarree" kalveren in deze praktijk (best mogelijk, dat de witte diarree in
een andere praktijk een andere oorzaak heeft) streptomycine of chloor-
ainphenicol (1 gr.) in en laat 4 tabletten Othromin achtcr, 2 maal daags
een tablet van één gram. Vanzelfsprekend dieet. Recidiven zie ik zelden.
Daarna heb ik bij alle diarree Othromin als middel of ncveniniddcl ge-
bruikt. Dezelfde ervaring: zonder Othromin kan het; einicc gaat het
\\luggcr en beter. Ik schrijf dit toe aan dc to.xinciiopN\'angcnde werking,
daardoor zullen lever en nier ontlast worden en dc dieren beter o\\cr dc
intoxicatie, die bij de meeste ziekten ojJtrccdt, heenkomen.
Deze zelfde antitoxinewcrking heb ik gebruikt bij koeien inct ri\'tcntio
sccundinac. Volgens dc eigenaren stinkt het dier ook minder na behande-
ling met Othromin (voor mijzelf is dit \\crscliil in stank niet positief).
Dr derde catcgoric. waar dc Otlironiin door mij g(4)ruikt is hij het rund-
vee, is die van dc allcrgisehe ziekten, in dit geval longjacht en eczema
.solarc, die hier \\ccl optreden. Ook hier geldt voor mij na cnk{4c |)iocf-
nciiiingen; zonder Othromin gaat het ook, erbij gaat het vlugger. Deze
runderen krijgen naast de sulfas natricus, e\\ entuecl met extr. bclladonnae,
20 tot 50 cc Othromin 30 % subcutaan of intrav eneus. Verder opstallen
cn dc rest van dc bewerkingen, die iedere collega toepast. Dan dc ninderen,
die na de melkziekte, maar meer nog na dc kojjziektc flauw blijven, soms
diarree vertonen of niet willen opschieten met hun genezing, 100 cc
Othromin intraveneus. Dc volgende dag zie ik dan in bijna alle gevallen
een opgewekt herkauwend rund, dat veel meer melk geeft vergeleken bij
de vorige dag.

Tenslotte de koeien, die bij een mastitis echt ziek zijn. Naast dc uierbehan-
388

Ook bij dc blauwe kaniinenzicktc bevalt mij dc thera|)ic met Othromin
\' 1 gram pci\' 10 kipjjciK 2 dagen) naast vasten beter, dan vasten zonder
Othromin. (rcwone kijjpen-indigestics reageren ook goed op Othromin.
Zeugen niet baai inocderontstcking, die eerder piton cn sulfa kregen, of
])iton cn penicilliiu\'-strcptoinycine, geef ik nu 35 E piton cn 25 cc Othio-
niin. De gele kli\'ur van de biggen is dan eerder \\-crdvvcncn cn de biggen
lijden minder, zodat ik dc conclusie heb getrokken, dat dc toxincn van dc
zeug door dc Othromin opgevangen worden cn minder met melk uitge-
scheiden worden dan met de eerste geneeswijze.

ISiggcn, lopers cn schrammen met diarree krijgen nu \\an mij naast de
antibiotisch-cheniotlicra])cutica of sera cn naast het dieet 2 tot 3 dagen
Othromin door het drinken, waardoor ik snellere successen zic.
.-\\ls volgende groep dan nog dc kleine huisdieren, speciaal de hond.
iMgenaars van honden met urcniic. waarvan dc honden ten dode o])gc-
schrevcn zijn, stel ik tegenwoordig voor de keus: direct dc hond af-
maken, of nog ccn tijd rekken. In het laatste gc\\al geef ik 1 tot 3 dragc\'s
per dag (300 mgr.), naar gelang de grootte \\an de hond. Ojj dczc wijze
zijn verschillende honden maandenlang op dc been gehouden; dc dieren
zijn minder apathisch, opgewekter cn niakcii dc indruk, dc nephritis tijde-
lijk tc overwinnen.

Dc subcutane injectie is blijkens mijn waarni\'iningen nogal |)ijnlijk, zodat
ik het bij voorkeui\' intiaxcncus toedien, of in ccn grotere siniit tijdelijk
met ccn ander gcnccsiniddel verdun, bij kleine huisdicicn niet jihys. zout-
oplossing. Het jiaard heb ik het altijd intraveneus ingegeven, vooral daar
paarden toch slecht tegen subcutane injecties kunnen. Ik gebruikte het
daar bij diarree cn toxcinie, o.a. 9c dag na het veiilcncn.

.Ms enig fra]jpant voorbeeld hij het jiaard gebeurde mij het volgende:
Eigenaar belt o]), omdat z\'n jiaard verniocdclijk koliek heeft, hetgi\'cn hij
dit tlicr vaker v\\\'as o]3gctrcdcn Het dier onderzocht, een stil soporeiis dier
niet freciuente ])ols cn adeinhaling cn geen darnibevvegingcn en geruis.
Rectaal geen afwijking tc vinden, tem]), normaal. Ik dacht aan cen liclitc
kolickaaiual, zoals het dier rnecr had \\-crtüond cn gaf 20 cc Spastovet
(ccn zusje van Novalgin) intraveneus.

.\\a enkele uren geen verbetering. Ter plaatse dezelfde toestand, alleen
nog frcc|ucnterc ademhaling, geen harde oogbol, geen rode slijin\\liczcn
Tf)ch ccn intoxicatie? Intraxcncus 100 cc Othromin gcgc\\\'cn. Na een klein
uur ccn monter opgewekt jjaard met normale hartfrcciucntie cn adeni-
lialing.

Nu is het niet niijn bedoeling mcl deze regelen reclame te maken voor
ccn geneesmiddel; ook niet om U allen lot Othromin gebruikers op tc
wekken. Maar als cen geneesmiddel goed bevalt, lijkt het mij redelijk,
aan anderen die ervaringen iiicde te delen.

Ook pretendeer ik niet, met deze opsommingen volledig te zijn, maar het
waren mijn voornaamste bevindingen.

Gaarne gebruik ik de gelegenheid op het commentaar van collega R o e m
cen wederwoord te geven.

Over dit artikel zelf, heb ik weinig te zeggen. Zijn praktijkervaringen met
Othromin stemmen in grote lijn met dc mijne overeen. Othromin is heden
in veel praktijken cen dermate bekend geneesmiddel, dat ik het interessan-
ter vond cen theoretische beschouwing over de werking tc geven, dan wel
de m.i. bekend indicaties en werkingen tc beschrijven. Immers hebben wij
die in ruime mate in de Aesculaap\'s Maandberichten kunnen lezen.
In de buitenlandse literatuur, in hct bijzonder in de Duitse, vallen steeds
de z.g. „frappante" gcnczingsgevallen met Otrhomin op, zo sterk zelfs,
dat men er aan zou gaan twijfelen. In dc loop der jaren heb ik echtcr
zelf een aantal van zulke gevallen ondcivonden cn met de drie door mij
beschreven gevallen heb ik willen aantonen, dat de frappante gevallen
inderdaad voorkomen, ook in Nederland. Zulke uitzonderlijke gevallen
zijn echtcr niet het belangrijkst. Van meer betekenis is, dat cen genees-
middel in „normale" gevallen in het algemeen goed resultaat ,geeft. In
verband hiermee acht ik het artikel van collega Roem belangrijker. Gelijk
gezegd komen zijn ervaringen .goed overeen met dc mijne en vooral kan
ik hct met hem eens zijn, dat Otrhomin een middel is, dat de uitwerking
van de antibiotisch-chemothcrapcutische behandeling onderst- unt en ver-
betert. Dit komt in dc drie door mij bcschrcven gevallen sterk naar \\oreii.
en wat in deze gevallen zo opvalt (dc snelle genezing van ccii zeer soporeus
dier) vindt bij lichtere .gevallen evenzeer plaats al is het dan minder op-
vallend. Met .gceii ander middel heb ik dit ooit kunnen bereiken.
Dc [)laatsing van mijn artikeltje in dc rubriek piaktijkmcdedclingcii ge-
schiedde van redacticwege.

De gemiddelde melkproduktie per koe per jaar is volgens dc uitkomsten van de steek-
proef „Landbouwproduktie" gestegen van 3.870 kg. in 1954 tot 3.979 kg. in 1956.
Een van dc belangrijkste oorzaken — misschien wel dc belangrijkste — van de stijging
is de veroudering van de melkvccstapcl. De verhouding tussen het aantal melk-
gevende koeien, lx gekalfd en het aantal oudere melkgevende koeien was in 1954
gemiddeld 1:2,78 tegen 1:3,09 in 1956.

In Engeland werden in 1955 107.000 mclkiiiaehines gebruikt d.i. op ± 70% van alle
mclkbcdrijven. Slechts op bedrijven met minder dan 10 koeien wordt in hct algemeen
nog met de hand gemolken. Vrij veel wordt thans gebruik gemaakt van machines,
waarbij direct in de „bus" wordt gemolken.

Kunnen bij hoefbevangenheid de tegenwoordige anti-hi.staminira de ouderwetse the-
rapie van aderlaten en nat zand vervangen?

Hoewel ongetwijfeld het laatste woord nog niet is gesproken over het ontstaan van
hoefbevangenheid, neemt men tegenwoordig toch algemeen aan, dat het histamine
hierbij een grote rol speelt.

Overal waar eiwit wordt afgebroken, wordt histamine gevormd. Wanneer cr ab-
normale toestanden in de darm heer.sen, kunnen er abnormaal grote hoeveelheden
histamine gevormd worden. Ditzelfde geschiedt bij paarden, lijdende aan een endo-
metritis of aan een retentio secundinarum.

Het is niet waarschijnlijk, dat het histamine alleen de hoefbevangenheid veroorzaakt.
Het feit, dat bejjaaldc voedennidilelen, zoals tarwe en rogge, een beruchte naam
hebben wat betreft het vervoorzaken van hoefbevangenheid, terwijl bij andere vor-
men van intestinale stoornis.sen hoefbevangenhei.1 vaak niet optreedt, wijst al in deze
richting.

Vermoedelijk heeft men te maken met een reeks van oorzaken, zoals een zekere pre-
dispositie van het dier, de histaminevormin,g cn de vorming cn resorptie van andere
toxische produkten, oorzaken, die alle aanwezig moeten zijn, wil er hoefbevangenheid
optreden.

Het histamine heeft o.a. een verwijderd en soms zelfs een paralyserend effect op
de capillaircn, waardoor de mogelijkheid tot resorptie van toxinen verhoogd wordt.
Bovendien is de hoeflederhuid blijkbaar zéér gevoelig voor het hist.\'iinine.
Van Franse zijde wordt het nu o.a. zo voorgesteld of er een soort kettingreactie in de
lioef optreedt. Door de grote hoeveelheid histamine in het bloed wordt de hoefleder-
huid passabel voor bejiaalde in het bloed circulerende toxinen. Door het uittreden
van deze toxinen ontstaat er een lokaal reactieproces, een proces, dat op zijn beurt
weer een plaatselijke histaniinevorming bewerkstelligt. Door dit in de hoef gevornulc
histamine zouden de haarvaten weer aangetast worden, waardoor weer een extra
passa.gemogelijkheid voor toxine zou zijn ontstaan enz.

Zowel het histamine als andere toxische produkten zouden tesamen verantwoordelijk
zijn voor ile veranderingen die in de hoef optreden, zoals de zwelling en het oedeem
van de hoeflederhuid, dc vaatlcsies met bloedin.gen en ilc celinfiltraties. Door deze
veranileringen ontstaat er een stoornis in het verhoorningsproces.
De progno.se van het lijden hangt ongetwijfeld af van de duur van het ziekteproces
en van de ernst van de veranderingen in de hoef. Het is echter de vraag of men op
grond van klinische verschijnselen, dus van de pijnlijkheid, ook conclusies nuig trek-
ken over de graad van de veranderingen in de hoef, althans in het acute stadium.
Men ziet n.1., dat het ene paard praktisch volledig geneest, terwijl het andere bij een
zelfde behandeling niet volledig geneest, cn dat terwijl de klinische verschijnselen
ongeveer .gelijk waren. Met deze feiten dient men rekening te houden bij het be-
oordelen van de resultaten van dc verschillende therapieën.

Welke therapie men ook prefereert, het zal duidelijk zijn, dat het oorspronkelijke
ziekteproces niet verwaarloosd mag worden. Dit bi tekent, dat men bij een intestinale
oorzaak de darm moet ledigen, en wel zo snel mogelijk. Als de darminhoud dit toelaat,
dus als er geen obstipatie is, is arecoline tc prefereren, omdat dit snel werkt. Zo
nodig past men arecoline gefractioncerd toe met een tussenruimte van enkele uren,
dus b.v. 2x40 mgr hydrobromas arecoline. Gaat dc hoefbevangenheid uit van de
uterus, dan is cen nauwkeurige inspectie van cle uterus noodzakelijk om eventuele
resten van de secundinae te vinden, terwijl herhaalde nauwgezette irrigaties moeten
plaats vinden.

Een aderlating werkt eveneens zeer snel, doordat de bloeddruk wordt verlaagd, terwijl
er bovendien toxinen worden geloosd. Vanzelfsprekend moet de hoeveelheid afge-
nomen bloed voldoende groot zijn.

De lokale behandeling, n.1. het plaatsen in nat zand en vooral het voortdurend koud
houden van de voeten met stromend water, gaat dc hyperemie in de hoef tegen.
Wanneer men een anti-histaminicum wil toepassen, dan mag in ieder gcvTl de be-
handeling van het oorspronkelijke lijden niet verwaarloosd worden.
Bij de toepassing van anti-histaminica dient men te bedenken, dat verschillende pre-
paraten soms al snel afgebroken en uitgescheiden worden. Men moet dus een pre-
paraat zoeken, dat voldoende lang werkzaam blijft, zoals b.v. Phenergan, dat 24 uur
werkt. Voorlopig doet men het beste de oude therapie nog niet overboord te .gooien,
maar het anti-histaminicum als aanvullende therapie te gebruiken.
Ten overvloede zij nog vermeld, dat de heelkundige nabehandeling van de hoeven
niet vergeten mag worden. Na één ä twee maal 24 uur moet het paard, als de
kreupelheid niet geheel verdwenen is, op een prima kurkbeslag komen. .Juist dit
beslag kan een groot gedeelte van de onaangename complicatie van hoefbevangenheid
voorkomen.

Dc grote uitbreiding van de uiteenlopende buitenlandse en internationale contacten
te Wageningen van Landbouwhogeschool, van onderzoekingsinstituten en van het
Internationaal Landbouw Studie Centrum heeft de behoefte doen .gevoelen aan een
overkoepelend orgaan, waarin de beschikbare krachten worden samengebundeld en
dat voorts over de vereiste accomodatie, als vergader- en huisvestingsmo.gelijkheden,
beschikt.

Daartoe zullen de werkzaamheden van het Internationaal Landbouw Studie Centrum
worden voort.gezet door het in oprichting zijnde Internationaal Agrarisch Centrum,
dat de rechtspersoonlijkheid van een Stichting zal dragen. Aan het hoofd van de
Stichting zal een bestuur staan van 21 leden, t.w. 7 zetels voor de Landbouwhoge-
school, 7 voor het Ministerie van Landbouw en 7 zetels voor de meest betrokken
derden, als bijv. de Rijks Middelbare School voor Tropische Landbouw te Deventer
e.d.

Tot Directeur van het Internationaal Agrarisch Centrum zal Ir. A. H. Haak worden
benoemd.

Het Internationaal Agrarisch Centrum zal met de volgende taken zijn belast:
Voorzetting van de mo.gelijkheid voor buitenlanders, in Nederland een landbouw-

kundi.ge opleiding in de ruimste zin te verkrijgen:
Organisatie van internationale landbouwkundi.ge bijeenkomsten als cursussen en
congressen;

Behartiging van de interessen van buitenlandse bezoekers op landbouwgebied;
Hulp minder ontwikkelde gebieden.

Op het vlak van dc internationale (landbouw) technische hulp aan de minder ont-
wikkelde gebieden zal het Centrum in samenwerkin.g met het Bureau voor Inter-
nationale technische Hulp te Den Haag voor uitzending aan te zoeken Nederlandse
deskundi.gen selecteren; „fellows" van dc Verenigde Naties (FAO), die zich in ons
land komen oriënteren, ontvan.gcn; projecteren, welke ons land bilateraal zou kunnen
uitvoeren, beoordelen (b.v. projecteren als de Nedcilandse proefpoldcr Saurashtra in
India) en bemiddeling verlenen aan het z.g. assistent-de.skundi.gen-programma. Onder
dit programma worden jon.ge Nederlandse landbouwkundi.gen aan ervaren krachten,
werkzaam in minder ontwikkelde gebieden, toegevoegd. Tot 1957 zijn 15 dergelijke
assistent-deskundigen uitgezonden; na ongeveer 1 J/j jaar werkzaamheid werden reeds
drie onder dit programma uitgezondenen tot deskundi.gen benoemd.

MRDEDEI.INCJKN \\ AN DE \\ EEARTSENIJKUNDIGE DIENST
Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland
voorgekomen gedurende de maand maart 1958

-O

i % •&
l

rt rt •

■ rt
>

-c

3 c-2

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (pleuropneumonia contagiosa bo-
vum), hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en kwade droes (mal-
leus) zijn in Nederland resp. sedert 18(i9, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

Tijdens de zitting van de Europc.sc Mond- en Klauwzeercommissie van de F.A.O.,
die te Rome werd gehouden, werd de heer J. M. van den Born, directeur van de
-Nederlandse Veeartsenijkundige Dienst, tevens veterinair hoofdinspecteur van de
Volksgezondheid geïnstalleerd als voorzitter van deze commissie.

Dat voor deze functie de directeur van dc Nederlandse Veeartsenijkundige Dienst
werd aangezocht, is cen feit van betekenis; hieruit blijkt inuners hoezeer ook in inter-
nationaal verband het in Nederland verichtc werk op het gebied van de mond- en
klauwzeerbestrijding wordt gewaardeerd.

Mond- en klauwzeer kan slechts dan met volledig succes bestreden worden wanneer
daaraan medewerking wordt verleend door alle betrokkenen, niet alleen door de indi-
viduele veehouder die bevn-esd is voor aantasting van zijn veestapel en die derhalve
zijn dieren laat inenten; niet alleen door cen bepaalde groep van veehouders, zelfs
niet alleen dcxjr alle veehouders van een bepaald land, maar door veehouders en
overheden van cen geheel continent.

Dit te bereiken is de doelstelling van dc Europese Mond- en Klauwzeercommissie
waarvan Noorwegen, Zuidslavië, Ierland, Denemarken, Ver. Koninkrijk, Nederland,
IJsland, Turkije, Italië, Portugal en Oostenrijk lid zijn en waarbij zich binnenkort
nog weer enige landen zullen aansluiten.

Dc intensieve bestrijding van mond- en klauwzeer werd in Nederland, dat door zijn
ligging en zijn uitgebreide handel en verkeer gemakkelijk vanuit het buitenland aan
besmetting met mond- en klauwzeer wordt blootgesteld, reeds lang ter hand genomen
en dit streven vindt erkenning in de benoeming van de heer van den Born tot voor-
zitter van de commissie.

De heer van den Born stelt zich voor het werk van de commissie tc bevorderen door
te blijven pogen zoveel mogelijk landen te overtuigen van de noodzaak van samen-
werking door aansluiting bij de commissie en door o.m. de onderlinge uitwisseling
van vaccins en van experts op het gebied van de bestrijding van mond- en klauwzeer,
alsmede door het bieden van daadwerkelijke hulp in die gebieden waar zich onver-
hoopt gevallen van mond- en klauwzeer zouden voordoen.

Bij besluit van de Minister van Landbouw, Vis.serij en Voedselvoorziening is sedert
8 mei 1958 de invoer van levende entstoffen tegen pseudo-vogelpcst (Newcastle di-
sease) en tegen infekticuzc bronchitis bij pluimvee verboden.

In bijzondere gevallen kan dc directeur van de Veeartsenijkundige Dienst ontheffing
verlenen.

In 1956 werden in dc Bondsrepubliek in totaal 1.445.583 koeien kunstmatig bevrucht.
Dit is 23,1% (in 1955 20,3%) van de koeien- en vaarzenstapel volgens de \\eetelling
van 3 december 1956.

4(),()% der trekkerbedrijven bezit geen paarden.
Het Centraal Bureau voor de Statistiek meldt:
Trekkerbedrijven per mei 1955 per provincie

Mechanisierung auf Selihuhthüfcn und 1\'leischuntersuchungen. H. Dräger; Mo-
natshefte für Veterinär-Medizin, 8-1957-190.

De moeilijkheden in de personeelsvoorziening spelen ook aan dc Duitse openbare
slachthuizen ecn rol, met name dc voorziening met keuringsdierenartsen. I3e schrijver
vermeldt dat ecn van de hoofd-doelstellingen van het 2de vijfjarenplan in dc D.D.R.
bestaat in het doorvoeren van dc mechanisering van de arbeidsverrichtingen, waar
dit maar mogelijk is. Dc hiermee tc bereiken voordelen zijn naast het verlichten van
de vaak zeer zware lichaamsarbeid, een besparing op het aantal werkkrachten, waar-
door het totale potentieel vergroot wordt en de produktie goedkoper kan worden.
In de sector slachthuizen heeft dit geleid tot lopende bandsystemen, waarbij dc slacht-
produktie dermate kon opgevoerd worden, dat de keuring met name de keuringstijd
per slachtdier, in de knel is .gekomen. De interesse van de dierenartsen om in de keu-
ring tc gaan is zeer gerin.g, zulks tc meer daar de collegae aldaar alle keuringen
moeten verrichten. In de reeds gemoderniseerde cn .gemechaniseerde slachthuizen is
het arbeidstcnipo zeer hoo.g cn de honorering matig. Dräger vestigt er de aandacht
op dat niet de machine en de lopende band, maar het beschikbare kcurin.gspersoneel
het tempo moet bepalen. No.g beter acht hij het om voordat tot mechanisatie over-
gegaan wordt, nauwkeurig uit te maken over hoeveel kcuringsdicrenartsen men kan
beschikken en daarnaar de capaciteit van dc aan te schaffen apparatuur te berekenen.
Op deze wijze kan men ook efficiency bedrijven en komt de hygiëne niet in gevaar.
Ook geeft D r ä g c r als zijn mening weer, dat het hoge arbeidstempo de beoefenaren
der vlecskcurin.g de mo.geli.ikheid ontneemt om hun wetenscha|)pelijkc zin te ont-
wikkelen en tc bcvrcdi.gcn. De slachthuizen en dc laboratoria pretenderen toch weten-
schappelijke instellingen te zijn.

Spinal disease in old bulls. Report of the Production Division, Milk Marketing Board
in England and Wales No. 7, 1956-"57. Thames Ditton pp 111-120.
In Engeland was het o|)gevallen bij routine-secties van stieren van k.i.-stations, die
werden opgeruimd, dat cr nogal eens afwijkin.gcn aan de wervels (ankylose) werden
aan.getroffcn. Omdat hieromtrent in dc literatuur weinig bekend was, werd er in
1955 cn 1956 ecn meer systematisch onderzoek naar ingesteld om een oordeel te
trachten tc krij.gen over de frequentie, de oorzaak en de klinische verschijnselen tijdens
het leven. In totaal werden 37 stieren post-inorteiii onderzocht, waarvan 31 afwij-
kingen aan de wervelkolom bleken tc hebben. Het bleek zelfs dat stieren die ouder
waren dan 6/2 jaar slechts bij uitzondering ecn normale wervelkolom hadden!
X\'ooral twee plaatsen bleken gepredisponeerd te zijn n.1. dc 6c en 7c thoracale en
dc achterste lumbalc wervels. Van hieruit kan de afwijking, die bij koeien niet voor
siliijnt te komen, zich dan geleidelijk naar aihtercn rcsp. naar voren uitbreiden.
Wat men bij dc sectic vindt is een hard ivoorachtig beenlaa.gjc onder dc tussen-
wervelschijf door, tot ± 5 cm. dik, dat dc wervels onbeweeglijk aan elkaar verbindt.
Naar terzijde kan deze beenschijf zich uitbreiden tot aan dc dorcalc rand van de
tussenwervelschijf, ook de costaal.gewrichten kunnen in het proces betrokken raken.
Soms zijn maar twee wervels op deze wijze verbonden, soms ook 6 of 7 en zelfs
10 cn iiiei-r.

De .gevol.gcn van deze rugverstijving voor het levende dier worden als volgt 0111-
schreven:

a. De houding: Dc stier heeft de achterpoten te ver naar achteren geplaatst, terwijl
dc stand achter meest tc wijd is. De dieren ontlasten als het ware de ballen van
hun klauwen: gaan meer op hun tenen staan. De rug wordt veelal opgebogen in

het achterste pedeehe. In rust nemen ze vaak de „hondezit" aan, terwijl ze op-
staan als een paard.

/). De heweging: Ilet dier heeft een stijve Kan:j;, vooral in de aehterhaiid. Ze lopen
voorzichtig, vooral op harde bodem, ook als de klauwen goed zijn. Ze nemen
met de achterpoten korte stapjes, terwijl ze deze bovendien zo weini.s^ nioKelijk
opbeuren, zodat zc met de tenen vaak de grcnd raken bij het vooruitl)ewegen.
Ze hebben neiging om tc struikelen over kleine oneffenheden van de bodem. Als
ze lang moeten stilstaan worden daarna de symptomen erger. Kuieren of los
lopen in grote ruimte daarentegen geeft verbetering.
c. Gcdraii bij het dekken: Het opsprin.gen gaat traag, hoewel voleloende dcklust
aanwezig schijnt tc zijn. Het overbrengen van een deel van het liehaaiii.sgewieht
van de voor- op de achterpoten schijnt de moeilijkheid te zijn. Ze draaien oni het
fantoom heen, duwen cr met dc horens tegenaan enz. Als dc deklust niet be-
hoorlijk groot is, springen ze vaak niet op.

fjcnniaal opgesprongen blijkt dc „greep" met de voorpoten zwak te zijn en deze
bevinden zich veelal achter dc tuber coxae van de stier waaroj) gesprongen is,
waardoor grote kans op teru.gglijdcn bestaat. Bij een n(/riiialc .gezonde stier komt
het grootste gewicht tijdens de sprong op zijn eigen achterbenen, bij deze af-
wijkende stieren ei.genlijk meer op de achterpoten van de stier die Ixsprongcn
wordt. Natuurlijke dekking zou vaak niet mogelijk zijn omdat de penis te laag
komt en de afstand tot het te dekken dier te groot blijft. Bij het afgaan laat het
dier zich lan.gzaam glijden, als het ware met zijn hals cn kin steun zoekend op
het achterstel van de besprongen stier, om zo voorzichtig mogelijk op de voor-
benen terecht tc komen.
Een therapie voor deze afwijkin.g is niet bekend. Voorbehoedend werkt waarschijnlijk
het geven van veel beweging. Hoe meer het gebruik van oudere stieren gewoonte
wordt, wat uit foktechnisch oogpunt wenselijk is, hoe meer men met deze afwijking,
die in ons land ook voor zal komen, te maken krijgt. Aanbevolen wordt verder een
zachte ondergrond in dc dekstal, terwijl momenteel nagegaari wordt in hoeverre men
met cortison In een vroeg stadium no.g iets kan bereiken. Bij andere dieren en bij de
mens zijn hiermee in soortgelijke gevallen tamelijk hooi)gevcnde resultaten bereikt.

•Artificial Insemination and its possibilities in Indonesia. B. Seit; Coiiununicationcs
X\'etcrinarlae /, 19, 1957.

In dit artikel, dat de inaugurele oratie was van de Deen B. Seit bij zijn aaiivaardln.g
van de leerstoel in dc Verloskunde, Kunstmati.ge Inseminatie en St( rillteit aan de
Veterinaire Faculteit van de Universiteit van Indonesië, wordt allereerst een geschied-
kundig overzicht gegeven van de ontwikkeling van de K.I. in de wereld. Daarna
vol.gt de ontwikkeling in Indonesië waaruit blijkt, dat in 195.3 (> opgeleide veeart.sen
elk een station stichtten, nl. 4 op Java, 1 op B,ili cn 1 op Mailura. Voorts fun,geert
de Faculteit nog als 7e station.

Over dc resultaten wordt zeer weinig vermeld. Volstaan wordt met de mededeling,
dat op enkele bedrijven drachtigheidspercentages van 70%, 75% en 100% zijn be-
reikt. Cijfers omtrent drachtigheidspercentages na eerste inseminatie worden niet
.gegeven.

New South African Clattle Breed Shows lts Worth. Dr. D. M. Joubert; Fariiiiiig
in South Africa, 33, 34, 1957.

Naar het voorbeeld van Amerika (Texas) waar het nieuwe Santa Gertrudis rundvee-
ras (3/8 Zebu cn 5/8 Shorthorn) ontwikkeld werd, heeft thans ook Zuid-Afrika een
nieuw warmtcrcsistcnt vlcesras ontwikkeld „de Bonsmara", genoemd naar Prof. J.

Bonsina, die hieraan veel heeft gedaan en het „Mara Research Station", waar het
werk in hoofd/aak werd uitgevoerd.

Men ging hierbij niet zoals bij dc- Santa (lertrudis uit van de tropeuresistente Zebu,
maar van de hitteresistentc .Afrikaner. I)i .Afrikaner stieren werden met vrouwelijke
dieren van 5 engelse rassen gekruist n.1. Beef Shorton, Sussex, Aberdeen-Angus en
Red l\'oll.

Na verschillende jaren van kruising bleek dat dc beste resultaten verkregen werden,
wanneer de kruisingsprodukten 5/8 afrikaans bloed cn 3/8 europees bloed voerden.
Dit in tegenstelling met de bevindingen bij de Santa Gertrudis opgedaan, die opge-
bouwd is uit ± 3/8 Zebu cn 5/8 Shorthorn bloed.

\\\'an dc 5 kruisingsprodukten werden 3 uitgeschakeld, namelijk die, welke Aberdeen
.Angus, Red Poll cn Su.sex bloed in zich hadden.

N\'oortgegaan werd dus met dc Shorthorn cn Hereford kruisingen, waarbij speciaal
aandacht geschonken werd aan het bezit van een huid, bedekt met korte gladde haren.
Uiteindelijk werden dieren verkregen, zowel bij de Hereford als bij de Siiorthorn,
die 3/8 Europees cn 5/8 Inheems bloed voerden. Deze kruisingsi)roduktcn werden
vervolgens met elkaar gepaard, waarbij ccn strenge sclcctic werd tocgcijast. Hierbij
werd spi\'ciaal aandacht geschonken aan ecu harmonische bouw, een goede ontwik-
keling van de voor- cn achterhand, geslachtskarakter, sterk gespierde schouders,
glanzend baarkleed cn ccn lichtrode kleur. Gestreefd werd naar ccn gewicht van
volwassen stieren, dat ligt tussen 816 cn 907 kg en bij koeien tussen 5-16 en 725 kg.
.Aan de ontwikkeling van het kossem werd geen speciale aandacht geschonken, omdat
aangenomen werd, dat dieren, die zich in dit klimaat goed ontwikkelden, zeer zeker
een goed ontwikkeld kossem zullen hebben. Wcl werd gelet op zwaar beenwerk,
oiudat aangenomen wordt, dat cr ccn positief verband bestaat tussen de zwaarte
van het beenwerk en dc geschiktheid voor vlecs-produktie.

Wat de resultaten betreft bleek, dat de drachtighcidsperiode van het nieuwe ras
3/2 dag korter was dan die van dc Afrikaner, maar 4,2 dag langer dan die van de
Hereford. Ook wat het gcboorte,gcwicht betreft nam het nieuwe ras cen tussenijositie
\'n.

Op een leeftijd van 8 tot 9 maanden waren de Bonsiiiarakalveren echtcr gemiddeld
29 kg. zwaarder dan die van dc uitgangsrassen. In dit opzicht vertoonde he\' nieuwe
ras ook minder variatie dan dc Afrikaner cn Hereford kalveren.
Op een leeftijd van 1, 2 cn 3 jaar waren de Bonsinara runderen dan ook aanzienlijk
zwaarder dan de Hereford cn .Afrikaanse tlicrcn.

Wat de sterfte onder dc kalveren tot een leeftijd van I jaar betreft bleek, dat deze
bij dc Afrikaner 10% bedroeg, bij dc Hi reforil 16,2% cn bij Bonsmara slechts 5,8%.
Op ccii leeftijd van 3 jaar was het geslacht gewicht van resp. .Afrikaner ossen, Here-
ford ossen cn Bonsinara ossen 269 kg., 241 kg. cn 301 kg. Per kg. .geslacht .gewicht
werd voor de Bonsmara dieren de hoogste prijs betaald.

Aangenomen wordt, ilat dit nieuwe ras vooral .gebruikt zal worden in sub-tropische
streken. In dc warme vochtige streken van Natal en Mozaiubi(|ue en in alle andere
hooggelegen bergachtige cn inisti.gc streken zal de Afrikaner het waarschi.inlijk beter
doen.

Ditzelfde geldt voor dc uitgestrekte zeer droge savannen in grote gedeelten van
Afrika.

Opfokintcnsiteit, groei, produktie en levensduur. Dr Th. d i- Groot; Dc Keur-
stamboekcr 5, 260-261 cn 390-392, 1957 (naar een Zweeds onderzoek van A.
Han.sson).

Met eeneiige tweelingkalvcrcn werden proeven .genomen, die tot doel hadden na te
,gaan wat de invloed was van dc meer of minder intensieve opfok op de latere ge-
bruikscigenschappen van de melkkoe. Daar incn cen gelijke erfelijke aanleg mag
aannemen bij deze eeneiige tweelingen kunnen de veroorzaakte verschillen geheel op
rekening van het milieu (de intensiteit van de opfok) geschreven worden.

Tot de datum van afkalven (27 mnd.) werd het ene dier van elk paar (9) krachtig,
het andere matig gevoerd, hetgeen betekende dat de ene groep bijna 2x zoveel voeder-
eenheden ontving als de andere.

Van elk paar tweelingen (16) werd I dier (voor controle) normaal gevoerd, de
overige 16 werden werd in 4 groepen van 1 verdeeld, waarvan het rantsoen per groep
was vastgesteld op 60-80-121) en 140% van het Clontrolc-rantsocn.
\\\'anaf dc leeftijd van 25 maanden werden proef- en controlc-dieren gelijk gevoerd.
Vocdingsintensitcit 40 60 80 100 120 140

Dieren uit dc 40% groep waren moeilijk drachtig te krijgen daar ze fip te oude leef-
tijd voor hct eerst tochtig werden. Bij dc 60% groep traden moeilijkheden op bij
de geboorte van het eerste kalf.
Productie gegevens (op 4% omgerekende melk)

a. Het lich. gewicht verschilde duidelijk tijdens de opfok, maar op volwassen leeftijd
(omstreeks hct afkalven) was het verschil tussen proef- cn controledieren nog
geen 10%.

De verschillen in geproduceerde melk waren bctrekkrlijk gering.
Bij dc intensief gevoerde dieren lag hi t vetgehalte hoger nl. 0,1 0,2%.
Een betere conditie bij hct afkalvcji zou cen gunstige invloed lu bben op het melk-
vet-gehalte.

In het algcnu-en: Een tc intensieve opfok zou cen onvoordelige iiulocd hebben
op dc levensduur der dieren.

.\\ttcmpts to improve the Bali pig hy introducing Saddlc-Back Swine. Tan Hok
Seng; Communicationcs Vctcrinariae /, 45, 1957 (Indonesia).
Na cen korte beschrijving van de wijze waarop de varkens op Bali gehouden worden,
demonstreert de auteur de belangrijkheid van de varkensfokkcrij aan de hand van
slacht- en uitvoercijfcrs.

Bij deze laatste valt op, dat de export naar Singapore na de oorlog nog slechts
1/3 bedroeg van die voor de oorlog. Als één van de oorzaken hiervoor wordt genoemd
de ontwikkeling van dc varkensfokkerij in Singapore zelf. Als 2e wordt echter naar
voren gebracht, dc vraag naar kwalitcitsvarkens, waaraan Bali niet kan voldoen, om-
dat het Balivarken bij uitstek een spekvarken is.

Vervol.gens beschrijft hij het Balivarken waaruit het volgende wordt overgenomen:
„In 1928 merkte Merkens op, dat cr 2 typen varkens op Bali zijn. In Oost-Bali vond
hij een type, dat in veel opzichten overeenkomt met het type varken op Soemba
en evenals het Socniba varken waarschijnlijk afstamt van de wilde Sus vittatus vorm.
In Noord-, Midden-, Zuid- en West-Bali werd een ander uniform type gezien, het
zogenaamde Bali varken, dat veel .gelijkt op het Zuid-Cïhint se varken. Door de uni-
formiteit nam Merkens aan, dat ze niet .gekruist waren nu\'t hel inheemse Bali varken,
maar nog van zuiver Zuid-Chinees ras zijn.

2. een sterk uitgezakte buik; bij zeer vette dieren of drachtige zeugen sleept de
onderbuik over de grond.

3. de kleur. Het boven.gedeelte van het lichaam en de kop zijn zwart, de onderbuik
half zwart, half wit en de vier polen wit; soms is er een witte vlek op het voor-
hoofd.

4. kop en neus zijn kort en de wangen goed ontwikkeld.
.5. de oren zijn kort en rechtopstaand.

Heden ten dage is deze uniformiteit niet meer zo duidelijk. De meeste varkens op
Bali zijn nu kruisingen tus.sen hel inheemse en het Zuid-Chinese ras.
■Mleen in het berggedcelte van Oost-Bali wordt hei inheemse Bali varken (Sus vit-
tatus type) nog gevonden.

De gekruiste dieren daarente.gen hebben de meeste van dc typische kenmerken van
het Zuid-Chinese varken overgenomen, uitgezonderd de kleur, die dikwijls zwart is,
een minder weke ru.g en een langere snuit."

\'I\'enslotte behandelt de auteur na enige opmerkingen over de voeding en verzorging
gemaakt le hebben het plan lol verbetering van het Balivarken. De 2 primaire tloel-
eindcn zijn het verkrijgen van een vleesvarken en het verkrij.gen van een snel.groeiend
varken. De Saddle-Back is voor deze doorgaande kruising (.grading) gekozen, omdat
hij door zijn zwartbonte kleur bij hel Balivarken aansluit.

.Ms moeilijkheden worden genoemd: de onvoldoende voeding, waardoor Saddleback-
beren en kruisln.gen in slechte conditie verkeren, moeilijkheden bij het vervoer overzee
in verband met het grote gewicht der kruisingen enz. De moeilijkheden zullen groot
zijn (Ref.).

l.\'ntcrsuchungen über der Zusammenhang zwischen Körperlänge, Wirbelzahl und
Wirbelgrös.se bei Schweinen; von W. Z I ni m e r m a n, Züehtungskunde, .?, 120-126,
1 957, von J. Kliesch und E. B a n k w i t z-S I I b e r, Züehtungskunde, .5, 208-
212, 1957.

BIj alle huisdieren, bij het varken echter In het bijzonder, komt cr nogal wat variatie
voor wat betreft aantal en grootte der wervels.

Met behulp van röntgenfoto\'s werden bij deze proeven het aantal en de doorsnede

der wervels bij biggen en varkens van verschillende rassen (o.a. het veredelde Duits
landvarken en het Deutsche Edclschwein) bepaald.

De lichaamslengte werd gemeten en wel van de Ie halswervel tot cn nu t dc laatste
lendewervel.

a. Een positieve correlatie (r = 0,338) werd bij biggen gevonden tussen het
aantal wervels en de lichaamslengte;

b. Een positieve correlatie (r = 0,893) werd bij biggen gevonden tussen de
grootte van dc wcrveldoorsnedc cn de lichaamslengte;

c. Ecn positieve correlatie (r ~ 0,761—0,816) werd bij varkens (110 kg.) ge-
vonden tussen grootte van dc wcrveldoorsnedc en lichaamslengte;

d. Een positieve correlatie (r = 0,752) werd bij varkens gevonden tussen wervel-
aantal en lichaamslengte.

hij varkens bestaat cr een duidelijke positieve correlatie tus.sen wervellich;iam-door-
snede cn liehanmslcngtc, terwijl tussen wervclaantal en lichaamslengte ccn geringere
positieve correlatie blijkt te bestaan.

Dr. Th. dc Groot; Landbouwkundig Tijdschrift 69, 819-822, 1957.
In bovengenoemd artikel worden door de auteur de resultaten vermeld van ccn
onderzoek dat oj) verzoek van het Centraal Bureau voor de Sehapenfokk<\'rij werd
verricht. Hierbij werden gegevens verwerkt van de Texelse stamboeken uit Groningen,
Friesland, Noord- cn Zuid-Holland, Overijssel cn Limburg. Dit alles naar aanleiding
van het feit dat aangeboren blindheid de laatste jaren geregeld bij Texelse lammeren
voorkomt. Deze blindheid is dan een gevolg van dc geringe ontwikkeling der ogen
(microphthalmia ( cn in sonunigc gevallen waarschijnlijk ook door het ontbreken
van dl- ogen (anophthalmia). Over dc frecjuentic van optreden is weinig bekend,
maar vaststaat dat het in verschillende provincies is geconstateerd.
Voorzover de auteur bekend zijn blind geboren lanuneren als erfelijk gebrek nog
slechts beschreven in Egypte en op Texel door Koens. Koens spreekt alleen van
anofthalmie.

Omtrent de aethiologie en de genetische analyse wordt verder bet volgende opge-
merkt:
Aethiologie.

De meeste a\\iteurs wijzen op dc grote rol, die vitaminc-A-gebrek kan sjiclen bij het
ontstaan van dit gebrek bij varkens en Iaboratoriumdicren. Men kan zidi echter
moeilijk voorstellen dat bij Nedcrland.se schapen cen tekort aan dit vitamine kan be-
staan, zeker niet in dc tijd, dat dc aanleg van het oog embryologisch ontstaat, want
dan lopen de schapen vrijwel nog steeds in dc weide. In elk geval zal hier dan van
een sterk vergrote behoefte gesproken kunnen worden bij die bepaalde ooien, waarvan
dc lanmieren dit gebrek vertonen en misschien ook bij dc lanuneren zelf. Dit komt
des te duidelijker naar voren als men bedenkt dat steeds maar enkele exemplaren in
dc ko])pel afwijkend blijken tc zijn.
Genetische analyse.

Er waren aanwijzin.gen voor om aan tc nemen, dat wc hier met cen erfelijk gebrek
tc maken hadden, wat dan misschien geïnterpreteerd zou moeten worden als een er-
felijk vergrote behoefte aan vitamine A, hoewel dit niet bewezen is.

Sterk voor erfelijkheid pleit het geval van ram 288, die een groot aantal (hoeveel is
niet bekend) blinde lammeren verwekte toen hij zijn eigen dochters ging dekken.
Interessant is ook het geval met ram 944. Een kleinzoon van 944 leverde namelijk
met twee dochters en cen kleindochter van 944 5 lammeren, waarvan 4 blind waren.
Van deze 4 blinde lammeren stamden dus zowel de vader als de moeder van de-
zelfde ram af. Verwantschap tussen dc r.mmicn 288 en 944 was echtcr niet aan te
tonen.

Dc ram 420 leverde met 3 verschillende ooien 8 lammeren, waarvan 4 blind waren
bij de geboorte. Een zoon van 420 gaf met cen ooi 2 lannneren, die beide blind
waren; een andere zoon gaf met cen andere ooi 5 lammeren, waarvan 2 blind. Deze
zelfde zoon gaf met cen aan die ooi verwant ander schaap 4 lammeren, waarvan
1 blind was bij dc geboorte.

Ram 7789 gaf met cen dochter van moeders vader een blind lam en met twee niet aan
hem verwante volle zusters eveneens. Helaas is mij niet bekend hoeveel normale lam-
meren uit dc combinaties geboren werden.

Ram 7()22 gaf met twee halfzusters, die evenals hijzelf afstamden van ram no. 5102,
wat ook een voorouder is van ram 7789, blinde lammeren. Deze laatste ram 7789
heeft als grootvader een kleinzoon van 5102, nl. ram 6318, wat tevens dc grootvader
is van ram 6337. Deze laatste ram gaf blinde lammeren bij twee van ziju halfzusters
(drie van dc zes) en bij een dochter van cen andere halfzuster. Ram 6692 verwekte
blinde lanuncren bij drie niet aan hein verwante halfzusters.
Dc conclusie luidt verder als volgt:

Het ojitrcden van blinde lammeren na het toepassen van inteelt (ram 288, ram 944
en ram 6337) jjlcit zeer sterk voor het erfelijk zijn van dit gebrek.
Ook dc publikatie van Koens, die vrij zeker hetzdfde gebrek heeft beschreven, wijst
in dczc richting. Waarschijnlijk is deze blindheid reccssicf. Het feit echter dat het
gebrek ook optreedt bij combinatie van zeer verschillende lijnen wijst erop dat, als
dit gebrek erfelijk is, het reeds zeer verspreid door dc Nederlandse .schapenstapel moet
voorkomen. In hoeverre de primaire oorzaak in cen tekort aan viamine A bij de
drachtige ooien gezocht inoc:t worden, is niet bekend, maar met het oog o|) de be-
strijding van dit gebrek ook niet interessant. Het zou inuners ondoenlijk zijn extra
vitaniine-A-toedicning aan drachtige ooien als vooibehoedmiddel toe te jjassen. Dc
Nederlandse schapcnfokkcr heeft alleen maar belang bij schapen, die onder goede,
maar gewone ijraktijkonistandigheden in staat zijn gezonde en lcvenskrac;htigc lam-
meren ter wereld te brengen. IlOEKS\'l\'R.X

Promising New Sheep Breed in the Western Provinee. R. J. Immink; Farniing in
South Africa, Oct. 1957, 8.

Er bestond grote behoefte aan ccn schajjcnras, dat in het gebied van clc „Western
Provinee", met zijn extensieve veehouderij, geschikt was voor clc produktie van vette
lanuncren.

Aangezien in dczc streken veel gras groeit gedurende dc winter- cn voorjaarsmaanden,
moest het een ras zijn dat in dc herfst zijn lannneren ter wereld bracht. Uitgegaan
werd toen van dc Engelse „Dorset Horn", omdat dit het enige Enge lse ras is dat in
clc herfst lammert.

Het bleek echter dat clit ras het wegens grote gevoeligheid voor longwormcn niet
„deed".

Gekruist werd toen met dc Duitse Merino die veel minder gevoelig is voor long-
wormcn. Uit dczc Fl werd vervolgens zonder tcrugkruising of dc introductie van enig
ander bloed in de tijd van 16 jaren een nieuw ras, dc „Dornicr" ontwikkeld.
Speciaal werd hierbij gelet op de groeisnelheid, goede karkascigenschapiien, melk-
produktie en vruchtbaarheid. Nog weinig aandacht werd geschonken aan de wol-
proeluktic, maar dczc beleioft, in verband met dc afkomst van dc Duitse Merino, ook
goed te worden.

Dczrr dagcn boekte de Vereeniging van Artsen-.\'Vutomobilisten te Utrecht haar
lO.OOOe Hd in dc persoon van de arts J. Slijper uit Groningen.

De Vereniging vi-erd opgericht op 1 juni 1924, het 5.000c lid werd ingeschreven op
27 april 1950, zodat de laatste acht jaren van het nu bijna 34-jarig bestaan van
de Vereniging cen verdubbeling van het ledental brachten.

Tienduizend Nederlandse artsen, tandartsen en dierenartsen kunnen thans de voor-
delen plukken, welke deze Vereniging haar leden op financierings-, assurantie-, voor-
lichtings- cn reisgebied kan verschaffen, terwijl zeer velen van hen tevens gebruik
maken van de diensten van haar eigen Technische Onderhouds- en Gontrole-dienst
en het speciaal voor autokeuringen in het leven geroepen „Diagnose-Station" tc
Utrecht.

(Bewerkt naar een voordracht, gehouden door Dr. ]. R. (.\'ouch van het A. en M.
College ).

De mengvoeders zijn gedurende de afgelopen tien jaren ingrijpend veranderd. Met
name geldt dit ook voor de mengvoeders voor de mestkuikens. Ilct einde van deze
ontwikkeling is nog lang niet in zicht; integendeel, wij staan nog slechts aan het
allereerste begin ervan. Het lijkt daarom nuttig een kort resumé tc geven van de
ontwikkeling van dc mcstkuikenvoeders gedurende de afgelopen tien jaren om daarna
een voorspelling tc doen voor dc verdere ontwikkeling.

1948 begon met hct bekend maken van dc ontdekking van het vitamine H12,
voordien aangeduid als .-V.P.F. (animal protein factor). Ongeveer twee jnrcn later
was dit B12-vitamine reeds beschikbaar als feed grade.

In 1950 werd aangekondigd, dat antibiotica wanneer deze aan voeders weiden toe-
gevoegd, een gunstige invloed zouden hebben op groei en voederverbruik. Nog in
datzelfde jaar werden antibiotica verwerkt in voor dc praktijk bestemde mcstkuiken-
voeders. Ook het arseenzuur is gedurende de afgelopen tien jaren — althans in
Amerika — gcacccptecrd als cen normaal micro-nutrient in mestkuikenvoeder. In
1954 en 1955 werd de hoeveelheid „energie" in de voeders verhoogd door toevoeging
van vet. Gedurende dc periode van 1950—1952 werd medegedeeld dat onbekende
groeifactoren, voorkomende in weipocdcr, distillers dried solubles, gecondenseerde
fish solubles, gedroogde brouwer.sgist en gedroogd alfalfameel de groei zouden bevor-
deren en het voederrendement verbeteren. Na die tijd werden nog de fermentatie-
resten van de antibioticabcreiding toegevoegd aan deze lijst met onbekende groei-
factoren.

De prijzen van de vitaminen zijn in de achter ons liggende tien jaren drastisch ver-
laagd, waardoor het nu tot het normale programma van ilc mengvoedcrfabrikanten
behoort niacinc, riboflavine, choline, caleium-pantothcnaat, vitaminen B12, E, A en
D3, alsmede een antioxydant aan de voeders toe te voegen. De in vet oplosbare vita-
minen werden gestabiliseerd, waardoor de waarde van deze toevoegingen in de meng-
voeders aanzienlijk is gestegen. Publikaties van zowel het Texas A. en M. College als
van Cornell University toonden in 1955 aan, dat er ook anorganisc he stoffen moeten
bestaan, die dc groeisnelheid van kuikens en kalkoenen verhogen. De Texas onder-
zoekers identificeerden hct niolybdcen als cén van deze anorganische groeistimulanten
cn bevelen sindsdien het toevoegen van molybdccn aan voeders voor mestkuikens aan.
Eén van de voornaamste problemen van de kuikenmesterij is tegenwoordig wel hct
verkrijgen van een voldoende pigmentatie. Er worden nu — in kleine hoeveelheden
althans — verschillende voedermiddelen gebruikt die in sterke mate bijdragen aan
deze pigmentering. In Amerika — ook de bakermat voor de mestkuikenindustrie —
heeft men te k.mipen met onvoldoende hoeveelheden maisglutenmeel om dit voeder-

middel in alle mestkuikenvoeders op te nemen. Bovendien zijn daar in verschillende
gebieden de granen zoals milo en gerst, voor veel lagere prijzen beschikbaar dan de
mais. Het gebruik van lucerne in mestkuikenvoeders is afgenomen vanwege de be-
trekkelijk geringe energetische waarde van dit produkt (voor dc mestkuikens). Toch
zijn verschillende Amerikaanse onderzoekers, zoals Dr. J. R. Couch, verbonden aan
het Texas A. en M. Colle.ge, van mening dat het gebruik van minder luccrnc niet
juist is, omdat de xanthophyllis in de lucerne, toegevoegd aan een ton voer ongeveer
vier maal dc prijs van die luccrne waarde zijn, zelfs in een dosering van 5%.
Het gebruik van vetten werd zodanig opgevoerd dat de kosten ervan de waarde verre
overtroffen. Het gevolg daarvan is geweest dat de Amerikaanse mengvoedcriabrikan-
ten de hoeveelheden vet in hun voeders weer hebben moeten verlagen van 10%
(in sommige gevallen verwerkt) tot lagere doseringen bsetaande uit 2/^ ä 3% toe-
gevoegd vet. Hoge vetpercentages verhogen dc behoefte aan de xanthophyllis, de pig-
uientbron en dus moeten dc voederspecialisten uitzoeken in welke mate het percen-
tage luccrne voor pigmenteringsdoeleindcn verhoogd moet worden, wanneer hoge
percentages vet worden verwerkt.

Drie belangrijke stappen zullen de eerstkomende paar jaren zeker nog nodi.g zijn
voor het produceren van een kg. mestkuikenvlees met minder voer cn tegen lagere
kostprijs.

Ten eerste het isoleren cn identificeren van de organische vitaminen, die nu nog aan-
geduid worden als onbekende groeifactoren in weipoeder, distillers dried solubles,
gedroogde brouwersgist, gecondenseerde fi.sh solubles, fernientatieresten van de anti-
biotica-bereiding, vismeel, meel van dc pluimvee-bijprodukten en verenmccl
Ten tweede zal moeten worden vastgesteld welke nieuwe of reeds bekende mineralen
nodig zijn voor maximale groei cn voederconversie.

Zij zullen ten behoeve van de mcstkuikenmesterij aan dc in dc handel komende mest-
vocders worden toegevoegd.

Tenslotte zal xanthophyll .gesynthetiseerd moeten worden en tegen een redelijke prijs
in .gestabiliseerde vorm .geschikt worden gemaakt voor de mengvoederindustrie, zo-
danig dat het samen met dc vitamine-antibiotica-voormcngsels verwerkt kan worden.
Verwacht mag worden, dat ook nieuwe coeeidiostatiea ontwikkeld zullen worden,
die even effectief of zelfs werkzamer zullen zijn dan dc in de handel verkrijgbare.
Toevoegingen, die goedkoper zullen zijn en beter werkzaam dan de nu gebruikte
zullen bijdra.gen tot ccn snelle groei en lager voederverbruik.

Op deze wijze zal de voeding door.gaan een belan.grijke rol te spelen in de ontwikke-
ling van de dynamische mestkuikenindustrie, op dezelfde wijze als zc dat in het
verleden heeft gedaan.

De Zoo, een uit.gave van de Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde van .Antwer-
pen, ten .gerieve van haar leden, wijdt in het uunmier van 3 januari 1.1. een waar-
derend artikel aan de in december IS.\')? overleden oud-directeur van het Musce
National dTIistoire Naturelle en het Pare Zoologique du Bois Vincenncs tc Parijs,
de dierenarts Prof. Achillc Urbain.

Zij, die deze eminente figuur, die zich door zijn aangenanu\' omgangsvormen een
grote vriendenschaar had verworven, hebben .gekend, betreuren het heengaan van
deze geleerde organisator, die in de Kring van directeuren van Zoologische Tuinen
een bekende cn geziene figuur was.

Urbain was een leerling van dc Veeartsenschool te Lyon, waar hij in 1906 afstu-
deerde.

Als paardenarts gedetacheerd bij het Franse leger, maakte hij dc wereldoorlog I
mede, daarna werd hij verbonden aan het Instituut Pasteur, waar zijn wetenschap-
pelijke aanleg zich tot volle ontwikkeling kon ontplooien.

In 1931 benoemd tot adjunct-directeur van dc Menagerie du Jardin des Plantes
kreeg hij opdracht het, ter gele.genheid van de Koloniale Tentoonstelling te Parijs,
aangelegde dierenpark te verbouwen tot Pare Zoologique du Bois de Vincenncs. Dat

hij hierin sehitterend is geslaagd, bewijst de goede reputatie van deze tuin in de
kring van deskundigen.

Na zijn benoeming tot Professor aan het Musee National d\'IIistoire Naturelle, welks
directeur hij weldra werd, verschenen van zijn hand verschillende mededelingen op
het .gebied van Parasitaire infectieziekten.

Van zijn vele ijublikaties behoeft slechts te worcicn genoemd het samen met Paul
Rode geschreven „Les singcs anthropoides" en het zeer bekende werk „Psyt holo.gie
des Aniniaux Sauvagcs".

Evenals in voorgaande jaren stelt de Wereld.gezondheid.sorganisatie in 1959 een be-
perkt aantal studiebeurzen beschikbaar voor Nederlanders, werkzaam op het terrein
van dc volks,gezondheid, teneinde hen in de gelegenheid tc stellen een aanvullende
studie in het buitenland te volbrengen. Het voor dit doel bestemde bedrag is van
dien aard dat hieruit 28 fellowshipsmaandcn in Europa of 12 fcllowship»inaandcn
in de Verenigde Staten cn 3 in Europa kunnen worden gefinancierd. Daarbij zij
opgemerkt, dat studiereizen naar dc Verenigde met het oog op dc daarmede ge-
moeide reiskosten ten minste zes maanden moeten duren.

Ecn van dc voorwaarden, waaraan kandidaten voor deze beurzen moeten voldoen is,
dat zij zich verbinden om na dc beëindiging van hun studie naar Nederland teru.n te
keren cn hun werk ten behoeve van de volksgezondheid gedurende drie jaar voort tc
zetten. Zij moeten voorts de taal, waarvan zij zich tijdens hun studie zullen moeten
bedienen, goed beheersen.

Zij die voor ecn der.gelijke beurs in aanmerking willen komen cn bereid zijn aan
bovenstaande voorwaarden tc voldoen, worden uitgenodigd zich vóór 1 juni 1958 tc
wenden tot de Afdeling Internationale Volksgezondheidszaken van het Ministerie van
Sociale Zaken en Volksgezondheid, Zeestraat 73, \'s-Gravenhage.

„Toetst alle iliuficn", rede uitgesjnoken bij de ainvaarding van het ambt van gewoon
hoogleraar in de Dierfysiologie aan de Universiteit van Amsterdam oji 17 februari j.1.

Dr. A. Punt is de opvolger van Prof. ten C!ate, die niet alleen cle dierfysiologie, doch
ook dc medische fysiologie aan dc Amsterdamse Universiteit doceerde.
Deze leerstoel werd nu gesplitst cn Dr. A. Punt is benoemd voor de dierfysiologie.
Oors])ronkclijk zoöloog-parasitoloog zijnde, .getui.ge zijn proefschrift, .ging zijn belang-
stellin.g later uit, naar dc fysiologie, waarbij de grondslagen door wijlen Prof. Jordan
werden gelegd.

Door het aanvaarden van ecn assistentschap bij de mcdischc fysiolo.gie aan de Rijks-
universiteit te Utrecht, kreeg hij de gele.gcnheid zich meer in de richtin.i? van dc
fysiologie der ho.gere dieren tc bekwamen, doch zijn persoonlijke ambitie bleef toch
.geonecntrcerd op de fysiologie van de insecten.

Zeer interessant experimenteel onderzoek werd door hem verricht over dc adem-
haling cn stofwisseling van deze dieren.

In zijn rede bij het aanvaarden van het hoogleraarsambt .getuigt hij in het kort van
de ontwikkeling van dc dierfysiologie in Nederland cn wijdt hij enkele beschouwin.gen
aan dc plaats van dit ondcrwijsvak cn deze wetenschap onder dc natuurwetenschap-
pen van heden ten dage. Aan dc hand van een voorbeeld uit dc moderne spier-
fysiologie wijst hij op de betekenis die dc ontwikkeling van de medische fysiologie
kan hebben op dc vooruitgang in dc dierfysiologie.

Wij kunnen de Amsterdamse Universiteit .gelukwensen met de keuze voor dc be-
zetting van deze leerstoel en zijn ervan overtuigd dat niet alleen het wetenschappelijk
onderzoek, doch ook het onderwijs bij collega Punt in zeer goede handen is.

Bij het U\'csgi-zclschai) van diercnartsen zijn weer cnkele plaatsen opengekomen. Het
leesgezelsehap verzorgt een rirciilatie van 15 Kngelse, I\'ranse, Anierikaanse, Duitse,
Belgische cn Zwitsersc Tijdschriftcn. De ciceliieniingskostcn bcdragen ƒ 14,— per jaar.
Ojigavcti bij E. J. Voûte, Laan 1914 no. 29, Amersfoort of L. J. Kas, Bussunier-
grindwcg 15, Hilversum.

The Committee of the Vcterinary Section of the Congress consisted of the following
members :

Screening of vcterinary films took jilace on September 24 and 25, 1957, and were
attended by a great number of veterinarians and other Congress members interested
in veterinary films.

These films were to a large extent exhibited during the veterinary sections, viz.:

1. Neurological abnormalities in small aninuds. (Netherlands). \'Fhis film, an ab-
stract of a longer one in the field of neurology, showed a number of disorders
mainly in the spinal marrow.

4. Les greffes artérielles hétérogènes. (Fraïu\'c). The part of this film on experimen-
tal surgery in the ilog was shown.

5. Artificial insemination in chickens and turkeys. (Great Britain). popular
science film.

7. Samenübertragung beim Rind. I\\\'. Beurteilung des Samens. (\\V. Germany),
a. Geburtshilfe beim Rind. (\\V. Germany).

9. study of the thalamic relay for taste. (Sweden).
II). East-Coast Fever. (Union of Soulh-.Mrica).

1 I. .Applied anatomy as nlatcd to anterior vena cava bleeding in the hog. (U.S..A.).

Besides, a few films had been put in the framework of the general program and
were shown to a runnerous audience in the evening:

I(). Kaiserschnitt beim Rind von der linken Flanke unter hoher Extraduralan-
ästhcsie. (Austria).

17. Die Naht des Zitzenrisses und der Zitzenfistel beim Rind. (W. Germany).
The following agricultural films were shown:

3. Where the hills arc twice as steep. (Australia).
1. .Au pays des volcans. (U.S.S.R.).

For want of time, a certain number of films could not be exhibited which is regretta-
ble.

On the whole the screened films were of a high standard and have doubtless awakened
or enhanced the interest in the scientific film in many of those in attendance.

The Film Committee of the Permanent Committee for the International Veterinary
Congresses which is at the same time the Standing Veterinary Film Clommittee of the
International Scientific Film Association, begs to thank the film contact persons in
the different countries as well as any other collaborators who have made it possible
to present some of the best veterinary films to the Congress.

\'I\'hc veterinarians who are interested in human medicine also had an ojjportunity
to see a number of most interesting films in the Medical Section.

Toen Ronald Duncan bemerkte, dat de varkens van zijn buurman -1 weken eerder
slachtrijj) waren dan de zijne, ging hij op onderzoek uit.

„He was actually in the process of poking around the sty when his neighbour came
in to feed his stock. He watched him mix the meal in just the same way as he did.
If anything, he fed a little less. But just before he poured his pailful of slop into the
trough he saw him take a small packet from his pocket and drop some of the con-
tents into the meal. „Are you worming them" he asked him. „.No, just a tranquillizer
apiece"."

Pigs arc like poets: they suffer from nightmares and nerves. Especially when they
are overfeeding.

Niet alleen lu t totale drachtigheids])ercentage is laag, doch ook dat na 1 inseminatie,
t.w. 19%.

Opmerkelijk in deze cijfers is voorts dat hct % stieren waarvan dc fokwaarde bekend
is in de loop der jaren is toegenomen.

Door hct stamboek van Westfalen is in Thierh.iuscn een proefbedrijf ingericht, waar
stiermoeders onderzocht kunnen worden. Dc dieren worden daar gehouden van 3—4
weken voor hct kalven tot het einde van de lactaticperiode.

Ongeveer 8 weken na hct kalven worden ze gedekt. De eerste groep van 19 koeien
werd in de jaren 1954-\'55 onderzocht.
De individuele verschillen waren aanzienlijk.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer .51160 ten name
van de MnatsrhnjipiJ voor Diergeneeskunde.

Volgens ontvangen mededelingen, zou er weer een mogelijkheid bestaan voor een
klein aantal Nederlandse dierenart.sen om zonder officieel examen te worden toe-
gelaten tot de gouvernementele dienst in Canada.

Gegadigden kunnen zich om nadere inlichtingen wenden tot het bureau van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

De Landelijke Organisatie van Pluimveeselecteurs (L.O.S.) heeft het initiatief ge-
nomen tot de organisatie van een landelijke selecteursdag op woensdag 11 juni a.s.
te Utrecht, waar o.a. ook de leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde welkom
zijn.

Nadere mededelingen hierover volgen in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van
1 juni.

Met de toeneming van het aantal dierenart.sen, dat de laatste jaren een werkkring
heeft gekregen op het gebied van de veevoeding, is tegelijkertijd de behoefte ontstaan
aan gezamenlijke bestudering van de problemen, waarvoor deze dierenartsen worden
gest(4d. In verband hiermee is dc vorming van een groep van de betrokken dieren-
artsen in overweging geweest.

Uit dc besprekingen, die hierover hebben plaats gehad, is gebleken, dat de meest
praktische oplossing voorlopig is .gevonden in aansluiting aan de bestaande groep K.I.
en Zootechniek, die immers ook de veevoedingsproblernen tot haar terrein rekent.
Voor zover de betreffende dierenartsen nog geen lid zijn van deze groep, wordt ge-
adviseerd hierbij thans aan tc sluiten.

Kort verslag van de vergadering gehouden of 12 april 1958 te Utrecht.
De vergadering werd bczocht door 76 leden, 1.5 buitengewone leden en 3 gasten.
Ochtend bijeenkomst.

Om 10.15 uur opent de voorzitter dc vergadering, allen hartelijk welkom hetend, in
hrt bijzonder de wnd. Hoofdinspecteur van dc Volksgezondheid, Dr. J. M. van
Vloten, die bereid is gevonden in de middagvergadering vragen te beantwoorden in
verband met de nieuwe wettelijke maatregelen op het .gebied van vleeskeuring en
destructie, Prof. van Gils, de ere-voorzitter van de groep, Dr. D. M. Hoogland, de staf
van het R.I.V. en de verschillende aanwezige inspecteurs en adj. inspecteurs van de
Volksgezondheid.

Vervol.gens wordt onze overleden collega P. de Boer, Bergen (N.H.), herdacht.
Hierna passeren notulen en in.gekomen stukken dc revue.

De aftredende bestuursleden W. H. Eenink, .Assen en ondergetekende werden bij
acclamatie herbenoemd.

Bij het punt mededelingen ontvouwt de voorzitter dc plannen voor de e.k. vergade-
ring op 7 juni a.s. in hotel Ogterop te Meppel (met dames).

organiscerd worden. Na de lunch, die wordt aangeboden door dc Fa. J. Boom tc
Meppel volgt een gezamenlijke excursie naar Giethoorn.
Er worden 4 nieuwe leden en 3 buitengewone leden benoemd.

Dc voorzitter leidt daarna het onderwerp „dc opleiding tot keurings-diercnarts" in
op ba.sis van dc door hem op de veterinaire weck 1957 gehouden voordracht, waarvan
de tekst aan de leden was toegezonden en waarvan dc conclusies hier volgen;

2. De vleeskeuring hier tc lande is uitgegroeid tot een specialisme; dit sluit in dal
hiervoor cen speciale opleiding noodzakelijk moet worden geacht.

3. Aan een belangrijke uitbreiding van dc theoretische opleiding op vleeskeurings-
gebied van dc a.s. dierenarts valt niet tc denken, daar dit aanleiding zou zijn
tot studieverlenging en overbelasting van dc studenten.

4. De specialistische opleiding zal dus vooral afgestemd moeten zijn op dc praktijk
der vleeskeuring.

5. Dc bijzondere opleiding voor vlccshygiënist zal ergo moeten plaats vinden na
het behalen van het diploma als dierenarts.

6. Deze opleiding kan het beste geschieden aan bepaalde grote abattoirs met z.g.
buitendiensten of bepaalde gedecentraliseerde diensten met veel noodslachtin.gen
en met voorkeur slachtingen van vermagerde dieren en nuchtere kalveren, welke
diensten moeten beschikken over cen behoorlijk laboratorium.

7. Voor een keuringsdicrenarts c.q. hoofd van ccn niet al te grote gedecentraliseerde
dienst ware de duur hiervan tc stellen op één jaar.

8. Begonnen dient te worden met het keuren van normale slachtdieren, teneinde
de nodi.gc snijvaardighcid op tc doen.

10. Het zou aanbeveling verdienen in dc bacteriologische opleiding meer profijt te
trekken van bekende bacteriologische onderzoekingsinstituten (Faculteit — het
het R.I. van dc Volks.gczondheid enz.).

De duur van deze stage is moeilijk tc bepalen, doch zou m.i. wel op twee maan-
den moeten worden gesteld.

11. De opleiding tot directeur van ecn groot abattoir zal tenminste 3 jaar moeten
zijn.

12. Post-universitaire cursussen, uitgaande van dc Faculteit c.q. de Maatschappij
voor Diergeneeskunde, voor abattoirdirecteurcn en a.s. abattoirdirecteuren zijn
ten zeerste aan tc bevelen.

a. Cursus in economie cn bcdrijf.svocrin.g - materialenkennis - koel- cn vries-
tcchniek - moderne administraticmethoden - personeelsbeleid enz.

De onder b. genoemde cursus is ook zeer nuttig voor de directeuren van gede-
centraliseerde diensten, die vlccswarenfabricken in hun ressort hebben.

14. De Vct. Inspecteurs van dc Volksgezondheid dienen meer invloed te hebben bij
benoemin.gcn cn deze bevoegdheid dient wettelijk tc worden geregeld (vlg. lager
onderwij.swet).

15. Voor de huidige in dienst zijnde vlceskcurin.gsambtenaren worde aanccnomcn,
dat zij de ])raktischc opleiding reeds hebben verkregen.

16. Het is wenselijk, dat tijdens het verlof van een directeur van een vleeskeurings-
dienst diens functie wordt waargenomen door cen dierenarts met vlecskeurings-
crvaring.

17. Mocht cen practicus zonder vleeskeuringscrvaring aangewezen zijn als bijv. plv.
directeur, dan geldt deze waarneming niet als ojjlcidingstijd.

18. Rijksuitvoering van dc vleeskeuringswet zou waarschijnlijk ren aantal bezwaren
kunnen ondervangen en dient, zodra de praktische uitvoerbaarheid hiervan vast-
staat, te worden nagestreefd.

19. Gedurende de post-universitaire opleiding van de a.s. keuringsdierenarts dient

deze minstens het salaris te genieten van cen assistent aan de Rijksuniversiteit.
Door de vergadering werd het standpunt ingenomen, dat er iets moet gebeuren op dit
gebied. Voorts was bijna de gehele vergadering van mening, dat het „basis"-diploma
van dierenarts moet blijven gehandhaafd.

Verder werd besloten om zich te wenden tot hct hoofdbestuur van dc Maatschappij
voor Diergeneeskunde met het verzoek contact te willen opnemen mrt de haars in-
ziens daarvoor in aanmerking komende instanties om tc geraken tot het vormen van
ren commissie, die de opleiding tot keurings-dicrenarts in studie zal nrrnen en daarop
zal komen met het aangeven van richtlijnen in deze.

Het jaarvcrsLig 1957 van .secretaris en penningmeester worden uitgebracht.
Daarop worden diverse, door vrrsehillende leden gestelde vragen op het gebied van
de nieuwe wetgeving door dr wnd. 1 loofdiiisprctrur van dr Volksgrzondhrid op dui-
delijke wijze beantwoord.

Het Hoofdbestuur heeft de collega R. Gorsira, Stadionlaan fi, irtrccht, aangenomen
als lid van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het Hoofdbestuur draagt dc volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

Het Hoofdbestuur hrrft dr dirrgeneeskundige kaïulidaten F. J. J. Crcmers en E. G.
A. Staal aangenomen als kandidaatlid van dr Maatschajipij voor Dirrgrnrrskunde.

Baijrt, J. W., van Utrrrht naar Arnhrm, Monnikensterg 14, tel. 08300—25400, D.

Daalen, E. A. van, van Utrecht naar Addis Abrba (Ethiopië), F.A.O. Assistant Vete-
rinary Expert, F.A.O. Misison, l\'.O. Box 1039. (van 81 n.iar 133)
Esbrorrk, Th. C:. van, tr \'s-Hcrtogenbosch, naar van Coehoornplein 15, aldaar. (85)
Golstein Brouwers, F. M. H., van \'s-Hrrtogenbosrh naar Helmond, Bakrlsrdijk
126-11, tel. 04920—4711 (privé), 2458 (bur.). (88)
Gorsira, R.; 1958; tijd. Utrecht, St.idionlaan 6; tel. 030—21507; D. (88)
Hecge Gzn., J. H. trr, te Deventer, gr. gewijzigd in 929466 (privé), 906438 (prrik-
ti.i\'\')- (91)
Hoving, J., tc Hardenberg, tel. gewijzigd in 05232—598. (96)
Koopnums, P., te St. Nicolaasga, naar No. 178, aldaar, gr. gewijzigd in 849804. (101)
Luitjens, P. B., te Lrmmrr, tri. en privé gr. gewijzigd in resp. 05146—577 en 900228.

Meijer, G. F., te Delft, naar Nieuwe Plantage 54, aldaar, tel. 01730—25543, gr.

Mulder, O. W., te Hrmelum (Fr.), tri en gr. grwijzigd in resp. 05148—270 en
860803. (107)

Noordenbos, A. G., tc Lemmer, naar Langcstreek 22, aldaar, tel. 05146—677. (109)

Nooij, E. dc, tc Hardenbcrg, tel. cn gr. gewijzigd in rcsp. 05232—460 cn 881571.

Pod, K. van dcr, tc Bridle, naar Nobclstraat 85, aldaar (tel. ongewijzigd). (Ill)
Reiningh, W. J. C., tc Paramaribo, naar Lconsberg 52, aldaar (tel. ongewijzigd),
h. v/d vccartscnijk. dienst (tevens vlccsk. dienst), postbus 428 te Paramaribo.

Snijders, G., van Surhuizum naar Surhuisterveen (Fr.), T. Schuilengalaan 1, tel.

Suijkerbuijk, II. Ch., te Bergen op Zoom, naar Bredascstraat 80, aldaar (tel. onge-
wijzigd). (120)
Vclcma, W., te Veendam, naar Beneden Westerdiep 33, aldaar (tel. ongewijzigd).

Wolbcrt, B. A., van Grocsbeck naar Oldenzaal, Hengdosestraat 32, tel. 05410—
2513 (privé), 466 (bur.). (130)

Eikclenboom, G., te Uithoorn (post Dc Kwakcl), Noordammerweg 9, tel. 02975—
493 (privé), 220 (bur.), gr. 659668, geassocieerd met L. Eikelenboom. (85)
Scholtcn, H. H. J., voorheen woonachtig tc Borne, tc Grocsbeck, Pannenstraat 4, td.

08891—436, gr. 971333, sp. 8-9 (voortzetting praktijk B. A. Wolbcrt). (116)
Vermeulen, J. R. S. (cn riiet J. S. R.), tc Woerden, voorl. Julianastraat 9. (124)

Born, J. M. van den, tc \'s-Gravenhage, tot Voorzitter van dc Europese Commissie
voor dc bestrijding van mond- en klauwzeer van dc F.A.O. (77)

Snijder, M., te Weesp, te rekenen met ingang van 1 maart 1958, ter standplaats
Weesp, tot Rijkskeurmeestcr in bijzondere dienst bij de veeartsenijkundige dienst.

Ilal, J. A. M. van, tc Roosendaal, op zijn verzoek, als plaatsvervangend Inspecteur
(m.i.v. 1 april 1958) en als Rijkskeurmeestcr in bijzondere dienst (m.i.v. 21 maart
1958) bij dc veeartsenijkundige dienst. (90)

Op 24 februari 1958 overleed in het Stads- en Academisch ziekenhuis te
Utrecht, na een korte ongesteldheid, de heer P. de Boer, in leven dieren-
arts en Directeur van de Vleeskeuringsdienst en destructor te Schagen,
De heer de Boer werd 26 augustus 1889 te Broek in Waterland geboren
waar hij de lagere school bezocht en na dc H.B.S. aan de Heerengracht
te Amsterdam gevolgd tc hebben zijn studies voortzette aan de Veeartsenij-
kundige Hogeschool en deze beëindigde op 27 juli 1915.
Na een korte waarneming te Lekkerkerk voor de dierenarts Oskam,
vestigde hij zich te Sloten, maar reeds na enkele maanden associeerde hij
zich met de dierenarts Roodzant te Alkmaar.

Na één jaar overleed plotseling in Schagen dc dierenarts G. Muys en werd
de heer de Boer met de waarneming belast, waarna hij in juni 1917 de
])raktijk overnam.

Piet de Boer, zoals hij bij een ieder bekend was, deed zich kennen als een
zeer bekwaam en toegewijd dierenarts, die met een nooit aflatende ijver
de zeer uitgebreide j)raktijk behartigde.

Naast de drukke jjraktijk was hij keuringsdicrenarts in de Vleeskeurings-
dienst en destructor in de Kring Barsingerhorn te Schagen, keurings-
dierenarts van het Vecfonds, lid van de Adviescommissie voor Veearbitrage
en leraar aan de Landbouwwinterschool te Schagen en verschillende cur-
sussen op het gebied van paarden en vee.

In dc organisatie van de Paasveetentoonstelling en jaarlijkse harddraverij
had hij een belangrijk aandeel. Hij vond nog gelegenheid om dc schapen-
schurft doeltreffend te bestrijden en was dc eerste die in Noord-Holland
tot kunstmatige inseminatie overging, door \\\'oor eigen rekening 2 stieren
aan tc schaffen.

Na een succesvol begin noopte een maagoperatie hem de drukke werk-
zaamheden te beëindigen, waarbij hij in 1939 de praktijk overdroeg

aan de heer E. Hakkesteegt en hij in vol ambtelijke dienst overging naar
de kring Barsingerhorn.

Na de moeilijke crisisjaren kwam de destructor met noodslachtplaats
onder zijn bekwame zakelijke leiding tot volle ontwikkeling en bij zijn
pensionering op 65-jarige leeftijd kon hij cen bloeiend bedrijf overdragen,
waarna hij zich in Bergen vestigde.

Tot aan zijn dood bleef hij verbonden aan de Landbouwwintcrschool en
talloze jonge boeren hebben veel van hem geleerd door zijn goede kijk op
het exterieur van rund en paard. Bij het 40-jarig jubileum als leraar van
de school is op ondubbelzinnige wijze gebleken hoe groot de waardering
was van dc vele leerlingen en oud-leerlingen.

Persoonlijk heb ik in deze 40 jaren zeer nauw met hem mogen samen-
werken in Vleeskeuringsdienst, Veefonds en Veearbitrage en als boer op
mijn bedrijf.

Ik heb groot respect voor de bekwaamheid en toewijding waarmede hij
het vele werk heeft verzet en ik hen dankbaar voor de vriendschap, die
ik van hem heb mogen ondervinden.

(Uit de laboratoria der Rijksseruminrichting - Dir. G. M. van Waveren)
Vl\'RGH TIGING IN DE PRAKTIJK (LOOD)

Slechts bij uitzondering zal, in geval van vergiftiging, de oorzaak hiervan
direct vast te stellen zijn, b.v. wanneer het zonder meer vaststaat, dat de
dieren gegeten of gedronken hebben van een bekende, giftige stof en
daarna dc klinische verschijnselen van een vergiftiging met die stof ver-
tonen.

In vele gevallen zal de aard van de vergiftiging nader moeten worden
onderzocht en natuurlijk liefst zo snel mogelijk.
Zodra bekend is, wat de oorzaak van de vergiftiging is, zal men:
Ie uitbreiding van het aantal slachtoffers misschien kunnen voorkomen.
2e bij de nog zieke dieren cen therapie kunnen instellen.
.Se na kunnen gaan, wie eventueel aansprakelijk is voor de schade.
In deze gevallen wordt dan de hulp van een toxicoloog ingeroepen, die om
zo snel mogelijk tot een resultaat te komen, dietit te be.schikken over: de
volledige anamnese, en bijzonderheden over huisvesting, voeding, aan-
wezigheid of gebruik van giftige stoffen op of in de nabijheid van het
bedrijf, bij letaal verloop over het sectieverslag, teneinde hierdoor aan-
wijzingen te krijgen in welke richting het onderzoek geleid moet worden.
Indien geen nadere bijzonderheden worden verstrekt over het ziekteverloop,
de sectie enz., staat cle toxicoloog voor de buitengewoon moeilijke taak, uit
te maken, welke van hel ontstellend grote aantal giftige stoffen in het
ingezonden materiaal aanwezig is.

Op grond van practische overwegingen kan weliswaar een groot aantal
stoffen worden uitgesloten, er blijven toch nog veel mogelijkheden over.
Gaan we in de Land- of Tuinbouwgids de lijst van bestrijdingsmiddelen na,
dan treffen we al meer dan 2.5 stoffen aan, die met een doodskop zijn
gemerkt.

Het zou het onderzoek onnodig kostbaar en tijdrovend maken, om naar de
aanwezigheid van al deze sloffen te zoeken. Om hierna te noemen redenen,
is dit vaak ook niet mogelijk en dient het onderzoek bejierkt te blijven.
Verder wordt het onderzoek dikwijls belemmerd, doordat het ingezonden
materiaal zeer weinig of in het geheel niet geschikt is om de oorzaak van
de vergiftiging vast tc stellen.
Enige voorbeelden kunnen dit illustreren.

a. Bij een vermoeden op ricinusvergiftiging wordt een faecesmonster inge-
zonden. Nu wordt ricinuszaad lierkend aan de botani.schc structuur van
de zaadwand. Na dannpassage is dit niet meer mogelijk. Toezending
van het gevoerde meel is in dit geval dus het juiste en niet de faeces.

b. Voor het vaststellen van een arsenicumvergiftiging zal men ook een
monster faeccs opsturen. Mocht het dier nog leven, dan is urine evenwel
het beste materiaal, daar arsenicum zeer .snel na de vergiftiging met de
urine wordt uitgescheiden. In de faeces zal men practisch geen arseni-
cum aantreffen.

c. Voor het constateren van een chronische fhiorvergiftiging worden lever
en nieren opgezonden. Inderdaad zal het fluorgchalte van deze organen
enigszins hoger zijn dan bij een normaal dier, maar tanden en been-
deren zijn voor het onderzoek van veel meer waarde aangezien deze
fiuorgchalten vertonen, die soms het honderdvoudige van normaal be-
dragen. Bovendien liggen de fluorwaarden van tanden en beenderen
veel hoger clan die van de organen, waardoor de nauwkeurigheid van
de bepaling groter wordt.

d. Bij een fosforvergiftiging treedt zware leverdegeneratic op, toch is clc
lever niet geschikt om op elementaire fosfor te worden onderzocht. Voor
zover de fosfor nog niet tot fysiologische bestanddelen (fosforzuur) is
geoxydeerd, kan het alleen in maag- en/of darminhoud worden aan-
getroffen.

De iioeveelheid materiaal is nog cen factor, waar rekening mee gehouden
moet worden; vaak komt het voor, dat de hoeveelheid materiaal te klein
is, zodat slechts op enkele vergiften kan worden onderzocht. Bij massale
sterfte van kleine dieren zoals b.v. kuikens of nertsen is daarom de inzending
van een behoorlijk aantal dode exemplaren gewenst.

Tenslotte is de wijze van verpakking ook zeer belangrijk. Als verpakkings-
materiaal komen alleen in aanmerking goed gereinigde en goed sluitende
glazen potten met niet roestende deksels, of plastic zakjes. De diverse or-
ganen, maaginhoud enz. moeten afzonderlijk worden verpakt, terwijl alles
duidelijk gemerkt dient tc zijn. Vanzelfsprekend mogen geen conserverings-
middelen zoals formol of ontsmettingsmiddelen zoals natronloog, sublimaat
of lysol worden toegevoegd. In bepaalde gevallen moet het glaswerk spe-
ciaal gereinigd worden (kwikbepaling in urine en loodbcpaling in bloed).
Na deze inleidende opmerkingen over vergiftigingen in het algemeen, zullen
in dit artikel speciaal de moeilijkheden en mogelijkheden bij de diagnose
en therapie van loodvergiftigingen worden besproken.

In een volgend artikel zullen enige andere, eveneens veel \\\'oorkomende ver-
giftigingen worden behandeld.

Praktisch alle loodvcrbindingen kunnen aanleiding geven tot hct o])treden
van een loodvcrgiftiging. Loodar.senaat vormt hierop een uitzondering.
Deze stof geeft namelijk de klassieke symjjtomen van een arsenicumvergilti-
ging en (-en dergelijke vergiftiging dient in eerste instantie als zodanig tc
worden behandeld.

Dc absorptie cn excretie van loodvcrbindingen zijn voornamelijk bestudeerd
door Fairhall c.s. (1, 2, 3, 4) cn door B lax ter en Allcroft
(5,6,7,8).

Men is het er wel over eens, dat het opnemen van lood per os veel minder
gevaarlijk is, dan inademing van loodhoudende stoffen. In het laatste
geval wordt ongeveer 12% van het lood opgenomen in dc longen, waaruit
het direct in de algemene circulatie terecht komt. Van het per os opgenomen
lood komt slechts 1—2 % in de circulatie terecht. Bij de opname via het
digestieapparaat fungeert de lever als barrière, hct grootste deel van hct
lood wordt via dc gal met dc faeccs in de voim van loodfosfaat of lood-
sulfidc afgescheiden.

Het lood, dat de lever passeert of anderszins in de algemene circulatie
komt, wordt in eerste instantie in hct beendcrstclsel gedeponeerd en indien

dit de loodstroom niet meer kan verwerken, komt het lood terecht in
lever en nieren, voornamelijk in de nierschors, waar het betrekkelijk los
gebonden is. In het bloed zelf is het lood gelokaliseerd in de eiythrocyten;
het serumloodgehalte blijft normaal. Met de iirine wordt betrekkelijk weinig
lood afgescheiden; het loodgehalte van dc urine stijgt wel bij een vergifti-
ging, echter niet evenredig met de hoeveelheid toegediend lood. Zo stijgt bi j
ccn schaap de met de urine uitgescheiden hoeveelheid lood niet boven
0,8 mg/dag. (5).

.Mleen na bepaalde therapeutische behandelingen kan het loodgehalte van
dc urine sterk verhoogd zijn.

Het looddcpot in de beenderen kan een latent gevaar inhouden: tijdens
ziekte, drachtighcid of lactatie cn in het algemeen bij toestanden, waar
grote hoeveelheden calcium uit de beenderdepots onttrokken worden, kan
het lood namelijk met de calciumionen mee uit de beenderen weer in
circulatie komen en daardoor vergiftigingsverschijnselen veroorzaken.
Dc giftige werking van het lood in het lichaam wordt toegeschreven aan
een enzymremmende werking.

Vergiftigingsverschijnselen worden soms vrij snel d.w.z. binnen 24 luir na
opnemen van het lood waargenomen; het komt echter ook voor, dat deze
pas na enkele weken optreden.

Bij kalveren komt het wel voor, dat de dieren plotseling en zonder dat men
\\ooraf abnormale verschijnselen heeft opgemerkt, dood worden gevonden.
Bij runderen treft men één of meer van de volgende symptomen aan: ver-
minderde melkgift; verminderde eetlust; afwezigheid van maagdarmpcris-
taltiek en herkauwen; trage ontlasting, waarbij meestal harde, zwarte faeces
worden geproduceerd tengevolge van een gastro-enteritis later overgaande
in stinkende diarree, soms met bloed vermengd; speekselen; bleke en
geelachtige verkleuring van de zichtbare slijmvliezen; ogen vaak uitpuilend
met verwijde pupillen; blindheid; tandenknarsen; hersenverschijnselen, die
doen denken aan kopziekte. Deliriumachtige toestanden wisselen af met
scmi-comateuze. Vaak blijven cle dieren urenlang in een onnatuinlijke
houding staan of liggen. De temperatuur is normaal of subnormaal, vlak
voor de dood soms hoog (43°C). (9). Dc dieren hebben een vastliggende
huid; horens en het onderste deel van dc poten voelen koud aan. Adem-
haling en polsfrequentie zijn afhankelijk van de agitatietoestand.
Bij paarden kan daarnaast o.a. worden waargenomen: hevige transpiratie;
sijcckselvloed uit neus en mond; stinkende reuk uit de neus-kcelholte;
hocstaanvallen en slikpneimnonie tengevolge van pharynxverlamming.
Het leggen van windeieren is een eerste symptoom van loodvergiftiging bi j
kippen. Ten gevolge van hersenverschijnselen kunnen zij cle controle over
hun bewegingen verliezen en lopen zij daardoor als een tol in het rond,
soms dagen achtereen.

Lammeren vertoonden door het regelmatig opnemen \\an lood veilannnin-
gen. (10).

Bij nertsen werden 3—4 maanden na het opnemen van loodwit voorname-
lijk verlies van eetlust en verlammingen van de achterband geconsta-
teerd. (11).

Katten konden niet meer springen door verlammingen van de spieren van
rug en achterpoten.

De afwijkingen, die bij de sectie worden waargenomen, zijn niet alti jd even
karakteristiek. Enteritis en legmaagontstcking komen bij runderen veelvuldig
maar niet altijd voor. Dc parcnchymatcuzc organen zijn dikwijls bloedrijk.
Pimtbloedingen op hart, thymus en nieren worden dikwijls gezien. Dc lever
kan normaal zijn, maar ook gezwollen, óf hard en cirrhotisch óf anacmisch
geel. Nierbcschadigingen behoren niet tot dc rdtzonderingen. Op plaatsen
waar het darm- en maagepithccl is afgestoten, ziet men soms ccn zwarte
of grijze verkleuring; de longen kunnen emphyscmatcus of wcl ontstoken
zijn en donkerrood door hyperaemie; trachea en bronchiën kunnen gevuld
zijn met schuimend vocht.

De hoeveelheid lood per kg lichaamsgewicht, die toxische verschijnselen
veroorzaakt, is niet voor iedere diersoort even groot. Runderen kunnen
8 rng/kg lichaamsgewicht, d.i. ca 4 g, dagelijks gedurende vele maanden
zonder schadelijke gevolgen verdragen; cen hoeveelheid van 6 mg/kg, d.i.
ongeveer 3 g, dagelijks zelfs gedurende 3 jaar. (3).

Een hoeveelheid van 1 mg/kg was voldoende om bij een drachtige ooi in
slechte conditie abortus te veroorzaken.

Schapen zijn gevoeliger voor lood dan runderen. Paarden kunnen naar
schatting ongeveer 10 maal zoveel lood verdragen als runderen. Vogels
vertonen reeds bij vrij kleine hoeveelheden lood vergiftigingsverschijnselen.
Oudere dieren kunnen meer lood verdragen dan jonge dieren. Dieren die
van dc geboorte af in een loodhoudende omgeving, b.v. in een loodmijn-
district hebben vertoefd, zijn minder gevoelig dan volwassen dieren, die
van buiten af in deze omgeving worden gebracht. (12). Naast de gewen-
ning moet men ook nog rekening houden met onderlinge individuele ver-
schillen.

Het is dus niet mogelijk de absoluut letale dosis voor clkc diersoort op tc
geven. Allcroft en Blaxter (8) vonden, dat een hoeveelheid van
200 -400 mg lood/kg lichaamsgewicht voldoende was orn bimien enkele
dagen de dood tc veroorzaken bij jonge kalveren. De fatale dosis voor
volwassen dieren cn volwassen schapen was groter.

Afgezien van loodarsenaat, dat zoals reeds gezegd cen typische arsenicum-
vergiftiging teweeg brengt, wordt de giftigheid van dc vcrschillcndc lood-
vcrbindingen niet in eerste instantie bepaald door de oplosbaarheid in vitro,
maar ze hangt onder meer ook samen met de oplossingssnelheid cn dc
deeltjesgrootte.

I.oodsulfide (oplosbaarheidsproduct 1. 10 29)^ dat voorkomt in het erts
loodglans en loodsulfaat (oplosbaarheidsproduct 1. 10\'") zijn in werkelijk-
heid niet aanzienlijk minder giftig dan dc beter oplosbare loodvcrbindingen.
Ook menie behoort chemisch gezien niet tot de goed ojjlosbare stoffen,
maar toch is menie de oorzaak van vele loodvergiftigingen.
Het dierlijk organisme kan op cen of andere wijze het lood ook uit dc
zogenaamd onoplosbare zouten absorberen, maar tot een absorptie van
barium uit bariumsulfaat (oplosbaarheidsproduct 1. lO\'io) js het niet in
staat. Bariumsulfaat gedraagt zich in het lichaam als een werkelijk onop-
losbaie en daardoor niet giftige stof.

Metallisch lood is als zodanig weinig giftig, blijft het echter langdurig in
het lichaam, dan treden corrosie en omzettingen op, waardoor o.a. bij
kippen loodvergiftigingen kunnen optreden.

Wanneer men bij een nog levend dier een loodvergiftiging wil vaststellen,
dan kan men het beste hiervoor de faeces nemen. Een hoeveelheid van
100 g faeces is voor de loodbepaling ruim voldoende.

Enkele weken na het opnemen van een toxische hoeveelheid lood, worden
nog grote hoeveelheden lood met de faeces uitgescheiden. Daarnaast kan
soms dc bepaling van het loodgehalte van het totaalbloed (onstolbaar ge-
maakt met loodvrij oxalaat) nuttig zijn. Voor de loodbepaling in bloed is
minstens 25 ml nodig; maar vooral bij een laag loodgehalte is meer bloed
nodig, (maximaal 50 ml). Gestold bloed is voor dit onderzoek totaal on-
bruikbaar.

Het loodgehalte van urine heeft geen diagnostische waarde; wel kan het
belangrijk zijn bij dc controle van therapeutische maatregelen.
Wanneer het loodgehalte van de facces weer tot normale waarden is ge-
daald, kan dat van het bloed nog hoog zijn; in dat geval is de intoxicatie
lang geleden en is het onwaarschijnlijk, dat het dier nog ten gevolge van
loodvergiftiging zal sterven.

Zijn zowel het loodgehalte van bloed als dat van faeccs hoog, dan heeft
men te maken met ccn recente intoxicatie van hoogstens enkele weken
geleden.

Een loodgehalte van de faeces van 200 mg/kg droge stof kan het eind-
stadium zijn van cen toxische vergiftiging, het kan echter ook alleen maar
betekenen, dat toevallig een meer dan normale, niet toxische, hoeveelheid
lood werd opgenomen.

facces op droge stof: 1 — 40 p.p.m.
bloed: 0,05 — 0,3 p.p.m.
Het daarvoor in aanmerking komende voedsel of het verdachte materiaal
b.v. verf moeten als mogelijke \\ergiftigingsbron op lood worden onder-
zocht. Ecn hoeveelheid van 250 mg Pb/kg in droog voer in de \\orm van
acetaat of carbonaat is voor een rund niet giftig! Met een dergelijke hoe-
veelheid treedt zelfs geen cumulatie of chronische vergiftiging op.

Ilet komt veelvuldig voor, dat het ingezonden materiaal alleen uit maag-
inhoud of alleeti uit lever bestaat. Tengevolge van het hoge soortelijk ge-
wicht zullen de deeltjes van de ono])losbai\'c loodverbindingen dc neiging
hebben te bezinken, waardoor het nemen van een werkelijk homogeen
monster wordt bemoeilijkt. Het spreekt vanzelf, dat dit verschijnsel bij her-
kauwers enigszins anders zal liggen dan bij dieren met ccn enkelvoudige
maag.

Bij het toxicologisch onderzoek op lood gebruiken wij bij voorkeur vers
lever- en nierschorsweefsel. Lever alleen is ook niet altijd voldoende, hetgeen
o.a. blijkt uit enige van de gegevens uit onderstaande tabel. Hierin zijn
opgenomen loodgehalte van lever, nierschors (of nier) van een aantal
dieren. Van de zeer kleine dieren werd de totale nier onderzocht, daar

hier niet voldoende nierschors voor de analyse kon worden verzameld. De
aanduiding n.o. wil zeggen: niet opgezonden en dus ook vanzelfsprekend
niet onderzocht.

Zou in de gevallen 1 t/m 5 geen nier zijn ingezonden, dan zouden we de
loodvcrgiftiging niet hebben kunnen vaststellen. Een zeer goed voorbeeld
vindt men bij 7a en b. Het betreft hier 2 levers van runderen, afkomstig
van één bedrijf, de eerste lever is negatief, de tweede cchtcr positief. Zou
toevallig alleen de lever van 7a zijn opgestuurd, dan zou de loodvcrgifti-
ging nooit zijn achterhaald!

Onderzoek van alleen nierweefsel is ook niet altijd voldoende, dit kan men
zien aan de nummers 19a en b. Ook deze runderen waren van één bedrijf
afkomstig. De nier van 19a was negatief, het loodgehalte van nier 19b liet
er geen twijfel aan bestaan, dat er op het bewuste bedrijf loodvcrgiftiging
voorkwam. Geval nr. 20 betreft een aantal nertsen afkomstig van een
bedrijf, waarbij de loodgehalten van de organen van c t/m e de diagnose
mogelijke loodvcrgiftiging voor a en b bevestigen. Verder zien we bij 20,
21, 22 en 23 de zeer uiteenlopende waarden die op één bedrijf kunnen
worden gevonden. De nrs. 41 en 42 hebben betrekking op cen vergiftiging
van runderen met loodarsenaat. Hier werd door het vinden van lood in de
organen de bron van de arsenicumvergiftiging vastgesteld. Abnormaal hoge
of enigszins verhoogde loodwaarden van de organen moeten niet altijd
geweten worden aan een loodvcrgiftiging, dit volgt uit de nrs. 43 t/m 48,
waarbij de doodsoorzaak vergiftiging met zinkfosfide, strychnine en thal-
lium bleek te zijn. In deze gevallen zou men kunnen aannemen, dat het
lood uit dc beenderen ten gevolge van de vergiftiging, weer in circidatie
kwam of in de gevallen met thalliumvergiftiging, dat hct gebruikte thal-
liumzout met lood was verontreinigd.

\'l\'enslotte volgen hier de loodgehalten zoals die bij de beoordeling worden
gebruikt: Loodvcrgiftiging, ook indien geen klinnische gegevens bekend zijn:
rund: lever > 50 mg

Is hct loodgehalte van de lever van volwassen runderen > 10 mg/kg maar
kleiner dan 20 mg/kg, dan moeten klinische gegevens bevestigen, dat er
inderdaad van loodvcrgiftiging sprake is. Een gehalte van 10 mg lood/kg
natte lever kan ook alleen maar betekenen, dat de koe toevallig wat meer
lood opgenomen heeft dan anders.

De behandeling met foliumzuur (13), die weinig is toegepast, wordt hier
buiten beschouwing gelaten.

De bovengenoemde therapieën hebben gemeen, dat men bij acute lood-
vergiftigingen voor zover mogelijk, zal trachten het nog in het maag-darm

kanaal aanwezige lood te verwijderen door toedienen van braak- en/of
purgeermiddelen.

Al de therapieën proberen met min of meer succes het lood uit de circidatie
te venvijderen. Dit punt moet als het belangrijkste gezien worden.
Bij dc oude therapie werden chemische tegengiften toegepast, waardoor
„onoplosbare" loodvcrbindingen zouden worden gevormd. Hiervoor ge-
bruikte men o.a. per os caseïne in de vorm van melk, tannine, kaliuinjodide,
oplosbare sulfaten en verdund zwavelzuur. Daar, zoals in het voorafgaande
reeds werd gezegd, de „onoplosbare\' \'loodzouten niet aanzienlijk minder
giftig zijn dan cle oplosbare, is het niet verwonderlijk, dat men met deze
middelen weinig of geen succes had. De toediening van grote hoeveelheden
natrium- of magnesiumsulfaat bevordert alleen door de purgerende werking
een kortere mogelijkheid tot resorptie, maar hierdoor wordt geen lood aan
de bloedcirculatie onttrokken. Verder heeft men geprobeerd resultaten te
verkrijgen met intraveneuze injecties van natriumsulfaat, kaliimijodidc,
colloiclaal kiczclzuin- en colloidale zwavel. Men meende alleen resultaten
te zien bij de colloidale zwavclinjccties.

Vooral in de hinnane geneeskunde bij dc chronische berocpsvergiftigingen
trachtte men dc loodafzctting in het skelet te bevorderen b.v. door het geven
van cen calcirunrijk dieet of door het geven van injecties met calcium-
ghiconaat. Na het verdwijnen van dc vergiftigingsverschijnselen, werd een
langzame ontloding teweeg gebracht door een calciurnarm dieet met ccn
anioncTioverschot (b.v. met ammoniurnchloridc of verdund fosforzuur).
Hierbij ging men van de veronderstelling uit, dat dc lood- en calciurn-
stofwisseling parallel lopen.

Zowel bij dc mens als hij de proefdieren had men veel succes met dc orale
cn intraveneuze toediening van natriumcitraat. (14, 15). Het lood bindt
zich met het citraat tot cen goed oplosbare, complexe d.w.z. weinig gc-
ionisccrdc vei binding, die in de lever zou worden afgebroken; het lood ver-
laat dan via de gal met dc faeces het lichaam. Oraal werden gedurende
14-21 dagen, hoeveelheden van 100-2Ü0 mg/kg lichaamsgewicht dagelijks,
als 5\'/f oplossing verdeeld over 2-3 porties toegediend.
Door de buitengewone resultaten, die men kort na de tweede wereldoorlog
bereikte inct HAL (British Anti IjCwisite) bij arsenicum- en kwikintoxicaties,
had men slechts weinig aandacht meer voor het natriumcitraat.
Dc HAL thcra])ic bij loodvergiftigingen bleek bij proefdieren echter twijfel-
achtige resultaten op tc leveren. Hoewel de intramusculaire injecties van
oplossingen van HAL in arachisolie en benzylbcnzoaat wel cen sterk ver-
hoogde - - volgens .sommigen slechts tijdelijk verhoogde - looduitschciding
geven, durfde men in het algemeen van dit middel geen gebruik te maken.
Lood vormt met B.AL weliswaar een complexe verbinding, maar deze is
zelf aanzienlijk veel giftiger dan dc meeste anorganische loodzouten. Daarbij
komt nog, dat het BAL zelf niet geheel onschadelijk is.
Op het ogenblik heeft men dc strijdvraag over het wel of niet gebruiken
van HiAIj bij loodvergiftigingen practisch geheel o])gcgeven, nu men cen
werkelijk goed thcrapeuticum bezit in de vorm van het calciurn-dinatrium-
zout van ethylcendiaminotetraazijnzuur.

Het dinatriumzout van ethyleendiaminotetraazijnzuur werd met nog enige
andere verbindingen gesynthetiseerd door dc Zwitser Schwarzenbach.
Deze stof bleek in vitro met allerlei kationen zeer stabiele, niet geïoniseerde

complexen te kunnen vormen, hetgeen door Schwarzenbach op
grond van theoretische berekeningen was voorzien. Deze verbinding kreeg
in Zwitserland de gepatenteerde naam: Komplexon III; het vrije zuur de
naam Komplexon II.

Het dinatriumzout is ook in het buitenland o.a. onder de namen: versene,
sequestrene, nullapon en titrijjlex III in de handel. Het bij loodvergiftigin-
geti werkzame Ca-zout wordt in de medische en veterinaire literatuur vaak
aangeduid als Ga-versenaat en ten onrechte ook wel als Ca-E.D.T.A.
E.D.T.A. is nl. de afkorting van het vrije zuur, beter is dus te spreken van
Ca. Na^ E.D.T.A. In de Angelsaksische literatuur gebruikt men wel de
naam edathamil calciumdisodium.

Het blijkt nu, dat in vitro de stabiliteitsconstantc van loodversenaat 10« x
zo groot is als die van calciumversenaat; dit verklaart de uitwisseling van
calcium tegen loodionen. Theoretisch zou bij volledige reactie 1 g calcium-
versenaat 0,5 g lood kunnen binden. In vivo reageert het slechts voor onge-
veer 1 % met lood.

Het dinatriumzout heeft weliswaar een veel groter loodverbindingsvermo-
gen, het is echter bij loodvergiftigingen niet bruikbaar, daar het tegelijker-
tijd zeer veel calcium aan de circulatie onttrekt, met als gevolg tetanische
toestanden.

Het calciumversenaat is ook niet geheel onschadelijk. Afhankelijk van de
diersoort bedraagt de LDr,,, 500—7000 mg/kg lichaamsgewicht. (16). Rij
sectie van dieren, gestorven door een tc grote hoeveelheid calciumversenaat,
werd nierbeschadiging waargenomen. Men veronderstelt, dat in deze ge-
vallen niet alleen het lood, maar ook de in de enzymen gebonden kationen
complex gebonden worden.

Ook bij te langdurige, ononderbroken toepassing van het middel werden
nefrotoxische verschijnselen waargenomen.

In verband hiermee wordt het middel hoogstens een week tot 10 dagen
achtereen toegepast; na een rustpauze van b.v. een week, kan men weer
opnieuw beginnen, indien dit nog nodig is. Is de eerste behandelingsduur
korter, dan kan men ook een kortere rustpauze nemen b.v. 2 dagen wel,
3 dagen niet, 3 dagen wel, 4 dagen niet.

Bij het rund en het paard worden hoeveelheden gegeven van 60-100 mg/kg
lichaamsgewicht per dag, soms over 2 porties verdeeld. (17, 18, 19).
Men kan het middel toedienen:

Ie als intraveneus drui)pelinfuiis in dc halsader: een 2 %-ige oplossing in
fysiologische of in 5 % glucose; druppelsnelheid 60-80 druppels/minuut.
(Rij cen hogere druppelsnelheid treden nevenverschijnselen op).
2e intraperitoneaal: dezelfde oplossing als onder Ie.

3e subcutaan met de onverdunde, 25 %-ige oplossing, waarbij plaatselijk
een tijdelijk pijnlijke reactie o])treedt, of met een met fysiologische of
5 % glucose verdunde oplossing.
Volgens sommigen is daarnaast de orale toediening van MgS04 essen-
tieel; anderen gebruiken dit niet.

Daar gedurende de behandeling dehydrataUe op kan treden, moet indien
nodig\'een vloeistofthcrapie worden toegepast. Acidotische toestanden wor-
den behandeld met natriumbicarbonaat, zeimwverschijnselen met Sedativa
en koorts met antibiotica.

weer spontaan eten en drinken, het kan ook zijn, dat één versenaat injectie
voldoende is (20).

Door de toediening van het versenaat neemt de looduitscheiding sterk toe
en wel voornamelijk in de urine. Het lood is in de urine nog steeds aan
het cthyleendiaminotctraazijnzuur gebonden en het kan dan niet mecr op
de meest gebruikelijke wijze worden bepaald. Het is dus nodig bij inzen-
ding van een urinemonster voor loodbepaling te vermelden, welke therapie
werd toegepast.

Daar het aantal mogelijk vergiften zeer groot en het beschikbare materiaal soms zeer
beperkt is, is het mede in verband met de duur en de kosten van een toxicologisch
onderzoek, in allereerste instantie nodig, dat de toxicoloog de volledige gegevens over
anamnese en sectie en zo mogelijk aanwijzingen over de aard van het vergif ter be-
schikking worden gesteld.

Na enkele algemene aanwiizingen over aard en verpakking van het te onderzoeken
materiaal, worden pathogenese, sectie, chemische diagnose en therapie van de lood-
vcrgiftiging besproken.

Zowel lever als nier van gestorven dieren zijn meestal voldoende om een loodvcrgif-
tiging vast te stellen, maaginhoud is voor het vaststellen van cen loodvcrgiftiging niet
zo belangrijk.

Van levende dieren kunnen het beste facccsmonsters worden onderzocht. Ter controle
van therapeutische maatregelen komt urine in aanmerking, de aard van de therapie
moet echter worden vermeld.

Subcutanc, intraperitoneale of intraveneuze behandeling met calciumversenaat is in
tegenstelling tot de meeste van de oude therapieën werkelijk doeltreffend.

As the number of possible poisons is very great and the available material is some-
times very limited, considering also the duration and expense of a toxicological exa-
mination it is necessary in the very first instance that the toxicology, the complete
data about amnesia and autopsy, and, as far as possible, instructions about the nature
of the poison be made available.

.After some general points about the nature and packing of the material to be exa-
mined, pathogenetic, autopsy, clinical diagnosis and therapy of lead-poisoning are
discussed.

The liver as well as the kidneys of the dead animal are mostly sufficient to establish
lead-poisoning; stomach contents are not so important for the establishment of lead
poisoning.

From living animals samples of the faeces can best be examined. For the control of
therapeutical measures urine comes up for consideration, the nature of the therapy
must, however, be notified.

Subcutaneous, entraperitonical or intravenous treatment with calciumversenate is,
in opposition to most of the old therapcudcs, really effective.

Comme le nombre des poisons possibles est très grand et Cjue les matériaux dispo-
nibles sont parfois très limités, il importe — en rapport aussi avec la durée et les
frais d\'un examen toxicologique — en toute première instance qu\'on mette à la dis-
position de la toxicologie les données complètes sur ranemmèse et la dissection ct, si
possible des indications sur la nature du poison.

Après quelques indications générales sur la nature ct l\'emballage des matériaux à
examiner, on commente la pathogénèse, la dissection, la diagnose chimique et la thé-
rapie de l\'intoxication saturnine.

Tant le foie que les reins d\'animaux morts sont le plus souvent suffisants pour dé-

terminer une intoxication saturnine, pour la détermination d\'une intoxication satur-
nine le contenu de l\'estomac n\'est pas si important. S\'il s\'agit d\'animaux vivants i!
vaut mieux examiner les matières fécales. Pour le contrôle de mesures thérapeutiques,
c\'est l\'urine qui entre en ligne de compte; il s\'agit cependant de mentionner la na-
ture de la thérapie.

Le traitement subcutané, intrapéritonéal ou intraveineux avec du versenat de cal-
cium est, par opposition à la plupart des anciennes thérapies, vraiment efficace.

Bei einer toxicologischen Untersuchung ist er mit Hinsicht auf die grosse Anzahl der
in Fra.ge kommenden Gifte und der Knappheit des oft zur Verfügung stehenden Ma-
terials drin.gend notwendig, dass der Toxicologie sämtliche Gegebenheiten über
.Anamnese und Sektion und, falls möglich, auch Hinweise auf die Art des Giftes an
Hand gegeben werden, um die Dauer und die Kosten einer Untersuchung auf ein
Minimum zu beschränken.

Nach einigen allgemeinen Anweisungen über Art und Verpackung des zu unter-
suchenden Materials, werden Pathogenese, Sektion, chemische Diagnose imd The-
rapie bei Bleivergiftungen besprochen.

Zur Feststellung von Bleivergiftung .genügt meistens Leber oder Niere des verendeten
Tieres, während der Mageninhalt hierbei eine geringere Rolle spielt.
Von lebenden Tieren untersucht man am besten Fäzesproben. Zur Kontrolle der
therapeutischen Maszregeln kommt Urin in Frage; von der Art der Therapie muss
jedoch Mitteilung gemacht werden.

Eine subkutane, intraperitoneale oder intravenöse Behandlung mit Calciumvcrsenat,
ist, im Gegensatz zu vielen veralteten Therapien, tatsächlich wirksam.

2. L. T. FAIRHALL and R. R. SAYERS, Publ. Health Buil. no. 253. 1-32. Was-
hington 1940.

10. W. LYLE STEWART and R. ALLCROFT, Vet. Rec. 68, 723, 1956.
1 1. Niet gepubliceerd waarnemingen.

17. L. W. HOLM, J. D. WHEAT, E. A. RHODE and G. FIRCH, J.A.V.M.A. 123,
383, 1953.

18. L. W. HOLM, E. A. RHODE, J. D. WHE.Vf and G. FIRCH, J.A.V.M.A. 123,
528, 1953.

PIEPKUIKENINDUSTRIE.VOEDERINDUSTRIK EN DIERENARTS
TOEKOMSTIGE CONTROVERSE OF SAMENWERKING?*

Men kan in ons land eigenlijk nog niet van cen picpkuikenindustric spre-
ken, indien men de Amerikaanse omstandigheden op dit gebied in aan-
merking neemt. Zo kan men in cen aantal artikelen in het maandbullctin
van Trouw & Co. N.V.i), over de ontwikkeling van de piepkuikenmesterij
in de U.S.A., zien dat het aantal gemeste kuikens daar toenam van 34 mil-
joen tot 1096 miljoen in nauwelijks 20 jaar (1935—1954).
Niettemin biedt de toekomst voor Nederland duidelijke mogelijkheden aan-
gaande produktie en afzet van lichtere en zwaardere typen mestkuikens,
zowel voor binnenlandse consumptie als voor dc export. Dit perspectief
geeft aanleiding tot cen activiteit uitgaande van die personen en instanties
welke direct of indirect bij het pluimvee betrokken zijn. Prof. R o m ij n
gaf o.a. in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde (1 augustus 1957) reeds
een fysiologische benadering van een milieu-invloed, in casu cen bepaald
voedingstypc, op het metabolisme van het kuiken.

Het is daarom wellicht wenselijk, met betrekking tot enkele nadci te noe-
men aspecten van voeding, teelt, behuizing en hygiëne, een openhartige
mening over dc mogelijke gang van zaken in dc komende „picpkuiken-
industric" naar voren te brengen. Deze mening is vooral gebaseerd op het-
geen in de praktijk zoal verricht en gezegd wordt door personen die zich
reeds meer of minder intensief op dit gebied bewegen.

Door de grote vlucht die de „broilcr"-industrie in dc Verenigde Staten
heeft genomen cn dc steeds toenemende produktie van „broilcrettcs", is
men in Europa opmerkzaam geworden ten aanzien van dc indrukwekken-
de fok- en vocdingsrcsultaten die daarbij bereikt werden. Naast cen lawine
van publikaties in bladen als Fcedstuffs, Poultry Science, World\'s Poultry
Journal, Animal Science, Journal of Nutrition, etc. komt echter Dr. G. F.
C O m b s van de Universiteit te Maryland, voorlopig steunend op dc bepa-
lingen van Dr. G. S. Fra p s-) over vcrtccrbaarhcid van eiwitten voor het
kuiken en dc „productive energy"-waarden van vele vocdcrniiddclen, naar
voren als de figuur die een schema van rantsocnsamcnstclling propageert
waarmee zeer goede resultaten zijn verkregen. Naast publikaties over kal-
koen- cn Icgkiprantsocncri, dc z.g. high-efficiency feeds, heeft C o m b s veel
gewerkt aangaande high-cncrgy rations voor piepkuikens, waarbij hij voor-
al de nadruk legt op het verband dat moet bestaan tussen het eiwitgehalte
en dc cncrgctische waarde voor dc beste vocdcrbcnutting en groei. Dit
verband aangeduid als Caloric-Protcin-ratio (C/P ratio) =

per kg. voer dient voor piepkuikens van O—6 weken ca. 90—92 en voor
dieren van 6—10 weken ca. 107—110 te zijn. Per pound geeft hij de waar-
den 41—42 resp. 49—50. Aangezien het ruwe eiwit afhankelijk van zijn

samenstelling aan essentiële aminozuren zeer in waarde kan schommelen,
ook al met betrekking tot de herkomst van dierlijk of plantaardig voedsel,
tracht hij de waardering daarvan bij cen bepaald niveau aan produktieve
energie (produktieve energie — omzctbarc energie — energie voor onder-
houd, arbeid en warmte, m.a.w. de energie die meetbaar vastgelegd wordt
in de vorm van lichaamseiwit, vct, etc.), via de gehalten aan belangrijke
aminozuren vast tc leggen. Hovendieti zal in ecn praktisch rantsoen steeds
ca. 6—8% in de vorm van prima dierlijk eiwit aangeboden moeten worden
wil men tot een bevredigend geheel komen.

Alhoewel men het tot nu toe reeds bij economisch verantwoorde, prak-
tische, rantsoenen tot conversies van 2,5 bij ccn gewicht van 1 kg. in 8
weken heeft kunnen brengen, tracht Combs\'^) dus de zekerheid van dc
rantsoenherekening nog beter te funderen door bepaling van de hoeveel-
heden essentiële aminozuren die nodig zijn bij een bepaald energie-niveau.
Zo vindt men bijvoorbeeld dat bij een all-mash voor kuikens ouder dan 6
weken met l.OOÖ Cal. produktieve energie per pound en een bijbehorend
gehalte van 20% ruw eiwit de volgende hoeveelheden van de 6 belangrijk-
ste aminozuren, in procenten van het totaal rantsoen, vereist zijn om het
eiwit het best tot zijn recht tc laten komen: methionine 0,43%, methionine
4- cystine 0,76%, argininc 1,14%, lysine 0,86%, tryptofaan 0,19%, glycine
0,96%. Aan tabellen\'\') met gehalten aan aminozuren van de verschillende
voedermiddelen kan men dus zijn ciwitwaarde testen.

Ook hierbij hoort men reeds de kritiek dat men niet het ruwe eiwit maar
alleen het verteerbare deel daai van (v.r.e. waarden door I\' r a p s bepaald)
als maatstaf tegenover de productive energy mag gebruiken om de fouten
van verteerbaarheidsvariaties tegen tc gaan. De verteringscoëfficiënten
(voor de kip gemiddeld 80—85%) van F ra ps zijn later gekridscerd en
gerectificeerd door Dr. H. W. Titus\'\'\'), Prof. Dr. D. L. Anderson
(Massachusetts) en Dr. H. W. Hill.

theoi etisch afgeleid bi j \\ ei tei ingsco(4ficiëiiten van 80—85%., met boven-
dien een bepaling van het kwantitatieve aminozuren patroon bij (en be-
paald niveau van energie, levert al ecn vrij bewerkelijke rantsoen bereke-
ning.

Tocli is ook deze benadering nog niet geh.-el verantwoord als men bedenkt
dat het aminozurcn])atroon chemisch (opgegeven in granunen aminozuur
per 100 gram voedsel of in grammen jjcr 16 gram stikstof) door hydrolysc
van het gehele eiwit wordt bepaald, terwijl daarnaast dc behoefte aan een
bepaald schema van aminozuren met giften van zuivere aminozuren aan
pro(4dieren benadeid is. Het contact nu tussen deze twee waardeiingen
wordt echter doorkruist door de biologische waarde, waarbij men gerede-
lijk kan veronderstellen dat bij cen bepaald verteringspercentage b.v. 80%
van het ruwe eiwit dit percentage i.e. 80% niet geldt voor ieder samen-
stellend essentieel aminozuur. Een toepassing van correctiefactoren voor
iedere voedingsstof ten aanzien van zijn aminozuren verhouding blijkt dus
nodig. Uit een persoonlijke mededeling van Prof. Dr. J. B. Allison«)

van de Rutgers Universiteit komt liieromtrent naar voren dat in de Ver-
enigde Staten momenteel een onderzoek gaande is om deze biologische
analyse via kunstmatige verteringsmedia (nabootsing van de darm in vitro)
tc benaderen.

Men krijgt dus hct gevoel dat men straks zal gaan spreken over dc verhou-
ding productive energy: verteerbaar aminozuurpatroon, waarbij voor ieder
gehalte aan energy de verteerbare nivcau\'s van de essentiële aminozuren
zullen zijn benaderd.

Ook dc productive energy waarden van F r a p s zijn echter sterk aan
kritiek onderhevig. Vele waarden zijn n.1. niet geheel passend theoretisch
afgeleid. Voor de granen zijn zij vrij juist bevonden, voor andere voedings-
middelen is dit minder het geval. Dc door Titus en Anderson ge-
uite mening is dat dc productive energy waarden van F r a p s zo lang
bruikbaar zijn totdat voldoende gegevens over nauwkeuriger metabolisable
energy\'^) waarden zijn verzameld. Deze vorm van energie voor de kip
is een betere maatstaf, doordat hij aan minder fouten onderhevig is bij
de bepaling ervan (Cornell).

Het een en ander overziend komt men tot dc gedachte dat voor een goed
slagen van de piepkuikenproduktie de volgende grondslagen bestaan:

1. Foktechnisch heeft men dieren nodig die, qua kleur, vlees — vet —
beenderverhouding, lichaamsbouw, bcvcdcrings- en groeisnelheid be-
nevens groeiconversie, voldoen ten opzichte van hct geboden milieu,
met als hoofdzaak de voeding.

2. Vocdingstcchnisch dient een rantsoen gemaakt tc kunnen worden dat,
naast cen juiste verteerbare eiwitwaarde - energieverhouding en een
juiste dosering van vitamines, mineralen en andere ergonen, volop
stromend prima drinkwater, cen goede smaak en technische produ-
ceerbaarhcid heeft, tegemoetkomend aan de genetische potenties van
het gegeven piepkuiken.

3. Zoötechnisch moet een hokmilieu bestaan dat samen met verzorging
en voeding hct kuiken zoveel mogelijk kansen biedt.

4. Hygiënisch is cen systeem van belang dat dc drie bovengenoemde za-
ken ten volle ondersteunt en wederkerig steun krijgt van die drie
zaken.

Wat betreft de voeding kan nog opgemerkt worden dat, eveneens aan het
energie-niveau hakend, een adequate voorziening van \\itaminen en mine-
ralen de nodige prohlcnien brengt die de industrie van vcevoedcrsspccia-
lité\'s zal moeten oplossen. Dc verhoogde behoefte bij meer energie aan ver-
schillende H-componenten als coënzynien van dc intermediaire stofwisse-
ling dient stuk voor stuk nagevorst tc worden. Over Choline en B12 zijn
al gegevens. Zo is b.v. dc behoefte aan 1512 van normaal voer naar voer
met 20% vet 20x gestegen.

Aan de hand van wat reeds is genoemd zien wij dus dat hct fenotype piep-
kuiken praktisch gevormd wordt door het aanwezig genotype (gebruiks-
kruising etc.) beïnvloed door voeding, hokklimaat en hygiëne. Deze vier
zaken nu grijpen zo dicht ineen dat men wel zou kunnen beweren, dat
voor cen goede uitslag de fokker, de vocderindustrie, dc mester, de dieren-
arts en dc pluimvceconsulent niet gemist kunnen worden. Sterker nog, de
een kan niet buiten de ander werken zonder ernstig aan het economisch
effect van de mesterij afbreuk te doen.

Academisch maar nog oneconomisch kan men in de U.S.A. reeds wijzen
op een gewicht van 3 pounds in 8 weken met een conversie \\an 1,6.
Praktiscli liggen die getallen op ver boven de 2 pounds respect, ver be-
neden de 3 in dezelfde tijd met voldoende winst voor het bedrijf. „High-
Energy" \\oeders met verwelking tot boven de 20% vet in academische
proeven en met 10% vet in dc praktijk Normen dc inhoud van tal van
publikaties.

Grondslag 1. (Foktechnisch) Zeer matig met uitzondering van wellicht
enkele kiuisingen.
ad 2. (Vocdingstechnisch) Men begint in cle praktijk met voeders,
volgens de C o m b s-nornien samengesteld, met middel-
matige energie.

Contact tussen 1 en 2 moet echter nog komen, want men
bedenke clat dc genoemde normen in de U.S.A. gevormd
zijn tijdens de groei van grondslag 1 en 2 naar elkaar toe!
Wat voor de U.S.A. kuikens als juiste norm geldt behoeft
nog niet direct op cle Nederlandse genotypes te passen. Wat
dit betreft kan men in Nederland, aannemende clat men in
de U.S.A. na veel vallen en opstaan de juiste piepkuikens
heeft verkregen, twee wegen bewandelen:

b. De voeding direct op cle U.S.A. normen zetten en zien
dat men dc daartoe geschikte kuikens krijgt! (alweer
aannemend dat de U.S.A. normen de ideale zullen blij-
ven; voorlopig althans lijken ze dc beste).

Volgens a. moet het gehele Amerikaanse werk hier gerepe-
teerd woiclen hetgeen wcllicht onbetaalbaar is.
Volgens b. moet cle fokker alles doen, in samenwerking met
toesbcdrijx\'en, zoals in Putten en Purmerend, hetgeen lang-
zaam gaat, maar onontkoombaar is. Aan de fokkers en
toctsbcch ijven kunnen clan door cle mengvoederindustrie die
voeders geleverd worden die \\olgens hcclendaagse inzichten
het gewenste kuiken mede kunnen helpen bepalen,
ad. 3. (Zoötechnisch) Het een en ander kan door de pluimvee-
voorlichtingsdienst verder ontwikkeld worden door het werk
op de twee bovengenoemde grondslagen tc baseren. Geluk-
kig is onze behuizing niet de slechtste in Europa,
ad. 4. /Hygif\'nisch) Voor dc diergeneeskunde een ]Droblcem om-
dat in Amerika de hygii\'ne vrijwel versmolten is met de
voeding en vlotweg in het toch al moeilijke spel van fok
en voeding woidt ingevoegd. „Medicated feed", een begrip
in de U.S.A., kan hier een controverse veroorzaken die de
samenwerking van genoemde belangstellende partijen in de
weg staat. Moet dus tegelijk de hygiëne van buiten af (pre-
ventief en curatief) en van binnen uit (resistentie) bena-
derd worden of voornamelijk van buiten af? Het eerste
schijnt in vele gevallen in de U.S.A. het gevalt ook al t.a.v.
toepassing van medicated feeds in de fokkerij.
Profylactische entingen niet alleen maar ook antibiotica

(chemotherapeutica), coccidiostica (antiparasitica), sti-
mulantia (arsenicals, hormonen, e.d.) en andseptica gaan
regelmatig door het voer. Een hele apothekcrswinkel om dc
genetische- en resterende milieutekortkomingen op te van-
gen wordt daar door de veevoederindustrie geleverd.

Het spel tussen fok, voeding, hok en hygiëne ligt dus in Amerika zó, dat de
dierenarts alleen occasioneel (bij doorbraak gevallen) geconsulteerd
wordt, en vaak pas dan nadat de drug-store-baas er geen raad meer op
weet en de „ask the x man" evenmin.

Hoe zal ons standpunt hiertegenover worden? Een vraag die even zovele
meningen oproept als cr belangen zijn. Een gezond standpunt t.a.v. dier-
hygiëne en hokbouw en tegenover prcventiva in het voer lijkt op het eer-
ste gezicht prachtig. In dc praktijk echter blijkt de winstmarge per kuiken
zo gering, dat alleen grote koppels in grote hokken interessant zijn. Daar-
bij komt dat de mester het risico van ziekte niet wenst te lopen; bovendien
zijn de arbeidslonen zo hoog dat men liever een apothekcrswinkel in zijn
voer schijnt te hebben (hecht men nog steeds iets geloof aan wondermid-
delen? sic!) dan dat men regelmatige decplittcr verzorging, hokrciniging,
e.d. toe wil passen.

Een ontwikkeling in ccn voor dierenartsen gezond lijkende richting blijkt
dus in de eerste plaats af te hangen van hetgeen dc consulent en dc alge-
mene landbouw- en vcctceltscholing de mester biedt. Een nauw contact
ook op dit terrein tussen deze partijen inclusief dc vo{?dcrindustric met de
dierenarts dient geen illusie tc zijn.

Slechts als ziekten en groeistoornissen zo weinig voorkomen dat prcventiva
in het voer voor de mester overbodig en dus oneconomisch lijken, zal men
op het piepkuikenbedrijf dc ideale toestand van een proefstation b\'^naderd
hebben. Of dit in dc toekomst gerealiseerd zal kunnen worden is nog een
open vraag.

De meeste mesters zullen zich dus onder de tegenwoordige praktijkom-
standigheden alleen veilig wanen in dc strijd om dc produktie indien prc-
ventiva toegepast worden. Tot de tijd dat cle zootechniek en de algemene
hygiëne zo\'n hoog peil bereikt hebben dat medicatcd feeds oneconomisch
zijn (m.a.w. tot dc tijd dat coccidiosc en massa infecties en strcsses vrijwel
tot het verleden behoren?) zal dus het gevaar voor cen controverse het
grootst zijn. Intussen kunnen dierenartsen, die ingeschakeld zijn en in dc
toekomst nog meer ingeschakeld zullen worden in de voedingsproblemen,
excessen trachten tc vermijden door cen, zij het moeilijke, bemiddelende
rol te spelen tussen practicus, consulent, proefstation en vocdcrlevcrancier.
Openhartigheid tegenover iedere partij zonder een van hen tc benadelen
is nodig om tot cen beter contact in deze materie te kunnen geraken.
Dc situatie waarbij medicatcd fecd onnodig is lijkt voor de practicus het
rnecst interessant, alhoewel intussen toch voldoende mocilijklicden zullen
rijzen die hem bezig zullen houden. Vooral het gebied van de virusziekten
(veelal niet direct te beïnvloeden door „drugs") zullen het terrein van dc
dierenarts blijken te zijn waarin uitsluitend hij kundig en bevoegd is om
in te grijpen.

Naast de opvoering van de hygiëne zou dus de fok op resistentie uitge-
voerd kunnen worden. Dit laatste belast de fokkers wel zeer zwaar. Aan
de ene zijde kunnen en mogen zij dus daartoe geen prcventiva toepassen
bij de vorming van stammen en inteeltlijnen en bij het zoeken naar ge-

schikte combinaties, anderzijds wordt de selectie zeer streng zodat de fok-
kern wel erg inkrimpt. Bovendien fokt men dus op voer dat (alleen mis-
schien in dc verre toekomst) niet in de praktijk gebruikelijk is en levert
daardoor kwaliteiten die door de mesters toch niet gewaardeerd worden.
Men kan zodoende zijn hogere kuikenprijs niet verdedigen. De mester
werkt voor zijn directe belang, dc fokker voor zijn toekomstige. Het eerste
brengt meer in het laadje dan het tweede. Hier kan dus ook een contro-
verse ontstaan die zijn nadelige terugslag heeft op de zekerheid van de
uitslag zonder medicated feeds.

Dat al deze zaken bovendien sterk afhankelijk zijn van de successen die
dc piepkuikenindustrie zal weten te boeken op de afzet van het produkt in
binnen- en buitenland maakt de zaak nog ingewikkelder, vooral als het
ene land geelbenig en het andere witbenig, het ene gekapoeneerde (hor-
moonbehandclde) dieren en het andere dieren zonder hormonale behan-
deling verlangt, zaken dus die cen uniforme fok doorkruisen.
Inmiddels, tot de orde van de dag overgaand, is de industrie die meng-
voeders en spécialitc\'s levert bezig om d.m.v. proeven en praktijkresultaten
de grondslag no. 2 te realiseren in de hoop dat hetgeen in punt 1, 3 en 4
staat haar werk zal weten om te zetten tot een bloeiende piepkuiken-
industrie.

Door de sterke opkomst van de piepkuikenindustrie in de U.S.A. is het mesten van
kuikens in Nederland in de algemene belangstelling komen te staan.
De toepassing van moderne inzichten in de pluimveevoeding dient samen te gaan
met de fok van geschikte piepkuikens. Een beschouwing van 4 grondslagen n.1.;

laat uitkomen dat een openhartig contact tussen de personen en instanties die op
deze gebieden werkzaam zijn voor een goed resultaat, nodig is. De bestaande tegen-
stellingen kunnen in dit verband daardoor beter opgelost worden. In afwachting van
de vooruitgang op het gebied van fokkerij, behuizing en hygiëne is de voederindustric
bezig de moderne voeders aan de kuikenhouders ter beschikking tc stellen voor zover
dit economisch reeds verantwoord is.

By the rapid extension of the broiler industry in the U.S.A., the fattening of broilers
in Holland has come more and more into the light of public interest.
The application of modern conceptions in nutrition should correlate with the breeding
of the right kind of broilers. A survey about 4 principles, viz.;

makes it clear that a good and frank contact between the persons and authorities
which are working in these fields is necessary to obtain good results. In this way it
will be possible to solve the existing controversies much better. Pending the progress
in the field of breeding, housing and health conditions, the feed industry already puts
the modern feeds at the disposal of the poultry keepers, as far as this is justified eco-
nomically.

Par suite dc l\'extension rapide de l\'industrie de poussins d\'engraissement aux Etats-
Unis, l\'intérêt général a été éveillé aux Pays-Bas pour l\'engraissement de poussins.
L\'application des conceptions modernes dans la nutrition doit être accompagnée de
l\'élevage de poussins appropriés. Un aperçu de 4 principes, à savoir:

fait ressortir qu\'un bon contact entre les personnalités et les autorités travaillant dans
ces domaines sera nécessaire pour obtenir de bons résultats. De cette manière il sera
possible de résoudre beaucoup mieux les controverses existants. En attendant le
progrès dans le domaine de la reproduction, logement et hygiëne, l\'industrie des ali-
ments composés met déjà les aliments modernes à la disposition des éleveurs de
volaille autant que ceci est justifié économiquement.

Durch den grossen Aufschwung der Mastkükenindustrie in den Vereinigten Staaten
ist die Kükenmast in Holland in das Scheinwerferlicht des Interesses gekommen.
Die Anwendung der modernen Auffassung in der Ernährung soll zusammengehen
mit der Zucht von geeigneten Mastküken Eine Betrachtung von 4 Grundsätzen,
nämlich :

hebt hervor, class ein offenherziger Kontakt zwischen den Personen und Behörden,
die auf diesen Gebieten tätig sind, notwendig ist um ein gutes Resultat zu erzielen.
In dieser Weise werden die bestehenden Streitgegensätze viel besser gelöst werden
können. In Erwartung der Fortschritte auf dem Gebiete der Zucht, Haltung und
Hygiene stellt die Futterindustrie den Kükenhaltern schon die modernen Futter zur
Verfügung, insoweit das wirtschaftlich schon verantwortet ist.

LITERATUURLIJST
*) Intussen is een publikatie versehenen van F. W. Hill en Ruth Renner, die de
kwestie van „metabolizable energy values of feed stuffs for poultry and their
use in formulation of rations" in extenso behandelt (zie Proceedings 19.57 Cornell
Nutrition Conference for feed manufacturers, nov. 1, 1957).

Trouw & Co. N.V. : cf. de bulletins van oct. \'51, juli \'53, juli \'54, oct. \'54, dec.
\'55, maart \'56, juli \'56, juli \'57.

•\') G. F. Combs: Rantsoenberekening voor broilers, Feedstuffs 19, January 1957.
G. F. Combs: Studies with practical Broiler-rations. Proceedings L\'nivcrsity
of Maryland 1958 Nutrition Conference for Feed Manufacturers. March 20-21,
1958.

\'•) Titus, 1957. Tabellen voor verteringscoëfficiënten, omzetbare en productieve
energie der verschillende voedermiddelen. Verkrijgbaar door aanvraag aan Feed-
stuffs.

") .\\llison. Symposium on amino-acids in human and animal nutrition, 19 juli
1957; overzichten bij Trouw & Co. N.V. te verkrijgen.

") Zie tabellen van Titus en de bespreking in de maandbuHetins van Trouw & Co.
N.V., maart en juli 1956.

Door toezending van een big van ± 3 weken op 14-15-1957 uit de praktijk
van eollega J. L. Vlasblom te Lopik kwamen wij in kennis met een ziekte-
geschiedenis op een groot xarkensfokbcdrijl, die zich misschien nu, na af-
loop \\an het anamnetisch en laboratoriumonderzoek, het meest een\\oudig
als volgt laat bcschiijven:

Op dat bedrijf dan, waar gewoonlijk een dertigtal zeugen wordt gehouden,
waren 10 drachtige zeugen in één hok samengebracht met de bedoeling
deze tegen de werptijd in een grote schuur, waar verscheidene hokken aan-
wezig waren, te laten biggen. De dckdata van deze zeugen waren niet pre-
cies bekend, zodat later, toen de biggen geboren werden, ook moeilijk met
zekerheid kon worden aangegeven of elke zeug op tijd, dan wel enige tijd
hiervoor haar biggen ter wereld had gebracht. Een feit is echter, dat hoe-
wel aan deze zeugen tijdens d drachtighcid nooit iels abnormaals was op-
gemerkt, tijdens dc eerste 6 worpen, die achtereenvolgens plaats vonden,
gedeeltelijk gemummificeerde, normaal uitziende levenloze en slechts en-
kele levende biggen werden geboren, zodat ± 3 maanden hierna slechts 7
normale biggen aanwezig waren.

De oorzaak van deze débacle was niet opgehelderd geworden. Enting met
kristalvioletvacicn tegen varkenspest had voor de drachtigheid plaats ge-
had. Een onderzoek op de aanwczighciil van een Brucella infectie en
Leptospirose alsmede andere eventuele bacteriële oorzaken door de Rijks-
seruminrichting had een negatief resultaat gehad.

Tijdens de volgende 4 worpen die [)laats vonden werden slechts normale
biggen geboren en wel in bevredigend aantal. Toen dc biggen van de 7e
worp 3—4 weken oud waren, traden met tussenpozen van één tot enkele
dagen stcifgcvallen in de kopjjcl op, waarvan ons het 3e op 14-10 be-
reikte, met de mededeling, dat het tlicr onder verschijnselen van een encc-
phalitis was gestorven. Ojj 8 oktober was het behandeld met penicilline en
ccn sulfapreparaat evenals dc overige koppclgenoten. Het dier was toen
nog kerngezond geweest. Oj) 10 oktober bleek het echter atactisch en
„fietste" later op zijn zijde liggend door hel hok. Een volgende behandeling
met hoge doses penicilline cn streptomycine had niet mogen haten. Sinds-
dien had de practicus zijn behandelingen vooitgezet van dc overige van
de koppel, die succcssicvclijk ziek waren geworden, aanvankelijk schijn-
baar wel met enig succes. Eén big bv.v., die niet meer kon lopen en dwang-
bewegingen vertoonde, was na een behandeling met chlooramfenicol ge-
heel normaal gewoixlen en gebleven. Later lid de toestand zich echter
weer minder rooskleurig aanzien. De weinige dieren die tenslotte overble-
ven, bicken meestal verre in groei ten achtel. Zc waren kortademig en met
de achterbenen ver onder het lichaam gesehoven en enigszins gebogen rug,
waren ze na opjagen moeilijk tot lopen te bewegen.

In het belendende hok, waar de 8e zeug met biggen vertoeft, maken ver-
scheidene biggen gedurende enkele dagen ook een matte indruk. Als deze

dieren echtcr na behandeling weer beter worden, wordt de ziekte in deze
koppel achteraf in verband gebracht met het feit, dat dc biggen cen weck
geleden gecastreerd zijn. Voorts bevinden zich in deze stal nog verschei-
dene koppels varkens, die gemest worden en o.a. ook de 9c en 10e zeug
met normale koppels biggen. Bij geen dezer varkens is tot het afsluiten
van dit onderzoek ziekte opgemerkt.

Dc sectie van de toegezonden big brengt weinig bijzonderheden aan het
licht. Onder het endocard worden enkele bloedingen opgemerkt. Het cul-
tureel onderzoek van dc verschillende organen, waaronder dc hersenen,
heeft een negatief resultaat. Bij histologisch onderzoek van dc hersenen
worden echter tal van veiandcringen waargenomen. De bloedvaten zijn
vaak met verscheidene lagen dikke celmantels omgeven, in hoofdzaak be-
staande uit lymfocyten. Aan het vaatendothcel worden degeneratieve ver-
anderingen waargenomen. De veranderingen betreffen zowel dc meningen
als de grijze en witte substantie. Diffuse en focalc gliacelwockcringen
springen duidelijk in het oog.

Op grond van dczc bevinding worden muizen met cen suspensie van dit
hersenmateriaal intraccrcbraal gcïnfcctccrd. Na 2 dagen maken dc diertjes
cen zieke indruk, waarna ze op dc derde dag onder steeds toenemende
dwangbcwcgingen en paralytische verschijnselen sterven. Een dezer mui-
zen vertoont een duidelijk krabcffect op dc kop. Met cen suspensie van
hersenmateriaal van dczc muizen wordt nu cen konijn subcutaan geïnfec-
teerd. Na 3 dagen sterft dit dier, na dc typische jeukverschijnsclen bekend
van het ziektebeeld van Aujeszky tc hebben vertoond.
Nu éénmaal is vastgesteld, dat de verschijnselen opgemerkt in cen koppel
biggen van dit bedrijf tc wijten zijn aan cen infectie met het virus van
Aujeszky, wordt nu ± 2 maanden na dato getracht na tc gaan of het
massaal levenloos geboren worden van biggen bij dc eerste 6 zeugen op
dezelfde grondslag zou kunnen berusten en wel door middel van dc z.g.
virus-scrum ncutralisatieprocf.

Als virusbron wordt hiervoor gebruikt hersenweefsel van cen konijn, dat na
intracercbrale injectie met het virus was gestorven en gedurende enige tijd
bij 4° C. in 50% glycerine was bewaard. Een indruk van dc viridentie van
clit materiaal voor caviae werd verkregen door series van 2 dieren intra-
musculair tc infecteren met dalende hocv(;elheden hcrscnsusjjcnsics van
20% gemengd met gelijke hoeveelheden normaal varkensscruni. Een hoe-
veelheid van 0,2 cc. van dit matciaal bleek hierbij ccn geschikte hoeveel-
heid als tcstdosis te zijn.

0,2 cc. hersensuspensie van 20% wcril nl. gedurende dc nacht in contact
gebracht met cen gelijke hoeveelheid serum en dalende hoeveelheden van
cen serum van een varken, dat cen maand geleden cx[jcriinentccl met het
virus van Aujeszky was geïnfecteerd. Het bleek nu, clat caviae na intra-
musculaire injectie van dczc virus-scrunnncngscls behoed werden voor
ziekte door 0,5—0,05 cc. antiscrum, terwijl dc controledieren na 3—4 da-
gen onder typische verschijnselen stierven.

Dc bovenstaande controles in acht genomen, werd nu scrum onderzocht
op dc aanwezigheid van neutraliserende antilichamen van 2 zeugen, die
levenloze biggen hadden geworpen, 2 zeugen waarvan dc bigen op dc
leeftijd van 3—5 weken ziek geworden waren en 2 zeugen, waarvan de na-
komelingen geen ziekteverschijnselen hadden vertoond.
Slechts de caviae, geïnfecteerd met virus -f- serum van de laatste 2 zeugen,

stierven binnen de controletijd. De overige bleven leven zonder ziektever-
schijnselen te hebben vertoond.

Mede in acht genomen dc ziektegeschiedenis op dit bedrijf, lijkt het aan-
tonen van neutraliserende antilichamen tegen het virus van Aujeszky in
het bloed van dc aborterende moederdieren voldoende waarborg te bicden,
dit aborteren te verklaren op basis van een infectie met dit virus tijdens
de drachtigheid.
Discussie:

De ziekte van Aujeszky bij varkens verloopt niet zo dramatisch en typisch
als wij dit gewend zijn bij dc meeste andere diersoorten. Jeuk, het meest
karakteristieke verschijnsel der ziekte, wordt bij varkens vrijwel nooit opge-
merkt. Wel bestaat er vaak een toestand van hyperaesthaesie, wat blijkt
bij betasten of bekloppen van de huid.

Bij oudere varkens verloopt de ziekte, een enkel sterfgeval daar gelaten,
meestal licht. De hierbij optredende geringe temperatuurverhoging, de
voorbijgaande verminderde eetlust en de sufheid worden vaak niet eens
opgemerkt.

Hoe jonger het dier echter, hoe ernstiger de reactie wordt. Koppels jonge
biggen kunnen binnen 48 uur uitgestorven zijn; bij oudere dieren worden
dc kansen op herstel groter en blijven meestal enkele dieren gespaard. Bij
het jonge dier treden, althans in het begin, verschijnselen van de kant van
het centrale zenuwstelsel meestal o]) dc voorgrond. Soms zijn dc dieren ge-
exciteerd; rusteloos woelen in het stro, tandenknarsen, schuimbekken en
bijten in voorwerpen kunnen worden op gemerkt. Meestal verliezen de
dieren al gauw de macht over hun bewegingen en beheersen dwangbewe-
gingen en voortschrijdende verlammingen, vooral beginnend in dc achter-
hand, het beeld, waarna dc dood gewoonlijk binnen enkele dagen intreedt.
Afwijkingen in dit ziektebeeld komen echter voor: Zo zagen wij enkele
koppels biggen, waarin reeds enige weken geleden de eerste dieren onder
hersenverschijnselen waren gestorven. De koppels als geheel maakten een
weinig uniforme indruk. Naast normale levenskrachtige individuen wer-
den vermagerde, aan diarree lijdende diertjes aangetroffen, die meestal
geen verschijnselen van de zijde van het zeunwstelsel vertoonden. In het
bloedserum van deze diertjes werden echter antilichanrcn tegen het virus
aangetoond.

Van de ziekteverschijnselen, die in het bovenbehandelde ziektegeval wer-
den vermeld, trekt dat van dc abortus, of zo men wil, het massaal leven-
loos geboren worden der biggen, wel de meeste aandacht. Dit is tevens
het verschijnsel in de ziektegeschiedenis van cen groej) varkens, dat de
onderzoeker meestal voor een onoplosbaar raadsel plaatst. Micro-orga-
nismen kunnen zelden als oorzaak worden aangetoond. Een enkele maal
troffen wij in het verleden de vlckziektebactcrie als zodanig aan. Brucella-
of leptospireninfecties waarnaar in voorkomende gevallen vlijtig wordt
gezocht, werden door ons nog niet waargenomen.

Het is bekend, dat het individu in utero vaak gevoeliger voor bepaalde
virusinfecties is dan het moederdier zelf, zodat, waar tijdens een infectie
het foetus sterft, dc moeder slechts cen lichte klinische of subklinischc in-
fectie doormaakt. Voor het varken, dat tijdens de drachtigheid met var-
kenspestvaccin (in het bijzonder de z.g. levende vaccins) is behandeld, is
dit in Nederland de laatste jaren af en toe een onaangename en zeer scha-
delijke realiteit gebleken. Young (1) heeft met betrekking tot varkens-

pest vastgesteld, dat de schade aan het foetus toegebracht het grootst is, als
de vruchtvliezen tijdens de infectie nog niet volledig zijn ontwikkeld, dat
betekent dus tot de 28e—30e dag na dekking. Tegen een infectie na dit
tijdsdp zou het foetus belangrijk beter bestand zijn.

r. ordon en Luke (2) infecteerden echter cen zeug, die tien weken
drachtig was intranasaal met het virus van Aujeszky met ernstige gevolgen
voor de nakomelingen. 5 dagen na dc infectie weigerde de zeug het voedsel,
waarna het dier na enkele dagen herstelde. Direct na hct klinisch herstel
echter vertoonde hct dier gedurende 3 dagen verschijnselen van oestrus.
De zeug aborteerde cchtcr niet, maar na 6 weken werden 1 1 gemummifi-
ceerde biggen geboren. In hct in de aanhef bcschrcven ziektegeval mag
men ook aannemen, dat de zeugen in cen later tijdstip dan dc 30c dag
van de drachdgheid geïnfecteerd zijn, omdat dc dode en levende biggen
een vrijwel voldragen indruk maakten.

De economische betekenis van de ziekte van Aujesky voor varkens wordt
gewoonlijk niet hoog aangeslagen. Hierbij wordt dan \\ooral gedacht aan
hct milde, klinische verloop bij oudere dieien en de sporadisclie wijze van
voorkomen. Als men cchtcr bedenkt dat, zoals Shopc (3) reeds vast-
stelde, het virus ook bij milde infecties reeds in de incubatietijd en enige
tijd na het klinisch herstel via hct neussHjmvlics kan worden verspreid, dan
krijgen ook de z.g. sdlle infecties van dc oudere dieren hun betekenis.
Onder bepaalde omstandigheden zou hct ivrus ook via de melk verspreid
kunnen worden (4). Algemeen bekend is dat de ziekte van Aujeszky bij
het varken cen meer contagieus karakter draagt dan bij de andere dier-
soorten.

Binnen betrekkelijk korte tijd stelden wij dc infectie vast op 3 bedrijven,
resp. in het Westen, midden en Oosten van ons land, als gevolg van min
of meer toevallige materiaalinzendingen. In elk geval was de schade aan-
zienlijk, hoewel hct meest sprekend in het besproken ziektegeval, door de
aanzienlijke sterfte tijdens de geboorte.

Ik geloof dan ook nic,t dat wij goed doen de ziekte van Aujeszky bij var-
kens voor te stellen als cen lijden van geringe betekenis, dat slechts zelden
voorkomt, maar dat wij er veeleer rekening mee moeten houden, dat wij
de ziekte als gevolg van het wisselend klinisch beeld als zodanig vaak niet
hebben onderkend. Hieraan zou b.v. tc denken zijn in gevalicn waarbij
zeugen, na langere of kortere tijd drachtig tc zijn geweest, plotseling weer
iti oestrus verkeren of wanneer levenloze cn gemuimnificeerde biggen op
onverklaarbare redenen ter wereld komen. Anderzijds mag cchtcr ook niet
vergeten worden, dat door waaidcring van klinisciic \\crschijnsclen alleen
verwisseling met cncephalitides van andere ooisprong als b.v. door strepto-
kokken en varkenspestvirus zeer goed mogelijk zijn.

Hct histologisch hersenonderzoek heeft eveneens en dan nog slechts onder
bepaalde omstandigheden, voor het stellen der diagnose slechts betrekke-
lijke waarde. Zo werd b.v. opgemerkt, dat bij biggen, die ± 2 weken aan
de ziekte hadden geleden, bij hct routine-onderzoek geen histologische ver-
anderingen in hct hersenweefsel konden worden aangetroffen. Tevens kon-
den bij bestaande histologische afwijkingen geen essentiële verschillen
worden aangetoond met die, welke gewoonlijk bij een varkenspestinfectie
worden opgemerkt. Anderzijds wordt echter gemeld, dat voor zover bij
varkens, die geleden hebben aan de ziekte van Aujeszky veranderingen

aan het ruggemerg zijn aangetroffen, deze alleen betrekking hebben op de
dorsale hoornen.

De wisselende bevindingen tijdens en na het leven, die in het bijzonder
bij varkens dus weinig specifiek kunnen zijn, maken proefdierentingen
voor het stellen der diagnose noodzakelijk. Suspensies van virushoudend
mateiiaal, meestal delen van het centrale zenuwstelsel, subcutaan bij het
konijn toegediend, maken dat dit dier in dc loop van 3—4 dagen sterft, na
typische jeukverschijnselen te hebben vertoond. Gordon en Luke
vonden bij hun proefdierentingen met materiaal, afkomstig van \\arkens,
dat het konijn wel stierf, cchtcr zonder dat het jcuk\\\'ersehijnsclen had ver-
toond. Jeuk werd pas o))gcmerkt na 2 of 3 passages van het virus. Bij onze
proefdierentingen hebben wij een dergelijk afwijkend gedrag niet opge-
merkt.

Hij reeds langer bestaande ziektegevallen, waar hcrsenlesies bij het routine-
onderzoek niet met zekci heid konden worden aangteoond, hebben wij door
het aantonen van virus-neutraliserende antilichamen in het bloed de diag-
nose gesteld.

Een poging door diffusie van \\irus en antilichamen in een agarvocdings-
bodcm een duidelijk zichtbare precipitatie tc bewerkstelligen, zoals met an-
dere virussen met sucecs is gedaan, is in eerste instantie niet gelukt.
Het virus van Aujeszky is vrij groot en men zou daarom in voorkomende
gevallen van ziekte een behandeling met een brecd-spectrum antibioticum
kimnen overwegen. Volgens C h r i s t o d o u 1 o u en T a r 1 a t z i s (5) zou
aureomycine virulieicle eigenschap]3en bezitten. Van 2 vaikens, die intra-
ccrebraal werden geïnfecteerd, behandelden wij 1 na het optreden van
klinische verschijnselen 2x daags gedurende 5 dagen met 1 gram chloor-
amfenicol intramusculair. Dit dier is genezen, terwijl de controle, na en-
kele dagen kliniseh ziek zijn, is gcstorxen. Men zal echter m.i. goed doen
de hoop in hoeverre deze ene uitslag ons perspectief mag bieden op een
succesvolle therapie onder praktijkomstandigheden, niet te hoog aan te
slaan zolang niet op meer uitgebreide schaal in deze richting is gewelkt.
Bovendien zullen resultaten van een of andere behandeling in de praktijk
steeds moeilijker te beoordelen zijn, omdat innners ook ernstig zieke var-
kens soms spontaan genezen.

Belangrijker dan dc behandeling \\an het zieke individu lijkt dc oplossing
van de vraag, op welke wijze uitbraak der ziekte op een bedrijf kan worden
voorkomen en verspreiding der infectie kan worden tegengegaan. Reeds
vrij spoedig na dc onderkenning van haar ware aard is het optreden van de
ziekte van Aujeszken in verband gebracht met ratten, die als infecticbron
zouden dienen. In een deel der gevallen is dit juist gebleken. Uit het voor-
gaand, zoals ook uit tal van andere mededelingen, is echter wel komen
vast tc staan, dat vooral het oudere varken in de meeste gevallen als de
infcctiebron voor het jongere individu zal dienen. Go r d o n en Luke ver-
richtten in deze richting enkele experimenten. Meer uitvoerige onder-
zoekingen zullen echter nodig zijn, om te weten tc komen, hoe cle verhou-
dingen OJ) dit gebied precies liggen, opdat verspreiding binnen en buiten
het bedrijf doeltreffend kan worden vermeden.

Als in een koppel varkens dc ziekte eenmaal is opgetreden, zal men mo-
menteel weinig meer kunnen doen dan:

heffen, tot minstens 1 week na klinisch herstel. Of deze tijd in elk
geval voldoende zal zijn, zal de toekomst moeten leren.

In het voorgaande werd een geval van Aujeszky bij varkens beschreven, waarbij dc
hoge sterfte in utero opviel. Naar aanleiding hiervan worden vcrschillcndc aspecten
der ziekte besproken.

In the foregoing article mention was made of a case of a large number of pigs dying
of .Aujeszky disease at utero.

This case gave rise to a discussion of a number of aspects of the disease.
Résumé:

Dans ce qui precede on décrit un cas de Aujeszky parmi les porcs, où la haute mor-
talité in utero se fit remarquer. A ce propos on commente différents aspects de la
maladie.

Im Vorstehenden wird ein Fall von Aujeszky beschrieben, wobei besonders die grosse
Sterblichkeit in utero auffallend war. Auf Grund hiervon werden verschiedene As-
pekte dieser Krankheit besprochen.

Onderzoekingen bij 200 Oldenburger stainbockkoeien hebben aangetoond hoe moei-
lijk het is uit de uitwendige beoordeling van het uier conclusies tc trekken t.a.v. dc
inhoud dcr 4 kwartieren, van zo grote betekenis bij het gebruik van de mclkniachine.
Speciaal vlcesuicrs geven weinig houvast. Men streeft cr nu naar om met cen melk-
machine waarbij dc hoeveelheid melk per kwartier gemeten wordt bij jonge koeien
na te gaan hoe dc mclkvcrdcling over dc 4 kwartieren is.

Sedert 1956 beschikt men in Nedersachsen over een rijdend laboratorium dat niet
alleen dient om de stieren van de verschillende K.I.-stations van tijd tot tijd aan
een diergeneeskundig onderzoek te onderwerpen, maar ook gebruikt wordt om
stieren op de boerderijen op hun geschiktheid voor K.I. te onderzoeken.
De Diergeneeskundige Hogeschool te Hannover beheert dit laboratorium.

Op 12 augustus 1957 bood een pluimveehouder een levende kip aan ter
onderzoek. Het dier, een Red LR. uit een koppel van 500 stuks, was
■i-\'/i maand oud, tegen de leg en het had sedert de vorige dag verlam-
mingsverschijnselen van de hals. Overigens verkeerde het dier in uit-
stekende conditie.

Dc hals was nu totaal verlamd cn bungelde volkomen passief naar beneden,
in welke houding men hct dier ook hield (zie foto\'s).
Twee dagen tevoren was cr ook een soortgelijk geval opgetreden, waarvan
dc eigenaar aangenomen had dat de hals door een ongeluk verlamd zou
zijn. Hij heeft het dier toen geslacht.

.Aangezien ik een dergelijk merkwaardig ziektebeeld nog nooit eerder had
gezien, stelde ik me in verbinding met de Gezondheidsdienst voor Pluimvee;
collega Sm i t s wees me op de mogelijkheid van Limberneck. Dit ziekte-
beeld is het eerst beschreven in de U.S.A. door E. C. D i c k s o n i); later
werden verschillende uitbraken beschreven, vooral in dc U.S.A. en in
Canada, welke soms gepaard gingen met grote verliezen.
Volgens de literatuur wordt „Limberneck" veroorzaakt door de toxincii
van Clostridium botulinum. Op cen of andere wijze moeten dc dieren
bedoelde bacteriën of toxinen opnemen, waarbij vooral aan bedorven voer.
kadavers, het strooisel en aan vliegernnaden wordt gedacht. Dc ziekte kan
allerlei pluimvee aantasten, waarbij naast de verlamming van de hals ook
de beweging van poten en vleugels gestoord kan zijn. Van een therapie
is weinig sprake, terwijl dc prognose niet steeds ongunstig hoeft te zijn.
Deze hen heeft cen mooie rode kopkleur, ze blijkt soms nog op de poten

tc kunnen staan, terwijl kop en hals dan voor haar op de grond liggen.
De spreidreflexen zijn nog goed, ogen en pujjillen reageren normaal. Hoe-
wel de toestand van het dier volkomen hopeloos scheen, hebben we het
ter observatie in cen hok geplaatst. De volgende dag waren dc verschijn-
selen minder. Het dier stond beter en steunde met de punt van de
snavel op de grond of de kop lag zijdelings op dc grond. Later tilde ze
de kop .soms iets van dc grond cn liep dan enkele passen vrij goed. Het
dier begon weer graan te pikken en te drinken met overigens weinig
succes.

Nog een dag later was de toestand sterk verbeterd, de bewegingen waren,
evenals de eetlust weer vrijwel normaal; het dier is geheel hersteld.
Inmiddels was er een derde hen op het bedrijf met dezelfde verschijnselen,
het begon met ceti knikje in de hals nabij de thorax, iets tc diep op de
poten doorzakken, wat te weinig activiteit en dunne mest. Overigens
maakte het dier toen nog een gezonde indruk en had een goede eetlust,
flet \\olkomen passief bungelen san de hals is zo typisch dat ik „Lirnber-
ncck" met „bungelhals" zou willen vertalen.

Rr zijn geen nieuwe gevallen meer bijgekomen. De laatste twee patiënten
zijn spontaan hersteld na enkele dagen apart geplaatst te zijn.
Op het bedrijf heb ik de oorzaak niet kunnen vinden. Aangezien de
mogelijkheid niet uit te sluiten is dat aangekocht voer Clostridiumbacillen
of toxinen be\\at, leek het me gewenst dit geval te publiceren.

Er wordt een geval besehreven van een typisch ziektebeeld bij de kip, waarvan de
verschijnselen geheel overeenkomen met die van een ziekte, welke onder de naam
van „Limberneck" in de U.S.A. en Clanada is beschrcven.

A case is discribcd of a typical disease-picture in the case of a hen which symptoms
agree completely with that of a disease which is discribed under the name of Limber-
neck in the LI.S..\'\\. and Canada.

On décrit le cas d\'un syndrome typique chez la poule, dont les symptômes corres-
pondent entièrement à ceux d\'une maladie décrite sous le nom dc Limberneck aux
Etats-Unis et au Canada.

Es wird ein Fall von einem typischen Krankheitsbild beim Huhn besprochen, dessen
Symptome ganz mit einer in den Vereinigten Staaten von Nordamerika und Kanada
unter dem Namen „Limberneck" beschriebenen Krankheit übereinstimmen.

In 1956 was dc gemiddelde produktie van 474.461 Rode Deense koeien 3961 kg melk
(vetgehalte 4.15%) en 1 64 kg nu-lkvet.

Van het rode „Race Flaniandc" in Frankrijk zijn slechts gegevens bekend van 43
„superdieren" die meer dan 250 kg m(4kvet produceerden. Van 16000 rode Angler
stainboekkoeien was de gemiddelde produktie 3847 kg melk met een vetgehalte van
4.33%\' en een melkvetopbrengst van 167 kg.

Van het „Rotes Höhenvieh" uit Iles.sen en Westfalen lagen dc produkties gemiddeld
tussen 3083 cn 3264 kg melk met een vetgehalte van 4.03%—4.09% en een vet-
opbrengst van 125—134 kg.

Dc gemiddelde produktie van 1000 in de Harz levende „Rotes Höhenvieh" koeien
was 3088 kg melk met een vetgehalte van 4.1 1% en een opbrengst van 127 kg melk-
vet.

Trage ontsluitcrs komen het meest voor onder oudere koeien. Zonder
aanwijsbare redenen - - melkzucht buiten beschouwing latend — verloopt
dc ontsluiting van dc cervix tc langzaam of stopt op cen bepaald punt. In
dc meeste gevallen vindt men geen aanwijzing, dat vroegere partus\' abnor-
maal verlopen zijn. Het verschijnsel komt ook maar zelden bij eenzelfde
koe meermalen voor.

Bij abortusgcvallen heeft men vaak tragc ontsluiting, terwijl bij torsio
uteri de cervix praktisch altijd te klein is, om na draaiing dc vrucht
direct te extraheren. Deze gevallen zijn meestal zeer tijdrovend. Men kan
embryotomie doen, wanneer de cervix /a tot % ontsloten is, maar meesten-
tijds verlangt dc veehouder, vooral in fokstrcken, cen levend kalf.
Vanwege de veelvuldige passage van armen, instrumenten, scherpe rib-
stukken enz., is cen embryotomie dan ook veelal gccontraïndicccrd.
Daar soms de vruchtvliczen al beginnen los tc geraken op het tijdstip dat
men arriveert, is het enerzijds geboden haast te maken om het kalf levend
ter wereld tc brengen, terwijl men anderzijds niet tc vlug moet extraheren,
om dc cervix niet tc doen scheuren.
Hierbij nu, komen stilboestrolprcparaten te Imlp.

Na dc diagnose: „tragc ontsluitcr", vastgesteld tc hebben, injicccrt men
10 cc ncobenzoëstrol i.v. of wanneer dit moeilijkheden geeft, op 2 ä !?
plaatsen intramusculair. Na dc benen in de cervix gebracht tc hebben,
legt men een lus om de kop en door de mond en laat constante tractie
uitoefenen, terwijl men tegelijkertijd de cervix masseert, door dc hand
lussen kop en strakke cervix heen cn weer te bewegen.
Kon het vrocgei\' vaak cen half uur of 3 kwartier duren, voordat dc kop
passeerde, met ncobenzoëstrol zal men na 10 ä 20 minuten reeds succes
liebben, doordat vrijwel plotseling dc cervix merkwaardig snel begint te
ontsluiten. Vervolgens trekt men langzaam dc benen verder, totdat men
bij dc passage van het kruis even extra voorzichtig dient tc zijn vanwege
de meestal grotere omvang van het kruis t.o.v. dc borstkas. Het is het
beste, de koe dan baas tc laten en slechts zeer subtiel te tiekken. Vertoont
dc koe pijnrcactics, (overeind gaan e.d.) dan is dat een aanwijzing dat
nicn tc snel wil cn moet men dus wat kalmer aan doen.
Ncobenzoëstrol werkt ook goed bij gevallen van dubbele manchet\\orming,
waarbij dc cervix dc ene is, en cen vernauwing van het caudale gedeelte
van dc bevruchte hoorn dc tweede.

Minder zeker werkt het bij ccn dubbele cervix, waarbij dc grotere stugheid
een mechanische remming vormt. Hoewel niet zo frappant, werkt het toch
ook terdege bij abortus gevallen met dode vrucht e.d.

Bij emfysematcuze vruchten kan ncobenzoëstrol helpen, de vaak zeer strak
over dc vrucht gespannen baarmoeder en cervix, soepeler tc maken, zodat
embryotomie of cxtiactie minder gevaar oplevert. Daar trage ontsluiting
cen indicatie kan zijn voor het toepassen van scctio cacsarca, mag men
daartoe niet besluiten, zonder dii middel toegepast te hebben.

Als verder voordeel van dit preparaat kan nog opgemerkt worden, dat
het de contractie van de uterus bevordert, zodat de secundinae vlotter
worden afgedreven.

Als enig nadeel moet genoemd worden het verschijnsel, dat de banden
enige dagen wegblijven, maar dit herstelt zich in de regel binnen veertien
dagen. Theoretisch moet de melkgift geremd worden, maar daar merkt
men in de praktijk weinig van.

Door mij werd, reeds 8 jaren lang, alleen neobenzoëstrol gebruikt, maar het
lijkt mij waarschijidijk, dat dc meeste stilboestrol preparaten dezelfde
werking hebben.

Daar ik bemerkte, dat de bovenbeschreven werkingen van neobenzoëstrol
niet algemeen bekend waren, durfde ik, op gevaar af voor velen oude
kost te geven, toch tot de opstelling van dit artikeltje over te gaan.

Men gaat uitgebreide proeven nernen met Pietrain-varkens uit België. De commissie
van overleg voor de varkenshouderij heeft hiertoe cen programma opgesteld, dat
tevens een grondige bestudering van deze fokkerij in België omvat. In ons land zullen
mestproeven plaats vinden met 200 Piëtrain-varkens, waarvan de helft op een ge-
wicht van ca. 125 kg en de andere helft op een gewicht van ca. 100 k.g zal worden
af.gemest.

Gelijktijdig zullen 200 G.Y. varkens als controlegroep op dezelfde manier afgemest
worden. Tevens stelt men zich voor met cen tiental zeugen, die men tweemaal wil
doen werpen, fokproeven te nemen. De kosten van het totale project zullen ca.
ƒ 50.000,— bedragen. Het productschap voor Vcc cn Vlees financiert de helft.

Op 25 juni j.1. vertrok de toen ruim 13 maanden oudc MRIJ-stier .Nett 15\'s Hendrik
naar Denemarken om te worden .gestationnccrd op het K.I.-station te Struer in
Noord-Jutland. Bij dc uitvoer werd bemiddeld door de heer Cyriel Pauwels, van wie
wij de vol.gende interessante voorgeschiedenis mochten vernemen.
In de afgelopen jaren werd door Zwitserland vlees geïmporteerd dat afkomstig was
van dieren behorende tot het Rode Deense Melkveeras. Deze leveranties betroffen
eerste kwaliteit en werden als zodanig gewaardeerd, totdat vanuit ons land roodbonte
dieren hun we.g naar Zwitserland vonden.

Het kwaliteitsverschil ten gunste van het MRlJ-vlees viel dc Zwitsers dusdanig op,
dat zij de Deense leveranciers uitnodi.gden om zich hiervan ter plaatse te komen
overtuigen. Dat laatstgenoemden wel tot dezelfde conclusie moeten zijn gekomen valt
o.i. overduidelijk af tc leiden uit dc in het begin genoemde transactie.
Voorlopig ligt het in de bedoeling om cen .gebruikskruising uit tc voeren. Bij mesting
vertonen dc dieren van het Rode Deense Ras de neiging tot overmatige vetvorming.
Ongetwijfeld mag men verwachten, dat het produkt MRIJ x Rode Deen beter tege-
moet zal kunnen komen aan het verlangen naar ma.ger vlees van dc hedendaagse
Westeuropese consument.

Dat men rnet de nu onlangs vertrokken roodbonte stier geen beperkt experiment
beoogt, laat zich vermoeden aan de hand van diens plaatsing op een K.I.-station.
Met veel belangstelling wachten wij de verdere ontwikkeling van dit eerste contact af.

Naar aanleiding van het antwoord op vraag 14 in het T.v.D., nr. 22, 19.57,
neem ik de vrijheid het volgende op te merken:

De zomerspenen die de vraagsteller bedoelt, komen ook in mijn praktijk
voor. De oorzaak hiervan ligt niet in een verwonding, noch primair in cen
strepto- of stafylokokkeninfectie.

Het bijzondere van deze zomerspenen is, dat deze steeds bij dezelfde run-
deren voorkomen en wel ongeveer vanaf dc hooitijd tot half september.
Er is niets wat cr op wijst dat hier cen besmettelijkheid in hct spel is.
in tegenstelling tot pokken die van de ene speen op de andere speen en
van dc ene koe op clc andere koe kunnen worden o\\-crgebracht door het
melken.

Wat de lokalisatie betreft: de wonden komen niet uitsluitend voor op de
s]jenen zelf maar breiden zich vaak uit daar waar de spenen in de uier
overgaan, dus op plaatsen waar de melker helemaal niet met zijn handen
komt.

Zeer opmerkelijk is dc geringe pijnlijkheid van de wonden, ondanks de
grote uitbreiding van het proces zodanig dat bij het melken zelfs bloed
en wondvoeht aan de handen komt.

Wat de processen zelf betreft, het zijn zeer grote onregelmatige plekken
die \\ccl vocht afscheiden.

Bij rust van de spenen, dus bij het niet melken vormt zich cen vlies op dc
wonden. Hetzelfde geschiedt na bepaalde behandelingen en bij behandeling
onder verband (indien de lokalisatie dit tenminste toelaat).
Onder dit vlies nu treedt opnieuw cen vochtophoping op, en hct gehele
ogenschijnlijk genezen huidgedeelte schuift cr weer af en we hebben weer
een „nattende" speen.

Alle behandelingen ten spijt, waarbij ik de „wonden" zelfs uitkrabde met
een curet, of andere methoden toepaste als: drogende zalven (oxyd. zinc.
o.a.) pure citopogeen (op aanraden van collegae) helcostinctuur, drogende
poeder, (pulvus adspersorius), of een methode waarbij ik de wond na uit-
krabben en desinfecteren onder collodium en ook wel jodoform collodium
zette, al deze methoden nu konden mij nooit verder brengen dan een
ogenschijnlijke genezing, waarbij het proces zich van biimen uit weer
ontwikkelde zelfs nadat dc wond uitwendig ]Draktisch genezen scheen. Ook
zalven met antibiotica faalden volkomen.

Door mijn mislukte pogingen tot definitieve genezing en door het steeds
weer bij dezelfde dieren optreden van deze zomerspenen ben ik dit lijden
gaan beschouwen als iets wat parallel loopt met hct maan- en staateczeem
van onze paarden, welk proces zich toevalligerwijzc( ?) in dezelfde tijd
afspeelt, spontaan verdwijnt juist als deze zomerspenen en berust op een
overgevoeligheid voor bepaalde stoffen in hct gras.

Dat deze zomerspenen niets te maken hebben met schrale spenen door
koude wind of verbrande spenen door felle zon vermeld ik volledigheids-
halve even, maar voor wie deze door mij en naar ik aanneem ook door
dc vragensteller bedoelde zomerspenen kent, is cen verwarring in deze
uitgesloten.

De enige litteratuur die ik over deze zomerspenen gevonden heb is in dc
Deense uitgave (1954) van Ubele Handle.xicon der Tierärztlichen Praxis
blz. 934a (latere aanvulling).

\\V. H a 11 g r e n spreekt daarin van zgn. Sommerwunden an den zitzen oft
sehr grose Ulzerationen die zu Ik-ginn des VVcideganges im Vorsonnner
entstehen.
Verder schrijft hij:

Oft ist CS zu empfehlen die Kuh eine Zeit lang in dem Stall zu stellen.
Die Wunden heilen oft nicht bevor der Weidegang beendet ist und sie
tret im folgenden Jahr wieder auf!

Tenslotte wil ik nog vermelden dat alhoewel vliegen eenmaal bestaande
wonden ongunstig beïnvloeden, deze toch geen gevolg zijn van de vliegen
zelf, want juist op de ogenschijnlijk genezen wonden zitten geen vliegen
meer.

Ook een profylactische behandeling met een overigens uitstekende speen-
zalf liet mij bij deze spenen in de steek.

Dezer dagen zijn — met het oog op de nodige blocdverversing — een drietal Friese
paarden naar de Oranje-Vrijstaat verkocht. Het zijn de hengst „Meint" no. 196 van
H. W. V. d. Vlugt te Nijtap bij Drachten en dc firma Hoogterp te Decrsum en dc
merries „Mara" van VV. St. Boersma tc Oudega (H.O.) en „Mennie" van M. R.
Smink te Bayum.

Deze dieren zullen eind nov.-begin dec. verscheept worden. Vermoedelijk zal het
niet bij deze drie dieren blijven, aangezien bij het F.P.S. reeds meerdere aanvragen
zijn binnen,gekomen o.a. uit de Kaapkolonie.

De eerste invoering van het Friese paard in Zuid-Afrika dateert reeds uit de tijd
toen de Nederlandse kolonisten zich in dit land vestigden. In latere jaren hebben
nog enkele importen plaats gevonden.

Hoewel struitvo.gelveren niet meer in de niod<- zijn, zal de struis in Zuid-Afrika niet
verdwijnen. Ze worden thans als waakhonden voor schapeukudden gehouden. Ze zijn
gevreesd bij schapendieven omdat zij aanvallen.

Enkele jaren .geleden werden een driet;il blaarkopstieren en 2 vaarzen van dit ras
door een Deense grootgrondbezitter aan.gekocht met de bedoeling om de stieren tc
krui.sen met de Rode Denen. Tot dusverre waren dc resultaten gunstig. De kruisings-
(Kssen groeiden vlugger tot een beter slachtdier op, terwijl dc produktie bij dc vrou-
welijke kruislingen op het peil van de moeder bleek tc blijven.

Op 18 maart 1957 werd in Washington uit een zwartbonte vaars, zelf écn van een
tweeling, ccn viertal vaarskalvcren geboren, die genoemd werden Pcttit Madcap Lucy,
Pettit Madcap Daisy, Pettit Madcap Nancy en Pcttit Madcap Susy.
De statistiek toonde aan dat cr 1 op de 4 miljoen kans is dat een vierling van gelijk
geslacht geboren wordt. Moeder en dochtcrs maken het uitstekend.

Wastage and incidence of disease in dairy herds. F. W. Withers (Wcybridge,
Eng.) ; Agric. Rev., vol. UI, no. 9, 1958, p. 18.

Sedert 1950 houdt cen vaste staf van veterinairen zich bezig met een in dc titel
genoemd onderzoek op uitgezochte bedrijven in vcrschillcndc delen van het land.
Het doel van dc onderzoekingen is om een inzicht tc krijgen in dc diverse factoren
die de lokale rundvccpopulatie beïnvloeden. Door middel van dczc onderzoekingen
heeft men cen methode ontwikkeld waardoor het mogelijk zal zijn o]) grote schaal
informaties tc trekken over de status van de rundvccpopulatie in Engeland en Schot-
land.

De grootste moeilijkheden deden zich in het begin speciaal voor op het gebied van de
registratie van de voor het verkrijgen van ccn inzicht noodzakelijk geachte gegevens.
Tot cn met 1956 werden ruim 1000 bedrijven met meer dan 27.000 dieren in het
onderzoek betrokken, d.i. iets meer dan 1% van het totaal aantal bedrijven. Men
heeft zich terecht gerealiseerd dat dc veehouder zelf zal moeten medewerken waar
het dc registratie van verschillende gegevens betreft. Van het aantal veehouders dat
werd aangezocht om te willen medewerken bleek ongeveer 80% bereid medewerking
tc verlenen.

Via de B.V.A. (British Vcterinary Association( vroeger de N.V.M.A. (National
Veterinary Medical Association) worden de veehouders registratieformulieren ter be-
schikking gesteld.

Op deze formulieren dient de veehouder gegevens over dc leeftijd, kalfdata, dek-/inse-
minaticdata van de koe, voorts bijzonderheden omtrent sterfte, afvoer en ziekte in
te vullen.

Teneinde de belangstelling voor het onderzoek bij de veehouders levendig te houden
bleek het gewenst, dat cen dierenarts dc betrokken veehouders regelmatig bezoekt.
Gezien de combinatie van ongeschreven eisen welke de veehouder (vertrouwen in
veterinaire adviezen) en welke het onderzoek stelt (controle van dc door de veehouder
verstrekte gegevens, het instellen van een bedrijfs- cn individuele enquête — zie ver-
der) meende men geen lekenpcrsoneel tc moeten aantrekken („Lay personnel cannot
be expected to have the necessary knowledge to enable them to record accuratcly in-
formation about disease. ...").

Dc dierenarts — enquêteur — vertrouwensnum — voorlichter (!) neemt de door de
veehouder geregistreerde data over op twee soorten in zijn bezit zijnde cn blijvende
kaarten.

Op dc ene kaart worden gegevens vernield over dc bedrijfsvoering cn andere milieu-
factoren. Tevens worden op uitvoerige wijze gegevens verzameld over dc fertilitcits-
status van de op het bedrijf aanwezige rundcrpopulatie.

O)) dc andere kaart worden, eveneens op uitvoerige wijze, gegevens per individu ver-
meld. Dit betreft speciaal data over ziekte, afvoer, sterfte, fertiliteit, produktie, enz.
In beide gevallen („farm card" en „individual card") worden de gegevens op een ge-
differentieerde en praktische wijze gerubriceerd.

Uit de hier verstrekte gegevens blijkt dat aandoeningen i.v.m. de partus ruim 30%
van het totaal aantal ziektegevallen uitmaken, Dczc tezamen met mastitiden nicer dan
50% van genoemd totaal!

Aandoeningen i.v,m, dc partus cn mastitiden komen blijkens dc onderzoekingen
meer bij oude dan bij jonge kalfkoeicn voor.

De onvruchtbaarheid en/of verminderde vruchtbaarheid van het rundvee stelt de
onderzoekers voor problemen. In 1955/\'56 werden 380 dieren op een totaal van
3273, d.i. 11.6%, verdeeld over 77 bedrijven als onvruchtbaar of verminderd vrucht-
baar geklassificeerd.

Een ook voor Nederlandse onderzoekers niet vreemd vraagstuk is hoe de fcrtiliteits-

status van een bepaalde kudde in cen enkele exacte grootheid is uit tc drukken.
Het efficiëntiegetal is geljleken ongeschikt te zijn. Men overweegt thans de spreiding
van de tus.senkalfperiodcn tc gebruiken in combinatie met de aantallen runderen
welke als onvruchtbaar worden opgeruimd. Dc auteur suggereert dat het niet een-
voudig lijkt om de kaljdata tc achterhalen. (Blijkbaar ontbreekt cr, evenals in ons
land, in Engeland cen en ander aan de volledigheid van de registratie — Ref.)
Het zijn daarnaast dc ziekten die weinig frequent voorkomen die de aandacht vragen,
speciaal waar het dc mate waarin en de verspreiding ervan betreft. Meer informatie
zal mogelijkerwijze aanleiding geven tot het leggen van cen verband tussen milieu
in de ruimste betekenis van het woord en het voorkomen van de minder frequent
voorkomende ziekten.

Sedert 1 oktober 1957 is men thans doende van dc 137.000 bedrijven in Engeland
en Wales ruim 1000 (d.i. 0.93%) cn van dc 8.000 bedrijven in Schotland circa 250
(d.i. 2.83%) in samenwerking met 74 gezondheidsdiensten op geschetste wijze te
onderzoeken.

P. C. van Erkclens (Instituut voor Veeteeltkundig Onderzock T.N.O.); Land-
bouwkundig Tijdschrift 69, 91, 1957.

In bovenaangehaald nummer van het Landbouwkundig Tijdschrift heeft P. C. van
Erkclens cen interessant artikel gepubliceerd over dc invloed van dc neerslag van
radio-actieve stoffen tengevolge van A- en H-bom-cxplosics op mens en dier. Aangezien
dit onderwerp ook van grote betekenis is voor de dierenarts, wordt hieruit het vol-
gende voor ons Tijdschrift overgenomen.
Inleiding.

De explosies van kernwapens hebben grote onrust gezaaid onder de bevolking van
welhaast alle landen ter wereld. De gevaren, ons door al of niet deskundige schrijvers
voorgespiegeld, variëren van de verstoring der zomervakanties tot cen wereld-
catastrofe.

Hoewel er in de wetenschappelijke tijdschriften een cn ander is gepubliceerd over
dc mogelijkheid van klimaatverandering, weersbeïnvlocding enz. hebben toch verre-
weg de meeste publikaties betrekking op de zogenaamde „Fall-out" (F.O.), de neer-
slag van radio-acticve stoffen tcngevol.ge van A- of H-explosics.

Llit deze laatste onderzoekingen blijkt, dat het isotoop strontium\'"\' onder de F.O.
produkten de belangrijkste rol speelt. Het komt via dc keten regenwater— (grond) —
plant — dier in ons voedsel, cn wordt, daar het zich ongeveer als calcium gedraagt,
in ons becnderstelsel op,genomen.

In het onderstaande zal getracht worden een indruk te ,geven van dc gevaren, die de

Tot voor enkele jaren had men slechts met deze bron van F.O. te maken; sindsdien
zijn daar de H-bommen bijgekomen en in de toekomst zal ook de afval van kern-
reactoren ccn factor van betekenis worden.

De atmosferische verstoringen door een A-bom reiken slechts tot ongeveer 12 km.
hoogte. Dc stratosfeer, die bij ongeveer 17 km. begint, wordt dus niet bereikt. Alle
activiteit blijkt in de zogenaamde troposfeer waarin zich dc voor het aardoppervlak
belangrijke wcersvcrschijnselen afspelen. Tengevolge hiervan heeft het neerdalen van
dc F.O. in ecn vrij korte tijd plaats: reeds in 3 weken is dc helft van dc gevormde
activiteit op aarde neergekomen.

Een groot deel van deze activiteit valt in ecn gebied met een straal van enige hon-
derden kilometers om het explosiccentrum, omdat de isotopen zich gehecht hebben
aan vrij grove deeltjes met een doorsnede tot 0.5 mm (CaCos en NaCl bij atol-
ontploffingen; SiOa bij woestijn-explosies). Bij explosies hoger in de lucht is de
hoeveelheid van deze soort F.O. natuurlijk geringer.

De rest der activiteit verspreidt zich verder mede onder invloed der overheersende

westelijke winden. De radio-activiteit is hier gehecht aan zeer fijne, ronde deeltjes
(0,01 of 0,001 mm), die niet zonder meer naar beneden komen, maar voor wier
F.O. een regen- of sneeuwbui noodzakelijk is. Het is gebleken, dat deze kleinere deel-
tjes meestal metaaloxyden zijn, afkomstig dus van het bom-omhulsel en niet van dc
omgeving der explosie.

Ongeveer 5 dagen na een A-explosie in Nevada (V.S.) bereikt de „Golf" van acti-
viteit West-Europa, om na 4-7 weken terug tc keren van haar tocht om dc aarde.
De F.O.-waarde, gemeten in Engeland, ligt daarbij vrij nauwkeurig op de F.O.-
afstand-curve, die men voor de V.S. kan opstellen.

St. Francisco, hoewel dicht bij Nevada gelegen, heeft een zeer geringe F.O. dank
zij de overheersende westenwinden.

Bij deze tocht rond de aarde blijft de F.O., tengevolge van de weersomstandigheden
in de troposfeer, beperkt tot een brede strook, voornamelijk gelegen op het noordelijk
halfrond.

In tegenstelling tot de A-bom dringt de atmosferische verstoring hier ver in de stra-
tosfeer door (30 km.). Vooral bij grondexplosies biijft nog wel een deel der activiteit
in de troposfeer achter, maar het meeste onttrekt zich toch aan de directe weers-
invloeden. Dit heeft tot gevolg dat de activiteit zich over een groter deel van het
aardoppervlak verspreidt.

Doordat er nu voortdurend cen geringe menging optreedt van troposferische en
stratosferische lucht, komt de F.O. van de H-bommen zeer geleidelijk naar de aarde;
elke regenbui neemt het merendeel van de radio-activiteit, die zich in de troposfeer
heeft verzameld, mee naar beneden. Streken met cen gelijkmatige flinke regenval
zullen dus de grootste F.O. hebben. Ook mist schijnt dc F.O. tc verhogen, terwijl
soms door onweders abnormaal grote hoeveelheden worden omlaag gebracht.
Nu komt cén waterstofbom overeen met ongeveer honderd atoombommen, uitgedrukt
in tonnen TNT (een „normale" explosiestof), en met honderd tot duizend atoom-
bommen voorzover het de radio-activiteit betreft. Waar cr reeds mecr dan 10 H-
bommen geëxplodeerd zijn, is het duidelijk, dat we voornamelijk met de F.O. van
deze laatste te maken hebben.

Door het zeer geleidelijk neerdalen der activiteit is het daarbij niet meer zo eenvoudig
een bepaalde neerslag met een bepaalde explosie te correleren, wat diverse nadelen
heeft. We moeten veeleer spreken van een stratosferisch reservoir, hetwelk door elke
nieuwe H-bom wordt aangevuld. Dit reservoir is op het ogenblik ongeveer 2 ä 3
maal groter dan de totale zich op het aardoppervlak bevindende l\'.O., terwijl in
4—7 jaar de helft van deze reserve op de aarde zal neerkomen.

Hierbij moet nog worden opgemerkt, dat hct, volgens de meest recente ontwikke-
lingen, mogelijk schijnt te zijn bij kernexplosies dc verspreiding der radio-activiteit in
hoge mate tegen te gaan (Britse H-bom op Christmas-eiland).

In principe is er weinig verschil tussen het proces in een kernreactor en in een
atoombom. We kunnen hier dus dezelfde isotopen verwachten, zij het dat deze niet
in de vorm van „fall out" optreden. Op het ogenblik is deze bron van activiteit nog
onbelangrijk; in de toekomst zal ze waarschijnlijk juist veel belangrijker worden dan
de atoomontploffingen. Natuurlijk heeft men de verspreiding van deze activiteiten
beter in de hand.

Volgens recente schattingen (3) zal men binnen honderd jaar ongeveer 10% van het
totale op aarde aanwezige oceaan-watcr nodig hebben om alleen al de uit deze bron
afkomstige Sr®" tot cen ongevaarlijk niveau te verdunnen.

Men denkt er dan ook sterk over de splitsingsprodukten uit het afvalwater der kern-
reactoren te verwijderen en men heeft hiervoor reeds thans een methode ontwikkeld,
die meer dan 99% der totale activiteit in een geconcentreerde vaste vorm brengt
(3,4). Het vinden van toepassingen voor deze stralingsbronnen is hierbij cen grote
economische stimulans. Een recent Nederlands artikel (30) is minder optimistisch
gestemd ten aanzien van deze zuiveringsmogelijkheden.

Bij explosies van kernwapens kunnen op twee manieren radio-actieve isotopen ont-
staan:

2. Doordat uraan- of andere atomen dc bij de explosie gevormde neutronen invangen.

1. Bij het uiteenvallen van een uraan-atoom blijkt een voorkeur te bestaan voor
twee klassen van brokstukken: er ontstaat een reeks van atomen met atoom-
gewichten om en nabij de 90, en een andere reeks die in de buurt van de 140 ligt.
Deze isotopen hebben zeer uiteenlopende opbrengsten en halfwaardetijden.

2. Doordat uraan-atomen neutronen invangen, ontstaan bij kernexplosies ook nog en-
kele kort-levende ^-stralers.

Zowel «-, als y-straling zijn in dc F.O. vcrte.genwoordigd. Achtereenvolgens zullen
we de gevaren van deze stralingssoortcn bespreken.
Gevaren van a-stralen.

Uitwendig zijn de a-stralen meestal ongevaarlijk, daar dc a-deeltjes niet door de
buitenste huidlaag dringen. Inwendig zijn zc des tc gevaarlijker. De deeltjes zijn na-
melijk veel groter dan /}\\ en y-„deeltjes". Het zijn immers niets anders dan helium-
kernen en daardoor veroorzaken zij bij hun doorgang door het weefsel per deeltje een
veel grotere ionisatie.

De gevaargrens voor a-stralen, uitgedrukt als het maximaal toelaatbare aantal deel-
tjes per tijdseenheid, is dan ook bijzonder laag (zie tabel 1).

Gevaar grenzen voor diverse isotopen in /i c liter water of lucht of voor het totale

Nu is het niet erg waarschijnlijk, dat het Pu-\'"\', het isotoop waar het hier in hoofd-
zaak om gaat, met het voedsel zal worden opgenomen, daar de plantenwereld het
vrijw< I niet assimileert.

Wel kan het Pu^\'"\' met het drinkwater of de ingeademde lucht worden opgenomen.
Deze beide media kunnen echter gemakkelijk worden onderzocht. De gevonden hoe-
veelheden Pu\'-\'\'"\' liggen nog ver onder dc gevaargrens.
Gevaren van fi-stralen; de weg van het strontium"".

In hoofdzaak gaat het hier om Sr"" en Y"", al speelt in de verse F.O. van atoom-
bommen ook Cr"^" een rol.

Daar het 7"", als het aan ziehzclf over.gclaten wordt, snel in activiteit daalt, is het
vooral van belang hoe het element strondum, dat aan calcium sterk verwant is, zich in
de natuur gedraagt nadat het met de regen is neergekomen.
Itlad- en wortelopname van Sr"" door de plant.

Het eerste ligt voor de hand: evenals calcium zal het worden opgenomen in c.e meeste
planten. Het tweede ligt niet voor de hand; men heeft deze opname-mogelijkheid pas
ontdekt, doordat het strontium\'\'"-gehalte van pl?nten met een groot bladoppervlak
constant hoger bleek te liggen dan dat van de meer compacte soorten.
Naar aanleiding hiervan is men thans bezig uit tc maken hoe voor de diverse planten
de verhouding van a en b is. De eerste gegevens (9) wijzen erop dat gemiddeld dc
opname via het blad tweemaal groter is dan die via de grond.
Het strontium-reservoir in de bodem.

Tot nu toe is dus dc opname via de grond beter bestudeerd dan de bladopname. Het
is hierbij gebleken, dat vrijwel al het strontium dat dc aarde bereikt in de bovenste
10 cm-laag wordt vastgehouden.

Dit heeft tot gevolg, dat de bodem een strontium-reservoir aan het worden is. In
tegenstelling tot het stratosferische reservoir wordt dit bodcm-rescrvoir niet op écn
maar op twee manieren op peil gehouden: ten eerste door de F.O. en ten tweede
doordat de materie waaruit plant en dier zijn opgebouwd tot de aarde terugkeert.
Door deze reservoir-vorming worden de activiteiten van het drinkwater en het zee-
water laag gehouden. Zo vond men in drinkwater minder dan 5% van het Sr\'"
voorkomend in regenwater (1, 5, 8). In het zeewater bleek dix)r het plankton weer
accumulatie op tc treden (voor dc totale F.O. met ccn factor 1000); overigens is
geen accumulatie van Sr"" door vissen aangetoond (8).
Kalkgehalte van de bodem.

Dc opname van het strontium uit het bodem-reservoir is nu nog afhankelijk van de
plantcsoort en het calicumgchaltc van de bodem.

De plantcsoort speelt cen rol omdat planten die veel water opnemen evenredig daar-
mee ook veel strontium opnemen (10).

Een hoog Ca-gehalte van dc bodem gaat dc opname van Sr tegen. Hierbij komt nog,
dat de plant aan het Ca-atoom boven het Sr-atoom dc voorkeur blijkt tc geven indien
men beide elementen in gelijke hoeveelheid aanbiedt: er is discriminatie ten gunste
van het calcium.

Volgens recent Engels onderzoek (9) is de verlaging van dc Sr-opname door be-
kalking aan grenzen gebonden. Dc reden hiervoor zal wcl zijn, dat een decl van het
calcium niet opneembaar is, terwijl bovendien dc opname van strontium via het
blad een rol speelt.

In grote trekken kan men zeggen (11), dat dc opname van Sr"\' op zure grond
evenredig is met de in het bodem-reservoir aanwezige hoeveelheid Sr**" (wortel-
opname) en op basische grond met dc hoeveelheid Sr\'", die met dc regen neervalt
(bladopname).
De verhouding Sr>*»ISr»o.

Naast Sr\'" kan de vegetatie en daardoor dc melk, nog aanzienlijke hoeveelheden Sr**\'\'
bevatten, vooral vlak na ontploffingen van A-bommen. Zo vond men in Engeland
(12) en Canada (13) direct na enige A-explosics van Sr\'^\'/Sr\'" verhouding van
10 a 30 voor melkmonsters (snelle reactie op dc A-bom tengevolge van bladopname
door het gras).

Dc verhouding in dc grond was op dat moment 2 a 3, in dc beenderen van ccn kalf
was zc 10, in dc beenderen van een kind 2.

Aangezien Sr**" cen halfwaardetijd van slechts 50 dagen heeft tegen Sr"" 20 jaar, is
het duidelijk, dat de grootste invloed op het menselijk beenderstelsel toch van het
Sr"" komt.

Vanuit de plant komt het strontium dus m het dier en in dc mens. Vooral schapen
en koeien, die groter oppervlakten afweiden, nemen veel Sr"" op; naar schatting krijgt
een koe jaarlijks tussen 5.10\'* en 5.10\'"\' fifi c Sr"" naar binnen, waarvan 2—10% in de
(4000 liter) melk terecht komt (14, 15); dit betekent 0,25 tot 12,5 ^u/i o/liter. Een
onderzoek van melkpoeder door ons uitgevoerd leverde cen waarde van 5,5 mi c/litcr
of 4,7 SU (jiijLi c Sr""/gram Ca), terwijl dc gemiddelde waarde uit literatuur 4,5 SU
bedraagt.

Behalve naar de melk vindt het Sr"" zijn weg in het dierlijke organisme hoofdzakelijk
naar de groeiende delen van het bcenderstelsel (5—15%), terwijl rond 60—70%
wordt uitgescheiden (16, 17, 18, 19, 20) en wel voornamelijk in de faeces.
Door cen hoog calcium- cn een laag fosfor-gchaltc in het dieet kan men de strontium-
opname nog tegengaan (21, 22, 23, 24). Ook hier treedt weer een discriminatie op
ten gunste van het calcium.

Het becnderstelsel van de mens wordt dus door vele buffersystcmen beveiligd. Uitge-
drukt in SU vindt men dan ook een dalende tendens voor het Sr\'"-gehalte, op zijn
weg van plant naar mens. Voor jonge kinderen is het .gevaar relatief nog het grootst.
Dc gevolgen van dc opname van Sr\'"\' in het bcenderstelsel zijn in dierproeven nage-
gaan: er traden leucemie cn anemie op, verminderde groei, vervorming van de lange
beenderen en tenslotte bcentumoren.

Door nu tevens dierproeven met het chemisch verwante radium uit tc voeren en zich
verder te baseren op de .gegevens, die beschikbaar waren omtrent de gevolgen van al
of niet opzettelijke doscrin.gen van radium aan de mens, is men tenslotte tot het
opstellen van gcvaargrenzcn .gekomen. Deze bedra.gen voor continu gebruik: 800 ^^
c/l voor drinkwater en 0,2 fifx cjl voor lucht. De grens voor de totale hoeveelheid
Sr"" in het lichaam is op 1 ^u, c gesteld.

Vol.gens sommigen bestaat het gevaar, dat deze grenzen tc hoog zijn gesteld, de meest
gan.gbarc opinie echter is, dat zc nog een speling van cen factor 100 geven.
Het Sr""-niveau in dc melk, dc grootste gevarenbron voor dc mens, ligt thans met
5,5 /x/j, c/litcr, nog ruim een factor 100 onder de grens voor drinkwater.
De beenderen bevatten thans maximaal 1,0 SU; berekend voor een volwassene
(waar het SU-niveau beslist la.ger dan 1,0 ligt) geeft dit 1000 fi/x c, aangezien cen
volwassen persoon ongeveer 1000 gram calcium in het bcenderstelsel heeft. Dit is
dus nog een factor 1000 onder de gevaargrens.

Verschillende schattingen (1, 25) geven voor de toekomst waarden van 10—25 SU
in het becnderstelsel; een en ander onder aanname van een voortzetting der huidige
proefnemin.gen op dezelfde schaal. Aan deze toekomsti.ge toename zal een einde komen
doordat zich een evenwicht instelt; de toe-voer van Sr"" uit de F.O. zal gelijke tred
.gaan houden met de afvoer naar de oceaan plus het natuurlijke verval van het
element.

Hier gaat het voornamelijk om de combinatie Cs\'-\'\'\'—Ba\'\'". .Andere isotopen spelen
door hun korte halfwaardetijd een ondergeschikte rol, al moet soms met accumulaties
gerekend worden: vol.gens (8) bevatte de schildklier van een in 1954 geslachte koe
1,5 röntgen J\'\'". (Overi.gcns treedt pas bij 2000 rönt.gen in dc schildklier enig waar-
neembaar effect op cn pas 50.000 röntgen vernietigen de klier .gedeeltelijk en leiden
tot hypothyrïdic).

In tegenstelling tot de /j-stralcrs Is llCt lllct zü belan.grijk of dc y-stralers al of niet
worden opgenomen in het lichaam, omdat de y-stralcn dusdanig doordrin.gend zijn,
dat ieder mens in principe is blootgesteld aan alle straling uit zijn omgeving; slechts
stenen muren .geven enige bcveiligin.g.

Nu is de ontvangen y-dosis ten gevolge van F.O. op het ogenblik nog klein ten op-
zichte van de dosis die wij van nature reeds ontvangen (26), namelijk door het ra-
dium, thorium, uraan, kalium\'\'", koolstof\'"" enz. uit dc atmosfeer cn dc aarde, en door
kosmische straling. \'Fengevolgc hiervan is de y-dosis, die wij van dc F.O. ontvan.gen,
ook niet direct te meten; zc moet berekend worden uit dc /J-dosis en dc samenstelling
der F.O. produkten. Hierbij mag men het eindresultaat nog door cen faktor 2 delen,
omdat ongeveer dc helft van de y-stralcrs direct door het regenwater wordt meege-
voerd naar zee (caesium-zouten zijn goed oplosbaar).

Uit het bovenstaande volgt wel, dat dc schattingen over de y-dosis, die de mens ten-
.gevol.ge van F.O. ontvangt, nogal uiteenlopen (5.7). De waarden variëren van 0,1
tot 0,3 miUiröntgen per jaar. Bij voortzetting van dc proeven met kernwapens zal

dit in hct jaar 2000 ongeveer 0,5 miUiröntgen per jaar zijn. In het jaar 2050 zal een
evenwicht bereikt worden bij ongeveer 0,9 rnilliröntgen per jaar (5).
Nu ontvangt de mens, afhankelijk van de plaats waar hij op aarde woont (hoog-
gebergte, radio-actief gesteente), een y-dosis van 100—400 milliröntgen per jaar (7,
25, 29). Hierbij komt dan nog, dat vaak een aanzienlijke dosis wordt ontvangen ten-
gevolge van het nemen van röntgen-foto\'s of het gebruik van doorlichtapparatuur.
In wezen is de situatie zó, dat pas cen oorlog met duizenden waterstofbommen over
dc hele wereld een F.O. zou geven met cen y-dosis gelijk aan Yi van de natuurlijke!
De huidige toestand is dus nogal onschuldig en waarschijnlijk is het gevaar der
y-straling ook minder groot dan dat van Sr"".

Zoals bekend vindt een belangrijk deel der in dc gonaden optredende spontane
mutaties zijn oorsprong in de natuurlijke y-dosis, die de mens ontvangt.
Enerzijds heeft deze natuurlijke straling het hare bijgedragen tot de wereldevolutie,
anderzijds is het zo, dat verreweg de meeste mutaties ongunstig uitvallen. Dit betekent
dat men een deel van dc aangeboren afwijkingen op rekening van deze mutaties
moet schuiven (8).

Elke verhoging van de ontvangen y-dosis heeft dus een verhoging van het aantal
aangeboren afwijkingen tengevolge. De hoeveelheid straling die de gonaden der beide
ouders hebben ontvangen (dus gemiddeld tot hct dertigste jaar) is hierbij bepalend.
Hct is uit de boven gegeven waarden voor de y-dosis van dc F.O. vergeleken met
de natuurlijke dosis wel duidelijk, dat de invloed van de F.O. te verwaarlozen is ten
opzichte van dc plaatselijk optredende natuurlijke verschillen. Bovendien zijn er van-
zelfsprekend nog vele andere oorzaken van aangeboren afwijkingen, oorzaken gelegen
op het gebied van dc levensgewoonten, afstamming enz.

Terzijde zij opgemerkt, dat de invloed van de Sr\'"-straling op dc gonaden zeer ge-
ring moet worden geacht: het Sr\'" toch concentreert zich in de beenderen, dus op
vrij grote afstand van de gonaden. De totale dosis uitgedrukt in röntgen is tamelijk
groot immers dc thans geldende waarde van 1 SU in de beenderen van een volwas-
sene geeft ruim 3 milliröntgen/jaar en hct in de toekomst te verwachten maximum
is 30 milliröntgen/jaar (25). Deze dosis bereikt echtcr slechts voor een minimaal
gedeelte de gonaden vanwege de absorptie der /}-stralen in de weefsels.
Conclusies.

Van de „Fall out"-produkten, die ontstaan bij het gebruik van kernwapens, is op
het ogenblik vooral Sr"" van belang. Hct geeft cen harde /3-straling en concentreert
zich in de groeiende beenderen.

Zelfs bij voortzetting van de experimenten met kernwapens is het niet waarschijnlijk,
dat zich bij de mens con.sequenties in de vorm van beenziekten e.d. zullen voordoen.
Schapen en koeien zijn in een ongunstige positie, vooral wanneer zij weiden op zure
grond met veel regenval.

Tengevolge van dc y-straling van Csl37 en Ba 137 zal het aantal mutaties en daar-
mee het aantal aangeboren afwijkingen stijgen. Procentueel gezien zal deze stijging
echter tc verwaarlozen zijn.

Spore-elementen (I) Voeding 19, 1, 1958, p. 7; II, Voeding, 19, 2, 1958, p. 48.
C. Nicman (1958).

In genoemde tijdschriften verscheen een verhandeling over spore-elementen, welke is
bestemd om als hoofdstuk te worden opgenomen in hct leerboek over moderne voe-
dingsleer o.r.v. Prof. Dr. B. C. P. J a n s e n. In de inleiding wordt stilgestaan bij de
begrippen macro-elementen en micro- of oligo-elementen.

Gewezen wordt op het feit dat naarmate de analyse-methoden meer zullen worden
verfijnd, het aantal kenbare micro-elementen zal toenemen; steeds kleinere hoeveel-
heden van een element zullen kunnen worden aangetoond.

.\\uteur meent dat een aantal van deze spore-elementen zeer waarschijnlijk slechts als
een „verontreiniging" van het levend organisme is op te vatten, d.w.z. deze geraken
in het organisme doordat zij van nature toevallig aanwezig zijn in zouten, die een
noodzakelijk onderdeel van het voedsel vormen.

Dc betekenis van de spore-elementen voor plant cn dier wordt in een beknopt litera-
tuuroverzicht gereleveerd.

In de paragraaf over de verspreiding en dc kringloop der spore-elementen wordt spe-
ciaal de aandacht gevestigd op de relatie welke bestaat tussen bodem, plant en
dier (mens).

Tekorten aan bepaalde elementen in de bodem beïnvloeden in eerste instantie de
plantengroei en daardoor indirect dc gezondheid van het vee; ook toxische effecten
tcn.gevolge van een overmaat aan bepaalde elementen of door antagonistische wissel-
werkingen kunnen zich langs deze weg doen gelden.
Dit geeft aanleiding tot geografisch gebonden ziekteverschijnselen.
.\\uteur geeft aan dat er een kringloop van spore-elementen in de natuur moet be-
staan, wil dc bodem niet uitgeput raken.

Gewezen wordt op het belang van o.a. de compostbemesting waardoor verschillende
spore-elementen naar de bodem kunnen terugkeren. Hierbij zullen dc spore-elementen
moeten worden vrijgemaakt uit organische verbindingen, waarbij micro-organismen
uit de bodem worden ingeschakeld („mineralisaticproecs").

.Aangenomen moet worden dat geschetste kringloop tot een tekort zal leiden i.v.m.
verliezen naar zee via riolering en rivieren. Dc zee biedt evenwel een mogelijkheid
spore-elementen terug te winnen in dc vorm van vis.

Van grote betekenis moet daarom de suppletie van diervoeders met vismeel worden
geacht.

De paragraaf over de werkingswijze der spore-elementen leert dat dc essentiële
functie van spore-elementen in vele gevallen in verband kan worden gebracht met
deelneming aan een cnzymsystccm. Hiermede is evenwel niet steeds dc onmisbaarheid
van het element verklaard.

Het voorgaande wordt aan dc hand van verschillende voorbeelden uitvoerig besproken.
Ijzer.

Een duidelijk overzicht wordt gegeven over de betekenis van ijzer als essentieel be-
standdeel van hemoglobine, myoglobiiu- en een aantal ademhalin.gsenzymen.
Dc aandacht wordt erop gevestigd, dat ten eerste het gehalte aan ijzer in voedings-
middelen zeer varieert, ook naar de vorm waarin het element aanwezig is. Ten tweede
dat dc samenstelling van het gehele dieet invloed uitoefent op dc ijzer-rcsorptie, om
welke reden het chemisch bepaalde ijzergehalte van levensmiddelen niet zonder meer
is te vergelijken met het biologisch beschikbare gehalte. Bijvoorbeeld dc aanwezigheid
van fytaat in het dieet zou volgens de vrij algemeen verbreide opvattin.g de ijzer-
opneming belemmeren.

Bij verschillende diersoorten is algemeen gebleken dat koper een rol speelt bij de
normale pigmentvorming in dc haren, vacht of wol, en ook bij dc botvorming.
Bij kopergebrek vertonen huisdieren behalve anemie verschillende ziektebeelden.
Gereleveerd wordt het onderzoek van Sjollema (Bioehem. Z. 295, 1938, 372),
waarbij werd aangetoond dat koper,gebrek de oorzaak zou zijn van de z.g. likzucht
bij runderen en schapen. Tegenwoordig helt men echter over naar de overtuiging,
dat bij deze afwijking vooral een tekort aan cobalt in de voeding een rol speelt.
Gememoreerd worden voorts de weidc-diarree bij rundvee in de Wieringcrmeerpolder,
en de enzoötische ataxie („Swayback") bij lammeren. Waargenomen is ccn anta-
.gonisme tussen koper en molybdeen. Bij een toenemend gehalte aan molybdeen in
het rantsoen neemt de koperretentie af en kunnen koperdeficiëntic-verschijnselen op-

treden. Hierbij zou een zekere hoeveelheid anorganisch sulfaat een nog niet ver-
klaarde invloed uitoefenen op de interactie tussen koper en molybdcen.
Van de aanwezige hoeveelheid koper in het dieet schijnt slechts cen fractie, ca. 5%
door het dierlijk organisme tc worden geresorbeerd. E enovermaat aan koper wordt
vooral in de lever opgeslagen. Het kopcrgehalte in dit orgaan vormt overigens cen
redelijke indicatie voor de kopervoorziening van het organisme.

Het depot in de lever is tot op zekere hoogte zonder schadc voor het organisme. Wan-
neer echter het kopcrgehalte in de lever tc hoog wordt kan plotseling een grote
hoeveelheid koper aan het bloed worden afgegeven. Dit geeft bij vele diersoorten aan-
leiding tot hemolyse en icterus; niet zelden volgt dc dood.

Cobalt vervult ccn belangrijke functie bij de hematopoësc in het dierlijk organisme.
Dit hangt samen met het feit, dat cobalt voor ca. 4% deel uitmaakt van het vitamine
B12-molecuul (cn van verwante complexen).

Het vitamine B12 is tezamen met dc „intrinsieke factor" in het maagsap onmisbaar
bij dc hematopoësc, speciaal bij de erythropoësc.

Dc bij herkauwers dikwijls waargenomen cobaltdeficiënties (enzoötischc marasmus),
zijn in essentie vitamine Bl 2-dcficiënties.

Daarnaast speelt vitamine B12 cen rol in o.a. dc eiwitstofwisscling. Vitamine B12
wordt niet door de dierlijke cel noch door hogere planten gesynthetiseerd, rnaar uit-
sluitend door micro-organismen.

Bij herkauwers wordt door micro-organismen in de pens het vitamine B12 gesyn-
thetiseerd. Hiertoe dient cen bepaalde hoeveelheid cobalt in het rantsoen aanwezig
te zijn. Bij dczc dieren kent men dan ook een cobaltgcbrek per sc.
Cobalt in anorganische vorm wordt door het dierlijk organisme slecht geretineerd.
Bij extra-orale of parentcrale toediening verdwijnt het binnen enkele dagen. De nict-
gercsorbcerde hoeveelheid cobalt — met die, welke via dc gal wordt uitgescheiden —
met de faeccs, en het opgenomen cobalt — vooral bij injectie ■— met de urine.
Over de toediening van cen grote overmaat cobalt aan dieren is weinig bekend. Een
algemene cobalt-toxicosc is bij jonge ratten beschreven. Bij overdosering trad ccn
ernstig gewichtsverlies op en tenslotte de dood.
Molybdeen.

Molybdcen speelt een rol bij dc enzyniactivitcit. Het is echter niet aangetoond dat de
verlaagde enzymactivitcit — teweeggebracht door een verlaging van het molybdccn-
gchaltc in het rantsoen — bij proefdieren, op enigerlei wijze dc groei of dc stofwisse-
ling beïnvloedt.

Er schijnen voorts vage aanwijzingen tc bestaan dat molybdcen een rol zou kunnen
spelen bij dc bloedvorming.

Zink is gebleken onmisbaar ti- zijn voor de groei van ratten cn muizen. In verband
met het voorkomen in het enzym koolzuuranhydrase kan men het element zink on-
misbaar voor het dierlijk organisme noemen.

Koolzuuranhydrase bevat 0.2 a 0.3% zink cn is vooral aanwezig in de crythrocyten.
Daarnaast bevatten ook enige andere enzymen het clement zink.

In het dierlijk organisme vindt men de hoogste concentraties aan zink in de haren
en dc vacht, in dc gcpigmentccrdc oogwccfsels cn verder in het bot. Iii koemelk is
het gehalte aan zink 3 a 5 nig/1; in colostrum ongeveer 20 mg/.

Bij de mens werd gevonden dat de testes cen opvallend hoog zinkgehalte aanwijzen,
nl. ruim 300 mg/kg, tegenover bv. 100 mg/kg in de beenderen en 160 mg/kg in de
haren.

Een zinkdeficiëntie geeft bij ratten geen aanleiding tot cen verminderde activiteit
van dc koolzuuranhydrase in het bloed. Het tekort manifesteert zich echter in groei-
vermindering, haaruitval en lesies van het epithcclweefsel.

Voor herkauwers, paarden en pluimvee zijn vrijwel geen verschijnselen van zink-
deficienties bekend.

Bij varkens kan onder bejiaalde omstandigheden parakeratose ontstaan. Dc ziekte is

Auteur vraagt zich af of hier van een werkelijk zinkgebrek sprake kan zijn, omdat

biggen worden gereleveerd (droog voeren veroorzaakt parakeratose, voeren van brij

Hct zoogdierorganisme schijnt behoudens de mens en de rat vrij ongevoelig te zijn
voor een overmaat zink. I.v.m. de o.a. optredende anemie bij ratten t.g.v. cen over-
maat zink (0.5%) wordt gedacht aan een antagonisme tussen zink cn koper.
Dc excretie van zink geschiedt voornamelijk met de faeces, zowel bij orale als bij
parenterale toediening. Geïnjicccrd zink wordt vooral via het pancrcassap weer in
de darm uitgescheiden.

Gegeven wordt dat cen hond cen zinkbchocfte heeft van 0.42 mg per dag per kg
lich. gew. gedurende de groeiperiode; nadien van 0.11 mg. Voor kippen 0.9—1.6
nig/kg/dag.

De onmisbaarheid van mangaan is bij verschillende diersoorten langs experimentele
weg aangetoond (literatuur?). Het clement zou een belangrijke rol spelen bij de
voortplanting, botvorrning, „hatchability", en o.a. de enzymactiviteit.
.Vangenomen wordt dat mangaan — het wordt in een groot aantal uiteenlopende
weefsels aangetroffen — in de weefsels vrijwel uitsluitend uit het voedsel afkomstig is.
Dit is gebaseerd op hct feit dat ten eerste dc gehalten in lever en bot variëren met de
opgenomen hoeveelheid mangaan, ten tweede pasgeboren zoogdieren vrijwel geen
levervoorraad aan mangaan bezitten en ten derde dat koemelk slechts 0.03 nig/1 be-
vat. Dc resorptie van mangaan is slecht. Hct is gebleken dat de mate van resorptie
van mangaan beïnvloedt kan worden door de calcium-fosfor-vcrhouding in het rant-
soen.

Hoge doses mangaanzouten worden door de meeste diersoorten getolereerd; katten
en kippen blijken rantsoenen met 0.1% mangaan nog goed tc kunnen verdragen.
De excretie geschiedt in hoofdzaak met de facces.

Voorts worden de elementen jodium, fluor, barium, Strontium, broom cn seleen be-
sproken.

Een uitvoerige lijst waarin de gehalten aan spore-elementen in diverse voedings-
middelen worden vermeld, besluit deze alleszins lezenswaardige verhandelingen over
de spore-elementen.

Terzijde zij vermeld, dat aan dc voeding der huisdieren een afzonderlijk hoofdstuk
zal worden gewijd.

D(- Central Ohio Breeding Association kondigt aan dat zij voortaan alleen met diep-
vricszaad zal werken.

In het jaar 1956 werden 92.809 koeien met diepvricszaad geïnsemineerd, waarbij de
resultaten even goed waren als met gewoon zaad.

MEDEDELINGEN VAN DE VEEARTSENIJKUNDIGE DIENST
Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland
voorgekomen gedurende de maand april 1958.

3 £

«j .3

-a ü

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (pleuropneumonia contagiosa bo-
vum), hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en kwade droes (mal-
leus) zijn in Nederland rcsp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

Bij een onderzock van 1000 op een slaehthui.s aaiigvoerde koeien vond men 1%
uitnumtende uiers van het Jersey en Ayrshire type, 1.9% zeer .goede, 14.9% goede,
40.7% ruim voldoende, 21.8% voldoende, 14.9% onvoldoende cn 5.7% slechte uier-
vormen. Bij ecn indeling in 3 klassen werden 177o goede, 63% voldoende cn 20%
onvoldoende uiers aangetroffen.

Door de Amerikaanse organisatie voor melkcontrole bij geiten werden 3 bokken cn
1 2 geiten aan Dr. Schweitzer geschonken om zijn ziekenhuis in Lambarene te voor-
zien van verse melk.

De dieren behoren tot het warmteresistente Nubische ras (lange hangoren). Dc dieren
zullen gemolken worden door een Nederlandse verpleegster.

Degenen die in beginsel bereid zijn tot het indienen van een rapport voor boven-
genoemd Congres, worden verzocht hiervan opgave te doen aan ondergetekende onder
vermelding van de titel en met een korte aanduiding van de inhoud.
De rapporten dienen ten minste uit 1500 en ten hoogste uit 3000 woorden tc bestaan
en vergezeld te zijn van een samenvatting die de 200 woorden niet overschrijdt. Rap-
|)orten en samenvattingen moeten gesteld zijn in het engels of het spaans; zij worden
vóór 1 juli a.s. door het Congrescomité te Mexico ingewacht.
Het Congres zal dc volgende afdelingen omvatten;
.•\\fd. 1. Erfelijkheid en Fokkerij.
„ 2. Fysiologie cn Voeding. Vocdermiddclen.

„ 3. Ziekten en haar Bestrijding. Hokkenbouvv en Bedrijfsbenodigdbeden.
„ I. Produktic-programma\'s; Ontwikkeling van dc Pluimveehouderij; .Aanver-
wante industriën.
„ 5. Economie en afzet. Diversen.

Anon. European seminar on veterinary public health. Chronicle H\'.II.O. 12, 113
(1958).

Na de series voordrachten te Wenen (1952) en Kopenhagen (1954) is te Warschau
(1957) wederom een cursus voor artsen en dierenartsen uit 23 Europese landen
georganiseerd over veterinaire volksgezondheid, levensmiddelcnhygiène en zoönosen,
waaraan zowel deelnemers uit West- als uit Oost-Europa deelnamen. Dr. Steele
(Atlanta, U.S.A.) besprak het verband tussen gezondheid van mens en dier, waarbij
o.a. ook de gevolgen van radio-activiteit werden besproken. Ook noemde hij onder
meer het mogelijk verband tussen poliomyelitis bij de mens cn infecties van runderen
en varkens (antilichamen!).

Dr. Galuso (Alma Ada USSR) besprak dc ecologie der zoönosen naar aanleiding
van dc theorie van Pavlovsky (uit het referaat blijkt weinig, wat deze theorie voor
nieuws inhoudt. Ref.).

Over voedingshygiène, vlees en melk, spraken Dr. Cockburn (Londen, Engeland) en
Prof. Jcpsen (Kopenhagen, Denemarken) ; terwijl dc bestrijding van dierziekten in
belang van de volksgezondheid (brucellose, leptospirose, tuberculose enz.) werd be-
handeld door Dr. Parnas (Polen). Verder werden nog voordrachten gehouden door
Dr. Kaplan (W.H.O. Headquarters), Prof. Vuillaumc (Frankrijk), Dr. Blaskovic
(Tsjechoslowakije), Prof. Barbudieri (italië), Dr. J. C. Sijm (Denemarken) en Dr.
La Touche (Engeland).

Na Engeland toont Zuid-Afrika thans ook belangstelling voor dc Franse Charolais
als vleesrund.

Het wordt vooral gevonden in de vruchtbare streken van Centraal Frankrijk, waar
dit rund uitnumt door een zeer goede vruchtbaarheid.

De Charolais is wit, heeft een zwaar geraamte en wordt verder gekenmerkt door
zwaar gespierde lendenen en achterband, snelle groei der kalveren en het ontbreken
van overtollig vet. Dc vleeskwalitcit is uitstekend.

Men overweegt de import van Charolais dieren om na te gaan of dit ras zich zal kun-
nen aanpassen aan Zuid-.Afrikaansc omstandigheden.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer .511606 ten name
van cle Maatschappij voor Diergeneeskunde.

In aansluiting aan dc eerste aankondiging van het schema van het wetenschappelijk
programma van het XVI Internationaal Diergeneeskundig Congres in het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde van 1 mei j.1. kan worden meegedeeld, dat de opgaven be-
treffende rapporten en vrije mededelingen, die van Nederlandse zijde zijn binnen-
gekomen, reeds aan het organiserend comité te Madrid zijn doorgegeven.
In verband met de korte periode, die voor het opgeven van deze bijdragen kon
worden opengesteld is de mogelijkheid niet uitgesloten, dat genoemd comité nog niet
over voldoende opgaven beschikt.

Degenen, die nog een opgave wensen tc doen van sectierapporten of vrije mede-
delingen, wordt verzocht zich hierover zo spoedig mogelijk na de verschijning van
deze aflevering in verbinding te stellen met het secretariaat van het Pcrmai.ent Na-
tionaal Comité (bureau Maatschappij voor Diergeneeskunde).

Aangezien de Landelijke Organisatie van Pluimveesclecteurs (L.O.S.) streeft naar
een nauwere samenwerking tussen Rijksvoorlichtingsdienst voor de Pluimveeteelt,
dierenarts en selecteur, heeft zij het initiatief genomen tot het organi.seren van ccn
Landelijke Selecteursdag in samenwerking met genoemde Rijksvoorlichtingsdienst,
de Maatschappij voor Diergeneeskunde cn andere organisaties.

Deze dag zal gehouden worden op Woensdag 11 juni a.s. in het Gebouw voor
Kunsten en Wetenschappen tc Utrecht.

In overleg rnct genoemde instanties heeft dc Commissie van voorbereiding het vol-
gende programma opgesteld:

Opening van de „Sclectcursdag" door dc Heer Ir. Th. C. J. M. Rijssenbcck, Direc-
teur van het Veeteelt- en Zuivclwezen. Deze heeft zich bereid verklaard een kort
openingswoord te spreken.

Ir. E. F. Geessink, Rijkspluimvccconsulent: „Het contact tussen Rijksvoorlichtings-
dienst voor de Pluimveeteelt en selecteur".
Discussieleider: Dr. D. M. Zuydam.

M. Visser, Dierenarts te Woudenberg: „Het contact tussen veterinair en selecteur".

Discussieleider: Ir. A. J. v. d. Vlicrt.
P. G. Vaags, Dierenarts tc Aalten: „Dc taak van dc selecteur op het boerenbedrijf".

Discussieleider: P. J. Wijk Pzn.
Op dczc Landelijke sclectcursdag zijn dc leden van de Maatschappij voor Dierge-
neeskunde, personen werkzaam bij dc Rijksvoorlichtingsdienst voor dc Pluinivceteelt
en andere overheidsinstanties en al degenen die als selecteur werkzaam zijn of op
andere wijze bij de pluimveehouderij zijn betrokken, van harte welkom.

Op 5 juni a.s., n.m. 4.15 uur hoopt collega F. W. van Ulsen in het Groot Auditorium
van dc Rijksuniversiteit te Utrecht te promoveren tot doctor in de diergeneeskunde
op het proefschrift: Toepassing van een nieuw principe bij dc isolering van Brucella
abortus uit melk.

Hct Hoofdbestuur heeft de volgende colegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

J. J. Pijnappel, Maliestraat 20 bis. Utrecht.
J. Uwland, Adclaarstraat 76 bis. Utrecht.

Hct Hoofdbestuur draagt collega K. v. Horssen, Prof. v. Bcmmclenlaan 30, Utrecht,
voor hct lidmaatschap van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde voor.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige kandidaten aangenomen als
kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde: J. Th. J. A. Hertels; K. J.
Koopmans; R. J. Slappendcl; J. Terpstra; F. Westra; G. Vogelzang.

Fros, Dr. G. J., van Maassluis naar Utrecht, Gerard Doustraat 29, tel. 030—22196.

Ree, H. van der, van Utrecht naar Mcrauke, Ned. Nieuw-Guinea, g.v.a. (113)
Riessen, H. A. van, te Lunteren, naar Dorpsstraat 18, aldaar, gr. 891145 (tel. on-
gewijzigd). (114)
Sinncma, T., te Hardenberg, tel. en gr. gewijzigd in resp. 05232—577 en 81328^1^.

Meijer, G. F., te Delft, Nieuwe Plantage 54, tel. 01730—25543, gr. 105866 (over-
name gedeelte van dc jmiktijk van G. J. van Arragon). (1"6)
Quaedvlieg, R. F. P. M., voorheen woonachtig tc \'s-Gravenhage, te Mcchelen (L.),
Dorpsstraat 74, tel. 04155- 367, .geass. met H. M. H. L. Horbach te

Bruin, A. J., tc Utrecht, te rekenen met ingang van 1 mei 1958, tot Rijkskeurmeester
in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats Utrecht. (79)
Hal, J. A. M. van, te Roosendaal, te rekenen voor hct tijdvak van 21 maart 1958 tot
r april 1959, tot Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij dc Veeartsenijkundige
Dienst, ter standplaats Roosendaal. . (^0)

Knape, J. J., te Diepenheini, te rekenen met ingang van 1 mei 1958, tot Rijkskeur-
meester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats Goor.

Smallegange, D. W., tc Hilversum, te rekenen met ingang van 1 maart 1958, tc)t
Rijkskeurmeester in bijzondere dien-st bij dc Veeartsenijkundige Dienst, ter stand-
plaats Hilversum. ,
Sybesma, W., tc Utrecht, te rekenen met ingang van 1 mei 1958, tot Rijkskeurmeester
in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats

Hijink, A., te Lochem, op zijn verzoek, te rekenen met ingang van 12 mei 1958, als
plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district
Gelderland.

Moolhuisen, J. J., te Drumpt (gem. Tiel), op zijn verzoek, te rekenen met ingang
van 1 april 1958, als Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenij-
kundige Dienst \' / i

Brink, W. F., te Schalkhaar (gem. Diepenveen), is aldaar overleden op 22 mei 1958.

Uit de cijfers door de heer Roelofs in juli 1957 verzameld, blijkt dat in totaal ±
5.700 boeren zich in Friesland voor het melkeiwitonderzoek hebben aangemeld. Er
was aanmelding mogelijk voor twee soorten onderzoek en wel

Voor b. hebben zich opgegeven 867 boeren en voor a. 4.920 boeren. Categorie a
omvat 92.000 koeien, categorie b. 5.400.

Binnen stamboeksverband is het zo, dat van de 6.700 leden, aangesloten bij de melk-
controle, ruim 3.800 zich voor het eiwit-onderzoek hebben aangegeven.
Gezien de betrekkelijk geringe belangstelling, welke bestaat voor het eiwitonderzoek
bij enkel dc ricren, heeft het bestuur in ernstige overweging genomen deze vorm van
onderzoek niet te doen uitvoeren.

Mededelingen Fries Rundveestamboek, pag. 117, aug. 1957.
De oudste koe ter wereld?

Blue Bell, een kruising tussen een Shorthorn stier en een Friese koe is op Waren

Mede namens het Hoofdbestuur wenst de Redactie van het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde, de algemeen voorzitter van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde hartelijk geluk met de Ko-
ninklijke Onderscheiding, die hem als zodanig te beurt viel bij zijn
benoeming tot Officier in de Orde van Oranje Nassau. Deze
felicitatie moge in de eerste plaats persoonlijk bedoeld zijn; zij strekt
zich ook uit tot de Maatschappij voor Diergeneeskunde, die door
haar voorzitter in deze eervolle onderscheiding is betrokken.

(Afdeling voor Medische Microbiologie van het Nederlands Instituut voor
Praeventieve Geneeskunde en van de Rijksuniversiteit te Leiden. Hoofd:
Prof. Dr. J. D. Vcrlinde)

Co.xsackievirus is een onbevredigende, doch geheel ingeburgerde, naam
\\oor een uit een groot aantal serologische typen bestaande virusgroep, die
voor de pathologie van de mens van grote betekenis is gebleken. De naam
is eraan gegeven nadat Dalldorf en Sickles (2) in de faeces van
enkele patiënten met poliomyelitis, wonende in het Amerikaanse stadje
Coxsackie, een virus hadden aangetoond, dat verschillend is van het polio-
myelitisvirus. Het is nu, 10 jaar na de ontdekking, bekend dat deze virus-
groep over vrijwel de gehele wereld verspreid voorkomt en in aetiologisch
verband staat met een grote verscheidenheid van ziektebeelden bij de mens.
Wat de voornaamste eigenschappen van de Coxsackicgroep betreft (1)
zij vermeld, dat alle tyjaen pathogeen zijn voor pasgeboren muizen en
hamsters. Op grond van het klinische en histologische beeld dat bij deze
dieren ontstaat na besmetting met deze virussen, wordt een onderscheid
gemaakt in 2 groe])en. De Coxsackie A-groep veroorzaakt verlammings-
verschijnselen, die niet berusten op afwijkingen van het centrale zenuw-
stelsel, maar op een gegeneraliseerde degeneratie van de dwarsgestrcepte
skeletspicren, die eventueel gepaard gaat met een myositis. De Coxsackie
B-groep veroorzaakt ook een myodegeneratie en eventueel een myositis,
maar deze is niet gegeneraliseerd, doch veel meer beiDcrkt tot kleine haar-
den. Bovendien kan deze groep, min of meer afhankelijk van dc wijze van
besmetting, myocarditis, pancrcasnecrose, necrose van het intcrscapulairc
vetweefscl (winterslaaporgaan) en necrose van gangliëncellen in het cen-
trale zenuwstelsel, eventueel een encephalomyelitis, veroorzaken. Klinisch
uit zich dc Coxsackie B-infectie niet zozeer in slappe verlammingen als wel
in spastische en convulsieve toestanden.

Van de 24 thans bekende serologische typen behoren cr 19 tot de A- en 5
tot de B-groep.

De typen van de B-grocp, en sommige van de A-grocp, kunnen in cultures
van apenicrwcefsel worden gekweekt.

Wat de pathogeniteit voor de mens betreft, is vooral de B-groep van be-
tekenis. Typen van deze groep veroorzaken de Bornholmse ziekte (epide-
mische myalgie of plcurodynie), vormen van niet-bacteriële meningitis en
encephalomyocarditis bij zuigelingen. Een Coxsackie A-infectie is dc hcrj)-
angina. De genoemde ziekten verlopen niet zelden als een abortieve,
intestinale of pharyngeale, met koorts en vage keel- of buikklachten ge-
paard gaande infecde, waaraan veelal de naam zomcrgriep wordt gegeven.
Zowel verschijnselen van zomcrgriep als van niet-bacteriële meningitis
komen ook voor na besmetdng met de poliomyelitisgroep (3 typen) en
met een pas-ontdekte virusgroep, de z.g. ECHO-(„enteric cytopathogenic

humaii orphan"-)groep (19 typen). Bovendien kunnen menginfecties met
deze viru.ssen voorkomen, hetgeen begrijpelijk is wanneer men bedenkt,
clat ze alle, speciaal in dc zomci- en nazomermaanden, onder dc bevolking
kunnen circuleren, via dc keel cn de darm woidcn uitgescheiden cn in de
natuur, rnct name in rioolwater, zeer resistent zijn. Alle 3 groepen vermeer-
deren zich primair in dc wand van dc jsharynx en het darmkanaal en
worden daarom entcralc virussen genoemd.

Over het voorkomen van Coxsackie-virussen bij dieren zijn ons geen
mededelingen bekend. Wel zijn onlangs antilichanrcn tegen het Cloxsackie
A|,|-virus in het bloed van varkens aangetoond (.3) en entcralc, met de
EC:H0 groep overeenkomende, virussen zijn wcl uit de faeccs van som-
mige diersoorten geïsoleerd.

In dc afgelopen maanden menen zij, dank zij dc oplettendheid van dc arts
A. H. M. H a b c t s tc Mhccr (L) cn dc dierenarts J. M. S c h r c u r s tc
Margraten (L) een aanwijzing tc hebben \\crkrcgen over het \\oorkomcn
van Cloxsackic-infcctic bij het varken en o\\cr besmetting van de mens
door varkens.

In juli 19.57 ontstond cen kleine cx])losicvc epidemie van cen acute, rnct
koorts en ccti lichte keelaandoening verlopende ziekte bij 18, ovci\' fi ge-
zinnen verdeelde kinderen. Alle kinderen waren aanwezig geweest op een
varkensfokdag, die op cen waime, vochtige dag in ccn betrekkelijk kleine
ommuurde ruimte werd gehouden. Verscheidene biggen hoestten. De kin-
deren werden 2—3 weken na dc fokdag ziek.

In de keel en de facces van dc inmiddels genezen of vrijwel genezen kin-
deren cn in dc longen en dc bionchi van cen tweetal biggen, die waren
gedood cn waar bij de sectie cen viruspneumonic werd gevonden, konden
geen pathogene micro-organismen woiden aangetoond (5).
Virologisch onderzoek van dc kccluitstrijkcn van dc kindcicn en van dc
longen van dc l)iggen werd verricht door dc met pcnicillinc en strepto-
mycine behandelde suspensies daarvan tc enten in:
a. cultures van apcnicrccllen;

I). cidturcs van dc IIcLa cclstani, die is afgeleid van menselijk cervix-
carcinoom;

Ilct is namelijk hij een niet-gciicht viiologisch onderzoek in ons labora-
torium dc gewoonte, eerst dc bovengenoemde, in dc virologie thans meest
gebruikelijk, viruskwcekmethoden toc te passen: dc beide wccfsclcultures
voor dc entcralc en adcnovirussen, de eieren voor cle influenzagrocp cn
de zuigclingmuizen o.a. voor dc Coxsackiegrocp.

Bij dc kinderen werd geen virus meer aangetoond, hetgeen in verband
met hun genezing wcl tc verwachten was. Uit dc longen van dc biggen
kon met behulp van de ei- en de weefselkweek ook geen virus worden ge-
ïsoleerd. Met name werd geen influenzavirus aangetoond, aan welke mo-
gelijkheid gedacht moest worden in verband met de juist begonnen Azia-
tische influenza. De bcsmcttingsproeven bij zuigelingen leverden wel, zij
het een onverwacht, resultaat op.

Van de 9 subcutaan en intranasaal met varkenslongsuspensie besmette zui-
gelingmuizen (1 dag oud), leken enkele dieren na 2—3 dagen lichte ziekte-
verschijnselen te tonen; zc bleven wat achter in groei en leken wat slap.
Eén muisje werd gedood, dc overige herstelden binnen enkele dagen. Van
de met een karkassuspensie van dit diertje gemaakte tweede passage stierf
1 van de 8 zuigelingmuizen na 3 dagen. Hierbij werd cen viruspneumonic
en geringe spierdegeneratie gevonden. Dc 9 zuigelingmuizen van de derde
passage kregen alle verlammingsverschijnselen, en bij histologisch onder-
zoek werd het voor de C.oxsackie A-groep karakteristieke beeld van skelet-
s]3icrdcgencratic aangetroffen.

Deze isolatiepoging werd, uitgaande van dc bij —20° C. bewaarde varkens-
longen, nog tweemaal en met hetzelfde resultaat herhaald, zodat er geen
reden is, tc twijfelen aan de aanwezigheid van cen tot dc Coxsackie A-
groep behorend virus in de longen van de aan viruspneumonic lijdende big-
gen. De virustiter in de 4e zuigelingmuispassagc was reeds zeer hoog, n.1.

Een 10% suspensie van zuigclingmuiskarkas veroorzaakte de be-
kende verlammingen reeds na 2 dagen. Bij dc subcutaan besmette zuige-
lingmuizen werd dikwijls ook cen viruspneumonic gevonden.
Het virustype werd bepaald door 1000 LD,r,o te mengen met tegen ieder
der 19 bekende C\'oxsackievirustypen bereid immuunsenmi en de virus-
serummengsels bij een nest zuigelingmuizen in te spuiten. Alleen het
Coxsackie Ar,-serum neutraliseerde deze virusdosis, zodat de stam werd gc-
identificeerd als cen type 5 van dc C^oxsackie A-groc]j. Dit type was, vooral
in 1956, veelvuldig uit facces van mensen geïsoleerd.

In hct reconvalescentieserum van 2 van de 3 onderzochte kinderen werd
een zeer hoog gehalte aan ncutralisciendc antilichainen tegen dit virus
aangetoond (neutralisatie-index: 10.000.000). Hoewel geen scrum uit dc
acute fase beschikbaar was cn dus cen titerstijging gedurende hct ziekte-
beloop niet kon worden aangetoond, moet cen zo hoge neutralisatie-index
wel op een zeer recente besmetting met dit virus wijzen. In het scrum van
beide, blijkbaar nog in een acuut stadium gedode, biggen werd een lage
ncutralisatic-index (50—100) aangetoond.

Dc com[)lcmentbindingsrcactie bij de kinderen, uitgevoerd met een wa-
terig extract van zuigclingmuiskarkas als antigeen, was zwak positief (titer
1/8 tot 1/16).

Het onderzoek op antilichamen tegen de Aziatische variant van het influ-
enzax\'irus (hcmagglutinatiercmmingsrcactic) was negatief.

Het was van belang tc onderzoeken, of dc experimentele besmetting van
biggen met hct betreffende virus cen viiuspneumonie zou veroorzaken.
Men zou zich namelijk kunnen voorstellen, dat dc biggen lijdende waren
geweest aan een viruspneumonic van andere aaid en dat zij toevallig had-
den gcsimffcld in faccaal materiaal van de mens of daarmee verontreinigd
water, waardoor hct virus in de luchtwegen tciccht zou zijn gekomen, zon-
der dat hct op zichz(4f cen pathogene werking zou hebben uitgeoefend.
Voor dc experiment(4c besmetting werden 6 biggen gebruikt, 7 weken oud
en afkomstig van cen pneumonie-vrij bcdiijf. Ondanks het feit, dat de
dieren in uitstekende toestand waren, word er één onmiddellijk na aan-
komst in hct laboiatorium gedood ter controle op de eventuele aanwezig-
heid van longafwijkingen. Deze werden echter niet gevonden.

Van de 5 overgebleven biggen werden er 2, onder intraperitoneale evipan-
natriumnarcose, intranasaal besmet met 2 cc. van een 10% suspensie van
zuigelingmuiskarkas van de 4e passage. Een derde big werd niet be.smet,
doch wel in hetzelfde hok als de besmette biggen gelaten. Beide andere
biggen werden intranasaal met dezelfde virussuspensic besmet, doch pas
nadat zij 4 intramusculaire inspuitingen van 50 mg Cortison (adreson
,,Organon") om de andere dag hadden ontvangen. Het is namelijk bekend,
dat de gevoeligheid van proefdieren voor sommige bactcritile en virus-
infecties kan worden verhoogd door voorbehandeling met Cortison.
Dc temperatuur, die tweemaal per dag werd opgenomen, kwam bij 2 big-
gen op de 6e, respectievelijk 14c dag even boven 40° C. Bij dc andere die-
ren was hoegenaamd geen verhoging van de temperatuur aantoonbaar.
Een van de met Cortison voorbehandelde biggen ging 7 dagen na de be-
.smetting hoesten en bleef van die tijd ook achter in groei.
De twee niet met Cortison voorbehandelde biggen werden 12, respectievelijk
14 dagen na de besmetting gedood. In dc longen van beide dieren werd
slechts cen enkel dubieus atelectatisch haardje gevonden, dat bij histo-
logisch onderzoek wel cen beginnend pneumonisch haardje bleek te zijn.
Het nict-be.smetlc, in hetzelfde hok geplaatste dier werd 5 dagen later ge-
dood. De longen toonden geen afwijkingen.

De twee met Cortison voorbehandelde biggen werden 30 dagen na dc be-
smetting gedood. In de longen van het ene, gezond uitziende dier, werden
geen afwijkingen gevonden. Dc longen van het hoestende dier toonden
echter een aantal onregelmatig vers]3rcidc, lobulair-pneumonische haarden,
die cen histologisch beeld toonden, dat zich in niets onderscheidde van het
beeld bij de biggen waaruit het virus was geïsoleerd.

In de hoofdbronchi viel op, dat het normaal regelmatige eilinderepitheel
(fig. 1) plaatselijk een onregelmatig aspect had gekregen (fig. 2). Tril-
haren waren niet meer tc zien, het karakter van eilinderepitheel was vol-
komen verdwenen, de cellen waren afgerond en onregelmatig gerangschikt,
de kernen waren pycnotisch cn op sommige plaatsen was een desquamatic
van het epitheel, met uitzondering van de basale laag, zichtbaar (fig. 3),
Deze epitheclverandcringen kwamen sterk overeen met die, welke bij in-
fluenza worden waargenomen. Dc wand van de kleinere bronchi en van clc
bronchioli toonde deze afwijkingen niet of nauwelijks. Wel was er een,
hoofdzakelijk mononucleaire, perihronchitis en pcribroncliiolitis (fig. 4 en
.5). In dc bronchi bevond zich slijm met veel grote mononucleaire cellen
en leukocyten. Dc alveolaire scpta waren verdikt en in de haarden ge-
infiltrccrd met histiocytairc cellen (fig. 6). Het alveolaire epitheel was ge-
zwollen en toonde veelal neiging tot loslaten (fig. 7). In de haarden be-
vatten dc alvcolen mononucleaire cellen, leukocyten en losgelaten alveo-
laircpitheclcellen.

Het gehele beeld, waarin het mononucleaire infiltraat sterk overwoog, was
dus dat van cen nict-bacteriëlc bronchitis, perihronchitis en pneumonie.
Het beeld kwam niet alleen overeen met dat van dc spontane viruspneu-
monic van biggen, maar ook met dat van dc pneumonie na dc experimen-
tele besmetting van zuigclingmuizen.

Bij de experimenteel besmette biggen was gelegenheid tc onderzoeken of
zich gedurende het ziektebeloop antilichamcn zouden vormen. In het prc-
infccticscrurn konden geen Coxsackie Ar,-antilichamen worden aangetoond.
Het scrum van de 2 biggen, die 12 en 14 dagen na dc besmetting een be-
ginnende jjneumonie bleken tc hebben, had toen reeds een neutralisatie-
index van 1000 en het scrum van één, na 30 dagen gedode big, had toen
ccn neutrali.satie-indc.x van 10.000. Het scrum van 2 biggen, die geen pneu-
monie hadden gekregen, bevatte 19, rcspccticvclijk 30 dagen na de besmet-
ting geen antilichamen.

Het virus kon tcruggeïsolccrd worden uit dc longhaardcn van dc experi-
menteel besmette biggen. Ilct veroorzaakte namelijk na intranasale en sub-
cutane besmetting van zingclingmuizcn een pneumonie, doch geen verlam-
mingsverschijnselen. Zoals ook bij de isolatie van het virus uit de varkens
met spontane viiuspncumonie bleek, moet worden aangenomen, dat het
Ckixsackicvirus in de respiratictractus van het varken zijn myotropc karak-
ter voor zuigclingmuizen verliest. Het was, voor zover kon worden nage-
gaan, in dc eerste passages door zuigclingmuizen uitsluitend pncumotroop,
maar het kon zijn myotropc eigenschappen wcl krijgen na voortgezette
zuigclingmuispassagc.

Uit dc onderzoekingen van Terpstra (4) over de ctiologic van de in
Ncdciland voorkomende viruspneumonic bij varkens is gebleken, dat dc
verwekker niet tot dc influenzagrocp behoort. Wij vragen ons natuurlijk af,
of het isoleren van cen Coxsackie Aß-starn uit de longen van 2 biggen cen
min of meer toevallige bevinding is, waar wij in verband met de ziekte bij
clc kinderen op kwamen, dan wel of de Coxsackiegrocp een rol van veel
wijdere strekking in clc ctiologic van de viruspneurnonieën bij varkens speelt
cn of dczc ziekte moet worden beschouwd als ccn zoönosc, die ook voor de
epidemiologie van dc Coxsackie-infectics bij de mens van betekenis is. Om

Atelectase, alveolen gevuld met gezwollen, deels losgelaten alveolair epitheel,
histiocytaire cellen en leucocyten.

hierover een inzicht te verkrijgen, zullen cie hier beschreven onderzoekin-
gen over een langere periode en op grotere schaal dienen te worden her-
haald.

Met collega Terpstra vergeleken wij het histologische beeld van de
spontane en dc experimenteel met het Coxsackie Ar,-virus bij biggen opge-
wekte pneumonie met het beeld van enige door hem onderzochte virus-
pneumonieën hij varkens. Essentiële verschillen werden niet opgemerkt,
wel een grote overeenkomst. Dit behoeft echter geenszins te betekenen, dat
al deze pneumonicën eenzelfde etiologie hebben.

Bij het verdere onderzoek zal rekening moeten worden gehouden met de
pneumotropie van het in de varkenslongen aanwezige virus voor zuigeling-
muizen, die de myotropic zodanig overheerst, dat men, althans in de eerste
passages, de voor de Coxsackie A-groep karakteristieke spieraandoening
niet aantreft. Dergelijke variaties in pathogeniteit zijn bij verschillende vi-
russen, ook bij de Coxsackiegroep, welbekend. Zo kan cle pancrcatotropie
van stammen van cle Coxsackie B-groep sterker o]) cle \\oorgrond worden
gebracht door passages met pancreaswecfsel en anderzijds kan zij geheel
verloren gaan door cerebrale passages van hersenweefsel. Een ander voor-
beeld van cle selectieve invloed van het milieu op de eigenschappen van
een Coxsackie A-virus is dc waarneming, dat een uit het centrale zenuw-
stel van de mens geïsoleerde stam wel neurotroop voor apen bleek te zijn,
terwijl hetzelfde, uit de darm van die patiënt geïsoleerde virus, niet neuro-
troop was (6).

Op epidemiologische gronden werden big.gen met cen viruspneumonie verdacht als
gemeenschappelijke smetstofbron voor een kleine explosieve epidemie van een acute,
met koorts cn cen lichte keelaandoening gepaard gaande ziekte bij kinderen. Uit de
longen van 2 dezer bi.g.gen werd bij herhaling cen jineumotroop, na 3 zui.gelingmuis-
passages ook myotroop, Coxsackie As-virus geïsoleerd. Het rcconvalescentieserum van
de kinderen had een zeer hoge neutralisatie-index ten opzichte van dit virus. Met de
■lc zui.gelingmuispassa.ge kon ecn, met het histologische beeld van de spontane ziekte
overeenkomende, viruspneumonie bij gezonde bi.ggen worden opgewekt door intra-
tuisalc besmetting. Het, wederom pneumotrope, virus kon uit dc longen van de e.x-
perimcnteel besmette big.gen worden tcru.g.ge\'isoleerd. Gedurende de experimentele
ziekte ontwikkelden zich specifieke neutraliserende antilichamen.

On epidemiological considerations pigs suffering from viruspneunuinia were suspcctcd
as a common source of infection for a small explosive epidemie of acute febrile illness
in children. Group A Coxsackie virus type 5 was isolated from the pig\'s lungs on
different occasions and the children\'s convalescent sera showed an extremely high neu-
tralization index to this strain. In the first two suckling-mouse passages, the virus
was exclusively pneumotropie, but later a definite myotropism appeared. The fourth
suckling-mouse passage (carcass suspension) produced a viruspncumonia in intra-
nasally infected pigs and the virus, which was again pneumotropie, could bc isolated
from the lungs. The histological picture of the experimental disease was similar to
that of the naturally acquired disease. Specific neutralizing antibody developed in
the course of the experimental disease.

D\'après des considérations épidémiologiqucs, des gorets souffrants d\'une pneumonie
à virus furent soupçonné comme source d\'infection commune d\'une petite épidémie

explosive d\'une maladie febrile chez des enfants. Des poumons des gorets un virus
Coxsackie As fût isolé à plusieurs reprises. Le sérum cle convalescent des enfants
posséda un taux d\'anticorps neutralisant assez élevé. Le virus montra un pneuino-
tropisme pendant deux passages sur des souriceaux nouvcau-ncs, mais ensuite, le myo-
tropisme caractéristique pour le groupe Coxsackie-A apparût. Le quatrième passage
provoqua chez des gorets sains, après l\'inoculation intranasale, une pneumonie à virus
histologiquement semblable à celle de la maladie naturelle. Le virus pneumotrope
fût isolé des poumons. Pendant la maladie experimentelle des anticorps neutralisants
sc développèrent.

Nach epidemiologischer Erwägung waren Ferkel mit einer \\\'iruspneumonie einer
gemeinsamen Infektionsquelle für eine kleine Epidemie einer febrilen Krankheit bei
Kindern verdächtig. Durch Infektion von Säuglingsmäusen wurde aus den Fcrkcl-
lungen ein Coxsackie As Virus isoliert, das während der ersten 2 Passagen nur pneu-
motrop, später auch myotrop war. Im Rekonvaleszentenserum der Kinder wurde ein
sehr hoher Titer neutralisierender Antikörper nachgewiesen. Die vierte Säuglings-
mauspassage verursachte bei gesunden Ferkeln eine histologisch der spontanen Krank-
heit ähnliche Viruspneumonic. Das wieder pneumotrope Virus wurde aus den Lungen
isoliert. Spezifische neutralisierende Antikörper entwickelten sich im Verlaufe der
experimentellen Krankheit.

3. P. POHJANPELTO and P. VUOPIO: Ann. Mcd. exp. et Uiol. Fenniae 34, 390,
(1956).

5. J. D. VERLINDE, J. VERSTEEG en II. BEEUVVKES: Ned. Tijdschr. v. Ge-
neesk. (in druk).

6. J. D. VERLINDE: „The Coxsackie virus group". Introductory paper. Study
group on the control of neurotropic virus diseases. Regional Committee for
Europe of the World Health Organization, Copenhagen, April 1958.

Dr. Blau deelt mee dat het zeer goed mogelijk is om in dc weide gemolken melk
direct af tc koelen door de toevoeging van melkijs in blokvorm.

De Universiteit in Kcntucky kocht voor 1.851.30 dollar de ruim 300 ha. grote
„Goldstream Farm\' om als stoeterij en paardenprocfbcdrijf tc dienen. Dit feit bewijst
dat men in het gemotoriseerde Amerika toch nog grote betekenis aan dc paarden-
fokkerij hecht.

In Zweden heeft ccn tekort aan broodkoren gedurende dc oorlog geleid tot ccn
sterke toename van het melkgebruik. Dczc gewoonte is na de oorlog gebleven, zodat
de Zweden thans de grootste melkdrinkers ter wcerld zijn. Bij zwaar werk drinkt
dc Zweed melk en bij licht werk bier.

Aangezien Icucosc gevallen bij hct paard vrij zelden voorkomen, is het
\\ an belang ieder geval, dat enigszins volledig onderzocht is, tc publiceren.
Enige tijd geleden is, na overleg met de iDctrokkcn practicus, cen paard
aangekocht door de Interne Kliniek, waarbij de volgende anamnese werd
verstrekt:

Het paard is ruim een jaar geleden uit Duitsland geïmporteerd, vermoe-
delijk als slachtpaard. De laatste tijd wordt hct dier sloom en gaat
achteruit in conditie. Dc patiënt is nog wel in staat lichte arbeid te
verrichten, maar is gauw kortademig en hoest wel eens. De ogen hebben
reeds de gehele zomer getraand, maar het oedeem aan de oogleden is
pas een paar weken geleden opgetreden. De knobbelige dikten aan de
iialsvlaktc zijn pas cen weck geleden opgemerkt. Een behandeling is door
dc practiscrende dierenarts niet ingesteld.

Op grond van deze ontvangen anamnese, welke Icucosc of lymphosarco-
matose deed vermoeden, werd besloten, zoals hierboven reeds is vermeld,
hct dier ten behoeve van het onderwijs aan te kopen. Het onderzoek op
14 oktober van bovengenoemd ]5aard had hct volgende resultaat:
Slat. praesens: ongeveer 10 jaar oude gekruiste warmbloed vosruin met
doorlopende bles en witte onderlip. Het dier maakt een suffe indruk en
neemt heel weinig notitie \\an de omgeving. De voedingstoestand is goed.
Het dier heeft een slecht verzorgd haarkleed met veel los haar. De huid-
turgor is goed.

Lymphklierev: dc huid lymphklieren met name de Igl ccrvicalis craniales,
ccrvicalis mediae, ccr\\\'icalis caudales, ccr\\\'icalis su]5erficiales, —
axillarcs cn - - subiliacac, welke noiinaal niet zijn te voelen, blijken sterk
scrgroot te zijn. Veider op de halsxlaktc links en rechts nog een achttal
harde knobbels, variërend van 2 tot cm diameter, voelbaar en ook
duidelijk zichtbaar.

Op hct bovenste deel van hct rechter schoudciblad is een - : 10 cm grote
langwer])igc harde zwelling. Nergens is een duidelijke fluctuatie van deze
knobbel tc constateren.

Slijmvliezen: het oogslijmvlies vertoont beiderzijds cen conjunctivitis met
vaatinjectic en gclatineus ,gelig, vrij helder exsudaat. Tevens is er aan
heide ogen cen diffuse keratitis vast te stellen, waarbij in het linker oog
aan de Iniitenhoek cen ± 3 mm grote ondiepe del is te zien. Verder valt
dc cxophtalmus oj). Het mondslijmvlies is vrij bleek van kleur. In het
slijnu lics van dc bovenli]) zit een wond van 2 bij 4 cm met enige necrose
plekken, liet neusslijmvlics is te bleek. In de neus is wat zwart gekleurd
ingedroogd secretum aanwezig.

costo-abdomlnaal. De auscultatie en percussie van de longen leveren geen
afwijkingen op. Verhoogde gevoeligheid bij druk op trachea en larynx is
niet vast te stellen. Het dier hoest niet spontaan tijdens het onderzoek.
Geen Stridor nasalis geconstateerd.

Circulatie apparaat: de pols frequentie bedraagt 60 per minuut. De pols
is wat „hard". Aan de voorborst een gering koud, niet pijnlijk oedeem.
Bij auscultatie van het hart geen afwijkingen. In de rust is een vencnpols
tc zien aan de hals, welke nog duidelijker wordt, als het dier geëxciteerd
wordt, wat o.a. is op tc merken tijdens de later volgende rectale ex])loratie.

Digestie apparaat: een geringe foetor ex ore. De faeces zijn goed verteerd,
bevatten wel vrij veel slijm en enkele gelige membraneti. Microsco])isch
faeces onderzoek geeft enkele strongylus eieren te zien.

Rectale exploratie: ongeveer op de plaats waar normaal dc milt is te voelen,
bevindt zich een jnuimgiote harde, niet verplaatsbare knobbel. Dc milt zelf
is niet tc voelen. Meer naar rechts in de buikholte en ook naar achteren in
de bekkenholte zijn verscheidene kastanjcgrote, vrij stevig aanvoelende
knobbels, waarbij blijkt, dat de meeste hiervan tc ver])laatsen zijn. Meer
afwijkingen niet te voelen.

Urine onderzoek: kleur is donkerbruin, troebel, slijmig. Reactie is zuur.
.S.G. 104,\'), eiwit: een spoortje, suiker, haemoglobine en bilirubine: negatief,
urobiline: normaal. In het sediment alleen enkele nierepitheliën te vinden.

Bloedonderzoek: dit is verricht op 15 oktober en geeft het volgende resul-
taat. Hb 9 gr%, celvolume 2, aantal rode bloedcellen 4.820.000. Aantal
witte bloedcellen 84.600, differentiatie: 1 staafk. neutroph. leucocyt, 8
segmentk. neutroph. leucocyten, 91 lymphocyten. Het bilirubine gehalte
van het serum is verhoogd. Het Cholesterine gehalte bedraagt L56 mgr %.
De agglutinatie op Brucella abortus, salmonella dublin, salmonella typhi
murium, salmonella abortus ec|ui, alsook dc comjilementbindings reactie
op malleus verloopt negatief.

Op grond van al deze bevindingen wordt de diagnose lymphatische leucose
gesteld.

Ter completering van ons onderzoek wordt nog een stukje weefsel uit een
der knobbels aan de halsvlakte genomen voor mieroscopi.sch onderzoek.
uitslag van dit onderzoek, verricht aan het Pathologisch Instituut, luidt
„Leucose".

Het resultaat van de tuberculinatie, waarbij in dit geval in verband met
de beiderzijdse conjunctivitis niet cle ophthalmo tuberculinatie, maai\' de
intraciitane methode is gedaan, blijkt negatief te verlopen.
Naar aanleiding van een recente publicaüe van Prof. Neu mann
K 1 e i n p a u 1, waarin ccn geval van leucose l)ij het paard beschreven
wordt, waarbij de hezinking.ssnelheid van het bloed sterk gestegen was,
wordt hij onze patiënt op verschillende dagen deze proef verricht en wel
volgens de methode Weste rgren.

Het uit de vena jugularis door punctie verkregen bloed werd opgevangen
in een maatcylinder tot 50 mL, waarin 10 mL 3.8% natriumcitraat op-
lossing aanwezig was. Na het o]nangcn werd dc cylinderinhoud goed
gemengd, waarbij schuimvorming werd vermeden. Vijf sedimentatie buizen

met een inwendige diameter van 3 mm werden met het mengsel tot een
hoogte van 200 mm gevuld.

I5i j het snel uitzakkende paardebloed is van zeer grote betekenis, dat iedere
buis voor het vullen van de pipet weer intensief gemengd wordt (zie
Van Zijl 1947). Het celvolume werd bepaald in een haematocriet
volgens W i n t ro b e en er werd gedurende 10 minuten gecentrifugeerd in
een W\'ifug hoekcentrufuge. Het gemiddelde van 4 haematocriet buisjes
werd genomen. Berekend werd dc S.M.R.\'IO min (Sedimentation mean
rate/10 min) met de gewijzigde formule van Katz (zie van Zijl 1947
l)ag. 12). Volgens van Zijl bedraagt dc normale S.M.R./IO min. bij
het inlandse paard 21.9 ± 4.58 mm bij een haematocriet waarde van
30 %. Dit wil dus zeggen, dat de ,S.M.R./1(\') kan variëren van 8/2 — 30 mm.

Door deze grote physiologische variatie boet de toch al niet specifieke
sedimentatie zeer aan waarde in voor klinisch gebruik. Dc o[)merkingen
van buitenlandse auteurs, dat bij beiiaaldc ziekten de sedimentatiewaarde
van zeer grote diagnostische betekenis is, dienen dan ook zeer critisch
beschouwd tc worden. Dc haematocriet waarde van de patiënt bedroeg
tijdens het onderzoek rcsp. 22, 20, 20 %, de S R/10 resp. 32.8, 29.4, 28.f
Gecorrigeerd op een celvolume van 30 \'/(, volgens de correctietabel van
van Zijl (Diss. 1947 pag. 65) bedroeg de S R/10 min ongeveer 24,
20, 20. Deze getallen, die nauwkeurig door extrapolatie berekend kunnen
worden liggen binnen de door van Z ij 1 gevonden waarden. Bij onze
jjatient was de bloedbezinking dus zeer zeker niet verhoogd. In de loo])
der volgende dagen wordt de eetlust van de ])atienl minder, terwijl het
oedeem aan de borst zich steeds verder uitbreidt. 0]d 16/10 heeft weer
bloedonderzoek plaats. Het lesultaat is als volgt: Hb 7.1 gr % celvolume
1.8, aantal rode bloedcellen 3.500.000. Aantal witte bloedcellen 62.800.
Differentiatie 1 staafk. leuc., 5 segmentk. leuc. en 94 lymphocyten. Het
aantal thrombocyten wordt ook geteld cn bedraagt 100.000, een zeer sterke
tlaling dus. Verder \\\'alt op, dat de anemie in 24 uur erger is geworden,
terwijl het aantal witte bloedcellen flink is gedaald. We dienen hieihij
echter op tc merken dat het bloedonderzoek op 1.5/10 mischien nog is
beïnvloed door het feit dat het dier een vermoeiende reis achter de rug
had, met kans op het inzetten van de z.g. bloedreserve, zodat de resultaten
van het onderzoek, speciaal wat betreft het rode bloedbeeld, ojj 1.5/10
enigszins geflatteerd kunnen zijn geweest. Op 23/10 is weer bloedonderzoek
gedaan met als resultaat Hb. 7.4 gv%, celvolume 1.9, aantal rode bloed-
cellen 4.060000, aantal witt bloedcellen 52800. Differentiatie. 8 segmk.
leuc. 92 lymfocyten. Bilirubine in \'t serum 53 mgr/L. dus aanmerkelijk
verhoogd nog. In vergelijking met dc resultaten van een week tevoren dus
een geringe verbetering van het rode bloedbeeld en een daling van het
aantal witte bloedcellen. Op 25/10 blijkt het jsaard dat steeds minder is
gaan eten, plotseling Urticaria tc hebben gekregen. De temi)eratuur, welke
dc voorgaande 10 dagen ongeveer 38° had bedragen, is plotseling ge-
stegen tot 39 graden. De volgende dagen zien we, zonder dat cen therapie
is ingesteld, weer het verdwijnen van deze Urticaria, terwijl dc tcmi)cratuur
ook weer tot de vroegere waarde terug keert. De jjolsfrecjuentie welke
oorspronkelijk 60 bedroeg, stijgt echter en varieert nu van 62 tot 84.
29-10 wordt het paard liggende in de box aangetroffen en kan niet meer
overeind. De volgende dag is dc toestand nog hetzelfde, de eetlust is \\ol-

komen verdwenen en er wordt besloten het dier af te maken. Het cadavei
wordt naar het Pathologisch Instituut \\ervocrd voor het verrichten van
ccn nauwkeurige sectie. Vlak voor de dood is nogmaals het bloed ontlei-
zocht, wat het volgende resultaat te zien geeft: Hb 9,4 Gr celvolume 2,1,
aantal rode bloedcellen 5.320.000, aantal witte bloedcellen 23.700. Dc
differentiatie hiervan is als volgt: 2 staafk. Icuc., 40 scgrn. kern. Icuc. cn
58 lymphocyten. Dus cen grote verandering in het witte bloedbeeld. Het
bilirubinc gehalte blijkt nog verhoogd tc zijn.

Een uitgebloed dier, in goede voedingstoestand. Uitpuilende oogbollen,
doordat om dc bovenzijden van de oogbollen veel lynifoid weefsel zich
heeft gevormd. Overvulde bloedvaten in de sclerae. Veel oedcemvocht in
de subcutis van de ko]3, van het halsgedcclte, borst en pracjjutium. Grote
woekeringen in de subcutis van de hals, in de omgeving van het bovenste
deel van het schouderblad, onderlip cn in de spieren van dc rechter schou-
der. Zeer grote knobbels in de spieren en in dc subcutis, gelegen acliter dc
ribbogen en halverwege dc flank. Een weinig helder vocht in dc borstholte
en het pericard. Sterk vergrote Iglac langs de aorta. De bronchiale- en
sternale Iglac zijn \\uistgroot.

Hart: Groot en bleek, veel lymfoid weefsel in dc coronair- en longitudinale
groeve. Veel lymfoid weefsel in de scmilunair klcp])en \\an dc art. jnilmona-
lis en in dc wandstandigc klc]) van de tricuspidalis.

Longen: De bronchiën zijn normaal, veel einphysccm in de voorste kwab-
ben en veel atelectasc in cle achterste kwabben.

Milt: 2 tot 3 maal vergroot, donker, elastisch, cen egaal aspcct. De pulpa
bombeert op snecvlakte, lila kleurig, vrij stevig van consistentie, geen
follikels tc zien, dc regionale Iglae van milt en lever zijn sterk vergroot en
hard.

Lever: bleek en stevig, ook op snecvlakte, egale kleur, geen bijzondere
tekening, goede galafvocr.

Dunne darm: Een dunne inhoud, geen vergroting van het lymfoid weefsel,
in het rncsentcriinn aan dc hiluszijdc van dc darm vindt men sterk vergrote
lynifklicrcn, kastanjegroot, ocdcmatcus, bleek, weck en doorzet met bloc-
dinkjcs. Geen afwijkingen van de inucosa.

Dikke darm: Hier veel lynifoid weefsel aan dc hiluszijdc van dc darmen.
Rectum: Kastanjegrotc lynifklicrcn in dc bckkcnholtc hoven het rectum ge-
legen.

Skeletmusculatuur: Vooral zeer veel lymfoid weefsel in dc spieren van de
voorhand.

Lymfklieren: Een diffuus veranderd beeld, door aanwezigheid van veel
lymfoid weefsel in schors en merg. Infiltrerende groei door kapsel.

Milt: Trabekels zijn nog te onderkennen, geen follikelstruetuur meer te
onderkennen. Wel diffuse toename \\an jonge lymfocyten.
Beenmerg: Geen afwijkingen.

Lever: Centrolobulairc vervetting en een zeer matige infiltratie van jonge
lymfocyten in de driehoekjes van Glisson, soms om de venae hepaticae,
nooit tussen de levercclbalkjes.

Longen: Atelectase, blocdrijkhcid, waarbij zeer veel lymfocyten in dit bloed.
Geen infiltratie of ophopingen \\an lymfocyten.

Sier: Lymfocytair infiltraat om de bloedvaten, die gelegen zijn in de inter-
mediaire laag.

Spieren: Plaatselijk zeer steike infiltratie \\an lymfocyten in de musculatuur,
tussen de spienezcls, waardoor atrofie en degeneratie van dc muscidatiuu".
Darmen: Matige infiltratie \\ an lymfocyten in de submucosa, zeer jjlaatselijk
gevormd. Vrij goed ontwikkelde follikels in dc darmwand.
l)iagno.sc: Lymfatische Icucosc.

Zoals in het begin van dit artikel reeds is opgemerkt, komt leucose bij het
])aard niet vaak voor. Hct meest ziet men deze aandoening bij hct rund,
in mindere mate bij de hond en hct varken en nog minder bij schaap en
geit.

Onder leucose, of Icucacmic, zoals vroeger deze ziekte werd genoemd, wordt
een comple.x systeemzickten verstaan, dat gekenmerkt is door woekering
van het hemopoctisclie systeem. Vroeger werd de term leucaemic gereser-
veerd voor die ziektebeelden, waarbij bloedveranderingen opgetreden waren.
Deze bloedveranderingen n.1. sterke hypcrleucocytose met uitgesproken
overheersing van een der com])onenten, werden opgevat als een van de
belangrijkste kentekenen \\an de ziekte. Dc naam is echtcr verwarrend,
omdat de bloedveranderingen slechts een tijdelijk karakter hebben en zeker
geen afspiegeling zijn van dc weefsclvcrandcringen. Terwijl hct bloedbecld
in korte tijd zeer sterk kan \\ariëren tijdens het ziekteverloop, blijven de
weefsclvcrandcringen op een zelfde niveau. Bij leucaemic of leucose treedt
pioliferatie oj) van een van de componenten van het hemopoetische systeem.
Deze ]iro!iferatic be]5crkt zich niet uitsluitend tot de vormingsplaatsen van
deze coni])onenten. De maligne cellen kunnen als infiltraties of ophopingen
in alle weefsels \\ooikomen en van daai uit doorwoekeren. Ook kimnen ze
in hct circulerende bloed verschijnen. We spreken dan van een leucae-
mische leucaemic. Zijn cr o]) hct moment \\an onderzoek geen bloedverande-
ringen, dan neemt men aan, dat dc cellen nog of wéér gefixeerd zijn aan
de weefsels en s])rcken we van cen alcucacmischc leucaemic. Deze stadia
hebben zeer vaak een tijdelijk karakter. Dc leucose begint vaak als cen
alcucacmischc-, cn gaat op den duur over in een leucaemischc vorm. De
genoemde bloedveranderingen betreffen soms de lymfocyten, soms alleen
de polymorfkernigc leucocyten. Wc kunnen daardoor te doen hebben met:

Bij de lymfatische leucose, zoals hct geval was bij de besproken patiënt
zien we een vergroting van de lymfklieren, milt en vaak lever. Deze ziekte
kan zich secundair uitbreiden in alle andere organen. De lymfkliervergroting
kan alle lymfklieren betreffen, maar kan ook regionaal zijn. Vaak treedt

vooral de miltveranderiiig op de voorgrond en dan spreken we van lienale
leucose. Het bloedbeeld varieert zeer sterk en kan zelfs normaal zijn. Hij
chronische gevallen zien we als gevolg van reactie in dc blocdvormendc
organen op cle duur bijna steeds een erytropenie d.w.z. een ziekelijke ver-
mindering van het aantal ei7trocytcn en verder een sterk iiitges])roken
hypcrleucocytose, d.w.z. ccn ziekelijke vermeerdering van het aantal witte
bloedcellen. We zien in dit laatste geval het aantal lymfocyten sterk
overheersen, wel tot 99 % van het totaal aantal witte bloedcellen. In een
dergelijk geval vindt men vaak veel onrijpe vormen van de lymfocyten,
de z.g. lymfoblasten, in de bloedbaan, maar dan vaak van een afwijkend
tyjic, waarbij we kcrndeling zien ojitrcden, met soms vacuolen in dc kern.
Wanneer we te doen hebben met een regionale lymfkliervergroting, dan
spreken we van lymfosarcomatosis. Verder wordt ook de ziekte van Hodgkin
(l.ymphogranuloma malignum) tot deze groep gerekend. Vroeger sprak
men bij allerlei ziekte toestanden, die gepaard gingen met vergroting van
lymfklicren, lever of milt van ])scudoleucaemie, maar sinds de moderne
hulpmiddelen in dergelijke gevallen een nauwkeiuiger diagnose (b.v.
lymphogranuloma, lymphosarcomatosis) mogelijk maken, is deze naam in
onbruik geraakt. Men noemt cle lymfatische leucose ook wel leucacmischc
lymfadenose, lymfocytomatose, lymfocytaemie, of kortweg lymfadenose.
Deze zo juist genoemde vorm van leucose is de meest voorkomende bij liet
paard. Het aantal gevallen bij het paard in de literatuur besehreven is
niet groot. Voor zover nagegaan kon worden, is het eerste geval bij het
paard besehreven door Lcisering in 1858, nauwkeurig bloedonderzoek tijdens
het ziekteproces is hierbij echter niet verricht. Tot 1910 zijn verschillende
gevallen beschrcven, maar hierbij is meer de nadruk gelegd op de kliidschc
verschijnselen en het gevonden secticbecld, doch jammer genoeg niet oj)
de resultaten van het bloedonderzoek.

De etiologie van de Icucosc is eigenlijk nog onbekend. In 1949 meende
A u 1 e n k a m [) in Duitsland ccn correlatie te hebbcti gevonden tussen
een chronisch mineralen tekort cn het voorkomen van leucose. Volgens
andere autcins zou er weer verband bestaan met chronisch eiwit tekort.
Tevens heeft men, in analogie met dc overbrengbare tumoren bij kippen,
wel getracht de ziekte oj) proefdieren over te enten. Door Olsen zijn
hierover ])rocven gedaan, doch deze mislukten allemaal. Ook wordt wel
verband gezocht met endocriene stoornissen. Speciaal van Fianse zijde
wordt dc leucose wel opgevat als ccn soort „nature neoplasticjue" maar ook
hier blijft de oorzaak van de woekering nog geheel in het duister.
Dc klinische verschijnselen zijn, naast cle reeds genoemde vergrotingen van
cle lymfklieren, milt en lever, vooral een snel optredende vermoeidheid
bij arbeid, verminderde eetlust, op den dimr vermagering, wisselende
temperatuur, bleke slijmvliezen, vaak een te hoge polsfrequentie, hoesten
(veroorzaakt door een druk op de nervus vagus of op de bronchiën)
cornage, ascitis en oedemen. De doodsoorzaak is meestal een totale uit-
putting, soms echter het gevolg van secundaire aandoeningen, zoals ente-
ritiden of een pneumonie, welke weer zijn toe te schrijven aan de ver-
zwakking van vele organen door de lymfatische woekeringen, welke er in
plaats vinden en door de verminderde ziuirstofaanvoer in verband met dc
aanwezige anaemie, terwijl de afweermogelijkheden verminderd zijn door
het terugdringen van de produktie der granulocyten.

Rij de myeloide leucose valt in de eerste plaats op de zeer grote hoeveel-
heid lood beenmerg en de spleno-, hepatomegalie. De milt is enorm ver-
groot en is rood of grijs van kleur. Deze bleke kleur zien we alleen bij
leucose. We zien atrofie van dc lymfefollikcls. In het beenmerg is het
rustende gele merg vervangen door actief rood merg. Bij microscopisch
onderzoek van het bloed valt het zeer grote aantal witte bloedcellen op.
Verder komen in het circulerende bloed vaak allerlei voorstadia van de
leucocyten in grote getale voor. Wc zien hypcrplasic van de milt en een
myeloide metaplasie van lever, milt, lymfklieren en andere organen. Deze
mctai^lasie is zeer uitgebreid, vooral in de lymfoidc organen cn verandert
de noiiuale bouw \\ an deze organen. Ilet bloedbeeld bij de myeloide leucose
is in den regel leucaemisch. Bij pal])atie van de lymfkiieren blijkt, dat deze
in den regel slechts matig vergroot zijn, zeker niet zo sterk als bij de
lymfatische leucose.

Myeloide leucose komt hij hel paard hoogst zelden voor. In 1905 heeft
S t a [) e n s e a een geval beschreven, doch hierbi j is het bloedonderzoek
onvolledig geweest, in ieder geval zeer onvolledig beschreven. In het uit-
strijkje waren tc veel witte bloedcellen, waarbij het aantal polym. kernige
neutrofiele leucocyten in de meerderheid was. Dit laatste is evenwel bij
het paard normaal.

Hierop werd de diagnose leucaemie gesteld. Bij sectie bleek het aantal
lymfocyten in het beenmerg sterk in de meerderheid te zijn. Dat toch in het
stromende bloed de granulocyten zo sterk overheersten, kon volgens
Stapensea verklaard worden, als men de theorie aanneemt, dat lymfo-
cyten cn leucocyten tot dezelfde leucacmische reeks behoren cn wel, dat
de eerstgenoemde zijn te beschouwen als leucoblasten. Immers, in het
bcenmerk was ovei productic van lymfocyten. Deze moeten dan in het bloed
zijn geraakt en daar tot leucocyten zijn geworden. Op grond van deze door
Stapensea genoemde theorie, is het echter zeer de vraag of we in dit
geval wel met een myeloide leucose te doen hebben gehad.

Differentieel diagnostisch moet men bij vciinocden van leucose ook denken
aan malleus, tuberculose en maligne gezwellen.

De prognose van leucose bij het i)aard is, evenals bij de andere grote
huisdieren infaust. Vroeg of laat sterven de dieren aan uitputting of aan
secmidaire aandoeningen.

Wat betreft de therapie kan wordeti opgemerkt, dat, in verband met het
feit dat de etiologie van leucose zeer duister is, cr vele middelen zijn ge-
])robeerd. Zo bleef behandeling met antibiotica en zonder re-

sultaat. Palmgrcn heeft ncosalvarsan (I/2 Gr. in 150 cc acjua dest.
intraveneus) tevergeefs aangewend. Andere arsenicumpreparaten bleken
ook niet aan cle verwachtingen te voldoen. Bij de mens en de hond worden
ook röntgenbestralingen toegepast en bij de eerste ook middelen als urc-
thaan, benzohun en stikstofmosterd. In 1953 werden in Duitsland bij de
mens resultaten verkregen bij de ziekte van Hodgkin met een zeer giftig
antibioticum uit dc actinomycine groep, n.1. met actinomycine C. Veidcr
klinisch onderzoek dient echter te worden afgewacht, alvorens men over de
therapeutische betekenis van actinomycine C bij de ziekte van Hodgkin cen
gefundeerd oordeel kan geven. Voor zover bekend zijn bij de grote huis-
dieren met dit geneesmiddel nog geen proeven genomen.

Beschreven wordt een geval van lymfatische leukose bij een I O-jarige gekruiste warm-
bloed ruin, waarbij o.a. uitvoerig en herhaald bloedonderzoek is verricht. Tevens

wordt beschreven de uitvoerige sectie, ook microscopisch. In dit artikel wordt ook

klinische symptomen en verschillende tot nu toc toegepaste therapieën. Tot slot volgt
een uitgebreid literatuuroverzicht.

\\ description is given of a case of lymphatic Icucosis in a 10 year old crossbred
warmblood gelding in which, among other things, a repeated and exhaustive blood
examination has been set up. At the same time a description is given of detailed
dissection, also microscopic.

In this article a survey of the different forms of Icucosis, the principal clinical
symptoms and different therapeutic treatments which have been applied up to now,
is given. Finally a detailed survey of the literature follows.

On décrit un cas dc Icucosc lymphatique chez un cheval bongre croisé à sang chaud
dc 10 ans, dont on a entre autre examiné le sang cn détail et à plusieurs reprises.
En outre on décrit en détail la dissection, aussi microscopiqucmcnt.
Dans l\'article en question on donne un aperçu des différentes formes dc la Icucose,
des principaux symptômes cliniques et dc différentes thérapies appliquées jusqu\'ici.
Pour terminer on donne un aperçu détaille dc la littérature.

Es wird ein Fall lymphatischer Leukose bei einer 10 jährigen Warmblutstute (Kreu-
zung) besprochen, wobei u.a. wiederholt eingehende Blutuntcrsuchungcn vorge-
nommen wurden.

Gleichzeitig wird eine ausführliche Beschreibung der Sektion, auch mikroskopisch,
gegeben. Des weiteren bringt der Artikel eine Übersicht von den verschiedenen For-
men der Leukose, den wichtigsten klinischen Symptomen und den verschiedenen bis-
her angewandten Therapien. Am Schluss folgt eine umfangreiche Literaturübersicht.

LEISERINC;, Leukämie oder wciszes Blut; Bericht über das Vetcrinärwcscn im Kgr.

Sachsen 1858, S. 35-38.
HAUBNER, Rotzvcrdächtlichcs Pferd mit leukämischem Bult; Bericht über das

Veterinärwesen im Kgr. Sachsen 1861, S. 45-49.
JAHNE, Lymphatische Leukämie beim Pferd; Bericht über das Vetcrinärwcscn im

Kgr. Sachsen 1879, S. 26.
LUSTIG, Ein Fall von Pscudoleukacmic; Jahresbericht der Königl. Thicrarzneischulc

zu Hannover 1879/1880, S. 54-72.
GELBKE, Mediastinalgeschwulst mit acutcm Milztunior; Bericht über das Vetcrinär-
wcscn im Kgr. Sachsen 1879, S. 29-30.
E. FRÖHNER, Zwei Fälle von Leukämie beim Pferd nebst einem Fall von Pscudo-
Leukämic beim Hund; Wochenschrift für Thierheilkunde und Viehzucht 1885,
S. 245-249.

L. R. SATTLER, Leukämie beim Pferd; Wochenschrift für \'Fhichcilkundc und Vieh-
zucht 1885, S. 361-363.
RÖBERT, Leukacmic beim Pferd; Bericht über das Vetcrinärwcscn im Kgr. Sachsen
1895, S. 93.

HELL, Ueber Leukaemie; Berliner Thicrarztlichc Wochenschrift 1896, S. 587.
WILHELM, Leukämie beim Pferd; Bericht über das Veterinärwesen im Kgr.
Sachsen 1900, S. 44-45.

PRIETSCH, Drie Fälle von Leukämie bei Pferde; Bericht über das Veterinärwesen
im Kgr. Sachsen 1903, S. 74-75.

Veterin. Feldsch. Westnik No. 3, 1904 (Ref. im Berl. Tierärztl. Wochenschrift,
31 Aug. 1905, S. 608).

J. STAPENSEA, Dc myelogene vorm van Icucacmic bij een paard in de stadonnaire
cliniek van den Iccraar \'1\'homas.sen; Tijdschrift voor Veeartsenijkunde 1905, blz.
402-419.

BRILLING, Ein Fall von Pscudolcukämie; Zeitschrift für Veterinärkunde 1909,
S. 458-463.

DEGENER, Ein Fall von Pscudolcukämie; Zeitschrift für Veterinärkunde 1910,
S. 38-41.

KRÜGER, Beitrag zur Behandlung der Leukämie; Zeitschrift für Veterinärkunde
1912, S. 471-473.

II. MAY, Enormer Milztumor beim Pferde (Licnale Leukämie) ; Zeitschrift für
Fleisch- und Milchhygicnc 1912, S. 125-126.

H. THUM, Generalisierte Lymphomatosis granulomatose (Morbus Hodgkin) bei
einem Pferde mit Metastasen im Gehirne; Monatshefte für Praktische Tierheil-
kunde 1914, S. 259-270.

HEMMANN, Ein Fall von Pscudolcukaemic beim Pferd; Zeitschrift für Veterinär-
kunde 1916, S. 49-51.

P. KNUTH und O. VOLKMANN, Untersuchungen über der Lymphozytomatose des
Rindes; Zeitschrift für Infektionskr., Parasit. Krankh. und Hygiene 1916, S.
393-465.

G. PALMGREN, Die Salvarsanbehandlung bei anderen Krankheiten wie bei Brust-
seuche; Svensk Veterinaer Tidsskrift 1914, Heft 4-5 (Ref. im Tierärztl. Rundschau
1916, S. 19).

J. JURASKE, Kommt Lymphogranulomatose (Paltauf, Sternberg) Hodgskinsches
Granulom, Malignes Granulom (Binda) bei Tieren vor? Diss. Leipzig 1921.

H.ABERSANG, Lymphatische Leukämie eines Pferdes; Archiv für wissensch. und
prakt. Tierheilkunde 1924, S. 33-40.

L. LUND, Über die Leukämien der Haustiere; Deutsche Tierärztliche Wochenschrift
1927, S. 51-53.

j. PINVIDIC, Contribution ä l\'ctudc de la Icue.emie lympatitiue ou lymphoïde chez
les animaux; Diss. Lyon 1927.

E. JOEST, Flandbuch der speziellen pathologischen Anatomie der Haustiere; Band
5, 1929, S. 203-226.

PRONA\'IH, Lymphosarkomatose beim Pferd; Zeitschrift für Veterinärkunde 1930,
S. 326-334.

J. J. WESTER, Orgaanziekten bij de grootc Huisdieren, 1935, blz. 720-728, 781-782.

L. P. DE VRIES, Een drietal gevallen van leucose; Tijdschrift voor Diergeneeskunde
1936, blz. 718-725.

A. FRICKE, Untersuchungen über die Lyniphadenose mit besonderer Berücksichti-
gung ihrer Beziehung zu den Gefäszen; Diss. Leipzig 1936.

HELL und K. POTEL, Ein Fall von hochgradiger Lymphadenose beim Pferd; Berl.
Tierärzd. Wochenschrift 1937, S. 697-699.

J. DOBBERSTEIN und O. Seifreid, Leukosen der Hausderc; Driezehnter Internatio-
naler Tierärzdicher Kongress 1938, Band I, S. 571-589.

S. FERWERDA, Lymphosarcomen bij cen paard, \'Fijdschrift voor Dicrgenee.skunde
1938, blz. 69-71.

SEVERGNINI; Un caso di Icuccmia linfoadcnoide in un cavallo; Profilassi 9,
P. 147-149 (Ref. in The Vet. Buil. 1939, blz. 489).

E. MONDON, Relation d\'un cas dc lymphosarcome chez un cheval; Rec. de Med.
Vet Nov. 1940, P. 414-417.

R. A. RUNNELLS and E. A. BENBROOK, Malignant Lymphoid Tumors in Horses;
J. of the Am. Vet. Med. Ass., March 1944, P. 148-150.

HUTYRA, MAREK MANNINGER, Spezielle Pathologie und Therapie der Haus-
tiere; 1945, S. 602.

W. J. VAN ZIJL, Grondslagen van de bepaling der bloedscdimentatie bij paard en
rund; Diss. Utrecht 1947.

C. OLSON, Equine Sarcoid a cutaneous Neoplasm; Am. Journ. of Vet. Res., Oct.
1948, P. 333-341.

H. AULENKAMP, Erhebungen über die Verbreitung der Leukose in Westfalen unter
Berücksichtigung der Boden- und Futterungsverhältnisse; Diss. Hannover 1949.

D. MAKSIC, Ein Fall von Leukose beim Pferd; Deutsche Tierärztliche Wochen-
schrift 1949, S. 339-341.

K. NEUMANN-KLEINPAUL, Lymphadsche Leukose beim Pferd; Monatshefte für
Vet Med, Juni 1950, S. 128-131.

D. WIRTH, Grundlagen einer klinischen Hämatologie der Haustiere; 1950, S. 228-
229.

P. J. HILARIDES, Adeno-carcinomen bij een ingevoerd paard; Tijdschrift voor
Diergeneeskunde 1951, blz. 453-454.

G. EINERT, Uber die Hautlymphknoten und deren diagnostische Wert für die Er-
kennung der Leukose des Rindes; Diss. Hannover 1952.

A. E. MASTRANGELO ct R. BARTH, Leucose-mise au point-deux cas; Schw. Arch.
für Tierheilkunde 1954, S. 479-484.

Y. GHABASSE, Leucose myeloi\'de chcz le cheval; Rev. Vet de Toulouse, 1954 P
277-279.

Volgens Britse onderzoekingen is het bevruchtingsvermogen van d.m.v. electro-ejacu-
latie verkregen zaad even goed als dat van zaad dat op de gebruikelijke „normale"
wijze wordt verzameld.

Men vond na inseminatie van 2923 koeien met dit zaad een bevruchtingspercentage
na le inseminatie van 60% (non-returns), terwijl bij inseminatie van 1218 koeien
met op de gebruikelijke wijze gewonnen zaad een bevruchtingspercentage van 65%
.gevonden werd. De verschillen waren niet si.gnificant.

Enige tientallen koeien werden nauwkeurig geobserveerd tijdens hun tochtigheids-
periode. De gemiddelde duur was 17.1 uur en de tijd van het einde der oestrus tot
de ovulatie duurde 11.1 uur.

Elke koe werd .geïnsemineerd bij het begin van de tochtigheid en vervolgens nog 2x,
nl. resp. 12 en 24 uur na het begin der tochtigheid. Voor deze opvol.gende in.semi-
naties werd zaad van verschillende stieren gebruikt.

Het resultaat was dat 21 koeien bevrucht werden door de eerste, 16 door dc tweede
en 13 door de derde inseminatie.

Het inseminatietijdstip bleek geen effect te hebben op het geslacht en was geen be-
langrijke factor ten aanzien van de bevruchting.

In ons land bevinden zich momenteel, verspreid over enkele honderden
farms, enige tienduizenden nertsen. Het is vooral voor diegenen onder dc
practici, die in hun werkgebied één of meer farms aantreffen, dat dczc
inleiding bedoeld is.

Door dc ietwat merkwaardige, geïsoleerde posidc van dczc bedrijfstak
komt de prakdzerendc dierenarts slechts incidenteel met de ncrtsen-
houdcrij in aanraking. Afgezien van wat entingen tegen hondeziekte en
botulisme houdt men zich vaak afzijdig, omdat men zich op het terrein van
nertsvocding en ncrtsziekten misschien niet voldoende zeker acht.
Eensdeels kan hierdoor, jammer genoeg, de kwakzalverij ccn kans krijgen,
anderdeels ontstaat bij de houders soms ccn zekere reserve ten aanzien
van de diergeneeskunde als zodanig.

De mogelijkheden voor vele nertsenhouders om adviezen in te winnen,
bij moeilijkheden op het terrein van voeding, hygiëne en ziekte, bc])crken
zich dan ook meestal tot collcgac-houdcrs, vereniging-adviseurs en het
voorlichtingsapparaat van de spccialité-levcrancicrs.

De meeste veterinaire adviezen worden, veelal via inzending van ziek
nertsenmatcriaal, door dc R.S.I. tc Rotterdam verstrekt. Of men hierna
alsnog zijn dierenarts wenst tc consulteren hangt van dc persoonlijke in-
stelling van dc betreffende nertsenhoudcr af. Een uitzondering vormen
noodgevallen, waarbij vaccinatie, scrumthcrapic of heelkundige ingreep
moet plaats vinden.

Nertsenhouders zijn vaak mensen die zeer overtuigd zijn van hun vak-
kennis cn handigheid, zij laten daardoor dikwijls kritiek horen over „Vee-
artsen met dikke naalden en hoge rekeningen". Soms ten onrechte, omdat
men ook hij massaal optredende bezwaren op enkele guldens kijkt. Als
men bedenkt, dat een noirnaal pclsdicr bij sterfte een derving van 40-100
gulden kan betekenen en cen fokdier van honderden guldens, dan is ccn
besparing op noodzakelijke veterinaire hulp cen verkeerde zuinigheid te
noemen.

Aangezien men mij menigmaal om adviezen vraagt over voeding en hy-
giëne, heb ik nogal eens op de wedervraag of de practicus reeds geconsul-
teerd was tc horen gekregen, dat dc veearts zich niet met nertsen be-
moeide.

Ondanks dczc schijnbaar (?) geringe belangstelling, waarschijnlijk ver-
oorzaakt door dc vermeende geringe betekenis van dc no tsenhouclcrij, is

1 Dit artikel is niet bestemd voor publikatie in andere bladen dan het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde. Nadruk verboden.

het misschien toch nuttig enige ervaringen op dit gebied toe tc hebten in
dc lioop, dat er collegae zijn die de geneeskundige behandeling tot zich
wensen te trekken.

Daarbij zal blijken, dat cen en ander niet zo eenvoudig ligt als men aan-
vankelijk zou menen. Enkele principiële zaken kunnen echter, naast andere-
bekende feiten en wellicht nog meer duisterheden, naar voren gehaald
worden. Zaken dus, waarvan de kennis ertoe kan bijdragen om met meer
succes op een farm tc kunnen praktizcren.

Allereerst diene het volgende als houvast voor de heersend-: voedings-
mogelijkheden. Afgezien van vele zwaarwichtige theorieën za! men zich
wel kunnen bevinden bij de volgende eenvoudige gcdachtengarg.
Dc natuurlijke prooi van de nerts bestaat uit kleine zoogdieren, vogels,
vis, benevens wat slakken, in.secten, geroofde eieren en missch\'en enkele
])lantedelen. Als men nu de procentuele samenstelling van het konijn of
de muis en dc kip als uitgangspunt neemt (hele vis kan als zodanig wor-
den verkregen en gevoederd) krijgt men een gemiddeld \\oedselbceld,
dat er ongeveer als volgt uitziet:

In procenten van het
resterende lichaams-
gewicht na aftrek
van geraamte- en
huidgewicht.

Het percentage vet kan daarbij nogal schommelen. In het algemeen zal
in de vrije natuur aan het einde van de zomer dc vcttoevoer tot medio win-
ter groter zijn dan in de rest van het jaar, terwijl de vetvoorziening in het
voorjaar tijdens dc paar- en drachtperiodc gering is.
De voeding wordt dan ook ingedeeld in 3 fasen, te weten:
lc. Voeding voor de paar- en drachtperiode (winter en voorjaar);
2e. Voeding voor de zoog- en groeiperiode (zomer);
3e. Voeding tot de jDclstijd (herfst).

De eerste jjcriode is die voor dc fokreuen en -teven. Een rantsoen, dat ecn
goede constitutie waarborgt zonder de dieren vet te maken, is daarbij
nodig.

De tweede periode verzorgt voornamelijk de toevoer van prima voedsel aan
de lacterende teven en de gift van licht veiteerbaar materiaal aan de
jongen om ze aan het nonnale rant.soen tc krijgen en wel zo spoedig
mogelijk (vanaf 3 weken).

De snelle groei van de jonge nerts tot de specnleeftijd (augustus) dient ge-
waarborgd te zijn.

Daarna krijgt men de derde periode, waarbij ecn deel der dieren voor dc
fok bestemd is en een deel voor het pelzen. Vooral de laatste categorie
dient een voeding met meer vet en koolhydraten tc krijgen om zo omvang-
rijk mogelijk te worden. Dat daarbij dc pelskwaliteit een grote rol speelt is
zondei- meer duidelijk. In deze periode verschaft ook de natuur de beste en
ovcrvloedigstc voeding waardoor de nerts een goede voorraad voor de
winter meekrijgt.

Indien wc het voorgaande staatje beschouwen zien wij, dat dc ingewanden,
behalve de lever, naast wat hart, long, milt, nier, pancreas en geslachts-
organen voornamelijk uit darmen en aanhangsels bestaan. De darm-

inhoud, een natuurlijk voorverteerd plantaardig voedsel voor de nerts
vormend, kan men een onmisbaar bestanddeel in de voeding noemen.
Een gevangen prooi wordt door de nerts aan de hals opengebeten waarna
eerst het bloed wordt geconsumeerd. Vervolgens wordt het abdomen ge-
opend en de buikholte leeggegeten. Daarna wordt langzaam aan dc rest
gepeuzeld totdat meestal alleen het geraamte en wat huiddelen overblijven.
\'I\'ypisch is dus dat de meest bederfelijke delen het eerst verdwijnen. De
smaak van deze delen kan ook voor praktische rantsoenen als zeer goed
gekwalificeerd worden. Zonder deze ingrediënten valt de eetlust nog wel
eens tegen.

Afgezien van het vetgehalte, dat dient tc variëren volgens de behoefte in
de verschillende jjcrioden zoals bovengenoemd, kunnen we onderstaand
rantsoen, hoewel niet erg goedkoop, als nastrevenswaardig ideaal advi-
seren :

Ingewanden (veel darmen) 20%
Niet gedcfibrineerd bloed 2- 5%
Groenten (tomaat etc.) 2—5%
Specialité met vitaminen,
mineralen en koolhydraten 10%

Extra supplementen aan koolhydraten voor cle pclstijd (bij eveneens vol-
doende vet in het voedsel) in de vorm van specialité\'s of gestoomde aard-
a])pelen tot maximaal 15%, langzaam oplopend vanaf medio augustus,
worden adecjuaat geacht. Groenten kunnen uit vele soorten bestaan. In
dc tijd, clat men zc krijgen kan vormen tomaten een zeer goede basis.
Wat gemalen valooft, mits rijp en schoon vormt geen bezwaar.
Nu is echter het spiervlees (rood vlees genoemd) zeer duur, zodat men dit
in dc ]3raktijk meestal gaat vervangen door pens-, leb- en boekmaag.
Verse lever is eveneens een moeilijk artikel, evenals zindelijk vers bloed,
vooral indien men niet over een frigidairc beschikt. Evenzo zijn darmen
vaak onvoldoende in het rantsoen te vinden (rund, varken en kip als
hoofdbron).

Tomaten treft men niet vaak aan cn overige ])lantaardigc \\ocdscls even-
min. Een farm-rantsoen ziet cr dan ook vaak als volgt uit:

4. Vleesafval, bloed, darmen, groenten, lever, eigen meclmengsel 0-10 %
Welke kritiek is hierop bij navraag van dc zijde van de nertshoudcr te
leveren?

Ad 1. Pens- en vooral bock- cn lebmaag zijn te krijgen, zelfs vrij goed-
koop, maar mogen niet als hoofdbestanddeel dienen. Zij vormen geen
natuurlijk deel van het voedsel, bederven vrij snel, werken bij grote
hoeveelheid diarree cn anemie in de hand. Een toelaatbaarheid van
20 % bij overigens goed rantsoen lijkt verantwoord, doch noopt reeds tot

extra vitaminen- en mineralen-aanbod. Het vetgehalte, vooral van leb-
maag, kan voor de eerste periode een nadeel zijn.

Ad 2. Visafval, mits vers, mag ook ten hoogste 20 % van het rantsoen
uitmaken. Dit voedsel wordt gauw ranzig (funest!) door veel onverzadigde
vetzuren en bederft zeer snel.

Afval van vis noopt eveneens tot extra vit. E. K. en B. complex gilt
(specialité).

Ad 3. Onder een specialité dient men te verstaan cen supplement op
de elementen die in cen praktisch rantsoen vaak in een minimum voor-
komen. Een dergelijk preparaat kan, mits deskundig samengesteld, grote
voordelen bieden boven een mengsel dat sonnnige nertshouders zelf fabri-
ceren uit biggenmeel (rauw) -f een vitaminemneiigscl varkens- of
kippenmineralen.

Wat betreft dc minerale samenstelling kan wel gezegd worden, dat
varkens- en kippenmineralen ten enen male onjuiste verhoudingen be-
zitten die zelfs urolithiasis (een veel voorkomende kwaal bij oude teven
in de dracht en bij jonge reutjes in de groei) in de hand kunnen werken.
Dat eveneens juiste verhoudingen in de vitaminensupplemcntering ge-
kozen dienen te zijn is zonder mecr duidelijk. Een drager, met als doel
vitaminen en mineralen tc separeren tijdens bewaring en cen aanvulling
tc geven in plantaardige stoffen in de vorm van lichtvcrtecrbare z.g.
„pre-cooked cereals" met correcties ojd eventuele tekorten in bepaalde
aminozuren, blijkt goed te voldoen.

Het supplement dient voorts voor elke vocdingsperiodc speciale eigen-
schappen te bezitten zoals:

a. De conditie der dieren in dc paar- en drachttijd (maart-mei) op tc
voeren, zonder vetheid in dc hand tc werken. Daarbij dient urolithiasis,
het gevaar van na de partus optredende nursingdisease en sublactatie
tegengegaan te worden.

b. De aanwezigheid van de voor dc groei van de jongen (rnci-septembcr)
nodige componenten, waarbij vooral een goede aminozuren-\\crhouding
en lichtvertcerbaarheid vereist zijn. Gevaar voor dainiaandoening,
anemie en daarnaast voor (zomer!) funeste autointoxicatics is vooral
in deze periode van snelle groei zeer groot.

c. Ter voorbereiding van het tc pelzen dier dc aanwezigheid van cen
aangepaste supplcmcntcring waarbij op grote dieren met prima pels-
kwaliteit gewerkt dient te worden.

Indien de selectie van fokdieren heeft plaatsgehad kunnen dc overige
voor de dood bestemde nertsen, indien zij in vocdingsmocilijkhcden ver-
keren (de fokdieren moeten het beste voer krijgen) gesteund woidcn
met antibiotica. Terratnycinc voldoet daarbij zeer goed. Voor de fokdieren
is zulk cen steun om bekende redenen af te raden.

Indien cen volledig supplement gegeven wordt, dient de nertsenhoudcr
dus zelf geen eigen mengsel bij te voeren om overdosering cn verspilling
te vermijden.

ook door een specialité niet goed gemaakt worden, daar dit gebaseerd is
op cen normaal gemiddeld rantsoen. Een goede uitslag van de voeding
kan dus door gebrek aan genoemde factoren grotendeels bedorven worden.
Onmisbaar wordt geacht tenminste 2 % groente, 2-5 % bloed, 10 % goed
vlees, 2 % verse lever (fokdieren minstens 5 %) en 10 % darmen bij een
rant.soen waar visafval en voormagendelen samen meer dan 20 % uit-
maken.

Onderstaand recept, alhoewel niet ideaal, maar dan toch het meest
praktisch tc verwezenlijken cn niet tc duur, kan men met redelijk succes
toepassen indien later tc noemen voorzorgsmaatregelen in acht genomen
worden:

Van het systeem van voeren hangt het vaak af of een bepaald rantsoen
aan dc verwachtingen zal beantwoorden. Aan enkele belangrijke punten
dient ter vermijding van catastrofen vooral in zoele zomers, strikt de
hand gehouden te worden.

b. Het voedsel dient ongemengd zo snel mogelijk gekoeld (frigidaire vrij-
wel onmisbaar) cn bij zo laag mogelijke temperatuur in het donker
bewaard tc worden, echtcr niet in ancrobe omstandigheden.

c. Pijnlijkste reinheid van bewaar- meng- en maalinstallaties moet ge-
waarborgd zijn. Na ieder gebruik schoonmaken en desinfecteren met
chloorafsplitsende (kaporict e.d.) desinfectantia of met c|uatcrnairc
ammonium-verbindingen; naspoelen met heet water. Het gerei liefst
laten drogen in de zon, dezelfde voorzorgsmaatregelen als met melkgci ci
dus. Ook hier vormt het vaatwerk vaak dc bron van veel ellende.

d. Indien mogelijk 2 maaltijden voederen, (\'s avonds laat en \'s ochtends
vi\'ocg). Malen en mengen vlak voor het voederen. Liefst dus ook
2 X malen en mengen. Gemalen en gemengd voedsel cen nacht laten
staan kan rampzalige gevolgen hebben. Dc brei heeft vaak cen tc fijne
cn papperige samenstelling, waardoor, naast een minder goede voor-
vertering in dc maag (zoals bij dc hond) en dus meer kans op indi-
gesties, een sneller bederf in de hand gewerkt wordt.

Bewaren van deze brei gedurende cen nacht laat de volgende bezwaren
zien, vooral indien geen frigidaire aanwezig is:

1. De aanwezige kiemen zijn door het hele mengsel innig verdeeld waar-
door rotting, gisting en vermeerdering van pathogencn en hun toxincn
sterk bevorderd wordt.

2. Vele enzymatische processen kunnen aanleiding geven tot verlies van
nuttige zaken en vorming van giftige eiwit-afbraakprodukten.

3. De reuk en smaak kan sterk verminderen. Sterker, een weerzinwekken-
de massa kan in één zoele zomernacht ontstaan.

4. Het voedsel wordt minder snel opgegeten, waardoor de gisting cn
rotting overdag de taak volbrengt en waarbij het daglicht de laatste
resten vitaminen kan vernietigen, vooral indien geen Sheds aanwezig
zijn. Vaak ziet men in de namiddag nog teveel voedsel op de kooi
liggen.

Een foutieve gang van zaken bij dc \\oedingshygiëne is naar mijn ervaring
de hoofdbron van veel ellende en steifte onder dc dieren. Botulisme is dan
ook niet zeldzaam, terwijl intoxicatiesyndromen aan de orde van de dag
zijn, vooral in de zomer als de groei van de jonge dieren het toekomstige
succes van het bedrijf moet waarborgen.

Men ziet dan ook in juli en augustus vaak ziektebeelden (afgezien van
botulisme) waarbij naast slechte groei nogal wat sterfte onder de jonge
nertsen optreedt.

Secties bij zulke dieren aan de R.S.I. door Akkrrmans vi\'rricht, val-
len ondanks uitvoerig onderzoek op alle bekende ziekten, vrij negatief
uit. Een enkele darmcatar, soms degeneratie van parenchymateuse
organen en soms anemie is het enige. Ook Dr. H o o r e n s van het
veterinair pathologisch-anatornisch instituut te Gent vermeldt een meestal
onbevredigende sectie, een enkele maal werd daar echter cen stuwing in
de hersenen gevonden.

Klinisch is veelal wel ecn duidelijk symptoinenbeeld waar te nemen dat,
met uitzondering van enkele varianten, als volgt valt te beschrijven:
Het bezwaar treedt meestal tijdens of vlak na cen warme periode o]j.
Jonge dieren van beide geslachten en cen enkel volwassen dier (meer
weerstand?) vertonen ineens nader te noemen acute symptomen. Jonge
dieren zijn, op een farm met klachten op dit terrein, vaak onregelmatig
gegroeid.

Gedurende enkele dagen tot enkele weken is reeds een veranderde ont-
lasting te zien, die op ecn darmsloornis wijst. Afhankelijk of er al of geen
bloed gevoerd wordt zijn grijze tot zwarte te dunne tot waterige faeces
te zien waarbij typische slijmkloddcrs steeds weer opvallen (mukeus tot
mukoijuruleut). De dieren eten soms veel te grote hoeveelheden.
Tijdens of na een paar warme dagen treden dan ineens acute symptomen
op gepaaid gaande met onregelmatig verspreide sterfte. Er sterven enkele
jongen per weck waarbij ook soms cen volwassen nerts. Dc acute symp-
tomen bestaan uit het plotseling gaan schreeuwen of krijsen van een dier
(nerveuze aandoening) met ecn angstige opgewondenheid. Even later
sleept het dier vaak met een verlamde achterhand (soms ook alleen dit
laatste zonder krijsen, zoals vaak bij enteritiden te zien). Enige uren of
een dag kan het dier dan weer normaal lijken, waarop vaak weer ecu
aanval volgt. Plotseling vindt de eigenaar zo\'n dier dood in dc kooi. Tijdens
de rustige intermissie treedt vaak bij optillen van het nesthokcleksel en
bij grijpbeweging angstig afwerend krijsen op, gepaard gaande met wag-
gelende bewegingen. Een en ander gaat nogal eens met incontinentia
urinae gepaard (natte plek achter aan de buik).

Bestrijding: Met 1—2 dagen vasten, de directe nadelen van een dys-
bactcrie in dc darm opvangen door een 3-daagsc kuur met terramycine¹)
(wateroplosbaar) 40 mg. per nerts per dag. Medicament door het voer
innig laten mengen.

Profylactisch daarna met 1/4 dosis doorgaan, totdat voldaan is aan dc hy-
giëne, zoals boven aangeduid. Indien koel weer optreedt is ook dit zeer
gunstig voor de goede afloop.

Na aanvang der therapie houdt de sterfte na enige tijd op, gaan dc
dieren weer groeien en produceren weer normale facces (weck, maar
wel gevormd). Aan het drinkwater kan met het oog op verlies aan
alkalirescrve gedurende enkele dagen 1 afgestreken paplepel bicarbonas
per 10 nertsen per dag gegeven worden.

Het is ongetwijfeld gewenst om, gezien dc zeker aanwezige gevaren,
dergelijke farms eveneens een enting tegen botulismus te adviseren.
Dat bij onvoldoende hygiëne naast zo\'n enting de eerstgenoemde bezwaren
blijven bestaan, dient de nertsenhouder zich terdege tc realiseren.
Voor een goed slagen van dc fok is een logisch opgebouwde voedings-
hygiënc van de allergrootste, zo niet van doorslaggevende betekenis.

Enige gegevens over het beoordelen van voederrantsoenen voor de nerts zijn ten
dienste van de practicus genoemd.

Het succes van de nertsenhouderij hangt voor ccn groot deel af van ccn verstandige
toepassing van hygiënische beginselen bij de aanschaf, bewaring cn distributie van
het zeer aan bederf onderhevig zijnde voedsel.

Symptomatologie en behandeling van de in de zomer vaak voorkomende aspecifieke
intoxicatie-syndromen op basis van onverantwoorde vocdcrtcchniek vormt het besluit.

Some particulars about the judgment of mink-rations for practical use are given.
The success of mink-farming is for the greater part depending on a wise application
of hygienic principles when buying, keeping and distributing the very perishable feed.
The end of the article is formed by symptomatology and treatment of the during the
sunnner often prevailing aspecific intoxication-syndroms as a result of a way of
feeding which is not justified.

1 Volgens Amerikaanse literatuur (H a r t s o u g h e.a.) wordt tegen a,specifieke
darmaandoeningen de volgende behandeling geadviseerd: Streptomycine oraal in
drinkwater 3x daags een dosis van 100—200 mg. per dier, ook als injectie van
3x100 mg. per dag subcutaan (achter dc oksel). Sulfaguanidine als slecht resor-
beerbaar sulfapreparaat (oplosbare sulfa\'s zoals Sulfamezathinc of percoccide die-
nen met gelijke delen bicarbonas gegeven te worden; desondanks bestaat bij zieke
dieren nog veel gevaar voor nicrbeschadiging), geniet eveneens de voorkeur in een
dosis van /a—1 ounce per 100 dieren per dag (14—28 gr.), 3 dagen toediening,
1 dag overslaan, weer een dag toedienen.
Aureomycine wordt evenals terramycine aanbevolen.

Voor 1 dag 100 mg. per dier in 2 keer toedienen. Eveneens kan chlooramfenicol
tot max. 150 mg. per volwassen nerts per dag worden toegediend.
Hetgeen voor massa-therapie het meest interessant lijkt ook vanwege de prijs, is
dus sulfaguanidine. Het gemiddelde gewicht van reuen en teven ligt ongeveer bij
1 kg.

Een dosis van ca. 200 mg. per volwassen nerts per dag blijkt dus adequaat. (20
gram per 100 dieren). Collega Perre beproefde dit therapeuticum.

Dans cet article quelques détails sur le jugement des rations pour le vison ont été
traités à l\'usage du praticien.

Le succès de l\'élévage du vison dépend pour la plupart d\'une application judicieuse
des principes hygiéniques en achetant, conservant et distribuant la nourriture très
périssable.

La fin de l\'article est constituée par la discussion dc la symptomatologie ct du traite-
ment des syndroms d\'intoxication aspécifiques qui arrivent souvent en été à cause
d\'une technique d\'alimentation pas justifiée.

In diesem Artikel werden einige Daten über die Beurteilung von Futterrationen für
Pelztiere gegeben behufs des Praktikers. Der Erfolg der Pelztierzucht wird grossen-
teils bedingt durch eine vernünftige Anwendung von hygienischen Grundsätzen bei
.Ankauf, Aufhebung und Zuteilung der sehr verderblichen Nahrung. Zum Schluss
werden die Symptomatologie und Behandlung der im Sonuner oft vorkommenden
aspczifischen Intoxikadon-Syndromen zufolge einer unvcrantwortetcn Fütterungs-
technik besprochen.

LIJST VAN LEZENSWAARDIGE LITERATUUR
Der Deutsche Pelztierzüchter; (Maandblad), F. C. Mayer Verlag - München - Solin.
American Fur Breeder, (Maandblad), 405 East Superior Street, Duluth 2, Minne-
sota; met jaarlijks verschijnende Fur Farm Guide books.
De pelsdierfokker; (Maandblad), Rcdacdc: Enckcvoirstraat 26, den Bosch.
Darisk Pelsdyravl; (Maandblad), Redactie: Sveasvej 8, Kobcnhavn V.
Vara Pälsdjur.

Ilândbog i Minkavl door Alf Lund; Dit. Danske Verlag. H. C. .Andersons Boule-
vard 47, Kobcnhavn V.
Le Vison. Biologie - Elévage - Padiologie par Martial V i 1 1 e m i n (dierenarts),

23 Rue dc l\'Ecole dc Medecine, Paris 6e.
Dr. E. Heidegger, Pelztierkrankheiten und ihre Bekämpfung.
Dr. E. Keller, Die Nerzzucht.
R. G. H o d g s o n, The Minkbook.
R. G. Hodgson, Practical Methods of Minkhreeding.
Dr. R. S h a c k e 1 f o r d. Genetics of the Mink.

De nertsfokkerij in Nederland; J. I. v. B a a r c n, P. J. W ij k en J. S. Schoo ts;
„C. Misset" N.V., Doetinchem.

Voor een volledig, duidelijk overzicht van nertsziekten, beknojjt en praktisch, zie
Fur farm Guide book Section 6, 1956 te bestellen bij de rcdaktie van de American
Fur Breeder. Ook andere zaken over voeding, genetica enz. zijn hierin overzichtelijk
behandeld.

„Forcign Grops and Markets" deelt mede, dat Nederland in 1956 heeft geëxporteerd
2376 miljoen eieren, dat was ± 60% van zijn produktie en 11% méér dan in 1955.
Denemarken, na Nederland de grootste exporteur van eieren, voerde 1560 miljoen
stuks uit, dat was 6/2% minder dan in hct jaar daarvóór.

.Amerika tenslotte exporteerde vorig jaar 537 miljoen stuks, dat was 10% minder
dan in 1955.

West-Duitsland, de grootste importeur ter wereld, voerde, bij cen eigen produktie
van 5800 miljoen stuks, 3500 miljoen stuks in, dat was 15% méér dan in 1955.

(l\'it de lalM)ratoria van de Rijkssennninricliting, Dir.; G. M. v. Waveren.)
HOFLILISMUS 151J NlülTSEN

De ziekte die de nertsenfokkers het meest vrezen voor hun dieren en die
als het zwaard van Damocles steeds hun farm bedreigt, is wel Botidisnms.
Het is namelijk geen zeldzaamiieid dat bij een uitbraak binnen 2x24 uur
40—100% van hun dieren kunnen sterven.

Keeds in de eerste jaren nadat begonnen was nertsen in gevangenschap
te fokken (± 1900) kwamen massale sterfgevallen voor onder vcrschijn-
sclen waarvan we nu weten, dat zc kenmerkend zijn voor botulismus.
Hoewel in allerlei richtingen gezocht werd naar dc oorzaak stond men
jarenlang voor ccn raadsel cn het duurde tot na de 2cle wereldoorlog voor-
dat cen duidelijk inzicht werd verkregen over het wezen van deze ziekte.
Hcidcggcr sprak in 19.38 van cen abacteriëlc vlccsvcrgiftiging en hij
bracht dczc in verband met het voederen van bedorven paardevlecs. Vooral
liet vlees van cen dier dat geleden had aan koliek en in nood gedood of
gestorven was zou gevaarlijk zijn. Hoewel sommige onderzoekers ver-
moedden dat Clostridium botulinum cen rol speelde, duurde het nog jaren
\\oordat dit afdoende werd bewezen. Clostridium botulinum heeft nl. geen
invasief vermogen en veroorzaakt ziekte door cen toxine, dat alleen onder
bepaalde voorwaarden wordt gevormd.

Nu zijn cr binnen de spccics Clostr. botulinum cen zestal types, die ieder
een apart toxine vormen en waarvan dc giftigheid voor dc verschillende
diersoorten zeer uiteenloo]jt.

Toen men dan ook in het begin nertsen onderwierp aan proeven rnct de
toxincn van de types A en B, die giftig zijn voor mens en voor laborato-
riumiMOcfdicren, bleek, dat men wcl ziekte en sterfte kon krijgen maar met
zulke grote hoeveelheden, dat het onwaarschijnlijk werd geacht, dat op
dczc manier natuuilijkc uitbraken zouden ontstaan.

Pas Q u a r t r u p en C o r h a m (1949) en iets later D i n t e r en Kuil
bewezen, dat dc mas.sali; sterfte, voorkomende op nertsenbcdrijven, meestal
het gevolg is van een toxinemie veroorzaakt door Clostr. botulinum type
C.

Laatstgenoemde onderzoekers toonden tevens aan, dat het C-toxinc per os
gegeven 400x en intrapcritoneaal ingespoten .\'ix gevoeliger was dan het
A-toxinc. Dc toxiciteit van het B-toxine zou voor nertsen vrijwel te ver-
waarlozen zijn onder natuurlijke omstandigheden. Hiciuit concludccrdcn
zij, dat het darmslijmvlics van de nertsen ccn groter rcsorpticvennogen
had dan het C- dan voor het A- of l?-toxinc en dat dc nerts voor het C-
toxine gevoeliger was dan voor de beide andere types.

Het toxine wordt geresorbeerd in de dimne darm en via bloed en lymfe-
banen versleept door het gehele lichaam, waar het ncuromusculairc sys-
teem van het autonome zenuwstelsel en speciaal van dc cholincigische
zcnuwvczcls aangegrepen wordt.

Nertsen infecteren zich door opname van voedsel dat de Clostridia -)- dc
toxincn of alleen de bacteriën bevat.

D i n t e r en K u 11 bewezen nl. dat ook in dc digcsdctractus van de nerts
voorwaarden aanwezig kunnen zijn waardoor hier toxincn worden ge-
vormd.

Als zij van twee groepen nertsen de ene voederde met een bacterievrij
filtraat van cultures, die optimaal toxinen gevormd hadden, cn aan de
andere de gewassen bacterie gaven, dan kregen zij in dc laatste groep
ziekte en sterfte met slechts 1/5—1/10 van het aantal kiemen, die nodig
geweest waren om het toxine te vormen voor eerstgenoemde groep.

Clostridium botulinum is een anerobe sporenvormer en wordt overal in
de natuui- gevonden hoewel mcei\' ojj vochtige plaatsen dan op droge en
meer op ongecultivecrde grond dan op gecultiveerde. Elk \\\'oedsel kan dus
besmet raken. Zo zijn er uitbraken bekend na het geven van vlees, vis,
schaaldieren en groenten.

Voor de vorming van dc toxines worden zeer bepaalde omstandigheden
geëist van tcmiJcratuur, zuurgraad, vochtigheid en zuurstofinspanning.
Het is gebleken, dat zich deze „vergiften" het best vormen in cen organisch
vochtig milieu bij een temperatuur van 20—30° C. en een anerobe toe-
stand.

Botulisrnus breekt niet alleen uit op bedrijven, waar minder goede hy-
giënische omstandigheden heersen. Vaak kunnen kleine onnauwkeurig-
heden tot een fataal verloop leiden.

Zo werd sterfte waargenomen na het geven van ondeskundig bevroren en
weer ontdooid voedsel omdat bovengenoemde predisponerende omstan-
digheden hier optimaal aanwezig kunnen zijn.

Ook het lialen van vleesmateriaal op wagens en in auto\'s die regelmatig
gebruikt worden voor het vervoer van dode dieren of delen er van en die
niet nauwkeurig schoongemaakt worden, hebben heel wat uitbraken ver-
oorzaakt.

Andere oorzaken waren het onklaar raken van ijs- en koelkasten, het be-
waren van vocdselresten tot de andere dag en het niet nauwkeurig schoon-
maken van meng- en maalmachines.

In ons land leden de laatste 3 jaien een 12-tal bedrijven gevoelige ver-
liezen. De sterftepercentages varieerden van 8—100%.
juli 1956 hadden gevallen plaats bij 3 fokkers te O. Eigenaars hadden
plotseling een grote partij slachtafvallen gekregen. Omdat de aanwezige
vrieskasten te klein waren werd een gedeelte onder stromend water be-
waard. Door dc hoge buitentemperatuur is het onder water bewaarde
voedsel niet lager geweest dan 20° C. Het werd op 3 bedrijven gebruikt
met onderstaande nadelige gevolgen binnen 24 luir.

bedrijf B bestaande uit 8 dieren 2 sterfgevallen
bedrijf M „ „ 600 „ 550 sterfgevallen

als volgt over de farm verspreid. In de rennen het dichtst bij de woning ge-
legen, sterfte 100%, iets verder 70% en weer verder 10%, terwijl dc laatste
rijen (=t 40 dieren) weer alle ten gronde gingen. Dit laatste wijst sterk in dc
richting, dat bepaalde delen meer toxinen bevat hadden dan andere.
Juli 1957 brak botulisrnus uit op een bedrijl tc E. Eigenaar had dc vorige
dag cen grote partij gebroeide pens gekocht op cen abattoir in een grote
stad. Na voederen kreeg hij de andere dag verlamde dieren en sterfgevallen
bij d= 60 dieren welke gevoederd waren met penzen die onder in de wagen
hadden gelegen. De penzen die middenin of boven gelegen hadden ver-
oorzaakten geen ziekte.

De klinische verschijnselen van botulismus bij de nerts zijn dc volgende.
18—96 uur na het verstrekken van het geïnfecteerde voedsel vertonen de
nertsen paralytische verschijnselen. Afhankelijk van de hoeveelheid toxine
is het verloop peracuut, acuut of subacuut. Soms sterven de dieren reeds
na een half uur ziek te zijn geweest. In minder snel verlopende gevallen
kunnen de volgende symptomen voor de dag treden.

b. paralyse van de ledematen, vrijwel altijd beginnend aan de achter-
hand, terwijl later de \\\'oorste extremiteiten afwijkingen gaan vertonen.
Zijn alleen de achterste extremiteiten aangetast, dan kunnen dc dieren
zich nog op hun voorpoten verder slepen, waarbij ze vaak angstige
kreten uitstoten.

c. een oppervlakkige ademhaling, veroorzaakt door aantasting van de
tussenribspieren en tevens door paralyse van het middenrif welke zo
sterk kan zijn, dat er een insnoering ontstaat in de lendenen (wespen-
taille).

<\\ het anders zeer agressieve dier laat zich gemakkelijk in de hand nemen
en hangt volledig slap neer.

Ongeveer 80—90% van dc dieren die klinisch ziekteverschijnselen ver-
tonen, sterven binnen 3 dagen. Na de 4de dag treden zelden sterfgevallen
meer op en de nertsen die dan nog lijdende zijn herstellen vrijwel steeds
volledig binnen 2—3 weken. Deze dieren zijn echter niet immuun voor
een volgende infectie, vermoedelijk omdat de gevormde antilichamen te
gering zijn en in korte tijd weer verloren gaan.

Gcvoeligheidsvcrschillen in kleurvarictcit en leeftijd komen niet voor.
Opgemerkt moet worden dat het niet altijd komt tot een massale sterfte.
Is het voedsel gering besmet dan kan het gaan om ccn of enkele cxcm-
])larcn .Vaak zijn het dan juist die dieren, die dc gewoonte hebben hun
voedsel enige tijd in hun nachtkastjes te bewaren.

Differentieel diagnostisch moet gedacht worden aan een acute Pasteurella
infectie, aan een aspecifieke darmintoxicatic en aan vergiftigingen (lood,
arsenicum).

Bij een acute Pasteurella infectie kunnen plotseling een groot aantal dieren
ziek worden en binnen 24 uur sterven. De verschijnselen zijn rillen
(koorts), waterige ogen, dunne ontlasting, oppervlakkige ademhaling, ter-
wijl dc dieren zich ook gemakkelijk in dc hand laten nemen. Paralyse van
aclitcrhand en extremiteiten, wat het meest kenmerkende symptoom is
van botulismus, treedt niet op.

Aspecifieke darmontstekingen komen het meest voor op onhygiënische be-
drijven waar in het verloop van enkele weken verschillende dieren ziek
worden en sterven. Ook hier is het meest kenmerkende symptoom een
paralyse van de achterhand.

Dc nertsen blijven echter drinken en hebben diarree. De faeces kunnen
bloed bevatten. Deze laatst genoemde .symptomen maken een onderscheid
met botulismus mogelijk.

Bij secties van nertsen gestorven aan botulismus zouden volgens de buiten-
landse literatuur de volgende afwijkingen gevonden worden: een bloede-

rige maagdarmontsteking, een overvulde blaas en een stuwingstoestand in
lever en long.

Dc obducties verricht op de Rijksscruminrichdng waren meestal negatief.
Een enkele maal bestond er cen catarrale enteritis cn een vaatmjcctic
in hct mesenterium.

Een afdoende therapie voor botuli.smus is nog niet bekend. Aangetaste
dieren zijn niet te helpen. Men heeft geprobeerd in te grijpen door anti-
toxische sera intraperitoneaal toe te dienen. Het enthousiasme over de
werking van deze sera bij nertsen is niet groot. Ook bij andere diersoorten
heeft men weinig goede ervaringen. Afgezien van hct feit, dat sommige
exemplaren hierna nog ziek worden en sterven zijn cr altijd dieren, die
geen verschijnselen van botulismus gehad zouden hebben, wat cen econo-
misch verantwoorde toepassing problematisch maakt. Onderstaand litera-
tuur-overzicht moge cen en ander verduidelijken.

Kennedy in zijn handboek „Mink Diseases" beveelt aan bij cen uit-
braak van Hotulismus een polyvalent antitoxisch scrum in te spuiten in een
hoeveelheid van -f—8 cc intraperitoneaal.

T o p 1 e y en Wilson zeggen in hun handboek over InfecUon Diseases,
dat een antitoxi.sch serum slechts beperkte therapeutische waarde heeft cn
dat men bij de mens slechts een teleurstellende werking heeft gezien.
In het Bulletin de l\'Acad. Vét. de Francc deel 26 staat op bladz. 7.3 ver-
meld, dat anti-bot. sera type C en type D paarden klinisch lijdende aan
genoemde ziekte kan genezen en in hetzelfde deel worden op blz. 394
eveneens therapeutische successen vermeld.

In deel 25 van bovengenoemd Bulletin staat tc lezen, dat cen grote hoeveel-
heid antiserum een paard lijdende aan botulismus niet vermocht te redden,
hoewel men het dier langer in leven hield dan gewoon.
•Schrijver veimeldt hier tevens, dat practici met antitoxischc sera bij paar-
den echter wel goede resultaten hebben gehad.

In deel 24 van genoemd tijdschrift wordt op blz. 567 gezegd, dat hct Bo-
tulismus antiscrum in lichte gevallen mogelijk meer zal helpen dan in
ernstige. Van 11 paarden klinisch lijdende aan botulismus gingen na the-
rapeutisch ingrijpen cr 7 dood terwijl er 4 genazen bij een acute en sub-
acute aanval.

In de Annales de l\'Institut Pasteur 1946, 72, blz. 216 wordt gezegd, dat het
specifieke antiscrum dc intoxicatie bij een cavia onderdrukt als het ge-
geven wordt vooraleer er klinische verschijnselen zijn. Zijn deze verschijn-
selen cr cemnaal, dan heeft het scrum geen waarde.
In het Bulletin dc l\'Acad. Vét. de France 1957, blz. 193 wordt terloops
vermeld, dat bij nertsen een therapie met antiserum succes heeft.
Resumerend kan gezegd worden, dat men cr wel steeds toe overgaat sera
in tc spuiten, maar dat het resultaat dubieus is.

Bij het uitbreken van botulismus op farms wordt het geven van een laxans
aan gezonde dieren aanbevolen.

Verder moet steeds al het voedsel, waartegen verdenking bestaat, direct
vernietigd worden en er mag ook niet vergeten worden mengmachines,
transportemmers en verdere utensiliën grondig schoon tc maken.
Het is gewenst in verdachte gevallen pas gestorven of nog zieke dieren
op te zenden naar een laboratoriuin, alsmede, wat het allerbelangrijkste is
hct verdachte voedsel. Dit laatste wordt maar al te vaak vergeten en hct

!S gebleken, dat juist hierin het gemakkelijkst het toxine kan worden aan-
getoond.

I)e enige afdoende bestrijding van botuli.smus ligt op het gebied van de
profylaxis. Er moeten zeer strenge hygiënische maatregelen worden ge-
nomen, welke bestaan uit:

b. bevroren materiaal na ontdooiing direct geven en geen resten bewaren
tot dc volgende dag.

c. etensresten van dc vorige dag van de ectplankjcs verwijderen en deze
laatsten eenmaal per weck goed schoonmaken.

e. machines, die voor de voedselbereiding gebruikt worden, iedere dag
grondig schoonmaken evenals dc transportgamellen cn emmers.

Echtcr kunnen hij dc meest hygiënische bedrijfsvoering nog altijd uitbraken
\\oorkomen.

Door dc reeds bovengenoemde Zweden Dintcr en Kuil is ± 19.\'j0
een vaccin gemaakt, waarmede men over dc gehele wereld gunstige resul-
taten heeft verkregen. Zij kweekten cen uit cen uitbraak van botulismus
geïsoleerde stam type C 9 dagen lang bij .30° C., omdat gebleken was, dat
juist bij dczc temperatuur dc kiem optimaal toxincn vormt.
Na toevoeging van formalinc en ccn adjuvans in dc vorm van aluminium-
hydroxydc kregen zij cen vaccin dat ingespoten in hoeveelheden van 1 cc
ccn goede immuniteit gaf.

Hij toepassing in 1951 op een 60-tal bedrijven met tezamen 45.000 dieren
kregen zij geen doorbraak behalve op cen farm waar 30 ongevaccineerde
cn 10 gevaccineerde dieren van dc 4000 als slachtoffer vielen.
I.atcre publikaties uit Zweden en Amerika klinken zeer optimistisch. Zo
bedraagt dc immuniteit minstens 3/2 jaar, terwijl nadelige cntrcacties zel-
den worden waargenomen.

Dc Rijksscruniinrichting heeft op dczc principes cen vaccin gemaakt, waar-
mede in dc ])raktijk onderstaande waarnemingen werden verkregen.
Na inspuiting met 1 cc subcutaan op borstbeen bij voorpoten werd na
10 dagen reeds cen zodanige immuniteit verkregen, dat 4x dc ab.soluut
dodelijke toxincdosis na intraperitoneale injectie werd verdragen. Immu-
nisatie met /2 cc bleek na 10 dagen ccn onvoldoende, maar na 21 dagen
wel ccn zodanige bescherming tc geven, dat bovengenoemde toxincdosis
op dezelfde wijze toegediend kon worden doorstaan.
Een 20-tal nertsen, juli 1957 geïmmuniseerd op cen leeftijd van 9 weken,
doorstonden 7 maanden later cen intrapcritoncale, 10-nialigc, absoluut do-
delijke dosis.

Hcwaring van het vaccin bi] 4° O. gaf 1 jaar na dc fabrikat^c no^ ccn
goede immuniteit.

Ojj cén van dc grootste bedrijven in ons land ontstonden na vaccinatie
slechts cen vijftal waarneembare cntrcacties. Voor ccn van deze dieren
werd diergeneeskundige hul]3 ingeroepen. Van dc overige bedrijven in
1957 gcvaccinccrd (i 20), tezamen omvattend 11.2.50 dieren, bereikten
ons geen op- of aanmerkingen over dc enting.

Nertsen vanaf dc leeftijd van 2 maanden kunnen gevaccineerd worden.
Dc enting zal het meest gevraagd worden in dc laatste weck van juni en de
eerste twee van juli, omdat dc jonge dieren dan de gewenste leeftijd hcb-

ben (zij worden eind april begin mei geboren) en het warme, meest ge-
vaarlijke jaargetijde nabij is.

De nertsen worden subcutaan ingespoten op het borstbeen met 1 cc vaccin.
Een eenmalige injectie is gezien de huidige stand \\an het onderzoek vol-
doende voor het leven.

De laatste jaren bereikt ons van de zijde \\an dc nertsenfokkers vaak de
vraag, hoe wij denken over een enting tegen hondeziekte.
Deze enting geeft ongetwijfeld een zeer goede bescherming, echter er is in
Nederland nog geen duidelijk geval van Distemper bij nertsen vastgesteld,
zodat gediscussieerd kan worden over de noodzakelijkheid ervan.
Amerikaanse onderzoekers adviseren eerst tot enting over te gaan wanneer
zich op de farm cen uitbraak voordoet. De ziekte openbaart zich aanvan-
kelijk bij één of enkele excm])laren en de dieren, die nog niet aangetast zijn
of zich in het incubatiestadium bevinden, kunnen door dc enting nog af-
doende beschermd worden.

Heel anders ligt dc situatie bij botulismus. Gezien het risico van en dc
mogelijke plotselinge massale uitbraak, waardoor bedrijven totaal worden
uitgeroeid, lijkt het onverantwoord tegen cleze ziekte niet de nodige maat-
regelen te nemen en moet hier wel tot tijdige inununisatie worden ge-
adviseerd.
Samenvatting:

Een korte bc.schouwing over Botulisme bij nertsen. Geadviseerd wordt nertsen tegen
deze ziekte te laten enten.

Ervaringen over deze ziekte en haar preventie in Nederland worden vermeld.
Summary:

A survey of Botulismus in minks is given. Author advises to have the animals in oeeu-
lated against this disease. Experiences of the disease and its ])revcntion are stated.

Une courte observation sur le Botulismus chez les visons. On conseille dc faire in-
oculer les visons contre cette maladie.

On fait mention des expériences faites en Hollande à l\'égard de cette maladie et de
.sa prévention.

Obiger Artikel gibt eine kurze Erläuterung von Botulismus bei Nerzen.
Es ist ratsam, Nerze gegen diese Krankheit zu impfen.

Au.sscrdeni werden Erfahrungen, die man in den Niederlanden mit dieser Krankheit
und deren Vorbeugung gemacht hat, wiedergegeben.

11. K. MOBERG; Proceedings Book 15. Int. Vct. Con,gres Stockholm 1953, deel I,
blz. 62.

MEDEDELINGEN UIT DE PRAKTIJK
ER\\ ARIN(;EN MET PROPYLEENGLYCOL ALS
THERAPEUTICUM BIJ RUNDER-ACETONEMIE

In aansluiting o]j di\' publikatie over dc behandeling van acetonemie bij
schapen, in dc zesde afcKcring van dc jaargang 1953 \\an het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde (Prof. A. van d c i\' Schaaf, J. J. Fedde-
m a en K. van der Kooi) kan het wcllicht instructief zijn enkele
mijner ervaringen mee te delen omtrent het gebruik \\an het door de
Amerikaan R. B. Johnson aangegeven therapeuticum propyleenglycol.
Begonnen werd met ccn patiënt die na een behandeling met chloras kalicus
en liquor Fowlcri, ongeveer \\icr weken na het afkalven, recidiveerde. Het
dier werd per dag twee maal 125 cc i^ropylcenglycol in warm water (li-
chaamstemperatuur) per os toegediend gedurende vier dagen, waarna hcr-
stt\'1 volgde.

Door dit gunstige ri-sultaat aangemoedigd, werd aan praktisch alle koeien
met aectoncmic die ter behandeling werden aangeboden, jjropylccnglycol
\\i\'rstrckt. Het resultaat was vrij wisselend. Er deed zich cchtcr het meik-
waardigc verschijnsel \\oor, dat dc runderen die pas waren afgekalfd (ma-
ximaal 2 of 3 weken), praktisch zonder uitzondering vlot herstelden, ter-
wijl die dieren, welke langer dan 3 of 4 weken afgekalfd waren, cr maar
matig op reagcciden of spoedig recidiveerden.

De laatste twee jaar werd dan ook door mij, in samenwerking met collega
J. J. Feddema, dc volgende bchandclingswijzi\' gevolgd:

a. Dieren binnen 2 ä 3 weken na het kaken krijgen een liter propyleen-
glycol in vier dagen, twee maal daags een achtste deel in warm water
op lichaamstemperatuur.

Dc meest typische patiënten zijn die koeien, welke een paar dagen na
dc behandeling met een calcium-pre|)araat vo(n\' paresis puerperalis
worden aangeboden, omdat zc niet voidoende herstellen (dc inclkgift
blijft tc gering). Deze dieren reageren uitstekend op de |)ropylcen-
glyc.ol-thcrapic. Dat het hier wel degelijk om een vonn van acetonemie
gaat, bewijst dc positieve uitslag van het urine-onderzoek op aceton-
lichamcn, benevens de typische geur van cle exspiratielucht. (Er wer-
den in de afgelopen winter een 15()-tal dergelijke [latiënten behandeld)
Een hoogst enkel geval van recidieve belandt in de volgende groep.

1). Dieren, die langer dan 3 ä 4 weken tevoren gekalfd hebben, krijgen
de gewone behandeling met chloras kalicus en (of) lic]uor arscnicalis
Fowlcri, eventueel met lichaamsbeweging.

c. Dieren uit groep b, die recidiveren en na een herhaalde behandeling
met dezelfde of andere therapeutica niet herstellen, worden vaak met
goed succes als volgt behandeld:

dc eerste dag 100 eenheden A.C.T.H. en gedurende vier dagen dc be-
kende liocvcclheid propylcenglycol en eventueel dc derde of dc \\icrdc
dag nog eens 100 eenheden A.C-.T.H. Dc resultaten van deze therapie
zijn zeer bevredigend; hct grote bezwaar is echter, dat dergelijke hor-
inoon]jrcpaiaten te duur zijn voor cen veelvuldige toepassing in dc
\\etcrinaire ]jiaktijk.

Verder heb ik de indruk, dat ijropylcenglycol met succes kan worden
gebruikt bij patiënten met eczema solare. Dc mununificatic van dc
witte huid lijkt mij veel minder ernstig, blijft zelfs vaak aclUerwcgc, ter-
wijl ook minder last wordt ondervonden van zere spenen.

Volgens de directeur van het Centraal Bureau SlachtvceverzekerinRcn neemt het
aantal tweeslachtige varkens toe. Hij schrijft: „Werden cr in 1954 2.6 per 10.000
verzekerde varkens aangetroffen, in 1955 steeg dat tot 3.8".

Ook in Denemarken zou het aantal herniaphrodieten toenemen. .Algemeen wordt aan-
genomen, dat het in sterke mate door erfelijke factoren wordt bepa.nld.
X\'olgcns S. d c J O n g Szn. komt bij geiten tweeslachtigheid zeer veel voor. Hij noemt
gcitenfokkerijen waar 10—20% van de dieren hermaphrodict zijn.

Het aantal landbouwpaarden, dat in 1945 nog 302.000 bedrcx-g, is sedertdien gedaald
tot 200.000, als .gevolg van de mechanisering in het boerenbedrijf.
Daar staat dan tegenover, dat hct aantal landbouwtrekkers snel stijgt. Begin 1945
waren er in de Nederlandse landbouw nog 2.500 trekkers; sedertdien ziin er niet
minder dan 50.000 stuks geïmporteerd. Aanvankelijk waren hct alle petroleum-
trckkcrs, daarna licj) 20% op benzine cn 80% op petroleum, maar sedert 1950 wor-
den nog slechts trekkers geïmporteerd, die op petroleum en gasolie lopen. Tegen-
woordig d.w.z. .sedert 1954, loopt 20% van de ingevoerde machines op petroleum en
80% op gasolie. Slechts cen half ä een ])rocent zijn rupstrekkers; de rest heeft 3 of 4
wielen. Overwegend zijn dc lichte (20 pk. aan de trekhaak) en dc middelzware
klasse (20—30 pk) maar de zware beginnen in de laatste jaren flink in te lopen.
Van dc in 1950 geïmporteerde landbouwtrekkers waren cr 30% licht, 60% middel-
zwaar cn 10% zwaar, maar tegenwoordig is 40% licht, 40% middelzwaar en 20%
zwaar.

Op het bedrijf van Ir. 11 a v e r h a I s in dc .N.O.P. worden proeven genomen met
schrikdraadafrasteringen voor schapen van Philips.

Men kent in Duitsland gemotoriseerde colonnes, die dc schapen komen baden ter
bestrijding van parasieten. Van half juli tot half oktober werden door twee colonnes
op 158 dagen in totaal 588 kudden met ongeveer 161.300 schapen onder handen
genomen.

— De Franse aankoopcommissie heeft in de maand juli 1957 in ons land ruim 500
ooien en rammen gekocht. Men heeft, zoals bekend, in Frankrijk veel interesse in
de Texelaars.

In het Tijdsclnift voor DiergcnccskuiKlc van I mei j.1. komt Prof. Wage-
naar leiug O]) cle kwestie, gesteld in „Vraag cti Antwooid" in het 1 apiil-
nunimer of een schistosoma reflcxurn aangemerkt kan worden als een
koopvernietigetid gebrek. Hij komt na een uitvoerige beschouwing, die ik
in vele opzichten wel kan delen, tot de conclusie, dat het gegeven negatieve
antwoord niet juist is. Waar ik dit laatste blijf handhaven, wil ik gaarne dit
kort motiveren.

„Dc koper betaalt voor dc koe met een kalf erin, en hij mag dc verwachting
koesteren, dat het een normaal kalf is. Natuurlijk kunnen dc koper nog
allerlei teleurstellingen bij het kalven te wachten staan, het kalf kan dood
geboren worden; het kan abnormaal liggen enz. In dc meeste gevallen zijn
dit echter afwijkingen, die niet tc antedateren zijn", schrijft Prof. Wage-
naar. Akkoord! Ook ik meen. dat de kojjer inderdaad de verwachting kan
koesteren, dat het cen normaal kalf is, doch ik acht het tc veel geëist van
de verkoper, dat dczc dc koper deze verwachting, dczc koop, zal omzetten
in cen garantie, zoals Prof. Wagenaar toch in feite wil, als hij cen schisto-
soma aanmerkt als ccn koopvernietigend gebrek.

Ik kan geen verschil zien in ccn schistosoma rcflcxum en b.v. cen absoluut
te grote vrucht, die alleen door cen totale embryotomie is tc verwijderen,
(^ok dan is het kalf verloren, ook dan kan dc koe door dc ver lossing er n-
stig hebben geleden, dc melkgift geschaad zijn. Het antedateren levert
cvcninrn moeite op als bij het schistosoma. Ik kan dus werkelijk geen ver-
schil tussen dczc twee .gevallen zien cn moet Prof. Wagenaar m.i. in een
dergelijke, te grote, vrucht ook cen verborgen .gebrek zien. Durft hij hier-
van een attest afgeven? Ik niet en o.a. de analogie van bovengenoemde
gevallen over wegende, achtte ik cen schistosoma icficxum geen tegenvaller,
waarvoor men dc vcrkoj)cr verantwoordelijk kan stellen.
Elke koper van cen hoogdrachti.gc koe kent dc risico\'s, daaraan verbonden
cn moet deze acccptcien. Dc handel heeft in zover al van oudsher daar-
ritcdc rekening gehouden, clat dc koper- van cen hoogdiachtigc koe, die
later- blijkt tc lijden aan ccn \\-crborgen gebrek (noem bv. pycloncphrititis)
deze kon teru.g.gcveir, tnaar\' het intussen geboren kalf nia.g houden. Dit
laatste woidt dan beschouwd als ccn tegenwicht van het genoemde risico
van het kalven.

Ik meen dus, dat de verkoper cr alleen voor\' heeft in tc staan, dat dc koe
inderdaad drachtig is cn on.gcvccr oj) de ,gegeven daturn zal kalven, meer
niet. Zo rnccn ik ook, dat melkziekte en acctoncmic: (eveneens met dc par-
tus in vc-rl)and staande ziekte) .gceri koopver nietigende gebreken zijn. Zulks
irr antwoord op mij zcci\' dikwijls gestelde vragen van jjractici, die zich wil-
den beroepen op „dc voor dc koop iccds aanwezig zijnde aanleg voor dczc
aandoeningen".

Prof. Wagenaar merkt terecht op. dat er geen jurisprudentie voor het
dragend zijn van cen abnormale vrucht bestaat. Ik ben het weer niet met
hern eens als hij concludccrt: „dat ai t. 1540 dc koper cen redelijke kans oj)
succes biedt, als hij over cen koe, die een abnormale vrucht ter wereld
brengt, gaat procecïcren". Ik durf dit advies aan koper niet te geven; het
gokje lijkt me met tc veel risico\'s gepaard.

Uiteindelijk lijkt het mij nog voor discussie vatbaar of een koe, waarin cen
baarmoeder met cen of andere afwijkende vrucht, wel een gebrek heeft,

Gaarne wil ik van dc gelegenheid, die dc Redactie mij biedt, gebruik ma-
ken om nog een enkele opmerking te maken naar aanleiding van het com-
mentaar van Prof. Reyers.

Ik wil met de laatste alinea hcgiinien. Prof. Px-yers vraagt zich af, in geval
van het schisto.soma reflexum, of dc koe wel een gebrek heeft. Hoewel Prof.
Beyers hier ongetwijfeld ook het geheel bedoelt, wil ik dit nog eens met na-
druk stellen.

Het gekochte goed bestaat bij dc aankoop van een hoogdrachtigc koe uit
dc koe plus het kalf plus dc sccundinac. Dit geheel dient zonder gebreken
tc zijn.

Wanneer men een drachtige koe koopt, dan spreekt men \\an een koop-
veiiiietigend gebrek, als het dier niet drachtig blijkt tc zijn.
Wanneer men een drachtige koe koopt en het dier blijkt een steenvrucht
tc bevatten, dan spreekt men ook van een koopvernietigend gebrek.
Om dezelfde redenen meen ik, dat het gekocht goed niet zonder gebreken
is, wanneer dc drachtige koe een abnormaal kalf blijkt tc bevatten.
Prof. Reyers stelt nu eigenlijk een volgende vraag. Hoe moet het dan met
een absoluut te grote vrucht? Iedereen voelt, dat er hierbij moeilijkheden
in het zicht zijn. Liggen echter beide gevallen, dus een schistosoma refle-
xum en een absoluut te grote vrucht, wel identiek?

Wanneer men een koe koopt met daarin een kalf, dat bij dc partus tc groot
\\oor het moederdier zal blijken tc zijn, dan bestaat het verkochte goed uit
een volkomen normaal moederdier met een normaal gevormd bekken, met
in dat moederdier een normaal gezond kalf. Ten aanzien van het drachtig
zijn, vertoont het goed op het moment van de koop geen enkel gebrek.
Hier is toch een duidelijk verschil aan tc wijzen met het schistosoma re-
flexum, waarbij het kalf op het moment van de koop abnormaal is.
Ten aanzien van de op handen zijnde partus zou men misschien wel van
ccn gebrek kunnen spreken, omclat het kalf te groot is om geboren te
worden.

Wij weten cchtcr, en iedere veehouder weet dat ook, dat dc kalveren bij
ons rundvee aan de grote of aan de kleine kant kunnen uitvallen. Dit kan
voor het inoedi-rdicr zal blijken tc zijn, dan bestaat het verkochte goed uit
dat de rechter een te grote vrucht zou rekenen tot de normale mogelijk-
heden, die een hoogdrachtigc koe biedt. Dan zou men dus niet van een
verborgen gebrek kunnen spreken.

Toch li.ggen cr op dit gebied nog voetangels en klemmen. Er zijn op het
ogenblik wel stieren bekend, die een abnormaal groot percentage te grote
kalveren verwekken.

Stel, dat een veehouder een koe koopt, drachtig van een dergelijke stier,
terwijl de naam van de stier, of het feit, dat deze stier abnormaal grote
kalveren verwekt, voor hem verzwegen is. Wanneer er in een dergelijk
geval grote ongelukken gebeuren bij dc partus, dan kan ik mij toch voor-
stellen, dat de koper zich bedrogen voelt, als hij hoort, dat een dergelijke
afloop van te voren al min of meer te voorspellen was.
Zou een dergelijke koper niet kunnen stellen, dat het geconstateerde ge-
brek niet alleen valt buiten de normale risico\'s, die het kopen van een

drachtige koe met zich mee brengt, maar dat bovendien dit risico aan de
verkoper bekend was.

Resumerend zou ik willen zeggen, dat cen schistosoma rcflcxum voor mij
méér reden is om een actie tot koopvernietiging in te stellen, dan cen ab-
soluut te grote vrucht. Ik kan mij cchtcr voorstellen, dat men daarover
van mening verschilt.

Alleen cen geicchtclijke uitspraak kan ons hierover wat meer zekerheid
verschaffen.

Dc teruggang in de paardenfokkerij in vele landen is oorzaak geweest van een opbloei
van de Oostenrijkse paardenhouderij. Vele landen die vroeger zelf paarden fokten,
moeten nu gebruikspaarden invoeren. In 1956 werden 1300 gebruikspaarden, voor-
namelijk naar Italië geëxporteerd en in de eerste 5 maanden van 1957 waren dit
er reeds 1500.

Iloofdz.ikclijk worden gevraagd zware koudblocden en Haflingers (een kleine koud-
bloed).

In Finland worden door de melkcontroleurs, behalve dc melkcontrolegegevens, ook
de gegevens met betrekking tot de voeding geregistreerd.

Uit deze gegevens blijkt, dat de gemiddelde voedselopname per koe per jaar 2558
voedereenheden bedraagt.
Dit jaarrantsoen per melkkoe bestond voor:
31.8% uit weidegras;
29.8% uit hooi;
7.0% uit aangekocht oliehoudend krachtvoer;
5.0% uit ander aangekocht krachtvoer;
14.9% uit eigenverbouwd krachtvoer (granen);
4.9% uit stro en voor
6.6% uit andere voedcrmiddelen.
Opvallend is dat het jaarrantsoen van de gecontroleerde Finse melk-vecstapel voor
bijna 27% uit krachtvoer bestaat. Verder blijkt, dat gedurende de laatste jaren het
percentage krachtvoer in hct rantsoen geleidelijk iets toeneemt.

In dit verband kan er op gewezen worden, dat de weideperiode in Finland aanmer-
kelijk korter is dan in ons land. In het gunstigste geval omvat de weidetijd de periode
van eind mei-begin juni tot ongeveer half oktober. In het uiterste noorden van Fin-
land begint de weideperiode in de tweede week van juni en eindigt in de tweede helft
van .september.

Een c.astreur uit Delfland, de heer C. Booster, noteerde van 1 januari 1957 tot 1
december 1957 het aantal binnenbcren dat hij bij zijn werk opmerkte. Op 4300 biggen
kwamen 192 binnenbcren voor, d.i. ± 4/2%. Rekent men alleen dc beertjes d;in
moet dus op het zeer hoge % van 7—8% gerekend worden.

Algemeen wordt aangenomen dat dit gebrek in sterke mate door erfelijke faktoren
wordt bepaald.

A ncw disease in cattlc. H. Thornton; The agric. Rev. 3 (1957) no. 6, pp. 37-38.
Het betreft hier ecn infektieuze aandoening van de slijmvliezen voornamelijk bij
jonge runderen (tussen 6 en 14 maanden oud) hoewel soms ook volwassen dieren
worden aangetast. Deze ziekte werd in 1951 voor het eerst in lowa (U.S..\\.) gecon-
stateerd en breidt zich geleidelijk meer uit, zodat ze thans reeds in 20 staten is
waargenomen. Dc laatste paar jaar komt zc ook in Groot-Brittannië herhaaldeliik
voor en als ik goed ben ingelicht is het niet onwaarschijnlijk, dat we cr ook in Neder-
land mee tc maken hebben.

Dc morbiditeit schijnt van bedrijf tot bedrijf uiteen te lopen van 2 tot 50%, dc mor-
taliteit der aangetaste dieren ligt boven de 90%!

De verschijnselen doen soms denken aan boosaardige catarraalkoorts, hyperkeratosis,
runderpest, coccidiosis of vergiftiging. Opvallend zijn: enkele dagen hoge koorts, ver-
minderde eetlust, constante of intermitterende diarree, vaak met bloed in de mest,
uitdroging en sterk verlies aan gewicht. Dc cornca\'s worden vaak troebel, dc ogen
tranen heftig, neusgaten en -spiegel, lippen, tong en wangen vertonen zweren. Er
treedt cen sterk stinkende mucopurulente neusuitvloeiing op. Bij sectie blijken leb-
maag- en dunnedarm slijmvlies ontstoken tc zijn en gewoonlijk met zweren bedekt,
het slijmvlies van dc pens laat gemakkelijk los, n.aar is niet ontstoken wat met het
boekmaagslijmvlics vaak wel het geval is.

Het verloop is soms chronisch, vaak echter zeer acuut, waarbij ook krampen op kun-
nen treden. Dc auteur beschrijft 1 bedrijf, waar met injectie van terramycine gedu-
rende enkele dagen, cen opvallend succes werd verkregen. Dc oorzaak is nog niet
bekend. Gedacht wordt aan cen virus. Infectie van kalveren met materiaal van cen
besmet dier is wel gelukt, maar toch niet voor 100%. Soms sloeg het goed, soms
maar matig aan.

In hoeverre hier inderdaad van een nieuwe ziekte sprake is, is moeilijk uit te maken,
temeer omdat de verschijnselen sterk overeenkomen met die van andere ziekten.

Artificial insemination of farm animals in Japan. Y. Nishikawa; A.1. Digest,
vol. VI, no. 3, 1958, p. 6.

„Het zal niet zo lang meer duren of de bijdragen van dc Japanners op het gebied
van de kunstmatige inseminatie zullen in hoge mate door het buitenland worden
gewaardeerd."

Aldus (vrij vertaald) beëindigt de auteur ecn vrij uitvoerig en interessant artikel,
waarin een overzicht wordt gegeven over dc ontwikkeling, dc huidige status, dc re-
sultaten cn dc perspectieven van de kunstmatige in.seminatie in Japan.
In vergelijking met Europa en (Noord) Amerika waar dc veeteelt ccn integrerend deel
uitmaakt van de landbouw, heeft in Azië en ook in Japan dc veeteelt nooit die aan-
dacht gekregen welke met het belang ervan voor het voeren van ecn verantwoorde
landbouwpolitiek overeenkomt.

Na het einde van dc tweede wereldoorlog deed zich evenwel mede in verband met
de kritieke voedselsituatie en de sterkere oriëntatie op het „westen" de ncxidzakclijk-
hcid gevoelen de veeteelt op cen moderne leest tc schoeien.

Men heeft terecht ingezien dat dc toepassing van dc kunstmatige inseminatie hiertoe
in belangrijke mate en op korte termijn zou kunnen bijdragen. In 1945 werd dan

ook met de K.I. als nationaal project begonnen. Thans wordt 92% van de melkvee-
stapel kunstmatig geïnsemineerd, terwijl de toepa.ssing van de K.I. voor andere dieren
als het rund, begint plaats te vinden.

(If.schoon tot 1945 de K.I. in Japan nauwelijks enige toepassing vond, werd reeds
in 1896 een in de Verenigde Staten bestudeerde techniek om merries kunstmatig te
insemineren door N i i y a m a gebruikt.

I s h i k a w a, destijds hoogleraar aan de Universiteit van Kyoto, werkte kort nadien
gedurende enige tijd bij I w a n o w in het toenmalige St. Petersburg. Na zijn terug-
keer ontstond er onder zijn leiding een school van medische en veterinaire onderzoekers,
die zich speciaal bezig hield met de fysiologie van het sperma. Tegelijkertijd vond de
K.I. praktische toepassing bij paarden. Tussen 1913 en 1917 werden 326 merries
kunstmatig geïnsemineerd. In de jaren 1926 en 1927 werden uitvoerige proefnemingen
.genomen :net meer dan 200 merries.

De Japanners zijn dus evenals de Rus.sen begonnen met de K.I. op de paardenfokkerij
toe te passen.

Eerst in de jaren 1927—1928 werden runderen ir. het onderzoek betrokken, speciaal
met het oog op de bestrijdin.g en het voorkomen van trichomoniasis en andere conta-
gieuze vcnerischc ziekten. In dat verband werden reeksen proefnemin.gen onder de
leiding van het Imperial Zootechnical Experiment Stadon uitgevoerd.
De problemen verbonden aan de toepassing van de K.I. werden bestudeerd, terwijl
in dc techniek van het insemineren werd onderwezen.

Reeds in de periode van 1932 tot 1940 werden duizenden runderen onder praktijk-
omstandigheden kunstmatig .geïnsemineerd, echter hoofdzakelijk om infektieuze aan-
doeningen van het genitaal-apparaat te voorkomen en zeker niet of op zeer beperkte
schaal om de veestapel te verbeteren. Met het laatstgenoemde werd eerst na de tweede
wereldoorlog een begin gemaakt.

Men bestudeerde inmiddels behalve dc vraagstukken verbonden aan dc toepassing van
de K.I. bij paarden en runderen, tevens dc praktische mogelijkheden van dc K.I. bij
geiten, schapen en varkens.

Daarnaast werd veel onderzoek verrieht naar de verschillende methoden, waarop
sperma kan worden verzameld, over de technieken van het bewaren van het sperma
(diepvriezen), over dc diverse soorten verdunningsvloeistoffen, over dc techniek van
het insemineren (de vaginale inseminatie is zo .goed als geheel vervangen door de
inseminatie onder rectale geleiding) enz.

Na 1945 bgreep men dat het in verband met het sterk gedaalde aantal runderen
noodzakelijk was, mede met het oog op dc nijpende voedselvoorraden, de veestapel
op korte termijn in aantal tc doen toenemen en de kwaliteit van het vee te ver-
beteren.

In 1950 werd dan ook een „Law for Improvement and Increased Production of Live-
stock" aangenomen, waarin het doel en dc uitvoe\'rin.g van de K.I. werden .geregeld
voor runderen en paarden, doch ook voor geiten, schapen cn varkens.
Het aantal K.I.-centra cn deskundi.gen nam dientengevol.gc na de uitvaardiging van
deze wet snel toe. Sedert 1951 is het aantal kunstmatig .geïnsemineerde dieren (rund-
vee, geiten en varkens), behalve paarden en schapen snel gestegen.
Over dc K.I. bij pluimvee worden geen mededelin.gen gedaan, ofschoon bekend is
dat cr door dc Japanners aandacht aan wordt besteed. In hoofdz.iak heeft de K.1.
thans betrekking op het rundvee.

In Japan komen twee belangrijke vcesl.igen voor. In de eerste plaats het inheemse
zwarte Japanse rund, een vlcesras met uitmuntende kwaliteiten en in de tweede
plaats het Holsteincr mclkrund. De veetelling van 1954 leerde dat meer dan 2.500.000
Japanse en bijna 400.000 Holsteincr runderen tezamen de Japanse nmdvcestapel
vormden (hetgeen in aantal ongeveer overeenkomt met de Nederlandse rundvee-
populatie). Van dc mclkvcestapel wordt 92% kunstmatig geïnsemineerd. Voor het
zwarte Japan.se rund worden geen cijfers vermeld (in Nederland bedroeg dit percen-
tage in 1956 ruim 50% van de totale volwassen vrouwelijke rundvcepopulatie).
Het aantal koeien dat per stier wordt geïnsemineerd is in Japan echter zeer klein
vergeleken met de aantallen die in dc Verenigde Staten en in Europa gelden. In

1952 werden gemiddeld 152 Holsteiner en gemiddeld 205 vleeskoeien per stier ge-
ïnsemineerd (in Nederland werden in 1956 gemiddeld bijna 850 koeien per stier
geïnsemineerd).

Niettemin zijn er ook reeds enige stieren waarvan per jaar 1000 koeien worden ge-
ïnsemineerd.

Deze kleine aantallen per stier geïnsemineerde koeien zijn te verklaren uit het feit
dat de koeien zeer verspreid zijn over het eilandenrijk.

Men streeft er momenteel naar om de organisatievorm te verbeteren en het aantal
stieren per K.I.-centrum te verminderen.

Ten aanzien van hct drachtigheidspercentage wordt vermeld, dat ofschoon er geen
cijfers worden verstrekt, de waarden vergelijkbaar zijn met die uit de Verenigde
Staten en uit Europa.

In 1954 bedroeg het aantal K.I.-centra in Japan 2328 (in Nederland in 1956 146
K.I.-verenigingen). Hiervan wordt ca. 70% door particulieren gedreven en ca. 30%
door de regering.

Van de in 1954 geïnsemineerde koeien (782.687) werd 57% door particulieren en
43% door ambtenaren van de regering geïnsemineerd.

Voor zover hct de regeringsdienst betreft, is deze dienst verdeeld in 46 afdelingen
verspreid over het rijk.

Elke afdeling heeft een centrum voor de fokkerij en verscheidene centra waar dier-
geneeskundige hulp kan worden ingeroepen. Er worden thans 638 K.I.-centra door
de regering geleid.

Een bijzonder merkwaardige toestand is intussen dat meer dan de helft van de
particuliere K.I.-verenigingen wordt geleid door één persoon. Een van de redenen
hiervan is dat de meeste eigenaren van fokstieren uit dc tijd van de natuurlijke dek-
king „Directeur" zijn geworden van hun eigen „K.I.-centrum"!

Langzamerhand zijn deze centra tot sub-centra geworden, die het sperma van elders
ontvangen en de koeien van de veehouders die in het betreffende gebied wonen, doen
insemineren.

Geleidelijk worden de goede fokstieren evenwel geconcentrecrd op enkele K.I.-
centra van dc eerder gereleveerde rcgeringsafdelingcn. Van hieruit wordt het sperma
gedistribueerd over de in de respectievelijke afdelingen verspreid liggende K.I.-centra
die op hun beurt weer de sub-centra van semen voorzien.

Of de toepassing van de K.I. in Japan tot economische voordelen kan leiden is uiter-
aard nagenoeg geheel afhankelijk te stellen va;i de organisatievorm cn het aantal
koeien dat in een bepaald gebied dat door een K.I.-centrum wordt bediend, aanwezig
is.

Het lijkt gerechtvaardigd op te merken dat, gezien de huidige situatie, de perspec-
tieven van een direct economisch ïucces niet bijzonder gunstig li.g.gen tenzij men tot
een vergaande centralisatie zou kunnen geraken (zonder cchtcr in dirigisme tc ver-
vallen!!).

Wat de inseminatoren betreft, kan worden opgemerkt dat deze volgens de voor-
.schriften genoemd in de „Law" (zie boven) worden opgeleid. Dierenartsen worden
zonder meer in staat geacht te kunnen insemineren. Het aantal in 1954 geregistreerde
inseminatoren bedroeg 14.473 personen, waarvan ongeveer 4400 dierenartsen d.i.
ongeveer 30%.

60% van het totaal aantal inseminatoren is in volambtelijke dienst, terwijl de rest
verschillende nevenfuncties bekleedt. In iedere afdeling (46 afdelingen) zijn vereni-
gingen waarbij de inseminatoren zijn aangesloten. Uit deze verenigingen is sedert
1956 cen ovcrkoeiielende organisatie geboren. Dc taak van deze verenigingen ligt in
hoofdzaak op hct gebied van de voorlichting.

Sedert het begin van de toepassing van de K.I. in Japan heeft de veehouderij de
volgende winstpunten kunnen boeken:

3. De veehouder spaart tijd en moeite, omdat hij niet de in Japan bhjkbaar vaak
lange weg naar de stierenhouder behoeft af te leggen.

4. De K.I. heeft een produktieverhoging bewerkstelligd (geen cijfers beschikbaar).

5. De veehouder besteedt met meer kennis uitgerust meer aandacht aan zijn vee
(Hij dient om het optreden van dc oestrus verantwoord tc kunnen signaleren meer
kennis te hebben van de oestrusvcrschijnselen cn wat cr mede samenhangt).

Wanneer wij het voorgaande samenvatten dan zouden wij kunnen opmerken dat dc
enorme vooruitgang van de laatste jaren die door dc Japannccrs op het gebied van
dc K.I. wordt gedemonstreerd, zeer opmerkelijk is tc noemen.

Gezien de korte spanne tijds waarin de hierboven geschetste ontwikkeling tot stand
is gekomen, zouden wij zelfs geneigd zijn te menen dat het peil waarop dc K.I.
zich in Japan beweegt, vergelijkbaar is met dat waarop men zich in dc Europese
landen en in Noord-Amerika beweegt.

Wij hebben in het verleden — zij het niet steeds op aangename wijze — kennis
kunnen maken met dc dynamiek die de Japanners als westers ingestelde oosterling
kenmerkt.

Het is dan ook mede op grond daarvan dat wij dc overtuiging zijn toegedaan, dat
wanneer de ontwikkeling en de uitbreiding van dc praktische toepassing van dc K.I.
van dc landbouwhuisdieren wordt voortgezet, dc research te dezen niet wordt vcr-
ontachtzaamd, de technieken verder worden verbeterd en speciaal tot een zekere
centralisatie in de organisatievorm kan worden gekomen, het in de eerste alinea van
het hier gereleveerde juist moet zijn.

A review of the chcmothcrapy of aviaii viral and bactcrial infcctions. M. S. Cover;
JAVMA 131, 465 (1957).

behalve verstrekking van antibiotica met voedsel en drinkwater noemt schrijver de
mogelijkheid van verstuiving van streptomycine in dc hokken. Ilij verkiest deze me-
thodes boven injecties.

Haemophilus coryzae infectie wordt in Amerika he t incest behandeld met sulfathiazol
0,5% gedurende 5 dagen door het voer of 3 à 4 dagen in het drinkwater in concen-
tratie van 1 :1000. Ook wordt sulfamczathine in dezelfde concentratie gebruikt, terwijl
(5ok wcl 0,2 gram streptomycine wordt ingespoten,

Ervaringen met de doorloopmelkwagen op de proejboerderij „Nourd-Holland" te
Wogmeer.

„Dc melkmachine heeft na de tweede wereldoorlog in dc Nederlandse weidegebieden
zeer veel terrein gewonnen. Ten dele zal hierbij de vrij moeilijke arbeidsvoorziening
en de rationalisatie op de bedrijven cen rol hebben gespeeld. Daarnaast worden vele
bedrijven nu intensiever geëxploiteerd dan voorheen, waardoor cr per hektare meer

koeien moeten worden gemolken. De verbeterde terhnisehe uitvoering van vele ma-
chines en een doeltreffende voorlichting, ook van de zijde der Rijkszuivcleonsulcnt-
schappen, zal cr eveneens toe hebben bijgedragen, dat melkmachines tot groot nut
zijn geworden.

Veelal wordt gedurende dc stalpcriode tot dc aanschaf van een machine overgegaan.
Men kan dan volstaan met een .goed geplaatste melkgroep (motor, pomp met toebe-
horen) cn een vaste vacuumleiding door de stal.

Voor de wijze waarop de koeien gedurende de weideperiode gemolken zullen worden,
heeft men dan dc keus uit de volgende mogelijkheden:

2. Ecn aparte melkschuur kan worden ingericht, waar de koeien .gedurende de melk-
tijden worden vast,gezet. Dit systeem kan ook worden toegepast op ecn vaste melk-
plaats met betonvloer;

3. Men kan .gebruik maken van cen doorloopnielkstal waar de koeien dus niet wor-
den vast.gezet, maar op hun beurt zelf op dc melkplaats komen;

4. Het gebruik van ecn wagen waaraan de koeien moeten worden vast.gebonden (de
z.g. weide-installatie). In dit geval moct(en) dc melker(s) zich verplaatsen;

5. Tenslotte kan .gebruik worden gemaakt van dc z.g. doorloopwagen, een installatie,
die hieronder nader zal worden behandeld.

De drie eerstgenoemde mo.gelijkhcden hebben alle het nadeel, dat het melkvee, waar
het ook wordt geweid, steeds naar deze vaste plaats moet worden gehaald, f en voor-
deel is echter dat meestal met ecn eenvoudi.gc installatie kan worden volstaan, ter-
wijl elektriciteit de energiebron kan zijn. Voor dc weide-installatie, tot voor kort vrij-
wel dc enige mogelijkheid om machinaal te melken ter plaatse waar het melkvee
zich bevindt, moet bijna altijd gebruik gemaakt worden van stationaire explosie-
motoren. Bij deze methode levert het vastzetten van het vee bovendien wel eens moei-
lijkheden op. Vaak zijn twee personen nodig om het vee vastgezet tc krijgen.
Bij gebruik van de doorloopwagen behoeven de koeien niet tc worden vastgebonden.
Sinds het voorjaar van 1955 is cen dergelijke doorloopmelkwagen in gebruik op de
proefbocrderij te Wogmecr."

In Wogmecr werd nu ecn z.g. dubbele doorloopmelkwa.gcn gebruikt, waarin 2 aparte
melk.gelegcnhcden ieder voor één melker werden geconstrueerd. Elke melker verzorgt
2 koeien, die vanuit ecn wachtruimte, groot ± 1.75 m\'^ per koe, naar de 2 inelk-
plaatsen gaan. De melker zit op cen Tcxas-nielkstocltje tussen beide koeien ei\\ kan
zonder op te staan beide koeien bereiken. Het geheel staat op wielen, heeft geen
bodem en is overdekt.

„Het systeem van melken, dat nu gedurende enkele jaren hier gebruikt wordt, bevalt
zeer goed. Dagelijks verzetten van de wagen blijkt noodzakelijk tc zijn daar anders,
vooral bij rc.genachtig weer, dc zode in het kleine wachthok vertrapt wordt. Dit
verzetten kost ± 6 minuten meer dan dat van ecn andere weide-installatie.
De bouwkosten van ccn doorloopwagen, hetzij enkel, hetzij dubbel, li.ggcn ± 60%
ho.gcr dan die van een andere weide-wagen. Hier staat zelfs tegenover, dat één man
± 20 of twee melkers zelfs 40 tot 45 koeien in korte tijd geheel kunnen afwerken,
door dc eenvoudige werkwijze (geen koeien vast tc zetten, grote capaciteit). Goede
nulkers zijn cen vereiste!

Doordat alles afgewerkt wordt, zit de melker bij regenachtig weer droog cn tij sterke
zon in de schaduw. Dit is ook het geval met de koeien en het melkgerecdschap. Daar-
bij is op zeer eenvoudige wijze verlichting aan te brengen, hetgeen ons ieder najaar
prima voldoet.

Wat het melktechnische gedeelte betreft, achten wij het tevens een voordeel, dat de
wachttijden tussen voorbehandeling - machine melken - nabehandelin.g, bij vak-
kundig melken, tot cen minimum zijn beperkt. De melker bevindt zich gedurende het

gehele proces bij iedere koe. B.ncterie-tcllingen wezen uit, dat de kwaliteit en de zin-
delijkheid van de melk zeer goed is." HOEKSTR.A

Die Rotbuntzüchter fubren nach Holland. H. U. v. Oertraen; Der Tierzüchter,
9, 427-429, 1957.

Tijdens een excursie naar Nederland werden de roodbonte fokgebieden in Overijssel,
(lelderland, Noord-Brabant en Limburg bezocht. Veel lof wordt toegezwaaid aan de
Ned. roodbontfokkcrs, die vooral na de oorlog veel fokmateriaal naar Duitsland ge-
ëxporteerd hebben voor de wederopbouw van de Duitse roodbontfokkcrij. Deze export
wordt geleidelijk aan geringer. Als reden hiervoor wordt genoemd dat hct peil der
Duitse roodbontfokkcrij reeds aanzienlijk is verhoogd en verder dat men in Duitsland
mogelijk ook enigszins anders de nadruk legt bij hct nastreven van het te bereiken
fokdoel.

Zo zijn de in Overijssel en Gelderland nog al \\ccl voorkomende lichtbonte dieren
met blessen in Duitsland blijkbaar niet erg gewenst en stelt men in Duitsland, mede
in verband met de concurrentie met dc zwartbonten, mogelijk nog zwaarder eisen
t.a.v. een regelmatig gevormd en vastaangesloten uier.

Voorts vinden zij hct niet gewenst dat stieren intensief voor de fokkerij worden ge-
bruikt, waarvan de dochters slechts cen vetgehalte van 3.65% vertonen.
Toegegeven wordt echter dat in Nederland veel dieren voorkomen die wat hct vet-
gehalte cn dc uiervorni betreft aan zeer hoge eisen voldoen.

De gemiddelde produktie van de gecontroleerde Engelse veestapel.
Ir. S. R. Sybrandy; Veeteelt- en Zuivclbcrichten, I, 37, 1957.

Uit het „Report of the Production Division" van de Milk Marketing Board ver-
meldt de auteur enkele cijfers omtrent de produktie (melkhoeveelheid en vetgehalte)
van de gecontroleerd Engelse rundveestapel. Het aantal mclkdagen wordt hierbij niet
vermeld, omdat deze gegevens betrekking hebben op maximaal 305 mclkdagen (d.w.z.
dc totale mclklijst, indien deze 305 of minder mclkdagen heeft en de opbrengst in de
eerste 305 mclkdagen voor de melklijsten niet meer dan 305 dagen).
Melkhoeveelheid cn vetgehalte worden verder afzonderlijk behandeld omdat niet alle
koeien op vetgehalte zijn onderzocht.

Voor „the British Fricsians" worden wat de melkhoeveelheid betreft dc volgende
gegevens vermeld.

1947/48 48/49 49/50 50/51 51/52 52/53 53/54 54/55
8010 Ib 8684 Ib 8831 Ib 8809 Ib 8765 Ib 8946 Ib 9380 Ib 9483 Ib
Dit is omgerekend in kilogranmien voor dc jaren 1947/48 en 1954/55 resp. 3636 kg
en 4305 kg, d.i. een toeneming van ruim 18%.

Hct vetgehalte steeg in de jaren 1946/47 tot cn met 1955/56 slechts van 3.45%
tot 3.53%.

Uit deze cijfers blijkt dat men in Engeland en Wales er wel in geslaagd is de melk-
hoeveelheid aanzienlijk te verhogen maar niet hct vetgehalte.

In Nederland geldt ongeveer hct tegenovergestelde zoals blijkt uit de volgende cijfers
omtrent de produktie van dc gehele gecontroleerde Nederlandse veestapel.

Rapport over de keuring op afstanunelingen van stieren in 1957 in Over-
ijssel en de Nooroostpolder.

Uitgave van cle Veeverbeteringsconimissie voor Overijssel, Emmastraat 5-5a, Zwolle,
f 0,50.

WfdtTom vcrschcen het jaarlijkse Rapport over de keuring op afstanunelingen, waar-
in ditmaal gegevens verwerkt zijn van 59 zwartbonte en 27 roodbonte stieren.
.•\\ls bron van voorlichting voor boeren en besturen van K.I. verenigingen is dit boekje
onmisbaar. Ook voor dc dierenartsen, die in Overijssel cn dc Noord-Oost-Poldcr
praktizcrcn is dit geschrift zeer waardevol.

Goed van opzet cn keurig verzorgd uitgegeven dient het in handen te komen van
ieder, die bij dc veehouderij in deze gebieden is geïnteresseerd. Dc prijs van f 0,50
zal ook wcl geen bezwaar kunnen zijn.

Praktisch is ook dat elke beoordeling satnengevat wordt in ccn conclusie. Hierbij valt
m.i. op dat men dikwijls zeer „mild" in het oordcel is.

Zo bijv. t.a.v. Heechhofstcr Ali\'s Adema 3, waarvan in dc conclusie gezegd wordt;
„Dc exterieurfokkerij is in totaal genomen goed bevredigend, evenals dc vetgehalte-
vererving. De mclkopbrengst kon echtcr ook ten opzichte van de moeders, gemiddeld
beter.

Hoewel dit laatste cen vrij ernstige bemerking vormt is de Commissie toch van me-
ning, dat Heechhofstcr .Ali\'s Adcma bij cen juist gebruik wcl cen waardevolle bij-
drage voor de fokkerij kan leveren."

Deze mclkopbrengst kan inderdaad beter zoals blijkt uit dc volgende gepubliceerde
cijfers:

Getniddeldc produktie van de dochters:
103 gem.: 2.1 j. 3041 3.98 300 (1014)
19 gem.: 2.6 j. 3273 3.84 307 (10.66)
12 gem.: 3 j. 3747 3.95 279 (13.43)

Vergelijking vetgehalte: 15 keer gelijk; 40 keer verhoogd; 20 keer verlaagd.
Een gemiddelde produktie van 103 vaarzen van 3041 kg is toch wel laag.
Belangrijk is verder ook dat in dczc rapporten gegevens over de vererving van zg.
erfelijke gebreken zijn opgenomen. Ook wat dczc betreft is men zeer „mild" in de
beoordeling, zoals bijv. blijkt uit dc volgende conclusie behorende bij Roza\'s Paul
14107 S:

„Gezien de zeer behoorlijke exterieurfokkerij cn de voorlopig bevredigende indruk
van de produkticvererving, moet ondanks dc vererving van de verlammingsverschijn-
selen, geconcludeerd worden dat Roza\'s Paul verdienstelijk werk levert."

Uitgave van de Prov. Commissie ter Bevordering van de Rundveefokkerij in Gelder-
land, Eusebiusbuilensingel 38, Arnhem.
In dit verslag zijn opgenomen:

1. Het verslag over 1957 van de Provinciale Commissie ter Bevordering van de
Rundveefokkerij in Gelderland.

3. Het verslag van de Provinciale Melkcontrole Dienst voor Gelderland over 1956.
In deze verschillende rubrieken zijn vrle interessante gegevens vermeld en wel spe-
ciaal voor degenen, die, zoals de praktizerende dierenartsen, bij de rundveefokkerij ,ge-
interesseerd zijn. M.i. zal elke practicus in Gelderland dit boekje moeten bezitten.
Maar ook voor dc in ruimer verband bij de rundveefokkerij geïntere.sscerden is dit
jaarverslag van belang.

Ik moge hier noemen dc keuring op afstammelingen die in elke provincie weer iets
anders wordt uitgevoerd en waarbij subjectieve normen toch altijd een grote rol
spelen.

Zo werden in 1957 in Gelderland de volgende prrmiën volgens ren 5-klassig stelsel
toegekend.

Wanneer men zulk een overzicht leest, .geeft het dc indruk, dat het goed gaat met de
fokkerij. Sleehts 8 van 66 stieren ontvin.gen .geen premie.
Vanzelf doet zich dan dc vraag voor:

En dan blijkt bijv. dat het predicaat „voldoende vererving" nog niet betekent dat

Zo leest men bijv. omtrent Roza\'s Jan 14369S (voldoende vererving) na een uitvoerig
verhaal omtrent de exterieurvererving „dat men uit het no.g wat weinig materiaal dat
ons ter beschikking staat voor de beoordeling van de produktieverrrving de indruk
krijgt dat het vet.gehalte verhoo.gd wordt, terwijl een overi.gens matige plas melk der
moeders niet gehandhaafd wordt".

Verder vermeldt men „dat uit de geboorteregistratic blijkt, dat zich nogal eens een
geval voordoet van moeilijk afkalven ten.gevol.ge van wat zware kalveren."
En omtrent Jan Piet 34482S — ook voldoende vererving —: „uit de gegevens van de
produkticvcrerving krijgt men de indruk, dat zowel de plas melk, alsmede het vet-
.g(4ialte niet geheel .gehandhaafd wordt".

En wat de stieren met zg. „goede" vererving betreft moet men toch ook voorzichti.g
zijn. Zo schrijft men van Baenster .Anes 29512 R.P.S. (goede vererving) „dat uit de
.geboorteregistratie blijkt, ilat deze stier enkele otterkalvcren, bulklogkalverrn, ren
kalf met gladde tong rn eni.ge andere afwijkende kalveren heeft .gegeven".
De woorden „goed" en „voldoeiule" dienen dus vv-el geïnterpreteerd te worden.

Dr jaarverslagen van de provineiale fiezondheidsdiensten voor Dieren
over het boekjaar 1 mei !!).\')() tot 1 mei 1957.

Vóór mij ligt een verzoek van de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
enk(le regels te wijden aan dc gezamenlijke jaarverslagen van dr elf provinciale
Gezondheidsdiensten voor dieren over hrt boekjaar 1 mei 1956 lot 1 mri 1957.
Om aan dit verzoek tr kunnen voldoen li.ggen naast de brief van dc Redactie acht
jaarverslagen. Er ontbreken dus drie verslagen over het betreffende jaar. Hei verslag
van de .gezondheidsdienst in Eimburg schijnt nog in de drukkerij tc vertoeven, dat
van Gelderland verkeert in hrt stadium van dc goede voornemens, terwijl Noord-
Brabant, dat nog nimmer ren jaarverslag uitgaf, deze goede voornemens koestert
vanaf het eerstvolgend boekjaar, dus vanaf 1 mei 1957.

Hoewel het uiterlijk en dc opmaak van dc verschillende jaarverslagen sterk variëren,
valt er in dc verslagen zelf wel een zekere uniformiteit waar tc nemen.

Wel vraagt men zich af na het doorlezen hiervan tot wie de samenstellers zich eigen-
lijk richten. Soms krijgt men sterk de indruk, en dit ligt eigenlijk voor de hand, dat
de verslagen geschreven zijn voor en zich dus richten tot de veehouders in de betref-
fende provincies. Deze indruk wordt versterkt bij het lezen van nuttige wenken, b.v.
dat men om abortusbesmetting op het bedrijf te voorkomen de bakker, de slager, de
kruidenier en andere neringdoenden niet achterom cn door dc koestal, maar voorom
aan de deur moet ontvangen. Later twijfelt men cr echter weer aan of het verslag
bedoeld is als lectuur voor de veehouders, b.v. als men beschouwingen ziet opgenomen
over dc vraag of het Milieu-W, samengesteld door Kuzdasen Morse, dc meest ge-
schikte voeding.sbodem is voor het kweken van brucella-abortusbacteriën uit rundcr-
melk. Deze twijfel wordt nog versterkt bij het doornemen van dc lijsten: „Uitslag
laboratoriumonderzockingen", waarin talrijke Latijnse namen van waargenomen ziek-
ten zijn opgenomen.

Daar cen jaarverslag cen overzicht bedoelt tc zijn van de activiteiten van de dienst
in het betreffende boekjaar, ligt het voor de hand, dat het zwaartepunt ook in
deze verslagen is verlegd van de tuberculosebestrijding naar dc werkzaamheden, welke
gemoeid zijn met dc abortusbestrijding.

Het boekjaar 1 mei 1956 tot 1 mei 1957 is het eerste jaar van dc zgn. nazorg-periode
der tuberculosebestrijding, zodat de gegevens aangaande het voorkomen van tuber-
culose bijzondere aandacht verdienen.

In de provincie Friesland werd, als eerste in dc rij, overgegaan tot het één keer in de
twee jaren tuberculineren van dc runderen, zodat slechts de helft van dc veestapel
in deze provincie in het stalonderzoek werd betrokken.

Tijdens het vijfjarenplan vond de sanering van dc veestapel in grote lijn van het
oosten naar het westen plaats. Het is hierdoor goed te verklaren dat in dit eerste
nazorgjaar het aantal gevonden reactiedieren in de oostelijke provincics { Zeeland)
veel geringer was dan in het westen.

In de verslagperiode werden in Nederland 192.295 rundvecbcslagen met in totaal
2.523.236 runderen getuberculineerd. Het aantal leactiedieren bedroeg 4.890, terwijl
1.380 hiervan na slachting een positieve sectic gaven.

Daar, dank zij de sanering van dc veestapel, het vinden van tuberculose bij slacht-
runderen tegenwoordig tot de zeldzaamheden behoort, was het mogelijk cen afspraak
tc maken met de Directeuren der slachthuizen om bij het aantreffen van tuberculose
bij de keuring ,hicrvan direct mededeling te doen aan de Gezondheidsdiensten. Hoe-
wel helaas in cen gedeelte der door de slachthuizen gemelde gevallen de herkomst
der betreffende dieren niet was terug te vinden als gevolg van het ontbreken van cen
identificatiemiddel, bleek echter, ondanks dit niet sluitende systeem, dat deze mel-
dingen van de slachthuizen een belangrijke bijdra.gc leverden tot het opsporen van
nog aanwezige en bij de tuberculinatie niet onderkende resten van deze ziekte. Zo
geeft het jaarverslag van Friesland de vol.gende cijfers:

Via het t.b.c.-onderzoek (halve veestapel) gevonden 44 reactiedieren, waarvan 12
met positieve sectie. Daarnaast via de slachthuizen gemeld 9 gevallen van t.b.c.,
gevonden bij uit Friesland afkomstige runderen, welke voordien niet als reactiedier
waren onderkend. Andere Gezondheidsdiensten melden: Groningen 35 positieve reacties
bij reactiedieren, welke werden gevonden bij het gewone onderzoek daarnaast mel-
dingen door de slachthuizen van 13 positieve secties bij niet als reactiedier aan-
gemerkte runderen. Voor Drente waren deze cijfers resp. 35 en 5, LItrecht: 124 en
15, Zuid-Holland 372 en 146 en Zeeland 12 cn 4.

Totaal werden in Nederland, zoals boven gemeld, na tuberculinatie 1.380 dieren ge-
slacht met positieve sectie, terwijl via dc slachthuizen bovendien 407 gevallen van
tuberculose werden geconstateerd als „toevallige slachtbcvinding".
In alle overzichten van het tuberculosc-onderzock wordt gewezen op dc gevaren van
herbcsmetting die dc veestapel bedreigen nu het reactiepercentagc zo sterk is terug-
gedrongen.

optreden van gevallen van tuberculose. Dat hiernaar toch een zeer nauwgezet onder-
zoek werd ingesteld, kornt tot uiting o.a. in de verslagen van Drente en Overijssel.
Opvallend is, dat terwijl vroeger, vooral vóórdat de verplichting bestond tot pasteu-
risatie van consumptiemelk, de tuberculose dcr runderen als een potentieel gevaar
werd beschouwd voor dc volksgezondheid, thans in dc provincies met cen geheel
gesaneerde veestapel dc aan tuberculose lijdende mensen een gevaar blijken te zijn
voor deze vrije veestapel. Zo meldt de Gezondheidsdienst Overijssel dat in het ver-
slagjaar van de 68 dieren waarbij na slachting cen positieve sectie werd gevonden
zeker 18, maar waarschijnlijk 26 van deze dieren werden geïnfecteerd door de vee-
houder of één van z\'n gezinsleden. In bijna de helft van deze gevallen was sprake
van niertubcrculosc of tuberculose der urinewegen bij de mens.
Abortus Bang.

Zoals boven reeds werd opgemerkt, verplaatste zich het zwaartepunt van de activi-
teiten der Gczondheid.sdiensten van de tuberculosebestrijding naar de werkzaam-
heden in verband met de abortusbestrijding. Het laat zich aanzien dat dit de eerst-
volgende jaren wel zo zal blijven.

Dc cijfers die verstrekt worden, geven alle cen toename van het aantal abortusvrije
en A.B.R. vrije bedrijven te zien. Omdat men in het oosten van het land na de tuber-
culosebestrijding reeds enige jaren met volle kracht aan de abortusbestrijding werkte
en in het westen dc t.b.c.-campagne nauwelijks was beëindigd, is het tc begrijpen
dat dc in deze jaarverslagen bcschrcven situatie in de vcrschillcndc provincies sterk
uiteenloopt. Overijssel lag aan de kop, speciaal wat betreft het aantal erkende abortus-
vrije bedrijven, terwijl het westen (Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht) in het
verslagjaar het stadium van oriëntatie cn registratie eigenlijk nog nauwelijks was
gepasseerd. Elk gebied had zijn eigen moeilijkheden bij de bestrijding van de abortus
Bang. Overijssel meldt 834 inschaarwciden die voortdurend zorg baarden. Zuid-
Holland heeft z\'n zclfkazende boeren, die niet of zeer onregelmatig melk leverden
aan dc zuivelfabrieken, zodat ze niet in het kwartaalbusmonsterondcrzock vielen, in
Zeeland leverde slechts iets meer dan de helft van het aantal melkveehouders de
m<4k aan cen zuivelfabriek, zodat hier dc moeilijkheden voor dc Gezondheidsdienst
nog groter waren. In dc meeste jaarverslagen wordt reeds melding gemaakt van dc
komende heffingsverordening van het Landbouwschap (die nu op 1 mei 1958 is
gestart).

Wat betreft de enting met Str. 19 wordt in vrijwel alle verslagen gewezen op de be-
zwaren die men hierdoor dikwijls ondervond bij dc beoordeling van het serologisch
bloedonderzoek. Dit zal voorlopig wcl ccn moeilijke zaak blijven, waarbij alleen een
grondige kennis van dc geschiedenis van het betreffende bedrijf tot een verantwoorde
beslissing kan leiden. De mededeling in het verslag van Drente dat in zwaar besmette
gebieden veel meer geklaagd wordt over cntrcacties dan in minder zwaar besmette,
maant toch tot uiterste voorzichtigheid.

Veel werk werd er reeds verricht, zeer ve(4 zal er nog moeten worden gedaan, en dit
betekent voor dc Gezondheidsdiensten voor dc komende jaren cen zware taak.
Mond- en klauwzeer. Weinig aandacht wordt cr in dc jaarverslagen besteed aan de
mond- cn klauwzeerbestrijding, daar dc entingen in dc gestelde entperiode vlot ver-
liepen. De op de Veewet steunende Ministeriële Beschikking waarbij het vervoer van
niet geënte dieren is verboden, blijkt nog steeds een zeer doelmatig voorschrift te zijn.
Wel was cr weer ccn betrekkelijk gering aantal veehouders, die [jrincipiëlc bezwaren
hadden tegen deze voorbehoedende (!) enting en deze dus niet lieten verrichten.
(Groningen 1, Friesland 3, Drente 8, Overijssil 208, CJcldcrland ?, Utrecht 203,
Noord-Holland 13, Zuid-Holland 247, Zeeland 134, Noord-Brabant ?, Limburg ?)

Dc verslagen van dc Gezondheidsdiensten in Friesland, Noord-Holland en
Zuid-Holland maken melding van genomen proeven met D.N.C!.-bespuiting
(1%) van greppels cn slootkanten. Het was dc bedoeling om dc ontwikkelings-
cyclus van dc Icverbot te onderbreken door het doden van de slakjes die als tussen-
gasthccr optreden. Hoewel alle proeven bij het afsluiten van het jaarverslag niet

waren beëindigd, kan men de tot dusver bereikte uitkomsten teleurstellend noemen.
Ziekte van Johne. In de verslagen van Friesland, Utrecht en Noord-Holland zijn
enkele regels geschreven over para-tuberculose. Daarnaast vindt men in het over-
zicht van de verrichte laboratoriumonderzoeken in alle verslagen enkele cijfers be-
treffende hct aantal op paratuberculose onderzochte facccsmonsters en het aantal
positieve uitslagen. In totaal worden in deze acht jaarverslagen ruim 700 positieve
uitslagen van het faccesondcrzoek gemeld.

In Friesland heeft men een begin van een vrijwillig georganiseerde bestrijding, waar-
aan 98 bedrijven met een totaal aantal van 4.255 dieren deelnamen. De methoden
van onderzoek zijn: Johnine-onderzoek, bloedonderzoek (C.B.R.) en faccesondcrzoek.
Dieren met positieve en dubieuze C.B.R. worden voor de vrije handel geblokkeerd
Bij het slachten van deze dieren ontvangt dc eigenaar een subsidie van de Gezond-
heidsdienst. Er werden tussen 1 mei 1956 en 1 mei 1957 van deze bedrijven 229
dieren geslacht. Van deze 229 gaven 107 dieren een positieve sectie. In het verslag
van Friesland wordt hierbij aangetekend dat de secties slechts gedeeltelijk histologisch
werden gecontroleerd. De reden hiervan wordt helaas niet vermeld. Hct is moeilijk
te begrijpen waarom men zich deze laatste kans laat ontglippen om bij deze dieren,
die soms jaren lang door middel van Johnine-onderzoek, C.B.R. en faccesondcrzoek
zijn vervolgd, eindelijk door middel van histologisch onderzoek zekerheid tc ver-
krijgen omtrent hct al of niet aangetast zijn door paratuberculose. Vooral daar de
bedoeling van cen en ander toch ook zal zijn orn cen bijdrage te leveren tot het
vinden van onderzoekmethoden, waarmee men reeds tijdens hct leven van het dier
een juiste diagnose kan stellen, zal men in dc toekomst hct histologisch onderzoek als
onmisbaar sluitstuk niet mogen verwaarlozen.

Evenals dit met andere ziekten het geval is, lopen de berichten over de stand van
de runderhorzelbestrijding in de verschillende verslagen nogal uiteen. Friesland meldt
ilat het aantreffen van runderhorzels bij de runderen in Friesland zodanig zeldzaam
is geworden, dat de gebruikelijke bestrijdingswerkzaamheden belangrijk konden
worden vereenvoudigd. Zuid-Holland meldt dat op 68,1% van de door de uitvoerders
bezochte bedrijven bij de eerste rondgang geen horzelbuiten werden aangetroffen
(inclusief de bedrijven waar geen jongvee aanwezig was). Hoewel dit percentage
„vrije bedrijven" in 10 jaar is gestegen van 21% in 1948 tot 68,1% in 1957 zal er
nog veel moeten gebeuren voordat met recht gezegd kan worden dat in het gehele
land deze ziekte is overwonnen. Uit de verslagen valt duidelijk tc concluderen dat de
beste resultaten werden bereikt daar waar de uitvoering van dc werkzaamheden was
opgedragen aan wassers of uitvoerders. Beperkten de Gezondheidsdiensten zich tot het
verstrekken van derrispocder -f gebruiksaanwijzing en liet men de behandeling ver-
der aan de veehouder over, dan bleek de zelfwerkzaamheid van de individuele vee-
houder op dit punt toch ernstig tekort te schieten.

De K.I. blijkt in hct verslagjaar overwegend gunstig tc zijn verlopen. Bijna in alle
provincies (uitgezonderd Groningen) nam het aantal verhouders dat was aangesloten
bij de K.I.-verenigingen nog weer tor.

De meeste Gezondheidsdiensten hebben thans zoveel ervaring opgedaan met het
diepvriezen van sperma dat men deze methode van bewaring van hct sperma voor
pr:iktischc doeleinden kan gaan gebruiken.

In enkele provincies werd in geringe omvang de kunstmatige inseminatie bij geiten
toegepast. De resultaten bleven wel achter bij die welke men bij runderen berriktr,
maar zij waren toch niet ontmoedigend.

Enkele K.I.-verenigingen verleenden op zeer lofwaardige wijze hun medewerking aan
deze experimenten door hun personeel en uitrusting hiervoor beschikbaar te stellen.
Behalve de technische supervisie op de K.I. bracht de keuring van gekochte of ver-
kochte stieren voor enkele diensten soms veel werk met zich mede. Bovendien be-
richten verschillende verslagen over onderzoekingen die werden gevraagd op be-
drijven waar moeilijkheden ontstonden bij het drachtig krijgen der dieren (paarden,
runderen en varkens).

In Zeeland werd de bestrijding van wormziekte bij het paard voorgezet. Het verslag
meldt dat hiervoor faeeesmonsters van bijna 1800 jjaarden werden onderzocht op het
voorkomen van spoelwormeieren en strongyluseieren. Adviezen werden gegeven over
de behandelingsmethode die het meest doelmatig werd geacht. De resultaten die
men bereikte, waren zeer bevredigend.

Wat betreft de vroeggeboorte en de veulensterjte komt men tot de conclusie dat deze
problemen langs de weg van het bacteriologisch onderzoek geen oplossing zullen kun-
nen vinden.

Behalve tabellen betreffende het voorkomen van enkele der hierboven genoemde ziek-
ten, is in alle verslagen een vrij lange opsoumiing opgenomen van de resultaten van
het verrichte laboratoriumonderzoek. Een grote verscheidenheid van diersoorten en
materialen werd ingezonden.

Bladert men de verslagen van het boekjaar 1 mei 1956—1 mei 1957 nog eens door,
dan constateert men dat deze, zoals begrijpelijk is ,alle een eigen cachet hebben, maar
ook dat alle verslagen één belangrijke eigenschap gemeen hebben, n.1. dat zij stuk
voor stuk een goede afspiegeling geven van het vele werk dat door dc Gezondheids-
diensten werd verricht.

Dr. G r a V e r t berekende, dat van de voor of door de dood in Sleeswijk afgevoerde
runderen 35% opgeruimd werd wegens afwijkingen cn aandoeningen van het ge-
slachtsapparaat, 25% om onvoldoende produktie en 15% om redenen die met het
uier samenhingen.

Volgens hem moet de fokkerij op gezondheid en een lange levensduur met dezelfde
grondigheid bedreven worden als die op produktie.

1\'rof. Dr. B u t z cn de heer M c y e r berekenden voor dc volgende aandoeningen de

In dc laatste weken van 1957 hield men in alle universiteitssteden van Frankrijk
demonstraties om nieuwe gebouwen en een betere inrichting te vcrkrij.gen.
Zo is er slechts voor een klein aantal van dc geregistreerde lecszaalbezoekers van dc
Sorbonnc een zitplaats beschikbaar. Zo heeft men slechts 32 microscopen voor 540
gcolo.gische studenten. Zo kan in vele fakultcitcn slechts een klein gedeelte der stu-
denten de colleges bijwonen; voor dc anderen is cr geen plaats.

Bij een verkoop van fokrammen in Sydney werd £ 4200 betaald voor een Mcrino-
ram. Dit is de hoogste prijs die tot nu toe voor 1 schaap werd betaald.

Bureau; Rubenslaan 123, Utreeht. Tel. 03Ü- 11413. Gironunuuer 511(106 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Ondanks herhaalde herinneringen in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde aan de
regeling betreffende de voldoening van dc contributie voor het lidmaatschap van de
Maatschappij voor Diergneeskunde, is bij controle van de boekhouding gebleken, dat
ecn klein aantal leden het betreffende bedrag nog niet heeft overgemaakt.
Ter attentie van deze leden en hun huisgenoten wordt nu meegedeeld, dat binnenkort
ecn bankkwitantie over dc openstaande posten zal uitgaan. Ter voorkoming van on-
nodige administratie wordt men verzocht deze kwitaiuies tc voldoen cn niet te re-
tourneren met de mededeling, dat per giro zal worden betaald.

In deze eerste cn voorlopige mededeling wordt nu reeds de aandacht gevestigd op de
.Algemene Vergadering, die zal worden gehouden op vrijdag 25 cn zaterdag 26 okt.
Het Huishoudelijk en wetenschappelijk progrannna zal in augustus worden bekend
gemaakt.

In beperkte mate is voor dierenart.sen, die dit onderzoek beslist niet zelf kunnen uit-
voeren van 29 juni af enige assistentie beschikbaar van diergeneeskundige studenten,
die het eerste gedeelte van het D I-examcn hebben afgelegd.

Aanvragen zo spoedig mogelijk te richten tot het bureau van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

In het kader van dc wereldtentoonstelling te Brussel worden ojj 6 en 7 september
a.s. door de Belgische dierenartsenvereniging diergeneeskundige dagen gorganiscerd
met als algemeen thema: „De diergeneeskundige wetenschap, factor van vooruit-
.\'ïang".

10 u Officiële opening der dagen; in het Klein .Auditorium van de Heisel
Paleis Nr. VII (Kunsten) der Wereldtentoonstelling.

10 u 45 Verslag door Sir John Dalling, Raadslid bij de I\'.A.O.: „De rol van de
dierlijke produktie in de economische en sociale ontwikkeling van de mens".

12 u Middagmaal in het Restaurant van het Paviljoen van de Landbouw;
„Azalea".

geneeskundige Dienst van Nederland: „De rol van de dierenarts in de
sociale hygiëne".

kundige Dienst van het Groot-Hertogdom Luxemburg: „De rol van de
dierenarts in de verheffing van de landbouwer".

17 u Vrije tijd — Gelegenheid om van kledij te veranderen.
20 u Banket gevolgd door bal (verplichte avoiidklcdij).

10 u Officieel bezoek aan het Paviljoen Landbouw, Tuinbouw en Veeteelt.
I 1 u 30 Receptie aangeboden door Agriexpo.

12 u Middagmaal in het Restaurant van het Paviljoen van de Landbouw:
„Azalea".

kundige Dienst van Frankrijk: „De rol van dc staat in de economie der
dierlijke produktie".

15 u 45 Dr. Willems, Directeur van het Nationaal Instituut voor Diergeneeskundige

Opzoekingen van België, zal een synthese der verslagen en de conclusies
van het Congres voordragen.

Bezoeken zijn voorzien van de personen die de congressisten vergezellen.
Bijeenkomst: Zaterdag 10 u en 14u30: aan het Palcis Nr. VH. Zondag 10 u: Pavil-
joen van de Landbouw. 14u30: aan het Palcis Nr. VII.

Een gelijktijdige vertaling van al dc verslagen wordt verzekerd in het Frans, Neder-
lands, Engels en Duits.

De inschrijving sluit I juli a.s. Inschrijvingsformulieren zijn, zolang de voorraad
strekt, verkrijgbaar bij het bureau van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Rubenslaan 123, Utrecht.

0|) 29 juni hopen onderstaande collegae hun 40-jarig dierenartsjubileum te vieren:
D. Hendrikse, Plantsoen 4, Gorinchem (is uitstcdig).
H. F. Paul, Oranjclaan 18, Spijkenissc.
Het 25-jarig jubileum zal worden gevierd op 18 juni door collega

Het Hoofdbestuur heeft dc volgende collegae aangenomen als lid van dc Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

Door het Hoofdbestuur worden de volgende eolegae voor het lidmaatschap van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde voorgedragen:

H. M. Th. van Bommel, Raadhuisplein 7, Stiphout.
B. H. A. Janssen, Overboslaan 51, Bilthoven.
H. J. J. Luyerink, Strootsweg fi, Ovcrdinkcl.
J. VV. E. Stam, Rijksweg 115, Warnsvcld.

.\\rendz, J.; 1958: Drachten, Torenstraat 49; tel. 05120—2469; gr. 613513; wnd. D.

Bakker, Dr. S., van Rotterdam naar "s-Gravenhage, Narcislaan 277, gp. wetensch. h.

Horssen, K. van; 1958; Utrecht, Prof. van Bennnclenlaan 30; tel. 030—14459; gr.

Logtcstijn, J. G. van, van Soest naar Utrecht, Maliesingel 36, tel. 030—17542,
wetensch. ambt. R.U. (fac. V.K., afd. Lab. voor kennis der menselijke voedings-
middelen van dierl. oorsprong). (104)
Loman, S., van Hoogeveen naar Artesia (California, U.S.A.), 12506 Del .Arno blvd.

Pereboom, VV. J.; 1958; Midwoud (N.H.), M-107; tel. 02291—262; wnd. D. (111)
Roon, T. van, te Sas van Gent, naar Westkade 119-A, aldaar (tel. ongewijzigd) (114)
Rutgers, E., van Zwolle naar De Bilt, Dr. Lctteplein 34, tel. 030—60851. (115)

Ulsen, 1". W. van, te Zwolle, is op 5 juni 1958 aan dc Rijksuniversiteit te Utrecht
gepromoveerd tot doctor in dc diergeneeskunde op het proefschrift „Toepassing
van ccn nieuw principe bij dc isolering van Brucella abortus uit melk". (122)

In aansluiting aan vroegere berichten over de invoering van belangrijke verande-
ringen ten aanzien van dc typografische verzorging van hct Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde kan worden meegedeeld, dat de plannen, waarvan de voorbereiding vrij
veel tijd heeft gekost, nu nagenoeg gereed zijn. Hoewel de redactie aanvankelijk
heeft gemeend de in vele opzichten veranderde uitvoering per 1 juli in te voeren,
is daarna besloten één en ander uit te stellen tot 1 januari 19.59, omdat het een
vrij groot bezwaar is, dat één jaargang uit twee gedeelten bestaat, die typografisch
zeer verschillend zijn uitgevoerd.

in het gezin \\an cen dierenarts. Is volkomen voor haar taak
berekend en jarenlang als zodanig in functie geweest. Gerefor-
meerde Godsdienst.

Brieven onder no. 12 aan de Maatschappij voor Diergeneeskunde,
Rubenslaan 123, Utrecht.

Burgemeester en Wethouders van Barneveld roepen sollicitanten
op naar de op 1 oktober a.s. vakant komende betrekking van

De aftredende functionaris is tevens waarnemend hoofd van
dienst in de gemeenten Scherpenzcel, Woudenberg en Renswoude.
Samenwerking met deze gemeenten is in voorbereiding.

b. in samenwerking met de 3 andere gemeenten (totaal ruim
320(J0 inwoners) ƒ 11.424,--ƒ 13..\')24,—, e.xclusief ge-
noemde verhogingen.

De aftredende functioiiaiis is tevens rijkskeurmeester i.b.d.
(exportkeuringen).

Voor een woning zal zo nodig bij voorkeur worden gezorgd.
Verplaatsingskosten- en I.Z.A. regeling van toepassing.

Sollicitaties binnen 14 dagen na vcischijning van dit blad aan dc
Burgemeester van Barneveld.

LA LUTTE CONTRE LA FIÈVRE APHTEUSE AUX PAYS-BAS*)
Ses résultats pendant les dix dernières années

Au moment où la fièvre existe j^artout dans FEurope occidentale, il me
semble utile de donner un résumé des résultats de la lutte menée a\\ix Pays-
Has, tout en indic|uant la façon dont ces résultats ont été obtenus.
La protection du cheptel néerlandais est basée sur la présence d\'une immu-
nité par une vaccination générale annuelle avec le vaccin de culture selon
Frenkel. Cette innnunité i)révient une extension générale de la maladie et
la limite à quelques seuls cas accidentels chez les animaux jeunes dont il est
conmi cpie l\'immunité dure moins longtemps c|ue chez les animaux adultes.
Le fait que ne se [jroduisent cjuc (juelqucs cas localisés dc fièvre aphteuse
nous jjcrmet, cn second lieu, d\'abattre les animaux atteints ou suspects.
Il va sans dire que l\'introduction d\'une vaccination générale n\'a pas e>i
lieu tout d\'un cou]); une évolution graduelle s\'est dévclopi)ée auparavant.
Cela nous mènerait trop loin de traiter en détail l\'évolution du combat aux
Pays-Bas, mais il est ])ossible de mentionner quelques-uns des points les plus
im])ortants pour lesc|ucls je sollicite l\'attention.

Hien cjue le titre de ce résiuué des mesures contre la fièvre ajjhteuse et leurs
résultats établisse luie limite de dix années, il me paraît bon de démontrer
dans un grai)hique (annexe le dévelo])pement désatreux de cette maladie
de 1930 à 1947.

De ce gra])hique, il apparaît que le bétail hollandais a été très sévèrement
atteint périodiquement.

Sur iHi total d\'environ 200.000 exploitations et un cheptel dc 3 millions
environ de bov ins et de 3 millions environ de porcs, des dizaines de milliers
de cas nouveaux ])ar mois étaieiU dénoncés, surtout pendant les années 1937,
1938 et 1939.

A un certain moment de l\'automne de 1937, la maladie avait atteint le
bétail de ])lus de la moitié des exploitations hollandaises. A la i)erte de
centaines dc millions de floiins s\'ajouteiU la souffrance des animaux et les
grandes difficultés qui se jjrésentaient alors en ce qui concerne les soins aux
malades.

jus(|u\'à 1917, la lutte a été basée sur les mesures de police prises en vertu de
la loi sur le bétail. L\'isolemeiU des foyers dc la maladie et la désinfection
étaient les principales.

A cause de la grande étendue des é])izootics, la mesure importante de l\'abat-
tage ne [)ouvait être utilisée que jwur s\'(4forcer de ])révcnir l\'extension au
commencement d\'une epizootic.

Ces efforts ont toujours échoué à cause du trafic intense du bétail aux
Pays-Bas, la grande densité de la j)0])iilation animale ct le fait (|u\'en été
le bétail hollandais se trouve, pour ainsi dire, dans un seul grand ])âturagc.
Seulement, los(|u\'on a pu disposer de la vaccination préventive pouvant
procurer luie défense contre l\'infection, pour le moins pendant la période

du pâturage, on a de nouveau fait usage de la méthode du „stamping-out"
lors de l\'apparition de la maladie.

Pendant les années 1947 à 1952, le vaeein préparé selon la méthode du
docteur Frenkel (dit vaccin de virus de culture) a été appliqué de plus en
plus dans la pratique.

Cette \\aecination préventive a fait preuve d\'une grande valeur lors des
épizooties plus ou moins réduites de 1948, 1949 et 1950. Le bétail vacciné
n\'était pas atteint, parfois même au milieu de troupeaux malades. Dc plus
en plus, les nourrisseurs commençaient tout à fait volontairement à faire
vacciner leur bétail au printemps. Aussi, en 1951, plus de 50 p. 100 du
bétail de notre pays était vacciné.

A la fin de 1951, des épizooties des types A5 et C apparurent successive-
ment. A ce moment-là, le vaccin Frenkel ne contenait pas ces type.s, de
sorte qu\'il fallait craindre que presque tout le bétail fût sensible à une in-
fection par ces types de virus. On a réu.ssi à limiter fortement ces deux
épizooties par la fabrication immédiate de vaccins mono\\alents des deux
types.

Sin tout l\'épizootie de type C a été contrôlée dans un très bref délai, du fait
de la reconnaissance rapide dti virus qui a rendu jjo.ssible la préjjaration
mimédiate du vaccin du virus dc culture du type C sur une grande échelle.
Les connnindcations sur l\'apparition de cette épizootie du type G à l\'étran-
ger ont aidé beaucoup.

Nous édons très im])ressionnée par les résultats de la lutte contre ces deux
épizooties à tyjjcs tout à fait nouveaux ])our notre pays. Vu la grande va-
leur de la vaccination préventive, on a cherché à établir un\'règlement
tendant à vacciner tout le bétail, ou [jrcscpie tout le bétail, une fois par an,
en faisant usage d\'un vaccin trivalent (A, O, C). On y a réussi en inter-
disant le transport dc bétail non vacciné.

Le tran.sport ne pouvait être permis que si im certificat dc vaccination
pouvait être montré. Ce certificat ne peut être émis que si l\'animal est ori-
ginaire d\'une exjjloitation dont tous les bovins, âgés de jilus de deux mois
IXMidant la jjcriode précédente du 1er février au 15 avril, ont été vaccinés.
Sans rendre obligatoire la vaccination, on a ainsi réussi à vacciner pratique-
ment tout le bétail hollandais.

Ce règlement a été introduit à partir du 1er février 495.3 par décret minis-
tériel et est toujours en vigueur.

Aprt\'s les expériences des vaccination de 1946 à 1951 ct le succès de l\'appli-
cation de la vaccination lors des deux nouvelles épizooties dc 1951 et 1952
on a conclure (|ue les ajjparitions de fièvre apliteu.se pourraient
être contrôlées dans notre jjays (]iii est riche en bétail.

Ces expériences permettaient de liquider les cas sporadiqiies grâce au sys-
tème de l\'abattage. Aussi, à partir du 8 juin 1952, on a fait usage de l\'auto-
risation (qui existait de]juis longtemps) d\'utiliser ce système.

On sait cpie l\'immunité, surtout des animaux jeune.s, dure bien moins long-
temi)s qu\'une année. En 1953, on a stiinilé pour cette raison cpi\'iin bovin
ne peut être trans])orté que s\'il a été vacciné moins de six mois auparavant.
Cîela impliquait une revaccination individuelle de tous les bovins à trans-
I)ortcr. Cette revaccination devait avoir lieu au moins quatorze jours avant
le transport.

Le fait que la vaccination du bétail pendant 1954 avait réussi complètement
faisait décider l\'abandon de cette mesure qui importunait le trafic du bétail.

Les irruptions peu importantes, pour la plupart très localisées, de la fièvre
aphteuse après l\'introduction de l\'obligation indirecte de la vaccination
annuelle sont dues à l\'importation en contrebande de porcs infectés.
Pendant l\'automne de 1955, de petits foyers apparurent provenant d\'un
seul marché de bétail, parmi les jeunes animaux dont une partie n\'avaient
pas été vaccinés à cause de leur âge lors de la période annuelle de vacci-
nation ct dont une autre partie n\'avait pas suffisamment réagi à la vaccina-
tion.

En connexion avec cela, il a été prescrit cju\'à partir du 1er septembre les
bovins âgés de moins de deux ans devaient être revaccinés au moins qua-
torze jours et au plus quatre mois avant d\'être transportés.
Presque immédiatement, l\'épizootie cessa de se répandre,
l.ors de l\'abattage, une indemni.sation de 75 p. 100 de la valeur de l\'animal
est payée, ce qui stimule aussi la vaccination du bétail en temps utile.
L\'évolution dc la fièvre aphteuse aux Pays-Ras de 1947 jusqu\'à la fin de
1956 est figurée par une courbe (annexe R) ct par une .série de chiffres
annuels (annexe C).

Gela montre bien clairement le succès éclatant de la vaccination préventive
annuelle de tout le bétail hollandais. L\'arme puissante de la vaccination
préventive, par laquelle les éruptions de la fièvre aphteuse pouvaient être
contrôlées, a été complétée avec succès par la méthode du „stamping-out"
qui a été rendu possible par le petit nombre de cas qiu .se produisirent
encore.

Cette maladie, autrefois désastreuse pour notre élevage, peut, ju.squ\'ici, être
considérée comme vaincue par ra]5plication systématique de la vaccination
à l\'aide d\'un vaccin dc culture trivalent O, A et C.

Je doute que, dans toutes sortes dc publications qui paraissent au niveau
international, de la part de l\'Office International des Epizootics aussi, assez
d\'attention soit accordée à la valeur d\'une vaccination préventive contre
la fièvre aphteuse, pourvu que cette vaccination soit faite en temps voulu et
(juc le vaccin en u.sagc .soit véritablement inoffensif ct suffi.sammerit efficace.
L\'expérience, pendant de longues années, aux Pays-Ras, sur des millions
d\'animaux, prouve que la valeur d\'une vaccination générale ne peut guère
être exagérée et qu\'une telle vaccination ne comporte aucun danger pour
les autres animaux susceptibles, comme les pores, les brebis et les chèvres
tlui se trouvent dans les mêmes ex]Dloitations, mais qui ne sont pas vaccinés.
Nous ne connaissons aucun cas de fièvre aphteuse, pendant la vaccination
annuelle ou après, causé par ce vaccin chez les animaux vaccinés ou non
vaccinés, dans les mêmes exploitations.

Je fais remarquer expressément qu\'aux Pays-Ras on n\'a jamais fait usage
de vaccin à virus naturel, mais uniquement de vaccin à virus de culture,
préparé selon la méthode du docteur Frenkcl,

Etant donné la situation des Pays-Bas, il est évident que le cheptel néerlan-
dais a été perpétuellement exposé à l\'infection pendant les dernières années,
ce qui s\'est traduit par quelques cas accidentels de fièvre aphteuse. Il est
prouvé qu\'en faisant usage de la vaccination selon Frenkel on peut compter
sur une immunité d\'au moins une année chez les animaux adultes et d\'au
moins six mois chez les jeunes après une seule vaccination. On n\'a jamais
constaté de rupture d\'immunité dans ces périodes.

D\'après l\'expérience, pendant de longues années, dans la pratqiue, chez des

Pendant la période de vaccination
(indirectement obligatoire) de tout le bétail

28
4

Dans ces nombres sont compris respectivement, 116, 26, 3 et 35 cas chez les porcs
des exploitations. Les porcs ne sont pas vaccinés préventivement.

millions d\'animaux, on peut, sans aucun doute, conclure que ce vaccin a
prouvé complètement sa valeur.

En outre, ce vaccin, cn raison dc sa méthode de production, est peu coû-
teux, de sorte qu\'une vaccination régulière ne rencontre pas d\'objection
sérieuse de la ])art des éleveurs, même pas aux périodes pendant lesquelles
il n\'y a pas de danger immédiat de fièvre aphteuse.

Pour ces raisons, j\'estime qu\'une organisation internationale a le devoir
dc se rendre compte des diverses méthodes de lutte et ne peut pas se limiter
à favoriser e.xclusivement la méthode du „stamping-out" ; peut-être les résul-
tats obtenus aux Pays-Bas et mentionnés dans ce résumé seront-ils une
contribution de valeur à cette opinion.

Op cen totaal aantal bedrijven van rond 200.000 werden vooral in de jaren 1937,
1938 en 1939 maandelijks tienduizenden nieuw aangetaste veestapels gemeld, zodat
b.v. in de herfst van 1937 op cen gegeven moment meer dan de helft van de Neder-
landse veebedrijven door mond- en klauwzeer was aangetast. Honderden miljoenen
gulden schade zijn geleden, nog afgezien van het onnoemelijke leed voor de dieren

1.000
750
700

600

500

400

300

200

100

en de grote moeilijkheden die bij de verzorging van de zieke dieren optraden.
De bestrijding was tot 1947 gebaseerd op de jjohtieniaatregelen die krachtens dc vee-
wet werden genomen, waarbij isolatie van dc zicktehaard en ontsmetting op de voor-
grond traden.

Het belangrijke bestrijdingsmiddel door afslachting kon, wegens dc inmicnse omvang
van dc epizoötiën, niet anders gehanteerd worden dan in een poging om in het
begin ervan de uitbreiding te voorkomen.

Mede door het zeer uitgebreide vccverkcer in Nederland, de grote veedichtheid cn
het feit dat \'s zomers het Nederlandse vcc eigenlijk in ccn grote weide verblijft zijn
deze pogingen altijd mislukt.

Pas toen de beschikking werd gekregen over een preventieve enting, die een be-
schutting tegen infectie, althans gedurende de weidetijd, kon bewerkstelligen is de
„Stamping out" methode bij het optreden van dc ziekte weer toegepast.
In de jaren vanaf 1947 tot 1952 werd de door Dr. Frcnkel ontwikkelde entstof —
zgn. cultuurvirusvaccin — meer cn meer in dc praktijk toegepast. Deze preventieve
cndng bleek bij de kleinere epizoötiën van 1948, 1949 cn 1950 van grote waarde
tc zijn. De geënte veestapels werden, soms zelfs midden tussen zieke veestapels ver-
blijvend, niet aangetast. Meer en meer gin,gen de veehouders er toe over, geheel vrij-
willig, hun veestapels in het voorjaar tc laten vaccineren. In 1951 werd dan ook meer
dan 50% van het rundvee in ons land geënt.

Eind 1951 trad achtereenvolgens een epizoötie van het As cn C type op. Deze typen
waren in het toen gebruikte vaccin van Dr. Frenkel niet verwerkt zodat te vrezen
was dat dc veestapel vrijwel geheel gevoelig zou zijn voor ccn besmetting met deze
virus-vormen. Door de zeer snelle aanmaak van monovalente vaccins van de genoemde
typen gelukte het beide epizoötiën sterk in tc perken. Vooral de epizoötie veroorzaakt
door het virustype C werd zeer snel bedwon.gen, mede door het feit dat snellere onder-
kenning van het oorzakelijke virus het mogelijk maakte omniddcllijk tot de bereiding
van het cultuurvirus-vaccin van het type C op grote schaal over te gaan. Hiertoe
heeft dc snelle berichtgeving van het voorkomen van deze C-epizoötic in het buiten-
land bijgedragen.

Zeer onder dc indruk van deze beide plotselin.ge epizoötiën met voor Nederland geheel
nieuwe typen werd, gezien de grote waarde van de preventieve vaccinatie, die in
ons land tot nu toe was gebleken, gezocht naar een regeling waarbij de gehele of
praktisch de gehele veestapel lx per jaar met een trivalent vaccin (A, O en C) kon
worden geënt.

Deze werd gevonden in het verbieden van het vervoer van alle niet geënte dieren.
Vervoer werd slechts toegestaan indien van het betreffende rund een entbewijs kon
worden overgelegd. Dit entbewijs kan slechts worden afgegeven indien het dier af-
komstig is uit een veestapel waarvan alle runderen, ouder dan 2 maanden in de voor-
afgaande periode van I februari tot 15 april zijn geënt. Zonder de verplichting tot
het doen enten op te leggen werd aldus bereikt, dat praktisch de gehele Nederlandse
veestapel gevaccineerd werd.

Deze regeling werd met ingang van 1 februari 1953 bij Ministeriële beschikking inge-
voerd cn is nog steeds van kracht.

In dc herfst van 1955 vond een kleine uitbraak plaats die via ci-cfn veemarkt zich
onder de jonge runderen, welke deels niet geënt waren in verband met hun leeftijd
tijdens dc entingsperiodc deels onvoldoende op de enting hadden gereageerd, ver-
spreidde.

In verband hiermee werd voor dieren van het eerste en tweede levensjaar voorge-
schreven, dat ze bij vervoer vanaf 1 september tenminste 14 dagen cn ten hoogste
4 maanden voor de datum van het vervoer opnieuw gevaccineerd moesten zijn. Vrij-
wel onmiddellijk hield toen de verspreiding van de ziekte op.

Het fascinerende succes van dc jaarlijkse preventieve vaccinaUc van de gehele Neder-
landse rundveestapel komt wel sterk naar voren. Het machtige wapen van dc preven-
tieve enting waardoor de uitbraken van mond- cn klauwzeer onder controle kon-

den worden gebracht werd met succes aangevuld door de in ons land uitvoerbaar
geworden stainping-out methode.

Deze vroeger voor de veehouderij ruïneuze ziekte is thans in Nederland door het
systematisch toepassen van de vaccinatie praktisch als overwoimen te beschouwen.

Of a total number of about 200.000 farms tens of thousands of newly infectcd herds
pcmonth were notified in the years 1937, 1938 and 1939, so that e.g. at one moment
in the autunm of 1937 more than half of the Dutch cattle farms were infectcd with
foot-and-mouth disease. Hundred of millions of guilders were lost, not taking into
account the infinite harm to the animals and the difficulties the care of the
diseased animals presented.

Until 1947 the combat of the disease was based on police measures, taken under the
Cattle Act, of which measures isolation of the centre of infection and desinfection
were the most important.

Because of the enormous extension of the epizootics the effective measure of stam-
ping-out could only be practised in an attempt to prevent extension in the beginning.
These efforts were always unsuccessful because of the very intensive traffic of cattle,
the density of the cattle population and the fact that in summer the Dutch cattle
are, so to say, in one big pasture.

Only when preventive vaccination made it possible to obtain iimnunity, at least
during the pasture-period, the stamping-out method was applied when the disease
occurred.

Starting from 1 February, 1953 a ministerial decree which is still in force intro-
duced the following arrangement:

Transportation was only permitted when a certificate of vaccination for the cow in
question could be shown. That document was issued if the animal originated from
a herd of which all cattle, older than two months in the foregone period between
1 February and 15 April, had been vaccinated.

In this way, without compulsory vaccination, practically the whole of the Dutch
cattle populadon is vaccinatcd once a year.

In the autumn of 1955 a small outbreak occurred which spreaded from one cattle
market and affected the young cattle that had nol been vaccinated because of their
age at the time of the annual vaccination or had not sufficiently reacted to vaccina-
tion.

In connection herewith it was regulated that animals under two years of age could
after the 1st of September only be transported if they had been vaccinated at least
a fortnight and at moït 4 months previous to the date of transportation. Practically
inunediately the spreading of the disease sto]5pcd.

The fascinating success of the armual preventive vacciiuition of the whole Dutch
cattle population is obvious. The mighty weapon of preventive vaccination which
helped control the outbreaks of foot-and-mouth disease, was successfully comph nien-
ted with the now (jracticablc method of stamping-out.

I\'his disease, in former times disastrous to cattle-breeding, has now been ])ractically
eradicated from the Netherlands by means of the systematic application of vaccina-
tion.

In einer Gesamtzahl Betriebe von rd 200.000 wurden im besonderen in den Jahren
1937, 1938 und 1939 monatlich Zehntausende von neu verseuchten Tierbeständen
gemeldet, so dass z.B. im Herbst 1937 an einem gegebenen Moment mehr als die
Hälfte der niederländischen Tierwirtschaften von Maul- und Klauenseuche befallen
war. Hunderte von Millionen Gulden an Schaden wurden erlitten, abgesehen von dem
unsagbaren Leid für die Tiere und den grossen Schwierigkeiten, welche die Betreuung
der kranken Tiere bot.

Die Bekämpfung war bis 1947 gegründet auf die Polizeilichen Massnahmen, welche

zufolge des Viehgesetzes ergriffen wurden, wobei Isolierung des Krankheitsherdes
und Desinfektion in den Vordergrund traten.

Das wichtige Bckämpfungsmittcl durch .Ausmerzung konnte, wegen des ungeheueren
Umfangs der Seuchen, nicht anders gehandhabt werden als in einem Versuch, um
zu Beginn des Ausbruches dieser Seuche deren Verbreitung vorzubeugen.
Zum Teil auch durch den sehr umfangreichen Vichvcrkchr in Holland, den grossen
Vichbesatz und den Umstand, dass im Sommer das niederländische Vieh eigentlich
auf einer einzigen gros.sen Weide aufgetrieben steht, sind diese Versuche nach wie
vor misslungen.

Erst als die Präventivimpfung zum Einsatz kam, die einen Schutz gegen Infektion,
jedenfalls während der Weidezeit, erwirken konnte, ist das „stamping out"-Verfahren
beim Auftreten der Krankheit wiederum zur Anwendung gekommen.
Beförderung wurde nur zugelassen, falls vom betreffenden Rind ein Impfschein vorge-
legt werden konnte. Dieser Impfschein kann nur abgegeben werden, wenn das Tier
herrührt aus einem Bestand, von dem sämtliche Rinder, älter als 2 Monate in der
vorhtergehenden Periode vom 1. Februar bis zum 15. April geimpft worden sind.
Ohne die Impfung zur Pflicht zu machen, wurde mithin erreicht, dass praktisch der
gesamte niederländische Tierbestand geimpft wurde.

Diese Regelung wurde zum 1. Februar 1953 durch ministerielle Verfügung einge-
führt und gilt heute immer noch.

Im Herbst 1955 erfolgte ein kleiner Ausbruch, der sich über einen Viehmarkt unter
den jungen Rindern, die teils nicht geimpft worden waren wegen ihres Alters während
der Iinpfzeit, teils ungenügend auf die Impfung reagiert hatten, verbreitete.
In diesem Zusammenhang wurde für Tiere im ersten und zweiten Lebensjahr ange-
ordnet, dass sie bei Beförderung ab 1. September mindestens 14 Tage und bis zu
4 Monate vor dem Datum der Beförderung erneut geimpft sein mussten. Nahezu
sofort hörte dann die Verbreitung der Krankheit auf.

Der bezaubernde Erfolg der jährlichen Präventivimpfung des gesamten niederlän-
dischen Rinderbestandes tritt sehr stark in Erscheinung. Die gewaltige Waffe der
Präventivimpfung, wodurch die .Ausbrüche der Maul- und Klauenseuche kontrolliert
werden konnten, wurde mit Erfolg kombiniert mit dem hierzulande ausführbar ge-
wordenen Stamping-out-Verfahren.

Diese zu früheren Zeiten für die Tierhaltung so verhängnisvolle Seuche ist zur Zeit
in Holland durch die planmässige Durchführung der Impfungen praktisch als über-
wunden zu betrachten.

Degenen, die belang stellen in de kwestie van de Amerikaanse pogingen, om over-
tollige piepkuikens naar Europa te exporteren, zij er op gewezen, dat de regering
van de Ver. Staten, in samenwerking met de Farm Bureau Federation (de centrale
organisatie van dc agrarische producenten, welker secretaris, de heer H. .Alp, ons een
ontwijkend antwoord gaf in zake de subsidickwestic; zie ons nov.-bulletin) in Rotter-
dam ccn bureau gaat stichten ter bevordering van dc afzet van Amerikaanse agra-
rische produkten oj) het Europese continent.

Aangezien het voor dc hand ligt, dat .Amerika vóór alles zijn overproduktie zal willen
spuien kan men redelijkerwijs verwachten, dat dit Rotterdamse bureau óók dc pro-
paganda vóór en dc afzet van piepkuikens ter hand zal gaan nemen. Wij blijven
derhalve voor en na op het standpunt staan, dat waakzaamheid en samenwerking ge-
boden zijn voor allen, die bij dc produktie van cn handel in dit produkt direct of in-
direct zijn betrokken.

In „Foreign Crops en Markets" van 8 juli j.1. lazen wij: „Dc Ned. regering heeft
enige van de strenge bepalingen, die een aantal jaren de invoer van Amerikaans
pluimvee hebben b<4emmcrd, verzacht. Het is mogelijk, dat -Nederland cen belangrijke
markt voor ons (.Am.) pluimvee en pluimveeprodukten zal worden."

Toen in 1950 dc pscudovogelpest-epizoötie in Nederland begon, en daarna
tevens gebleken was, dat de klassieke vogelpest in Nederland niet voorkomt,
was het stellen van de klinische diagnose van deze ziekte niet moeilijk.
Nu tegenwoordig de ziekte gewoonlijk alleen nog sterfte geeft onder
kuikens en de voornaamste afwijking onder volwassen kippen cen ver-
mindeide produktie is, blijkt het stellen van een diagnose op grond van
klinische gegevens zeer moeilijk, zo niet onmogelijk geworden, temeer daar
de veel voorkomende infectieuze bronchitis vrijwel dezelfde verschijnselen
geeft.

Al naarmate cen ziekte minder acuut gaat verlopen, neemt dc belangiijk-
heid van de serologische methode voor de diagnostiek toe.
De algemeen toegepaste serologische methode voor de pseudovogel]Dcst-
diagnostiek is de haeinagglutinatie-inhibitie-reactie, waarbij gebruik ge-
maakt wordt van dc eigenschap van het pseudovogelpestvirus, dat het
kippen-erythrocyten agglutineei t. Deze agglutinatie heeft niet plaats, wan-
neer het virus door antilichamen uit immuunserum gencutialisecrd wordt.
De uitvoering van deze reactie is niet moeilijk en kan in ieder laboratorium,
waar diagnostisch werk gedaan wordt, bewerkstelligd worden. Voor de
practicus is dc reactie met de erbij behorende voorbereidingen echter te
bewerkelijk.

Er bestaat evenwel een veel eenvoudiger reactie, die door Geurden
en D e V o s (1) geprojjageerd wordt en die toch weinig bekend blijkt
te zijn.

Deze reactie is zo eetivoudig, dat iedere practicus haar zou kunnen uit-
voeren, indien het benodigde antigeen in gclyofiliseerde vorm (= in be-
vroren toestand gedroogd) in de luuidel zou \\yorden gebracht.
Ilet principe, waarop de l eactie berust, is door B u r n e t en Anderson
(2) ontdekt.

Wanneer men pseudo\\ogclpest-\\irus met erythrocyten mengt, wordt het
virus door de erythrocyten geadsorbeerd. Hierbij agglutineren de bloed-
cellen. Laat men het mengsel enige tijd staan, dan verdwijnt de aggluti-
natie weer. Bij kanieitemperatuur gebeurt dit niet bij alle pscudovogel-
pest-stamnien even \\ lot; bij 37° C. verloopt dit weer vrij komen van het
virus veel sneller. Het virus bex-at n.1. een enzym, dat in staat is de
receptoren van de er-s\'throcyt aan tc tasten. Deze receptoren zijn plaatsen
aan het erythrocyten-oppervlak, waar het virus zich aan kan vasthechten.
Het gevolg van dit enzymatische proces is, dat het virus weer van de
bloedcellen vrijkomt. De bloedcellen hebben intussen een oppervlakte-
verandering ondergaan, doordat de receptoren vernietigd zijn. Ze kunnen
niet meer door vers virus geagglutineerd worden, maar hebben de eigen-

schap gekregen, dat zij (ook in hoge verdunning) met pseudovogelpest-
immuunserum agglutineren. Het mechanisme van deze laatste agglutinatie
is nog niet geheel o])gehelderd. In deze veranderde, want gesensibiliseerde
erythrocyten heeft men dus een eenvoudig reagens op pseudovogelpest
immuunserum. Het nadeel, aan dit antigeen verbonden, is natuurlijk dc
geringe houdbaarheid van een erythrocytcn-suspensie. Men kan dit be
zwaar evenwel opheffen door, in plaats van gesensibiliseerde erythrocyten
gesensibiliseerde stromata van erythrocyten te gebruiken. Deze gedragen
zich geheel als intacte erythrocyten, maar hebben het voordeel, dat ze
beter houdbaar zijn. De uitvoering van de reactie is als volgt:
1 drup]Dcl van een 3 % suspensie van gesensibiliseerde stromata wordt op
een ohjcctglaa.sje met ccn druppel van het tc onderzoeken serum gemengd.
Na 2 minuten langzaam zwenken (zonder verwarmen) treedt een aggluti-
natie op, indien het scrum afkomstig is van een positieve kip.
Bijgaande foto geeft een positieve en een negatieve reactie tc zien.

De antilichamen, die bij deze reactie een rol spelen, kan men reeds na
48 uur bij een gcïnfectecrde ki|j aantonen, dit is lang \\oordat haemaggluti-
natiercmmende antilichainen ojnreden.
Samenvatting:

De aandacht wordt gevestigd o]) de voordelen van de agglutinatie van met NCD
virus gesensibiliseerde stromata voor de diagnostiek van pseudovogelpest.

The author draws the attention to the advantage of the agglutination of stromata
that have been senzibilized by NC:D-virus for diagnosing Newcastle disease.

L\'auteur attire I\'attention aux avantages de l\'agglutination des stromata sensibilisés
par le virus de la pseudopeste aviaire pour le diagnostic de la pseudo peste aviaire.

Der Autor lenkt die Aufmerksamkeit auf die Vorteile der .Agglutination von mit New-
castle Virus sensibilisierten Stromata für die Diagnostik von Newcastle Disease.

In de zomer van 1956 hebben wij ons, naar aanleiding van een advertentie
in de „Schweizer Archiv", de rnetaal-evaeuator of magneetsonde volgens
Eisenhut aangeschaft. Zulks geschiedde om de door ons bij schcrppatiëntcn
toegepaste behandelingswijze te verbeteren. De scherpoperatic als zodanig
levert in dc praktijk nauwelijks moeilijkheden ojj, ook al schijnt het er bij
sommige veehouders slecht in te willen, dat dc ingreep betrekkelijk weinig
risico\'s met zich mee brengt. De handel echter, en s])eciaal dc exporthandcl,
heeft ernstig bezwaar tegen het na de operatie overblijvende litteken. Aan-
gezien onze gedachten al meerdere malen waren uitgegaan naar een mag-
neet, waarmee men in de rundermaag zou moeten kunnen mani|)uleren,
leek dc magneetsonde volgens Eisenhut de door ons gezochte oplossing.
Onze aanvankelijke resultaten met dit nieuwe toestel waren evenwel niet
van dien aard, dat we de operatic nu maar gauw konden vergeten. In
februari van dit jaar nodigde prof. Numans ons echter uit een demonstratie
van hct a])paraat door de heer E i s e n h u t in de Kliniek voor Heelkunde
bij tc wonen. (Voor deze uitnodiging danken wij prof. Numans nogmaals
hartelijk!) De demonstratie was buitengewoon leerzaam en daarna zijn
onze resultaten met de magncetsonde belangrijk gunstiger geworden.
De thans door ons bij een koe met traumatische gastritis toegepaste be-
handelingswijze is de volgende:

Als de diagnose met voldoende mate van waarschijnlijkheid is gesteld,
wordt gcduiende drie of vier dagen een mcdicamenteuse lhcrai)ic met
bicarbonaat natrium ingesteld, al of niet onder toevoeging van tartras
emeticus. Is dc paticnt(e) na ongeveer drie dagen niet flink vooruitgegaan,
dan nioct zc 18 luu\' vasten en mag alleen wat water hebben. Na deze
periode \\an vasten, welke nodig Ls onj een krampt.oesland \\an de qcso-
phagus tijdens hct inbrengen van de sonde tc voorkomen, en die tevens
zijn nul liecft voor hel gemakkelijk manipuleren met de magneet in de
netmaag, kan dc behandeling met dc magneet.sondc ])laats vinden. Hiertoe
wordt de patiënt (e) gefixeerd tussen twee lanclbouwwagens, welke dicht
naast elkaar zijn oiJgcsleld. Ilct hoofd van dc ])aliënl(c) wordt gefixeerd
door de hoornen vast tc hinden aan cen ])aal, welke dwars o]) deze wagens
is bevestigd, lerwi jl twee helpers bij hel inbrengen van de sonde hel hoofd
in de juiste houding brengen. 1 )c behandeling met de sonde wordt, al naar
gelang hct resultaat meer of minder gunstig is, 5 tot 10 rnaal direct achter
elkaar herhaald. Hct geheel kan in cen uur zijn beslag hebben.
Tot nu toe gaven wij iedere jjatiënte, waarbij cen scherp voorwerp met de
magneet wei\'d verwijderd, voor dc bestrijding van dc in de streek van de
netmaag opgetreden lokale ]5critonitis 200 gram sulfanilamidc per os, ver-
deeld over drie dagen (bij stieren werd in plaats van sulfanilamidc per os
een injectie met procaine-penicilline toegediend). Bij die dieren, waarbij
succes uitbleef, werd nog drie of vier dagen cen ,,indigestie-poeder" ver-
strekt. Bleef ook hierna genezing uit, dan werd tot operatie overgegaan,

waaibij wij de indruk hebben veikregen. dat het tijdstip van operatie dan
zeker aan de late kant is.

Hieronder ge\\cn wij een {)\\erzichl van de door ons niet de sonde behan-
delde ])atiënten (uit de aard der zaak ontbreken o]) deze lijst die patiënten,
die na een behandeling met geneesniiddelen genazen):

2 dec. 1956. Een koe met traumatische gastritis bij B. tc H. Met dc sonde
geen resultaat. Een (saar dagen later met succes geopereerd, daarna ge-
nezen.

3 dcc. 1956. Twee koeien niet traumatische gastritis bij J. v. d. M. te H.
De ene niet de sonde met succes behandeld, dc andere met negatief resul-
taat. Dc eerste genas vtiorspocdig, terwijl de tweede na het verstrekken van
mcdicijncn gedurende cnkele dagen, eveneens beterde.

/ jan. 1957. Koe met traumatische gastritis bij B. A. tc H. Bij dit dier was
het niet mogelijk dc sonde in tc brengen, waarschijnlijk wegens kramp van
dc slokdarm. De koe iiad voor dc behandeling niet voldoende gevast, de
eigenaar \\ond dc eetlust te goed oin het dier voedsel te onthouden, cn het
is dan ook zonder behandeling genezen.

18 jan. 1957. Een koe met trauinatischc gastritis bij S. de J. tc B. Met de
sonde geen resultaat, doch na het verstrekken \\an medicijnen gedurende
cen weck genezen.

4 febr. 1957. Een koe met trauinatischc gastritis hij J. v. d. H. te F. Met
de sonde geen resultaat, maar twee dagen later met s]joed geopereerd. Er
werd ccn stukje ijzerdraad uit de nctinaagwand verwijderd, doch bij de
oijcratic bleek, dat cr reeds ccn uitgebreide peritonitis aanwezig was (tot
op de ])laals van de ])cns-snede was het visccralc peritoneum \\an cen
fibrinc-beslag voorzien), zodat het geen verwondering wekte, dat het rund
pas na een behandeling met antibiotica genas.

In het begin van deze maand werd dc denionstratic in dc Heelkundige
Kliniek gegeven, hetgeen U duidelijk weerspiegeld \\ indt in dc onderstaande
resultaten.

14 febr. 1957. Een koe met traumatische gastritis bij P.H. tc O. Met de
sonde werd een stuk ijzerdraad verwijderd, waarna dc jjaticnte volledig
is iicrstcld.

Omstreeks deze tijd werd bij een patiënte van de collegae T. v. d. Laan
en R. D. Reinders te Dokkum eveneens met de sonde een stuk ijzerdraad
verwijderd: ook dc:/.e koe is hersteld volgens niedcdeling \\an dczc collegae.

27 febr. 1957. Een koe met trauniatisehe gastritis bij R.B. tc B. Met dc
sonde cen stukje ijzerdraad verwijderd. Na ccn weck heelt dczc (latiëntc
nog een korte behandeling gehad niet iienicillinc, waarna volledig herstel
is ingetreden.

29 maart 1957. Een koe met traumatische gastritis bij R. v. d. W. tc H.
Met de sonde werd ccn flink stuk ijzerdraad verwijderd, waarna het dier
volledig herstelde.

30 maart 1957. Een ]iatiëntc in dc praktijk van collega A. Osinga tc
Stiens werd met succes behandeld met dc inagneetsonde; cr werd ccn flinke
s])ijkcr verwijderd. Ongeveer 10 dagen na dc behandeling vertoonde dit
dier opnieuw soortgelijke verschijnselen, doch deze werden bedwongen door
een behandeling met sulfanilainide. Het dier is cr thans nog en is in goede
welstand.

30 maart 1957. Een stier in de praktijk van collega Dr. D. Talsma te
Leeuwarden weid eveneens met de sonde behandeld. Er werden enkele
kleine stukjes metaal verwijderd, benevens een fijn stukje ijzerdraad.
Doch ongeveer cen weck later is dit dier door collega Talsma geo])ereerd,
waarbij cen stuk ijzerdraad werd gevonden, dat tamelijk ver naar achteren
was ingeisrikt met de punt recht naar beneden, ongeveer ter hoogte \\an
cle jjunt van het sternum. Volgens dc heer Eisenhut, met wie een onzer
deze zomer een onderhoud heeft gehad, schijnt zo\'n ver naar achteren en
recht naar beneden ingcjjrikt voorwerp wel het moeilijkst met dc sonde
te verwijderen tc zijn. Deze uitspraak laten wij gaarne voor rekening van
de heer Eisenhut, die evenwel over een enorme vaardigheid met het
apparaat beschikt.

I afnil 1957. Een twee-jarig rund van H.K. te L., lijdende aan trauma-
tische gastritis, werd eveneens met de magneetsonde behandeld. Er werden
een tweetal stukjes ijzerdraad verwijderd, waarna het dier snel genas. Dit
rund is in de loop van de zomer geëxporteerd.

4 april 1957. Een koe met traumatische gastritis bij W. v. d. \\\\. te H.
Met de sonde kon een stukje ijzerdraad worden verwijderd. Het dier her-
stelde volledig.

5 april 1957. Een koe met traumatische gastritis bij P.M. te H. Op het
moment van de behandeling met de magneetsonde was cle koe ])raktisch
genezen, doch mede oj) aandringen van dc eigenaar werd het dier toch
behandeld, evenwel zonder resultaat, weshalve aan de diagnose traumatische
gastritis werd getwijfeld. De patiënte was een week later volledig hersteld.

8 april 1957. Een scher]>])atiënte bij J.S. te H. Met cle sonde werd een
stuk ijzerdraad verwijderd, waarna het dier volledig herstelde.

9 mei 1957. Een koe met traumatische gastritis bij J. H. te F. Met de
sonde werden een stuk ijzerdraad en twee sjjijkers verwijderd, waarna het
dier geheel herstelde.

23 mei 1957. Een koe met traumatische gastritis bij R. te H. Met de sonde
wercl een stuk ijzerdraad verwijderd, waarna de ])atiënte volledig herstelde.

10 aug. 1957. Een koe met traumati.sche gastritis hij de schillenboer O. te
F. Met de sonde werden verwijderd: cen drietal stukken ijzerdraad, be-
uevens twee nieuwe spijkers. Het dier bleef na de operatie nog een weck
ziek, doch genas na ecn ingestelde behandeling met ]Denicilline. Het dier
maakt het nog steeds uitstekend.

Verder willen wij niet nalaten te vermelden, dat ons na cle behandeling
van iedere patiënt(e), ook al is het resultaat bevredigend geweest, steeds
een gevoel van onzekerheid bekruipt omtrent het antwoord o]) de vraag,
of nu inderdaad dat corpus alienum werd verwijderd, dat de sym])tomen
van traumatische gastritis veroorzaakte.

Wanneer men evenwel in aanmerking neemt, dat van de hiervoor aange-
haalde ])atiënten (speciaal van die, welke werden behandeld na cle demon-
stratie door dc heer Eisenhut) zeker 90% zouden zijn geopereerd, als wij
niet de beschikking over de magneet-sonde zouden hebben gehad, dan lijkt
ons de conclusie zeker gewettigd, dat men met dit instrument in staat is,
het aantal scherp-operaties aanmerkelijk te beperken.

Een dezer dagen werd mij meegedeeld, dat een dierenarts bij een grote
farmaceutische fabriek een bepaalde vloeistof bestelde om in te spuiten bij
koeien.

Dooi\' ccn vergissing bij dc fabriek stuurde men iets anders, hoewel dc vorm
van dc fles dezelfde was als bij vorige zendingen. Op het etiket was cchtcr
dc juiste inhoud tc lezen. In zekere zin trof dc fabriek dus behoudens de
vergissing van ccn foutieve zending geen schuld; in een druk bedrijf kan
zo iets gebeuren.

De dierenarts, die zich niet nader overtuigende van hetgeen op het etiket
stond aangegeven, spoot de vloeistof bij ccn dier in; gevolg: onmiddellijke
dood van de patiënt. Vezckering dekte dc schade.

Dit lijkt een eenvoudig geval; die dierenarts had dc zending moeten con-
troleren en in wezen is clat ook zo.

Maar zo eenvoudig als het geval hier ligt, is het toch niet. Voor een be-
langiijk deel zijn onze jjraktijken gebasecicl op routinewerk en het jach-
tende tempo van ons hedendaagse leven \\ci klaart heel goed, dat dergelijke
vergissingen mogelijk zijn, wanneer men niet o]) alle mogelijke wijze deze
fouten tracht tc voorkomen.

Grote fabrieken en concerns beschikken tcgenwooiclig over ingenieurs en
economen \\oor de planning van cle fabricage.

Men zou nu eens meer aandacht moeten besteden aan dc vorm van cle
verpakking van de produkten. Ik heb o]) het ogenblik in mijn praktijk
vier a vijf voorbeelden van een verpakking, die viocg of laat aanleiding
lot een vergissing als bovenvermeld kan (ik zou bijna zeggen: moet) geven.
En van vier verschillende faiinaccutischc groothandelaren. Waarom geen
verpakking in verschillende soort am])ullcn, met verschillend gekleurde
etiketten, in verschillend geklcinclc doosjes?
Het gaat hiei\' om het leven van dier èn mens!

Ik hoop dan ook clat deze opmerking onder de ogen zal komen van ver-
schillende leveranciers van farmaccutischc produkten.
En zolang dat nog niet het ge\\al is moge ik besluiten met een waar-
schuwing aan alle collegae: kijk uit!

Een dierenarts is als deskundige gevormd tijdens een langdurige gespecialiseerde op-
leiding. Zijn specialistisch kennen en kunnen is in het bijzonder gericht op de zorg
voor de gezondheid van het dier, op het verhogen van het prestatievermogen van dc
landbouwhuisdieren en op de zorg voor de volksgezondheid voorzover het betreft
de controle op voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong en de preventie bij de mens
van voor hem gevaarlijke dierziekten.

De direct op de studie aansluitende beroepsmogelijkheden zijn daardoor vrij beperkt.
Een toevloed van afgestudeerde dierenartsen, welke uitgaat boven de behoefte aan
diergeneeskundige diensten in ruime zin, zal bij gebrek aan uitwijkmogelijkheden in
andere beroepssectoren vrij snel tot onaangename repercussies met betrekking tot het
inkomen, de onderlinge verhoudingen, enz. kunnen leiden. Anderzijds zal in een tekort
aan dierenartsen niet door de aantrekking van andere academici kunnen worden
voorzien.

Nauwkeurige observatie van de ontwikkeling van de behoefte aan, resp. het aanbod
van dierenartsen moet op grond van het bovenstaande noodzakelijk worden geacht.
De onderhavi.ge studie moet in dit opzicht als een eerste verkenning worden gezien.
Daartoe zijn de onderscheidene terreinen, waar dierenartsen werkzaam zijn, op hun
ontwikkelingsmogelijkheden onderzocht, terwijl voorts is nagegaan hoeveel afgestu-
deerden in de komende jaren beschikbaar zouden kunnen komen. Vraag en aanbod
zijn vervolgens met elkaar geconfronteerd, waarbij het mogelijk leek enkele voor-
lopige conclusies te trekken.

Het algemene prognose-instrumentarium, zoals tiendbepaling ten aanzien van ont-
wikkeling aantal beroepsbeoefenaren, uitbreidingsbehoefte, vervangingsbehoefte, his-
torische ontwikkeling aanbod gegradueerden e.d., lijkt bij kwantificeringen voor het
homogene, overzichtelijke, besloten terrein der diergeneeskunde goed bruikbaar. Dit
neemt niet weg, dat de toekomstige ontwikkeling van vraag en aanbod toch vrij on-
zeker genoemd moet worden. Dit komt in de volgende hoofdstukken tot uiting door
naast dc meest waarschijnlijke ontwikkeling (werkgeniiddelde) tevens een maximum-
en een minimum-raming op te nemen.

Voor wat betreft de ontwikkeling van de werkgelegenheid van dierenartsen op de
verschillende arbeidsterreinen is rekening gehouden met de daaromtrent bij de des-
kundigen bestaande verwachtingen, zoals deze in een gezamenlijk overleg naar voren
zijn gekomen.

Rekening houdend met in de desbetreffende paragrafen nader omschreven ontwik-
kclingsmethoden, zijn voor de in het vrije beroep werkzame dierenartsen, alsmede
voor hun collega\'s die in ambtelijk, semi-ambtelijk of particulier dienstverband werk-
zaam zijn, ramingen oj),gesteld. I^aaruit valt o.m. af te leiden, dat ter voorziening
in de zich uitbreidende behoefte aan dierenartsen het corps zich per jaar met 16
dierenartsen zou moeten uitbreiden wprkgerniddelde voor de uitbreidingsbehoefte).
De uiterste ontwikkelingsmo.gelijkheden voor deze uitbreidingsbehoefte worden op
minimaal 10 en maximaal 20 geraamd.

De vervanggingsbehoefte uit hoofde van sterfte, neerle.ggen van de arbeid, enz. is
per jaar geraamd op 26 als werkgerniddelde, terwijl als minimum- resp. maximum-
raming 22 en 31 zijn aangehouden.

De jaarlijkse totaalbehoejte aan afstuderende dierenartsen valt op grond van een
en ander te stellen op 42 (werkgerniddelde), waarnaast als minimale behoefte een
aantal van 32 en als maximale behoefte .51 is geraamd.

Uitgaande van de voorziene ontwikkeling der behoefte zou het dicrenartsencorps
in 1970 rond 1225 personen moeten omvatten; de minimale bezetting wordt op 1140,
de maximale op 1285 geraamd. Eind 1956 telde het corps in totaal 1016 leden.
Rekeninghoudend met het aantal reeds ingeschreven studenten in de diergeneeskunde
valt in de eerstkomende jaren te rekenen op gemiddeld 41 afgestudeerden per jaar.
Gelet op de hierboven aangeduide behoefte lijkt een evenwichtige ontwikkeling van de

arbeidsmarkt voor dierenartsen voorshands dan ook vifaarschijnlijk. Voor de jaren nk
1964 kan dit zeker niet zonder meer worden gezegd. Wanneer de toeloop naar de
diergeneeskundige faculteit zich zou ontwikkelen op cen wijze, welke voor het gehele
hoger onderwijs wordt verondersteld, lijkt een tc groot aanbod van dierenartsen t.z.t.
niet uitgesloten. In dat geval zou overwogen dienen te worden hoe dc toeloop van
genoemde faculteit zou kunnen worden afgeremd. Een geregelde heroriëntatie be-
treffende dc ontwikkeling van de arbeidsmarkt voor dierenartsen lijkt dan ook wel
gewenst.

Uit de nadere beschouwingen omtrent de betekenis van de uitkomsten voor het uni-
versitaire apparaat kan worden afgeleid dat de inrichting en outillage voorshands
ivare af te stemmen op minimaal 100 facultaire eerstejaarsstudenten.

Een nadere beschouwing van de beroepsarbeid van dierenartsen leert, dat tc dien
aanzien enkele categorieën kunnen worden onderscheiden, t.w.:

1. de beoefenaars van het vrije beroep, waarbij nog kunnen worden onderscheiden:

2. de dierenartsen, die in overheidsdienst dan wel in een scmi-ambtclijke of parti-
culiere functie werkzaam zijn.

c. dierenartsen verbonden aan semi-ambtelijke of particuliere instellingen of
diensten.

In deze studio zal dc vermelde onderscheiding worden aangehouden in verband met
dc verschillende ontwikkeling, welke dczc categorieën dierenartsen in het verleden
hebben ondergaan en, naar mag worden verwacht, ook in de toekomst zullen onder-
gaan op grond van daarop inwerkende factoren.

Als voornaamste algemene factoren, welke de behoefte aan dierenartsen bepalen, zijn
te noemen:

I. de omvang en kwaliteit van dc veestapel en dc bereidheid dcr eigenaars van
dc dieren om dc hulp van dierenartsen in tc roepen, rekening houdend met de
ontwikkeling dcr diergeneeskunde en de financiële uitkomsten van dc bedrijven;
II. de voorschriften van dc overheid met betrekking tot dc verplichte inschakeling
van dierenartsen;

(keuringsdiensten e.d.).
In hoofdstuk IV zal de mogelijke ontwikkeling van het vrije beroep worden geschetst,
terwijl in hoofdstuk V ditzelfde voor dc ambtelijke, semi-ambtelijke en in particulier
dienstverband werkzame functionarissen zal geschieden.

In tabel III. 1 vindt de lezer een samenvattend historisch overzicht voor de ver-
schillende categorieën dierenartsen.

Onder de beoefenaars van het vrije beroep zijn verstaan de dierenartsen, die voor
eigen rekening de particuliere praktijk uitoefenen. In een aantal gevallen blijkt dit
te worden gecombineerd met een functie bij de vleeskeuring.

Voor de absolute en relatieve ontwikkeling van het aantal practizcrendc dierenartsen
in de periode 1900—1956 alsmede voor de mate van specialisatie cn combinatie met
een functie bij dc vleeskeuring zij verwezen naar tabel III. 1.

Het aantal praktizerende dierenartsen is gedurende de periode 1900—1956 gestegen

a) Tussen haakjes dierenartsen met uitsluitend kleine huisdierenpraktijk,
(j, Bronnen: De toekomst der academisch gegradueerden (Rapport-Limburg), 1936.

de omvang der veestapel en het prestatievermogen
dc ontwikkeling van de diergeneeskunde;

de groei van het inzicht der veehouders omtrent diergeneeskundige hulp;
de invloed der bcdrijfsuitkomsten op de bereidheid diergeneeskundige hulp in
te roepen;

5. overheidsvoorschriften, bij welker uitvoering dc praktizerende dierenartsen be-
trokken zijn;

6. de toeneming, ook in dc algemene praktijk, van de diergeneeskundige zorg voor
kleine huisdieren.

Voor een vergelijking van de ontwikkeling van het aantal dierenartsen met die van
de omvang van de veestapel moeten dc Verschillende diersoorten „op een noemer\'\'
worden gebracht volgens dc mate voor hun medische verzorging. Het is duidelijk dat
de te hanteren omrekeningsfactor niet anders dan op vrij subjectieve wijze kan worden
verkregen. In verband met het overheersende aandeel van de rundveestapel bleek
evenwel, dat de verschillende mogelijkheden tot omrekenen van andere diersoorten
in het eindresultaat slechts geringe afwijkingen veroorzaken. Met name het verschil
in omrekening van de pluimveestapel, waaromtrent de opvattingen van de deskun-
digen het meest uiteenli epen (van 200 leghennen \' ■ 1 koe tot volledige verwaarlozing
van haar aandeel in dc veeartsenijkundige zorg), had geen grotere invloed dan 3%
op de landelijke uitkomsten, terwijl per landbouwgebied slechts op de Vcluwe en in
Noord-Limburg het verschil 5% tc boven ging.

Uitgaande van de melkkoe als „eenhcidsdier" is dus ondanks mogelijke verschillen
van inzicht cen omrekening vrij goed mogelijk. Gezien de snel toenemende neiging
tot scherpe selectie van hct pluimvee is hiervoor cen der extremen aangehouden, n.1.
deze diersoorten zijn voor het verleden en dc huidige situatie buiten beschouwing
gilaten. Bij het vaststellen van het landelijk gemiddeld aantal eenheidsdieren per
dierenarts in 1970 is mede met cen toenemende veterinaire zorg voor hct pluimvee
rekening gehouden.

van 232 tot 648; dit komt neer op bijna cen verdrievoudiging van hct aantal prak-
tijken in cen halve eeuw tijds. Desondanks schijnt de ontwikkeling van het totaal
aantal werkzame dierenartsen sedert 1 940 te wijzen op cen zekere „verambtelijking"
van het corps dierenartsen.

2. De algemene praktijk.

De hiervoor opgesomde factoren, waardoor dc behoefte aan dierenartsen wordt be-
paald, kunnen voor wat dc algemene praktijk betreft als volgt worden omschreven:
1.
2.

Aldus blijkt de omvang van de veestapel van 1900 tot 1956 te zijn toegenomen van
ruim 1,6 min. tot bijna 2,5 min. veterinaire eenheidsdieren, dus met rond 50%, ter-
wijl het aantal dierenartsen met ruim 160% is gestegen.

Voor de achtereenvolgende perioden in dit tijdvak zijn de groeipercentages van het
dierenartsencorps naast die voor de veestapel gegeven in tabel IV. 1.
Hoewel deze gegevens slechts als globale aanduiding mogen worden gehanteerd, kan
er toch wel uit worden afgeleid dat er tussen 1920 en 1940 cen zekere evenwichts-
toestand heeft bestaan, terwijl daarvoor en daarna een zekere intensivering van de
diergeneeskundige verzorging plaats vond en vindt. Nadere beschouwing van deze
ontwikkeling leidt tot dc conclusie dat dc achtergrond cn de oorzaken ervan ook in
perioden van gelijkgerichte ontwikkeling zeer verschillend zijn geweest. De daarbij
betrokken overwegingen zijn gedeeltelijk ook voor dc toekomst van belang.
Voor 1920 kwam het diergeneeskundig werk geleidelijk op academisch peil, won de
dierenarts het vertrouwen van de boer cn kon daardoor concurreren met de empi-
risten. Het daarna waarneembare evenwicht moet worden toegeschreven aan een
aantal factoren, dat speciaal in de twintiger jaren een rol heeft gespeeld:

e. dc werkzaamheden verbonden aan de uitvoering van de Vleeskeuringswet 1919.
Deze factoren zouden nog een relatieve uitbreiding van het aantal dierenartsen
mogelijk hebben gemaakt, indien zij niet waren gecompenseerd door:

f. wellicht ook enige „ruimte" die er in 1920 bestond door de sterke stijging van het
aantal dierenartsen in de jaren voordien. Het feit, dat er rond 1925 meer dieren-
artsen met praktijk waren dan in 1930, zou daarop kunnen wijzen (zie tabel
IH. 1).

De factoren a, c, d, e en f waren rond 1930 zeker uitgewerkt. Dat ondanks de voort-
gan.g van factor b, de wetenschappelijke niogeli.|kheden, het evenwicht ook in dc
dertiger jaren is blijven bestaan, moet worden toegeschreven aan de slechte bcdrijfs-
uitkomsten tijdens dc crisis, waardoor relatief (misschien zelfs ook absoluut) minder
diergeneeskundige hulp werd ingeroepen dan voorheen. De sombere .geluiden die
bijv. in het Rapport-Limburg rond 1934 over de economische positie van dc dieren-
art.sen werden vernomen, hebben mede dc animo voor dc veterinaire studie scherp
doen dalen (vgl. tabel V. 2).

Met de verbetering van de bedrijfsuitkonisten in en na de oorlog heeft ook de rela-
tieve groei van het aantal praktizerende dierenartsen zich kunnen herstellen. Bij de
na 1950 vrijwel .gelijkgeblevcn omvang van de viestapel is deze relatieve groei prak-
tisch .gelijk aan de absolute. Naast de verdere ontwikkeling der wetenschappelijke
mogelijkheden heeft daarbij een nieuwe factor gespeeld, n.1. de verplichte inschakeling
van praktizerende dierenartsen bij de uitvoering van overheidsvoorschriften.
De toekomstverwachtingen omtrent de omvang van dc veestapel zijn in de eerste
plaats afhankelijk van de algemene omstandigheden, die voor dc afzet, en niet name
voor de uitvoer van dierlijke produkten, zullen bestaan. Tegenover de mogelijke
voordelen van verdere liberalisatie van het handelsverkeer en integratie in het kader
der Europese Gemeenschap, moet de snelle toeneming van dc vechoudcrijproduktic in
onze voornaamste afnemerslanden worden .gesteld. Aan.gcnomcn is evenwel dat naast
de regelmatige stijging van de produktivitcit per dier .geen plaats zal zijn voor belari.g-
rijke uitbreiding van dc veestapel.

Nationaal gezien dient nog met de volgende tegenstrijdige factoren rekening te
worden gehouden: enerzijds leiden zowel de huidige liquidatie van (tc) kleine land-
bouwbedrijven als de inrichting van Oost-Flevoland tot enige uitbreiding van dc
(vnl. rund-) veestapel, anderzijds zijn dc arbcidsmocilijkheden juist oorzaak, dat de
melkveehouderij de laatste jaren al niet is uitgebreid, terwijl door de motorisatie

het aantal paarden nog verder zal afnemen. Zo is het aantal „veterinaire eenheids-
dieren" van 1951 tot 1956, ondanks de groei van dc aantallen jong vee cn varkens,
gedaald van ruim 2,5 min. tot bijna 2,5 min. Tenslotte is cr nog cen geheel onzekere
factor, nl. dc invloed die de recente verhoging van het garanticprijspeil met name
voor melk op de omvang van de veestapel zal hebben.

Indien, zoals door velen wordt gedaan, dczc laatste invloed eerder positief dan nega-
tief wordt aangenotnen, dan zou er voor 1970 naar raming met cen aantal cenhcids-
dieren van rond 2,7 min. kunnen worden gerekend.

De veterinaire wetenschap zal stellig nog voortgang maken, al valt uiteraard niet
nauwkeurig te zeggen op welke gebieden dit zal zijn en dus ook niet welke verbreding
van werkterrein hierdoor wordt bereikt. Gedacht wordt o.m. aan mogelijkheden
m.b.t. de therapie, de veevoeding en dc „huishouding", terwijl dc uitbreiding van
veterinaire zorg voor het pluimvee, bestrijding van varkensziekten cn dc ziekten die
verband houden met constitutionele gebreken wcl tot dc zekerheden behoren. Dat
hierdoor de vraag naar diergeneeskundige diensten zal stijgen, lijkt aanvaardbaar.
In dit verband worde ook gewezen op dc ontwikkeling van het preventieve werk dcr
Provinciale Gezondheidsdiensten (zie onder V. 4).

Het lijkt niet onredelijk te veronderstellen, dat dc met cen cn ander samenhangende
uibrciding van werkzaamheden geheel of meer dan een compensatie zal bieden voor
het in hoofdstuk V veronderstelde geleidelijke wegvallen van het vlecskcuringswerk als
nevenfunctie.

Hetzelfde geldt voor de invlot^d van het groeiend inzicht in dc hulp, die de dieren-
arts voor cen goed verloop van dc bedrijfsvoering kan bicden. Onderwijs en voor-
lichting hebben de geneigdheid om diergeneeskundige hulp in te roepen zeker doen
toenemen. Ook het regelmatige contact tussen dierenartsen cn boer i.v.m. dc ver-
plichte ziektebestrijding zal hiertoe hebben bijgedragen.

Ook zullen dc — vergeleken bij vóór de oorlog — aanmerkelijk gunstiger bedrijfs-
uitkomsten tot een groter beroep op de diensten van dierenartsen hebben geleid.
Hoewel ook dit verband niet exact valt aan te geven, zijn hier enige aanwijzingen
beschikbaar die dczc stelling ondersteunen.

Met name kan uit dc ontwikkeling van het landbouwinkomen, van dc arbeidslonen cn
van de beroepsbevolking worden afgeleid, dat het bocreninkomen gemiddeld (nomi-
naal) ongeveer het 5 a 6-voudige bedraagt van dat in 1939, terwijl dc waarde per
dier tot het 3 a 4-voudigc is gestegen! Aangezien voorts dc tarieven van diergenees-
kundige behandeling in deze periode aanmerkelijk minder stegen, nl. tot niet meer
dan het 3-voudige, zal men thans rncer en eerder geneigd zijn de dierenarts tc hulp
te roepen alvorens cen dier op tc ruimen, daar ook bij volledige verzekering nog be-
langrijke kosten voor eigen rekening blijven.

Aangenomen is dat de dalende tendens in dc bedrijfsuitkomstcn in dc laatste paar jaar
door de recente verhoging der garantieprijzen ongeveer zal worden gecompenseerd,
terwijl voor dc waarde per dier (behoudens onderlinge verschuivingen) geen belang-
rijke niveauwijziging is verondersteld.

Voor wat de overheidsvoorschriften op het onderhavige gebied betreft, valt op te
merken dat de verplichte bestrijding van veeziekten na afloop van het t.b.c.-plan
zeker zal worden voortgezet. Het besmettelijk verwerpen staat reeds als zodanig op
het programma, zij het dan ook dat het hierbij geen overheidsvoorschriften maar een
eigen initiatief van de landbouw betreft. Gezien de omvang en het tempo van het
t.b.c.-plan is het overigens niet waarschijnlijk, dat verdere preventieve voorzieningen
voor de dierenartsen uitbreiding van werkzaamheden zullen betekenen. Wel valt, on-
danks de juist de laatste jaren sterk gegroeide voorzichtigheid ten aanzien van te ver

opgevoerde fokdoeleinden en produktievoeding, nog een toenemende bevordering van
de produktieve kwaliteit van de veestapel te verwachten. Ook uit dien hoofde is even-
wel geen belangrijke uitbreiding van werkzaamheden voor praktizerende dierenartsen
te verwachten.

Dc diergeneeskundige zorg voor kleine huisdieren begint ook in de algemene praktijk
een plaats te krijgen. Dat zij cen factor van grote betekenis zal worden, mag echter
niet worden verwacht.

De vraag naar de toekomstige plaatsingsmogelijkheden van dierenartsen in de parti-
culiere praktijk laat zich op grond van het vorenstaande niet nauwkeurig beant-
woorden. Intussen valt aan tc nemen, dat een zekere uitbreiding van dit corps alles-
zins aanvaardbaar is. Zo zal bij de voortschrijdende ontwikkeling van de boerenstand
cn door hct afvloeien van de oudere gencrade nog enige vergroting kunnen ontstaan
van de geneigdheid om de dierenartsen te hulp tc roepen. Het feit, dat de dieren-
artsen in het kader van de t.b.c.-bestrijding toch reeds regelmatig overal komen,
draagt hier stellig ook toe bij.

Hieronder zal een poging worden gedaan aan te geven, binnen welke grenzen een
uitbreiding van het aantal praktizerende dierenartsen aanvaardbaar lijkt te zijn.
Daartoe is in tabel IV. 2 zowel voor het gehele land als voor cen 20-tal gebieden,
die ten dele representatief kunnen worden geacht, de ontwikkeling van de „dieren-
artsendichtheid" weergegeven. Deze dichtheid geeft aan hct aantal dieren per dieren-
arts; de dieren zijn daarbij omgerekend op eenheden op de wijze als hiervoor nader
is aangegeven.

Ten aanzien van de mogelijke ontwikkeling van de omvang van het corps prakti-
zerende dierenartsen geven deze cijfers enig houvast. Daarbij zal men enerzijds moeten
onderscheiden dc akkerbouwgebieden en de gebieden, waarin de grote steden (met
gedeeltelijk huisdicrenpraktijk) gelegen zijn en anderzijds de uitgesproken weide-
gebieden met gemengde bedrijven.

Dc gebieden, aangeduid met de nrs. I, 2, 13 en 15-17 in tabel IV. 2, behoren tot
eerstgenoemde categorie; het zijn o.m. de gebieden met relatief veel paarden, waar-
voor de boer blijkens de ervaring geneigd is snel geneeskundige hulp in tc roepen.
De artsendichtheid tendeerde daar in 1939—1955 naar een niveau van 2000—3000
dieren per dierenarts. Voor de overige gebieden lag de dichtheid in 1955 op een
ander niveau en varieerde overwegend van 4000—5000 dieren per arts.
Het algemeen landelijk gemiddelde blijkt in 1955 4100 dieren per arts te belopen
tegen 5400 in 1939. Gelet op enkele der reeds eerder aangeduide factoren en een
nog steeds aanwijsbaar tekort in 1955, lijkt, landelijk gezien, een verdere ontwikkeling
in de richting van minder dieren per arts alleszins wenselijk. Indien de uitbreiding
van het corps in 1940—1950 (in welke p<-riodc de sluiting der universiteiten de studie
aanmerkelijk stagneerde) gelijk was geweest aan die in dc periode 1930—1940, zou
hct aantal prakdzerenden in 1950 rond 550 (i.p.v. 500) zijn geweest. De dichtheid
zou dan in 1950 op een niveau van rond 4400 dieren per arts gekomen zijn. Het
daarbij passend aantal dierenartsen (550) werd blijkens tabel IH. 1 eerst in 1952
bereikt.

Voor de komende jaren tot 1970 kan uit de spreiding tussen de gebieden voor ieder
der 3 groepen worden afgeleid dat voor dc weidegebieden cen dichtheid van ca.
4500 dieren per arts als gemiddelde zeker bereikbaar is en voor de gemengde ge-
bicden nog iets minder, tot ca. 4200. Voor de akkerbouwgebieden rijst de vraag in
hoeverre dc hier en daar bereikte zeer lage aantallen dieren per arts reëel zijn dan
wel wijzen op cen nog onvolkomen aanpassing bij de juist daar sterk ingekrompen
paardenstapel. Voorshands is voor deze gebieden met een gemiddelde dichtheid van
2500 gerekend. Hieruit resulteert een landelijk gemiddelde van ruim 3800 dieren
per arts. Rekeninghoudend met de hier boven vermelde mogelijke intensivering der
arbeid en uitbreiding van de werkzaamheden der dierenartsen t.b.v. het pluimvee en

de varkensstapel, welke categorieën thans nog niet bij de omrekening tot veterinaire
eenheidsdieren meetelden, menen deskundigen, dat als werkgemiddelde in 1970 het
aantal eenheidsdieren per dierenarts op 3700 kan worden gesteld. Bij een veronder-
stelde uitbreiding van de veestapel tot 2,7 min. dieren, betekent dit voor 1970 een
raming van rond 730 praktizerende dierenartsen. Dit komt neer op een uitbreidings-
behoefte van ca. 40 dierenartsen per 5-jarige periode.

Deze raming, die als werkgemiddelde zal worden aangeduid, representeert uiteraard
slechts één der mogelijkheden. Bij de opzet van deze studie lijkt het gewenst daaraan
een maximum- en een minimumraming toe te voegen, beide te beschouwen als op
de grens der waarschijnlijkheid liggende uitersten. Voor de maximum-behoefte zou
kunnen worden gerekend met ecn continuering van de snelle ontwikkeling sedert 1950.
Rekeninghoudend met dc bovenvermelde inhaal van de oorlogsstagnatie der studie,
bedraagt deze bij gelijkblijvende veestapel ca. ]\'/■% per jaar. Samen met de eerder
veronderstelde verdere vergroting van dc veestapel, betekent dit voor 1970 een aantal
dierenartsen van ca. 25% boven dat van 1955, dus rond 760. Bij dit aantal bedraagt
de landelijke dichtheid 3600 dieren per arts. Dit is cen toename van 50 per 5-jarige
periode.

T.a.v. dc minimumraming lijkt het verantwoord uit te gaan van cen slechts weinig,
2 a 3%, meer toenemende veestapel en ecn wat lagere dichtheid van ca. 3800 dieren
per arts. In dat geval zou de behoefte rond 670 dierenart.sen bedragen; d.i. een toe-
name van 20 per 5-jarige periode.

Deze drie ontwikkelingsmogelijkheden zijn met het historische verloop in grafiek
IV. 1 weergegeven.

Een geheel op zichzelf staande sector van de beroepsuitoefening in dc particuliere
praktijk is tot dusver nog niet besproken, nl. de kleine huisdierenpraktijk, waarmee
in de grote steden enkele dierenartsen zich uitsluitend bezig houden, maar die ook op
het platteland voor bijna iedere dierenartsen wel van enige betekenis is en zich daar
nog uitbreidt (zie tabel III. 1).

Door de relatief sterkere stijging, die ook voor de prijzen van huisdieren bestaat,
door grotere spreiding van de welvaart cn door mentaliteitswijzigingen, is het waar-
schijnlijk dat hier in de naaste toekomst voor meer dierenartsen een mogelijkheid ligt.
Over de periode 1930—1956 steeg het aantal dierenartsen met overwegend kleine
huisdierenpraktijk met 20. Voor de prognose lijken cen werkgemiddelde van 4, een
minimale groei van 3 en een maximale groei van 5 per 5-jarige periode aanvaardbare
veronderstellingen.

5. Samenvatting van de vooruitzichten voor de beroepsuitoefening in de vrije praktijk.

In tabel IV. 3 is voor de algemene praktijk en de kleine huisdicrenpraktijk dc uit-
breidingsbehoefte vermeld, en wel het werkgemiddelde alsmede cen maximum- en een
minimumraming.

Onder de in deze verzamelgroep beschreven dierenartsen dienen te worden verstaan
de functionarissen, die in dienst zijnde van de overheid of particuliere instellingen,
in het geheel niet dan wel bij uitzondering een particuliere praktijk uitoefenen. Onder
aanduiding van de aard der werkkringen is dc ontwikkeling van deze groep in tabel
V. I weergegeven.

a) W.o. Rijksser\\)minrichting, Staatsveeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut en
Rijksinstituut voor de Volksgezondheid (veterinaire afdeling).

Bij de bespreking der mogelijke toekomstige ontwikkeling van de vraag naar dieren-
artsen voor de onderscheiden categorie- en instellingen en diensten zullen we ons
houden aan bovenstaande indeling\').

Elke prognose op dit terrein veronderstelt bekendheid mrt het door de overheid te
voeren beleid. Uitrraard is ook tr dien aanzien gren zekerheid te verkrijgen en zal
men zich — indien hct zoals in dr prognose gaat om een ontwikkeling op betrekke-
lijk korte trrmijn - nuM-ten baseren op ren zekrre continuïteit in het beleid, rekening-
houdend mrt dr voorzieningen, waarvan invoering redelijkerwijze te verwachten is.
In verband daarmede is bij het opstellen van de ramingen contact gezocht met des-
kundigen op de terreinen, welke door de bedoelde instanties worden bestreken.
De overheidsdiensten vinden hun basis voornamelijk in de volgende twee wetten:
I. de „Veewet" (26 nuiart 1920), houdende bri)alingen tot regeling van het Vee-
artsenijkundig Staatstoezicht (Staatsblad no. l.\'iS);

Aangezien mag worden aangenomen dat in het aantal dierenartsen bij de Mili-
taire Veterinaire Dienst geen wijziging komt is deze categorie hieronder buiten be-
schouwing gebleven.

2. de „Vleeskeuringswet" (25 juli 1919), houdende bepalingen tot wering van vlees
en vleeswaren, die voor de volksgezondheid schadelijk worden geacht (Staatsblad
no. 524).

Deze wet regelt het Veeartsenijkundig .Staatstoezicht, dat o.a. de volgende werk-
zaamheden omvat:

I. dc zorg voor de algemene gezondheidstoestand van de veestapel;
II. de ziektebestrijding;
III. de keuring van voor dc export bestemd vee en vlees.

Het Veeartsenijkundig Staatstoezicht wordt uitgeoefend door de Veeartsenijkundige
Dienst. Deze had eind 1955 30 dierenartsen in dienst.

Verwacht mag worden dat (1) de voort.gaande ontwikkeling van de diergeneeskunde,
die de bestrijding van meer ziekten mogelijk maakt en (2) de intensievere controle,
enige uitbreiding van het aantal dierenartsen, verbonden aan deze dienst noodzakelijk
zal maken. In dit verband wordt gewezen op de wettelijke voorschriften t.a.v. de
t.b.c.-bestrijding, horzclbestrijding en andere ziekten.

Naast de Veeartsenijkundige Dienst zijn cr als uitvloeisel van de Veewet nog enige
Rijksinstellingen, waarvan de aantallen daaraan verbonden dierenartsen zijn vermeld
onder de overigen (zie tabel V. 1).

Het doel der Rijksseruminrichting te Rotterdam is „de nieuwere veeartsenijkundige

gegevens, voornamelijk met betrekking tot de infectieziekten der dieren, rechtstreeks
dienstbaar tc maken aan de landbouw".

Het Staatsvecartscnijkundig Onderzoekingsinstituut tc Amsterdam heeft tot opdracht
„dc bestudering van het mond- en klauwzccrvraagstuk, om tc komen tot cen rationele
bestrijdingswijze, gegrondvest op de gegevens welke voor het onderzoek worden ver-
kregen".

Dc werkzaamheden van deze inrichtingen breiden zich o.a. door dc ontwikkeling
van dc diergeneeskundige wetenschap en de wettelijke voorschriften geregeld uit en
aangenomen mag worden, dat ook het aantal dierenartsen verbonden aan dczc in-
stellingen geleidelijk aan zal moeten worden vergroot.

Het toezicht op de naleving van deze wet is opgedragen aan dc Hoofdinspecteur cn
Inspecteurs van dc Volksgezondheid. Gezien dc uitbreiding van de werkzaamheden,
verbonden aan de uitvoering van de Veewet en Vleeskcuringswet is rekening te hou-
den met ccn toename van het aantal daarbij in tc schakelen volambtclijke dieren-
artsen. Hierbij zullen mede dc volgende factoren van betekenis zijn:

1. dc geleidelijke vervanging van dierenartsen, die het kcuringswerk in ncven-
arbcid verrichten;

ad I. Het aantal dierenartsen dat kcuringswerk verricht naast de algemene praktijk
loopt terug (258 in 1930, 140 in 1956) ; het aantal in gemeentedienst zijnde ambte-
naar-dierenartsen steeg in dczc periode van 107 tot 162 (vgl. de tabellen III. 1 en
V. 1).

ad 2. Het aantal slachtingen van dc verschillende diersoorten beweegt zich over-
wegend in opgaande lijn. In voorbereiding is cen wettelijke regeling van de wild- en
gevogcltckcuringen, welke dan eveneens onder deze diensten zullen vallen. Voorts is
een invoering van vis-kcuring reeds overwogen, terwijl ook op het gebied van kwali-
teitsonderzoek van vlees en melk nog mogelijkheden ontwikkeld kunnen worden.
Er moge aan worden herinnerd, dat cen betrekkelijk geringe stijging van de omvang
van de veestapel is ondersteld. Dit impliceert cen evenredige stijging van slachtingen
van binnenlands vee. Bovendien lijkt het niet ondenkbaar, dat dc uitbreiding van
onze bevolking en een grotere welvaart een stijging van de binnenlandse vlees-
consumptie ten gevolge zullen hebben, waardoor verschuivingen in dc verhoudingen
invoer - uitvoer en nu4kvee - slachtvee kunnen optreden.

Voor dc prognose is verondersteld, dat de uit een en ander optredende werkvcrmccr-
dcring voor dierenartsen, gezien ook het seizoenkaraktcr van de slachtingen, opge-
vangen zal worden door concentratie van slachtplaatsen, meer inschakeling van hulp-
keurmeesters en andere cfficiency-maatrcgelen.

In het licht van het bovenstaande is — mede op grond van ontwikkelingen in het
verleden - aangenomen, dat het verantwoord is dc uitbreiding van het aantal
dierenartsen bij overheidsdiensten op 20 dierenartsen fier 5-iaarlijkse periode te stel-
len (werkgemiddelde). .Ms maximale rcsp. minimale uitbrcidingsbchocftc zullen 25
resp. 15 per genoemde periode worden aangehouden.

Zowel bij enkele vormen van lager en middelbaar landbouwonderwijs als bij cnkele
instellingen ressorterende onder het nijverheidsonderwijs (o.m. slagersvakonderwijs)
zijn dierenartsen als docent werkzaam. Dit zijn echtcr vrijwel altijd nevenfuncties,
uitgeoefend naast pardculicre praktijk of ambtelijke functie. In de laatste jaren
waren hierbij een 60 a 70 dierenartsen betrokken.

De intensivering van het landbouwonderwijs zowel wat betreft spreiding als pro-
gramma zal cen vergroting van het aantal lesuren in de veterinaire vakken als gevolg
hebben, hetgeen uitbreiding van het aantal of van de omvang van deze nevenfuncties
betekent. In hoeverre op den duur hierdoor enkele volledige functies voor dieren-
artsen zullen kunnen ontstaan is thans nog niet tc overzien.

De functies bij het hoger onderwijs zijn d.iarentegen bijna steeds volledige betrek-
kingen. In deze paragraaf zal dan ook uitsluitend de ontwikkeling van het hoger
onderwijs als arbeidsterrein voor dierenartsen worden beschouwd.
Van de dierenartsen, werkzaam bij het h.o., waren in 1955 47 van de 52 verbonden
aan de Veeartsenijkundige faculteit te Utrecht. Het lijkt derhalve zinvol de be-
schouwingen te beperken tot genoemde faculteit\').
De verdere ontwikkeling houdt in het bijzonder verband met:

c. de mate waarin de overheid gelden voor het hoger onderwijs beschikbaar stelt.
ad a. Het aantal studenten.

Tabel V. 2 geeft de verhouding tussen de aantallen studenten en de aantallen aan
de diergeneeskundige faculteit verbonden dierenartsen. Deze verhouding bleek in de
vooroorlogse jaren aanmerkelijk gunstiger te zijn dan thans.

Uit onderzoekingen bij andere studierichtingen, o.a. in Delft, bleek het aantal do-
eenten en leden van de wetenschappelijke staf be trekkelijk weinig verband niet hrt
aantal studenten tc hebben. Slechts wanneer het aantal studenten per docent ccn
zeker kritisch punt oversehrijdt — dc colleges, practica e.d. niet meer te overzien
zijn — zal aanstelling van rncer docenten cn leden van de wetenschappelijke staf
volgen.

Vooruitgrijpend op het.geen hierna over de uit tc/ioc/fc-oogpunt noodzakelijke ont-
wikkeling van het aantal studenten wordt opgemerkt, valt aan te nemen, dat uit dim
hoofdr slrrhts op een geringe uitbreiding behoeft te worden gerekend. Hiernaast moet
rekening worden gehouden met een inhaalvraag als gevolg van het door dc Faculteit
geconstateerde huidig tekort van functionarissen bij dc wetenschappelijke staf.
ad b. De ontwikkeling van de wetenschap.

Deze factor zal vermoedelijk van doorslaggevende aard zijn. Tc wijzen valt o.in. op
de voortdurend verdergaande verdieping en specialisatie, welke cr o.m. toe leidde dat
op de Rijksbegroting 1957 uitbreiding met een docent cn vier leden van de weten-
schappelijke staf der faculteit wordt voorgesteld^).

\') Van dc overige 5 waren er 2 werkzaam in Wageningen, 2 in Leiden en 1 in
Nijmegen.

-) Dierenartsen, als medewerkers van de T.N.O.-organisatie werkzaam op universi-
taire laboratoria, zijn in § 4 van dit hoofdstuk opgenomen.

Dc bereidheid daartoe zal afhangen van dc algemene economische situatie en de
waardering van de door dc faculteit naar voren gebrachte wensen binnen het kader
van het door de overheid tc voeren hoger onderwijsbeleid. Voor dc onderhavige
prognose is ervan uit,gegaan, dat dc overheid in staat cn bereid zal zijn de voor
noodzakelijke personeelsuitbreidingen benodigde gelden beschikbaar tc stellen.
Op grond van het bovenstaande lijkt ecn voortgaande groei van het aantal bij hoger
onderwijsinstellin,gen werkzame dierenartsen aannemelijk. De meest waarschijnlijke
toename wordt op 6 per 5-jaarlijkse periode aangehouden, dc minimale en maximale
op 5 resp. 7 voor genoemde periode.

Met nadruk wordt erop gewezen, dat ecn dergelijke ontwikkeling vermoedelijk achter
zou blijven bij de behoefte welke zou ontstaan indien de verwachte zeer sterke ont-
wikkeling van het totaal aantal studenten tot ccn evenredige groei van het aantal
veterinaire studenten zou leiden. Op dit punt wordt in hoofdsuk X e.v. nader in-
gcgaan.

4. Semi-üverheids- en particuliere instellingen cn diensten.
Hierbij vallen o.a. te onderscheiden:

De sanering van de veestapel is, zoals reeds eerder werd medegedeeld, toevertrouwd
aan de Veeartsenijkundige Dienst. Deze dienst kan aan de met de Stiehting van
de Landbouw gelieerde Provituiale Gczondheid.sdiensten, die na dc tweede wereld-
oorlog in alle provincies zijn in.gesteld, de uitvoering van bepaald wettelijke voor-
schriften overlaten. Deze diensten staan onder diergeneeskundige leiding en houden
zich vooral bezig met hetgeen in samenwerking met de dierenartsen in de provincie
moet geschieden om de veestapel te saneren en produkticver tc maken. Daarnaast zijn
de abortus-bestrijding, de organisatie van de voorbehoedende mond- en klauwzeer-
entin.gen belangrijke wcrkobjecten der P.G.D.\'s, terwijl bestrijding van mastritis,
pluimvee- en varkensziekten in de toekomst aanmerkelijk grotere activiteit zullen
vragen. Zo hebben de provinciale gezondheidsdiensten o.ni. tot taak de uitvoering
van de tuberculosebestrijding en horzelbestrijding. Eind 19.5fj waren 52 dierenartsen
volledig bij de provinciale gezondheidsdiensten werkzaam, tegen 47 in 1955 en 42
in 1952.

Voorzover thans is te overzien, worden de administratieve, organiserende en contro-
lerende werkzaamheden ten aanzien van de kunstmatige in.seminatie in nevenfunctie
verricht. Zo waren dc .secretarissen van de Provinciale Gonunissies voor Kunstmatige
In.scininatic cn de directeuren van dc Provinciale Cïezondheidsdicnsten in de meeste
.gevallen dezelfde personen. Dc werkzaamheden breiden zich uit, zodat ecn aantal
dierenartsen volledig in dienst der K.1.-verenigingen komt, terwijl werkvermeerdering
in parttime verband voor cen aantal dierenartsen is te verwachten.

Bij dc overige instituten en instellingen is een veertigtal dierenartsen betrokken. Tc
noemen vallen o.a. het Instituut voor Moderne Veevoeding, „dc Schothorst"; het
Rijkslandbouwproefstation tc Hoorn; dc Koninklijke Vereniging „Het Nederlandse
Trekpaard"; het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek T.N.O. en instellingen in
overig T.N.O.-verband; verschillende mclkcontrolc-stations alsmede dc veevoeder- en
farmaceutische industrie; verzekeringswezen.

De vooruitzichten voor dierenartsen zijn in de hier besproken sector „scmi-overheid
en particuliere instellingen en diensten" onzeker. Uitbreiding valt slechts te ver-
wachten bij een intensivering der werkzaamheden. Gezien de ontwikkeling in dc
periode 1930—1955 moet deze wel waarschijnlijk worden geacht. Het werkgemiddel-

de is aangehouden op 10 per 5-jarige periode. Bij de minimuniraming is ondersteld
dat gemiddeld 8 en bij de maximumraming gemiddeld 12 dierenartsen extra per
5-jaarlijkse periode nodig zijn.

5. Samenvatting van de vooruitzichten voor het ambtelijk, semi-ambtelijk en parti-
culier dienstverband.

In tabel V. 3 worden voor de hierboven besproken categorieën uitbreidingsbehoefte
samengevat. Daarbij zijn, evenals voor het vrije beroep, wederom het werkgcmiddelde,
de maximum- en minimumraming gegeven.

Onderstaande tabel VL 1 geeft een samenvatting van de hierboven voor de onder-
scheidene arbeidsterreinen nader aangeduide groeiende behoefte aan dierenartsen.

Het lijkt gewenst hierop nader in te gaan. Voor wat de minimumgrens aangaat, valt
te wijzen op de groei van het aantal dierenartsen in de afgelopen jaren bij een blijvend
tekort. Dit laatste komt o.m. tot uitdrukking in de bestaande vacatures in ambtelijke

functies. Bedoelde minimale ontwikkeling representeert een toekomstige jaarlijkse
groei met 10 dierenartsen, tegen gemiddeld 30 in de periode 1952—1956 en 17 in
de periode 1940—1956. In zoverre lijkt de onderhavige raming inderdaad aan de
minimale kant. Groter onzekerheid is er ten aanzien van de maximumraming, welke
is gebaseerd op de ontwikkeling naar in diergeneeskundig opzicht optimale artsen-
dichtheid en waarbij „als ideaal is te stellen niet te omvangrijke praktijk,gebieden, waar-
in alle werkzaamheden welke tot de diergeneeskunde in uitgebreide zin behoren, door
de dierenarts worden uitgevoerd". (Tijdschrift voor Diergeneeskunde, blz. 35, 1948).
Niet ondenkbaar is evenwel dat dc onderstelde maximale ontwikkeling, en in het
bijzonder het tempo daarvan, zou kunnen leiden tot niet aanvaardbare gevolgen
voor het inkomen der in het vrije beroep werkzame dierenartsen. Het tussen minimum-
en maximumraming gelegen wcrkgemiddelde kan daarom bij het huidige gebrekkige
inzicht vermoedelijk als de „veiligste" veronderstelling worden aangemerkt.

Bij het onderzoek bleek dat bij enkele takken van dienst een tekort aan dierenartsen
bestaat, o.m. tot uiting komend in enige vacatures en in het feit dat verschillende
65-jarige cn oudere dierenartsen zich nog in ambtelijke functie bevinden.
Het inschakelen van oudcrejaarsstudcntcn voor bepaalde werkzaamheden zou erop
kunnen wijzen, dat ook bij de particuliere praktijk nog wel enige „ruimte" is.
Deze situatie lijkt in strijd met het eveneens wel gesignaleerde

In de jaarvergadering 1956 van de Maatschappij voor Diergeneeskunde werd ge-
wezen op het aantal pas afgestudeerden dat nog zonder vaste werkzaamheden is.
In dit verband wordt het volgende opgemerkt.

Volgens het Jaarboekje 1956 waren er rond december 1955 37 mannelijke pas afge-
studeerden in militaire dienst dan wel beschikbaar voor waarneming. Daarnaast was
van 26 afgestudeerden niet bekend of zij op dat moment van hun bevoegdheid tot
uitoefenen van een praktijk gebruik maakten. In december 1956 waren deze aan-
tallen 50 (waarvan 30 in 1956 afstudeerden), resp. 15. In beide jaren dus een reserve
van circa 65 dierenartsen, of circa 6,5% van het aantal werkzame dierenartsen.
Hoewel een dergelijk aantal in ccn tijd van full-employment op het eerste gezicht
vrij groot lijkt, dient hierbij het volgende niet uit het oog tc worden verloren:

a. Van de pas afgestudeerden zal altijd een zeker contingent zich in militaire dienst
bevinden. Volgens dc laatste gegevens van het C.B.S.\') hadden in 1955 van de 425
mannelijke studenten van dc diergeneeskundige faculteit 32% nog hun militaire
dienstplicht te vervullen. Een deel daarvan zal dit wcllicht nog tijdens dc studie
doen, doch men kan globaal stellen dat circa 20 k 25% van de afstuderenden na hun
studie eerst in militaire dienst treden. Bij een ca. 2-jarige dienstplicht cn 50 ä 60
afgestudeerden per jaar betekent dit dat continu 20—30 dierenartsen onder dc wa-
penen zijn.

b. Gedurende het .gehele jaar zal een res<\'rve (vnl. voor de praktizerende dieren-
artsen) aanwezig moeten zijn voor waarneming in .gevallen van ziekte en vakantie.
Dit aantal kan men veilig op circa 20 of 2% van het totaal aantal werkzame dieren-
artsen stellen.

c. Er zal veelal een tijdsruimte li.ggen tussen afstuderen en vestiging, resp. in mili-
taire dienst treden (en afzwaaien) en definitief gaan uitoefenen van de beroeps-
arbeid, overgang van de ene naar de andere functie e.d.

d. Dc bestaande vacatures resp. verkapte vacatures door langer aanblijven van
65-jarigen, hebben nogal eens betrekking op funcdes in dc ambtelijke sfeer, waarvoor

ervaring in de praktijk is vereist. (Aangenomen kan voorts worden dat deze functies
op vele pas afgestudeerden weinig aantrekkingskracht uitoefenen).

e. Juist in dc afgelopen jaren was het aantal afstudcrcndcn relatief groter als .gevolg
van dc vele ingeschrevenen in dc eerste na-oorlogse jareti (zic tabl X. 1). Dc ge-
noemde frictie-vcrschijnsclen zullen daardoor in deze jaren sterker optreden.
/. Dc indruk bestaat dat voor een aantal ])raktizcrende dierenartsen — vooral oudere
— de huidige praktijk tc omvangrijk en tc zwaar is. Verlichting door in.schakcling
van jongere medewerkers lijkt hier in ruimere mate mogelijk. Dc toeneming van het
aantal associaties zou op ccn ontwikkeling in deze richting kunnen wijzen\').

1. cr steeds cen aantal dierenartsen zal zijn dat nog geen „vaste bestemming" heeft
gevonden als gevolg van militaire dienst, waarneming cn frictic-vcrscliijnsclcii;

2. voor openvallende vacatures niet altijd oinniddcllijk geschikte dierenartsen be-
schikbaar zullen zijn.

Waar het zowel voor I als 2 thans om betrekkelijk geringe aantallen gaat, lijkt het
verantwoord de huidige totale „markspositic" als evenwichtig tc kenmerken-). Voor
de in de onderhavige studie beoogde globale ramingen behoeft dan geen rekening te
worden gehouden met tekorten of overschotten.

b. beëindiging van beroepsarbeid door pensionering of neerleggen van de praktijk;

Cijfers betreffende dc sterftekansen van dierenartsen zijn niet bekend. Een summier
onderzoek hiernaar aan dc hand van dc Diergeneeskundige Jaarboekjes over 1948—
1952 leidde tot dc conclusie dat de sterftecijfers van deze groep vermoedelijk niet veel
van die van dc gemiddelde Nederlander zullen afwijken. In dc hiernavolgende bere-
kening is derhalve niet dc laatstbckcndc sterftetafels gewerkt\'").

Zowel voor factor a als voor factor b was het vaststellen van dc leeftijdsopbouw van
het corps dierenartsen noodzakelijk. Bij dc Maatschappij voor Diergeneeskunde zijn
niet dc geboortejaren doch wcl de jaren van afstuderen bekend. Stelt men op grond
van dc ervaringscijfers de gemiddelde Iccftijtl van afstuderen bij dc vooroorlogse gene-
ratie oj) 25 jaar^) cn die van dc na-oorlogsc oj) 27 jaar, dan verkrijgt men onder-
staaiulc gemiddelde leeftijdsopbouw (opgesteld aan dc hand van de gegevens van
het Jaarboekje 1957 voor eind 1956).

Hiermede wordt niet ontkend dat binnen deze „arbeidsmarkt" zekere sjjanningen
bestaan, in de onderwijs- cn ambtelijke sfeer tenderend naar een tekort, in het
vrije beroep tenderend naar ccn klein overschot van dierenartsen.

\'■\') Sterftetafels voor Nederland, afgeleid uit waarnemingen over de periode 195Ü—
1952.

Dczc uitkomst wijkt af van die welke voor medici werd gevonden. Voor
deze groep beroepsbeoefenaren blijkt nl. de sterftekans 1,9 maal zo hoog te zijn
als voor de gemiddelde mannelijke Nederlander in overeenkomstige leeftijds-
klassen. (Vgl. Verdoorn en Van der Maden „Enige gegevens betreffende de toe-
komstige behoefte aan medici". Den Haag 1952, p. 35).

Geraamde leeftijdsolibouw der in Nederland werkzame dierenartsen, december 1956.

Ter berekening van de vervanging.sbelioefte, ontstaan door de onder a en b genoemde
factoren, kan men van verschillende veronderstellingen uitgaan.

Gemiddeld zullen alle dierenartsen op 65-jarigc\') leeftijd worden geijensioneerd clan
wel hun praktijk neerleggen. Dat wil zeggen eind 19()9 zal de gehele groep 52-
jarigen en ouderen zich hebben teruggetrokken van dc arbeidsmarkt, totaal blijkens
bovenstaande tabel .320, terwijl van de overigen en dc nog af te studeren dieren-
artsen ca. 45 wegens overlijden zullen moeten worden vervangen. Totaal 305 in 13
jaar of gemiddeld per jaar 28.

Circa 1/3 der dierenartsen werkt, zoals eerder werd aangetoond, in ambtelijk ver-
band^). Van dc overige 2/3 wordt aangenomen dat zij gemiddeld 5 jaar langer
doorwerkt. Dc vervangingsbehoefte is dan globaal tc stellen op
158 1/3 X 162 -I- 45 = 257, of per jaar 20.

Aangenomen kan worden, dat hct neerleggen van de praktijk o.m. bepaald zal worden
door dc financiële voorzieningen, welke men op basis van dc uitkomsten van de be-
roepsarbeid heeft kunnen treffen. Mede gelet op dc cmzekerheid daaromtrent lijkt
het wenselijk ook t.a.v. de vervangingsbehoefte een werkgcmiddelde aan te houden.
Dit is gesteld op 24 dierenartsen per jaar.

Door dc zeer gespecialiseerde studie is een overgang naar een werkkring buiten de
veterinaire sfeer over hct algemeen slechts nio,gelijk na een langdurige andere studie.
Ilct aantal dicrcnart.sen, dat hiertoe overgaat, is hierdoor begrijpelijk zeer gering.
Hct Jaarboekje 1956 vermeldt 10 dierenartsen met een ander beroep. Ook indien
men de vrouwelijke afgestudeerden, die i.v.m. huwelijk haar beroepswerkzaamheden
beëindigen, tot deze groep telt, blijkt de vervangingsbehoefte uit dien hoofde nog een
bijna te verwaarlozen factor tc zijn.

Voor dc oorlog vond een relatief belangrijk aantal dierenartsen emplooi in Indonesië.

\') Hierbij is afgezien van hct feit dat hoogleraren eerst op 70-jarigc leeftijd hun
ambt neerleggen.

Aangenomen is eenzelfde leeftijdsopbouw bij hct ambtelijk als bij het niet-
ambtelijke deel van het totale corps dierenartsen.

Het Rapport-Limburg vermeldde voor Indonesië, Suriname en de Antillen in 1930
een aantal van 90.

Hiervan waren er 16 sedert 1946 afgestudeerd; hun emigratie bleek vooral in de
laatste jaren te hebben plaatsgevonden. Met betrekking tot de verdere emi,gratie-
mogelijkheden valt weinig te zeggen. Niet ondenkbaar is dat de in een aantal landen
bestaande stringente bepalingen m.b.t. de uitoefening der praktijk zullen worden
verzacht cn ook elders nog aantrekkelijke emigraticmogclijkheden worden gevonden.
Voorshands lijkt het gerechtvaardigd voor de factoren c en d het werkgemiddelde op
\'l en de maximale, resp. minimale raming op 3 resp. 2 aan te houden. Hiermede
wordt derhalve dc totale vervangingsbehoejte per jaar gesteld op;
werkgemiddelde 26 met als maximale en minimale raming 31 rcsp. 22.

Uit dc voorgaande hoofdstukken valt thans cen totaalbeeld op te stellen van de moge-
lijke toekomstige behoefte aan afstuderende dierenartsen.

De gemiddelde behoefte aan afstuderende dierenartsen valt voor de komende periode
tot 1970 derhalve te stellen op 42 (werkgemiddelde) per jaar, terwijl de gemiddelde
minimale resp. maximale behoefte op 32 resp. 51 kan worden gesteld.

Bij deze ontwikkelingsmogelijkheden zou het totale dierenartsencorps in 1970 rond
1225 werkzame dierenartsen omvatten; dc minimum ontwikkeling zou leiden tot
1140 dierenartsen, dc maximale ontwikkeling tot 1285 dierenartsen. Ter vergelijking
diene dat het corps einde 1956 totaal 1016 leden telde (vgl. grafiek VI. 1).

Bij de raming van het toekomstig aanbod zijn de onzekerheidsmarges voor wat dc
ontwikkeling op lange termijn betreft, zoals nader zal blijken, nog groter dan bij de
prognose voor de behoefte.

Bij de ramingen van het te verwachten aanbod kan men zich baseren op het aantal
afstuderenden aan de Utrechtse faculteit. De enkele in het buitenland afgestudeerde
dierenarts, die zich hier vestigde, kan men voor het verleden verwaarlozen. Ook bij
mogelijk sterkere Europese integratie, waarbij universitaire diploma\'s over en weer
erkend kunnen worden, zal vermoedelijk in dc toekomst vooralsnog geen noemens-
waardige toestroming van elders zijn te verwachten.

Tabel X. 1 geeft een beeld van het aantal afgestudeerden in de periode 1920—1955.
Voor wat de komende jaren betreft kan men zich een voorlopig beeld van het aantal
afstuderenden vormen aan de hand van het aantal eerstejaars dat zich in de afge-
lopen jaren heeft laten inschrijven .In dit verband wordt opgemerkt:

a) Mede door verzwaring van het programma is de gemiddelde studieduur thans
langer dan vóór de 2e wereldoorlog, toen 2/3 der eerstejaars de studie binnen
8 jaar met succes afsloot^).

b) De uitval was enkele jaren procentueel wat groter dan vóór dc oorlog, doch is
sindsdien weer vrijwel op hetzelfde peil gekomen. Men blijft dus kennelijk langer
studeren met wellicht eenzelfde resultaat.

Voor onze ramingen betreffend het aantal te verwachten afstuderenden lijkt het ver-
antwoord ervan uit te gaan, dat 2|3 van de eerstejaars t.z.t. het dierenarts-diploma
behaalt en de gemiddelde studieduur ca. 8 jaar bedraagt. In de periode 1945—1956
werden 1051 eerstejaars ingeschreven; deze lichtin.gen zullen derhalve 2/3 x 1051 =

\') Vgl. F. Th. van der Maden, „Studieduur en leeftijd bij afstuderen" („Universi-
teit en Hogeschool", januari 1957).

b) Ontleend aan: BerekcninKcn omtrent de toekomstige omvang van het Neder-
lands Hoger Onderwijs en de aantallen afstuderenden 1956 1970, Zeist 195()

700 dierenartsen leveren. Aannemende dat de afstuderenden van deze lichtingen eerst
na de cursus 1950/1951 hun studie afsloten, blijken in 1955/1956 410 van de 700
Inmiddels te zijn afgestudeerd. In de na 1956/1957 komende 7 jaar zijn van deze
lichting dan nog 290 afstuderenden of geiniddcld 41 per jaar te verwachten. Voor-
zover de genoemde aantallen verhoogd of verlaagd zouden moeten worden door het
vertraagd afstuderen van nog eerstejaars studenten uit dc jaren vóór 1945 dan w(4
uit de eerste jaren na de ooilog, is aangenomen, dat deze eventuele verschuivingen
worden gecompenseerd doordat van de later ingeschrevenen in feite w(l cen aantal
binnen 8 jaar zal afstuderen. Het lijkt derhalve verantwoord voor de periode /.9.\')7/\'.5fi

l9f>3\\C)4 te rekenen op gemiddeld 41 afstuderende dierenartsen per jaar.
Het aanbod van afstuderende dierenartsen in de jaren nk 1964 zal in het bijzonder
afhangen van dc ontwikkeling van het aantal eerstejaars in de komende jaren. Om-
trent dit laatste valt weinig tc voorspellen. Rekening moet nl. worden gehouden met
cen vrij snelle groei van het totale aantal eerstejaars, enerzijds op grond van dc groei
van dc bevolking, anderzijds als .gevolg van dc relatief grotere belangstelling voor
het v.h.m.o. cn hoger onderwijs\'). Voorzover deze ontwikkeling tot cen evenredig
grotere toeloop naar dc diergeneeskundige faculteit zou leiden, zou t.z.t. een aan-

2. „Een verkenning dcr economische toekomstmogelijkheden van Neder-
l.md, 1950—1970" (Den Haag 1955).

3. Berekeningen omtrent de toekomstige omvang van het Nederlands hogci
onderwijs en dc aantallen afstuderenden 1956—1970" (Zeist, 1956).

merkelijk groter aantal afstuderenden te verwachten zijn. Tabel X. 2 geeft daarom-
trent een eerste indruk. In de daar opgenomen vooruitberekeningen is voorshands
verondersteld dat het aantal der eerstejaars diergeneeskunde een constant aandeel van
het totaal aantal eerstejaars zal blijven uitmaken (t.w. 1,6% van de mannelijke en
0,9% van de vrouwelijke eerstejaars). Het aantal eerstejaars zou dan de 100 aan-
merkelijk overschrijden, terwijl het aantal afstuderenden in dat geval tot 85 per jaar
zou kunnen oplopen. Op deze mogelijke ontwikkeling wordt in het volgende hoofdstuk
nader ingegaan.

.Stellen wij de eerder vermelde progno.ses betreffende behoefte en aanbod tegenover
elkaar dan blijkt het volgende:

a. behoefte 1956—1970, gemiddeld per jaar
wcrkgemiddekle 42, minimum 32, maximum 51.

Het voor de periode 1957/\'58—1963/\'64 verwachte gemiddelde aanbod blijkt op
hetzelfde niveau als het werkgcmiddelde voor de behoefte te li.g,gen, zodat men moet
constateren dat over deze periode als geheel weinig plaatsingsmoeilijkheden te ver-
wachten zijn.

Hierbij moet echter worden aangetekend, dat door de vrij sterke schommelingen in
het jaarlijks aant.tl afstuderenden, zich frictievcrschijnselen kunnen voordoen.
Anderzijds is ook de vraagfactor geen constante grootte; zo zal bijv. het tempo van
dc afvloeiing van de 65-jarigen en ouderen niet alleen afhankelijk zijn van de leeftijds-
oi)bouw van deze groep, maar tevens worden beïnvloed door het al of niet aanwezig
zijn van geschikte opvolgers (vgl. ook hoofdstuk VII).

Indien men de maximum- en minimumbehoefte-ramingen beschouwt als dc grenzen
waarbinnen de min of meer elastische vraag om het werkgcmiddelde schommelt, dan
lijkt het verantwoord te concluderen, dat, afgezien van de enige frictieverschijnselen,
tot 1964 zich geen grote plaatsingsmoeilijkheden zullen voordoen. Een zich enigermate
.aanpassende uitvoering van reeds voorziene uitbreiding van hct aantal dierenartsen
in het vrije beroep of in ambtelijk of ander dienstverband, zou dit soort oneven-
wichtigheden grotendeels kunnen elimineren.

Crotere onzekerheid bestaat cr, gelijk reeds gezegd, m.b.t. het overschot van afgestu-
deerden na 1963. Zou het aantal eerstejaars voor diergeneeskunde zich ontwikkelen
overeenkomstig dc verwachte totale groei van het hoger onderwijs, d,m valt te vrezen
dat het aanbod van dierenartsen t.z.t. de behoefte hier te lande aanmerkelijk te boven
zal gaan (vgl. tabel X. 2, vooruitbcrekeningen).

Of dit laatste het geval zal zijn staat intussen geenszins vast. Enerzijds bestaat de
mogelijkheid dat (bijv. door dc toenemende verstedelijking van de bevolking of an-
dere factoren) de relatieve belangstelling voor de veterinaire studie bij de totale
ontwikkeling van hct hoger onderwijs ten achter blijft. Aan de andere kant is het
geenszins ondenkbaar dat op langere termijn, d.w.z. 1970, dc plaatsingsmogi-lijk-
heden de in deze studie gestelde maximumbchoefte tc boven zal gaan. Te denken
valt o.m. aan verdergaande uitbreiding van dc veestapel, intensiever diergeneeskun-
dig bemoeiingen met de veestapel op grond van medische mogelijkheden en/of wette-
lijke bepalingen, mecr mogelijkheden in dc kleine huisdierenpraktijken. De financiële
uitkomsten van de veehouderij cn zich wijzigende inzichten bij dc veehouders zijn
hier uiteraard van grote invloed. Voorts is het niet onmogelijk dat de jilaatsings-
mogelljkheden in hct buitenland aanmerkelijk kunnen worden verruimd.
Voor het geval de verhoudingen zo komen te li.ggen, dat t.z.t. niet alle afstuderende
dierenartsen plaatsbaar zijn, zal moeten worden nagegaan op welke wijze de toeloop
tot de diergeneeskundige faculteit kan worden afgeremd. Hier valt in de eerste plaats
te wijzen op de noodzaak van een goede voorlichting van a.s. studenten met betrek-
king tot de maatschappelijke vooruitzichten bij hct aanvatten van dc diergeneeskun-
dige studie.

Gezien de aard van het universitaire studieprogramma en de daaruit voortvloeiende
binding aan laboratoria, practica e.d. lijkt het wenselijk op de mogelijke betekenis
van de hiervoor vermelde uitkomsten voor de inrichting cn omvang der diergenees-
kundige faculteit nader in tc gaan.

Zou men uitgaan van de hiervoor geraamde ontwikkelingsmogelijkheden aan de
behoefte-zijde, dan zal het nodig zijn in elk geval rekening tc houden met de ma.xi-
mum raming. Deze wordt voor de periode 1956—1970 op 50 afstuderenden per jaar
gesteld. Rekeninghoudend met het eerder vermelde rendement onderstelt dit gemid-
deld 3/2 X 50 = 75 eerstejaars. In feite zal het aantal voor de faculteit als eerste-
jaars tc beschouwen studenten hoger li.g.gen door de in de studie optredende ver-
traging. Het aantal ware daartoe op 100 aan tc houden.

Dc vraag rijst intussen in hoeverre nog rekening dient te worden gehouden met het
volgende:

1. Bouw en inrichting ener faculteit zullen mede rekening moeten houden met toe-
komstige, moeilijk voorzienbare ontwikkelingen op langere termijn. Het lijkt wel
waarschijnlijk dat zich na 1970 nog een verdere ontwikkeling van dc behoefte zal
openbaren. Deze behoefte zal dan boven 75 eerstejaars en 50 afstuderenden per
jaar uitgaan. In welke mate valt thans niet tc voorzien.

2. Het is geenszins ondenkbaar, dat het aantal eerstejaars als .gevolg der in de
vorige hoofdstukken genoemde omstandigheden reeds vrij spoedi.g aanmerkelijk
boven dc 75 zal uitstijgen. In tabel X. 2 zijn zelfs jaren met 130—150 eerstejaars-
inschrijvin.gen voorzien; het aantal „facultaire eerstejaars" zou dan wel tot 175—
200 kunnen stijgen.

Gezien de karakter van deze studie moge met deze opmerkin.gen over de samenhang
tus.sen behoefte en aanbod van diergeneeskundige studenten èn de inrichtin.g der fa-
culteit worden volstaan.

Vraa.gt men zich tenslotte af wat de betekenis en waarde van de in dit rapport ver-
vatte bcrckcnin.gen cn beschouwin.gen is, dan zal men zich dienen te realiseren dat de
uitkomsten in geen enkel opzicht cen taakstellend karakter hebben. In zoverre als
de analyses en vooruitbcrekeningen evenwel inzicht .geven in:

1. dc mógelijke .gevolgen vari een bèp.-iald ihschrijvln.gsnivèau voor het toekomstige
aanbod van dierenartsen;

2. de ontwikkeling van de vraag naar dierenartsen bij bepaalde veronderstellingen
t.a.v. omvang en niveau van de diergeneeskundige voorzieningen,

zullen dc uitkomsten onderwijs- en beleidsinstanties bepaalde aanknopingspunten
kunnen bieden bij het bepalen van een eigen standpunt terzake. Deze vermeerdering
van inzicht in dc toekomstige „marktpositie" der dierenartsen zou ertoe kunnen bij-
dragen, dat tijdig de vereiste voorzieningen worden getroffen om onjuist geachte ont-
wikkelingen tc voorkomen c.q. tc corrigeren.

Het schijnt voor tc komen dat bepaalde kanaries niet willen zingen, noch bij da.g,
noch bij nacht. Dank zij Dr. A. Bachrach, een dierenarts uit Philadelphia, kan dit
euvel nu verholpen worden. Een da.gclijkse dosis van 0.00065 gr. methyltestostcrone
verdund met glucose en toc.gediend in cen kwart theelepel hardgekoote eidooier
maakt de dieren zanglustig. Men moet cr echter wel rekening mee houden dat vrou-
welijke dieren vermoedelijk geen eieren meer zullen leggen.

Het trivalent salmonella pullorum-antigcen voor dc snelle agglutinatiemethode, ver-
vaardigd door de Rijksseruminrichting te Rotterdam onder partijnununer 92 voldoet
aan de te stellen eisen en is door de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst tot
1 juni 1959 voor toepassing geschikt verklaard.

Verschenen is de 5e aanvulling op de 7e druk van de Veewet in de Schuurman en
Jordens\' editie, uitgave N.V. W. E. J. Tjeenk Willink te Zwolle.

Vandemark uit Illinois rapporteerde op een K.I.-congres in .Amerika over een
nieuwe verdunner, waarmee zaad gedurende vrij lange tijd bij kamertemperatuur be-
waard kan worden.

De verdunner bestaat uit: 20 gr. natriumcitraat, 2,1 gr. natriumcarbonaat, 0,4 gr.
kaliumchloride, 3,0 gr. glucose en 3.0 gr. sulfanilamid. Dit mengsel wordt in 1 Itr.
gedestilleerd water onder verwarming tot het kookpunt opgelost en daarna tot kamer-
temperatuur afgekoeld. Vervolgens wordt 10 min. lang Coj gas door de oplossing
gevoerd tot de pH tot 6.35 is gedaald. Daarna worden antibiotica en 110 cc verse
kippeëidooier toegevoegd. De verdunning volgt onmiddellijk na het zaadvangen. Hier-
bij worden hoogstens 2 cc grote ampullen met 1 —1.3 cc verdund zaad gevuld. De
ampullen mogen niet groter zijn omdat anders Coa afgifte plaats vindt. De gesloten
ampullen kunnen bij kamertemperatuur bewaard worden.

Het principe van deze methode is dc C02 waardoor de beweging der Spermien tegen-
gegaan wordt. Soortgelijke omstandigheden zouden voorkomen in dc epididymus.
De bevruchtingsresultaten waren met 2—6 dagen oud zaad beter als met het op
normale wijze met eidooier-eitraat verdunde zaad.
Men hoopt op bewaringstijden tot 1 maand.

Vol.gens Baicr (München) herft Weidhas bij een onderzoek van 10.000 d.m.v.
K.I. .geboren kalveren aangetoond dat de .geslaehtsverhouding verband houdt met de
ouderdom van het gebruikte zaad. Hoe ouder het zaad, hoe meer vrouwelijke dieren
geboren worden.

Aan de internationaal bekende bioehemieus Prof. Dr. Vincent du V i g n e a u d
van de Cornell Universiteit is het gelukt, ren van de hormonen van de arhtrrkwab
van hrt hypofyse, n.1. hrt vasoprrssine, synthetisch te bereiden.

Tot dusver werd dit hormoon bereid uit de hcrsenaanhangsels van slachtdieren. Het
verhoogt de bloeddruk en prikkelt de spontane bewegingen van dc maag- cn darm-
musculatuur en van de blaas en galwegen.

Prof. du Vi.gneaud verwierf destijds de Nobelprijs voor zijn synthese van een
ander hypofysehormoon van de achterkwab, het oxytocinc, dat dc uterus tot samen-
trekking brengt en zog-stuwend werkt.

Bezinning over het bestrijden van insekten. Dr. C. J. Brie j èr; T.N.O. Nieuws 13,
63, \'58.

Aangezien Dr. C. J. B r i e j è r. Directeur van de Plantenziektekundige Dienst te Wa-
geningen, in bovengenoemd artikel waardevolle opmerkingen maakt over dc mensen
die onderzock verrichten lijkt het gewenst het volgende hieruit aan te halen:
„Zoals de meeste biologen ben ik al jong begonnen met het bekijken van plantjes
cn beestjes. Tijdens mijn schooljaren, zo omstreeks dc eerste wereldoorlog, zwierf ik
vaak met schepnet en visemmcrtje in de omgeving van Leiden rond. Soms kwam ik
dan twee mannen tegen, een kleine en een grote, beiden met ecn zwarte flambard
en steeds in een druk gesprek gewikkeld. Van hun gesprekken zou ik waarschijnlijk
ook nu nog weinig begrijpen, want de kleine was de Leidse hoogleraar Ehrenfest, dc
grote was Einstein. Toch heb ik een uitspraak van Einstein als uitgangspunt van mijn
voordracht gekozen: „Try not to become a man of success, but rather try to becomc
a man of value". Een succesvol mens is iemand die bij zijn medemensen in ecn goed
blaadje staat, die gezien is, gevierd cn populair. Een waardevol lid van de maat-
schappij wordt daarentegen soms zwaar gekritiseerd en verguisd. Dit heeft ook menig
groot man in de wetenschap ondervonden. In onze tijd wordt steeds meer gejaagd
op succes, maar het is de wetenschappelijke onderzoeker onwaardig. Hij dient niet
tc streven naar succes, maar naar het benaderen van de waarheid.
Ik heb altijd veel belangstelling gehad voor de inzichten van mensen, die zich ver-
diepen in de problemen van hun tijd en die de gave bezitten, hun gedachten duidelijk
te formuleren. Het is dan ook zeer nutti.g, hun uiteenzettingen zorgvuldig te over-
wegen. Dat is soms niet prettig, hetgeen bijvoorbeeld blijkt uit wat dc Spaanse wijsgeer
OrtegayGasset zegt over onderzoekers in zijn bock „Dc opstand der horden".
Men kan het vinden in het 12e hoofdstuk, getiteld „De barbaarsheid van het specia-
lisme". O r t e g a betoogt daarin dat wetenschappelijke onderzoekers allen op cen be-
paald en beperkt terrein van de wetenschap werken. Zij zijn allen specialisten. Hij
wenst hen echter geen geleerden tc noemen. Zij zijn geen geleerden, omdat zij vol-
konien onkundig zijn van alles, vvat niet binnen hun speciale terrein valt. Maar zij
zijn ook geen onwetenden, want zij zijn „mannen van de wetenschap" en kennen
hun brokstukje van het heelal heel goed. „Wij zullen dus moeten zeggen dat zo
iemand ecn ónwetende-geleerde is en dit is cen buitengewoon ernstig iets, want het
houdt in dat hij iemand is, die zich in alle vraagstukken waarvan hij niets weet zal
.gedragen niet als cen onwetende, maar met de aanmatiging van iemand die op zijn
eigen gebied een geleerde is". Aldus O r t c g a.

Zijn grote bezorgdheid over onze cultuur bracht hem soms tot scherp sarcasme en
wij mo,gen ons dus wel afvragen, of hij niet overdreef. Laat ons daarom eens tc rade
gaan bij cen man, die wij niet van te grote heftigheid zullen verdenken: Al bert
Schweitzer. In zijn boek „Verval en wederopbouw der cultuur" vinden wij het
volgende: „Vroeger was elk wetenschappelijk mens tegelijk een denker, die iets be-
tekende in het algemeen geestelijk leven van zijn tijd. Onze tijd heeft het vermocht,
tussen wetenschap en denken cen scheiding aan tc brengen. Daarom bestaat bij ons
nog wel vrijheid van wetenschap, maar bijna geen denkende wetenschap meer".
•Aldus Schweitzer.

Deze dingen werden al ruim derti,g jaar geleden geschreven, maar cr is intussen
weinig veranderd. De wetenschappelijke onderzoekers dreigen integendeel steeds meer
opgesloten te raken in hun specialisatie, als bijenlarven in hun cel. De contacten tus-
sen onderzoekers op verschillend gebied worden steeds moeilijker. Het beeld van
de honingraat dringt zich telkens aan ons op: hokjes, hokjes en nog eens hokjes. De
wijde horizon ontbreekt. Onze technocratische cultuur is koud, dor en in hoge mate
oppervlakkig. Wij zijn enorm knap met velerlei instrumenten, met cijfers, formules

en grafieken, maar, zoals O r t e g a in cen van zijn andere boeken opmerkt, het denken
raakt uit de mode. In mijn voordracht over resistentie heb ik betoogd, dat er een
geestesgesteldheid en cen inzicht nodig zijn, die ik bij vele onderzoekers mis. Er is mij
gevraagd, dit nader toe te lichten. Ortega, Schweitzer en vele anderen hebben
al lang geleden de aandacht hierop gevestigd en zij deden dit veel beter en duidelijker
dan ik ooit zal kunnen doen. Deze materie is voor een ieder toegankelijk en ik raad
speciaal wetenschappelijke onderzoekers aan, zich erin te verdiepen en hieruit dc
nodige conclusies tc trekken.

De omvang van dc wetenschap is zo groot, dat niemand het geheel meer kan be-
heersen en specialisatie is dan ook onvermijdelijk. Maar het mag geen geïsoleerde
specialisatie zijn. Dc protoplaten in plantencellen zijn alle met elkaar verbonden door
levende draden, de Plasmodesmen. Ook de specialisten in hun hokjes moeten door
levende draden zijn verbonden en hiermede bedoel ik niet dc telefoon. Het moet een
geheel ander soort kabel zijn, waarvan dc hoofdadcr van wijsgerige aard is.
Wellicht zullen sommigen over dczc opvatting dc wenkbrauwen fronsen, vooral onder
de beoefenaars van de toegepaste wetenschappen. Dezulken zou ik sterk willen aan-
raden het in 1951 verschenen bock van De F roe te lezen, getiteld „Van waar-
neming tot oordeel", cen meesterwerkje van honderd bladzijden. De F r o e noemt
wijsbegeerte niet zozeer cen terrein van onderzoek als wel de sfeer van de bezinning.
En die sfeer van bezinning hebben wij nodig. In dc wijsbegeerte komt dc wetenschap
tot rijpheid, wordt zij denkende wetenschap.

Het zal nuttig zijn in dc vcrbindingskabcl tussen de hokjes ook ccn adertje psycho-
logie aan tc brengen. Door zich te verdiepen in dc filosofische cn psychologische
problemen verbreedt dc mens zijn inzicht, krijgt hij meer zelfkennis en meer begrip
voor anderen.

Dc oude alchimisten waren ervan overtuigd, dat hun experimenten slechts konden
slagen als zij daarop geestelijk waren voorbereid. Zij verdiepten zich daartoe in een
voor ons wonderlijke en duistere mystiek. Daarin kunnen wij hen niet volgen; onze
geestelijke voorbereiding zal anders moeten verlopen, maar zij mag niet achterwege
blijven.

Schweitzer zegt in zijn reeds genoemde boek, dat de moderne mens met zijn ver-
minderde behoefte om tc denken een pathologisch verschijnsel is. Als men eens aan-
dachtig rondkijkt en waarneemt, ziet rncn rnct beklemming, hoe juist deze opmerking
is. Er heerst ccn ziekelijke werkdrift en strijd om succes, die het vermogen tot be-
zonken cn weloverwogen oordelen verstikken. Onstuimig dringen sommigen vooruit
om toch maar in dc voorste rijen te komen. Als giftige bloemen bloeien daarop ijdcl-
hcid, jalocsie de métier, zucht naar eer en gewichtigheid, gebrek aan samenwerking.
Wij mogen niet overdrijven, noch generaliseren. Er groeien ook vele kostbare gewassen
in dc tuin van de wetenschap. Wij moeten er echter steeds voor zorgen, dat dczc niet
overwoekerd worden door de onkruiden. Oprechte en eerlijke samenwerking, onder-
linge waardering, bescheidenheid en rustige overweging zullen sterk bevorderd moeten
worden. Dc moeilijke problemen, waarvoor wij staan, kunnen niet opgelost worden
door mensen met neurosen en andere pathologische verschijnselen. Genezing is slechts
mogelijk door zelfonderzoek en rustige overwegingen. Wie geen rust en stilte kent,
zal ooit uitgroeien tot cen „man of value"; hij zal hoogstens succes hebben.
Deze rust en stilte zijn onmisbaar, in tegenstelling tot vele slecht georganiseerde ver-
gaderingen en congressen. Het lawaai cn spektakel van onze moderne samenleving is
dan ook cen bedenkelijk en verontrustend verschijnsel van de ziekte waaraan zij lijdt.

Uit pathologisch onderzoek van slachtdieren en procfkalveren was gebleken, dat vele

kalveren lijdende zouden zijn aan geringe, chronische pneumoniën. In Engeland is
een soortgelijke atypische pneumonie bij kalveren beschreven („cuffing pneumonia")
waarbij sterke overeenkomst gezien werd met de viruspneumoniën der biggen.
De schrijvers vermoeden, dat deze latente pneumoniën overal bij jonge runderen
voorkomen.

Uit de pneumonische longen kweekten zij in 21 van de 31 onderzochte gevallen
Pasteurella multocida. Zij beschouwen deze pneumonie als een predisponerende
factor bij het ontstaan van bacteriële infecties door Pasteurella multocida, P. haerno-
lytica en Corynebacterlum pyogenes, o.a. bij dc enzootisch na transport optredende
ziekte „shipping fever".

In nog niet uitvoerig gepubliceerde proeven is het gelukt ongcfiltrccrd zowel als niet
ongefiltreerd materiaal over tc brengen.

(Gelijksoortige afwijkingen zijn o.a. beschreven door O t t o s c n, Nord. Vet. Med. .9,
569 (1957). Deze Noorse onderzoeker gelukte hct niet de ziekte over tc brengen,
daar hij geen onbesmette proefdieren kon krijgen. Ref.).

Treatment of porcine leptospirose. S. L o c o c o, E. H. Bohl en H. R. Smith;
JAVMA 132, 251 (1958).

Varkens die experimenteel met Leptospira pomona waren besmet, konden genezen
worden door een injectie met dihydrostreptomycine (10 ä 20 mgr. per pound li-
chaamsgewicht). Blijkens de geciteerde literatuur zijn ook tetracycline, Chlortetra-
cycline (aureomycine) en oxyterracyclinc (terramycine) met succes tegen deze infectie
toegepast.

Chlorpromazine Hydrochloride for tetanus in the horse. R. L. L u n d v a 1 1; JAVMA
132, 254 (1958).

Drie Shetlandse ponies werden voor tetanus behandeld met chlorpromazinchydro-
chloride intraveneus, waarvan een herstelde.

Uitvoerig wordt dc ziektegeschiedenis van een rijpaard beschreven, dat genas na
herhaalde intraveneuse injecties niet dit preparaat.

De injectie heeft tengevolge, dat binnen 1 miiuiten de nmsculatuur zich ontspant en
het dier kan eten en drinken. Dit effect duurt ongeveer 8 uur.

Het was nodig deze behandeling op 10 achtereenvolgende dagen te herhalen, terwijl
tevens ter bestrijding van dc ziekte-oorzaak dagelijks 3 miljoen E penicilline intranms-
culair werd toegestuurd.

Op dc negende dag begon hct dier ook voorafgaande aan de injectie al iets te eten
en tc drinken.

Quelques aspects des brucellosis dans l\'inspcction des viandes. E. L e r e s c h e, P.
Desprès et H. Valette; Schweizer Archiv für Tierheilkunde, 1957, Bd 91,
Heft 8, pag. 440-446.

De auteurs vermelden dat de vlceshygiënisten in hun land (Zwitserland) een zeer
bescheiden aandeel hebben in de strijd tegen de brucellosis. Zij wijzen op het verschil
in voorschriften in enkele naburige landen en aan eigen gebrekkige overheidsaanwij-
zingen te dien opzichte. Omdat in het kader der brucellose-bestrijding een vrij groot
aantal slachtdieren moesten worden opgeruimd, stelden zij een onderzoek in naar het
voorkomen van brucella-kiemen in het vlees van uitscheiders (melk) en van geabor-
teerd hebbende dieren, die allen te Genève aan het abattoir werden geslacht. De

werkwijze en de cultuurmethode worden kort aangegeven. Van 20 dragende, 34 niet-
drachtige en 8 langer dan 2 maanden geleden geaborteerd hebbende runderen, was
de kweek negatief, hoewel al deze runderen abortusbacillen met de melk uitscheidden.
Van 9 runderen, welke korter dan 2 maanden geleden hadden geaborteerd waren er
drie bij het vleesonderzoek positief; van deze 3 waren er 2 met een posideve bloed-
kweek. De aantallen koloniën waren bij de vleeskweck 11, 5 en 2, bij de bloedkweek
der twee eerste dieren 3 en 1. Van 55 schapen, waarvan alleen bekend was dat ze
positief gereageerd hadden bij het bloedonderzoek, werd slechts van één dier één ko-
lonie gekweekt. Hoewel de schrijvers de resultaten zowel met betrekking tot het
aantal posideve gevallen als de kennelijke kiemschaarste nogal geruststellend vonden,
vinden zij de voorschriften voor dc vleeskeuring toch onvoldoende. Zij wijzen daarbij
op de herhaaldelijk voorkomende contact-infectics van slachtend en keurend perso-
neel, voor wie de kansen van infectie door de bestrijding in ieder geval tijdelijk ver-
hoogd worden.

Fleischhygienischen Betrachtungen zum Brucello.seproblem. Dr. E. Schaal; Deut-
sche Schlacht- und Viehhofzeitung 1957, No. 9, pag. 258-261.

Ook in Duitsland maakt men zich zorg over het gevaar van brucellosis voor de mens.
De schrijver wijst op het verschil in maatregelen tegen deze ziekte t.a.v. melk en
vlees. Voor zover melk van brucellose patiënten (ook uitscheiders via uier) komt,
moet deze voldoende verhit zijn geweest, voor ze in de handel mag komen. In dc
vleeskeuringswet is niets hierover geregeld. De veterinaire politic neemt wel — zij
het in de bondsstaten niet unifonn — maatregelen bij wegens deze ziekte afgeslachte
koppels varkens en schapen (stomen of koken). Er zijn echter slachters, die uit risico-
overwegingen voor zichzelf, weigeren deze dieren cn hun vlees aan te raken. Schaal
wijst er voorts op dat R o j a h n op grond van cultuuronderzoek aantoonde, dat bij
65% der met brucella geïnfecteerde dieren de nierkweek positief was. Hij beveelt aan
het vlees en dc organen door koken of zouten kiemvrij te maken, de huiden onder
toezicht tc houden totdat deze volledig doorgezouten zijn en profylactische maat-
regelen te treffen voor het bewerkende personeel.

Brucella-kiemen in vlees en organen van positief reagerende runderen.
Uber das Vorkommen lebender Brucella-keime in Fleisch, Blut und Organen sero-
logisch positiv reagierender Rinder,. M. Lere h e und H. J. E n t e 1; Deutsche
Schlacht- und Viehhof Zeitung 1958, No. 1, pag. 4-11.

De auteurs stelden over het in de titel genoemd onderwerp een uitgebreid onderzoek
in. Uit 1017 runderen, n.1. uit Zuid-Duitsland afkomstig, isoleerden zij 51 dieren
(± 5%) met een positieve bloedtitcr (1:80 en hoger) voor Brucello.se. Per rund
werden 3 spiermonsters cultureel onderzocht, alsmede 2 lymfklieren, de parenchyma-
teuse organen, melk en bloed. De spiermonsters bleken steeds negatief tc zijn, alsook
dc nieren en het bloed. Dc lymfklicren, dc overige organen cn de melk gaven van
at 10—50% positieve kweken, dc lever slechts in 2 van de 50 gevallen. Ingestelde
dierproeven voerden voor spier en bloedmonsters echter tot positieve resultaten,
n.1. van ± 6—27%. Werk- en kwcekmethoden worden beschreven. Alle runderen
moesten, gezien de voorschriften, goedgekeurd worden. Schr stellen voor:

2. dc uier met de huid tegelijk uit tc slachten om besmetting van het vlees te voor-
komen;

4. nier, milt en lever van dieren, waarvan dc infectie met brucella bewezen is,
af tc keuren, alsook alle lichaamslymfklieren tc lichten en af te keuren.

Hoe de brucellakicmen zich in rijpend (zuur) vlees gedragen is schrijvers niet bekend.

Verhinderung von Brühschaden an den Enthaarungsmaschine. Koopman n, Ham-
burg; Deutsche Schlacht- und Viehhof Zeitung, 1957, No. 12, pag. 362-365.
In Hamburg waar aan het slachthuis een twaalftal ontharingsmachines in gebruik
zijn, kwam regelmatig aan de geslachte varkens min of meer ernstige schade voor,
welke aan deze machines werd geweten. Een onderzoek bracht aan het licht dat in
sommige gevallen te heet (boven 65° C.) gebroeid werd, waardoor de onderbenen
te snel verstijfden. Breuken waren daar het gevolg van, terwijl de borstels door tc
heet broeien eerder vaster dan losser gaat zitten. Doordat deze dieren en ook andere
z.g. slechte broeiers (zwarte varkens) langer in de machine meedraaiden, werd deze
zwoerdschade veroorzaakt, terwijl soms het spek over grote oppervlakten van de
spieren werd losgeslagen. Er zit vlgs. de onderzoekers niets anders op dan verbroeide
varkens en slechte broeiers met de hand na te scheren. Ook door te veel varkens
(2—4) tegelijk in de machine toe te laten, werd schade veroorzaakt. Geconstateerd
werd voorts, dat het te lang vooraf doden en verbloeden, en de daardoor optredende
rigor der ledematen, schade optrad. Het te hoge tempo, waarin men wil werken, is
de aanleidendc oorzaak van dc fouten.

Intensivierung der Finnenschau - ein Beitrag zur Lösung des Rinderfinnen problems.
W. Var ges; Monatshefte für Vet. Med. 1957, Jg. 12, Heft 12, 320.
De schrijver ziet bezorgd het aantal cysticercosis gevallen in de na-oorlogse jaren
aan zijn slachthuis (Dresden) toenemen en beveelt cen uitgebreider onderzoek hier-
naar aan. Bij 1000 willekeurige runderen breidde hij het voorgeschreven onderzoek
hiernaar — insnijden der beide paren kauwspieren en inspectie daarvan, alsmede
inspectie van de tong, het hart en de slokdarm voor zover deze door het slachtproccs
zichtbaar wordt — uit met het aanbrengen van cen kruissnede door het hart, cen
tien cm. lange en anderhalf cm. diepe snede door de ventrale tongmusculatuur, het
onderzoek van dc geheel vrijgemaakte slokdarm cn het onderzoek van de middenrifs-
musculatuur, nadat dit van dc sercuse bekleding is ontdaan en enkele sneden zijn
aangebracht.

Van de 1000 runderen waren er na dit onderzoek 142 cysticcrcushoudend (14.2%),
waarvan 86 met levende cysticerci (8.6%) besmet. Ook verstrekt hij in het artikel
nadere gegevens omtrent de vindplaatsen en komt tot de conclusie dat cr via een
verbetering van het onderzoek nog heel wat tc bereiken is.

(Referent is het met dc conclusie volkomen eens, al klopt er iets niet in de gegevens
van de schrijver. In dc jaren 1953 t.m. 1956 waren dc percentages levende cysticcrcus-
gevallen gelegen tussen 1.53 en 2.28%. Bij dc 1000 „keine ausgesuchten Tiere" waren
cr 76, met levende cysticerci (7.6%) in de kauwspieren, welke toch ook in vorige
jaren op dezelfde wijze als nu waren onderzocht.)

Feststellung von Listeria monocytogenes bei Schweinepest. M. Z e 1 1 e r und H.
Mayer; Bcrl. und Münch. Tierärztl. Woch. Schrift, 1957, Jg. 70, Heft 14, pag. 302.
Dc schrijvers vermelden cen onderzoek naar Listeriosis bij varkens, nadat bij ccn ge-
storven loper, waarbij het sccticbecld op varkenspest wees en bij het cultureel onder-
zoek uit alle organen en mesenteriale lymfklieren Listeria monocytogenes, type IV b,
werd gekweekt. De overheid liet de varkensstapel (48 stuks) afslachten, nadat bij cen
tweede gestorven varken weer dezelfde kiemen werden gevonden. Ook dit varken
vertoonde, evenals het eerste en nog enkele andere gestorven dieren, een duidelijk
beeld van varkenspest, o.a. dikdarmboutons, miltinfarcten en encephalitis. Van 10
der varkens welke klinisch ziek waren en bij de scctie verschijnselen van pest ver-
toonden werd uitgebreid cultuuronderzoek verricht, dat negatief verliep. Daarnaast
werd het bloed serologisch onderzocht en 9 van dc 10 gevallen positieve titers (1:25

tot 1:400) waargenomen. Van 15 andere varkens van deze koppel waren er 3 met
een titer 1:25, de overige negatief. Schrijvers menen dat er veel meer Listeriosis voor-
komt dan men denkt, vele streken ernstig besmet zijn en voorts dat het, o.a. door
vaatlaesies als bij varkenspest, zeer gemakkelijk komt tot infectie vanuit het maag-
darmkanaal.

Der Rinderzüchter auf der Schlachtviehschau. Dr. O s t e r k a m p; Der Tierzüchter,
7, 322, 1952.

In Duitsland streeft men voor vele rassen thans het dual-purpose rund na, dus cen
dier dat .geschikt is voor melk- en vleesproduktie.

Wat het exterieur betreft moeten vol.gens O s t c r k a m p de volgende eisen gesteld
worden:

d. diepe flanken als teken van het vermogen om veel voer te kunnen verwerken;
voor dc slager betekenen deze diepe flanken e<hter verlies;

e. een lang en breed bekken. In .geen geval echter een z.g. tafelvormig vlak bekken
dat .gepaard gaat met cen verkorting van de doornuitsteekscls van het kruisbeen
en weinig gespierdheid;

f. brede, volle, sterke lendenen. De fokker is dikwijls tevreden met rechte, sterke
lendenen, maar ver.geet daarbij dikwijls dat deze zeer arm gespierd kunnen zijn.
De sla.ger heeft alleen bclan.gstelling voor de gespierdheid en interesseert het
weinig of de lendenen precies recht zijn;

1. tc lichte beenderen wijzen de fokker op een zwakke constitutie, de sla.ger op
weinig vlees;

Het gaat met de binnenlandse consumptie van boter nog steeds bergafwaarts, wan-
neer men de jongste statistische gegevens daaromtrent beziet:

De produktie van boter is ook aanzienlijk gedaald nl. van gemiddeld 103 miljoen kg
in de jaren 1935-1940 tot 75 ^ 80 miljoen kg thans.

We staan nu met deze produktie weer op hetzelfde peil als in dc jaren 1912-1917.
Het heeft cr dus alle schijn van, dat de boter het heeft afgelegd tegen dc margarine,
want ook in andere landen is de consumptie van het natuurprodukt klein en dalende.
In de Ver. Staten b.v. met hun zeer hoge levensstandaard bedraagt dc consumptie
minder dan 4 kg per hoofd per jaar. Alleen in Frankrijk staat dc zaak anders.
Daar werd in 1954 geconsumeerd 8 kg boter en 2 kg margarine per hoofd per jaar.
Maar 15 jaar tevoren, in 1938, bedroeg de margarineconsumptie daar nog slechts
0.8 kg, zodat zij in die korte tijd met 150% is toegenomen.

georfianiseerd door het Nederlands Instituut voor Preventieve Geneeskunde te Leiden
en de Medisch-Biologisehe Sectie van de Vereniging voor Statistiek.
Doel van de cursus.

Dc cursus is bestemd voor artsen en andere werkers op mcdisch-biologische en aan-
verwant gebied, die zich op dc hoogte willen stellen van dc statistische technieken
voor hct beschrijven en analyseren van waarncmingsuitkomsten. Voor hct volgen
van de cursus is geen statistische kennis en/of ervaring vereist. De noodzakelijke
kennis van de wiskunde beperkt zich tot enkele onderwerpen uit dc algebra, die zo
nodig aan het begin van de cursus worden behandeld.
Te behandelen stof.

Deze is opgenomen in cen „Inleiding tot de medische statistiek", die aan de deel-
nemers wordt verstrekt. Hierin zijn ook cen groot aantal uitgewerkte voorbeelden
en opgaven verwerkt, die merendeels aan recente medische publikaties zijn ontleend.
Deze inleiding bevat tevens cen uitgebreide tabellenverzameling.
Ter oriëntatie volgt een beknopt overzicht van dc inhoud:

Populaties en steekproeven. Aselect stcckprocftrekken, aselecteren. Frequentie-
verdelingen, grafieken. Gemiddelden en spreidingsniaten. Algemene gang van
zaken bij het toetsen van hypothesen en het geven van schattingen. Principes van
de sequente toetsing.

Kinomiale toetsen en schattingen. Toetsen gebaseerd op de ^\'-^-verdeling. Teken-
toets, rangtekentoets en toets van F r i e d m a n. Toets van W\' i 1 c o x o n en toets
van K r u s k a 1 en Wallis. Rangcorrelatietoetsen. Toetsen tegen verloop
(trend).

Toetsen en schattingen gemiddelden en varianties, w.o. inleiding tot de variantie-
analyse. Lineaire regressie en correlatie.

De gang van zaken bij (le opzet van een ontlerzock en (le rol (lic de statistiek
daarbij kan spelen. Dctcctieproblemen en hct optreden van selectie. Veel voor-
komende fouten bij het analyseren cn presenteren van waarncmingsuitkomsten.
Bij de behandeling van deze onderwerpen zal - in i^erband met de beschikbare tijd
- enige selectie noodzakelijk zijn. Hierbij zal zoveel mogelijk rekening worden ge-
houden met de wensen der deelnemers.
Duur van de cursus, plaats en tijd.

van oktober 1958 t.m. juli 1959: ca. 25 lessen van 2 uur, die tweemaal per drie
weken worden gegeven. Bovendien dient men na elke les enkele uren uit tc trekken
voor het maken van opgaven.

De cursus vindt plaats te Leiden (gebouw N.I.P.G.) en bij voldoende belangstelling
ook in andere plaatsen (bv. Utrecht, Eindhoven of .Amsterdam). In overleg met de
deelnemers zal t.z.t. dc meest geschikte tijd worden vastgesteld. Gedacht wordt aan
een middag (bv. van 2.30 tot 4.30) of avond (van 7.30 tot 9.30).
Kosten; verdere inlichtingen en aanmelding.

ƒ 150,- voor de gehele cursus. In bijzondere gevallen — ter beoordeling van de or-
ganiserende instanties — kan hiervan worden afgeweken.

Verdere inlichtingen en — desgewenst voorlopige — opgave als deelnemers: Afd.
Statisdek van het N.I.P.G., Wassenaarscwcg 56, Leiden. Tel. K 1710—30542, toestel
237. Na opgave wordt een formulier toegezonden, waarop wensen betreffende plaats
en tijd en bijzonderheden (bv. wensen inzake de tc behandelen stof) kunnen worden
vermeld.

Het Universitair Asyl Fonds verwarht binnenkort een aantal studenten, die om des
gewetens wille uit één der landen van achter het ijzeren gordijn gevlucht zijn, en
thans verblijven in vluchtelingenkampen in Oostenrijk, Italië, Griekenland en
Duitsland, in Nederland arriveren.

Het is goed dat deze studenten, nadat zij in Nederland zijn aangekomen de eerste tijd
in een gezin doorbrengen, omdat zij daar de meeste kans hebben zich de eerste be-
ginselen van de Nederlandse gewoonten cn de Nederlandse taal eigen te maken.
In die tijd kunnen zij zich dan ook oriënteren over de mogelijkheden die de Nederland-
se Universiteiten en Hogescholen hun bieden. Juist daarom is het gewenst dat de stu-
denten bij Nederlandse academici gehuisvest worden en dit is de reden dat deze
oproep in dit blad geplaatst wordt.

Wanneer U bereid bent gastvrijheid te verlenen aan één van deze gevluchte stu-
denten dan verzoeken wij U contact op te nemen met de Stichting Universitair Asyl
Fonds, F. C. Dondersstraat 11, Utrecht, Tel. 030—22875.

Strikwerda; Inleiding gehouden op de algemene vergadering van het F.R.S.
op 22 januari 1958.

In de Mededelingen van het Fr. Rundvee Stamboek van maart 1958 wordt verkort
weergegeven wat collega Strikwerda over het werk van het spermacentrum vertelde.
Het volgende wordt hieruit overgenomen:

„Sedert enige tijd bestaat binnen het F.R.S. een regeling, die het mogelijk maakt
K.I. toe te passen met het sperma van in particulier bezit zijnde stieren.
Oorspronkelijk kon deze particuliere k.i. alleen worden toegepast bij runderen, die
hiertoe naar het bedrijf van de stierhouder werden .gebracht. De inseminatie werd
dan uit.gevoerd door de op het bedrijf van de stierhouder praktizerende dierenarts.
Deze rc.gelin.g, die ook momenteel nog van kracht is, wordt aangeduid als de zoge-
naamde A-rcgelin.g. Daarnaast is er nl. een tweede re.geling gekomen — aangeduid als
li-regeling — waarbij het niet meer nodig is, dat de koe naar het bedrijf van de
stierhouder wordt .gebracht, maar waarbij deze „thuis" kan worden geïnsemineerd.
Deze inseminaties moeten echter .gebeuren door of in elk geval onder verantwoorde-
lijkheid van een volanibtelijk dierenarts en dit is een van de taken, die aan het
Spermacentrum zijn opgedragen.

Ook aan aanvragen van buiten de provincie dus uit het NRS-gebicd -- kan door
inschakeling van het Spermacentruiu worden voldaan. In dit geval voert het Centrum
weliswaar niet zelf dc inseminaties uit, maar wordt het sperma toe.gestiuird aan de
instantie, die hiervoor door de aanvrager wordt aangewezen en dat kan zijn de
dierenarts, die op zijn bedrijf praktizecrt, dan wel de K.I .-vereniging in het werk-
gebied waarvan hij woonachtig is.

Behalve met vers zaad kan ook geïnsemineerd worden met diepvrieszaad en dit wijst
op een ander belangrijk aspect van het Spermacentrum; het is nl. ook het centraal
dicpvrieslaboratorium voor de provincie.

Uiteraard is een belangrijk deel van de werkzaamheden van het Spermacentrum dus
ook gewijd aan dc samenwerking met de K.1.-verenigingen, vooral op het .gebied van
het gebruik van dicpvricssperma.

Sedert het Spermacentrum verleden jaar mei startte, hebben deze werkzaamheden
al een zodani.ge uitbreiding ondergaan, dat de ruimte en de hulpmiddelen, die de
Gezondheidsdienst tot nu toe welwillend ter beschikking heeft gesteld, binnen afzien-
bare tijd niet meer toereikend zullen zijn, zodat naar een geschikte eigen werk-
gelegenheid zal moeten worden omgezien."

Burt-au: Rubenslaan 123, Utrecht, Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde tc Utrecht.

In aansluiting aan de eerste aankondigin.g in de vorige aflevering van het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde, kan nu reeds vv-ordcn meegedeeld, dat de huishoudelijke ver-
gadering op vrijdag 24 oktober, wordt gevolgd door dc wetenschappelijke vergadering
op zaterdag 25 oktober, waarvoor o.a. een symposium wordt voorbereid op diergenees-
kundig zoötechnisch gebied.

3de Wereldcongres „Fertility and Sterility" te Amsterdam
van 7—13 juni 1959.

Hoewel de „International Fertility Association\' \'hoofdzakelijk werkzaam is op me-
disch gebied, worden in het programma van het a.s. congres enkele onderwerpen op-
genomen, die op diergeneeskundig terrein liggen.

In verband hiermee kan worden meegedeeld, dat dierenartsen, die belangstelling voor
dit congres hebben, hierover nadere inlichtingen kunnen verkrijgen bij het bureau
van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde, waar ook inschrijvingsfonnulieren be-
schikbaar zijn.

Dc volgende collegae hopen tc promoveren tot doctor in de diergeneeskunde in het
Groot-Auditorium van de Rijksuniversiteit te Utrecht:

op donderdag 3 juli 16.15 uur collega J. Jansen op het proefschrift: „Lebmaag-
trichostrongyliden bij Nederlandse herten;

op woensdag 9 juli 16.15 uur collega G. G. Oosterlec op het proefschrift: „Een onder-
zock naar de invloed van klimaatsfactoren op het warmte-evenwicht en de melk-
produktie yan runderen in ycrband inet het vraagstuk van dc boerderijbouw in
Nederland";

op donderdag 10 juli, 16.15 uur dc Egyptische colega Ahmed Roushdy op het proef-
schrift: „Studies on the efficiency of hydrogen peroxide as a preservative for raw
milk".

Op 6 juli a.s. hopen onderstaande collegae hun 25-jarig dierenartsjubileuni te vieren:
W. H. Eenink, \'Vogelkerslaan 7, Assen.
Dr. J. v. d. Grift, Joh. Poststraat 35, Hoorn.
F. J. Hilwig, Burchtstraat 3, Heusden.

De eerstvolgende ledenvergadering is reeds vastgesteld op zaterdag 13 september a.s.
Aan de huishoudelijke vergadering zal cen demonstratie van Prof. J. 11. ten Thije
voorafgaan.

\\ crkort jaarverslai» van dc Diergeneeskundige Studenten Kring, tevens
Diergeneeskundig Studenten Faculteit van dc Stichting „Dc l\'trechtse
Studenten Faculteit" over het vcrenigingsjaar 1956—1957.

Het is een goede traditie te noemen kort voor de bestuurswisseling aandacht te wijden
aan het afgelopen jaar. Inmicrs niet alleen wordt het heden ingeklemd tussen hetgeen
was en komen gaat, het verleden bepaalt voor een groot decl dc mogelijkheden in
de toekomst.

Alvorens over te gaan tot cen gespecificeerd verslag van dc vele activiteiten in het
afgelopen jaar, wil ik eerst traditie getrouw in het kort cen meer algemeen overzicht
geven.

Een ogenblik dan wil ik stil staan bij dc gebeurtenis die voor ons, als bestuur van
dc D.S.K. cen leiddraad is geweest voor praktisch alle andere manifestaties: de
viering van het vijfde Lustrum, Dc D.S.K. heeft .getoond een geestkracht tc bezitten
als praktisch nooit tevoren. Dit is ongetwijfeld de grootste waarde geweest van het
afgelopen vcrenigingsjaar. Men kan met recht zeggen dat het Lustrum ccn waardige
afsluiting is geworden van dc afgelopen vijfentwintig jaar.

Behalve het vijfde Lustrum vallen verschillende andere punten op wanneer we onze
gedachten laten gaan over het afgelopen jaar. Ik denk hier in dc eerste plaats aan
het zeer belangrijke Week-end, dat gehouden is in het Maarten-Maartenhuis te Doorn.
Een weckend dat niet alleen dc aandacht heeft getrokken in onze eigen Faculteit,
maar ook in wijde kring daar buiten cn dat ccn richtlijn is voor anderen die zich bezig
houden met dergelijke problemen. Ik hoop op dit weckend straks nog uitvoeriger
terug tc komen.

Ook op internationaal terrein heeft dc D.S.K. cen grote activiteit ontplooid. Een
dertigtal Gentse veterinaire studenten bezocht in november 1956 onze oude Bisschop-
stad en in dc zomervakantie brachten cen aantal Spanjaarden en twee Poolse stu-
denten een bezoek aan dc Faculteit. Verder bezochten een zevental D.S.K.-leden
het vijfde I.V.S.U.-Congres tc Edinburgh, dat onder leiding stond van ons honorair-
bestuurslid W. J. Pereboom.

Ook dit jaar bleken dc contacten tussen dc Hoogleraren cn dc D.S.K. veelvuldig cn
meestal van zeer prettige aard. Zo verleende de Faculteit grote medewerking om het
Lustrum te laten slagen door zo veel mogelijk het onderwijs stil te leg.gen. Ook de
belangstelling van deze zijde tijdens de Lustr\\illiactivit(iten was voor ons van een
verheugende .grootte.

Vele waren ook dc contacten met de MaatS( happij voor Diergeneeskunde niet alleen
met betrekking tot de Lustrumviering, maar ook .-angaande vele andere zaken. Door
de nieuwe wet op de uitoefening van dc Dicr.genccskunst is het alleen aan studenten
die met goed gevolg hun Doctoraal-cxamcn eerste gedeelte hebben afgelegd, toc.gc-
staan decl te nemen aan de t,b,c.- en mond- en klauwzeercampagne. Hoewel het
soms wcl eens moeilijk was tc voldoen aan de aaiivra.gen om assistentie, geloven wij
toch tc mogen zeggen dat dit jaar deze campagne op ccn goede wijze is verlopen.
Wat betreft het Patronaat kan gezegd worden dat dit instituut de kinderziekten nog
niet helemaal te boven is. Dc reden hiervan is vooral dc houding van de ecrstc-jaars,
die kennelijk niet beseffen welk cen bron van wijsheid een studiepatroon voor hen
kan zijn. Aan de andere kant vormt dit patron?at voor ons geen groot probleem,
gezien het feit dat verreweg dc meeste vetcrinaiien zich aangesloten hebben bij cen
Gczcllighcidsvereniging en hier cen patroon krij.pen aangewezen. Zo bleek ook dit
jaar het percentage nihilisten bij ons weer verder gedaald te zijn. Van 65 nieuwe
D.S.K.-leden blijken slechts 10, waarvan vijf buitenlanders zijn, niet lid te zijn van
cen Gczclligheidsvcreniging. Het behoeft geen betoog dat deze getallen ons met grote
vreugde vervullen. Tevens zien wij hierin cen overtuigend bewijs van onze stelling
dat de D.S.K. niet de Gezelligheidsverenigingen in de wielen rijdt, zoals enkelen

nog steeds menen tc kunnen beweren. Het is zeker niet in de laatste plaats te danken
aan de D.S.K.-activiteiten dat dit getal zo laag is.

Vermeld mag verder nog worden het feit dat dit jaar een nieuwe en ook vernieuwde
zangbundel werd uitgegeven. Verschillende zogenaamde „populaire" liedereu hebben
we gemeend beter te kunnen schrappen en te vervangen door meer veterinaire lie-
deren.

Na dit min of mecr algemene overzicht zou ik thans over willen gaan tot een meer
gespecificeerd verslag van de gebeurtenissen, die plaats vonden in het afgelopen
D.S.K.-jaar dat begon op 25 oktober 1956.

Tijdens de Jaarvergadering gehouden op deze dag werd P. W ij n k c r het lint met
de twee hamers omgehangen en werd hem dc leiding van de D.S.K. oijgedragen
voor hct Lustrumjaar. Enkele tijdens zangborrels zodanig behandelde tafels, dat
een restitutio ad integrum niet meer mogelijk bleek, duiden op zijn krachtige leiding.
Dat zijn leiding ook in andere zin krachtig was, bleek bij zeer vele gelegenheden.
Rechts van de praeses was de ab-actis gezeten, vertegenwoordigd door R. Y. de
Jong. Brieven van zijn hand werden bezorgd bij Weledelgeboren, Wcicdelzeer- of
gewoon geleerde Heren, bij Hooggeleerde en Grootedelachtbare Heren en vele andere
grote en edele cn achtbare dames en heren.

De zorg van dc financiën berustte bij de fiscus en wel bij P. IJ. v a n d c r V e e n.
Gezien de moeilijke financiële toestand van de D.S.K. was voor hem ook cen moei-
lijke taak weggelegd. Dikwijls ook was hij degene, die ons tot dc werkelijkheid
terugriep wanneer wij onze vaak wilde plannen ter sprake brachten.
P. C. U ij t e r I i n d c vervulde tot 12 februari hct vicc-pracsidiaat ad interim, op
welke dag zijn taak werd overgenomen door H. de Vries. Hun zorg strekte zich
uit over velerlei zaken. Genoemd mag hier zeker worden dc vele contacten met de
stamboeken, die door deze functionaris zijn gelegd. Klaagde mijn voorganger nog
over de geringe animo van de D.S.K.-leden voor deze stamboeken, nu is hct zo dat
we bijna van een rage kunnen spreken hiervoor. Behalve dc stamboeken was ook de
fietspomp iets, wat bij voortduring de aandacht van de vice-praeses had. Ondanks
deze aandacht is hct de D.S.K.-leden gelukt dit nuttige gebruiksvoorwerp zo te mis-
handelen, dat na rijp beraad besloten is deze fietspomp over te brengen naar het
museum.

Het vicc-ab-actiaat was bij Mejuffrouw H. L. van Amstel in goede handen.
Haar piTsoonlijkheid cn invloed hebben op het afgelopen jaar een stempel gedrukt
waarop dc D.S.K. zeer trots kan zijn. Zij was dan ook veel meer dan alleen maar
cen plaatsvervangster van dc ab-actis.

gehouden waar Dr. Ir. B. J. B. Grocncveld, Rijksveetceltconsuicnt voor de
paardenfokkerij, enkele aspecten van de paardenfokkerij in Nederland onder de
loupe narn. Er bestond voor deze lezing niet alleen bij de D.S.K.-leden, maar ook
daarbuiten cen grote belangstelling gezien hct feit dat wij in diverse tijdschriften een
uittreksel van deze lezing mochten aantreffen.

Op 17 juni sprak Prof. Dr. P. H o c k s t r a in het Universiteitshuis over „Toekomst-
mogelijkheden van de dierenarts in Z.O. Azië en Voor-Indië". De tropische tempe-
ratuur op deze avond zorgde voor cen goede entourage.

Deze commissie verzorgde op 21 november een lezing, waarbij de Heer D. Hen-
drikse, Voorzitter van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, sprak over: „Prak-

tijkvorming, moeilijkheden en mogelijkheden\'\'. Hierna werden door Dr. W. A. d e
Haan, secretaris van de Maatschappij voor Dicr.geneeskunde en Dr. L. Hoede-
maker, Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in algemene dienst, de nieuwe
wet op de uitoefening van de Diergeneeskunst besproken o.a. in verband met dc
komende studentenassistentie bij de georganiseerde dierziektebcstrijding. Dc bclan.g-
stelling hiervoor bleek uit een overvolle Mensa-zaal en cen Icvendi.ge, soms zeer hef-
tige discussie.

Op 17 mei sprak Prof. J. H .ten Thije voor deze commissie over het onderwerp:
Grepen uit de veterinaire ethiek en luaatschappijlecr. Ook voor deze lezing bestond
ecn goede bclan.gstelling.

bestond dit jaar maar tot 12 februari, op welke datum de
LU.STRIM-COMM1SSIE 1957

werd geïnstalleerd. Ecrst.gcnocmde commissie werd op 25 oktober 1956 als volgt
samengesteld:

Deze commissie organiseerde op 7 december 1956 een zeer geslaagd en .goed bezocht
Sint Nicolaasfeest in de Dictschc Taveerne. De Sint bleek deze avond geen paard te
berijden maar een bromfiets van moderne makelij. Dit feit is misschien in strijd met
een veterinair St. Nicolaasfeest, de reacties van de aanwezi.gen duidden echter in een
andere richting.

Op 12 februari werd dc feest-conimissie gedéehargcerd en kwam dc Lustruni-coni-
inissie ter wereld bestaande uit:

Op 20 mei onderging deze commissie nog een verandering en ons inziens ook een
versterking in de persoon van J. W. E. Stam. Hij bleek echt een manusje-van-alles.
Nauwelijks kunnen wij be.seffen wat deze eoininissie dit jaar heeft gepresteerd. Vele
moeilijkheden vonden zij op hun weg om de D.S.K. een Lustrum te bereiden, zoals
zij zich dit hadden voorgesteld. Door ecn enorme geestkracht, werklust en iniprovi-
satievermo.gen hebben zij deze weten te overwinnen op een manier die gij allen, die
op het Lustrum aanwezig waart, hebt kunnen aanschouwen. Groot is dc dank
derhalve die de D.S.K. aan deze connnissie verschuldigd is.

te Doorn plaats gevonden na jarenlange studie cn voorbereiding. Onder leiding van
dc zogenaamde „Werkgroep Weekend", waarin zitting hadden Dr. N. G. W. Hesse,
Dr. M. A. J. Verwer, Dr. J. Boogaredt, E. Toussaint Raven, P. H. Bool, P. Wens-
voort, M. F. Kramer, G. G. van de Watering, .J. Wijsmuller, P. H. A. M van
Maanen, W. J. Pereboom, H. F. Smit en J. Remmen werden vele problemen be-
sproken. Ongeveer 60 studenten waren aanwezig, waaronder vertegenwoordigers van
ieder studiejaar, zodat men mag aannemen dat de opinie vernomen is van de huidige
veterinaire studentengeneratie.

Dc besprekingen vielen uiteen in twee gedeelten: op zaterdag 24 november hield
Prof. Dr. E. J. D ij k s t e r h u i s een referaat over het onderwerp: „De algemene
vorming van dc academicus". De Hoog.geleerde spreker stelde de vergadering wat dit
betreft voor verschillende dilemma\'s, die in de volgende uitvoerig discussis soms uit-
groeiden tot tri-, ja zelfs tot quadrilemma\'s. Uitvoerig werd o.a. stilgestaan bij de
taak die het Studium Generale in deze heeft, maar ook bij dc grote moeilijkheden
die soms ondervonden worden om deze colleges te doen plaats vinden op een .ge-
schikt tijdstip en een .geschikte plaats; het is onmo.gelijk gebleken een middag te re-
serveren voor het Studium Generale.. Men tracht nu dc animo tc vergroten door
colle.ges te houden op verschillende plaatsen bijv. het Tandheelkundig Instituut.
Het aantal studenten, dat deze colle.ges bezoekt, blijkt inderdaad veel groter te wor-
den. Ook op onze Faculteit zal dit jaar een Studium Generale gegeven worden om
het de veterinaire studenten gemakkelijker te maken hier aanwezig te zijn.
\'s Zondagsmiddags nam ons honorair-bestuurslid de Heer A. J. van Doorn te
Deventer de specifiek veterinaire vakopleiding onder dc loupe in zijn lezing: „Wat
mag de student van dc Universiteit verwachten en de Maatschappij, wat verwacht zij
van dc student?" Ik zal niet verder ingaan op de inhoud van deze lezing en de hier-
na .gevoerde discussies. Wie hierover meer wil weten, kan bij het D.S.K.-bestuur een
uitvoerig verslag krijgen omtrent de conclusies, zoals zij tijdens dit weckend zijn vast-
gele.gd. Het is wel gebleken, dat er een .goede opleiding tot dierenarts is, wij hopen
echter dat iedereen ook wordt tot een goed dierenarts; twee begrippen die elkaar
helaas niet altijd dekken.

Niet altijd bleef het D.S.K.-bestuur honkvast, wat o.a. het geval was bij enkele
EXCURSIES.

Zo stapte het op 20 maart in dc bus, die hen tezamen met 33 andere D.S.K.-leden
bracht naar het Rijks-Instituut voor Pluimveeteelt te Beekbergen, waar onder des-
kundige leiding een rondleiding werd gemaakt, \'s Middags gebeurde hetzelfde op het
Instituut voor moderne veevoeding „Dc Schothorst" onder leiding van Dr. J. Gras-
huis, nadat ons eerst een voortreffelijke lunch was aangeboden. Dat deze ontvangst zo
goed was voorbereid, werd zeer gewaardeerd. Een diner en zangborrel in Barneveld
besloten deze geslaagde excursie.

Op 12 juni werd wederom een voortreffelijke excursie georganiseerd naar de Firma
Brocades & Sthecman te Meppel. Be.gonnen werd met een rondleiding door de fabriek,
waarbij de afdeling „drop" speciaal de aandacht opeiste. Na een uitgebreide lunch werd
koers gezet naar Giethoorn; een dorp zo waterig, dat verplaatsing alleen per punter
kan geschieden. Wij deden dit op ccn manier, die men niet dagelijks in dit plaatsje
toepast, want dan zou het daar ccn en al vrolijkheid zijn. Dc dag werd besloten met
een zangborrel en dit verklaart dc piek, die het Centraal Bureau voor de Statistiek
registreerde in het bierverbruik op deze wonderschone dag.

Zo was het met uitzondering van praeses op 1 februari aanwezig bij het afscheid
van A. van Ingen, amanuensis A bij het Instituut voor Anatomie. Vele waarderende
woorden werden gesproken o.a. door onze vice-preases. Hij memoreerde dat van
Ingen verschillende ossa fcmoralia aan de D.S.K. heeft willen afstaan en als dank
hiervoor bood hij een cadeau van blijvende waarde aan.

Op 4 februari waren praeses en vice-praeses aanwezig bij dc begrafenis van de Heer
D. C. H. Meiessen te Castricurn.

Op 8 maart was het voltallige bestuur de gast van Prof. Dr. J. A. Beyers en diens
echtgenote. Praeses reikte aan deze Oud-hoogleraar dc plaquette uit behorende bij
het cre-lidmaatschap van de D.S.K.

Op 4 april begaven fiscus cn vicc-ab-actis zich naar de Kliniek voor Kleine Huis-
dieren, waar zij namens de D.S.K. hun gelukwensen aanboden aan Mejuffrouw

K. C. Tap en de Heer C. van Vlaardingen daar zij 25 jaar verbonden waren aan
dczc kliniek. De gelukwensen gingen gepaard met cen cadeau.

Op 5 april daalde het Bestuur de trappen af in het Poortgebouw om aan te komen
bij het Instituut voor veterinaire Parasitologie, teneinde aldaar Prof. Dr. D. Swierstra
geluk te wen.sen met diens benoeming tot Hoogleraar aan dc Rijks-Universiteit tc
Utrecht in de Faculteit voor Diergeneeskunde.

Op 29 april waren vice-pracses en vicc-ab-actis aanwezig bij het afscheid van N. E.
Bolder, hoofdtechnicus bij de veterinaire heelkunde, afdeling hoef- en klauwkunde.
Als waardering voor zijn lange en uitstekende staat van dienst aan onze Faculteit
werd hem door de Kroon dc eremedaille in het zilver en door de D.S.K. cen cadeau
aangeboden, dat inmiddels wcl in rook zal zijn opgegaan.

Op 1 mei gingen ab-actis en vicc-praescs de Heer J. W. J. van den Berg, diervcrzorger
A bij dc Kliniek voor veterinaire inwendige ziekten, gelukwensen met zijn koninklijke
onderscheiding bestaande uit de eremedaille in brons.

Op 4 mei legde het Bestuur cen krans bij het monument op het Facultcitsterrein als
blijk van eerbetoon aan dc tijdens dc tweede Wereldoorlog omgekomen veterinairen.
Op 27 mei genoot het Bestuur dc eer ontvangen tc worden door de Secretaris van
de Faculteit voor Diergeneeskunde, Prof. J. H. ten Thije en diens echtgenote. Groot
bleek ook nu weer de belangstelling cn waardering van dczc Hoogleraar voor de
D.S.K.

Op 4 juni werden wij ten huize van Prof. Dr. G. Wagenaar ontvangen. Ook aan dit
bezoek bewaren wij herinneringen van de meest plezierige aard.

Op 1 juli was het Bestuur dc gast van Prof. Dr. H. A. Meyling en diens echtgenote.

Op 1 1 oktober waren praeses en vicc-ab-actis aanwezig bij het afscheid van Dr. H.

Veenendaal, tot dat moment Lector in dc vctciinaire Ophthalmologic. Praeses bood

Op 28 oktober waren praeses en fiscus aanwezig bij dc ter aarde bestelling van de

Heer J. W. J. van den Berg, in leven dicrverzoigcr A bij de Kliniek voor inwendige

Verschillende malen gaf het Bestuur acte dc presence bij
I.N\'AUGURATIES EN PROMOTIES.

Zo waren het fiscus en vice-pracses, die op 29 november luisterden naar ons honorair-
bestuurslid de Heer G. Grootenhuis. Zijn proefschrift: „Een statistisch onderzoek be-
treffende dc voortplantingsstoornissen bij het paard" had hij te verdedigen tegen dc
bedenkingen van dc Faculteit voor Diergeneeskunde. Veel wist dc Faculteit tc be-
denken, maar dc Heer Grootenhuis was na afloop „wcldelzeergelecrd".
Deze titel mocht ook gevoerd worden door Mejuffrouw E. L. M. J. Hoesscis na
29 april. Op dczc dag promoveerde zij namelijk op een proefschrift getiteld: „Evo-
lution de la plaque prcchordalc d\'Ambystoma mexicanum, sa diffcrenciation propre
et sa puissance inductricc pendant la gastrulation".

Promotor was Prof. Dr. Chr. Raven. Praeses cn ab actis waren aanwezig om haar
dc gelukwensen aan tc bieden namens de D.S.K.

Op l.S mei was het voor dc Faculteit cen hoogtijdag, toen Prof. Dr. G. Wagenaar,
door het D.S.K.-bestuur op dc traditionele wijze begeleid naar het Univcrsiteitsg<4)ouw,
zijn inaugurele rede hield met als titel: „Wijzigingen in het beeld van dc Diergenees-
kundige practijk". Hiermee aanvaardde hij officic<4 zijn ambt als hoogleraar in dc
inwendige geneeskunde, dc klinische diagnostiek der grote huisdieren en de gerechte-
lijke diergeneeskunde.

Op 16 mei waren praeses en ab-actis aanwezig bij dc promotie van dc Heer A.
W. M. Brooymans, die promoveerde op cen proefschrift over: „Electrocardiography
in horscs and cattle". Promotor was hier Prof. Dr. C. Romijn.

Op 30 september was het Prof. Dr. P. Hoekstra, die wij mochten vergezellen op zijn
tocht door de stad naar het Universiteitsgebouw. Hier aanvaardde hij deze middag

zijn ambt als gewoon hoogleraar in de Faculteit der Diergeneeskunde aan de Rijks-
Universiteit te Utrecht om onderwijs te geven in de Zoötechniek, met uitzondering
van de voeding van het paard en de herkauwers.

Op 7 oktober mocht het Bestuur wederom in de rijtuigen; deze keer was hct Prof.
Dr. W. K. Hirschfeld, die door het D.S.K.-bestuur en een escorte van de V.R.V.
„De Solleyscl" naar het Domplein werd begeleid. In onze gemotoriseerde tijd bleek
deze stoet niet alleen voor ons, maar ook volgens vele reacties voor de bewoners van
Utrecht een grote bekoring te bezitten. In de Aula aanvaardde Prof. Flirschfeld zijn
ambt als gewoon hoogleraar om onderwijs te geven in de erfelijkheidsleer, de zoö-
techniek van de kleine huisdieren en het varken en de leer van de voeder-, vergift- en
artscnijplanten met een rede in de Nederlandse taal getiteld: „Overerving van physio-
logische verschillen".

aanwezig. Dc vele lezingen, georganiseerd door dc verschillende faculteitsverenigingen,
waren soms cen boeiend Studium Generale soms cen gelegenheid cen uitvoerige studie
te maken van de afbeelding van het Absyrtus-embleem op onze bestuurspenningen.
Vertegenwoordigers van dc Universitaire flora en fauna mochten wij in een groot
aantal ontmoeten tijdens vaak zeer plechtige bijeenkomsten.

Niet alleen bij de verschillende studentenorganisaties werd het D.S.K.-bestuur gezien;
ook bij

Zo was het Bestuur op 8 november 1956 in pleno met hun introducé\'s aanwezig bij
de première in Nederland van de film „Dr. Vlimrnen". Op 9 november werd in het
Studiotheater cen speciale D.S.K.-nachtvoorstelling gegeven van deze volgens som-
migen veterinaire film.

Enkele van de tientallen voordrachten gehouden tijdens de C.L.O.-dagen op 23 en
24 januari genoten de belangstelling van ab-actis en vice-praeses.
Op 16 april was het de studentenassistentie bij dc georganiseerde dierziektebestrijding,
die de aandacht van het D.S.K.-bestuur vroeg en wel speciaal van praeses, ab-actis en
vice-praeses. Ook het College van Directeuren van de Provinciale Gezondheidsdiensten
voor Dieren, dc Veeartsenijkundige Dienst, het Bestuur van dc Faculteit voor Dier-
geneeskunde en de Voorzitter cn Secretaris van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde verdiepten zich in deze moeilijke materie onder leiding van de Heer L. P.
de Vries.

Op 6 juni vond wederom een dergelijke bespreking plaats, waarbij ab-actis en vice-
praeses het D.S.K.-standpunt vertolkten.

Op 10 en 11 september is hct dc 25e Grote Nationale Trckpaardcntentoonstelling,
die grote drommen paardenliefhebbers naar Den Bosch trekt, waaronder ook praeses,
ab-actis en vice-praeses en cen 25-tal D.S.K.-leden.

Vele ])aarden, schoon van lijf en leden, werden bewonderd en beoordeeld door cen
deskundig publick. Dc D.S.K.-ere-mcdaillc werd beschikbaar gesteld voor de komende
generatie, de kampioene der tweejarige merriën kleine maat Albina van Tonenhof.
Tijdens dc grootse slotdemonstratie werd deze medaille uitgereikt.
Op 1 1 oktober voerden praeses, ab-actis en vice-praeses namens de D.S.K. een be-
spreking met hct Bestuur van dc Utrechtse Paardensport Vereniging over aange-
legenheden beide verenigingen betreffende.

15 oktober stond in het teken van de toekomst. Hct eerste jaar kon zich toen laten
inschrijven als candidaatlid van de D.S.K. Deze inschrijving vond dit jaar voor het
eerst plaats op de D.S.K.-kamer en wel \'s middags voorafgaande aan de z.g.n.
ecrste-jaarslezing. Deze lezing verzorgde dit jaar Prof. J. H. ten Thije. \'s Avonds

vond de bekende eerste-jaarszangborrel plaats, waarbij de discipline soms ver te
zoeken was of geheel onvindbaar bleek. Dat dit de kwaliteit van een zangborrel niet
verhoogt, moge dat eindelijk eens aan een ieder duidelijk worden.
Op 24 oktober zagen praeses, ab-aetis cn vicc-ijracscs kans ondanks het Lustrum
enige tijd aanwezig tc zijn bij de Centrale Keuringen van het V.L.N. Onze waar-
dering voor de paarden moge blijken uit het feit dat enkele wisselbekers en ere-
plaquettcs aan de kampioenen van het Gelders x Gronings type werden uitgereikt.
Op 26 oktober waren praeses cn ab actis aanwezig bij het ethiscb-wetcnsehappelijk
gedeelte van de Jaarvergadering van de Maatschappij voor Diergeneeskunde en zaten
tevens aan de lunch aan.
ENKELE NIET GENOEMDE DINGEN

zou ik thans nog de revue willen laten passeren. In de eerste plaats denk ik hier aan
dc veterinaire week, gehouden van 20 tot cn met 22 juni.

Hoewel deze „weck" niet in dc eerste plaats voor de D.S.K.-leden was bedoeld, hebben
wij het toch op prijs .gesteld, dat de Faculteit cn dc Maatschappij voor Diergenees-
kunde dc D.S.K. zo nauw bij dc organisatie hebben betrokken. Ook hier bleek weer
een goede samenwerking tussen deze drie lichamen. Uit het feit dat dc D.S.K. in het
„feest-comitc" doniinccrdc, mag men de conclusie trekken dat dc Faculteit en dc
Maatschappij voor Dicr.geneeskunde wat betreft het organiseren van feesten nog altijd
vertrouwen stellen in onze capaciteiten.

De opening vond plaats op cen uiteraard plechtige wijze in het Groot-Auditorium
door de Voorzitter der Faculteit 1\'rof. Dr. Jac. Jansen. Nadat nog de President-
Curator Mr. C. Th. E. Graaf van Lyndcn van Sandenburg had gesproken, belichtte
Prof. J. H. ten Thije: „De opleiding tot dierenarts voorheen en thans". Na de
opening werd ecn plaquette onthuld ter nagedachtenis aan Prof. Dr. H. Schornagel
in het Instituut voor Pathologie.

Over het wetenschappelijk gedeelte kan ik kort zijn. Door de grote drukte op het
Inlichtin.genbureau cn door de .grote belangstelling voor het Museum, was het de
D.S.K.-bestuursleden bijna onmogelijk van hun belan.nstelling te laten blijken.
Het Dames-comité, waarin o.a. Mejuffrouw dc vicc-ab-actis was opgenomen, organi-
seerde ecn tocht door het hart van Nederland.

De feestelijke omlijsting van de veterinaire week begon dc vrijdagavond met een
apéritief in de zomertuin van hotel Hamdorff tc Laren. Daarna volgde cen zeer ge-
animeerd diner, waarbij de Heer H. H. 11. Schrcinemakers cen voortreffelijk tafcl-
])racses bleek. Ecn gemodificeerde zangborrel besloot deze avond.

0|) de zaterda.gochtcnd werden een vijftal inleidingen gehouden door dierenartsen,
in verschillende functies werkzaam over het diergeneeskundig onderwijs en cie eisen
van dc praktijk aan deze studie. Zeer verheugend waren wij uit het antwoord van
Prof. J. H. ten Thije te vernemen, dat dc Faculteit het „Weckend-rapport" niet zo-
maar naast zich necr.gelcgd.

Fhans zou ik dan on.gcvecr aan het einde van mijn verslag enige aandacht willen
wijden aan dc viering van
HE F VIJFDE LUSTRUM

op 23, 24 cn 25 oktober. Voor ons, die actief dit Lustrum hebben meegeniaakt, lijkt
dit overbodig omdat het op vele punten onvcrgcteli.jk is. Echter een jaarverslag wil
niet alleen openbaar maken dc vele activiteiten, die zich aan Uw aandacht hebben ont-
trokken, maar ook andere nu voor cen ieder bekende zaken vastleg,gen.
Op 23 oktober opende de praeses het Lustrum officieel in het Groot-Auditorium.
Mij ging niet alleen in op de reden van het ontstaan cn bestaan van de D.S.K. maar
vroeg zich vooral af of cr in dc toekomst niet nog cen andere taak aan zou worden
toc.gcvoe.gd, omdat in het C.V.V. dc tendens bestaat de faculteitsverenigingcn cen
uit.gebrciderc bevoegdheid te geven. De reden hiervan is vooral gelegen in het feit dat
zeer veel studenten in de Gezclligheidsverenigingen blijken niet dat tc vinden, wat
deze qua opzet pretenderen te geven.

de Heer L. P. de Vries in een gloedvol betoog „Enkele aspecten van de diergenees-
kunde ten aanzien van de landbouwhuisdieren". Als schaduwzijde van deze middag
wil ik noemen de belangstelling van de kant van dc studenten, die helaas ver onder
dc verwachting bleef. Na afloop van deze plechtigheid recepiccrde het Bestuur in zaal
1 van het Universiteitsgebouw en mocht hier vele gelukwensen en woorden van waar-
dering voor het werk van de D.S.K. in ontvangst nemen. Een groot moment was het,
toen ons oudste honorair-bestuurslid de Heer A. van Keulen ons de nieuwe linten
omhing. Vijfentwindg jaar geleden was hij een van diegenen, die met een van dc
linten werd omhangen, die tot dat moment nog steeds de insignia waren van het
D.S.K.-bestuur. Thans bevinden zij zich op een ereplaats op dc D.S.K.-kamer met
de foto\'s van diegenen, die eens hiermee getooid mochten zijn.

\'s Avonds werd cr in de Kliniek voor Heelkunde aan vele tafels het tafeltennis be-
oefend.

De tweede dag stond in het teken van dc sport, \'s Morgens gaf dc V.R.V. „De
Solleyscl" een demonstratie, die alle lof verdient cn ook zeker een hoogtepunt mag
worden genoemd, \'s Middags werden op dc terreinen van dc Maarschalkcrwcerd
verschillende sportevenementen afgewerkt, als voetbalwedstrijden tussen voor- cn na-
candidaten, Wetenschappelijke Staf cn Nict-wetenschappelijk personeel cn een hand-
balwedstrijd tussen dames-studenten cn dames anderszins verbonden aan onze Fa-
culteit. Een jaarestafette en een touwtrekwedstrijd tussen de Instituten besloten deze
enigszins natte sportdag.

\'s Avonds reikte dc praeses van de Lustrum-Commissie dc prijzen uit in het gebouw
voor Kunsten en Wetenschappen, alwaar ook ccn cabaretprogramma door dc stu-
denten werd opgevoerd. De Heer Kastclyn bood namens het Niet-wcicnschai>pelijk
personeel twee verzilverde kandclaaars aan ter verlichting van de zorgen van dc
bestuurstafel. Tot slot van deze dag werd tot vroeg in de ochtend in een zeer gezel-
lige sfeer gedanst.

Dc derde en laatste dag was het Bestuur om vijf uur aanwezig in „Boschlust" te
Zeist en kon daar een vrij groot aantal, vooral oudere honorairen welkom heten, die
later zouden aanzitten aan het eerste officiële honorairen-dincr in de geschiedenis van
de D.S.K. Zij, die hier aanwezig waren, zullen ongetwijfeld de meest prettige herin-
neringen bewaren aan deze reünie.

Daarna beleefden wij enkele onbezorgde uren aan het blijspel „... en toen kwam
Dr. Frost", die ons werden gegeven door het gezelschap „Puck". Dit gezelschap
zorgde er voor dat de aanwezigen in een steiimiing geraakten, die het mogelijk
maakte het hierna volgende galabal op een uitbundige en toch stijlvolle wijze tc be-
leven. Het was het einde van een Lustrum, waarin dc veterinairen hebben getoond
nog iets meer tc kunnen dan een paard met krampkolick te behandelen, of de partus
te termineren bij een koe met een relatief te grote vrucht, of een hond te behandelen
met ccn lopend oor. Dit te mogen vaststellen, vervult ons met grote vreugde en vol-
doening.

Niet alleen het Lustrum is verleden, maar ook bijna dc taak van dit Bestuur. Oirze
opvolgers hebben hun opwachting gemaakt, hebben zich enigszins ingewerkt en zullen
weldra hun taak mogen beginnen. Dat deze taak niet altijd eenvoudig zal zijn, is iets
waarvan zij overtuigd dienen te zijn. Veel kritiek zal vaak hun deel zijn, maar dit
is onvermijdelijk. Als zc met iedereen praten zijn het kletskousen, doen ze het niet
dan zijn ze verwaand; als ze drinken zijn het drinkebroers, drinken zc niet dan zijn
het dooie pieten; houden ze zich aan dc voorschriften dan zijn ze lastig, in het andere
geval gemakzuchtig. Zo oordeelt dc massa! Wij hopen dat voor onze opvolgers deze
kridck juist een sdmulans zal zijn om voort te gaan naar het doel, dat dc D.S.K.
nastreeft: Alle veterinaire studenten een gevoel van saamhorigheid bij de brengen,
opdat ze niet alleen in hun studententijd, maar ook daarna elkaar zullen respecteren
en begrijpen tot heil van onze veterinaire stand en daarmee van onze gehele samen-
leving.

Dc omstandigheid dat cr onder de diergeneeskundige studenten vele paardenlief-
hebbers zijn, die grote belangstelling tonen voor dc paardensport, heeft geleid tot
cen vergaand contact met de „Utrechtse Paardensport Vereniging". Dczc gerenom-
meerde vereniging, die de draverijen op Mereveld met veel succes populair heeft
weten te maken, stelde het Bestuur van dc D.S.K. in de gelegenheid een draverij
te organiseren, die gedeeltelijk door diergeneeskundige studenten verreden wordt.
Op zaterdag 5 juli \'s avonds 18.30 uur staan de poorten van Merevelds banen in het
bijzonder open voor alle diergeneeskundige studenten en verdere belangstellenden uit
de veterinaire wereld.

Hoewel misschien wat vroeg, willen wij U cr aan herinneren, dat in de komende herfst
de Veterinaire Studenten Kcgclclub „Duim in \'t Gat" haar 9c Lustrum zal vieren.
In de week van 20—25 oktober zal cr cen Stedelijk Kegel Concours georganiseerd
worden voor de Utrechtse Kegel Bond. Aan dit Concours zal door alle kegclclubs
uit Utrecht en omgeving deelgenomen worden. Op vrijdag 24 oktober zal er cen
kcgclrcünie voor Oud-leden en hun Dames gehouden worden met daarna cen avond-
feest.

Wij delen U dit reeds nu in de lente mee, opdat geen enkel Oud-lid dit hoogtepunt
in dc herfst zal missen.

Het Hoofdbestuur heeft collega K. van Horssen, Prof. v. Bemmclenlaan 30, Utrecht,
aangenomen als lid van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het Hoofdbestuur draagt dc collegae G. G. j. Peeters, Dorpsstraat 105, Maasbrce
en B. J. Hcrnisen, Vicrakkcrscstraatwcg 6, Warnsvcld, post Vorden, voor het lidmaat-
schap van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde voor.

Het Hoofdbestuur heeft dc kandidaatlcdcn J. Abnia en G. J. Jansen aangenomen als
kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Bois-Rcinhold, Mevr. G. H. L. dc, tc dc Bilt, tel. gewijzigd in 030—60951. (76)
Donkcr-Voet, Mevr. Dr. J., van East Lansing, Michigan (U.S.A.) naar Zeist,
Lyceumlaan 17. (van 133 naar 83)

Stam, J. W. E.; 1958; Warnsvcld, Rijksstraatweg 115; tel. 06750—3336; gr. 358216;
wnd. D. (inlassen 119)

Veen, F. van der, tc Bolsward, naar Sneekerpoort 24, aldaar (tel. ongewijzigd). (123)

Pijnappel, J. J. M. (en dus niet J. J.), te Nijmegen, Kronenburgersingel 11, tel.
08800—30320, gr. 972602, geass. met Dr. C. J. A. C. Bol en H. A. Dingemans.

Kothuis, H. J. A. M. te Oss, tc rekenen met ingang van 1 augustus 1958, tot
Keuringsdicrcnarts - hoofd van dienst en directeur van het abattoir (gelegen te
Geleen) van de vleeskeuringskring Sittard. (101)

Capelle, W. F. G. van, te Oldenzaal, op zijn verzoek, te rekenen met ingang van
1 april 1958, als plaatsvervangend Inspecteur van clc Veeartsenijkundige Dienst
in het distriet Overijssel. (80)

Jong, E. W. de, tc .\\kkrum, oj) zijn verzoek, te rekenen met ingang van 1 sejitembcr
1958, als Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de veeartsenijkundige dienst.

In het commentaar van Prof. Wagenaar op het artikel van Prof. Beijers in het Tijd-
schrift van 1,5 juni 19.58 is een zetfout geslopen.

„Wij weten echter, en iedere veehouder weet dat ook, dat kalveren bij ons rundvee
aan de grote of aan de kleine kant kunnen uitvallen. Dit kan voor een groot gedeelte
van de stier afhangen. Ik kan mij dus voorstellen, dat de rechter een te grote vrucht
zou rekenen tot de normale mogelijkheden, die cen hoogdrachtige koe biedt. Dan
zou men dus niet van een verborgen gebrek kunnen spreken."

Burgemeester en Wethouders van Nijmegen roepen sollicitan-
ten op voor de op 16 januari 1959 vakant komende betrekking
van

VAN HET OPENBAAR SLACHTHUIS EN DE VEEMARKT
TE NIJMEGEN, TEVENS DIRECTEUR VAN DE
VLEESKEURINGSDIENST TE NIJMEGEN,

Salaris van A: minimum f 15.688,56; maximum ƒ 18.741,36 per
jaar, te bereiken na 8 jaar.

Salaris van B: ƒ 1334,88 per jaar exclusief vakantietoelagen en
excl. huurcompensatie. De Gemeente Nijmegen is aangesloten
bij het I.Z.A.

Verplaatsingskostenregeling is van toepassing. Aanstelling
boven het minimumsalaris is niet uitgesloten.
I,v,m. de vele exportslachtingen is een benoeming tot Rijks-
keurmeester noodzakelijk.

Sollicitaties met uitvoerige inlichtingen binnen 3 weken na het verschijnen
van dit blad te richten aan Burgemeester en Wethouders van Nijmegen.

Dc literatuur o\\-cr tympanie bij herkauwers is tamelijk uitgebreid. Het is
dan ook mijn bedoeling, orn mij in dit overzicht te beperken tot dc
publikaties, die na de tweede wereldoorlog zijn verschenen en slechts al
en toe, als daar speciale aanleiding toe bestaat, verder terug te grijpen.
Het bezwaar hiertegen is des te kleiner, omdat dc oudere literatuur op
uitstekende wijze is samengevat door Colc c.s. (1 1), D o u g h e r t y (18)
en Licnert (37), die allen tevens cen overzicht geven van dc verschil-
lende theorieën over het ontstaan van trommelzucht, die zo voor en na
opgang hebben gemaakt.

Verhoogde gasontwikkeling niet de oorzaak van trommelzucht
Hun gat e c.s. (28) namen proeven in vitro, met pensinhoud van cen
aantal dieicn met cti zonder tronnnelzucht. Ze brachten daartoe ingcsta
in cen fles, die werd bebroed en waarin de toename van dc gasdruk werd
gemeten. Hierbij bleek, dat dczc druktoenarnc per 10 gram pensinhoud
])cr minuut bij dieren zonder trommelzucht 1.60 - : 0.17 nun kwik hedioeg
en bij dieren met trommelzucht 2.37 ± 0.08 mm kwik. Een verschil dus
\\an ().77 ± 0.19 mm kwik, zodat zij aangetoond hebben, dat bij dieren
met trommelzucht de gasontwikkcling in dc pens significant groter is dan
hij niet tympanische dieren. Ook ff u f f in a n (27) denkt aan dc mogelijk-
heid van dc verhoogde gasontwikkcling als oorzaak van tympanie, terwijl
sjjcciaal Licnert (37) aan dczc theorie grote waarde hecht, waarbij hij
vooral denkt aan een verhoogde fosfatase activiteit. Toch kan dc vergrote
gasvonning bezwaarlijk als dc eigenlijke ooiv.aak van trommelzucht worden
aangemerkt, omdat b.v. Quin (53) heeft aangetoond, door via ecu
jKMisfistcl lucht in dc pens te blazen, dat ccn schaaj) in staal is zeker 6 liter
lucht per minuut door oi^iisiicn kwijt te raken, ccn hoeveelheid die \\clc
malen groter is, dan hij dc meest intensieve ])ensgisting kan ontstaan.
Normaal zou dit namelijk volgens Quin (52) minder dan 5 liter in 1/a
luu\' zijn bij ccn noiniaal gevoerd schaa]). Olson (16) i)omple de ])cns
van normale koeien op tol tamelijk hoge druk. Bij dczc dieren was één
oprisping steeds voldoende, om dc druk in de jiens weer normaal le maken.
Bovendien konden C o 1 c en K 1 e i b c r (I 3 cn 14) in \\ ivo niet aantonen,
dat tym])anie verwekkend voer meer gas deed ontstaan dan ccn „on-
schuldig" rantsoen. Wcl vonden zij, dat dc hoeveelheid oi)genorncn voer
van betekenis is voor dc hoeveelheid gevormd gas.

Als cr dus sprake is van cen gasojjhojiing in dc pens, dan moet dit ccn
gevolg zijn van het feil, dal dc verwijdering der gassen is gestoord. Nu
verdwijnen dc gassen voor een klein deel, maar in betrekkelijk constante
hoeveelheid, door r(>sorptic door dc ])enswand. Dit is met narne voor het
CO^,, maar misschien ook voor CH., lot o]) zekere hoogte het geval
(Kl eiber (33)). Dit gcrcsorhecrdc gas vcilaat dan met de ademhaling
het lichaam. Deze wijze van verwijdering dcr jicnsgas.sen gaal tamelijk
constant door en cr is geen reden om aan te nemen, dat dit proces bij

trommelzucht verstoord is. De aanleiding lot het ontstaan van de gas-
opho])ing in de j)ens moei dan ook gezocht worden in een \\erstoring \\an
het o])ris])ingsmechanisme (Klei her c.s. (34)1.

Voordat wc ons afvragen, waardoor deze verstoring \\an het opris])ings-
mechanisme ontstaat, lijkt het nuttig eerst even hij de fysiologie ervan stil
te staan. W c s t e r (61 ) heeft hier reeds in zijn giondleggende onderzoe-
kingen o\\er de fysiologie en ])athologie der voormagen van dc herkauwers,
in de twintiger jaren interessante feiten over gepubliceerd. Hij toonde aan,
dat er twee .soorten pensbewegingen oplredeti: ])eristaltische, die dienen
voor de vermenging der pensinhoud en antiperistaltische, die dikwijls door
een opris])ing worden gevolgd. W e i s s (60) vond verder, dat de anti-
peristaltische hoewel onafhankelijk van de jieristaltische, meestal binnen

Hoewel de druk in de pens niet e.ssentieel is vooi\' het optreden van
opris])ingen, getuige het feit, dat West e r ze zag o])ti\'eden hij koeien niet
een o]jen pensfistel, neemt volgens VV e i s s het aantal anti])eristaltische
]5ensbewegingen en daarmee ook het aantal o|)rispingen toe met het stijgen
van de druk in de pens. Ook Hancock (24) wijst hiero]) met nadruk.
Vandaar dat de j^ens, \\ooral bij beginnende tympanie zeer veel snel o])
elkaar volgende contracties gaat vertonen („penswoelen") en fre(|uente
opris|)ingen worden waargenomen, die oveiigens meestal onder die om-
standigheden maar weinig effect re.ssortercn. (De veronderstelling, dat
trommelzucht zou ontstaan door het achterwege blijxen \\an de oprispingen
is dan ook onjuist).

Men kan zich nu de gang \\\'an zaken zo \\oorstellen, dat door een ])cristal-
tische |)enscontractie de druk in de pens en dus ook in de achterboxen
penszak iets toeneemt. Hier bevindt zich een voor druk gevoelige |)laats,
die, als de druk boven een bepaald niininiiuu komt, daarop reageert met
het doen ontstaan \\an een antiijeristaltische contractie. Daarbij wordt het
zich hoven de \\oedselmassa bevindende gas naar voren gestuwd. Als deze
anti])eristaltische beweging \\an de pens \\ooraan is aangekomen, gaat de
wand \\an de netnia.ig |)lotseling versla])|)en, zoals Weiss (60) exjieri-
menteel heeft aangetoond, met als gevolg, dat het voedselniveau voor in
de pens \\ rij plotseling gaal dalen. Is deze daling sterk genoeg, dan zullen
de gassen \\oor de cardia komen en kan een opiisjiing omstaan. Deze
benedenwaartse beweging \\an het gas, die nodig is wegens de vrij lage
ligging \\an de cardia, wordt dus mogelijk gemaakt door de netmaag.
Hieruit volgt nieteen, dat men het tot stand komen \\\'an opris])ingen kan
bevorderen, mits vrij gas boxen in de pens aanwezig is, door de koe of
het schaap \\ oor hoog of achter laag te ])laatsen: de cardia komt daardoor
iets dichter bij het niveau van de min of meer vloeibare pensinhoud te
liggen.

Als we nagaan, waardoor het o]ii ispen kan worden belemmerd, dan komen
we tol de volgende o])soinniing:

I. Verstop])ing van de slokdarm, hetzij doordat cr een aai\'dappel, knol,
stuk biet of koek in is blijven steken, hetzij doordat de slokdarm wordt
dichtgedrukt door een zich in de borstholte bevindende tumor. Deze laatste

oorzaak, die vroeger nogal eens werd waargenomen bij een tuberculeuze
zwelling van de longlimfklieren. geeft de tympanie dikwijls een chronisch
of recidiverend karakter. Wester ((i2) raadt aan bij deze dieren cen
]3cnsfistel aan te leggen cn zc daarna af tc mesten. Hij wijst tevens op dc
mogelijkheid van hct voorkomen van |)apillomcn in de buiut van dc cardia
als oorzaak van chionische trommelzucht.

2. Vcrlannning van de voormagen, bijv. door bepaalde vergiftigingen.
Vele auteurs als P a r sons c.s. (47, 19 I, N e w b old (43), Evans en
Evans (20) namen proeven iiict IICN, dat met name in verschillende
legnminoscn in \\ l ij grote hoeveelheid \\ oor kan komen. Hoewel CH ark en
Quin (8) uit hun proeven met schapen menen te kunnen concluderen,
dat cyanide vergiftiging hct opiis])cn niet direct onmogelijk maakt, wijst
W c i s s (60) cr juist op, dal hct zowel dc anti])eristallische pensconlraclies
als de netmaag remt en daardoor het o])treden \\an trommelzucht in de
hand werkt. Olson (44, 46) denkt aan ILS vergiftiging als oorzaak van
pensverlamming, Ferguson en zijn mcdcwcrkeis (21, 22) aan flavoneii.
Ook deze laatste sloffen, die uit lucernc werden geïsoleerd, bleken in vitro
gladdespicrcontracties Ic remmen. Dougherty (19) en Evans en
El V a n s (20) wijzen o]3 dc vcrlamnicnde werking van saponineii. Ook
S h a w en Jackson (58 ) cn P a r sons c.s. (48 ) isolecidcii niet nader
gedefinieerde stoffen uit vlinderbloemigen, die in vitro remmend werkten
op glatldc spiervezels. Clark en Weiss (9) zagen tyni])anie na Datura
vergiftiging door de atiopinevvciking. Verder kunnen ook adrenaline en
histamine een liyponiotalitcit van dc pens en daardoor troiiinielzuclit ver-
oorzaken. \'1\'cnslotlc wijst Weiss (6(^)) er nog op, dat alkalosis via net-
maagverlamming ti\'omnielzucht kan doen ontstaan, terwijl hij zowel als
Dougherty (17) trommelzucht zagen optreden door icsectie van de
linker res]). rcchtcr nerv iis vagus. Ook bij i)critonitis ziet men vaak trommel-
zucht als gevolg van hct ontbreken van ])ensbewcgingen.

3. Meer uit thcorctische overwegingen, dan dat men hct experimenteel
heeft aangcloonil, zeggen vcrschillcndc onderzoekers, dal cen overvulling
van de ])ens tol hel ojJlredcn van troininclzuchl aanleiding zou kunnen
geven. Hel vocdselnivcau zou daii niet laag genoeg kunnen dalen om de
gassen voor dc cardia tc brengen. (I) o ii g h c r l y (17, 18), Klussen-
dorf (35), Robertson (57), Clar\'k cn w\'e i s s (9)). Dc meeste
van deze auteurs wijzen op de gunstige uitwerking van hct voor hoog
plaatsen dci dieien als jx-iisovcrvulling dc oorzaak der tympanic is.

4. .Schuiinvorming in de ])ens, zodat hct gas niet vrij boven tic vocdsel-
massa aanwezig is, maar grotendeels door hel voedsel vermengd voorkomt.
Het is dit verschijnsel, dat als dc oorzaak van trommelzucht o.a. na het
den van Icguininoscn (klavers, lucernc) moet worden beschouwd
( P h i 1 1 i s o n (50), P h i 1 1 i p s o n en Cuthbcrtson (51 ) cn an-
deren). Wc zullen dan ook aan dit verschijnsel van de schuiinvorming in
hel hieronder volgende nadere aandacht besteden.

Gezien hct verband tussen het opnemen van vlinderbloemigen en lionimel-
zucht enerzijds (volgens Re id (55) wees J. Mortimer hier reeds op
in 1716) en het vóórkomen van saponinen in de verschillende bovengrondse
delen van de leden van deze plantenfamilic, zoals reeds in 1919 door

Jacobson (29) werd ge\\onden anderzijds, ligt het \\oor de hand, dat
een vrij groot aantal onderzoekers genieend heeft, dat hier de eigenlijke
oorzaak \\an het optreden der sehuimstruetuur en dus tevens van dc
tympanie gelegen was. Zo wijst Quin (53) er o]), dat in vitro de ]x\'ns-
inhoud van met luccrne gevoerde schapen ccn veel stabiler schuim vormde
clan ])cnsinhoud van schapen, die geen luccrne hadden gehad en als ver-
klaring hiervoor wijst hij op de aanwezigheid van saponinen; perssa]) van
lucerne door schudden tot seliuimvorming gebracht, bleek 12 uur cn langer
schuimig te blijven. L i n d a h 1 c.s. (38) zagen bij scha])en, die o]) luccrnc-
en klaverweiden liepen trommelzucht optreden, als ze perssap van legu-
minosen toedienden. Scha])cn, die oj) grasland weidden, kregen na toe-
diening van het perssa]) echter veel minder uitgcs])roken tympanicverschijn-
selen, of bleven gezond, terwijl, als tevens veel water werd verstrekt, geen
trommelzucht was op tc wekken. Ook Jacobson c.s. (31), Cole en
Kleiber (14), Bouekaert en Oyaert (4), Quin (52, 53) en
Quin c.s. (54) wijzen op de betekenis van sa])oninen uit vlinderbloemigen
voor het ontstaan van trommelzucht en geven tevens aan, clat de aan-
wezigheid van gemakkelijk omzetbarc suikers in de pens predisponerend
werkt. Dit laatste wordt echter ontkend door II e n r i c i (26), die evenals
Ferguson en Terry (22), Cole c.s. (II), Clark (6), K 1 u s-
s e n d o rf (35), Lienert (37) en Hun ga te c.s. (28) aan dc sa])o-
ninen geen alles beheersende rol wil toeschrijven, omdat het niet gelukt,
met sa])oninen trommelzucht o]) te wekken, tenzij de dieren tevens vlinder-
bloemigen als rantsoen hebben, zoals eigenlijk ook al uit de proeven van
Linda hl c.s. (38) was gebleken. Bovendien wijzen H ungate c.s.
(28) er op, dat het, als saj)oninen de eigenlijke oorzaak van het ontstaan
van troininelzucht zouden zijn, zo moeilijk te verklaren is, waarom bij
hetzelfde rantsoen het ene dier wel en het andere niet tympanisch wordt.
Dc enige mogelijke verklaring zou dan moeten zijn, dat bij dc gezond
blijvende dieren, rif dc vrij gekomen saponinen sneller worden afgebroken,
c)f door een langzamer afbraak van dc \\pcdscldclcn de saponhien lang-
zamer vrij komen. Het eerste lijkt niet waarschijnlijk, het tweede bleek
niet hel geval te zijn. Dezelfde schrijvers wijzen oj) dc mogelijkheid van
sliim|)roduktie door microörganisincn bi j dc cclluloscvcrtcring. ) o h n s (32)
denkt naast saponinen vooral aan eiwitten en eiwitafbraakprochiktcn cn
aan cle o|)pcrvlaktcspanning \\ erlagenclc invloed van speeksel. F e r g u s o n
en Terry (22) vonden cchtcr, dat c.xtra s])cckseltoccliening tiommelzucht
nóch verbeterde noch \\crcrgcidc. Toch lijkt op grond van recente Zuid-
Afrikaanse onclcizockingcn het speeksel van grote etiologische betekenis tc
zijn.

Clark en Weiss (10) cc)n.statccidcn namelijk, dat de pensinhoud veel
wateriger en dunner vloeibaar was na hooivoedei iiig, dan na het voeren
\\an luccrne. Daar dit ook het geval was als dc dieren geen drinkwater
konden opnemen, lag het voor dc hand, dat dit door hen werd toegeschreven
aan een grotere speekselafscheiding, temeer omdat de hoeveelheid vocht
in dc pens nog toenam, nadat de dieren het eten gestaakt hadden. Dc
speekselvloed ging dus blijkbaar nog door, zonder dat door de dieren
gekauwd werd. Deze waarneming is aanleiding geworden tot een uit-
voerig onderzoek, waarvoor schapen en geiten werden gebruikt, die onder

chloralhydraatnarcosc waren gebracht. Bij deze dieren werden de afvoer-
buizen der beide parotisscn opge|)rcparccrd cn van ccn canide voorzien
om het door dczc khcrcn afgescheiden speeksel op te kunnen vangen. Nu
bleek, dat dc spcckselsccrctic niet toenam door inbrengen van azijnzuur en
melkzuur in dc pens (het was dus niet ccn kwestie van resorptie van
organische zuicn uit dc ])cns), of door [nikkcling van dc distale stomp
van dc doorgesneden nervus vagus. Als echter dc ])roximalc stomp werd
gc])rikkeld, trad cen sterke siJccksclafschciding o]), wat wees op het bestaan
van een reflex, met dc nervus vagus als afferente baan. Men zag dan ook
een toename van de spcek.scl]jroduktie, ook van dc andere speekselklieren,
omdat dc dieren het s])cekscl uit dc bek lic|), als via ccn pensfistcl de
cardia mechanisch werd geprikkeld nrct dc nagels van dc vingers. Prik-
kelen van dczc streek met ccn borstel had hetzelfde effect; rcscctie dcr
beide nervi vagi deed het effect verdwijnen.

Dit alles heeft tot dc conclusie geleid, dat cr harde delen in het voer voor
moeten komen, om ccn behoorlijke spccksclafsciieiding tc garanderen: sap-
[)ig. slap voer geeft weinig siieckscl en daardoor ccn dikke taaie ])ensinhoud.
Dat dit van betekenis is, met het oog o]3 het ontstaan van trommelzucht
door schuimvorming in dc pens, toonde \\\\\' c i s s (,\')9) aan, die pensinhoud
\\an schapen op vcrschillcndc rantsoenen ondcizocht: hoe dikkci\' cn taaier
dc ])cnsinhoud, hoe sterker dc in het voedsel gevormde gassen werden
vastgehouden; hoe stcngcligcr het \\()cr, hoe wateriger de ])cnsinhoud cn
hoe minder stabiel het sclunni bleek tc zijn. Bladrijkc hiccrnelo]3pcn worden
sneller opgenomen cn ])rikkclcn bovendien hel pcnsslijtnvlics onvoldoende
voor het lot stand komen van de spccksclafschcidingsi eflcx, waai door dc
])cnsinhoud erg visccus wordl. Zelfs als bij dczc dieren, via dc ijcnsfistcl,
grof gchakscld hooi werd ingebracht, dan daalde de consistentie-indcx \\an
dc ])cnsinhoiid binnen één uur tot op 1 10 van dc waarde, zonder dat
drinkwater was verstrekt. Voeren van ccn mengsel van luccrne cn grashooi
of van meer harde stcngcligc luccrnc gaf steeds ccn wateriger pensinhoud.
Dczc uilkonislcn zijn in overecnstcinining niet het hiervoor reeds gcnociiKlc
onderzoek van Quin (53) cn iiict dc waarneming van vele onderzoekers
(o.a. Robertson (57), Olson (4(i) en CUilc c.s. (11)), dat hooi-
bijvocdering het optreden van troninicl/uciit bij, met leguniinosen gevoerde
hcikauwcrs voorkomt. Doughcrty (Ifï) hecht eveneens grote waarde
aan dczc theorie van dc spccksclafscheidingsrcficx, waarvan ook
Bouckacrt cn Oyaert (4) hel bestaan hebben aangetoond. In hoc-
\\erif dc saponincn bij hel ontstaan van het schuim nog een rol spelen is
luocilijk aan Ic geven, maar zeker is, dal zc niet ab.soluut noodzakelijk zijn,
getuige hel feit dal Mcad c.s. (42) cn Oolc cn Mcad (15) Iroiiimel-
■/uciit konden oiiwekkcn door het voeren van uitsluitend fijngemalen hooi,
dal geen saponincn bevatte, maar wcl dc jirikkcling van hel pensslijnivlies
onin()\';clijk maakte. Hel opvallende bij dczc iirocvcn was, dal dc dieren
probeerden hout tc vreten, wal zc niet deden als hetzelfde hooi ongemalcn
werd verstrekt, terwijl dan ook geen tyiniianie optrad. Ook Olson (45)
wijst op dc betekenis van dc fysische toestand van het voer.

M c a d c.s. (42) wijzen cr op, dat cr individuele verschillen in gevoeligheid
\\oor tiornmclzuchl beslaan, maar dal deze gevoeligheid bij eenzelfde dier
kan variëren, in die zin, dat een dier, dat resistent schijnt, toch opeens

tympanisch kan worden. Schrs. zagen dit bijvoorbeeld na lange tijd \\oeren
\\ an een ruwe celstof-arni rantsoen. K n a j) p c.s. (36) vermelden, dat zowel
Cole c.s. als Kephart individuele verschillen in gevoeligheid consta-
teerden. Zelf controleerden zij de nakomelingen van 13 stieren, in totaal
116 ossen, waarvan 42 % nooit cn 11 % vaker dan 5 keer tympanie kregen.
De helft van deze 11 % stamde van 1 stier af terwijl een ander derde deel
terug ging oj) eenzelfde grootvader. Weliswaar bleven van geen van deze
stieren alle nakomelingen vrij, maar toch ])l(\'iteu de/.e cijfers sterk voor een
erfelijk verschil in gevoeligheid. Dit is ook het geval met het ontlerzoek
van Hancock (24) die bij eeneiige tweelingen vond dat de variabiliteit
in gevoeligheid voor tronunelzucht tussen de jjaren significant groter was
dan binnen de paren. Johns (32) berekende de tweelingwaardc voor
trommelzucht onderzoek en kwam tot de conclusie, dat 1 ])aar eeneiige
tweelingen een even betrouwbare uitkomst gaf als 9 willekeurige dieren.
Deze onderzoeker wijst er tevens op, dat een geringe tyni|)anische toestand
de voedselopname sterk doet veruiinderen en dus een ongunstige invloed
heeft o|) de melk])roduktie.

Deze erfelijke verschillen in gevoeligheid zijn goed in overeenstemming te
brengen met de theorie van de speekselafscheidingsreflex als belangrijke
factor voor het ontstaan van trommelzucht, door aan te nenieii, dat er
erfelijke verschillen in gevoeligheid voor de van het voer uitgaande prikke-
ling van het pensslijnivlies bestaan.

Hoe groot de door tr()nuu(4zuclu veroorzaakte schade in ons land is, is
niet te schatten, omdat deze ziekte in ons land op geen enkele wijze wordt
geregistreerd en er nooit een onderzoek naar is ingesteld. Zeker is, dat deze
schade zich niet beperkt tot het verlies, dat door sterfte wordt geleden,
maai dat het ook een ongunstige invloed heeft oj) dc melkproduktie
( I O h n s (32)). Overigens ben ik geneigd om aan te nemen, dat tympanie
in ons land nog geen zeer ernstig probleem vormt.

In verschillende andere landen cn nu\'t hainè daar,Waar ve(4 vlihderbloeini-
gen aan herkauwers worden gevoerd, ligt de zaak echter geheel anders.
Het fraaiste mij Ix\'kende ondeizoek naar dc door troimiielzueht veroorzaakte
schade voiid iii Nieuw Zeeland ])laats. Linton cn a r d (39) vonden
bij een uitgebreide eiu|uête, dal daar in 19,\').3-\',\') 1 ruim 0.6% van het
rundvee stierf door tynipanie. In 1954-"5.\') bleek dit |)erecntage 0.75 te
bedragen, met een variatie van streek tot slreek van 0.37 tot 0.91 Dit
komt neer op een totaal verlies van 15.000 melkkoeien, wat een schade
betekent van iiiillioen gultlen per jaar. Daar moet dan het verlies aan
melk en dc slerfte van vleesrunderen nog hij worden o])geteld om tot de
totale schade voor de Nieuw Zeelamlse rundveehouderij te komen.
Volgens Cole c.s. (11) vonden Hanson en I? o y d hij een onderzoek
in Minnesota, dat van de 11.000 dieren, die op lucerne en (of) klaver
graasden er 48 stierven ten gevolge van trommelzucht, terwijl men in
Montana rekening houdt met een verlies van bijna 1 % van de koeien
(bij scha])en zou dit percentage ongeveer de helft lager liggen"). Parsons
c.s. (18) delen mee, dat W i n d 1 e r voor de Pike County in Illinois dc
schade, alleen door sterfte veroorzaakt, oj) rneci\' dan 20 duizend dollar ])cr
jaar becijferde, terwijl uit Schotland wordt gemeld (Cole c.s. (11)), dat
daar ca. 34 % van de melkveebedrijven met het trommelzuchtprobleem te

kam]3en liecft. Robertson (57) schat, dat in Groot-Rriitannië jaarhjks
/2 - - 1 % der dieren tronnnelzucht krijgt cn dat de mortaUteit varieert
van 20 tot 50 en soms 100%. Volgens deze auteur slaat vast, dal in zijn
land jaarlijks duizenden dieren aan trommelzucht sterven.
Dc llit\'rapic van schuimtrommelzucht

Omdat reeds lang bekend is, dat sclniimvorming cen belangrijke rol speelt
bij hct ontstaan van tiommclzucht, is veel onderzoek verricht met oppcr-
\\jaktespanning veihogendc medicamenten. (J o h n s (32), McGand-
lish (40), Ferguson en \'1\'e r r y (22), Reid (55, 56), Clark
(6, 7), Klussendorf (35), Quin c.s. (.54)). Als zodanig worden
aanbevolen: olijfolie, giondnotenolie, sojaolic, ter]3entijn, paraffine en ver-
schillende z.g. ,,d(\'iergents"" en siliconen, waarbij dan aan terpentijn door
Clark (6) en Cole c.s. (16) tevens een de oprispingen bevorderende
werking wordt toegeschreven. Men kan deze middelen zowel ingeven, bij
benauwde dieren c\\entueel met een slokdannsondc, ais rechtsreeks door de
buikwand in dc ])cns injiceren. Deze therapie is overigens niet nieuw, omdat
volgetis Dougherty (18) cen Romeins auteur reeds 60 j. v. Chr. de
\\cchoudcrs aanried bij tym])anic 2 kojijcs olie in tc geven,
liet kan nuttig zijn de dieren \\an hct, na hct \\\'crdwijnen van het schuim
vrij gekomen, gas te \\crlossen, door zc voor hoog te plaatsen, door de
slokdaini.sondc in tc brengen of door een troc|uart in tc stckei\\, omdat, door
de grote s])atuung, dc motiliteit van dc pens en dus het normale o[)rispings-
mcchanisnic, soms gestoord is.

Antlere ontlcrzoekers, zoals M c 1 n t o s c h (41) en Clark (6) hechten
wat de therapie betreft ook grote waarde aan hct tegengaan \\an de
fermentatie in de ])cns cn latlen aan crcoline of foiinalinc tc geven.
C\'. 1 a r k wijst cr echtcr 0|), dat tlczc werking .soms onvoldoende blijkt tc
zijn en geeft daarom, teiecht, tle voorkeur aan oppervlaktespanning ver-
hogende midtlclcn. Jacobson c.s. (30) geven aan, tlat melasse toetlie-
ning ook gunstig werkt bij tronnu(4zucht en menen tlit te moeten verklaren
door aan tc nemen, dat hct tic fermentatie zou ontlcrtlrukken. Hel lijkt
echtcr waarschijidijkcr, mede met hct oog oj) hct hoge suikergehalte (C: o 1 e
en Klcibcr (M)) cn dc snelle werking die melasse schijnt te hebben
(jK-rsoonlijkc mededeling uit 1 )en(\'maikcn), dat ook hier s])rake is van
vcrandciing der o])])crviaktes])anning.

Vollcdighcitlshalvc nuict cr nog op worden gewezen, dat \\an Amerikaanse
zijde o.a. door C h i v e r s (5) cn b a i r c n t i n c c.s. (2, 3) wordt gewezen
op tle curatieve (en |)rcvcnticvc) werking van anlil)iotica. l)e eerste genas
chronische tym])anic door intraveneuze toctliening van aureomycine en
terratnycinc, terwijl penicilline zonder resultaat blccl. Bar rent ine en
zijn medewerkers vontlen cclitci\' dat juist ijcnicillinc acute trommelzucht
1/2 3 dagen onderdrukte en dal auicomycine, leitamycine, bacitracine
cu slrci)toinycine onwcikzaam waren. Deze tegenstrijdige uitkomsten lijken
overigens voor ons niet inti-ressant, omdat bestrijding van trommelzucht
met antibiotica geen aanbeveling vcitlient, gezien de beïnvloeding der
microflora van de ])cns, die immers voor de vertering van zo grote be-
tekenis is (I) c G 1 o O l (23) ).
Hct voorkóincji van sclniiuitromtnrlzucht

\'ralrijke onderzoekers, zoals Klussendorf (35), Cole c.s. (11, 16),
Reid (55), .Anonymus (1), Ferguson en Terry (22), R o-

her tson (57), VV eiss (59), Cole en Kleiber (12),Dougherty
(19), Quin (53), Olson (46) en Johns (32) raden aan tegelijk
met de vlinderbloemigen of daaraan voorafgaand, meer ruwe celstof-rijk
en stengelig voer te verstrekken. De meesten verklaren met nadruk, dat
dit een vrijwel zeker voorbehoedmiddel tegen trommelzucht is. Dit is ook
in overeenstemming met dc spcekseksecretiereflex theorie, zoals hicrbo\\en
reeds werd opgemerkt. Deze voorzorgsmaatregel, die overigens, omdat het
een meer normaal fysiologisch verloop der digestie garandeert, de soorkeur
verdient boven een met medicamenten gecorrigeerde abnormale toestand,
kan, speciaal hij in dc weide verblijvend vee, wel eens moeilijk toe te
pa.ssen zijn. F c r g u s o n en T e r r y (22) en R c i d (55) wijzen er daarom
op, dat strenge rantsoenbewcicling, waarbij dc dieren gedwongen worden,
behalve de slappe sa])])ige toppen, ook cle wat hardere stengels van dc
lucerne o]) te nemen, ook wel gunstig kan werken. Anderen, zoals
Mcintosh (41), menen dat maaien en cxentueel laten verwelken der
luceiiic eveneens een gunstige vooibchocdende werking heeft. 1) o u g h e r-
ty (19) beweert echter, dat deze methode onvoldoende zekerheid biedt.
Waarschijnlijk siieclt dc ouderdom \\an het gewas hierbij ccn grote rol.
Nog een andere methode is, om de dieren oj) lucerne- of klaverweiden te
laten grazen, waarin tevens grassen zijn ingezaaid (C o I c en Kleiber
(12)). Het nodige percentage gras om veilig te zijn, worclt cchtcr zeer
verschillend o|)gcgeven. Zo noemt I) o u g h e r ty (19) 50 % , K 1 u s s c n-
d o r f (35) 6() % en R o b e r t s o n (57) meer dan 70 % gras noodzakelijk.
Waaischijnlijk geldt ook hier, dat dit percentage lager kan zijn naarmate
het gewas onder, dus stengeligcr is. Deze veronderstelling ligt tc moer \\oor
cle hand, omdat M c C; a n d 1 i s h (10) er oj) wijst, clat ook ojj zeer jong
en snelgroeiend gras, clat arm is aan harde stengeldelen, soms trommelzucht
bij het vcc op kan treden.

Hoewel fysiologisch gezien de methode minder juist is, biedt een voorbe-
hoedende to(dietiing van olie waarschijnlijk wel de meeste zekerheid. Daar
deze olie cchtcr snel uit de ])ens verdwijnt, moet zij twee keer ])cr dag
worden ingegeven, teir/ij men de dieren dwingt cle olie tegelijk met het
voer o]) te nemen, door ze in gccnuilgeerde toestand over het gewas tc
s[)rocicti, zoals volgens \'t H a i\'t (25) Johns heeft gedaan cn het ook
door Reicl (56) met succes is toegepast. F\'e r g u s o n en \'Ferry (22)
en R O h erts o n (57) wi jzen eveneens op deze mogelijkheid.
Wegens dc bewerkelijkheid van deze methode zou het aanbc\\cling ver-
dienen de mogelijkheid tc overwegen om cle olie met bchul]) \\an koekjes
aan dc dieren te geven. Daar echter vrij veel olie nodig is, ca. 100 cc ])cr
dag, zal hier ook \\rij veel koek voor nodig zijn, wat misschien o]) econo-
mische bezwaren kan stuiten. Het bezwaar van cle geregelde olietoeclicning
is volgens R o b c r t s o n (57), dat soms de smaak van de melk en \\ooral
ook het vetgehalte ongunstig woidcn beïnvloed. Of dit voor alle olie in
dezelfde mate geldt dient eventueel nog nader onderzocht te worden.¹)
Samcnvattinfi:

Aan cle hand van de literatuur is een overzicht .ncgeven van de uitbreiding die onze
kennis ten aanzien van de aethiologie, therapie en i)reventie van troinnielziicht, zoals
die vooral ontstaat bij het grazen van herkauwers op leguniinosenweiden, de laatste

jaren heeft ondergaan. Wat de aethiologie betreft, moet grote waarde worden toe-
gekend aan de door C 1 a r k en W e i s s ontwikkelde theorie van de speeksel-
afscheidingsreflex. Therapeutisch is toediening van oppervlaktespanning verhogende
medicamenten, bij voorkeur plantaardige olie, aan te bevelen. Preventief hebben deze
ook cen gunstig effect, maar moet uit dierfysiologische overwegingen dc voorkeur
worden gegeven aan het verstrekken van meer ruwe celstof bevattend voer, waardoor
een normale speekselsecrctie wordt gegarandeerd.

With the help of the literature a summary is given of the extension, during the last
few years, of our knowledge concerning the ethology, therapy and prevention of Bloat
such as that which specially occurs when the animals are grazing on Icguminoscs.
As concerns the ethology great value is attached to the theory of the saliva
secretion reflex propounded by Clark and Weiss (10). In the field of therapy the
application of medicines that enhance surface tension, preferably vegetable oil is
to hc rccoiinnended. In the matter of prevention these oils have also a favourable in-
fluence, but from considerations of animals physiology the provision of foodstuffs
containing roughfiber is to be jircferred thus giving a guarantee of a more normal
saliva secretion.

A l\'aide de la littérature on donne un aperçu sur le développement qu\'ont subi nos
connaissances à l\'égard dc l\'éthiologie, dc la thérapie cl de la prévention du tynipa-
nisme, tel ipie celui-ci sc jjroduit les dernières années surtout lors du broutenicnt dans
les prés de légumincu.scs. Quant à l\'éthiologic, il faut attacher une grande valeur
à la théorie dc la réflexion de la sécrétion salivaire de C: 1 a r k et Weiss (10). Au
point dc vue thérapeutique, l\'administration de nu\'dicaments augmentant la tension
superficielle, de préférence dc l\'huile végétale, est rccominandable. Conune préventif
ceux-ci ont aussi un effet favorable, mais au point de vue physiologi(|uement animal
il faut donner la préférence à l\'administration d\'aliments contenant davantage de
cellulose scabre, ciui garantit une sécrétion salivaire nonnale.

.An Hand drr Literatur wird eine Obersicht von der Bercichcnmg unserer Kennt-
nisse gegeben, die diese während drr letzten Jahre auf dem Cebirt der Äthiologie,
Therapie und der Vorbeugung von l\'ansentynipanic erfahren hat.
Letztcrc entsteht vor allem durch das (!rasen auf Lrguinino.sewciden. Betreffs der
Äthiologie, hat sich die von Clark und Weiss (10) entwickelte Theorie des Spei-
chel-absondcrungsreflcxcs von grossem Wrrt erwiesen. Therapeutisch ist die Verab-
reichung von Medikamenten, weUhe die Oberflachenspannung erhöhen, vorzugsweise
Pflanzenöle anzuempfehlen, die auch präventiv einen günstigen Einfluss ausüben. Aus
tierpsychologischen Gründen is jedoch des Verfüttern von zellulosrreichem Futter
vorzuziehen, da hierdurch eine nonnale Speichrlabsondrrung garantirrt wird.

2. BARREN\'TINE, 11. F., Promising lead to bloat control seen as station finds
Ijcnicillin effective. Miss. I\'m. Res. 19 (19.\')()) 1.

3. BARRENTINE, B. F., C. B. SHAWVER en L. W. WILLIAMS, Antibiotics
for prevention of bloat in cattle, grazing ladinoclovcr. J. anim. sei. l.\'j (19.\'j6)
440-446.

4. BOUCK.AERT, J. II. cn W. OY.AERT, Les processus biochimiques dans Ic
rumen cn relation avec les troubles fonctionm Is chez les bovins. Session d\'étude
sur la lutte contre les maladies des bovins et des ovins au iiâturagc. Utrecht 3-1 1
sept, \'."j?, pp. 39-48.

5. CHIVERS, W. H., Treatment of chronic bloat with antibiotics. N. Am. Vete-
rinarian 35 (1954) 186-187.

6. CLARK, R., Studies on the ahmentary trtct of merino sheep in South Africa.
XIV The effect of some commonly used antifermentatives on the in vitro forma-
tion of gas in ruminai ingesta and its bearing on the patho,genesis of bloat.
Onderstepoort J. vet sci. anim. ind. 2,3 (1948) 389-393.

7. CLARK, R., The use of antifrothing agents in the treatment of acute bloat.
J. South Afr. vet. med. ass. 21 (1950) 173-178.

8. CIL.ARK, R. en J. L. QITN, Studies on the alimentary tract of merino sheep
in South Africa XIII. The rôle of prussic acid in the aethiology of acute bloat.
Onderstcpoort J. vet sci. anim. ind. 20 (1945) 209-212.

9. CL.ARK, R. en K. E. WEISS, Factors contributing towards bloat in ruminants.
J. South Afric. vet. med. ass. 23 (1952) 103-106.

10. CLARK, R. en K. E. WEISS, Reflex salivation in sheep and goats initiated by
mechanical stimulation of the cardiac area of the forestomachs. J. South .Afric.
vct. med. ass. 23 (1952) 163-165.

11. COLE, H. IL, C. F. HLIFFMAN, M. KLEIBER, T. M. OLSO.N en A. F.
SCII.ALK, A review of bloat in ruminants. J. anim. sei. 4 (1945) 183-236.

12. COLE, 11. H. en M. KLEIBER, Bloat in cows on alfalfa pasture. Am. J. vet. res.
6 (1945) 1888-1893.

13. COLE, 11. 11. en M. KLEIBER, Studies bearing on the bloat problem. J. dairy
sci. 31 (1948) 668.

14. COLE, H. il. en M. KLEIBER, Studies on ruminai .gas formation and on con-
sumption of alfalfa p.isture by cattle. J. dairy sei. 31 (1948) 1016-1023.

15. C(!)LE, II. H. en S. W. ME.Al), physical deficiency in the ration of rumi-
nants. Science 98 (1943) .543-544.

16. CX)LE, 11. 11., S. W. MEAD en W. M. REGAN, Production and prevention of
bloat in cattle on alfalfa pasture. J. anim. sci. 2 (1943) 285-294.

17. DOUCiIIERTY, R. W., Physiological studies of eructation in ruminants. J. Am.
vct. med. ass. 122 (1953) 220.

18. DOUGHERTY, R. W., The contiiuiing cpiest for the cause of bloat in rumi-
nants. J. Am. vet. med. ass. 122 (1953) 3-15-353.

19. DOUCHER I\'Y, R. W., Recent developments in our knowledge of the causes and
prevention of bloat. 7th intern, grassland congres New Zealand 1956, paper 24,
session 6.

20. EVANS, W. C. en E. T. R. EVANS, Relation of a clover juice factor causing
paralysis of sinooth liiuscle to bloat in runiinarits. Nature 163 " ( 19-19)" 373-375.

21. FERC;USON, W. S., D. B. ASHWOR TH en R. A. \'1 ERRY, .Nature of a muscle-
inhibiting compound in lucerne and its possible connexion with bloat in cattle.
Nature 163 (1949) 606.

22. FERGUSON, W. S. en R. A. TERRY, Bloat investi,gâtions. J. agric. Sei. 46
(1955) 257-261.

23. GROOT, Th. DE, Het voeren van antibioticum bevattende rantsoenen aan her-
kauwers. Landbouwdocumentatie 12 (1956) 849-867 cn 957-988.

24. H.ANCOCK, J., Studies in grazing behaviour of dairy cattle II Bloat in relation
to grazing behaviour. .J. Agric. sei. 45 (1954) 80-95.

25. \'T H.ART, M. L., Het grasland congres in Nieuw Zeeland. Nieuwe Veldbode 23
(1957) 14 mrt. jip. 6-7.

26. HENRICI, M., Comparative study of the content of starch and sugar of Tri-
bulus terrestris, Lucerne, some Graniineae and Pentzia ineana under different
meteorological, edaphic and physiological conditions. Paper 2. Carbohydrate nu-
trition. Onderstepoort J. of vet. res. 25 (1952) nr. 3, jjp. 45-92.

28. HUNGATE, R. E., D. W. FLETCHER, R. W. DOUGHERTY en B. F. BAR-
RENTINE, Microbiol activity in the bovine rumen: its measurement and its
relation to bloat. Appl. microbiol. 3 (1955) 161-173.

29. JACOBSON, C. A., .Alfalfa investigation \\ II .Alfalfa saponin. J. Am. chem. soc.
41 (1919) 640-648.

30. J.\\COBSON, N. L., D. ESPE en C. Y. C.ANNON, Faetors modifying the rate
of fermentation of ingseta and their possiljle relation to bloat in cattle. J. dairy

31. JACOBSON, D. R., I. L. LINDAIIL, J. J. McNElLL, J. C. SHAW, R. N.
DOETSCH cn R. E. DAX\'IS, Fccdlot bloat studies 11. Physical factors involved
in the etiology of frothy bloat. J. anim. sci. Hi (1957) 515-524.

32. JOHNS, A. T., Bloat in cattle on red clover I. N.Z. J. of sci. and techn. 36
(1954) Sec. A 289-320.

34. Kl.ElBER, M., H. H. COLE en W. M. MEAD, Bloat in cattle and compo-
sition of rumen gases. J. dairy sei. 26 (1913) 929-933.

36. KNAPP, B., A. L. BAKER en R. W. PHILLIPS, Variations in the occurence of
bloat in the steer progeny of beef bulls. J. anim. sci. 2 (1943) 221-225.

37. LIE.NER\'l\', E., Die Pharmokotherapie der Pansentynipanie mit besonderer Be-
rücksichtigung der Pharmakodynamick der Tartarus stibiatus auf den Pansen.
Wien, tierär/tl. Monatschr. 37 (1950) 634-644, 677-688, 758-768 en 873-891.

38. LINDAHL, 1. L., A. C. COOK, R. E. DA\\1S en W. D. M.ACLAY, Preliminary
investigations on the role of alfalfa saponin in the ruminant bloat. Science 119
(1954) 157-158.

39. LINTON, A. en A. II. WARD, Deaths from bloat. 32nd ann. rep. Nw. Zealand
Dairy Board 1955/\'56, pp. 97-99.

40. MsCANDLISll, A. C., Hoven or bloat in dairy cattle. Milchwirtsch. Weltkongr.
Berlin 1 (1937) 410-412.

41. McLNTC^Sll, R. .A., Digestive disturbances of cattle. J. Am. vet. med. ass. 98
(1941) 441-447.

42. MEAD, S. W., 11. H. COLE en W. M. REGAN, Further studies on bloat.
J. dairy sei. 27 (1944) 779-791.

43. NEWBOLD, R. P., Prelimiiuiry noti on (he extraction of a bloat-jiromoting
fraction from red clover. Nw. Zeal. J. sei. and techn. sec. .A. vol. 36 (1954)
285-286.

44. OLSON, T. M., Ruminai gases and bloated animals. J. dairy sci. 25 (1942)
681-685.

45. OLSO.N, T. M., Factors influencing rate and type of gasformation. J. anim. sei.
3 (1944) 441.

16. OLSON, T. M., Bloat in dairy cattle. S. Dak. Agr. Exp. Sta. circ. 52 (1944).

47. PARSONS, A. R., GLEN HALL en W. E. I\'llOMAS, Forage extracts whi(h
cause bloat or death when iulministcrcd orally to sliccj). J. anim. sci. II (1952)
772-773.

48. PARSONS, A. R., A. L. NEUMANN, C:. K. WliriEHAlR en J. SAMPSON,
Isolated gut and rumen motility as affec ted by extracts from bloat producing
forages. J. anim. sci. 14 (1955) 103.

49. PARSONS, A. R., C. K. WIU TEIIAIR en A. L. NEUMANN, Bloat and rumen
motility as affected by forage extracts and other related substances. J. anim.
sei. 12 (1953) 926-927.

50. PHILLIPSON, A. T., La mc\'ti\'-orisation. Session d\'étude sur la lutte contre les
maladies des bovins et des ovins au pâturage. Utrccht 3-1 I sept. 1957, pp. 49-64.

51. PHILLIPSON, A. T. cn D. P. CU l lIBER TSON, Modem concepts oi rumen
digestion and metabolism. VHc Int. Veetei Itcoiigres Madrid 1957. Thema 6,
pp. 7-92.

52. (.)UIN, J. 1., Studies ou the alimentary tract or merino sheep in South Africa
VII Fermentation in the forcstomachs of sheep. Ondcrstcpoort J. vet. sci. anim.
ind. 18 (1943) 91-112.

53. QLTN, J. I., Studies on the alimentary tract of merino sheep in South .Africa.
VIII. The pathogenesis of acute tympanitis (bloat). Ondcrstcpoort J. vet. sci.
anim. ind. 18 (1943) 113-117.

54. QUIN, A. II., J. A. AUSTIN en K. R.\'^TCLIFF, A new approach to the treat-
ment oI bloat in ruminants. J. .\\m. vet. nieil. a.ssoc. 114 (1949) 313.

55. REID, CI. S. W., Limitations of present methods of controlling bloat in the
field. (Overdruk van onbekende herkomst).

56. REID, C. S. W., Bloat investigations. Proceedings 7th conf. of the New Zealand
Assoc. 1955.

57. ROBERTSON, A., Bloat in ruminants. Progress towards understanding. The
agric. rev. 3 (1957) nr. 4, pp. 8-12.

58. SHAW, R. A. en H. D. JACKSON, Fractions from ladino clover which inhibit
biological systems. J. anim. sei. 16 (1957) 711-718.

59. WEISS, K. E., The significance of reflex salivation in relation to froth formation
and acute bloat in ruminants. Onderstejioort J. vet. res. 26 (1953) 241-250.

60. WEISS, K. E., Physiological studies on eructation in ruminants. Onderstepoort
J. vet res. 26 (1953) 251-283.

61. WESTER, J., Die Physiologic und Pathologic der Vormägen beim Rinde.
Berlin 1926.

In dc tijd tussen het schrijven van het manuscript en bet persklaar maken, be-
reikten ons over dit onderwerp een aantal artikelen van Reid en zijn mede-
werkers, gepubliceerd in Nw. Zeal. J. Sci. Tcchn. serie A 38 (1957) op pp. 825,
839, 878, 908, 956, 1036 en 1054. Het zou te ver voeren deze alle thans nog tc
bespreken. De algemene conclusie hieruit te trekken kan in het kort als volgt
luiden: Met het oog op de kwaliteit van de boter moet men voorzichtig zijn
met het langilurig toetliencu van een hoge dosis olie, zeker als men vele (alle)
dieren van een koppel behandelt. Plantaardige olie verdient over het algemeen
dc voorkeur. Sonunige paraffincs zijn ongeschikt, omdat deze de resorptie van
vctoplosbarc vitamines tegengaan. Walvisvet en levertraan moet men niet ge-
bruiken omdat deze in dc benodigde dosis de mclkvet-produktie cn -kwaliteit te
sterk doen achteruitgaan.

Uitgaande van dr P.M.D. in Drente werd met het onderzoek naar het eiwit.grhdltc
van de afzonderlijke koeien op I oktober j.1. begonnen. Ruim 1000 leden van con-
trolevrrcnigingen gaven daartoe ruim 10.000 koeien o|), welk aantal bij het onder-
zoek slechts geleidelijk zal worden bereikt, daar alleen de melk van nicuwmclksc
koeien (na 31 augustus 1957 nfgckalfd) in aanmerking komt.

Het onderzoek vindt plaats aan het laboratorium van de Coöperatieve Mclkproduk-
tenfabriek „DOMO" te Beilen.

Voorts besloten ccn 4-tal Drentse zuivelfabrieken met ingang van het volgend boek-
jaar van fabriekswcgc met het onderzoek op eiwitgehalte aan tc vangen en met de
uitkomsten daarvan bij de vaststelling van de melkprijs rekening te houden.

Een Amerikaanse firma wacht op toestemming om een rustgevend middel tc mogen
gebruiken, dat bij stieren een gewichtstoename van 12% en een beter produkt zou
geven. Bij lammeren zou de gewichtstoename zelfs 28% bedragen. Bij varkens zou
het middel niet van invloed zijn, terwijl bij pluimvee proeven zijn ingezet.

l\'it cle Koningin Emma Kliniek, „Meer en Bosch", Heemstede.
(icnceshccr-Dircctcui: Dr. A. M. l.orentz de Haas.

Dr. VV. KRAMI:R, neuroloog
Met medewerking van J. 1). Bcijcrs, dierenarts tc Haarlem.

Terwijl een operatic aan de frontaalkwah bij talrijke dieren uit c.xperimen-
tele overwegingen veelvuldig werd verricht, heeft nien slechts zelden
psychochirurgie ter genezing toegepast. Bij de mens daarentegen, hebben
therapeutische ingrepen aan dc frontale kwab cn elders in dc hersenen
na dc tweede wereldoorlog een enorme vlucht genomen.
De geschiedenis van dc psychochiturgie bij de mens zal een ieder, die
zich ooit met dit probleem heeft bezig gehouden, bekend zijn. In 1935
stelden F u 1 t o n cn J a c o b s c n dc door hen geopereerde chimpansees
„Becky" en „Lucy" voor op het internationale congres voor neurologie te
Londen, cn Egas Moniz werd door dc lesidtatcn zo geïmponeerd dat
hij een Jjoging waagde om geesteszieken tc genezen door operatics aan
dc frontaalkwah. Het was hem waarschijnlijk niet bekend dat B u r c k-
hardt (Zwitserland) reeds in 1891 had getracht om geesteszieken door
operatic aan de hersenen tc genezen.

Sedertdien werd een veelvoud \\an tienduizend mensen geopereerd op
grond van ccn wisselende indicatie, volgens ccn zich steeds wijzigende
techniek cn met twijfelachtige resultaten. Zoals zo vaak in de geneeskunde,
was dc therapie aanvankelijk hoofdzakelijk cniijirisch cn de onderzoekers
die dc anatomie cn physiologic der psyche met zuiver wetenschappelijke
methoden bestudeerden, volgden dc clinici op dc voet.
Dergelijke ingi\'epcn aan dc menselijke hersenen stellen ons ook voor
allcilei ethische ]jroi)lenicn die dc Nederlandse artsen zeer terughoudend
in hiui indicatiestelling maakten en er zelfs toe leidden dat psychochirurgie
in Rusland werd verboden. Bij het opereren van dieren, in casu honden,
vallen dczc cthische bczwaicn weg. Integendeel, wanneer men honden
die door ccn tc grote agressiviteit bv. niet in dc maatschappij zijn te
handhaven, door ccn hcrscno)3cratie kan helpen, dan is cen poging hiertoe
o.i. zeker verantwoord.

Op instignatic van K r a ni c r werden door hem twee honden, door tussen-
komst van Coli. J. Heek (Haarlem) met ccn prcfrontalc leucotomie
behandeld.

ticval 1: Een bastaard fox-terricr, cen reu, anderhalf jaar oud, was uitci-
niatc vals. Hij beet vooral kinderen, in het bijzonder wanneer dczc hard
liepen. Door tussenkomst van de dicicnbc-schcnning werd hij daarom
in ccn kinderloos gezin ondergebracht, waar hij echter ook niet tc hand-
haven was. Als ultimum rcfugium werd hij aan ons ter operatie voor-
gesteld.

Onder intraperitoneale kemithal narcose werd een dubbelzijdige frontale
osteoclastische trepanatie vericht. Na het openen van dc dura werd de
motorische schors gedetermineerd door faradischc prikkeling met een

stroom \\an 4 m. amp. Voor het motorische \\eld werd beiderzijds een
leucotomie \\erricht, waaina dc opcraticopcning in \\crschilleiidc lagen
werd gesloten.

De eerste dag iia dc operatie iiad het dier ccn tetraplcgie, teiwijl het wat
apatisch was. Drie dagen later was de hond in zoverre hersteld dat hij
mee naar buiten kon wandelen; doch hij liep nog paictisch cu ataktisch.
Ook plaste hij nog als ccn teef.

Het \\icl terstond op dat hij niet meer kwaadaaidig was, noch tegen
honden, noch tegen mensen (kinderen). Ook dc oppasser \\an dc dieren-
bescherming vond de hond opvallend verbeterd, toen hij hem vijf dagen
na de operatic kwam halen.

In het asyl bleek hij vriendelijk tc zijn tegen mensen, doch was nog wel
agressief tegen honden. Dc reuk was intakt. Hij hi\'\\uildc aanvankelijk
zijn mand en ging ook in zijn facccs liggen. Een vvcck lati\'r was hij weer
zindelijk. Van een ataxie of parese viel toen niets meer tc bcsjjeurcii.
Collega Heek deelde mede dat hij opvallend vriendelijk was (krui])crig
onderdanig) tegen mensen, ook kinderen. Tegen soortgenoten was hij
minder tegemoetkomend. Ecti maand na dc ingrccjj werd hij in een
gezin met kinderen ondergebiacht, waar hij sinds tien maanden een pret-
tige huisvriend is.

Cieval 2: Een bastaard bouvier, ongeveer drie jaar oud. was wegens
agressiviteit volkomen onhandelbaar, zodat hij afgemaakt moest woidcn.
Als laatste mogelijkheid werd hij door Collega Heek voor een leucotomie
voorgedragen. Deze werd onder intraperitoneale kemithalnarcosc links
frontaal vericlit. Aangezien hierbij nogal wat bloeding optrad, werd de

ingrcejD tot ccn zijde beperkt. Hct dier herstelde de eerste twee dagen na
de operatie enigermate met een rechtszijdige hemiplegie. Daarna werd hij
suf, terwijl dc lichaamstemperatuur steeg. Ondanks behandeling met peni-
cilline overleed hij op de vijfde dag onder hct beeld van een centrale
ademhalings. en hartstilstand.

Hij obductie bleek cr nogal wat bloed rond dc hersenstam te liggen, dat
afkomstig was van cen piaal vat ter plaatse van het operatiedefect.
Misschien mogen wij deze twee ziektege.?chicdenissen besluiten met enkele
opmerkingen betreffende de techniek, die werd ontwikkeld na vele ncuro-
chirurgische ingrepen op andere dieren.

Geopereerd wordt onder algemene narcose, maar steeds werden ook dc
weke delen geïnfiltreerd met 1 % novocaine en adrenaline. Hierdoor is
de bloeding uit huid, spieren, etc. geringer en ook kan de intraperitoneale
narcose minder diep zijn. Er wordt cen halve maanvormige huidsnede
aangelegd van het midden der wenkbrauw tot het oor. De temporale spier
wordt aan zijn aanhechting doorsneden en vervolgens met een raspatorium
\\an het bot losgemaakt en omgeklapt. Dit voorkomt hinderlijk bloeden.
Op afbeelding 1 is de plaats van dc trepanatie-opening aangegeven. Deze
ligt juist distaal van de botrichcl die van dc mediaanlijn naar dc orbita
loopt. Vroeger hebben wij de frontajjool dwars door dc sinus frontalis heen
benaderd. Ofschoon dit het \\ooideel heeft dat men niet behoeft tc boren,
is de kans op een meningitis groot.

Het leek K r a ni e r noodzakelijk om een relatief grote trepanatieopening
tc maken om de ingreep a \\u tc \\errichten. Eerst werd de motorische
schors bc])aald door clccti isch prikkelen. Dc ligging van de gyrus sigmoidcus
anterior verschilt nl. aanzienlijk in dolichocephale en brachycephalc
schedels. Juist voor de motorische schors werd, na openen der pia en
arachnoidca, cen leucotomic verricht met behulp \\ an een smalle metalen
zuigbuis. Hierbij werd getracht om dc tractus olfactorius niet te lacdcreii.
Afbeelding 2 laat de ligging van de insteckopening zien in geval 2 en op
afbeelding ziet men op een dwarsdoorsnede het letsel in dc witte stof.
De indicatiestelling ging uit van dc gedachte dat de hond cen frontaalpool
heeft die, cNcnals bij dc mens, invloed heeft op de psyche en dat cen
doorsnijding van vetbindingen die \\ an fi(nUaal naar distaal lopen van
een agressief dier een dociel zou kunnen maken.

Het zou buiten hct bestek van deze voorlo]jige mededeling vallen om
uitvoerig op deze problematiek in tc gaan, zodat wij slechts met enkele
algemene opmerkingen willen volstaan.

Over de vergelijkende anatomie van dc frontale kwab is zeer veel ge-
publiceerd cn men kan zich aan de hand van het werk van Bianchi
tot 1922 oriënteren. Dc talrijke boeken over de prcfrontalc leucotomic bij
dc mens bevatten schier alle cen hoofdstuk gewijd aan dc anatomie en
physiologie van de frontale pool, ook bij lagere dieren.

Dc frontaalpool wordt over hct algemeen in tweeën ingedeeld; en wel
in de ]jraecentralc motorische veldeti {de velden 4, 6 en 8 van B r o d-
mann) die via dc thalarnus projectievczcls van hct ncocercbcllum ont-
vangen cn het gebied dat rostraal hiervan ligt, dat waarschijnlijk ook wel
projecties van de thalamus ontvangt, maar waarvanuit bij electrische prik-
keling geen bewegingen kunnen wordeti opgewekt: de zg. frontale associa-
ticvclden of prcfrontalc velden. Deze prefrontale gebieden hebben bij de

Cerebrum van Hond 2. Plaats van leucotomie. Daarachter en aan punt van de
temporale pool een subpiale bloeding.

mens iets te maken met de persoonlijkheid, het emotionele leven en het
gedrag. Terwijl men langere tijd op grond van het onderzoek van
Brodmann heeft gedacht dat de prefrontale schors bij de mens meer
ontwikkeld was dan bij dieren, toonde von B o n i n aan dat dit niet
het geval was.

In de prefrontale kwab kan men verschillende cyto-architectonische ge-
bieden onderscheiden die over het algemeen volgens het cijfersysteem van
Brodmann worden aangeduid. Men moet er echter bij een phylogene-
tische studie op bedacht zijn dat deze velden bij verschillende dieren
niet steeds homoloog zijn, d.w.z. dezelfde bouw en/of dezelfde functie
hebben en/of in verbinding staan met dezelfde subcorticale structuren.
Uit cyto-architectonisch oogpunt kunnen wij de schors van de menselijke
hersenen in het algemeen in vijf grondtypes verdelen. De prefrontale
schors nu herbergt drie grondtypes, alle gekenmerkt door korrelcellen in
de II en IV schorslaag. Bij dieren vindt men ook agranulaire schors in
het prefrontale gebied, maar deze is in zoverre homoloog aan die van
de mens dat hij ook met de dorsomediale thalamuskern in verbinding
staat. Von Monakow toonde dit o.a. bij de hond aan. Deze ver-
binding is wederzijds.

De prefrontale schors wordt wel op grond van zijn verbindingen onder-
verdeeld in: de orbitofrontale schors, voorste gedeelte van de gyrus cinguli
en de velden 44 en 45 (motorische spraakcentrum bij de mens).
De orbitofrontale schors kan verdeeld worden in de orbitale schors (area
13 en 14) en in een meer frontaal gebied. Deze hebben dezelfde afferente
verbindingen maar verschillen wat hun efferente paden betreft en staan
met de hypothalamus in verbinding.

De corticofugale projecties van de prefrontale schors zijn de volgende:
corticostriair, corticothalamisch, corticohypothalamisch, descenderende
banen naar de hersenstam. Deze verbindingen werden bij verschillende
diersoorten met uiteenlopende technieken aangetoond. Het is de vraag in
hoeverre de resultaten van andersoortige technieken met elkaar te verge-
lijken zijn en bovendien of verbindingen die bv. bij primaten werden ge-
vonden ook als zodanig bij honden en katten bestaan en vice versa.
Wanneer men een algemeen overzicht over een bepaald gebied van de
hersenen geeft, zoals bv. over de frontaal kwab, dan is men geneigd om
vergelijkende anatomische vondsten van verschillende dieren in een denk-
beeldig cerebrum te projecteren, dat een grootste gemene deler is van
heterologe verbindingen. Het is de vraag of een aldus verkregen schema
ook voor de diersoort die men onderzoekt of voor de mens geldt.
Door prikkelproeven en schorsablaties is gebleken dat de orbitofrontale
schors het autonome zenuwstelsel beïnvloedt (bloedddruk, ademhaling,
maagbewegingen, etc.), sommige gebieden sterker en constanter dan
andere, afhankelijk van de prikkeltechniek en de gebruikte narcose. Dub-
belzijdige ablatie van A 13 maakt dieren tammer, minder agressief en
prikkelbaar, maar dubbelzijdige ablatie van A 14 heeft wel tot „sham
rage" geleid. Ook de verbindingen en de functie van de rest van de
prefrontale schors werden intensief bestudeerd. Zowel bij electrische prik-
keling als bij ablatie werden ook van hieruit cardiovasculaire verschijn-
selen en gastro-intestinale veranderingen waargenomen.
In verband met de psychochirurgie bij de mens werd vooral ook de invloed

van ablaties van de prefrontale schors op hct gedrag en de verrichtingen
hij dieren nagegaan (zie Fulton), nadat zij al of niet eerst getraind
waren tot het verrichten van bepaalde tests. („Psychobiologie"). C)\\ er
hct algemeen presteerden dc dieren minder na de operatic en het viel op
dat zij lankmoediger waren wanneer iets mislukte (geen experimentele
,,neurose").

De gyrus cinguli (A 24) heeft, zoals men vroeger wel gemeend heeft,
niets met de reuk te maken en bij electrische prikkeling is gebleken dat
hij de autonome regulatie beïnvloedt en de werking van andere schors-
gebieden remt („suppres.sor action"). Door ablatie \\ an dit gebied wordt
het gedrag veranderd: een aap bv. is minder bang en verlegen en vertoont
een stug, antisociaal gedrag; bij de mens ontstaat apathie.
Op de verbindingen en de \\errichtingen van A44 en 45 zal niet nader
worden ingegaan, daar een studie hiervan voor hct huidige probleem niet
belangrijk is.

Wij hebben dus gezien dat dieren, evenals de mens, een frontaalkwab
hebben die is ingeschakeld bij dc verwerking van emoties op grond \\ an
zijn anatomische verbindingen. In het bijzonder moeten hier woiden ge-
noemd de verbindingen met het dienccphalon, met het mesencephalon
door de „medial forebrainbundle" en met het rhinencephalon.
Hct is nu wel noodzakelijk om een ander pad in te slaan op hct terrein
van de „anatomie der emoties", waarbij wij de frontaalkwab voor een
kort ogenblik buiten beschouwing laten.

Bij vertebraten lager dan de zoogdieren staan de grote hersenen (archi-
pallium) prakdsch geheel in dienst van de reuk („rhinencephalon"). Het
arehipallium der zoogdieren krijgt, al naar gelang wij in de dieren reeks
stijgen, betekenis voor dc verwerking van \\iscerale prikkels („visceral
brain") door verbindingen met het autonome zenuwstelsel via dc hypo-
thalamus. Wanncci\' wij de hersenen van bv. een rat, een hond, een aap
en een mens met elkaar vergelijken, dan \\alt verder op dat dc neocortex
(„neopallium",„ectopallium")- zich steeds sterker heeft ontwikkeld, waar-
door de archicortex („arehipallium", „allocortex", „entopalliurn") rela-
tief kleiner wordt. Het wordt echter geenszins een rudimentaire structuur:
bij dc mens is hij zelfs maximaal ontwikkeld. VolledighcidshaKc zij nog
vermeld dat de archicortex (3-lagig) niet direct in dc neocortex (6-lagig)
overgaat en dat de overgansschors, die dcc4s 3- en deels 6-iagig is, paleo-
cortex of mesopallium wordt genoemd. Tot de archicortex worden de
bulbus, hct tuberculum- en hct septum olfactorium, het septum, de gyrus
dentatus en het grootste gcdcetle van dc hippocampus gerekend, terwijl
de paleocortex gevormd wordt door dc pyriforme schors, dc uncus, het
voorste deel \\an de hippocampus, het eingulurn en de regio subcallosa.
Ilct is wel noodzakelijk om enige weet van deze materie tc hebben, tcn-
cmde het experimentele onderzoek te kunnen begrijpen.
Door experimenteel-anatomische en fysiologische proeven hij dieien heeft
men nu aangetoond dat het archipaliutn een gebied is dat de harmonie
bewerkstelligt van prikkels die enerzijds van de buitenwereld komen en
anderzijds in het lichaam zelf hun oorsprong vinden.

Het heeft overigens tot 1948 geduurd voordat een drietal onderzoekers
verschillende losstaande gegevens konden integreren tot dc bovenstaande
conceptie van dit gebied. H e r r i c k I 1933) maakte hct waarschijnlijk dat

het oude olfactorische systeem hij hoger ontwiklcelde dieren de betekenis
kreeg \\an een niet-specifieke acti\\ator van dc ncocortex. Papcz ( 1937)
wees op ccn rol bij dc verwerking \\ an emoties, terwijl Y a k o v 1 e v
( 1948) vooral cen hypothese ontwikkelde over de viscerale functie.
Voor ons huidige onderwerp zijn \\ooral dc ]jrocvcn die de emotionaliteit
\\an de dieren wijzigden, van belang.

Nu kan men verschillende soorten emoties bij dieren onderscheiden; maar
wij zullen ons alleen bezighouden met die welke voor ons onderwerp \\\'an
belang zijn, nl.: wocdercacties, zoals die bij valse dieren spontaan ontstaan
en bij dicrprocx cn kunnen worden nagebootst („sham rage") en ziekelijke
mccgaandlicid (dociliteit). Woedeaanvallen, zoals wij die o.a. bij valse
honden zien, is \\ olgens C o b b ren emotie met cen impult om aan te
vallen cn met ccn reflexpatroon dat suggereert dat het gevecht gewonnen
zal worden. .Als zodanig kunnen wij noemen: forse lichamelijke bewegingen,
harde stem, vasoconstrictic of dilatatie, wijde pupillen, darrncontractics,
snelle adcnrhaling en pols, geremde sexuclc rcflc.xcn, contractie van de
blaas, trancn\\loed, droge mond, zweten, enz. („adrenergischc reactie").
Woede is een van dc meest primitieve cn gedifferentieerde vormen van
emotie. Dc rcflectoirc reacties, waaiinec cen woedeaanval zich uit, vindt
men reeds in het zenuwstelsel van dc laagste zoogdieren \\-astgclegd.
Vreesaanjagend zijn ook de wocdercacties bij reptielen. Eerst als het
centrale zcimwstelscl rnccr is gedifferentieerd kunnen ook andere en meer
verfijnde emoties worden uitgedrukt. Over dc aanval- of wocdercacties
bij honden, zoals wij die gcricht zien tegen (bepaalde) katten, honden,
schapen, of mensen is niet zoveel bekend. De psycho-pathologic \\an de
\\alsc hond is nog niet ver gevorderd. Het is onze ervaring dat cr wel
ccn aangeboren \\alsheid (psychopathie) bestaat. Ook worden sonuiiige
jongen, h\\-. apenbahies, wcl door hun ouders gedresseerd om onder
bepaalde omstandigheden op ccn agressieve wijze te reageren. Wij hebben
aanwijzingen dat dc meeste zg. „valse" honden cerebraal beschadigde
dieren zijn, wier herseiuMi (vooial de uncus?) door ccn trauma of cen
ontstekingsproces werden verandcid. .Sommige hebben stemmingsanorna-
lieën die (schijnbaar) spontaan ontstaan, de agressiviteit van andere is
meer gcricht. Zij attac|ucren alles wat (snel) beweegt of alleen voorwerpen
van ccn bejiaalde grootte (geen auto\'s, wel kinderen bv.).
Wij zagen bij herhaling cen heftige wocdaanval optreden bij ccn hond
toen hij tijdens het elcctroenccfalografisch onderzoek rnct cen stroboscoop
wcicl .geprikkeld. Er werd teizclfdcrtijd cen cerebrale dysrhythmie ge-
registreerd. Hij kreeg ccn sterke onrust en zelfs epileptische insulten, als
thuis dc televisie aanstond. Het is dan ook onze overtuiging dat sommige
woedeaanvallen van „valse" honden zijn tc vergelijken met affcktontla-
dingen die men bij epileptici kan waainenicn. Een systematisch elcctro-
enccfalografisch onderzoek zal hier ongetwijfeld ons inzicht kuimcn ver-
rijken.

Reeds in 1874 narn Goltz bij gedeeltelijk gedecorticeerdc honden en
katten waar dat zij wocdercacties hadden. Dit wijst er dus op dat de
gebieden waar dergelijke wocdercacties worden geïntegreerd, subcorticaal
liggen, ffct reeds vermelde boek van B i a n c h i behandelt de onder-
zoekingen uit het eerste kwart van dczc eeuw. In 1928 toonde Bard bij
katten aan dat er alleen „sham rage" optrad als de hypothalamus intact

was, in \'t bijzonder het achterste gedeele. Dit werd in 1944 nog eens
nauwkeurig door middel van kleine stereotactische laesies in de n. ventro-
medialis door W h e a 11 e y bevestigd.

Spiegel, Miller en Oppenheimer (1940) veroorzaakten woede-
aanvallen door bilaterale sneden aan de basis van de hersenen voor het
chiasma. Hetzelfde kregen zij bij letsels van andere rhinencefale struc-
turen, nl. van de hippocampus, fornix en stria terminalis.

Jn 1948 beschreven Bard en Mountcastle experimenten die op
het volgende neerkwamen: dubbelzijdige verwijdering van de neocortex
bij katten maakte hen dociel, mits de archicortex en de mesocortex
grotendeels intact waren. Werden deze, en in het bijzonder de amandel-
kernen, mede gelaedeerd, dan ontstond er „sham rage". Kleine letsels
van de amandelkcrnen en de pyriforme cortex, zonder verwijdering van
de neocortex, veroorzaakte na enige weken eveneens een verlaging van
de prikkeldrempel voor woedereacties. De dieren wisten veel doelmatiger
en beter op tijd aan te vallen dan wanneer de neocortex ontbrak. Ook de
leercapaciteiten en andere intellectuele functies bleven behouden.
Behalve ablatieproeven werden er ook prikkelproeven verricht die cr over
het algemeen op wezen dat prikkeling van het achterste gedeelte van de
hypothalamus „sham rage" gaf.

Deze onderzoekingen schijnen er op te wijzen dat, als de neocortex is
verwijderd, sommige gebieden van de archicortex een remmende invloed
uitoefenen op die systemen van de hersenstam die betrokken zijn bij dc
expressie van woedeaanvallen (vnl. hypothalamus).

Een intacte neocortex zou op zijn beurt deze remming tegenwerken, dus
juist bevorderend werken, maar buiten de archicortex om. De oorsprong
van de remmende vezels wordt wel aan de basis van de frontaalpool
gezocht (Kennard).

Mogen deze proeven op carnivoren misschien juist zijn geïnterpreteerd,
bij apen lukt het niet om aldus „sham rage" op te wekken. Hieruit zien
wij dus dat de functie van anatomische homologe structuren bij ver-
schillende dieren niet dezelfde is.

Wanneer dus bij carnivoren (hond, kat) min of meer grote gedeelten
van het neopallium worden verwijderd, worden zij volgzamer. Daarentegen
zijn apen zonder uncus, amygdala en voorste gedeelte van de hippocampus
dociel, en bovendien duchten zij geen gevaar. Ook betasten zij alles met
de mond („oral behavior") en zijn hypersexueel.

Zoals wij gezien hebben, behoort hct voorste gedeelte van de gyrus cinguli
(A. 24) tot het systeem dat volgens P a p e z een rol speelt bij de emoties.
Het wordt gerekend tot de mesocortex. De anteromedialc thalamische
kern projecteert er op, die op zijn beurt d.m.v. de mamillo-thalamische
bundel vezels ontvangt va;n de corpora mamillaria. Zo ontstaat een hechte
relatie met de archicortex, omdat de fornices (afkomstig van de hippo-
campus) in de corpora mamillaria eindigen.

Bij electrische prikkeling van de gyrus cinguli treedt een remming van alle
bewegingen op, hetgeen via de N. caudatus en de schors, over de substantia
redcularis tot stand komt. Bij ablatie worden apen uitermate tam, juist
zoals bij verwijdering van de amandelkernen. Volgens Fulton en zijn
school zijn de orbitale velden van de frontaalkwab en het voorste gedeelte

van de gyrus cinguli eng verbonden, zodat ingrepen hieraan het spel der
emoties kan veranderen.

Uit dit korte overzicht moge gebleken zijn dat de schors van de grote
hersenen en verschillende subcorticale structuren een regulerende invloed
uitoefenen op hypothalamische gebieden, waarin autonome gedragspatro-
nen hun oorsprong vinden. Het is waarschijnlijk zo dat de harmonische
samenwerking tussen de neocortex (in het bijzonder van de frontaalpool)
de archicortex („rhinencephalon") en de hypothalamus bij valse honden
is gestoord. Dit zou o.i. veelal op een organische verandering kunnen
berusten. De regulatiestoornis wordt klinisch manifest door een dysphore,
morose stemming en door paroxysmale ontladingen in de vorm van woede
(bijt)-aanvallen.

Het is de vraag of een operatief letsel in een van de structuren van dit
stelsel de samenwerking zodanig kan veranderen dat de dieren weer
gedwee worden. Ervaringen bij de mens en bij proefdieren in laboratoria
schijnen deze vraag bevestigend te beantwoorden. Wij moeten echter wel
goed voor ogen houden dat de resultaten bij gezonde dieren wel eens
aanzienlijk zouden kunnen verschillen van die van afwijkende (cerebraal
beschadigde) honden.

Evenmin is duidelijk welk gebied wij moeten deafferentieren om een
bepaald resultaat te krijgen. R i a n c h i vond dat een ablatie van de
frontaalpool honden meer dociel maakte (bv. exp. 4 en 5, Bid. 145 en
148), maar het kan best zijn dat het beter is om in sommige gevallen een
gedeelte van de temporaalkwab of de gyrus cinguli te extirperen. Ook is
het niet duidelijk of wij aan één kant of dubbelzijdig moeten opereren.
Opgemerkt zij dat volgens Bianchi (blz. 119) de linker frontaalpool
een grotere invloed op de psyche van honden zou uitoefenen dan de
rechter. Op den duur zal men selectieve ablaties moeten verrichten,
waarbij het psychopathologische beeld (agressie, angst, dwang, enz.) de
plaats en de aard van de ingreep (leucotomie, lobotomie, lobectomic,
topectomie, „undercutting", gyrectomie, thalamotomic, tractotomie, enz.)
bepaalt.

Nochtans hebben wij gemeend iets van ons therapeutisch streven op schrift
te moeten stellen, omdat hier voor de toekomst mogelijkheden liggen om
het leven van valse honden te verlengen en dat van zijn tweevoetige huis-
genoten te veraangenamen.

Dc resultaten van een frontale leucotomie bij twee valse honden worden beschreven
cn de techniek wordt uiteengezet. Voorts wordt cen kort overzicht gegeven van de
experimenten waarop de psychochirurgie is gebaseerd. Het is zeker .geïndiceerd on,
bepaalde schorsgcbicden of subcorticale structuren bij valse honden te laederen,
indien zij anders afgemaakt moeten worden. In de toekomst zal dan nog moeten
blijken, waar in de hersenen en op welke wijze geopereerd moet worden.

The results of a frontal Icucotomy in two treacherous dogs are described and the
technique is explained in detail.

After this a short survey is given of experiments on which psycho-isurgery is based.
It is certainly advised to excise certain ergions of the cortex or subcortical struc-
tures in treacherous dogs if otherwise they must be destroyed.

It is for the future to show where in the brains and how operation will have to be
done.

On décrit les résultats d\'une leueotémie frontale chcz deux chiens méchants et on
en explique la technique. Ensuite on donne un aperçu des expériences sur lesquelles
est basée psychochirurgie. Il est certainement indiqué de léser certains terrains cor-
ticaux ou subeorticaux chez les chiens méchants, sinon il faudra les tuer. C\'est l\'avenir
qui devra encore démontret à quel endroit dans le cerveau et de cjuclle façon il
faudra opérer.

\\\'on einer, an zwei bösartigen Hunden vorgenommen, frontalen Leukotomie werden
sowohl die Resultate beschrieben, als auch die Technik auseinandergesetzt.
Ferner wird eine kurze Übersicht von den Experimenten worauf die Psychotherapie
basiert, gegeben.

Ehe man bösartige Hunde tötet, ist es sicher angebracht, bestimmte Gebiete der Hirn-
rinde und der subcorticalen Strukturen zu lädieren. Späterhin muss sieh dann aus-
weisen, wo und auf welche Weise eine Operation vorgenommen werden muss.

to sympathetic Nervous System. .-Vmer. J. Physiol. 84, 490, 1928.
B.\\RD, P. and V. B. MOUNTCASTLE, Some Forebrain Meehanims involved in
Expression of Rage with special Reference to Suppression of angry Behavior.
Res. Publ. Ass. Nerv. Ment. Dis., 27, 362, 1948.
BI.\'KNCHI, L., The Mechanim of the brain and the function of the frontal lobes.

E. and S. Livingstone, Edinburgh, p. 348, 1922.
\\\'ON BONIN, G., Essay on the cerebral Cortex. Ch. C. Thomas, Springfield, p. 150,
1950.

der Psychosen. .\'Mlg. Z. Psychiat. 47, 463, 1891.
COBB, S., Emotions, and . Clinical Medicine. .C;hapman. and. Hall Ltd,, Loudonen,
p. 243, 1950.

FULTON, J. F"., Physiology of the Nervous System. Oxford L\'niversity Press, New
York, p. 667, 1949.

FL\'LTON, J. F., Frontal Lobotomy and affective Behavior. Norton and Co., New
York, p. 159, 1951.

FULTON, J. F. and C. F. JACIOBSON, The functions of the frontal lobes, a com-
parative study in monkeys, chimpanzees and man. .\\bstr. 2nd. Intk. Neurol. Congr.,
London, p. 70, 1935.
GOLTZ, F., Ueber die Funktionen des Lendenmarks des Hundes. Plügers .^rch. gcs.

Physiol. 8, 460, 1874.
HERRICK, C. J., The Functions of the olfactory part of the Clortex. Proc. nat.

Acad. Sci., 19, 7, 1933.
KENNARD, M. A., I\'oeal autonomic representation in the cortex and its relation

to sham rage. J. Neuropath. 4, 295, 1945.
MON.\\KOW, C. VON, Experimentelle und pathologisch-anatomische Untersuchun-
gen über die Haubenregion, den Sehhügel und die regio subthalamica, nebst Bei-
trägen zur Kenntniss, frür erworbener Gross- und Klcinhirndcfcktc. .^rch. Psychiat.
Nervenkr. 27, 1-128, 386-478, 1901.
MONIZ, E., Tentatives opératoires dans le traitement de certaines psychoses. Masson

et Cie., Paris, 248, 1936.
P.\'\\PEZ, J. W., A proposed Mechanism of Emotion. ."Vrch. Neurol. Psychiat. 38, 725,
1937.

PEELE, T. L., The Neuroanatomical Basis for Clinical Neurology. McGraw-Hill
Book Co., New York, p. 564, 1954.

SPIEGEL, E. A., H. R. Miller and M. J. OPPENHEIMER, Forebrain and Rage
Reacdons. J. Neurophysiol., 3, 538, 1940.

WHEATLEY, M. D., Hypothalamus and affective Behavior in Cats: a study of the
effects of experimental lesions, with anatomic correlations. Arch. Neurol. Psychiat.
52, 296, 1944.

YAKOVLEV, P. I., Motility, Behavior and the Brain: Stereodynamic Organization
and neural C;oordinates of Behavior. J. Nerv. nient. Dis. 107, 313, 1948.

Dr. D. F r a m m van het N. Carolina State College te Raleigh heeft aan de pluimvee-
slachterijen de raad gegeven, om een deel van dc z.g. soepkippen te gaan verwerken
tot worst. Hij raadt aan, zulke kippen, gewikkeld in zwaar zilverpapier, gedurende
vier uren te braden bij cen temperatuur van 280° F. (± 140° C.). Vervolgens wordt
het been er uitgehaald, waarna het vlees grof wordt gemalen. Tenslotte wordt zout,
gemalen kruidnagel, zware en rode pepers, thijm, selderiesap, sago en mononatrium-
glutamaat toegevoegd, waarna de massa in kunstdarm wordt gestopt. De worst wordt
vóór het gebruik licht gebraden.

Mr. J. J. Hancock (Nieuw-Zeeland) bericht, dat het probleem van de steriliteit
bij runderen in het .Arica-district is onderzocht.

Het rantsoen van de dieren bestond uitsluitend uit alfalfa, dat de volgende abnormale
chemische eigenschappen vertoonde: hoog Ca en Ph gehalte en hoog gehalte aan
proteïnen en oestrogene factoren.

Daar dit alles kan bijdragen tot dc steriliteit werd een proef ontworpen om het
probleem op te lossen.

De deskundige adviseerde verder een preventieve methode door het gebruik van
ander voer, zoals groene mais.

Dr. J. H u h n (Duitsland) bericht, dat op hct K.I.-station van de Veeartsenijschool
in Damascus en Goutha met de praktische werkzaamheden voor de K.I. een aanvang
is gemaakt. Insemineren van runderen, gynaecologisch onderzoek, behandeling van
merries, behandeling van verschillende paarden- en runderziekten geschieden onder
leiding van de deskundige.

De geringe vruchtbaarheid van koeien en merries — slechts ongeveer 25% van dc
op drachtigheid onderzochte dieren bleek drachtig te zijn - kan gedeeltelijk worden
verklaard door genetische infecties en slechte voeding, maar als hoofdoorzaak kan
worden aangenomen de onvoldoende kennis van de zijde van de boeren van de kli-
maatssymptomen en van de juiste paartijd.

Uitgebreide voorlichting op dit gebied zal verbetering in deze toestand moeten
brengen.

Een eigenaar klaagde erover dat om de staarten van sommige van zijn biggen zich
een schurftachtige ring ontwikkelde en wel op ± 1 \'/j cm. van het lichaam. Wanneer
de biggen ± 1 week oud waren viel vervolgens bij deze ring de staart af. Toen het
niet tot vlekziekte teruggebracht kon worden, werd aan de straatlampen de schuld
gegeven.

Stichting Instituut voor Moderne Veevoeding „De Schothorst" te Hoogland
bij Amersfoort. Directeur: Dr. J. Grashuis.

DE CALCIUM- EN FOSFORGEHALTEN VAN SLACHTKUIKENS
ONDER INVLOED VAN EXTRA VET IN HET RANTSOEN EN/OF
HEXOESTROL-IMPLANTATIE.

In Amerika wordt de laatste tijd meer en meer gebruik gemaakt van de
toevoeging van niet-eetbare-dierlijke-vetten aan mestkuikenmelen. De
encrgicwaarde van de rantsoenen is daardoor aanmerkelijk opgevoerd.
Met de opvoering van de energie-waarde door het extra vet, dienen ook
de andere voedingsstoffen zo nodig naar verhouding verhoogd te worden.
Alle voedingsstoffen dienen met elkaar in evenwicht te zijn.
Door Gornelissen (1957, nog niet gepubliceerd) zijn voederproeven
genomen om de juiste eiwit-vet-verhouding te weten te komen zonder
gebruik van antibiotica. Tevens is bij deze proeven de invloed van
hexoestrol-implantatie nagegaan. De vraag is hierbij gerezen of hexoestrol
ook de calcium/fosfor-huishouding beïnvloedt. Dit onderzoek handelt dan
ook over de calcium en fosforgehalten van slachtkuikens, gemest op
rantsoenen met verschillende verhoudingen van eiwit tot vet en al dan
niet geïmplanteerd met tabletten hexoestrol.

Voor de proef werd een kruising van Noord-Hollandse Blauwe x Cornirock
gebruikt. Er werden vier groepen gevormd, die ieder op een ander
rantsoen stonden. Elke groep is verdeeld in hennetjes en haantjes, die
gescheiden van elkaar werden gehouden.

Na de leeftijd van 6 weken werden soortgelijke voeders verstrekt, waarvan
echter de resp. ruw-eiwitgehalten ongeveer 3 % lager waren. Op een
leeftijd van 9 weken werden alle proefgroepen in 2 gelijke helften verdeeld,
waarvan de ene helft werd geïmplanteerd met hexoestrol tabletten, dus
zowel de hennetjes als de haantjes. Op 11 weken werden alle dieren
geslacht. De geslachte, geplukte dieren zonder krop en darmen werden
vervolgens gewogen en op kwaliteit beoordeeld. Van iedere groep haantje.?
of hennetjes werden 3 dieren, die het dichtst bij het gemiddeld slacht-
gewicht van de groep lagen voor laboratorium onderzoek uitgekozen.

Aangezien de kuikens naast de meelrantsoenen ook nog schelpegrit tot
hun beschikking hadden, waarvan de opgenomen hoeveelheden niet be-
kend zijn, is niet na te gaan hoeveel calcium en fosfor in totaal is op-
genomen.

In tabel 2 zijn de calcium- en fosforgehalten van de melen weergegeven,
tevens zijn de Ca/P-verhoudingen uitgerekend.

Zowel de rantsoenen, die de groepen tot aan een leeftijd van 6 weken
kregen als de rantsoenen, die de dieren van de zesde levensweek tot aan
de slacht (11 weken) kregen, verschilden in de respectievelijke perioden
onderling slechts weinig in Ca en P. In de eerste periode was de Ca/P-
verhouding gemiddeld 1,565 en in de tweede periode 1,718, waarden die
normaal genoemd mogen worden.

De voederbenutting was bij de geïmplanteerde dieren een weinig on-
gunstiger vergeleken bij de niet geïmplanteerde dieren. De verschillen
waren echter zó gering, dat de cijfers voor de voederbenutting in tabel 3
van de geïmplanteerde en niet-geïmplanteerde groepen samengevoegd zijn.
Bij de beoordeling der cijfers van tabel 3 blijkt, dat groep III het best

uit de bus is gekomen. Op 9 weken leeftijd was het voederverbruik ruim
11 % lager en de groei ca 10% meer dan van groep I. De verschillen
waren op de leeftijd van 11 weken iets minder groot (resp. 7 en 8%-).
Bij de hanen en de hennen, die gescheiden zijn gehouden, was het voeder-
verbruik nagenoeg gelijk.

Uit de cijfers voor het voederverbruik per kg groei mag ook de conclusie
getrokken worden, dat door groep III per kg groei gemiddeld eveneens
ongeveer 8,7 % minder Ca en P uit het meclrantsoen is benut dan door
groep I.

Voor nader onderzoek op het laboratorium zijn uit iedere groep haantjes of
hetmetjes die dieren uitgezocht, die in gewicht het dichtst bij het gemiddeld
slachtgewicht van de groep lagen. Deze uitgezochte dieren, die reeds ge-
plukt en ontdaan waren van darmen werden „pan-klaar" gemaakt. De
kop en de poten gingen er af en de maaginhoud werd verwijderd. De
kop werd direct achter de schedel afgesneden en dc poten bij de hak.
In tabel 4 zijn per groep gemiddelde gewichten van de „pan-klare" diei en
weergegeven en de gemiddelde gewichten van de poten. Tevens is in deze
tabel opgenomen de gemiddelde vers-gewichten van het rechter scheenbeen
plus kuitbeen. Zorgvuldig zijn deze beenderen bevrijd van spieren en
pezen. Voor hct verder onderzoek zijn deze beenderen na weging weer
bij de rest gevoegd.

Zoals te verwachten was, waren de gewichten van de „pan-klare" haantjes
zwaarder dan die van de hennetjes. Hetzelfde beeld is te zien ten opzichte
van de poten en van het scheenhcen plus kuitbeen.

Bij vergelijking van de gemiddelde gewichten van de geïmplanteerde dieren
met die van de niet-geïmplanteerde dieren, blijken de geïmplanteerde
dieren in alle groepen steeds zwaarder geweest tc zijn dan de niet-
geïmplanteerdc. Doch de poten en de scheenbenen kuitbenen waren
daarentegen bij de geïmplanteerde dieren steeds lichter in gewicht in
vergelijking met die van de niet-geïmplanteerde dieren.
Bij bestudering van tabel 5 blijkt duidelijk, welke invloed de samenstelling
van het rantsoen heeft op de ontwikkeling van het dier. Het rantsoen
van groep H, 20 % ruw eiwit en 5 % extra vet, bleek voor de hennen
minder onevenwichtig te zijn dan voor de hanen. De cijfers voor de

De gemiddelde gewichten per groep van de „pan-klare" dieren, de poten en de scheen-

hanen laten over de gehele linie cen meer of mindere daling zien ten
opzichte van de overeenkomstige cijfers van de hanen in groep I.
Duidelijk blijkt, dat het rantsoen van groe|) 111 met 22,5 % ruw eiwit cn
5 % extra vct, veel evenwichtiger is. De vocdcrbcnutting was per kg grot-i
in deze groep ook het best, al scheelde het vrijwel niets met groep IV.
Dc vocderbcnutting bij dc hennen was relatief beter dan hij dc hanen,
aangezien de hennen van groep III als „pan-klare" dieren relatief meer
in gewicht gestegen zijn dan dc hanen van dezelfde groep. Ook de poten
en de scheen- -(- kuitbeenderen van de hennen van groep III zijn relatief
meer in gewicht gestegen dan die van dc hanen.

In groep IV zijn dc gewichten van de „pan-klare" dieren niet of nagenoeg
niet verder in gewicht gestegen, bij dc geïmplanteerde hermen zelfs ge-
daald met 4,5 Ook dc gewichten van de poten en scheen- en kuitbenen
zijn niet of vrijwel niet verder gestegen, met uitzondering van de scheen-
cn kuitbenen van dc hennen (bij de nict-geïmplantccrdc hennen relatief
een stijging van 9 % ten opzichte van groep III).

Hieruit blijkt wel, dat bij beoordeling van het „panklare" dier, groep III
het meest efficiënt gevoederd is.

Hij dc vraag, welke invloed 2 weken implantatie op de hermen en hanen
gehad heeft, blijken dc hennen relatief rnecr profijt ervan gehad te
hebben dan de hanen. Bij vergelijking van dc geïmplanteerde dieren van
groep Hl met die van groep I, blijken de hennen als „pan-klaar" produkt

Een vergelijking van diverse gemiddelde gewichten van de verschillende groepen
met de overeenkomstige gemiddelde gewichten van groep I, waarbij deze gewichten

15,3 % zwaarder geweest te zijn, terwijl de hanen slechts 7,5 % in gewicht
gestegen zijn. De poten van de geïmplanteerde hennen zijn 13,5 %
zwaarder geworden, die van de hanen slechts 3,3 %. De scheen- en
kuitbenen zijn bij de hennen 15,5 % zwaarder dan die van groep I,
terwijl de stijging in gewicht bij de hanen maar 5 % bedroeg.
Door implantatie zijn de scheen- en kuitbenen in alle groepen steeds
lichter in gewicht in vergelijking met die van de niet geïmplanteerde dieren
(zie tabel 4). Bij groep III scheelt dit voor de hennen 10,2 % en voor de
hanen 13,7 % en bij groep I zijn de procenten lichter gewicht resp. 11,8
en 7,8 (zie tabel 6).

Procenten minder gewicht van scheen- plus kuitbeen in de verschillende groepen als

Bij bestudering van de resultaten van de groepen I en III, weergegeven
in de tabellen 4, 5 en 6, blijkt dat hexoestrol in combinatie met rantsoen
III (22,5 % re met 5 % extra vet) tot 2 dingen geleid heeft:

a) zwaarder worden van het beendergestcl, vooral bij de hennen en in
veel mindere mate bij de hanen.

Het laatste (b) wordt bevestigd door dc resultaten weergegeven in tabel 7.
In deze tabel is duidelijk te zien, dat in groep III in vergelijking met
groep I, de totaal calciumgehalten, zowel bij de wel- en als niet-geïm-
planteerde hanen en hennen, gestegen is. Hexoestrol-implantatie gaf
echter in groep III bij de hennen èn bij de hanen vrijwel geen verschil
in Ca-gehalten te zien ten opzichte van de niet-geïmplanteerde dieren.
Hetzelfde kan gezegd worden van de totaal fosfor-gehalten.
Merkwaardig is wel, dat bij de hennen van de groepen I, II en IV
hexoestrolimplantatie resp. 7,2, 13,6 en 14,7 % minder gehalte aan calcium
opleverde. Bij de hanen daarentegen is slechts in één geval, n.1. bij groep
I, als gevolg van hexoestrol een verminderd liehaamsealciumgehalte van
15,2 % te zien, bij de ander egroepen is nagenoeg geen verandering waar-
genomen.

Een duidelijk verschil in fosforgehalte door implantatie is bij de hennen
alleen waargenomen in groep IV met 13,7 % minder fosfor. Bij de hanen
had implantatie tot gevolg, dat het P-gehalte verlaagd is bij de groepen
I en IV met resp. 18,3 en 8,3 %. Een verlaagd P-gehalte werd dus in groep

De totale gehalten aan calcium en fosfor van de „pan-klare" dieren in de
verschillende groepen.

IV vastgesteld zowel bij de hanen als bij de hennen, bij de hennen
procentueel meer dan bij de hanen.

De calcium/fosforverhoudingen leverden voor de „panklare" hennen en
hanen, al dan niet geïmplanteerd, weinig verschil op, vooral in groep
III niet.

Indien de calcium- en fosforgehalten uitgedrukt worden in milligrammen
per gram van het „pan-klare" dier, zoals in tabel 8, komt het duidelijk
naar voren, dat de verschillen tussen de groepen onderling in het algemeen
praktisch miniem zijn, doch de geïmplanteerde dieren vertonen over de
gehele linie lagere waarden.

Om de vraag te beantwoorden of een e.xtra toevoeging van vet aan
een rantsoen bij gelijk percentage ruw eiwit invloed heeft op de Ca en
P-vastlegging in het lichaam dienen de groepen I en II met elkaar
vergeleken te worden. De hennen zijn gemiddeld in gewicht met het
extra vet wel gestegen, maar de hanen zijn daarentegen gedaald (tabel 4),
hetzelfde beeld vertoont het totaal Ca en P bij resp. dc hennen en de
hanen, zodat niet aan te nemen is, dat het vet direct invloed heeft
op het Ca- cn P-metabolisme, doch eerder op de voederefficiëntie.
De voederbenutting is bij de geïmplanteerde dieren, zoals reeds in het
begin gezegd is, minder gunstig in vergelijking met de niet geïmplanteerde
dieren. De meerdere voederopname heeft desondanks geleid tot in het
algemeen lagere totaal-calcium en -fosforgehalten (zie tabellen 7 cn 8).
Van implantatie met hcxoestrol kan dus gezegd worden, dat een nega-
tieve invloed merkbaar is op de Ca- en P-stofwisseling.

üe gehnlten ann calcium en fosfor in milligrammen per gram van het „pan-klare"

Door implantatie van hcxoestrol tabletten werden dc gemiddelde gewichten van de
„panklare" hennen zowel als hanen zwaarder dan die van de niet-geïmplanteerde
dieren uit dezelfde groep.

Dc poten en de scheenbenen -)- kuitbenen van de hanen en hennen waren daaren-
tegen bij dc .geïmplanteerde dieren steeds duidelijk lichter in gewicht in vergelijking
met die van de overeenkomstige niet-geïmplanteerde dieren.

De invloed van implantatie op de totale gehalten aan calcium en fosfor der „pan-
klare" dieren was echter bij de verschillend gevoederde groepen slechts gering. De
geïmplanteerde dieren hadden in het algemeen iets minder totaal Ca en P.
Indien de calcium- en fosforgehalten uitgedrukt worden in milhgrammen per gram
„panklaar" dier, vertoonden de geïmplanteerde hanen en hennen over de gehele linie
lagere Ca- en P-waarden. Er is echter geen verschil tussen hanen en hennen.
Dc opname van extra vet in het rantsoen had weinig direkte invloed op de C^a- en P-
stofwisseling.

With the implantation of hexoestrol tablets the average weight of „dressed" hens,
as well as cocks, was greater than that of the untreated birds of the same group.
In contrast to this the legs and shin calf-bones of the implanted cocks and hens
were clearly lighter in weight compared with the untreated birds.
The influence of the implantation of the tablets on the total calcium and phosphorus
in the case of the „dressed" birds was, however, only slight in the differently fed
groups. The implanted birds had in general somewhat less total Ca and P.
If the Calcium and Phosphorus content is expressed in milligrams per gram of the
„dressed" bird, the implanted cocks and hens showed lower Ca and P values all along
the line. There is however, no difference between cocks and hens.

The taking up of the extra fat into the ration had little direct influence upon the
metabolism of Ca and P.

Par l\'implantation de tablettes d\'hexo-estcrol, les poids moyens des poulardes, dites
„prêtes à la cuisson" ainsi que des coqs, augmentèrent davantage de poids que celui
des animaux non-implantés, du même groupe.

Les pattes ct les tibias les péronés des cocqs ct des poules étaient par contre, chez
les animaux implantés, toujours manifestement plus légers en poids cn comparaison
avec les animaux correspondants non-implantés.

L\'influence de l\'implantation sur les teneurs totales en calcium et en phosphore des
animaux dits „prêtes à la cuisson" n\'étaient cependant, chez les différents groupes
alimentés, que très faible. Les animaux implantés avaient en général un total légère-
ment plus faible de Ca. ct de P.

En exprimant les teneurs de calcium et de phosi)hore en milligramme et par animal
dits „prêts à la cuisson", les coqs et les ])Oulcs implantés montrèrent sur toute la ligne
des valeurs plus basses dc Ca et dc P.

Toutefois il n\'y a pas dc différence entre les poules et les coqs dans cc domaine.
L\'addition de graisse supplémentaire dans la ration eut une faible influence directe
sur les échanges nutritifs Ca et P.

Durch Implantation von Hcxocstcroltablctten wurden die Durchschnitssgcwichte von
„bratfertigen" Hennen und Hähnen schwerer als die der nicht implantierten Tiere
aus derselben Gruppe.

Läufe, Schienbeine und Waden der implantierten Hähne und Hennen waren im Ver-
gleich mit den nicht implantierten Tieren von bedeutend leichterem Gewicht.
Der Einfluss der Implantation auf den Totalgehalt an Kalk und Phosphor der „brat-
fertigen" Tiere war jedoch bei den unterschiedlich gefütterten Gruppen nur .gering.
Im allgemeinen hatten die implantierten Tiere einen geringeren Gehalt an Ca und P.
Wenn man beim „bratfertigen" Tier den Gehalt an Kalk und Phosphor in Milli-
gram pro Grannngewicht ausdrückt, zeigten die implantierten Hähne und Hennen
alle einen niedrigeren Ca- und P-wcrt. Es besteht jedoch kein Unterschied zwischen
Hähnen und Hennen.

Eine Extrazugabe von Fett zur Futterration hat keinen direkten Einfluss auf den Ca-
und P-stoffwechsel.

Praeventieve Geneeskunde en van de Rijksuniversiteit te Leiden,
Hoofd: Prof. Dr. J. D. Verlinde

De pandemie van Aziatische influenza in 1957 heeft opnieuw de vraag doen
rijzen, of dieren wellicht het primaire virusreservoir vormen, van waaruit
de mens zou worden besmet, waarna het virus zich aan de mens zou
adapteren en zich vervolgens door interhumane besmetting verspreidt. In
de literatuur is namelijk aandacht besteed aan een eventueel verband tussen
influenza van de mens en influenza van het paard (Bemelmans, 1) en
kort na de pandemie van 1918 brak in Amerika een op influenza gelijkende
ziekte bij varkens uit. Enig bewijs betreffende een etiologische verwant-
schap kon niet worden geleverd, omdat men toen nog niet over middelen
voor het aantonen van het oorzakelijke virus beschikte.
Het influenza-ondei-zoek is pas goed op gang gekomen na een reeks van
ontdekkingen betreffende de etiologie: het door Shope (5) in 1931 ge-
leverde bewijs van de virusetiologie van de varkensinfluenza, het door
Smith, AndrewesenLaidlaw (7) in 1933 geleverde bewijs van de
virusetiologie van de influenza van de mens, het gebruik van het bebroede
kip[)eëi voor het kweken van influenzavirus (Smith (6), B u r n e t (2))
en het aantonen van het in het ei gegroeide influenzavirus door middel van
de hemagglutinatie van erythrocyten van de kip, de mens en sommige
andere diersoorten (H i rs t, 4).

Het influenzavirus komt, na de intracellulaire vermenigvuldiging in het
bebroede kippeëi vrij in de cxtraembryonale vochten en het veroorzaakt,
indien het met erythrocyten in aanraking wordt gebracht, cen agglutinatie
daarvan. De door het influenzavirus en door andere virussen van de
influenzagroep (o.a. het pscudokijjpepcstvirus) veroorzaakte hemaggluti-
natie wordt geremd door specifiek immuunserum. De hemagglutinatie- en
de door specifiek immuunseriun veroorzaakte hemagglutinatieremmings-
reactic worden gebruikt voor het identificeren en typeren van de virussen
van de influenzagroe]). Vele normale sera van mens en dier bezitten
evenwel niet-specifieke hemagglutinatieremmende substanties, die geheel of
ten dele kunnen worden weggenomen door bepaalde chemicaliën en bac-
teriële eirzymen, met name R.D.E. („receptor destroying enzyme") uit
fikraten van cultures van Vibrio cholerae (Burnet, M c Cl r e a en
Stone (3)).

Op grond van verschillen in antigene structuur onderscheidt men thans dc
tyi^en A, B, C en D van het influenzavirus, benevens cen aantal subtypen,
de laatste voornamelijk bij het influenza A en in mindere mate bij het
influenza B virus. De verschillende typen hebben onderling geen enkele
antigene gemeenschap met elkaar; zij bezitten ieder een eigen groepspeci-
fiek antigeen, dat aantoonbaar is met de complementbindingsreactie. De
subtypen van het influenza A virus bezitten het groepspecifieke, voor het
influenza A virus karakteristieke, antigeen gemeenschappelijk. Zij ver-

schillen echter van elkander door de kwalitatieve en kwantitatieve samen-
stelling van hun type- (subtype-) specifieke antigenen, die met de hemag-
glutinatieremmingsreactie worden aangetoond.

Influenza A en B komen over de gehele wereld verspreid voor. De pande-
mische influenza, die met tussenpozen van 30—50 jaar en de epidemische
influenza, die om de 2—3 jaar heerst, worden beide door het influenza
A virus veroorzaakt. Dit virus is sterk aan antigene variaties onderhevig.
Bijna elke epidemie wordt veroorzaakt door een subtype, dat meer of
minder sterk afwijkt van het subtype van een vorige epidemie. De pan-
demic van 1957 werd veroorzaakt door een subtype, dat alleen het groep-
specifieke A-antigeen bezat, doch dat ten aanzien van de typespecifieke
antigenen geen enkele verwantschap toonde met de bekende, sedert de
ontdekking van het influenzavirus gevonden subtypen.
Het varkensinfluenzavirus bezit het groepspecifieke A-antigeen. De resul-
taten van het serologische onderzoek van personen van alle leeftijdsklassen,
waarbij men bij oudere personen herhaaldelijk antilichamen tegen het
varkensinfluenzavirus heeft kunnen aantonen, hebben geleid tot de, overi-
gens uiteraard niet bewezen, veronderstelling, dat de pandemie van 1918
zou zijn veroorzaakt door het varkensinfluenzavirus. Nu er in 1957 weer
een pandemie door een sterk afwijkend subtype van het influenza A virus
is voorgekomen en de hedendaagse virologische methoden wellicht meer
kans op succes inzake een onderzoek naar de betekenis van dieren als
mogelijke primaire smetstofbron bieden, is door cle Wereldgezondheids-
organisatie een desbetreffend onderzoek geëntameerd. Dank zij de mede-
werking van de Veeartsenijkundige Dienst, is het mogelijk geweest, ruim
200 sera van varkens en paarden te onderzoeken op de aanwezigheid van
antilichamen tegen het Aziatische influenzavirus. Deze sera zijn verzameld
in de maanden september, oktober en november 1957, dus gedurende de
in Nederland heersende influenza.

Hernagglutinatieremmingsreactie. Deze reactie is verricht volgens het door
van der Veen en Mulder (8) beschreven principe.
Eén deel serum werd behandeld met 5 delen cholerafiltraat, dat door de
Wereldgezondheidsorganisatie ter beschikking wordt gesteld van de lande-
lijke eentra voor influenza-onder/oek. Uitgaande van deze serumverdunning
(1:6) werd een reeks van tweevoudige serumverdunningen gemaakt, die
werden gemengd met een constante hoeveelheid (2/2 H. E.: hemaggluti-
nerende eenheden) van de in kijjpeëieren gekweekte prototype-stam
A/Singapore - 1957. Na 1 uur bij 37° C. werd een 1 % suspensie van
kippeërythrocyten toegevoegd. De reactie werd afgelezen na verblijf bij
4° G gedurende 1/2-2 uur.

Muisbeschuttingsproef. De door ons uit een influenzapatiënt geïsoleerde
stam „Mano" van het Aziatische subtype werd na 8 eipassages (4 amnion-
en 4 allantoispassages) aangepast op de muis. De hoogste verdunning van
de 15e muislongpassage, die bij 50 % van de intranasaal besmette muizen
longafwijkingen veroorzaakte (ID5Q), was volgens de berekening van
Reed en Muench 10"3.8.

Voor de muisbeschuttingsproef werden tweevoudige serumverdunningen
gemaakt. Elke verdunning werd gemengd met een gelijke hoeveelheid

muislongsuspensie, die een virusdosis van 100 ID^o bevatte. De virus-
seruni-mengsels werden na een half uur bij 37° C te hebben gestaan, intra-
nasaal ingedruppeld bij groepen van 4 miuzen. De dieren werden, voor
zover zij niet reeds gestorven waren, na 6 dagen gedood. Op grond van de
gevonden longafwijkingen werd het neutrahsatieeindpunt, d.i. de hoogste
serumverdunning die het ontstaan van longafwijkingen bij tenminste 50 %
\\ an de besmette miuzen heeft \\ erhinderd, berekend volgens de methode van
R e e d en M u e n c h.

Hij geen enkele van de 124 onderzochte varkenssera werden hernaggluti-
natieremmende antilichamen aangetoond. Bij paarden was dit, zoals in
tabel 1 is aangegeven, wel het geval.

Uit tabel 1 blijkt, dat het percentage positieve paardesera in september en
oktober 1957, toen de epidemie in Nederland oj) haar hoogtepunt was,
relatief hoog was en dat hij heihaling van het onderzoek bij dezelfde
])aardeii ih jaiüiari 1958 éeh veel lager percentage positieve sera gevonden
werd. Indien mag worden aangenomen, dal de hemagglutinatieremmende
antilichamen bij de ])aarden een s])ecifieke reactie op een infectie met het
influenzavirus zijn, dan moet uit deze gegevens worden besloten, dat de
antilichanien .snel weer verdwijnen. De titers zijn ook niet hoog.

Teneinde dc specificiteit van de antilichamen beter te kunnen beoordelen,
wei\'cl met soninnge sera een muisbeschuttings])roef \\\'erricht.

L\'it tabel 2 blijkt, dat de nuusbescluittings|)ro(\'l een positief resultaat heeft
opgeleverd voor 4 sera, die een ])ositieve hemagglutinatiereinmingsreactie
toonden cn \\oor ccn scrum, dat cen H.A.R. titer had < 112. Er is cen
goede correlatie tusen de titer \\an de hemagglutinatieremmende en van
de neutraliserende antilichamen. Hoewel ook dc titer van de neutraliserende
antilichamen niet hoog is, wekt dit onder/ock toch wel dc indruk, dat beide
soorten van antilichamen als specifiek moeten worden beschouwd.
Teneinde nog meer zekerheid omtrent hun specificiteit te verkrijgen, werd
een jward, dat welwillend ter beschikking was gesteld door Prof. Dr. G.
Wagenaar (Kliniek \\oor Inwendige Ziekten van de Diergeticcskundige
Faculteit), besmet met het .Aziatische influenzavirus. Dit paard, waarbij
vóór dc besmetting geen influenza-antilichamen in het serum konden wor-
den aangetoond, werd intratrachcaal ingespoten met 5 cc. onverdund
allantoisvocht van clc 4e eipassage van de in ons laboratoriiun gc\'isolcerde
stam J.R. De hcmagglutinatietiter \\ an deze stam was 1 : 128. Gedurende 3
weken werd het eenmaal per weck afgenomen bloed onderzocht op
hemagglutinatieremmende antilichamen. Deze konden evenwel niet worden
aangetoond.

Hetzelfde |)aard werd gebruikt voor cen tweede bcsmcttingsprocf. Hierbij
werd 10 cc. van een 10% nuiislongsuspensie (15e nuuspassage \\an stam
„Mano") intratrachcaal ingespoten. Hoewel hel dier geen ziekteverschijn-
selen toonde, ontwikkelden zicli wel antilichamen (tabel 3).

Ontwikkeling van injluenza-anlilichamen (Aziatisch type) bij een met muislong-
suspensie intratracheaal besmet paard.

Dc beschreven onderzoekingen wijzen erop, dal })aardcn rnin of meer
gevoelig kunnen zijn voor hct .Aziatische influenzaxirus van dc mens. Dc
c.xperimenlele besmetting heeft in elk ge\\al geleid tot de vorming van
hemagglutinalicremmcnde cn neutraliserende antilichamen. Dat de besmet-
ting met muislongsusijcnsic reeds na 1 weck antilichamen deed ontstaan, is
wellicht cen gevolg van .sensibiliscring \\an hct paard na dc eerste, met
eivocht vcrriclitc, besmetting. De veronderstelling lijkt gewettigd, dal ook
de antilichamen bij cen aantal willekeurige paarden een gevolg zijn van
een natuurlijke besmetting met dit virus. .Sommige van deze jjaarden
zouden gehoest hebben, maar het is zonder verder onderzoek niet le zeggen,
of het hoesten als ccn symptoom van besmelling met influenza\\irus moet
worden opgevat.

Rij ])aarden zijn twee ziektebeelden bekend, die met de namen influenza
catarrhalis en influenza pectoralis worden aangeduid en die hoogstwaar-
schijnlijk beide door v irussen worden veroorzaakt, mogelijk met een secun-
daire bacteriële complicatie. Het is evenwel niet bekend, of de verwekkers

enige verwantschap bezitten met het influenzavirus van de mens of van het
varken.

Indien de dierenartsen ons bij een verder onderzoek, met name bij pogingen,
de verwekker van een acute, niet-bacteriële infectie van de luchtwegen bij
paarden op te sporen, behulpzaam zouden willen zijn, dan zullen wij tele-
fonisch bericht aan één onzer (Nederlands Instituut voor Praeventieve Ge-
neeskunde te Leiden, tel. 01710 — 30541) bij het signaleren van zulk een
ziektebeeld, op hoge prijs stellen.

De hemagglutinatieremmingsreactie met het Aziatische influenzavirus was positief
bij )0 (37%) van de 27 in september en bij 11 (21%) van de 52 in oktober 1957
verzamelde paardesera. Een herhaling van het onderzoek bij 15 paarden leverde een
positief resultaat op bij 3 (20%) van de in september/oktober 1957 en bij 1 (7%)
van de in januari 1958 verzamelde sera, met dien verstande, dat de 3c eerstgenoemde
paarden negatief waren geworden en er 1 tevoren negatieve, positief was geworden.
Bij 6 sera, die ook met behulp van de muisbeschuttingsprocf werden onderzocht, bleek
een correlatie te bestaan tussen hemagglutinatieremmende en neutraliserende anti-
lichamen. Intratracheale besmetting van een paard met eipassagevirus deed geen,
besmetting met het aan de muis geadapteerde virus deed wcl hemagglutinatierem-
mende en neutraliserende antilichamen ontstaan. De onderzoekingen wijzen erop, dat
de antilichamen specifiek zijn en dat paarden vermoedelijk langs natuurlijke weg met
het virus besmet zijn geworden, wellicht vóór of tijdens de epidemie van .Aziatische
influenza, die in Nederland in oktober 1957 haar hoogtepunt bereikte. Bij 124 var-
kens konden geen antilichamen worden aangetoond.

The haemagglutination-inhibition reaction with the Asian type of influenza A virus
was positive in 10 (37%) out of 27 horse sera collected in September and in 11
(21%) out of 52 horse sera collected in October 1957. A repeated examination of
15 sera yielded a positive result in 3 (20%) of sera collected in September/October
1957 and in 1 (7%) of sera collected in January 1958; the 3 former had become ne-
gative, the latter, which was previously negative, had becornc positive. Six of the
sera were also examined in the mouse protection test. The results of the haemagglu-
tination-inhibition reaction are correlated with those of the mouse protection test.
Antibodies failed to develop in a horse following intratracheal inoculation of an
egg-line of the Asian virus. Intratracheal inoculation of a mouse-adapted strain, how-
ever, resulted in the development of both hacmagglutination-inhibiting and neutra-
lizing antibodies. The results indicate that the antibodies are specific and that horses
may apparently be infected by natural exposure, probably before or during the
epidemic of Asian influenza, which reached its peak in the Netherlands in October
1957. Antibodies were dei^ionstrated in none of the 124 swine sera examined.

La reaction d\'inhibition d l\'hémagglutination avec le virus de la grippe Asiatique
était positive dans le sérum de 10 (37%) de 27 chevaux collectionné en septembre,
ct de 11 (21%) de 52 chevaux collectionné en octobre 1957. L\'examen répété dc 15
échantillons de sérum révéla un résultat positif chez 3 (20%) des échantillons col-
lectionnés en septembre/octobre 1957, ct chez 1 échantillon (7%) collectionné cn
janvier 1958; les 3 sérums premiers étaient devenus négatif, le sérum dernier était
devenu positif. Six sérums furent également examiné dans la réaction de neutralisation
sur souris. Il y était une corrélation entre les résultats obtenus dans la réaction d\'inhi-
bition de l\'hémagglutination et la réaction de neutralisation. Après l\'inoculation intra-
trachéale d\'une souche adaptée à l\'oeuf embryonné chez le cheval, des anticorps ne
se développèrent pas, mais la même infection avec une souche adaptée à la souris

donna lieu au développement des anticorps inhibitrices et neutralisants. Ces résultats
indiquent la spécificité des anticorps et l\'infection naturelle des chevaux avant ou
pendant l\'épidémie de la grippe Asiatique, qui atteignit son sommet aux Pays-Bas
en octobre 1957. Dans aucun des 124 échantillons de sérum de porc des anticoprs
furent démontrés.

Die Hämaggfutinationshemmungsreaktion mit dem Virus der Asiatischen Influenza
war positiv bei 10 (37%) von 27 Pferdeserumproben gesammelt in September, und
bei 11 (21%) von 52 Pferdeserumproben gesammelt in Oktober 1957. Wiederholung
der Reaktion mit 15 Serumproben ergab positive Resultate bei 3 (20%) der Proben
gesammelt in September/Oktober 1957 und bei 1 (7%) der Proben gesammelt in
Januar 1958; die 3 ersten Proben waren negativ geworden, die letzte, anfänglich nega-
tive Probe, war posidv geworden. Sechs Serumproben wurden auch im Mäuseneutra-
lisationsvcrsuch untersucht. Die Ergebnisse der Hämaggludnadonsreaktion und des
Mäuscneutralisationsversuch korrelierten. Bei einem mit Eipassagevirus intratracheal
infizierten Pferd entwickelten sich keine Antikörper. Dieselbe Infekdon mit einem
an Mäusen adaptierten Stamm führte jedoch zur Entwicklung hämagglutinations-
hemmendcr und neutralisierender Antikörper. Die Ergebnisse weisen darauf hin, dasz
die Antikörper spezifisch sind und dasz Pferde auf natürlichen Weg infiziert worden
sind, vor oder während der Epidemie der Asiatischen Influenza, die in Holland in
Oktober 1957 ihr Höhepunkt erreichte. In keinem von 124 Schweineserumproben
konnten Antikörper nachgewiesen werden.

3. F. M. BURNET, J. F. McCREA and J. D. STONE: Brit. J. exp. Path. 27, 228,
(1946).

8. J. VAN DER VEEN en J. MULDER: Onderz. en Mededel. Inst. v. Praev.
Geneesk. 6, (1950).

Twee kleine partijen Kangarocstaarten werden voor menselijke consumptie uit Aus-
tralië ingevoerd.

Een boer in Devon wiens boerderij krioelde van de ratten wist hier raad op. Hij ging
Amerikaanse wezels houden, die hij voerde met de in vallen gevangen ratten.
Werden de „minks" gepelsd dan waren de cadavers weer voor de ratten.

In verband met de grote belangstelling voor het Franse Charollais vlcesras (Nrd.- en
Zd.-Amcrika, Zd.-Afrika, Engeland) heeft men in Frankrijk een particulier K.I.-
station opgericht dat diepvrieszaad overvliegt naar een eiland voor de kust van
Nrd.-Amerika.

Men hoopt, wanneer in 3 jaar tijd op dit eiland geen mond- en klauwzeer uitgebroken
is, toestemming te krijgen om dicpvrieszaad in geheel Nrd.-Amerika te mogen im-
porteren.

rit het Instituut voor \\ eterinaire I\'arasitohjgie en Parasitaire Ziekten der
Rijks l\'niversiteit te l\'trecht
Directeur: Prof. Dr. D. SVVIERSTR.A

Capillaria-mfccües bij duiven zijn reeds vele malen in Nederland \\asl-
gesteld, zowel tijdens het le\\ en (faecesonderzoek) als bij sectie. De laatste
vermeldingen zijn die van van Violen (1958) en van van der
S c h a a f, V a n fJ O r s s e n, 1) o n k e r-V o e t cn Jaartsveld (1957).
In augustus 1957 werden de spiermaag en de darmen \\ an een duif (Colum-
ba livia domestica) ter onderzoek aangeboden rnet de mededeling dat hierin
spoclwormen cn Capillaria\'s waren gevonden. Resultaat van het onderzock:
in spiermaag en dunne darm werd een gering aantal exemplaren \\an
Ascaridia colurnbae gevonden. De mucosa \\an de dunne darm werd af-
geschraapt en de verkregen slijmige massa onder een preparcermicroscoop
onderzocht op het \\ oorkomen \\ an Capillaria spp. De ge\\onden Capillaria\'s
werden verzameld in een 1 % NaCU ojilossing in water. Onder cle prepa-
rcermicroscoop viel een Capillaria wijfje op, dat, afwijkend van de meestal
bij duiven \\\'oorkornende Capillaria-aoovt, een duidelijk aanhangsel aan de
\\ ulva had. Na nauwkeurig onderzoek met een gewone microscoop bleken
er nog enige wijfjes te zijn met een aldus ge\\ormde vulva, benevens ecn
bijbehorend mannetje. Deze Capillaria s]). werd gedetermineerd als Capil-
laria caudinflata (Mol in, 1858), (synoniem o.a. C. longicollis). De grote
meerdeiheid van de gevonden Capillaria\'s werd gedetermineerd als be-
horend tot de soort dapillaria obsigiiata H ol g e r M a d se n, 1945,
(synoniem o.a. C. colurnbae).

Tot nu toe zijn C. caudinflata en f,\\ obsignata de enige Capillaria-^ioovlen,
die bij dc duif gevonden zijn. (Ecn \\olgens Madsen (1915) mogelijke
derde soort bij de duif is C. colunibae (R u d o 1 p h i, 1819) ; dit is niet de
C. colunibae van dc auteurs sinds 1895, die identiek is aan C. obsignata.
Later beschouwt Madsen (1951, 1952) deze „C. colurnbae" als mog(4ijk
identiek aan C. caudinflata, omdat „C. colurnbae" volgens de oors])ronkc-
lijke bcschrijxing cen aanhangsel aan de \\ ulva bezit.)

De wijfjes van de beide bij de duif voorkomende Capillaria sp]). zijn \\ an
elkaar te onderscheiden, doordat C. caudinflata een groot \\ ulva-aanhangsel
bezit, waarvan de voorste rand het langst is, terwijl C. obsignata zo\'n aan-
hangsel mist (fig. 1). Het mannetje van C. caudinflata onderscheidt zich
van dal van C. obsignata o.a. door het bezit van latciale \\ leugels aan het
staarteindc. Een differentiatie \\ an de Capillaria-eiercn bij hel faeces onder-
zoek is niet gemakkelijk, daar dc eieren \\an de diverse Capillaria sjjp. veel
O]) elkaar gelijken en meestal van onge\\eer dezelfde grootte zijn. Dc eieren
\\an C. caudinflata zijn iets slanker van model, dan die van C. obsignata.

Het voorkomen \\an C. caudinflata werd in Nederland voor het eerst ver-
meld door Swierstra (1948bl bij de kip cn in het zelfde jaar (1948c)

bij dc kalkoen; dat van C. obsionala door Swierstra (1948b) bij de
kij) en door van Vloten reeds enige malen, het laatst in 1958, bij dc
duif.

Bij het hier vermelde ge\\al is dus voor de eerste maal in Nederland hct
\\-oorkomen van C. caudinflata bij de duif \\aslgestcld. Dc eerste, en \\oor
zover ons bekend enige, zekere diagnose van hct \\ oorkomen van C. caudin-
jlata bij de duif werd gesteld docr CMaj^ham (19,38). Zij vond deze
Capillaria-sooit bij 7 dui\\-en. Indien het waar zou zijn, dat C. columbae
(Rudol])hi, 1819) cen .synoniem is van C. caudinflata, dan zou
Iv u d O 1 p h i reeds C. caudinflata waargenomen hebben in dc darm van
cen duif; doch hiervoor is waarschijnlijk nooit meer het bewijs te leveren
(\\gl. Madsen 1945, 1951). Voor zo\\er wij hebben kunnen nagaan is

.A. VulvagcdccltK van hct wijfje van Cnpillaria caudinflata, B. icicm van Capillaria
ohsignatn. a. Oesophagus, b. darm, c. uterus, d. ci, e. vulva.

nog nimmer cen meiiginfectic met deze twee Ca pillar ia-aoovien bij de duif
beschreven.

Praktisch \\an belang, voor cen eventuele profylaxe, is het tc weten, dat
dc twee bij de duif voorkomende Capillaria-iioonen een verschillende
levenscyclus hebben. Bij C. obngnata is deze direct; onder gunstige om-
standigheden (tcm])cratuur e.d.) zijn de met de facces meegekomen eieren

na ongeveer 1 week infectieus; de prepatent periode duurt ongeveer 25
dagen. De cyclus van C. caudinflata daarentegen is indirect; de na 11-12
dagen geëmbryoneerde eieren dienen eerst door regenwormen opgenomen
te worden, waarin zij na tenminste 9 dagen infectieus worden; de prepatent
periode duurt 22-25 dagen. De levenscyclus is dus bij C. caudinflata onder
dezelfde omstandigheden duidelijk langer, dan bij C. obsignata.

Een menginfectie van Capillaria obsignata en C. caudinflata bij een duif (Columba
livia domestica) wordt vermeld.

In examining the intestine of a pigeon (Columba livia domestica), there were found
two Capillaria spp. The one proved to be C. obsignata Holger Madsen, 1945
and the other C. caudinflata (Molin, 1858). C. caudinflata is reported from the
pigeon in the Netherlands for the first time. As is believed, the occurrence of C. ob-
signata and C. caudinflata together in the intestine of the pigeon has never been
reported before.

On rapporte une infection par Capillaria obsignata associée ä C. caudinflata chez le
pigeon (Columba livia domestica).

Über eine Mischinfektion durch Capillaria obsignata und C. caudinflata bei einer
Taube (Columba livia domestica) wird berichtet.

CLAPHAM, Ph., New records of helminths in British birds. J. Helminth., 16, 47,
(1938).

MADSEN, H., The species of Capillaria parasitic in the digestive tract of Danish

gallinaceous and anatine game birds. Danish Rev. Game Biol., /, 1, (1945).
MADSEN, H:, Notes on the species of Capillaria Zeder, 1800 known from gallina-
ceous birds. J. Parasitol., 37, 257, (1951).
MADSEN, H., A study on the nematodes of Danish gallinaceous game-birds. Danish

Rev. Game Biol., 2, 1, (1952).
VAN DER SCHAAF, A., C. A. VAN DORSSEN, J. DONKER-VOET en F. H. J.
JAARTSVELD, Overzicht der onderzoekingen van het uit de praktijk ingezonden
zicktemateriaal over het jaar 1956. Tijdschr. v. Diergeneesk., 82, 708, (1957).
SWIERSTRA, D., Onderzoek naar de werking van phenothiazine op Capillaria

longicollis bij de kip. Tijdschr. v. Diergeneesk., 73, 149, (1948b).
SWIERSTRA, D., Enkele mededelingen naar aanleiding van het in 1946 en 1947

ingezonden materiaal. Tijdschr. v. Diergeneesk., 73, 831, (1948c).
VAN VLOTEN, J. G. C., Gezondheidsdienst voor postduiven. Jaarverslag 1 novem-
ber 1956 tot en met 31 oktober 1957. Tijdschr. v. Diergeneesk., 83, 311 (1958).

Per 1 nov. 1957 bleken 396 volbloed roodbonte Fries Hollandse runderen geregis-
treerd te zijn, waarvan 11 stieren, 90 stamboekkoeien, 76 hulpboekkoeien en 219 stuks
jongvee.

Kort verslag van de 5e zitting der European Commission for the Control
of Foot-and-Mouth Disease.

Zoals gewoonlijk, vond deze bijeenkomst plaats in een der zalen van de F.A.O. te
Rome en wel op 17 en 18 april 1958.

Na een welkomstwoord namens de Directeur-Generaal van de F.A.O. uitgesproken
door Dr. Wahlen, werd de vergadering geopend door de waarnemend voorzitter
J. M. van den Born. Dr. Nagel, die geen dierenarts is, achtte de tijd gekomen
zijn functie als voorzitter te beëindigen. De voorgestelde agenda werd aangenomen.
Met algemene stemmen werd de heer van den Born gekozen, terwijl voor de functies
van vice-voorzitter de keuze viel op de heren J. N. Ritchie en S. Mihajlovic resp.
directeur van de Veeartsenijkundige Dienst van het Verenigd Koninkrijk en van
Joegoslavië. Voorts werden tot leden van de Executive Committee de heren I. Altara
(Italië), Franca e Silva (Portugal) en de Directeur van de Turkse Veeartsenijkundige
Dienst gekozen.

Verslag over de werkzaamheden welke in het afgelopen jaar plaats vonden werd uit-
gebracht, waarbij onder leiding van de voorzitter, de secretaris gelegenheid kreeg
mededelingen over zijn activiteiten in verschillende landen te doen. Tevens werden
gedelegeerden verzocht aanvullende inlichtingen over de situatie in het land dat zij
vertegenwoordigden te verstrekken.

In Turkije verliep het mond- en klauwzeer onder een milde vorm. In West-Turkije
is enkele malen het virustype O vastgesteld.

Griekenland had geen bijzonderheden te vermelden. Daarentegen werden in Dene-
marken 40 uitbraken waargenomen. Uit de daarbij gegeven inlichtingen werd op-
nieuw het vermoeden uitgesproken, dat niet geheel onschadelijk gemaakt vaccin de
oorzaak van een deel dezer uitbraken zou kunnen zijn. Denemarken betrekt nog steeds
zijn virus voor vaceinbereiding uit andere landen. Thans wordt dit virus verkregen
uit Spanje. (Het is de vraag of deze werkwijze geen bedenkelijke zijde heeft met
betrekking tot het gevaar voor insleping van exotische ziekten.)

Dr. Moosbrugger, mede Zwitserland vertegenwoordigend, sprak als zijn mening
uit dat de vaccinatie de aanwezigheid van het mond- en klauwzeer virus verbergt.
Naar aanleiding van deze uitspraak merkte Dr. Frenkel op, dat bij het doorstaan
der ziekte hetzelfde plaatsvindt met dit verschil dat het virus in het laatste geval
gelegenheid heeft gehad grote schade te weeg te brengen, hetgeen bij vaccinatie niet
zo is.

De morbiditeit in Nederland werd zeer gunstig beoordeeld. Het getal 82 voor het
aantal uitbraken in 1957 behoefde enig commentaar en wel in die zin, dat van deze
82 uitbraken cr 38 voorkwamen onder varkens, die in Nederland niet worden ge-
vaccineerd, en 18 bij niet gevaccineerde runderen. Aldus bleven er slechts 26 uit-
braken bij gevaccineerde runderen over. Een nauwkeurige analyse van deze 26 uit-
braken zou zeer waarschijnlijk een goede verklaring ervoor hebben doen vinden
(jonge runderen, verdwijnende immuniteit tegen het einde van de jaarlijkse termijn).
In België, waar ± 50% van de rundveestapel wordt gevaccineerd, is zeer veel ver-
beterd.

In West-Duitsland, waar partiële enting plaatsvindt, zijn de resultaten vrij gunstig,
maar niet bevredigend.

Frankrijk is nog steeds zwaar door mond- en klauwzeer bczocht. Dit is toe te schrijven
aan de niet systematisch en in onvoldoende mate toegepaste enting. De partiëel in
Finisterre verrichte stamping-out heeft niet tot het gewenste resultaat geleid en
voorzover succes werd geboekt moet ook nog de weinig dichte rundveebevolking in
aanmerking worden genomen.

In Oost-Duitsland, waar de integrale enting wordt toegepast komen vrijwel geen
gevallen van mond- en klauwzeer voor (± 100 uitbraken).

Portugal heeft zijn mond- en klauwzeer bestreden met Nederlands vaccin. Later ge-
deeltelijk ook met Spaans vaccin.

Hct Verenigd Koninkrijk heeft vrij frequent te kampen met sporadisch uitbrekende
gevallen van mond- en klauwzeer. Deze gevallen worden onderscheiden in primaire
en secundaire. De primaire gevallen worden toegeschreven aan geïmporteerd virus,
hetzij door geïmporteerd vlees, waarvoor .Argentinië in hoofdzaak als virusbron wordt
aangewezen, hetzij door de trek van vogels, die als passieve virusdragers dienst doen.
Voor dit laatste heeft men cen aanwijzing, omdat sinds de systematische bestrijding
in Nederland, Denemarken en België, de Oostkust weinig of geen mond- en klauwzeer-
gevallen meer heeft, terwijl deze nog frequent worden waargenomen aan dc Zuidkust
van Engeland, die zijn „starlings" uit Frankrijk ontvangt.

Voor hct Verenigd Koninkrijk vormt echter de import van vlees uit Zuid-.Amcrika
cen groot probleem. Met beenmerg en lymfklieren kan hct virus worden binnen-
gesleept.

In de discussie aangaande dit zeer belangrijke onderwerp, werd de mogelijkheid ge-
opperd één of meer deskundigen naar Argentinië te zenden onj tc bestuderen of
maatregelen ter voorkoming van virusimport mogelijk zouden zijn.
Dr. Frenkel gaf als zijn mening, dat een nauwkeurige keuring zowel vóór als na
het slachten het aantal der geëxporteerde viraemische vlcesbouten zou kunnen doen
afnemen. Immers hct virushoudend zijn van beenmerg en lymfklieren is meestal het
gevolg van cen viraemische toestand en deze weer van een primair affect. Het priuuur
affect is bij nauwkeurige inspectie meestal wel tc vinden.

In Nederland, dat bevroren vlees uit Zuid-.Amerika importeert, werd hiervan geen
nadeel ondervonden. Daarentegen hebben Italië en Portugal gevallen van mond- en
klauwzeer gehad, welke aan geïmporteerd vlees konden worden toegeschreven. Por-
tugal laat het slechts toe voor Lissabon. Duitsland heeft door geïmporteerd bevroren
vlees geen nadeel ondervonden, wèl echtcr door beenderen.

Dr. Wöldeke-Nielsen stelde voor van dit vraagstuk een programmapunt te nulkeu
hetzij voor O.I.E. of wel voor hct International Veterinary Congres te Madrid.
Voorts werd voorgesteld dit onderwerp ook cen punt van studie te doen zijn voor de
technische commissie uit de European C:ommisison en van eerstgenoemde een advies
te vragen.

Dr. Moosbrugger was van mening, dat dergelijk vlees slechts zou mogen worden
toegelaten in centra waar geen vee gehouden wordt, zoals b.v. in dc steden. Boven-
dien zou alle afval, voor zover deze als varkensvoeder dient, gekookt niortcn worden.
Een derde mogelijkheid zou zijn het totale invoerverbod.

Dit laatste kon hct Verenigd Koninkrijk niet overwegen, aangezien zijn vlc:csvoor-.
ziening in hoge mate van uit Zuid-Amerikaanse landen afhangt.

Italië heeft nog steeds tc kampen met ccn hoge mond- cn klauw/eerfrciiuentie.
Daarbij komt nog dat men meent een nieuwe O-variant te hebben gevonden, waar-
tegen hct aldaar aanwezige O-vaccin niet effectief is.

De indruk werd verkregen dat door hct laboratorium onderzoek niet overtuigend is
aangetoond of hier werkelijk cen nieuwe variant in het spel is, dan wel of hct ge-
bruikte vaccin nog ten volle aan de tc stellen eisen voldeed.

\\\'an enkele zijden werd nogmaals de nadruk gelegd op de grote betekenis van ccn
vrijwel algehele vaccinatie der Europese rundveestapel. Men is zich intussen wel
bewust van de grote kosten en inspanning die zulk cen vaccinatie zou eisen. De op-
lossing van deze moeilijkheid moet cchtcr worden gezocht in dc bereiding van een
zeer goedkoop vaccin, waarvoor dc mogelijkheid zonder twijfel gelegen is in cultuur-
virus-vaccin. De prijs hiervan moet zó laag kunnen zijn, dat dc veehouders zonder
meer bereid zijn de vaccinatie gedurende een aantal jaren tc doen verrichten.
In dit opzicht is cen plan voor enting, oi)gcstcld door de Franse regering interessant.
Deze wil 40% van de kosten van hct vaccin voor haar rekening nemen, wanneer in
een gemeente minstens 60% van dc rundvecstapfl jaarlijks gedurende vijf opeen-
volgende jaren zal worden geënt. De veehouders zouden dan een 5-jarig contract
met de vaccinproducerende laboratoria moeten sluiten, waarvoor het voor deze labo-
ratoria mogelijk zou zijn hun produktie over een langdurige periode tc organiseren.
Hieruit blijkt dus, dat ook de Franse regering van de waarde ener zeer uitgebreide

vaccinatie overtuigd is. Het spreekt vanzelf, dat door deze vaccinatie de frequentie
van het mond- cn klauwzeer in Frankrijk sterk zou dalen.

Van Nederlandse zijde werd als een mogchjkheid tot verdere activiteit van de Euro-
pese Ckmunissie aangegeven, het tegen kostprijs beschikbaar stellen van gekweekt
virus, waarmede door de gegadigde landen zelf, het vaccin zou kunnen worden
bereid.

Besloten werd, deze mogelijkheid door het „Standing Technical Committee" tc doen
bestuderen.

Een progranuua voor toekomstige werkzaamheden dcr Europese Conunissie werd
opgesteld. Deze zullen in hoofdzaak omvatten het doen van bezoeken aan verschil-
lende daarvoor in aanmerking komende landen.

.Aangaande dit punt ontspon zich ccn discussie, of bezoeken slechts op verzoek van
het hulpbehoevende land dienden plaats tc vinden, dan wel of ook door dc Commissie
het initiatief tot cen bezoek zou kunnen worden genomen.

Verder blijft men in nauw contact met het Office International des Epizootics,
Research over immunisatie zal worden aan.geniocdigd. De nadruk wordt nogmaals
gelegd op dc waarde van vaccinatie in grensstreken teneinde binnendringen in of
verspreiden uit het land, tegen tc gaan,

Dc toekomstige activiteit van dc Commissie zou - het behoeft luiuwclijks betoog —
belangrijk kunnen worden bevorderd, wanneer zij over véél ruimere gclduiiddclcn
zou kunnen beschikken. Thans moet zij zich in hoofdzaak tot adviezen - woorden,
bepalen, terwijl meer kracht zou uitgaan van daden, Dczc zouden meer in het gebied
dcr mogelijkheid li,g,gen, wanneer ook I\'rankrijk cn West-Duitsland zich bij de Com-
missie aansloten.

Het Research Institute (Animal Virus Diseases) Pirbright, zal worden aangewezen
als World Reference Laboratory for Foot-and-Mouth Disease. Dc bedoeling hiervan
IS, dat ,genocmd instituut:

1. ccn systematisering van dc verschillende bestaande typen en hun varianten zal
uitwerken, zodat men in het vervolgd internationaal een betere identificatie van
typen cn varianten zal kvuuien verkrijgen;

5. hulp zal verlenen bij dc typcbcpaling van nieuwe of primaire uitbraken van
mond- cn klauwzeer.

Door de Italiaanse regering werd aan gcd(4cgcerilcn cn waariieiucrs cen lunch aan-
geboden in het fraaie Palazzo Barberini. Een bezoek werd gebracht aau het Istituto
Supcriore della Sanita. In de korte tijd welke \\oor dit bezoek beschikbaar was, kon
uiteraard slechts een oppervlakkige indruk van dit immense instituut, dat onder zijn
leden twee bezitters van de Nobelprijs ti lt, worden verkregen.

Het trivalcnt salnu)n(41a piilloruin-antigccn voor de snclU a.gglutiiuUiemethode, ver-
vaardigd door het Laboratorium „Nobilis" te Boxmeer onder partijnuniincr serie 58
voldoet aan dc tc stellen eisen en is door de flircctcur van dc Veeartsenijkundige
Dienst tot 1 januari 1959 voor toc|)assiug geschikt verklaard.

\\\'an de 25.059 vlccsrundcrcn die in de eerste helft van 1957 uit Nrd.-.\\racrika \\oor
de fok werden gecxportcerd, waren 44% Hcrefords, 21% Brahmans (Zczus), 11%
Santé Gertrudis (Shorthorn x Zcbu) cn 5% Aberdeen Angus. .Andere rassen waren
verantwoordelijk voor de resterende 19%.

Chlortetracyc line as a preventative of vibrionie abortion of sheep. F. W. F rank,
L. II. S c r i V n e r, J. W. Bailey en W. M e i n e r s h a e n. J.-VVMA 132,
24, (1958).

Chlortetracycline werd in de vorni van aureofac-10 preventief toegepast bij experi-
menteel met Vibrio fetus besmette drachtige ooien. Ilet werd in de vorm van biks
verstrekt, waarbij het hooirantsoen niet te ruim moest zijn ojjclat voldoende biks werd
opgenomen. Van 18 onbehandelde controledieren verwierpen cr II en van 37 be-
handelde dieren slechts 5. De opgenomen hoeveelheden Chlortetracycline per pound
dier per dag bedroegen 0,45—2,9 mgr.

Distemper in raccoons and foxes suspected of having rabies. R. T. Ha b e r m a n n,
M. H. Carlton en P. W. F 1 e t c h e r Jr. JAN\'MA 132, 31 (1958).
Bij genoemde in het wild levende dieren werden symptomen opgemerkt, die aan
rabies deden denken: o.a. het aanvallen van mensen en honden.

Bij de wasberen werden verder conjunctivitis, purulente rhinitis, diarree en stoornissen
van het centrale zenuwstelsel opgemerkt. Differentieel diagnostisch is door besmetting
van muizen en door microscopisch hersenonderzoek rabies uit te sluiten.

The survival of Brucella abortus (U.S.D.A. strain 2308). N. B. K i ng; JAVMA 131.
349 (1957).

In een gesloten betonnen mestput, waarin door broei van koemest met stro tempe-
raturen van 158° F.—170° F. (= 56—61° C.) werden bereikt, worden bouillon-
culturen van lir. abortus al dan niet gemengd met gesteriliseerde mest geplaatst. Deze
waren na 4 imr niet meer levensvatbaar.

Het is daarentegen uit de literatuur bekend, dat lir. abortus bij kamertemperatuur
in niest 120 dagen in leven blijven kan en om het vriespunt zelfs 800 dagen.

Pa.ssive iunuunity to hogcholera in nursing pigs. H. R. Smith cm N. 15. King;
JAVMA 132, 107 (1958).

De inuuuuiteit van bi,g,gen van ingeente zeu.gen (sinuiltaanmethode en Rovac vaccin)
werd onderzocht. Als dc: zeu.gen op de leeftijd van 6 weken waren geënt nu t vaccin,
bezaten de zui.gendc bi.ggen .geen inmuinitcit. Werden ze daarentegen nogmaals .geënt
als ze 90 da.gen drachtig waren, dan waren de bi.g.gen van 4 ä 6 weken innncuin.
Dc enting van cle zeugen met virulent virus en serum op 6 weken oud was voldoende
om de biggen passieve imnuiuiteit te verlenen. Bi.g.geii, die .geen colostrum hadden ge-
kregen, hadden deze immuniteit niet verworven.

The use of an adsorbed swine erysipelas bacterin. A controlled field test. H. E.

In cen grote praktijkproef met 4292 varkens, waarbij 1/3 als controle, 1/3 c;ciunaal en
een ander 1/3 tweemaal geënt werd (interval 3 ä 6 weken) bleek, dat 25% van de
ongeënte, 9,5% van de lx geënte cn 2,5% van de 2x geënte varkens vlekziekte
kregen.

Abortion in marcs associated witli Leptospirosis. R. S. Jackson, E. E. Jones en
D. S. Clark; JAVMA 131, 5(i4 (19.57).

Hoewel C r a n c in 1956 had beschreven dat abortus bij merries kan samengaan met
positieve agglutinatietiters t.o.v. Leptospira pomona waren in geaborteerde foeten
tot nu toe geen leptospiren aangetoond. In ccn stoeterij waar bekend was dat na
abortus de agglutinatietiters t.o.v. L. pomona stegen werden door J a c k s o n c.s. een
speciaal onderzoek ingesteld. Ecn veulen, dat ecn maand tc vroeg werd geboren en
dat tijdens dc geboorte stierf, werd onmiddellijk naar het laboratorium vervoerd.
Donkerveldpreparaten uit vocht uit dc peritoneaalholtc bevatten talrijke bewegelijke
leptospiren. In hartebloed, maag, inhoud van het nierbekken, nicrwecfsclcmulsic cn
andere organen konden deze niicro-organismcn niet worden aangetoond, ook niet na
kleuring.

Het veulen was sterk ictcrisch, wat het meest opviel aan dc hoeven, de koten, de
mondslijmvliczen, de lever, het peritoneum en buik- cn borstwand. Büik cn borstholte
bevatten grote hoeveelheden donkerrode vloeistof. De moeder van dit veulen had,
evenals andere merries van dat bedrijf, een hoge L. pomona titer.
Dc schrijvers onderzochten nog 4 anilere foeten van dit bedrijf maar daar 3 van
deze foeten gekoeld waren vóór ze ontlerzocht werden cn het Ie al enkele dagen
tevoren in dc uterus was afgestorven gelukte het niet leptos))ircn aan te tonen.

Distemper in the .American raccoon (proeyon lotor). V. R. Robinson, J. \\V.
Newberne cn D. M. Brooks: JAVMA 131, 276 (1957).

Bij wilde carnivoren kon hondeziekte-infectic op rabies lijken door het ongewone
sociale gedrag van dieren niet verschijnselen van het centrale zenuwstelsel.
In dc staat Indiana nam de hondeziekte onder in het wild levende dieren epizootische
proporties aan. Het virus bleek volkoiiieii met het gewone hondeziektcvirus identiek
tc zijn.

\'l\'he occurrence of Sahnonella among animals in .Aruba (Netherlands .Antilles).
P. S u t 111 Ö 1 1 c r en E. H. K a in p e 1 m a c li e r; Antonie van Lceuweiihoek 2, 207
(1957).

Uit slat htrundcren, die tijdens ecn bootreis van Costa Rica naar .Aruba waren ge-
storven, werden Salmonella anatum en Salmonella typhi-murium gekweekt.
.Na deze bevinding werd ecn uitvoerig onderzoek van slachtdieren ingesteld. Zowel
uit geïmporteerde als inheeni.se slachtdieren werden Salmonella\'s gekweekt, evenals
uit 9 honden en 7 katten. Ook werd een sterfte door Salmonella typhi-murium bij
kanaries beschreven en werden in de faeces van witte muizen, welke ten behoeve van
dc Vecartsenijkundige Dienst gekweekt wenlcn, drie Salmonella species .geisoleerd.
In totaal werden 32 typen vastgesteld, waarvoor naar het oorspronkelijk artikel wordt
verwezen.

Ecn aanwijzing inzake de behandeling van tetanus-patiënlen met anti-tetanus serum.
Über die neutralisationsvcrsuehe des \'rctanu.s-\'roxins durch sein homologes Antitoxin
bei weissen Mausen. J. Tc ichin ann; Wiener Tierärztliche Monatsschrift 44,
534-545, 1957.

De resultaten van cen bchandeling met anti-tetanusseruni bij tetanus-patiënten zijn
om begrijpelijke redenen matig.

T eichmann spoot bij muizen tetanus toxinen in de musculatuur van de rechter
schenkel. De dieren kregen tetanus-verschijnsclen en stierven. Als hij echter een half
uur na de inspuiting van de toxinen ongeveer op dezelfde plaats waar de toxinen waren

ingespoten anti-tetanusserum inspoot bleven de dieren vrij van tetanus-verschijnselen.
Spoot hij het anti-tetanusseruni echter in de nmsculatuur van de linker schenkel
(dus op een geheel andere plaats dan het innervatie gebied waar de toxinen waren
ingespoten) dan kregen de muizen wel tetanus-verschijnselen alhoewel in iets mindere
mate.

Hij kreeg hetzelfde resultaat als het serum op .gelijke wijze werd geappliceerd doch
\'/n uur, 2 uur, 6 uren of 8 uren na de inspuiting van toxinen. De dosis van het scrum
moest bij nmizen die na 8 uur met scrum behandeld werden wel groter zijn.
Werd met dc toediening van het serum gewacht tot 24 uur na de inspuiting van
toxinen dan was er weinig verschil meer tussen de groep waarbij de toxinen en nader-
hand hct serum in hetzelfde innervatie-gel)icd waren ingespoten en dc groep waarbij
het serum op een andere plaats was gcapplicccrd.

Uit deze proef zou men kunnen concluderen dat van ccn scrum-behandeling bij te-
tanus patiënten een beter resultaat verwacht mag worden als de scrum-behandeling zo
vroeg mogelijk wordt in,gcstcld en dit serum zo dicht mogelijk wordt ingespoten bij
de plaats waar de met tetanuskicmen gcïnfccteerdc wond zich bevindt.

Foetal Infection in Johne\'s Disease. T. M. Doyle; The Veterinary Record 70,
238, 1958.

Doyle .geeft een korte nu-dedeling betreffende cen onderzoek waarbij hij uit.ging van
24 foeten cn secundinae afkomstig van koeien met klinische paratuberculose.
Hij vond de M. johneï in 9 foeten en in 13 secundinae. Dc kweek uit de milt van de
vruchten was in 8 gevallen, uit dc lever in 5 gevallen positief.

Twee kalveren waarbij hij dc gekweekte bacteriën inbracht, kregen naderhand para-
tuberculose.

Ook Alexe] i f f-Gol of f (1929); Lawrence (1955 en I95G) en Pearson
en McClelland (1955) hebben de M. johneï uit foeten afkomstig van be.smette
koeien gekweekt.

The effect of divided dosa.ge on the anlhelmiiitics efficiency of phenothiazine iiï lambs.
J. R. D O u g I a s, N. F. B aker en N. M. L o n g h u r s t: JAVMA 131, 369 (1957).
Zes maanden oude lanuueren werden behandeld met 25 gram phenothiazine. Ilct re-
sultaat was 65% als de dosis ineens werd verstrekt cn daaklc luiarmate deze over
meerdere malen werd verdeeld. Als ze over 7 dagen verdeeld werd, was de werking
nihil.

Über Wirkung und Wert der antibiotischen und chemotherapeutischen Wund-
pro])hylaxe bei der Heilung der Kastrationswunde des Hcn,gstcs. IL Müller;
Deut. Tier. W.schrift, 64 (1957), 503.

Na een enigszins uitgebreide, doch zeer Iczcnswaardi.gc iiileidin.g op grond van lite-
ratuurgegevens over de wond,genezing in hct algemeen, komt dc schrijver tot hct eigen-
lijke onderwerp van zijn artikel.

Hij stelt hierbij voorop dat de castratie een wond veroorzaakt die zich in zeer on-
gunstige omstandigheden bevindt om per priniam intentionem tc genezen. De belang-
rijkste factoren die hierbij een rol spelen zijn; de rijkelijk met kiemen voorziene om-
geving, de vorming van cen holte en dc snel vcrklevende wondranden waardoor deze
holte met het daarin gevormde wondsecrctum gaat functioneren als cen ideaal milieu
voor de ontwikkeling van een bacterieflora.

Een lokale postoperatieve, profylactische toediening van antibiotica verandert aan
deze omstandigheden niets en is alleen van belang voor cen primaire wondinfcctie.
Nadat het antibioticum is uitgewerkt staat de wond weer bloot aan hernieuwde
infcctickansen. Er wordt daarom voortdurend gezocht naar dc mogelijkheid van an-
dere castraticmcthoden waarbij niet zulke ongunstige omstandigheden voor de wond-
gcnezing ontstaan.

De schrijver bespreekt in zijn artikel dc resultaten van cen aantal vergelijkende proef-
nemingen om dc waarde van dc lokale antibiotische profylaxe van castraticwonden
te kimncn beoordelen. Bij deze proefnemingen waren in totaal 151 hengsten be-
trokken.

Uit dc verkregen resultaten blijkt dat een lokale toediening van antibiotica (pcni-
cillinc) ren verbetering ten gevolge hrrft in dc genezing van castraticwonden, waarbij
de castratie op dc gebruikelijke wijze (eniasculator op dc onbedekte zaadstreng en
open wond) heeft plaats gehad.

Bij cen serie castraties waarbij zo ascinisch mogelijk werd gewerkt en de wond met
agraves werd gehecht bleken dr resultaten nu\'t en zónder antibiotica-toediening vrij-
wel even goed te zijn, cn zelfs enigszins beter dan bij dc open methode onder anti-
biotische profylaxe.

Aan het eind van het artikel breekt dc schrijver cen lans voor cen enigszins gewijzigde
castratiemethodc waarmede hij zeer goede resultaten heeft gehad en die op theore-
tische gronden inderdaad goede kansen biedt op een primaire wondgenczing. Deze
techniek is als volgt: zo klein niogrlijkc snede door huid en tunica dartos tot op de
tunica vaginalis. Deze vrijpreparrren tot dr brdektc testikel te voorschijn treedt.
Kleine snede in tiinica vaginalis cn deze met l\'cansc tangen fixeren. Snede zoveel
vergroten dat testikel cn ejiididyinus uit hrt cavum vaginale gebracht kunnen worden.
Vervolgens rcnma;il kneuzen op de door het distale einde van de tunica vaginalis
bedekte zaadstreng. Op dc kncuzingsplaats een catgutligatuur. Hiermede is het cavum
vaginale wcrr gesloten. Testikel en bijbal kunnen nu worden verwijderd, terwijl een
primaire wondsluiting volgt. Dr holtrvorniing wordt hierdoor in belangrijke mate
tegengegaan, aangezien alleen cen kleine subcutane holte resteert. De primaire wond-
sluiting verhindert postoperatieve infectieniogclijkhcden.

C:hlorproinazine Hydrochloride for the Examination of the Prnis in Bulls.
R. L. Lund vail and R. L. C a ni p b r 1 1: J. Amrr. Vet. Mrd. Ass., !3I (1957)
8f>.

Ter kalmering van hengsten cn lastige stieren worth door schrijvers chlorinomazinr
hydrochloride ("Thorazine" van I\'itniaii-Moore Clo.) gebruikt, waarbij zij dan zien
dat dc penis verslapt en uit het prcputium te voorschijn trrrdt. Vandaar dat zij dit
niiddrl ook gebruiken bij onderzoek van of manipulaties mcl de penis, tc meer daar
aan de gebruikelijke methoden van anarslhrsir van dr prnis (sacraal-anacsthesic of
.gelridingsanarsthcsic van jiudendus) bezwaren kleven. De injectie geschiedt
intraveneus in een dosis van ongeveer 0,1 mg per pound lieh. .gew. voor hen.gsten, cn
0,2—0,3 mg voor stieren (1 pound ^ 153,59 gram).

Er wordt cen beschrijving grgrven van dc toepassing van dit middel bij stieren. De
dieren worden na ongeveer 5 minuten suf, maar kunnen blijven staan. Dc prnis ver-
slapt, kan zonder weerstand \\ut het ijrrputiuni getrokken worden en bij manipulaties
worden geen jiijnuitingen gezien.

Schrijvers vernirlden nirt welke mnnipulatirs zij met de stieren uitvoeren, zodat de
mogelijkheid bestaat dat voor chirurgische ingrr])rn een aanvullende anaesthrsie nood-
zakelijk is. H. A. LINNEWIEL

Traitement medical des Rcticulitcs ct Réticulo-Peritonitis des Bovins. R. F 1 o ri i,,
Ph. C; o 11 e r c a u, M. L o n c c i n t ct G. F 1 o c h o n; Revue dc Méd. Vét., CVIII
(1957), 45.

Wordt cen prakticus bij cen rund mct een traumatische rcticulo-prritonitis geroepen
dan kan hij de volgende dingen doen:

2) Een rumenotomie verrichten. Dit is een methode die wat omslachtig en niet zonder
.gevaar is en waar de bijkomende omstandigheden niet altijd gunstig voor zijn.

3) \'Trachten met behulp van ccn sonde, voorzien van magneet, het corpus alienum
te verwijderen. Dit is ccn „Solution logique, élégante, spectaculaire et prati<|ue-
ment sans danger". Met de Italiaanse sonde werden 234 corpora aliena .geëxtra-
heerd uit 304 patiënten; 365 genezingen op 410 patiënten. Schrijvers vermelden
niet hoe lang zij de genezen patiënten vcrvol.gden.

4) Medicamenteus behandelen. Hierbij dient men te bedenken dat dc behandeling,
ook indien hij faalt, altijd in gunstige zin de resultaten van een eventueel daarop
volgende ruuienotomic beïnvloedt!

Het natuurlijke afweermechanisme van het lichaam in geval van ,,scherp" bestaat
uit:

b) ])athologisch-anatomisch: het lokaliseren van het ontstekingsproces.
Therapeutisch dient men dit afweermechanisme niet tegen tc werken (b.v. door la-
xeren), maar tc steunen, en wel als volgt:

a) bij voorkeur intraperitoneaal, in de rechter flank; bij hoogdrachti.ge dieren
in de linker flank. Toedienen in de linker flank heeft ook nog enige dia.gnos-
tisehe betekenis, daar, als de ingesiioten sulfa het proces omspoelt, dit de koe
een minuut of tien doet kreunen door irritatie.

5) Lan.gzaam het dieet ojjvoeren. Eerste da.gen een kwart rantsoen .goed hooi met
water. Tweede dag half rantsoen enz. Na 3—4 dagen begint de patiënt weer
te herkauwen.

Reeidief i-s z<4dzaam. Wederom is niet verm<4d hf)e lan.g de patiënten werden vervolgd.

Notes d\'anesthésiolo.gie. E. I\'ugct; Revue dc Méd. Vét., I.VIII (1957), 1.
„I\'otcntialisation" is: met behulp van pharniaca, die zelf .géén of een .geringe narcoti-
serende werking hebben, het organisme in een zodanige toestand bren.gen dat het
met minder sterke narcotica of met de g(4)r\\uk(4ijke narcotica in een la.gcre doserin.g
in narcose gebracht kan worden.

De bedoelde pharniaca zijn Dolosal, Phenergan cn Largactil die afzonderlijk of .ge-
combineerd worden .gebruikt. Het voordeel van de methode is o.a. dat men barbitu-
raten, die vaak cen goede doch korte narcose geven met een gedeiiriincerdc adem-
haling, met beter gevolg kan gebruiken:

de narcose, wordt, of kan gemakkelijk worden, verlcn.gd, en voor een ademhalings-
dci)ressie behoeft niet te worden gevreesd.

Een en ander, onder voorwaarde dat men individueel doseert en de patiënt .goed con-
troleert.

De injectie van het barbituraat geschiedt lan.gzaam intraveneus in twee tempi. De
eerste dosis (die empirisch is vastgesteld) tot het begin van ademdepressic. Dan wordt
gewacht tot de ademhaling zich hersteld heeft en een tweede dosis wordt geappli-
ceerd, die zeer varieert en afhangt van dc gewenste narcose en de gevoeligheid van
het individu. De narcose kan dan worden verlengd door toediening van nog een in-
jectie met het barbituraat of door acthcr-inhalatic.

Phencrgan dirp intramusculair in dc nek in ccn dosis variërend van 3 mg/kg voor
biggetjes tot( 2 mg/kg voor varkens zwaarder dan 150 kg). Na 10—15 minuten
maximale slaperigheid. Nu kan genarcotiseerd worden met ecn thiobarbituraat. Nooit
ademhalingsbezwaren en altijd goede narcose.

„Cocktail lytique": mengsel van Dolosal 50 mg, Phenergan 25 mg cn Largactil 25 mg
in 7 cc. Hiervan 1 cc per 2 kg lich. gew., half om half intraveneus en intramusculair.
.\\\'a 15—20 minuten .N\'esdonal (in 5% ojjl) 10 nig/kg lich. gew. of Keniithal (in 10%
o|)l.) 25 "i,g/kg lich. gew., langzaam intraveneus, als eerste dosis. De tweede dosis is
als gezegd zeer variabel, maar is zelden hoger dan dc eerste.

Volgens hetzelfde principe als hond, echter van de „cocktail lytique" 1 cc per kg,
Nesdonal (in cen 2,5% opl.) 12,5 mg/kg lich. gew. of Keniithal (in ecn 10% ojil.)
50 mg/kg lich. .gew., als eerste dosis. Daarna tweede dosis, barbituraat. Mogelijk is
ook 15 minuten na de „cocktail lytique" uitsluitend met aether te narcotiseren. De
injecties geschieden (nog langzamer dan bij de hond) in de V. saphena, aan de
mediale kant van het been, ongeveer 10 minuten na het toedienen van de cocktail.
De kat is dan al slaperig.

1\'revention of socnllcd „hardware disease"" in cattle using a magnetic retriever.
E. W. Kettel cn M. D. Snook: JAVMA 131, 285 (1957).

K e t t e 1 en S n o o k werkten op bedrijven w.iar men veel met „scherp" tobt, met
een „Muffly\'s magnetic retriever"\', waarbij een magneet aan een maagsonde gemon-
teerd wordt ingebracht.

Zes hondci<l zeventig dieren op 24 bedrijven werden gesondeerd waarbij 4()() metaal
in de netmaag hadden. Hij 300 dieren gelukte het met het apparaat alle metaal te
verwijderen; in de andere gevallen g;if de nietaaldetector na de behandeling nog een
positieve uitslag. Ook bij tniumatische reticulitis kon in 30 gevallen van de 129 alle
metaal worden verwijderd met de retriever, waarna klinisch herstel volgde.
Vooi\'w:i:ude voor de toeiiassiiig is het gedurende 12 tot 18 uur niet opnemen van
ruw voeder. Krachtvoer cn water kan worden versterkt.

De behandeling van arthritis chronica .urnsii (gpwrirhtsgallen) en chronische tendo-
vaginitis (peesschedegallen) met hydrocortisone.

Traitement des hydartbroses et des synovites ehroniques screuses par Tacetate d\'hydro-
eortisone. R. li o r d c t, J. Coulon et J. Lévètiuc; Recueil de medicine vete-
rinaire i:i4, .5—9, 1958.

De schriivers behandelden verschillende paarden niet een hydarthrose cn met een
(hronische tendo-vaginitis met hydrocortisone-ncetaat en penicilline. C.ehriiikt werd
een suspensie van 25 mg hydrocortisone acetaat per env\'. Aan de in te brengen sus-
jiensic werd 100.000 E penicilline in fysiologische keukenzout-oplossing toegevoegd.
In enkele gevallen kan het gewenst zijn het dier in narcose te brengen.
Lege artis tajjt men zoveel vocht af als mogelijk is (volkomen steriel cn zo laag moge-
lijk) cn spuit terug: 2,5 ä 5 cc van de genoemde hydrocortisone suspensie cn tevens
100.000 E penicilline in 1 cm\'\' fysiologische NiiCM oplossing.

Dc volgende dag is cen wat pijnlijke reactie, die ongeveer één flag duurt, te ver-
wachten.

Meerdere dieren genazen na één behnndeling. In andere gevallen moest de bchan-
deling één, twee of driemaal herhaald worden. In enkele gevallen, vooral oude, werd
geen genezing verkregen.

Prof. Dr. L. de Blieck erelid van de World\'s Poultry Science Association,
afdeling Nederland.

In dr laatst gehouden Algemene Vergadering van de afdeling .Nederland van de
World\'s Poultry Science Association trad Prof. de Blieck af als voorzitter van het
Bestuur van deze afdeling, daar hij zich niet meer, wegens zijn hoge leeftijd, voor cen
herbenoeming beschikbaar wenste te stellen.

Staande de vergadering werd Prof. de Blieck met algemene stemmen tot erelid be-
noemd als erkenning van zijn grote verdiensten niet alleen voor dc afdeling maar
ook voor de W^P.S.A. in hct algemeen.

Als opvolger van Prof. dc Blieck werd in dezelfde vergadering als voorzitter gekozen:
Prof. Dr. C. Romijn, die deze benoeming aanvaardde.

Hct lO.\'je Nederlandsch Landhuishoudkundig Congres zal worden gehouden op don-
derdagmiddag 16 en vrijdag 17 oktober a.s. te Gouda.

Dc inleidingen worden gehouden in „Kunstmin", Boelckadc te Gouda. Op de le dag
vindt dc huishoudelijke vergadering plaats; te 14.01) uur spreekt de heer Prof. Dr.
J. Horring, buitengewoon hoogleraar in de staat- en landhuishoudkunde aan de
Landbouwhogeschool te Wageningen over het onderwerp: „Recht begri)) van dc
economische positie van dc melkveehouderij".

Hierna volgt een inleiding door dc heer G. J. Blink, voorzitter van de Ver. \\oor
Zuivelindustrie en Melkhygiëne over het onderwerp: „Wanbegrip over Melk en
Zuivel".

De dames-congressisten kunnen hetzij deze inleidingen bijwonen, hetzij een bezoek
brengen aan bezienswaardigheden te Gouda (Museum, dc Goudse glazen). Aan het
Gemeentebestuur van Gouda is verzocht dc dame.s- en heren-congressisten officieel te
willen ontvangen. Des avonds vindt een gezamenlijke maaltijd plaats in „Kunstmin".
Vrijd.igmorgen houden de heren H. D. Louwes, voorzitter van hct Landbouwschap
en Ir. J. W. Wellen, secretaris der .Noordbrabantsc Christelijke Boerenbond inlei-
dingen over het onderwerp: „P.B.O. cn vrije organisaties".

Na een gcmeenschaijpelijke koffiemaaltijd volgt ccn excursie per autobus door de

Eind augustus zal, na verzoek aan het bureau van de Ma;ttschappij voor Diergenees-
kunde, hct gedetailleerd progranuua nu-t opgavcforuuilicr worden toegezonden.

President: Jhr. Dr. Cl. J. Th. Beelaerts van Blokland; Hoofdstraat 117, Driebergen
tel. im04—.3353.

Tijdens de jaarlijkse vergadering van hct bestuur van de Internationale Unie van
verenigingen van .\'\\rt.sen-.\\utonu)bilisten welke een dezer dagen werd gehouden bleek
opnieuw dat de bij deze Linie aangesloten Europese verenigingen een zeer b( langrijke
vooruitgang in het ledental hebben geboekt. Dit is een bewijs dat dc artsen, tand-
artsen cn dierenartsen steeds meer het belang van cen Vereniging van .Artsen-Auto-
mobilistcn gaan inzien. In Nederland bereikte de desbetreffende vereniging een leden-
tal van 10.000! Ook het aantal bij de Unie aangesloten verenigingen werd vergroot
doordat de Italiaanse vereniging hct lidmaatschap van de Internationale Unie heeft
aangevraagd.

Dat de Internationale Unie, welke zich onder meer ten doel stelt dc algemene ver-
keersveiligheid te bevorderen zich actief met dit onderwerp bezig houdt bleek ook
weer tijdens de levendige discussies welke gedurende de bovengenoemde vergadering
zijn gehouden met betrekking tot dc strijd tegen verkeersongevallen. Verder werd ook
de eerste hulp ter plaatse van hct ongeval intensief besproken waarbij ook dc samen
stelling van een ecrste-hulp-vcrbandkist voor dc arts-automobihst werd behandeld en

de noodzakelijkheid dat in elke auto een eerste-hulp verbanddoosje wordt mede-
gevoerd, werd onderstreept.

Een voor de art.sen bijzonder bi langrijk punt, het invoeren van een internationaal
erkend aeseulaap-enibleem voor de auto werd ter sprake gebracht. Dit embleem dat
er ongeveer zal uitzien als het in Nederland gebruikte acsculaap-tckcn voor dc voor-
ruit van de artsen-auto, werd reeds door dc World Medical .Association erkend cn er
zal met alle kracht naar worden gestreefd dat dit embleem ook internationaal wordt
gebruikt, erkend cn beschermd.

Een ander zeer belangrijk punt waarvan dc voor- cn dc nadelen ernstig door de ver-
gadering werden afgewogen is het al of niet invoeren van een ongeval-identiteitskaart.
Tenslotte werd tijdens de vergadering medegedeeld dat het internationaal Congres
»an de Unie dat in 1959 te Utrecht (Nederland) zal worden gehouden, zal plaats
vinden op 13, 14, 15, 16 en 17 mei 1959.

Ook tijdens dczc vergadering van de Ititernationalc Unie van Verenigingen van
.•\\rtscn-.Autoniobilistcn bleek weer dat er ccn uitstekende verstandhouding bestaat
tussen de artsen van diverse landen. Dc uiterst belangrijke vergadering accentueerde
de noodzaak tot samenwerking van dc artsen-automobilisten op internationaal niveau.

t)p 11 en 12 oktober vindt in de Medizinische Tierklinik van dc Universiteit van
München, Köuiginstr. 16, in het verband van dc Deutsche VetcrinUrmcdizinische
Gesellschaft, de jaarvergadering plaats van de sectie Diergeneeskunde van het kleine
huisdier.

Oin een overzicht tc verkrijgen van de Nederlandse diercnart.scn, die zich voor dit
congres zouden willen opgcvcu, wordt degenen, die dit congres eventueel willen be-
zoeken, verzocht zich op tc geven bij het bureau van dc Maatschappij voor Dier-
geneeskunde.

Bureau: Rubenslaan 123, T(4. ()3t)—11113. (;ironuuuuer 51161)6 ten name van de
Maatsehajjijij voor Dieigeneeskunde.

Het woonhuis is van 19 juli tot cn met 31 juli a.s. wegens vakantie gesloten: het bu-
reau blijft dan echter op dc vastgestelde tijden opengesteld, n.1. van !!.30—12.30 uur
cn van \'l 3.30---1 7.00 uur.

Tijdens genoenule periode zal de administrateur e( liter ook in de middagpauze per-
soonlijk en telefonisch bereikbaar zijn.

\\\'oor dringende gevallen, o.a. betreffende si)oedwaarm nuiig, kan incn zich zonodig
in verbinding stellen met het woonhuis van dc adininistratcur (tel. 030—32835).
Mocht het bureau op de opengestelde lijden geen gehoor geven dan kan eveneens
met genoemde aansluiting contact worden opgenomen.

Een Yougoslavisch dierenarts uit Beograd zou het op prijs stellen gedurende veertien
dagen de gast tc zijn van cen Neilerlands dierenarts.

Ook wanneer alleen gastvrijheid in dc praktijk kan worden aangeboden, dus geen
logies, zal van dit aanbod graag gebruik worden gemaakt.

Zij die bereid zijn bedoelde dierenarts te ontvangen, wordt verzocht hierover contact
op te nemen met het bureau.

Et-n Engels sprekend Turks student in de diergeneeskunde (3e ja.irs) ziet zich graag
gedurende dc zomermaanden geplaatst bij een Nederlands dierenarts om praktische
ervaring op te doen.

Nadere iidichtingen bij het bureau van de Maatscha])pij voor Diergeneeskunde.
Diergeneeskundige afdeling van het L\'niversileilsniuseinn.

Daar het Centraal Museum wegens ruimtegebrek een deel van zijn historische afdeling
moest opbergen, heeft het Universiteitsnuiseum alle voorwerpen, betrekking heb-
bende op de universiteit, in langdurige bruiklec;; gekregen. Daaronder waren ook
3 hardstenen fundaücstenen van \'s Rijks Veeartsenijschool en wel:

OP DEN 17 MEI 1824 IS DEZE STEP:N (^.ELEGT DOOR DEN HEER
DEERNS OECONOMUS BIJ \'S RIJKSVEEARTSENIJSCHOOL.

RAAR AAN \'S RIJKSVEEARTSENIJSCHOOL. HERBOUWD ONDER DEN
DIRECTEUR-HOOGLEERAAR TH. H. MAC-GILL.-\\VRY.

De laatste steen, de grootste cn minst interessante, is op het gebouw aan de Trans
gebleven cn geeft o.m. met een gekleurde afbeelding van een diergeneeskundig stu-
denten costuum aldaar bekendheid aan dc Diergeneeskundige afdeling. De beide
oudere stenen zijn naar de Dicr.geneeskundige afckling vervoerd cn staan daar nu ge-
exposeerd. Deze langdurige bruikleen is voor de Dier,geneeskundig afdeling wel een
echte aanwinst!

Verslag over de werkzaamheden en de toestand over het jaar 1957.
Ter vergadering van beheeiders op 9 ma.iit 1957 was besloten oui ovi-r subsidiëring
van onderzoekingen op vergelijkend ijathologiseh .uebied te beslis.-en n.ulat de op-
roepen voor gegadigden in het Nederlands \'l\'ijdschrift voor Geneeskunde cn het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde waren op.genomen.

Na plaatsing der oproepen meldden zich nog twee reflectanten, beide vetei inairen,
w.o. een Israëliër van Nederlandse afkomst, zodat in totaal 3 aauvr.-i.gen om subsiilie
in beschouwing dienden tc worden genomen. Na schriftelijk overleg met alle be-
heerders werd besloten om in dc eerste plaats Nederlandse onderzoekers te steunen.
.Aan de Heer F. W. v a n U 1 s e n te Zwolle werd een subsidie van f 500,— verleend
voor completering van zijn onderzoekingen over het kweken van Brucella abortus uit
melk cn vaststelling van het type der geïsoleerde stanuncn. .\\an de Heer F. J.
Meylcr tc Amsterdam werd nog eens een subsidie verleend van ƒ 1060,- - ter
voortzetting van zijn onderzoekin.gcn over dc stofwisseling van het in vitro geïsoleerde
hart van de rat in kalium-ann milieu.

De onderzoekingen van Dr. Offer ij n s over het verband tussen kaliumdefieicutie,
spicrparalyscs cn insuline, waarover reeds in 1955 een publikatie in de vorm van e(;n
proefschrift is verschenen, werden in 1957 gecompleteerd. Een mededeling hierover
verscheen in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde van 7 augustus 1957.
Door onvoorziene omstandigheden kon het reeds in grote lijnen uitgestippelde sym-
posium over een bepaald vergelijkend-pathologisch onderwerp geen voortgang vinden.

Dr. J. Groen werd eind 1957 benoemd tot hoogleraar aan de Hebreeuwse Univer-
siteit te Jeruzalem. Tengevolge van deze eervolle benoeming is er wederom een vaca-
ture te vervullen in het College van Beheerders der Stiehting. Dr. Groen is vanaf zijn
benoeming in 1951 steeds cen actief beheerder geweest en zijn waardevolle adviezen
zullen ten zeerste worden gemist.

Voorzitter van de stiehting bleef Prof. Dr. J. D. V e r 1 i n d e te Leiden en secretaris-
penningmeester Prof. A. van der Schaaf, Leyenscweg 34 tc Bilthoven (post-
girono. 553831).

Bijdrage L. C. dc Groot, Apeldoorn .... ƒ 5,—
Bijdrage Ned. Ver. v. Microbiologie .... „ 50,—
Bijdrage Joan Kirch, den Bosch.....„ 20,—

Totaal aan bijdragen ƒ 75,—
Aan rente „ 1.211,92
Totaal aan inkomsten--„ 1.286,92

In dc laatste IcdenvcrKadrring is in de vakature ontstaan door de benoeming van
collega II. J. A. M. Kothuis tot keuringsdierenarts-hoofd van dienst, directeur van het
abattoir van dc vlecskeuringskring Sittard (gelegen tc Gcleen) benoemd tot secretaris

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

H. M. Th. V. Bonmiel, Raadhuisplein 7, Stijjhout.
B. H. A. Jan.sscn, Ovcrboslaan 51, Bilthoven.
H. J. J. Luyerink, Strootswcg 6, Ovcrdinkel.
J. W. E. Stam, Rijksweg 1 15, Warnsvcld.

Het Hoofdbestuur draagt dc volgende collegae voor hct lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

J. \\V. Laveaux, Dorpsstraat 109, Heel (L.).
O. K. Sandvik, VV. Arntzkade 38 bis. Utrecht.

Boerrigter, F. G., te Donkerbroek, naar Herenweg 4, aldaar, tel. 05168—260, gr.

CVajentaan, J. E., te Amsterdam (Z), naar Cornclis Schuytstraat 24-1, ald.iar, tel.

Harmsen, L. S. B. G. H., van Bogor (Ind.) voorlopig naar Voorschoten, Juliana van
Stolbcrglaan 64. (van 133 naar 91)

Hoogcrwcrf, .J., van Brcdcvoort naar Winterswijk, Miste B-1 19, tel. 05135—289. (95)
.lanssen, B. H. A.; 1958; Bilthoven, Ovcrboslaan 51; tel. 03402—1131; gr. 197477;

Koopmans, W. T., te .lourc, tel en gr. gewijzigd in resp. 05138—2672 en 949955.

Schnitker, IL, van Oudcschoot (Fr.) naar Davis (California - U.S..^.), 1125 H-strcct
apt. 38. (van 116 naar 134)

Vierzen, J., te Leeuwarden, naar Europaplein 11-E, aldaar (tel. ongewijzigd), gr.

.Aukema, J. J., te Stcenwijk, Mcppclcrwcg 8, tel. 05210-2164, gr. 846639 (voortzetting

Nieuwenhuijsen, H. Th., tc Ingen (Old.), huize „dc Poel", tel. 03443—339, gr.

Slingerland, J., te Dubbeldam (post Dordrecht), Reeweg Zuid 18, tel. 01850—1914,

Oostcrlee, C:. C., te Wageningen, is op 9 juli aan de Rijksuniversiteit gepromoveerd
tot doctor in dc diergeneeskunde o]) het proefsihrift „Een onderzoek naar de in-
vloed van klimaatsfactoren op het waruite-evenwicht cn de melkproductie van
runderen in verband met het vraagstuk van dc bocrdcrijbouw in Nederland". (110)

Hartog, M. den, tc "s-Hcrtogenbosch, is aldaar op 1 juli 1958 plotseling overleden.

Op 19 juli a.s. hopen onderstaande collegae hun 60-jarig jubileum als dierenarts
tc vieren:

Dr. (;. J. Rab, lleus.sensstraat 98, Haarlem.
Op 31 juli a.s. hopen onderstaande collegae hun 50-jarig dierenartsjubileum te vieren:

Dr. J. Kets, Rijksstraatweg D-1 1, I^rempt (jubilaris wenst de dag
wegens familie-omstandigheden onopgemerkt voorbij te laten gaan).

Bij dc vlecskeuringskring Borculo, omvattende de gemeenten
Borculo, Eibergen en Neede en binnenkort de gemeenten I.aren
(Gld), Lochem en Ruurlo, wordt gevraagd een tweede

Salaris: ƒ 9492,— - ƒ 11916,- (behoudens goedkeuring)
exclusief de verhogingen vaii 6%, 5.6% en 2% liuurxcrhoging
(.max, in 8 jaren).......................

Aanstelling tot rijkskeurmeestcr in bijzondere dienst kan wor-
den verwacht (Borculo heeft cen grote export-slachterij).

Sollicitaties onder overlegging van stukken en opgave \\an
referenties binnen 14 dagen na verschijning van dit blad te richten
aan de burgemeester der gemeente Borculo.

Door ons allen diep betreurd is op 4 Juli ons hoofdbestuurslid M. den
flartog door al zijn medeleden begeleid op de weg naar zijn laatste rust-
plaats in \'s-Hertogenbosch, de stad waarin hij zijn levenstaak geschapen
en gevonden had.

Het komt nogal eens voor. dat men, dc hetrekkelijkhcid van de mens
vergetend, bij het heengaan \\an cen persoonlijkheid, die in een bepaalde
kring zeer gemist wordt, wat lichtvaardig uits])raken doet over de mate
van onvervangbaarheid.

Niettegenstaande dit, kan toch niet ontkomen worden aan dc gedachte,
dat hct de eerste tijd moeilijk zal zijn een man \\ an zijn formaat en scholing
o|) bestuurlijk gebied te \\ inden, die zijn plaats zal kunnen innemen.
Zijn liefde voor de Mij. Diergeneeskunde was onbeperkt, hij had een
geestdrift en werklust, die zich door geen lichamelijke of gccst(4iike ver-
moeidheid liet afschrikken en \\oortvloeidc uit cen groot en onbaatzuchtig
mc(4even, met alles wat dc belangen der Nederlandse dierenartsen betrof.
Zijn plichtsbesef was groot en hij bezat dc kiacht cr naar te handelen.
Hct zou niet goed doenlijk en enigszins aanmatigend zijn het lc\\enswerk
van deze collega in kort bestek sameti te vatten.

Ik wil daarom alleen wijzen ojj de voorname rol, welke hij in ons Maat-
schappijleven heeft vervuld.

Zijn staat van dienst omvat bijna alleen belangrijke functies, te weten
Hoofdbestuurslid, later vice-vof)rzitter van dc Maatschappij, lid van de
Ereraad, afdelingsvoorzitter, tusscnjjcrsoon in dc verhouding afd. N.-
Hrabant—Gezondheidsdienst, lid van de Centrale commissie van beroejj
inzake geschillen, dierenarts Prov. Gezondheidsdienst.
In 1957 was hij door dc leden weer met algemene stemmen voor een 2e
zittingsperiode aangewezen als lid van hct Hoofdbestuur, daarmee getuige-
nis afleggend van het grote \\citrouwen, dat men in zijn bestuurscapaci-
teiten stelde.

iemand aan te duiden in wie wij een bepaald element van leiden erkennen,
dat uit zijn optreden spreekt, is dit woord bij uitstek van toepassing o|)
den Hartog.

Moeilijke omstandigheden hebben vaak getoond hoe sterk hij was.
Zijn natuurlijke wijze van spreken met een doordringende stem van groot
volume deed bij \'t beluisteren ervan de indruk wekken dat wc te doen
hadden met een harde figuur.

Doch hoe rechtvaardig, medelevend en rechtlijnig was deze collega.
Een beeld van de geestdrift en de grote onbaatzuchtige liefde voor onze
dierenartsenorganisatie gaf zijn bereidheid, ondanks zijn vele nevenfuncties,
om een deel van de vele representatieve taken xan dc voorzitter over te
nemen, toen een der gegadigden als toekomstig opvolger van mij, de vrees
koestcide onvoldoende tijd voor het vervullen der functie te zullen hebben.
Hem was niets tc veel als de opdracht belangrijk was.
Zo heeft hij zich altijd op dienende wijze van zijn grote taak met een
benijdenswaardige eenvoud gekweten.

Daarom woidt liij door vele goede leden onder ons diep betreurd, dnor
vele vrienden sterk gemist, door hen, tussen wie hij als medebestuurslid
zo lange tijd verkeerd heeft, zijn nagedachtenis geëerd.
Dof)r hem bij dit afscheid voor eeuwig, onze achting, bewondering en
dankbaarheid te betuigen, veieffeneti wij een schuld aan hem, gedreven
ook door onze eigen behoefte om getuigenis af te leggen van onze dank-
bare gevoelens tegenover hem, die een der besten was in onze diergenees-
kundige gemeenschap.

Op 1 Juli 1958 werd de Nederlandse diergeneeskundige wereld getroffen
door het ]i)lotselinge verscheiden van CJoll. .M. den Hartog te \'s-IIertogen-
bosch, een ]ji\'()minentc figuur in onze Maatscha[)])ij.

Dit bericht bracht zeer grote ontsteltenis, niet alleen in de Veterinaire
weield, maar ook in tal van andere kringen die meer of minfler nauw
met onze gemeenschap verbonden zijn.

Men kon zich niet voorstellen, dat deze lichamelijk, maar vooral geestelijk
zo sterke figuur plotseling \\\'an ons was heengegaan.

Marinus dcTi Hartog werd o]) 27 dec. 1898 te Vleuten geboren en
studeerde te Utrecht. Na beëindiging van zijn studie in 1926 vestigde hij
zich als associé van coll. Plankeel te \'s-Hertogenbosch.
Twaalf jaren oefende hij de algemene praktijk uit en nog heden ten dage
zijn de veehouders en bezittei s van kleine huisdieren vol lof over de kundige
wijze waaro]D hij deze praktijk uitoefende en adviezen gaf.
Nooit was het hem te veel om ceii, voor de eigenaar van het dier be-
grijpelijke, uitleg tc geven omtrent de ziekte van de patiënt.
Toen hij dan ook in 1938 een ambtelijke functie aanvaardde, werd dit
besluit door dc veehouders zeer betreurd.

Toch bleef zijn hart hij de praktijk en dit liet hij blijken door geheel
belangeloos adviseur tc worden van enkele plaatselijke fokverenigingen,
door zich beschikbaar te stellen als bestuurslid van de Kynol. Club \'s-Hosch
& O., waarvan hij al spoedig voorzitter werd, door zijn verkiezing als lid

der stichting concours liippique en door bestiuirsfuncties in de regionale
cn landelijke pluimvee-, konijnen- en sici duiven verenigingen,
hitussen was hij in 1938 benoemd tot dircctcur van het gemeentelijk slacht-
huis, tevens directeur van de vecmar kt tc \'s-IIertogenbosch.
In beide functies had hij zeer veel ambitie en al spoedig stond hij bekend
als een directeur die zci^r goed voor zijn personeel was, maar van iedereen
eiste dat hij zijn best deed, terwijl hij zelf door een zeer grote plichts-
betrachting cn ccn onverwoestbare werklust hct voorbeeld gaf.
Zijn grote liefde was echter de Veemarkt waar hij dag en nacht mee
hczig was en die onder zijn bezielende leiding gegroeid is tot dc grootste
in den lande.

Wegens zijn grote vcruienstcn wcad hij dan ook door H.M. dc Koningin
benoemd tot Ridder in dc orde van Oranje Na.ssau.

Zowel op marktdagen als met allerlei tentoonstellingen was hij van vroeg
tot laat aanwezig, bewoog zich onopvallend o\\cr het terrein, kende ieder-
een, maar bleef altijd op dc achtergrond omdat hij afkerig was van publi-
citeit.

In 1947 werd hij gevraagd als adviseur \\ an dc Coöp. Zuivelfabr. St. Jan.
In zcor korte tijd werkte hij zich in deze functie in en wist door zijn
buitengewoon hcldci\' inzicht vele waardevolle adviezen te geven.
Kies den Hai tog was een enorm harde wcikcr. Al zijn vrije tijd besteedde
hij met het houden van bes]jrckingen, het bijwonen van vergaderingen en
ik kan mc niet hcriimcicn dat cr ooit cen bijeenkomst of vergadering is
geweest waar hij niet zijn gezaghebbende doordringende stem liet horen
en altijd waren zijn uiteenzettingen steekhoudend, recht door zee zonder
aanzien des persoons cn rechtvaardig, maai altijd, en dit wil ik toch wel
met zeer grote nadruk beklemtonen; stond het belang \\an dc dierenarts
en van onze stand bij hem op de voorgrond. .Mies wat „des dierenarts"
was had zijn x\'ollcdigc belangstelling en daarvoor stond hij op de bres.
Nooit werd ccn vergeefs bcroc]) gcilaan op zijn medewerking of bemidde-
ling, waniicor cr vctcrinaiic of maatscha|jjjclijkc belangen o|j het spel
stonden.

Hij zal in onze hciinncririg vooit blijven bestaan als een dierenarts van
zeer groot formaat.

Wij hopen dat U, .Mevrouw den Hartog en Uw kinderen de kracht cn
sterkte mogen vinden om Gods wil tc aanvaarden.

U kunt cr van overtuigd zijn dat dc ciionuc belangstelling uit alle kringen
tlci samenleving, maar s]j(\'ciaal van de zijde der dierenartsen zelfs uit de
periferie van ons land, \\oortkwain uit dc grote waardering die men altijd
\\oor Uw man heeft gehad.

Enkele woorden ter gedachtenis te schrijven van iemand met wie je vele
jaren lang intens hebt samengewerkt schijnt cen eenvoudige maar is in
wezen een moeilijke opgave. Woorden vatten namelijk zo moeilijk hetgeen
je innerlijk voelt bij het verscheiden van hem, die je bovendien tot je
beste vrienden mocht rekenen.

Dc gemeente \'s-Hertogenbosch, maar ook dc vctciinaire kringen verliezen
in hem inderdaad een dierenarts van zeer groot formaat.
Moge God hem dc beloning reeds gegeven hebben en de rust, die hij in
zijn rusteloos leven niet kende.

üp 5 april 1958 overlcfd in de leeftijd van 61 jaar na een geduldig ge-
diagen lijden te zijnen huize te Spekholzerheide, Kerkrade, onze collega
en goede vriend Harry Hamers.

Op zijn middelbare studie te Kolduc volgde zijn opleiding aan dc Vee-
artsenijkundige Hogeschool tc Utrecht.

Door zijn joviaal karakter en opgeruimd humeur had hij zeer vele vrienden.
Hij was o.a. lid van dc Senaat van Absyitus. Onvergetelijk leven in onze
herinnering zijn vele bijdragen in de Vctciinairc Almanak.
Na in 1922 het diploma van dierenarts tc hebben behaald, vestigde hij
zich als |)rakticus tc Kerkrade, waar hij in hetzelfde jaar werd benoemd
tot hoofd van dc Vleeskeuringsdienst.

Nadat, vooral door zijn toedoen, in 19:?() aldaai\' cen abattoir tot stand ge-
komen was, werd hij dc eerste dircctcui\' \\an deze inrichting, welke functie
hij vervulde tot 1949. in dat jaar volgde zijn benoeming tot Inspcctcur
van dc Veeartsenijkundige Dienst en Veterinair Inspcctcur van dc Volks-
gezondheid, nadat hij sinds dc bevrijding in 1944 deze functies reeds had
waargenomen.

Hij was o.a. bestuurslid \\an dc Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren
en Secretaris van dc Slachthuiscommissie voor Sittard-Gelcen.
Dc overledene was jaren voorzitter van de afdeling Limburg van dc Maat-
schappij voor Diergeneeskunde en lid van dc Ereraad.
Ook buiten de diergeneeskundige kringen was collega Hamers veelzijdig
werkzaam. Hij was Voorzitter van de St. Adelbcrtvcreniging tc Kcrkiadc,
Secretaris van dc St. Vincentiusvereniging, bestuurslid van het Roode
Kruis, lid van het School- en Kerkbestuur.
Door zijn beminnelijkheid en eerlijkheid was hij zeer gezien.
De plechtige begrafenis, waarbij zijn zwager, de Hoofdaalmoezenier van
Leger en Vloot, Monseigneur H. van Straclen, het H. Misoffer opdroeg,
had plaats te Spekholzerheide-Kerkrade.

Onder dc zeer talrijke belangstellenden, zagen wij vrijwel alle Limburgse
dierenartsen.

Aan het graf werd de overledene als een accuraat en plichtsgetrouw ambte-
naar herdacht door dc Dircctcur van de Veeartsenijkundige Dienst, collega
J. M. van den Born.

Namens het Hoofdbestuur en dc afdeling Limburg van dc Maatschapijij
\\oor Diergeneeskunde dankte de afdclingsvooizittcr, collega A. 11. M. 11.
Hendrickx voor het vele, dat collega Hamers voor dc Maatschappij voor
Diergeneeskunde heeft gedaan.

Moge zijn mooie gezin tioost vinden in de overtuiging, dat dc goede God
hun voorbeeldige echtgenoot cn vader tot het eeuwige leven heeft op-
geroepen.

IHt de Laboratoria der Rijksseruininrichtine;, Dir.: G. M. van Waveren.
ANKMIR nij BKJGRN

Flet is bekend, dat een anemische toestand vaak een belangrijke predispo-
sitie betekent voor het optreden van andere ziekten. Het leek daarom
gewenst bij het onderzoek aan de Rijksseruminrichting naar de etiologie
\\an een bepaalde biggenziekte, allereerst een indruk te krijgen van het
bloedbeeld dezer dieren onder de hier geldende voorwaarden van huis-
vesting en voeding. Het gevolg hiervan was een groot aantal bepalingen,
waarvan dc resultaten aanleiding gaven tot enkele waarnemingen, dienstig
voor de bestrijding van de anemie der biggen. Hiervan mededeling te doen
en deze te \\-ergelijken niet andere onderzoekingen op dit gebied is de
bedoeling van het navolgende.
Het materiaal.

De onderzochte biggen zijn op de Rijksseiuminrichting gefokt. Zeugen
en biggen hebben hiei\' geen gelegenheid tut uitloop. Ze zijn ondergebracht
in ruime, luchtige stallen. De stenen vloereu zijn met een dikke strolaag
bedekt. De zeugen zijn onder dezelfde omstandigheden gefokt. Op de
leeftijd van ± 3 weken wordt begonnen met bijvoeding, in de vorm van
baby higgemecl. Na het spenen op de leeftijd van ± 8 weken wordt
eiwitrijk biggemeel verstrekt, dat soms getleeltelijk vervangen wordt door
\\ollc melk. Op 4 maanden wordt aan het meel in de verhouding van 1:10
een mengsel toegevoegd, waarin per 5 kg een halve kg vital, diermeel en
beendermeel en 1 \'/i kg grasnieel is verwerkt, levens wordt, indien voor-
radig, wat lucerneblad of groente verstrekt. Op -t 8 maanden worden
de dieren gedekt. Het rantsoen blijft de eerste maanden ongewijzigd,
maar wordt daarna geleidelijk tot 3- 4 kg o]5gevocrd. Na het biggen
wordt tevens melk v erstrekt en het rantsoen na een schaarse beginpei iode
opgevoerd tot een halve kg per big en een halve kg voor de zeug zelf,
tot een maximum van 5 b\'/i kg per dag.

Onder deze omstandigheden is de grootte der biggentomen bevredigend
en er heerst weinig ziekte gedurende de eerste 8 levensweken. De groei
der biggen is echter matig. Rr werden 10 tomen biggen vanaf dc Ie tot
de 8e week vrijwel wekelijks onderzocht. Deze tomen waren afkomstig
van fi verschillende zeugen. Het gezamenlijk aantal biggen bedroeg 108;
hiervan stierven 8 in de eerste levensdagen tengevolge van het zgn.
,,doodliggen", 2 als gevolk van niisvorniingen en 2 werden als ,,achter-
blijvers" afgemaakt. Hoewel soms duidelijke verschillen in groei vielen
waar te nenieii, maakten de koppels een gez«)ndc indruk.
In enkele koppels kwam af en toe diarrhee voor; de diertjes waren dan
wat minder levendig. Tot ernstige ziekte en sterfgevallen kwam het echter
niet, zodat geen behandelingen werden ingesteld.
Dc methode:

Hij de uitvoering van het bloedonderzoek werd met voordeel gebruik ge-
maakt van de aanwijzingen weergegeven in het hoek van IDi\'. S. I. d e
Vries (1). Getracht werd een indruk te verkrijgen van het bloedbeeld
door de beoordeling van het bloeduitstrijkje na kleuring vlg. May

Grünwald-Giemsa, bepaling van het hemoglobinegehalte en de
hematocrietwaarde en telling van het aantal erythrocyten en reticulocyten.
Vaak werd tevens het ijzergehalte en het eiwitspectrum van het scrum
hc|}aald. (Verricht d(X)r Dr. v. Klinkenberg).

Voor het maken van het blocduitstiijkje werd veneus bloed gebruikt. Een
oorader werd door wrijven met cen droog watje tot opzwelling gebracht
en aangeprikt met cen vaccinostylc, waarna dc eerste druppel werd weg-
geveegd. De volgende druppel zonder stuwing verkregen werd op ontvette
voorwerpglaasjes in de vereiste dikte uitgestreken met behulp van cen
2c voorwcrpglaasjc met geslepen rand. Het preparaat werd na drogen
gekleurd met May Griinwald, waarbij na kleuring zonder toevoeging van
gedestilleerd water, direct met Giemsa werd nagekleurd. Het water nodig
voor de bereiding van dc Gicmsa-oplossing werd bereid en bewaard als
door Dc Vries aangegeven. Op dczc wijze werden steeds uitstekende
preparaten verkregen.

Dc overige bepalingen geschiedden met behulp van bloed verkregen uit
dc vencusc sinus. Dit geschiedde door het dier op dc rug te leggen en
goed tc fixeren, waarna ccn naald, bevestigd op een Rccordspuit, - 1 cm
voor het borstbeen naast dc trachea in dc lichting van dc schoft werd
ingestoken. Door dc zuiger iets op tc trekken tijdens het aanprikken van
de sinus, werd gemakkelijk dc benodigde 5 cc bloed verkregen. Voor
Fe- en eiwitbepalingen werd het scrum zo spoedig mogelijk na stolling
en centrifugeren van het coagulum gescheiden. Bloed voor Fc-bcpalingcn
werd afgenomen met V2A-naalden. Het Fc-gehaltc werd bepaald volgens
Pcterson (2), dc eiwitspectra door papicrclcktroforcse. Bloed voor
dc overige bepalingen werd onstolbaar gemaakt met cen mengsel van K-
en ammoniunioxalaat dat in buisjes was verdampt.

Reticulocyten werden gekleurd met brillantcrcsylblauw, volgens Gorter
en d c Graaff (3). Nagekleurd werd met May-Grünwald-Giemsa. Het
aantal reticulocyten wordt uitgedrukt in cen verhouding ten opzichte van
het. aantal crythrocyten. Het aantal rcticulocyen aanwezig op 1000 ery-
hrocyten werd geteld.

Bij het tellen van dc rode bloedlichaampjes werden dezelfde 20 mm"
pipetten gebruikt, die nodig zijn voor het verrichten van een hcmoglobinc-
be|)aling volgens Sahli; dczc geven minder aanleiding tot fouten dan
erythrocyten pipetten. Tevens werd dc vloeistof van H a y e in vervangen
door cen vloeistof die citras natricus en formalinc bevat. Henioglobine
werd bepaald rnet behulp van de Sicca-hcmonieter.

Dc hematocrietwaarde — waaronder verstaan wordt de verhouding van
de crythrocytenmassa tot de combinatie van erythrocyten cn plasma —
werd bepaald met buisjes volgens W i n t r o b c. De buisjes werden 4.\')
niinuten bij .3000 toeren gedraaid. Dc bepaling van dc hematocrietwaarde
geeft minder aanleiding tot fouten dan het tellen van de erythrocyten.
Ilct geeft bovendien oriënterende inlichtingen over het aantal Icucocyten
(dikte van dc bovenstaande Icucocytenlaag) cn dc kleur van het plasma.

Bij de beschouwing van het uitstrijkpreparaat valt het op, dat dc crythro-
cyten niet allcjcven groot zijn (anisocytose) en dat de vorm min of
tnecr ongelijkmatig is (poikilocytose). Ook bij goed uitgestreken prcjjaraten
worden nog al eens doornappelvormen waargenomen, zodat wcl aange-

nonien moet worden, dat de erythrocyten van de big in hoge mate gevoelig
xijn voor uitwendige invloeden. Vooral bij de jonge dieren blijken steeds
enkele (meestal de grotere erythrocyten) minder goed gekleurd (jJoly-
chromasic). Bij biggen gehouden onder de geschetste omstandigheden
is dus vrijwel steeds sprake van een geringe anisocytose, poikilocytose en
polychromasic. Normoblasten worden weinig opgemerkt; zeker niet zoveel
dat gesproken zou kunnen worden van cen remming van dc erythropoesis.
Dit blijkt ook uit de schommelingen in hct aantal reticulocyten. Gemiddeld
zagen wij nl. het aantal reticulocyten stijgen gedurende de eerste 2 weken,
als het aantal erythrocyten dalende was.

Dc waarden verkregen voor hct hcmatocrictgctal, hcmoglobincgehaltc en
aantal erythrocyten van dc verschillende individuen van één koppel lopen
nogal uiteen; deze verschillen kunnen 30 .\'iO \'\'/( bedragen en lijken het
grootst tussen de 2e en 4c levensweek.

In fig. 1 zijn de gemiddelde waarden \\oor deze bepalingen van de 10
koppels grafisch voorgesteld. Hieruit blijkt dus, dat de schommelingen
van dc le - - 8c weck bedragen voor de

hematocrict: van 23 — 35 mm
hemoglobine „ 6,84 — 10,12
erythrocyten „ 3,76 — 6,2 miljoen per mm^
Voor alle 3 bepalingen dalen de waarden gedurende de le tot in de 2c
levensweek, waarna een regelmatige stijging tot in de 8e week optreedt.
Di\'ze stijging geschiedt voor elke bepaling echter niet even snel. Terwijl
hct niveau van de erythrocyten tijdens dc g(450ortc reeds in de 3e weck
is bereikt, is dit met hct hcinatocrietgctal ]jas in de 5e weck en met het
hcmoglobincgehaltc in dc 7c weck het geval.

Hieruit volgt dus, dat vergeleken met dc le week van de geboorte, tijdens
dc rest van de zoogpcriodc

a) hct gemiddelde volume van dc erythrocyten:
hematocrict (volume rode cellen in cm-\' pci\' 1000 cm^ bloed
aatital erythrocyten (in miljoenen per mm-\' bloed)

b) het gemiddelde hcmogloljlnegelialte van dc erythrocyten
hemoglobine (in gramnu-n per lOOO cm-\' bloed)

c) gemiddelde hcmoglobincconcentratie der erythrocyten
hemoglobine in gr % x 100

Uit hct verkleinde cclvolume en de verminderde hcmoglobincconcentratie
per erythrocyt blijkt dus, dat de optredende anemie microcytair en hypo-
chroom is.

De mate en het karakter van deze anctnic komt bij de ene koppel veel
sterker tot uiting dan bij de andere. Vergelijkt men b.v. de koppel, die
na de primaire val van de hcmatocrietwaarde in hct verdere verloop de
sterkste stijging vertoont, met één waarbij deze stijging slechts gering is
o[) dc leeftijd van 5 weken, dan bedraagt dc 5 w. hematocrict van de
eerste koppel 38,5, van clc tweede 19,5, en hct gemiddelde cclvolume
respectievelijk 52 ^u^ en 44 ix\'-^.

Een niicroeytaire, hypoehrome anemie is van oudslier in verband gebraeht
met een ijzertekort. Voor de vaststelling van deze oorzaak der anemie
geeft de bepaling van de ijzer-spiegel van het bloed echter weinig houvast.
Het bleek nl. dat de Fe-spiegel van het bloedserum aan grote sehonnnelin-
gen onderhevig was. Meestal waren deze veranderingen bij de verschillen-
de individuen van één koppel op een zelfde tijdstip van dezelfde aard.
Bleek dus de Fe-spiegel bij één individu op een bepaald moment gestegen
vergeleken bij een vorige bepaling, dan was dit meestal in meerdere ol
mindere mate ook het geval met de overige individuen van deze koppel.
Gemiddeld bewoog de Fe-spiegel van dc indi\\iduen van alle koppels zich
van 80-130 y %. Als laagste waarden werden genoteerd 23 y als hoogste
238 y

Er viel in hct algemeen geen duidelijk verband tc bespeuren in het verloop
van de hematocrictwaarden en de Fe-spicgels van de verschillende indi-
viduen op een zelfde tijdstip.

Beschouwt men echter het verloop van de Fe-spiegels in de 2 koppels, die
res]D. de hoogste en laagste stijging van de hematocrietwaarde na de
primaire val tc zien geven, dan blijkt de eerste te sehommclcn tussen
52 en 194 y % en de tweede tussen 1\') en 15 y %. (Fig. 2).
Dc koppels met de hoogste hematocrictwaarden maakten over hct alge-
meen een meer florissante indruk, dan die met de laagste waarden. Dit
werd aanleiding de helft van dc individuen van sommige kopjX\'ls cen ijzer-
kuur te laten ondergaan en wel met een injiceerbaar Fe-prcparaat

In één geval werd de helft \\an een koppel met lage hematocrictwaarden
op de 7e dag intramusculair gcïnjiccerd met 2 cc. imfcron. Na 1 week
verhielden de waarden van de \\crschillende bepalingen zich als volgt:

6 weken na injectie bleken de behandelde dieren ruim 3 kg meer gegroeid
dan dc controles.

Niet altijd echter waren dc verschillen in behandelde en onbehandelde
dieren zo duidelijk. Bij dc koppel die klinisch steeds cen uitstekende indruk
maakte en waarvan dc helft der dieren o|) cen leeftijd van 13 dagen
ingespoten werd met 2 cc imfcron, traden geen gewichtsvcrschillen op
tussen behandelde en onbehandelde dieren in het verloop van de volgende
zes weken.

Bij ccn 3c koppel, die op de leeftijd van 4 dagen met een «elfde dosis
imfeion behandeld was, bedroeg hct gewiehtsvcrschil in dc achtste levens-
week met de controles gemiddeld 1250 gram (terwijl hcmatoerietvvaarden
en hemoglobinegehalten geen verschillen meer vertoonden).
Bij een 4e koppel, die op 3 weken was behandeld, was hct verschil in
gewicht op 8 weken weer 3 kg. Het hemoglobinegehaltc en dc hematocriet-
waardeTi van de behandelde dieren in dc 4 koppels stegen 1 week na de
injectie resp. variërende van 2,60 gr% — 3,60 gr^^ en van 8,7 mm tot
14,6 mm t.o.v. de controledieren. In het verdere verloop trad bij eerst-
genoemde dieren een geringe daling in, terwijl bij de laatste een zodanige
stijging werd waargenomen dat in de 8ste — 10de levensweek 6 tot 8

weken na injectie geen noemenswaardige verschillen meer voorkwamen.
Ook zonder Fe-behandeling hleken dus de biggen op den duur in staat hun
anemie tc overwinnen. Als regel echter had dit een dergelijke inspanning
gekost, dat de groei aanmerkelijk was teruggebleven. Hoewel dit in dit
geval niet duidelijk is geworden, kan men zich indenken, dat door deze
„strcssfactor" van de verminderde crythropoese, de resistentie tegen in-
fecties gedurende deze tijd kleiner geweest zal zijn.

Concluderend bleek dus dc Fc-bchandcling soms van groot voordeel,
meestal nuttig en geen enkele keer nadelig tc zijn.

\\Vat bij deze behandeling wel het meest imponeerde, was de grote snelheid
van reactie, zoals mag blijken uit onderstaande figuren 3 en 4 waar een
deel van een koppel biggen behandeld werd op dc leeftijd van 9 dagen.
Dc vermeerdering der reticulocyten vindt vrijwel direct plaats en houdt
4 dagen aan. Na 4 dagen is de verhoging van hct hemoglobinegehalte
reeds onmiskenbaar. Behalve dc in dc grafiek vermelde bepalingen werd
op de dagen, onmiddellijk volgende op dc injectie, ook hct ijzergehalte
van hct serum bepaald. Dit blijkt enorm gestegen en waarden tc vertonen
boven de 1000 y% (b.v. 1412 y%). Reeds binnen ccn weck is dit niveau
weer gedaald tot iets boven dat van de controles. Dc opnccmbaarheid van
dit preparaat blijkt dus wel bijzonder groot tc zijn, zodat de mogelijkheid
van cen snelle hcmoglobinevorming duidelijk wordt.

Hct vaststellen van een verminderde hoeveelheid circulerend hemoglobine-
I anemie) — bij biggen ondervindt enkele moeilijkheden. Voor normale
hemoglobinewaarden gedurende dc zoogpcriodc worden immers door ver-
schillende onderzoekers nogal uiteenlopende getallen genoemd. Dat is be-
grijpelijk, omdat leeftijd, voeding en verpleging een grote invloed uit-
oefenen op hct bloedbecld.

Algemeen is men hct er over eens. dat dc hoeveelheid hemoglobine ge-
durende dc eerste levensdagen, meestal tot dc 10e -- 14c dag daalt,
waarna gewoonlijk cen stijging optreedt. H a r b e r, Hraude en M i t-
chcll (6) vonden in tegenstelling met buiten lopende tomen biggen
ecu scherpe, secundaire val van hct hemoglobinegehalte bij biggen, die geen
gelegenheid hadden tot uitloop van dc 3c - 7c week. Bij biggen van
— 6 weken die geen uitloop hadden vond Kernkamp (4) waarden
van 2,5 - 4 miljoen erythrocyten cn 3,5 6 gr % hemoglobine, in
tegenstelling tot 5 — 6,5 miljoen erythrocyten en 7 — 10 gr% hemo-
globine bij dieren van dezelfde leeftijd die buiten liepen. Uit de onder-
zoekingen van Köhler (5) cn Kernkamp (4) krijgt men de in-
druk, dat men veilig 10 gr% hemoglobine en 5 miljoen erythrocyten per
cnv\' als hct onderste beeld van hct normale bloedbecld kan beschouwen
bij cen 3 weken oude big, zodat 3,5 miljoen erythrocyten en 7 — 8 gr%
hemoglobine tussen de 3e en 20e dag nog als normaal zou kunnen gelden.
Bij hct eigen onderzoek bleken dc gemiddelde waarden van de 10 koppels
aldus tc zijn:

waarden echter meestal gunstig tc beïnvloeden, wat vaak ook tot uiting
kwam in cen verbeterde groei; cr mag dus veilig aangenomen worden,
dat dc opgegeven waarden niet als normaal mogen gelden.
In cen koppel waarin behandeling geen klinisch resultaat had opgeleverd,
waren dc verhoudingen als volgt:

Deze waarden zijn daarom door ons beschouwd als liggende in de buurt
van het normale voor biggen, die geen gelegenheid hebben tot uitloop.
Al spoedig nadat de anemie der biggen als zodanig werd onderkend, is
deze in verband gebracht met Fe-gcbrck. Melk, het enige voedsel in het
begin, bleek cen slechte ijzerbron tc zijn. E.xtra bijvoeding van de zeug
tijdens dc drachtighcid met ijzerpreparaten bracht hierin weinig verbete-
ring. Het ijzer moet de jonge big zelf toegediend worden en wel het liefst
door dc dieren uitloop tc geven. Is dit niet mogelijk, dan is het dagelijks
verstrekken van koolas, modder of ccn graszode aan een koppel biggen
wel dc rnecst eenvoudige en minst kostbare methode. Bovendien hebben
Fe-drankjes 1 x per week of per dag, al naar gelang dc toegepaste dosering,
en maatregelen als het bevochtigen van de tepels met cen verzadigde
ijzersulfaatoplossing 1 x per dag hun nut bewezen.

Onwetendheid en gemakzucht echter zijn vaak oorzaak, dat dczc voor
het uitoefenen van cen zo economisch mogelijke fokkerij onder onnatuur-
lijke omstandigheden tc veel worden verwaarloosd.

Maar ook bij strikte toepassing van deze maatregelen schijnt succes niet
altijd veizckcrd, o.a. doordat het ijzer onder bepaalde omstandigheden
niet altijd voldoende wordt geresorbeerd. Hierdoor, en doordat de b(4ian-
dcling van anemie bij mensen door ijzergiften per os niet altijd goed
wordt verdiagen, heeft men steeds gezocht naar injicccibarc ijzerijrcpa-
ratcn waarvan men verzekerd kon zijn, dat het ijzer inderdaad ook snel
voor de hcmoglobincvorming ter beschikking komt.

Een ijzer-dextraanprcparaat (imferon)t) bleek hieraan tc voldoen. Gezien
onze ervaring lijkt dit preparaat ons uitermate geschikt in alle genvallen
van ernstige anernicën, tengevolge van ijzergebrek waarbij snel ingegrepen
moet worden, en in al die gevallen, waar dc groei van biggen gefokt onder
onnatuurlijke omstandigheden niet optimaal is en cen ijzcrtckort doet
vermoeden. Een intramusculaire injectie van 2 cc (100 rng Fe) tijdens de
zoogpcriode schijnt \\oldocndc voorzorg in niet tc ernstige gevallen van
anemie.

Een tekort aan ijzer is niet de enige oorzaak van dc biggenanemic. In
zijn uitvoerige onderzoekingen meent Köhler (5), dat in dc door hem
onderzochte gevallen het ijzertekort slechts cen geringe rol speelt, doordat
de higgcnancmic resistent bleek tegen ccn ingestelde ijzerthcrapie. Boven-
dien iilekcn dc zeugen van dczc biggen zcci\' ciwitarrn tc zijn gevoed. Door
eiwitarme voeding wist hij experimenteel anemie bij dc nakomelingen
op tc wekken en door eiwitrijke voeding van dc zeug deze tc voorkomen.

Na beëindiging van dit onderzoek bleek ons dat in Nederland nog een ijzer-
dextraan-preparaat in de handel wordt gebracht onder de naam Ferrodex.

Bij dit onderzock wijdde K ö li 1 e r grote aandacht aan de eiwitsamenstel-
iing van het bloedserum. Bij biggen zonder eiwitgebrek was het gehalte
van albuminen betrekkelijk laag in het begin der zoogperiodc, terwijl het
y-globuline vrij hoog was. Terwijl «. en ^-globulinen geen belangrijke
veranderingen vertonen, stijgen de albumincnwaarden tot 45 -54%; de
y-globulinen vallen echter terug van 10—16%. Bij eiwitarm gevoerde
biggen zouden dc y-globulinen van het begin af laag zijn, terwijl de
albuminen ook in relatief vroege levensperioden betrekkelijk hoog zijn.
Over het algemeen blijkt volgens K ö h 1 e r dc anemie sterker naarmate
het globuline verlaagd is. Uitzonderingen komen echter voor. Zo bezat
een dier met 2,6 miljoen erythrocyten per cmm nog 24 % y-globuline.
De interpretatie \\ an het eiwitspectrum van het bloed voor het aantonen
van de oorzaak der biggenanernie bevat dus de nodige voetangels en
klemmen.

Bij de door ons onderzochte biggen was geen sprake van anemie door
eiwittekort. Het verstrekte voedsel en het prompt reageren op de ijzer-
thera|jie is daarvoor voldoende waarborg. 14e veranderingen die tijdens
de zoog])eriode optraden in het \\erloo]3 \\-an de albuminen- en globuline-
vci houdingen was echter niet zo, als op grond van K ö h 1 e r\'s mede-
delingen mocht worden verwacht. Bij 3 koppels bewoog zich het albuminen-
gehalte vanaf de 4e — 8e week gemiddeld in dalende lijn, terwijl het
y-globulinegehaltc steeg van onder de 10 tot bijna 20 y%. Bij resj). de
minst en meest anemische koppel steeg het albuminegehaltc in de loop
van 1 weken gemiddeld vooi tdurend van 30 — 40 % tot ± 60 % en
daalde het y giobuline van 20—30 y%, tot beneden 10 y%.
Veel waarde in het vaststellen van dc oorzaak van de biggenanernie door
bepaling van het eiwitspectrum zien wij dan ook niet.
Behalve een ijzer- en eiwittckort zijn nog andere invloeden bij het op-
treden van de biggenanernie van belang. Zo heeft men geconstateerd, dat
worpen van bepaalde zeugen meer weerstand bieden tegen anemische
toestanden dan andere en dat tijdens de winterperiode en in vochtige cn
kille omgeving zogende biggen meer neiging tot anemie vertonen. Geneti-
sche invloeden en klimatologische factoren spelen dus waarschijnlijk even-
eens een rol.

Bij de door ons onderzochte kojjijels hebben wij hiervan geen duidelijke
invloed kunnen bespeuren. Van een zeug die de beste kopp(4 voortbracht,
was de volgende kop|)el het meest anemisch. Kenmerkende verschillen
in zomer en winter werden niet opgemerkt.

Wij hebben de overtuiging, dat aan de anemie hij biggen, wel de meest
voorkomende pathologische toestand bij deze dieren, in de praktijk te
weinig aandacht wordt geschonken. Dit wordt in de hand gewerkt door
het feit, dat anemie lang niet altijd doodsoorzaak op zichzelf is, maar
vaak alleen cen predispositie schept voor andere ziekten. Bovendien is
de diagnose vaak lastig. In ernstige gevallen is de huid duidelijk bleek,
wat vooral aan de oren goed opvalt. Volgens sonunigcn zou diarree of
ecn gelige verkleuring van de facces ecn kenmerk van anemie zijn. Dit is
echter lang niet altijd het geval. In ernstige gevallen van anemie kan men
minstens 2 verschillende ziektebeelden onderscheiden.
In dc eerste lijken de diertjes vet en glanzend en maken vooral de nekken
een te dikke indruk. De huid is in dit geval meest intens bleek, terwijl de

ademhaling versneld is. In het tweede geval is de huid meer vuil-grijs en
zijn de diertjes in vocdingstoestand ten achter.

Bij sectie is de bleke kleur van het spicrwcefse! en het vet in beide gevallen
duidelijk. Het bloed is dun en waterig, het hart gedilateerd, vooral rechts,
waardoor hct meer of minder bolvormig wordt. De verschillende lichaams-
holten zoals hct hartczakje, borst- en buikholte bevatten vaak te veel
vloeistof. Dit is vooral hct geval bij de zgn. vette biggen waarvan hct
oedeem in de subcutis in het bijzonder in dc halsstrcek vaak opvalt. Bij
deze laatste is de lever vaak afwijkend, door de aanwezigheid van fijne,
wit-gcle haardjes als gevolg van centro-lobulaire vervetting cn necrosc.
Maar ook bij deze ernstige anemische toestanden worden de verschijnselen
tijdens en na het leven niet altijd op de juiste waarde beoordeeld, omdat
begeleidende oorzaken van ziekte als ontstekingsverschijnseien van longen,
digestieapparaat en gewrichten het ziektebeeld van de anemie kunnen
vertroebelen. Begrijpelijker nog dan in deze gevallen is hct achteloos voor-
bijgaan aan anemische toestanden van koppels biggen, waarbij zich geen
ziekteverschijnselen voordoen en hct sterftecijfer laag blijft.
Bij het fokken van biggen onder onnatuurlijke omstandigheden van voe-
ding en verpleging zij men zich echter steeds bewust, dat hct van belang-
rijk economisch voordeel kan zijn aan dit feit dc nodige aandacht te
schenken.
Samenvatting:

Hct bloedbeeld werd bepaald van 10 koppels bi.ggen, die geen .gelegenheid hadden
tot uitloop. Bij verschillende dezer koppels werd bet effect nagegaan van een injectie
met een ijzer-dextraan preparaat.

De resultaten hiervan werden aanleiding tot cen discussie over de anemie der biggen

The blood-picture was determined for 10 litters of piglets which had no opportunity
for runniii.g out. In the case of several of these litters the effect of an injection with
an iron-dextrin preparation was looked into.

The results of this gave rise to a discussion on anaemia in piglets, in general.
Résumé:

On fixa Fimage du sang de 10 troupes de porcelets qui n\'avaient pas I\'oecasion de
sortir. Chez diffcrcntcs de ces troupes on vcrifia I\'effct d\'une injection avec uiu- pré-
paration de dextane dc fer.

Les résultats conduisircnt ä une discussion sur ranémie des porcelets en général.
Zusammenfassung:

\\\'(m 10 Koppel I\'erkel, die keine Auslaufgelegenheit hatten, wurde das Blutbild be-
stimmt.

Bei verschiedenen dieser Koppeln wurde der Effekt von Injektionen mit einem
Eisendextranpräparat nach.geprüft.

Das Prüfungsergebnis gab Anleitung zu einer Diskussion über die Anaemic der I\'crkel
im allgemeinen.

1. Dr. S. I. DE VRIES, Haematologisch Onderzoek. 1955. Wetenseh. uitgave N.V.
Amsterdam.

5. H. KÖHLER, Knochemark & Blutbild des Ferkels. Zentr. NI. f. Vet. Med. 1956:
p. 359; 5460; 1957; p. 459.

Uit dc Klinick voor Heclkundc van de Facultcit der Diergeneeskunde
van de Rijksuniversitcit te Utrecht, Directeur Prof. Dr. S. R. Nuniaas.

Operative Eingriffe heim Schwein beschränkten sich vor wenigen Jahr-
zehnten bis auf einige Ausnahmen vorwiegend auf die Kastration männ-
licher und weiblicher Tiere. Sic lagen damals meist in den Händen von
Laien und wurden ohne Anästhesie durchgeführt. Deshalb bemühte sich
die tierärztliche Forschung, geeignete und in einem grossen Rahmen ver-
wendbare Narkoseverfahren auch für die Schmcrzausschaltung beim
Schwein zu entwickeln. Aus dieser Zeit stammen die meisten Arbeiten
über die Verwendung von Chloralhydrat und der Inhalationsnarkotika.
Eine gewisse Unzulänglichkeit sowie erheblicher technischer Aufwand
verhinderten zunächst den breiten Einzug einer Narkoseanwendung unter
Praxisverhältnissen. Vor etwa 25 Jahren erhielt mit der Entwicklung und
Erprobung von Barbitursäuredeiivaten die Allgcmcinbctäubung eine
schnelle Popularität. In dieser Zeit beschäftigten sich auch die Gesetzgeber
einiger europäischer Staaten mit den ethischen Forderungen einer schmerz-
freien Operation beim Tier. Sie fanden u.a. in Deutschland ihren Nieder-
schlag mit der Verkündung des Ticrschutzgcsetzcs vom 24.11.1933, das
neben anderen Anordtumgcn die Betäubung eines Tieres bei einem
schmerzhaften Eingriff unter bestimmten Voraussetzungen vorschreibt.
Bald nach der Bekanntgabe über die Eignung einiger Barbitursäurcab-
kömmlinge zur Narkotisierung von Schweinen weiden Narkoseverluste
und über Schwierigkeiten bei dci\' cmfohlenen intravenösen Verabreichung
berichtet. Sic regten zu weiteren Experimenten über neue Applikations-
fonnen (intraabdominal und intratestikulär) an. Auch unter dem Ge-
sichtspunkt bisher wenig ausgeübter Operationen (z.B. der .Sectio caesarea)
mussten die Pharmaka einer Prüfung unterzogen werden. Es soll in die
Erinnerung zurückgerufen werden, das durch die Erarbeitung praxisreifer
Narkosemethoden dem Tici arzt sich ein dankbares und lohnendes Arbeits-
gebiet eröffnet hat. Nicht zuletzt konnte dadurch auch das Ansehen unseres
tierärztlichen Standes in landwirtschaftlichen und medizinischen Kreisen
gehoben werden.

Gelegentliche Erklärungen, die dieses oder jenes Narkotikum als „Mittel
der Wahl" im Sinne von Ungcfährlichkcit und Erzeugung eines rcflex-
losen Narkoscstadiums bezeichnen, nehmen wenig Rücksicht auf das
Wesen einer Narkose. Neben ihrer Hauptwirkung, die Lähmung bestiinm-
ter Systeme des Zentralnervensystems, entfalten narkotisierende Sub-
stanzen eine Reihe von Nebetiwirkungcn auf die Atmung, den Kreislauf
und den Stoffwechsel. Gerade von letzterem ist bekannt, dass seine
Funktionen beim Schwein schr labilen Reaktionen unterworfen sein kann.
Aus dieser Erkenntnis heraus und wegen der Schwierigkeit einer genauen
klinischen Voruntersuchung ist auch die örtlichc Betäubung vervollkomm-
net worden. Beide Verfahren, die Allgemeinnarkose und die Lokal- bzw.
Leitungsanästhesie, stehen im praktischen Gebrauch in Konkurrenz. Der

chirurgisch tätige Tierarzt muss von Fall zu Fall entscheiden, welche
Methode der Schmcrzausschaltung die bessere ist.

Es soll in den folgenden Ausführungen versucht werden, die Publikationen
der vergangenen 25 Jahre auf dem Gebiet der Narkose beim Schwein
zusammenzutragen und die Verwendbarkeit einzelner Narkotika auf
Grund eigener Beobachtungen und Untersuchungen zu unterstreichen. Es
liegt in der Absicht, besonders den praktizierenden Kollegen Hinweise
auf die Narkoscrnöglichkeitcn beim Schwein zu geben. Um den Rahmen
der Arbeit scharf zu begrenzen, wird auf die Darstellung der lokalen
Schmcrzausschaltung bcwusst hier verzichtet.

Sowohl das Chloroform als auch der Acther sind von den Gasnarkotika
längere Zeit für das Schwein empfohlen worden.

Chloroform, das chemisch aus Trichlormcthan besteht, stellt eine flüchtige
Flüssigkeit dar, die auf luftdurchlässiges Gewebe (Gaze) getropft und in
unmittelbare Nähe der Naseneingänge gebracht wird. Zur routinemässigen
Durchführung dieser Narkoscart sind besondere Masken und Narkosc-
vorrichtungen geschaffen worden (58, 83). An Stelle einer Maske kann
man auch einen gewöhnlichen F"uttcrbcutcl verwenden (32). 20 - 30 ccm
Chloroform sind ausreichend zur Kastration für über 90 kg schwere Eher.
Die Anhänger der Chloroformnarkosc weisen vor allem auf eine schnelle
und exitationsarmc Erziclung des operationsfähigen Narkoscstadiuins hin.
Auch der geringere Verbrauch und die Nichtfcuergcfährlichkcit gegenüber
Acthcr wird von ihnen in die Waagschale geworfen. Die Stimmen, die vor
dem Gebrauch warnen, kommen vor allem auch von pharmakologischer
Seite (75). .Seine Giftigkeit ist gegenüber dem Herz und dem Stoffwechsel
besonders gross, so dass es eine billiges Mittel zur Euthanasie darstellt.
Einen weit grösseren Raum als die über Chloroform nehmen Publikationen
über die Verwendungsmöglichkeiten von Acthcr ein. Mit Recht wird
Aethcr als ein relativ gefahrloses Narkotikum bezeichnet, da seine Neben-
wirkungen auf das Atmungs- und Kreislaufsystem gering sind. Durch die
Möglichkeit, den Patienten in ein absolut rcflexloscs Narkosestadium zu
bringen und die Tiefe der Narkose dem Operationsverlauf anpassen zu
können, eignet sich Acthcr am besten für alle längerdauernden Eingriffe.
Auch wird das schnelle Erwachen der Tiere nach Unterbrechung der
Acthcrzufuhr begrüsst. Zu .seiner Applikation sind einfach zu handhabende
Narkosemasken und Apparaturen beschrieben worden (31, 61, 76, 80, 81,
82). Aus einem irn Wasserbad bei 40-50° C stehenden Behälter werden
die Acthcrdämpfe mit Hilfe eines Guinmigcbläscs in die Maske gedrückt.
Da Acthcr ein verschieden starkes pracnarkotischcs Excitationsstadium
erzeugt, müssen die Tiere zuvor gut fixiert oder mit einer Basisnarkosc
versehen werden.

Wir möchten bei Schwcinen bis zu etwa 25 kg Körpergewicht auf die
Verwendung von Acthcr nicht verzichten. Die Tiere können ohne An-
strengung von einem Gehilfen gehalten oder liegend befestigt werden,
während eine weitere, auch ungeübte, Person einen mit Aethcr getränkten
Gazchausch in einem Topf über die Rüsselschcibe stülpt. Dabei muss
lediglich auf ausreichende Frischluftzufuhr von den Seiten oder durch im
Topfboden angebrachte Löcher geachtet werden. Das praenarkotischc
Excitationsstadium ist bei kleinen Tieren schnell überwunden. Bei dieser

Tiergrösse entfallen auch von vornherein wirtschaftliche Bedenken, die
wegen einer eventuell notwendig werdenden Schlachtung durch die
Gcruchsabweichung des Fleisches auftreten könnten. Wir narkotisieren auf
diese Weise viele junge Patienten, die zur Behebung von Hernien, zur
Beseitigung eines Kryptorchismus oder einer Atresia ani unter anderem
eingeliefert werden. Diese Narkose gibt uns ferner die Sicherheit, eine
Operation länger als an sich notwendig für Demonstrationszwecke aus-
dehnen zu können. Die Actherinhalation erscheint auch in den Fällen
zweckmässig, in denen eine Operation durch das Abklingen eines anderen
Narkosemittels nicht mehr erfolgreich beendet werden kann. Es bedarf
wohl keiner längeren Erwähnung, dass nur „Aether pro narcosi" verwendet
werden sollte.

Abgesehen von wenigen peroralen Applikationsmögliehkeiten werden die
nicht steuerbaren Narkotika auf parenteralem Weg zugeführt. Die intra-
venöse Injektion in eine der Ohrvenen erfordert lediglich etwas Übung
und die Verwendung scharfgeschliffener Kanülen, die in ihrer Stärke dem
Venenlumen entsprechen müssen. Staut man den venösen Abfluss am Ohr
gegcbenfalls mit einem Gummiband (Ventilgummi oder ähnliches) und
entfernt mit einem kurzen Seherenschlag ein Stück Haut über der vor-
gesehenen Injektionsstelle, dann gelingt auch die sichere Einführung in
eine der Ohrvenen. Man wählt am günstigsten ein am Ohrrand verlaufen-
des Gefäss, damit man die Kanüle während der Injektion mit einer
Darmklemmc festlegen kann. Diese Massnahme verringert die Gefahr eines
Herausgleitens bei eventuellen Schüttelbewegungen des Kopfes. Bei kleinen
bis mittelgrossen Tieren ist auch die Injektion in die Vena saphena
möglich, unserer Auffasstmg nach aber nicht einfacher. Die für Blut-
entnahmen neuerdings viel benutzte Punktion der Vena cava cranialis
bietet eine weitere Möglichkeit, auf intravenösem Weg dem Schwein ein
Narkosemittel zuzuführen (3).

Da das Bauchfell eine ausgezeichnete Resorptionsfähigkeit aufweist, hat
man sich diese Eigenschaft auch für die parenterale Verabreichung von
Medikamenten zunutze gemacht (42). Die intraabdominale Injektion,
die meist fälschlicherweise mit intraperitonealer Injektion bezeichnet wird,
erfolgt in der Mitte zwischen Nabel und Schambeinkamm fingerbreit
neben der Linea alba. Dazu muss das Tier an den Hinterbeinen angehoben
werden. Die Gefahren einer Darmverletzung sind unerheblich. Eine
pracoperative Fastenzeit von etwa 24 Stunden erhöht die Resorptions-
gcschwindigkcit.

Auf dem gleichen Resorptionsweg über das Peritonacum kann für Kasta-
tion.szwecke die Narkoseflüssigkeit in die Testikcl injiziert werden (40).
Die Elastizität des Hodengewebes drückt die Flüssigkeit in die skrotale
Ausstülpung des Bauchfelles.

Ausser den Barbituraten spielt seit geraumer Zeit dat Ghloralh)drat unter
den injektionsfähigen Narkoticis¹ eine massgebende Rolle. Obwohl dem
Ghloralhydrat nur eine geringe narkotische Breite zugeschrieben wird (68),
scheinen zahlreiche klinische Beobachtungen diese Ansicht nicht voll zu

1 Der Begriff „Narkotikum" wird hier weitergefasst und enthält auch ein be-
währtes Schlafmittel.

teilen. Die Dosierungsangaben schwanken nämlich zwischen 5 und 11 gr
pro 50 kg Körpergewicht (10, 11, 43, 50, 55, 79). Selbst wemi man
berücksichtigt, dass bei kleineren Tieren relativ höher dosiert werden muss
als bei grösseren, so ergibt sich doch eine erhebliche Differenz zwischen
den empfohlenen Chloralhydratmengen pro kg Körpergewicht. Es er-
scheint uns berechtigt, daraus doch eine verhältnismässig grosse narkotische
Breite ablesen zu können. Zumindest trifft diese Feststellung für das
Schwein zu. Nach Untersuchungen am Pferd (78) liegt die Plerzgefähr-
lichkeit des Chloralhydrates in einer reflektorischen Adrenalinausschüt-
tung, die bei einer niedrigen Dosierung eher gefördert als gehemmt wird.
Um bei der intravenösen Applikation die Narkosclösung injizieren zu
können ohne die Spritze mehrmals füllen zu müssen, ist vorgeschlagen
worden, bis zu 50 % ige Konzentrationen zu verwenden (4, 48, 49).
Allerdings erscheint es zweifelhaft, ob die dadurch notwendige langsame
Injektionsgeschwindigkeit (8 — 10 ccm/min.) dem Verbrauch grösserer
Lösungsmengen vorzuziehen ist. Am ehesten dürfte deshalb eine 30 -
35 %ige Lösung zu empfehlen sein. Die Gewebsschäden, die bei paravu-
nöser Gabe auftreten können (59), mindern den Wert des Schlafmittels
kaum. Das I\'chleri eines prae- sowie postnarkotischen Stadiums und nicht
zuletzt der niedrige Preis haben dem Chloralhydrat viele Anhänger ver-
schafft. Neben der intravenösen Verabreichung hat auch die intraabdoini-
nale Applikation besonders für kleine Tiere Verbreitung gefunden (28, 41,
42, 47, 51, 52, 60, 64, 79, 81). Die Dosierung liegt hierbei zwischen 0,2
und 0,35 g/kg Körpergewicht iKgw.). Peritoneale Reizungen werden nur
dann weitgehend vermieden, wenn sich die Konzentration bis zu 4 %ig
beschränkt (52, 74). Schon bei 5 %iger Lösung zeigten sich Narkose-
spätschäden in Form von chronisch adhaesiven Peritonitiden (29, 52, 64),
die das Wachstum der Tiere verlangsamten oder sogar Ursache zu Todes-
fällen noch 3 Monate nach der Narkose waren. Die intraabdominale
Chloralhydratnarkose sollte deshalb wegen dieser Folgen bei Operationen
innerhalb der Bauchhöhle vermieden werden, da durch die Manipula-
tionen im Abdornen bereits Irritationen der serösen Gewebsschichten ein-
treten können. Zur Kastration lässt sich auch durch die intratestikuläre
Chloralhydratinjektion eine ausreichende Schmerzausschaltung erzielen.
Die Dosierung beträgt dafür 0,18 -- 0,20 g kg Kpv. in 16 - 20 %igcr
Lösung (8). Eine Beeinträchtigung des postoperativen Wundheilungsver-
laufes ist nicht beobachtet worden.

Aus der Vielzahl der Barbitursäure — Abkömmlinge haben sich nur
verhältnismässig wenige Präparate für Veterinäre Zw^ecke eingeführt.
Während beim Grosstier ihre Anwendung auf gewisse Schwierigkeiten
stösst (relativ hoher Preis, kurzdauernde Narkosewirkung u.a.) möchte
man sie in der Kleinticrchirurgie einschliesslich bei Operationen am
Schwein nicht mehr missen. Die chemischen Abbauvorgänge beruhen im
Wesentlichen auf komplizierten Oxydationsprozessen, die bei den verschie-
denen Tierarten, aber auch bei jedem Einzclindividuum, verschieden rasch
ablaufen. Die wichtigste Funktion hat dabei die Leber zu erfüllen, die
fortlaufend mit genügend Sauerstoff versorgt sein muss. Die Leberfunktion
als Entgifter einerseits und die Injektionsgeschwindigkeit andererseits sind
für die Wirksamkeit und die Dauer der Narkose verantwortlich. Dies
erklärt auch den Unterschied im Narkoseablauf, den man bei gleicher

Dosierung pro kg Kgw. an verschiedenen Tieren beobachten kann.
Meistens wird aber eine unzureichende Narkosewirkung der Unbrauch-
barkeit des Präparates zugeschrieben. Durch diese kurze Betrachtung
möchten wir unterstreichen, dass es bei der Verwendung von Injektions-
narkotika keine absolut feststehenden Dosierungen gibt, so dass die fol-
genden Dosicrungsangaben nur als variable Grundlage verstanden werden
sollen, die sich aus zahlreichen Ik\'obachten ergeben haben.

1.)Evipan-Na (ehem.: N-methyl-cyclohcxenyl-methyl-barbitur-säurc wird
wegen seiner Unstabilität in Trockensubstanz in den Handel gebracht und
niuss deshalb vor jedem Gebrauch frisch gelöst werden. Es stellt ein viel
verwendetes Barbiturat in der Humanmedizin dar. Beim Schwein wird es
in einer Dosierung von 50 — 100 mgr/kg bis zu einem Gewicht von 30 kg
Kgw., darüber von 50 mgr/kg empfohlen. Eine ungefährliche, reaktions-
und reizlose Narkose soll sich bei intraabdominaler Applikation einer
1/2 — 2 %igen Lösung ergeben (70). Wegen unzureichender Wirkung
oder starken Excitationserschcinungen findet dagegen die intra\\\'enösc Ver-
abreichung keinen Beifall (50).

2.) Wesentlich günstigere Resultate konnten mit Eunarcon (ehem.: N-
meth>l-isopropyl-hromallyl-barbitursäurc) erzielt werden (2, 7, 19, 20, 25,
31, 40, 53, 57, 62, 73, 77). Es hat in Deutschland jahrelang als Standard-
narkotikum für das Schwein gegolten (62).

Wie bei allen übrigen Narkosemittcln erhalten Icichterc Tiere die höheren
Dosierungen ]jro kg/Kgw. und für die schwereren Tiere gelten die niedrige-
ren Angaben. Die Dosis letalis liegt bei 0,66 ccm/kg. Die Geschwindigkeit
bei der i.v.-Injektion soll gleichmässig und langsam (3 ccm/min.) verlaufen.
Stürzt das Tier schon vor Beendigung der Injektion zusammen, so muss
am liegenden Tier langsam weitergespritzt werden, weil sonst bei Unter-
brechung der Injektion eine Excitationsgcfahr besteht. Eine operations-
fähige Narkose wird für eine Dauer bis zu 30 min. erzielt. Als Nachteil ist
der hohe Preis beim Gebrauch für schwere Tiere anzusprechen.

3.) Der 1 lauptvortcil des Rapidonn (ehem.: N-2\'-amyl-allyl-mcthyl-barhi-
tursäure liegt in der si4u\' geringen Injektionsmenge. Von der 25
Lösung werden 0,025 - - 0,03 ccm kg intravenös verabreicht (6, 23, 25).
•Soll die Narkosedauer von cirka 15 min. auf 20 — 30 min. verlängert wer-
den, so muss sich die Dosienmg auf 0,04 — 0,05 ccm/kg erhöhen (24).
Die Injektion erfolgt rasch in 10 --- 40 Sekunden. Rapidorm kann die
Atemtätigkeit bis zum Stillstand beeinflussen. Darum empfiehlt es sich,
mir solchc Tiere mit Rapidorm zu narkotisieren, die keinerlei Abweichun-
gen an den Rcspirations- und Krcislauforganen erkennen lassen.

4.) Die Publikationen über Pentobarbital - Na stammen vorwiegend von
angelsächsischer Seite (11, 22, 33, 85, 86). Je nach der Tiergrösse schwankt
auch hier wieder die Dosierung. Sic wird für die intravenöse Anwendung
mit 20 - 30 mgr/kg angegeben. Ebenso wie bei den bisher besprochenen
Narkosemitteln ist auf eine Beeinträchtigung der Atemtätigkeit zu achten.

In eigenen Untersuehungen mit den Präparaten „Mephapentyl" und
„Somnopentyl" (Hersteller: Allied Laboratories, Inc. Indianapolis) an
über 30 Tieren im Gewicht zwischen 12 bis 140 kg konnte bei etwa 60 %
der Patienten eine gute Schmerzausschaltung für die Dauer von 20 bis
40 min. erreicht werden. Unsere Dosierung mit höchstens 23 mgr/kg
intravenös hielt sieh stets an die untere Gi enze. Das mag auch der (Iiutid
dafür .sein, dass wir in relativ viel Fällen die Narkose nicht als ausreichend
ansahen. Bei höherer Dosierung tritt aber wieder die Gefahr einer Atem-
lähmung auf, die wir mit tödlichem Au.sgang an 3 Tieren beobachten
konnten. Wir sehen deshalb im Pentobarbital-Na keine Vorzüge gegenüber
anderen hier erwähnten Barbituraten.

5.) Narcorcn (ehem.: N-aethyl-methyl-butyl-J)arbitursäure) gehört zu den
neueren Präparaten und wild ebenfalls als gebrauchsfertige l.ösung ge-
liefert. Eine opcrationstüchtigc Narkose von etwa 45 min. ist erreichbar bei
einer Dosierung von (46, 67):

Der lange Nachsehlaf (bis zu 5 Stunden) kann in den Fällen begrüsst
werden, in denen eine postoperative Ruhigstellung des Tieres erwünscht
ist. Die meisten Operateure möchten aber lieber unter ihrer Aufsicht den
Patient erwachen sehen. Durch seine relativ lange Wirkungsdauer er-
scheint Narcorcn be.sonders für die Sectio caesarea geeignet. Leider ist
aber eine toxische Schädigung der Focten nicht ausgeschlossen (67).
Weitere Narkoseversuche beim Schwein wurden mit Numal (30), Narco-
numal (35), Narcovet (65), Pernoeton (11), Rectidon (13, 44) und
Surital 17) angestellt. Entweder erwiesen sich diese Mittel als unzureichend
oder es lagen noch andere Giünde vor ,dic sie vor breiterer Anwendung
zurückhielten.

Durch die Substituierüng bzw. Ersatz eines SäuCrStöff-AlomCs durch ein
Schwcfel-Atoni haben sich weitere Barbitursäurederivatc entwickeln lassen,
die als Thiobarbiturate bezeichnet werden. Sie sollen eine längere Wir-
kungsdauer und mindere Toxizität besitzen. Die Untersuchungsergebnissc
darüber widersprechen sich aber zum Teil. Von tierärztlicher Seite wcicien
jedoch die ausgezeichneten klinischen Beobachtungen hervorgehoben, die
gerade auch beim Schwein gcwomicn werden konnten. Bisher haben sich
aus der Reihe der Thiobaihiturate das Pentothai und das Thiogcnal ver-
wenden lassen. Beide Prä])aratc können nicht in Lösung stabilisiert,
.sondern müssen vor dem Gebrauch frisch als wässerige Lösung bereitet
werden.

6.) Pentorhal (ehem.: Na-aethyl-1-methylbutyl-thiobarbitursäure) kommt
vorwiegend in 5 %iger Lösung intravenös zur Anwendung. Man gibt bis
maximal 12 mgr/kg (12, 15, 16, 36, 37, 41, 45, 86). In cem entsi^richl das
einer Menge von 0,24 ccm/kg. Durchschnittlich werden 0,15 ccm/kg für
ausreichend erachtet. Die Injektion soll für die erste Hälfte schnell, für die
zweite Hälfte dagegen langsam erfolgen. Verschwinden die Reflexe bereits
vor der Erreichung des Injektionsendes, dann muss verständlichcrwcise die
weitere Zufuhr des Narkotikums abgebrochen werden. Die Dauer der Nar-
kose beträgt etwa 20 min. Für die intraabdominale Applikation sollen für

7.) Thiogenal (ehem.: Na-methylthioaethyl-2-pentyl-thio-barbitursäure)
wird nachgesagt, dass es eine grosse narkotische Breite besitzt, von ge-
ringem Einfluss auf Kreislauf und Atmung ist und keine Excitationen
.sowohl prac- als auch postnarkotisch auftreten. Schweinc crhalen bis zu
einem Gewicht von 60 kg 25 — 30 mgr/kg in 10 %igcr Lösung, deren
erstes Drittel in cirka 30 scc., der Rest in der gleichen Zeit injiziert wird.
Für schwerere Tiere genügen 20 mgr/kg in 20 %iger Lösung. Für länger
als maximal 20 min. dauernde Operationen kann die Menge auf 40 mgr/kg
erhöht werden. Thiogenal wird unter andciem auch für die Scctio caesarea
advisiert, da bisher keinerlei nachteilige Wirkungen auf die Foeten fest-
gcstllt werden konnten (26, 70, 84).

Der licgi iff der Narkosepotenzicrung ist scit der Entdeckung von a h o-
rit und Hugucnard ( 19.51) zu einem massgebenden Bestandteil der
menschlichen Anaesthesiologic geworden. Es ist gelungen, mit bestinnntcn
Phenotiazinderivaten eine Wirkungssteigerung von Narkosernittcln zu er-
reichen. Dadurch kann das Anacsthctikum in geringerer Dosierung vcr-
abieicht werden, wodurch die atcrnlähinende und andere Begleiterschei-
nungen eine tiefen Narkose verhindert werden. Unter den Handelsnamcn
Largactil bzw. Megaphcn (beide ehem.: chlor-3 (dimcthyl-ainin-3\'propyl)
10 phenotiazin) stehen zwei narkosepotcnzicrendc Präparate augenblick-
lich zur Verfügung. Zentral als auch peripher entfalten sie ihre Wirkung.
Die zentrale Beeinflussung besteht in einer sedativen und hypnotischen
Dämpfung, während ])criphcr die sympathischen und parasympathischen
Synapsen blockicit werden. Durch diese Blockade lassen sich alle stoff-
wechsclstcigcrnden Gegeiucaktioncn unterdrücken. Diese Regulation
kommt aber wiederum dem Sauerstoffhaushalt des krcislaufbelastcten Or-
ganismus zugute.

Beim Schwein ist diese Narkosemethode in der Kombination mit Narcoren
erfolgreich erprobt worden (.56). Dabei erhält jeder Patient unabhängig
von seinem Körpergewicht 0,75 ccm Mi"gai)hen (0,5 %ig) intravenös.
Anschliessend an diese Pracmedikation werden 0,1 ccni/kg Kgw. Narcoren
ebenfalls intravenös verabreicht. Eine r(41cxlosc Narkose von 45 — 60 min.
Dauer kann dadurch crzichlt werden.

Eine andere Publikation (87) befasst sich eingehender mit der Wirkung
der sogenannten „Tranc|uilizcr" beim .Schwein. Eine Pracmedikation von
1,9 — 3,3 mgr/kg i.v. Chlorpromazinc vermindert die individuellen
Schwankungen, die in der Wirkung von Pcntobarbital-Na auftreten. Der
postnarkotische Nachschlaf beträgt in diesen Fällen 1/a — IO/2 Stunden.
Bei alleiniger Verwendung von Chlorpromazinc, also ohne Kombination
mit einem Naikotikurn, ist ein sedativer F,ffckt zu erreichen, der zur
UntiMsucliung oder zu ähnlichen Massnahmen nervöser oder gar bösartiger
Tiere (Eber, Muttersauen) ausreicht. Bei intramuskulären Gebrauch
beträgt die Dosierung durchschnittlich 4,4 rngr/kg, wobei die Wirkung nach
etwa I Stunde eintritt. Dem täglichen Gebrauch in der operativen Praxis
steht allerdings der noch rccht hohe Preis dieser Mittel entgegen.
Es ist anzustreben, diese Verbesserung der Narkose beim Schwein im Sinne
einer Narkoseverlängerung und einer gleichzeitigen Verminderung der

Narkosegefahren weiterhin auszubauen. Dazu wären ausreichende Unter-
suchungen mit noch anderen Narkosemitteln notwendig.
Die Suche nach neuen narkotisierenden Substanzen, wie man sie z.B.
auch in bestimmten Stercoiden gefunden zu haben glaubt, wird in Zukunft
nicht nur die Humanmedizincr beschäftigen, sondern auch die Allgemein-
narkose beim Tier als Forschungsaufgabe aktuell halten.
Samenvatting:

Dc verdoving bij operatieve ingrepen bij het varken is niet alleen uit ethische over-
wegingen gewenst, maar ook noodzakelijk orn volgens de regelen der ehirurgie te
kunnen werken. Het is weliswaar dkiwijls mogelijk een operatie tc verrichten onder
locale of regionale anesthesie, maar het verzet van het varken tegen dwangmiddelen
is als regel alleen met een algemene verdoving te ondervangen.

Sinds de ontwikkeling van dc barbituurzuurderivaten zijn ook voor het varken cen
aantal bruikbare preparaten in dc handel gebracht. De mogelijkheden van toepassing
van deze preparaten, dosering enz. worden aan dc hand van literatuurgegevens en
eigen ervaring besproken. Ook de nieuwe thiobarbituraten worden vermeld.
De „potenticring", een combinatie van een narcoticum met een „tranquilizer" (pheno-
thiazinederivaten), schijnt bij het varken het narcose risico te verkleinen.
Ondanks alle vooruitgang op het gebied der algemene verdoving heeft zich het
ehloralhydraat in de diergncccskunde kunnen handhaven, in het bijzonder als nar-
coseniiddel bij het jonge varken. Ook de aether mag als goed dosecrbaar inhalatie-
narcoticum bij het varken nog niet worden vergeten.

In connection with some changes which occur in the organism under narcosis the
possibilities of a total narcosis in the case of the pig is sketched out. As well as the
two inhalation narcotics, chloralhydrate and the barbituric acid derivatives, Evipan-
Na., Eunarcon, Rapidom, Pentobarbital-Na and Narcoren are discussed, as are also
the thiobarbiturates Pentothal and Thiogenal.

Attention is further devoted on the method of working of the „potenzierte narcotic".
Résumé:

Paf rapport à quelques modifications qui se signalent pendant la narcose dans l\'orga-
nisme, on donne un aperçu des possibilités dc la narcose chez le cochon. Outre deux
narcoses par inhalation, hydrate de chlore et les dérivés d\'acide barbiturique on traite
aussi Evipan-Na, Eunarcon, Rapidorm, Pentobarbital-Na et narcoses, ainsi que les
thiobarbiturates Pentothal ct \'I hiogenal.

En outre on prête attention au processus de la narcose „potenziert".
Zusammenfassung:

Unter Würdigung einzelner im Organi.smus vorgehender Veriinderun.gen während
einer Narkose werden die Möglichkeiten einer Allgemeinbetäubung beim Schwein
aufgezeichnet. Neben zwei Inhalationsnarkotika, dem Chloroform und dem Aether,
kommen von den injektionsfähigen Schlaf- und Narkosemitteln das Chloralhydrat
und die Barbitursäurederivate Evipan-Na, Eunarcon, Rapidorm, Pcntobarbital-Na
und Narcoren, sowie die Thiobarbiturate Pentothal und Thiogenal zur Besprechung.
Ferner findet das Verfahren der potenzierten Narkose Beachtung.

1. ALBRECHT, A.: Rapidorm zur Betäubung bei Hund und Schwein. Tierärztl.
Rdsch. 40, 765 (1934).

2. ASSEN, V. d. H.: Uber das Vorkommen und die operative Behandlung des
Kryptorchismus beim Schwein. Diss. Hannover 1954.

3. BAILEY, J. W.: Swine anesthesia via the vena cava. J. Amer. Vet. Med. Ass.
115, 15 (1949).

4. B.AJEZ, E.: Zur intravenösen Chloralhydratiiarkose beim Schwein. Wien. Tier-
ärztl. Mschr. 40, 282 (1953).

5. BARKE, A.; Die intravenöse Evipan-Na-Narkose bei Wiederkäuern und Schwein.
Dt.sch. Tierärztl. Wschr. 53, 97 (1946).

6. BARKE, A.: Rapidorm zur Betäubung bei Hund und Schwein. Tierärztl. Umsch.
5, 324 (1950).

7. BEOKER: Zur Technik der Narkose mit Eunarkon bei Schweinen. Tierärztl.
Rdsch. 48, 347 (1942).

8. BLANKENBURG, W.: Die intratestikuläre Allgcmcinbctäubung mit Chloral-
hydrat bei der Eberkastration. Diss. Hannover 1952.

9. BLENDINGER, W.: Beitrag zur kombinierten Narkose. Tierärzd. Usch. 10,
207 (1955).

10. BOLZ, W.: Die intravenöse Chloralhydratnarkose zur Kastration des schweren
Ebers. Tierärzd. Rdsch. 42, 252 (1936).

11. BOUCKAERT, J.: Anaesthesie bij huisdieren. Vlaams Dierg. Tijdschr. 5, 139
(1936).

12. B0UC;KAERT, J. und OYAERT, W.: Penthotal-narcose bij varkens en kal-
veren. Vlaams Dierg. Tijdschr. 19, 53 (1950).

13. BRACA, F.: Die Vollnarkose mit Rectidon in der Tiermedizin. Az. vct. 5, 251
(1936).

15. CLOVER, R. H.: Sonn- experiences of thiopentone sodium as an anaesthetic
in the pig. Vet. Ree. 67, 354 (1955).

16. DEIBL, H. und WEGSCHEIDER, A.: Die Penthotalnarkosc beim Schwein.
Wien. Tierärztl. Msc-hr. 43, 31 (1956).

17. DUNNE, H. W. und BENBROOK, S. C.: A note on the use of surital sodium
anesthesia in swine. J. Amer. Vct. Med. Ass. 124, 19 (1954).

18. EGGERT, H.: Die intratestikuläre Applikation von „Narcovet-Bayer" zur Nar-
kose bei Eberkastrationen. Diss. Hannover 1952.

19. EICHEL: Erfahrungen mit der Eunarkonnarkosc in der Praxis. Tierärztl. Rdsch.
44,349 (1938).

21. FOWLER, G. R.: General anesthesia in large animals. J. Amer. Vet. Med. Ass.
96, 210 (1940).

22. FOWLER, G. R.: Intravenous anesthesia in large animals. J. Amer. Vet. Med.
.Ass. 98, 399 (1941).

23. GÖBEL, F.: Kasuistischer Beitrag zur Rapidormnarkosc beim Schwein. Tier-
ärzd. Umsch. 6, 397 (1951).

24. GÖBEL, F.: Zur Rapidorm-Narkose beim Schwein. Tierärztl. Umsch. 9, 147
(19.54).

25. GÖBEL, F.: Betrachtungen zur Narkose des Schwcines mit Eunarkon und Ra-
pidorm. Tierärztl. Umsch. 9, 304 (1954).

26. GÖBEL, F.; Zur Narkose des Schweines mit Thiogenal-Merck. Tierärztl. Umsch.
10, 93 (1955).

27. HAMMWÖHNER, H.: Untersuchungen über die Brauchbarkeit des Evipan-Na
für die intratestikuläre Allgemeinbetäubung zur Eberkastration. Diss. Hannover
1951.

28. HARTOG, J. H.: Der heutige Stand der /\\naesthesieanwendung. Verb. 13.
intern, dcrärzd. Kongress 1, 353 (1939).

29. HÄSSLER, L.: Einige Gesichtspunkte bei der intraabdominalen Narkose von
jungen Schweinen. Nord. vet. med. 4, 595 (1952).

30. HILGEMANN, K.: Narkoseversuche beim Schwein mit „Numal". Diss. Han-
nover (1951).

und JECKSTEDT: Allgemeinnarkose. Berl. u. Münch, tierärztl. Wschr. 13, 227
(1939).

32. KENDRICK, J. W.: Chloroform anesthesia for castrating boars. Veterin. Medic.
XLIX, 501 (1954).

33. KERNK.AMP, H. C. H.: Narcosis and acnsthesia in swine produced by pento-
barbital sodium. J. Amer. Vet. Med. Ass. 94, 207 (1939).

34. KNÖLLER, P.: Über die Wirkung des Polamidons beim Schwein. Diss. Han-
nover 1953.

35. KNÖPFEL, W.: Die Narkose beim Schwein unter besonderer Berücksichtigung
des Narconumal-Roche. Diss. Zürich 1949.

36. KOSTNER, M.: Die Thiopental-Narkose in der tierärztlichen Pra.xis. Wien,
tierärztl. Mschr. 42, 191 (1955).

37. KUBIN, G.: Die Pentothainarkose beim Schwein. Wien, tierärztl. Mschr. 39,
542 (1952).

39. LENEKE, R.: Narkoseversuche an Schweinen mit Chloralhydratlösun.gen bei
intravenöser Anwendung. Diss. Hannover 1941.

40. LIESS, J.: Ein neues Verfahren zur Eberkastration. Dtsch. tierärztl. Wschr. 56,
216 (1949).

41. M.ARCENAC, N.: Tableaux synoptiques des méthodes actuelles d\'anesthésie.
Rec. med. vet. 131, 1057 (1955).

42. MIDDELKOOP, A. P.: De intraperitoneale chloralhydraatnarcose bij hct jonge
varken. Diss. Utrecht 1934.

43. MIDDELKOOP, A. P.: De intraveneuze chloralhydraatnarcose bij het drachtige
varken. Tijdschr. v. Diergeneesk. 62, 513 (1935).

44. MINOR, L.: Versuche zur Narkose beim Schwein mit „Rectidon". Diss. Berlin
1938.

45. MUHRER, M. E.: Restraint of swine with pentothal sodium. J. Amer. Vet.
Med. Ass. 117, 293 (1950).

46. NESTMANN, H.: Kurze Betrachtung zur Narkose des Schweines mit Narcoren.
Tierärztl. Umsch. 9, 431 (1954).

47. NOOY, E. DE: Sectio caesarea bij het varken onder (hloralhydraatnarcose (int-
traperitoneaal). Tijdschr. v. Dier.geneesk. 65, 1133 (1938).

48. PRÜGELHOF, F.: Die intravenöse Chloralhydrat-Narkose beim Schwein. Wien,
tierärztl. Mschr. 36, 267 (1949).

49. PRÜGELHOF, F.: Die intravenöse Chloralhydratnarkose in der tierärztliche
Praxis. Wien, tierärztl. Mschr. 41, 627 (1954).

50. REICHWALD, G.: Narkoseversuche bei Schweinen mit Evipan-Na und Ghloral-
hydrat intravenös in die Ohrvene. Diss. Hannover 1933.

51. RENAUDIE, R.: L\'aiu^stbésie ä Thydratc dc chloral chez le Boeuf, le Pore et les
Carnivores. Diss. Toulouse 1941.

52. ROLLWAGE, H.: Praktische Erfahrun.gen bei der Massenkastration weiblicher
Ferkel unter besonderer Berücksichtigung der intraabdominalen Chloralhydrat-
Narkose. Diss. Hannover 1953.

53. Ruffner, E.: Narkose bei Eberkastrationen. Tierärztl. Rdsch. 44, 736 (1938).

54. SC\'.HAPER, G.: Zur Anwendung von Rapidorrn bei Schwein und Hund. Dtsch.
tierärztl. Wschr. 60, 232 (1953).

55. SCHÄDEL, F. W.: Bietrag zur Anwendung hochprozentiger Chloralhydrat-
lösungen beim Schwein. Diss. Leipzig 1951.

56. SCHEBITZ, H. und DIETZ, O.: Die potenzierte Narkose beim Sehwein mit
Megaphen und Narcoren. Tierärztl. Umseh. 10, 362 (1955).

57. SCHEEL, A. und SCHNEIDER, B.: Eunarkon-Narkose und Injektionsanästhesie
in der Landpraxis. Wien, tierärztl. Mschr. 41, 280 (1954).

58. SCHIEBEL: Über Narkose beim Schwcin, besonders bei der Kastration der
Eber. Ticrärztl. Rdsch. 41, 40 (1935).

60. SCHOLZ, G.: Prüfung der narkotischen Wirkung des Chloralhydrat bei jungen
Schwcinen nach intraperitonealer AppHkation. Diss. Hannover 1938.

61. SCHUL\'I\'Z, O.: Eine Narkosemaske für Schweine aller Kopffonnen. Tierärztl.
Rdsch. 42, 424 (1936).

62. SILBERSIEPE, E.: Über die Eunarkon-Narkose beim Schwein. Berl. tierärztl.
W.schr. 51, 821 (1936).

63. SILBERSIEPE, E.: Nachträgliches zur Eunarkon-Narkose beim Schwein. Berl.
tierärztl. Wschr. 40, 605 (1937).

65. SO.N.NECK, A.: Die Betäubungsmittel beim Schwein unter besonderer Berück-
sichtigung des Narcovct. Tierärztl. Umsch. 8, 369 (1953).

66. SÖDERLUND, IL: Mehr Humanität bei Operationen! Ein Beitrag zur Nar-
kose beim Schwein, Münch, tierärztl. W.sehr. 85, 586 (1934).

67. STADLER, E.: Erste Erfahrungen mit Narcoren als Narkosemittcl beim Schwein.
Tierärztl. Umsch. 9, 247 (1954).

68. STEINMETZER, K.: Pharmakologie für Tierärzte Verlag Urban und Schwar-
zenberg, Wien 1949.

69. TEUSCHER, R.: Rapidorin, ein praxisreifes Betäubungsmittel für Einhufer,
Schweine und Hunde? Tierärtzl. Umsch. 7, 282 (1952).

70. TOLLE, A.: Klinische Erfahrungen mit Thiogenal als Kurznarkotikum in der
Klcintierpraxis. Berl. u. Münch, tierärztl. Wschr. 68, 24 (1955).

71. TSCHERNJAWSKI, M. W.: Intraperitoneale Hcxcnal-Narkosc bei Schwcinen.
Weterinarija 29, 53 (1952).

72. UNMÜSSIG, K.: Beitrag zur intraperitoiu\'alcn Eunarkon-Narkose bei Ferkeln
und Läufcrschweincn. Dtsch. tierärztl, Wschr, 63, 363 (1956).

73. V.ANDERBRIGGHE, A.: Quclcjues consideration sur rancsthcsic chez nos ani-
maux domcstiques. Ann. med. vet. 81, 55 und 102 (1936).

74. VOGEL, G.: Die intraabdominalc C:hlorralhydratnarkose und ihre Verwendbar-
keit bei der Ovariotomie kleiner Schweinc. Tierärztl. Umsch. 5, 368 (1950).

76. VÖLKER, R. und WEINGAR T, IL: Die Äthernarkose des Pferdes, Schweines
und Hundes besonderer .Apparaturen. Dtsch. tierärztl. Wschr. 42, 82 (1934).

77. VÖLKER, R. und BARKE, A.: Die Dosierung des Eunarcons bei Hund und
Schwein. Dtsch. tierärztl. Wschr. 46, 274 (1938).

78. VÖLKER, R. und KRAUSE, D.: Über plötzliche \'lodesfällc bei Chloralhydrat-
narkoscn. Dtsch. tierärztl. W.schr. 57, 25 (1950).

79. VUKELIC, E.: Prilog chloral-hydrat narkozi kod svinja. Vctcr. glasnik 3, 49
(1949).

80. WEINC;ART, H.: Die Äthernarkose des Schweines mittels einer besonderen
Apparatur. Tierärztl. Rdsch. 10, 653 und 67t (1931).

81. WESTHUES, M.: Beiträge zur Vollnarkose der Haustiere. Dtsch. tierärztl.
Wschr. 18, 313 und 329 (1940).

82. WES\'ITIUES, M.: Die Äthernarko.se des Schweines und ihre praktische Durch-
führung. Bcrl. tierärztl. Wschr. Jhrg. 1936, 421 (1936).

83. WESTHUES, M.: Die Narkose bei Haustieren. Münch, tierärztl. Wschr. 80,
169 (1929).

84. WILLE, H.: Narkose mit Thiogenal beim Schwein. Dtsch. tierärztl. Wschr. 61,
385 (1954).

85. WRIGHT, J. G.: Observations on the use of nembutal as a general anaesthetic
in the pig. J. comp. path, and therap. 52, 1 (1939).

86. WRIGHT, J. G.: Vcterinary Anaesthesia 3. Auflage Verlag Baillièrc, Tindall
and Cox, London 1952.

87. RITCHIE, H. E.: Chlorpromazinc Sedation in the Pig. Vct. Rcc. 69, 895
(1957).

Uit de Kliniek voor \\\'eterinaire \\\'erloskunde en Gynaecologie der Rijks-
l\'niversiteit te l\'trecht; Directeur: Prof. Dr. F. C. van der Kaay.

L\'it de Kliniek voor Heelkunde der (Jrotc Huisdieren;
Directeur: Prof. Dr. S. R. Numans.

Jhr. M. A. SNOECK, E. TOUSSAINT RA\\ EN en Dr. H. J. V\\ INTZER,
wetenschappelijke ambtenaren 1ste klasse.

Op 10 september 1957 werd door collega Mulder tc Velp de hulp van de
Kliniek voor Veterinaire Verloskunde ingeroepen hij dc partus van een
Bengaalse Koningstijger van het Burgers Dierenpark te Arnhem.
Het dier was volgens de eigenaar minstens een dag in ])artu en er waren
nog geen vruchten afgekomen toen hij de hulp van Dr. Mulder inriep.
Deze kon met veel moeite vaststellen, dat er een ingetreden kopligging
aanwezig was. Met behulp van tangen gelukte het hem enige delen van
de kop van de foetus te verwijderen, maar de nauwe en droge vagina maak-
te het onmogelijk de gehele vrucht naar buiten te brengen.
Bij aankomst in het park deelde de eigenaar ons mede, dat het dier de
gehele dag niet had gegeten of gedronken en even voor onze aankomst
had gebraakt.

Men kreeg de indruk, dat de tijgerin koliekverschijnselen vertoonde, want
zij lag voortdurend op dc rug te rollen.

Een verantwoord klinisch verloskundig onderzoek naar de toestand waarin
het dier verkeerde, was niet mogelijk. Daarom werd besloten zo snel moge-
lijk tot sectio cacsarca over te gaan.

Gezien de aard van het dier was dit gauwer gezegd dan gedaan. Een gun-
stige omstandigheid was het feit, dat het dier reeds ten dele gefi.xeerd was
door een touwlus om de hals.

Het was uitgesloten om onder locale anaesthesie de operatie te verrichten,
dus moest het dier genarcotiseerd worden. Het leek ons het beste om de
narcose in tc leiden met Thiogenal (intraveneus) om daarna voort te gaan
met Trilcnc (per inhaladonem). De oppasser slaagde erin de staart tussen
de tralies naar buiten te trekken en te fixeren, doch niettegenstaande de
sterke stuwing van dc bloedsomloop in dit lichaamsdeel, gelukte het ons
niet cen aanduiding van cen vena te vinden.

Nu werd getracht via een valluik in de zijmuur \\ an het hok ecn achterbeen
met behulp van een touw te fixeren en dit gelukte met enige moeite; na
stuwing liep de vena saphena goed op. Eerst na het wegknippen van een
stukje huid gelukte het dc canule in de vena tc brengen en 2 gr. Thiogenal
intraveneus toe tc dienen. Door verzet van het dier kon dc canule echter
niet op zijn plaats gehouden worden en ontstond een haematoom, waar-
door verder injiceren onmogelijk werd.

De toegediende hoeveelheid Thiogenal bleek echter \\\'oldoende te zijn ge-
weest om het dier zover te versuffen, dat het mogelijk werd het hok te
betreden en een narcosekap — die ook bij varkens gebruikt wordt —

\'Tijdschrift \\oor Diergeneeskunde, Deel 76, afl. 16) over de kop te bren-
gen. Er werd met Trilcen verder genarcotiseerd.

Een plotseling optredende adcmstilstand kon door kunstmatige adem-
haling weer opgeheven worden, hct verdere narcotiseren tijdens de ope-
latic verliep uitstekend.

Een operatietafel was niet beschikbaar, zodat hct dier op dc grond met
touwen aan voor- en achterbenen aan dc tralies van hct hok gefixeerd
werd. Daar de tijgerin op dc linkerzijde lag, werd de rechterflank met
schecrpoeder onthaard, met zeepspiritus gereinigd en met tinctuur jodii
gedesinfecteerd. Dc handen werden met cen warme Halamid-oplossing
(•\'""\'nn) gereinigd en voorzien van opcratiehandschoenen.
Er werd in de rechterflank cen snede aangebracht van caudo-dorsaal naar
cranio-vcntraal tot juist bo\\en de mammac. Dc bloedingen in de spieren
werden met Pcansc tangen tot stilstand gebracht. Het peritoneum was
moeilijk te onderkennen, omdat zowel erop als eronder een dikke vetlaag
aanwezig was. Na opening van dc buik bleek de uterus sterk uitgezet te
zijn door gas\\orming. Dc opening in dc buikwand was daardoor te klein
om dc baarmoeder zonder ge\\aar voor scheuren naar buiten te kunnen
brengen. Er was geen ruimte meer in dc flank om dc snede in lengte-
richting tc vergroten, zodat deze verlengd werd in de horizontale richting
vanaf het ventralc einde van de wond naar craniaal toe, evenwijdig en
juist bov en het uier. Dc wond kreeg hierdoor de vorm van een winkelhaak.
Nu kon dc uterus zonder bezwaar naar buiten gebracht worden.
Op de gebruikelijke wijze werd dc curvatura major vlak bij de bifurcatie
ingesneden, waarbij veel gas ontsnapte. Er werden twee emfyscmatcuse
vruchten aangetroffen, waarvan ccn geheel in de ene uterushoorn lag en de
andere gedeeltelijk in de andere hoorn en in het corpus uteri. Van dit laat-
ste foetus had Dr. Mulder cen gedeelte \\an de kop verwijderd. Met de
beide emfymatcusc viuchten konden ook dc secundinae verwijderd wor-
den.

Nadat zoveel mogelijk vocht uit dc uterus was gedrukt werd hierin cen
flesje Rctromy])en (.\'jOO.OOO E. pcnicillinc en 1 gr. streptomycine) gebracht,
waarna de uterus \\olgens Lcmbcit met knoophechtigcn werd gesloten
(linnen nr. 90). De spieren en het peritoneum werden eveneens met
knoophcchtingen gesloten (linnen nr. 20), nadat eerst in dc buikholte
2.000.000 E. pcnicillinc en 4 gi\'. streptomycine was gebracht,
l let subcutanc vet werd met enkele knoophcchtingen op dc spierlaag ge-
fixeerd om stasc-vorming te vooikomen. Daarna werd dc huid gehecht
f linnen nr. 20) en kreeg hct dier subcutaan nog 1.5 I.E. piton ingespoten.
Na het beëindigen van de operatie bleef hct dier stil liggen cn was na ccn
half uur zo\\er ontwaakt, dat zij de omstanders met de ogen volgde.
De dag na dc operatie dronk hct dier zeer veel water waaraan 20 gr. sulfa-
niczatliine was toegevoegd; twee dagen na dc ingreep at hct weer wat
vlees.

Het is collega Mulder nog twee maal gelukt ccn pcnicillinc-injectie te
geven. Dc laatste injectie vond plaats 6 dagen na de ingreep. Hiervoor
werd de patiënte in cen nauwe vangkooi gedreven, maar desondanks heeft
zij zich weten om te draaien, waardoor helaas een gedeelte van dc huid-
wond oiienscheurdc. Gelukkig bleef de spierlaag grotendeels intact en
heeft de wond zich geleidelijk per secundam g(>sloten.
Momenteel is de Bengaalse Koningstijgerin weer volkomen gezond.

Schrijvers bespreken cen sectio caesarea bij een Koningstijgerin, waarbij twee cmfysc-
inateusc vruchten werden verwijderd.

De anaesthesic werd ingeleid door hct geven van 2 gr. Thiogenal intraveneus in de
vena saphena; vervolgens werd Trileen per inhalationem toegediend.
De operatic vond plaats in de rechterflank; na sluiting van dc buikwond werd peni-
cilline 2.000.000 E. en 4 gr. Streptomycine in dc buikholte .gebracht. Na de operatie
werden 15 I.E. Hypofyse-achterkwab-extract subcutaan ge.geven.

De dag na de opcrade kreeg dc patiënte 20 gr. Sulfanie/athine door hct drinkwater
en verder enige malen een injectie met Penicilline.
Patiënte is volkomen hersteld.

The writers discuss a Caesarean section on a King-tigress in which anaesthesia was
induced by the giving of 2 gr. Thio.genal intervcnously in the vena saphena, after
that Trilcnc was administered by inhalation. The operation took place in the right
flank; after the closure of the abdominal wound 2,000,000 units of penicillin and
4 gr. Streptomycin were injected into the abdominal cavity. .After the operation
15 units Hypophysc-extract were given subcutaneously. The day after the operation
the patient was given 20 gr. Sulphamezathine in the drinking water and further
several injections of Penicillin.
The patient has quite recovered.

Les auteurs commentent une sectio caesarea chez une tigresse royale ou l\'anesthésie
fut introduite cn administrant 2 gr. de Thio.genal intraveneus dans la vena sajihena;
ensuite on administra de la Trilène par inhalation.

L\'opération fut faite dans le flanc droit; après la fermeture de la blessure abdominale
on introduisit dc la pénicilline 2.000.000 E et 4 gr. de Streptomycine dans la cavité
abdominale. .Après l\'opération on administra subcutanément 15 U. hypophysaire
extrait. Le lendemain de l\'opération le patient reçut 20 granuucs de sulfamézathine
(lans l\'eau de bois.son ct ensuite (|uel(|ucs fois une injection de pénicilline.
La malade s\'est complètement remise.

Die Verfasser besprechen eine Sectio caesarea an einer Königstigerin, wobei die
.Anaesthesic mit einer Gabe von 2 gr. Thigenal, intravenös in die Vena saphena in-
jiziert, begoimcn wurde; danach wurde durch Inhalation Trilene verabreicht.
Die Operation wurde an der rechten Flanke vorgenommen; nach dem Sihliessen
der Bauchwunde wurde in die Bauchhöhle 2.000.000 E Penicillin und 4 gr. Stri-pto-
mycin aijpliziert.

Nach der Operation wurde subkutan 15 E Hypophysc-Hinterhirn-Extrakt verabreicht.
24 Stunden nach der Operation erhitlt die Patientin mit dem Trinkwasser 20 gr.
Sulfamezalhin und weiterhin verschiedene Male eine Injektion mit Penicillin.
Patientin ist vollkommen genesen.

Een Chinese boer stond een paar da.gen geleden terecht, omdat hij alcohol had ge-
stookt. Dat mocht niet.

Maar, zo vert( Ide hij de rechter, ik drink hct zelf niet en ook niet in mijn familie.
Mijn zeug drinkt het, anders wil zij haar jon.gen niet voeden. Iedere dag moet zij
daarom cen kwart liter van die rijstwijn hebben.

Aan welke eisen dient in de diverse landen te worden voldaan met betrekking tot de
invoer van honden en katten.
AN TVVOORD:

Overlegging van een door de officiële Veterinaire Dienst in het land van herkomst
gelegaliseerde verklaring van een bevoegd dierenarts, inhoudende dat het dier ten
minste 1 maand en ten hoogste 12 maanden vóór de invoer volledig tegen hondsdol-
heid is ingeënt met ccn zenuwwecfselvaccin of tenminste 3 weken ten hoogste 24
maanden geleden met een op eieren gekweekt vaccin (Flury stam). Entingsdatum
en naam vaccin nu)eten in het certificaat vermeld worden (Zie Min. Bcsch. 27
september IQ.\'il) Stcrt. 190 voor volledige tekst dcr bepalingen).
Uitvoer: vrij.

Overlegging van cen vaccinatiebewijs, afgegeven door een bevoegd dierenarts en
gelegaliseerd door de officiële Vcterinainre Dienst, waaruit blijkt, dat het dier ten
minste 1 maand cn ten hoogste 12 maanden geleden geënt is tegen hondsdolheid.

Quarantaine gedurende 4 maanden in ccn speciaal rijksquarantainestation. Indien
een geheel afgesloten tuin aanwezig is kan (|iuirantaine daar onder controle van de
Veterinaire Dienst plaatsvinden. Zou zich in .Nederland een geval van hondsdolheid
voordoen dan wordt de quarantaineperiodc op (i nuianden gesteld, waarvan 4 maan-
den verplicht in rijks<|uarantaine.

Overlegging van een officic(4 vaccinatiebewijs tegen hondsdolheid ten minste één cn
ten hoogste (i maanden \\üor de invoer niet een onder controle van de Veterinaire
Dienst staand vaccin.

Overlegging van een door cen officieel erkende dierenarts van de plaats van herkomst
afgegeven certificaat vau herkomst en gezontlh<\'i<l aangevend dat:

a. het dier komt uit cen land waar zich gedurende (> maanden voor de invoer geen
geval van hondsdolheid of verdacht geval heeft V(.H)rgcdaan.

b. dat het dier gedurende 100 dagen onmiddellijk aan dc invoer voorafgaande niet
van verblijf veranderd is.

c. dat het dier bij onderzoek door een officicil dierenarts hoogstens fi dagen vóór
de invoer geen enkel symptoom van een besniettelijke ziekte vertoonde.

Doorvoer: vrij, op voorwaarde van inschriiving in de douanedocumenten of in het
paspoort.

liij rechtstreekse invoer per spoor en vliegtuig in Zwitserland cautiestorting van
Zw. Frs. 8,85, waarvan bij uitvoer Zw. Frs. 8,45 wordt terugbetaald.

Hierbij wordt aangetekend, dat voorzover een buitenlandse \\\'eterinaire Dienst meer-
dere mogelijkheden tot invoer van honden en katten geschapen heeft slechts die in
het overzicht zijn opgenomen welke overeenkomen met de Nederlandse eisen waar-
aan voldaan moet worden bij terugvoer in Nederland (zie punt 1).
Aangezien voorts de door dc buitenlandse Veterinaire Diensten aangebrachte wijzi-
gingen in hun bepalingen hier te lande niet altijd bekend zijn tengevolge waarvan
geen zekerheid bestaat dat de documentatie t.a.v. de invoerbepalingen voor honden
en katten volledig is, worden dc opgezonden voorwaarden onder voorbehoud verstrekt.

Dat een kip ook zonder kop nog kan lopen, geldt voor velen als bewijs dat het
ruggemerg van de lagere zoogdieren tot méér in staat is dan dat van de mens.

Zou het schaap bij de stedeling niet meer in aanzien zijn? Dan had u zaterdag 13 juli
die vele duizenden enthousiaste Dordtenaren moeten zien, toen na zeer vele eeuwen
nogmaals een aangekleed schaap (metershoog) van de zijde van de Alblasserwaard
dc stad werd binnengehaald en zijn triomftocht door dc stad van de Schapckoppcn
begon. Er was zelfs een officiële schapevleesnuialtijd aan verbonden.
De legende luidt in \'t kort als volgt:

Omstreeks de middeleeuwen trachtte een tweetal pientere poorters van Dordt de
poortwachters te verschalken met een vct schaap in broek, jas en muts tussen zich in.
Dit alles om de vleesaccijns tc ontduiken.

En dat is het kardinale punt, het zou nog gelukt zijn ook, als niet bij het passeren
van dc poort het schaap door zijn on,gewone gang op twee poten of wellicht om niet
achter te blijven bij zijn vriendelijk groetende geleiders, zich niet had laten horen
met een hartgrondig: Bcèècè. Toen ging het natuurlijk mis. Maar sindsdien meent
men nog steeds dat geen Dordtcnaar een mensenhoofd van ecn sx\'hapekop kan onder-
scheiden.

Bij een recent Amerikaans onderzoek werd vastgesteld, dat lege maiskolven het beste
strooisel voor big.gen vormen. Ze nemen het meeste vocht op en zijn het minst stoffig.
Droog houtschaafsel is bijna even goed. Hierop vol.gt .gehakseld stro dat stoffiger ii
en ,gehakseld hooi dat te weinig vocht opneemt.

Niet gehakseld stro voldeed het slechtst, onulat het weinig vocht opnam en in
hopen gaat li,ggen.

In Amerika is men zeer geïnteresseerd in het onderkennen van voor de dwergfaktor
heterozygote dieren. Men meent nu cen methode gevonden te hebben die betrouw-
bare resultaten geeft. Men spuit insuline in. Wanneer dit geschiedt bij dwergfactor-
vrije dieren stijgt het leukocyten-aantal in het bloed zeer snel; doet men het bij de
gevreesde hctcrozy,goten dan verloopt de stijging langzamer cn wordt ook niet een
hoog aantal bereikt.

Iksluit van 28 juni 1958, houdende wijziging van enige algemene maat-
regelen van bestuur ter uitvoering van de X\'eewet.

Hft Koninklijk bfsluit van 25 april 1922, Stbl. 220, ti-r uitvoering van de artikelen
16 en 51 van de Veewet, wordt als volgt gewijzigd:

1, in artikel 1, tweede lid, wordt de punt achter het gestelde onder i vervangen
door een punt-konnna en aan dat lid wordt toegevoegd:

2. in artikel 4, eerste lid, worden de letters «—k onderscheidenlijk vervangen door
de letters b—/ en wordt als nieuwe letter a ingevoegd:

Voorts wordt in dat lid de punt achter het gestelde onder k (oud) vervangen door
cen punt-komma, terwijl daarna wordt ingevoegd:
m. Ijij atrofische rhinitis infectiosa van varkens 6 maanden;
n. bij Tcschencr ziekte van varkens 1 2 maanden:

0. bij brucellosis melitensis van alle vee 3 maanden;
j). bij brucellosis suis van alle vee 3 maanden;

liet Koninklijk besluit van 23 februari 1922 Stb. 80 ter uitvoering van de artikelen
18 en 54 van de Veewet, wordt als volgt gewijzigd:

in artikel 1 onder 2° wordt in plaats van dc woorden „mond- en klauwzeer en var-
kenspest" gelezen: mond- en klauwzeer, varkenspest, atrofische rhinitis infectiosa,
Tcschencr ziekte, brucellosis melitensis, brucellosis suis cn infectieuze anaemie.

Het Koninklijk besluit van 23 februari 1922 Stb. 81, ter uitvoering van artikel 24
van dc Veewet, wordt als volgt gewijzigd:

1. in artikel 1 wordt de punt achter hct gestelile ouder ; vervangen door een punt-
konuna en aan dat artikel wordt toegevoegd:

i. bij varkenspest, atrofische rhinitis infectiosa en Tcschencr ziekte: vlees van var-
kens, niet-ontsmette klauwen en borstels van varkens, mest en alle andere afval, hooi,
stro en ander veevoeder;
Voorts wordt aan dat artikel toegevoegd:

;. bij brucellosis rnelitensis en brucellosis suis: vlees, hoornen, klauwen, haar en
wol, melk van herkauwende dieren daar waar, zolang en voorzover dit door de
inspecteur-districtshoofd noodzakelijk wordt geacht, onbereide of niet-ontsmctte hui-
den, mest en alle andere afval, hooi, stro en ander veevoeder;

k. bij infectieuze anaemie: vlees van eenhoevige dieren, niet ontsmette huiden en
hoeven van eenhoevige dieren, mest en alle andere afval, hooi, stro en ander vee-
voeder.

Dit besluit treedt in werking met ingang van de tweede dag, volgende op de datum
van uitgifte van het Staatsblad waarin het is geplaatst.

Besluit van 28 juni 1958, houdende voorschriften tot wering en bestrijding
van een vijftal dierziekten.

Artikel I. Met betrekking tot de wering en bestrijding van de atrofische rhinitis
infectiosa cn de Teschencr ziekte bij varkens, de brucellosis melitensis en de brucel-
losis suis bij alle vee en dc infectieuze anaemie bij cenhocvigen zijn de artikelen
9—32, 35—44 en 97—99 van dc Veewet en de krachtens die artikelen vastgestelde
bepalingen van toepassing.

Artikel 2. Dit besluit treedt in werking met ingang van de tweede dag, volgende
op de datum van uitgifte van het Staatsblad waarin het is geplaatst.

In het kader van hct plan Woudenberg (Gelderse Vallei) werden bij de inspektie van
bedrijven maar enkele koppels koeien of jongvee gezien die wat het exterieur betreft
de goedkeuring van de cridci konden we.gdragen. Kopcrgcbrekverschijnselcn, tekenen
van natriumtckort (zoutgebrek) cn van mangaangebrek werden het meest algemeen,
en soms enigszins streeks.gcwijs, waargenomen.

Bij dc verschijnselen van kopergebrek, zoals rode verkleuring van het zware haar,
ruig opstaand haar, slechte condide, diarree en bleke slijmvliezen, werden zeer alge-
meen afwijkingen gezien aan dc benen en wel in het bijzonder benige verdikte randen
bij de kogels en dc hakken cn spat (verdikking aan de beneden-binnenkant van het
spronggewricht). Bij tekenen van mangaangebrek, zoals overkoten, knikken in de
koten bij hct gaan cn steile stand, werden vaak recbeen- cn bolspatachtige verdik-
kingen aan dc buitenzijde van de sprong geconstateerd.

T. schrijft dat hij liever had gezien dat dc afstamming der in Groningen goedge-
keurde hengsten meer „Gronings" was geweest.

Onder deze 11 hengsten was nl. slechts één met Groninger afstamming, bij de ove-
rigen was het al Oldenburg dat de klok sloeg. En hij besluit: Hoe is het toch moge-
lijk, dat het oude Groninger stamboek in een tijd van enige jaren met zo\'n keurings-
rcsultaat voor de dag kan komen. Misschien zien we het alles een beetje pessimistisch,
in ieder geval zijn het feiten welke dc aandacht vragen en, de opfokkers van jonge
hengsten in het bijzonder, moeten weten waar ze aan toe zijn!

HAUSTIERGEBURTSKUNDE, Vctcrinärgcburthilflirhcs Praktikum, Prof. Dr.
Frilz Drahn, med. vct. habil., Bad Frcienwaldc. Mti einem Beitrag „Die Schnitten-
bindung" von Dr. mcd. vct. Heinz Klieniann, Ebcrswalde. Mit 210 Abb. im Text
und 5 Tafeln. VIII, 226 S. gr. 8° 1958. Ganzleinen 18,70 DM.
Versehenen bij Gustav Fischcr Verlag, Jena. 1958.

In het voorwoord zegt schrijver, dat hij in dit bock zijn ervaringen over 45 jaren
verloskundige praktijk heeft neergelegd.

Tevens merkt hij hierin op, dat de scctio caesarea bij het rund ongetwijfeld van
belang is, maar hij meent dat de opvallende voorkeur voor scctio cacsarca bij jonge
collegae voortkomt uit ccn onvoldoend vertrouwd zijn met de methodiek der con-
servatieve verloskunde en embryotomie. Vandaar, dat hij zijn bock cen „Veterinär
geburthilfliches Praktikum" noemt, in het bijzonder bestemd voor jonge collegae.
In 198 bladzijden met 209 afbeeldingen bespreekt hij in het kort het bekken,
de graviditeit, de normale geboorte en de abnormale geboorte van onze huisdieren.
De afbeeldingen zijn eenvoudig, maar zij geven in vele gevallen duidelijk aan
wat de schrijver zich voorstelt tc doen, of hoe de situatie is.

Ik heb het boekje met belangstelling gelezen. Echtcr geeft het medegedeelde mij
aanleiding tot o.a. dc volgende opmerkingen:

Op blz. 81 spreekt de schrijver over de plaatsing van de uterus naar boven en
en achter, maar cen duidelijke uiteenzetting van dc rctrovcrsio cornus uteri bij het
paard en de behandeling ervan ontbreken.

Op blz. 84 zegt de schrijver, dat cr meer gevallen van torsio uteri naar rechts dan
naar links voorkomen, hetgeen in tegenstelling is met onze ervaring. De therapie
bij torsio uteri wordt uitvoerig besproken, maar het stellen van de diagnose slechts
zeer terloops. Het rectaal onderzoek komt eerst ter sprake bij dc torsio van dc
merrie en dan nog zeer onvoldoende.

Op blz. 104 deelt schrijver mede, dat men bij dc partus van tc grote vruchten
bij runderen 4 mannen mag laten trekken en hoogstens 5 — 6 personen. Ik vind
4 al rijkelijk veel.

Schrijver heeft ongelijk als hij op blz. 116 beweert, dat het nooit mogelijk is
bij dc merrie, een veulen waarvan het hoofd naar terzijde afwijkt, zonder rcpositie
te doen geboren worden.

Bij de bespreking van dc „Hundesitzende Lage" vergeet schrijver, dat daarvan
2 vormen voorkomen, cen met gebogen achterbenen en ccn met gestrekte achter-
benen ; hij behandelt slechts dc eerste.

Bij dc bespreking van verschillende repositics maakt hij m.i. tc veel gebruik van
dc „Kühnschc Krücke".

De embryotomie bij dc te grote vruchten verricht schrijver terecht hoofdzakelijk
met het cmbryotoom van Thygesen, maar dc sneden die hij aanbrengt liggen
grotendeels anders dan wij gewoon zijn, maar cr zijn vele wegen die naar Rome
leiden.

Het geheel maakt op mij dc indruk, dat hij niet van zich af wil zagen. Het amputeren
van cen achterbeen gebeurt wel op een bijzondere cn omslachtige wijze.
Kliemann beschrijft in 16 bladzijden de scctio caesarea; dit hoofdstukje is ge-
illustreerd met cen groot aantal foto\'s.

Het boekje is door dc uitgever keurig verzorgd. Obstetrici zullen hier cn daar wcl
iets van hun gading erin vinden.

LEHRBUCH DER VETERINÄR-PHYSIOLOGIE, 4e druk 1957. Scheunert-
Trautmann. Paul Parey, Berlin.

Onlangs is dc vierde druk verschenen van het bekende leerboek der veterinaire
fysiologie van Scheunert en Traut mann. Door het overlijden van Prof.

Trautmann in 1952 heeft de redactie een wijziging en uitbreiding ondergaan in
die zin dat naast I^rof. Schcuncrt uit Potsdam, Prof. Brüggemann uit München,
Prof. Horn uit Giesscn en Prof. Hilc uit Hannover als redactieleden zijn opgetreden.
De namen van deze vctcrinair-fysiologen staan borg voor cen verantwoorde inhoud
van het boekwerk en inderdaad blijkt de nieuwe druk volledig opnieuw bewerkt
te zijn. Het hoofdstuk over biokatalysatoren en intermediaire stofwisseling bv. is
geheel omgewerkt cn in overeenstenuning gebracht met dc moderne opvattingen
op dit gebied.

De bloedcirculatie cn vooral de fysiologie van het hart is uitvoeriger bewerkt dan
in de vorige drukken waarbij nu ook meer aandacht aan dc elektrocardiografie is
besteed. Evenals in de vorige drukken is bijzonder aandacht besteed aan de
fysiologie van dc digestie waarbij uiteraard dc maagdigcstic bij de herkauwers op
dc voorgrond treedt.

Ecn verheugend teken is eveneens dat aan de pluimvecfysiologie groter aandacht
is besteed.

Het centraal- en autonome zenuwstelsel is hierdoor wat stiefmoederlijk bedeeld,
terwijl wij gaarne gezien hadden dat bij de zintuigen het labyrintaire orgaan wat
uitvoeriger was behandeld.

De fysiologie van dc dierlijke beweging is daarentegen op voortreffelijke wijze en
zeer uitvoerig besproken.

Een andere wens is nog dc toevoeging van enkele literatuuropgaven aan het einde
van ieder hoofdstuk, maar overigens is deze nieuwe druk cen waardevolle aanwinst
voor de zo schaarse leerboeken op het gebied van de veterinaire fysiologie.
Niet alleen voor de studenten, doch mede voor afgestudeerden een prettige vraagbaak
bij specialisatie in cen bepaald gebied.

Uit het Fysiologisch Laboratorium van de Universiteit te .Amsterdam verscheen
deel V van de „Bijdragen tot dc Biologie", zijnde de periodiek verschijnende
„Collectcd Papers" van genoemd laboratorium. In dc betreffende band zijn de
publikaties opgenomen uit de afdeling Medische Fysica, toentertijd onder leiding van
Prof. Dr. J. ten Gate, uit de afdeling Medische Fysica onder leiding van Dr. J. Th.
F. Bodes en uit de .afdeling Vergelijkende. Fysiologie onder leiding van Prof. Dr.
Punt.

P. J. K 1 o p p e r, Les variations du pH de l\'cstomac pendant la phase ccphalic|uc de

la sccrction du suc gastricjue chez lc chien.
J. ten Gate, Iwan Pctrowitsch Pawlow. 1849-1936.
J. P. d e G e u s, e.a., On the rhythmic activity of the cat spleen.
J. E. H u e t i n g, Time relations in the conditioncd bradycardic in rabbit.
In het totaal omvat deel V 33 publikaties en wij wensen het betreffende laboratorium
geluk met deze belangrijke resultaten.

Proteolytic enzymetherapy in equine practice. W. V. Dak in; J.AVM.A 13!, 289
(1957).

Ter ondersteuning van de behandeling van pneumonie bij paarden door intraveneuse
injecties met sulfamezathine en intramusculaire injecties met penicilline gaf D a k i n
intramusculaire injecties met het enzympreparaat Varidase (American Cyanid Co).
Dit preparaat is voor menselijk gebruik. Dezelfde firma heeft een preparaat Varizyme
voor diergeneeskundig gebruik. Deze preparaten bevatten strcptokinine en strepto-
dornase, welke bedoeld zijn tot hct oplossen van exsudaat. Dc resultaten bij de 4
behandelde paarden werden gunstig beoordeeld.

On some recent jjrogress in the technique of artificial insemination. T e 1 e s f o r o
B O n a d o n n a. Reprinted from: Recent Progress in Animal Reproduction. Edited
by: Japanese Society of Animal Reproduction; July 1957; Tokyo, Japan.

Ilct tijdperk van dc kunstmatige in.scminatie kan in 4 perioden worden verdeeld.
De eerste periode begint bij dc onderzoekingen van S p a 1 1 a n z a n i en loopt tot cn
met de pogingen van Elia Ivanov op hct einde van dc 19e eeuw om de k.i.
praktisch toe tc passen.

De tweede periode loopt tot 1914 en in deze tijd had het eerste fundamentele sperma-
onderzoek plaats (1 V a n O v) en werd de kunstschedc door A m ante a ontwikkeld.
In de derde periode, die in 1914 begint, werden door goede spermaverdunners
(Phillips en Lardy, Salisbury) de houdbaarheid van hct sperma sterk op-
gevoerd.

Dc vierde periode begint bij dc ontdekking van het diepvriesproccs in 1952 door
Polge cn Rowson.

Dc kunstmatige inseminatie bij het rundvee heeft een zodanige vlucht genomen,
dat nu per jaar meer dan 50 miljoen runderen geïnsemineerd worden,
lil dit artikel zijn zeer veel literatuurgegevens systematisch verwerkt. Zo vinden we
o.a. de onderwerpen Spermiogenese, morfologisch onderzoek van dc spermiën, che-
mische samenstelling van het sperma])lasma en de daarin aanwezige enzymen ver-
meld.

Wc treffen hier ook gegevens over de juiste wijze van spermavcrzamelcn aan. Hct
controleren van het bevruchtend vermogen door middel van fructolyse, mcthyleen-
blauwreduetietest, enz., worden verder aangehaald. Hoewel deze tests wel cen indi-
catie geven, zijn de uitkomsten niet altijd betrouwbaar. Dc eveneens aanwezige bac-
teriën, cellen, enz., zullen hier ook wel enigszins debet aan zijn.

Als laatste drie onderdelen worden hct verdunnen en het bewaren van het sperma,
hct insemineren en de organisatie beschreven. Opmerkelijk is nog dc mededeling, dat
door de k.i. dc embryonale sterfte toeneemt door hct gebruik van sperma met twijfel-
achtig bevruchtend vermogen, of door het gebruik van slecht of te lang bewaard
sperma.

Daar de schrijver Bonadonna alleen de bedoeling heeft gehad een algemeen
literatuuroverzicht tc geven, vinden we weinig nieuws bij het doorlezen van dit
artikel.

Voor degene cchtcr, die zich over cen bepaald gedeelte van de k.i. wenst tc oriën-
teren, vormt dit geschriftje een goede literatuurbron, daar cen bronvermelding van
177 publikaties wordt verschaft.

A new drug Cyanaccthydrazide for the oral and subcutaneous treatment of lungworm-
disease in animals. J. K. Wal ley; JAVMA 131, 539 (1957).

Door perorale of subcutane toepassing van Cyanacethydrazide werden de lon.gwormen
wel uit de luchtwegen verdreven, maar niet uit het longweefsel. Ofschoon dit middel
in therapeutische dosering niet toxisch is, dienen sterk vcrma.gerde dieren niet te
worden behandeld, terwijl men met dieren, die tevens een nerveuze aandoening heb-
ben, voorzichtigheid in acht dient te nemen.

ET-57 (Trolene) for Demodecdc mange. V. L. Sanger; J.-WMA 132, 56 (1958).
ET-57 „Trolene" zou in staat zijn per os toegediend bij het rund alle runderhorzel-
larven te doden. Sanger behandelde een hond met demodicosc ermede, die reeds
3 maanden tevergeefs met andere middelen was behandeld. Na wassing werd het dier
ermede ingewreven op de aangetaste plaatsen. Verder kreeg hij 2 gram van het pre-
paraat per os in capsule. Deze behandeling werd 6x herhaald in 18 dagen, waarop
het dier genas.

Control of leucosis in fowl. F. B. H u t t en R. K. C o 1 e; J.WMA 131, 491 (1957).
De proeven betreffende erfelijkheid van de gevoeligheid voor leucose, die reeds in
1935 werden begonnen, hebben door selectie 2 resistente witte leghornstammen op-
geleverd met cen mortaliteit na infectie van 0,8 tot 1,5% en cen zeer gevoelige
stam, met een mortaliteit van 38,8%, waaronder veel „neurale lymphomatose".
De schrijvers menen dat isokitie van de kuikens de morbiditeit van cle kuikens gunstig
kan beïnvloeden. Volgens hen zou de overbrenging via het ei misschien wel mogelijk
zijn, maar in ieder geval praktisch niet belangrijk.

Recent studies on the natural transmission of visceral lymphomatosis in chickens.
B. R. Burm ester; JAVMA 131, 496 (1957).

Burmester schrijft grote invloed bij dc verspreiding toe aan gezonde virusdragers,
die virus via hct ei, hct speeksel en de facccs zouden uitscheiden. Kuikens van dragers
zouden eventueel antistoffen van de moeder meebrengen en zelf resistenter zijn, maar
andere kuikens besmetten, waarbij hct drinkwater een belangrijke rol zou spelen. Ex-
perimenteel bleek met spoelwater uit de bekken de ziekte te zijn op tc wekken.

Akuter Herztod und Skeletmu.skclentartung des Schweines. J. B. I, u d v i g s c n ;

aangetroffen als een manifestatie van acute hartdood. Hij zag overgangsvormen tussen
beide afwijkingen.

Hij vond dat bij spierdegeneratie de pH van de musculatuur tengevolge van het ont-
staan van meer melkzuur was verlaagd tot 55 a 53. Het glycogeen-gehalte is in de
spieren van varkens met spierdegeneratie verlaagd.

Er zijn varkens die qua erfelijke aanleg zeer gevoelig zijn voor het optreden van
acute hartdood en spierdegeneratie. Bij dczc varkens was de pH zowel in dc m. gra-
cilis, m. psoas major als m. long dorsi lager dan bij controle-varkens. Ook was het
melkzuur-gehalte vooral in de m. long. dorsi hoger. Het glycogcen-gchaltc was in dc
m. gracilis en ni. long. dorsi lager, doch hoger in de m. psoas major dan bij dc
controle-groep.

Het myoglobine-gchaltc was in dc spieren van varkens met cen genetische aanleg
voor spierdegeneratie lager.

Zowel acute hartdood als .spierdegeneratie berustten op cen storing van de interne
secretie en een tekort in dc hormonale regulering van het hypofysc-bijnierschors sys-
teem en het hypofyse-schildklier systeem.

Bij spierdegeneratie hebben we te maken met een blokkade van de schildklierfunctic;
het A.C.T.H.-gehalte in de hypofyse zou tot op de helft gedaald zijn.
Acute hartdood wordt toegeschreven aan een insufficiëntic van de bijnierschors
waardoor o.m. ook het regulerend vermogen t.a.v. dc bloedsomloop tekort schiet.
Ludvigsen kon het optreden van spierdegeneratie na het slachten tegengaan bij
genetisch hiervoor gevoelige varkens door het verstrekken van joodcaseïnc in het voer
in een dagelijkse dosering van 1-3 g. gedurende dc laatste 9-14 dagen voor het slach-
ten. Joodcaseïnc heeft cen met thercoïd overeenkomende werking en heeft daarbij
cen gunstige werking op de mu.sculatuur. Dc buffcrcapaciteit in dc spieren werd n.1.
groter zodat de pH niet zo sterk daalde.

Hij zag zowel spierdegeneratie als acute hartdood het meest in dc zomer. In deze
maanden is zowel de A.G.T.H.-concentratie in dc hypofyse, alsook dc schildklierfunctic
geringer.

Varkens met cen genetische aanleg voor spierdegeneratie hebben cen grotere aanleg
voor vleesvorming en cen grotere lichaamslengte. Hij neemt aan dat bij deze varkens
een verhoogde werking van het groci-hormoon aanwezig is. Dit hormoon is cen anta-
gonist van het schildklicrthyrcoïd en van het A.C.T.H., waardoor op zijn beurt dus
weer de verminderde functie van de schildklier en bijnierschors wordt verklaard.
Ludvigsen neemt aan dat door selectie op snelle groei en vlcesvorming de gene-
tische aanleg voor spierdegeneratie en acute hartdood bij het Deense varken is ver-
groot, al speelt de voeding ook cen rol.

Congenital porphyria (pink tooth) in Holstcin-Friesian calves in California. E. A.
Rhode en C. E. Cornelius; JAVMA 132, 112 (1958).

Dit is cen aangeboren stofwisselingsfout waarbij abnormale hoeveelheden porfyrine-
pigment circuleren en in dc weefsels worden afgezet, waardoor een roodbruine ver-
kleuring van de tanden, de beenderen en bijna alle weefsels optreedt. Verdere vcr-
schijnsclen zijn bruine urine, anemie, groeivertraging en droge schubbige huid door
overgevoeligheid voor licht.

Volgens ervaringen van Fouric en andere onderzoekers in Zuid-Afrika berust dit
verschijnsel op cen enkelvoudige recessieve erfelijkheidsfactor.

Ook in Nicuw-Zeeland, Denemarken en Engeland is dc ziekte bcschrcven. (Ameri-
kanen vermoeden blijkens persoonlijke mededeling, dat dc ziekte in Nederland ook
zou voorkomen, maar dat wij het opzettelijk stilhouden. Ref.)

De schrijvers beschrijven 2 gevallen bij „Holstein Fricsians". De afstamming van deze
dieren kon echter niet worden nagegaan.

De door Wolf c.s. behandelde hond vcrma.gerdc sinds cen half jaar ondanks zeer
goede eetlust. Dc faeccs vviaren grijs en vettig van consistentie. Aan.gezien cen stoornis
van de pankreas werd vermoed, werd proeflaparotomie verricht en cen biopsie van de
pankreas onderzocht, waarbij acinairc atrofie werd vastgesteld.

De hond werd daarop op een dieet van meel (waarschijnlijk bedoeld het meelvormige
volledige hondevoedscl met eiwitten enz. zoals in Amerika veel gebruikt wordt. Ref.)
vlees en bouillon, met toevoeging van 20 gram gedroogde pankreas. De toestand van
de hond verbeterde hierdoor opmerkelijk en de facces herkregen hun normale aspect.

Behandeling van cysteuse ovaria door rechtstreek.<:e hormooninjectie in de cyste.
A preliminary report on the treatment of cystic ovaries in diary cattle by the injection
of gonadotropic hormones directly into the follicular cyst. S. J. Roberts; JAVMA
131, 510 (1957).

Ondcr rectale geleiding werd met een injectienaald waaraan een rubberslang was
bevestigd, door dc dorsale vaginawand de ovariaalcystc aangeprikt. Na afvloeien van
dc inhoud werd het lutciniserend hormoon opgelost in 5 ccm water via deze naald
rechtstreeks in de cyste gespoten. Epiduraal anesthesie was niet noodzakelijk. Kleine
dosis gonadotroophormoon op deze wijze ingebracht, gaven genezing bij koeien waar-
bij intraveneuse cn intramusculaire injecties .geen resultaat hadden gehad.

Oestrogen contamination of pelleted feed for laboratory animals; effect on guineapig
reproduction. J. F. Wright en 11. R. Scebold; JAVMA 132, 258 (1958).

Een molen van cen vocderfabriek was gebruikt voor het mengen van oestrogecn be-
vattend voer voor mestkuikens. Toen men in dc onvoldoende gereinigde molen daarna
een mengvoer voor cavia\'s ging bereiden had dit tot gevolg, dat bij de cavia\'s van
het laboratorium, dat dit voer verwerkte, cen sterk verminderd aantal geboorten op-
trad. Zelfs bij nog niet gespeende vrouwelijke dieren was zwelling en uitvloeiing uit de.
vrouwelijke genitaliën aanwezig. Bij microscopisch onderzoek van dc uteri werd
sterke klierhyperplasie opgemerkt.

Vier maanden nadat het voer niet meer versterkt werd, was de vruchtbaarlicid van
deze vrouwelijke dieren nog niet verbeterd.

Aan de „Cornell University" heeft men een systeem uitgewerkt waarmee dc vrouwe-
lijke dieren, ter vaststelling van de fokwaarde van hun vader, beoordeeld worden.
Gelet wordt op de uiervorm, melkbaarhcid, exterieur en bet voorkomen van ziekten
en gebreken cn of deze erfelijk of niet erfelijk bepaald zijn.

In 1956 werd de Holsteiner hengst „Herkules" in Amerika ingevoerd om gebruikt te
worden voor het produceren van zware jachtpaarden. In 1956 was de Holsteiner,
ontstaan met behulp van Cleveland Bay cn .Arabische hengsten, het meest succesvolle
springpaard in Europa.

Prov. Regelingscommissie voor de Rundveefokkerij, Oosterhoutstr. 30, Assen; ƒ 0,75.
Voor 7.5 cent kunnen alle dierenartsen en verdere belangstellenden in hct bezit ko-
men van dit verslag dat een schat van gegevens bevat. Met name moeten genoemd
worden de rapporten omtrent de keuring op afstanunclingen van stieren van 4 j. en
ouder cn de gegevens van de mclkcontroledienst.

Overzicht van de gemiddelde firoduktie der stiermoeders over de jaren 1928, 1938,
1948, 1958.

Uit deze cijfers blijkt in de eerste plaats dat hct gemiddelde vetgehalte van nu)cders
van de stieren welke op dc Cïentrale Sticrenkeuringen in Noord-Holland verschenen
in de loop van 30 jaar aanmerkelijk is toegenomen en wc I met omstreeks 0.5%.
Dc cijfers omtrent dc melkhoeveelheid wijzen ogenschijnlijk eveneens op cen grote
toename, maar hierbij dient in ogenschouw genomen tc worden dat de dinir der
lactatiepcriode in 1928 aanmerkelijk korter was dan in latere jaren. Een betere
indruk geven dan ook de cijfers omtrent dc dagopbrengsten in kg. melk. Wanneer
men deze vergelijkt dan is er ook sprake van vooruitgang. Dc vraag blijft echter in
hoeverre deze door verbetering der erfelijke aanleg en (of) door verbetering der
uitwendige omstandigheden is veroorzaakt.

Ons roodbonte M.R.IJ. vee heeft daar cen kans waar men roodbonte landrassen wil
verbeteren in de melk- of (en) vleesrichting. Zo ook in Oostenrijk. In het boven-
aangehaalde artikel wordt iets medegedeeld over de daarbij bereikte resultaten, waar-
uit het volgende wordt overgenomen.

„De voortdurend toenemende motorisatie en mechanisatie in de Oostenrijkse land-
bouw na de tweede wereldoorlog noopte dc rundveefokkerij zich bij dc gewijzigde
omstandigheden aan te passen en de fokkerij van runderen, geschikt voor dc trck-
dienst, meer en meer te verlaten. Men ging zich toeleggen op het fokken van een
vroegrijpe melkkoe, met daarnaast een goede geschiktheid voor de produktie van
vlees met weinig vetaanzet. De uierkwalitcit eiste hierbij bijzondere aandacht.
Ten einde de omvorming sneller te doen verlopen werden in het gebied van het
„Fleckviehzuchtvcrband Inn- und Hausruckvicrtel" kruisingsproeven genomen van
roodbonten met vlckvee. Daartoe kocht men in 1949 in Nederland 2 stieren cn 20
dragende vaarzen en in 1953 in Duitsland 1 stier (welk volgens zijn afstamming 54
„Hollander" was) en 25 dragende vaarzen.

2. betere uiers, (ruimer, meer klierwcefscl, beter melkbaar), maar minder goede
aansluiting;

4. beter type, harmonischer bouw, meer adel, vollere en bredere middenhand, bre-
dere achterhand, minder ovcrbouwd;

5. vriendelijk, goedaardig temperament: gemakkelijker in dc omgang dan hct vlckvee,
ook betere en minder kieskeurige vreters;

6. de constitutie werd slechts ten dele verbeterd: gemakkelijker in dc opfok, maar
minder bestand tegen o.a. huid- en gewrichtstaandoenin.gen en verwondingen.

Uit het voorafgaande blijkt, dat dc voor- cn nadelen in ongeveer gelijke mate aan-
wezig zijn. Pas door selectie kan dc balans meer positief worden. Men acht deze re-
sultaten in hun geheel echter niet in dc eerste plaats beslissend voor hct succes van
dc proeven.

Meer waarde hecht men aan enkele toevallig gelukkig gecombineerde, en voor de
fokkerij waardevolle dieren."

Uitgave van de I\'rov, Commissie ter bevordering van de Rundveefokkerij en de Prov.
Melkcontroledienst, van Imhoffstraat 33, Den Haag.
Iii dit 484 pagina\'s dikke boek zijn opgenomen:

d. het Jaarverslag 1957 van dc Bond van Runilvecfokvcr. in Zuid-Holland,
c. Jaarverslagen Prov. Melkcontroledienst 1956 en 1957.

In één boekwerk is dus alles samengevat wat cen bij de rundveehouderij betrokkene
zou kunnen interesseren. Elke in Zuid-Holland praktizerende dierenartsen moet dit
boek m.i. bezitten om er zo nu cn dan eens in tc kunnen „neuzen".

Zoals reeds eerder is meegedeeld vindt dc 8ste vergadering van K.I. in Wels,
Oostenrijk, plaats van 22-25 augustus a.s.

Op vrijdag 22 augustus worden de deelnemers ontvangen in Café Greif.
Het programma luidt verder:

l\'rof. Dr. N. h. Vanclcinark, Illinois US.\\, Prof. G. F. Smith, Thames Ditton, England,
Ilochsrh. Doz. Dr. R. Koller, Wels: Die letzten Erkenntnisse auf dem Gebiete der
künstlichen Besamung und der Grenzgebiete.

Prof. Dr. K. Trautwein, Freiburg i. Br.: Psychosexualität als zcitgemäszcs Problem der
Tierzucht.

Prof. Dr. H. Lörtscher, Zürich, Dr. J. Spruyt, Mep))i l, Holland, Prof. Dr. Paul Koch,
Berlin: Die allgemeine Stellung der künstlichen Bcsanmng in der Tierzucht, Probleme
der Erbpathologie.

Prof. Dr. E. Mitschcrlich, (iöttingen. Reg. Rat Dr. Schumann, Neustadt: Die Pro-
bleme der Erbwerts- und Vatcrschaftscrmittlung.

Prof. Dr. M. Pavsic, Laibach (Jugoslavicn), Tierarzt Kurt Koller, Sundsvall
(Schweden) : Die Probleme der Organisation der künstlichen Besamung und ihre
Erfolgsaussichten in gebirgigen und verkehrsarmen Gebieten.

Een excursie naar de in het hooggebergte gelegen fokstrcken van gevlekt vee
(Sicincnthalcr) cn bruinvee (Zwitsers bruinvee) cn tevens bezichtiging van enkele
kunst-historischc plaatsen.

.Aan dit verslag van dc werkzaamheden gedurende 1957 worden dc volgende gegevens
ontleend.

Voeding: Onder auspiciën van de voedingsraad werd een onderzoek ingesteld naar
dc gebruiksmogelijkheden van antibiotica en oestrogenen bij dc slachtkuikcnteelt.
Tevens werd cen onderzoek ingesteld naar de hoeveelheden eiwit cn energie, die
lUKlig zijn in het voeder van slachtkuikens.

Voor de proeven werd gebruik gemaakt van de kruising: Witte Leghorn hanen met
.New Hampshire hennen (de gebruikte kruising lijkt niet erg geschikt voor proeven
in verband met slachtkuikenvoeding, aangezien dc echte slachtrassen zeer wel mogelijk
anders reageren dan de hier gebruikte kruising, ref.).

Bij de uitkomsten van dc proeven bleek dat een verhouding tussen zetmeelwaarde
en ruw eiwit van 3.8 in de gebruikte voedermengscls bij de bovengenoemde kruising
de beste resultaten gaf, terwijl in de leeftijd van 6 tot 10 weken ccn verhouding
van 3.9 beter uitkomsten gaf dan -1.4.

Een evenredig verhogen van encrgicwaarde cn eiwitgehalte gaf eveneens een betere
groei.

Bij voeder met hogere encrgicwaarde (niais- of vcttoevoeging) werd het gewenste
gewicht in kortere tijd verkregen (drie dagen).

Tussen mais en vct als bronnen van hogere energie werden geen duidelijke ver-
schillen gevonden.

Verhoging van encrgicwaarde kan dus (afhankelijk van dc prijzen van mais, milo
en vct) winstgevend zijn.

Bij ccn onderzoek naar het effect van het persen van meelmengsels tot kunstkorrels
op dc opfok- cn Icgrcsultaten, viel bij sektic van cen aantal gestorven dieren op,
dat de kunstkorrclgrocp een geringere spiermaagontwikkcling vertoonde in verge-
lijking tot dc andere groepen (volledig meelmengsel en meelmengsel gecombineerd
uict kuikenzaad).

Later werden in ccn speciaal hiervoor opgezette proef, deze verschillen bevestigd.
De uitkomsten verschilden zeer significant (P<0.001).

Bij een onderzoek naar het gedrag van Vitamine A bij verschillende wijze van
toediening, werd gevonden, dat verstrekken van Vitamine A-acetaat in olie, gemengd

door het voer een geringere opslag van Vitamine A geeft in de lever, dan wanneer
de Vitamine A-olie oplossing rechtstreeks in de bek werd gedruppeld (het zou
misschien aanbeveling verdienen dc proeven te herhalen met droog stabiel Vitamine
A preparaat, om het verlies van Vitamine A activiteit in dc voedcrmcngsels uit te
schakelen, ref.).

Wat betreft de toediening van verschillende s(X)rtcn grit is bij proeven in verband
hiermede genomen gebleken, dat aan Noordzeeschelpcngrit sterk dc voorkeur werd
ge,geven boven oesterschelpengrit, terwijl van kalkstecngrit, (grit dat uit kleine
stukjes kalksteen bestond) praktisch niets werd gebruikt.

Dc cheniische samenstelling van de verschillende gritsoortcn was nagenoeg .gelijk.
Twee grote proeven over het gedeeltelijk vervangen van geslibd krijt door fosforzure
voederkalk in kuiken- cn pluimvccmineralen, hebben, naar het zich tot dusverre
laat aanzien geen verschillen van praktisch belang opgeleverd.

Het lijkt er op, dat bij dc voedering onder Nederlandse praktijkomstandi.ghcden, wat
de voorziening met het mineraal fosfor betreft, zonder bezwaar, tot op zekere hoogte,
kan worden afgeweken van het percentage dat volgens de Amerikaanse „Nutriënt
Requirements" als norm wordt aangegeven.

Bij proeven ter bepaling van de juiste verteringscoëfficientcn van vet, die vo!,gcns
de literatuuropgaven vaak te hoog lagen, als gevolg van een foutieve bepaling van
het vet in de facces (tot ;10 % toe) kan uit een oppervlakki,ge bewerking van de
gegevens worden geconcludeerd dat vet voor ongeveer 8-1 % wordt verteerd.

In het kader van dit onderzoek werden proeven genomen, om nadere gegevens te
verkrij,gcn over de invloed van het licht op het verloop van de leg.
Hierbij werd o.a. ccn kunstmati,ge dag van 26 uur ingesteld (14 uur licht en 12 uur
donker).

De zeer vele gegevens, verkregen bij deze proeven moeten nog nader worden
uitgewerkt. Als voorlopig resultaat werd echter niede.gedeeld, dat dc hennen uit
de normale da.glichtgroi\'p over het gehele jaar genomen, cen aamncrkclijk hogere
produktie vertoonden, in vergelijking tot de kunstlichtgroepen.

De verlenging van dc dag tot 26 uur gaf een duidelijke vergroting van de serielen.ijte
te zien (scriclengte is het aantal dagen, waarop zonder onderbreking ecn ei wordt
.gelegd, ref.).

De grotere lengte der series resulteerdi- niet in een hogere .gemiddelde produktie
per hen, omdat de tijd tussen de opeenvolgende series langer was en eveneens het
aantal uren tussen de eieren van één serie.

In het br<M(lseizocn 1956- 1957 werd eveneens een onderzoek ingesteld naar de
waarde van een Duits preparaat (Ger-Scx) voor behandeling van bebroede eieren
ter beïnvloeding van h<\'t .geslacht van de kuikens, die daaruit .geboren worden.
De behandeling berust op hel principe , dat stoffen in het ei kunnen worden ojjge-
noincn, door het bebroede ei te dompelen in ccn vloeistof van lagere temperatuur
dan het betreffende ei.

De proeven werden genomen met broedeieren van Noordhollandsc Blauwen, waaruil
scheikuikcns geboren worden. De uitkomsten van deze proeven bevestigden dc Duitse
bevindin.gcn. Bijna alle kuikens werden naar bet beeld van dc cloaca als hen ge-
classificeerd. Van de kuikens die volgens de donsklcur haantjes zouden moeten zijn,
werden nu bijna alle kuikens als hennetjes onderkend. Bij onderzoek van een
aantal na dc geboorte gestorven kuikens, werd bij de kuikens die volgens dc dons-
kleur hennetjes waren, in de meeste gevallen twee, in plaats van één oviduet gevonden.
Dc haantjes vertoonden afwijkingen in dc testikels en links in het abdomen bevond
zich ecn oviduct-achtig lichaam. Op geslachtsrijpe leeftijd hadden alle onderzochte
vrouwelijke dieren twee vrij .goed ontwikkelde oviducten en cen normaal ovarium.
Van geen enkele hen in deze proef werd ooit één ei geraapt. Vermoedelijk werden
de dooiers na de ovulatie geresorbeerd. Op .geslachtsrijpe leeftijd werd bij de hanen
geen eileider meer gevonden. Dc testikels vertoonden echter afwijkingen. De opfok-

resultaten van de betrokken kuikens waren erg slecht. In de eerste week trad grote
sterfte op als gevolg van enteritis en cloacaverstopping. Tijdens de verdere opfok-
periode zijn alle dieren (op één na) gestorven of afgemaakt. Het spreekt vanzelf
dat het preparaat geen toepassing vindt in de praktijk.

Ziekten: Over het algemeen kwamen ziekten in geringere mate voor, in vergelijking
tot voorafgaande jaren. De meeste onderkende ziektegevallen waren het gevolg van
salpingitis en peritonitis. In mindere mate kwamen ziekten van het maagdarmkanaal
en het leucose complex voor. Daarnaast werden specifieke orgaanafwijkingen gecon-
stateerd, zoals nephritis, hersenafwijkingen en in- en uitwendige bloedin.gen. Bij
kuikens in de eerste levensweken overheersten ziekten als gevolg van ontstekingen
van de dcxiierrest, peritonitis cn enteritis. Tevens werd hinder ondervonden van
verenpikken en kannibalisme.

Broederij: Bij proeven, om na tc gaan, welke invloed het keren der broedeicren heeft
op het uitkomstpereentage, is gebleken dat 24 maal keren der eieren (liggend, zodat
ze draaien om hun lengteas) ca. 8 % gunstiger resultaten gaf in vergelijking tot
3 nuud keren per etmaal.

Het „zweten" der eieren, dat in de meeste broedmachines dikwijls kort na inleg der
eieren optreedt, heeft een nad(4ige invloed van ca. 2 % op hct uitkomstpercentage.
Wat betreft een schaalkwaliteit bij kippe- en eende-eieren werden proeven genomen
om het effect na tc gaan van extra toevoegingen van numgaan, resp. magnesium
of Vitamine D aan normaal bedrijfsvoer. Toevoeging van elk dezer stoffen afzonder-
lijk duidt niet in dc richting van een verbetering, maar bij een combinatie van
bovengenoemde stoffen werden resultaten verkregen, die er op wijzen, dat hiermee
misschien iets valt tc bereiken.

Op laboratoriumschaal werd aangetoond dat het mogelijk is dc schaal van eieren te
versterken met behulp van een kunsthars zonder dat het uiterlijk aanzien der eieren
noemenswaard beïnvloed wordt, terwijl naar het zich laat aanzien geen afbreuk
wcudt gedaan aan de snuiak of houdbaarheid bij bewaring der eieren.

Door de ll/indelmij. I\'rouw en C,o. uitgegeven versing von liet door hnnr georgani-
seerde symposium te Amsterdam d.d. 19 juli l\'.).57.

Ilet 25 jarig bestaan van de firma Trouw & O), diende volgens de heer A. Trouw
gevieril te worden door hct houden van een wetensc happelijke dag. De concretisering
van ilezc loffelijke, zo zeer verantwoorde idee werd opgedragen aan een conunissie
onder voorzitterschap van Prof. Dr. B. (1. Jansen.

In het algemeen kan men zeggen, dat o]) dit symposium het vraagstuk van de waarde
van de diverse eiwitten als voedingsbron voor de mens en verschillende diersoorten
aan de orde werd gesteld. Men verkrijgt, niet b(4iulp vnn dit verslag, een aardig
overzicht van de wijzen, die tegenwoordig in gebniik zijn, deze waarde in formulering
of getal vast te leggen. Een beoord(4ing van de merite van deze wijzen is blijkbaar
aan de lezer van het verslag overg(4aten.
Het verslag geeft een viertal voordrachten weer:

1.) „Balance and imbalance of amino acids both in regard to human and animal
nutrition",

door Prof. Dr. ]. B. Allison (Rutgers University, New Brunswick).
.Aan de hand van eigen onderzoek wordt op beknopte, heldere wijze het huidige
inzicht in de eiwitstofwisseling, uit een oogpunt van voedingsleer medegedeeld.
Met de stikstofbalans als maat, komt een duidelijk verschil in biologische waarde
voor mens, hond en rat van diverse eiwitbronnen naar voren. Daar het een der
duurste voederbestanddelen betreft, is het belang van deze materie voor dierenhouder
en voederfabrikant evident.

Uit diergeneeskundig oogpunt belangrijk is, naast de bespreking van dc eiwitfractics

in het bloed in verband met voeding, hongeroedeem en kanker, ook het onderzoek
betreffende het ontgiftend vermogen van de lever. Dit entgiftend vermogen van de
lever bij honden is wat betreft 2-amino-fluoreen, afhankelijk van, naast panthothenaat
en riboflavine, de hoeveelheid caseïne in hct rantsoen.

Ten opzicht van, wat Prof. Allison „nutritionally malignant" tumoren noemt, tumo-
ren, die door hun groei het lichaam van voor de laatste bestemde eiwitten beroven,
komt een voor het lichaam gunstig effect naar voren van toevoeging van methionine
bij caseïne in het dieet. Ditzelfde, voor normaal weefsel gunstige, effect treedt ook
op in verband met het aanslaan van transplantaten bij dc rat. Voegt men naast
methionine ook alanine toe, dan is dit effect minder groot.

Methionine plus guanidoazijnzuur bleek hct meeste effect te resortcren. In dit verband
is ook van belang de waarneming, dat bij dc hond dc opname van, met S-*\'\'» gemerkt,
methionine groter is, naarmate het albuminegehalte van het bloccl lager is.
Dat niet alleen absolute hoeveelheden der diverse aminozuren in het eiwitpatroon
van belang zijn, maar ook hun relatieve hoeveelheden, hun onderlinge verhouding,
blijkt ook aardig uit de waarneming, dat, bij de rat, zowel met de stikstof- als met
de zwavelbalans als maat, extra toevoeging van glycine bij caseïne in hct dieet, de
inbouw in lichaamseiwitten van toegevoegd methionine tegengaat. Dit bij de be-
schouwing van het gezonde leven telkens weer opvallende, evenwicht moet ook
bestaan in de verhouding van eiwitgehalte en calorische waarde en de vitaminen- en
mineralensamenstclling van het rantsoen.

In zijn algemeenheid mogen wij opmerken, dat het van belang is, dat de welwillende
lezer van een verslag een indruk heeft van de mate van waarschijnlijkheid dat
bepaalde conclusies en getallen juist zijn. Moet ik bijvoorbeeld uit een stikstofbalans-
index van 1,14, mits dit geen drukfout betreft, wat mij o.a. door de aard van het
getal en de keurige verzorging van hct verslag onwaarschijnlijk voorkomt, voor
ei-wit bij de volwassen hond (tabel 2, pag. 13), dc conclusie trekken, dat de
afwijking zeker plus of min 0,14 bedraagt? Zo ja, wat is dan de wetenschappelijke
interpretatie van hct tweede cijfer achter de konuna, het eerste daargelaten?

door Dr. T. II. J. Huisman ((honingen).
Achtereenvolgens worden, aan de hand van literatuurgegevens en eigen onderzoek,
besproken:

enige aspecten van dc aminozuren.stojwisscling bij volwassenen, kinderen en zuige-
lingen,

proeven waarbij de zware ciwitbelasting wordt toegepast door middel van synthetische
aminozuren en ciwithydrolsaten,

en twee erfelijk bepaalde afwijkingen in dc aminozurenstofwisscling bij de mens.
Dc concentratie van dc verschillende aminozuren in lichaamsvloeistoffen is chroma-
tografiseh met voldoende nauwkeurigheid tc bepalen. Een kwalitatieve bepaling met
behulp van <le papierchromatografie is op ieder normaal laboratorium uitvoerbaar.
Dc terugresorptie van de meeste aminozuren door de niertubuli is, uitgezonderd de
eerste levensdagen, bij dc mens uitstekend.

Om eenzelfde stijging in lichaamsgewicht van zuigelingen op moedermelk en koemelk
te verkrijgen, is het noodzakelijk, wanneer gelijke hoeveelheden van de beide eiwitten
per kilogram per dag worden gegeven, bij koemelk .50 % extra van ieder aminozuur
te verstrekken.

De hoeveelheid van de diverse aminozuren per gram eiwit is ongeveer gelijk, als
ook de met de faeccs uitgescheiden hoeveelheid. De kleinere uitscheiding bij mwder-
mclkverstrckking met de urine zou te gering zijn om het verschijnsel te verklaren.
Uit dc discussie blijkt, dat misschien vetzuren hier cen rol spelen.
Het geven van twaalf tot dertien maal zoveel eiwit als normaal bleek bij een kind
van acht jaar slechts cen verracerdcring van de uitscheiding met de urine ten
gevolge te hebben van twee tot drie maal. Voor de individuele aminozuren bestaan
hier echter verschillen.

Hartnup disease en Phenylketonurie worden besproken. De kennis van deze ziekten
680

is door hft inzicht in dc aminozurenstofwissehng zcer vermeerderd. Patiënten, lijdende
aan phenylketonuric kunnen phenylalanine niet oxyderen tot tyrosine (ook uit ge-
netisch oogpunt interessant!).

Dc therapie bestaat tot dusver uit het weglaten van phenylalanine uit het dieet.

3). „Available lysine in protein concentrates",
door Prof. Dr. K. ]. Carpenter (Cambridge).

Ilct vraagstuk van dc eiwitkwaliteit in het algemeen en dc mcthcKlen, die er op
gericht zijn ,deze kwaliteit tc meten, worden besproken aan dc hand van groei-
proeven met kuikens. Wanneer men dc groeisnelheid (gewichtsvermecrdering per
tijdseenheid) neemt als maat voor de kwaliteit van diverse ciwitsoorten, dan zou men
geen verschil krijgen als men maar voldoende eiwit geeft. Pas als men bepaalt, met
hoeveel procent van het eiwit men in het voer kan volstaan, komen dc verschillen
naar voren.

De kwaliteit van diverse ciwitsoorten, zowel plantaardige als dierlijke, wordt, met
de groeisnelheid als maat, gemeten, door, wat kuikens betreft, cen basisrantsoen van
o.a. granen aan tc vullen met dc diverse te vergelijken eiwitten. In het basis-
rantsoen zit 8 % ruw eiwit en men voegt hieraan toe cen hoeveelheid van het te
bepalen eiwitprodukt, overeenkomende met 3 % ruw eiwit. De groeisnelheid, ver-
kregen met caseïne als supplement wordt op 100 gesteld. Door hiermede andere
eiwitten te vergelijken, komt men tot „gross protein values". Liever zouden wij in
dit verband spreken van „supplementary value", zoals spreker ook cen keer doet.
Spraakverwarring is er in dit verband al genoeg. Men bepaalt immers op deze wijze
niet dc kwaliteit van het eiwit voor cen bepaalde diersoort als zodanig, maar de aan-
vullende waarde ten opzichte van cen ander (hier voornamelijk granen-) eiwit,
waarbij het ruw eiwit in het te testen produkt maar cen fractie uitmaakt (hier
37i/.> %) van het ruw eiwit dat in het basisrantsoen aanwezig is.
De enige beperkende aminozuren in cen granenrantsoen zouden lysine cn methionine
zijn (voor dc aetiologie van blauwe kammcn-zickte van belang?). „Gro.ss protein
value" is dus eigenlijk een maat voor dc hoeveelheid van deze aminozuren, in het
te testen produkt aanwezig. Wanneer men dc hoeveelheid lysine bepaalt in een
eiwit na dc gebruikelijke hydrolyse met zuur krijgt men een grotere waarde dan
overeenkomt met de hoeveelheid die cen dier uit datzelfde eiwit kan halen.
Een chemische bepaling van dc hoeveelheid lysine met dinitrofluorobenzeen zou
leiden tot een waarde die wcl overeenkomt met dc voor het dier beschikbare hoi-
veelhcid. Proeven wezen inderdaad uit, dat er een grotere correlatie is tussen „gross
protein value" en de met behulp van dinitrofluorbenzeen bepaalde hoeveelheid lysine
dan dc met de oude methode bepaalde hoeveelheid.

Ook zou dc met behulp van dinitrofluorbenzeen bepaalde hoeveelheid lysine een
nutat zijn voor, wat haringmcel betreft in kuikenprocven, de toestand van andere
essentiële aminozuren, in verband met diverse bewerkingen.

4). „New methods of amino acid analyses",
door Dr. R. Nunnikhoven (Amsterdam).

Dc chroinatografischc (rcsp. paper-, partition- en irtm exchange-) methoden voor
de bepaling van de hoeveelheden dcr diverse ann\'nozuren in een «iwit worden be-
sproken.

Daar het zonder zin is in het kort hier iets van weer te geven,zij men verwezen
naar dit door de Handelmij. Trouw & CIo. uitgegeven verslag of naar Voeding,
19dc jaargang, no. 3, pag. 119—18G.

Ik moge volstaan met te vermelden, dat één persoon met behulp van dc laatste
methode in 5 dagen (voorbereidingen en berekeningen achteraf uitgezonderd) cen
eiwit op zijn aminozurenpatroon kan onderzoeken met een nauwkeurigheid van 3 %.
Voor deze bepalingen in triplo is slechts ongeveer 1.5 mg van het eiwit nodig.
Het verslag wordt besloten met een weergave van dc discussie.

Op 4, 5 en 6 september 1957 werden in Wageningen in het kader van een eursus
verschillende voordrachten gehouden over dc toepassing van de atooinkernenergie
in de landbouw die in het bovengenoemde bijzondere nununer van het Landbouwkun-
dig Tijdschrift gebundeld werden.
Dc volgende inleidingen werden gepubliceerd:

Wageningen: Algemene inleiding.
T. J. Barendregt, Institutt for Atomenergi, Kjeller, Norway: De atoomkern.
J. J. Went: Kernreactoren in de landbouw.
J. Kooi, Reactor Centrum Nederland:

.Apparatuur voor het meten van radioactieve straling.
G. H. Bolt, Lab. voor Landbouwscheikunde van dc Landbouwhogeschool, Wageningen;
De bepaling van het vochtgehalte en het voluniengewieht van de bodem met
behulp van neutronen en y-stralen.
M. J. L. Dols, Raadadviseur in Algemene Dienst van het Ministerie van Landbouw,

Visserij en Voedselvoorziening te \'s-Gravenhage.
D. .A. A. Mossel, Centraal Instituut voor Voedingsonderzoek T..N.O. te Utrecht;

Het conserveren van voedingsmiddelen met behulp van ioniserende straling.
C. Broertjes, Proefstation voor de Boomkwekerij te Boskoop:

Het verkrijgen van mutaties door ioniserende stralen.
J. M. Wybenga, Lab. voor Bemestingsonderzoek, Wagenin,gen;
.Autoradio,grafic.

lonenopname en -transport.
B. Kok, Werkgroep Zonneënergie T.N.O., Laboratorium voor Plantenfysiologisch
Onderzoek der Landbouwho.gcschool, Wa,gcnin,gen; Enige voorbeelden van het
gebruik van tracers in het fotosynthese-onderzoek.
P. C. van Erkclens, Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek TNO, Lotrecht;

Toepassin.gen van tracers bij het tlierfysiologisch onderzoek.
G. W. .Ankersmit, Laboratorium voor Entomologie van de Landbouwhogeschool te
Wa,genin,gen; Het merken van insekten met radioactieve isotopen en enkele
toepassingsmogelijkheden,
K, van Asperen, Laboratorium voor Insekticidenonflerzoek Utrecht:

De toepassing van radioisotopen in de insektenfysiologie en het insckticidenonder-
zoek,

A. C. Schuffelen, Lab. voor Landbouwscheikunde van de Landbouwho,geschool,
W.igeningcn: Enkele aantekeningen over een studiereis naar de Verenigde Staten
van Amerika over de toepassing van atoomkernenergie in de landbouw.
Voor een ieder die zich wil oriënteren omtrent de toeijassingsmogelijkheden van
atoomenergie bevat deze bundel een schat van gegevens.

in verband met dc belangrijke export van broedeieren en 1-dagskuikens cn in ver-
band rnet het feit, dat helaas nog ieder jaar enkele .S. pullorum-gevallen voor
blijken tc komen, is besloten ook dit jaar het pullorum-onderzoek weer voor alle
fok- cn vermeerdcringsbedrijvcn verplicht te stellen. Dit ,gcldt echter alleen voor de
jonge dieren, welke na 1 november 1957 zijn geboren („broed 1959").
Bovendien wordt speciaal de aandacht gevestigd op het voorschrift, dat voor het
onderzoek een doelmatig ingericht schommelkastje, met behoorlijke verlichte en
verwarmde glasplaat dient te worden .gebruikt, dat de glasplaat regelmatig behoort
tc worden .geschommeld en dat men vooral niet te kleine druppels bloed en antigeen
moet nemen!

1. Fok- en verniecrdcriiigsbi drijven: onderzoek van alle jonge dieren — hanen en
hennen — geboren na 1 november lOf)? („broed 1958"). De oudere dieren,
welke vorig jaar reeds zijn onderzocht, vallen hier dus niet onder. Wel dienen
eventueel op het bedrijf aanwezige kalkoenen, pauwen en hoenders van kriel- of
sporttassen mede te worden onderzocht.

2. Voor de dieren van broed 1958 gelden de vol.gende termijnen, waarbimien deze
onderzocht moeten zijn:

3. Ten tijde van het onderzoek dienen de hennen een eiproduktie van tenminste
51) % tc hebben: dc hanen behoren geslachtrijp en tenminste 4 maanden oud
tc zijn (Bij niet le.ggcnde hennen kunnen eventuele reacties verzwakt zijn, zodat
zi.i over het hoofd worden .gezien en het onderzoek geen waarde meer heeft).

Op bedrijven, waar meerdere koppels hennen aanwezig zijn van uiteenlopende
geboorte-data, is het aan te raden deze koppels afzonderlijk te onderzoeken. Men
wachte dus niet tot dc laatste koppel voldoende in produktie is, omdat dc leg
der eerstgeboren dieren dan vaak alweer is teru.ggelopcn tot beneden de 50 %.

4. De juiste datum, plaats en tijd van het onderzoek dient tenminste 4 dagen van
te voren te worden opgegeven aan de Gezondheidsdienst voor Pluimvee, Amers-
foortsestraat 49 te Soesterberg, tel. 03103-617, welke met het toezicht op het
onderzoek is bilast. Hoewel met praktijk-omstanilighedcn rekenin.g wordt ge-
houden, kan een onderzoek worden afgekeurd, wanneer men zich hier niet aan
houdt.

5. De pluimveehouder behoort voor voldoende hulp te zorgen en de nodige mede-
werking te verlenen, opdat het onderzoek vlot kan verlopen.

6. Het onderzoek dient door de dierenarts tc worden uitgevoerd vol.gens de snelle
bloeddrupp( la.gglutinatie nu-t behulp van een snij-pcn (vaccinostyle) en een
doelmatig ingericht schominelkastje met een verlichte cn verwarmde glasplaat.

7. Er iua,g uitsluitend door de Veeartsenijkundi.ge Dienst goedgekeurd antigeen
worden gebruikt. Dit dient trivalent antigeen te zijn, bestaande uit standaard-,
variant- cn rough-stam.

De nummers en de herkomst van di\' goedgekeurde partijen pullorum-anti.geen
worden door de Veeartsenijkundi.ge Dienst in het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde bekend gemaakt.

8. Men dient slechts kleine hoevei41ieden nntigeen te best(4Ien, deze koel en donker
te bewaren en niel over te schenken in iiiidere flesjes. Eenmaal .geopende flesjes
moeten zo snel mogelijk worden g(4)ruikt, zonder dat dc inhoud wordt veront-
reinigd.

9. De antigcendruppel behoort minstens 2x zo groot te zijn als de hoeveelheid
bloed. Men neme vooral niet te kleine hoeveelheden, aan.gczien eventuele reacties
daarbij niet duidelijk .genoeg tot uiting kunnen komen!

10. De glasplaat moet met korte tussenpozen heen en weer worden geschommeld op-
dat reacties vlot kunnen optreden, terwijl fel zonlicht op dc plaat moet worden
vermeden.

11. De uitslag van het onderzoek dient op di- hiervoor door de Gezondheidsdienst
voor Pluimvee ter beschikking .gestelde formulieren te worden in.gevuld en
onmiddellijk verzonden. Later dan een maand na het onderzoek ontvangen uit-
sla.gen kunnen niet meer worden erkend. Van alle reagerende dieren behoren
dc nummers van de uitslag te worden vermeld, terwijl zij voorts duidelijk dienen
tc worden gemerkt door hct afknippen van de nekveren.

Met eventuele verdere maatregelen dient tc worden gewacht tot hiervoor nader
bericht is ontvangen van dc Gezondheidsdienst voor Pluimvee.

12. In afwijking met vorige jaren bevindt zich op de achterzijde van het tormulier
een verklaring, welke door de pluimveehouder (oj diens plaatsvervanger) dient
te worden getekend. Dit laatste is voor de dierenarts van belang, aangezien:

a. de pluimveehouder daarmee bevestigt, dat de eiproduktie ten tijde van het
onderzoek voldoende is geweest,

b. aan de dierenarts de benodigde nieuwe formulieren voor eventueel nog op
hct bedrijf tc onderzoeken later geboren dieren kunnen worden gezonden.

1.3. Dubieus en/of positief reagerende dieren dienen levend tc worden opgezonden
aan dc Gezondheidsdienst voor Pluimvee (per spoor naar: Station Restante
Soestduinen) voor verder onderzoek.

■Mlcen indien hct er mecr dan vijf zijn moeten deze afzonderlijk op het bedrijf
worden vastgehouden en dient zo spoedig mogelijk contact opgenomen te
worden met de Gezondheidsdienst voor Pluimvee, opdat een verdere controle
plaats kan vinden.

14. In verband met de Wet op de Uitoefening der Diergeneeskunde mogen voor het
verlebten van pullorum-onderzoek door assistenten behalve dierenartsen uitslui-
tend studenten worden gebruikt, welke het eerste gedeelte van het doctoraal
examen in de diergeneeskunde met goed gevolg hebben afgelegd en tijdens hct
verrichten van het onderzoek in het bezit zijn van ccn verklaring van de
directeur van de Veeartsenijkundige Dienst als genoemd in het besluit van
23 augustus 1957 nr. 26, houdende toelating van anderen dan dierenartsen tot
de uitoefening van de diergeneeskunst in beperkte omvang (zie Tijdschrift voor
Diergeneeskunde 82, 1957, p. 689).

Voor assistentie wende men zich tot het waamemingsbureau van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde, Rubcnslaan 123, Utrecht; vroegtijdige aanvrage
van assistentie is dringend gewenst.

15. Indien het onderzoek niet volgens deze voorschriften is verricht, kan hct niet
worden erkend.

De tarieven voor het onderzoek aan dit Proefstation zijn met ingang van 15 juli 1958
gewijzigd.

Overdrukken en uittreksels van dc nieuwe tarieven zijn aan het Rijkslandbouwprocf-
station tc Maastricht gratis verkrijgbaar.

Op initiatief van de N.V. Oliefabrickcn Calvc Delft is op 12 september 1957 een
studiedag belegd waar dc Engelse deskundige W. Garr cen voordracht hield over
dc Britse varkenshouderij.

Ofschoon de bedrijven in Engeland vaak dc voorkeur geven aan kruisingen, bleek
bij proeven dat bij de zuivere rassen de slachtkwaliteit beter was. In het algemeen
wordt de natvoedermethodc toegepast, hoewel de droogvoedermethode grotere groei-
snelheid geeft. Bijzondere aandacht wijdde de spreker aan de voeding van de zeug,
waarbij ernaar moet worden gestreefd op hct einde van de zoogtijd cen zodanige
conditie tc bereiken, dat de zeug weer spoedig berig wordt en opneemt. Ook op hel
aantal vrijkomende eitjes is de voedingstocstand van invloed. Wanneer de drachtige
zeug goed gevoerd wordt, zal hct geboortegewicht ook van grotere worjjen groter
zijn, waardoor de sterfte der jonge biggen aanmerkelijk wordt verminderd.

Het Proefbedrijf Delfland is gelegen aan „\'t Haantje" onder Rijswijk, in de perma-
nente groenstrook die tussen Delft en Rijswijk geprojecteerd is. Het bedrijf omvat

moderne stallen voor runderen en varkens terwijl in de bedoeling ligt o.a. ten be-
hoeve van pluimvee dit complex nog uit tc breiden.

Bij de opening op 4 oktober 1.1. waren afgevaardigden van provinciaal bestuur en
gemeentebesturen van Delft en Rijswijk, van de Centrale Overheid, uit de kringen
van de veevoederindustrie, de agrarische wereld, enz. Ook het Hoofdbestuur van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde was vertegenwoordigd. Bij gele.genheid van
dczc opening is door Ir. M. O. Wagenaar Hummclinck een rede uitgesproken waarin
dc taak van proefbedrijven besproken werd.

Op deze conferentie werd het woord gevoerd door Prof. Dr. C. Romijn en Prof. Dr.
W. K. Hirschfeld.

Dc resultaten van de experimenten waarover Prof. Romijn rapporteerde en die
betrekking hadden op het mesten van kuikens vatte hij als volgt samen:

1. Toevoeging van vetten tot een bedrag van 5 % in een „all mash"-voeder, dat
22 tot 23 % eiwit bevat, doet de voedcropnamc verminderen en daarmee ook
de groei.

2. De gewichtstoename per kilogram opgenomen voeder ondergaat geen wijziging.
Dc voederconversie over een periode van 20 dagen bedroeg 2,78 tot 3,02.

3. De eiwitvorming wordt door toevoeging van vetten — zonder verhoging van
eiwitten in het voeder — in ongunstige zin beïnvloed. Onder deze condities
bedraagt de ciwitvorming 57 tot 58 % van dc toename van de droge stof. Bij dc
controledieren was dit 68/2 %■

4. Per kilogram opgenomen voeder wordt in het geval van extra vcttoediening cen
kleinere waarde voor dc vlcesvorming geconstateerd.

5. Toediening van vetten aan het voeder doet dc stikstofuitschciding afnemen, doch
dc stikstofopname ondergaat ccn grote verandering ten opzichte van dc controle-
dieren. Dc uitscheiding van urinc-stikstof ondergaat geen verandering bij extra
vcttoediening. De ciwitverbranding wordt dus blijkbaar niet beïnvloed, wel dc
eiwitvertering en dc resorptie. Het toegediende vct wordt goed verteerd, namelijk
tot cen percentage van 88 tot 90%. Het grootste deel van dc energie, die men
bij slachtkuikens toevoert in het „all mash"-voeder wordt gebruikt voor de
vorming van eiwit; cen fractie voor de vorming van vet, in het bijzonder bij die
dieren, die cen extra kwantum vct in hun voedsel kregen toegediend".

Prof. Hirschfeld behandelde dc huisvestingsproblemen in het pluimveebedrijf.
De voornaamste vijanden van cen rcndabeli- pluimveehouderij zijn vocht cn lage
temperatuur. Ventilatie dient dus gepaard tc gaan met voldoende isolatie tegen te
sterke afkoeling dcr hokken. Koude hokken doen het vocdcrgebruik sterk toenemen.
Isolatie van de hokken, eventueel met dubbel glas cn daarnaast mechanische ventilatie
zijn in overweging tc nemen. Dc noodzaak van experimenteren op huisvestingsgcbied
werd bepleit.

Op Woensdag 1 juni werd in het Gebouw voor Kunsen cn Wetenschappen tc Utrecht
ccn landelijke sclectcursdag gehouden.

Deze dag, die was georganiseerd door dc Landelijke Organisatie van Pluimvce-
sclcctcurs in samenwerking met dc Rijksvoorlichtingsdienst voor de Pluiiiivectcelt en
de Maatschappij voor Diergeneeskunde, stond in het teken van dc samenwerking
tussen dierenarts en sclcctcur.

De heer Pak, secretaris van dc L.O.S. sprak cen woord van welkom, waarna dc
bijeenkomst werd geopend door Ir. Rijssenbcck, directeur van het Veeteelt- en
Zuivclwezen.

In zijn openingswoord wees Ir. Rijssenbcck cr op, dat dc export van de pluimvee-
produkten langzamerhand even groot wordt als die van de zuivclprodukten.

\\\'erder wees hij nog op de moeihjke situatie, waarin de pluimveewereld verkeert,
omdat overal pluimveeteelt mogelijk is.

Door goede kwaliteit en scherp concurrerende prijzen moet Nederland zijn positie
trachten te behouden.

•Ms eerste inleider sprak Ir. Gecssink over „Het contact tussen Rijksvoorlichtingsdienst
voor de Pluimveeteelt cn de selecteur.

X\'oordat hij aan zijn eigenlijke onderwerp begon gaf de heer Gecssink ecn overzicht
van dc opleiding van de selecteur en van dc cxanienresulaten. Daarna behandelde
Ir. Gecssink het bestaande contact tussen voorlichtingsdienst cn pluimveehouders en
concludeerde, dat het nuttig zou zijn, wanneer regionaal één of tweemaal per jaar
cen contactdag zou worden gehouden.

15ij de discussie kwam naar voren dc noodzaak van een goede opleiding tot selecteur.
In de niiddagver.gadering sprak dc Heer M. Visser, Woudenberg over „Het contact
tus.sen veterinair en selecteur.

Het betoog van de Heer Visser, had als leuze: „Een dierenarts selecteert niet en
een .selecteur speelt niet voor dierenarts".

De ideale toestand zou vol.gens spreker zijn, wanneer de selecteur uit de zieke
koppel twee dieren bij de dierenarts brengt zodat deze de diagnose kan stellen.
De dierenarts kan dan ook dc geneesmiddelen verstrekken.

De taak van de selecteur is, aldus dc Heer Visser, de schakel te vormen tussen
de pluimveehouder en dc dierenarts.

Ook verschillende dierenartsen namen het tijdens deze discu.ssie voor de selecteur op.
X\'ervolgens sprak de Heer Vaags, Aalten over „De taak \\aii de selecteur op het
boerenbedrijf, waarin vooral de gevaren naar voren kwamen van het zelf enten door
de eigenaar van de kippen tegen pokken cn difterie.

Het slotwoord van de vergadering werd .gesproken door de voorzitter van de L.O.S.,
die de hoop uitsprak, dat mede door deze selecteursdag ecn steeds betere verstand-
houding zou groeien tussen dierenarts, rijksvoorlichtingsdienst en selecteur. Het
streven van de L.O.S. deze samenwerking zoveel mogelijk te bevorderen en ile
beruchte „kippendokter" uit te bannen, hetgeen de Nederlandse pluimveehouderij
ten goede zou komen.

X\'olgens Dr. Eek hard H. Hess produceert een walvis melk met een vetgehalte
van \'Ki.6%. De jon,gen zouden in <le zoo.ntijd 101)0 kg. per maand aankomen. De melk
wordt door spierwerking in de bek van het jun,ge dier gcsi)oten.

N. R. E 1 1 i s van IJeltsville deelt naar aanleiding van een vraa.i? ol het geluid van
straalvliegtuigen de produktie van landbouwhuisdieren niet ongunstig beïnvloedt mede,
dat noch bij varkens noch bij pluimvee nadelige gevol,gen werden op.gcnierkt.

Over vroegrijpheid wordt nog niet zo lang in dc veeteelt gesproken. Hierbij moet
bedacht worden dat vroegrijpheid veelal weinig met het einde der .groei te maken
heeft. Bij rund en schaap heeft het in hoofdzaak betrekking op het op jeugdige leef-
tijd geschikt zijn voor dc fokkerij, bij bet paard op vroegtijdige arbcidsgeschikthcid,
bij de kip op vroegtijdige legrijpheid en bij het varken op slachtrijphcid op jeugdige
leeftijd.

Bureau; Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Giro SllfiOfi ten name van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

In november IQ.")? heeft Dr. Folmcr tc .Amsterdam de bul van hct doctoraat honoris
causa, geschonken, die in 1921 bij het eeuwfeest van het veeartsenijkuiulig onderwijs
in Nederland, aan Dr. J. Mazure is verleend. Deze bul was van veel belang voor de
diergeneeskundige afdeling, daar getracht wordt van dc diploma\'s, welke nederiandse
dierenartsen hebben kunnen verwerven, elk minstens één exemplaar te krijgen.
Het nuiseum bezit reeds overgangsdiploma\'s en diploma\'s veearts uit de 19e eeuw
en ccn bul doctoraal examen veeartsenijkunde 1938. Nu heeft Dr. Ubbcls in Juli
1.1., naast een twintigtal instrumenten en vele foto\'s uit zijn studententijd, zijn
doctoraat\'s diploma uit Giessen afgestaan, dus een zeer welkome aanwinst. Ook
schonk hij een door hemzelf vervaardigde ets van dc beestenmarkt te Leiden.
Hiermee is cen geheel nieuwe tak van v(K)rwcrpen voor onze afdeling bcgoimen!
Een hartcdijk dankwoord voor de schenkers is hier zeer zeker op zijn plaats.
Eventuele voorwerpen en docmnenten, die nuiseuuiwaarde hebben, worden nog
altijd gaarne ingewacht bij de diergeneeskundige afdeling van het Lfniversiteits-
museurn, Biltstraat 172, Utrecht of bij het Bureau van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde.

Het Hoofdbestimr heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeiii i\'skundc:

B. J. Hcrm.sen, Vicrakkersestraatweg 6, Warnsvcld.
G. G. J. Peeters, Dorpsstraat lO."), Maasbrec.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor hct lidmaatschap voor:
Mevr. D. Grooteiihuis-Wolting, Julianalaan 2, Utrecht.
L. V. d. Heide, Joh. Verhulststraat 91, Amsterdam.
K. K. vaii Ihdlcmond, Kerkstraat 13, Alphen aan dc Rijn.
W. H. M. van Icrsel, Molenstraat 32, Hclvoirt.
Th. Smit, Noordzeestraat 37, Utrecht.

Hct Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige kandidaten M. P. Smit, J. P. VV. M.
Staal en G. de Vries aangenomen als kandidaatlid van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde.

.Adrichcni, P. W. M. van, te Hoorn, naar Clement Maertenszstraat 39, aldaar. (71)
Bommel, ïl. M. Th. van: 1958; Stiphout (N.Br.), Raadhuisjilein 7; tel. 04920-4422;
wnd. D. ..(.^\'V

Drimmelen .A I M van, te Zi-venbcrgen, naar Azelmastraat 15, tel. no. ongewijzigd.

VViersma, VV., van Rijs (Fr.) naar Harich (Fr.), Stinsenwei l.A, tel. 05140-2253. (129)

Drimmelen, A. J. M. van, te Zevenbergen, te rekenen met ingang van 1 juni 1958,
tot rijkskeurmeestcr in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, ter
standplaats Zevenbergen. (83)

Burggraaf, A., te \'s-Gravenhage, op zijn verzoek, met ingang van 1 oktober 1958,
als veterinaire inspecteur van de Volksgezondheid tevens Inspecteur-districtshoofd
van de Veeartsenijkundige Dienst in het ambtsgebied/district .Noordelijk Zuid-
Holland. (80)

Diergeneeskundig examen:
Geslaagd op 11 juli 1958:
Grootenhuis-Wolting, Mevr. D. M.
Heide, L. van dcr
Hellemond, K. K. van
lersel, W. H. M. van
Smit, Th.

In het artikel „Dc calcium- en fosforgehalten van slachtkuikens onder invloed van
extra vct in het rantsoen en/of hexoestrol-implantatie" door E. E. van Koetsveld en
H. J. L. Maas op pagina 600 van de aflevering van 15 juli van het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde moet in de eerste regel van de laatste alinea het woord „schelpegrit"
worden vervangen door „scherp zand".

HET .SEROLO(;iSCH ROl!TINE-ONDERZOEK TER VAST-
STELLINC; VAN BRUCELLOSE IN NEDERLAND

In Nederland is in de jaren 1952 lot 1957 de bestrijding van de tuberculose
onder het rundvee het voornaamste doel geweest van de veterinaire maat-
regelen op het gebied van de gezondheid der dieren. Toen deze omvang-
rijke taak met goed gevolg was volbracht en in 1957 kon worden verklaard,
dat de Nederlandse rundveestapel vrij van tuberculose was, bestond de
mogelijkheid de bestrijding van het z.g. ,,besmettelijk verwerpen" (Brucel-
losis bovum), ook wel aangeduid als „Abortus-Bang", ter hand te nemen.
Ofschoon de tuberculose en de brucellose uiteenlopende bestrijdingsmetho-
des vereisen, komen deze toch met elkaar overeen t.a.v. het feit, dat alle
te treffen maatregelen pas dan tot succes kunnen leiden, wanneer er een
uniforme en passende diagnostische grondslag voor de onderkenning van
de zieke dieren is gelegd. Bij de tuberculosebestrijding was een essentiële
vtKirwaarde de toepassing van een centraal bereide eti gestandaardiseerde
tuberculine van hoge specifieke werking en voorts de verspreide toepassing
van de dubbele test in een later stadium van de bestrijding ter onder-
kenning van de a-speeifick reagerende dieren.

Dc onderkenning van brucellose-zicke runderen is in nog sterkere mate
gebaseerd op de laboratorium-diagnostiek en hct is dus bij het begin van
een stelselmatige en geïntensiveerde bestrijding van de brucellose van grote
betekenis, de toe te passen diagnostische methodes uniform te maken, de
standaardisatie van het benodigde antigcen nauwkeurig te bepalen en de
interpretatie \\ an de uitkomsten o]) cen algemeen geldige basis te brengen.
Het serologisch routine-onderzoek voor de constatering van brucellose be-
rust in Nederland voornamelijk op de abortus-ring-reactie volgens
F 1 e i s c h h a u c r (1), de snelle agglutinatie van onverdund serum vol-
gens Huddleson en C a r 1 s o n (2) en de langzame agglutinatie in
buisjes (G r u h e r - W i d a 1). In enkele laboratoria werd ook de comple-
mentbindingsreactie uitgevoerd.

De A.B.R.-reactie vindt hier vooral toepassing, om een vóórselectie van
de rundvee-houdende bedrijven tc doen plaatshebben. Voor dit doel
worden monsters uit verzamelde melkmengsels getrokken en in de labora-
toria der Provinciale Gezondheidsdiensten onderzocht.

Een enquête over de uitvoering van het onderzoek, in opdracht van de
CJezondheidscommissie voor Dieren, toonde verschillen aan, die ten dele
geschikt waren dc uitkomsten van de reacties te beïnvloeden. Zo was b.v.
de tijdsduur tussen de monsterneming en het onderzoek bij de afzonderlijke
diensten zeer verschillend in verband met plaatselijke omstandigheden;
voorts was het gebruik van formaline en de hoeveelheid daarvan niet

overal dezelfde en ook dc gebezigde buisjes waren t.a.v. de wijdte erg
verschillend. Het werd daarom nodig geacht, de minimumtijd tussen
rnclkwinning en onderzoek op 24 uur te bepalen, het gehalte aan formalinc
op 0,1 % tc beperken en uniforme buisjes van maxinraal 10 mm middellijn
voor te schrijven, aangezien bij onderzoekingen is gebleken, dat bij gebruik
van buisjes met een grotere binnenwerkse maat dc duidelijkheid van de
reactie daaronder lijdt, d.w.z. zwakker wordt. De techniek van dc reactie,
1 ml melk op 1 druppel antigeen (met behulp van standaardpipet 0,0.\') ml),
het afleestijdstip (na 60 minuten bij 37° C.) en de interpretatie werd reeds
op uniforme wijze beoefend.

De essentiële factor van de reactie, n.1. het antigcen, geeft dc meeste
aanleiding tot afwijkende resultaten. Aangezien dc bereiding van dc
A.B.R.-antigenen zeer verschillend kan zijn wat betreft, stam, voedings-
bodem, kleur, celconcentratie cn bufferoplossing, en \\oorts hun stan-
daardisatie nog moeilijkheden veroorzaakt, heeft dc Gezondheidscommis-
sie voor Dieren in Nederland aan dc instituten van de Provinciale
Gezondheidsdienst het gebruik van een in de Rijksseruminrichting bereid
A.B.R.-antigeen verplichtend voorgeschreven, in de overtuiging dat, samen
met dc bovenvermelde maatregelen, alléén op dczc wijze cen uniforme
toepassing van bedoelde reactie mogelijk is.

Met A.B.R.-antigeen \\an de Rijksseruminrichting wordt uit ccn Neder-
landse stam (L = Leeuwarden) van Brucclla abortus bereid, die uitmunt
door geringe pathogeniteit en t.a.v. zijn agglutinatievermogen veel over-
eenkomst heeft met stam 99 Wcybridge. Het kleuren geschiedt met
haematoxyline en het celgehaltc wordt met behulp van dc bezinking in
Trommsdorff-buisjes op .5 % ingesteld. Als suspensie-vloeistof dient cen
oplossing van carbol-keukenzout.

r)e standaardisatie \\an de A.B.R.-antigenen is, zoals reeds vermeld, een
probleem, dat nog niet op bevredigende wijze is opgelost. De gevoeligheid
van het antigcen kan door wijziging van de cclconcentraticworden beïn-
vloed, het blijft echter cen open vraag, wat als geschikte maatstaf kan
woiden beschouwd, waarmede de juiste cclconcentratic kan worden be-
paald. Betrekkelijk eenvoudig is het, door vermenging van brucellosc-
positieve en bruccllosc-negaticvc melk cen vcrdunningsrecks met afnemend
agglutininegchalte gereed te maken en aan dc hand daarvan dc verschil-
lende antigenen te testen. Deze methode, die ook als „snelagglutinatie"
rnet ondermelk op een glazen plaat kan worden toegepast, verschaft wcl
ccn zeker inzicht, n.1. hoe cen antigcen ten opzichte \\an een ander anti-
gcen kan worden getaxeerd, maar dit is geen standaardisatie, aangezien er
geen vaste component bestaat.

Ulbrich (3) heeft verschillende methodes voor standaardisatie van
A.B.R.-antigenen beproefd. Een standaardisatie met behulp van het Inter-
nationale Anti-Brucellose-Standaardscruni (IB.StS) op die wijze, dat bij
cen vastgestelde titer van het scrum het antigeen een bepaalde graad
van agglutinatie vertoont, bleek hem niet mogelijk te zijn, aangezien
op deze wijze enkel de agglutinabiliteit van het antigeen wordt genreten,
terwijl bij het tot stand komen van dc A.B.R.-reactie toch ook nog andere
factoren in werking treden. De aldus gcstandaardisecidc antigenen gedroe-
gen zich bij de A.B.R.-reactie afwijkend.

Proefnemingen, om met gebruik van gelyofiliseerde bloed- of melksera
(met bekend agglutinine-gehalte) in mengsels met negatieve melk, óf wel
met gebruik van gelyofiliseerde positieve melk, tot een standaardisatie te
geraken, hadden geen succes, aangezien de wisselende invloed van de
negatieve melk resp. dc ontbrekende geschiktheid van gelyofiliseerde melk
inconstante factoren vormen.

U 1 b r i c h oppert het denkbeeld, een geschikt A.B.R.-antigeen te lyofili-
seren en dit als standaard-antigcen tc gebruiken. De te testen antigenen
behoren t.a.v. verdunningsreeksen uit brucellosepositieve melk en -negatieve
melk niet minder gevoelig te reageren dan het droge antigeen. Aangezien
de onderzoeker er in slaagde, met het droge antigeen alle positieve
monsters te bepalen, die door dc langzame melkserum-agglutinatic waren
aangetoond, en voorts het droge antigeen een houdbaarheid van verschei-
dene jaren bezit, beveelt hij deze methode van standaardisatie aan.
■S e e 1 c m a n n cn M c y e r (4) publiceerden een methode ter testing van
A.B.R.-antigenen t.o.v. het IBStS, waarbij zij met het A.B.R.-antigeen op
gelijke wijze handelen als met een langzaam antigeen bij de standaardisatie
volgens Stableforth (5). De genoemde auteurs vermoeden, dat bij
de toepassing van deze methode ter normalisering van de A.B.R.-test met
elkaar overeenkomende uitkomsten te bereiken zouden moeten zijn. De
hierboven ter sprake gebrachte tegengestelde ervaring van U 1 b r i c h is
met dit vermoeden echter in strijd.

Uit de \\an het Central Veterinary Laboratory te VVeybridge ont\'.angen
gegevens betreffende het onderzoek blijkt, dat men daar het IBStS verdunt
rnet brucellose-ncgatieve melk, en wel zo, dat 100-50-25-12-6 agglutinine-
eenhcden in werking treden. Ofschoon bij deze methode het agglutinine-
gehalte bekend is, blijft toch de factor „brucellose-negatieve melk" variabel
en kan een wisselende invloed uitoefenen op dc uitkomst van dc reactie.
Deihalvc is deze methode wel geschikt voor het vergelijkend onderzoek
van een aantal partijen A.B.R.-antigeen, maar het is geen onveranderlijke
standaard. Dit zou nochtans bereikt kurmen worden door een combinatie
met de methode U 1 b r i c h. f)oor mede een onveranderlijk standaard-
antigeen (freeze dried) te gebruiken zouden afwijkingen, door de melk
\\eroorzaakt, zichtbaar worden, wanneer zij een omvang van enige be-
tekenis zouden aannemen; hiermede zou dan de variabiliteit van deze
factor beperkt blijven. De subjectiviteit van de aflezingen blijft weliswaar
ook dan nog bestaan.

Alhier werden de genoemde methodes nader bepro<4d. Een A.B.f^.-antigeen
van een routine-charge werd in een Edwards-toestcl gelyofiliseerd. Na 2
maanden had de beproeving plaats bij mengsels van brucellose-positicve
en -negatieve melk t.o.v. de niet-gedroogde charge en een vers bereide.
Het bleek, dat door de vriesdroging het antigeenveriuogen niet merkbaar
verminderd was en dat de verkregen uitkomsten met die van het vloeibare
antigeen van dezelfde charge overeenkwamen. Wel heeft er een zeer
zorgvuldige en gelijkmatige hornogenisatie van het gerestitueerde antigeen
moeten plaatsvinden.

Ook de door Seclemann en Meyer voorgestelde methode werd uit-
gevoerd. weliswaar met de wijziging, zoals zij hieronder bij de standaardi-
satie van het langzame antigeen zal worden beschreven. Daarbij werd ge-
constateerd, dat de aflezing met behulp van een constante kunstmatige

lichtbron en overeenkonistige vcrgelijkingsverdunningen bij de gekleurde
A.B.R.-antigenen toch aanmerkelijk moeilijker is dan bij de ongekleurde
antigenen. Terwijl bij laatstbedoelde alleen een verschil in troebel worden
te constateren valt, speelt bij de andere, indien cr geen complete aggluti-
natie aanwezig is, behalve hct troebelingsvcrschil ook het kleurverschil
cen rol en dit leidt tot cen verhoogde subjecti\\iteit van dc aflezing.
Bovendien bestaat er nog de door U 1 b r i c h opgedane ervaring, dat dc
op deze wijze gestandaardiseerde A.B.R.-antigenen bij hct praktische
gebruik toch afwijkingen vertoonden. Deze kwestie kon hier nog niet
nader worden onderzocht. Het is echter wel duidelijk, dat cr voor hct
A.B.R.-antigcen cen bevredigende standaardisatiemethode, die in ieder
opzicht aan de grondbeginselen van standaardisatie voldoet, nog niet
bestaat. Gelet op dit feit, wordt hier de beproeving van de bereide A.B.R.-
antigenen als volgt uitgevoerd:

1. Een hoeveelheid brucellosc-positieve melk, verdund met toenemende
hoeveelheden negatieve melk, wordt met een gelyofiliscerd z.g. stan-
daard-antigeen 1) en de tc beproeven charge vergelijkenderwijs onder-
zocht. Beide proefrcck.^en behoren gelijke uitkomsten tc geven, vooral
op het gebied van de overgang van de positieve naar de twijfelachtige
reactie. Door middel van cen voorafgaande proef werden de meest
gunstige graden van verdunning gekozen, d.w.z. in dier voege, dat alle
reacties van sterk positief tot negatief optreden. De juiste keuze van
de verdunningsgraden bepaalt hierbij de gevoeligheid van dc test.

2. Van het nationale standaard-serum (,,frcczc dried" bewaard en door
toevoeging van 1 cc aqua dest. opgelost) wordt 1 cc. bevattende
1000 eenheden agglutinine, met negatieve melk zodanig verdund, dat
cr melkmonsters ontstaan, die 100, 50, 25, 12, 5 en 6,25 agglutinine-
cenheden bezitten. Met deze monsters wordt nu dc Ring-test op
gewone wijze met hct te beproeven antigeen en het zogenoemde

Volgens onze ondervinding is deze methode, vergeleken met die onder
1. vermeld, minder gevoelig en niet in dezelfde mate geschikt, om een
voor de praktijk toereikende gelijkmatigheid van verschillende pro-
duktie-partijen te waarborgen. In deze proef geeft het Nederlandse
A.B.R.-antigcen onderstaande reactie:

Een eerder .geproduceerde partij A.B.R.-antigcen, welke in gedroogde toestand
bewaard wordt.

3. Door onderzoeking \\an een aantal praktijkrnonsters met het z.g.
„standaard-antigeen" en het te beproeven A.B.R.-antigeen.

Met behulp van deze onderzoekingen is het tot dusver mogelijk geweest,
het A.B.R.-antigeen eonstant te houden binnen de voor de praktijk nodig
te achten grenzen.

Volgens eigen ervaring is het Nederlandse A.B.R.-antigeen gevoeliger dan
dat van Weybridge (charge no. H 23) en duidelijk minder gevoelig dan
hct Amerikaanse antigeen van hct Departement van Landbouw der Ver.
Staten, afd. Landbouwkundig Onderzoek f reeks BRT 36).

De snelagglutinatie op dc glazen plaat met onverdund serum en een
brucellose-antigeen van hoge celconeentratie, zoals zij door Huddleson
en Carlson (2) is besehreven, wordt in Nederland toegepast bij de
\\óórselectic van de bloedmonsters bij mas.ialc onderzoekingen, en tevens
bij het oriëntatieonderzock, waarbij cen meer nauwkeurige titerbepaling
niet noodzakelijk is. De snel-agglutinatie komt in Nederland in meer dan
95 % der gevallen met de langzame agglutinatie overeen. De bij beide
methodes negatieve resultaten niet in aanmerking nemende, werden t.a.v.
de titcrhoogte bij 2803 monsters volgende situaties gevonden:

Met deze methode kan men dus bij voldoende nauwkeurigheid binnen
enkele minuten en met een niininnnn aan technisch gerei op doeltreffende
wijze hct agglutinine-gchaltc van een scruiti schatten.

Afgezien hiervan bezit de snelagglutinatie tegenover de langzame aggluti-
natie nog enkele andere opmerkelijke voordelen. De hoge celconcentratie
van het toegepaste antigeen belet hct optreden van dat soort \\ an prozones,
dat door een relatief overschot van antilichamen in het serum ontstaat.
Door toepassing \\an de snelagglutinatie naast de langzame agglutinatie
kan derhalve de verdimningsreeks van laatst,genoemde tot 3 a 4 ver-
dunningsgraden beperkt blijven, cen manier van werken die men zonder
gebruikmaking van de snelle test niet zou kunnen toepassen, zonder het
gevaar te lopen, dat men juist sera met hoge titer-,, dus van dieren komend,
waarbij dc mogelijkheid van hct afscheiden van bacteriën bijzonder groot
is, tengevolge van het optreden van een prozone niet zal herkennen.

Een andere oorzaak van jnozones ligt in het voorkomen van de z.g. in-
complete anti-lichamen, die, zoals men aanneemt, zich met de oppervlakte
van de bacteriën verbinden en deze bezetten, maar geen verdere vrije
valentie hebben, om van hun kant de bacteriën van het antigeen aaneen

te koppelen, hetgeen eerst tot een macroscopisch zichtbare agglutinatie
leidt. Het probleem van het voorkomen en van dc betekenis der incomplete
anti-lichamen bij brucellose van runderen is weliswaar nog niet voldoende
opgehelderd, maar het veelvuldig optreden hiervan bij de brucellose
van dc mens is echter bewezen (Wilson en Merrificld (7),
Wagner en Kuhns (8), B ü r k i en Fey (9).) Bij het rund wordt
de betekenis van de incomplete anti-licharncn gering geacht; Schaal
(10). Echter vonden Cox en Kutner (11) onder 88 rundersera er 9,
waarbij de uitkomsten van dc Blockingtest op incomplete lichamen wezen.
Deze 9 sera bleken positief in dc snelle test, maar negatief in de buisjes-
agglutinatie tc zijn. Schindlcr (12) onderzocht 64 rundersera met
prozones of middelbare remzones met behulp van de test volgens
Coombs (13). Hij vermoedt, dat vele van deze sera aan een juiste
beoordeling in het routinewerk zijn ontsnapt, aangezien met de langzame
agglutinatie de positieve reacties voor ccn deel pas bij een titer van 1 : 80
optraden i). Volgens dc Coombs-tc.st waren zij positief vanaf dc eerste
verdunningsgraad. Dus waren ook hier de incomplete anti-lichamen aan-
wezig.

Cruickshank (14) slaagde er in, het optreden van incomplete anti-
lichamen bij kunstmatig besmette cavia\'s in het tijdsbestek van de 30stc
tot de 60stc dag post infectionem te constateren. In dezelfde tijd toonde
hij door middel van de papierelectrophorese een verhoging van de garnma-
globuline-fractic aan van 5 % van de totale proteïne op 20 - 25 %.
Eigen onderzoekingen, waaromtrent op een andere plaats nader zal worden
bericht, wijzen eveneens in dc richting, dat bij kunstmatig besmette cn
ingeënte runderen anti-lichamen optraden, die door de Coornbs-test wor-
den aangetoond, maar door de langzame agglutinatie niet of slechts on-
volledig. Derzsy (35) lukte het, met behulp van een indirectc
complement-fixatie-test eveneens de aanwezigheid van incomplete anti-
lichamen tegen Brucclla abortus te demonstreren.

Al is dus ook dc. oniyang .van dc mi.swijzingen, die door incomplete anti-
licharncn in het routine-procédé bij het serologisch onderzoek op brucellose
worden tcwccggcbracht, nog niet met zekerheid af te bakenen, het lijkt
toch in ieder geval van betekenis tc zijn, dat er een een\\oudigc methode
in gebruik is, waarmede ook deze gevallen naar ccn juistere beoordeling
worden geleid. De uitvoering van dc methode komt in beginsel overeen
met die van Huddleson (2) cn is in detail beschreven door van
Ulsen (15).

Als antigcen vindt een 10 — 12% suspensie van gedode bacteriën van
een Brucclla abortus-stam (L) toepassing. De antigeen-bcrciding is ins-
gelijks door van Ulsen bcschreven.

Orn dc reacties binnen dc grenzen van Nederland te normaliseren, wordt
ook het snelantigeen centraal bij de Rijksseruminrichting bereid en ge-
standaardiseerd.

In de publikatie "Advances in the Control of Zoono.scs" (1952) wordt
aanbevolen, het IBStS met negatief serum in de verhouding 1 : 12 te

\') Er wordt gebruikt gemaakt van een antigeen, dat met IBStS in dc scrum-
verdunning 1 : 640 (50%) agglutinatie vertoont.

verdunnen. Het antigcen van de Ver. Staten, het land van ooisprong
van deze test, vertoont volgens Stableforth (16) met dit serum
onderstaande reacties:

Teneinde aan de test meer zekerheid te geven en niet van de toch wel
suhjecdeve aflezing \\an slechts weinig reactiebeelden afhankelijk te zijn,
werd de methode in zoverre uitgebreid, dat er niet enkel een serum met
bekend agglutinincgchalte toepassing vond, maar een serie van sera met
gelijkmatig opklimmend aggiutininegehalte. Deze sera zijn gebaseerd op
liet Nederlandse Standaardserum, hetwelk overeenkomt met het IBStS;
zij worden, precies als dit, in gedroogde toestand bewaard. Deze sera
bevatten, geresuspendeerd in 1 ml, 10 - 20- enz. tot 100 aggludnine-
ccnhcdeii. Elk scrum hiervan wordt met het antigeen in kwestie getest.
Zonder uitzonderlijke afwijkingen dient een agglutinatiebeeld volgens tabel
4 op te treden:

Stelt men zich voor ogen, dat dc bereiding van alle standaardsera tot nu
toe op subjectieve waarnemingen berust, dan kan men constateren aan
dc hand van tabel 4 dat dc duidelijk zichtbare positieve reacties bij
ongeveer 2 eenheden optreden, zoals (X)k bij het Amerikaanse andgeen
met het IBStS (tabel 3), en dat er derhalve voldoende overeenkomst
bestaat tussen hct Nederlandse, hct Amerikaanse en, volgens onderzoe-
kingen van Stableforth (16), het antigeen van de meeste andere
landen, die de sneltest toepassen.

Deze werkwijze vindt, naast de A.B.R.-reactie, de meeste toepassing bij
dc bruccllosc-bcstiijding. Ondanks dc wijd verbreide toepassing is deze
methode niet vrij van foutieve uitkoimteii cn kan daarom niet uitsluitend
hij cen doelbewuste bestrijding van de brucellose worden gebruikt. De
voornaamste niocilijkhedcn, die gepaard gaan rnet dc langzame agglutina-
tie, betreffen dc intcr]3rctatie van lage titers.

B ü r k i ( 17), G i b s O n (18) cn anderen vonden in serum van gezonde
dieren agglutininen tegenover een groot aantal bacterie-soorten. De run-
deren behoren mede tot die diersoorten, die deze eigenschap in bijzonder
hoge mate bezitten, zoals b.v. ook hct paard en het varken. Thomsen
(19) onderzocht rundvee op Zuidgroenland, waar het besmettelijk ver-
werpen niet voorkomt. Bij welhaast alle volwassen dieren, daarentegen
niet bij kalveren, vond hij agglutininen tegen Brucella abortus, die on-
getwijfeld niet door een brucellose-infectie waren veroorzaakt. Verder
is bekend, dat het scrum van menselijke brucellose-patiënten vaak andere
kiemen, zoals b.v. Proteus OX 19, S. typhosa, mede agglutineert. W i r t h
(aangehaald door Her ter (20)) onderzocht brucellose-positieve, -dubi-
euze en -negatieve rundersera en constateerde mede-agglutinatie van

-(- kleine vlokken, nagenoeg volledige opheldering
duidelijke vlokken, géén volledige opheldering
± juist zichtbare vlokken, weinig opheldering
O géén agglutinatie, géén opheldering

Escherichia coli, S. pullorum, S. typhi murium, S. entcritidis, Erysipelo-
thrix rhusiopathiae en andere hactcriesoorten. B e r m a n (21) onderzocht
de uitwerking van vaccins uit Pasteurella multocida op de agglutinatie
van sera van runderen, die met Stam 19 ingeënt waren tegen Brucella
abortus, en vond een titer-verhogende eigenschap bij deze vaccins, die
gekoppeld was aan kapsel-polysacharide van de types G en D.
Aan de andere kant lee rt de ondervmding, dat ook lage agglutmatie-titers
in dezelfde rang als de bovenvermelde z.g. aspecifieke resp. normaaltiters

dc uitdrukking van cen beginnende of van een langer geleden plaats
gehad hebbende besmetting met brucellose kunnen zijn. B e n d i x e n en
Blom (22), afsmede Seelemann en Weiss (23) vestigen hierop
de aandacht. Op grond van .soortgelijke ervaringen vragen I3iernhofer
(24) en K a r s t c n (2.5) cen verscherping van de interpretatie der agglu-
tinatie en speciale aandacht voor de lage titcrs.

In landen, waar inenting tegen brucellose gebruikelijk is, komt daar nog
bij de onmogelijkheid, om met behulp van de agglutinatie een vaccinatie-
titer van een infectie-titer te onderscheiden.

In hct kader van deze lage titers kan dc agglutinatie dus maar weinig
kennis opleveren en derhalve moeten de grenzen tussen negatieve en
dubieuze uitkomsten van de reacties willekeurig worden getrokken. Van
deze grenzen kan dus niet worden verwacht, dat zij in alle gevallen
juist zijn.

Verdere moeilijkheden worden teweeggebracht door het voorkomen van
prozones. Volgens Schmidt (26) trad het overgrote deel van de pro-
zones ingevolge onderstaande oorzaken op.

1.= op aangrenzend vlak inwerkende serum-componenten, agglutinatie
remmend, met hogere verdunning van het serum zwakker wordend.

Hierbij moet worden opgemerkt dat de oorzaken, die onder 2 en 3
genoemd zijn, bij de snelle agglutinnatic op de plaat niet kunnen leiden
tot vorming van prozones; enerzijds tengevolge van het hoge celgehalte van
hct snelantigcen en anderzijds omdat incomplete anti-lichamen in het
colloïdmilieu van het geconcentreerde serum tot agglutinatie leiden. De
langzame agglutinatie loopt dus meer kans om prozonenfenomenen te
produceren dan dc snelle agglutinatie op de plaat.

Ondanks deze mogelijkheden van miswijzing geldt de langzame agglutina-
tie als een nauwkeurige methode, omdat daarmede onder bepaalde om-
standigheden rcproducfcrbarc titeis worden verkregen. Bij het aantal van
verschillende technieken en antigenen, die in de diverse landen en insti-
tuten worden gebruikt, is voormelde reden echter ook nog van twijfel-
achtige aard. De invoering van een IBStS door Stableforth (5) en
de vastlegging van een "Index of agglutinability" van 80 tot 100 een-
heden (1/10 tot 1/12 van de titer dient als positieve grens te worden
beschouwd, die het antigeen van een hierbij betrokken land met de aldaar
gebezigde techniek oplevert tegenover de IBStS) heeft stellig de prin-
cipiële voorwaarden voor een normalisering van de methode geschapen.
Uit hct laatste rapport van de O.I.E. 1M8 door Stableforth (16)
blijkt echter, dat er van 39 laboratoria in verschillende landen slechts
16 nauwkeurig en 10 andere met 10% afwijking deze richtlijnen volgen.
De afwijkingen van de overige bedragen 20 of méér procent. Daarenboven
werd hier geconstateerd, dat in de praktijk ook die systemen, die een
soortgelijke "Index of agglutinability" volgens de onderzoekingen van
Stableforth (16) hebben, praktisch en vooral t.a.v. de grens tussen
negatieve en verdachte reactie (die voor de binnenlandse bestrijding van

de brucellose cn voor dc handel met het buitenland van meer beslissende
betekenis is dan de positieve grens) niet zonder meer vergeleken kunnen
worden. Het gebruik van sterk afwijkende antigccn-concentratics, dc
aanwending van verschillende Brucella-stanuncn ter bereiding van anti-
geen, alsook dc verschillende aflezing en interpretatie zijn als oorzaak
hiervan te beschouwen, (van Waveren (6)).

In de laatste jaren was in Ncdciland dc gebruikte methode van dc
langzame agglutinatie gebaseerd op ccn antigcen, dat bereid is uit cen
betrekkelijk apathogene laboratorium-stam van Brucella abortus, dat
een celgehaltc had van 0,04 Cf (volume) in dc cindvcrdunning. Overeen-
komstig deze betrekkelijk geringe antigcendichthcid waren dc toegepaste
serumverdunningen voor runderen 1 : 2.ö, 1 : .\'jO en 1 : 100. De aflezing
geschiedde tot het jaar 19.5.5 bij 100% opheldering cn van toen af bij
75 %. Als positief werd bcschouud ccn titer van 1 : 100; daarentegen
gold 1 : 50 als verdacht.

Bij de invoering van deze methode werd dc standaardisatie van clc anti-
genen door meting \\an de bactcricdichtheid door middel van cen nefelo-
meter, Macfarland-buizcn of Trommsdorff-buisjes uitgc\\oerd. Voorts wer-
den dc antigenen in verschillende in.stituten bereid.

Afgezien van het feit. dat Nederland cen belangrijke export van rundvee
heeft, kwam spoedig dc noodzaak naar voren, het procédé binnen de
landsgrenzen uniform te maken. De eenvoudigste stap in dczc richting
was, de bereiding van dc antigencn aan één enkel laboratorium op te
dragen. Vandaar dat vanaf 1957 uitsluitend dc Rijksscruniinrichting met
dc bereiding en standaardisatie van de in Nederland voor het routine-
onderzoek tc gebruiken abortus-antigcnen werd aangewezen.
In dit instituut beschikt men over cen lange ervaring in antigccnbcreiding.
Men was daar sinds geruime tijd de mening toegedaan, dat cen werkelijke
standaardisering alleen met behuljs van de specifieke antigcen-anti-
lichamen-rcactic zou kunnen jjlaatshebben, aangezien alleen ojr deze wijze
de voor cen dcel nog onbekende factoren, die dc bereiding van cen antigcen
kunnen beïnvloeden, gecliminecrd worden. Dat betekende dus: standaardi-
satie van dc antigenen in navolging van het IB.StS door middel \\ an een
nationale secundaire standaard.

Bij dit werk werd het duidelijk, dat een antigcen van dc sterkte van het
Nederlandse maar zeer weinig geschikt was, oni op dczc v\\ijze tc worden
gestandaardiseerd. Het betrekkelijk dunne antigeen gaf met het IBStS cen
zo weinig prc.gnante overgang van cen positieve naar ccn negatieve reactie,
dat tussen dc serunivcrdunningen van I : 900 tot 1 : 1300 de werkelijke
titer bij 75 % opheldering niet objectief was tc bepalen.
Dit inzicht cn de noodzakelijkheid, om voor het massale onderzoek van
dc op komst zijnde georganiseerd bruccllosc-bestrijding een uniforme en
tegelijk wcrkbcsparendc techniek tc gebruiken, leidden daarheen, in het
kader van een .speciale Commissie cen methode uit tc werken, die aan
deze eisen beter voldeed.

Onderzoekingen hadden uitgewezen, dat de Brucclla abortus-stam "L",
die sinds enige jaren voor dc bereiding van antigeen werd gebruikt, en
de stam 99 Wcybridge, die door hel O.I.E.-WHO. wordt aanbevolen, in
gelijke mate geschikt zijn voor dc antigeenberciding. In het belang van dc
internatinonale aanpassing werd nu overgegaan op stam 99 Wcybridge.

Aangaande de antigeendichthcid werd op grond van de onderzoekingen
\\an 1) i e r n li O f e r ( 27) geconstateerd, dat er een optimale anti-
geendichtheid bestaat, in het bereik waarvan wijzigingen van de antigeen-
concentratic in gelijke zin en evenwijdig met de wijzigingen van de
agglutinatie-titer verlopen. Binnen het raam van deze antigeenconcen-
tratie (0,08 tot 0,12 vol.\'/f celgehalte) is ook een exacte standaardisatie
door middel van het IHStS mogelijk.

Als criterium voor de aflezing werd de Ib \'\'/( agglutinatie of opheldering
gekozen. Volgens Stableforth \' 16) is de ,50 % agglutinatie theoretisch
cn praktisch het meest geschikt cn is als exact te beschouwen. Het eind-
punt van 75 % voldoet eveneens aan deze eisen. Blijkens alhier gedane
onderzoekingen wordt in de praktijk het 75 %-eindpunt door de onder-
zoekers beter onderkend cn meer overeenstemmend afgelezen, terwijl wij-
zelf insgelijks van mening zijn, dat dit punt theoreti.sch nog acceptabel is.
Als techniek werd gekozen de methode, die het voordeligst gebruik van
automatische pipetten mogelijk maakt, d.w.z. het inzetten van gemeten
hoeveelheden serum met behulp \\an s])eciale pipetten en de bijvoeging
\\an het antigeen in de gebruikelijke verdunning met behulp van de
automatische pijietten. Teneinde een mogelijke fout bij het afmeten van
de kleine sci umhoevcelheden miniem te houden, werden uniforme speciaal-
pipetten aangeschaft en op uitgebreide schaal vooi\' het gebruik verdeeld.
De volgende tabel geeft een oxeizicht over de toegepaste wijzigingen:

De gewijzigde methode werd ingesteld op de halve waarde van de titers,
vergeleken met de tot dusver gebruikelijke titerwaarde, met de bedoeling,
de vergelijking van wetenschappelijk en wettelijk materiaal ook over het
tijdstip van de systeem-wijziging heen op eenvoudige wijze mogelijk te
maken. Vergelijkende onderzoekingen van pl.m. 3000 monsters bij de
Gezondheidsdiensten te Alkmaar, Leeuwarden en Zwolle leverden het
bewijs van cen zeer grote overeenkomst tussen beide methodes (83 % —
98 %). Daarbij werd geconstateerd, dat hct antigeen met grotere dichtheid
ook het voordeel van het minder voorkomen van prozones bezit, zoals
dit trouwens ook te verwachten was. Deze zo verstrekkende genormali-
seerde methode van agglutinatie bij brucellose werd door dc Gezond-
heidscommissie voor Dieren met ingang van 1 augustus 1958 voor alle
Gezondheid\'\'diensten verplicht verklaard.

In de Rijksseruminrichting geschiedt de standaardisatie van hct Brucella-
antigeen voor de langzame agglutinatie tegenover een serum, dat gedroogd
wordt bewaard. Dit serum bezit na de weder-oplossing hetzelfde aggluti-
nine-gchalte per ml als hct IHSt.S en agglutineert het antigeen bij een
verdunning van 1 : 500 tot 75 %.

Evenals bij hct snclantigeen bleek hct gewenst tc zijn, deze methode, die
op mindf^r aflezingen is geba.seerd, te vervolmaken, daar het niet voldoende
bleek tc zijn, partijen van verschillende bereidingen t.a.v. hun aggluti-
nerend vermogen constant tc houden. Er wordt daarom gebruik gemaakt
van dc in hoofdstuk H beschreven standaardsera met bekend agglutininc-
gchalte. Tegenover deze sera wordt elke antigeencharge getest en dc
concentratie van hnt antigcen wordt zo gecorrigeerd, dat onderstaand
agglutinatiebeeld ontstaat:

Hij deze schaakbordachtige uitbreiding van de serumverdunningen zijn dc
sera met 25, 50 en 100 agglutinine-eenhcden van bijzondere betekenis.
Het tc testen antigeen moet bij deze sera in de verdunning, die twee
agglutine eenheden bevat, ]jrecies 75 % opheldering geven. De andere
sera dienen ervoor, mogelijke afwijkingen duidelijker aan te tonen.
Dit systeem heeft in de praktijk van dc antigcen-standaardisatie voldaan.
Het wordt alleen bij behoefte aangevuld met de vergelijkende onderzoe-
kingen van een aantal serummonsters met het nieuw bereide en met het
in gebruik zijnde antigeen.

De waarde van de complementbindingsreactie (CBR) voor de onder-
kenning van brucellose is reeds vroeg cn met elkaar overeenkomend door
vele onderzoekers erkend en bevestigd. Poppe (28) noemt enkele van
deze onderzoekers en vat het oordeel over de CBR bij brucellose als volgt
samen:

„De gelijktijdige toepassing \\an de agglutinatie en de CBR is de meest
zekere methode ter constatering van Bang-infeetie". Hij constateert, dat
door middel van agglutinatie niet alle besmette dieren worden gevonden
en dat bij een zeker percentage van de dieren (Poppe 15%, Lentz
40%) de diagnose alléén met behulp van de CBR kan worden gesteld.
Dit betreft vooral dieren, die lange tijd geleden aan een Bang-infeetie
zijn blootgesteld geweest, zodat hun serum-agglutinatietiters reeds tot in
het bereik van de negatieve reacties zijn gedaald. Deze dieren behouden
echter, blijkens opgedane ervaringen nog jaren een positieve CBR. Hoewel
het in dit geval immune dieren betreft, die weinig gevaar opleveren i.v.m.
bacteriënverspreiding op cen later tijdstip, kan het geenszins als zeker
worden beschouwd dat zij niet onder bepaalde omstandigheden (b,v. na
het afkalven of na langdmige transporten) aanleiding tot besmetting
kunnen geven. Dergelijke dieren zouden dus ondanks hun relatieve on-
gcvaarlijkheid niet tussen gezonde dieren mogen verblijven; zij behoren
vooral niet in een veestapel thuis, die „abortus-vrij" is verklaard.
Dc CBR houdt verder nog verband met de mogelijkheid, door vaccinatie
veroorzaakte agglutinatie-titcrs te onderscheiden van die titcrs, die door
natuurlijke infectie zijn ontstaan.

In landen, waar een druk gebruik wordt gemaakt van de inenting met
levende verwekkers, zonder dat deze inenting op dieren in de leeftijd
van 6 tot 9 maanden woidt beperkt, is dc agglutinatie-reactie wegens hct
optreden van langere tijd persisterende vaccinatietiters tot een twijfel-
achtig instrument van de bestrijding gewoidcn. Voorstellen, gedaan door
van Drimmclcn (29), om door een ABR-reactic in voortgezette
verdunningen deze onderscheiding te treffen, heeft niet algemeen ingang
gevonden. Ook de door Dick c.s. (30) voorgestelde methode, om door
revaccinatie van de dieren dc gewenste onderscheiding te bewerkstelligen,
kan hier om praktische redenen niet toegcj^ast worden.
Bruikbaar heeft zich echter hier de toepassing van de CBR getoond.
Yuskovcts (31) deelt mede, dat bij kalveren, die in de vierde tot
achtste levensmaand waren ingeënt, in dc rcge4 dc agglutinatie-reactie
lange tijd (12 - - 13 maanden) blijft bestaan, terwijl de CBR na 4 - 6
maanden negatief wordt. Aangezien echter bij natuurlijk besmette dieren
de CBR tenminste even lang, meestal echter langer positief blijft dan de

agglutinatie, zou er hier een leële inogelijkheid bestaan voor de ondei-
scheiding tussen vaccinatie- en infectietiters hij brucellose. B1 a g o-
b e s c h t s c h e n s k a j a (37) heeft eveneens ervaren, dat bij 98 % van
dc tegen brucellose geënte dieren de C.B.R. 6 maanden na enting negatief
is, terwijl de agglutinatietiters, afhankelijk \\an de leeftijd waarop werd
geënt, 1 tot 2 jaar blijven bestaan en bij geënte vaarzen nog veel langer.
Onlangs kwam ook B ii r k i (36) aan de hand van de gemiddelde waarde
van groepen geënte runderen uit abortusvrije bedrijven tot de conclusie,
dat bij deze dieren 20 weken na enting alle C.B.-reacties negatief ver-
liepen, terwijl 3 \\an de 10 runderen oj) dit ogenblik nog een positiex-e
agglutinatietitcr hadden. Van Ulsen (15), die in de gelegenheid was
door middel van de CBR. en met toepassing van de hierna beschre\\en
techniek plm. 8000 runderen in Nederland te onderzoeken, alsmede v a n
der Schaaf (haalt van Ulsen aan) hebben de indruk gekregen,
dat \\ oor Nederland de door Y u s k o v e ts geconstateerde samenhang
tussen CBR en inenting eveneens bestaat.

De CBR is echter nog in ander opzicht van betekenis. Bij de toepassing
\\\'an de agglutinatie treden altijd titcrs op, die niet met zekerheid ge-
interpretecrd kunnen worden en die daarom als ,,dubieus", „suspect",
enz. woiden betiteld. Dergelijke uitkomsten geven aanleiding tot een
herhaald onderzoek, alsmede verlenging van de saneringsmaatregelen. Zij
ontmoeten bij de betrokken veehouders niet steeds begrip voor deze
situatie, hetgeen dan vaak gepaard gaat met een vermindering \\an
\\ertrouwen in de resultaten van het onderzoek. In dergelijke gevallen is
de uitvoering \\ an ccn betrouwbare tweede reactie \\an hoge s|)ecificiteit,
bij welke met het optreden \\an „normaal-antilichamen" geen rekening
behoeft te worden g"houden, van grote waarde.

Het probleem van de routine-toepassing der CBR schuilt dus niet in twijfel
over dc geschiktheid ervan voor de onderkeiming van brucellose, maar zit
daarin, dat zij nogal omslachtig is wat de uitvoering betreft. Zou deze
reactie in het routine-ondeizcM\'k naar brucellose die betekenis krijgen, die
haar toekomt, dan ware het nodig, haar aanmerkelijk te\'vere\'cuvoudigcn,
nochtans znnd\'M- inperking van haar doeltreffendheid.

De grondslagen hiervoor zoudeii te vinden zijn in de combinatie \\an de
hierna vermelde inzichten;

1. Van der Veen (32) publiceeide een methode, waarbij de coin])lc-
mentbindingsreactie oj) lues in kunststofplatcn met boringen wordt
uitgevoerd i.jjl.v. in buisjes. De gebezigde reactiehoeveelheden worden
tot in totaal 1 ml vermindeid. Rr worden zoveel mogelijk automatische
pipetten voor dc uitvoering van de reactie gebruikt.

2. De tot nu toe bij de CBR nodig geachte dagelijkse titratie van het
coinijlcnient. die voor het routine-onderzoek te tijdrovend is, moest
v-.orden vermeden. Nu bestaat cle noodzaak van deze titratie niet daar-
om, omdat de varianten bij de reactie (antigeen, amboce])tor, comple-
ment) binnen korte tijdsruimten hun werking veranderen, maar omdat
cr dagelijks een suspensie van schapebloedcellen wordt bereid, waarvan
de concentratie zeer verschillend is, tenzij er speciale methodes voor het
constant houden worden toegepast. Bezigt men echter ecn methode,
die werkelijk de concentratie van schapcbloedcellen constant doet zijn,
dan zal de dagelijkse complement-titratie over een langer tijdsbestek

bij gebruik van dezelfde reagentia gelijke waardecijfers geven en kan
derhalve worden vermeden.

Collier en medewerkers (33) hebben cen werkwijze beschreven, hoe
met behulp van de haeniatocrietwaardc ccn gelijkmatige suspensie aan
erythrocyten kan worden verkregen. Andere schrijvers gebruiken niet het
blocdccllenvolumc, maar bepalen fotometrisch of colorimctrisch het haemo-
globine-gehalte van dc blocdcellensuspcnsic. Hiertegen kunnen nauwelijks
bezwaren worden ingebracht, want volgens Scheunert (34) is het
haemoglobinc-gehalte van gezonde dieren in hoofdzaak afhankelijk van
het aantal erythrocyten. Volgens V o 1 1 rn c r (haalt Scheunert aan)
bleek ook t.a.v. het gezonde schaap een \\\'rij nauwe overeenkomst te be-
staan tussen haemoglobinc-gehalte en erythrocyten-getal.
Door ons wordt \\oor deze meting de „Sicca-Haemometer" gebruikt,
waarvan de meettechniek uitmunt door grote eenvoud, gepaard aan vol-
doende nauwkeurigheid. Het bloedcellen-concentraat wordt na het wassen
rnct behulp van dc hacrnomcter op een haemoglobinc-gehalte van 110
HB-% = 17,6 g% ingesteld en daaruit wordt de voor de reactie be-
nodigde 3 % bloedcellen-suspensie bereid. De praktijk heeft aangetoond,
dat deze instelling van de suspensie voldoende nauwkeurig is, om bij ge-
bruik van gelijke reagentia het systeem zonder dc dagelijkse titratie van
het complement langere tijd constant tc houden.

3. Een en ander is echter gekoppeld aan de noodzaak van een geschikte
conservering van de andere reagentia, teneinde voor deze gedurende
een bepaalde tijd een gelijkblijvend waardepeil te kunnen handhaven.
Er worden hier onderstaande conserveringsmethoden toegepast:

4. Een CBR-systeem, dat op deze methode is opgebouwd, behoeft bijzon-
der nauwkeurige controles. Naast dc algemeen gebruikelijke (anti-
complementaire serumcontrole van het te testen scrum; antigeencon-
trole; buffcrcontrole; negatieve serumcontrole) moet er cen positieve
scrumcontrolc zijn voor de verschillende gestandaardiseerde sera in uit-
eeidopende sterkten. Er worden hier sera voor dit doel gebruikt, die
in gedroogde toestand worden bewaard en die bij de uitvoering van
de CBR de volgende reacties geven:

Aan de uitkomsten van de reacties van deze sera kan de juiste instelling
van alle componenten van het systeem voortdurend worden nagegaan
5. Ondanks deze maatregelen zou er echter nog geen zekerheid t.a.v. de
gelijkheid der reactie-uitkomsten te verwachten zijn, indien niet, even-
als bij de aggluünatie, de bereiding en de titratie van alle componenten
der reactie op één punt gecentraliseerd werd en alle instellingen, die
zich met de uitvoering van de C.B.R. bezig houden, bij het routine-
onderzoek zich van dezelfde techniek zouden bedienen. T^eze voor-
waarden nu werden verleden jaar in Nederland geschapen.

De reactie wordt in een perspexplaat uitgevotMd.
Grootte der plaat a) 265 x 265 x 22 mm met 196 boringen.

b) 192 X 192 X 18 mm met 144 boringen.
Het totaal volume per reactie bedraagt 1 ml vermeerderd met de be-
treffende hoeveelheid.
Nodig zijn:

Alle verdunningen wordcii in plaats van niet physiologische keukenzout-
oplossing, met de volgende bufferoplossing bereid:

abortus bacteriën van stain 99 gebruikt. De verdunning waarin het moet
worden gebruikt, wordt telkens vermeld.

Als complement wordt geconserveerd caviaserum gebruikt. Het wordt voor
de verzending getitreerd en de gebruiksdosis vastgesteld en blijft onder
bepaalde omstandigheden, die onder het hoofd „Bloedcellen" nader worden
omschreven, enige weken constant. Wordt door het gedrag van de posi-
tieve- of negatieve serumcontroles een daling in dc waarde merkbaar, dan
moet cen titratie worden uitgevoerd.

De schapebloedcellen kunnen zelf worden gewonnen of eventueel van
de R.S.I. worden betrokken. Wanneer het van de R.S.I. wordt betrokken,
is hct sehapebloed met een gelijk volume van een isotonische conserverende
bufferoplo.ssing verdund. (Alsever). Bij bewaring in een koelkast (4°C)
zijn de bloedcellen in „Alsever" 2 — 3 weken houdbaar. Om een erythro-
cytensuspensie te bereiden zuigt men met een steriele pipet de benodigde
hoeveelheid van de bodem van het flesje en wast dit 3 maal met Veronal-
buffer of physiologische keukenzoutoplossing. Zodra het bloed in „Alsever"
een zwarte kleur vertoont, is het niet meer bruikbaar. Voor het uitvoeren
van de reactie worden de gecentrifugeerde erythrocyten (packed cells)
gebruikt in een 3 % oplossing in veronalbuffer. Daar een dagelijkse waar-
debepaling van het complement moet worden vermeden, is het noodzake-
lijk de bloedcellensuspensie constant te houden. De op de reagentia aan-
gegeven titers hebben betrekking op een bloedcellenconcentratie van de
gewassen neergeslagen cellen (packed cells) die met de Sicca haemometer
een waarde van 110-115 aangeeft.

De technick van het centrifugeren moet zo zijn, dat deze waarde wordt
bereikt bij elk onderzoek. Dit moet bij elk onderzoek worden gecontroleerd.
Uit dit celconcentraat wordt dan de 3 % celsuspensie bereid. Het gebruik
van andere meetmethoden is mogelijk, maar dan moet de verhouding tot
bovengenoemd .Sicca-getal worden bepaald.

De haemolytische amboceptor blijft eveneens enige weken constant. De
te gebruiken hoeveelheid wordt telkens vermeld.

Alle reagentia (antigeen, amboceptor, complement en schapebloedcellen
in „Alsever") moeten bij 4°C worden bewaard.

Uit bovenvermelde reagentia gemaakte verdunningen dienen direct te
worden gebruikt. Dit geldt in het bijzonder voor eomplementverdunningen.
Het verdient aanbeveling de schapcbloedcellen te bewaren in een trilvrije
koelruimte.

Bij elk onderzoek moet gebruik worden gemaakt van een bekend negatief
serum en drie positieve sera met bekende titers. De positieve sera moeten
de volgende titers aantonen: no. 1 0.02 , no. 2 0.05 en
no. 3 0,1 -j—I—I—Zolang de eontrolesera de bovengenoemde uitslagen
geven, werkt het systeem betrouwbaar. Deze sera kunnen gelyofiliseerd
van de R.S.I. worden verkregen.

Schudden; 20 minuten in waterbad bij 38° C.: daarna aflezen.
» De benodigde hoeveelheid van het hacmolytisch systeem wordt gemengd en vóór gebruik 15 minuten bij kamertemperatuur gehouden.

Dc te onderzoeken sera worden in hoeveelheden van 0,1, 0,05 en 0,02 ml
ingezet, nadat het scrummonstcr gedurende 50 minuten geïnactiveerd
werd bij 58°C, 1 buisje met 0,1 ml scrum blijft zonder antigcen voor
scrumcontrole.

Hct aflezen geschiedt ojj cen donkere ondergrond of van onder met door-
\\allend licht. Algehele remming van dc haemolyse in 0.1 ml moet als
een positieve reactie worden beschouwd indien:

b) de positieve controlcscra algehele remming vertonen in de bovenver-
melde titers.

c) dc buffer- en antigeencontroles al-;mcde de anticomplementaire serum-
controles van ieder te onderzoeken sermn algehele haemolyse te zien
geven.

Volgens deze methode heeft de Gezondheidsdienst te Alkmaar 680 serum-
monsters \\\'an runderen, afkomstig uit A.B.R.-vrije en abortus-besmette
bedrijven, door middel van de agglutinatie en dc complementbinding
onderzocht, met hct volgende resultaat:

In de Rijksseruminrichting werden 1307 uitkomsten van runderen uit
onbekende bedrijven op dezelfde wijze onderzocht en hct resultaat van
dc CBR werd in verhouding tot de agglutinatictiters bepaald.

Van UI sen (15) beproefde de CBR volgens deze methodiek, o.a. bij
65 runderen, die Brucella abortus met de melk uitscheidden. Hij boekte
onderstaande resultaten;

Daarmede kan de betrouwbaarheid en specificiteit ook van deze, met be-
trekkelijk kleine reactie-hoeveelheden werkende methode van de CBR
bij brucellose als bewezen worden beschouwd. Onder de beschreven om-
standigheden is de techniek dermate vereenvoudigd, dat zij als routine-
methode op brede basis kan worden toegepast.

Thans zal de vraag rijzen, of het noodzakelijk is, dat een zo ruim getal
van reacties wordt gebruikt, en of het niet economischer en ook doel-
matiger zou zijn, zich b.v. te beperken tot de ABR en de langzame reactie.
De beantwoording van deze vraag zal in de eerste plaats rekening dienen
te houden met de kwestie, in welk stadium de brucellose-bestrijding zich
momenteel bevindt en binnen welke tijdslimiet men het beoogde doel
in dit opzicht wil bereiken. Zeker is, dat de eisen van de praktijk t.a.v.
dc laboratoriumdiagnose omhooggaan, naarmate het succes van de be-
strijding toeneemt, en ook, dat de schade, die een niet opgemerkt reactie-
dier kan veroorzaken, eveneens groter wordt. Hoe juister de laboratorium-
diagnoses zijn, hoe minder in vrije bedrijven een herbesmetting zal op-
treden door het plaatsen van geïnfecteerde dieren en hoe korter tevens
de saneringsmaatregelen in de bedrijven kunnen zijn, uiteraard onder
voorbehoud, dat ook de overige wettelijke en organisatorische maatregelen
behoorlijk werken.

Zoals aan de uiteenzetting in hoofdstuk 2 cn 4, alsmede aan de tabellen
7, 8 en 9 kan worden ontleend, ontstaat er een ingrijpende verandering
van de laboratorium-uitkomsten bij toepassing van een gecombineerde
techniek van onderzoek, zoals deze hierboven is beschreven. Er kan dus
wel bij voorbaat worden gezegd, dat de verhoogde besteding van werk
en materiaal in de laboratoria tengevolge van een dergelijke onderzoc-
kingstechniek, aan dc andere kant wel geschikt is, om het bestrijdingsplan
in te korten. Dit rechtvaardigt dan meteen dc economische zijde van het
vraagstuk, wat de hogere kosten betreft.

Aan de Directeuren van de Gezondheidsdiensten te Alkmaar, Leeuwarden
en Zwolle, alsook aan de Afdelingshoofden van voornoemde Diensten, dc
heren van der Maas, Dijkstra en van Ulsen, wordt hierbij gaarne dank
betuigd voor het aldaar uitgevoerde onderzoek van praktijkproeven.
Mevr. Jansen-v. Duin moge hierbij worden bedankt voor de verleende
technische assistentie.

Dc in Nederland tegenwoordig gebruikelijke routine-methodes voor de serologische

diagnose van brucellose worden beschreven. Er wordt gewezen op de waarde van een
centrale bereiding en standaardisatie van alle voor de reacties benodigde antigenen
en rca,gentia, teneinde in de verschillende instituten een aanpassing aan uniforme re-
sultaten van het onderzoek te bereiken. De standaardisatie van de brucellose-antigenen
voor de A.B.R.-test, voor de snclagglutinatic op de plaat en voor de langzame agglu-
tinatie worden behandeld. Over een complementbindingsreactie, uit te voeren op
kunststofplaten en gebaseerd op de standaardisatie van de erythrocyten-suspensie,
wordt bericht en de voordelen van de toepassing ervan voor het routine-onderzoek
ten behoeve van het onderkennen der brucellose worden aangetoond. Aanbevolen
wordt, bij de serologische diagnostiek van de brucellose gebruik te maken van de
combinatie van enkele methodes van onderzoek, teneinde de zekerheid te verhogen
en daarmede een inkorting van de saneringsmaatregelen te bewerkstelligen.

A description is given of the routine methods for the serological diagnosis of brucel-
losis, used in the Netherlands nowadays. The value of a central preparation and
standardization of all the anti,gens and reagents necessary for the reactions is pointed
out so that the various institutes should adapt the uniform results of the research. The
standardization of the brucellosis-antigens for the A.B.R.-test for the quick plate-
a.gglutination test and the slow a.gglutination test are treated. Mention is made of a
C.B.-reaction to be executed on plastic plates and based on the standardization of
the suspension of erythrocytes; the advantages are shown of its application in the
routine research to identify brucellosis. It is recommended that in the serological
diagnostics of brucellosis a few research methods should be combined to increase
the security and to effect a restriction of the reorganisation regulations.

Les méthodes routinières actuellement d\'usage aux Pays-Bas pour porter le diagnostic
sérologique de la maladie dc Bang sont décrites. On signale la valeur d\'une prépa-
ration centrale ct de la standardisation de tous les antigènes ct réactifs nécessaires aux
réactions visant à réaliser une adaptation aux résultats uniformes des recherches
poursuivies aux divers instituts. La standardisation des antigènes de la maladie de
Bang à l\'usage du test A.B.R., de l\'aglutination rapide sur la plaque et de l\'agluti-
nation lente est traitée. On fait mention d\'une réaction dc liaison complémentaire
qu\'il faut mettre en oeuvre sur des plaques en matière plastique, et basée sur la stan-
dardisation de la suspension d\'érythrositcs, alors que les avantages de son application
à l\'usage des recherches routinières visant au dépista.ge de la maladie de Bang sont
démontrés. Pour porter un diagnostic sérologique de la maladie de Bang, on recom-
mande d\'appliquer quelques méthodes de recherches combinées visant à augmenter
la sûreté ct à réaliser une amputation des mesures d\'assainissement.

Die in den Niederlanden z.Zt. .gebräuchlichen Routineverfahren zur serologischen
Diagnose der Brucellose werden beschrieben. Es wird hingewiesen auf den Wert einer
zentralen Herstellung und Standardisierung aller für die Reaktionen notwendigen An-
tigene und Reagentien für eine Angleichung der Untersuchungsergebnisse in den ver-
schiedenen Instituten. Die Standardisierung der Brucclloseantigene für den ABR-
Test, die Schnellagglutination auf der Platte und die Langsamagglutination werden
beschrieben. Über eine Complementbindungsreaktion, auszuführen auf Kunststoff-
platten und basierend auf der Standardisierung der Erythrozytensuspension wird be-
richtet und die Vorteile ihrer Anwendung für die Routine-untersuchung bei der
Erkennung der Brucellose werden aufgezeigt. Es wird empfohlen, bei der serologischen
Diagnostik der Brucellose von der Kombination mehrerer Untersuchun.gsmcthoden
Gebrauch zu machen, um die Sicherheit der Diagnosen zu erhöhen und damit eine
Abkürzung der Sanicrungsmassrcgcln zu bewirken.

6. WAVEREN, G. M. VAN (1958): Bull. Off. int. Epiz. Rapport à la XXVIe
Session.

12. SCHINDLER, R. (1954): Wissenschafd. Beitr. für d. Tierärzd. Praxis. Verlag
Elwert, Marburg/Lahn.

13. COOMBS, R. R. A , MOUR.ANT, A. E. & R.AGE, R. R. (1945), Brit. j. cxp.
path. 26, 255.

16. STABLEFORTH, A. W. (1958): Bull. Off. int. Epiz. Rapport à la XXVIc
Session.

21. BERMAN, D. T. (1956): Proc. 60th Ann. Meet. U.S. live Stk. sanit. Ass.,
Chicago. 97-103.

26. SCHMIDT, H. (1951): Fortschr. d. Serologic. 2. Aufl. S. 430. Steinkopff-
Verlag, Darmstadt.

28. POPPE, K., KOLLE, KRAUS, UHLENHUT (1929): Handb. d. Path. Mikro-
organismen. 3. Aufl., Band 6, II, S. 711. Fischer L^rban Schwarzenberg-Verlag
Berlin.

30. DICK, J. R., VENZKE, W. G., YORK, C. (1947) : J. Amer. vct. med. Ass. III,
255.

33. COLLIER, F. C., REICH, B. S. & KING, J. W. (1952) : J. Lab. Cl. Med. 39,
778.

34. ELLENBERGER u. SCHEUNERT (1925): Lchrbuch d. vcrgl. Physiol, d.
Haussäugeticre. 3. Aufl. S. 56. Verlag Parey, Berlin.

37. BL.\\GOBESCHTSCHENSK.\\JA, G. S. (1954): Veterinariya Moscow, 31, no.
5, 28. Ref.: Mhefte Vct. Mcd. // (1956) 211.

Lüt het Laboratorium „Nobilis" te Boxmeer.
(Onder leiding van Dr. J. Richter)

VERSLAG OVER EEN ENQUÊTE, GEHOUDEN IN 1957,
TENEINDE EEN INDRl\'K TE VERKRIJGEN OVER DE ENT-
REACTIES BIJ KIPPEN NA ENTlNCiEN MET INFECTIEUZE
BRONCHITIS VACCIN „NOBILIS", GEVOLGD DOOR EEN
ONDERZOEK NAAR ANTILICHAMEN

Vanaf maart 1957 werden in Nederland hoofdzakelijk 2 entstoffen gebruikt
tegen infectieuze bronchitis.

De Rijksseruminrichting gebruikt cen zelf geïsoleerde stam, terwijl Nobilis
stam 82828 van J u n g h c r r gebruikt, als 43e passage ontvangen en nog
twee maal over eieren gepasseerd.

Teneinde cen indruk te verkrijgen over de reacties die na enting optreden,
werd in overleg met de Rijksseruminrichting een enquête gehouden. Én
dc Rijksseruminrichting én Nobilis zouden elk zelfstandig bij 1000 zen-
dingen infectieuze bronchitis-vaccin een antwoordkaart en een enquête-
formulier vcrstrekkei\\. In cen begeleidend schrijven werd gevraagd om de
antwoordkaart omgaand terug te sturen en het enquêteformulier 5 weken
na de enting tc retourneren. De antwoordkaart vermeldde naam en adres
van de kippenhouder, dc data \\ an ontvangst en gebruik van het vaccin,
de naam van de dierenarts die het vaccin verstrekte en het aantal te enten
dieren.

Bovendien moest worden ingevuld of dc dieren ouder of jonger dan 4
weken waren. Antwoord-enveloppen, die zonder kosten konden worden
geretourneerd, werden mede verstrekt.

Hij „Nobili.s" zijn in totaal 264 kaarten terug ontvangen en 90 formulieren
betrekking hebbende op het NobiHsvaccin. In het algemeen bleek men
cen antipathie tc hebben om al dczc papieren in tc vullen, vandaar dat
slechts ongeveer 10 % antwoorden beschikbaar kwamen.
Na afloop van dc enquête werd een onderzoek ingesteld naar de ontwikke-
ling van antilichamen tegen infectieuze bronchitis, ontstaan na enting
met het Nobilis-vaccin, bij cen aantal bedrijven waarvan antwoorden
ontvangen waren.

6. Welke van de volgende algemene verschijnselen werden bij de dieren
opgemerkt (de verschijnselen kunnen met de betreffende letters wor-
den aangegeven):

a) loomheid, b) minder levendig, e) kouwelijk, d) geringe (of sterke)
vermindering van de eetlust, e) hangende vleugeltjes.

7. Welke van de volgende stoornissen van het ademhalingsapparaat wer-
den waargenomen (de afwijkingen kunnen met de desbetreffende let-
ters worden aangegeven):

a) natte neuzen, b) piepende ademhaling, e) reutelen, d) veel met
de kop schudden, e) gapen, f) naar lucht happen.
Zijn er oogontstekingen waargenomen?

8. Werden deze afwijkingen van de normale ademhaling alleen hij
enkele dieren of bij de gehele koppel waargenomen?

10. Is er enige sterfte door de enting opgetreden?
Zo ja, hoeveel dieren zijn gesneuveld?

14. Zijn de bewuste koppels nog tegen andere ziekten ingeënt?
Zó ja, welke en wanneer?

Achter deze vragenlijst waren drie kolommen gezet, om eventueel reacties
van drie koppels te kunnen vermelden.

Niet alle formulieren zijn even duidelijk ingevuld. Toch zijn de meeste wel
zo, dat een betrouwbare indruk van de entreactics verkregen werd.

Vraag I. In totaal zijn van eind maart tot 17 augustus 90 formulieren
terug ontvangen. Hierop zijn 117 koppels vermeld, in totaal ongeveer
31.000 dieren. De koppels waren meestal enkele honderen dieren groot.

Vraag 2. De leeftijd varieerde van 4 dagen tot 2 jaar. De meeste echter
waren ongeveer 13 weken tot 4 maanden oud.

Alhoewel door ons aangeraden wordt reeds op een leeftijd van 1 tot 2 weken
te enten en nog eens 1 maand voor de leg, is haast alleen deze tweede enting
in de formulieren vermeld, omdat de eerste enting niet met ons vaccin kon
geschieden, daar de Veeartsenijkundige Dienst van augustus 1956 tot maart
1957 het ongewenst achtte, dat ons vaccin in de handel werd gebracht.
Het ras varieerde; meestal betrof het kruisingen.

Vraag 4. De reactie begon gemiddeld na 5—8 dagen.
Dc antwoorden varieerden van 2—14 dagen.

Vraag 5. Dc entreactie duurde gemiddeld 7—10 dagen. Variaties kwamen
voor van 1 dag tot 4 weken, doch deze uitersten vormden uitzonderingen.

Van de 89 koppels die hierover melding maakten, spreken de meesten over
loomheid, minder levendig, en geringe vermindering van eetlust, een enkele
over sterke vermindering van de eetlust.

Vraag 7. gaat over de ademhalingsverschijnselen. In de meeste gevallen
heeft men piepende ademhaling, reutelen en kopschudden gezien en som-
migen spreken over luchthappen.

Vraag 8. over het aantal dieren, dat deze ademhalingsverschijnselen ver-
toonde werd meestal beantwoord met: enkele dieren. Slechts bij drie koppels
zou de helft gereageerd hebben.

Vraag .9. De mest werd, op 7 gevallen na normaal bevonden. Deze 7 ge-
vallen spreken over dunne mest, een enkele over bloederige mest.
\\\'raag 10. Sterfte werd in slechts 24 ko])pels vermeld.
Deze sterfte varieerde van 1 tot 1.\') dieren, maar bedroeg meestal 2 a 3 stuks.
Dit is een heel normaal uitvalpercentage. Eé-n meldt lakoniek: „5 stuks
goede selectie. Zwakke dieren meest"!

In 13 gevallen werd „enkele dieren" opgegeven, waarvan 1 geval met
coccidiosis.

Vraag 13. Vroeg naar andere ziekten die de laatste tijd waren voorge-
komen. 7 vermeldden coccidiosis.

Van de coccidiosis-gevallen was er één, die vlak vóór de enting optrad en
één vlak daarna. Bij beiden was de entrcactie matig en de afval iets hoger
dan normaal. Ernstige gevolgen heeft de coccidiosis echter niet gehad.
2 Vermeldden blauwe kammenziekte.
1 Leverziekte.

1 Heeft infectieuze bronchitis gehad bij een ander ongeënt koppel, zonder
nadere bijzonderheden te vermelden.

4 Koppels werden enkele weken na de I.B. enting met pseudo-vogelpest-
vaecin gevaccineerd.

In 17 gevallen was een pokken-difterie enting, enkele weken voor dc I.B,
vaccinatie, toegepast.

7 Vermeldden zonder tijdsbepaling een enting tegen pokken-difterie.
4 Idem tegen pseudo-vogelpest.

In twee gevallen wordt melding gemaakt van een gecombineerde enting
tegen infectieuze bronchitis en p.seudo-vogelpest. De entreacties waren licht
en de uitval gering. Beide eigenaars waren tevreden over de resultaten.
Het is mij bekend dat in veel meer gevallen een gecombineerde drinkwater-
enting is toegepast tegen infectieuze bronchitis en pseudo-vogelpest. Bij
het gebruik van geschikte stammen is dit zeer wel mogelijk. In Amerika
wordt deze gecombineerde enting op grote schaal toege]3ast. Het spaart
veel moeite en de kosten van een gecombineerd vaccin liggen lager dan
de som van 2 enkelvoudige vaccins.

Vraag 15. Informeert naar de waargenomen bijzonderheden.
fn 16 gevallen is van deze gelegenheid gebruik gemaakt om cen persoon-
lijke noot aan het enquête-formulier te geven. Het heeft geen zin om alle
reacties te vermelden. Sonunigcn uitten nadrukkelijk him tevredenheid.

„Lange reactie (19 dagen) die laat kwam (na 10 dagen).
Oude dieren hebben ook reacties vertoond en zijn slecht gaan leg-
.gen»..............................

Twee hebben dc enting toegepast toen de dieren reeds met de leg begonnen
waren. In beide gevallen is de leg normaal op gang gekomen.
Een eigenaar had naast dieren van 1 week, ook de overige heinien van 1 cn
2 jaar oud geënt. Hij meldt, dat cle oude clieren uit de leg zijn gegaan, maar
dat de leg weer is terug gekomen. Over het uiteindelijke residtaat is hij
tevreden.

Dit \\erloop is beslist een uitzondering, want ons zijn vele gevallen \\an
noocletuingen bekend, die tijdens de volle leg werden verricht, zonder
ernstige .gevolgen. Wel lopen soms de leg en de bevruchting tijdelijk terug.
Deze 1.5 vragen werden beantwoord door ± 10 % van cle geënquêteerden.
Van dc 90% die geen bericht zonden mogen we aannemen dat er geen
klachten geweest zijn.

1) De entreacties na de enting met Nobilis-vaccin tegen infectieuze bron-
chitis van kippen zijn over het algemeen licht.

Algemene symptomen en verschijnselen van de kant van het respiratie-
systeem zijn vrijwel nooit van ernstige aard en worden slechts bij een
klein gedeelte van een koppel waargenomen.

2) De overgrote meerderheid der gehniii<ers is tevreden over de werking
van de entstof.

Daar uit vorige onderzoekingen gebleken was, dat het maximum aan
antistoffen in het bloed, bij gebruik van onze entstof, pas bereikt worden
na 12 weken na de enting, werd met bloed tappen tot zo lang gewacht.
Voor de techniek van de bepaling van de S.N. (= serum neutralisatie)
titer moge ik verwijzen naar een vorig artikel (1).

In overleg met dc Rijksseruminrichting die een gelijkvormig onderzoek
instelde, werd van 3 groepen bloed getapt.

2 bedi\'ijven die geen entreactics hadden vertoond,
2 idem met lichte entreactics cn
2 idem met matige entreactics.

In de tabel op pag. 716 en 717 zijn dc \\crschillende gegevens af te lezen
(bovenste gedeelte). Vooreerst bleek, dat 2 bedrijven reeds een tweede en-
ting hadden toegepast, ongeveer cen maand vóórdat er bloed getapt werd.
Verder bleek dat bij alle bedrijven die licht of matig gereageerd hadden
alle bloedmonsters ccn positieve S.N. titer hadden. Van twee bedrijven
waar geen reacties waren opgetreden was ;;lcchts ccn bloedmonster positief.
Hieruit zou men afleiden, dat cr geen S.N. titer zou ontstaan, als er geen
entreactic was gezien.

Om dit nader te onderzoeken werd van 6 bedrijven, waarbij ook geen
entreacties waien geconstateerd, nog eens van kippen per bedrijf bloed
getapt en dc afzonderlijke S.N. titers bepaald.

Dc resultaten zijn weer af te lezen in dc tabel (onderste gedeelte). Ook
hier bleek weer dat 2 bedrijven (J.C. en A.D.) intussen cen tweede l.B.
enting hadden tocgejjast.

Op cen van deze bcdrij\\cn (.\\.D.) en een 3c bedrijf (H.V.) meende men
vóór dc enting reeds infecticuzc bronchitis geconstateerd te hebben, het-
geen niet op dc formulieren was vermeld.

."Mie bloedmonsters van alle bedrijven waren positief op twee monsters van
een bedrijf (J.V.) na.

Als we de zojuist genoemde 3 bedrijven buiten beschouwing laten hebben
2 van de 3 bedrijven waar geen entreacties zijn opgetreden een hoge S.N.
titer. We mogen dus aannemen dat het overgrote deel van de koppels die
niet reageren op een enting met ons vaccin toch een behoorlijke hoeveel-
heid immuunstoffen zal vormen.

S.N. titers 3, 6 en 9 maanden na enting met „Nobilis" Vaccin tegen infectieuze

Als men de S.N. titerwaarden nader beschouwt blijkt, dat dc graad van
reactie niet maatgevend is voor de hoogte van de S.N. titer. Wel mag men
aannemen, dat een positieve S.N. titer cen bewijs is van immuniteit, zodat
het overgrote dcel van de geënte koppels immuun zidlen zijn tegen infec-
tieuze bronchitis (overigens koiricn op dczc regel uitzonderingen voor (2).)
Na deze eerste titcrbcpaling 3 maanden na dc entingen zijn \\ an 5 bedrijven
dc titers nog eens bepaald na 6 cn 9 maanden. Dc bloedmonsters zijn niet
van dezelfde kippen genomen. In het algemeen bleek cen verdere titcr-
stijging waar tc nemen. Het is cen normaal verschijnsel dat bij leggende
kippen een positieve S.N. titer tegen infectieuze bronchitis stijgt, ook
zonder cen herhaalde enting of infectie (3). Wcl bleek het bedrijf met
lage of negatieve S.N. titers ook na 6 en 9 maanden nog een lage tot
negatieve S.N. titer te hebben.

Bij geen van deze bedrijven was sprake geweest van ziekte, in het bijzon-
der niet van ademhalingsstoornissen.

Samenvattend kunnen wc zeggen, dat dc graad van entrcactie niet altijd
evenredig met dc ontwikkeling van de S.N. titer is. Van koppels die niet
zichtbaar reageerden op de enting, bleek het overgrote deel toch ccn
positieve S.N. titer te bezitten 3 maanden na ccn enting rnct infcctieu/ •
bronchitis-vaccin ,.Nobilis". Alle bloedmonsters van licht cn matig rear;-
rende koppels bicken ccn positieve S.N. titer tc hebben. Dc S.N, titf —
bicken 6 cn 9 maanden na dc enting nog gestegen te zijn.
Wc mogen dus aannemen, dat het merendeel \\an de geënte koppels
minstens gedurende 9 maanden immuun zal zijn tegen infectieuze bron-
chitis.

In hrt eerste gedeelte van het artikel wordt de enquête besproken over entresultaten
van 117 koppels, in totaal i 31.000 dieren, die niet Nobilis-vaccin tegen infectieuze
bronchitis waren geënt via het drinkwater. De cntreacties waren vrijwel altijd van
lichte aard en werden slechts waargenomen bij ccn klein gedeelte van dc koppels,
waarin .ze. waren . gevonden. De ..gebruikers van. d.c entstyf waren in het algeincen
tevreden over de werking van dc entstof.

In het tweede gedeelte wordt aangetoond, dat dc graad van entrcactie niet altijd
evenredig is met de ontwikkeling van de S.N. titer. Bloedinonsters van koppels, die
niet zichtbaar reageerden op ccn enting, bleken na 3 maanden zeer vaak een positieve
S.N. titer tc hebben. Alle bloedmonsters van de licht en matig reagerende koppels
waren positief. 6 en 9 maanden na de enting waren dc titers verder gestc.gen. Aan-
.genonien mag worden, dat het grootste gedeelte van dc geënte dieren minstens ge-
durende 9 maanden immuun is tegen infectieuze bronchitis.

In the first part of this paper the author discusses the results of vaccination perfornicd
in 117 pens of chickens — ± 31.000 animals totally — which had been vaccinated
against infectious bronchitis by adding Nobilis-vaccinc to the drinkin.g water. The
reactions after vaccination were nearly always of a slight character and besides they
occurcd only in small parts of the pens in which they had been observed. In general
the users of the vaccine were satisfied with its effect.

In the sccond part the author demonstrates that the intensity of the reaction is not
always proportional to the development of the scrum neutralization titer. Bloodsamplcs
taken from pens that did not react visibly upon the vaccination very often proved
to have a positive scrum neutralization titer 3 months later. All of the bloodsamplcs
taken from the pens reacting slightly and moderately were positive. Six and nine

months after vaccination the titers proved to have continued rising. There is a reason
to suppose that the greater part of the vaccinated chickens will be immune from in-
fectious bronchitis during at least 9 months.

Dans la première partie dc l\'article l\'auteur discute l\'enquête sur les résultats d\'une
vaccination exécutée en 117 couvées de poules — ± 31.000 animaux cn total —,
qui avaient été vaccinées contre la bronchite infectieuse à l\'aide du vaccin Nobilis
ajouté à l\'eau de boisson. Les réactions dc vaccination étaient presque toujours assez
légères, et en outre celles-ci n\'étaient trouvées que dans peu d\'animaux des couvées,
dans lesquelles les réactions avaient été observées.

Généralement ceux, qui employaient le vaccin, étaient contents de son effect.
Dans la deuxième partie l\'auteur prouve, que l\'intensité de la réaction de vaccination
n\'est pas toujours proportionnel au développement du titre serum neutralisant. Des
échantillons de sang, pris de couvées réagissant pas visiblement à une vaccination, se
trouvaient avoir très souvent un titre S.N. positif après 3 mois. Tous les échantillons
de sang des couvées qui avaient réagi légèrement et modérément, étaient positifs. Six
ct neuf mois après la vaccination il était évident, que les titres avaient continué de
monter. Il doit être supposé, que la plus grande partie des poules vaccinées aura une
immunité contre la bronchite infectieuze pendant 9 mois pour le moins.

Im ersten Teil dieser Publikation wird eine Umfrage besprochen mit Beziehung auf
Impfungsresultate von 117 Mühnerbruten, insgesamt ± 31.000 Tiere, die mit Impf-
stoff von Nobilis .gegen infektiöse Bronchitis .geimpft worden waren, indem man den
Impfstoff dem Trinkwasser hinzugefügt hatte. Die Impfungsreaktionen waren fast
inuiier ganz leicht und überdies wurden sie in den Brüten, in denen man sie wahr-
genommen hatte, nur bei einer .gcrin.gcn .Anzahl von Tiere gefunden. Im allgemeinen
waren die Gebraucher zufrieden mit der Wirkun.g des Impfstoffes.
Im zweiten Teil wird demonstriert, dass der Grad der Impfungsrcaktion nicht immer
in gleichen Verhältnis steht zu der Entwicklung des Serum-Neutralisation-Titers. Es
stellte sich heraus, dass Blutproben von Brüten, welche nicht sichtbar reagierten auf
eine Impfung, nach 3 Monaten sehr oft einen positieven S.N. Titer hatten. Alle Blut-
proben der leicht und massig reagierenden Brüten waren positiv. Sechs und neun Mo-
nate nach der Impfung waren die Titer weiter gestiegen. Man darf sich darauf ver-
lassen, dass der grösste Teil der geimpften Hühner wenigstens während 9 Monate
inunun bleibt ge.gen die infektiöse Bronchitis.

1. RICHTER, J., 19.58: Een dierexperirnenteel ondcrzoek naar dc immuniscrende
waardc van een enkelvoudige en inet pseudo-vogelpest .gecombinccrdc vaccinatie
te.gen infectieuze bronchitis van kijjpen. Tijdschrift voor Diergcneeskunde 83,
p. 46-63.

2. RAGGI, L. G. en LEE, G. G., 1957: Relationship between immunity and scrum-
neutralisation titers in chickens, inoculated with three infectious bronchitis
vaccines. American Journal of Veterinary Research, XVIII, p. 740-743.

3. MARKHAM, F. S., SYLSTRA, A. W., HAMMER, A. H., GINGHER, P., 1956:
A flock history of the immunization with a combination New-Castle disease in-
fectious bronchitis dust-vaccine. Poultry Science, 35, p. 390-397.

De bedoeling is een aantal patiënten met bovengenoemde verschijnselen
te noemen en gezamenlijk te bespreken, om daaruit enkele conclusies te
trekken.

29/3/56. Koe bij P. de Pa te L. Ademnood, steunen, bloederig schuim op
bek en neusgaten.

Diagnose: Longbloeding op basis van een leverabces enz.
Sectieverslag van de boer: Oud scherp.

15/11/.56. \'s Avonds in consult geroepen bij H. v. B. te N. voor een pink,
dat steunt en dik is. Bij aankomst waren het er inmiddels twee geworden!
Tympanie viel mee, maar wel grote ademnood, steunen en koffiekleurige
urine. Geen bloederig schuim uit neus of bek. Dieren waren de vorige dag
opgestald. Het is erg warm geweest die dag op stal en \'s avonds hebben
de dieren veel koud water gedronken. Geen automatische drinkbakken.
Diagnose: Pasroxysmalc haemoglobinurie allergie wat de longx-erschijn-
selen betreft ?

Beide pinken zijn in verloop van een paar uur dood of bijna dood naar
een noodslachtplaats vervoerd en afgekeurd wegens groei van de cultures.
Van de sectic wist de collega geen bijzonders tc melden.

26/10/56. Pink bij H.v.B. te L. Ook \'s avonds. Ademnood, steunen, bloede-
rig schuim uit bek. Haemoglobinurie. Over het drinken geen gegevens

.5/5/57. Koe bij Gebr. V. te B. Koud weer. Koe loopt buiten in een slechte
weide.

Volgens anamnese. Bloedwateren. Kort bezoek op zondag. 10 cc depo-
mycine. Opstallen!

6/5/57. Geen verbetering, weinig eetlust en melk. Het blijkt geen haema-
turie maar haemoglobinurie tc zijn. Bleke slijmvliezen. Geen ademnood!
Dezelfde koe heb ik in febr. 2 x behandeld tegen mclkziekte en een vorig
jaar ook al eens. Nadat ik enkele boeken heb ingezien besluit ik U e b e 1 e te
volgen, temeer daar deze koe ook paresis puerperalis gehad heeft en geef
2 doses GaClaMgCla 40 : 15, intraveneus. Het bloed\'is bijna zwart Van
kleur.

Volgende dag: Eetlust is goed. Geen bloederige urine meer gezien. Inder-
daad blijkt de kleur van het bloed nu goed, d.w.z. in dit geval licht rood te
zijn, dun.

Na nog een injectie Ferrodex gegeven te hebben is deze koe \\ erder goed
hersteld.

Hevige ademnood, buccaal ademen, steunen, bloederig sehuim op neus en
bek. Het pink is pas opgestald.

Prognose infaust. Therapie 6 cc Prolaedryl 6 cc Lauritin. Een kwartier
later dood.

9/11/57. Pink bij H. dc W. tc Ij. Ademnood, steunen, bloederig schuim
op neus en bek. Spoedig na het drinken van een halve emmer water opge-
treden. Hacmoglobinuric. Dikvloeibarc zwarte urine.

Prognose infaust. Therapie: S/i fles No. 500 neo intraveneus. Tijdens de
infusie een kleine verbetering, zodat de bek dicht blijft en het schuim
minder wordt. Na ca. 6 uur houdt het steunen op, waarna het pink van
mij nog een injectie van .30 cc Robasfer krijgt. 4 dagen later was de
algemene toestand goed. Slijmvliezen zeer bleek. T = 39,0°. Ademhaling
en pols iets versneld.

Hiertussen door heb ik hct afgelopen jaar ruw geschat ± 10 gevallen
van paroxysmale hacmoglobinuric bij pinken in behandeling gehad, daar-
bij de nadruk leggend op prophylaxis: niet teveel koud water ineens, 4 x
daags drenken en de prognose zeer gunstig stellend.

.M ecider was mij opgevallen, dat in het begin van de stalperiode nogal
eens een longbloeding bij de pinken optreedt naar verhouding en ook
absoluut meer dan bij koeien (.Aantal pinken is ± 25 % van hct aantal
koeien) terwijl men toch dc ooizaak: thrombophlebitische processen bij
de jonge dieren minder frequent zou mogen veronderstellen. Mijn conclusie
uit dc meerdere gevallen van direct samengaan van hacmoglobinuric en
haemoptoë bij pinken is dan ook, dat deze longbloeding cen ernstige veelal
dodelijke complicatie is van de hacmoplobinaemie. Bij gevolg mag deze
paroxysmale haenioglobinaemic niet meer onschuldig beoordeeld worden,
zoals ik tot nog toe gewend was.

Bovendien moet men bij ademnood bij pinken zonder nadere anamnese
steeds denken aan hacmoglobinuric, wat in een donkere stal lang niet
altijd opgemerkt wordt, terwijl een longbloeding direct nog niet te zien
is, noch gepaard gaat met bloederige uitvloeiing, daar het bloed \\ia de keel
weer naar dc maag kan verdwijnen. Zic 2 pinken bij H. v. B. te N.
Wat de therapie van de hacmoglobinacmic betreft, onverschillig of dit nu
cen acute paroxysmale of cen meer chronische puerperale of ook koude-
haemoglobinaemic is, het gaat hierbij m.i. om dc cuticula van de erythro-
cyten.

Het endosoma van de erythrocyten bestaande uit cen mecr vast stroma
en een oplossing van (oxy)haemoglobine wordt omgeven door de cuticula,
een semi-pcrmeabcle membraan. Permeabel voor water O.j en ureum im-
permeabel voor neutrale zouten en suikers. Het voordeel van de sterk
hypertonische Ca-oplossing is m.i., dat niet alleen de hypotonic van de
bloedwel snel opgeheven wordt (bij pinken) maar bovendien werken dc
tweewaardige Ca-ionen ook aan de periferie van de colloidale lipoid-
membraan verdichtend en versterkend, zodat de weerstand t.o.v. de wis-
selende uitwendige omstandigheden toeneemt. Elke keer wanneer de koe
drinkt zal enige tijd erna mogelijk de wateropnamc in het bloed tijdelijk
hytonie van de bloedwel veroorzaken. Dit hindert niet indien de schomme-

lingen de drempelwaarde, waarbij de erythrocyten na opgezwollen te zijn
barsten, niet overschrijden. M.i. ligt nu bij de paroxysmale liaemoglobinurie
de oorzaak in dc snelle waterrcsorptie bij gesloten slokdarmsleuf, zodat
ook normale erythrocyten gaan barsten, terwijl bij puerperale haemo-
globinaemie de membraan verzwakt is door een tekort aan anorganische
zouten of ook door ceti teveel aan lipasen en of phosphatasen in een perio-
de waar dc reserveu van het lichaam aan koolhydraten worden aange-
sproken. Ook bij kopziekte, optredend bij een eiwitrijke en koolhxdraat-
arme voeding, wordt de lichaamsreservc aan koolhydraten (vetten) aan-
gesproken en zou mogelijk ook een teveel \\an vet ojjlossendc enzymen de
oppervlakte-activiteit van de spiercel kimnen schaden.

Dr. D. C. W a r r c n is van mening dat Amerikaanse en Europese kippenrassen zeer
goed in tropische en subtropische klimaten gehouden kunnen worden, mits de ver-
zorging maar goed is. Zo is the New Hampshire in Nrd. Amerika ontwikkeld en thans
een van de meest verspreide rassen in zuidelijke streken.

Toch moet men inheemse rassen niet zonder meer opruimen, omdat zc bijv. niet vol-
doende produceren. Dikwijls bezitten zc toch enkele waardevolle genen. Zo noemde
hij het Fayoumi ras uit Egypte, dat wegens een te licht licbaams- en eigewicht in
Amerika niet gefokt wordt maar dat door dc aanleg voor een groot aantal eieren,
een goede schaaldikte en .goede resistentie te.gen leukosis toch van grote waarde is.

Men verlangt in C:hili een ten opzichte van voeding cn verzorging niet veeleisend vrij
zwaar dier, dat niet te klein is, een voldoende bespiering heeft cn vooral goede benen
en goede hoeven heeft. Deze eisen vloeien yoprt uit de wijze, waarop de dieren wor-
den gehouden. Het vee blijft het hele jaar buiten en moet vaak grote afstanden langs
soms steenachtige we.gen afle.g.gen naar de mclkstal.

In verband met de vleesproduktie wenst men een voldoende bespiering. Stierkalveren
worden n.1. alle aan.gehouden om als os vetgeweid te worden voor dc slachterijen.

„Mededelingen", Maandblad van het F.R.S. en van dc Bond
van K.1. Ver in Friesland, no. 119, blz. 31, febr. 1958.

Reeds enige tijd geleden werd besloten minimum maten vast te stellen voor de op tc
nemen dieren. Gebleken is, dat dit ecn drin.gcnde noodzaak was, omdat het percen-
tage dieren, dat onder de .gestelde maten blijft, belangrijk is.

Het is niet gebleken, dat cr op de lichte grond meer dieren onder de maat blijven
dan op de klei. Dc algemene indruk is zelfs, dat verhoudingsgewijs de nu-cste te kleine
dieren voorkomen op de klei.

Uit mededelin.gen van dc inspecteurs blijkt, dat het .gevaar van tc kleine dieren
allerminst mag worden onderschat. Ongeveer dc helft van de volblocd-dicren welke
worden afgekeurd voor opname, wordt juist afgekeurd, omdat zij niet voldoen aan de
vereiste minimum maten.

„Mededelingen, Maandblad van het F.R.S. en van dc Bond
van K.I. Ver. in Friesland, no. 119, blz. 23 en 17, febr. 1958.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland
voorgekomen gedurende de maand mei 1958
DE GETALLEN GEVEN HET AANTAL VEEBESLAGEN AAN

u S

\'S J

, 4J

> > C O
5 i u O

gt-

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (pleuropneumonia contagiosa .■bo-
vum), hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en kwade droes (mal-
leus) zijn in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

Dr geïllustreerde brochure „atrofischc rhinitis van het varken" uitgegeven door dc
Veeartsenijkundige Dienst is toegezonden aan de dierenartsen, die bij het uitroeien
van de ziekte in Nederland betrokken zouden kunnen worden. Er is nog een beperkt
aantal exemplaren van dczc brochure beschikbaar. .Aanvragen voor gratis toezending
kunnen worden gcricht tot dc heer Dircctcur van dc Veeartsenijkundige Dienst,
Prins Mauritslaan 99 te Den Haag.

Prof. Dr. W. Stahl en G. F r i e b cl onderzochten dc bcvruchtingsrcsultaten ver-
kregen bij dekking door 1 beer en door 2 beren.

.Alleen bij zeugen met een minder goed bevruchtingsvcrmogen werd bij dekking
door 2 beren cen groter aantal biggen verkregen.

Dc het eerst dekkende beer verwekte meer biggen dan de 2c ongeacht het feit of
hij van het ras der zeug was of tot cen ander ras behoorde.

Bij de Uitgevers Kon. Van Goreuin en Comp, te Assen is een nieuw tijdschrift ver-
schenen, een maandblad voor dierenvrienden onder de titel „Mens en Dier". Als
redacteur treedt op de heer J. A. Niemeyer te Groningen.

In het eerste nummer vindt men een gesprek met de wereldreiziger Wim Dussel over
huisdieren, die hij in vreemde landen ontmoette en die tot dc overtuiging kwam, dat
de liefde voor het dier overal even groot is. Verder een artikeltje over de dierentuin
in Kopenhagen van Holger Poulsen („de Deense dokter Portielje"), een over een tot
levenslang veroordeelde Amerikaan, die cen groot vogeldcskundige werd, enz.
Op de vraag: is er geen plaats meer voor konijnen, kippen en duiven? wordt uit-
voerig ingegaan; gewezen wordt op het feit, dat bij onze nieuwe woningen weinig of
geen ruimte meer is voor huisdieren, terwijl allerlei verbodsbepalingen van gemeenten
en woningbouwverenigingen het houden van huisdieren ook onmogelijk maken. Ge-
su,ggereerd wordt hct oprichten van „kleine dierentuinen" in de geest van onze volks-
tuinen. In Bern bestaan deze blijkbaar al.

Uit deze korte weergave van de inhoud kan toch wel blijken, dat hct tijdschrift meer
bedoeld is om het gezin, dierenliefhebbers interessante gegevens en raadgevingen te
verstrekken en ook de liefde tot de dieren aan tc moedigen dan als wetenschappelijk
orgaan.

De uitvoering van dit eerste, 16 pagina\'s grote nummer is prachtig en van vele mooie
foto\'s voorzien.

Losse nummers kosten ƒ 0,90, terwijl de abonnementsprijs ƒ 7,50 per jaar bedraagt.

NOZIONI Dl FISIOPATOLOGIA DELLA RIPRODUZIONE E Dl FECON-
DAZIONE ARTIFICIALE DEGLI ANIMALI DOMESTICI; van: Telcsforo
Bonadonna; met een voorwoord van John Hammond. Editie 1957.

Dit boekwerk bestaat uit 2 delen, tezamen 1649 bladzijden, met 865 afbeeldingen en
214 tabellen.

De afbeeldingen komen op het niet al tc fraaie papier, waarop het boek gedrukt is,
in vele gevallen slechts matig uit.

Het is bijzonder jammer, dat naar ik meen deze 6de druk van het boek, evenals de
vorige, in het Italiaans verschenen is. Ik ben hct geheel met Hammond eens, wan-
neer deze in zijn voorwoord zegt, dat Bonadonna ons en dc toekomstige generaties
een dienst heeft bewezen door de literatuur van de gehele wereld betreffende de
fysiologie van de voortplanting cn van dc kunstmatige inseminatie van de huisdieren
in dit boek bijeen te bren.gen.

Wanneer Hammond zijn voorwoord besluit met de woorden: „The book should form
a most valuable contribution to the progress of the subject and so to the welfare of
the peoples of the world", kan ik mij daar geheel bij aansluiten.

Bij het „Instituto Sperimentale Italiano „L. Spallanzani" per la Fccondazione Artifi-
ciale di Milano, Dir. Prof. T. Bonadonna, is cen lijst met alle litcratuuropgevcn die
in dit bock verwerkt zijn, te verkrijgen.

Vofgens hct onderzoek van L i e g c o i s zouden honden kunnen lijden aan zeeziekte,
waarbij de toediening van Dramarnine cen gunstig resultaat heeft.
Varkens, schapen, runderen en paarden zouden niet gevoelig zijn hoewel abortus
bij merries tijdens een zeereis veel voorkomt.

Planned restriction of radioactivc uptake by aniinals by S. L e w i n, MSc, Ph.D.,;
The British vet. Journal, 1957, no. 9, pag. 380-385.

De stijgende dosis radio-actieve stoffen, die door de dieren worden opgenomen, baart
zorgen voor economische schade aan de veestapel en niet minder voor de .gezondheid
van de mens, die via melk veel strontium-90 kan opnemen. Men zoekt naar wegen
om mens en dier te beschermen door de opname hiervan te beperken, waarbij speciaal
Sr-90 aandacht krijgt.

In een aantal proeven werd aangetoond, dat onoplosbare fosfaten, samengebracht en
geschud met een oplossing van Sr.-zouten, cen aanzienlijke hoeveelheid Sr.-ionen uit
de oplossing doen verdwijnen en neerslaan. Ook als men Sr.-oplossingen perst door
onoplosbare zoudagen, blijkt een deel „af.gefiltreerd" te zijn. In sommi.gc experimenten
kon 95% Sr. neergeslagen worden. Ook bij carbonaten van Ca, alsmede bij Mg- en
Cu-sulfaat bleek deze werking tc bestaan, omdat de Sr.-zouten minder oplosbaar
bleken te zijn dan de andere. De schrijver trekt hieruit de conclusie, dat toevoeging
van calciumfosfaat en -sulfaat aan hct dieet, sterk limiterend zal werken op de Sr.-
opname.

Ook de overdracht en het transport van Sr-ionen in hct organisme werd nagegaan,
waarbij de schrijver ervan uitgaat dat Sr (alsook zijn isotoop Sr-90) door zijn gelijk-
waardige eigenschappen met Ca, dezelfde weg in hct enzymsystecm volgt. Het hangt
dan volgens hem van de verhouding der concentraties van Ca- en Sr-ionen af, welke
verbinding de darm- en celwanden passeert, op zijn weg naar het been of de melk-
klier.

Toevoeging van overmaat calciumzouten van de bodem geeft eveneens een Sr.-ver-
lagende opname voor de planten, die daarop groeien, zodat ook op deze wijze de op-
name van Sr-vcrbindingen verminderd wordt.

Er is tenslotte nog cen mogelijkheid om de opname van Sr-90 te verkleinen en wel
door inactief Sr te verstrekken als verdunningselcment, waardoor de verhouding Sr
cn Sr-90 een bepalende factor wordt.

Hct karakter van het grondwater is voorts van invloed op de Sr-90, dat met de
„fall-out" in regenwater de bodem bereikt. In water met cen hoge hardheidsgraad
(CaCOa) vervangt Sr de Ca en wordt als het mecr onoplosbare SrCOa vastgelegd.
Ook in kleigronden blijkt Sr gebonden te worden, doordat het metaalionen van de
Al-silicaten verdringt.

Resumerend komt schrijver tot de conclusie dat op Ca-deficiënte bodem grotere ge-
varen dreigen voor Sr-90 opname in de vegetatie en daardoor in het dier, waarbij
toevoeging aan de bodem van Calcium fosfaten en sulfaten, cn ook niet-radio-actievc
Sr verbindingen als profilaktikum van grote invloed zijn.

Omdat melk en zijn afgeleide produkten toch nog een dosis Sr-90 kunnen bevatten,
geeft schrijver aan naar middelen „to destrontify the milk" te zoeken.
Het dier is te beschermen door goed gedoseerde hoeveelheden Ca en inactief Sr (als
verdunningselcment) te verstrekken.

Voor dc reeds met Sr-90 besmette dieren is cen langdurige behandelin.g noodzakelijk
en hiertoe wordt aanbevolen calcium disodium ethyleen diamine tetra-acetaat (Ca-
disodium-E.D.T.A. van Schwarzenbach en Ackerman).

Tot slot geeft de schrijver aan, dat naast analytische bepaling van de beenderen van
onze grote huisdieren het Cr-gehalte in de eischalen van hoenders cen goede graad-
meter is, omdat er een nauwe relatie bestaat tussen Sr in het been en de eischaal,
alsmede tussen de graad van Sr-opname van het vee en op hetzelfde perceel ver-
blijvende hoenders.

Beurteilung der Tuberkulose bei Scblaehtgeflügel, von A. Brandt; Monatshefte
für Vet. Med. 1957, Heft 18, pag. 510-515.

De beoordeling van gevogelte, lijdende aan tuberculose, is naar schrijvers oordeel
dikwijls tc mild geweest. Sinds 1893 reeds is bekend, dat dc Mycobacterium avium
ook de mens kan infecteren. Hij haalt ook B e i t s k e aan, die in 1953 berichtte, dat
in 39 gevallen zeker, en in enkele dozijnen gevallen waarschijnlijk tuberculose bij
mensen, door de vogcltuberkelbacil werd veroorzaakt. In een literatuur documentatie
laat de schrijver zien, dat er thans een tendens is, om de beoordeling voorzichtiger te
doen uitvallen, nadat uit eveneens door hem gerefereerde onderzoekingen was ge-
bleken, dat begrippen als lokale tuberculose van een of meer organen niet te hand-
haven zijn. Ook het onderzoeken van het beenmerg na het doorhakken, tot nu toe
steeds cen belangrijk criterium bij de beoordeling, acht hij zinloos, nu Schäferin
49 van de 50 kippen met tuberkuleusc veranderingen in lever, milt of darmen, in
macroscopisch onveranderd beenmerg, tuberkelbacillen heeft aangetoond. Schäfer
kenmerkt het ziektebeeld van vogeltuberculose als een voortdurende chronische sepsis
door tuberkelbacillen. Na nog op de grote rijkdom aan tuberkelbacillen gewezen te
hebben, en ook het resultaat van het braden ten aanzien van het doden van tuberkel-
bacteriën op grond van onderzoekingen in twijfel te hebben getrokken, stelt hij het
volgende beoordelingsschema voor:

1. Bij uitgebreide tuberculose of zichtbare veranderingen in het beenmerg of hy-
dremie of vermagering of combinaties hiervan — het .gehele dier afkeuren.

2. Bij dieren met geringe plaatselijke tuberculose van darm, milt of lever en onver-
anderd beenmerg, maar in goede vocdingstoestand — aan.getaste organen en grote
pijpbcenderen afkeuren. De rest na sterilisatie (in durchgekochten Zustand) maar
tevens als zodanig gemerkt vrijgegeven voor consumptie.

De schrijver is voorstander van wettelijke maatregelen met sancties om tegen hande-
laren, die tuberculeus .gcvo.gelte in het handelsverkeer brengen, te kunnen optreden.
Omdat ook dc eieren van tuberculeus pluimvee zeer vaak tuberkelbacillen bevatten,
stelt hij voor, om deze na minstens 8, beter na 10, minuten tc laten koken cn daarna
te doen merken, vrij te geven voor consumptie.

1. Warum Paratyphusfleiseh inmier noch unschädlich beseitigen?, von Dr. Sauer,
D.S.V.Z., 1958, no. 2, p. 45.

In cen kort artikel stelt de schrijver de voorschriften in.gevol.ge dc Duitse Vlees-
keuringswet ten aanzien van de beoordeling van Salmonella-lijders cn dra.gers ter
discussie. Komen salmonellae in het vlees voor, dan moet het worden af.gekeurd,
maar indien deze kiemen uitsluitend in het Icvcrcornplcx — waartoe naast lever, Icvcr-
lymfklicr, galblaas ook de milt, dc darmen en hun mesenteriale klieren .gerekend
worden — voorkomen, moet het vlees als „bedingt tauglich" beoordeeld worden en
moet sterilisatie volgen. (In Nederland afkeuring. Ref.) De auteur wijst cr voorts op,
dat cr bij een aantal Duitse kcurin.gsdicrenartsen onzekerheid bestaat met betrekking
tot het al of niet voorkomen van Salmonellakiemcn in het vlees, indien zc alleen in
het „leverkomplex" zijn aan te tonen, reden waarom ze ook in deze laatste gevallen,
zekerheidshalve nei.gen tot afkeuring. Anderen wijzen op de zeer grote economische
schade, die dit meevoert. De auteur is het hiermee eens en vindt dat sterilisatie af-
doende is en dat het aldus bewerkte vlees volkomen gevaarloos is. Hij wijst daarbij op
een proef die met salmonella-houdend vlees verricht werd om aan te tonen, dat dit
vlees, mits voldoende verhit .geweest is, volkomen onschadelijk is voor dc consument.
(Ook wijlen collega Rinses deed dit eens in Nederland.)

2. Eine Erwiderung auf den Artikel von Herrn Dr. Sauer in Heft 2 von Dr. H.
Brandes; Institut für Lebensmittelkunde und Milchhygiene der Tierärztlichen
Hochschule Hannover, D.S.V.Z., no. 3, pag. 72.

Deze schrijver neemt stelling tegen de mening van Dr. Sauer en wijst op onder-
zoekingen van Struck, waarbij aangetoond werd, dat ook in vlees van slachtdieren
niet Salmonella-bevindingen in het „levcrcomplcx" en negatief vlccsondcrzoek, her-
haaldelijk via „Anreicherungs-methoden"\' salmonellae werden aangetoond. Ook wijst
hij op de publikaties van Clarenburg en Kampelmacher, die door middel
van „Anreicherung" salmonella- en anthrax-bacillen konden aantonen in vlees van
slachtdieren, welke rnct antibiotica behandeld werden. Wel geeft de auteur toc,
dat door verhitting, zowel de salmonellae als de toxinen onschadelijk gemaakt kun-
nen worden, maar hij wijst erop, de opslag, het transport en de verwerking van het
vlees even zo vele mogelijkheden tot het doen ontstaan van infectiebronnen zijn.
Tenslotte wijst hij erop dat in 1956 slechts in 2554 gevallen (0.011% van het aantal)
slachtdieren wegens de aanwezigheid van vlcesvergiftigers in het spierweefsel moesten
worden afgekeurd, zodat de schade hierdoor toch wel uiterst minimaal geacht moet
worden en zeker nooit aanleiding mag zijn om dit geringe kwantum vlees voor dc
consumptie tc redden door middel van sterilisatie.

Über das Vorkommen van Salmonellen in den Mcsentcriallymphknotcn gesund gc-
schlachter Pferde, von Heinrich Linke; .Archiv für Lebensmittelhygiene 1957,
Bd 8, No. II, pag. 244-246.

Het veelvuldig voorkomen van Salmonellae in vocdermiddclen van buitenlandse her-
komst en het toenemen van dc betekenis van het paard als slachtdier in D. was
voor dc auteur reden om cen onderzoek in tc stellen naar het voorkomen van dczc
kiemen in gezonde slachtpaarden.

Van 184 willekeurige paarden van 2 tot 21 jaar werden dc mesenteriale lymfklieren
bacteriologisch onderzocht. Op steriele wijze werd na 24 uur „Anreicherung" mate-
riaal op selcctiefbodenis overgebracht en eveneens 24 uur op 37° C. bebroed. Van de
184 paarden waren cr 5 positief (2.71%). Een nadere typering volgde waarbij bleek,
dat 5 verschillende typen werden bepaald: S. typhi murium, senftenbcrg, braendcrup,
infantis en anatum.

Untersuchungen über die Ursache der Rotverfärbung der Schweincschwartc bei der
Schnellkühlung, von L. Kotter und G. Schreiber; D.Z.V.Z., 1957, no. 11,
pag. 315-318.

Reeds van het begin van dc ingebruikname van snclkoelmcthoden af, heeft dc rode
verkleuring van zwoerd die hierdoor optrad de aandacht getrokken. Dc auteurs geven
cen overzicht van het hierover verrichte onderzoek door anderen, daarna over eigen
onderzoek. Zij controleerden daarbij dc vcrblocdingssnelhcid, waarbij aan het licht
kwam dat snclverblocdende varkens (gemiddelde vcrbloedingstijd 53 seconden) rood
werden in dc koeltunncls, en de langzaam verbloedende groep (± 83 sec.) blank
bleven. Zij weten dit aan dc betere verbloeding, welke optreedt bij langer durende
hartfunctic. Door de wijze van verbloeding — het openen van groter of kleiner vaten
— is invloed uit te oefenen op dc snelheid van dit proces. .Als tweede invloed van
betekenis merkten zij de duur van het afspuiten met koud water aan. Duurde dit
13 seconden, dan werd later het zwoerd rood; bij cen duur van 25 seconden bleef het
zwoerd blank. De huidtcmperatuur daalde rcsp. tot 29 en 26° C. In het laatste geval
ontstond, door de koude-prikkeling een betere lediging der huidvaten, waarmee tevens
dc gevoeligheid der bloedvaten voor postmortale temperatuursprikkcls bewezen werd.
Door gewrichts-, volumen-, dikte-, dichtheid- en hemoglobincgehalte-bepalingen werd
de bewijsvoering gestaafd. Dc vochtigheidsgraad bleek evenzeer een grote invloed te
hebben; was deze tussen 95 en 100% dan ontstond geen verkleuring, terwijl bij een
daling hiervan de huidoppcrvlaktc indroogde, transparant werd en zo het in dc huid

aanwezige bloed zichtbaar maakte. Nog werd gewezen op\'de reeds door wijlen
F r ü h w a 1 d aangegeven voordelen, om de varkens hangend — dus beter — te laten
verbloeden en direct daarop koud te douchen, waardoor het rood worden in de koel-
tunnels aanzienlijk beperkt wordt.

Mid-dorsal dermoid sinuses in Rhodesian Ridgeback dogs. A case report. L. H. L o r d,
A. J. G a wl ey en J. G i 1 way; JAVMA 131, 515 (1957).

Dc „Rhodesian Ridgeback" of pronkrug wordt sinds kort in dc U.S.A. (evenals in
Nederland. Ref.) gefokt. Deze honden zijn vaak lijdende aan dermoid kysten in de
hals en de sacrococcygeaalstreek, welke ontstaan zijn tengevolge van vergroeiingen bij
het sluiten van de foetaal neuraalbuis. De schrijvers exstirpeerden een dergelijke kyste
in de sacraalstreck. (Zoals bekend hebben deze honden over de gehele rug cen zone van
haren, die zich door hun ongewone inplanting onderscheiden, vandaar zowel de
Engelse als de Zuid-Afrikaanse naam van het ras. Kennelijk is dit dus in wezen een
erfelijke anomalie (Ref.)).

Novobiocin. Oral and intramuscular use in dogs and cats. J. H. Lorbes; JAVMA
131, 378 (1957).

Novobiocin of albamycin is cen nieuw antibioticum voor Gram positieve en nega-
tieve bacteriën, dat gemakkelijk per os zowel als intramusculair hoge bloedspiegels
geeft. Er wordt 3% in de actieve vorm met de urine uitgescheiden. Het wordt door
de patiënten goed verdragen en heeft een geringe toxiciteit. De dosering voor honden
is 20 mgr per „pound" lichaamsgewicht per dag en voor katten 25 mgr, De behan-
dclin.g wordt ingeleid door cen intramusculaire injectie gevolgd door perorale be-
handclin.g gedurende 5 dagen.

In dit artikel wordt erop gewezen, dat men bij katten vaak geneigd is, wanneer ze
niezen, hoesten of dispnoc hebben, aan pneumonitisvirus of dergelijke infecties te
denken en daardoor misschien dc dieren slechts slordi.g onderzoekt.
De volgende kwalen passeren dc revue: verstopping van de neusgan.gen, tumoren
in dc larynx, beenscquesters in dc sinus frontalis, allergie t.o.v. kussens of van planten,
bronchitis, bronchopneumonic, verslikpncumonie, tuberculose, parasitaire broncho-
pneumonie, emphysecm, bronchiccctasic, tumoren in de longen, transsudaat of ex-
sudaat in de pleuraalholte.

Vol.gens schrijver zouden katten ook een soort astma-aanvallen kunnen krijgen.
Hij raadt aan bij onderzoek zomin mogelijk te manipuleren, maar de dieren rustig
gade te slaan. De manier van ademen en de geproduceerde geluiden geven vaak een
aanwijzing van dc lokalisatie van het lijden. Dc auscultatie wordt bemoeilijkt door
het kleine borstkasoppervlak, de dikke vacht en hct dikwijls voortdurend spinnen.

Demonstradon of specific nerveparalyscs in the dog. R. P. W o r t m a n; J.AVMA
131, 174 (1957).

Ten behoeve van cen onderwijsfilm werden 72 neurectomiën op 49 honden verricht.
In een geïllustreerd ardkel worden dc voornaamste resultaten van het onderzoek weer-

gegeven. In dit referaat zal worden volstaan met een korte opsomming van de voor-
naamste motorische stoornissen.

Doorsnijding van de N. suprascapularis geeft atrofie van de spieren op het schouder-
blad maar geen zichtbare kreupelheid. Ook het doorsnijden van de N. axillaris heeft
geen kreupelheid tengevolge, hoewel deze motorische vezels bevat.
Ernstige afwijkingen heeft de neurectomie van de Plexus brachialis tengevolge. Deze
toestand kan spontaan optreden bij fractuur van dc eerste rib. Behalve het schouder-
gewricht kan geen enkel gewricht worden gestrekt. Wordt de N. radialis distaal van
de afsplitsing van de zenuwen, welke de M. triceps brachii innerveren doorgesneden,
dan is de belastingskreupelheid minder ernstig, doch de hond knikt door in de carpus.
Na enige oefening weet de hond deze stoornis zodanig te camoufleren, dat de diagnose
moeilijk te stellen wordt.

Hoewel tengevolge van de neurectomie van de N. musculocutaneus de twee grote spe-
ciale buigers van het elleboogsgcwricht verlamd raken, is hiervan bij het lopen weinig
te zien. Wel is het moeilijk voor de hond, om zijn poot op de rand van de tafel te
leggen.

Het doorsnijden van de N. medianus en de N. ulnaris geeft geen kreupelheid.
Neurectomie van de N. obturalorius verlamt de adductoren, waardoor het betrokken
been niet recht onder dc last wordt gebracht, terwijl dezelfde ingreep aan de N. femo-
ralis de M. quadriceps fetnoris verlamt, waardoor het dier door de sprong heenzakt.
Na doorsnijden van de N. peroneus wordt het spronggcwricht gestrekt en bestaat
neiging op de voorvlakte van de tenen te lopen.

Neurectomie van de N. tibialis geeft verlamming van de strekkers van de sprong en
de buigers van de tenen en van de N. ischia dicus van de spieren van alle gewrichten
beneden de knie, waardoor het dier „overkoot" raakt.

Bij de mens werd vroeger in gevallen van dehydratie 0,85 of 0,90% NaCl oplossing,
al dan niet met toevoeging van 5 of 10% dextrose geïnjicccrd. Soms traden echter
tengevolge van die behandeling ernstige afwijkingen op, o.a. hartblock, longcollaps en
uitputting. Ruim 10 jaar geleden bleek, dat de Na en de Cl ionen in het lichaam niet
in dezelfde verhouding blijven, waarin ze worden geïnjicccrd. Verder kon worden
vastgesteld dat in sommige gevallen de patiënt in de eerste plaats behoefte had aan
het water en in andere aan de zouten.

Het gevolg is, dat men bij dc mens tegenwoordig na operaties vloeistof als dextrose-
oplossing geeft, aangezien bij de mens onder die omstandigheden vaak zoutretentic
optreedt. Daarentegen geeft men bij de hond beter intraveneus electrolyten, dextrose
en water. B i 1 d verricht als regel maar één injectie en laat deze stoffen zodra dit
mogelijk is verder per os opnemen. Hij injiceert 5% dextrose-oplossing met Ringer-
oplossing -I- lactose of wel de spécialité-oplossingen: Polysol of lonosol. Verder wor-
den nog per liter toegevoegd 20 ccm Calciumgluconaat-oplossing, 1000 mgr ascorbine-
zuur, 10 ccm van een vitaminc-B complex-preparaat en 500.000 E kristallijne peni-
cilline. De dosering intraveneus is 10 a 15 ccm per „pound" lichaamsgewicht.
Bij honden die bevangen zijn door hitte (b.v. opsluiting in een geparkeerde auto) en
.soms cen lichaamstemperatuur tot 110° F. (= 40,4° C.) kunnen ontwikkelen, kan
deze injectie levensreddend werken, volgens dc schrijver even spectaculair als een
mclkziekte-injectie bij een rund.

Dezelfde injectie wordt ook aan honden met uremic tengevolge van leptospirose ge-
geven. Dc schrijver waarschuwt ervoor om jonge zieke dieren subcutanc of intra-
peritoneale injecties met dextrose, eventueel electrolyten te geven. De dextrose zou
wateronttrekkend kunnen werken en daardoor de toestand verergeren. Ook hiervoor
adviseert B i 1 d Ringer-oplossing met lactose of de handelsoplossingen Polysol en
lonosol per „pound" lichaamsgewicht subcutaan 10 a 15 ccm.

Die Bedeutung der österreichischen Kaninchenzucht. K. Albrecht; Wiener Tier-
ärztliche Monatsschrift 44, 36, 1957.

In dit artikel beklemtoont de schrijver in verband met economische belangen de ge-
wenstheid van cen uitbreiding van de konijnenfokkerij. Hct volgende wordt uit de
samenvatting overgenomen:

„Van 1923 tot 1955 wisselde het aantal tamme konijnen aanzienlijk. Hct minimum
aantal konijnen was 157.901 in 1927 en het maximum 1.491.168 in 1943. Tot aan
1951 nam de konijnenstapel voortdurend af; daarna werd een geregelde aanwas waar-
genomen.

Bij dc veetelling in 1930 bleek de helft van de door boeren gefokte konijnen te worden
gehouden op boerderijen niet groter dan 5 ha, die 48% van hct totaal aantal boer-
derijen in Oostenrijk uitmaken.

Een rationele fokkerij kan dc produktie van konijncvlecs doen toenemen tot een
waarde van meer dan 100 miljoen Schilling (d.i. ± ƒ 15.000.000,—) per jaar.
In 1954 bedroeg de waarde van dc invoer aan ruwe konijncvellen, haze- en ko-
nijncharen, geprepareerde en bereide pelzen ongeveer 100 miljoen Schilling
(ƒ 15.000.000,—), terwijl die van dc export slechts 5 miljoen (ƒ 750.000,—) was.
Opgemerkt wordt verder, dat als .gevolg van een toeneming van de produkde van
konijncvlecs zowel de Oostenrijkse hoedenindustric als de Oostenrijkse bontindustrie
in belangrijke mate onafhankelijk zouden kunnen worden van de aanvoer van ruwe
materialen uit hct buitenland.

Het aantal Angora konijnen wordt geschat op ± 18.000; dc jaarlijkse wolproduktie
hiervan zou ± 1.500.000 Schilhng (ƒ 225.000,—) waard zijn.

Recente onderzoekingen hebben aangetoond, dat in tegenstelling met dc mening van
de boeren, konijnen zeer goede voedselverwcrkers zijn."

Notched ears in New Zealand Dairy Cattlc. Donald M. A.; The Journal of Here-
dity 1957, 48, 244-249.

In Japan bcschrccf Yam an e in 1915 reeds bet voorkomen van Ayrshire runderen
mct een meer of minder diepe inkerving aan het uiteinde der oren. Het bleek dat de
meeste van deze dieren dc stier Eglington 21 als voorvader hadden, die in 1859 van
Schotland naar Amerika was uitgevoerd en waarvan bekend was dat hij „nicked
ears" bezat. Bij deze soort „gekerfde" oren worden nog twee vormen onderscheiden,
nl. een vorm waarbij de inkerving zeer ondiep is en (\'cn waarbij dc inkerving onge-
veer tot halverwege het oor verloopt. Aangetoond werd ook dat deze afwijking op
één factor met incomplete dominantie berust. De sterk ingesneden oren kunnen
voorgesteld worden door DD; de weinig ingesneden oren door Dd en dc normale
dieren door dd.

Een geheel andere vorm van „gekerfde" oren werd door Lush beschreven bij de na-
komelingen van twee Yersey stieren. Hierbij mist het oor ccn gedeelte van de onder-
hoek. De wijze van overerving is als bij de „ingekerfde oren".

Een derde soort van ingekerfde oren is beschreven door W r i e d t bij Noorse run-
deren.

Ook hier vindt men de inkerving aan dc top van hct oor. De rand is hier cchtcr
voorzien van een wratachtige uitgroei, terwijl bovendien de aangedane oren dik en
gewoonlijk harig zijn. Aangenomen wordt dat deze afwijking weer op cen andere
erfelijke factor berust.

In Nieuw Zeeland werden bij Ayrshires en Yerseys de beide eerstgenoemde vormen
gevonden.

BERICHTEN EN \\ !• RSEA(.EN
Pluiniveeziekteii in Engeland door Dr. 1). M. Zuijdani.

Dc British Council organiseerde gedurende de eerste twee weken van april 1957 een
cursus in pluimveeziekten tc Weybridge. De cursus was uitsluitend opengesteld voor
dierenartsen uit Europa. 13 Dierenartsen afkomstig uit Oostenrijk, 1\'rankrijk, Italië,
Noorwegen, Portugal, Zweden, Zwitserland en Nederland namen aan de cursus deel.
Nederland was vertegenwoordigd door Prof. Dr. J. Hoekstra van de Rijksserum-
inrichting en schrijver, daartoe in dc gelegenheid gesteld door de Internationale
N\'oederkernindustrieën „PRO\\\'IMl" N.V\'.. Denemarken was niet vertegenwoordigd.
Dc voordrachten en demonstraties werden hoofdzakelijk gehouden in de veterinaire
instituten te New Haw, Weybridge, directeur Dr. W. Stableforth. De programma-
leiding berustte bij Dr. .\\orman Dobson, hoofd van het laboratorium voor pluimvee-
onderzoek te Weybridge.

Men kan zich afvra.gcn waarom de interiuitionali- cursus in pluimveeziekten nu juist
in Engeland werd georganiseerd cn niet in Denemarken of Nederland, landen die
ecn al jaren gevestigde goede rejiutatic op het gebied van de pluimveehouderij ge-
nieten. Deze vraag is niet met ecn enkel woord te beantwoorden.

De British Council, ecn semi-overheidsinstituut, dat zich voornamelijk met voor-
lichting van het buitenland Ijczig houdt, heeft tot taak belangrijke ontwikkelingen in
Engeland wereldkundig tc maken. De grote vlucht, die de Engelse pluimveehouderij
dc laatste 5 jaren in dit land heeft genomen, leidde er toe, dat Engeland van eieren-
importerend tot eieren-exporterend land is geworden. Het markeren van dit feit en
dc intensiteit en uitgebreidheid van dc onderzoekingen op het gebied van pluimvee-
ziekten in Engeland zullen de hoofdmotieven geweest zijn voor het organiseren van
cen internationale cursus in pluimveeziekten.

Dc bedoeling van dit artikel is niet alle lezingen cn excursies, die werden gehouden,

te bespreken. Slechts zal worden getracht de voor Nederland belangrijkste nieuwe
gegevens weer te geven. Onder meer zullen worden behandeld:
Ademhalingsziekten bij pluimvee;

Een sneldiagnostick voor pseudovogelpest (bloeddruppel-agglutinatie) toe tc passen
op het pluimveebedrijf;

Zijdelings zal nog aandacht worden besteed aan een methode voor de snelle diagnose
van varkenspest door precipitatielijnen in agar-agar, zonder gebruik van proefdieren.

In 1947 omvatte de Engelse pluimveehouderij 47 miljoen stuks pluimvee. In 1956
werden 81 miljoen hennen geteld. Deze toename nut 34 miljoen is niet geleidelijk
gegaan, maar heeft vooral in de laatste jaren plaatsgehad. Als hoofdoorzaak voor de
toename kan worden genoemd een subsidie-regeling op het consuniptic-ei van rijks-
wege, waardoor dc pluimveehouder een hoge garantieprijs voor de eieren ontvangt.
Het belangrijkste pluimveegebied is Lancashire. Slechts 6% van het totaal aantal
pluimveehouders heeft meer dan 1000 dieren. Zowel voor eier- als voor vleesproduktie
worden in grote meerderheid Sussex, kruisingen van Sussex met lichte en middel-
zware rassen gehouden. Dc Sussex is cen forse, rustige, witte kip met witte huid, poten
en snavel, cen flink ontwikkeld borstbeen, waaraan zich veel mals vlees ontwikkelt.
Er is een sterke neiging de leghennen, op oud strooisel permanent binnen tc houden.
Trof men in 1951, 3,5% „decp-litter" bedrijven aan, thans is dit reeds 16% en het
aantal is nog steeds groeiende. Het probleem van de ademhalingsziekten wordt met
deze methode van pluimveehouden hoe langer hoe belangrijker.

Teneinde de pluimvcestapel te verbeteren, heeft men van regeringszijde een stock-
improvement opgesteld. Pluimveehouders en in het bijzonder pluimvecfokkers kunnen
zich vrijwillig voor de uitvoering van dit plan melden. Zij moeten dan aan bepaalde
voorschriften voldoen. Als grondregel van het plan geldt het streven naar maximale
produktie van eieren en vlees bij minimale kosten. Men tracht dit doel te verwezen-
lijken door nakomeling onderzoek op gewenste produktie-eigenschappcn, legwcdstrij-
den, vergelijkende voederproeven, controle op broedeieren, pullorumbcstrijding, etc.
Veel aandacht wordt besteed aan het geven van deskundige voorlichting op de pluim-
veebedrijven en in de pluimvecpcrs, alsmede aan het organiseren van lezingen en
excursies voor pluimveehouders.

Voor de bestrijding van pluimveeziekten is Engeland verdeeld in 20 zones, die elk
onder toezicht staan van ccn dierenarts-ambtenaar. Dczc 20 zones zijn weer onder-
verdeeld in 74 afdelingen. Dc bestrijding van pseudovogelpest geschiedt door middel
van het afslachten van al het pluimvee op besmette bedrijven. Tegen deze ziekte
wordt niet gevaccineerd. Alhoewel gunstige resultaten met dit z.g. stamping-out sys-
teem werden verkregen, verheelt men zich niet, dat de chronisch verlopende milde
vorm van pseudovogelpest in het belangrijkste pluimveegebied Lancashire op steeds
meer bedrijven wordt gesignaleerd.

Sedert 1930 is men in Engeland bij de bestrijding van salmonella pullorum bezig met
het bloedonderzoek van fokdieren. Aanvankelijk werd steeds de langzame buisjes-
agglutinatie (1930—1941), later ook de snel-blocddruppcl-agglutinatic toegepast.
In het begin werden de werkzaamheden alleen verricht door dierenartsen, thans wordt
het werk op dc boerderij uitsluitend gedaan door ca. 200 speciaal daartoe opgeleide
Icken-hulpkrachten, merendeels meisjes. Deze vrouwelijke hulpkrachten zijn ook werk-
zaam bij de administratie van de t.b.c.-bestrijding bij rundvee en mond- en klauwzeer-
bestrijding. Bij de bereiding van het pullorum-antigeen wordt alleen de salmonella
pullorum-standaard-stam gebruikt, in tegenstelling tot Nederland, waar het gebruik
van trivalent antigeen met variant en rough stam is voorgeschreven. Toch komt de

variant-infectie wel in Engeland voor. Bij het determineren van 1007 salmonella
pullorum-stammen bleken er 10 variant tc zijn. De rough-stam is nog niet onderkend.
In 1939 werd op 40% van dc onderzochte pluimvccfokbcdrijven een S-pullorum-
besrnctting vastgesteld, in 1956 nog op 9%. In dezelfde periode steeg het aantal
onderzochte dieren van 500.000 naar ca. 4.000.000 op ca. 4500 bedrijven.
De pullorum-bestrijding is in Engeland niet verplicht. De bestrijding valt onder het
stock-improvement plan, waartoe pluimveehouders vrijwillig kunnen toetreden. Vol-
gens B I a x I a n d zal dit niet verplichte bestrijdingssysteem niet tot uitroeiing van de
ziekte kunnen leiden, zoals dat in andere landen met verplichte bestrijding (o.a.
Nederland) het geval is geweest.

Ademhalingsziekten bij pluimvee (H. P. C h u, B.Sc. Cambridge University).
Bij het houden van een relatief groot aantal dieren in cen beperkte ruimte vormen
de besmettelijke ademhalingsziekten een steeds ernstiger probleem. Bij het binnen
houden van pluimvee op oud strooisel cn hct mesten van kuikens in batterijen is het
meestal niet mogelijk de luchtreinheid te handhaven door de afvoer van bedorven
lucht en de aanvoer van frisse lucht zonder de dieren aan tocht en/of te grote afkoeling
bloot te stellen. Dit op vele bedrijven vrijwel onoplosbare luchtverversingsproblecm
heeft een overbelasting van de rcspiratietractus van het pluimvee ten gevolge en vormt
een basis voor hct in toenemende mate optreden van allerlei ademhalingsziekten.
Bij pluimvee komen cen aantal ademhalingsziekten voor, die verschillende oorzaken
hebben, doch die klinisch veel op elkaar gelijken. Deze ziekten kunnen in drie groepen
worden ingedeeld.

De eerste groep (zie figuur IA) omvat enige ademhalingsziekten, waarvan dc oor-
zaak bekend is en die zich hoofdzakelijk tot de rcspiratietractus beperken. Het zijn:

De tweede groep (zie figuur B) omvat een aantal chronische ademhalingsziekten,
waarvan vele onderzoekers denken dat ze met elkaar in verband staan. Toch bestaat
cr nog steeds een aanzienlijk aantal tegengestelde opvattingen over hun oorzaak en
aard.

1) Nelsons coryza. Nelson toonde aan, dat deze vorm van coryza veroorzaakt
werd door een klein micro-organisme, dat leek op cen pleuropneumonieachtig li-
chaampje (P.P.L.O.). Nelson noemde deze pleuropncumonieachtige lichaampjes:
cocco-bacilliform bodies.

2) Chronische ademhaling.szicktc bij kuikens (C.R.D.), waarvan men oorspronkelijk
dacht, dat deze ziekte veroorzaakt werd door cen klein virus. Kortgeleden heeft men
aangetoond, dat de ziekte werd veroorzaakt door P.P.L.O.

3) Infectieuze sinusitis bij kalkoenen, waarvan men oorspronkelijk dacht, dat de
ziekte veroorzaakt werd door cen groot virus uit de psittacosisgroep. Kortgeleden
heeft men aangetoond, dat de ziekte werd veroorzaakt door P.P.L.O.

4) Luchtzakontstcking. Deze ziekte wordt in Amerika voor dezelfde ziekte gehouden
als de chronische ademhalingsziekte bij kuikens (C.R.D.).

Deze groep ziekten, die oorspronkelijk bekend waren als zelfstandige ziekten, met
elk hun typische eigen oorzaak, worden nu alle geacht tc worden veroorzaakt door
pleuropncumonieachtige lichaampjes (P.P.L.O.). Dientengevolge overweegt men zelfs,
dat er sprake is van cén enkele ziekte onder verschillende verschijningsvormen. Er
moet echtcr nog een groot aantal problemen worden opgelost aleer men tot deze of
een andere definitieve conclusie kan geraken. Het is vooralsnog juist deze ziekten als
één geheel te overzien en te bespreken, omdat ze in epidemiologisch en klinisch op-
zicht zeer veel met elkander gemeen hebben.

In de eerste plaats worden al deze ziekten in verband gebraeht inct P.P.L.O.; in de
tweede plaats hebben ze alle een tamelijk lange incubatietijd, een langdurend ziekte-
verloop en cen chronisch nadelig effcct op groei en produktie; in de derde plaats
schijnen ze alle op dezelfde manier gevoelig te zijn voor de behandeling met ccn
aantal antibiotica.

De derde groep (zic figuur C) omvat ccn aantal andere ziekten, die vaak mede de
ademhalingsorganen aantasten. Klinisch kunnen zc worden verward met de boven-
genoemde primaire aandoeningen van de luchtwegen. Speciaal kan dit worden gezegd

Pseudovogelpest

(virus) C
Aspergillosis

(schimmel) A

(Chronische
idémhalingsziekte

(P.P.L.O. ?) B
Luchtzakontsteking
(P.P.L.O. ?) B

A primaire ademhalingsziekten, waarvan de oorzaak nauwkeurig bekend is.
B chronische ademhalingsziekten, waarvan aard en oorzaak niet met zekerheid

bekend zijn, doch die mogelijk met elkaar verband houden.
C ziekten, die mede de respiratietractus aantasten en met de andere primaire adem-
halingsziekten kunnen worden verward.

1) Dc milde chronischc vorm van pseudovogelpest, die veel op infectieuze bronchitis
kan lijken. Bij dc laatste ziekte komen cchtcr nimmer verlammingen en meestal geen
hardgroene faecaliën voor.

2) .Atypische vogclpokken en difterie. Het ziektebeeld, dat veel op coryza of op
infectieuze laryngotracheitis kan lijken, verschilt van deze beide ziekten, doordat
vrijwel steeds ook pokken op de kopversierselen kunnen worden waargenomen.

3) Vitamine-A-gebrek. Deze deficiëntieziekte geeft aanleiding tot witte vlekjes in
de keel en slokdarm. De lokalisatie en het aspect onderscheidt deze aandoening van
coryza.

4) Morbus pullorum. Salmonella pullorum kan ontstekingshaardjes in de longen
veroorzaken, doch geeft tevens aanleiding tot enteritis met witte diarree en ont-
stekingshaardjes in hart en lever.

Preventie van chronische coccidiose met Nicarbazin (Dr. C. H o r t o n-S m i t h,
Houghton).

.Nicarbazin is een chemische stof, die gemengd door het mcclvocdcr wordt toegepast
ter voorkoming van een aantal verschillende protozoaire darmziekten bij pluimvee,
die men ten onrechte vecal met één woord als „coccidiose" aanduidt. Hoewel men
in het Poultry Research Station tc Houghton in verband met het reeds zo groot
aantal ter onderzoek aangeboden coccidiostatica aanvankelijk weinig vertrouwen had
in de preventieve werking van Nicarbazin bij „coccidiose", bleek al spoedig dat Nicar-
bazin zeer werkzaam is bij cimeria nccatrixinfccties (chronische dunncdarm-cocci-
diose), werkzaam is bij cimeria acervulina-infecties (chronische dunncdarm-cocci-
diose) en minder werkzaam is bij besmetting met cimeria tenclla (acute blindedarm-
coccidiose). De acute blindedarm-coccidiose kan echter met afdoend resultaat worden
bestreden met sulphaquinoxalinc als geneesmiddel door het drinkwater.
-Micarbazin werkt uitsluitend preventief. .\\ls geneesmiddel heeft het preparaat geen
waarde. Het middel wordt door het kuikenopfokmeel gemengd in een concentratie
van 0,0125%, indien alléén mcclvocdcr wordt verstrekt, en in ecn concentratie van
0,025% door het kuikenopfokmeel, indien de helft van het voederrantsoen uit ge-
mengd graan bestaat. Kuikens en jonge hennen tot aan de leg verdragen Nicarbazin
in de gegeven dosering zonder enig bezwaar, evenals zoogdieren. Complicaties treden
echter wel op bij leggende her.nen en vooral bij hennen, waarvan broedeieren worden
verzameld. Deze complicaties hebben geen betrekking op de leg. Deze gaat onge-
stoord door. Voor consumptie-eieren zal door het preparaat de eischaal aangetast
kunnen worden door cen typische verkleuring. Bruine eieren bv. verliezen de egale
kleur en worden ivoorachtig wit. Ook de kwaliteit van de eidooier kan verminderen.
Dc broeduitkomsten van eieren afkomstig van dieren, die resten Nicarbazin in het
foktoomvoeder hebben gehad, worden eveneens in ongustige zin beïnvloed. Dc be-
vruchting van de broedeieren wordt niet beïnvloed, doch er is een kans op sterven
van de vrucht tijdens het broedproces. De broeduitkomst wordt lager naarmate meer
Nicarbazin in het foktoomvoeder aanwezig was. Zowel bij leghennen als bij fok-
hennen zijn dc complicaties, die zich voor zouden kunnen doen, tijdelijk van aard.
Binnen 1 ä 2 weken na stopzetting van het gebruik van Nicarbazin is de cikwalitcit
weer normaal.

In cen uitvoerig onderzoek werd aan.getoond, dat de gewenste onvatbaarheid tegen
besmetting met cimeria necatrix en ein\\eria acervulina op latere leeftijd door het
preventief toedienen van Nicarbazin tijdens dc eerste 4—5 maanden niet ongunstig
wordt beïnvloed.

Daar Nicarbazin slechts de ontwikkeling van de schizonten van dc 2c orde remt en
de rijping van deze schizonten verhindert, worden klinische symptomen van „cocci-
diose" voorkomen, terwijl zich tegelijkertijd toch de gewenste weerstand tegen voort-
durende besmetting ontwikkelt. Weerstand tegen „cocidiose" komt dus ook na het
toedienen van Nicarbazin tot stand.

In dc loop van cen ander onderzoek bleek, dat bij het in serie besmetten van kuikens
met zuivere E. necatrix- en E. accrvulina-stammen — zelfs na 16 achtereenvolgende
dierpassagcs — Nicarbazin niet aan preventieve waarde had ingeboet.
Vergelijkende onderzoekingen toonden aan, dat Nitrofurazone en Sulphaquinoxalinc
reeds bij de 8c, respectievelijk lle dicrpassage hun preventief effect verloren.
Op grond van de gunstige resultaten in deze onderzoekingen verkregen en de onlangs
gepubliceerde mededeling van Dr. H. S. van Zwol\') verdient het aanbeveling Nicar-
bazin m de opfokvocders voor pluimvee ter voorkoming van coccidiosc te verwerken.

Een sneldiagnostiek voor pseudovogelpest (bloeddruppel-agglutinatie) toe te passen
op het pluimveebedrijf (F. D. Asplin M.R.C.V.S.).

Dc diagnose pseudovogelpest kan mede worden gesteld door het aantonen van spe-
cifieke pseudovogelpest-antilichamen in het bloedscrum van pluimvee. Pscudovogcl-
pest-antilichamen komen reeds 4—6 dagen na cen natuurlijke besmetting met pseudo-
vogelpestvirus in het bloedscrum voor. Dc antilichamen blijven gedurende lange tijd
aantoonbaar — soms tot 8 maanden na het doorstaan van de ziekte.
Antilichamen worden ook gevormd na het enten met actieve („levende") pseudo-
vogelpestentstoffen. In Nederland, waar dc acticvc H i t c h n e r pscudovogclpest-
entstof door het drinkwater gemengd op grote schaal toepassing vindt, zullen dus bij
veel dieren antilichamen in het bloedscrum kunnen worden aangetroffen, zonder dat
dc desbetreffende dieren aan pseudovogelpest hebben geleden.

Bij een positieve bevinding van pscudovogclpcst-antiliehamen in het bloedscrum is het
stellen van de diagnose pseudovogelpest slechts dan gerechtvaardigd indien:

b) zich nog slechts korte tijd — b.v. enkele weken — klinische verschijnselen van
pseudovogelpest hebben voorgedaan.

Wanneer men dus pseudovogelpest-antilichamen aantoont bij klinisch normale dieren,
dan mag men slechts vaststellen, dat:

2) de dieren vroeger aan pseudovogelpest hebben geleden en daarna zijn hersteld.

De in Engeland ontwikkelde methode voor het snel aantonen van pseudovogelpest-
antilichamen in het bloedscrum is gebaseerd op (<en technische modificatie van dc
hemagglutinaticreactic (IIA-rcactie) en dc hcmagglutinatic-remmingsreactie (HR-
reactie). Dc H.\\ reactie berust op het vermogen van pseudovogelpestvirus kippen-
crythrocyten te doen agglutineren, dc HR-reactie berust op het vermogen van het
pseudovogclpcstimnuiunserum het agglutinerend vermogen van het virus op tc heffen,
dan wcl te remmen.

Door middel van de HR-reactie kunnen dus de specifieke pseudovogelpest-anti-
lichamen in het bloedscrum van de kip worden aangetoond.

In het laboratorium worden de HA- en HR-reacties uitgevoerd in glazen bui.sjcs met
actief pseudovogelpestvirus, gewassen gestandaardiseerde kippenerythrocytensuspensie
en afzonderlijk gewonnen kippenserum.

In de technisch gemodificeerde methode voor toepassing op het pluimveebedrijf van
dc HA- en HR-rcacties gebruikt men in plaats van glazen buisjes glascapillairen, in
plaats van actief virus als antigcen door formalinc geïnactiveerd virus als antigcen,
in plaats van cen aparte gewassen gestandaardiseerde kippenerythrocytensuspensie
dc erythrocyten van dc kip, waarvan het scrum wordt onderzocht en tenslotte in
plaats van afzonderlijk gewonnen bloedscrum het niet van het bloed gescheiden scrum
direct van het tc onderzoeken dier. Bloedstolling wordt vermeden door aan het anti-
geen 4 milligram calciumoxalaat per cm\'\' toc tc voegen.

B — Na ca. 5 minuten: geagglutineerde erythrocyten vormen een onregelmatige lijn
= reactie t.a.v. pseudovogelpest negatief.

C — Na ca. 5 minuten: niet geagglutineerde erythrocyten vormen een regelmatig
ononderbroken lijn reactie t.a.v. pseudovogelpest positief.

In dc praktijk wordt hct onderzoek uitgevoerd in glaseapillaircn van 8 rm lengte en
een uitwendige diameter van 1,2 millimeter. De buizen worden op 2 rm van het
uiteinde gemerkt met oostindisrhr inkt.

Bloed wordt verkregen door venapunetie van de vleugelader van de te onderzoeken
kip. Door de capillair mrt een uiteinde aan dr opprrvlaktr van dr uit de vena tr
voorschijn grtrrden bloeddruppel te houden, wordt het bloed tot het 2 cm merk door
dc capillaire werking opgezogen. Onmiddellijk hierna plaatst men hetzelfde uiteinde
van de capillair in de gestandaardiseerde met formol geïnactiveerde pseudovogelpest-
virussuspensie (antigcen) tot de capillair tot het 8 cm merk is volgezogen. Dc vor-
ming van een luchtbel tussen bloed en antigcen dient vermeden tc worden, daar
anders het mengen van bloed en antigcen moeilijkheden oplevert. De capillair wordt
.gesloten door een uiteinde in cen mengsel van gelijke delen vaseline en harde paraf-
fine te dopen. Bloed en anti.geen worden gcmen.gd door de capillair aan de uiteinden
vast tc houden met duim en wijsvinger en om en om te draaien. Het mengen van
bloed en antigeen dient snel te .gebeuren, teneinde bloedstolling tc voorkomen. De
capillair wordt met het gesloten uiteinde naar boven onder een hoek van ca. 75° in
boetseerklei neergezet. Na ongeveer 5 minuten kan men het resultaat van de proef

aflezen door het waarnemen van het gedrag van de kippenerythroryten in de buisjes,
die onder de steile hoek zijn neergezet.

De rode bloedcellen in het plasma van een normale kip zullen door het pseudovogel-
pestvirus worden geagglutineerd. Deze agglutinatie kan worden waargenomen aan de
vorming van klompjes rode bloedcellen in de capillair. Bij het zinken vormen ze een
op een trapleer gelijkende tekening in de capillair (H.A-reactic). De agglutinatie van
dc rode bloedcellen wordt voorkomen door de antilichamen van het bloed van dieren,
die aan pscudovogelpestinfcctic zijn blootgesteld (HR-rcactic). In dat geval blijft
agglutinatie uit en zinken de rode bloedcellen zonder mecr. Ze vormen dan één enkele
fijn ononderbroken lijn tegen de achterwand van de capillair met gelijkmatige op-
heldering van dc bovenstaande vloeistof. Deze lijn kan gemakkelijk worden onder-
scheiden van dc onregelmatige brokkelige lijn, die bij agglutinatie van dc rode bloed-
cellen wordt gevormd.

De beschreven methode heeft hct voordeel, dat men bij het waarnemen van voor
pseudovogelpest verdachte verschijnselen bij pluimvee onmiddellijk op het pluimvee-
bedrijf zelve pseudovogelpest kan aantonen of uitsluiten zonder verplicht tc zijn eerst
materiaal op tc zenden en een langdurend laboratoriumonderzoek af te wachten.

Eendevirus-hepatitis is cen zeer besmettelijke virus-ziekte van jonge eenden. Dc ziekte
wordt gekarakteriseerd door plotseling optreden en snel verloop. Het sterftecijfer va-
rieërt, maar beloopt soms 90% binnen twee dagen na de eerste sterfgevallen. De
weerstand tegen dc ziekte neemt toe naarmate de eenden ouder worden.
Bij besmetting van eendekuikens van vier weken oud was hct sterftecijfer zelden
hoger dan 5%. Slechts bij hoge uitzondering kunnen eendekuikens ouder dan 5 weken
ziekteverschijnselen vertonen. De ziekte komt alleen bij eendekuikens voor. Kippen en
kalkoenen op besmette bedrijven worden niet ziek.

Dc eerste sterfgevallen kunnen zich reeds 24 uur na besmetting voordoen. De ziekte
verspreidt zich snel. Dc sterfte treedt in het verloop van 2—3 dagen na de eerste
sterfgevallen op. Meestal sterven de grootste eendekuikens van een groep het eerst
zonder tevoren ziekte-verschijnselen tc hebben vertoond. Andere kunnen sterven na
slechts gedurende een half uur ziek te zijn geweest. De zieke eendjes worden slap en
traag. Ze kunnen niet meer mee nu-t de toom, de eetlust verdwijnt. Na korte tijd
vallen ze op een zijde ni(-t hct kopje achterwaarts gericht, niet dc pootjes ihaken ze
krampachtige bewegingen. Dc snavel is vaak purper gekleurd. Zieke eendjes blijven
drinken. De ontlasting kan groen en waterig zijn. Bij sonnnige eendjes tn-cdt hcrsti-1
zo snel cn volledig in dat zc later in groei en gewicht niet zijn te onderkennen van
eendjes die niet aan de ziekte hebben geleden. Bij sectie ziet men karakteristieke af-
wijkingen aan dc lever. Dc lever is vi-rgroot en vertoont opvallende bloedingen. De
bloedingen kunnen in grootte variëren: van speldcknopgrootte tot 1 cm of meer in
diameter. Ze kunnen in groot cn gering aantal over de gehele lever verspreid voor-
komen.

De in Engeland beschreven ziekte vertoont grote overeenkomst met dc virusziekte
bij cendckuikcns in Nederland, die door collega VV. H. Smits\') in dit tijdschrift werd
beschreven.
Overbrenging.

Passage van het virus door hct broedei is niet waarschijnlijk. De infectie heeft plaats
door hct opnemen van besmet materiaal. Hct virus wordt met de excreta reeds enkele
uren na de infectie uitgescheiden. De ziekte verspreidt zich dan zeer snel door de
groep eendjes. Het virus kan gedurende vele weken actief blijven in strooisel, op
kunstmocders, in voeder- en drinkbakken etc.

Dientengevolge kunnen opeenvolgende broedsels ccndckuikens steeds weer besmet
worden. Mensen, verpakkingsmateriaal, alsmede in het wild levende vogels spelen
cen belangrijke rol bij het mechanisch verslepen van hct virus.

Dc diagnose kan worden gesteld door het waarnemen van dc eerder beschreven
klinische verschijnselen. In het laboratorium kan men dc diagnose met zekerheid
stellen door het inspuiten van eendekuikens, het injiciëren van bebroede kippen-
eieren met zicktcmatcriaal en het toepassen van de serum ncutralisatiercactie.

Daar de ziekte alleen optreedt in de eerste 4 levensweken van de eendekuikens dient
de behandeling van de ziekte op deze tijd gericht te zijn. Verschillende maatregelen
gaven aanleiding tot teleurstellend resultaat.

Bij isolatie van de jonge eendekuikens op het bedrijf of opfok van de cendckuikens
buiten het eigenbedrijf gelukte het meestal niet de dieren tegen natuurlijke besmetting
te beschermen.

Het afslachten van alle eenden op besmette bedrijven en het vervolgens ontsmetten
van dc bedrijven (stamping-out-method) gaf geen afdoend resultaat. Goede resul-
taten werden verkregen met serumtherapie, passieve en actieve inununisatie.

Serum, gewonnen van volwassen eenden, die dc ziekte als kuiken hebben overleefd,
bevat immuunstoffcn. Indien men dit serum inspuit bij eendekuikens tijdens het eerste
optreden van de ziekteverschijnselen dan kan men de sterfte aanzienlijk beperken.
De injectie eist enige technische vaardigheid.

Eendekuikens gebroed uit eieren afkomstig van fokeenden, die als kuiken de ziekte
hebben overleefd, hebben ecn aanzienlijke weerstand tc.gen natuurlijke besmetting.
Het moederdier geeft de immuunstoffcn via het broedci aan het cendekuiken mee.
\\\'olwassen eenden, geïnjiceerd met een milde virusstam, vormen specifieke immuun-
stoffcn. Ook deze immuunstoffcn worden via het broedci aan de eendekuikens mee-
,gegeven.

De enting van fokeenden met ccn milde virusstam met het doel dc van deze dieren
te fokken eendekuikens passief tc immuniseren werd in 1956 met goed resultaat op
grote schaal toegepast.

Dc milde virusstam (TN-stam), die werd gebruikt om de volwassen eenden te enten,
kan ook worden toegepast bij het enten van de jonge eendekuikens.
De immuniteit ontwikkelt zich zeer snel na de enting en blijkt zeer hecht te zijn.
De enting geschiedt met behulp van twee stevige naaimachincnaalden in een houder
bevestigd. De naalden worden in de entstof bevochtigd cn vervolgens door de zwem-
vliezen van het te enten eendekuiken geprikt. .Afhankelijk van het tempo van aan-
geven van dc kuikens kunnen ± 1000 eendjes per uur worden geënt. De resultaten
van de actieve immunisatie zijn zeer goed. Dc enting wordt in Engeland op grote
schaal toegepast.

Encephalomyelitis (epidemie tremor) en encephalomalacie (vitamine E gebrek) bij
pluimvee (R. B. A. G a r n a .g h a n, L. M. Markson en J. D. Blaxland).
Encephalomyelitis is ccn acute virusziekte, die voorkomt bij alle pluitnvcerassen en
-kruisingen. De ziekte treedt voornamelijk op bij kuikens, die een tot zeven weken oud
zijn. Klinisch is dc atactische gang, .gevolgd door verlamming van beide poten, het
meest kenmerkend verschijnsel.

De aangetaste kuikens scharrelen nog lange tijd op de hakken door het hok rond,
waarbij de eetlust on.gestoord aanwezig is. In latere stadia van de ziekte liggen de

dieren op cen zijde, waarbij schokkende bewegingen niet kop, hals, poten en borst-
spieren kunnen worden waargenomen. Deze „tremor" is echter niet steeds aanwezig.
De sterfte varieert van 5—50%. Van dc ziekte herstelde kuikens worden maar zelden
.goede leghennen.

Bij sectie kunnen macroscopisch geen afwijkingen worden waargenomen. Bij histo-
logisch onderzoek van hersenen- en ru.ggemcr.gwccfsel ziet men een niet purulente
encephalomyelitis o.m. gekarakteriseerd door perivasculaire opecnhopin.gen van
lymfocyten.

Experimentcel kan de ziekte worden overgebracht door hct intraccrebraal injieiëren
van zicktematcriaal bij ccndagskuikens. Dc ziekte vormt nog geen ernstig probleem
voor de Engelse pluimveehouderij doch het aantal gevallen neemt toe. Genees-
middelen zijn niet bekend, een vaccinatie wordt nog niet toegepast. Er zijn duidelijke
aanwijzin.gcn, dat hct oorzakelijk agens, i.e. het encephalomyelitis virus in de broed-
eicren aanwezig kan zijn, terwijl ook broedmachine besmcttin.g kan optreden.
Encephalotnalacie is cen deficiëntieziekte, die voorkomt bij alle pluimvcerassen cn
-kruisingen, doch hoofdzakelijk bij de Susscxrassen. De klinische verschijnselen ont-
staan na het toedienen van ccn voederrantsoen, dat arm is aan vitamine E («-toco-
pherol). De ziekte wordt meestal waar.genomen bij kuikens, die drie tot zeven weken
oud zijn. De kuikens zijn lusteloos, suf cn de eetlust is grotendeels verdwenen. In cen
later stadium van de ziekte treden dwangbewegingen hct meest op de voorgrond.
De kop van het kuiken kan dan sterk achterover of voorover zijn gebogen. De kuikens
maken ook wel cen voortdurende snelle cirkelgang en wanneer de dieren op een zijde
vallen, maken ze ficsbewegingen. Volledige verlamming van poten en/of vleugels wordt
niet waar.genomen.

Bij sectic op acute gevallen zijn de kleine hersenen week cn gezwollen, de meningen
zijn ocdcmateus. Soms kan men petechien op het cerebellum zien. Bij sectie op dieren,
die reeds langer aan dc ziekte leden ziet men karakteristieke doorschijnend groen-geel
gekleurde necrotische haardjes in de kleine hersenen.

Bij histologisch onderzoek van het hersenweefsel treedt aanvankelijk het oedeem hct
meest op de voorgrond, in hct verdere ziekteverloop gevolgd door necrose.
Het is moeilijk de ziekte experimenteel op tc wekken. Ook bij het toedienen van een
sterk vitamine E arm voederrantsoen blijven klinische symptomen meestal uit. Dc
ziekte vormt no.g geen ernstig probleem, alhoewel hct aantal .gevallen bij Susscx-
kuikeris in .1957. sterk is tpe.genpmen,

Dc klinische verschijnselen van enceiihaloinalaeie verdwijnen zeer snel na het tijdig
toedienen van vitamine E.

Encephalomyelitis en cncephalonialaeie kunnen kliniseh niet worden onderscheiden
van pseudovo.gelpest. Indien men bij jonge kuikens nerveuze symptomen constateert,
dan is hct noodzakelijk door middel van laboratoriumonderzoek en/of lokale snel-
diagnostiek pseudovogelpest eerst uit te sluiten.

Encephalomyelitis en encephaloinalacie kunnen sleehts na zeer nauwkeurig klinisch
onderzoek van elkander worden onderscheiden. Bij encephalomyelitis treden verlam-
mingsverschijnselen op de voorgrond, bij cncephalonialaeie blijven verlammingen uit.
Het toedienen van vitamine E kotnt mede als differentiaal diagnostisch hulpmiddel
in aanmerking.

Hct is niet steeds mo,gelijk geweest bij varkens, die geleden hebben aan varkenspest,
bij sectie met zekerheid dc diagnose varkenspest te stellen. Veelal is een histologi.sch
onderzoek, soms gevolgd door ccn dierexperimenteel onderzoek noodzakelijk. Dier-
experimenteel onderzoek is kostbaar en moeilijk uitvoerbaar, daar men dient tc
beschikken over varkens, isolatiestallen en geoefend personeel. Het isoleren en iden-
tificeren van het varkenspestvirus in kleine proefdieren of in hct bebroede kippenei
is nog niet gelukt. Voor routineondcrzoek kan histolo.gisch onderzoek te tijdrovend
zijn. Men heeft in Engeland cen nieuwe onderzoekingstechniek ontwikkeld met het

resultaat, dat tijdrovend en kostbaar onderzoek bij dc diagnostiek van varkenspest kan
worden vermeden.

De methode is gebaseerd op dc waarneming, dat bepaalde antigencn met de bij-
behorende antilichamen kunnen reageren, waarbij prccipitatic optreedt. In vloeibaar
milieu onttrekt de precipitaticreactie zich veelal aan dc waarneming met het onge-
wapend oog. Het is echter gebleken, dat bij diffusie van antigcen en antilichamen
door een agar-agar laag op het grensvlak, waar de beide componenten elkaar raken,
dc precipitaticreactie optreedt. Er ontstaat op die ])laats cen witte of geelwitte lijn,
die met het ongewapende oog duidelijk kan worden waargenomen. Voor het diagnos-
tiseren van varkenspest wordt van dit verschijnsel gebruik gemaakt. Men past de
volgende techniek toc.

In cen glazen Pctri-schaal, diameter ca. 10 cni., wordt een agar-agar-laag gegoten van
ca. 7 mm dikte. Aan dc agar-agar wordt 0,2% phcnol cn eventueel penicilline en
streptomycine toegevoegd, teneinde bacteriegroei tc belemmeren. In dc agar-agar
maakt met 7 ronde uithollingen met ca. 9 mm diameter en zo diep dat dc glasbodem
van dc Petrischaal juist niet bereikt wordt. 6 Uithollingen of vakjes worden gemaakt
op de punten van cen regelmatige zeshoek, het zevende vakje maakt men in het
midden van de eerste zes (zie figuur). De onderlinge afstand van dc uithollingen
bedraagt ca. 4 mm. Voor het maken van gelijke vakjes in dc agar-agar kan men
gebruik maken van zeven gelijke dunwandige metalen ronde buisjes, die in een
houder zijn bevestigd.

In vakje 1 worden kleine stukjes pancreaswccfscl gebracht, afkomstig van een expe-
rimenteel met varkenspestvirus besmet varken, waarbij duidelijke zicktcsyniptomen
van varkenspest zijn vastgesteld.

In dc vakjes 2 cn 4 wordt varkenspestinnnuunscrum gebracht, in vakje 6 varkens-
normaalscrum.

In dc vakjes 3, 5 en 7 brengt men tenslotte kleine stukjes vers pancreaswccfscl van
het geslachte of gestorven varken, dat men wenst te onderzoeken.
De Petri-schaal wordt gedurende 4—5 uur bij 37° C. in dc broedstoof geplaatst.
Door diffusie van antigcen uit vakje 1 en door diffusie van antilichamcn uit de
vakjes 2 en 4 ontstaan tussen dczc vakjes witte cn witgele precipitatielijnen.

Indien het tc onderzoeken ijancreaswccfscl afkomstig is van ccn varken, dat geleden
heeft aan varkenspest en dit pancrcasweefsel dus antigcen bevat, dan ontstaan ook
tussen dc vakjes 2 en 7, 2 en 3, 3 en 4 en tenslotte tussen 4 en 5 witte tot witgele
precipitatielijnen.

Het varkensnormaalscrum in vakje 6 dient ter controle van dc specificiteit van dc
reactie voor varkenspest. Precipitatielijnen tussen de vakjes 1 en 6, 7 en 6 en tussen
5 en 6 dienen uit te blijven, daar alleen dan de reactie als specifiek voor varkenspest
mag worden aangemerkt.

Bij het ontstaan van precipitatielijnen tussen de vakjes 2 en 7, 2 en 3, 3 en 4, 4 en 5
bevat het te onderzoeken pancreasweefsel antigeen en men mag besluiten dat hct des-
betreffende varken lijdende is geweest aan varkenspest.

Bij het uitblijven van precipitatielijnen tussen de vakjes 2 en 7, 3 en 4, 4 en 5 mag
men niet besluiten, dat het varken niet lijdende was aan varkenspest. Het is immers
mogelijk, dat nog niet voldoende antigeen in het pancreaswecfsel aanwezig was op
het moment dat het te onderzoeken varken werd gedood.

Een negatieve bevinding sluit dus varkenspest niet uit, een positieve bevinding is
specifiek voor varkenspest.

Men kan ook varkenssera volgens deze methode onderzoeken op de aanwezigheid
van varkenspestantilichamen.

Behalve voor het diagnostiseren van varkenspest kan de reactie met zeer duidelijk
resultaat worden toegepast voor het aantonen van myxomatose. Pogingen de methode
ook toe te passen voor het aantonen van de virusziekten pseudovogelpest en infec-
tieuze bronchitis hadden geen resultaat. Het bleek bij laatstgenoemde ziekten niet
mogelijk zichtbare precipitatielijnen te verkrijgen.

De British Council organiseerde cen internationale cursus in pluimveeziekten te
Weybridge in april 1957.

In dit ardkel werden de volgende tijdens de cursus behandelde onderwerpen be-
sproken: betekenis van de pluimveehouderij in Engeland, morbus pullorum, adem-
halingsziekten, preventie van chronische coccidiose met Nicarbazin, sneldiagnostiek
voor pseudovogelpest, cendevirus hepatitis, encephalomyelitis en enccphalornalacie bij
pluimvee.

The British Council organised an international course on poultry diseases at Wey-
bridge in April 1957.

In this publication the following selected subjects were discussed: significance of
the poultry industry in Great Britain, Salmonella pullorum, respiratory diseases of
poultry, prevention of intestinal coccidiosis with Nicarbazin, rapid whole blood test
for Newcastle disease, duck virus hepatitis, encephalomalacia and encephalomyelitis in
poultry.

The author is greatly indebted to the British Council Course Department, Dr. A Vv\'.
Stableforth and Dr. Norman D o b so n for the arrangement and the exe-
cution of the valuable course.

Naar verluidt werd een nieuwe methode ontdekt om de imkers te behoeden voor
bijensteken. Er werd innmicrs vastgesteld dat bijen in slaaptoestand kunnen worden
gebracht door klankgolven. Door middel van luidsprekers opgesteld in de nabijheid
van de korven werden de reakties van dc bijen bestudeerd bij klanken van alle tona-
liteit en intensiteit. Klanken ener frckwentie van 600 cycli op ongeveer 120 decibels
(1 decibel is de geringste sterkte van geluid) verlammen de bijen gedurende de ge-
hele duur van het gerucht.

Goedkope trillers kunnen dus de bcroking vervangen ter vrijwaring van de bijen-
kwekers. Deze methode zou tevens het voordcel bieden de latere luchtverversing over-
bodig te maken en aan de imkers toe te laten met de beide handen te werken.

Bureau: Rubenslaan 123, Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

.Aan deze aflevering is het programma voor de Algemene Vergadering, die op vrijdag
24 en zaterdag 25 oktober a.s. in Utrecht zal worden gehouden, als losse bijlage
toegevoegd.

Deze jaarlijkse massale reünie van de Nederlandse dierenartsen, die de laatste jaren
steeds in omvang is toegenomen, vindt ook dit jaar weer op dc traditionele data plaats.
Vorig jaar gingen enkele stemmen op voor een vervroegde bijeenkomst, maar in
verband met het feit, dat na de zomervakantie alle afdelingen moeten vergaderen
voor de behandeling van de beschrijvingsbrief is vervroeging van de data bijna on-
mogelijk; bovendien werden de vastgestelde dagen mede bepaald door de sprekers,
die zich beschikbaar stelden.

In verband met het vrij uitgebreide programma, dat bovendien verschillende ver-
kiezingen omvat, begint de vergadering des voormiddags en wordt na de lunchpauze
voortgezet.

Over de wijze waarop dit jaar de vrijdagavond — die altijd een feestelijk karakter
heeft — zal worden ingekleed, volgen nog nadere mededelingen.

Mocht bij de verzending het programma abusievelijk niet zijn ingesloten, dan kan
alsnog een exemplaar worden aangevraagd bij het bureau.

Kort verslag van de vergadering gehouden op 7 juni 1958 in hotel Ogterop te Meppel.
De aanwezigheid van de dames van cen 45-tal deelnemers aan de vergadering gaf
een feestelijk cachet aan de bijeenkomst. De dames werd n.1. de gelegenheid geboden
om tijdens dc vergadering een uitstapje te maken naar Staphorst.
Na afloop van de vergadering werd gemeenschappelijk een apéritief met daarop vol-
gende lunch, aangeboden door de fa. Boom te Meppel, genuttigd.
Daarop werd een bezoek door dc deelnemers met dames gebracht aan Giethoorn.
Dc vergadering werd bezocht door 43 leden, 1 1 buitengewone leden en 1 gast.
Oin 10.30 uur opent de voorzitter de vergadering. Hij heet de aanwezigen hartelijk
welkom in het bijzonder de wnd. hoofinspeeteur van de volksgezondheid, Dr. van
Vloten.

Na de opening passeren de notulen van de vorige vergadering dc revue, terwijl op
grond van cen besluit van die vergadering de ingezonden stukken in het verslag
van deze vergadering zullen worden verwerkt.

Er worden 3 nieuwe leden aangenomen, terwijl 3 leden wegens het bereiken van de
pensioengerechtigde leeftijd tot buitengewoon lid worden benoemd.
Naar aanleiding van de bespreking in de vorige vergadering ontstaat er cen levendige
discussie over het miltvuuronderzoek op grond van de bepalingen van de vlees-
keuringswet (art. 29 van het vlccskeuringsbesluit, ed. S. en J. no. 98, blz. 82).
Om 11.30 uur begeven de deelnemers zich naar de stand van de fa. Boom. Hier
vallen een keur van laboratoriumutensiliën en enkele keuringsbenodigdheden te be-
zichten.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van dc Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

J. W. Laveaux, Dorpsstraat 109, Heel (L.).
O. K. Sandvik, W. Arntzkade 38 bis. Utrecht.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige kandidaat F. X. M. M. Cremers aan-
genomen als kandidaat-lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Oosterlee, Dr. C. C., te Wageningen, gr. gewijzigd in 835731 (m.i.v. 23-8-\'58). (110)
Osinga, A. S., te Slochtcren, adres gewijzigd in Hoofdweg 5, gr. gewijzigd in 867814.

Seyffers, S. M., te Amsterdam, naar Rooscvcltlaan 56 I, tel. 020—736808 (privé).

Sicbenga, Mej. I., van Wageaingen naar Amsterdam (Z.), Raphaëlstraat 20 H, tel.
020—-729668 (privé), 721 177 (bur.), gr. gem. gr. S - 13231, ass. Lab. voor Phy-
siologie Vrije Universiteit. (117)
Sybesma, W., van Utrecht naar dc Bilt, Utrechtse Straatweg 381, tel. 030—60082
(privé). (121)
Zweep, H. J. van der, van Utrecht naar Leerdam, per adres Schayckseweg 69, tel.
0:i431_270 (bur.), gr. 597287, ass. bij B. H. Spijker tc Leerdam. (131)

Frens, A. M., te Hoorn, met ingang van de datum, waarop hij zijn ambt zal aan-
vaarden, tot buitengewoon hoogleraar in de faculteit der diergcnecskun<lc aan de
Rijksuniversiteit te Utrecht, om onderwijs tc ge\\cn in de leer der voeding van de
grote huisdieren. (86)

Brieven onder No. 16 aan de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

OVER DE INVLOED VAN ENKELE I ITWENDIGE PRIKKELS OP
DE VOORTPLANTING BIJ LANDBOUW-HUISDIEREN

Rede, uitgesproken ter gelegenheid van de aanvaarding van het ambt van
Hoogleraar in de VeeteelUvetensehap van de Landbouwhogeschool te
Wageningen op dinsdag 18 februari 1958 des namiddags te 15 uur

Dames en Heren Hoogleraren, Lectoren, Docen-
ten en Wetenschappelijke Medewerkers,
Dames en Heren Studenten en verder Gij allen
die door Uw aanwezigheid blijk geeft van Uw
belangstelling.

Veefokkerij is slechts mogelijk bij de gratie van een goede gezondheids-
toestand van de veestapel. Laat deze te wensen over en kan bijgevolg een
groot aantal dieren wegens ziekte of afwijkingen niet aan de voortplanting
deelnemen, dan kan de fokker niet de nodige selectie toepassen en zonder
selectiemogelijkheden kan de veefokker niet werken.

Nu is er gelukkig in dit opzicht in ons land veel verbeterd. Reeds in de
negentiencle eeuw werden grote successen geboekt bij de dierziektebestrij-
ding. Ik noem slechts de uitroeiing van de veepest in 1867 en die van
de longziekte in 1887. De kwade droes en de hondsdolheid werden eveneens
met succes bestreden. Sedert kort is het mond- en klauwzeer lang niet meer
de gevreesde ziekte van voorheen, dank zij de enting welke vooral mede
door het werk van onze landgenoot Dr. Frenkel mogelijk is geworden.
De uitroeiing van dc runder-t.b.c. ligt ons nog zeer vers in het geheugen.
Belangrijk voor de fokkerij is ook dat bij het rundvee de dekinfecties,
vooral dank zij de toepassing van dc K.I., sterk in betekenis zijn afge-
nomen.

De opkomst van de chemotherapeutica en de antibiotica heeft evenals de
grotere kennis van de hormonen de genezingskansen voor verschillende
ziekten en afwijkingen gimstig beïnvloed; en last hut not least, heeft de
ontwikkeling van de voedingsleer zeer veel bijgedragen tot het voorkómen
en bestrijden van ziekten. Onnodig te zeggen dat al deze successen de
selectiemogelijkheden voor de fokker in belangrijke mate hebben ver-
ruimd.

Met deze opsomming wil ik niet de indruk wekken alsof het met de
dierziektebestrijding in ons land zo goed is gesteld. Het zou gevaarlijk
kunnen zijn een dergelijke mening aan te hangen, want in een land met
een zo dichte veebezetting als het onze moet zonder ophouden de uiterste
zorg aan de algemene hygiëne worden besteed; een dichte bezetting verhoogt
nl. het gevaar voor uitbreiding van besmettelijke ziekten. Ditzelfde ver-
schijnsel ziet men trouwens ook in de menselijke samenleving en naar het
mij voor wil komen, eveneens in de plantenteelt.

Het is niet slechts zaak om cr voor te waken, dat de eerder geboekte
successen niet verloren gaan; wij moeten onze aandacht ook richten op
de bestrijding van een aantal ziekten, of beter gezegd groepen van ziekten,
welke voortdurend nog ernstige verliezen aan onze veestapel toebrengen.
Als voorbeeld noem ik in de eerste plaats stofwisselings- en deficiëntie-
ziekten.

Het meer of minder optreden van deze ziekten houdt nauw verband met
de ontwikkeling van de veeteelt en de toegepaste landbouwwetenschap.
Elke constellatie, ook clkc ziektetoestand, is nl. te beschouwen als hel
resultaat van de wisselwerking tussen erfelijke aanleg en milieu. Beide zijn
aan verandering onderhevig: door de selectie wijzigt zich dc erfelijke
aanleg van onze dieren; door de voortdurende verandering in de bedrijfs-
voering wijzigt zich het milieu waarin het dier leeft. Dc gewijzigde
situaties zullen altijd weer hoge eisen stellen aan het aanpassingsvermogen
van het dier en deze aanpassing zal niet altijd ongestoord verlopen. In het
bijzonder bij de ziekten, welke vooral onder invloed van fokkerij en
bedrijfsvoering ontstaan, zullen vectceltkundige, landbouwkundige en
dierenarts gezamenlijk moeten trachten dc moeilijkheden te overwinnen.

Andere ziekten, welke nog steeds grote offers vragen, zijn o.a. de ojjfok-
ziekten, enkele varkensziekten en mastitis bij het rundvee.
Hoewel verschillende van deze ziekten aan cen ziekteverwekkend agens
worden toegeschreven, is voor de bestrijding cen behandeling met sera of
vaccins veelal niet toereikend en het nemen van hygiënische maatregelen
evenmin. Hoe langer hoe meer komt men dan ook tot dc overtuiging,
dat voor een succesvolle bestrijding andere wegen moeten worden be-
wandeld.

Zo menen bijvoorbeeld sommige onderzoekers, dat bij de bestrijding van
mastitis bij het rundvee foktechnische maatregelen niet kunnen worden
gemist. Herhaaldelijk is gebleken, dat voor de bestrijding van dc opfok-
ziekten, ook van die welke doorgaans nog voor infectieziekten worden
gehouden, dc juiste voeding van het moederdier en van het jonge dier
van zeer veel belang is, evenals trouwens de hiusvesting. Bij sommige
varkensziekten zou het al of niet aanslaan van cen besmetting en het
optreden en liet verloop van enkele ziekten wcl eens voor cen belangrijk
gedeelte afhankelijk kimnen zijn van clc huisvesting en van het stalklimaat.
Steeds meer onderzoekingen en praktijkwaarncmingcn wijzen ook in die
richting.

Het lijkt er dus op, dat bij het bestrijden van laatstgenoemde ziekten het
accent gelegd wordt op de verhoging van de iveerstand van het individu
en wel op andere wijze dan door middel van ccn enting. Men kan trachten
dit te bereiken door het nemen van foktechni.sche maatregelen en door
middel van beïnvloeding van het milieu. Het wil mij voorkomen dat,
behalve in uitzonderingsgevallen, het foktechnische clement in dc ziekte-
bestrijding niet cen belangrijke plaats in zal nemen. Mogelijk zal ver-
hoging van de weerstand door middel van beïnvloeding van het milieu,
meer op de voorgrond treden. Zulks kunnen wij echter slechts bewerk-
stelligen, indien nauwkeurig bekend is welke invloed de verschillende
milieufactoren op ziekte en gezondheid hebben en dit is het, waarvoor
ik nader Uw aandacht zou willen vragen. Hoewel het onderscheid tussen

het bevorderen van de gezondheidstoestand en het voorkómen van ziekten
niet aUijd duidelijk is, zult U uit het hier volgende af kunnen leiden
dat ik heden speciaal bij het eerste, het bevorderen van een zo goed
mogelijke gezondheidstoestand, stil wil staan.

Het komt voor, dat gezonde organen of orgaansystemen onder invloed
van het milieu minder goed functioneren. Hoewel het individu in derge-
lijke gevallen volkomen gezond kan zijn, verlopen niet alle fysiologische
processen zoals men dat wel zou wensen en er ontstaat een toestand welke
bij een oppervlakkige beschouwing als ziekte zou kunnen worden aan-
gemerkt, terwijl het in werkelijkheid gaat om normale reacties van een
gezond dier op het milieu. Een en ander hoop ik te illustreren aan de hand
van een verhandeling over de variatie van de vruchtbaarheid en daarmee
in verband staande functies onder invloed van enkele uitwendige prikkels.

Het is bekend, dat de vruchtbaarheid van enkele diersoorten meer of min-
der sterk afhankelijk is van het jaargetijde. Niet alleen bij in het wild
levende dieren komt dit voor; we zien het ook bij onze huisdieren. Het
schaap en de geit zijn als regel zelfs slechts enkele maanden van het jaar
vruchtbaar. Bij hct paard valt eveneens een zeer duidelijke invloed van
het seizoen op de vruchtbaarheid waar te nemen. Dit werd voor ons land
aangetoond door G r o o t e n h u i s. Hij constateerde dat de bevruchtings-
resultaten in de maanden mei en juni het gunstigst zijn en veel gunstiger
dan met name in het vroege voorjaar. Het is verder bekend, dat de paarden
in de wintermaanden vaak geheel geen bronst vertonen en ook niet
ovuleren.

Bij het nmd mogen de verschijnselen iets minder duidelijk zijn, toch
komen ze voor. Me r cier en Salisbury bestudeerden de vruchtbaar-
heid bij het rundvee op drie grote Canadese bedrijven en vonden daarbij
een significant verschil tussen de bevruchtingsresultaten in de verschillende
maanden van het jaar. Februari bleek de slechtste, juli de gunstigste maand
te zijn. Erb en Waldo kwamen bij cen soortgelijk onderzoek, ingesteld
aan de hand van de inseminatieresultaten bij rundvee in de staat
Washington, tot dezelfde conclusie. Volgens de verslagen van de Milk
Marketing Board is de conceptionrate, welke op non-return basis wordt
vastgesteld, in Engeland en Wales het gunstigst in de maanden augustus
tot en met november en het slechtst in de maanden februari tot en met
mei. C o h e n meent in Israël bij de k.i.-verenigingen zowel in het vroege
voorjaar als in de nazomer cen daling in de bevruchtingsresultaten bij
runderen waargenomen te hebben.

In ons land beginnen dc bcvruchtingsresultaten bij rundvee, blijkens de
statistieken van de k.i.-verenigingen, in de herfst te dalen. Deze daling zet
zich voort tot in dc maand februari. In maart beginnen de resultaten te
stijgen welke stijging zich voort zet tot in de maand juni. De statistieken
laten verder in oktober nog eens cen stijging van de resultaten zien, maar
mogelijk is dit laatste niet een gevolg van een werkelijke vooruitgang van
de vruchtbaarheid, maar van een fout welke bij het verzamelen van de
gegevens wordt gemaakt.

De gemiddelde bcvruchtingsresultaten na de eerste inseminatie zijn bij
rundvee in ons land in de maand februari gemiddeld ongeveer 10 % lager
dan in de maand juni.

Terloops zij opgemerkt, dat bij het gebruik maken van cijfers ont-
leend aan de kunstmatige inseminatie, niet uit het oog mag worden
verloren dat technische factoren eventuele verschillen tussen de
seizoenen kunnen veroorzaken.

Dat zulks althans in ons land waarschijnlijk ook het geval is, blijkt
uit het feit dat de bovengenoemde verschillen in bevruchtingsresul-
taten over \'t algemeen het grootst zijn in die streken waar \'s winters
relatief de minste dieren worden geïnsemineerd. Dit zal vermoedelijk
mede het gevolg zijn \\ an de omstandigheid dat bij het afnemen van
het aantal inseminaties de werkzaamheden iets minder intensief ge-
richt zijn op het bereiken van de meest gunstige resultaten. Hierdoor
kan echter zeker niet het gehele verschil worden verklaard, want ook
daar waar, zowel in ons land als elders, de inseminaties gelijkmatig
over het jaar zijn verdeeld, blijven de seizoenverschillen bestaan.
Trouwens, zoals ik reeds heb vermeld, zijn ze ook bij de natuurlijke
dekking geconstateerd (M e i\' c i e r en S a 1 i s b u r y).

De invloed van het seizoen op de voortplanting is niet slechts merkbaar
aan de bevruchtingsresultaten; zowel bij het paard als bij het rund komt
vrij veelvuldig voor, dat de diereri in bepaalde maanden in het geheel geen-
of slechts zwakke bronstverschijnselen vertonen. Het uitblijven van de
bronst wordt bij paarden en runderen in ons land het meest in de winter-
maanden waargenomen. Exacte gegevens hieromtrent ontbreken echter
voorzover mij bekend. C o h e n deelt mee, dat in Israël het aantal ge-
vallen van anoestrus bij het rund in januari begint te stijgen en dat het
lijden in de maand mei een maximum bereikt. Hierna zou een geleidelijke
daling optreden, welke in de maanden november tot januari een diepte-
punt bereikt.

Hoewel de hier gesignaleerde verschillen in vruchtbaarheid in de verschil-
lende perioden van het jaar ten dele reeds eeuwen bekend zijn, werden
eerst gedurende dc laatste decennia onderzoekingen verricht met het doel
de oorzaak van deze verschijnselen op te sporen. Als mogelijke oorzaak kan
b.v. gedacht worden aan de invloed van een eveiitueei minder juiste
voeding of het gebrek aan lichaam.sbeweging gedurende de stalperiode en
eventueel ook aan de invloed van de lage temperatuur in de winter-
maanden.

Het is niet waarschijnlijk, dat de hier gesignaleerde minder gunstige
vruchtbaarheid bij paarden cn runderen in de wintermaanden, veroorzaakt
wordt door voedingsfactoren. Men kan op deze wijze althans geen ver-
klaring vinden voor de duidelijke vooruitgang van de vruchtbaarheid tegen
het einde van de staltijd. In dit verband kan nog worden opgemerkt dat
in Israël tijdens de periode, waarin het aantal gevallen van anoestrus stijgt,
de groenvoedervcrstrekking beter is dan de rest van het jaar.

Dit alles wil natuurlijk niet zeggen, dat voedingsfactoren in het geheel
geen invloed zouden hebben op seizoenverschillen. J o u b e r t toonde b.v.
aan, dat in Transvaal de voortplanting in de wintermaanden sterk was
vertraagd tengevolge van slechte voedingsomstandigheden bij de runderen
welke onder natuurlijke omstandigheden werden gehouden. Ook in ons
land zal mogelijk de voeding wel enige invloed kunnen hebben op de

seizoenverschillen. Het is echtei zeker niet de enige en vermoedelijk ook
niet de belangrijkste factor.

Het is niet waarschijnlijk, dat de seizoenverschillen in vruchtbaarheid ver-
oorzaakt worden door de lage temperatuur in de wintermaanden. Wanneer
zulks het geval was, zouden de ervaringen welke met de open loopstallen
werden opgedaan, in dit opzicht duidelijke taal moeten spreken en dit is niet
het geval. Hoge temperaturen schijnen trouwens veel schadelijker te zijn
dan lage, In de eerder genoemde publikatie van C o h e n is b,v. aangegeven,
dat de hoge temperatuur in de nazomer in Israël een sterke daling van
de vruchtbaarheid bij runderen zou veroorzaken. Ook in het zuiden van
de Verenigde Staten en in India zijn soortgelijke ervaringen opgedaan.
Verondersteld wordt wel dat gebrek aan lichaamsbeweging een minder
goede invloed op de seksuele functies zou hebben. Hoewel mij hieromtrent
bij runderen en paarden geen wetenschappelijke experimenten bekend
zijn, meen ik wel te mogen stellen dat in ons land dit evenmin als de
eerder genoemde voedingsfactoren de verklaring in kan houden voor de
minder goede vruchtbaarheid in de wintermaanden, omdat de vooruitgang
aan het einde van de stalperiode er niet mee valt te rijmen. Bovendien
toonde McDiarmid aan, dat de vruchtbaarheid, althans gedurende
de eerste lactatieperioden, normaal was bij een 500 runderen, welke slechts
als pink enige maanden weidegang hadden gehad en verder op stal werden
gehouden met enkele uren per dag enige vrijheid van beweging.

Hei is bekend, dat het licht zeer veel invloed heeft op de geslachtsfuncties.
In 19.32 nam B i s s o n n e 11 e waar dat bij de fret, welk dier onder nor-
male omstandigheden slechts in voorjaar en zomer bronstig wordt, het
optreden van de bronst kan worden vervroegd door na zonsondergang zes
uren kunstlicht toe te dienen. Omstreeks dezelfde tijd begon men in
wetenschappelijke kringen aandacht te schenken aan het effect, dat kunst-
licht gedurende de wintermaanden op de eierproduktie bij kippen heeft.
Marshall vestigde er in 1937 de aandacht op, dat bij schapen, die
\\an het noordelijk naar het zuidelijk halfrond werden overgebracht, het
bronstseizoen een half jaar versprong. Y c a t e s slaagde cr in schapen in
mei bronstig te laten worden, door de verdeling van licht en donker met
behulp van kunstlicht net tegengesteld aan die in de natuur te laten
verlopen. De proefdieren bleken niet slechts op ccn zeer ongewone tijd
bronstig te worden, maar ook vruchtbaar tc zijn. Ze brachten in september
volkomen normale lammeren ter wereld.

Nadat B u r k h a r d t er niet in geslaagd was de anoestrus bij paarden
in de winter door het toedienen van gonadotrope hormonen op te heffen,
probeerde hij dit te bereiken door het toedienen van kunstlicht. Hoewel
het aantal proefdieren niet groot was, liet de uitslag omtrent de invloed
van deze behandeling geen twijfel bestaan. Vier merries werden vanaf
1 januari tot 9 maart aan cen steeds stijgend aantal uren kunstlicht bloot-
gesteld; ze werden reeds in februari en begin maart bronstig, terwijl de
acht controledieren op één uitzondering na, niet \\oor eind maart of eind
april in oestrus kwamen. De proefpaarden bleken bij deze vervroegde
oestrus ook vruchtbaar te zijn.

Op grond van de proeven genomen bij andere dieren lijkt het mij niet
te gewaagd te veronderstellen, dat in ons land de daling van de vrucht-
baarheid in de wintermaanden bij het rund, evenals het veelvuldig op-

treden van anoestrus in de stalperiode, o.m. in verband staat met de
variatie van het aantal uren daglicht. Mercier en Salisbury en
Cohen hebben, eerstgenoemden voor wat de vruchtbaarheid betreft en
laatstgenoemde zowel voor de vruchtbaarheid als voor het optreden van
anoestrus, dezelfde veronderstelling gemaakt.

Dat het seizoen niet slechts invloed kan hebben op de ovariumfunctie,
maar ook op de Spermiogenese staat wel vast. Erb en Andrews vonden
in de staat Indiana een teruggang van de spermakwaliteit en van dc
bevruchtingsresultaten in de maanden juli en augustus. Zij brachten dit
in verband met de zeer hoge zomertemperatuur. In de maanden juli en
augustus zou de gemiddelde temperatuur in de streek waar het onderzoek
werd verricht 89° F bedragen. Salisbury meent te hebben waargeno-
men, dat jonge stieren meer te lijden hebben van de zomemarmte dan
oude.

Door McKenzie en Berliner werd aangetoond, dat de Spermio-
genese bij de ram buiten het normale bronstseizoen niet geheel tot stilstand
komt, maar wel sterk is geremd. Hetzelfde constateerde B i s s o n n e 11 e
bij de fret. Bij beide diersoorten bleek de Spermiogenese even gunstig op
het licht te reageren als de ovariumfunctie bij het vrouwelijk dier. De grote
invloed van de belichting op de Spermiogenese bij rammen werd ook op
overtuigende wijze aangetoond door O r t a v a n en T h i b a u 11. K i h 1-
ström constateerde bij konijnenrammen, dat het gehalte van het sperma-
plasma aan ant-agglulin steeg onder invloed van het toedienen van een
toenemend aantal uren kunstlicht.

Hoewel dit zeker niet zonder meer mag worden aangenomen, kan toch
evenmin de mogelijkheid worden uitgesloten, dat ook bij hengsten en
stieren de Spermiogenese en de vruchtbaarheid mede onder invloed staan
van het licht. Zelf heb ik wel de indruk gekregen, dat in ons land sperma
van stieren in de wintermaanden vaak meer afwijkingen vertoont dan in
de zomer. Deze bevinding steunt evenwel niet op exacte waarnemingen en
ook al was dit het gevalj dan zou het nog voorbarig zijn deze zonder meer
met het licht of andere klimatologische toestanden in verband te brengen.
Door de dieren aan verschillende belichtingstijden bloot te stellen, moet
het mogelijk zijn om de eventuele invloed van de lichtprikkcls op dc
Spermiogenese en op de vruchtbaarheid van b.v. stieren vast te stellen.
Door gebruik te maken van het diepvriezen van sperma moet het eveneens
mogelijk zijn om met vrij grote zekerheid uit te maken of de daling van
de bevruchtingsresultaten bij runderen in bepaalde maanden mede aan
de invloed van de stier moet worden toegeschreven. Mocht een dergelijke
oorzaak aangetoond kunnen worden, dan zou diepvriessperma, gewonnen
in het gunstige jaargetijde, aangewend kunnen worden om te trachten
verbetering in de bevruchtingsresultaten in de ongunstige periode te be-
werkstelligen.

Hoewel het diepvriesprocedé op zichzelf enige achteruitgang van de
bevruchtingscapaciteit van het zaad meebrengt, lijkt het mij niet geheel
onmogelijk dat deze methode in ons land enige kans op daadwerkelijke
verbetering van de bevruchtingsresultaten gedurende de wintermaanden
geeft. In streken waar de seizoenverschillen nog groter zijn dan in ons
land, hetgeen b.v. in subtropische en tropische gebieden het geval schijnt
te zijn, biedt deze methode meer kans op succes, b.v. daar, waar zoals reeds

werd vernield, blijkbaar onder invloed van de grote hitte de bevruchtings-
resultaten in de zomer sterk zouden dalen, hetgeen althans mede door de
achteruitgang van spermakwaliteit kan worden veroorzaakt.
Hoewel het niet vaststaat dat de oorzaak van de minder goede bevruch-
tingsresultaten bij rundvee in de winter in ons land mede bij de stier moet
worden gezocht, is het m.i. dus toch reeds van belang met deze mogelijkheid
enige rekening te hoLiden en met het oog hierop een eventuele voorraad
diepvriessperma bij voorkeur aan te leggen in een periode met gunstige
bevruchtingsresultaten en niet in de maanden november tot en met maart
zoals nu nog al eens gebruikelijk is.

Ik noemde reeds dat Marshall er de aandacht op vestigde, dat bij
schapen het bronstseizoen bij vervoer naar de andere zijde van de evenaar
cen half jaar versprong. Had het transport op een geschikt tijdstip plaats,
dan betekende dit dat de dieren in plaats van één maal per jaar, twee
maal per jaar wierpen; had het trans]iort o]3 een ongunstig moment plaats,
dan was het gevolg, dat de dieren extra lang gust bleven. Hoewel bij
runderen de vruchtbaarheid \\eel minder van het seizoen afhankelijk is
dan bij scha])en, is het toch niet onmogelijk dat bij export van ons rundvee
naar het zuidelijk halfrond reacties op kunnen treden. In dit verband is
het interessant te vermelden, dat een importeur van ons vee uit Zuid-
Amerika mij eens meedeelde, dat de dragend geïmporteerde dieren na
het eerste afkalven vaak zeer moeilijk opnamen. Wanneer men drachtige
dieren wenst te ontvangen, zou het in dergelijke situaties overweging ver-
dienen de voorkeur tc geven aan het exporteren van herfst-kalvende dieren.
Dc volgende dracht zou dan aan k\\mnen vangen in een periode, die met
onze zomer overeenkomt en dus fysiologisch gunstig voor de bevruchting
kan worden genoemd.

Een dergelijke handelwijze zal natuurlijk alleen in aanmerking komen
wanneer er geen contra-indicaties bestaan, b.v. in de vorm van voedsel-
schaarste en/of zeer hoge temperaturen in het seizoen, waaraan men op
grond van eerder genoemde overwegingen de dieren bij voorkeur zou willen
laten dekken of insemineren.

Tot nu toe hebben wij onze gedachten hoofdzakelijk bepaald bij de met
hct seizoen wisselende bevruchtingskansen. Het ligt voor de band, dat
ook andere met dc voort])lanting samenhangende processen of fimcties
onder invloed staan van het seizoen. Zo constateerde b.v. Hammond in
Engeland, dat paarden, welke in het vroege voorjaar moesten werpen, ge-
middeld twintig dagen te lang en die welke in de maand juni moesten
werpen, gemiddeld tien dagen te kort droegen.

I 1 a n i c constateerde in Joegoslavië soortgelijke verschillen in draagtijd
bij paarden, al waren deze minder groot dan die welke Hammond vast-
stelde. Volgens Ilanic waren de verschillen in draagtijd het grootst bij
de Lippizaner (8 dgn.) en het kleinst bij de Arabier (3 dgn.).
Volgens Y e a t c s zouden Howel enRollins gevonden hebben, dat
de totale variatie van de lengte van de draagtijd bij Arabische paarden
voor 44 % bcjjaald wordt door het seizoen. Ilanic is van mening, dat
de oorzaak van de verschillende draagtijden gezocht moet worden in de
voeding, de beweging en het verschil in intensiteit van de levensprocessen
in zomer en winter onder invloed van het verschil in daglengte. H a m -

mond is daarentegen van mening dat speciaal het licht dc werkzame
factor is; hij veronderstelt dat onder invloed van het licht de implantatie
van dc vrucht in de uterus in de winter veel trager geschiedt dan in de
zomer. De vrucht zou \'s winters enige tijd in de uterus blijven rusten
zonder zich verder te ontwikkelen. In de zomermaanden zou een dergelijke
tijdelijke stilstand in ontwikkeling niet voorkomen. Deze mening is mede
gebaseerd op de wetenschap, dat bij sommige knaagdieren en bijvoorbeeld
bij de nerts, de draagtijd tengevolge van dit verschijnsel onder invloed
van het seizoen zeer sterk kan variëren.

Aangezien, zoals uit het voorgaande blijkt, het seizoen invloed heeft op
verschillende processen de voortplanting betreffende, ligt het wel enigszins
in de lijn der verwachtingen, dat men ook gemeend heeft een seizoeninvloed
waar te kunnen nemen op de melkproduktie omdat deze, evenals de voort-
planting, mede onder invloed staat van de activiteit van de hypofyse. Hei
zal duidelijk zijn dat ik hier met een eventuele seizoeninvloed op de
grootte van de melkproduktie, niet het oog heb op met het seizoen wisse-
lende voedingsomstandigheden, maar op een specifieke invloed van het
jaargetijde, onafhankelijk van de voeding.

Verder is wel enig verband tussen het seizoen en het aantal doodgeboren
kalveren geconstateerd. \\V i t h c r s heeft b.v. medegedeeld, dat in de
wintermaanden het percentage doodgeboren kalveren bij vaarzen ± 7,5
zou bedragen; in de zomermaanden daarentegen niet meer dan ± 3,5.
Voor oudere runderen waren deze percentages achtereenvolgens ongeveer
3 en 1,9. Het zwaar afkalven kwam bij eerste kalfskoeien in de maanden
oktober t/m februari ook ééns zoveel voor als in de periode maart t/m
september. Bij oudere dieren scheen het seizoen evenwel geen invloed op
de frequentie van het zwaar afkalven uit te oefenen. W i t h e r s zegt niet
aan welke milieufactoren deze verschillen moeten worden toegeschreven.
Mogelijk is het gebrek aan lichaamsbeweging tijdens de staltijd in dezen
niet onbelangrijk.

Temeer nu er sprake van is om het aantal doodgeboren kalveren en het
meer of m.inder gemakkelijk afkalven in de fokwaardebeoordeling te
betrekken, is het van belang om na tc gaan of ook in ons land deze
verschijnselen zo sterk afhankelijk zijn van het seizoen.

Uit het voorgaande is gebleken, dat het seizoen en althans in dc streken
met gematigd klimaat met name ook het licht veel invloed kan hebben op
de voortplanting en daarmee in verband staande functies. Het is niet
mijn bedoeling om uitvoerig stil te staan bij de vraag op welke wijze de
lichtprikkels hun werking uitoefenen. Met betrekking tot dit punt volsta
ik met de mededeling, dat de verschillende onderzoekingen hebben laten
zien, dat de lichtprikkels door het oog worden opgenomen, vandaar langs
de zenuwbanen naar de hypothalamus gaan en van de hypothalamus naar
de hypofyse worden overgebracht. Een recente publikatie van D o n o v a n
en V a n der Werf ten Bosch doet veronderstellen, dat althans
bij de fret, het licht niet rechtstreeks als bevorderende prikkel werkt maar
dat het een remmende invloed van de hypothalamus op de hypofyse weg-
neemt. Deze bevinding is geheel in overeenstemming met waarnemingen,
welke werden gedaan bij kinderen waarbij de hypothalamusfunctie door

tuniorvonning was gestoord. In dergelijke gevallen trad de puberteit nl.
zeer vroeg op.

Het is merkwaardig, dat de ene diersoort geheel anders op licht prikkels
reageert dan de andere. Bij het paard kan de bronst worden vervroegd
door de dieren aan een steeds langer durende belichting bloot te stellen,
terwijl schaap en geit juist bij het afnemen van de belichtingstijd in oestrus
komen. Ook reageren de verschillende rassen van één diersoort verschillend
op het seizoen. Zo hebben we gezien, dat volgens I 1 a n i c de draagtijd
bij het éne paardenras in sterker mate door het seizoen beïnvloed wordt
dan bij het andere. Y e a t e s zegt, dat bij schapenrassen, welke afkomstig
zijn uit noordelijke streken waar hct voorjaar uiteraard laat intreedt, de
bronstperiode laat in de herfst begint en kort duurt. Bij schapenrassen,
welke oorspronkelijk in meer zuidelijke streken thuis horen, zoals de Spaanse
Merino, zou de bronst vroeger in de herfst beginnen op te treden, terwijl
het bronstseizoen ook langer zou duren. Deze verschillen tussen de rassen
zouden althans ten dele blijven bestaan, wanneer ze onder dezelfde uit-
wendige omstandigheden worden gehouden. De wijze waarop de dieren
op de seizoeninvloeden en in dit geval vermoedelijk in het bijzonder ook op
de lichtprikkels reageren, is dus erfelijk bepaald. Een verklaring van deze
erfelijk bepaalde reactie op de lichtveranderingen wordt gezocht in de
veronderstelling, dat bij dc natuurlijke omstandigheden waaronder de rassen
zich gedurende ontelbare generaties hebben ontwikkeld, slechts de in het
gunstige jaargetijde geboren dieren in het leven bleven. U zult echter
ongetwijfeld met mij van mening zijn, dat deze gedachte in feite geen
verklaring inhoudt voor de hier bcsi^roken verschijnselen.

Hoewel enkele onderzoekers een andere opvatting huldigen, wordt tot nu
toe vrij algemeen aangenomen, dat de reactie van het dier oj) licht]jrikkels
binnen bepaalde grenzen minder afhangt van dc sterkte van de lichtbron,
dan van de duur van de belichting. Vooral de verandering in de totale
belichtingstijd lijkt invloed te hebben. Het effect is verder niet aan licht
\\an een bepaalde golflengte gebonden; het gehele zichtbare spectrum is
werkzaam, al schijnt er wel enig verschil in werkzaamheid te zijn tussen
het licht van de verschillende golflengten.

Merkwaardig genoeg is in de literatuur \\rijwel niets vermeld omtrent
experimenten betreffende de invloed van het licht op de geslachtsfuncties
van rundvee. Evenmin is bekend welke invloed dc gebruikelijke stalverlich-
ting eventueel op dc fysiologische reacties heeft. Tijdens de \\oorbereiding
\\an deze rede kwam mij ter ore, dat momenteel in ons land bclichtings-
proeven bij koeien worden genomen en heb ik kunnen constateren, dat in
Frankrijk door O r t a v a n de invloed van het licht op de Spermiogenese
bij stieren wordt nagegaan.

Op grond van allerlei onderzoekingen, welke hiervóór ten dele zijn ge-
refereerd, lijkt het mij niet onmogelijk, dat de stalverlichting invloed kan
hebben en dat bij een gericht gebruik zelfs bepaalde gunstige reacties
kunnen worden opgewekt, zoals bevordering van bronst, ovulatie of Spermio-
genese en onder bepaalde voorwaarden misschien zelfs een enigszins be-
vorderende werking op de melkproduktie en op de geboorte. Bij verschil-
lende onderzoekingen bij andere diersoorten, welke hiervóór werden ge-

refereerd, werd gewerkt met een verlichting, die in sterkte zeker niet in
belangrijke mate van een goede stalverlichting afweek.

Tot nu toe hebben wij onze gedachten hoofdzakelijk bepaald bij de invloed
van het seizoen op de voortplanting. Ik zou nu nog een ogenblik met U
stil willen staan bij enkele andere uitwendige prikkels, welke invloed op
de voortplanting kunnen hebben.

Bij de kunstmatige inseminatie bij runderen is gebleken, dat de inseminatie
onder rectale geleiding uitgevoerd, gemiddeld meer kans op succes biedt
dan de spcculum methode. Verder is b.v. herhaaldelijk gebleken, dat
inseminatoren, die op volkomen vergelijkbare wijze in dezelfde k.i.-vereni-
ging werken, zeer verschillende resultaten kunnen bereiken. Met het zoeken
van een verklaring voor deze verschijnselen kwam men aanvankelijk niet
veel verder dan de op praktijkwaarnemingen rustende veronderstelling,
dat een rustige en voor het dier niet onaangename werkwijze de resultaten
ten goede kwam. Door de onderzoekingen verricht door VanDemark,
MoellerenHaysin Urbana (V.S.) lijkt men echter wel iets dichter
bij de oplossing van dit probleem tc zijn gekomen. Deze onderzoekers
namen waar, dat bij het rund zowel onder invloed van een inseminatie,
als onder invloed van ccn natuurlijke paring, uterus-contracties worden
opgewekt; door deze contracties zou het sperma snel naar de eileiders
getransporteerd worden, alwaar de bevruchting plaats kan hebben. Deze
contracties zouden worden geremd of zelfs in het geheel niet optreden,
wanneer vlak van te voren epincfrine werd toegediend. Mede op grond
van proeven verricht met uteri in vitro, nemen de onderzoekers aan, dat
de uterus-contracties worden opgewekt onder invloed van het hormoon
oxytocine. Bij een niet op de juiste wijze uitgevoerde inseminatie zou een
tegengesteld werkend hormoon, adrenaline, in de circulatie komen; dit
zou het tot stand komen van uterus-contracties verhinderen cn de kans
op bevruchting doen dalen.

Dat mogelijk ook andere uitwendige prikkels invloed kunnen hebben op
het resultaat van de inseminatie, blijkt uit het volgende: Russische onder-
zoekers zouden geconstateerd hebben, dat dc bcvruchtingskansen stegen
wanneer de inseminatie bij schapen direct gevolgd werd door een paring
met een steriele ram. Volgens het verslag dat T h i b a u 1 t van deze onder-
zoekingen heeft gegeven, zou dczc stijging van de bcvruchtingskan.sen zelfs
20 % bcdragen. P i t k i a n e n heeft, eveneens volgens T h i b a u 1 t, in
1955 aangetoond, dat bij zeugen de ovulatie onder invloed van een paring
met een gevasectomiscerde beer kan worden bevorderd. M a r i o n en mede-
werkers vonden dat ook bij het rund de ovulatie door het plaats vinden
van een paring werd beïnvloed cn wcl vervroegd. Op grond van dc eerder
genoemde onderzoekingen van VanDemark en anderen, is het niet
onwaarschijnlijk, dat ook dczc effecten tot stand komen onder invloed
van het vrijkomen van oxytocine tijdens of omstreeks het moment van
inseminatie of paring.

Ten slotte merk ik nog op dat verschillende onderzoekers succesvolle
[iroeven hebben gedaan betreffende de invloed van de wijze van behande-
ling van het dier op de potentie, speciaal bij stieren en hengsten. Vrijwel
al deze onderzoekingen hebben op ondubbelzinnige wijze, aangetoond, dat

de wijze waarop met de dieren wordt omgegaan, zeer veel invloed heeft
op libido en zaadproduktie.

Uit de onderzoekingen en waarnemingen, welke door mij zijn gerefereerd
blijkt, dat er geen twijfel kan bestaan omtrent de vraag of klimaatfactoren
en wel met name het licht en diverse nerveuze prikkels invloed kunnen
hebben op de vruchtbaarheid en aanverwante functies.
Er is voldoende reden om aan te nemen dat klimaatfactoren en eventuele
andere uitwendige prikkels eveneens invloed hebben op andere fysiologische
functies. Als voorbeeld zou ik kunnen wijzen op het verband dat er
bestaat tussen het stalklimaat en de gezondheid en de produktie bij rundvee;
tussen stalklimaat en groei en het voederverbruik bij varkens en mogelijk
ook tussen het stalklimaat en het optreden en het verloop van verschillende
besmettelijke en andere ziekten bij varkens en bij jonge dieren. Ook is het
niet onmogelijk dat het (stal)klimaat invloed heeft op het optreden van
een meer of minder goede immuniteit na een enting met b.v. mond- en
klauwzeer-vaccin. Enkele ervaringen welke onderzoekers opdeden bij labo-
ratorium-dieren en bij entingen verricht bij grote huisdieren in de tropen,
geven voldoende grond aan deze veronderstelling.

De dierziektebestrijding heeft reeds grote vorderingen gemaakt. Het is voor
de veehouderij en vooral ook voor de veefokkerij van veel belang dat wij
ons bij het streven naar het bevorderen van een zo goed mogelijke gezond-
heid van onze dieren, meer dan voorheen richten op beïnvloeding van het
milieu en in het bijzonder ook op het scheppen van het juiste (stal)klimaat.
Ook met het oog op de stalbouw is nadere bestudering van de invloed
welke deze milieufactoren op gezondheid en produktie hebben, noodzakelijk.
Het is mijn bedoeling geweest hierop bij deze gelegenheid de aandacht te
vestigen.

Aan het einde van deze rede gekomen spreek ik mijn eerbiedige dank uit
jegens Hare Majesteit de Koningin, die mij tot hoogleraar heeft willen
benoemen.

Dat Gij leden van het Bestuur, mij voor deze benoeming hebt willen
voordragen, stemt mij tot grote erkentelijkheid. Ik hoop het vertrouwen,
dat Gij in mij hebt gesteld, niet te zullen beschamen.

Ik acht het een eer in Uw midden te zijn opgenomen. Vanaf de eerste
kenni.smaking werd ik getroffen door de prettige stemming en door de aan-
gename wijze waarop U allen mij bent tegemoet getreden.

In de jaren, welke achter ons liggen, heb ik reeds geregeld contact met
U gehad en ik heb daarbij veel van U geleerd. Wanneer zich voor mij bij
de uitoefening van mijn nieuwe functie moeilijke vragen voordoen, zal ik
in vele gevallen gaarne een beroep doen op Uw grote ervaring. Ik twijfel
cr niet aan of U zult mij, voorzover dit in Uw vermogen ligt, van advies
willen dienen en ik stel dit zeer op prijs.

Gaarne zeg ik U dank voor de vele aanwijzingen welke ik van U heb
mogen ontvangen.

Op dit moment gaan mijn gedachten uit naar mijn vroegere leermeesters
en wel in het bijzonder naar wijlen prof. Van der Plank, die door
zijn zeer persoonlijke beoordeling van de verschillende problemen, niet
slechts van die, welke op de veeteelt betrekking hebben, zo veel tot de
vorming van zijn leerlingen heeft bijgedragen.

De vrijheid, welke U mij tijdens het uitoefenen van mijn werk steeds heeft
gelaten, heb ik zeer gewaardeerd. Ik hoop en verwacht in de toekomst
nog veel contact te mogen hebben met U en met Uw dienst, met name
ook met de Rijksveeteeltconsulenten met wie ik reeds zo veel en op cen
zo prettige wijze heb samengewerkt.

Leden van de Wetenschappelijke Staf van onze Hogeschool of verbonden
aan instellingen, werkzaam op aanverwant terrein.

Slechts zelden kunnen wetenschappelijke vraagstukken door één persoon of
zelfs door de staf van één instituut worden opgelost. Ik hoop bij mijn
werk dan ook vaak een beroep op U te mogen doen en ben gaarne bereid
U waar mogelijk met raad en daad bij te staan.

Besturen vanorganisaties en instellingen werkzaam op het gebied van de
fokkerij en de gezondheidszorg,

Ter wille van mijn eigen oriëntatie en ter wille van onderwijs en onderzoek
hoop ik de samenwerking, welke ik in het verleden reeds met enkele van
Uw organisaties mocht hebben, te bestendigen, tot stand te brengen of zo
mogelijk nog uit te breiden.

Het geven van onderwijs acht ik een zeer belangrijk deel van mijn taak.
Bij dit onderwijs hoop ik U verschillende malen te kunnen brengen tot de
grens van het weten om U te bewegen zelf dc problemen dieper te over-
denken en evénlueel ook té onderzoeken. Ik hoop, dat óns contact niet tót
het technisch-wetenscha]3pelijke beperkt zal blijven.

Met geen der hiervoor genoemde personen zal ik zo geregeld samenwerken
als met U. Vandaar dat ik Uw toewijding bij het werk en Uw kameraad-
schap zeer waardeer.

Hct Centraal Bureau voor de Statistiek meldt op grond van uitkomsten van een
enquête o.a. dat een derde van alle Nederlanders boven de 12 jaar nooit een boek
leest;

dat van de boeren en arbeiders slechts de helft wel eens een bock leest;
dat de landarbeider gemiddeld 11 en de boer 18 boeken bezit;
dat 17% van de lezers geen enkel boek bezit.

Mededeling uit het Instituut voor Moderne Veevoeding „De Schothorst"
te Hoogland. Directeur: Dr. J. Grashuis.

EEN ONDERZOEK NAAR DE MINERALEN CALCIUM,
MACJNESII M EN MANGAAN IN HET KIPPEËI.

.\\ls helangrijliste exporteur van eieren is het een landsbelang, dat de
grootste aandacht geschonken wordt aan de kwaliteit van de eieren. Nogal
eens wordt de klacht gehoord, dat de dooiers opvallend bleek zijn en/of de
schalen zwak zijn.

De kleur van de dooiers is direkt afhankelijk van het gehalte aan caro-
tenoïden, in het bijzonder xanthophyllen, in het rantsoen van de kippen
(van Koetsveld, 1957 en 1958). De breeksterkte is van verschil-
lende faktoren afhankelijk. Hoog producerende kippen zullen op de
top van hun produktie-curvc eieren met minder sterke schalen op-
brengen. De voedingstoestand van de dieren speelt hierbij eveneens een be-
langrijke rol. Na een ziekte worden dikwijls ook eieren gelegd met een
zwakke schaal. Niet alleen de minerale samenstelling van de eischaal is
bepalend voor de breuksterkte, doch ook, en misschien zelfs in het bijzon-
der, de samenstelling van het eiwit en het percentage ervan aanwezig in
de werkelijke schaal. Grote steun aan de sterkte van de schaal leveren ook
de eiwitten van de membranen binnen tegen de eischaal aan en in zekere
zin ook die er buiten op ligt. Een stijging van het percentage schaal in zijn
geheel is positief gecorreleerd met de breeksterkte van de schaal (Lyons,
\'l939).

Het belangrijkste element uit de eischaal is wel calcium, dat maximaal
39 % van de eiwitvrije schaal kan bedragen. Vermoedelijk is al het calcium
gebonden aan carbonaat. Uit onderzoekingen met getnerkt fosfor (T y 1 e r,
1954) bleek P voornamelijk aan de buitenkant van dc eischaal voor te
komen en slechts heel weinig in de schaal zelf. Het buitenop gelegen P
is daarbij gemakkelijk oplosbaar in 0,1 N NaOH. Dit is niet zo vreemd,
indien men bedenkt, dat tijdens de vorming van de eischaal een sterke
excretie plaats vindt van wateroplosbaar fosfaat (T y 1 e r en W i 1 1 c o x,
1942). Het Ca van de eischaal is hoofdzakelijk afkomstig van het Ca uit
het rantsoen (T y 1 e r, 1954). Door middel van radioisotopen kon Han-
sard (1957) aantonen, dat 2/3 van het Ca in het ei uit het rantsoen
komt. Het percentage schaal wordt echter niet verhoogd door meer calcium
aan het rant.soen toe te voegen. Normaal zit in het meelrantsoen 1 — 1,5 %
Ca; door dit percentage te verhogen tot 2 — 2,15% kon Ollsson
( 1957) geen verschil in\'eiproduktie noch in percentage eischaal bemerken.
Zelfs een verhoging van het gehalte aan vitamine D verbeterde de pro-
duktie niet en werden geen zwaardere eischalen verkregen.
Caroteen schijnt de resorptie van calcium en fosfor te bevorderen, doch
heeft geen invloed op de resorptie van magnesium. Vitamine A is daaren-
tegen zonder effekt op de resorpde van deze mineralen (S r e t e r, 1957).
Recente onderzoekingen hebben overigens aangetoond, dat arginine en

Uit een publikatie van B r o o k s en H a 1 e (1955) blijkt, dat magnesium
een gunstige invloed heeft op de breeksterkte en hardheid van de schaal.
Hoe dikker de anorganische schaal is, hoe meer magnesium verwacht mag
worden. Opmerkelijk bij dit onderzoek is, dat de eieren met sterke schalen
minder membraan-, porie- en matrix-eiwit bevatten dan de eieren met
zwakkere schalen. In tegenstelhng met de opvatting van velen, speelt het
eiwitdeel van de eischaal volgens B r o o k s\' en H a 1 e\'s waarnemingen,
een ondergeschikte rol.

Mangaan is een onontbeerlijk sporenelement in de rantsoenen voor leg-
hennen ter verkrijging van goede produktie, bevruchting en broeduit-
komsten, daarbij is de eischaalkwaliteit afhankelijk van het gehalte aan
mangaan in het voer (L y o n s en I n s k o, 19.37; L y o n s, 1939; I n s k o,
Lyons en Martin, 1938; Gutowska en Parkhurst, 1942;
G O 1 d i n g, Schaible en D a v i d s o n, 1940; G a 11 u p en N o r r i s,
1939; Elmslie, B u n t i n g, Sturdy en C u 11 e r, 1942; C o u c h,
James en Sherwood, 1946). Volgens Lyons (1939) is 57 dpm
mangaan in het rantsoen vereist om verzekerd te zijn van een goede ei-
schaalkwaliteit. The National Research Council geeft echter de behoefte
nog niet aan. Kennelijk is de behoefte afhankelijk van het ras (G o 1 d i n g
en medew., 1940). Verder is de Ca/P-verhouding, de Fe/Mn-verhouding,
de hoeveelheid vitamine D, ultra-violet licht enz. van groot belang voor de
Mn behoefte (Grashuis, 1957). Of de bewering van Insko Jr. en
medewerkers (1938), dat 646 dpm mangaan niet toxisch is voor kuikens,
in alle gevallen opgaat, valt te betwijfelen. Men mag bij zulke hoge dose-
ringen cen verminderde opname van calcium en magnesium verwachten.
Tot op zekere hoogte kan verder cen ruime voorziening met mangaan, de
vraag naar vitamine 1) verminderen (C^ o u c h en medew., 1946).
Reeds in 1898 toonde Richard aan, dat eieren procentueel meer man-
gaan bevatten dan vlees of been van de kip. De dooier bevat veel meer
Mn dan het eiwit. Mc. Hargue (1924) kon in het eiwit geen Mn
bepalen; voor de dooier geeft hij op 2,72 dpm Mn in de droge stof.
PetersonenSkinner (1931) vonden in de dooier gemiddeld 2,3 dpm
in dc droge stof. Er is een regelmatige stijging te zien van het Mn-gehaltc
met de ontwikkeling van de dooier (Richards, 1930). Het mangaan-
gehalte in de eieren stijgt met dat van het rantsoen (V e c c h i, 1933).
Van een onderzoek, dat op „De Schothorst" veiricht werd om na te
gaan in hoeverre de opname van luzcrnemecl in rantsoenen voor legkippen
gunstig is voor de eiproduktie en eikwaliteit, zowel als consumptic-ci en als
broedei (Gornelissen, 1957, nog niet gepubliceerd), hebben wij ge-
bruik gemaakt om de anorganische bestanddelen van het ci eens nader
te bestuderen.

Voor de proef zijn 176 jonge Witte Leghorns van dezelfde leeftijd gebruikt,
die net aan de leg waren. Deze dieren kwamen op batterijen te staan en
kregen het onderstaande rant.soen: 60 gram korrelvoer van dc volgende
samenstcUing:

21 gele mais, 12,75 gerst, 17 haver, 10 sojaschroot, 9 grintzemelen,
8,5 vismeel, 3 diermeel, 5 luzernemeel, 5 weipoeder, 4 pluimvee-
mineralen, 2,5 vital, 2 zonncbloemschroot, 0,25 AD3.

Nadat de hennen enkele weken genoemd rantsoen hadden ontvangen,
mocht aangenomen worden, dat zij zich aan de nieuwe omstandigheden
aangepast hadden.

Op 12 december werden op grond van de produktie vier groepen gevormd
en werden 8 hennen als reserve aangehouden (zie tabel 1).

In groep IV konden door plaatsgebrek slechts 24 dieren geplaatst worden,
deze groep diende meer ter oriëntatie.

Van 12 december tot 19 december kregen alle dieren een overgangs-
rantsoen, bestaande uit: 30 gram graannieng.sel als bovengenoemd en 1/3
van hct normale ochtendvoer als boven opgegeven en 2/3 van een vita-
mine A- en caroteen-deficiënt rantsoen van de volgende samenstelling:

5 ondermclkpocdcr, 3 diermeel, 20 gerst, 25 witte mais, 20 haver,
10 milocorn, 5 grintzemelen, 5 sojaschroot, 3 zonncbloempitschroot,
0,1 1);,-droog (\'1000 I.K.).

Vanaf 19 decembcr kregen dc dieren alleen het vitamine A- en earoteen-
deficiënte rantsoen. Dc bedoeling was met dit rantsoen bij de dieren een
toestand van deficiëntie aan vitamine A en caroteen op te wekken, opdat
later de invloed van vitamine A en of caroteen in dc vorm van luzerne
bij de dieren en de eieren beter nagegaan kon worden. Tijdens de defi-
ciënte periode vielen 9 kipi)en uit, hetzij dcwr ziekte, hetzij door dood
(tabel 1).

Op 1 februari begon de eigenlijke proef naar de invloed van vitamine A en
caroteen op de eikwaliteit. Helaas konden slechts 4 reservedicren ter aan-
vulling van de groepen II en Hl gebruikt worden.

Gedurende de proefperiode kregen dc vier groepen een basisrantsoen van
de volgende samenstelling:

5 ondermelkpoeder, 3 diermeel, 10 milo, 30 mais, 15 gerst, 16 haver,
3 zonnebloemzaadschroot, 5 sojaschroot, 2 mineralen voor pluimvee,
2 vital.

Met dit basisrantsoen werden de rantsoenen voor de groepen als volgt
samengesteld:

Groep I : basisrantscen 0.216% .ADs-preparaat (2280 LE. vitamine
A en 750 I.E. vitamine D3 per gram) -)- 9% grintzemelen.

Groep II : Basisrantsoen 4 % luzernemeel (74 mg caroteen per kg ds)
0.1627o Ds-droog (1000 LE. 1)3 per\'gram) 5% grint-
zemelen.

Groep III: basisrantsoen 2% luzernemeel -j- 0,108 AD.-j-prcparaat
0,081% I)3-droog 7% grintzemelen.

Groep IV: basisrantsoen -f- 4 % luzernemeel -j- 4 % grintzemelen -(-
1% sojalecithine -f 0,162% Ds-droog.

De dosering aan vitamine A (-activiteit) was volgens de norm. Om de
invloed van ecn overdosering aan vitamine A op de dieren en op de
samenstelling van het ei na te gaan, Icregen de hennen vanaf 11 maart aan
hetzelfde hasisrantsoen het volgende toegevoegd:

0.2% AD;,-preparaat (5700 I.E. vitamine A en 730 I.E. D3
per gram) -j- 9 % grintzemelen.

4% luzerne meel (198 mg caroteen per kg ds) 0,15% D3-
droog (1000 I.E. vitamine D3 per g) -f 5% grintzemelen.
2% luzernemeel (198 mg caroteen per kg ds) -(- 0,3% AD3-
preparaat (2065 I.E. vitamine A en 750 I.E. vitamine D3 per
g) 7 % grintzemelen.
Groep IV: 4 % luzernemeel (198 mg caroteen per kg ds) 4 % grint-
zemelen 4- 1% sojalccithine 0,162% Ds-droog (1000

Van alle dieren werden cicrlijsten samengesteld. Voor het chemisch onder-
zoek van de eieren werden gedurende 3 dagen de eieren verzameld om
zo mogelijk van iedere kip een ei te krijgen en een goed gemiddelde te
hebben.

Aangezien alle dieren tot 1 februari hetzelfde rantsoen kregen, is in tabel
2 het verloop weergegeven van dc gemiddelde dagproduktie van alle
kippen als gevolg van het deficiënte rantsoen. Tevens is in tabel 2 de
gemiddelde produktie in de perioden tussen ei-bemonsteringen per groep
te zien. Duidelijk is uit tabel 2 af te lezen, dat vitamine A en/of caroteen
grote invloed heeft op de eiproduktie.

In tabel 3 is weergegeven de gemiddelde gewichten van de samenstellende
delen van de onderzochte eieren. Er is geen rekening gehouden met de
indeling in groepen, daar alle kippen nog op hetzelfde rantsoen stonden.
Met het dalen van de totale gemiddelde dagproduktie als gevolg van het
deficiënte rantsoen (tabel 2) zijn de gemiddelde ei-, dooier- en eiwit-

gewichten gestegen, d.w.z. dc eieren werden groter, wat normaal genoemd
mag worden. Hct gemiddeld gewicht van schaal membranen vertoont
echter geen normaal verloop cn is cr cen tendens waar tc nemen, dat de
schalen membranen dunner - althans lichter — werden met het
zwaarder worden \\ an de eieren (tabel 3). Onder normale omstandigheden
worden bij afname van de produktie dc schalen juist zwaarder, althans
dikker (Zie verderop de bespreking van tabel 5).

Tijdens de vitamine A en caroteen-deficiënte periode vertoonden vele
dieren tenslotte de typische symptomen van A-dcficiëntic, desondanks
waren de dooiers van de eieren niet noemenswaard in vitamine A ge-
daald (Cornelissen, nog niet gepubliceerd).

In tabel 4 zijn per groep de gemiddelde ei- en dooiergewichten uitgerekend.
Per groep zijn dc gemiddelde eigewichten in de periode met het vitamine
A en caroteen-deficiënte rant.soen, niet noemenswaard veranderd, ondanks
dat de produktie per groep gedaald is (zie tabel 2). Door de hogere uit-
komsten van groep IV zijn de totaal gemiddelden van de groepen omhoog
getrokken. De gemiddelde dooiergewichten vertonen echter wel een stijging
in deze periode, dus geheel analoog als weergegeven is in tabel 3, waar de
gemiddelde ei- en dooiergewichten berekend zijn van alle dieren. Zodra
de kippen weer op rantsoenen stonden met vitamine A en/of caroteen, zijn
de gemiddelde eigewichten zowel als de gemiddelde dooiergewichten weer
gestegen (tabel 4). De gemiddelde dagproduktie is in deze periode eveneens
gestegen bij de groepen, met uitzondering misschien van groep IV (zie
tabel 2). Door de toediening van vitamine A en/of caroteen in de vorm
van luzerne, kan gesproken worden van herstel van de dieren: de produktie
is gestegen, de eieren zijn zwaarder geworden, de dooiers op zichzelf zijn
ook zwaarder geworden. Helaas kunnen wij echtcr niet zeggen of de ei-
sciiaal met membraan ook zwaarder geworden is, maar men mag wel aan-
nemen, dat dat hct geval geweest zal zijn (zie bespreking tabel 8).
Bij de bespreking van tabel 3 is reeds de opmerking gemaakt, dat in de pe-
riode van het vitamine A- en caroteen-deficiënte rantsoen een tendens waar
tc nemen is, dat de eischalen plus de membranen lichter geworden zijn,
ondanks dat de eiproduktie daalde. Er is toen verder nagegaan of het
lichter worden van de totale schaal ook verband hield met een dunner
worden van de werkelijke schaal, het anorganische deel. Op 3 plaatsen
rond de stompe punt van het ci, is met een micro-meter de schaaldikte
gemeten na verwijdering van de membranen.i) (Zie tabel 5). Hierbij is
gebleken, dat de werkelijke schaal met de afname van de produktie,
toenam in dikte, wat normaal te verwachten is. De tendens van een
afname in gemiddeld gewicht van de eischaal membranen, terwijl dc
eieren gemiddeld zwaarder werden (tabel 3), moet dan misschien geweten
worden aan een afname van het eiwitdecl (membraan-, porie- en matrix-
eiwit) van de totale schaal (Zic ook de bespreking van tabel 6).
\'loen de hennen weer op rant.soenen stonden met vitamine A en/of
caroteen erin opgenomen volgens de norm en boven de norm (na 11
maart), steeg dc gemiddelde produktie per groep weer (zic tabel 2) en

Deze wijze van meten werd op speciaal verzoek van Prof. Schoort gedaan (Rijks-
pluimvee Insdtuut tc Beekbergen).

ook het gemiddeld gewicht per ei (tabel 4), doch de gemiddelde dikte
van de schaal zonder membranen daalde (zie tabel 5).

Helaas is niet bepaald kunnen worden of de membranen successievelijk
dikker werden; zo op het oog zou men zeggen van wel. In deze laatste
periode is te doen geweeest met een normaal verschijnsel. Dc dieren hebben
zich van hun deficiëntie aan vitamine A hersteld, de produktie is omhoog
gegaan, de eieren zijn zwaarder geworden, dc dooiers zijn zwaarder ge-
worden en de werkelijke eischalen zijn dunner geworden.
Toen is afgevraagd of de dikte van de eischaal ook verband houdt met
de procentuele samenstelling van dc schalen aan calcium, magnesium en
mangaan. Daarvoor zijn de schalen zorgvuldig bevrijd van de membranen
en vervolgens ingedeeld naar verschillende dikten. Daar de gemiddelde
dikte van de schalen van de op 3 en 9 januari onderzochte eieren niet
veel versehilleir (zie tabel 5), zijn deze eischalen bij elkaar gedaan. Man-
gaan kon echter in geen van de monsters eischalen met voldoende nauw-
keurigheid worden aangetoond.

In tabel 6 is aangegeven hoeveel jnocent van hct totaal aantal eieren,
dat per keer onderzocht werd, in iedere rubriek van laagdikte voorkwam.

Aantal eieren met schalen van een bepaalde laagdikte in procenten van het totaal
aantal eieren, dat per keer onderzocht werd.

Bij vergelijking van de percentages van 3—9 januari en van 16 januari
met die van 12 december, toen de dieren nog op cen normaal meel/graan

rantsoen stonden, is te zien, dat de vitamine A- en caroteen-deficiënte
periode een verschuiving laat zien naar meer dikkere eischalen bij vermin-
deiing van de produktie.

De gehalten aan calcium en magnesium in eischalen (zonder membranen) van
verschillende dikten in % van de droge stof.

Op 3, 9 en 16 januari: eieren van hennen op een vitamine A- en caroteen-deficiënt

Bij bestudering van tabel 7 valt wel op, dat over de gehele linie genomen
de percentages calcium stijgen met grotere schaaldikten. Het best wordt
dit geïllustreerd bij de resultaten van 12 december, dat waren nog eieren
van de periode, dat de hennen nog een noitnaal rantsoen kregen. Doch
ook in de periode op een vitamine A- en caroteen-deficiënt rantsoen is
hetzelfde beeld te zien. Van het Magnesium kan dit niet gezegd worden.
De verschillen in percentages Mg zijn voor de verschillende schaaldikten
weliswaar relatief veel groter, doch praktisch bezien klein en daarbij
oiu-egelmatig. Het vitamine A- en caroteen-deficiënte rantsoen had weinig
of geen inv loed op de percentages Mg hij de verschillende schaaldikten.
De Ca/Mg-verhouding is nog uitgerekend uit de resultaten weergegeven
in tabel 7. Doch ook deze waarden laten niet toe een direkte konklusie
te trekken, (tabel 8).

Hij het verder onderzock naar dc gehalten aan calcium en magnesium
in eischalen is ervan afgezien de schalen naar dikte in te delen. De
gi\'oepen werden n.1. na 1 februari verschillend gevoederd, daarbij werd
per groep het aantal eieren te gering voor een indeling naar schaaldikte
om voldoende monster te hebben voor analyse.

De resultaten van tabel 9 betreffen de pericxie, waarbij de groepen normale
rantsoenen kregen, d.w.z. wederom vitamine A en\'of caroteen toegediend
kregen.

Hier zij nog even gememoreerd, dat de dieren vanaf 11 maart een over-
dosering boven de norm aan vitamine A en/of caroteen (in de vorm van
luzcrnemecl) kregen. In deze periode is de produktie bij alle groepen
omhoog gegaan (Zie tabel 2). De gemiddelde eigewichten zijn eveneens
gestegen (zie tabel 4). De gemiddelde dikten van de eischalen zijn daar-
entegen gedaald (zie tabel 5). Doch dc gemiddelde gehalten aan calcium
en magnesium zijn gestegen, zoals uit tabel 9 blijkt. Aan deze gegevens
kunnen wij de conclusie toevoegen, dat in alle groepen, met uitzondering
misschien van groep IV, alle eieren ook groter geworden moeten zijn.
De hoogste waarden aan calcium cn magnesium werden op 9 april be-
paald in de eischalen van groep II, de groep die caroteen uit luzerne als
vitamine A-bron kreeg.

Dc produktie in de groepen I, II en III was gelijk (zic tabel 2). Op dczc
waarneming wordt nog eens terug gekomen bij de bespreking van dc
analyse-resultaten van de dooiers.

Reeds eerder is opgemerkt, dat in dc eischalen, bevrijd van dc ei-membra-
nen, geen mangaan met voldoende nauwkeurigheid bepaald kon worden
in het ter beschikking staande materiaal. Lyons (19.19) geeft voor nor-
male eischalen ook cen gehalte op van minder dan 0,0002% mangaan.
Wat op „de Schothorst" in dc eischalen zonder de membranen ge\\onden
werd, varieerde rond 1 dpm. In dc membranen was echtcr wc! mangaan
met voldoende nauwkeurigheid aan tc tonen (tabel 10).

Uit tabel 10 blijkt, dat de eimembranen nog betrekkelijk rijk aan mangaan
zijn. In de voorperiode van de proef, toen de dieren nog op een normaal
meel-graan-voer stonden, werd gemiddeld 15 d.p.m. in de droge stof
gevonden. Opmerkelijk is, dat tijdens de vitamine A- en earoteendeficiënte
periode geen mangaan in de eimembranen aangetoond kon worden. Ook
was dit niet mogelijk in de beginperiode met vitamine A en/of caroteen in
de rantsoenen. Pas bij de monsters van 26 maart, met een extra dosering
aan vitamine A en/of caroteen in de rantsoenen, konden weer gehalten
aan mangaan in de gedroogde eimembranen bepaald worden. Op 9 april,
op het eind van de proef, was een algemene stijging merkbaar tot waarden,
die niet veel verschilden met de begintoestand.

De gedroogde membranen wogen gemiddeld 145 mg per ei, de gewichten
varieerden van 130 tot 185 mg. Gerekend kan worden, dat per ei 2,2 /ig
mangaan in de membranen aanwezig is. De berekende gemiddelde waar-
den per eischaal met de membranen op „cle Schothorst" gevonden, scheelt
niet veel met de opgave van Lyons (1939) voor de gehele eischaal
(< 2 dpm) Mn.

Uit hct onderzoek van dc gedroogde en ontvette eidooiers (zie de tabellen
11 en 12) bleken de dooiers van dc monsters eieren van 16 januari en
11 maart, in tegenstelling tot de ei-membranen van dezelfde eieren, wel
Mn te bevatten. Voor deze tegenstelling kan niet direkt een verklaring

gegeven worden. De gevonden waarden op 12 december en 16 januari
zijn gemiddelden voor alle dieren, de hennen stonden n.1. alle op hetzelfde
normale resp. deficiënte rantsoen. In deze periode werd wel een daling
van het Mn van 15 op 11 fxg waargenomen, doch de gemiddelde gehalten
voor Ca en Mg zijn daarentegen gestegen. Op het deficiënte rantsoen
werd door de hennen minder opgenomen, daardoor zal de resorptie van
deze elementen ook minder geweest zijn. Calcium en Magnesium kunnen
echter aangevuld worden uit het beendergestel, doch blijkbaar is dat niet
mogelijk met mangaan. Het normale mcel-graan-rantsoen bevatte ten op-
zichte van het deficiënte en de daarop volgende normale rantsoenen bijna
2 X meer aan mangaan (zie tabel 13) en ook het dubbele aan calcium,
terwijl de magnesiumgehalten steeds vrijwel gelijk waren.

De mangaangehalten in de dooiers zijn direkt gecorreleerd met dc gcrcsor-
beerde hoeveelheden Mn uit het voer. Met calcium is dat blijkbaar niet
het geval. De gestegen gehalten aan Ca op het deficiënte rantsoen en de
daarop volgende normale rantsoenen moeten verklaard worden met de

mindere leg, zwaardere eieren en zwaardere dooiers (zie tabel 2, 3 en 4)
vergeleken met de periode op het normale meel-graan-rantsoen. Met een
mindere leg worden de eieren in het algemeen zwaarder: zwaardere dooier-
gewichten met meer vetvrije droge stof. Waarom echter de magnesium-
gehalten gedaald zijn, zowel procentueel als absoluut, daarvoor is geen ver-
klaring tc geven.

Indien allereerst aandacht geschonken wordt aan de werkelijke eischaal
en de membranen, dan kunnen uit de verkregen resultaten, samengevat in
tabel 14, dc volgende conclusies getrokken worden:

Als gevolg van het vitamine A- en carotcen-deficiente rantsoen is de pro-
duktie gedaald. Het gemiddelde ei-, dooier- en eiwitgewicht is gestegen,
doch het gemiddeld gewicht van de eischaal met membranen laat een da-
ling zien. De gemiddelde dikte van de werkelijke eischaal wordt groter; er
worden ook procentueel meer eieren met dikkere schalen gelegd. Uit deze
gegevens moet men concluderen, dat de eieren groter geworden zijn, de
eischalen dikker, maar dc eiwitten van de membranen en de schaal rnet
hun veel grotere moleculair-gcwichten, moeten verminderd zijn, anders
kan het gemiddeld gewicht van schaal -j- membranen niet gedaald zijn.
Zodra wederom vitamine A en/of caroteen in de vorm van luzerne aan
dc dieren verstrekt werd, is over de gehele linie een stijging te zien.
De werkelijke eischalen werden echter dunner. De eieren moeten wederom
groter geworden zijn. Aangezien het gemiddeld gewicht van de eischaal
-(- membranen in deze periode is gestegen, terwijl de schaal zelf dunner
geworden is, moeten de membranen wel dikker geworden zijn.

Aan vitamine A (caroteen) moet hieruit volgend cen invloed toegekend
worden op dc vorming van de membranen. In de vitamine A- en carotccn-
deficiënte periode, toen de membranen dun geweest moeten zijn, kon in
dc gedroogde membranen geen mangaan aangetoond worden. Het vitamine
A heeft zeer waarschijnlijk geen dirckte invloed op dc afzetting van
mangaan in het schaal- cn cimcmbraan, immers is ook geen invloed van
vitamine A op dc gehalten aan mangaan in dc dooier tc zien (tabel 11).
Het hogere Mn-gchaltc in dc dooiers in de periode op cen normaal mccl-
graan-rantsoeir, staat in verband met het hogere gehalte aan Mn in het
meel-graan-rantsoen dan in de overige rantsoenen, waarvan de gehalten
gelijk waren.

In normale membranen is 15 dpm mangaan in dc droge stof gevon-
den. Omgerekend per ci bevatten de membranen gemiddeld 2,2 /xg in de
ds en dc schaal ongeveer 7 fig.

Lyons (1939) geeft ook op een gehalte van minder dan 0,0002% voor
normale eieren, dus < 2 dpm. per schaal. Aangenomen mag worden, dat
mangaan relatief meer in de membranen zit dan in de eischaal op zichzelf.
Bij de vorming van de eischaal zijn de enzymen carboanhydrase en fos-
fatase betrokken en indirckt mangaan ter verkrijging van voldoende dikke
schalen. Het is niet onwaarschijnlijk, dat Mn o.a. als aktivator van fos-
fatase dienst doet.

Onder normale omstandigheden stijgt het gehalte aan calcium met het
dikker zijn van de schaal. Het gehalte aan magnesium is onafhankelijk van
de verschillende schaaldikten (tabel 7), hetgeen ook blijkt uit dc Ca/Mg-
verhoudingen (tabel 8). Indien Mg bepalend is voor de breuksterkte
(B r O O k s en H a 1 e, 1955) dan is dit losstaand van de schaaldikte.
De dooiers van dc eieren op het eind van de proef waren vergeleken met
die van het begin op zichzelf gemiddeld zwaarder geworden, maar ook de
gehalten aan vetvrije droge stof van de dooiers zijn gestegen. Op het eind
van de proef bevatte de vetvrije droge stof gemiddeld ook meer calcium,
doch minder magnesium en enigszins lagere mangaanwaarden. Een ver-
klaring voor dc verlaagde Mg-waarden kan niet gegeven worden, in dc
diverse rantsoenen was cen gelijke hoeveelheid Mg. Opmerkelijk zijn dc
zeer lage Mg-waarden van dc ontvette dooiers, slechts 5% van dc gemid-
delde waarde uit de literatuur voor de hele dooier.

Reeds is gewezen op het feit, dat het rnccl-graan-rant.socn rnecr mangaan
bevatte dan de rantsoenen op het eind van dc proef. In het begin zat in
het meel-graan-mengsel (1:1) ongeveer 52,5 d.p.rn., terwijl \'de proef-
rant.soenen 37 a 38 d.p.m. mangaan bevatten (groep IV, welke slechts
voor een oriënterende proef diende, buiten beschouwing gelaten). De ver-
houding van de Mn-gchalten van dc rantsoenen was 1,4, terwijl die ver-
houding voor de totale hoeveelheden Mn in dc dooiers was 15 : 13 = 1,15.
De hogere Mn-gehalten van de eieren op het meel-graan-rantsoen moeten,
in verband met de hogere produktie, dan ook verklaard worden met de
grotere opname van mangaan in de beginperiode. Dit feit is ook bekend
in dc literatuur (Vecchi, 1933). Hierbij is stilzwijgend aangenomen,
dat de opname van grit, zowel in het begin als op het eind van de proef
gelijk is geweest. Het grit bevatte nog 30 dpm Mn. Met een opname van
ca 10 g schelpengrit (Maas, niet gepubhceerd) mag verwacht worden,
dat ongeveer 0,3 mg Mn per dag extra wordt opgenomen. De totale

o]Jiiainc ]jcr dag aan mangaan met 125 g mccl-graan-mcngscl en 10 g grit
kan gesteld worden op 6,9 mg. De literatuur noemt 57 dpm Mn als
gewenst (Lyons, 1939). Op het normale meel-graan-rantsoen plus de
hoeveelheid Mn uit het grit, voldeed hct rantsoen daar nog niet aan
(51 dpm). Dc National Research (Jouncil geeft cchtcr als behoefte voor
fokhcnncn 33 dpm oj), terwijl voor leghennen cen vraagteken staat.
Dc dooiers van dc eieren op hct normale rantsoen in hct begin van dc
proef, hadden omgerekend op dc droge stof in ieder geval 2,3 d.p.m. Mn,
hct Mn uit dc vctfractic is cr niet bijgcrckend. Dc literatuur geeft voor dc
droge stof van de totale dooier waarden aan tussen 2,2 en 2,7 d.p.m. (M c
H argue, 1924; Richards, 1930; Peterson en Skinner, 1931;
Gallup en Nor ris, 1939).

Op cen meel-graan-rantsoen 1 : 1 dient rekening gehouden tc worden met
ccn extra toediening van mangaan met ongeveer 10 d.p.m., om althans
verzekerd tc zijn van een sterke schaal.

Met eveneens ca. 60 d.p.m. Mn in het rant.soen bereikten G o 1 d i n g,
Schaible en Davidson (1940) cen broeduitkomst van 81,5 %.
Hct gemiddeld gehalte per vetvrije dooier aan Mn op meel-graan-rantsoen
1 : 1 was 15 jug. G a 11 u p en N o r r i s (19,39) geven als minimale behoefte
aan Mn van hct embryo op ca, 0,005 mg. Ongeveer 75% van hct Mn
uit hct ei wordt geresorbeerd. Met 15 /ig zou dat reeds 11 fig zijn, dus hct
dubbele van dc minimale behoefte. De gevonden gehalten waren dus meer
dan adcc}uaat voor hct opgroeiend embryo.

Een onderzoek werd ingesteld naar de gehalten aan calcium, magnesium en mangaan
in eieren van Witte Leghorns. In eischalen zonder de membranen steeg het percen-
tage calcium met dikker wordende schalen. Het percentage magnesium was daaren-
tegen niet gecorreleerd met de schaaldiktc.

In dc ei- en schaalmcmbranen werd gemiddeld 15 dpm Mn in dc dro.ge stof gevonden,
relatief meer dan in dc eischaal zonder dc membranen (ongeveer 1 dpm).
Per ei bedroeg hct gemiddeld gewicht der gedroogde membranen 145 mg, zodat een ei
gemiddeld 2,2 /ig mangaan in de membranen bevat.

Vitamine A- en earoteendeficiënte dieren hadden eieren waarbij geen mangaan in. de
membranen aangetoond kon worden. Dc dooiers van deze eieren bevatten normaal
mangaan.

Gdroogde en ontvette eidooiers van normale eieren bevatten gemiddeld 6 dpm man-
gaan. Het gehalte is afhankelijk van hct Mn-gchaltc van het rantsoen. Hct percen-
tage vetvrije droge stof van dc dooiers bedroeg gemiddeld 19%.
Het Mg-,gehalte van dc gedroogde en ontvette eidooiers was zeer laag en bedroeg
gemiddeld 0,05%.

An investigation was made into the calcium, magnesium and manganese content.»
of the eggs of White Leghorns. In the cg,g-shclls without the membranes the per-
centage of calcium rose with the thickening of the shells.

The percentage of magnesium, on the contrary, was not corelatcd to the thickness of
the shell.

In the egg and shell membranes 15 dpm manganese, on an average, was found in the
dry-matter, relative more than in the egg-shell without the membranes (about 1 ppm).
The average weight of the dried membrane per egg amounted to 145 mg, so that an
egg contains, on an average, 2,2 /tg of manganese in the membrane.
Birds which showed vitamine A and caroteen deficiency, gave eggs in which no

manganese could be shown in the membranes. The yolks of these eggs contain the
normal amount of manganese.

Dried and fat-extracted egg-yolks of normal eggs contain, on an average, 6 ppm of
manganese. The content is dependant on the manganese content of the food-ration
The percentage of lean dry-matter in the yolks amounted to 19% on an average
The magnesium content of the dried and fat free egg-yolks was very low and amoun-
ted to 0.05%, on an average.

On fit une expérimentation des teneurs en calcium, en magnésium et en manganèses
dans des oeufs de poule de la race „Leghorn" blanche. Dans les coquilles sans les
membranes le pourcentage dc calcium monta avec les coquilles devenant plus épaisses
Le pourcentage de magnésium par contre n\'était pas corrélé avec l\'épaisseur de la
coquille.

Dans les membranes d\'oeuf et de coquille on trouva en moyenne 15 ppm de Mn dans
la matière sèche, relatif plus que dans les coquilles sans les membranes (environ
1 ppm).

Par oeuf le poids moyen des membranes séchécs se monta à 145 mg, de sorte qu\'un
oeuf contient en moyenne 2,2 /jg de manganèse dans les membranes.
Les animaux d\'éficients en vitamine A et cn carotène avaient des oeufs sur lesquels
on ne peut pas démontrer de manganèse dans les membranes. Les vitellus de ces
oeufs contenaient normalement du manganèse.

Les vitellus séchés et dégraissés d\'oeufs normaux contenaient en moyenne 6 ppm de
manganèse. La teneur dépend de la teneur-Mn de la ration. Le pourcentage de ma-
tière sèche paragraisse des vitellus se montait en moyenne à 19%.
La tcneur/Mg des vitellus séchés ct dégraissés était très basse et se montait en
moyenne à 0.05%.

Es wurde eine Untersuchung nach dem Gehalt an Calcium, Magnesium und Mangan
m Eiern der Weissen Leghorn angestellt. In Eierschalen ohne Membrane stieg der
Prozentsatz an Calcium mit dem Schalendurchmesscr. Dagegen war der Prozentsatz
an Magnesium nicht vom Schalendurchmesscr abhängig.

In den Ei- und Schalenmembranen wurde in der Trockensubstanz durchschnittlich
15 ppm Mn gefunden, relativ mehr als in der Eischale ohne Membran (ungefähr
1 ppm).

Per Ei betrug das Durchschnittsgewicht der getrockneten Membranen 145 mg, sodass
ein Ei durchschnittlich 2,2 ^g Mangan enthält. Tiere ndt Vitamin- und Karotin-
mangel legten Eier, wobei kein Mangan in den Membranen nachgewiesen werden
konnte. Die Eidotter enthalten normal Mangan.

Getrocknete und entfettete Eidotter von normalen Eiern enthalten durchschnittlich 6
ppm Mangan. Der Gehalt ist vom Mn-konzcntration der Ration abhängig. D<-r
Prozentsatz der fettfreien Trockensubstanz der Eidotter betrug durchschnittlich 19%
19%.

Der Mg-gehalt der getrockneten und entfetteten Eidotter war sehr niedrig und betrug
durchschnittlich 0,05%.

COUCH, J. R., L. E. JAMES en R. M. SHERWOOD: Texas Agr. Expt. Sta.
Progress Rept. 1946, 1019, 1; zie C.A. 41, 2140.

ELMSLIE, W. P., W. R. BUNTING, R. A. STURDY en P. R. CUTLER:
Trans. Illinois State Acad. Sci. 1942, 35, 95; zie C.A. 37, 2788.
GALLUP, W. D. en L. C. NORRIS: Science 1938, 87, 18; Poultry Sci. 1939,
18, 76, 83 en 99.

6. GOLDIKG, W, V., P. J. SCHAIBLE en J. A. DAVIDSON; Poultry Sci. 1940,
19, 253.

11. VAN KOETSVELD, E. E.: Mededeling Instituut voor Moderne Veevoeding
„de Schothorst", januari 1957; Voeding 1958, in druk.

Alle analysten van „de Schothorst" worden langs deze weg hartelijk bedankt voor
de vele bepalingen door hen uitgevoerd.

De Heer P. Hero n, Clalifornia, keert zich tegen hen die beweren dat honden nooil
kiespijn liebben.

Hij liet bij zijn teef door de beste tandarts der stad twee kiezen vullen (de „vet." gaf
narcose) en sedert dien heeft zij nooit meer kiespijn gehad.

De Milk Marketing Board meldt dat in En,geland en Wales 37,2% van de koeien
onthorend worden en wel 56,3% bij de Ayrshire\'s, 38,3% bij dc Guernsey\'s, 35,9%
bij de British Friesians, 25,3% bij dc Jersey\'s en 17,3% bij de Dairy Shorthorns.
De eerste partus was op een gemiddelde leeftijd van 27,7 maand bij de Jersey\'s, 30,3
m. bij de Guernsey\'s, 32,7 m. bij de Ayrshire\'s, 33 m. bij de Friesians en 34,9 m. bij
de Dairy Shorthorns.

Der Tierzüchter 20-12-1957, 626.
Beperkende bepalingen voor de K.I. in Oldenburg.

Het bestuur van het Oldenburgse rundveestamboek heeft besloten dat leden die
van de K.I. .gebruik willen maken hiervoor toestemming van het bestuur moeten
hebben. Deze toestenuning kan zowel betrekking hebben op de tijd waarin van K.I.
gebruik gemaakt mag worden als op het aantal dieren dat .geïnsemineerd mag
worden.

Met dc cxtcricurkcuring, zoals die in Nederland wordt toegepast, beoogt
men drieërlei, nl.

2. na tc gaan of de dieren wel van zuiver ras cn voldoende rastypisch zijn,
2. tc beoordelen of cen dier of groep dieren wcl zodanig gebouwd is, dat

ons gevoel voor harmonie wordt bevredigd.
Wat het eerste betreft, de economische bruikbaarheid, moet op vele eigen-
schappen gelet worden. Dc belangrijkste zijn: dc produktie (melkhoeveel-
heid, vetgehalte, eiwitgehalte en vlees), de soliditeit, de vruchtbaarheid, dc
constitutie, dc voederverwerking cn verder die eigenschappen, die dc
„hanteerbaarheid" bepalen, zoals het temperament en het al of niet
gemakkelijk te melken zijn.

Wanneer wij nu nagaan wat de cxtcricurkcuring ons omtrent dczc ver-
schillende eigenschappen kan leren, dan blijkt het volgende.
Wat betreft de produkticaanleg voor melkhoeveelheid, vct, eiwit en vlees
zal Nederland, in verband met het feit dat dc betekenis van de produktie
van melk- en melkproduktcn thans ongeveer van 2 x zo grote betekenis
is als het produceren van rundvlees en rundvlecsprodukten, een mclk-
vlccsrund moeten bezitten, waarbij de nadruk valt op dc melkproduktie.
Nu bestaat cr, gezien dc grote verschillen in exterieur tussen dc speciale
vlcesrassen en dc echte melkrassen, cen verband tussen type en produktie-
richting. We varen dus cen goede koers, wanneer wij onze exterieurkcuring
lichten op ccn meer naar dc melkrichting neigend tussentype.
Tussen en in de zg. mclk-vlecsrassen, zoals het Zwitsers Bruinvee, dc
Rode Deen, onze Fries Plollandse en M.R:IJ. ruridèrén bestaan echter nog
grote typcvcrschillen, zonder dat men met zekerheid kan aangeven, welk
exact type nu het meest geschikte is voor de produktie van „melk" en
„vlees" in de waardeverhouding van 2 op 1. Dit is ook begrijpehjk, omdat
bij de produktie van melk, vet, eiwit en vlees physiologische faktoren, die
niet in het exterieur tot uiting komen, immers ccn grote rol spelen. Zo kan
dan ook een wat grote, langgerekte melkkoe evenveel en even economisch
melk, vct, eiwit en vlees produceren als een meer gedrongen, kleiner dier.
Het duidelijkst geeft het exterieur nog aanwijzingen omtrent dc produktic-
gcschiktheid voor vlees. De mate van gespierdheid, die ten dele aan het
exterieur zichtbaar is, leert ons hieromtrent. Niet vergeten moet echter
worden, dat ook zeer belangrijke, niet aan het exterieur zichtbare, physio-
logische eigenschappen, zoals de snelheid van groei, voor dc vleesproduktie
van grote betekenis zijn.

Ik kom dan ook tot de conclusie, dat men niet met zekerheid ccn be-
paalde exterieurvorm, gekenmerkt door bepaalde maten en een exact
omschreven type, als absoluut kenmerk van cen bepaalde produktierichting

I) Inleiding tot een discussie, gehouden op dc Alg. Vergadering van het Ned.
Rundveestainbock op 15 april 1958.

kan vaststellen. Alleen in grote lijnen zal men voor de inelkvleesrichting
tot cen omschrijving van het gevs\'enste type kunnen komen.
Maar ook al zou het mogelijk zijn voor een bepaalde produktierichting —
bijv. „melk" is 2 x zo belangrijk als „vlees" — een in finesses vastliggend
ideaaltype vast te stellen, dan is het nog niet gewenst. Niet gewenst,
omdat dc bedrijfsomstandigheden in Nederland in verschillende streken
zeer verschillend zijn en met dc jaren wisselen, dc verhoudingsgewijze
belangrijkheid der melk- en vleesproduktie in dc loop der tijden verandert
en onze verschillende afnemers verschillende typen wensen.
Zo zal een streek met sterk gcspccialisccrdc weidebcdrijven, bijv. Noord-
Holland, op een gegeven ogenblik meer profijt kunnen hebben van cen
meer in dc melkrichting gefokt rund dan gebieden met gemengde bedrijven,
bijv. Zeeland, waar men hct oog vooral op de vleesproduktie heeft gericht.
Verder is de betekenis van dc vleesproduktie in de laatste jaren steeds
groter geworden en weten wc tenslotte omtrent onze afnemers en mogelijk
toekomstige afnemers, dat dc ccn meer belangstelling kan hebben voor
cen gi\'otc forsgcfjouwdc koe en cen ander dc voorkeur kan geven aan cen
wat kleiner en fijner dier.

Gezien dit alles lijkt hct mij dan ook gewenst, dat men zich met hct oog
op dc jjrodukticrichting niet vastlegt op ccn exact omschreven, zg. ideaal-
type, maar in dit o]3zicht, zonder tc veel voorkeur, cen betrekkelijk grote
variatie toelaat.

Evenals cen exacte typcvaststclling met hct oog op dc produktierichting
niet gewenst en niet mogelijk is, zo geldt dit m.i. ook t.a.z. van dc andere
uit cen economisch oogpunt belangrijk eigenschappen. Ook hierbij spelen
niet aan hct exterieur waarneembare physiologische eigenschappen immers
cen hoofdrol.

Wat de vruchtbaarheid en constitutie betreft zegt hct exterieur ons al heel
weinig. .Mie mogelijke typen koeien kunnen vruchtbaar zijn en cen goede
constitutie hebben. Ik bevind mc met hct laatste gedeelte van deze
stelling ook in goed gezelschap, want wijlen Ir. R. G. Ancma t) — mijn
oud-lccrmcestcr —, schrijft in zijn door Ir. J. Jcpma bewerkt bock: Veeteelt
I, dat een op het oog sterke gesloten rompbouw en zwaar beenwerk geen
waarborg vormen voor cen sterke constitutie en cen eenzijdig gefokte
melkkoe evengoed cen beste constitutie kan hebben als cen eenzijdig
gefokte vleeskoc.

En omtrent de vocdcrvcrwerking en dc soliditeit geeft de uitwendige bouw
ons ook alleen bij grote afwijkingen betrouwbare aanwijzingen. Fijne en
beknopte dieren kunnen even solide en even goede vocdsclvcrwerkers zijn
als wat grovere cn grotere dieren. Alleen belangrijke extericurafwijkingen,
zoals een sterk opgetrokken buik en een zeer losse bouw, geven ons enigs-
zins betrouwbare aanwijzingen omtrent een mogelijk minder goede voedsel-
verwerking, resp. niet voldoende soliditeit.

En tenslotte is een goed temperament en cen gocd-tc-mclken-zijn ook niet
gebonden aan een bepaald type dier.

Ook wat de vruchtbaarheid, voedselverwerking, constitutie, soliditeit en
hanteerbaarheid betreft, is cen ruime variatie in type dus volkomen
verantwoord.

Uit de geschiedenis van de Nederlandse rundveehouderij is verder bekend
hoe men verschillende malen van type is veranderd. Men behoeft er dc

foto\'s van de in de loop der jaren op keuringen geprimeerde dieren maar
op na te zien. Zo was o.a. een belangrijke wijziging de overgang van de
zg. Groninger op de Friese fokriehting. Nu zou het natuurlijk kunnen zijn
dat al deze veranderingen steeds een verbetering geweest zijn en men
zo langzamerhand komt tot het absolute gewenste type.
Dat dit toch niet het geval is en bepaalde nuance-veranderingen ook wel
eens een stap terug kunnen betekenen, blijkt m.i. uit de laatste ontwikke-
lingen op het gebied van de grootte der dieren. Het gedurende de laatste
jaren bij de exterieurkeuring hoog waarderen van betrekkelijk kleine
koeien heeft er toe geleid dat het Fries Rundvee Stamboek minimummaten
heeft vastgesteld. Ondertussen is dit kleinere rund blijkbaar reeds zo sterk
in onze stamboekveestapel verbreid, dat volgens het Mededelingenblad
van het F.R.S. -) ongeveer de helft van de volbloed dieren die vooi\'
opname worden afgekeurd, niet in het Stamboek opgenomen kuimen wor-
den, omdat zij niet voldoen aan de vereiste minimummaten.
Wanneer men in voorgaande jaren dit zg. kleinere type minder sterk had
voorgestaan, zouden vele fokkers nu niet te maken hebben met het ]3ro-
bleem van een iets te „kleine" veestapel.

Men moet er voor waken, dat de typevaststelling meer of minder een
kwestie van mode wordt. Met deze opvatting bevind ik me weer in goed
gezelschap, want Prof. Ir. W. de Jong schreef in zijn rede „Geluk, Ervaring
en Wetenschap" o.a. „De Nederlandse rundveefokker heeft giote neiging
vast te houden aan het volgens hem op grond van zijn ervaring gewenst
gebleken type. Toch kan hierin een gevaar schuilen. Men kan nl. de vraag
stellen of een op een bepaald moment naar voren komend type niet nieei\'
een kwestie is van mode dan wel van gedegen ervaring. Nationaal bekeken
is dit gevaar er zeker."

Dus nogmaals: het zich met het oog op de econom.ischc bruikbaarheid
vastleggen op een exact omschreven ideaal type is m.i. niet gewenst en
de Nedeilandse veehouderij vaai t een veiliger koers, wanneei\' men wat
het type betreft een ruime verscheidenheid toelaat............

Maar behalve op type wordt met het oog op de economische biuikbaarheid
ook op onderdelen gekeurd.

Wat dit betreft zijn in de eerste plaats hct uier en de benen van belang.
Het uier, omdat er een positief verband bestaat tussen de ontwikkeling
en de kwaliteit hiervan en dc aanleg vixjr melkproduktie, en de vorm,
denk aan hanguiers, van grote betekenis is voor hct dagelijks gebruik.
In dit verband is het m.i. van betekenis, dat dc keuring van het uier nog
wordt uitgebreid met cen onderzoek naar de melkbaarheid en de hoeveel-
heden door dc verschillende kwartieren geproduceerde hoeveelheden melk.
De benen zijn verder van belang, omdat deze belangrijke aanwijzingen
kunnen geven omtrent de soliditeit. Hij vorige gelegenheden heb ik in
verband hiermede reeds een lans gebroken voor het meer exact benoemen
van verschillende afwijkingen, ook van de klauw.

Verder zijn er nog vele onderdelen die voor de beoordeling van de econo-
mische bruikbaarheid van belang zijn. Zo zullen bijv. een zeer losse, arm-
gespierde schouder en een zeer weke rug aanwijzingen kuimen zijn vixir
een mindere soliditeit en wijst een zeer smal en vernauwend kruis op een
mogelijk moeilijk geboren worden van het kalf. Ook zal de meer of

mindere gespierdheid van verschillende onderdelen van betekenis zijn
voor de beoordeling van de geschiktheid voor vleesproduktie.
Horenstand en bepaalde kleinere en grotere verschillen in kop-, hals- en
kruisvorm, die bij de hedendaagse exterieurkeuring behoorlijk benadrukt
worden, houden in het algemeen echter geen verband met het meer of
minder economisch bruikbaar zijn.

Zo schreef ik reeds in de Keurstamboeker 4) „dat het betreffende de
bruikbaarheid, in welk aspect ook, m.i. niet belangrijk is of een kruis
enigszins helt of wat heupig is, het kruisbeen of staartstuk wat zwaar zijn,
de staart of het hoofd wat kort of lang zijn enz."

Maar zo zal men mij tegenwerpen: deze kenmerken hebben betekenis als
raskenmerken en moeten als zodanig wel in de exterieurbeoordeling be-
trokken worden.

Hiermee komen we op de 2e doelstelling van de exterieurkeuring, nl. om
na te gaan of dc dieren wel van zuiver ras en voldoende rastypisch zijn.
Beide aspecten zijn voor Nederland van betekerus en wel vooral met het
oog op de export. Het is van belang, dat ons land, dat reeds gedurende
tientallen jaren bij de rundveefokkerij de teelt in eigen ras heeft toegepast,
zijn produkten nu ook kan aanbieden in een exterieurvorm die de resul-
taten van deze zuivere teelt demonstreert.

Wat het ra.szuiver zijn betreft moet in de eerste plaats gedacht worden
aan mogelijke kruisingen tussen M.R.IJ. en F.H. runderen, die nog wel
eens voorkomen. De verschillen tussen de hierdoor ontstane tussenproduk-
ten en de zuivere uitgangsrassen zullen in het algemeen echter niet veel
groter zijn dan de verschillen welke ook in de zuivere uitgangsrassen voor-
komen, zodat dit aspect gevoeglijk onder de betekenis van rastypische
verschillen behandeld kan worden.

Verder hebben wij dan nog te maken met enkele kleurafwijkingen, zoals
vals haar en x lekpoten, die nog zouden kunnen wijzen op kruisingen die
vroeger hebben plaats gevonden. Aangezien deze kleurafwijkingen thans
nog maar betrekkelijk weinig voorkomen en de beoordeling ervan betrek-
kelijk mild is, zullen om dergelijke afwijkingen zeer weinig waardevolle
dieren van de stamboekfokkerij woiden uitgestoten, zodat er mijnerzijds
geen grote bezwaren tegen dit aspect van de exterieurkeuring bestaan.
Met het waarderen van rastypische kenmerken is het echter anders
gesteld. Hierbij worden weer zowel het type als de onderdelen in het
geding gebracht.

Nu heeft het, zoals reeds eerder werd gezegd, vooral met het oog op de
export, voordelen, wanneer wij onze goede waar in een voor Nederland
typische verpakking kuimen aanbieden. Gezien de verschillende vraag
van het buitetdand is het echter niet gewenst dat dit een in alle opzichten
uniforme verpakking is. Voldoende is m.i., wanneer slechts enkele in het
oog springende exterieurkenmcrken, zoals bijv. dc klcurvcrdeling, de kop-
vorm, dc horenstand en de algemene bouw in grote lijnen demonstreren
dat men met een in Nederland gefokt produkt te maken heeft.
Rij het streven naar dit „merken" van ons rundvee dient echter bedacht
tc worden, dat de selectie op deze uitwendig waarneembare raskenmerken,
die met de economische bruikbaarheid niets te maken hebben, de selectie
op bruikbaarheidseigenschappen niet mag belemmeren. Zo zal een scherpe
selectie op bijv. hoofd-, hals- en kruisvorm en een fraai zij-aanzicht niet

mogen leiden tot een verlaging van de selectienormen voor economisch
belangrijke eigenschappen, zoals de melkgift en de vleesproduktie.
M.i. zullen ook weer alleen sterk van het rastypc afwijkende extcricur-
kcnmerken, die zo weinig voorkomen, dat daardoor slechts zcer weinig
waardevolle fokdieren worden afgekeurd, reden mogen zijn voor mindere
waardering of afkeuring. Als voorbeelden zou ik bijv. willen noemen ccn
zeer vluchtige horenstand, cen zeer zwaar en grof hoofd en een sterk
hellend en dakvormig kruis.

Hoe gevaarlijk verder een zich vastleggen op een bepaald rasideaal kan zijn
is gebleken uit dc Zweedse fokkerij, waarbij cen dc voorkeur geven aan
cen min of meer fijn, iets vrouwelijk type bij dc stier, geleid heeft tot ccn
verbreiding van het erfelijk gebrek: te kleine testikels (ballen). Iets in
dezelfde geest, hoewel veel minder belangrijk, hebben wij in Nederland
meegemaakt met het hoog waarderen van cen horizontaal cn vlak kruis-
type, dat ook volgens Ir. A n c m a 5) vaak gepaard gaat met cen niet te
soliedc lendenpartij.

Het waarderen van dczc typische raseigenschappen houdt ook verband
met ons streven naar harmonie en schoonheid, dat ik als 3e doelstelling
van de cxtcricurkcuring heb genoemd. Ook ik korn onder dc indruk van
cen keuring waarop groepen uniforme dieren, gekenmerkt door ccn kaars-
rechte bovenlijn, cen breed en vlak kruis, ccn lange staart cn ccn fraaie,
edele kop, tentoongesteld worden.

Bedacht dient echtcr tc worden, dat dc Nederlandse rundveefokkerij
geen sportfokkcrij is en bovendien het bcgrijj schoonheid betrekkelijk is,
d.w.z. gebonden aan tijd cn omstandigheden. Zoals men na enige tijd
dc nieuwe Amerikaanse auto\'s, die steeds niccr op tanks beginnen tc
gelijken, „mooi" gaat vinden, zo zal ook ccn Nederlandse stambockfokker
na vcrloojj van tijd — gcwerming - ~ bijv. schoonheid kunnen ontdekken in
ccn Zcbukoc met grote afhangende oren, cen gebombeerde neus, cerr bult
op dc schoft en cen sterk hellend kruis.

Hoezeer ik de begrippen harnionic cn schoonheid dus oo^k kan waarderen,
zc kunnen geen basis voiinen voor ccn om economische motieven gedreven
fokkerij. M.i. mogen zc hicibij alleen bij betrokken worden \\oor zover
zc gehanteerd kuruien worden zonder dc waardering van cconomischc
belangrijke eigenschappen tekort tc doen.

Een koe kan nog zo mooi gebouwd zijn, rnaar wanneer zij tc weinig geeft
of niet regelmatig kalveren produceert is het ccn slechte koe.
Hiermee kom ik tot de terminologie, die bij onze extcricurkeuringcn ge-
bruikt wordt en die m.i. het bezwaar heeft, dat men bruikbaarheidsken-
merken niet onderscheidt van rastypische.

Een fraai dier wordt in vele gevallen vereenzelvigd met een goed dier
cn een niet fraai dier met een niet goed dier.

Nu ligt de zaak m.i. echter zo, dat cen goed dier voldoet aan dc cxtericur-
normen die wij voor dc bruikbaarheid stellen en ccn fraai dier bovendien
nog voldoet aan verschillende rastypische kenmerken.
Een minder fraai dier kan dus nog wel goed zijn.

Aangezien onze rundveehouderij m.i. gebaat is bij een scherp onderkennen
van het tweeslachtig karakter van onze extcrieurkeuring, nl. enerzijds
het waarderen van bruikbaarheidskenmerken en anderzijds van rastypische
kenmerken en schoonheid, zou het m.i, verhelderend werken, indien voor

de kenschetsing van uit cen economisch oogpunt belangrijke eigenschappen
dc woorden goed, slecht enz. worden gebruikt en voor de waardering van
rastypische eigenschappen, eventueel schoonheid, aanduidingen uit het rijk
der aestctica, zoals fraai, mooi en edel worden gebezigd.
Ik heb tot nu toe nogal sterk dc nadruk gelegd op het scherp onderschei-
den en verschillend waarderen van bruikbaarheidseigenschappen en ras-
typische kenmerken. Dat ik me in dit opzicht in goed gezelschap bevind,
moge weer blijken uit enkele opmerkingen van wijlen Ir. A n e m a in zijn
boek Veeteelt I\'\'). Zo noemt hij het mooi-gclijnd-zijn bijzaak en een
Friese knoop, een karperrug, ccn heupig en dakvormig kruis schoonheids-
afwijkingen.

Maar, zo zult U misschien denken, waarom toch dit scherpe onderscheid
cn die verschillende waardering? Waarom niet in gelijke mate gelet op
bruikbaarheids- en rastypische kenmerken? U vindt, vooral met het oog
op de export, een zekere uniformiteit in uitwendig voorkomen toch ook
belangrijk, terwijl verder het scherp onderscheiden van kleine rastypische
verschillen toch dc grondslag van onze fokdagen en tentoonstellingen is.
En deze manifestaties zijn toch in belangrijke mate oorzaak dat zoveel
individuele fokkers enthousiast en metterdaad bij de fokkerij betrokken
zijn?

Met dc beantwoording van deze vraag kom ik tot de kern van mijn betoog.
Steeds hebt U van mij kunnen beluisteren, dat bij de extcricurkcuring
dc economisch belangrijke eigenschappen op de voorgrond moeten staan
cn dat bijkomstige eigenschappen, die alleen of in hoofdzaak van belang
zijn voor hct streven naar cen zo groot mogelijke uniformiteit ten aanzien
van ccn rasidcaal, slechts in zoverre er bij betrokken moeten worden als
zij de sclcktic op gcbruikscigcnschappen niet ernstig belemmeren.
Nu zullen wc in dc naaste toekomst en daarover zullen wij hct waarschijn-
lijk wel eens zijn, alle aandacht moeten schetiken aan dc verbetering
van dc erfelijke aanleg voor melkhoeveelheid. Niet alleen omdat deze
van grote betekenis is voor de economie van hct bedrijf, maar ook omdat
onze afnemers in dit opzicht steeds hoger eisen stellen.
En dit temeer, omdat op grond van exacte cijfers (de verslagen van dc
Centrale Melkcontroledienst en dc onderzoekingen van dc Groot,
Bekendam en Politiek 8. !i) ^cl vaststaat, dat gedurende de
laatste jaren hierin geen of slechts cen zeer geringe verbetering is bereikt.
Dit in tegenstelling tot hct vetgehalte.

Uit hct onderzoek van Gecssink cn Stcgengai") omtrent dc
vererving van 177 Fr. Hollandse stieren cn 55 M.R.IJ. stieren kan verder
afgeleid worden, dat wij in dc naaste toekomst in dit opzicht waarschijnlijk
ook geen aanzienlijke vooruitgang zullen boeken. Het aantal stieren dat
verbeterend werkt (88) was nl. ongeveer even groot als het aantal dat
hct peil van de moeders niet handhaaft (84). Getracht zal dus moeten
worden om meer stieren met een hoge fokwaarde voor melkhoeveelheid in
tc schakelen en om zulke dieren zo lang mogelijk voor dc fokkerij tc
behouden.

En mijn stelling is nu, dat de huidige tot in finesses toegepaste en hoog-
gewaardeerde exterieurkcuring ten aanzien van het verwezenlijken van
beide doelstellingen een belemmerend element vormt n).
Wat betreft hct inschakelen van meer stieren met een vermoedelijk goede

aanleg voor melkhoeveelheid, omdat door de hoge waardering van het
aantal punten bij de exterieurkeuring behaald, automatisch de normen
voor melkhoeveelheid worden verlaagd. Bijna geen zichzelf respecterend
K.I. station zal het wagen een jonge stier aan te kopen die niet zelf en
waarvan de moeder niet cen hoog aantal punten bij dc exterieurkeuring
heeft behaald. Dit betekent dat hct mocdermatcriaal, waaruit de stieren
kunnen worden betrokken, sterk wordt ingeperkt en vele mocderdieren
met cen hoge produktie uitgeschakeld worden.

Maar hier komt nog bij en dit is belangrijk, dat dc adspirantstiermocders
geleverd moeten worden door fokbedrijven waarop de selectie ook in
belangrijke mate wordt bepaald door de resultaten bij dc exterieurkeuring
behaald.

Elk jaar moet een fokker in verband met het aankomend jongvee cen
aantal dieren verkopen. Welke dieren zal hij aanhouden? Stel, eenvoudig-
heidshalve, dat hij slechts behoeft te letten op 3 kenmerken, nl. mclk-
hoeveelhcid, vetgehalte en hct aantal punten bij de exterieurkeuring be-
haald.

Wanneer hij alleen maar behoeft te letten o]3 melkhoeveelheid, dan is de
zaak al zeer eenvoudig. Hij houdt doodeenvoudig de dieren met de hoogste
melkgift.

Moeilijker wordt het, wanneer hij ook nog met het vetgehalte rekening
moet houden. Dan zal het dikwijls voorkomen dat hij om een betrekkelijk
laag vetgehalte, dieren met een hoge melkproduktie moet verkopen. De
selectienorm voor melkhoeveelheid wordt dus verlaagd.
Nog meer verlaagd zal deze worden, wanneer hij ook nog ernstig rekening
moet houden met het exterieur. Verschillende dieren met een zeer goede
produktie, maar die door een te gering aantal punten niet jjassen in zijn
fokstal, zal hij wel van dc hand moeten doen. Men zal in deze vaak tot
een compromis moeten komen, d.w.z. dat op alle 3 de eigenschappen
wat toegegeven wordt.

Dit betekent dus, dat naarmate men op meer eigenschapjjen tegelijkertijd
selecteert, dc sclectienormen voor ieder van die eigenschappen automatisch
worden verlaagd.

Teneinde snel in een bepaald aspect vooruitgang te kunnen boeken zal
men dus het aantal bijkomstige selectienormen zoveel mogelijk moeten
beperken. Men zal er alleen die bij moeten bctrckketi die noodzakelijk zijn.
Nu meen ik aangetoond tc hebben dat wij bij de cxtericiukeuring te
maken hebben met belangrijke biuikbaarheidseigenschappcn en minder
belangrijke rastypische kenmerken. Door minder op de laatste te letten,
die in hoofdzaak verantwoordelijk zijn voor dc verschillen in de hogere
regionen der exterieurkeuring — 78, 79, 80 en mecr punten ontstaat
de mogelijkheid scherper te selecteren op belangrijke eigenschappen zoals
melkgift.

Dat dit geen buitennissig revolutionair idee is, maar dat cetizclfde gc-
dachtengang ook bij meer Nederlandse vectecltdcskundigen leeft, moge
blijken uit de volgende woorden van Prof. Ir. W. d c J o n g \'-).
In zijn inaugurele rede getiteld: „Een halve eeuw produktietcclt", noemt
hij o.a. als oorzaak van de minder gunstige resultaten met de fokkerij ten
aanzien van de melkopbrengst verkregen, het te veel aandacht schenken
aan gewenste of mooi gevormde exterieureigenschappen die generlei in-

vloed op de produktie hebben. En hij vervol,gt dan: ..Hoewel voor een
ieder wel vaststaat, dat deze eigenschappen als zodanig generlei invloed
op de melkopbrengst hebben, zullen zij toch, wanneer zij te sterk naar
voren worden gebracht, remmend werken, daar de selectie naar deze
eigenschappen niet anders kan doen dan die naar de gewenste produktic-
eigenschappen in de weg staan. Wij zullen hieiaan, hoezeer wij diereu
die deze bezitten ook menen te moeten bewonderen, dus nooit een waarde
van betekenis mogen toekennen".

Zal een minder hoog waarderen van verschillende finesses in de exterieur-
keuring dus leiden tot een beschikbaar komen van meer stieren met een
goede aanleg voor produktie-cigenschappen, in het bijzonder wel voor
melkhoeveelheid, ook ten aanzien van het aanhouden van stieren met
een bewezen goede fokwaarde voor melkhoeveelheid en produktie in het
algemeen, zal het gunstig werken.

In de Keurstamboeker vermeldde ik reeds 13)^ dat berekend werd dat
van de in dc jaren 1951 t/m 1956 om een ongunstige vererving opgeruimde
K.I. stieren ruim 19 % werd afgevoerd uitsluitend wegens een ongunstige
exterieurvererving. Dit waren dus allen stieren die, wat de produktie
betreft, goed werk hadden geleverd.

Walmeer men minder zwaar bepaalde finesses in de e.xterieurkeuring had
gewaardeerd, zou vermoedelijk een aanzicidijk aantal van deze in produktie
goed verervende stieren nog zijn aangehouden. Verminderde waardering
van bejjaalde finesses in de exterieurkeuring kan dus ook leiden tot een
langer beschikbaar blijven van in produktie goed verervende stieren.
Hoe zwaar men vele finesses bij de exterieurkeuring wel laat gelden,
blijkt in de eerste plaats uit het feit, dat een of tweei punten meer de
prijs van een jonge stier met duizenden guldens kan verhogen. Dat dit
niet alleen mijns inziens, maar ook naar het inzicht van andere veeteelt-
kundigen, op een overwaardering der exterieurkeuring wijst, blijkt uit het
verslag van de vergadering van de Ned. Zoötechnische Vereniging van
30-3-19.54, waarop wijlen Prof. v. d. Plank en Prof. Ir. W. de .jong
spraken over het onderwerp: „Zijn er fundamentele wijzigingen nodig in
de fokmethoden welke bij de rundvecverbetering in Nederland worden
toegepast". Prof. de Jong merkte volgens het verslag o.a. op:
,,Men hecht echter in de praktijk naar mijn mening veel tc grote waarde
aan de vraag hoe het dier bij de exterieurkeuring uit de bus komt. Dc
K.I. verenigingen bijv. betalen veel tc veid voor stieren met een hoog
aantal punten. Dit is m.i. overdreven en wordt door mij als een uitwas
beschouwd".

Ook blijken accenten van een overwaardering der exterieurkeuring m.i.
uit verschillende rapporten van keuringen van stieren op afstammelingen.
Zo bijv. uit het rapport van de zwartbonte stier Producent 26468 R.P.S.
\'■1), waarvan de conclusie luidt: „Hoewel dc dochters van Producent
zich door een zeer goede produktievererving onderscheiden, vormen be-
fjaalde tekortkomingen in de exterieurvererving, met name het tekort aan
klasse bij het merendeel der dieren, voor de commissie cen beletsel om
Producent voor preferentschap voor te dragen".

Wanneer men nu deze gesignaleerde tekortkomingen nader beziet, dan
blijkt de exterieurvererving als volgt omschreven te zijn. „De dochters
van Producent vormen een groep normaal tot goed ontwikkelde, voldoende

luiiri en die]j gebouwde koeien met wcl vaak ccn iets armbcspicrdc voor-
hand en uiers, die als regel van goede kwaliteit zijn, doch nogal eens beter
gevormd konden zijn. De uniformiteit is voldoende. Het type is bij ccn
aantal dieren goed, doch het merendeel dcr dieren kon iets rnccr uit-
drukking vertonen".

Uit cen economisch oogpunt is tegen dczc dieren eigenlijk alleen in tc
brengen, dat de uiers in verschillende gevallen wcl beter van vorm konden
zijn en dat de voorhand iets armgcspicrd is. Nu zijn dc vlcespartijcn van
hals cn schouder niet het meest waardevol, terwijl omtrent dc uiers nog
gezegd wordt: „dat hoewel de vorm niet mooi is, zij bij oudere koeien wel
duurzaam blijken tc zijn".

Dc grootste bezwaren heeft men blijkbaar in wezen tegen te weinig
„klasse", „tc weinig uitdrukking", hetgeen toch wel in hoofdzaak betrek-
king zal hebben op rastypische en niet op bruikbaarheidscigenschappen.
Zonder te willen zeggen, dat Producent het prefcrentschap m.i. wcl
verdient — ook ik hecht grote waarde aan dc uiervorm — blijkt uit dc
gehele opstelling van gegevens m.i. wcl, dat men bij de beoordeling zeer
grote waarde toekent aan kleine rastypische afwijkingen.
Ook blijkt ccn overwaardering van dc cxtcricurkcuring m.i. uit ons keu-
ringswezen, waarin bijv. rubrieken voorkomen, waarin stieren beoordeeld
worden op grond van het exterieur van ccn klein aantal uitgezochte
dochters. Het resultaat van een dergelijke opzet en werkwijze kan nl. zijn,
dat stieren met bijv. ccn minder goede fokwaarde voor produktie, op
grond van het verwekt hebben van enige cxtericuristisch zcer mooie
koeien, ccn zodanig hoge prijs op ccn keuring behalen dat hun gebruik
daardoor gestimuleerd wordt. In het kader van het huidige keuringswezen
hecht dc doorsnee boer immers grote waarde aan dergelijke praedicatcn.
M.i. zal het keuringswezen geheel in het teken van de produktic-keuring
moeten staan, d.w.z. cen keuring op geschiktheid om ccononii:;ch melk en
vlees tc produceren, op vruchtbaarheid en soliditeit. Dc keuring van
süpérprodüktieklasscn en andere produktickcuringen zijn in dczc m.i. ccn
goed begin. Ik zou dit principe echter willen uitbreiden tot alle klassen
van dieren die in produktie zijn of reeds geweest zijn.

Het zou tc veel tijd vragen om nog verder op het kcuringswezen in tc gaan.
Ik wil eindigen met nog cen enkele opmerking.

Uit mijn betogen over dc waarde dcr cxtcricurkcuring cn wat naar aan-
leiding hien an door verschillenden is opgemerkt, hebben .sommigen inis-
schicn dc idee overgehouden dat ik in dczc een revolutionair ben, die
totaal rnct het oude, d.w.z. dc cxtcricurkcuring, wil breken cn ccn geheel
andere koers wil inslaan.

Wanneer rncn mij goed beluisterd heeft, zal toch wel duidelijk zijn, dat dit
in genendelc het geval is. Ook ik ben verheugd over dc giotc resultaten
die met dc tot dusverre gevolgde werkwijze bereikt zijn. Ook ik ben
dankbaar, dat dank zij dczc methoden, waarbij vooral vele individuele
fokkers zich ware kunstenaars hebben getoond, Nederland terecht met
ere genoemd wordt als ccn leidinggevend land op rundveetccltgcbicd.
Ik ben alleen van mening, dat het in dc huidige situatie, met het oog
op een zo economisch mogelijke produktie in Nederland cn de afzet van
fokmateriaal naar het buitenland, gewenst is nog meer dan tot dusverre
is geschied economisch belangrijke bruikbaarheidscigenschappen, in het

bijzonder de erfelijke aanleg voor melkhoeveelheid, hij het selectievverk op
de voorgrond te stellen. En dit kan geschieden door bij de extcricurkcuring
bijkomstige rastypische kenmerken minder zwaar tc waarderen.

Ter inleiding van een discussie ovtr de waarde der cxterieurkeuring voor de Neder-
landse rundvcefokTicrij werd in de eerste plaats gewezen op de verschillende aspecten
die eraan verbonden zijn. Men keurt nl. enerzijds op bruikbaarheidseigenschappen
en anderzijds op rastypische eigenschappen, inclusief schoonhcid en harmonie. Ver-
volgens werd betoogd, dat naarmate op meer eigenschappen tczelfder tijd geselecteerd
wordt, dc vooruitgang t.a.v. al deze eigenschappen progressief geringer wordt. Men
zal bijkomstige rastypische kenmerken, die met de bruikbaarheid als zodanig niets of
weinig tc maken hebben dus niet te zwaar moeten waarderen, teneinde wat de pro-
duktie-aanleg betreft snel vooruitgang te kunnen boeken.

As an introduction to a discussion conccrning the value of the Netherlands system
of judging cattlc on conformation firstly it is pointed out that the animals are
judged not only on cpialities which have to do with the economic value of the
animal, but also on characteristics which belong to the field of type, harmony and
beauty.

Secondly it is shown that the smaller the number of characteristics taken into consi-
deration the more rapid will be the progress. So in the future emphasis nmst only
be laid on characteristics with value from the standpoint of utility.

Connue introduction à une discussion sur la valeur d\'un examen d\'extérieur pour
l\'élevage de bovidés néerlandais, on signale en premier lieu les différents aspects qui
s\'y préfentent. C\'est qu\'on examine d\'un côté des i)ropriétés économiques
ct d\'un autre côté des propriétics typiquement raciales, y compris la beauté et l\'har-
monie.

Ensuite fut démontré qu\'à mesure qu\'on sélectionne plus de propriétés en même
temps, le ))rogrcs à l\'égard de toutes ces propriétés diminue jirogressivement. Il s\'agite
donc de ne pas surévaluer les caractéristiques typiiiuement raciales secondaires, qui
n\'ont rien ou peu à faire avec la valeur économique.

Als Einleitung für eine Diskussion bezgl. des Wertes, den eine Körung der Rinder
nach ihrer äusseren Beschaffenheit für die niederländische Rindviehzucht hat, wird
zuerst auf die hieran verbundenen Aspekte gewiesen. Diese richten sich bei einer
Körung sowohl auf die wirtschaftlichen, als auch typischen Rassenmcrkinale, ein-
schliesslich Formschönhcit. Ferner wird dargelegt, dass eine auf viele Merkmale
gerichtete Auslese hemmend auf die Weiterentwicklung dieser Eigenschaften wirkt.
Um bezgl. der Produktionsveranlagung eine schnelle Steigerung zu erreichen, dür-
fen typische, doch nebensächliche Rassenmerkmale, die an und für sich mit dem wirt-
schaftlichen Nutzen wenig oder garnichts zu tun haben, nicht zu hoch bewertet
werden.

2. „Mededelingen", maandblad van het Fries Rundvecstamboek en van de Bond
van K.I. verenigingen in Friesland, febr. 1958.

legenheid van de 39e verjaardag van de Landbouwhogeschool op 9-3-1957;
H. Veenman en Zonen, Wageningen.

4. Prof. Dr. P. HOEKSTRA; Dc levensduur van hct Nederlandse rund; De Keur-
stamboeker, 27-2-1958, pag. 88.

8. Dr. TH DE GROOT en M. BEKENDAM; De nu Ikijroduetievercrving van
Friese stieren; De Keurstamboeker 6, pag. 138, 1957.

9. Dr. Ir. R. D. POLITIEK; Dc mclkproductievererving van Friese stieren; De
Friese Veefokkerij, 1958, 8, 241.

10. Commissie van Toezicht op dc Kunstmatige Inseminatie in Nederland, Jaar-
verslag 1956.

11. Prof. Dr. P. HOEKSTR.X; Levensduur en Rundvceteelt; inauKurale rede, 30-
9-1957.

12. Prof. Ir. W. DE JONG: Een halve eeuw productieteclt, inaugurele rede, 29-
5-1947.

13. Prof. Dr. P. HOEKS\'FRA: Dc levensduur van hct Nederlandse rund; Dc Keur-
stamboeker 27-2-1958, pag. 87.

14. Rapport van dc keuring op afstanmielingen van de zwartbonte stier Producent
26468 R.RS.; De Keurstamboeker, 13-3-1958, pag. 121.

Bij een Duits onderzoek bleek dat de grupstal bij de gehele veeverzorging slechts wei-
nig meer tijd vraagt dan dc loopstal.

Verschillende typen grupstallen en loopstallen gaven onderling geen verschillen van
betekenis; wel is gebleken dat ten hoogste 10 tot 15 standen naast elkaar mogen
liggen, zonder dat tijdverlies optreedt door tc lange looplijncn.

Blijkens mededelingen van de voorzitter van het Prod\\» tS( hap voor Eieren, Ir. Tuk-
ker, heeft de pluimveehouderij in 1957 alle records gebroken: 2700 miljoen eieren
werden geëxporteerd, terwijl de totale waarde aan uitgevoerde pluimvec-produkten
tot 521 miljoen steeg. Naast de eieren (375 milj<K-n) droegen ook slachtpluimvee
(105 miljoen) en ccndagskuikens, broedeieren en ciprodukten (41 miljoen) hun
steentje bij.

Duitsland was en bleef onze voornaamste afnemer. Wij leverden ruim 50% van dc
Duitse eicrimport. Ook dc invoeren uit andere landen stegen eclUer en naar ver-
houding zelfs sterker dan die uit ons land.

Het is zeker van belang op te merken, dat de pluimveehouderij dit fraaie resultaat
geheel uit eigen kracht bereikte. Geen enkele subsidie van dc overheid is ooit aan dc
pluimveehouderij verleend.

De Country Council van Londen kon door onderzoek op radio-activiteit Engels lams-
vlees gemakkelijk onderscheiden van lamsvlees uit Nieuw Zeeland. Men neemt aan dat
de weiden in Engeland meer besmet zijn door „fall out" dan die in Nieuw Zeeland.
Toch was het gehalte in Engels vlees nog zo laag dat het fysiologisch geen enkele
invloed kan hebben.

•Sinds vorig jaai\' mei wordt de melk, geleverd aan de coöperatieve zuivel-
fabrieken in Friesland, uitbetaald naar vet- en eiwitgehalte. Zoals het nu
staat, zal dit \\oorbecld waaischijnlijk in \\crschillencle andere provincies
gevolgd worden.

Hiciinee is dan het eiwitgehalte in de melk ook \\oor dc veehouder cen eco-
nomisch waarde\\ol bestanddeel geworden. In dit verband is het \\oor hem
\\\'an veel belang tc weten, in hoeverre het eiwitgehalte door dc voeding is
tc beïnvloeden. Waimeer het eiwitgehalte in de melk door bepaalde voe-
dingsmiddelen of door meer algemene maatregelen op voedingsgebied te
verhogen is, dan zal bij het nieuwe uitbetalingssystecm ook de opbrengst
van dc melk vcrmeeideren.

.Mede als leactic ()]3 het nieuwe uitbetalingssystccrn heeft men vooral in
Fiicsland, maar ook al o]j beperkte schaal in Drente, Ovciijsel, Gelderland
en Groningen, de melkcontrole uitgebreid met de bepaling van het eiwit-
gehalte bij indi\\iduelc koeien. Selectie op eiwitgehalte zal dus spoedig in de
[rraktijk toegcjiast kunnen worden. Ook in dit vciband is dc invloed van de
voeding op het eiwitgehalte van belang, want een sterke invloed van de
voeding zal tie selectiemogelijkheden verkleinen, zoals dat zeer duidelijk
bij dc selectie op melkhoeveelheid ondervonden wordt. D(>ze beide facetten,
ld. uitbetaling naar vet- cn eiwitgehalte en dc eventuele selectie op eiwit-
gehalte, recht\\aardigen ccn nadere bespreking \\\'an dc invloed \\an de
voeding o]) het eiwitgehalte in dc melk.

fn de eerste jilaats kunnen dc schommelingen in het eiwitgehalte onder
irnloed \\an seizoens- en \\ocdingsinvloeden bes|jroken worden, zoals die
onder normale praktijkomstandigheden vooikomen. Voor dit doel zijn de
gemiddelde eiwitgchaltc-curvcn van groepen koeien getekend, die per
groep in ilczelfde peiiode afgekalfd hebben (6). Per groep komen deze
koeien dus ook ongeveer gelijktijdig van dc stal in het land, enz., zodat ver-
anderingen in voeding en seizoen gelijktijdig inwerken.
In dc ondcistaande grafiek zijn de gemiddelde ciwitgchaltc-curven van 4
groepen koeien getekend, die rcsj). in februari (1), le helft maart (II),
2c helft maart (III) en le helft van april (IV) voor het eerst bemonsterd
werden. Horizontaal zijn de proefmelkingen en verticaal is het ciwitpcr-
centage uitgezet, echter met dien verstande, dat elke cruvc 0.2% omhoog
geschoven is.

1. dc overgang van stal naar weide heeft cen sterk verhogende invloed
op het eiwitgehalte. Een stijging van 0.3—0.4% komt wel voor (III),
maar is vaak kleiner, wanneer het natuurlijke lactatierninimum, dat
ca. 6 weken na het afkalven optreedt, nog niet bereikt is (IV). Dc
stijging bleek meestal \\an \\\'rij koite duur te zijn (ca. 14 dagen);

2. cic zomerperiode (juni, juli en begin augustus) heeft cen iets verla-
gende invloed. Dit bleek in de vrij droge zomer van 1953 sterker naar
voren tc komen, dan in de natte zomer van 1954;

3. in de tweede helft van augustus begint het eiwitgehalte belangrijk
te stijgen, totdat tegen het eind van oktober een maximum bereikt
wordt;

4. op stal daalt het eiwitgehalte met ca. 0,2%, wat evenwel ook weer af-
hankelijk is van het lactatiestadium;

5. eigen waarnemingen en literatuurgegevens wijzen meestal op een mini-
mum in het eiwitgehalte in het vroege voorjaar, wanneer de koeien nog
op stal staan. Naast voedingsinvloeden zal hier het lactatiestadium ook
cen belangrijke rol spelen.

In de weide-periode kan onder Nederlandse omstandigheden door middel
van de voeding weinig aan het eiwitgehalte veranderd worden. Het is na-
tuurlijk wel interessant de oorzaken van de variaties op te sporen, zoals
b.v. de sterke stijging in het eiwitgehalte bij de overgang van stal naar
weide. Jarrige (.3) denkt hierbij vooral aan het hoge suikergehalte in
het jonge voorjaarsgras, terwijl hij stimulerende stoffen als oestrogenen en
de invloed van klimaat en beweging ook niet uit wil sluiten. W a i t e c.s.
(9) schrijven dc sterke stijging toe aan dc verhoogde hoeveelheid gemak-
kelijk beschikbare energie in het jonge voorjaarsgras.

Belangwekkender voor de praktijk van dc veevoeding is de vraag of ge-
durende de stalperiode het eiwitgehalte belangrijk door de voeding be-
ïnvloed kan worden. Op dit gebied zijn in Nederland slechts enkele proe-
ven genomen. In de buitenlandse literatuur vindt men meer gegevens,
maar de onderzoekers komen tot zeer verschillende resultaten. Wel bleek,
dat b.v. in Engeland in dc ooi log bij een zeer onvoldoende voeding veel lage
v.v.d.s. gehaltes voorkwamen. Rowland (8) nam voederproeven waar-
bij tot uiting kwam dat onvoldoende ZW [IV/c van de norm) een veel
cinstiger daling in hct eiwitgehalte veroorzaakte (0.21%) dan een onvol-
doende eiwitvocding (60% v.e.a.s. van dc norm) (0.12%). Vooral cen
belangrijk tekort aan ZW is dus .schadelijk voor hct eiwitgehalte; in de melk.
Hierbij valt o]) tc merken, dat, voordat hct eiwitgehalte noemenswaard
gaat dalen, men reeds veel eerder een belangrijke terugval in de melk-
produktie verkregen heeft.

Rook (7) en later Holmes (1) toonden aan, dat cen rantsoen dat
boven de normen aan ZW bezat, hct eiwitgehalte wel iets verhoogde, maar
meci\' v.e.a.s. had geen effect. Dit laatste weid ook bevestigd in cen voeder-
proef op de proefboerderij Wielzicht tc Rijpcrkerk (2). Doorcengcnomen
was bij dc proefgroep die een overmatig eiwitrijk rantsoen ontving (30—
40% boven dc norm) hct eiwitgehalte van dc melk, evenals het vetgehalte,
zelfs iets lager dan bij de grocjj die \\oldocndc eiwit kreeg. Een overmaat
aan v.e.a.s. in het rantsoen bleek dus in geen geval cen hoger eiwitgehalte
in de melk te geven.

Wanneer men het voorgaande samenvat, dan blijkt, dat door verschillen
in de voeding wel schommelingen in hct eiwitgehalte optreden, maar in
verhouding tot dc schommelingen in de melkhoeveelheid slechts in geringe
mate. Ook bij het vetgehalte ziet men soortgelijke schommelingen als bij
hct eiwitgehalte. Het op\\allendc hierbij is, dat hct vet- en eiwitgehalte
meestal op dezelfde wijze op veranderingen in de voeding reageren. Dit
verschijnsel kan misschien zelfs hct betrekkelijk kleine positieve verband
fr = ca. 0,5) tussen hct gemiddelde vet- en eiwitgehalte verklaren, zoals
dat bij individuele koeien over gehele lactatieperiöden gevonden wordt.
Bij de selectie hebben wij te maken met gemiddelde vet- en ciwitgehalte-
cijfers over volledige lactatieperiöden. Uit eigen berekeningen bleek, dat
het eiwitgehalte in ongeveer dezelfde sterke mate door erfelijke factoren be-
ïnvloed werd als het vetgehalte (erfelijkhcidsgraad h^ =:r ca. 0.7). Praktijk-
verschillen in de voeding hebben dan, evenals bij hct vetgehalte, slechts
een geringe invloed op het gemiddelde eiwitgehalte. Ketelaars (4)
denkt, dat dc invloed van de voeding op hct gemiddelde eiwitgehalte min-
stens zo groot zal zijn als op hct vetgehalte.

M a r c k m a n n en W i t t (5) zeggen daarentegen, dat er praktisch geen
invloed van de voeding op het eiwitgehalte te constateren valt, Onze in-

druk is, dat de invloed van de voeding niet groter zal zijn dan bij het vet-
gehalte, zodat de verschillen in gemiddeld eiwitgehalte bij de afzonderlijke
koeien vooral optreden door verschillen in een erfelijk bepaalde benutting
van hct voederciwit.

1. tot nu toe zijn ons nog geen vocdermiddclen hekend, die een specifieke
invloed op hct eiwitgehalte uitoefenen, zoals die bij hct vetgehalte wel
bekend zijn;

2. de Nederlandse voedernonnen ge\\en aan, dat per kg melk 63 gr.
v.e.a.s. gegeven moet worden. Dc Amciikaanse koeien moeten het met
4.\') gr. v.e.a.s. doen (M o r r i s o n). Dc Nederlandse norm is hogei- dan
in de andere landen en is met zo\'n ruime veiligheidsmarge gesteld
(W i t t (10)), dat het m.i. zelfs mogelijk is hct gemiddeld eiwitgehalte
met 0.5% door selectie te verhogen zonder dat de vocdcrnorm t.a.\\\'. dc
benodigde v.e.a.s herzien moet worden. Dit betekent, dat selectie o[)
eiwitgehalte geen noemenswaardige hogere voerkosten met zich mee
zal brengen.

1. onder normale praktijkomstandigheden schijnt hct gemiddelde eiwit-
gehalte over cen lactatieperiode sleehts weinig door dc voeding be-
ïnvloed tc worden, zoals dat ook bij hct vetgehalte hct geval is;

2. beide bestanddelen blijken \\aak op dezelfde wijze op \\\'eranderingen
in dc \\oeding tc reageren;

3. een tekort aan ZW heeft cen ernstiger effect op het eiwitgehalte in dc
melk dan een tekort aan v.e.a.s. Een ovcimaat aan v.e.a.s. verhoogt hct
eiwitgehalte in de melk niet;

4. dc Nederlandse voedernormen t.a.v. dc v.e.a.s. (63 gr./kg melk) zijn
zo ruim gesteld, dat men zonder bezwaar door teeltkeus hct eiwitgehalte
in dc melk kan verhogen zonder dat de norm verhoogd behoeft te wor-
den.

De invloed van de voeding op het eiwitgehalte in de melk is in verband met de
nu in Nederland toegepaste uitbetaling van de melk naar vet- en eiwitgehalte en de
selectie op eiwitgehalte voor de praktijk belangrijk. Zoals aan de hand van een
grafiek aangetoond werd, treden nog vrij belangrijke variaties in het eiwit.gehalte op
onder invloed van seizoens- en voedingsfactoren.

Wanneer men echter van het gemiddelde eiwitgehalte over de gehele lactatieperiode
uitgaat, dan ligt de invloed van de voeding in de praktijk in hetzelfde vlak als bij
het vetgehalte, dus slechts een gering effect. Een overmaat aan v.e.a.s. stimuleert
niet het eiwitgehalte in de melk, een tekort aan ZW kan verlagend werken.
Tot slot werd opgemerkt, dat een eventuele selectie op eiwit,gehalte doorgevoerd kan
worden zonder dat de ruim gestelde Nederlandse voedernonnen t.a.v. dc benodigde
v.e.a.s. verhoogd behoeven te worden.

The influence of feeding on the protein-content of the milk is important, in practice,

in connection witli the system of payment for milk according to its fat- and protein-
content and selection on the grounds of protcin-content which are now applied in
the Netherlands. So as was demonstrated by means of a graph, rather important
variations appear in the protein-content under the influence of seasonal and feeding
factors.

When one proceeds, however, from the standpoint of the average protein-content
over the entire lactation period, then the influence of the feeding, in practice, lies
on the same level as that of the fat-content, -thus this effect is only limited. A surplus
of assimilable protein material docs not stimulate the protcin-content of the milk,
a shortage of starch equivalent can have a lowering effect.

Finally it was noticed that a possible selection based on protein-content can bc pro-
ceeded with without the liberal norm of feeding in Holland, as regards the neces-
sary assimilable protein material, needing to be raised.

L\'influence de la nourriture sur la teneur en matière azotels dans le lait - eu égard au
payement appliqué maintenant cn Hollande du lait selon la teneur en grasse et en azo-
tées - est importante pour la pratique. Comme il fut démontré graphiquement,
il se présente encore des variations assez importantes dans la teneur azotées sous
l\'influence de facteurs de saison et de la nourriture.

Ciependant, lorsqu\'on part dc la teneur azotces moyenne sur la période de lac-
tation entière, alors l\'influence de la nourriture réside dans la pratique au même
niveau que pour la teneur en graisse, donc ne produit qu\'un effet faible. Un excédent
de matières azotées digestibles ne stimule pas la teneur azotées dans le lait, un
déficit dans la valeur dc fécule peut avoir un effet diminuant.

Pour terminer on fait observer (lu\'une sélection eventuelle à l\'égard de la teneur
azotces peut être effectuée, sans qu\'on ait besoin d\'augmenter les normes hollan-
daises à l\'égard des matières azotces digestibles.

In Verband mit der in den Niederlanden neueingefiihrten Preisregelung für Milch
nach dem Fett- und Eiweissgehalt, ist für die Praxis der Einfluss, den die Nahrung
auf den Eiweissgehalt derselben hat, belangreicher geworden. An Hand ciner Tabelle
wird gezeigt, dass durch den Einfluss der .Tahre.szeit und der Nahrung ziemlich be-
deutende Schwankun.gcn im Eiweissgehalt der Milch auftreten.

Geht man jedoch von dem durchschnittlichen Eiweissgehalt einer vollen Milchperiode
aus, dann liegt der Nahrungseinfluss bei diesem praktisch auf derselben Ebene wie
beim Fettgehalt, ist also nur von geringem Effekt. Ein Übermasse an verdaulichen
eiweissähnlichen Stoffen (v.e.a.s.) wirkt auf den Eiweissgehalt der Milch nicht stimu-
lierend, ein Zukurz an Stärkewert (Z.W.) jedoch, kann vermindernd wirken.
Schliesslich wird noch erwähnt, dass es bei den reichlich benie.ssenen niederländischen
Futternoniicn möglich ist, evtl. eine Selektion auf Eiweissgehalt durchzuführen, ohne
dass dieselben hinsichtlich der benötigten Eiwcissstoffc (v.c.a.s.) erhöht werden
müssen.

1. HOLMES, W., WAITE, R., MACLUSKY, D. S., W.ATSON, J. N.: The in-
fluence of level and source of protein and of the level of energy in the feed on
milk yield and composition. J. of Dairy Res. 23, 1 (1956), 1-12.

2. JAARVERSL.AG van het Vecvoederburcau van Friesland, iiiei 1956—mci 1957
(62—70).

3. JARRIGE, R. : Variations dc la teneur en matières azotées des laits individuels.
VII Int. Zoöt. Congr. Madrid, subj. 5 (1956), 119—155.

4. KETELAARS, E. H. : Een oriëntcrend onderzoek naar de erfelijkheid van en
het verband tussen het gehaltc aan vct, vetvrije droge stof en eiwit in de mclk
L.E.B, fonds, No. 36 (1956).

5. MARKMANN, E. cn WT\'JT\', W.: Der Eiwcissgchalt der Milch in Beziehung zur
Milchmenge, zum Fettgehalt, zum Kalbczeitpunkt, zum Laktationsverlauf und
zum Alter der Kühe. Zcitschr. f. Ticrz. und Züchtungsbiologie 68, 1 (1956) 1-37.

6. POLITIEK, R. D.: Dc invloed van erfelijkheid en milieu op dc samenstelling
van de melk bij Friese koeien en dc praktische mogelijkheid van sclcctic op het
eiwitgehalte. Diss. Wageningen, 15 maart 1957.

7. R(X)K, J. A. F.: The effect of a high plane of nutrition on the composition of
milk. Proc. Nutrit. Soc. 12 (1953).

8. ROWLAND, S. J.: The problem of low solids-not-fat. J. Dairy Industries 11
(1946), 656-664.

9. WAITE, R., WHITE, J. C. D., ROBERTSON, A.: Variations in the chemical
composition of milk with particular reference to the solids-not-fat, 1. The effect
of stage of lactation, season of year and age of cow. J. Dairy Res. 23, 1 (1956),
65-81.

lU. WITT, M.: Notwendige und zulässige Eiwcissgaben an Milchvieh. Zcitschr. f.
Ticrz. und Züchtungsbiologie 68, 3 (1956), 241-255.

Fischbach vergeleek in Würtemberg de uicrwaardering, uitgedrukt met de cijfers
1—5 en de produktie bij 285 jonge koeien.
Hierbij bleek het volgende:

Dc „Süddcutschc Bank" in Stuttgart vermeldde in haar verslag over het jaar 1956
dat.dikwijls werd geobserveerd, dat middelgrote bedrijven met paarden als trekkracht
financieel sterker bleken tc zijn dan soortgelijke bedrijven die geheel op trekkers
waren overgegaan. En cr wordt aan toegevoegd: „Niet zelden is het ontbreken van
een trekker en het aanhouden van paarden een aanwijzing voor cen bijzondere be-
gaafdheid van de boer t.a.z. van economie en bedrijfsvoering".

Dc export van 10 Friese mclkschapen naar Engeland heeft nogal wat voeten in dc
aarde gehad.

Mr. Oscar Colburn uit Nothlcach, Gloucestershire wenste voor proefnemingen Friese
mclkschapen tc importeren. Hij wilde weten wat dczc zouden presteren onder de
Britse omstandigheden van weide, klimaat en fokkerij, om zc daarna tc kruisen met
Clun ooien voor het verkrijgen van vroeg slachtrijpe lammeren en om stammen te
ontwikkelen, die drie keer in twee jaar lammeren zullen brengen.
Hij verkreeg eerst geen toestemming, daar dc National Sheep Breeders .Association
(vgl. C.B.S. in ons land) afwijzend adviseerde aan de minister. Maar uiteindelijk
vond cen ingestelde commissie de melkgift van de Friese dieren (gemiddeld 900 liter
per lactatieperiode) toch wcl iets beter dan de 160 liter (gemiddeld) van de inheemse
rassen.

l\'it hel Instituut voor Veterinaire Kattcrioloirie der Rijksuniversiteit te
Utrecht. Directeur: Prof. A. van der Schaaf.

Dc diagnose van vlekziekte bij het varken is gemakkelijk tc stellen als
de ziekte in zijn typische vorm optreedt n.1. zich uit in ccn gebrek aan
eetlust, het wegkruipen in het stro, hct voorkomen van zichtbare, soms
beter voelbare scherp omschreven vlekken en een zeer hoge temperatuur.
Wanneer deze verschijnselen niet zo sprekend aanwezig zijn, kan de e.xactc
diagnose moeilijkheden opleveren. De waarschijnlijkheidsdiagnose wordt
\\aak achteraf gesteld als het dier gunstig op een penicilline-therapie, al

In klinisch niet duidcHjke gevallen b.v. een vorm van \\lckzickte, waaibij
geen vlekken doch wel hoge temperaturen optreden ("rouget blanc")
kan de diagnose meestal met behulp van cen blocdkvvcek worden gesteld.
Sedert enkele jaren worden aan het Instituut voor Vctci inaire Bacteriolo-
gie experimentele infecties van vlekziekte bij varkens verricht. Bij al deze
varkens wordt, wanneer zc klinisch ziek zijn en ccn hoge temperatuur
hebben, ccn blocdkweck vanuit de Vena cava cranialis aangelegd. Deze
punctie werd voor hct eerst beschreven door C a r 1 e en D c w h i r s t
(1) en later door W i n t z c r (2). De uitvoering van dc punctie geschiedt
als volgt. Het varken wordt met een lus om dc bovenkaak gefixeerd, met
zijn achterstel tegen cen muur geplaatst, terwijl degene die hct dier
fixeert, deze zo mogelijk tussen zijn benen klemt.

Het is voor het welslagen van dc punctie van groot belang, dat dc kop.
hals cn romp van het dier één rechte lijn vormen cn dat de hals goed
gestrekt wordt (zie foto no. 1).

De injcctieplaats ligt ongeveer /q tot 1 cm rechts van het voorste punt \\ an
het stenmm, gezien vanuit hct varken. De carudc wordt van hieruit met
een afgepaste felle stoot - - onder een hoek van ongeveer 60% met de
lengte-as van het varken - - in de richting van de wervelkolom, dus iets
naar mediaal, gestoken, diep naar gelang het varken groot is. (zic foto 2).
Bij biggen wordt ongeveer 2 tot 3 cm, bij grote zeugen tot 10 cm diep
gestoken. Hiervoor kan dezelfde 10 cm lange naald gebruikt woiden. Een
mandrijn kan hierbij zeer goede diensten bewijzen, doordat deze verstop-
pingen door huid- of vetdeeltjes voorkomt.

De op deze wijze verl ichte punctie is gemakkelijk, snel en zondci geoefend
personeel uit tc voeren. Doordat het bloed vlot stroomt, kan dit \\olkomen
steriel worden opgevangen.

Voor cen bloedkwcck wordt 5 a 10 ccm bloed in een stciiclc spuit ojj-
gczogen. Dit woidt met bchulji van een steriele naald in cen schrocfdo])-
flesje met 30 cc citraat-sapoiiinc-houillon gespoten. Door dit citraat cn dc
saponine wordt het bloed onstolhaar gemaakt, waardoor het aanrakings-
vlak van het bloed en hct voedingsmedium maximaal is, zodat de groci-
omstandighcdcn \\oor eventuele microörganismen zo gunstig mogelijk zijn.
Het recept van deze bouillon is als volgt:

500 cc vleesbouillon pH 7,4
10,0 gr. Na-citraat (neutraal)
0,5 gr. witte saponine (B.D.H.)

Direct na het afnemen \\\'an hct bloed kan cen therapie, desnoods intra-
veneus, ingesteld worden.

Opmerkelijk succes hebben wij ondervonden door via dezelfde naald,
waarmee bloed opgevangen werd voor dc bloedkweek, bij varkens van
80 100 kg 80 -100 cc vlckzicktcscrum intraveneus in te spuiten. Zelfs bij
varkens met duidelijke circulatie-stoornissen was de intraveneuze serum-
hchandeling dikwijls zeer docltrcflend.

Dit komt overeen met dc bevindingen van Tas m a n en a n s b c r g (3)
betreffende de intraveneuze scrumbchandcling van difterie bij dc mens.
Zij vonden dc intraveneuze toediening van anti-diftericscrum (afkomstig
van paarden) aanmerkelijk beter dan dc intramusculaire. Hct intramus-
culair toegediende scrum zou bij dc mens ]3as na 3--6 dagen volledig
geresorbeerd zijn. Daarentegen zou hct scrum, dat intraveneus ingespoten
wordt, niet sneller dan hct intramusculair geïnjiceerde uitgescheiden wor-
den, wanneer dit laatste ook in dc bloedbaan opgenomen is.
Bij circulatie-stoornissen tengevolge van voortgeschreden vlekziektc-
hacteriacniic werkt penicilline dikwijls ook onvoldoende bij toepassing van
intramusculaire injectie. Hct zou overweging verdienen in dergelijke ge-

vallen de waterige oplossing van penicilline Na tegelijk met het serum ook
intraveneus toe te dienen.

Bij varkens met cen hoge temperatuur is een diagnose van vlekziekte — met behulp
van dc vena-cava punctie — steriel opgevangen bloed bacteriolo.gisch te stellen, wan-
neer met dit bloed (± 5 à 10 ccm) een kweek wordt aangelegd in citraat-saponine-
bouillon (± 30 ccm).

Ook andere septicaemische ziekten zijn met deze methode van onderzoek te onder-
kennen.

Het verdient aanbeveling, speciaal bij vlckzicktevarkens met circulatie-stoornis.sen,
om zowel de penicilline als het serum intraveneus toe tc dienen.

In the case of pigs suffering from a hi.gh temperature a diagnosis of Swine-fcvcr can
be made from sterile drawn blood — with the aid of the venus-cava puncture —
when with this blood (± 5 to 10 cubic cms) a culture is set up in citrate-saponine
broth (± 30 cubic cms).

Also other diseases of the scpticacmic diseases can be differentiated by this method
of research.

It is recommended, especially in the case of Swine erysipelas in pigs with circulatory
disorders, that the anti serum are administered intravenously as well as the peni-
cilline.

Chez les cochons à température élevée on peut établir une diagnose exacte du rouget
— à l\'aide d\'une ponction de la vena cava — par du sang stérilement, lorsque, avec cc
sang (± 5 à 10 ccm), on fait une culture dans du bouillon de citratc-saponine
(± 30 ccm).

D\'autre maladies septicaemiques peuvent aussi être dépistées au moyen dc cette
méthode d\'examen.

Il est rccommandablc, spécialement lorsqu\'il s\'agit dc cochons souffrant du rouget,
avec dérangement de la circulation d\'administrer aussi bien la pénicillim\' que le scrum
intraxeneux.

Die Diagno.sc auf Rotlauf ist bei Schweinen mit hoher Temperatur exakt zu stellen,
falls von dem, mit Hilfe der Vena-cavapunction, steril aufgefangenem lilut (."i-lO
ccm) eine Kultur in Citratsaponinbouillon (30 ccm) angelegt wird.
Auch andere septicämischc Krankheiten können mit dieser Methode erkannt werden.
Speziell bei Schweinen, die an Rotlauf mit Zirkulationsstörungen erkrankt sind, ist
CS zu empfehlen, sowohl P<-nicillin, wie Serum intravenös anzuwenden.

Veterinairen van de „Cornell University" hebben bij Guernsey\'s een letaal gen ge-
vonden dat de ontwikkeling van de hypofyse bij de runderfoetus voorkomt. De foeten
groeien tot 7 maanden; de draagtijd is echter verlengd tot gemiddeld 401 da.gen
(van 292-526). Kalveren die d.m.v. de keizersnede werden verlost, leefden slechts
enkele minuten.

Jaarlijks lijden en sterven er enige duizenden waardevolle koeien aan kop-
ziekte. Iedere practicus kan in zijn praktijk het aantal gevallen aanmer-
kelijk beperken, mits hij zich in de landbouwkundige zijde van dit pro-
bleem gaat inwerken en de veehouders weet te overtuigen, dat het kop-
ziekte probleem een bcmestingsprobleem is. Tijdens de behandeling van
cen kopziektegeval is de eigenaar zeer ontvankelijk voor de adviezen van
zijn dierenarts.

Het optreden van kopziekte is het gevolg van het verbroken evenwicht in
dc bodem en is vooral te wijten aan de slechte opname van het magnesium
in de plant en in het bloed. Op een evenwichtige bodem, leeft doorgaans
een evenwichtige koe. Een bodem, waarop het evenwicht is verstoord,
levert gras met een verstoord evenwicht en de koe, die dit gras voortdurend
eet, zal vroeg of laat verschijnselen vertonen, die wijzen op cen verstoord
evenwicht van de grond en de plant.

Dc vruchtbaarheid van de bodem is een biologisch-chcmisch proces, waar-
bij de biologische werking te danken is aan het levend materiaal, dat in de
grond aanwezig is. Per ha. is het gewicht aan levende wezens in goede
grond ongeveer 2000 kg. Het gewicht aan bacteriën is vrij groot en nume-
riek zijn de bacteriën natuurlijk ver in de meerderheid.
Het scheikundige gedeelte is het gewone proces van positieve en negatieve
ionen, dc oplosbaarheid en dc onoplosbaarheid van de elementen enz.
Dc veehouder heeft tot taak de vruchtbaarheid van de grond te behouden
cn zo mogelijk tc verhogen. Hij doet dit o.a. door middel van de bemesting
en dc juiste bemesting is de jaarlijkse toediening van die elementen, die
door de beweiding, cle oogst en de uitspoeling van het land zijn ver-
dwenen. De kwaliteit van de bodem mag hierbij niet achteruitgaan, dus
dc grond mag niet worden uitgeboerd.

Dc grote moeilijkheid is, dat de boer nooit precies kan weten welke stoffen
van het land zijn weggenomen. Ook het grondmonsteronderzock kan dit
niet volledig ophelderen. Hel is dus vaak een gok om niet te grote fouten
tc maken. Nu is het zo, dat evenals wij wennen aan het gebruik van bc-
jiaaldc medicijnen, ook dc boer went aan cen bepaalde methode van
mesten. Zelfs een groep boeren en misschien zelfs ccn heel buurtschap kan
zich cen bepaalde bcmeslingsmclhoclc eigen maken. Kleven cr aan deze
methode fouten, dan worden die elk jaar gemaakt en tenslotte kornt er
door dc cumulatie van fouten van het ene element tc veel en van het
andere tc weinig in dc bodem. Dit voert uiteindelijk tot verstoring van het
evenwicht, waardoor tckortzicklcn als kopziekte, melkziekte, likzucht en
zelfs steriliteit kunnen optreden.

Voor het goede begrip van de kern van dc zaak moeten dc diverse mest-
stoffen even in vogelvlucht worden behandeld en wcl speciaal de gedra-
gingen tegenover het magnesium. Dc bemestingsclcmenten zijn dc macro-
elementen stikstof, kalium, fosfor, calcium, magnesium en natrium, als-
mede de micro-elementen koper, cobalt, mangaan, molybdeen en jodium.
Dit zijn wel dc meest gebruikte cn dc meest bekende. De vraag is of men
hiermee volledig is.

De stalmest is de meest volledige meststof, waarvan de directe opbrengst-
verhoging niet moet worden overschat. I3e waardc van de stalmest zit
vooral in de verhoging van dc bodemvruchtbaarheid, de verbetering van
de structuur, hct verrijken van hct bacterieleven en de gunstige invloed o]3
hct vochthoudend vermogen. Het magncsiumgehalte is viij hoog (0,1.\')%
MgO) en dc stalmest bevordert dc o])loshaarhcid van de magnesium.
De stikstof geeft meer en beter gras en verhoogt hct eiwitgehalte. Men
dient dc stikstof toe door saljjctcr- en ammoniakmeststoffen. De salpeters
werken vooral in de diepere grondlagen en helpen de magnesium in oj)-
losbarc toestand tc krijgen en te houden. Dc ammoniakmeststoffen werken
vooral in de bovenste grondlagen. De ammoniakstikstof werkt de ojmame
van magnesium tegen.

Fosfor wordt gegeven als superfosfaat en slakkenmcel. Dc fosfor is niet
erg beweeglijk in de grond en wordt op ijzcrrijkc gronden gemakkelijk
neeigeslagen. I^e fosfor helpt de rnagnesiinn oplossen, zodat \\oor cen
goede oplosbaarheid van de fosfor gezorgd moet worden. Dc stalmest
kan hel])en de vastgelegde fosfor weer in circulatie tc brengen.
Calcium. De meest gebruikte meststof is kalkmcrgcl. Te ])rcfereren zou
zijn dc klcimcrgcl, die 9% magnesium bevat. Dc kalkbemcsting dient ten
dclc VOOI- dc plantenvoeding, maar voor cen groter deel om de vrucht-
baarheid van dc grond in stand tc houden. De kalk corrigeert de pH,
be\\ordcrt hct bactcricleven en verbetert de stiuctuur.
De magnesium geeft men in dc vorm van magnesiumsulfaat of kiezcriet.
Ook kan men de magnesium aanvullen door magnesiumhoudende luwc
kali- en kalkmcststoffcn te gebruiken, alstncdc door dc stalmest. Dc mag-
nesium is dc bouwsteen van hct bladgroen. Grasland met hlckc delen aan
dc uiteinden van de gra.ssen kan wijzen op tekort aan inagnc.sium.
Dc natriumvoorziening komt dc laatste jaren in het gedrang door hct
\\crlaten van dc chilisalpcterbcmesting. Ook dc hoog jjrocetitigc kali werkt
natriunitckortcn in dc hand.

Kalium. Dc kali wordt als dc grote botisdoencr beschouwd in verhand niel
het ojitrcdcn van de kopziekte. Dc kali is geen bouwelement van de plant,
want zij komt noch in eiwit, noch in koolhydraten voor. Toch is dc kali
onmisbaar \\oor cen goede jjlantengroci en cen behoorlijke produktie. Zc
speelt een rol bij de transport van koolhydraten en dc waterhuishouding
van dc plantcnccllcn, zodat jong plantcnwccfscl rijk is aan kali.
Wij kernu-n dc meer zuivere hoogprocentigc kalimcststof nl. hct kalizout
40% cn dc laagprocentigc kalimcststoffen dc kali 20%. cn dc kaniet. In
dc beide laatste zit piocentsgcwijs veel meer natrium en magnesium. Tc
grote kaligift remt in hoge mate de opname van Mg. door dc ])lant.
Dc kali is zeer beweeglijk in dc grond en zc is er als de pinken bij om in
oplo.ssmg tc gaan. Nu is hct zeer belangrijk tc weten, dat onderzoekingen
hebben aangetoond, dat in hct gras de som der gehalten aan K^O, ClaO, k2,
Ca, Na^.O en MgO steeds constant is. Heeft men dus cen snelle cn rijke
opname van kalium, dan komen dc o])namcn van natrium, calcium en
niagncsium in gedrang. Een soortgelijk proccs ziet men in dc darmwand,
die vrij gemakkelijk de K^O uit dc voedingsmiddelen opneemt, waardoor
dc opname, van Mg, Na en Mg wordt geremd. Een overmaat kali geeft
dus cen tekort aan dc drie andere elementen, zowel in het gras als in het
lichaam.

Ik ben er mij van bewust, dat bovenstaande onvolledig is en misschien hier
en daar wat eenvoudig gesteld, maar dit was nodig om voor de praktijk
tastbare resultaten af te werpen. Prof. Sjollema greep indertijd in door
de verhoudingen in het bloed tc corrigeren met calcium en magnesium
preparaten. Prof. Seekles past de correctie toe in hct digestieapparaat van
de koe door hct ingeven van hct magne.siurnkockje. (Hct mag hier wel
even gezegd worden, dat hct zeer belangrijk is, dat het koekje na het
melken wordt gegeven, dus kort voor dc tijd, dat de koe weer gaat eten.
Geeft de veehouder het koekje vóór hct melken en gaat hct bovendien
vlak na het meiken nog eens flink regenen, dan kan het soms twee tot
drie uur duren alvorens dc koe, na het opnemen van hct koekje gaat
vreten. De werking van hct koekje zal dan, ook mede door het herkauwen
gedurende de melkpcriodc aanmerkelijk verminderen, zo niet geheel teniet
gedaan worden).

De derde fase zal moeten zijn dc correctie toe te passen op het grasland.
Men zal moeten bevorderen het grasland en daarmede het gras meer in
evenwicht tc krijgen, zodat het magnesiumhoudend gras het magnesium-
koekje kan vervangen.

Dat dit geen utopie is, moge blijken uit dc residtaten, die ik in de laatste
jaren in mijn praktijk heb mogen boeken. In dc na-oorlogse jaren kreeg ik
per jaar veertig tot vijftig gevallen tc verwerken, waarbij meerdere be-
drijven elk jaar weer met ziektegevallen te kampen hadden. Op een be-
drijf van elf melkkoeien kwamen in 19.50 zes gevallen voor, waarvan twee
met dodelijke afloop. Na dc correctie van dc bemestingsmethode is cr geen
geval mecr geweest, evenals bij de buren, die ook veel last van de ziekte
hadden. In 1957 kwam in mijn hele praktijk ccn geval voor bij cen pas
aangekochte koe en in 1958 drie gevallen.

Een van dc grootste fouten van de bemesting van grasland is, dat de boer
geen rekening houdt met de gebruik van dc grond. Hij maakt te weinig
onderscheid in dc bemesting als hct weiland uitsluitend wordt geweid of
als hct wordt gehooid. Dit verschil is p.m. 100 kg. zuivere kali per ha. Een
koe heeft nl. per weideperiode maar ongeveer 5 kg. kali nodig. Strooit men
mi evenveel kali op weiland als o|) hooiland, nl. ongeveer 120 kg. zuivere
kali, dan moet de koe veel te veel kali verwerken en de ongebruikte kali
komt weer via clc urine op dc akker terecht. Tijdens het hooien daaren-
tegen wordt cr per ha. 100 kg. kali met het hooi weggevoerd en komt niet
weer op hct land terecht. Wij zien dan ook de kopziekte op dc oude wei-
landen optreden, terwijl op hooiland praktisch geen kopziekte voorkomt.
Hierbij komt ook nog het aibcidsvraagstuk om dc hoek kijken. Strooit men
120 kg. kali, dan kan men met 3 baal kali 40% volstaan, terwijl men.
door kali 20 of kainict tc gebruiken, tweemaal zoveel zou moeten verslepen.
Wij hebben gezien, dat een hoge kaligift dc Mg. in de grond vastlegt en
dat de laagprocentige kali meer natrium en magnesium bevat, zodat deze
laatsten tc prefereren zijn boven clc eerste. Bovendien behoeft, zoals reeds
is gezegd, het grasland, dat wordt geweid, geen 120 kg. kali, maar het
beeft aan twee baal 20%, dus veertig kg. kali voldoende. Nu is wel bekend,
dat een hogere stikstof-gift ook meer kali vraagt, maar dan doet men cr
beter aan tóch nog laagprocentige te gebruiken en een keer vaker te
strooien. De hoog procentige kali is door de geringere vervoerskosten wel
iets goedkoper, maar wanneer men minder gebruikt en dat is ter voor-

koming van clr kopziekte noodzakelijk, dan is men uiteindelijk toch nog
veel goedkoper uit. Het belangrijkste is, dat bij een te sterke kalibemesting
het tweewaardige magnesium niet tot oplossing komt.

Nu is het merkwaardig, of misschien wcl vanzelfsprekend, dat dc vee-
houder met voorliefde voor de hoogprocentigc kali (omdat zc goedkoper
is) ook cen voorliefde heeft voor de ammoniakstikstoffen, ook weer om-
dat zc goedkoper zijn. Vaak strooit hij in ruime mate om de grasgroci zo-
veel mogelijk te bevorderen wat weer een verhoogde hoeveelheid kali eist.
Samen sturen zc, vanwege het onoplosbaar houden van dc magnesium, dc
verhouding mooi in de war, te meer daar veel stikstof ook weer dc kali-
opname door de plant stimuleert.

Resumerende noem ik kortheidshalve de factoren, die het optreden van
dc kopziekte in de hand werken:

A. Het gebruik van hoogprocentigc kali remt dc oplosbaarheid van dc
magnesium. Ook de natrium wordt te veel door het kalium verdrongen.
Is de fosfor niet in circulatie, dan wordt de opname van de magnesium
geremd.

In zure gronden is de oplosbaarheid van de magnesium verminderd. Het
bacterieleven is in deze gronden eveneens verminderd.
Humusarme gronden hebben een gering bufferend vermogen, d.w.z. dc
grond heeft niet het vermogen cen te veel van een of ander element vast
te houden. Rij kaliovcrmaat b.v. wordt dan de kali ook als overmaat aan dc
plant afgegeven. In humusrijke grond wordt de kali geleidelijk aan dc
plant afgegeven, ook als deze in overmaat in de grond aanwezig is.
Verstarring in de bemestingsgewoonten. Zelfs bij geringe fouten in dc
bemestingsmethode kan uiteindelijk het evenwicht in de grond worden
verbroken.

R. Ammoniakmeststoffen werken de opname van magTiesium tegen.
Onvolledige in opbouw zijnde eiwitten breken snel af en geven ammoniak-
ontwikkcling (explosie) in de maag.

Aninioniakineststoffen werken meer aan de oppervlakte en geven ccn
snelle groei zonder voorafgaande nitrificatie. Rij nieuw ingezaaide gronden
komt dit vooral tot uiting.

Bij cen paar dagen lagere temperatuur in dc atmosfeer krijgt men sterfte
van dc bacteriën in de oppervlakkige delen van de grond. Men krijgt
arnmoniakontwikkcling en misschien ook lijkengif. Met de aanwezige am-
moniakmeststoffen kan dit de ammoniakexplosie in dc maag bevorderen
en wij zien dan ook vaak dc derde dag na de verlaagde temperatuur dc
kopziekte optreden.

Bij dichtgeslagen grond is dc ammoniakontwikkeling in de bodem vergroot.
Dc bactcricwerking is dan verminderd. Wij zien dit na langdurige regen-
buien, terwijl dc landrollen dit verschijnsel in de hand werken. Het eggen
van dc grond is te prefereren. Ook het gieren slempt dc grond dicht. Daar-
om is gieren kort voor de grasgroci niet aan te raden, daar cr dan ook weer
ammoniakontwikkeling in de grond ontstaat met het voor dc kopziekte
schadelijke gevolg. Bij een verminderde bactcricwerking komt dc fosfor
minder in oplossing.

Ik heb deze factoren opzettelijk in twee groepen verdeeld. Dc scherpe
opmerker zal hebben ontdekt, dat wij in feite met twee soorten kopziekte
hebben te maken, n.1. met wat ik noem de kalikopziekte, die overeenkomt
met dc theorie van Prof. Sjollema en dc amrnoniakkopziekte, die in het

raatn van de theorie van Prof. Seekles past. De eerste is iets minder e.\\-
plosief. Men kan deze dieren \'s morgens in de weide aantreffen in kramp-
toestand en ook met minder alarmerende verschijnselen. Dc ontlasting is
niet stinkend en niet week, terwijl ze vrij vlot op de behandeling reageren.
De ammoniakkopzicktc is heftiger, de ontlasting is dun en stinkend en
de dood treedt eerder in. Deze beide ziekten zijn wel dezelfde, doch hebben
een kleine nuancering in de cthiologic. Dit is misschien een nieuw gezichts-
punt, dat voor verdere bestudering vatbaar is.

Tenslotte de maatregelen, die genomen moeten worden om het optreden
van kopziekte te voorkomen.

Er behoeft m.i. niet erg veel te gebeuren. Men roept in de lande wel ach
en wee over de rigoureuze ziekte, die kopziekte heet, maar in wezen is het
zo erg niet. Waarom zou er dan in vele gevallen maar één dier uit de
koppel ziek worden? En waarom zouden sommige streken en buurten het
ene jaar veel last van de ziekte hebben, terwijl het andere jaar door wat
minder regenval, een iets andere bemesting of wat andere weersomstan-
digheden deze streken praktisch kopziekte-vrij zijn? Dit wijst er op, dat
ze met een kleine correctie voorkomen kan worden, en wel:
f^e veehouder moet er van doordrongen worden, dat land, dat uitsluitend
als weiland wordt gebruikt, een andere bemesting nodig heeft, dan het
land, dat gehooid wordt. Vooral dc kalibemesting kan tot cen derde
worden verminderd.

De kali 40 moet van het weiland worden verbannen en vervangen worden
door de natrium- en magnesiumrijke kali 20 en kainiet. Op normaal wei-
land is twee baal kali 20 voldoende. Eist een grotere stikstofbemesting een
verhoogde kalibemesting om tot voldoende hoeveelheid te komen, dan
meerdere malen strooien. Kleine bedrijven hebben dit soms nodig.
De amrnoniakmcststoffen zo veel mogelijk vervangen door nitraten. Bij
zeer kopziektegevoelige weiden eens chilisalpeter gebruiken om de natrium
voorraad aan te vullen. Het komt voor, dat rnen op bepaalde weiden meer-
dere gevallen krijgt en soms op één moment. Dit is dan wel cen teken,
dat dc verhoudingen wel heel erg scheef liggen.

De fosfor, die gefixeerd is, met stalmest en een goede bckalking trachten
oplosbaar tc maken.

Dc bactcricwerking activeren met stalmest en magnesiumhoudende kalk-
rneststoffen. Bij voorkeur eggen en zo weinig mogelijk rollen. Ook het land
kort voor dc grasgroei niet gieren. Gieren is op weiland, vanwege het hoge
kaligehaltc, riskant.

Bij tekort aan magnesium in dc grond, dit tekort aanvullen met kiezcrict of
magnesiumsulfaat.

Summa summarum: Zorg voor een geregelde magnesiumopnamc door het
gras, door cen matige laagprocentigc kalibemesting, cle fosfor goed in om-
loop te hebben en als stikstofrncststoffen de voorkeur te geven aan ni-
traten.

Voorkom de ammoniakexplosies in de maag door het elimineren van de
arnmoniakmeststoffen en het bevorderen van dc bactcricgroei door een
goede ventilatie in de grond.

Aangezien de weten.schap deze ziekte nog niet in alle onderdelen tot klaar-
heid heeft gebracht, kan de praktijk m.i. met bovenstaande reeds haar voor-
deel doen. In mijn gebied is de kopziekte hiermee zeer sterk teruggedrongen.

Langlebigkeit und Fruchtbarkeit als Zuchtzielc in der Rinderhaltung. E. Müller;
Wiener Tierärztliche Monatsschrift, 43, 470-491, 1956.

In dit artikel dat aansluit op een reeds eerder gepubliceerde studie worden vele as-
pecten van het probleem der bruikbaarheidsduur bij runderen besproken. Als geheel
leent het zich niet voor een referaat, maar enkele facetten ervan kunnen in een
excerpt wel besproken worden. Zulk een aspect is o.a. dat van hct verband tussen
vruchtbaarheid en de tus.senkalftijd.

Zo vermeldt Benesch in 1952, dat koeien met langere tussenkalftijden, zonder
hierbij speciale klinische verschijnselen te vertonen, de aanleg hiervoor meestal
overerven.

Ook Koch is van mening dat cen bepaalde lengte van de tussenkalftijd erfelijk be-
paald is.

Köprich komt in dit verband bijv. tot de volgende vruchtbaarhcidsrcgel: Een
koeienfamilie is volgens hem vruchtbaar, wanneer hct gemiddelde aantal der voort-
gebrachte kalveren minstens 5 bedraagt, dc gemiddelde tussenkalftijd beneden de
439 dagen ligt en slechts 1/3 deel der koeien een tussenkalftijd van meer dan 430
dagen vertoont.

De auteur heeft nu een soortgelijk onderzoek ingesteld bij het „Waldviertler" rund-
vee, waarbij hij tot de conclusie komt dat grote s( hommelingen in de tussenkalf tijden
bij een bepaald dier als een ongunstige prognose t.a.z. van de vruchtbaarheid gezien
moet worden.

Wanneer hij ook nog ander materiaal in zijn onderzoek betrekt, komt hij tot dc
conclusie dat koeien, waarbij het verschil tussen langste en de kortste tussenkalftijd
in de eerste 5 lactatieperiodes meer dan 120 dagen bedraagt, met grote waarschijn-
lijkheid vroeger of later onvruchtbaar worden; kleinere verschillen zouden geen aan-
wijzing voor een verminderde vruchtbaarheid geven.

Op grond van eigen onderzoek en literatuurstudie komt hij verder tot de conclusie
dat uit de exterieurbeoordeling niet voldoende aanwijzingen te verkrijgen zijn om tot
een oordeel over de bruikbaarheidsduur en de vruchtbaarheid te kunnen komen.

In een aardig artikeltje wordt iets verteld over het „zien" van licht en de invloed
van verlichting op ons pluimvee.

Het volgende is voor de lezers van ons Tijdschrift wel interessant.
Het meest ontwikkelde en volmaakte zintuig van ons pluimvee is het oog, maar ge-
zien het grote verschil in de natuurlijke levenswijze van de onderscheidene soorten,
vertoont ook het gezichtsveld grote verschillen. Duiven b.v. maar ook ganzen en
eenden, die grote afstanden afleggen, benevens kalkoenen, die van nature in de
steppen leven, moeten voor een groot deel op hun ogen vertrouwen, terwijl voor de
in bos en struikgewas levende hoenders ook het gehoor een belangrijke rol speelt.
Bij al deze dieren is het gezichtsveld afhankelijk van de plaatsing der ogen in het
hoofd. Kippen b.v. kunnen slechts 8 cm. vóóruit zien dat is dus slechts enkele cm.
vóór de snavelpunt. Wanneer een kip graankorrels van de grond wil oppikken, dan
buigt zij de kop naar beneden totdat de korrels ± 4 cm. vóór de snavel liggen, dat is
dus precies in het gezichtsveld van beide ogen. Wat verder verwijderd is, kan het
dier niet zien. In achterwaartse richting kan een kip geheel niets zien, want daar
belemmeren de oorschelpen het gezichtsveld. In zijwaartse richting bedraagt de hoek,

waarbinnen een kip kan zien, ongeveer 15 graden (dus het zesde deel van een rechte
hoek), maar dat geldt natuurlijk maar voor één oog, want het andere kijkt precies de
andere kant uit. Het zal de lezer wellicht interesseren, dat een duif niet onder een
hoek van 15-, maar van 160 graden opzij kan kijken en dat betekent dus, dat zulk
een vogel ook vóór- en achterwaarts kan zien.

Hoever kan ons pluimvee nu in zijwaartse richting iets onderscheiden? Dat hangt
allereerst af van de soort, b.v. de grootte van het dier, de hoogte van de o.gen enz.
Ganzen b.v. onderscheiden reeds op een afstand van 6 meter een groep van 8 gele
maïskorrels, zoals bij proeven is gebleken d.w.z. binnen een kring van 6 meter of
minder gaan ze er onmiddellijk en snel opaf. Op 7 meter lukt het alleen onder gun-
stige omstandigheden, voor 8 meter geldt hetzelfde, maar dan alléén wanneer ze doel-
bewust op zoek zijn naar voedsel. Eenden daarentegen zien de maïskorrels niet, als
deze verder dan 3 meter van hen verwijderd zijn, terwijl bij dwerghoenders deze af-
stand 4 a 5 meter bedraagt, bij gewone kippen is dat hoogstens 8 meter.
Neemt men als lokmiddel inplaats van een paar maïskorrels een soepbord vol voer,
dan krijgt men dezelfde verhoudingen: de ganzen ontdekken het op een afstand van
35 meter, de eenden op 5 a 10 m., dc dwerghoenders op 8 a 9 meter en gewone kip-
pen op 15 meter.

Wanneer het gaat om cen groepje van 1 5 tarwekorrels, dan staan dc gewone kippen
met cen afstand van 3 a 4 meter verreweg aan de spits, want ganzen zien zc op die
afstand als regel over het hoofd en eenden zien zc pas als zc 1 a 1 J/j meter verwijderd
zijn.

Eén enkele maiskorrel wordt door een kip op cen afstand van l k l\'/i m. opgemerkt,
maar voor eenden bedraagt deze afstand 50 a 70 centimeter.
Nu iets over de afstand, waarop de dieren elkander ontwaren.
Ganzen zien elkaar al op 1 20 meter cn lopen dan naar elkaar toe.
Eenden onderkennen hun koppelgenoten op 70 a 80 meter, maar kippen onder-
scheiden elkander in het gunstigste geval op 50 meter.

Een gans ziet een eend op 120 meter, loopt ernaar toe, blijft op 80 meter staan,
bemerkt haar vergissing en keert dan terug.

Hoe komt het nu, dat de kippen een groepje graankorrels of één enkele maiskorrel
op grotere afstand ontdekken dan ganzen en eenden, maar dat ganzen hun soort-
genoten zien op 120, eenden op 70 a 80 meter maar kippen op 50 meter? Verziend
en bijziend, zal men zeggen. Inderdaad en dat is te verklaren uit hun levenswijze.
Watervogels inuiicrs vinden hun voedsel in de ruituur vrijwel zonder zoeken, b.v. de
grazende gans en de duikende en zevende eend. De kip daarentegen moet haar voedsel
(zaadkorrels, insekten, wormen e.d.) voortdurend zoeken en „scharrelen" in haar
naaste omgeving. Eenden en ganzen wijden hun aandacht tijdens hct grazen of
zwemmen aan eventuele vijanden in de verte maar de kip, die van nature onder het
geboomte leeft, moet op zoek naar voedsel, voortdurend naar de grond om zich heen
kijken.

Men heeft proeven genomen, waannt duidelijk blijkt, dat hct oog van de gans meer
op afstand is ingesteld dan dat van de kip. Men gaf de dieren nl. de keuze tussen
één enkele graankorrel dichtbij en een groep korrels op enige afstand. De ganzen
gaan dan onmidd( llijk naar het verder gele.gen groepje, maar de kippen pikken eerst
de losse korrel en lopen dan pas naar hct groepje verderop.

Maar hoe komt hct dan, dat cen eend een soepbord met voeder pas gaat benaderen
op een afstand van 5 a 10 meter, terwijl een kip dit reeds op 15 en een gans op
35 meter doet? Dat klopt dan toch niet met de andere waarnemingen? Neen, maar
ook daarvoor is toch een verklaring en wel het feit, dat eenden heel erg schuw en
vreesachtig zijn, terwijl een kip van nature astrant is, terwijl een gans weliswaar zeer
waakzaam, maar niet bang is. In hct geval van het soepbord met voer wordt dit ding
door dc eend wel gezien, maar het dier gaat er eenvoudig niet naar toe.
Het zal dus duidelijk zijn geworden, dat een kip een geheel ander „oog op de wereld"
heeft dan de mens, omdat haar o.gen dichter bij de grond zijn, aan weerszijden van
het hoofd staan en niet in de verte kunnen zien. Maar er is nog een verschil, nl. de

gevoeligheid voor kleur. Deze is nl. het sterkst voor rood en het zwakst voor blauw.
Daarom gebruikt men wel rood licht, om kannibahsme te bestrijden. In gewoon dag-
of lamplicht pikken zij, vanwege hun voorkeur voor rood, naar alles wat rood is, dus
kammen, bloederige plekken e.d. Gebruikt men nu rood licht, dan vallen deze minder
op, omdat alles min of meer rood is. Anderzijds neemt men in Zuid-Afrika proeven

Een kip reageert op het langer en korter worden van de dagen. Wanneer de winter
wijkt en het voorjaar wordt en de dagen dus langer worden, neemt de eicrproduktie
toe. In de natuurlijke staat, waar de eieren gelegd worden voor de voortplanting, is
dat heel begrijpelijk, want langere dagen betekent meer gelegenheid om voedsel tc
zoeken en het voorjaar biedt bovendien betere levenskansen voor de kuikens. Omge-
keerd, als de zomer overgaat in herfst en daarna in winter, dan reageert het pluimvee
daarop met cen vermindering van zijn activiteit. De winter is voor vele planten en
dieren trouwens een periode van trager leven of zelfs schijndood. Met het oog op deze
gedragingen van de kippen is men er in de moderne tijd toe overgegaan, de dag te
verlengen door hokverlichting hetzij gedurende een bepaald aantal uren, hetzij de
gehele nacht door en men heeft daardoor inderdaad een grotere winterleg weten
te bereiken.

Aanvankelijk heeft men gedacht, dat dit kwam omdat die dieren op deze wijze de
gelegenheid hadden om meer te eten en tc drinken, maar wetenschappelijk onderzoek
heeft aangetoond, dat het licht zelf voor de grotere produktie verantwoordelijk is,
omdat het invloed uitoefent op het hormoon-systeem van de dieren. (Bij dieren, die
een winterslaap houden, treedt iets dergelijks op; men is er dan ook in geslaagd, de
winterslaap, onafhankelijk van dc temperatuur, op elk willekeurig ogenblik te doen
beginnen of eindigen met behulp van bepaalde hormoon-inspuitingen).
Een betrekkelijk kleine hoeveelheid licht is reeds voldoende, om de produktie te ver-
hogen. Bij proeven is gebleken, dat in cen witgekalkt hok van 6 bij 6 meter twee
lampen van elk 40 watt reeds toereikend zijn. Zijn er echter veel ramen, waardoor
licht naar buiten kan ontsnappen of wanneer de wanden en het dak donker van tint
zijn, dan moeten dc lampen wat zwaarder zijn. Ook heeft men aanvankelijk gedacht,
dat fluorescente lampen, vanwege de naar verhouding grote hoeveelheid blauw licht,
die zij uitstralen, niet doelmatig waren voor het doel, maar tegenwoordig is uitge-
maakt, dat zij even dienstig zijn als de gewone.

Kippen in verlichte hokken passen hun levensgewoonten aan bij de kunstmatige dag-
verlenging, d.w.z. zij „doen" alsof het voorjaar of zomer is. Zij gaan dus meer af
op hun ogen, dan op de kalender of dc thermometer, om zo te zeggen, dat wil dan
zeggen binnen bepaalde grenzen.

Wanneer men de grootte van het kippenoog afmeet naar de hele kop, dan moet men
wel tot de conclusie komen, dat er maar weinig ruimte is voor hersenen. Dit is dan
ook inderdaad het geval en het geldt voor alle vogels. Hun instincten zijn echter zeer
sterk en zij gaan voornamelijk af op de waarnemingen van hun ogen. En zoals wij
hierboven reeds opmerkten, zijn deze ogen het meest gevoelig voor rood, geel en groen.
De blauwe kleur „doet" weinig in het oog van cen kip, grijs ziet het dier in het
geheel niet. Hoewel men dus niet helemaal kan zeggen, dat een kip blind is voor
blauw, d.w.z. bij uitsluitepd blauw licht niets kan zien, scheelt het toch maar weinig
want wie cen donker kippenhok uitsluitend verlicht met blauwe lampen, kan daarin
werken en de dieren hanteren zonder ze te verontrusten.

Reeds 20 jaar geleden heeft men proeven genomen met ultraviolet licht (z.g. hoogte-
zon) en wcl gedurende vier uren per dag, waarbij dc lampen 75 cm. boven de grond
waren aangebracht boven dc voederbakken. Bij leghennen steeg de produktie en bij
mestkuikens werd de voederconversie (kg voeder per kg gewichtstoename) gunstiger.
Aangezien deze bestraling de vorming van vitamine D bevordert, kan men hetzelfde
effect bereiken door dit vitamine in voldoende mate aan het voeder toc te voegen,
zoals tegenwoordig algemeen gebeurt, waardoor ultraviolette lampen geen enkel
praktisch nut hebben.

Anders staat de zaak met de infra-rode lampen, die bij de kuikenopfok worden ge-
bruikt als warmtebron. Zulke lampen geven stralen af, die voor het menselijk oog
niet zichtbaar zijn, maar voor kuikens is het genoeg om hun voederbakjes in dat
„licht\'" te vinden, een gevoig dus alweer van de zeer speciale bouw van het vogeloog,
vergeleken bij dat van de mens.

Het licht is ook van invloed op het al of niet optreden van een vroegtijdige rui, be-
.ginnende aan de nek. Door proeven is nl. vastgesteld, dat men deze heel gemakkelijk
kan opwekken door de dieren te plaatsen in te donkere hokken, want het weinige licht
is dan onvoldoende om cen bepaalde klier, gelegen in de kop van het dier, te prik-
kelen. Dagverlenging door kunstverlichting, is dus cen goed middel om deze nekrui
tegen tc gaan. Is men daarmee begonnen en laat men haar dan een aantal dagen
achterwege, dan is de kans zeer groot, dat een aantal dieren in de nekrui valt. Ook
moet men er voor zorgen, dat de lampen zo zijn aangebracht, dat er geen donkere
hoeken zijn, ook niet als de dieren op stok zijn. Nekrui kan echter ook ontstaan door
plotselinge temperatuurveranderingen, dus in onvoldoend-geïsoleerde hokken en door
andere oorzaken. HOEKSTRA

(Opdraet af kvicr af jerseyrace) af H. Wenzel Eskedal og Sigvald
Klausen. 305 beretning fra forsogslaboratoriet. Udgivit af Statens Husdrybrugsud-
valg (1958).

Het doel van de beschreven proef is een inzicht te krijgen in de resultaten van inten-
sieve en minder intensieve kalveropfok; speciaal t.a.v. de produktie op latere leeftijd.

De kalveren werden in drie groepen verdeeld: groep A cen normaal rantsoen, terwijl
de groepen B en C resp. cen laag en een hoog rantsoen kregen.

Vanaf de dag dat een kalf 60 dagen oud was tot de afkalfdatum werd volgens een
bepaald schema gcvcx-rd, welke schema neerkomt op de volgende hoeveelheden:

Tot. aantal kg. Z.W. v. d. stalvocde
Totaal aantal kg. Z.W. met
inbegrip van de wcidegang
Opvallend is dat de groepen het meest uit elkaar lopen wat krachtvoer en ondermelk-
toediening betreft. Dc groepen cn C zijn dus — bij de huidige prijsverhoudingen
— veel duurder gevoerd.

Tot de twinstigste maand worden de verschillen tussen de groepen groter en groter,
om daarna af te nemen.

Een verklaring voor het op ongeveer .gelijk .gewicht afkalven, wordt o.a. gezocht in
het feit dat de C-vaarzen op jeugdi.ger leeftijd afkalfden, en omdat het nodig bleek

A	B	C
normaal	laag	hoog
492	300	702
434	183	717
239	248	241
636	542	563
1020	773	1140
1671	1466	1723

alle dieren 6 weken antepartum 1 kg. krachtvoer per dag extra te geven.
B De uiterlijke verschijningsvorm.

Met nadruk moet erop gewezen worden dat de kalveren uit de C-groep er het beste
uitzagen; dit geheel in tegenstelling met de B-groep, waarvoor iedere veehouder z\'n
neus zou optrekken.

Na het afkalven zijn alle dieren gevoerd in overeenstemming met hun produktie e.e.a.
volgens de Deense voedernormen.

Voeding gedurende de opfok:
aantal dieren
aantal melkdagen
kg. melk
vetpercentage
botervet in kg.

Het valt op dat dc dieren van het lage rantsoen gemiddeld 14 kg. botervet meer pro-
duceerden dan de dieren van het hoge rantsoen. Opgemerkt moet echter worden dat
er meer hoog-lacterende dieren waren in de groepen A en B dan in de C-groep.
De dieren werden na de eerste lactadeperiode ernstig getroffen door Brucellose en
steriliteit. Ook hierbij bleek dat de dieren uit groep C minder bestand waren tegen
deze aanvallen dan die uit beide andere groepen (n.l. groep B het minst gevoelig).
Opnieuw dus een mogelijke pleitgrond voor de minder intensieve voeding tijdens
de opfok.

De conclusie voor de houders van Jersey-vee dient dus deze te zijn: „Vermijd te
krachtige voeding tijdens de groeiperiode". De kleine kalfjes (tot 2 mnd.) moeten
echter tamelijk goed gevoed worden, terwijl de drachtige vaarzen kort (6 weken)
voor het afkalven in goede conditie gebracht moeten worden.

46ste jaarverslag omtrent 3 Deense sclectiemcsterijen van 1 sept. 1956—31 aug. 1957
door H. C 1 a u s e n en R. N o r t O f t T h O m s e n, 112 pag. Uitgave Vesterbrogade
60, Kopenhagen.

Voor \'t eerst in dc 50-jarige geschiedenis van deze instellingen werden geen Groot-
Yorkshire varkens getoetst, maar alleen Deense Landvarkens.

Net als in ons land bestond iedere groep uit 4 dieren, 2 zeugjes en 2 gecastreerde
beertjes, omdat zeugjes betere kwaliteit leveren dan gecastreerde beertjes. Slechts in
bijzondere gevallen mag met oneven getallen gewerkt worden (6%).
Het rantsoen bestond uit gerstemcel en aangezuurde ondermelk (in Nederland is het
meelmengsel gevarieërder (ref.)), aangevuld met vitaminen en mineralen. Deze onder-
melk bevatte 3.6% eiwit; hier tc lande bedraagt het betrokken eiwitgehalte 3.3%.
In 1950 begon men aan de nieuwe sclectiemcsterijen de dieren individueel te voederen
en sedertdien heeft zich cen duidelijke verbetering van de gezondheidstoestand van
de dieren gemanifesteerd. Men beschouwt dit als gevolg van het verbeterde milieu,
en niet van een veranderd genotype.

Het percentage dieren, dat verwijderd werd wegens slechte gezondheidstoestand daal-
de door de nieuwe stations bij het Deense landvarken veel sterker dan bij het Groot-
Yorkshire (oorspronkelijk werden er minder Groot-Yorkshires verwijderd dan Deense
landvarkens!).

A	B	C
normaal	laag	hoog
41	45	36
314	312	314
2765	2855	2546
5.96	6.06	6.25
165	173	159

Het zou te ver voeren, alle getallen te citeren, wij volstaan met enkele van de voor-
naamste te vermelden.

1955/56: 3,01, resp. 2,90
Hierbij dient niet vergeten te worden, dat er steeds minder G.-Y. aan de selectie-
mesterijen aangeboden werden.

Voor Nederland zijn bovenstaande cijfers (1956) voor het Ned. landvarken: 3,28 en
voor het Groot-Yorkshire 3,51.

De kwaliteit (te korte en te vette dieren, met te dun buikspek) van de Deense Groot-
Yorkshires nam de laatste tijd af, men beschouwde dit niet alleen als het gevolg van
de strengere maatstaven, die men in verband met de markten aanlegde.
Rest nog te vermelden, dat men sedert jan. 1954 ook de kleur van het vlees in punten
uitdrukt, waarbij 63% voldoende haalde, 25% wat te licht van kleur was en 12%
een onvoldoende kreeg, omdat de kleur veel te licht was.

.\\ Hereditary Lethal Defect in Calves — atresia ilei. B. N i h 1 e e n and K. Eriks-
son; Nordisk Veteriniirmedicin, 10, 1958, 113-127.

In Noord-Zweden werden bij runderen bijzondere complicaties bij parti ondervonden.
De buik van verschillende kalveren was nl. sterk uitgezet zodat embryotomie nood-
zakelijk was. Het bleek dat de opgezette buik het gevolg was van hct ontbreken van
ileum, waardoor de darminhoud de proximaal gelegen gedeelten van hct darmkanaal
uitzette.

Een genetische analyse toonde aan dat dit gebrek veroorzaakt werd door een auto-
sornaal recessief gen.

.\\n investigation of the inheritance of female reproductive performance and longevity,
and their interrelationships within a holstein-friesian herd. C. J. Wilcox, K. O.
P f a u en J. W. B a r t I c t t: Journal of Dairy Science, August 1957, 942.
Gedurende 30 jaren werd bij in totaal 575 zwartbonte koeien van 1 kudde hct voort-
plantingsvermogen en dc levensduur bestudeerd. Het voortplantingsvermogen werd
gebaseerd op dc tussenkalftijd en berekend met de volgende formule:

waarin N hct aantal parti voorstelt en D overeenkomt met hct aantal dagen van de
eerste tot de laatste partus. In deze formule werd dc eerste voortplantingscyclus van
de koe buiten beschouwing gelaten omdat dc uitwendige omstandigheden hierop van
zeer grote invloed zijn.

Ook werden de voortplantingscycli na de 6e partus niet in hct onderzoek betrokken
omdat verwacht mag worden dat aan deze oude koeien met hoge fokwaarde zeer veel
aandacht wordt besteed. Ook werden buiten beschouwing gelaten koeien die om
brucellose, tbc, nieraandoeningen en soortgelijke ziekten opgeruimd werden.
Hetzelfde geldt voor koeien die om ongelukken moesten worden verkocht. Ook voort-
plantingscycli die eindigden in abortus werden buiten beschouwing gelaten.
In dc literatuur zijn weinig onderzoeken bekend die op dezelfde wijze werden opgezet,
terwijl verder in deze kudde een bijzondere wijze van verzorging werd toegepast. De
resultaten mogen dus niet gegeneraliseerd worden.

Voor het voortplantingsvermogen werd een h\'-\' berekend van 0.32 en voor levensduur
van 0.37.

In deze populatie was succes dus verzekerd wanneer geselecteerd werd of op voort-

Afstammelingenonderzoek in Denemarken. Ir. I. Sybesma; De Keurstamboeker,
27-3-\'58, pag. 139.

Bij het afstammelingenonderzoek van K.I. stieren in Denemarken wordt ook aandacht
geschonken aan de „melkbaarheid" der dochters. Hierbij wordt gelet op de volgende
punten:

1. De hoeveelheid melk, die gemiddeld per dier per groep per minuut wordt afge-
scheiden ;

2. De hoeveelheid melk, die gemiddeld per dier per groep in de le, 2e, 3e en 4e
minuut wordt afgescheiden;

3. Het percentage van de melk, dat gemiddeld per dier per groep in de eerste 4
minuten wordt verkregen;

5. Dc gemiddelde hoeveelheid namclk per dier van elke groep.
Nu bleek in 1956—1957 hieromtrent o.a. het volgende:

„Bij een twccmalig onderzoek, dat betrekking had op 4 mclkingen, waren de uit-
komsten van het Rode Deense ras cn het Zwartbonte bij cen gemiddelde dagopbrengst
van resp. 16.9 en 17.1 kg. melk als volgt:

De verschillen die zich in de genoemde opzichten tussen de groepen voor doen, zijn
aanzienlijk, hetgeen blijkt wanneer van die van dc zwartbonte stieren de hoogst en
de laagst geplaatste tegenover elkaar worden gesteld, nl. rcsp. Van Hillman en Flint
(gemiddelde dagopbrengst rcsp. 14.5 en 15 kg.).
Hillmann 1.60 — 2.1 — 1.6 — 0.8 — 0.3 — 95.1 —3.1 —0.2

In Indonesië zijn buffels zonder horens niet onbekend, zoals blijkt uit de volgende
gegevens:

Zo vermeldt van H i e n voor Java deze dieren. Ze werden met „broedjoel" aan-
geduid.

Dieren met cen dergelijke afwijking worden als zeer slecht („boesock sckali") be-
schouwd omdat (vrij vertaald) het dier niets voor zijn oppasser (of eigenaar) zal
voelen en omdat zo de betrokken persoon mocht trouwen, diens vrouw geen kinderen
zal krijgen en hem (dus) geen geluk zal brengen.
Ook op Soembawa werden buffels zonder horens aangetroffen.

Dr. A. D o e g 1 a s schreef als Gouvernementsveearts te Soembawa Besar in zijn rap-
port over mei 1928:

„Verder waren opmerkenswaard de zgn. „kerbo blockis", waarvan in het geheel 9
exemplaren gezien werden. Deze dieren bezitten geen hoorns en, voorzover te consta-

teren viel, geen testikels. Penis cn een klein scrotum waren aanwezig. Bij rectale
exploratie konden ook geen testikels geconstateerd worden. De eigenaren zijn verzocht
om te waarschuwen als deze dieren geslacht worden".

Over Selectie cn Pathologie. R. Butaye; Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift,
26, nrs. 7-8, blz. 185.

In dit artikel dat voorgedragen werd op het Nationaal Veeartsenijkundig Congres te
Oostende noemt de auteur als afwijkingen resp. eigenschappen die in de toekomst
alle aandacht verdienen:

— beperkte of totale onvruchtbaarheid — vanaf de puberteit of later optredend;

— niet uitschachten van penis (bijna volledig — onvolledig — vanaf puberteit
— later optredend) ;

— niet of moeilijk kunnen gesprongen worden (abnormale geslachtswcg) ;
—■ versticrdheid;

— uier (gestalte van koe — vorm van uier — aantal spenen) vorm en plaats der
spenen — taai melken, melk laten lopen.

•Angeborene, aber nicht erbliche Krankheiten der Haustiere. P. Cohrs; Züchtungs-
kunde, 1957, 29, 418-426.

Dc schrijver keert zich tegen de steeds meer in zwang komende gewoonte om bij de
geboorte bestaande afwijkingen dadelijk op rekening van de erfelijkheid te schuiven.
Zo leest men veel dc zinsnede: „aangenomen wordt dat erfelijke faktoren hierbij cen
rol spelen". Zeer dikwijls zijn dc aanwijzingen voor zulk een „diagnose" zeer zwak.
Hij behandelt nu verder het materiaal dat in zijn instituut (pathologisch instituut van
dc diergeneeskundige hogeschool tc Hannover) op het gebied van misvormingen,
vroeggeboorte en prenatale sterfte binnenkwam cn komt tot de conclusie dat in
80—90% van de gevallen erfelijke faktoren hierbij geen rol speelden.
Voor verschillende misvormingen geeft hij dan verder aan welke exogene oorzaken
tot zulk een afwijking kunnen voeren.

Zo bijv. voor een gespleten gehemelte, dat volgens hem het gevolg kan zijn van zuur-
stof tekort. Vit. A en Vit. B tekort, een insulineshock, koorts en een injektie met try-
paanblauw.

Le Concours dc Bovins de Boucherie. Bernard-Louis Du m ont; Herdbook
Normand, juli 1957, 19.

In maart 1957 werd in Frankrijk een keuring van vleesrunderen gehouden waaraan
verschillende Franse rassen deelnamen, t.w. dieren van het Normandische, Limousine
en Maine-Anjou ras. De bekende Charollais moest wegens uitbraak van mond- en
klauwzeer verstek doen gaan.

De dieren werden eerst bij het leven gekeurd, daarna na slachting, terwijl uiteindelijk

de karkassen tentoongesteld en verkocht werden. Bij de beoordeling van het karkas,

Een Normandische stier en een Maine-Anjou koe behaalden de eerste prijzen. En dit,
terwijl Limousinedieren bij de levende keuring hct hoogste aantal punten hadden
behaald.

Het bleek na slachting cchtcr, dat de kwaliteit van het vlees van de Limousine minder
was dan die van Maine-Anjou en de Normandier. FIct was nl. grover van vezel en niet
doorregen.

Sheep Breeds and Types in South Africa. Dr. J. W. Hugo; Farming in South Africa,
1957, Dec. 16.

Dr. J. \\V. Hugo, Hoogleraar in schapentcclt en woltechnologie aan de Universiteit
van Pretoria beschrijft in dit artikel de belangrijkste schapenrassen van Zuid-Afrika
en vermeldt waar ze voorkomen en waarom ze daar voorkomen.
Hij verdeelt de rassen in 5 groepen, t.w.

Van het eerste type is de Merino dc belangrijkste verte.genwoordigcr. Trouwens 70%
van de gehele schapenstapel van Zuid-Afrika bestaat uit Merino\'s.
Belangrijk voor een goede wolgroei is cen gedurende het gehele jaar constant voedings-
niveau.

Wanneer de opbrengsten stijgen door meerdere regenval (boven 20 inches) dan loont
het een productiever schaap te houden, nl. een wol-vleesschaap. Bekende rassen zijn
de Duitse Merino en de Döhne Merino.

Is de opbrengst der grond iets lager dan gewenst is voor vlees-wolschapen, dan houdt
men zuivere vleesrasscn. Hiervoor heeft men de zgn. „Dorper" ontwikkeld uit de
Dorset Horn x de Zwartkop Persianer. Deze „Dorper" voldoet uitstekend. De ooien
zijn zeer goede moeders, het is een goed vlecsras en de vruchtbaarheid is uitstekend.
Op de zeer droge gronden (± 5 inches regen) worden de vetstuit- en vetstaartschapen
gehouden, terwijl ook de Karakul — het bont leverende dier — in droge streken
voorkomt.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland
voorgekomen gedurende de maand mei 1958

-c

O- S
3 c-2

u ö tV)

73 3

•u ~

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (pleuropneumonia contagiosa bo-
vum), hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en kwade droes (mal-
leus) zijn in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

Het chemisch en biologisch-laboratorium van bovengenoemd instituut is met ingang
van 12 augustus 1958 verplaatst van Hoogt 12 naar Oostbroekselaan 64, Utrecht.
Tel. 030-60487.

Het biofysisch laboratorium is op dezelfde datum gevestigd Hoogt 10, LUrccht.
Tel. 030-21447.

Het adres van directie en administratie van het Instituut blijft onveranderd Hoogt
10—lObis, Tel. 030—21447.

Bureau: Rubenslaan 123, Tel, 030—11413. Gironummer 511606 ten name van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Hieronder volgen de besluiten No. 19, 20 en 21 van de Paritaire Tarievencommissie
van het Landbouwschap/Maatschappij voor Diergeneeskunde, respectievelijk betref-
fende de tarieven voor de tuberculose-, mond- en klauwzeer- en brucellosebestrijding.
Daar zowel het Landbouwschap als de Maatschappij voor Diergeneeskunde zich
met deze besluiten akkoord hebben verklaard, zijn ze ter kennis gebracht aan de
Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren en de Provinciale afdelingen van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

De Tarievencommissie van het Landbouwschap|de Maatschappij voor Diergenees-
kunde heeft het volgende besluit genomen:
Tarieven voor de tuberculosebestrijding.

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden ten be-
hoeve van de georganiseerde tuberculosebestrijding onder het rundvee bedra.gen
voor de periode van 1 mei 1958 tot en met 30 april 1959:

(dit betreft de enkelvoudige tuberculinatie waaraan de rundveebesla.gen periodiek
moeten worden onderworpen.)

Per rundveebeslag ƒ 4,— vermeerderd met ƒ0,80 per aanwezig rund.
Is de inspuiting met tuberculine verricht door een assistent, die nog niet in het bezit
is van het diploma voor dierenarts, dan houdt de gezondheidsdienst voor dieren voor
elk rund, dat door de assistent is ingespoten, ƒ 0,10 in.

Deze inhoudingen worden landelijk samengevoegd tot één bedrag, waarvan de helft
ter beschikking komt van de dierenartsen. Iedere dierenarts ontvangt hieruit een
bedrag dat gebaseerd is op het aantal runderen, dat door hemzelf is ingespoten. De
andere helft komt ter beschikking van de gezomlheidsdiensten voor controledoel-
einden.

per rundveebeslag, waarin V-Z tuberculinatie is toegepast, ƒ 4,— vermeerderd met
ƒ 0,80 per door middel van de V-Z tuberculinatie onderzocht rund.

C. Voor het onderzoek van een rundveebeslag buiten het onder A bedoelde gewone
onderzoek:

(bijvoorbeeld een onderzoek om na te gaan of een rundveebeslag na het verwijderen
van de reactiedieren als vrij kan worden beschouwd)

hiervoor is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd wordt hiervoor per provincie in
overleg tussen de gezondheidsdienst en de afdeling van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde een hoger tarief dan het onder a genoemde te bepalen.

(onderzoek van een individueel rund in verband met de garantiebepalingen van
een met een desbetreffende verklaring gekocht rund).

Voor het onderzoek van één rund in een rundveebeslag ƒ 6,—, welk bedrag wordt
vermeerderd met ƒ 1,— voor elk volgend rund, dat in dat rundveebeslag bij dat
onder7oek tegelijkertijd wordt onderzocht.

Voor de administratie, welke de dierenarts overeenkomstig de voorschriften van
de gezondheidsdienst voor dieren ten behoeve van de t.b.c.-bestrijding heeft te ver-
richten is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd wordt per provincie in overleg tussen
de gezondheidsdienst en de afdeling van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
voor de voorgeschreven gewone administratie (waaronder niet is begrepen het
schetsen van dc runderen en het afgeven van verklaringen) een beloning te geven
van 20 cent per rund.
Opmerkingen:

lc. Bij geen der onder A. B, C en D vastgestelde tarieven komen de kosten van de
tubcrculine ten laste van dc dierenarts.

2c. Indien dc dierenarts 4 % omzetbelasting verschuldigd is, zal de gezondheidsdienst
voor dieren x het bedrag van de genoemde tarieven aan de dierenarts

Landbouwschap/Mij. voor Dicr.geneeskunde,
Tarievencommissie,
L. P. de Vries,
secretaris.

Dc Tarievencommissie van het Landbouwschap/de Maatschappij voor Diergenees-
kunde heeft het vol.gende besluit genomen:
Tarieven voor de enting tegen Mond- en Klauwzeer.

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden ten
behoeve van de georganiseerde enting te.gen mond- en klauwzeer onder het rundvee
in 1959 gedurende de bij ministeriële beschikking vastgestelde entingsperiode be-
dra,gen:

A. Voor een rund, dat met de volledige voor een volwassen rund voorgeschreven
hoeveelheid entstof (stam O, A en C) is geënt en indien de dierenarts overeen-
komstig de voorschriften van dc .gezondheidsdienst slechts behoeft op te .geven het
aantal dieren, dat per rundveebeslag is geënt:

B. Voor een rund, dat met een .geringere hoeveelheid entstof is geënt dan de onder
.genoemde hoeveelheid, bedraagt het tarief in alle gevallen ƒ 1,60 per rund.

Bovengenoemde tarieven zijn van toepassing indien de prijs van de entstof ƒ 20,—,

C. Voor de administratie, welke eventueel overeenkomstig de voorschriften van
dc gezondheidsdienst door de dierenarts meer moet worden verricht dan het opgeven
van het aantal dieren, dat per rundveebeslag is geënt, is geen tarief vastgesteld.
Geadviseerd wordt hiervoor per provincie in overleg tussen de gezondheidsdienst en
de afdeling van de Maatschappij voor Diergeneeskunde cen tarief te bepalen.

Landbouwschap/Mij. voor Diergeneeskunde,
Tarievencommissie,
L. P. de Vries,
secretaris.

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Maatschappij voor Diergeneeskunde
heeft het vol.gende besluit genomen:

Tarieven voor de bestrijding van hel besmettelijk verwerpen (Brucellose, Abortus
Bang).

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor vferkzaamheden ten behoeve
van de georganiseerde bestrijding van het besmettelijk verwerpen (brucellose, abortus
Bang) bedragen voor de periode vanaf dc datum van goedkeuring van dit besluit
tot en met 30 april 1959:

A. Voor het bloed ajnemen (bij onderzoek ten behoeve van de sanering van be-
drijven) :

Dc maximale beloning kan gelden voor provincies met een laag stalgemiddelde en
als de rundveebeslagen ten behoeve van de enting vaker dan éénmaal per jaar moet
worden bezocht.

Het tarief tussen de genoemde grenzen kan per provincie in overleg tussen de
gezondheidsdienst en de afdeling van de Maatschappij voor Diergeneeskunde worden
vastgesteld.

het etiketteren van de flesjes en het opzenden van deze flesjes en de daarbij
behorende lijsten;

Voor de administratie, welke eventueel overeenkomstig de voorschriften van dc ge-
zondheidsdienst door de dierenarts meer moet worden verricht dan boven is om-
schreven, is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd wordt hiervoor per provincie in
overleg tussen de gezondheidsdienst en de afdeling van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde een tarief te bepalen.

Landbouwschap/Mij. voor Diergeneeskunde,
Tarievencommissie,
L. P. de Vries,
secretaris.

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Maatschappij voor Diergeneeskunde
heeft tot het volgende advies besloten:
Beloning voor het afgeven van een verklaring.

Voor het afgeven van een verklaring ten behoeve van dc door dc gezondheidsdiensten
georganiseerde dicrziektenbcstrijding kan de dierenarts, die belast is met de volledige,
op de betrokken dierziekten betrekking hebbende administratie, op grond waarvan de
verklaring wordt afgegeven, in dc periode van 1 mei 1958 tot en met 30 april 1959,
een bedrag van ƒ 1,— per afgegeven fornmlier inclusief het aanbrengen van abortus-
stempels, eventueel het afgeven van cen mededeling in rekening brengen.

Landbouwschap/Mij. voor Diergeneeskunde,
Tarievencommissie,
L. P. de Vries,
secretaris.

Toelichting op besluiten nos. 19, 20 en 21 van de Tarievencommissie van het Land-
bouwschapIMaatschappij voor Diergeneeskunde.

Naar het oordeel van de Tarievencommissie van het Landbouwschap/Mij. voor
Diergeneeskunde kan van „georganiseerde bestrijding van dierziekten" worden ge-
sproken als aan de volgende voorwaarden is voldaan:
a. de gezondheidsdienst rekent centraal met de dierenarts af;

c. de dierenarts is vrij, met inachtneming van de ter zake gegeven voorschriften,
de gevraagde handelingen uit te voeren op het tijdstip dat hem schikt.

De Tarievencommissie herinnert eraan, dat indertijd is vastgesteld, dat over dc
centraal vastgestelde tarieven provinciaal nader overleg dient plaats te vinden
tussen de betrokken gezondheidsdienst en de afdeling van de Maatschappij voor
IDiergenecskunde.

Indien men provinciaal besluit tot een afwijking van het cenrtaal vastgestelde tarief,
zal deze slechts van kracht kunnen zijn als zij de goedkeuring heeft verkregen van
het Landbouwschap en de Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Dc Tarievencommissie is van mening, dat de tarieven ook van toepassing zijn zolang,
in afwijking van het in sub a gestelde, de afrekening nog op andere wijze geschiedt
dan door de gezondheidsdienst.

Landbouwschap/Mij. voor Diergeneeskunde,
Tarievencommissie,
L. P. de Vries,
secretaris.

Op vrijdag 12 september wordt op het conferentie-oord „De Pietersberg" de jaarlijkse
conferentie gehouden van de L.O.S.

Ook dierenartsen, die deze bijeenkomst willen bijwonen, zijn van harte welkom.
Het programma ziet er als volgt uit:

10.30 uur Inleiding door Dr. Th. J. dc Man, „Vitamines in de Pluimvccvocding".
Discussieleider de heer J. H. Pak.

Het Forum bestaat o.a. uit de heren: Ir. E. F. (iccssink. Rijksvoorlichtings-
dienst; H. G. Kok, Produktschap voor Pluimvee en Eieren; Dr. D. M.
Zuidam, Veeartsenijkundige Dienst; W. J. Roepkc, Gezondheidsdienst
voor Pluimvee; J. H. Pak, selecteur.

16.30—17.00 uur Vertoning film ministerie van Landbouw „Huisvesting van kippen".

19.30 uur Causerie door de heer A. B. Wigman, natuur-historisch medewerker van
Het Nationale Park „Dc Hoge Veluwc".

In de Algemene Vergadering werden herbenoemd de collegae Schreinemakers cn
Vegter en werd het lid M. den Hartog benoemd tot lid van het Hoofdbestuur. Aan-
gezien deze functie onverenigbaar is met het lidmaatschap van de Ereraad trok
collega den Hartog zich terug uit de Ereraad.

In zijn eerstvolgende vergadering nam de Ereraad op de gebruikelijke wijze afscheid
van collega Den Hartog.

Wederom woonde de secretaris van de Maatschappij alle vergaderingen bij cn ver-
richtte cen belangrijk deel van de administratieve werkzaamheden.
Gedurende het verslagjaar werden vijf zittingen gehouden en wel op:

1" behandeling van een klacht van een collega, die zich bedreigd voelde door
de zeer excentrische vestiging van de dierenarts, die zich met zijn buurtcollega
associeerde;

2° voorlopige bespreking van een zaak betreffende door een dierenarts ge-
pleegde valsheid in geschrifte door de Officier van Justitie ter behandeling
aan de Ereraad overgegeven.

In het eerstgenoemde geval werd de handelwijze in principe veroordeeld,
echter .gezien bijzondere omstandigheden legde de Ereraad op een door een
arbitragecommissie vast te stellen grensregeling gedurende 3 jaar te eer-
biedigen;

1° behandeling van cen klacht van het Hoofdbestuur tegen ccn dierenarts,
die op niet geheel juiste wijze het pullorumonderzoek op een bedrijf zou
hebben verricht.

Alhoewel het absolute bewijs niet was te leveren, bestond zeer sterk de indruk,
dat op het onderzoek gebreken waren voorgekomen en adviseerde de Ereraad
te bevorderen, dat bedoelde collega voor 5 jaar wordt uitgesloten van pullo-
rumonderzoek;

2° behandeling van cen klacht van een collega tegen een zich vestigende
collega, die hiermede de plannen tot vestiging van een nog niet afgestudeerde
a.s. collega onmogelijk maakt. De Ereraad stelde zith op het standpunt, dat
een niet afgestudeerde geen rechten kan doen gelden en stelde de klagende
dierenarts in het ongelijk;
3° Vaststelling van het jaarverslag 195i5.

1°. behandeling van de door de Officier van Justitie in handen van de Ere-
raad gelegde zaak betreffende het plegen van valsheid in geschrifte zoals o))
de agenda van 1 maart was vermeld.

Aan.gaande deze zaak legde de Ereraad j 1.000,— boete op met openbaar-
making van de uitspraak zonder vermelding van naam. Tevens werd ccn
voorwaardelijke geldboete opgelegd, inbaar indien de betrokken collega weder-
om door de Ereraad wegens handelin.gen strijdig met de waardigheid van
de dicrgeneeskundi.ge stand of dc belan.gen van de Maatschappij moet worden
veroordeeld;

2°. behandeling van een klacht van hct Hoofdbestuur te.gen een dierenarts,
die in cen drietal artikelen in cen pluimvccblad openlijk de Nederlandse
dierenartsen zou hebben beledigd.

1°. voortzetting van de behandeling van de klacht van het Hoofdbestuur in
de zitdng van 19 maart aangevangen.

In dc uitspraak aangaande deze klacht werd de dierenarts opgelegd in het-
zelfde pluimveeblad en in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde een verklaring
te publiceren, waarin hij de bedoelde beledigingen herroept. Gezien de hou-
ding van de aangeklaagde collega, wordt één van dc leden van de Ereraad

opgedragen te bewerkstelligen, dat de buurtcollegae zich weer bereid tonen
met deze collega op normale wijze samen tc werken;

1°. behandeling van een klacht van een dierenarts tegen een collega, die bij
zijn afwezigheid op onjuiste wijze cen patiënt zou hebben overgenomen.
Aangezien bleek, dat allerlei mi,sverstanden aanleiding waren tot dc vermelde
klacht trok de klagende collega deze in;

2°. bespreking van praktijkuitoefening door dierenartsen in volledige dienst-
betrekking naar aanleiding van een ter kennis gekomen geval van uitoefening
van praktijk als bijverdienste. De Ereraad stelde zich op het standpunt, dat
in het algemeen geen praktijkuitoefening moet worden toegestaan. Echter
historisch .gegroeide toestanden en bijzondere omstandigheden kunnen redenen
zijn tot afwijken van dit standpunt. Geval voor geval dient zonodig bezien
te worden.

In het verslagjaar is voor het eerst in de geschiedenis van de Ereraad (en van de
vroegere Gentrale Raad) door een Officier van Justitie de behandeling van een
strafzaak aan de Ereraad overgegeven en moest vanwege dc ernst van deze zaak,
valsheid in geschifte, een ingrijpende uitsjjraak worden gedaan.

De Officier van Justitie, die zich het recht van wedcropncmen van deze zaak had
voorbehouden, heeft, na kennisneming der uitspraak, geen aanleiding gevonden van
dit recht gebruik tc maken.

Ook in het jaarverslag 1956 moest gewezen worden op het plegen van valsheid in
geschrifte, zij het gelukkig incidenteel. Moge het zo zijn, dat de handtekening en
de verklaring van de dierenarts zijn hoge waarde behoudt en de Ereraad dergelijke
onverkwikkelijke zaken niet meer behoeft tc behandelen.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde;

Buursma, J. B., van Stcenwijk naar Akkrum, tijd. Heercnvecnsestraatwcg B-79, tel.

73, gr. 924434, h.k., R.K.V., R.K. (bz. d.), plv. I., oud res. p.a. 2c kl.\' (80)
Heide, L. van der; 1958; Amsterdam (Z.), Joh. Verhulststraat 94; tel. 020—726878;

Rcssang, Prof. Dr. A. A. te Bogor, thans secretaris van de facultcit voor diergenees-
kunde, aldaar, en

Ressang-Groenewegen, Mevr. W. E., te Bogor, naar Djalan Gunung Gedeh 36,
aldaar. (134)

Ruijs, A. G. J., te Wijk bij Duurstede, naar Singel 10, aldaar, tel. 03435—477. (115)
Til, M. van, van Doetinchem naar Halle, Dorpsstraat 23, tel. 08343—352 (b.g.g.

Umraels, J. Th. M., te Beek (L.), naar Proosdijstraat 2, aldaar (tel. ongewijzigd).

Wille, J., te Heeze (N.-Br.), naar Burg. Serrarisstraat 12, aldaar, tel. 04994—349.

Beckum, H. van, te Hillegom, op zijn verzoek, te rekenen met ingang van 1 I januari
1958, als plaatsvervangend Inspecteur van de veeartsenijkundige dienst in het dis-
trict Noordelijk Zuid-Holland. (73)
Tacken, J. J. M., te Sittard, op zijn verzoek, te rekenen met ingang van 1 augustus
1958, als plaatsvervangend Inspecteur en als Rijkskeurmeester in bijzondere dienst
bij de veeartsenijkundige dienst. (121)

Op 9 juli 1958 overleed in het Gemeente-ziekenhuis te Zaandam collega
Jacobus Frickers, dircctcur van dc vleeskeuringsdienst „Zaanstreek" en
van hel openbaar slachthuis te Zaandam, in de ouderdom van 54 jaar.
Na het beëindigen van zijn dagtaak begaf hij zich op 24 juni 1958 per fiets
naar huis. Niemand zal toen hebben kuimen bevroeden, dat hij dit voor
het laatst zou doen. Een ernstige hartaanval maakte in twee weken tijds
cen einde aan cen welbesteed, arbeidzaam leven.

Frickers werd geboren op 11 december 1903 te Apeldoorn, waar hij zijn
eerste onderwijs aan dc leerschool, verbonden aan de Rijkskweekschool
voor onderwijzeressen, ontving; om daarna de Koninklijke Hogere Hurger-
school te bezoeken. Van 1922 tol 1927 studeerde hij aan de diergenees-
kundige faculteit van de Rijksuni\\\'ersileil te Utrecht.

Na het behalen van zijn dierenarts diploma vestigde hij zich als prakti-
zerend dierenarts in zijn geboorteplaats, om in december 1930 naar Suri-
name tc vertrekken als directeur van het openbaar slachthuis te Parama-
ribo, tevens gouvernements dierenarts tc .Suriname.

Voor zijn vertrek naar de West huwde hij met mej. J. H. Schocrnaker. Uit
dit huwelijk werden drie kinderen geboren.

Gedurende zijn loopbaan te Suriname heeft hij veel studiereizen gemaakt
naar slachthuizen om plannen te ontwerpen voor verbetering van deze
inrichting te Paramaribo.

Ook werd hem opgedragen om dc veterinaire en veeteelt toestanden te
bestuderen in Brits-Guyana, Venezolaans-Guyana, Trinidad en Curacao.
In 1936 mocht hij zich op dc hoogte stellen van dc staat en gezondheid
van fict vee in Para-Brazilië. Over zijn belevenissen aldaar kon hij inte-
ressante verhalen vertellen.

In 1938 nam hij als gedelegeerde van de Nederlandse regering deel aan het
Internationaal Diergeneeskundig Congres in Zürich en Interlaken.
Enkele tropische en parasitaire ziekten, die in Suriname voorkwamen,

werden door hem bestudeerd. Onder leiding van Prof. J. Wester en Prof.
W. H. Schnitze stelde hij een onderzoek in naar de nieuwe haematologische
onderzoekingsmethode.

Aan de geneeskundige school te Paramaribo was hij van 1939—1943 leraar
om te doceren over de algemene biologie.

Van 1940—1948 werd hem het leiderschap opgedragen van dc Gouverne-
ments boerderij in Suriname, welke bestond uit 200 runderen, 100 var-
kens, 12 paarden en 12 karbouwen.

In 1944 werd een studiereis ondernomen naar de Verenigde Staten van
Noord-Amerika, om een inzicht tc verkrijgen van de slachtveeteclt. Dc
Staten Florida en Louisiana werden bezocht, o.a. de New Heria Life Stock
Farm en Kissimee. Het congres van de American Veterinary Medical Asso-
ciadon te Ghicago, dat van de Florida State Veterinary Medical Associa-
tion in Daytone Beach en het Bureau of animal Industry van het Agri-
cultural Department in Washington werden op zijn reis aangedaan.
Toen hij in 1947 zijn verlof in Nederland doorbracht, was de gezondheids-
toestand van zijn vrouw zodanig, dat zij niet meer naar West-Indië mocht
terugkeren. Dit was voor hem dc aanleiding om te solliciteren naar dc
betrekking van dircctcur van de vleeskeuringsdienst en van het openbaar
slachthuis te Zaandam, welke betrekking hij op 1 februari 1948 aan-
vaardde, na werkzaam geweest te zijn op het Amsterdamse abattoir, om
zich van de Nederlandse toestanden op de hoogte te stellen. Hij werd ver-
volgens aangesteld als rijkskeurmeester en in augustus 1954 benoemd als
plaatsvervangend inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst voor Nrd.-
Holland.

In zijn functie te Zaandam heeft hij veel verdienstelijk werk verricht op
het gebied van de vleeskeuring. Door zijn bezoeken aan de nieuwe slacht-
huizen in Hamburg, Bonn, Keulen, Düsseldorf, Wittem, Frankfurt, Lud-
wigsburg en Kehl kwam hij tot hct aanbrengen van vele nieuwe technische

De hacmatologie van dc dieren, die in nood werden geslacht, had zijn bij-
zondere belangstelling.

In zijn keuringskring werd een ophaaldienst voor noodslachtingen en ka-
davers in het leven geroepen, welke uitstekend voldoet.
Frickers had door zijn vele reizen een ruime blik gekregen en kon in het
begin na zijn terugkeer uit Suriname moeilijk de toestanden aanvaarden,
welke na de oorlogsjaren in ons land waren ontstaan. De politiek had voor
hem weinig bekoring; des te meer ging zijn grote belangstelling uit naar
de veterinaire stand, in al zijn schakeringen. Als trouw en belangstellend
bezoeker van vergaderingen, liet hij menigmaal zijn stem horen. Zijn eerlijk
karakter, zijn zin voor humor, deed hem vele vrienden verwerven.
Wie zijn vriend was kon steeds op zijn volle steun rekenen.
Ondanks zijn zorgen en moeilijkheden in zijn gezin, waar hij de zorgzame
man en vader was, verrichtte hij zijn werk met grote toewijding en nauw-
keurigheid.

Om tot een goede samenwerking met het slachthuis-personeel te komen,
werd door hem een personeelsvereniging opgericht, die vruchtbaar werk
opleverde. Zijn rechtvaardig optreden als directeur maakte dat zijn onder-
geschikten hem zeer respecteerden.

van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, welke functie hij met inzet
van zijn gehele persoonlijkheid uitvoerde, zich ernstig verdiepend in dc
talrijke problemen, waarmee hij in aanraking kwam.

Het aantal publikaties, rapporten en lezingen zijn getuigen van zijn grote
werklust en liefde voor de veterinaire wetenschap.

Rij hct bekend worden van zijn plotseling ernstig ziek zijn, met weinig
hoop op herstel, ging grote bezorgdheid en medeleven uit naar hem en zijn
gezin, waarvoor hij zo\'n voorbeeldige, zorgzame man en vader was. Hct
ziekbed eindigde spoedig in een rustig heengaan, gelijk zijn leven ook rustig
en waardig was.

Vele autoriteiten, vrienden, collega\'s en personeelsleden waren op 12 juli
1958 voor de crematie te Westerveld, op deze zonnige dag, welke zo\'n
schril contrast vormde met de droeve werkelijkheid, bijeen gekomen om
eerbiedig en stijlvol afscheid te nemen van een liefdevol man en vader,
goed mens, oprecht collega en dierbaar vriend.

Moge deze grote belangstelling voor mevrouw Frickers, die zelf niet aan-
wezig kon zijn, en haar kinderen, die zo zwaar getroffen zijn, enige troost
geven met de overtuiging, dat hij die heenging veel voor zijn medemensen
heeft gedaan en derhalve lang in de herinnering zal blijven voortleven.
Op verzoek van de familie werden geen toespraken gehouden. Zijn enige
zoon dankte diep bewogen voor de belangstelling.
Jaap, goed vriend, rust in vrede.

1. Rapport over de veeziekte en rundveeteelt in Trinidad, in de omgeving van
Ciudad-Bolivar (Venezuela) en Brits-Guyana. In opdracht van Z.E. de Gouver-
neur van Suriname uitgebracht (1934).

2. Verslag van cen onderzoek, ingesteld in opdracht van Z.E. de Gouverneur van
Suriname, naar dc staat van hct veeteeltbedrijf en de gezondheidstoestand van
het vee in dc staat Para-Brazilië (1936).

3. Iets over ziekten bij honden in Suriname. In druk verschenen lezing voor de
Vereniging van Dierenbescherming in Suriname (1937).

4. Het voorkomen van Dypilidium caninmm, Toxocara canis, .Ancylostoma cani-
num, Dirofilaria immitus en Spiroccrca sanguinolets bij de hond in Suriname.
(T.v.D., 1938, afl. 18)

5. Verslag van de Gouvernements-diercnarts J. Frickers over hetgeen hij gedurende
zijn verblijf in Nederland van 2 mei tot 14 oktober 1938 in hct belang van dc
Surinaamse veestapel heeft verricht. Verslag uitgebracht aan Z.E. de Gouverneur
van Sunnamc. (1938)

6. Over een infectie door Trypanosoma viënnei bij een rund uit Suriname. In
samenwerking met Prof. Dr. O. Nieschulz en A. Bos. (T.v.D. 1938, afl. 19)

7. Dc geschiedenis van de Diergeneeskundige Dienst in Suriname. (T.v.D. 1939,
afl. 12 en 13)

8. Vleeskeuring, vlees en slachtvectcclt in Suriname. In druk verschenen lezing bij
het veertigjarig bestaan van het Openbaar Slachthuis te Paramaribo. (1939)

9. Iets over ziekten bij éénhoevige dieren in Suriname. Lezing voor de Vereniging
van Dierenbescherming in Suriname. (1940)

10. Jaarverslagen van de Gouvernements-diercnarts in Suriname (jaarverslagen van
het Departement van Landbouw-Economische Zaken in Suriname, 1941, 1942-
1944, 1945)

11. Rapport over de veeteelt en veeziekten van Nederlands-Indië. Uitgebracht op
verzoek van de Gouverneur van Suriname, aan de commissie voor Nederlands-
Indië, Suriname en Curaçao, in New-York. Het samenstellen ervan geschiedde
door hem omdat in oorlogstijd alleen dc Surinaamse dienst over de veterinaire
literatuur van Ned.-Indië beschikte.

12. Verslag van de Gouverncments-dierenarts J. Frickers over dc in opdracht van
dc wnd. Gouverneur van Suriname verrichte werkzaamheden gedurende zijn
verblijf in de Verenigde Staten van Noord-Amerika van 1 juli 1944 tot en met
22 december 1944.

13. Experimenteel onderzoek naar de runderparasieten Babesia bigemina en Ana-
plasma marginale in Suriname. (T.v.D. 1948, afl. 13)

14. Het zand-savannen-veeteeltvraagstuk in Suriname. Mededeling no. 4 van het
Departement van Landbouw-Economische Zaken in Suriname. (1945)

16. Het voorkomen van dc rundcrparasicten Setaria cervi en de varkensparasieten
Stephanurus dentatus en Metastrongylus in Suriname. (T.v.D. 1948, afl. 22)

19. Lezing voor de Vereniging van Directeuren van Openbare Slachthuizen in
Nederland over „Dc wenselijkheid van bedrijfsstatisticken voor Openbare Slacht-
huizen". (Vergadering van 5 februari 1955 tc Utrecht)

In Denemarken heeft de strijd op een collectieve basis tegen dc bovine
tuberculose en dc brucellosis zoals bekend tot uitmuntende resultaten
geleid. Dc uitstekende ervaringen met deze bestrijdingen, georganiseerd
door de melkfabrieken, verkregen, was dc reden, dat de kwestie van cen
mogelijke collcctieve antimastitis-campagne reeds vrij vroeg naar voren
werd gebracht. In 1950 werd mij de gelegenheid gegeven ccn antimastitis-
campagne tc beginnen op cen experimentele basis, waarbij mij als proef-
gebied het eiland Samso werd gegeven. Een gebied van geschikte af-
metingen met cen totaal van 712 koppels met 5025 melkkoeien.
In Denemarken — zowel als in andere landen — was vroeger vastgesteld,
dat uierinfectics door Str. agalactiae enorm verbreid waren. In 1945 b.v.
had ik cen publikatie gedaan omtrent het aantal strcptokokken-infectics
welke waren aangetoond door bacteriologisch onderzoek van steriel ge-
monsterde melk van in totaal 8309 melkkoeien. Tabel I geeft cen over-
zicht van de resultaten en toont een gemiddeld infcctiepercentagc van 43.4.

Survey of the extent of streptococcal infection in 129 danish herds (P. Livoni 1945)

Verdere onderzoekingen toonden aan, dat str. agalactiae 90 % van het
totaal aan rein gekweekte streptokokken haalde. Evenwel behoorden de
meeste van deze koeien tot grote koppels met cen belangrijk „mastitis-
probleem". Oin cen meer algemene indruk tc krijgen van de uitgebreidheid
van dc besmetting in koppels, die meer representatief worden geacht voor
het gehele land, deed ik in 1947 cen onderzoek naar het voorkomen van
streptokokken in steriel genomen monsters van alle koeien van 4 inelk-
districten. Deze districten waren willekeurig gekozen. Dit onderzoek gaf
mij voor de eerste maal een duidelijke indruk van de enorme verspreiding
van de agalactiae-streptokokken bij de gewone gemiddelde koppel.

68 % van dc koppels en 25 % van de melkkoeien bleek geïnfecteerd met
Streptokokken in de uier. Bij 91 % van de geïnfecteerde koppels en bij
84 % van de geïnfecteerde koeien was str. agalactiae de schuldige. Andere
auteurs, b.v. Romer hebben later deze resultaten bevestigd.
De boven beschreven pogingen tot collectieve bestrijding van mastitis, die
in 1950 op Sams0 zijn begonnen, zal ik hier niet in details beschrijven.
Hiervoor zij verwezen naar de verslagen van de XHI International Dairy
Congress in Holland in 1953 en naar het VH International Veterinary
Congress in Stockholm in het zelfde jaar.

Op deze plaats zal ik alleen constateren, dat bij dc eerste bacteriologische
melkcontrole in 68 % van de koppels en gemiddeld bij 28 \'/o \\ an de
koeien mastitis-streptokokken werden aangetoond.

93 % van de verkregen reinculturen waren Strept. agalactiae. In dc loop
van een bestrijdingsperiode van 2 jaar was 86 % van de koppels, oorspron-
kelijk besmet met pathogene Streptokokken, vrij van deze infectie. Dit moet
beschouwd worden als een bevredigend resultaat van cen poging tot col-
lectieve bestrijding van mastitis.

Volledigheidshalve moet ik zeggen, dat ook in de koppels, die bijzonder
ernstig waren aangetast door mastitis, Streptococcus agalacUae de voor-
naamste oorzaak was. In dc laatste van de veertiger jaren was het door mij
geleide laboratorium een anti mastitis-campagne begonnen in een aantal
koppels (in het geheel 10.183 koeien) waarvan de eigenaren de hulp van
het laboratorium hadden ingeroepen ten behoeve van de bestrijding van
mastitis. In alle koppels werden Str. agalactiae aangetoond en 48 % van
de koeien bleek bij eerste onderzoek besmet te zijn met dit type streptokok.
De omstandigheden, zoals boven vermeld, wat betreft de verspreiding van
de agalactiae-infecties en hun betekenis in Denemarken, kloppen zeer goed
met de mededelingen die in de mastitis-literatuur van kort na de 2de
wereldoorlog in andere landen zijn verschenen. De verschillende mastitis-
onderzoekers.zijn het cr nl, over eens, dat.uierinfcctics door. Streptococcus ,
agalactiae (L a n c e f i c 1 d\'s serologische groep 15) een immcriek over-
heersende positie blijken in te nemen indien het onderzoek wordt verricht
van steriel genomen melkmonsters. In tegenstelling hiermee vermeldt dc
meer recente literatuur dikwijls een afnemende frecjuentie van agalactiae-
infecties. Speciaal in Groot Brittannië, het land waar ook de meest serieuze
onderzoekingen schijnen tc zijn gedaan, wordt deze frequentie-afname
gesignaleerd.

Bepaald sensationeel zijn naar mijn opinie de waarnemingen die in 1954
in dc gezichtspunten van C. D. Wilson naar voren zijn gebracht in
1954 tijdens dc jaarlijkse vergadering van the Britisli Veterinary Asso-
ciation. W i 1 s O n\'s rede werd gepubliceerd in the Veterinary Record van
december 1954. In dit rapport wordt er de nadruk op gelegd, dat in de
jaren na 1951 — ondanks het toenemen van het gebruik van antibiotica —
cen toename van het aantal gevallen van klinische mastitis bij dc Britse
koelen valt te constateren.

Verder wijst W i 1 s o n er op, dat er veranderingen hebben plaats gevonden
in de aetiologie van de mastitis. Dit wordt duidelijk gedemonstreerd door
eidge cijfers. Bij verschillende onderzoekingen, welke in 1943-\'44 werden
gedaan bleek b.v., dat tussen 80 en 90 % van alle klinische gevallen werd
veroorzaakt door Str. agalactiae. In 1919 werd slechts 29% van de mastitis-

gevallen, welke werden onderzocht, veroorzaakt door agalactiae. In 1953
was dit cijfer teruggegaan tot 16.5

Deze waarneming, dat de aethiologie een verandering ondergaat gelijktijdig
met de toeneming van het aantal gevallen van klinische mastitis is, volgens
mededeling van Wilson, ook in de V.S. gedaan. Als reden wordt ver-
meld, voor alle andere, dc wijd verspreide penicilline-therapie.
Verder bespreekt W i 1 s o n de werkelijke redenen voor deze vermeerdering
van de mastitisgevallen en in dit verband werpt hij tot op zekere hoogte
cen blaam op de uitbreiding van de mechanisatie van het melken, daar
dit méér dan handmelken de uier en de tepels blootstelt aan beschadiging.
In zijn artikel heeft Wilson bovendien de nadruk gelegd op een speciaal
feit, waaraan ik in het bijzonder aandacht heb geschonken, omdat ik
verschillende keren tijdens lezingen voor agrariërs op dit feit heb ge-
wezen. Ik denk hier aan W i 1 s o n\'s commentaar betreffende de invloed
van de fokkerij op de mastitis-situatie. Door de fokkerij worden snel
melkende koeien aangekweekt, ook al omdat deze koeien in het algemeen
de hoogste melkgift hebben. Vroeger is al aangetoond, dat snel melkende
koeien zeer gevoelig zijn voor uierinfectie en één van de gevolgen van de
rundveefokkerij zal bijgevolg zijn, dat koeien met cen verhoogde gevoelig-
heid voor mastitis worden gefokt.

Zoals gezegd heb ik herhaaldelijk op dit probleem gewezen om de ernst
en veelzijdigheid van deze kwestie te belichten en om daarna dc vraag
te stellen of het op de lange duur niet een nadeel zal blijken te zijn, dat
men in de loop der jaren opzettelijk, door fokkerij en voeding de koeien
voorzien heeft van een uier, die — om de waarheid te zeggen — goed
ontwikkeld is en veel geeft, maar die mogelijk te groot en tc gevoelig is
cn die tegen bactcricaanvallen een veel te geringe weerstand heeft.
Voor ik mijn bspreking van W i 1 s o n\'s artikel beëindig, zij het mij ver-
gund nog een onderwerp, dat hij noemt, naar voren te brengen.
\\V i 1 s O n brengt onder de aandacht, dat bepaalde auteurs denken, dat
ze een vermeerdering hebben vastgesteld van dc uierontsteking door stafy-
lokokken, speciaal in dc koppels waarin Streptococcus agalactiae-infecties
waren uitgeroeid of overwonnen. Wilson heeft in geen enkel opzicht
iets dergelijks waargenomen. In verband hiermede noemt hij 25 koppels
waarin liij in 1947 dc Str. agal. infcctics geheel of piaktisch geheel in
hoofdzaak door middel van de penicillinetherapie uitroeide.
In 1947 vond hij 338 strcptokokken-infectics in deze koppels, in 1951
slechts elf gevallen. Evenwel bleven dc stafylokokken-infecties op hetzelfde
peil (81 in 1947; 86 in 1951). Ik vermeld dit feit omdat hct overeenkomt
met de proeven in mijn land in 1930-\'40, waarbij wc geen stijging vonden
van het aantal stafylokokken-mastitiden als het aantal streptokokken-
mastitiden sterk terugviel. Dit moet niet worden opgevat als wijzend op
cen neiging in mij om de mastitis bevorderende eigenschappen van stafylo-
kokken af te wijzen. Integendeel, in veel koppels waar de hygiëne en dc
uitvoering van het melken slecht waren, heb ik opgemerkt, dat stafylo-
kokken, met andere bacteriën, cen „mastitis-probleem" vormden.
Dat ik zo veel aandacht heb besteed aan W i 1 s o n\'s werk moet waar-
schijnlijk ook worden gezien tegen de achtergrond van het feit, dat ik cen
paar maanden voor de publikatie hiervan inderdaad ervaringen opdeed,
die in vele opzichten dc Britse waarnemingen dekken.

Dat was bij dc Vlle Scandinavian Veterinary Meeting in Oslo 1954. Op
deze vergadering wees ik op de teruggang in aantal van de specifieke uier-
infecties (waarbij ik speciaal dacht aan de agalactiae-infecties) die bleek te
bestaan in de onmiddellijk voorafgaande periode, óók in ons land.
Zoals eerder werd vastgesteld was het tot het einde van de veertiger jaren
altijd de str. agalactiae, die domineerde bij de bacteriologische onder-
zoekingen van monsters van koppels met een ernstig mastitisproblecm.
Geleidelijk veranderde in de loop van 6-7-8 jaren de bacteriologie \\an de
uier in deze koppels. Wanneer tegenwoordig een melkveehouder om hulp
vraagt is het regel, dat een zeer groot aantal van zijn koeien voordien
zijn behandeld met penicilline of een ander antibioticum. Dikwijls ontdekt
men bij het bacteriologisch onderzoek géén agalactiae-streptokokken, maar
een zeer gemengde bacteriepopulatie met verschillende typen strepto-
kokken als de dominerende bevinding, terwijl stafylokokken natuurlijk ook
dikwijls gevonden worden. Wanneer het laboratorium als de waarschijn-
lijke indirecte oorzaak van de mastitiden denkt aan de mogelijkheid van
onvoldoende stalruimte, slechte stalhygiëne of fouten bij het melken en
cr worden maatregelen aanbevolen ter verbetering van deze factoren, is
het in het algemeen mogelijk voor de eigenaar en de dierenarts om cen
eind te maken aan de mastitis en de storingen in de melkgift.
Ook in dc gewone gemiddelde koppel is het voor mij onmogelijk om cen
kolossale teruggang in aantal van de specifieke streptokokken-infectics aan
te tonen. In het voorjaar van 1954 begon ons laboratorium gelijktijdig met
een reeds ingezette collectieve antimastitis-campagne in Jutland met het
onderzoek van melkmonsters van alle koeien in 6 melkdistricten. Er moet
met nadruk worden gezegd, dat deze campagne was begonnen omdat zc
nodig was. Er waren slechts enkele koppels waarbij de anamnese niet
sprak van een plaats gehad hebbende penicillinebehandcling en ook
dikwijls kreeg men het bericht dat „Alle koeien in de koppel waren be-
handeld".

Het bacteriologisch onderzoek omvatte individuele kwartiermonsters, welke
werden genomen door eigen geschoolde monsternemers. Deze monster-
neming werd met zorg uitgevoerd, opdat er geen verontreiniging plaats
zou hebben. Wat betreft de streptokokkeninfecties kreeg men geheel het-
zelfde aantal als te voren was verkregen in een aantal andere melk-
districten.

Tabel 2 toont aan, dat gemiddeld 73.6 % van de koppels en 29.4 % van
de koeien geïnfecteerd werd bevonden.

Evenwel, zoals ook gedemonstreerd wordt door deze tabel, speelde de Str.
agalactiae slechts een numeriek inferieure rol in deze koppels. Deze strep-
tokokken werden gemiddeld in 7,1 % van de koppels en bij 2,3 % van
de koeien aangetoond.

Groep L. streptokokken, die in Denemarken steeds in veel mindere mate
voorkwamen dan agalactiae en die slechts in uitzonderingsgevallen in
andere landen zijn aangetoond in koemelk, werden bij deze bemonstering
in een frequentie gevonden, die sterk uitging boven die van Str. agalactiae,
daar — zoals tabel 2 laat zien — 13.5 % van de koppels en 3.4 % van
de koeien geïnfecteerd waren met L. streptokokken.

In het algemeen is mij ervaring, dat L. streptokokken in de laatste jaren
zeer verspreid vaste voet hebben gekregen in de Deense rundveestapel.

Survey of the extent of streptococcal infection among all cows on farms which deliver
milk to six dairies. (Survey made in spring of 1954)

Positieve bevindingen, wal belieft dit type streptokokken, waren enkele
jaren geleden bijna uitzonderingen. Zoals bekend zijn groep L. strepto-
kokken minder uier-specifiek dan die van groep R. Zelf heb ik ze in een
aanmerkelijk aantal gevallen gevonden bij pathologische afwijkingen bij
varkens.

Onderzoekingen omtrent de mogelijke relatie tussen hct voorkomen van
L. streptoc. bij runderen en varkens zijn op hct ogenblik in gang.
Het is inderdaad een feit dat in de gewone veterinaire praktijk cen zeer
groot aantal masdti.sbehandelingen plaats vindt door middel van penicil-
line en de gedachte kan onmiddellijk worden opgeworpen, dat deze massa-
therapie de reden kan zijn, waardoor de agalactiae-infecties zo sterk zijn
teruggedrongen.

Het is moeilijk om precies te zeggen wat op deze wijze bereikt is ten
opzichte van dc melkgiftverliezen, die door Str. agalactiae worden ver-
oorzaakt. Uit de aangehaalde onderzoekingen blijkt echter, dat andere
bacteriën en dan speciaal typen streptokokken van minder specifiek karak-
ter de rol van Str. agalactiae zullen overnemen. Deze streptokokken zullen
speciaal deze rol gaan spelen in die koppels, waarin cen effectieve cam-
pagne, gebaseerd op hct uitvoeren van preventieve maatregelen, niet is
begonnen.

De laatste jaren en in de loop van experimenteel bestrijdingswerk door
ons laboratorium gedaan, heb ik ervaren, dat in koppels waar dc dieren-
arts zonder voorafgaand melkonderzoek therapeutische maatregelen heeft
genomen, deze maatregelen zonder twijfel verantwoordelijk zijn geweest
voor het niet kunnen aantonen van agalactiae bij de daarop volgende
onderzoekingen. In deze koppels bleven evenwel de omstandigheden ten
aanzien van klinische mastitis onbevredigend.

Het bacteriologisch onderzoek van de melkmonsters bracht in zulke ge-
vallen dikwijls aan het licht, dat de mastitisgevallen moesten worden toe-
geschreven aan infecties, met-andere type van Streptokokken. Hierbij geeft
dc penicilline-therapie dikwijls een voorbijgaand goed succes, maar duur-
zaam is de verbetering niet. Er dient een grondige inspectie te geschieden
ter plaatse. De werkelijke oorzaak moet worden gezocht in slechte stal-
hygiëne, onvoldoende plaatsruimte voor dc koeien met als gevolg tcpcl-
lesies of de slechte wijze van melken (speciaal machinaal melken). Dit is
herhaaldelijk geconstateerd.

De opvatting van de ziekte als zijnde een infectie veroorzaakt door een
zeer bepaald agens moet verantwoordelijk zijn voor het feit, dat in het
begin van hct verschijnen van de penicilline en andere antibiotica er cen
sterk optimistische kijk op de mogelijkheden tot bestrijding bij weten-
schapsmensen en practici heerste. Men zou tot dc diepste wortels van de
schade veroorzakende ziekte kunnen doordringen door middel van deze
stoffen. Zoals reeds gezegd heeft penicilline niet aan de verwachtingen
voldaan. Hct is interessant, dat hierdoor juist een nieuw aspect van dc
ziekte naar voren treedt. In plaats van het eenzijdige geloof, dat in vele
gevallen mastitis wordt veroorzaakt door Str. agalactiae, wordt het nu dui-
delijk, dat de strijd tegen en ook een mogelijke uitroeiing van de agalactiae-
infecties niet alléén het probleem, dat aan de melkveehouderij door de
streptococcen-mastitis wordt voorgelegd, oplossen.

thc\'i apic zoals die gewoonlijk in dc veterinaire praktijk wordt toegepast, dat
is: met penicilline, verantwoordelijk is voor dc daling van het aantal
agalactiae-infecties, zonder dat dit feit werkelijk de omstandigheden in de
koppel heeft verbeterd. In de kopjjcl moet wel sterk de nadruk worden
gelegd op verstrekkende bestrijdingsmaatregelen met praeventie als het
meest belangrijke programmapunt.

In mijn materiaal verschijnen dc streptokokken-infecties met secreticstoor-
nissen even freciuent als te voren, echter zijn het nu geen agalactiae maar
andere Streptokokken typen die overheersen.

Bijgevolg ben ik tot de conclusie gekomen, dat streptokokken-mastitis niet
primair moet worden beschouwd als een besmettelijke ziekte en in ieder
geval niet als een besmettelijke ziekte veroorzaakt door een specifiek agens.
In koppels waar de strikt uier-specifieke groep B-streptokokken niet aan-
wezig zijn zullen resistentie-verminderende factoren of speenverwondingen
infecties door andere bacteriën veroorzaken. In het materiaal, dat de basis
\\\'ormt van mijn onderzoekingen, zijn het in de eerste plaats andere typen
Streptokokken geweest, die infectie veroorzaakten en secrctiestoornissen
geven. Ook stafylokokken zijn dikwijls in het spel en het schijnt mogelijk,
dat infecties met gram-negatieve staafvormige bacillen groter in aantal
worden dan oorspronkelijk het geval was.

Ik ben van mening, dat mastitis een ziekte is, waarvan het voorkomen
moet worden gekoppeld aan onvoldoende zorg en oplettendheid of in
andere woorden ecn ziekte, welke voortspruit uit verkeerd gebruik van de
koeien.

Zoals ik al zei deed ik in 1947 een algemeen melkonderzoek bij de koeien
in 4 willekeurig gekozen districten van Jutland, met de bedoeling ecn in-
zicht te krijgen n de aetiologie van de mastitis alsmede van de frequentie,
waarmee de verschillende streptokokken-typen bij de uierinfectie versche-
nen. Het was echter niet de bedoeling om tot een rationele antimastitis-
campagne te komen, er werd slechts dit informatief onderzoek ingesteld.
In ieder geval gaat dit onderzoek onmiddellijk vooraf aan het begin van
dc penicilline-therapie in de algemene veterinaire praktijk. Het is hierbij
duidelijk, dat de resultaten van cen heronderzoek van de betreffende kop-
pels zeer geschikt zouden zijn om te beslissen of de theorie welke in Oslo
naar voren werd gebracht, juist is. Bijgevolg werd besloten cen nieuw
onderzoek te doen. Dit werd uitgevoerd in 1955.

Het onderzoek, dat nu na cen 8-jarig interval werd uitgevoerd, heeft
materiaal opgeleverd voor een publikatie vanwege het Laboratory for
.Animal Hygieiu: and the Veterinary Department op het congres te Rome
in 19.56.

De voornaamste resultaten van dit onderzoek zal ik hier vermelden.
Tabel 3 geeft dc resultaten van 2 onderzoekingen vcricht met cen 8-jarig
interval. In 1947 omvatten het onderzock 394 koppels en in 1955 413.
Slechts 369 koppels, welke beide keren onder het onderzoek vielen, zijn
begrepen onder het vergelijkende onderzock.

In tabel 3 zal ik slechts melding maken van dc totale resultaten van dc
2 onderzoekingen.

Het eerste onderzoek leverde streptokokken-infecties in 249 koppels
^67,5 %) en hij 24.4 % van alle koeien.

Survey of Results of 2 Bacteriological Examinations of
of 369 Herds Carries Out with 8 Yet

gestegen is tot 78.9 Het percentage geïnfecteerde l^oeien steeg tot
30.1 %. Tegelijkertijd blijkt echter, dat er cen belangrijke achteruitgang
plaats vond in het aantal door agalactiae geïnfecteerde bedrijven en koeien
nl. van 61.2 naar 19.5 % geïnfecteerde koppels en van 20.6 naar 7.5 %
geïnfecteerde koeien. Ik denk, dat uit dit resultaat duidelijk het effect
van de penicillinethcrapic op het percentage geïnfecteerde dieren blijkt.
Ik beschouw dit als ccn bewijs van dc juistheid van mijn theorie nl. dat
dc ])enicillincthcrapie een belangrijke teruggang heeft gegeven wat betreft
het aantal agalactia-infcctics.

Wat betreft de verdeling van de typen van streptokokken bij de 2
onderzoekingen zij verwezen naar tabel 4. In 1947 namen, zoals hieruit
blijkt, de agalactiac-infcctics cen alles overheersende plaats in.

Van de 1402 rnct streptokokken geïnfecteerde kwartieren nam Strept.
agal. cr 1128 of 80.5% voor haar rekening. Een totaal van 7.89%) van
de 14304 onderzochte kwartieren werd geïnfecteerde bevonden met groep
B. streptokokken. Na groep B komt, wat betreft frequentie, groep ü (maar
veel minder vaak) en Str. uberis. In 1955 is het totale infecdepercentage
gestegen van 9.8 - - 13.5 %, maar tegelijkertijd kan men waarnemen, dat
de distributie van dc typen cen radicale verandering heeft ondergaan.
Terwijl in 1947 dc groep B streptokokken 80.5 % van alle streptokokken-
infccties voor hun rekening namen, vertegenwoordigde deze vorm van
bacteriën slechts 585 of 27.6 % van de streptokokken infecties, die in
1955 werden ontdekt.

Verder is het vermeldenswaard, dat, voorzover dc hemolytische vormen
hierbij zijn betrokken, cr een vermeerdering heeft plaats gevonden alleen
wat betreft groep L., terwijl groep C en groep D streptokokken onver-
anderd op betrekkelijk lage infectiespercentagcs blijven. Maar dc ver-
meerdering bij groep L. is belangrijk.

In verband met de vermelding van de veranderingen welke zijn vast-
gesteld in de distributie in de bacterietypen zou ik willen wijzen op het
overzicht gegeven in tabel 5.

De niet te ontkennen daling in het voorkomen van agalactiae-infecties,
die — zoals wordt bewezen door de bovengenoemde onderzoekingen - -
in Denemarken heeft plaats gehad gedurende dc laatste 8 jaren cn die
ook in het buitenland is geobserveerd, moet volgens mij in verband worden
gebracht met dc zeer verspreide toepa.ssing van de penicillinetherapie. Dc
mogelijkheid, dat de penicillinetherapie enig verband zou houden met
de stijging van het aantal infecties van de uier met meer aspecifieke --
maar als zodanig penicillincgcvoelige — streptokokken typen, is onwaar-
schijnlijk. De algemene gedachte is, dat kwartieren, die door behandeling
vrij zijn gemaakt van agalactiae infecties speciaal gevoelig zijn voor nieuwe
infecties met hetzelfde streptokokken type. Als meii er van uitgaat, dat
deze gevoeligheid ook voor andere Streptococcen typen opgaat, is dit
mogelijk een gedeeltelijke verklaring van dit fenomeen.
De nieuwe situatie brengt, over het algemeen, de vraag van dc ge-
voeligheid van de uier naar voren, daar de veelvuldige uier-infecties met
aspecifieke typen van streptokokken blijkbaar niet omniddcllijk kunnen
worden uitgelegd als hct resultaat van cen sterker infecterende werking
van deze bacteriën, maar eerder in verband moeten worden gebracht met
verhoogde gevoeligheid of cen verhoogde invloed van mastitis bevorderende
factoren. Maar welke zijn deze factoren en welke is de invloed waaidoor
dc gevoeligheid van de koeien is vergroot?

De tijd laat niet toe, dat ik op dit punt meer in bijzonderheden inga en
het is ook zeer beperkt wat ik in deze aan concrete feiten kan aanvoeren.
Evenwel kan ik niet nalaten te wijzen op dc mastitis bevorderende factoi\',
die in de laatste 20 jaren zijn invloed heeft doen gelden door de radicale
verandering in het melk proces nl. de overgang van handmelken op
machinemelken. In 1936 waren cr in Denemarken slechts 3600 koppels,
die machinaal werden gemolken. In 1955 is dit cijfer gestegen tot 123700
d.w.z. van 1.8% - - 62%. Deze cijfers zijn verontrustend. Het is alleen
maar nodig om te denken aan de hoeveelheid hygiënisch en technisch

begrip, die noodzakelijk zijn voor het juiste werken met deze machines.
Er is geen twijfel aan, dat menigmaal het noodzakelijke begrip ontbreekt
bij de aanwezige melkknechten. De meeste auteurs zijn het er over eens,
dat er ongelukken optreden door slecht machinaal melken. Alleen heb ik
tot nu toe nergens cijfers kunnen vinden om deze bewering te staven.
Door hct onderzoek op Samso (en ergens anders vermeld) heb ik per-
soonlijk de gelegenheid gehad om een hoger infectiepercentage bij machi-
naal gemolken koppels dan bij met de hand gemolkene vast te stellen en
ik ben er van overtuigd, dat de overgang naar de mechanisatie van het
melken verantwoordelijk is voor het merendeel van de veranderingen in
de mastitis-aetiologie.

In dit verband kan ik niet nalaten de nadruk te leggen op het feit, dat de
noodzakelijke voorbereidingen voor een succesrijke mastitis-campagne zijn:

1. verkrijgen van het ware begrip van de invloed van het machinaal
melken op de mastitissituatie;

2. systematische verbetering van de fouten, gemaakt bij het machinaal
melken, technisch zowel als hygienisch. Fouten die zo ongelooflijk vaak
kunnen worden aangetoond.

Een grootscheps voorbereidend werk moet worden verricht in de koppels,
die mee willen doen aan een campagne. Maar dit werk kan niet worden
voltooid zonder voorlichting en leiding. Volgens mij moeten de praktize-
rende dierenartsen van dc streek actief deelnemen aan het voltooien van
deze taak, want zij zijn de enige experts, die voldoende vaak contact
hebben met alle bedrijven en die dus de mogelijkheid hebben de eigenaar
en ook de melkknechten — ook gedurende cen langere periode — te be-
invloeden. Zij kunnen zorgen, dat de instructies nauwlettend worden op-
gevolgd.

Wye College, Kent, heeft besloten een tweejarige cursus in pluimveewetenschappen
te openen die leidt tot een „Master of Science degree" van de Universiteit van Lon-
den. De aanleiding hiertoe was de grote vraag van verschillende takken der pluimvee-
industrie naar pluimveespecialisten.

Men verwacht voor deze cursus onder veterinaiien, landbouwkundigen en zoölogen
gegadigden te vinden.

Collega P. S u t m ö 1 1 e r (Nederland) zet zijn proeven over het hemoglobine-gehalte
bij runderen voort. Ongeveer 10% van de koeien vertonen een laag hemoglobine-
percentage maar er was geen bewijs van bloedparasieten. Serum en levermonsters
zullen aan een chemisch onderzoek worden onderworpen. Op een afdeling van het
K.I.-station van Marajo werd begonnen met een programma voor gezondheids-
controle, door de dieren te onderzoeken op brucellosis en t.b.c., terwijl 700 dieren
werden gevaccineerd.

5% van de veestapel reageerde positief op brucellosis. Slechts twee aspecifieke reacties
werden gevonden bij de tuberculine-test.

(Uit de Laboratoria van de Rijksseruminrichting, Dir.: G. M. v. Waveren)
DE DIAGNOSTIEK EN THERAPIE VAN DE
MBRIO FETUS-INFECTIE BIJ STIEREN

Vanaf januari 1955 tot medio 1957 werd met steun van T.N.O. aan de
Rijksseruminrichting een onderzoek ingesteld naar dc diagnostische en
therapeutische mogelijkheden van de vibrio fetus-infectie bij dc stier.

Het materiaal: In het geheel werden 36 stieren onderzocht; alle werden
verkregen door bemiddeling van de provinciale gezondheidsdiensten.
31 dieren waren afkomstig van Friesland, de overige van Noord-Holland
(3), Gelderland (1) en Zeeland (1).

Alle dieren waren verdacht besmet te zijn met vibrio fetus. De redenen
van deze verdenking waren verschillend en kunnen alsvolgt worden ge-
groepeerd :

1. meer of minder sterk verminderde bevruchtingscapaciteit bij behoud
van normaal sperma.

2. onbevredigende bevruchting hij behoud van normaal sperma en het
constateren van verscheidene positieve schedeslijinagglutinaties van de
gedekte dieren.

3. enkele positieve schedeslijmagglutinatics bij koeien gedekt door of ge-
ïnsemineerd met sperma van de betreffende stier.

Het onderzoek: Ten behoeve van het onderzock werden dc stieren naar
de Rijksserumiiuichting vervoerd. In het algemeen weiden deze hier met
tussenpozen van een weck 2x cultureel onderzocht, waarna ze in de ge-
legenheid werden gesteld een maagdelijke pink te dekken. Vervolgens werd
de stier behandeld, waarna hij minstens 14 dagen daarna op dezelfde
wijze als daarvoor 2 x cultureel en 1 x met behulp van een maagdelijke
pink werd gecontroleerd. Naar gelang van het resultaat van dit onderzoek
werd dan tot het al of niet gebruiken van dc stier in de praktijk besloten.
Een anamnestisch onderzoek zo mogelijk aangevuld met schedeslijmagglu-
tinaties van gedekte pinken, diende als controle oj) dc waarde van het
diagnostisch onderzoek cn de behandeling.

Voor het verkrijgen van de twee laatste soorten materiaal werden cle
haren rondom de opening van het praeputiimi weggeknipt en werd de

omgeving met 70 % alcohol zo\\ ccl mogelijk gcdcsinfeclecrd. Onder be-
scherming van een uitschuifbare metalen buis werden nu tampons in het
])raeputium ingevoerd, waarmee het slijmvlies \\an penis en praeputium
werd afgetast cn waarna dc tampons onder steriele voorzorgen naar buiten
werden gevoerd.

Uil dit ondcrzoekingsmalcriaal werd steeds gelijktijdig op verschillende
manieren geënt op enkele soorten voedingsbodems, die onder verschillende
onistandigiicdcn werden bebroed cn na verschillende tijden op groei van
\\ ibrio fctus (v.f.) en begeleidende kiemen werden gecontroleerd.
Basis voor dc vaste x\'oedingsbodeni in petrischalen vormde blocdagar (10 %
gedefibrineerd rundcrblocd; 2 % agar) ; \\oor de halfvlocibarc ihiol in cul-
tuurbuizen (0,5% agar).

Om dc waarde van \\erschillendc stoffen \\oor dc remming van de bege-
leidende flora tc onderzoeken werden in controleëx])crimenlen versciiillen-
dc concentraties hicr\\an aan deze bodems toegevoegd.
Ilct tc onderzoeken pracputiaais|)oelscl werd steeds in tweeën gedeeld,
waarvan het ene decl 10 minuten op 3000 toeren werd gecentrifugeerd.
Meestal werd zowel uit het on\\oorbchandcldc spoclscl als »rit het sediment
\\\'an het gecentrifugeerde geënt. Echter werd deze laatste enting cen enkele
maal vervangen door materiaal even boven het sediment met behidp van
]ripctten op te zuigen op vcrschillcndc tijden na het centrifugeren. Dc
geïnfecteerde tam]rons werden uitgedrukt in een buisje bouillon, waaraan
\\aak vcrschillcndc bacterierenimcndc stoffen waren toegevoegd. Deze
bouillon diende als cntniatcriaal. Sp(;nna werd on\\ oorbehandeld geënt.
Vaste voedingsbodems weiden geënt door het opbrengen cn uitstrijken van
1 oese \\an het materiaal o]) 1 tot meerdere platen, halfxlocibarc bodems
door het inbrengen van 1 oese uitgangsmateriaal vlak onder het oppervlak.
I )c cultures werden bebroed bij 37° C in cen 10% COo atmosfeer. De
tocgc|)astc onderdruk wisselde \\ an O — 40 cm.

Vaste \\()cdingsbodems werden beoordeeld na 4 - - 5 dagen, half\\ loeibare
bodems om de 2 dagen tot dc 10e dag na enting.

Na het inicroscopisch onderzoek van verdachte kolonies of groeiwijzen werd
bij positieve aanwijzingen, dc stam in reincultuur gebracht, waarna onder-
zoek op katalaseactivitcit, H^S \\orming, giocivennogcn in de diepte en
beweging als criteria \\ oor cle diagnose v.f. werden gebruikt.
Materiaal niet behul]) van een schede[)ii)et afgezogen uit dc omgeving van
het orificium \\aginalis ccrvicis diende \\oor cultureel en agglutinatorisch
onderzoek.

Dc bij het onderzoek betrokken inaagdclijkc pinken waren Brucella-negatief.
In de gcnitaaltractus konden geen vii^rionen worden aangetoond, terwijl
het schcdcslijni niet ])ositief reageerde ini-t ccn vibrio-antigecn.
Verscheidene malen werd na dekking door deze stieren dc gcnitaaltractus
der |)inkcn op bovengenoemde wijze onderzocht o]) de aanwezigheid van
vibrionen.

Eén tot nicerdere maanden na dekking werd dc aanwezigheid \\an aggluti-
ninen in de gcnitaaltractus gecontroleerd.

De behandeling van stieren geschiedde lokaal met geëxtraheerde penis.
Uiertoe werd de stier in de noodstal gebracht en werden beide achterbenen
met kluisters stevig gefixeerd. Na ci)idurale anacsthesic door inspuiting van
10 — 18 cc 2 % no\\ocaïne (bij voorkeur tussen S 5 en Co 1 hetgeen beter

was dan tussen Col en Co2) werd de retractor penis beiderzijds met 50 cc
2 % novocaine aan weerskanten op 1 plaats (halverwege zitbeensknobbcl
en de mediaanlijn) in vier verschillende richtingen en op verschillende
diepten geïnjiceerd. Dc penis, die nu meest spontaan te voorschijn kwam
en slechts cen enkele maal met behulp van een zuigpomp naar buiten
moest worden getrokken, werd gefixeerd door een ligatuur dorsaal aan te
brengen, waarna de beide einden boven de rug in de lendenstreek aan
elkaar werden geknoopt. De behandeling vond plaats door hct inwrijven
van medicamenten op het gehele slijmvlies van penis en [Draeputium, met
een door een rubberhandschoen bedekte hand. Deze bewerking diuirde
10 tot 15 minuten. Bij iedere bchandelig werd ook aandacht geschonken
aan de huidplooien in de directe omgeving van dc praeputiaalopcning.

Soms werd ook behandeld met penicilline en streptomycine, in bijenwas of
met bovoflavine zalf. De behandeling wercl als regel 1 x herhaald na 2 — 3
dagen. Een enkele maal werd ook 3 x of 1 x behandeld.

Cultureel onderzoek van de stier; Vibrio fetus is beweeglijk en mecr of
minder rnicro-aerophicl. Hct is dus begrijpelijk dat een half vloeibaar milieu
optimaal is voor een goede groei. In cen dergelijke omgeving immers zal
de zuurstofspanning ojs verschillende nivcau\'s anders zijn en zal de bacterie
gemakkelijk de voorwaarden kunnen vinden voor zijn optimale groei.
V.f. geënt op cen bepaalde plaats onder het oppervlak in thiol (0,5 % agar)
groeit binnen enkele dagen uit als cen dunne vlakke schijf, cén tot enkele
m.m. onder het oppervlak. Van apathogene yibrio\'s, die aldus geënt zijn,
breidt de groei in dit milieu zich schijfvormig uit, een geringe hoek makend
met het horizontale vlak in benedenwaartse richting.

Zeer vele beweeglijke bacteriën, die in de genitaaltractus van dc stier
worden aangetroffen, vermeerderen zich echtcr eveneens en vaak vlugger
dan vibrio fetus. Thiol (0,5 % agar) heeft dan voor isolatie van deze
laatste kiem weinig nut, als in het uitgangsmateriaal deze beweeglijke
bacteriën in merkbare hoeveelheid aanwezig zijn.

Bij een onderzoek van 16 besmette stieren werden 1134 thiolbuizcn geënt.
In 84 hiervan kon v.f. worden aangetoond. Dc overige buizen waren in de
overgrote meerderheid verontreinigd.

Thiol (0,1 % agar) in Pasteiirse pipetten bleek een uitstekend milieu ter
isolatie van apathogene \\\'ibrio\'s. Dc snelle beweeglijkheid van deze bacteriën
maakt, dat hun zóne voor optimale groei snel wordt bereikt, zodat deze na
1 tot enkele dagen zichtbaar wordt als een vlak schijfje even onder hct
oppervlak. Onder praktijkomstandigheden lukt het echter vrijwel nooit op
deze wijze pathogene vibrio\'s te kweken; hun beweeglijkheid is hiertoe
onvoldoende.

Voor isolatie van v.f. uit verontreinigd materiaal bieden vaste voedings-
bodems uitgegoten in petrischalen betere kansen dan halfvloeibare media.
V.f. groeit op de bloedagarbodem na 3 — 4 dagen als een bolvormige ronde

kleurloze tot lichtgrijze kolonie van 1 tot meerdere m.m. doorsnee, die bij
aanraking gemakkelijk vcivlocit. Apathogenc vibrio\'s vertonen op deze
bodem \\aak een geringe « hacmolysc; naast bolvormige kolonies kvmnen
ze ook meer vlak zijn en bij ouder worden cen enigszins bruine tint ver-
tonen.

Voor het onderzoek op v.f. mag ook de vaste boedingsbodem niet te dik
worden bcënt. 1 oese van hct materiaal van onderzoek in zigzagsgewijs
\\ erlopende strepen over de gehele ])laat lijkt wel de beste waarborgen voor
isolatie te bicden. Ook dan cchtcr zullen vele platen dusdanig verontreinigd
zijn, dat v.f. niet kan worden geïsoleerd. Als middelen ter verhoging van
de selccticvc eigenschappen van hct milieu, werden onderzocht empicol,
r.M.T.1). cn G 11. Bijzondere voordelen boden deze stoffen niet.
Reeds vroeger was hct cen onzer opgevallen dat briljantgroen en gal in
bepaalde omstandigheden uitzicht boden op cen verbeterde selectie voor
\\\'.f. Omdat gal een opper\\lakte-acticvc stof is, werd nagegaan of andere
tot deze groc]) van verbindingen behorende stoffen in staat waren bij
behoud van hct groeivermogcn voor v.f., cle veimeerdering van verontrei-
nigers sterker konden tegen gaan dan eerder genoemde stoffen.
Van dc onderzochte stoffen bleek ccn alkyl-aryl-sulfonaatverbinding in
dit opzicht de beste kansen tc bieden.

Toevoeging van aesculine aan het blocdagarmedimn remde tevens enigszins
het zwermen van Proteus. Daarom werd (met dit stierenrnateriaal) de
isolatie van v.f. vergeleken op bloedagar en een bodem waar aan dit basis-
medium alkyl-ai7l-sulfonaat 1 : 1000 en aesculine 0,2 % was toegevoegd.
Op dit laatste medium bleek de mogelijkheid tot isolatie van vibrio fetus
ongeveer verdubbeld.

Zeer tot onze teleurstelling hebben wij echter sindsdien moeten ervaren, dat
niet elke partij alkyl-aryl-sulfonaat deze eigenschappen in gelijke mate
bezat.

Uitvoerig werd ook onderzocht dc waardc van briljantgroen als middel tot
isolering van \\\'.f. Hoewel niet zo duidelijk als de vorige verbinding bleek
briljantgroen in ccn concentratie van 1 : 40.000 1 : 80.000 toegevoegd
aan bloedagar of bouillon dc groei van aspecifieke kiemen tegen te gaan
en daardoor de mogelijkheden tot isolatie van v.f. te verhogen.
Vergelijkt rncn nu dc mogelijkheden tot isolatie van v.f. onder praktijk-
omstandigheden op vaste cn halfvloeibarc bodems, na aanwending van het
bovenstaande, dan blijken vaste voedingsbodems over hct algemeen betere
resultaten tc geven dan half\\ locibare. Dit is in hct bijzonder het geval als
Proteus en/of Pseudomonas in dc gcnitaaltractus van dc stier worden aan-
getroffen. In bepaalde gevallen biedt hct gelijktijdig gebruik van vaste en
halfviocibare voedingsbodems echter zekere voordelen. Het bezwaar van een
vaste bodem is, dat niet altijd aan dc vereiste ndcro-aerophilie volledig
kan worden voldaan. In cen daartoe strekkende serie onderzoekingen werd
vastgesteld, dat dc groei van v.f. het best gewaarborgd was bij een atmosfeer
van 10% CO2 en 40 cm. onderdruk. Onder deze verhoudingen komen
echter ook apathogenc vibrio\'s vaak goed tot ontwikkeling, wat bij een
vermindering van druk tot slechts 20 cm vrijwel niet gelukt.
Naast de aard van de voedingsbodem en de wijze van bebroeden geeft
verschillend uitgangsmateriaal en verschillende wijze van voorbereiding
duidelijk verschil in het aantal positieve vondsten.

Van het onderzochte materiaal was sperma meestal ernstig verontreinigd
en daardoor minder geschikt voor het isoleren van v.f. dan praeputiaal-
spoelsel en tampons. Deze laatste werden het meest positief bevonden. Bij
24 entingen van geïnfecteerde stieren was dit materiaal uitgeschud in
bouillon 19 x positief.

Praeputiaalspoelsel afkomstig van dezelfde stieren bleek bij 22 entingen
11 X positief. Door centrifugeren van dit ])raeputiaalspoclscl gedurende
10 minuten bij 3000 toeren cn enting uit het sediment \\\'erminderde het
aantal positieve isolaties met 5.

Het langere tijd bewaren van entmateriaal bleek zoveel mogelijk te moeten
worden voorkomen. Het aantal vibrio\'s in pracputiaals])oelsel neemt in
korte tijd vrij snel af. Na 24 luir bij kamertemperatuur waren ze slechts
aanwezig in cen fractie van het oorspronkelijke aantal. Na 1 — 3 uur is de
vermindering reeds merkbaar. Deze tendens tot vrij snelle vermindering
van het aantal pathogenen vibrio\'s werd gevonden in gevallen waar physio-
logische zoutoplossing of bouillon als milieu van bewaring diende en wan-
neer hieraan verschillende concentraties briljantgroen werden toegevoegd.
De vermindering geschiedde sneller bij een concentratie briljantgroen van
1 : 50.000 dan bij een concentratie van 1 : 100.000.

Cultureel onderzoek van het vrouwelijke dier: 28 verdachte stieren dekten
evenzoveel maagdelijke pinken. Na verloop van tijd bleken hiervan 10
geïnfecteerd. V.f. werd aangetoond na de 3c — 48e dag. Bij cultureel
onderzoek van de vaginaaltractus is de overlast veroorzaakt door aspecifieke
kiemen bij lange na niet zo groot als bij dc stier.

De eerste positieve schedeslijmagglutinatie trad op na 22 dagen. 15ij 3 ge-
infecteerde pinken werd geen enkele keer tijdens dc obscrvatie])eriode ecn
positieve schedeslijmagglutinatie gevonden.

Door dekking met een geïnfecteerde stier werd - gelet op de positieve
bevinding van het culturele onderzoek van de stier — bleek 1 i)ink niet
geïnfecteerd; daarentegen was het dierexperiment 3 x positief waar het
culturele onderzoek negatief verliep.

Anarnnestische criteria: Zoals reeds in de aanhef vermeld waren de 36
onderzochte stieren verdacht geoordeeld op grond van 6 verschillende
criteria. Gaat men nu na bij welke der opgemerkte verschijnselen een stier

inderdaad geïnfecteerd bleek op grond \\an het culturele en dierexperimen-
tele onderzoek, dan blijkt het volgende:

gepaard met verscheidene -j-
schedeslijmmonsters in de koppel,
bl verminderde vruchtbaarheid.

De behandeling: Alle onderzochte stieren zijn behandeld; dus ook de
niet geïnfecteerde dieren. Voor de met vibrio fetus geïnfecteerden bleek het
rcsidtaat van de behandeling een groot succes te zijn geweest. Bij geen dezer
dieren kon enkele weken na behandeling door cultureel onderzoek of met
behulp van een maagdelijke pink v.f. worden aangetoond. Apathogene
vibrio\'s konden na behandeling nog wel geïsoleerd worden. Een onjuiste
intcr])retatie van deze bevinding veroorzaakte in het begin \\an het onder-
zoek veel last. Bij nader onderzoek bleek echter al spoedig dat deze vibrio-
nen inderdaad apathogeen waren en dat lam voorkomen in de praeputiaal-
zak van de stier geen nadelige invloed had op de reproductie. De apatho-
gene vibrio\'s bleken dus resistent tegen de toegepaste behandeling.
Dc 16 stieren waarbij hetzij door cultureel hetzij door dierexperimenteel
onderzoek v.f. werd aangetoond bleken na de behandeling niet meer hier-
mede geïnfecteerd te zijn.

13 stieren bleken sindsdien een verbeterde conceptie te geven. Bij 2 slieren
was dit niet hel geval, maar de hoedanigheid van hel sperma van één stier
was slecht geworden. Bij geen der 2 slieren kon echter cen infectie met
v.f. worden aangetoond. Bij de 16e slier ten slotte is hel bevruchlings-
resullaat onbekend gebleven.

Van de overige stieren waar geen v.f.-infectie met zekerheid kon worden
vastgesteld heeft dc behandeling in hel algemeen geen merkbare invloed
o]) de conceptie gehad. .Slechts in cen enkel geval was hel bcvruchlings-
percentage sindsdien sterk verbeterd.

Conclusie: Uil hel voorgaande is gebleken, dat op anamneslische gronden
met vrij grote male van waarschijnlijkheid kan worden verwacht, dat een
slier al of niet met v.f. is geïnfecteerd. Een min of meer sterk verminderde
vruchtbaarheid van de stier met behoud van normaal sperma bleek inder-
daad een duidelijke indicatie voor deze infectie. In het bijzonder als in
het betreffende bedrijf verscheidene -f- schedeslijmagglutinaties konden
worden vastgesteld.

Als gevolg van vroegere waarnemingen mag worden aangenomen dat deze
verdenking in hoge mate op zijn plaats zal zijn als de verminderde vrucht-
baarheid zich uil in hel onregelmatige terugkomen van de gedekte dieren
en het beeld van de z.g. enzoölische steriliteit duidelijk is.
Hel voorkomen van slechts enkele -j- schedeslijmagglutinaties — meestal

6	4	2
3	2	1
5	0	15
1	0	1
1	1	0

bij runderen die ook door andere stieren waren gedekt, terwijl geen klachten
over de bevruchting binnen het bedrijf bekend waren — bleek echter een
slechte indicade voor de aanwezigheid der infectie. In 15 van dergelijke
onderzochte gevallen kon geen enkele keer de diagnose v.f.-infectie worden
gesteld. Opgemerkt moet worden, dat het in deze gevallen het onderzoek
van stieren betrof, waarvan door verkoop naar elders, een garantie voor
vrijheid van de infectie werd gevraagd. Er was daarom een onderzoek
verricht naar dc aanwezigheid \\an schcdslijmreactics, en bij -(- zijn hiervan
een onderzoek van de stier gevraagd.

Aangenomen wordt dat de schcdeslijmagglutinaties in deze gevallen het
gevolg zijn geweest van cen vroegere infectie — mogelijk veroorzaakt door
cen andere stier in een ver verleden — of dat zij het gevolg zijn van cen
infectie met kiemen, die verwantschap vertonen met \\\'.f. (de z.g. Groep 111
vibrio\'s). Het is echtcr gemakkelijk in te zien, dal .schcdeslijmagglutina-
ties op een bedrijf, dal niet nu, maar wel op cen \\ iocgere datum moeilijk-
heden met de bevruchting heeft vertoond, (z.g. chroni.sch geïnfecteerd
bedrijf) anders geïnterpreteerd zullen moeten worden.

Hoewel hel bewerkte materiaal hiervoor le klein is, blijkt ook dat ver-
denking op de infectie gerechtvaardigd is, als in een bedrijf een slier één
of meer geïnfecteerde dieren gedekt heeft, of wanneer een vibrio-aborlus
in een bedrijf is waargenomen. Het is echter bekend dal dc vibrio-aborlus
die niet verbonden is rnel een geschiedenis van steriliteit veelal \\\'eroorzaakt
wordl door de z.g. groep 111 vibrionen (H^S -|-).

Bij dit alles moet echter bedacht worden, dat deze waardering van de
anamnestische gegevens lol stand is gekomen op grond van de resultaten
van het culturele en dierexperimentele onderzoek. Geen van dczc inelhoden
van onderzoek is echter in staal gebleken een 100% resultaat le kunnen
geven, zodat nooit met zekerheid le zeggen is, dat ccn negatief resultaat
van onderzoek, dc aanwezigheid van infectie uitsluit.

De vaak sterke. verontreiniging van hel praeputium yan .de stier rnet
asi^ecificke kiemen vormde het grote struikelblok voor het succes van het
culturele onderzoek Niet alleen zal door de snelle groei \\an deze kiemen
dc ontwikkeling van v.f. worden belemmerd, doch ook is uil cen \\\'orig
onderzoek gebleken, dal kiemviije fikraten \\an pracpuliaalspoclsels soms
dc ontwikkeling van v.f. kunnen tegengaan.

Mochten dus in de toekomst steeds meer selectieve \\ocdingsbodcms voor
v.f. worden ontwikkeld, dan geloven wij niet, dal in elk geval een
negatieve culturele bevinding, een garantie kan vormeTi voor afwezigheid
van cle infectie.

Niettegenstaande deze bedenkingen moge echter overwogen worden, dal
het culturele onderzoek een methode van grote waarde is gebleken. Immers
van 16 geïnfecteerde stieren kon dc diagnose 12 x door dc cultuur worden
gesteld.

Hel dierexperimentele onderzoek kan eveneens niet volledig bevrediging
schenken. Afgezien van het feit, dat de infectie niet bij elke dekking o])
hel vrouwelijke dier zal worden overgedragen is het niet altijd mogelijk
jonge maagdelijke pinken door dc tc onderzoeken stier te laten dekken.
Hoewel inseminatie en hel inbrengen van geïnfecteerd materiaal in de
vrouwelijke geboorleweg dit laatste bezwaar zal kunnen opheffen is hel dc
vraag of een dergelijke handelwijze niet eveneens omstandigheden schept,

Bij het beantwoorden van de vraag of een stier die op anamnestische
gegevens met v.f. geïnfecteerd lijkt, dit inderdaad ook is, lijkt ons tenslotte
hct volgende onderzoek in dc ]3raktijk uitvoerbaar en tevens een hoge mate
\\an zekerheid tc geven:

3. Bebroed de vaste bodem bij 10 % CO2 en 40 cm. onderdruk
en de halfvloeibarc bij 10 % CO^

4. Beoordeel vaste bodems na 4 dagen en vloeibare om de 2 dagen vanaf
cle 2de tot de 10de dag.

6. Mocht het resultaat van het onderzoek nu negatief zijn dan kan men
overwegen enkele (3- 6) maagdelijke pinken te laten dekken of in-
semineren.

Onderzoek deze laatsten cultureel meerdere malen tussen 3 — 30 dagen
en agglutinatorisch tu.sseti de 22 en de 60 dagen.

In tegenstelling met dc moeilijkheden ondervonden bij het stellen van een
juiste diagnose \\an de v.f.-infectie bij de stier, vallen die bij de behandeling
in het niet.

Met rccht kan men zich dan ook afvragen, indien het stellen van een zekere
diagnose met grote moeilijkheden gepaard gaat, men niet met een ernstige
verdenking genoegen kan nemen.

f)it lijkt vooral wenselijk, als dc diagnose alleen noodzakelijk geoordeeld is
uit cen oogpunt van bcstiijding.

Bij ernstige verdenking zal men dan met een weinig tijdrovende behande-
ling kumien volstaan, in elk gecontroleerd geval van een v.f.-infectie van
dc stier bleek deze inuncrs volledig resultaat te hebben gehad.
Hct lijkt ons clan ook cen giotcrc garantie voor afwezigheid van infectie
als bekend is, dat cen stier op adecjuatc wijze is b<4iandeld, dan wanneer
hct culturele onderzoek negatief was.

De veel voorkomende vraag of cen stier besmet is met v.f. lijkt na be-
handeling op eenvoudige en afdoende wijze tc kunnen worden beantwoord.
Zou men cen nog grotere garantie voor het vrij zijn van dc infectie wensen
dan zou na inseminatie van cen beperkt aantal jiinkcn het resultaat hiervan
alsnog zonder veel bezwaren kunnen worden afgewacht.
Hoewel wij dus het volste vertrouwen hebben in de behandeling van met
v.f. besmette sticien en daarin o.a. cen mogelijkheid zien, in combinatie
met K.I. van besmette en verdachte koeien, een bedrijf vrij te maken van
de infectie, kan idet worden verheeld, dat de behandeling van stieren in
Denemarken minder gunstige resultaten opgeleverd heeft.
A d 1 c r heeft hierover op hct 3e Internationale Congres van Dierlijke
Voortplanting (Cainbridge, 1956) gcra[)porteerd en verdere mededelingen
gedaan in zijn proefschrift (2). Hij vond weliswaar bij controle in de le
maand na dc behandeling alle stieren vrij van v.f., maar bij controle in
cle 2c tot 11e maand bleek ±: 50% besmet te zijn. Behandelde stieren

zouden tot de 6e maand onderzocht moeten worden alvorens hersteld tc
kunnen worden verklaard. Bovendien zouden door behandeling van Vibrio
stieren K.I. centra niet vrij te krijgen zijn van de infectie.
Het blijkt echter dat bij de proeven in Denemarken de behandeling door
verschillende practici is uitgevoerd, waarbij het geneesmiddel in de prae-
putiaalzak gebracht werd en onder afsluiting van de opening de koker
van buiten af gemasseerd werd en wel op 3 achtereenvolgende dagen.
Verder blijkt niet of de behandelde stieren daarna niet voor natuurlijke
dekking gebruikt zijn en of zij geïsoleerd waren van andere, niet behandelde
Vibrio stieren.

Inplaats van aan te nemen dat bij een behandelde ongenezen Vibrio-infectie
het agens onvindbaar zou zijn om dan plotseling na enkele maanden weer
aangetoond te kunnen worden is het veel logischer om te denken en lijkt het
bij de opzet van deze proeven duidelijk, dat het hier gevallen van hei infectie
betreft.

In ons onderzoek was de behandeling van de besmette stier gegrond op het
feit dat de infectie gelocaliseerd is in het slijmvlies van penis en pracputium.
Eén enkele sporadische mededeling dat ook dieper gelegen delen van het
geslachtsapparaat in het ziekteproces betrokken zouden zijn R a s b e c h (2 )
is nimmer bevestigd, noch door hem zelf, noch door andere onderzoekers.
Een eenvoudige behandeling, waarbij antibiotica in de praeputiaalholte
gebracht en — onder afsluiting van de praeputiaalopening door middel
van een ligatuur — door krachtige en langdurige massage ingewreven
worden, kan succes hebben maar zal de klinikus niet bevredigen, omdat
geen zekerheid bestaat, dat alle smetstof in de nissen en plooien van het
ontstoken en verdikte slijmvlies aan de inwerking van het medicament is
blootgesteld.

Voor een rationele therapie is het dan ook wenselijk, dat de penis door
anaesthesie buiten de praeputiaalholte wordt gebracht.

Mededelingen worden gedaan van een onderzoek naar de diagnostisehe en thera-
peutische mogelijkheden bij stieren, die verdacht zijn van een vibrio fetus-infectie.
Het blijkt, dat cen goed uitgevoerde therapie een betere garantie biedt voor vrijheid
van infectie dan een negatief resultaat van een cultureel en dierexperinienteel onder-
zoek.

Het wordt daarom uit een oogpunt van bestrijding raadzaam geacht verdachte stieren
zonder meer te behandelen.

An investigation is made into the diagnostic and therapeutic possibilities in bulls
suspected of Vibrio fetus infection.

It would appear that therapy, provided it be conducted in the correct manner, offers
a better guarantee for freedom of infection than any negative results obtained by
bacterial culture or animal experiments.

It is therefore considered advisable, as a general prophylactic measure, to treat any
suspect bulls.

On fait communications à l\'égard d\'une expérimentation sur les possibilités diagnos-
tiques et thérapeutiques se présentant chez des taureaux soupçonnés d\'une infection-
vibrio-foetus.

On constate qu\'une thérapie bien exécutée présente une meilleure garantie pour
exemption d\'infection qu\'un résultat négatif d\'un examen culturel et expérimental
animal.

C\'est pourquoi on juge à propos du point de vue prophylactique de traiter les tau-
reaux suspects sans plus.

Nach Anleitung einer Untersuchung bei Stieren, verdächtigt von Vibrio-fetus-Infek-
tion, wurden die diagnostischen und therapeutischen Möglichkeiten besprochen.
Es erwies sich, dass eine gut durchgeführte Therapie eine bessere Garantie zur \'Ver-
hütung der Infektion bietet, als das negative Resultat einer mit Kulturen und Tier-
experimenten vorgenommenen Untersuchung.

Aus diesem Grunde wird angeraten Stiere, bei denen die Vermutung einer Infektion
vorliegt, ohne weiteres zu behandclen.

1. H. C. .ADLER: „Genital vibriosis in the bovine" (1957) Dissertatie Kopenhagen.

2. N. O. RASBECH: Report of the IL Internationa! Congress of Physiology and
Pathology of Animal Reproduction and of Artificial Insemination. Copenhagen,
July 7-11, 1952, p. 159.

J. L a n d O n en N. W a 1 t e r maken melding van een familie, waarvan bij drie
dochters op jonge leeftijd (29, 28 en 30 jaar) hetzelfde type borstkanker zich ont-
wikkelde. Dc beide eerste patienten overleden op 29-jarige, resp. 31-jarige leeftijd;
de derde is nog in leven. De tweede patiënte had 2 kinderen; een meisje van 12 j.
kreeg cen fibrosarcoom van de kaak, een jongen van 6 jaar een hepatoblastoom,
waaraan hij een jaar later overleed. De schrijvers zien in deze stamboom een belang-
rijke aanwijzing voor het familiaal voorkomen van borstkanker en het predisponeren
voor kwaadaardige gezwellen elders in het lichaam in het volgende geslacht.

Aan de L\'niversiteit van Illinois werd d.m.v. het inbrengen in het rectum van een
clectrocjaculatie-apparaat in de nabijheid van uterus en ovaria oestrus opgewekt bij
6 koeien die gedurende 42-166 da.gen geen bronstverschijnselen hadden getoond en
bij koeien die 50-60 dagen na hct kalven nog niet tochtig waren geweest.
Palpatie en inspektie na de slacht wees uit dat alle dieren 1-7 dagen na de stimu-
lering hadden gcovuleerd.

Mr. H. J. G e d d e s, docent in „Animal Ilusbandry" in Sydney is van mening dat
veel digestiestoornissen bij het kalf veroorzaakt worden door te snel drinken.
Hij heeft nu een „container" ontworpen, waaraan 9 „tepels". Door deze „tepels" kan
slechts langzaam gedronken worden met als resultaat dat de „melk" goed met speek-
sel wordt vermengd en de temperatuur van het voedsel ook niet zo belangrijk meer is.
De „tepels" zijn zo bevestigd dat het kalf in dezelfde houding drinkt als wanneer het
bij de moeder zuigt.

(Commissie Honiionale Castratie bij \\ arkeiis.)
PROEFNEMINCJEN OVER MANUELE CASTRATIE

Dr. P. C. HART, Ir. D. KROESKE en H. E. v. d. VEEN — Instituut
voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoonoord".

In het algemeen zijn nog slechts weinig concrete gegevens bekend over
het effect van manuele castratie op de mestresultaten van vrouwelijke
varkens. In verband hiermede leek het gewenst om na tc gaan, of manuele
castratie, zoals deze in enkele streken van ons land wordt toegepast, wel
zin heeft, terwijl het apriori niet uitgesloten geacht kan worden, dat
een dergelijke behandeling zelfs bepaalde nadelen met zich brengt. Zo
bleek in een onder auspiciën van dc Commissie Hormonale Castratie bij
Varkens genomen proef, dat manueel gecastreerde vrouwelijke varkens
beduidend minder van slachtkwaliteit waren dan niet gecastreerde mest-
zeugen ten gevolge van een grotere vctafzctting bij de castraten. (Hart
c.s. 1958)

Door bovengenoemde Commissie werd in de jaren 1956 en 1957 cen
drietal proeven genomen om dczc kwestie nader onder het oog tc zien.
De resultaten hiervan zijn in dit artikel opgenomen, terwijl tevens dc
gegevens zijn vermeld, verkregen bij drie in 1954 en 1955 door het Insti-
tuut voor Veeteehkundig Onderzoek T.N.C^. onder auspiciën \\an dc
Werkgroep Zachtheid Bacon genomen e.xpcrimenten, omtrent het effect
van manuele castratie hij vrouwelijke baconvarkens van het .Nederlaridsc
Landvarkenras op de hardheid van het spek, waarbij eveneens aan de
dag trad, dat de vctafzctting door dc castratie bevorderd wordt. (Kroes-
k e en H a r t, 19.58).

Dc eerste proef werd genomen in dc procfselcctiemesterij te Wageningen
en omvatte 12 tomen van 4 vrouwelijke dieren. Kort na aankomst werden
uit iedere toom 2 biggen gecastreerd, toen de dieren cen gewicht van
20—25 kg. verkregen hadden. Zoals uit tabel 1 blijkt waren de castraten
bij het begin van de proefperiode gemiddeld iets zwaarder. Het aantal
proefdagen was bij de castraten geringer, doch tengevolge van cen snellere
groei was het cindgewicht van beide groepen practisch gelijk.
De gecastreerde- en dc niet gecastreerde dieren zaten bij elkaar in hetzelfde
hok.

De tweede proef werd genomen in samenwerking met Wessanen\'s Konink-
lijke Fabrieken N.V. te Wormerveer; ditmaal rnet 72 vrouwelijke dieren
(12 tomen van 6). Van elke toom werden 3 dieren gecastreerd. De proef-
periode begon bij een lichaamsgewicht van gemiddeld 39 kg. Zoals uit
tabel 1 blijkt waren begin- en cindgewicht van beide diergroepen practisch

lijk; de groei was echter hij de castraten iets trager. De castraten cn
de niet gecastreerde dieren zaten in afzonderlijke hokken.
De derde proef werd weder ten uitvcx-r gebracht op de Proefselectie-
mesterij te Wageningen met 8 tomen van 6 vrouwelijke dieren. Op grond
van begingewicht en afstamming werden 12 gelijkwaardige groepen ge-
vormd van 4 dieren. Vier van deze proefgroepen werden enige dagen na
aankomst manueel gecastreerd. Bij ecn gemiddeld lichaamsgewicht van
± 45 kg. begon dc proefperiode, terwijl de dieren geslacht werden bij een
gemiddeld levend gewicht van ± 90 kg. De groei was bij de castraten
bijna even sterk als bij dc controlegroep. De gecastreerde en de niet
gecastreerde dieren zaten bij deze proef in afzonderlijke hokken.

Evenals bij de proeven betreffende hormonale castratie werd in het
serum van het bij de slacht verkregen bloed bij twee van de drie boven-
genoemde proeven het Calcium-, Anorganisch fosfaat-. Cholesterol-,
Lipoidfosfor- en Totaal Lipoidengehalte bepaald (tabel 2). Er trad ten
aanzien van het kwantitatief voorkomen dezer vijf bloedbestanddelen geen
significant verschil tussen beide groepen aan de dag.

Teneinde vast te stellen, of er tengevolge van de castratie veranderingen
optreden in het witte bloedbeeld, werden bij de dieren van de proeven

Wessanen en Wageningen II, zowel in het begin van de proefperiode als
vlak vóór het transport naar de slachtplaats, uitstrijkjes gemaakt van het
oorvenebloed.

Voorts werden bloedpreparaten vervaardigd onmiddellijk na aankomst
van de dieren op de fabriek, zodat de eventuele invloed van hct vervoer
op het witte bloedbeeld kon worden bestudeerd.

Geen invloed van de castratie kon worden vastgesteld, noch op het witte
bloedbeeld, noch op de veranderingen, welke hierin tengevolge van het
transport optreden. De daling van het percentage Lymphocyten tengevolge
van het vervoer was bij de zeugen practisch even groot als bij dc cas-
traten (± 40 %). De achteruitgang van het percentage Eosinofiele Leuco-
cyten tijdens het vervoer bedroeg voor beide groepen ± 95

Voor de beoordeling van de slachtkwaliteit staan de in tabel 3 opgenomen
gegevens ter beschikking.

In beide tc Wageningen genomen proeven \\crtoondc hct rugspck bij dc
beide proefobjecten praktisch gelijk.

In beide te Wageningen genomen proeven vertoonde hct rugspck bij dc
castraten de tendens dikker tc zijn dan bij dc controlczcugen, terwijl het
rugspekvet door lager Joodgetal en brckingscijfcr harder bleek. Deze
verschillen waren echter niet geheel significant. In dc proef bij Wessanen
was bij de castraten dc spekdiktc groter. Dc „duimhardhcid" van het
rugspek was bij deze dieren eveneens groter, terwijl cr een significant
verschil bestond tussen controlegroep en castraten ten aanzien van J.G.
en np -^O-vvaarde van hct rugspekvet.

Aangezien de mogelijkheid bestond, dat dc stofwisselingsintensiteit door
de castratie beïnvloed was, werd een onderzoek naar de toestand van de

Er werd geen verschil geconstateerd in de histologische activiteit van dc
.schildklier tussen de zeugen en de castraten.

De eerste proef werd uitgevoerd bij de Coöperatie „Samenwerking" tc
Giessenburg. Op 10 juli" 1956 waren 14 ongesneden zeugjes van het
Groot-Yorkshire type beschikbaar, waaruit op grond van afstamming en
levend gewicht twee zo goed mogelijk vergelijkbare groepen, A en B,
werden gevormd. Ongeveer 1 week na de indeling werden de dieren
van groep B manueel gecastreerd. Hct gemiddeld gewicht der zeugjes was
bij de indeling 22 kg. Hct snijden heeft evenals bij de vorige proeven
geen complicaties gege\\ en, maar veroorzaakte hier wel een geringe groci-
veitraging. De aldus verkregen achterstand heeft groep B ook later niet
meer ingehaald. Hct is mogelijk, dat in dc praktijk geen of vrijwel geen
groeivertraging optreedt, omdat het snijden der biggen daar gewoonlijk
op iets jongere leeftijd plaats vindt.

De belangrïjkste uitkomsten van de proef zijn weergegeven in tabel 5.
Het mesten van de niet-gecastrcerde zeugen is dus iets voordeliger ge-
weest. Verschijnselen van bronstigheid van de varkens uit groep A werden
niet waargenomen.

De tweede proef werd met 48 vrouwelijke Groot-Yorkshire varkens in
dc procfselcctiemesterij te Wageningen genomen, waar de dieren in 12
groepjes van vier uit één worp, over dc hokken werden verdeeld. Op
31 januari 1957 werden 2 dieren uit iedere toom chirurgisch gecastreerd.
De gemiddelde leeftijd van de dieren was toen ongeveer 10 weken. De
castratie veroorzaakte geen complicaties en een inzinking van de groei bij
de castraten kon niet worden geconstateerd. Bronstverschijnselen bij de
niet-gecastrcerde dieren in het laatst van dc mestperiode werden niet
waargenomen.

Uit tkbel 5 blijkt, dat er tussen de vrouwelijke dieren en de castraten een
verschil in groeisnelheid geconstateerd kon worden. Dit verschil was cchtcr
niet significant. Het voederverbruik kon bij deze proef voor de castraten
en de niet-gecastrcerde dieren niet worden vastgesteld, aangezien het

in verband met een ander aspect van deze proef niet mogelijk was dc
castraten en de niet-gccastreerde zeugen in afzonderlijke hokken te plaat-
sen.

De derde proef werd wederom in Giessenburg ingezet met 16 vrouwelijke
biggen van het Groot-Yorkshire type, die bij de indehng in twee gelijk-
waardige groepen, gemiddeld 28,9 kg wogen. Kort na de indeling werden
de dieren van één van dc beide groepen (B) manueel gecastreerd. Het
snijden dezer zeugen veroorzaakte cen achterstand, die tijdens de verdere
proef is blijven bestaan. Van een snellere groei der gecastreerde dieren op
geslachtsrijpe leeftijd door het achterwege blijven van bronstverschijnse-
len, waardoor de door het snijden ontstane achterstand later weer inge-
haald had kunnen Vv\'orden, is niets gebleken.

Uit tabel 5 blijkt, dat het manueel castreren van de voor de mesterij be-
stemde jonge zeugjes geen voordelen ten aanzien van de groei heeft
opgeleverd.

In tabel 6 zijn de rc.sultaten op.genomen van dc bepalingen verricht in
het scrum van het bij dc slacht verkregen bloed.

tussen de beide objecten in hct kwantitatief voorkomen van de 5 boven-
genoemde blocdbcstanddclen.

Ook in de proef Gicssenburg II bestond er ten aanzien van het Calcium-
en Lipoidfosforgchalte geen verschil tussen de Controlegroep en de cas-
traten. Het Anorganisch fosfaat- zowel als het Totaal Lipoidengehalte was
daarentegen bij dc gecastreerde dieren bijna significant hoger dan bij de
controlezeugen, terwijl ook hct gehalte aan Cholesterol bij de castraten
de tendens vertoonde hoger te zijn dan bij de vrouwelijke varkens.

Geen invloed van de castratie kon worden vastgesteld, noch op het witte
bloedbeeld, noch op de veranderingen, welke hierin tengevolge van het
transport optreden. Beide groepen vertoonden een stijging van het per-
centage Lymphocyten tijdens dc groei, terwijl de daling tengevolge van
het vervoer bij de zeugen praktisch even groot was als bij de castraten
(35 %, resp. 32 %). Tenslotte kan nog opgemerkt worden, dat de daling
van hct percentage eosinofiele Leucocyten tengevolge van het vervoer
voor beide groepen .gelijk was, n.1. 90

Voor de beoordeling van de slachtkwaliteit staan de in tabel 7 opgenomen
.gegevens ter beschikking. Voor zover niet anders vermeld is, heeft deze
beoordeling plaats gevonden volgens dc voor sclectiemcstcrijvarkens ge-
bruikelijke methode.

Waarderin.gscijfer voor vol vlezigheid.
•\') Gewicht van één ham in % totaal gewicht.

In de beide te Giessenburg genomen proeven bleek het koud slachtgewicht
van de afzonderlijke varkens aanmerkelijk uiteen te lopen. Het uiterste
gewichtsverschil bedroeg 31 bij de eerste proef, bij de tweede 35 kg, het-
geen voor het vaststellen van verschillen in slachtkwaliteit veel te groot
moet worden geacht.

Bepalen we ons tot de berekende gemiddelden, dan kan geconcludeerd
worden, dat de lengte bij beide objecten een grote mate van overeenkomst
vertoonde. Tussen de twee groepen bestond geen verschil ten aanzien
van de vorm van de hammen, terwijl ook het type gelijk werd beoordeeld.
In de eerste proef genomen in Giessenburg, was de gemiddelde spekdikte
bij de castraten iets kleiner dan bij de controledicren. Blijkens het ge-
middeld karbonadegewicht was de volvlezigheid bij de castraten iets grotei.
Significant waren deze verschillen tussen beide groepen echter niet.
Volgens de boormonstersamenstelling verschilde de vlees-vetvcrhouding bij
dc controlezeugen practisch niet van die bij de castraten. In de beide
overige proeven was de gemiddelde dikte- van het rugspek bij dc ge-
castreerde dieren groter dan bij dc controlezeugen, maar dit verschil
was niet significant. Bij beide groepen trad geen onderscheid aangaande
de duimhardheid van het spek aan dc dag. Het vroeger gevonden verschil
in spekhardheid tussen gecastreerde en niet-gecastreerde dieren bij bacon-
varkens (tabel 3) kwam dus niet zo markant tot uitdrukking, hetgeen
waarschijnlijk verband houdt met de omstandigheid, dat de dieren ver
boven bacongewicht geslacht zijn. Blijkens het gemiddelde karbonade-
percentage was de volvlezigheid van de castraten kleiner dan van de
dieren van de controlegroep, terwijl eveneens uit de samenstelling der
boormonsters bleek, dat de vlecs-vetverhouding bij de niet-gecastrcerde
dieren iets gunstiger was. Significant waren deze verschillen echter niet.

Zowel van de controlegroep als van de castraten werden vleesmonsters
onderzocht op water-, vet- en ruw eiwitgehalte (tabel 8).

De vleesmonsters vertoonden bij beide groepen praktisch dezelfde samen-
stelling. Van enige invloed van manuele castratie op het vv\'ater-, vet- en
ruw eiwitgehalte bleek dus niets.

Dc uitkomsten van het histologisch onderzoek der schildklicrprcparaten zijn
opgenomen in tabel 9.

Uit de cijfers blijkt, dat castratie niet van invloed is geweest op de histo-
logische activiteit van de schildklier.

Het bleek, dat aan de controledieren ten aanzien van het aantal basofielc
cellen gemiddeld het cijfer 2,6 resp. 2,8 kon worden toegekend, aan dc
castraten 4,2 resp. 4,7. Er was dus cen duidelijke toename van het aantal
/3-ccllen tengevolge van de castratie te constateren.

Bovendien vertoonden vele ;8-ccllen van de gecastreerde dieren een grote
ronde tot ovale vacuolc. In enkele gevallen traden typische vormen van
„castratieccllen" op, waarbij de vacuole dc vorm van een ring aannam
en de kern van dc cel excentrisch gelegen was. In 90 % der gevallen
kon aan dc hand van het microscopisch preparaat duidelijk worden ge-
constateerd of hct van een castraat dan wel van een vrouwelijk dier
afkomstig was.

Ic In hct algemeen werd dc groei door dc castratie iets vertraagd, welke
achterstand gedurende dc proefperiode niet werd ingehaald. Hct voe-
derverbruik per kg groei was in 2 proeven bij de onbehandelde dieren
iets voordeliger.

2e Het gemiddeld levend eindgewicht en het koud slachtgewicht van de
controlegroep waren meestal iets hoger dan van de castraten. De
slachtkwaliteit van de manueel gecastreerde dieren was over het alge-
meen minder dan van de zeugen tengevolge van de grotere vctafzetting.
De gemiddelde spekdikte vertoonde bij de castraten de tendens iets
groter te zijn dan bij de vrouwelijke dieren. De volvlezigheid leek bij
de controlczeugen iets gunsdgcr. Öok uit de boormonstersamenstelling

bleek, dat dc vlccs-vctvcrhouding bij dc nict-gccastrccrdc vrouwelijke
dieren in het algemeen beter was. Het rugspek was, speciaal bij dc
baconvarkens, harder bij de castraten.
3e Bij de slacht bleek, dat manuele castratie geen invloed heeft op het
Calcium-, Anorganisch fosfaat-, Cholesterol-, Lipoidfosfor- en Totaal
Lipoidengchalte van het bloedserum. In één proef was het Anorganisch
fosfaat- zowel als het Totaal Lipoidengchalte bij dc gecastreerde dieren
bijna significant hoger dan bij de controlezeugen, terwijl ook het gehalte
aan Cholesterol bij de castraten de tendens vertoonde hoger te zijn
dan bij de vrouwelijke varkens.
4c Enige invloed van manuele castratie op het witte bloedbeeld kwam
niet aan de dag. Wel bleek, dat het transport naar de slachtplaats een
sterk effect had op de onderlinge verhouding dcr verschillende soorten
witte bloedlichaampjes (sterke daling van dc percentages Lymfocyten
en Eosinofiele Leucocyten).

5c Verschillen in het water-, vet- en ruw eiwitgehalte van haas, ham en
karbonade als gevolg van de manuele castratie traden niet aan de dag.
6c Geen invloed van de castratie op de histologischc activiteit van dc
.schildklier kon worden aangetoond. Het aantal basofiele ccllcn in dc
hypofyse was bij de castraten groter dan bij de controlegroep, terwijl
bij de eerste in de hypofyse typische „castraticcellen" aanwezig waren.

In 3 proeven met bacon- en in 3 experimenten met slager.svarkens werd de invloed
bestudeerd van chirurgische castratie bij vrouwelijke dieren.

In het algemeen was de groei van de gecastreerde zeugen iets trager en het voeder-
verbruik per kg groei iets onvoordeliger dan bij de onbehandelde dieren.
Geen invloed van de manuele castratie trad aan de dag op het Calcium-, Anorganisch
fosfaat-. Cholesterol-, Lipoidfosfor- en Totaal Lipoidengchalte van het bloedscrum.
Evenmin kon enige invloed aangetoond worden op het witte bloedbeeld en op de

Het slachtgewicht van de controlezcugen was meestal iets hoger dan dat van dc cas-
traten, terwijl de slachtkwaliteit over het algemeen beter was tengevolge van mindere
vctafzctting. De spekdikte vertoonde bij de castraten de tendens iets groter te zijn dan
bij dc vrouwelijke dieren. Ook de volvlezighcid leek bij de controlezcugen iets gun-
stiger. Het rugspek was speciaal bij de baconvarkens harder dan bij de castraten.
Geen invloed van de castratie op dc schildklicrstructuur kon worden aangetoond. Het
aantal basofiele cellen in de hypofyse was bij dc castraten groter dan bij de controle-
groep, terwijl bij de eerste in de hypofyse typische „castratiecellen" voorkwamen.
Opgemerkt moet worden, dat dc ongesneden zeugen en de castraten tijdens de proef-
neming in één stal ondergebracht waren. Bij de ongecastrccrdc dieren werd gedu-
rende de bronst geen grote onrust geconstateerd.

In three experiments the influence of manual castration was studied at gilts of bacon-
weight and in three other experiments at gilts fattened up to 115—130 kg live weight.
The growth of the castrated gilts proved to be a litde slower, whereas the utilisation
of fodder was not as profitable in comparison with the untreated animals.
The slaughterweight of the gilts generally proved to be slightly higher as compared
with the castrates, whereas the carcassquality was better in consequence of a smaller
deposition of fat. The thickness of the backfat of the castrates showed the tendency
to be greater than that of the female animals. The backfat of the castrated baconpigs
proved to be firmer.

\'I\'hc castratcci animals had a larger number of basophilic cells in the hyophysis than
the controlgroup whereas in the hypophysis of the treated animals typical „castration-
cells" occured.

Dans six experiences avec des porcs, l\'influence dc la castration manuelle était étudie
chez les animaux femelles engraissées jusqu\'au poids de 115-130 kg. En général, la
croissance des truies castrées était un peu plus lente et l\'utilisation de nourriture
un peu plus désavantageuse que chcz les animaux non traités.

Le poids d\'abattage des truies de contrôle était souvent un peu plus haut que celui
des castrées, pendant que la qualité des carcasses prouvait être meilleure cn consé-
quence d\'une déposition dc graisse plus petite. L\'épaisseur du lard montrait la ten-
dance d\'être plus grande que chez les animaux femelles.

Le nombre de cellules basophiles dans les hypophyses des truies castrées était plus
grand que chez la groupe de contrôle, pendant cjue se trouvaient des cellules dc
castration typiques dans les hypophyses des animaux castrés.

In drei Experimenten mit Baconschweinen und m drie Versuchen mit schwereren
Mastschweinen wurde der Einflusz manualcr Kastration bei weiblichen Tieren stu-
diert.

Das Wachstum der kastrierten Tiere zeigte sich ein wenig träger, während der Futtcr-
vcrbrauch etwas unvorteilhafter war als bei den unbehandelten Tieren.
Das Schlachtgewicht der Kontrollschwcine war meistens etwas höher als das der Kas-
traten, während die Schlachtqualität im Allgemeinen besser war zufolge der gerin-
geren Fettablagcrung. Die Speckdickc zeigte bei den Kastraten die Tendenz etwas
gröszer zu sein als bei den weiblichen Tieren. Der Rückenspcck war bei den Bacon-
schweinen härter.

Die kastrierten Tiere zeigten eine gröszcrc Zahl basophiler Zellen in den Hypophysen
als die Kontrollgruppe, während sich in den Hypophysen charakteristische „Kas-
trationzcllcn" zeigten.

Tijdschrift voor Diergeneeskunde 83 (1958), 363.
KROESKE, D. cn P. C. II.-VRT; Landbouwkundig Tijdschrift 70 (1958), 423.
LEVER, J.: Onderzoekingen betreffende de schildklierstructuur; Diss. Utrecht 1950.

De 9c uitgave van dit geschrift is thans verschenen. Het bevat gegevens voor zover
dc dieren daartoe oud genoeg waren, over de exterieur- en produkticvcrerving. Voorts
wordt vermeld wanneer een dier eventueel drager is van cen aanleg voor het een of
ander erfelijk gebrek. Deze openhartigheid is ten zeerste toe te juichen en kan niet
anders dan dc Friese rundveefokkerij ten goede komen.

Een ieder die in Friesland bij de rundveefokkerij is geïnteresseerd zal dit bock moeten
bezitten.

From the Institute of Veterinary Bacteriology,
State University, Utrecht, Netherlands
Director: Prof. A. VAN DER SCHAAF

According to the Manual of Hag an and Brun er (2nd Ed.) (7)
„Streptococcus equi is regarded as the cause of a disease of young horses
known as strangles. When sprayed into the nasal cavity of young colts, the
symptom-comple.x of the natural disease, strangles, may be produced". An
analogous opinion is expressed in H u t y r a and M a r e k\'s "Special Patho-
logy and Therapeutics," (5th English edition) (9).

In the recent German edition (1954) (13) revised by Manninger and
M o c s y, a different viewpoint is put forth i). "There are various opinions
as to the cause of this disease. Formerly Streptococcus equi was considered
universally the primary and only cause of the disease (Schütz and
others). At present many authors, primarily Seeleman (1942), support
this opinion.

Doubtless, it is ])ossible to produce lesions that resemble strangles using pure
cultures of this organism as confirmed the last time by D o r s s e n in 1939.
Experience has shown that strangles develo])s in horses with decreased
resistance through nonspecific influences and under circumstances that
exclude the introduction of a virus. The origin of such cases may be
explained by the fact that Str. equi can be found in the respiratory tract
of healthy horses (R i c h t c r s, 1935). Formerly, the opinion was expressed
that the factor which produced the susceptibility to the pathogenic in-
fluence of Str. equi in strangles was a virus just as in other diseases in
which streptococci play a part (as contagious pleuro-pneumonia of the
horse). This idea, first expressed by Vallée, was supported by W a x-
bcrg (1925) who succeeded in producing the disease in two colts with a
germfree filtrate of the nasal discharge of a diseased horse."
After citing a clinical observation of H a n c k e (erroneously spelled
H a n k e ), M a n n i n g c r and M ô c s y continued :

"In particular, recent experiences, at least in outbreaks with a ])ro\\cd
contagious character, pointed to the acceptance of a virus as the primai7
cause of the disease (Kobe, 1939; Cohrs, 1941; B c 11 e r, 1941;
Bel 1er and T r a u b, 1941; G r a t z 1 and T r a u b, 1942).
"It is obvious that the cause of contagious coughing is concerned here,
as the observation has been made repeatedly, that contagious coughing
often develops into strangles (G r a t z 1 and T r a u b, and others). M a n-
ninger (1943, 1949) proved experimentally the correctness of this
opinion. The task of further investigations will be to solve why in infectious
coughing it is Streptococcus pyogenes animalis and in strangles Strepto-
coccus equi that is stimulated by the virus to invade the tissues."

Tliis iinusLial opinion was the reason for a critical examination of the
literature and a short description of the author\'s experiments which lead
to a totally different conclusion.

The first scientist mentioned by M ann in ger and Mocsy in con-
nection with this problem was Vallée. Since no publications on this
subject by him could be found, an incjuiry was made of his successor. Prof.
Verge, who kindly informed the author that te late Prof. Vallée
had investigated this subject, but being unable to establisli a virus had
never published his experiments.

As to VVaxbcrg (19), the original publication (1924, not 1925) was
not available. With the aid of M a n n i n g e r\'s references (1949) (12) it
was found that W a x b e r g was cited by him from an abstract in the
Deutsche l\'ierärztliche Wochenschrift. W a x b e r g, officer in a Remount
Depot, criticized the results obtained with strangles serum. The abstract
continued: "The author is of the same opinion as Prof. Vallée in Paris,
who denies the primary etiological im]3ortance of Streptococcus equi and
admits a filterable virus as the cause of strangles. He succeeded in repro-
ducing typical strangles in two yearlings with filtered germ-free sputum of
strangles." It is not fully clear who is meant by "he". Wax berg or
Vallée, as another abstract of the same paper (Jahresberichte 1924),
abstractor S t ä 1 f o r s, docs not mention this discovery and only says:
"Based on his exi)cricnces Wax berg cxjjresses his doubts about the
value of strangles serum."

The real origin of the virus hypothesis, however, was a statement of
Richters (1935) (15), leader of the German Army Veterinary Investi-
gations Office. Reporting on cases of strangles complicated with Coryne-
bacteriurn infection he remarked in the discussion without giving facts:...
"the cause of strangles is neither the diphteria bacillus nor Streptococcus
equi. According to our unfinished experiments, they are only secondary
invaders whose way is prepared by the specific infectious matter, i.e. the
virus of strangles. On this theme, wc will report in a further paper." The
only other ]5ublication on strangles from the same laboratory in the
following years is Ebcrbeck (1940) (5). After a discussion on the
possibility of a virus infection with secondary bacterial invasion, he
concluded: "It would be necessary to perform an etiological research on
strangles also!" etc. This conclusion suggests that in the years following 1935
no further experiments of any importance have been performed at R i c h-
t c r\'s laboratory.

Nevertheless, the hypothetical suggestion of Richte r s influenced the
German literature of the following years so strongly that Kobe (11),
virologist of the well-known Institute Island Riems, inserted strangles in
the Manual of Virus Diseases of G i 1 d e in e i s t e r, H a a g e and
Waldmann (1939) (11). He said: "In the year 1935 Richters
reported that he was unable to demonstrate Streptococci in every sample
of pus originating from strangles and that genuine diphtheria bacteria
were established in malignant cases. In the same publication Richters
supposed that possibly the strangles virus prepares the way for the secondary
invasion of these bacteria." After discussion of a publication of Tiedge
on complications of strangles with other bacteria he continued: "Here is

demonstrated a property that is found in many virus diseases, for example,
the pneumotropie viruses with the polyhacterial secondary infection." After
mentioning the publications of Schütz (1888), Sand and Jensen
(1887), and Hancke (here also spelled Hanke), who gave a clinical
description of a very contagious outbreak, Kobe concluded: "\'i\'he high
contagiousness favors a virus infection as against a pure bacterial infection.
Based on recent experiments, it can be accepted that the search for a virus
from cases of strangles will be successful."

Gohrs (3) is cited as another contributor to the virus problem. In his
survey of literature on strangles, the only ]3aragra])h dealing with il reads
as follows: "In 1953 R i c li ters declares that a virus may be the causc
of strangles and Streptococcus equi may be a secondary bacterium". As
a further contribution lo this problem, he mentioned P r c y e r (1934) (14).
The complete statement of Prey e r in a discussion on a lecture of
P i 1 1 e r s, however, was:

"Mr. Pillers appears to incline to the belief that streptococci are the causc
of this nasal-catarrh-stranglcs syndrome. 1 do not; 1 am a su])|)orter of
the virus con organism theory as he a])tly terms it."

Beller\'s publication (1941) (1) dealt with the aetiology of equine in-
fluenza. In connection with the cooperation of virus and bacteria in this
disease, he remarked; „This suspicion is expressed, also, in relation to the
"venerable strangles" ("ehrwürdige Druse") that it may be the actiological
result of a similar combination (Kobe). This opinion is based on ex-
perience in World War 1, just as the supposition that at least in strangles
and influenza the viruses do not differ and that they are the same disease
from a virological standpoint." The same parallel was drawn in a further
article of Beller and Traub (1941) (2) in which Richters and
Kobe were cited with the admission that up to now the actiological role
of a virus has not been established.

G r a t z 1 and \'I\' raub (1942) (6) did not succeed in cultivating Strepto-
coccus eqiii from normal liorses, whereas they could always isolate it from
strangles-absesses. They concluded that Streptococcus equi is able to jjro-
duce strangles "leaving the virus problem out of consideration."
V e r 1 i n d e (1940) (9) studied four outbreaks of strangles among Dutch
army horses. The disease started with purulent rhinitis, coughing, ctc. Only
part of the horses developed abscesses. Nevertheless, he considered this
clinical picture as a whole as strangles. "It is erroneous to speak of a
predisposition to adenitis equorum caused by the occurence of an acute
nasal catarrh at least during an epizootic of strangles." He did not succccd
in establishing a virus.

The reaction of S e e 1 c in a n (1941) (18) on the virus problem is as
follows: "The question whether Streptococcus equi or a virus is the cause of
strangles is still considered as unsolved. It is a fact, lhat in the majority of
cases a typical microorganism called in the literature Streptococcus equi
(Schütz) can be isolated in pure culture from the lymj)h glands of
horscs affected with strangles. A scries of experiments pleads for the
acceptance of this organism as the causativc agent and not as a secondary
invader in combination with an unknown virus."

The "experimental proof" of Manninger (12) consisted of an obser-
vation in a group of 8 mares that had been experimentally infected with

influenza virus previously. Three weeks afterwards one mare developed
spontanieous coughing from "known infectious origin" that spread among
the other horses. In four of the horses, this disease was complicated by
purulent rhinitis and typical strangles abcesses developed two, four, and
six days respectively after the onset of the coughing. The commentary of
M a n n i n g e r on this observation was:

"Doubtless the infectious coughing, that is, a virus disease, has predisposed
the susceptibility of the animals to Sir. equi. This observation is especially
valuable because it not only gives proof that infectious coughing really
predisposes to strangles infection but also indicates that the virus of horse
influenza is not the jirimary cause. The horses contracting the disease being
actively immune to influenza." He concluded: "From the reported experi-
ment and the examination of the cited references, it can be concluded
that, in certain cases, strangles may be a complication of infectious coughing.
With the same certainty it can be stated that strangles not only starts on
this base, but also can develop independently."

In this connection, he mentioned the possibility of the development of
sporadic cases of strangles without epizoodc characteristics after fairs,
transports, etc.

The experiments reported below are part of investigations performed in
1936-38 sponsored hv the Dutch Ministry of War and imder the supeivision
of Prof. L. d e B 1 i c c k 1).

From unruptured strangles abscesses only Streptococcus equi was isolated,
whereas from purulent matter from the nose and from ruptured abscesses
Str. equi and Str. zooepidemicus were cultured. The latter organism was
isolated in pure culture from some cases of rhinitis not associated with
strangles.

The colts used for the experiments were purchased at an age of 1 to 4
months dircctly from breeders. Prior to the beginning of the experiments,
they were i.solatcd for at least 14 days. Dining that time, they were under
clinical observation and tem]jeralurcs were recorded twice daily.
For cxpciimcntal infections the intrana.sal route was chosen as used success-
fully by Zlatogoroff et al. (1930) (20). As the source of infecUous
material, purulent discharges of sixintancous cases, filtrates of the same
material, and cultures of streptococci were used respectively. This was
rubbed into the mucosa of the nasal septum with the aid of a tooth brush.

a. Infection with puridenl matter. Typical strangles with abscesses of
retro])hai\'yngcal lymph glands was produces three times. Fever was first
established after 4 days, .\') days, and 5 days res]j.

\') A detailed description was published in 1939 (4) and experiments were dicussed
by Jansen (1940) (10). Unfortunately, the headings in the Vet. Bulletin were
erroneously translated as „benign strangles". In Dutch .goedaardig" = benign,
but „goedaardige droes" "" strangles in contradiction with „kwade (malign)
droes" = glanders.

by filtration of thoroughly shaken suspension through a Bcrkefeld N candle.
Three animals were inoculated, all with negative results. The three samples
used, the same with which the three colts in a. were successfully infected
v/ere either mixtures of nasal exsudate of acute cases or purulent matter
from recently ruptured abscesses.

c. Injection with cultures of Streptococcus zooepidemicus. Six colls were
intranasally infected with Str. zooepidemicus isolated from cases of strangles.
Except for a slight transient mucous nasal discharge in two cases, no
symptoms developed.

d. Infection with mixtures of cultures of Str. equi and Str. zooepidemicus.
In 5 of the 6 infected colts typical strangles developed. The sixth colt
proved to be immune after reinfection with purulent matter. In the positive
cases, fever started after 2 days, 2 days, 2 days, ,3 days, and 3 days respec-
tively.

In all cases, abscesses were formed in the retropharyngeal lymph glands,
4 times also in the submaxillary lymph glands, and once in the subparotideal
and cervical lymph glands. In the mesenteriimi of one colt an abscess
developed containing 18 liters of pus. From the above lesions only Strepto-
coccus equi was isolated whereas Str. zooepidemicus was isolated from the
lungs, heart, and pleural cavity of two colls that developed pneumonia as
secondary complication.

Prior to this ex[)erinicut, the two colls A and B were kept in the same
isolation unit for 1 month. During this contact, before the artificial in-
fection, no fever or other clinical symptoms were recorded. After that,
colt A was transferred to another stable in which no strangles experiments
had been performed previously and which had been thoroughly disinfected
and had only been used for pigs during the last 2 years. In this stable,
intranasal infection with Streptococcus equi was performed. The strains
used were isolated at least 6 months beforeliand and were subcultured
four times during that period. This infection residtecl in fever after 3 days.
On the 5th day the temperature e)f colt A was 106°F., anorexia had
developed and the retro])haryngeal and submaxillaiy lyrnphglands were
noticeably swollen (Fig. 1). At that time the animal was retiuncd to the
original stable and fastened next to colt B. It may be cniijhasi/.ed that in
this way in the stable of colt B there had been no possibility of direct
contamination with cultures. The colts were fed from the same manger
and watered from the same bucket. Eleven days after the beginning of the
contact (and 2 days after the rupture of the submaxillary ab.sccss of colt A
from which Str. equi was i.solated) colt B developed fever (103°F.),
followed by abscesses of the retrophaiyngeal lymph glands that ruptured
after 7 days and of the submaxillary lymph glands (Fig. II) that were
incised after 13 days. From the nasal discharge and from the ])uncturcd
abscess of colt B Str. equi was cultured.

The fact that the divergent opinion of M a n n i n g c r denying the primary
aetiological role of Str. equi was inserted in the well-known Manual of
H u t y r a and M a r e k thereby becoming „examination stuff" made it
necessary to write this critical paper on the subject.

This theorem, that the real cause of strangles was supposed to be a virus,
originates from Richtcrs (1935) (16) who made a preliminary sug-
gestion, but never redeemed his pledge, to report on this subject in detail.
From a critical examination of literature it is obvious that the authors
put forward by M a n n i n g e r and Mocsy as supporters of this stand-
point have only cited R i c li t c r s directly or indirectly, sometimes without
expressing a personal opinion, and on no account have given further
evidence themselves. According to Manninger and M o c s y however,
M a n n i n g c r himself had given experimental proof. It may be regretted
that this investigation is in the first place a clinical report as has been
pointed out above. Although Manninger stated that the siwntaneous
coughing in his mares that was followed by strangles-abscesses was "of
known origin", a virus was not isolated by him. In connection with
observations of other authors under similar circumstances (vide V e r 1 i n-
d e) it may e\\en be doubted whether the cause of this coughing was in
reality not the introduction of Strept. equi itself. It may be emphasized
therefore that the adjoining conclusions on the different behavior of in-
fluenza virus and coughing-virus in this respect may be callcd at least
premature.

As a general conclusion from literature it can be taken for granted that
leaving the jniblication of W a x b c r g out of consideration, at least since
1924 there are no descriptions of the successful establishment of a virus in
cases of strangles.

Of course it may be emphasized diat filtration experiments with negative
results (Zlatogotoff ct al., V e r 1 i n d e. Van D o r s s e n) never
gave any certainty about the absence of a virus as it is very difficult to
filter the jjurulent material and Zlatogoroff et al. did not even
succeed in producing strangles with virulent purulent matter filtered only
through filterpaper.

Another way to approach the problem was the experimental production of
contagious strangles with a culture. Infection by mechanical irritation of
the nose resulted regularly in a typical clinical picturc of sometimes even
generalized adenitis but these artificial infections in which the barrier of
the mucosa was forcibly broken by irritation do not provide information
about the contagious character of the jjroduced symptoms. To obtain
evidence with regard to this circumstance a contact infection was provoked
bringing a normal colt in contact with an animal in which clinical
symptoms had developed as a result of the intranasal installation of Sir.
equi. For this experiment spccial precautions to avoid spontaneous intro-
duction of a virus had to be taken. Therefore prior to the infection the
colts were brought together in close contact in an i.solation imit for one
month. By clinical observation and temperature recording duiing this
period the exchange of a po.ssible latent virus infection was excluded.
The infection with culture took place in another stable to prevent the
soiling with culturc. Not before clinical symptoms had developed were the
animals brought in contact again. This contact resulted in typical strangles
with an incubation period of 11 days. This incubation time was longer than
in the infections performed by irritation of the nasal mucosa but in accord-
ance with the incubation periods registered by Richtcrs (15) after
infection of the drinking water with purulent matter (9—12 days).

With this experiment an undeniable proof is given of the aetiological role
of Streptococcus equi in contagious strangles. Although it is possible that
viruses in special cases may act as predisposing factors, it may he concluded
that Streptococcus equi is the primary causativc agent of the contagious
symptoms complex called strangles.

No evidence could be found in literature .supporting the opinion of Manninger
and Mócsy that the primary causc of infectious strangles should be a virus.
■As on the contrary, it proved to be experimentally po.ssible to cause contact infection
with a normal incubation period starting from a colt infccted only with a culture
of Streptococci, there seems no reason to abandon the classical standpoint that
Streptococcus equi is the real primary causc of strangles and not a secondary invader.

In de laatste druk van het bekende handboek van Ilutyra en Marek hebben
de bewerkers M a n n i n g e r en M ô s c y de theorie van Manninger opge-
nomen, volgens welke dc contagicuzc, goedaardige droes primair een virusziekte zou
zijn.

Andere auteurs, die door hen in verband hiermede worden geciteerd, blijken alle terug
tc grijpen op een voorlopige suggestie van Richters, waarvan deze auteur zelf het
beloofde bewijs schuldig is gebleven. Sommige schrijvers zijn zelfs niet verder gegaan
dan R i c h t e r s\'s uitspraak te citeren zonder hieraan cen eigen opinie te ver-
binden. Zij blijken geen van alle enig bewijs voor genoemde theorie tc hebben ge-
leverd. Dc publicatie van M a n n i n g e r zelf schiet ook hierin te kort; deze is alleen
cen klinische waarneming, waarbij ccn .spontaan hoesten „van bekende origine" werd
gevolgd door droesabscs.sen, maar geen virus geïsoleerd werd.

In verband met deze literatuurgegevens worden nogmaals dc eigen proeven over
goedaardige droes (4) besproken. Bij deze gelukte het om bij een gezond veulen
droes op tc wekken alleen door het in contact brengen met ccn veulen, dat door
infectie met strcptokokkcncultuur was besmet. Voor dc aanvang van dc infectieproef
waren de veulens gedurende een maand in onderling contact gebracht geweest waarbij
door observatie en tcmpcraturopname, de mogelijkheid tot uitwisselen van een latente
virusinfectie uitgesloten werd. Door het gelukken van deze contactinfectic werd m.i,
het experimentele bewijs .geleverd, dat gocdaardi.gc droes, die met cultuur is op.ge-
wckt, werkelijk contagieus is.

Er is daarom geen aanleiding liet klassieke standpunt te verlaten, dat Str. equi dc
werkelijke primaire verwekker van de goedaardige droes is en dat dczc niet als een
secundaire infectie moet worden be.schouwd.

Dans la literature on ne trouve pas drs confirmations pour l\'opinion dc Mannin-
geret Môscy selon laquelle la causc primaire dc la gourme serait un virus.
Des expériences personnels il résultait la possibilité de provoquer une infection dc
contact avec une incubation normale, cn partant d\'un poulain, infecté seulement avec
une culture de streptococci.

Il n\'y a donc pas dc motif d\'abandonner le point dc vue classique, que Str. equi est
vraiment la cause primaire dc la gourme et pas une microbe d\'infection secondaire.

Ein kritisches Literaturstudiuni erbrachte kein Beweis für die Meinung von Man-
ninger und Môscy, wonach der Primärerreger der contagiösen Druse ein Virus
sein würde.

In eigenen Tierversuchen hat sich im Gegenteil herausgestellt, dasz es experimentell
möglich ist beim Fohlen eine Kontaktinfektion mit normaler Inkubationszeit zu er-
zeugen, wenn man ausgeht von einem Fohlen, dasz nur mit Streptokokkenkultur

infiziert ist. Deshalb gibt es keinen .Anlasz den klassischen Standpunkt zu verlassen,
dasz Streptococcus equi der vkiirklichc Primärerreger der Druse ist, und nicht eine
Sekundärinfektion.

1. BELLER, K.: Zu der Bemerkung von Prof. Dr. H. Seiter; Zl. Bakt. I Orig.
147, 33 (1941).

2. BELLER, K. and TR.AUB, E.: Stand und Aussichten der Erforschung des an-
steckenden Katarrhs, etc.; Zschr. Vet. k. 53, 88 (1941).

3. COHRS, P.; Die Druse des Pferdes im Lichte der neueren Forschung; Berl. u.
Münch. Tierärzd. Wschr. 1941, 49.

4. DORSSEN, C. A. VAN; Over de aeüologic van de goedaardige droes; Tijdschr.
V. Diergeneesk. 66, 716 (1939).

5. EBERBECK, E.; Zur Pathologie der seuchenhaften Krankheiten der Atmungs-
organe des Pferdese ,tc.; Zschr. Vet. k. 52,73 (1940).

6. GR.\'\\TZL, E. and TRAUB, E.; Haemolytische Streptokokken in katarralisch-
entzündlichen Erkrankun.gen etc.; Archiv Tierheilk. 77, 347 (1942).

7. HAGAN, W. A. and BRUNER, D. W.; The infectious diseases of domesdc
animals; 2d Ed. Ithaca 1951.

8. HANCKE; Ein Beitrag zum Druseproblem etc.; Dtsch. tierärztl. Wschr. 1936,
155.

9. HUTYRA, F. and MAREK, J.; Special Pathology and Therapeutics; 5th Engl.
Ed. edited by J. Russell Grey J. R. Möhler and E. Eichhorn, London 1946.

10. JANSEN, J.; Goedaardige droes, adenitis equoruni; Tijdschr. v. Diergeneesk.
67, 741 (1940).

11. KÖBE, K., in GILDEMEISTER, E., HAAGEN, E. and WALDMANN, O.;
Handbuch der Viruskrankheiten II, 741 (1939).

13. MANNINGER, R. and MÖCSY, J.; Spezielle Pathologie und Therapie der
Hausticrc begründet von Franz von Hutyra und Josef Marek; lOth Ed. Jena
1954.

15. RICH TERS, C. C.: Beiträge zur Erforschung und Bekämpfung der Druse der
Pferde; Zschr. f. Vet. k. 41, 137 (1929).

16. RICHTERS, C. C.; Das Vorkommen echter Diphtheriebacillen bei der Druse
der Pferde; Berl. derärztl. Wschr. 51, 401 (1935).

18. SEELEM.\\NN, M.; Untersuchungen von Pferde stanunenden Streptokokken;
Zschr. Vet. k. 53, 97 (1941).

19. VERLINDE, J. D.; .\'\\etiologische, epidemiologische en serologische onderzoe-
kingen over adenitis equorum; Tijdschr. v. Dier.geneesk. 67, 636 (1940).

20. WAXBERG, Tl.; Beitrag zur F\'rage über den Wert des Druscscrums; Svensk.
Vet. Tidskr. 29, ref: Ticrärztl. Rundschau, 1925, 181 ; Ellenber.ger Schütz. Jahres-
bericht Vet. Med. 44, 56 (1924).

21. ZL.ATOGOROFF, S., KANDYRA, L. und SADOWSKY, J.: Zur Aetiologie
der Druse; Zl. Bakt. Orig. 118, 346, 354 (1930).

I am very indebted to Dr. J. W i n s s e r, Albany N.Y. for the careful revision of
the manuscript.

Als een op- en neergaand getij golft het euvel van de spierbloedingen bij
\\arkens, na electrische bedwelming, door ons land.

Op het ogenblik, 24 mei 1958, is de vloed schijnbaar weer op haar hoogste
stand geweest en is iets aan het afnemen. Terwijl wij echter weten, dat
de maan verantwoordelijk is voor eb en vloed, is de oorzaak van het
wisselend voorkomen van veel en van minder spierbloedingen geheel on-
bekend.

Tal van Openbare Slachthuizen hebben zich conform de nieuwe electrische-
bedwehningsvoorschriften ingericht, transformatoren (die overigens nog
nieuw waren) moeten wegdoen, het amperage verlaagd van 600 tot
400 mA en ziet......, van heinde en ver kwamen er berichten over spier-
bloedingen.

Geen wonder, dat men dit in verband bracht met de nieuwe apparatuur
en toch is dit mijns inziens onjuist. Immers:

Ie mogen wij zonder twijfel aannemen, dat de voorschriften voor de
electrische bedwelming elcctrotechnisch zeer deskundig zijn samenge-
steld en dat de keuringsvoorschriften, hoe onbegrijpelijk ook voor ons,
geen ruimte laten voor enige foutieve schakelingen.
2e zijn er slachthuizen, o.a. Nijmegen, die na het ingcbruiknemen van de
nieuwe apparatuur geen of althans niet méér spierbloedingen hebben,
dan steeds het geval was.
We mogen dus als zeker aaimemen, dat de oorzaak niet schuilt in de
nieuwe apparatuur. En dan volgt natuurlijk direct de vraag, waar dan wel
de oorzaak van dit zich internationaal vertonende euvel ligt, of beter
gezegd misschien de combinatie van oorzaken.

Ook in Duitsland heeft men met spierbloedingen te kampen en ook daar
zoekt men naarstig, voorlopig zonder resultaat, naar de oorzaak. Hieronder
volgen enkele meningen en resultaten van genomen proeven, die in de
Duitse literatuur zijn vermeld. Ze geven ecn interessant beeld van dc
dwaaltuin, waaiin men ook daar ronddoolt en waar de ene waarnemer
tot precies de tegenovergest(4de conclusie komt dan de andere.
In „Deutsche Schlacht- und Viehofzeitung" Jahrg. 5,3 nr. 12 komt een
artikel voor van Dr. W. Peters uit Gütcrsloh, die, alvorens zijn eigen
visie op de vraag naar de oorzaken \\an spierbloedingen bij varkens te
geven, enkele korte referaten aanhaalt van Duitse onderzoekers.
Glatzcl („Der Lcbensmitteltierarzt", 4 Jhg. nr. 18, blz. 209) is van
mening, dat de constructie van de varkcnsval geen invloed heeft op de
spierbloedingen. Dc aard van de bedwelming speelt ook geen rol. Wel
heeft hij vastgesteld, dat spierbloedingen slechts optreden bij varkens, die
op de dag van aanvoer worden geslacht en niet bij varkens, die de vorige
dag zijn geleverd en dus uitgerust zijn. Hij meent, dat de oorzaak van
het optreden van spierbloedingen na bedwelming, hetzij electrisch, hetzij
door een schietmasker, te zoeken is in het stadium van opwinding en
verhitting waarin de dieren zich bevinden en dat de stijging van de bloed-
druk hierbij een rol speelt.

Wever („Der Lebensmitteltierarzt", 4 Jhg. nr. 18, blz. 208) verdedigt
de opvatting, dat, als het schietinasker zodanig wordt geplaatst dat dc
pen slechts de voorste punt van dc hersenen bereikt, geen spicrblocdingen
optreden, vooral niet, als spoedige verbloeding plaats vindt. Op dc vlees-
waren fabriek, waar hij toezicht heeft, is men van de electrische bedwelming
afgestapt.

E n gd ah 1 („Der Lebensmitteltierarzt" Jhg. 4, Nr. 20, blz. 240) gndooft,
dat in dc vele en verspreide ziekten als gevolg van verkeerde \\ocding bij
de varkens (Mangclkrankhciten), dc oorzaak ligt \\\'an de spicrblocdingen.
Hij meent, dat vermoeidheid niet alleen de oorzaak is ,omdat spicrblocdin-
gen ook voorkomen bij huisslachtingen die niet zijn vervoerd en niet verhit
zijn. Wel meent hij dat de soort van bedwelming cen rol speelt.
Hierna zegt Dr. P e t e r s, dat deze korte referaten enkele meningen weer-
geven uit dc huidige tijd (d.w.z. 1953) en dat hct eigenaardig is, dat over
cen kwestie die al in 1933 en vroeger uit\\ocrig is onderzocht cn in dc
vakpers besproken en die volgens veler mening is opgelost, thans weer
opnieuw meningsverschillen optreden. Vele schi ijvcrs, zoals H e i\' t h a,
H e r m a n n, H o c k, K ö h 1, M ü 1 1 e r e.a., hebben reeds voor dc tweede
wereldoorlog aangetoond, dat dc spicrblocdingen capillaire bloedingen zijn.
die ontstaan omdat in bepaalde gevallen dc bcdwclmingsa])])aratuur ccn
tc sterke prikkeling veroorzaakt van de krampcentra en dc centra van dc
hartswcrking.

In „Der Lebensmitteltierarzt" jhg. 4, Nr. 15 blz. 172 heeft S c h ö n b c i\' g
reeds naar deze publicaties verwezen.

Dr. P e t e r s begint met tc zeggen, dat bij varkens, s]Mci blocdingen, \\ ooral
in de musculatuur van dc achteihand, helemaal geen zeldzaam verschijnsel
is. Zijn mening is gebaseerd op onderzoekingen over ccn groot aantal
\\arkens.

De opmerking van Glatzel (zic boven) kan hij niet ond(TSchrij\\en,
want zow;cl. bij pas aangevoerde als bij uitgeruste, varkens zag hij dc blocT
dingen. Bij huisslachtingen heeft hij meermalen S(jicrhlocdingcn gezien.
W(4 is hij hct met Glatzel eens, dat als varkens bij ccn hoge buiten-
temperatuur over lange afstanden worden vcr\\ocrd, dc bloeddruk stijgt
en dat dan deze varkens meer voorbeschikt zijn voor dc bloedingen dan
uitgeruste varkens, doch slechts alleen dan. indien bij zulke varkens met
hogere bloeddruk tcgclijkci tijd ccn fout wordt gemaakt bij dc bedwelming
of bij hct verbloeden (zic verder).

Dc schrijver is hct met Wever (zic boven) eens. dat de aaicl \\an dc
bcdwelmin.g een rol speelt. Hct is van grote betekenis, hoe hct schict-
maskcr of hct pistool wordt .gcbriiikt. Dat cen vleeswarcnfabrick dc
electrische bcdwelmin.g niet mecr wil toepassen is uit de tijd cn niet vci\'-
antwoord, want dc voordelen zijn groot cn deze wijze van bedwelming is
niet meer in dc slachthuizen tc missen.

Dat volgens E n g d a h 1 (zic boven) de vocdin.gszickten hij dc \\arkens een
rol spelen is door dc schrijver niet geconstateerd. Hij vond spicrblocdingen
bij varkens in alle vocdingstocstanden, bij iedere leeftijd, bij bcdrijfs- cti
huisslachtingen en bij zieke cn gezonde varkens.

Zijn onderzoekingen laten er geen twijfel over bestaan, dat de oorzaken
\\an de spierbloedingen allereerst zitten in een verkeerde wijze van be-
dwelming en de daarmee gepaard gaande sterke prikkeling van de grote

hersenen, van het halsmerg en van de hartspier. Verder speelt het niet zo
spoedig mogelijk verbloeden een grote rol.

Hij bedwelmen met het pistool of hct schictmaskcr, moet hct apparaat zo-
danig op hct voorhoofd worden gezet, dat dc pen in dc grote hersenen
dringt en niet erlangs.

Hct plaatsen van hct pistool of hct schictmaskcr moet dus zorgvuldig
geschieden. Hieraan mankeert bij massaslachtingen vaak zeer veel.
Een zeker nadeel van hct bedwelmen met ccn pistool of schictmaskcr is,
dat meestal vclc varkens direct na elkaar worden bedwelmd, waardoor er
verschillende even blijven liggen, voordat zc gestoken worden en bij zulke
\\\'arkens komen vaak spicrblocdingen voor. Dc oorzaak hiervan is, dat
door het schot cen verlamming van de hartspier optreedt, die geleidelijk
sterker wordt. Daardoor ontstaat cen stuwing van hct bloed in de aderen;
de cellen, waarmee dc wanden van dc aderen zijn bekleed komen verder
van elkaar te liggen en door deze kleine openingen treedt bloed uit.
Daaruit volgt noodzakelijk, dat dc verbloeding moet plaats vinden, zolang
hct hart nog enigszins werkt, dus zo spoedig mogelijk.

I^it wordt niet door alle slagers toegepast, hetgeen mij herhaaldelijk
bleek, aldus dc schrijver. En in dat geval moet men zich niet verwonderen,
dat spierbloedingen ontstaan. Hct beste is dus, dat écn persoon belast is
met de varkens in de val tc brengen ter bedwelming en dat cen tweede
slachter zo spoedig mogelijk dc varkens steekt.

Ontstaan cr na electrische bedwelming bloedingen, dan ligt dat volgens
de schrijver en volgens vele anderen aan dc verkeerde toepassing van de
clcctrischc stroom of aan fouten in de isolatie.

Hct is b.v. mogelijk om spicrblocdingen kunstmatig tc veroorzaken, n.1.
door dc stroom tc lang te laten inwerken, in welk geval dc door de
stroom veroorzaakte kramp niet sleehts bewusteloosheid veroorzaakt, maar
ook dc hartswcrking sterk beïnvloedt. Hoe langer men de stroom inscha-
kelt, hoe sterker wordt dc hartswcrking gestoord, waardoor weer cen
stuwing van bloed in dc aderen wordt veroorzaakt, met als gevolg openin-
gen tussen dc vaatwandccllen inct als gevolg bloedingen.
Althans dit kan gebeuren, maar hct behoeft niet tc gebeuren; als men dc
stroom ongeveer 1.5 seconden inschakelt, dan kan men volgens de schrij-
ver spicrblocdingen voorkomen.

.M eerder is gcschrcvcn, dat hct hct beste is, om één clcctrodc aan dc kop
cn de andere op dc nek tc zetten (als men staven gebruikt). Vaak wordt
de bcdwelniingstang aan heide zijden van dc wangen gezet, omdat op
die wijze het varken hct beste is tc grijpen en vast te houden, als cr geen
val is.

Volgens dc schrijver verdient hct aanbeveling, om één clcctrodc op de
wang tc plaatsen en dc andere in dc nckgrocvc aan de andere kant van
dc kop. Dc stroom doorloopt zodoende slechts dc hersenen in de kortste
tijd en veroorzaakt snel bewusteloosheid. In 1.5 seconden wordt de hart-
spier practisch niet beschadigd cn ontstaan geen stuwingen in de aderen
en geen bloedingen. Dus niet te lang bedwelmen.

Er komen echter bloedingen voor, die niet aan de bedwelming zijn toe
te schrijven, maar aan een mechanische oorzaak.

Men ziet ze bij varkens, die onrustig zijn door een lang transport in kleine
ruimten of door onoordeelkundig drijven, maar ook als er vallen worden
gebruikt, die verkeerd zijn gebouwd. De dieren maken dan de heftigste

beweging met de achterpoten en met de hals- en rugspicren om zich te
bevrijden, waarbij het gauw komt tot verscheuring van de wand \\ an kleine
bloedvaten.

Bij electrisch bedwelmen kan het gebeuren, dat door fouten in de isolatie
de val geheel of gedeeltelijk onder stroom staat. Hierop reageert het
varken door krampachtige spicrsamentrckkingcn, vooral van de achter-
benen, waardoor eveneens de z.g. „rhcxisblocdingen" ontstaan. Bij het
constateren van spierblocdingen na electrische bedwelming, moet men dus
nagaan of de clcctrodcn op de juiste plaats zijn gezet, of de stroom niet te
lang wordt ingeschakeld, of dc verbloeding zo spoedig mogelijk plaats
vindt en of dc isolatie van dc val in orde is. Meestal is ccn dcr hier ge-
noemde fouten aanwezig als cr spierblocdingen optreden. Tot zover Dr.
Peters.

Uit statistieken bleek mij dat op het slachthuis in Düsseldorf onderzoe-
kingen werden gedaan over ongeveer 10.000 varkens, waarvan een dcel
electrisch werd bedwelmd en ccn dcel met het pistool of schictrnasker.
4667 varkens werden zonder val bedwelmd met het pistool.
Hiervan waren cr 3434 uitgerust gedurende 18 tot 42 uur.
Van deze 3444 varkens hadden er 174, of wcl 5.06 %, spierblocdingen.
1223 varkens werden geslacht, nadat zc 42 tot 60 uur hadden gerust cn
hiervan hadden er alweer zonder val en met het pistool, 68 stuks, ofwel
5,5 %, spierblocdingen.

5661 vaikens werden electrisch bedwelmd met 70 Volt wisselstroom, n.1.
met dc tang.

3613 varkens werden geslacht na cen rusttijd van 18 tot 42 uur. Hiervan
hadden cr 23, ofwel 0.63 % spierblocdingen.

2048 varkens werden geslacht na cen rusttijd van 42 tot 60 uur cn hiervan
hadden er 7 stuks, ofwel 0.34 %, spicrblocdingen.

Men meent, dat op warme dagen er meer bloedingen optreden. Het uit-
rusten is dus van weinig betekenis, doch met het pistool ontstaan cr veel

Tot zo ver enkele Duitse opvattingen. Zoals U ziet is cr zcer weinig
ccnstcnirnigbeid.

Op het Openbaar Slachthuis in Nijmegen zijn twee slachthallcn \\ooi
varkens, n.1. ccn aparte slachthal voor dc Nijmeegse Baconfahi iek, alwaai
jaarlijks ongeveer 55.000 varkens woidcn geslacht voor cx|)ort cn de vlccs-
warenfabrick en écn stadsslachthal, alwaar jaarlijks ongeveer 30.000 var-
kens worden geslacht.

Dc stadsslachthal is nu modern ingericht met Jacobsladder, hangend ver-
bloeden, enz., maar tot voor enkele maanden werden dc varkens voor de
stad nog geslacht op ccn verhoogde steekruirntc rnet twee varkcnsvallen,
terwijl dc varkens in de exportslachthal al jaren lang werden geslacht
met Jacobsladder, hangend verbloeden, enz.

Dc bedwelming van dc stadsvarkens geschiedde tot voor eingc maanden
electrisch met dc „driepoot" op de kop en in dc varkcnsval, dus zonder
het verpakken, zodat dc driepoot op dc kop bleef.

In deze stadshal hadden wc zo nu en dan spierblocdingen. In de export-
slachthal werden de varkens electrisch bedwelmd met twee bcdwelmings-
staven, waarvan er één werd verplaatst, nadat het varken, dat zonder val
vrij in een steekhok rondliep, omviel als het met de twee staven aan de
kop werd gegrepen. Hierbij werd dus één electrode verpakt.

Stadshal: driepoot-val-niet verpakken van de electrode.
Exporthal: staven-geen val-wel verpakken.

Toen mij het bericht bereikte van een directeur van een Openbaar
Slachthuis, die steeds veel spierbloedingen bij de varkens constateerde en
een val gebruikte, dat hij direct veel minder spierbloedingen had, toen hij
zonder val bedwelmde, meende ik cen oplossing te zien.
In de stadshal werd \\an ccn val dc bodem vastgezet, zodat het varken
\\ rij bleef, zonder dat de vóór en achterbenen wegvielen. Verder liet ik
alles, dus driepoot en niet verpakken, bij het oude.

De varkens, die door deze val liepen werden aan ccn aparte baan ge-
slacht. Dit hield ik één weck vol en het bleek, dat bij de varkens, die in
cle vastgezette val (dus eigenlijk zonder val) waren bedwelmd, het aantal
spierbloedingen niet minder was.

Daarna heb ik één val geheel verwijderd en de varkens met de bedwel-
ming.sstaven bedwelmd en dus de electroden verpakt.

Dit heb ik ook één week volgehouden. Er was geen vermindering van
spierbloedingen.

Nagegaan over een groot aantal varkens, bleek dus, dat verwijderen van
de val, bedwelming met staven of met de driepoot, wel dan niet ver-
plaatsen van dc electroden, geen enkele invloed had.

In dc stadshal kwamen nu en dan spieibloedingcn voor en in de cxporthal
niet. Het enige verschil was nog het hangend verbloeden en de lichtere
\\-arkeus in de exjioi thal t.o.v. de stadshal.
Heeft dit invloed?

Sinds enkele maanden worden in dc stadshal dc varkens ook hangend ver-
bloed en met staven en verplaatsing der electroden bedwelmd.
In beide hallen wordt dc nieuwe goedgekeurde apparatuur gebruikt en
inderdaad komen thans spierbloedingen in de stadshal zeer sporadisch
voor.

Wel zijn wij in de stadshal van de regen in de drup gekomen, of eigenlijk
van de drup in de regen. Want inplaats van spierbloedingen zien wij
thans, meer dan vroeger, fracturen van de rugwervels optreden en bloe-
dingen in het bekken, hetgeen wij ook wel zien in de exportslachthal.
Deze fracturen en bloedingen worden dus kennelijk veroorzaakt door de
Jacobsladder, waardoor een varken soms een benedenwaartse ruk krijgt
door het overglijden van een schakel van de ketting, die om het sprong-
gewricht wordt gelegd. Het varken is dan nog niet gestoken, zodat een
fractuur, een exai ticulatio of een spierscheuring ecn bloeding veroorzaakt.
Ik heb van een grossier dc verzuchting al gehoord: „Geef mij maar liever
dc spierbloedingen".

Aan dit punt ware du^, teneinde onnodige schade tc voorkomen, de nodige
aandacht te schenken.

Uit gesprekken met collegae en uiteenzettingen op vergaderingen bleek
mij, dat dc tanden van de electrode altijd scherp moeten worden gehouden
en ook schoon, want huidsmeer werkt isolerend. Verder is het vcxir dc
doorstroming beter om de electroden nat te houden, waarbij pekel beter
is dan water, hetgeen is toegestaan bij een toestel voor varkens, waarmede
gedurende 15 seconden een wisselstroom van 50 hertz en minstens 400 mA
door de hersenen wordt geleid. Ook wordt een tang c.q. staven beter

geacht dan cen drievoet, hetgeen onderstaand staatje, naar ik meen af-
komstig van collega S n c 1 t i n g uit Eindhoven, wel bewijst.

Stroomsterkte Stroomsterktc
Electroden nat met water 150 — 350 m.A. 500 — 600 m.A.

Electroden nat met sterke pekel (zout) 300 — 600 m.A. 960 m.A.
Electroden geheel droog 100--300 m.A. 400 -600 m.A.

De weerstand in de kop wordt kleiner, als de tang met één clectrode op
het oog wordt geplaatst omdat de stroom dan langs de oogzenuw gaat.
We hebben spicrblocdingen zien optreden bij ieder amperage en bij iedcic
bedwelmingstijd, zodat er gt en verband bestaat tussen deze elementen.
■Spierbloedingen is mecr een kwestie van consistutie, misschien van voe-
ding met moderne rantsoenen met als gevolg mindere weerstand van dc
wanden der capillairen. Soms treft men n.l. een aantal varkens aan uit
één koppel die spierbloedingen hebben, maar dan zitten er toch enkele
tussen die ze niet hebben. In Amsterdam traden plotseling bij vee! varkens
spierbloedingen op. Het bleek, dat het Voltage van de nieuwe electrische
centrale door overbelasting was gedaald van 220 tot 205 Volt. Aldaar
worden steeds enkele tangen in voorraad gehouden en als dooi- een vol-
komen onbekende oorzaak spierbloedingen optreden, verwisselt men de
tang en dat heeft soms succes. Een enkele loszittende draad kan het euvel
veroorzaken. De stroom gaat niet geheel door de kop, maar gedeeltelijk
langs de huid en die stroom wordt toch door de Ampèremeter aangegeven.
Als dus de thans voorgeschreven 400 m.A. op de meter worden afgelezen,
gaat er geen 400 m.A. door de hersenen. Rij een verbloed varken werden
door collega S n e 1 t i n g twee stukken huid verwijderd en daarop dc
electroden gezet. Het amperage was toen wel 60 % hoger, hetgeen bewijst
dat de huid de stroom slecht doorlaat,

In. een. e.xportbcdrijf bleek, de oorzaak van dc sjjierbkiedingen te liggen
aan het le kort bedwelmen. Toen hierop toezicht werd uitgeoefend ver-
dwenen de spierbloedingen.

Uit dc Duitse mening, eigen onderzoekingen en ervaringen en uitwisseling
van gedachten met collegae, zijn, zonder de juiste oorzaak van de s])ier-
bloedingen te kennen, toch wel enkele richtlijnen aan te geven die .spicr-
blocdingen, c.q. fracturen grotendeels kunnen \\oorkomen of het aantal
verminderen.

1. Voltage controleren. Sommige onderzoekers beweren, dat zij nooit
spierbloedingen zien als het Voltage niet beneden 70 komt, doch
beneden 70 Volt zien zij wel bloedingen.

2. Apparatuur controleren. Punten van de electroden scherp houden en
schoon. Nu en dan de spanning lussen de electroden controleren.

5. Steeds reserve-staven of een reserve-drievoet in voorraad hebben om
direct te kunnen verwisselen als er iels mis gaat. Is de oorzaak van
abnormaal veel spierbloedingen niet op te sporen, dan de transfor-
mator laten nazien.

7. Niet te groot steekliok, zodat er niet tc veel achter de varkens moet
worden gejaagd.

8. Staven m.i. beter dan drievoet. Bij gebruik van cen val is echter dc
drievoet gemakkelijker.

9. Verplaatsing van cen clcctrodc veroorzaakt geen spicrblocdingen.
Sommigen zeggen dat juist hct niet verplaatsen spicrblocdingen vcr-
ooizaakt, tci vvijl anderen wi\'cr hct tegenovergestelde beweren. Bij het
bedwelmen van exportvarkens in Nijmegen, waarbij, nadat het varken
bij de eerste greep met dc bcdwelmingsstaven is omgevallen één elec-
trode woidt verplaatst naar dc omgeving van de staart, hebben wij
nooit spicrblocdingen geconstateerd.

10. Dc ketting moet vast om hct spronggewricht worden aangelegd om
schokken en daardoor fracturen te voorkomen.

11. Het is hoogst twijfelachtig dat bij uitgeruste varkens geen en bij ver-
moeide varkens wel spicrblocdingen optreden (Glatzel). In Nij-
megen worden steeds dc varkens die voor export zijn bestemd, ge-
slacht op dc dag van aain ocr en spicrbloidingen zijn hoogst zeldzaam.

Zoals U uit al het bovenstaande zal blijken, geeft ook dit artikel geen
oplossing voor dc opheffing van hct euvel der spicrblocdingen. Wel blijkt
eruit, dat in elk geval cr bepaalde oorzaken in hct spel zijn, waardoor bij
sommige varkens dc wanden van de capillairen gaan scheuren, vermoede-
lijk als gevolg van cen ])lotscling optredende abnormaal hoge bloeddruk.
Aangezien met dezelfde a])paratuur en onder dezelfde bedwclmingsom-
standighcdcn, zoals vcnnocidhcid, duur van de bedwelming, hetzelfde
stcckhok enz., cen zeer klein percentage van dc varkens spicrblocdingen
vertonen en liet allcrgiootstc ]x-rcentagc niet, mogen we gerust conclu-
deren, dat dc individuele gevoeligheid dc grootste rol speelt. Bij fouten
in dc apparatuur en zondigen tegen dc bcdwclniingsvoorschriften stijgt
hct ])ercentage van dc varkens die individueel gevoelig zijn voor dc elec-
trische bedwelming of voor dc hcdwclining met hct pen]jislool. Omtrent
dc oorzaken van die individuele gc\\\'oclighcid zullen wc voorlopig wel in
hct duister blijven tasten. Is ook hier misschien sprake van cen acute
psychosoniatischc dccoinpositic in dc geest \\an hct artikel van collega Dr.
\'V a c k c n in ons \'rijd.schrift van lO.\'")^ i)lz. 487???

Wel kunnen wc crviKir zorgen, dat door cen goede apparatuur en cen
goede wijze van bcdwclnicn, deze indi\\duclc gevoeligheid, die zich mani-
festeert in spicrblocdingen. zo weinig mogelijk kans krijgt zich tc vertonen.
Bij bedwelmen met hct ])en])istool nioct hct jjistool op dc goede plaats cn
loodrecht op hct vlak van dc schcdcl worden gericht, zodat een tangentiale
gang van dc pen is uitgesloten.

Schrijver heeft op sommige openlxire slachthuizen en particuliere grootslachterijen
een toename geconstateerd van hct voorkomen van spierbloedin.gen bij varkens na
electrische bedviielming. De gedachte dat dit zou zijn toe te schrijven ana de nieuwe
voorschriften voor de cleetrisehe bedwelming, wordt door hem verworpen, en wel
op grond van eigen ervaringen.

Na cen overzicht van verschillende Duitse opvattingen omtrent dc oorzaak van deze
.spicrblocdingen, eigen waarnemingen, en ervaringen met gedachtenwisselingen op
vergaderin.gen en in gesprekken, komt ook de schriiver niet tot het aangeven van
een oorzaak van dit verschijn.sel.

Constitutie, voeding en andere factoren spelen cen rol, maar ook de bedwelming zelf.

Aan het slot somt de schrijver een aantal punten op, waar aandacht aan moet worden

The writer says that he has noted in a number of municipal and private whole-sale
abattoirs an increase in the incidence of muscular haemorrhage among pigs stunned
by electricity. Basing his judgement on first-hand experience, hc rejects the con-
tention that this increased incidence is due to the new rules and regulations governing
the use of the electric stunner. Following a survey he gives of a number of German
opinions on the issue, the writer says that in spite of first-hand information and
experience and all the exchange of views he has had he has not been able to discover
the cause of this increased incidence. He notes that not only the pig\'s constitution,
diet and a number of other factors play their part, but that the stunning itself, oo,
is of influence. The writer concludcs his article with a recapitulation of a number of
points to which attention should be paid in the efforts made to eliminate avoidable
damage and inconvenience.
Résumé:

L\'auteur a constate dans certains abattoirs ct grandes boucheries particulières une
augmentation des cas d\'hcmorrahagic musculaires chez des cochons, après la stupé-
faction électrique.

L\'idée qu\'il faudrait attribuer cela aux nouvelles prescriptions pour la stupéfaction,
est rcjctée par l\'auteur, et cela à causc de ses propres expériences.

Après avoir donné un aperçu dc différentes conceptions allemandes concernant la
causc de l\'hcmorrhagie musculaire, de ses propres constatations ct expériences avec
des échanges dc vue dans des assemblées ct pendant des pourparlers, l\'auteur n\'arrive
pas à indiquer une cause dc ce phénomène.

La constitution, la nourriture ct d\'autres facteurs jouent un certain rôle, mais la
stupéfaction elle-même aussi.

En terminant l\'auteur donne une cnumération d\'un certain nombre de points aux-
quels il faut prêter attenion, afin d\'essayer d\'éviter des pertes ct des embarras suprflus.

Schreiber stellte in verschiedenen Schlachthiiuscrn und privaten Grossschlächtercien
nach Anwendung der elektrischen Betäubung bei Schwcinen eine Zunahme der
Muskelblutungen fest.

Der Gedanke, dass dies eine Folge der neuen Vorschriften bczgl. der elektrischen
Betäubung sei, wird durch Schrcibcr verworfen und zwar auf Grund eigener Er-
fahrungen.

Nach einer Übersicht von einigen deutschen Auffassungen über die Ursache von
Muskclblutungen, ist es auch dem Schrcibcr, trotz eigener Wahrncmungcn und Er-
fahrungen, sowie eines Gedankenaustausches hierüber auf Versammlungen und in
Fachgesprächen, nicht möglich eine Erklärung für diese Erscheinung anzugeben.
Nicht nur Konstitution, Ernährung und andere Faktoren scheinen hierbei eine Rolle
zu spielen, sondern auch die Betäubung selbst.

Zum Schluss zählt der Schrcibcr eine Anzahl Punkte auf, worauf die Aufmerk-
samkeit, bei dem Versuch unnötigen Schaden und Ärger vorzugeben, gerichtet werden
muss.

I5ij het tcr perse gaan van dit artikel, vertelde mij een bedvvelmer op een
grote particuliere slachterij, dat hij in dc oorlog.sjarcn ervoor zorgde,
iedere week een paar varkens voor dc vrijbank tc hebben.
Hij deed dit, door dc bcdwelmingsstaven een keer of zes los tc laten en
direct weer aan tc zetten. Op deze wijze veroorzaakte hij spicrblocdingen
tot cen zodanig aantal, dat het varken op dc vrijbank moest worden ver-
kocht.

Al veroorzaakt dus het éénmaal verpakken van dc bcdwelmingsstaven geen
spierblocdingen, het meermalen verpakken doet dit blijkbaar wcl. v. S.

Uit de Stichting Koninkhjke Rotterdamse Diergaarde.
OVERZICHT VAN DE GEBOORTEN EN STERFGEVALLEN
ONDER DE LEVENDE HAVE VAN DE KONINKLIJKE
ROTTERDAMSE DIERGAARDE IN HET JAAR 1957

Bij de wonderhjke verzameling aberrante diersoorten, rnet cen vaak nauwe-
lijks bekende leefwijze, welke men in diergaarden pleegt aan tc treffen,
stuit de dierenarts bij de therapie van individuele ziektegevallen vaak op
ongedachte moeilijkheden. De voornaamste opgave van een dierenarts,
die aan een diergaarde verbonden is, zal naar onze mening dan ook vooral
het nernen van prophylactischc maatregelen zijn. Hiertoe is echter een
nauwkeurig inzicht in de meest voorkomende ziekten en doodsoorzaken
een onontbeerlijke basis. Vandaar dat het ons gewenst voorkomt dit over-
zicht samen tc stellen.

In het verslagjaar werd het post-mortem onderzock ten dele eigenhandig
verricht, ten dele geschiedde dit op de Rijksseruminrichting te Rotterdam
en op het Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten van de Faculteit
voor Diergeneeskunde te Utrecht.

Nu door toedoen van wijlen Prof. Dr. F. Kraneveld aan het laatst ge-
noemde instituut een wetenschappelijk ambtenaar verbonden kon worden,
welke zich speciaal op het onderzoek \\\'an dierentuinmatcriaal zal toeleggen,
kon een regeling worden getroffen waarbij met ingang van november 1957
alle daarvoor in aanmerking komend materiaal uit onze diergaarde af-
komstig, door dit instituut en enkele andere afdelingen van de Faculteit
voor Diergeneeskunde wetenschappelijk zal worden onderzocht. Het valt
daaiom te verwachten dat in de toekomst cen veel vollediger onderzoek
dan tot voor kort het geval was zal kunnen plaats vinden. Het is ons ecn
behoefte aan de directeuren en de staf van de genoemde instellingen
onze erkentelijkheid uit te spreken voor dc vele moeite die zij zich hebben
getroost cn nog bereid zijn zich te geven.

Enige toelichting op de bijgaande tabellarische overzichten lijkt ons nood-
zakelijk. Trauma is als doodsoorzaak in een diergaarde niet tc voorkomen.
Met name blijft het in een diergaarde als de onze, waar verschillende
diersoorten tesamen in hetzelfde verblijf werden gehouden, aan dc hoge
kant. Vooral bij Ungulaten en vogels treden soms vechtpartijen met
noodlottig gevolg ,geheel onverwacht op.

Dc gevallen van cachexie betreffen uitsluitend pa.s geïmporteerde dieren.
Vooral bij massa importen van kleinere vogelsoorten laat de conditie bij
aankomst soms veel te wensen over.

De sterfte bij de Primaten lijkt op het oog abnormaal hoog. Hierbij moet
men echter bedenken dat dc Diergaarde regelmatig aajjjcs, meestal lialf-
wassen Java-apen (Macaca irus) of Groene Meerkatten (Cercopithecus
aethiops), van particulieren ten geschenke ontvangt. De condiditie van
deze dieren laat meestal veel te wensen over, de dieren worden veelal pas
afgestaan wanneer ze of gevaarlijk voor hun omgeving zijn geworden, of
ziek zijn en de meeste sterfgevallen komen dan ook juist onder deze nieuw
ontvangen dieren voor,

Sterfgevallen tengevolge van Leucopenia zijn zeldzaam geworden. Alle
jonge Felidae worden sinds 1940 ingeënt, de aangekochte dieren direct
na aankomst, de dieren welke in de diergaarde worden geboren op een
leeftijd van 3, 4 cn 5 maanden. De beide sterfgevallen, welke in het
tabellarisch overzicht worden aangegeven, betreffen tijgers van 3 maanden
oud, welke door cen ongelukkige samenloop van omstandigheden nog niet
waren ingeënt. Alle andere jonge Katachtigen welke op dat ogenblik in
dc Diergaarde aanwezig waren, en die zonder uitzondering waren ingeënt,
bleven gezond en vertoonden geen enkel symptoom van de ziekte. Deze
dieren werden alle door hetzelfde personeel verzorgd, zodat de kans op
infectie door overdracht via de verzorger groot moet worden geacht. Op
dat ogenblik waren in onze diergaarde 2 leeuwinnen van ongeveer een
jaar oud, 2 zwarte panters van dezelfde leeftijd, 4 Bengaalse tijgers cn
3 Sumatraanse tijgers van 9 maanden oud en 2 Sumatraansc tijgers van
8 maanden aanwezig.

Het gebruikte vaccin was hct formolvaccin van dc Rijksseruminrichting.
De beste leeftijd voor inenting is niet bekend. Aan de hand van de opge-
dane ervaring en naar analogie van hetgeen bij huiskatten gebruikelijk is,
werd de thans gevolgde methode opgesteld, waarbij rekening gehouden
werd met het feit, dat de grote Katachtigen langer gezoogd worden en
later rijp zijn. De inendng wordt alleen ter meerdere zekerheid driemaal
gegeven, omdat te vroege inenting mogelijk een onvoldoende immuniteit of
een immuniteit van te korte duur zou kunnen opleveren, terwijl een tc
late inenting le groot risico voor het optreden van ziektegevallen mee-
brengt, zoals uil het genoemde geval blijkt. Hel optreden van de ziekte
bij tijgers van 3 maanden oud wijst er o.i. op dat het wenselijk zou zijn
hel tijdstip van eerste inenting te vervroegen.

Sterfgevallen ten gevolge van Tuberculosis komen tegenwoordig in onze
diergaarde slechts zelden voor. Jonge mensapen, cen diergroep die voor
deze ziekte uiterst gevoelig is, worden bij aankomst in quarantaine gesteld,
een Röntgenfoto van de longen wordt genomen en bovendien worden de
dieren in het bovcnooglid getuberculineerd. De gevallen onder dc Ungulata
betroffen runderen van hel Waloesi-type. De dieren vertoonden, met uil-
zondering van hel eerste geval, dat aanleiding werd tot hct uitvoeren van
tuberculinatie van dc gehele stal, geen ziekteverschijnselen. Dc vijf andere
dieren vertoonden een positieve reactie op de lubcrculinalie. Na slachting
bleken deze dieren bij sectie slechts betrekkelijk geringe veranderingen van
de lymphklieren le vertonen. Geen enkel geval vertoonde open T.b.c.
Dc prophylaxe 0)5 hct gebied van Helminthiasis heeft goede resultaten op-
geleverd. Onder de zoogdieren kwam geen enkel sterfgeval voor. Bij deze
diergroep wordt een regelmatig routine onderzoek verricht van de facces
op het voorkomen van wormeieren. Bij positieve bevinding wordt een
wormkuur gegeven. De resultaten zijn temeer bevredigend omdat de
liquidae en Ruminantia, zowel oude als jonge dieren, op grasweiden worden
gehouden. Z.ulks met uitzondering van dc Rendieren, de Manenschapen
(Arnrnotragus lervia) cn de Mouflons, de Okapi\'s en de Giraffen.
Naast de Strongylosis vormde bij liquidae vooral de Ascariasis een probleem.
Ingeven van geneesmiddelen is vrijwel niet mogelijk. Het eerste middel
waarmede goede resultaten bereikt werden, was een papaïnc-preparaat
(Vclardon — Organon). In dc faeces werd een groot aantal half verteerde

ascariden aangetroffen, flater werd niet succes jjipcrazinc-adipaat toegepast.
Beide werden door hct voer gemengd en goed opgenomen. Door van tijd
tot tijd een dosis phenothiazine te verstrekken, werd het aantal Strongylus-
eieren in de faeces wel beperkt, doch bij het faecesonderzoek werd steeds
een duidelijk positiexe bevinding verkregen. Na het permanent verstrekken
van een dagelijkse kleine dosis trad een geleidelijke daling van hct aantal
eieren in, tot tenslotte slechts sporadisch nog Slrongylus-cizrcn konden wor-
den aangetoond.

Ook bij de herkauwers werd met phcnothiazine-kuren geen vergaande
daling bereikt. Bij dc okapi\'s werden regelmatig citcllingcn verricht. Ook
hier werd cen matig succes bereikt met de phenothiazine-kurcn, met per-
manente kleine dosis waren de resultaten aanmerkelijk beter. Een opval-
lende daling trad in na een kuur met piperazine-adipaat.
Bij dc roofdieren werd met goed resultaat cen piperazinc-prcparaat ge-
bruikt. (Hetrazan-Lederle).

Bij de ijsberen bleek tot nu toe oleum chcnopodii oleum ricini het best
te bevallen. De dieren nemen het gemakkelijk in op een stuk brood.
I?ij de vogels deed zich een uitzonderlijk geval voor. Hier bleken enkele
Aalscholvers (Phalacrocorax carbo) gestikt te zijn doordat zich grote aan-
tallen bloedzuigers in de luchtwegen bevonden. Helaas kon de soort bloed-
zuiger niet worden vastgesteld, doch vermoedelijk betrof het hier Hemi-
clepis tesselata.

Een bijzonder verheugend resultaat werd bereikt op het gebied van de
bestrijding van Colibacillom. Hiervan deed zich nl. geen enkel geval \\oor.
Alle pa.sgeboren Ruminantia worden zo spoedig mogelijk ingeënt met coli-
serum van de Rijksseruminrichting. Deze methode wordt reeds vanaf 1940
gevolgd.

Het overzicht van dc doodsoorzaken is, zoals blijkt uit het vrij grote aantal
niet gcsececrdc dieren, niet compleet. Bij dc thans gevolgde regeling zal hct
mogelijk zijn in de toekomst een vrijwel volledig overzicht van deze materie
te verkrijgen.

Wat hct overzicht over de geboorten betreft, oppervlakkig gezien lijkt een
sterfte van .30 % van dc jong geboren dieren hoog. Hierbij zijn cchtcr
\\ijf Ruminantia, die, in hct kuddcverband waarin zij werden gehouden,
door oude mannelijke dieren of andersoortige weidegcnoten zijn gedood.
Verder betreft hct enkele grote Katachtigcn, waarbij van grote worpen
ccn achtcrblijvertje tc gronde is .gegaan cn een paar jonge Stekelvarkens,
die door het moederdier zijn op.gcgcten. Dc Hyenahonclen (Lycaon pictus)
behoorden tot cen worp van acht pups welke door de moeder niet werden
geaccepteerd en met behulp van zogende huishonden werden grootgebracht.
In dit licht komt ons een overlcvingspcrcentage van 75 % zeer gunstig voor.
Dc jonge Serval kwam op ccn leeftijd van 5 maanden door een ongeluk
om het leven, evenals de Ouistiti (Hapale jacclius).

Wat de broedresultaten bij vogels betreft, deze zijn kortweg teleurstellend.
Dc bevruchting liet, in hct zeer ongunstige seizoen 1957, veel te wensen
over. Ook het opfokken van kuikens ondervond een ongunstige invloed
van het slechte weer. Boxendien is cen diergaarde geen fokkerij van
siervogels en moet steeds gezocht worden naar een compromis tussen
publieke expositie en het verlangen kweckresultatcn te bereiken.
Vermeld dient tc worden het geval van de Hokko\'s. De beide eerste eieren

werden machinaal uitgebroed. De kuikens waren van goede kwaliteit doch
gingen ten gronde omdat wij er niet in slaagden dc diertjes te doen eten.
De beide volgende eieren werden door de oude vogels uitgebroed. Toen
bleek ons dat de kuikens door de ouden gevoerd %verden, hetgeen voor
hoendcrachtigen merkwaardig mag worden genoemd. Het is overigens ook
bekend van Pauwfazanten (Polyplectron spec.). Het opgroeien verliep toen
met volledig succes.

Wanneer men cie hier vermelde resultaten vergelijkt met dc tabellarische
overzichten welke over de periode 1940—1942 door G ij zen cn Peters
werden gepubliceerd (1), dan zou men hieruit kunnen afleiden dat vooral
op prophylactisch gebied positieve vooruitgang is verkregen.
Dat het sterftepercentage van in de diergaarde geboren dieren van 55 %
tot 30 % is teruggelopen is ongetwijfeld naast de verbeterde voedings-
methoden aan verbetering van de prophylactischc maatregelen te danken.

Een overzicht van de geboorten cn sterfgevallen in het jaar 1957 wordt gegeven.
Slechts cen gedeelte van dc gestorven dieren is gesccecrd, in de toekomst hopen
schrijvers uitvoeriger en vollediger onderzoek te kunnen publiceren.
Dc nadruk wordt gelegd op het nut van profylaxc, waarin naar hun mening het be-
langrijkste deel van de taak van de dierenarts in een diergaarde moet liggen. Profy-
lactisch wordt geënt tegen Leucopenia contagiosa bij katachtigen en Colibacillosis
bij herkauwers.

Helminthiasis wordt gecontroleerd door middel van routine-onderzoek van de faeccs
en bestreden met de gebruikelijke anthelminthica.

Bij mensapen wordt frequent gebruik gemaakt van Rönt.gcndiagnostiek intra-
palpcbralc tuberculinatie, teneinde tijdig tuberculose te kunnen onderkennen.

A review of births and deaths during the year 1957 is given. Post mortem examination
has been donc on part of the animals only. In the near future, a more complete
research will bc possible. The- principal task of the veterinary .surgeon, in a Zoo. is. a
prophylactic one. Inoculation against Leucopenia contagiosa in Cats and Colibacil-
losis in Ruminants is administered to every animal concerned.

A. routine control is carried on to prevent spreading of Helminthiasis and Anthel-
mintics are administered regularly. Röntgen diagnostic and intrapalpebral tubcrcu-
lination arc used to prevent T.b. in apes.

Une revue des naissances et des morts pendant l\'année 1957 est donnée. Les autopsies
des animaux morts ne sont pas complètes. Al la future, la recherche scientifique sera
plus complète. Le but principale du vétérinaire dans un jardin zoologiquc, est de
nature prophylactique. Inoculations pour prévenir Leucopenia contagiosa chez les
félidés ct Colibacillosis chcz les ruminants sont données à chaque animal concerné.
Une contrôle de routine doit prévenir la dispersion d\'Helminthiasis. Anthelmintica
sont administrés régulièrement. Pour les Pongidae, la diagnostique Röntgenologiquc
et la tuberculination intrapalpcbralc est usée pour constater les cas de tuberculose
à temps.

Eine Uebcrsicht von Geburt- und Todesfälle im Jahre 1957 wird gegeben. Nur ein
Tiel der gestorbenen Tiere wurde sexiert. In den Zukunft wird eine mehr vollständige
Uebcrsicht möglich sein.

Die Hauptaufgabe für Ticrärtzte im Zoo liegt in der Prophylaxis. Die Groszkatzen
werden geimpft gegen Leucopenia contagiosa, die Wiederkäuer gegen Colibacillosis.
Die Faeces-Kontrollc zur Bekämpfung von Helminthiasis wird regelmäszig ausgeübt,
die übliche Anthelmintica werden verwendet.

Menschenaffen werden öfters unter Verwendung von Röntgendiagnostik und intra-
palpebrale Tuberkulination untersucht, damit Tuberkulose zeitlich entdeckt werden
kann.

1. Dr. A. GIJZEN & JOH. G. PETERS: „Overzicht van geboorten, ziekten en sterf-
gevallen in Diergaarde Blijdorp van .Augustus 1940—Augustus 1952"; Tijdschr. v.
Diergeneeskunde 71, nr. 16, 1946, p. 655-663.

De stichting „Paard en Karos" hoopt omstreeks half mei het Nationaal Rijtuigmuseum
gevestigd op het landgoed Nienoord tc Leek open te stellen. Hoewel hier nog sprake
is van cen bescheiden begin is men toch reeds in het bezit gekomen van cen collectie
oude en zeer oude rijtuigen. Men is nog steeds op zoek naar oude voertuigen om dc
collectie uit tc breiden.

Bij een onderzoek in 1956 in Engeland bleek dat het al of niet toepassen van ont-
hoorning verband houdt met de vorm van huisvesting.

Zo waren slechts 28% van dc opgestaldc koeien onthoornd, tegen 77% van dc in
loopstallcn ondergebrachte.

James G. McCrea, Missouri van dc Amerikaanse Vereniging van Veterinaire
Vocdcrdcskundigen, beklemtoont de grote betekenis van dc voeding voor de gewone
diergeneeskundige praktijk.

Hij stelt, dat men goed prakticus kan zijn, indien men van „veevoeding" onvoldoende
weet.

1) Fris Uw kennis omtrent de veevoeding op door het van tijd tot tijd inzien
van handboeken.

6) Ken dc analyse cijfers van dc voedcrmiddcicn die het meest in Uw streek ge-
bruikt worden.

Tot. aanwezig op l-l-\'57 t 65 ! 2 ^ 26 167 ; 10 85 1005
Tot. aanwezig op l-l-\'58 , 68 ! 1 27 169 | 4 89 954

Leucopenia (niet geënt)
Aspergillosis
Salmonellosis
Lysteriosis
Paratuberculosis 1)
Tuberculosis 1)
Pscuclotubercul. roclcntiae
Sepsis

Trauma

Cachexie

Jicht

Tumoren

Ouderdom

1) Tussen ( ) aantallen van dieren welke wegens ongeneeslijke ziekten moesten
worden afgemaakt.

Dr. R. M. J O r d a n van dc Universiteit van Minnesota wil de fokooien selecteren op
vruchtrijkhcid, groeisnelheid der lammeren en vachtgewicht.
Hij stelt het volgende systeem voor:

2 lammeren geboren en 1 gespeend 5
2 lammeren geboren en 2 gespeend 10
levend gewicht van lam of lammeren op 120 dagen per „pound" 1

ï"asciola hepatica komt hij dc mens vrij zelden voor. Verschillende hand-
boeken \\crmclden weliswaar \\rij veel gevallen doch deze zijn veelal af-
komstig uit landen buiten Europa. Van Cuba worden de laatste tijd vrij
veel gevallen vermeld. Het eten van rauwe met Icvcrbotten besmette lever
kan bijv. dc oorzaak zijn van Icvcrbotten in dc slokdarm. In het algemeen
zal hct eten van met cysten besmette rauwe kost dc oorzaak zijn van in-
fectie.

In West-Europa geldt dan ook tot nu toe tot de weinig voorkomende men-
selijke parasieten. In Nederland zijn zelfs tot nu toe dc laatste jaren nog
geen botten in dc levers van mensen gevonden. Bij dc honderden secties
per jaar in cen der grootste ziekenhuizen, waarbij uiteraard dc levers wor-
den nagekeken, heeft men nog nooit één Icvcrbot gevonden. Het is in dit
tijdschrift onnodig er op te wijzen, dat onze veestapel zwaar met lever-
botten is besmet. Wij zijn dan ook omgeven door besmette dieren, die de
eieren bij honderden, met dc mest op dc weiden brengen. Dc ingewikkelde
levenscyclus van dc Icvcrbot maakt cchtcr dat deze ons niet deren, aan-
gezien dc leverbotslakjcs als tussen gastheren nodig zijn om infectie met dc
cysten mogcli jk tc maken.

Hct is geruststellend dat een strenge keuring in het abattoir voorkomt dat
ook halfrauw gegeten lever ccn infcctic met nog levensvatbare botjes
plaats vindt. En dc toenemende rauwkostctcrij heeft blijkbaar onder de be-
volking ten opzichte van dc distomatose nog geen schadelijke gevolgen ge-
had!

Geheel anders is dit in Frankrijk. In 19.58 ijublicccrdc Robert D e s-
c h i c n s een samen\\ atting van dc gevallen \\ an distomatose bij de mens,
waargenomen van 1942 --1957 in Frankrijk. Hij voegde daarbij een over-
zichtelijk kaartje dat als figuur 1 is overgenomen. Men ziet daaruit dat
dc parasiet bij dc mens in Frankrijk verre van zeldzaam is.
In dc herfst van 1956 en dc daaro]) volgende winter brak cen epidemie uit.
In la Presse Médicale van 5 oktober 1957 \\indt men op p. 1586—1588 een
\\erslag van ccn epidemie van distomatose bij bewoners van dc omgeving
\\ an Lyon door J. C o u d c r t en F. T r i o z o n.

Het is een publikatie uit het laboratorium voor parasitologie van de me-
dische en farmaccutischc faculteit van dc universiteit van Lyon, in samen-
werking met hct laboratorium van hct departement Macon.
In de herfst van 1956 en dc daarop volgende winter kwamen in dc depar-
tementen de Ain, de Jura, de Saônc-en-Loire en de Rhône ruim 500
goed geconstateerde gevallen van distomatose bij mensen voor. Flet groot-
ste aantal n.1. ± 300 besmettingen met Icvcrbotten werden aangetroffen in
hct departement de Ain, waar de medische staf weldra op de hoogte was
\\an deze parasitaire aandoening. In de andere departementen kwamen
mindei\', n.1. 50—lOOtal goed geconstateerde gevallen voor; doch daar zijn
stellig verscheidene niet als zodanig herkend, omdat de medici helemaal
niet aan distomatose dachten en cen onderzoek van bloed en faeces achter-
wege bleef.

Kaart van Frankrijk naar Dfsdiiens, waarop aangegeven in grijze tint en (etters de
departementen, waarin van 1942—1957 min of meer talrijk leverdistomatose bij de

])c klini.schf verscliijnselen zijn: leverzvvelling, al of nirt gepaard gaande
met pijn, koorts, asthenie en vermagering, individueel verschillentl. Deze
verschijnselen waren bij sommigen alarmerend, bij anderen nauwelijks tc
constateren. Klachten over vermoeidheid, koorts, pijn en dergelijke wer-
den door de meeste artsen aan „giippe" toegeschreven. De schrijvers ver-

moedden dan ook dat het aantal gevallen van distomatose in deze streken
veel groter is dan het door hen vastgestelde.

Het ziekte-proces bestaat uit twee perioden: de eerste is de reactie van de
mens op de invasie van de zeer jonge leverbotjes vaiuiit dc darm naar de
lichaamsholte en vandaar naar de weefsels, in hoofdzaak de lever, en de
tweede is het zich nestelen van de leverbotten in de galgangen; nadat deze
volwassen zijn geworden, kunnen er eieren in de facces worden gevonden;
is het aantal botten zeer talrijk, dan kan verstopping en ontsteking van de
galgangen optreden, die zo ernstig kan worden clat operatief moet worden
ingegrepen; is het aantal botten klein dan kunnen klinische verschijnselen
achterwege blijven; \\ermageiing blijft en een zekere matheid. Tussen het
ogenblik van besmetting en het voorkomen van eieren in de faeces ver-
lopen zeker 3 maanden.

De vage ziekteverschijnselen bij de mens doen aanvankelijk denken aan
griep, malaria e.d.; zij verminderen na het gebruik van antibiotica. Dien-
tengevolge zijn --- menen de schrijvers - - vele gevallen niet als distoma-
tose herkend. De diagnose distomatose is pas zeker, wanneer in een labora-
torium het bloed is onderzocht. Vindt men: geen anemie, verhoogde leuco-
cytose van 9.000 tot 40.000 witte bloedlichmaampjes, eosinophilie van 25
tot 75% — bij personen althans, die niet in de tropen zijn geweest dan
mag men aan distomatose denken; dan moet een intradermale reactie de
diagnose al of niet bevestigen.

Deze reactie treedt op, nadat men intraderniaal een kleine hoeveelheid
heeft ingespoten van een gestandaardiseerd en gelyophiliseerd antigeen\');
5—30 minuten na het inspuiten vormt zich in de huid een papel van 2—5
cm. diameter; de volgende dag is dan een grote, goed omschreven erythe-
mateuze zwelling ontstaan. Deze intradermale reactie is gemakkelijk toe te
passen, gedurende deze e])ideniie in honderden gevallen toegepast en de
uitslag zeker.

Een tweede onderzoek dat de diagnose distomatose kan bevestigen is onder-
zoek van de faeces o[) Fasciola-eieren. Zoals echter boven reeds werd ver-
meld duurt het 3 maanden vóói\' eieren in faeces gevonden kunnen worden.
Nadrukkelijk zeggen de auteurs dat ecu speciale ophopingsmethode der
eieren nodig is-), maar dat rncn dan ook 10 -50 eieien per gram faeces
kan vinden. Zij wijzen ero]) dat, ondanks herhaald faeces-onderzoek in
ongeveer 50% der gevallen geen eieren konden worden gevonden. De
voorkeur moet dan ook worden gegeven aan een gal-inonster. Dit wordt
genomen door een chuidenaal sondage; dit kan natuurlijk het beste in cen
ziekenhuis geschieden. De .schrijvers vetnielden dat het gal-monster A
meestal negatief is, terwijl in de gal B en C de eiei en van I\'asciola gcmak-

\') Op welke wijze dit angiecii verkregen wordt, vermelden de schrijvers niet; er is
eehter een publikatie van Lavier & Stephanopoulo in: Buil. Soe. patholog. exo-
tique, 1944, vol. XXXVil, p. 302, getiteld L\'introdermo-rcaction et la réaction
de fixation du complément dans la distomatose huiriaine ä Fasciola hepathica,
waarin men bijzonderheden over dc bereidingswijze nauwkeurig vindt om-
schreven.

\'■\') De schrijvers geven op dat alleen dc methode Janecko & Urbanyi met kalium
kwik jodide goede resultaten geeft; het soortelijk gewicht der vloeistof, waarmee
de faeces wordt gemengd, moet 1,44 zijn: in enkele minuten drijven dan alle
eieren.

kelijk kunnen worden gevonden. Rij het onderzoek van de faeces werden
dan bij personen met eieren in dc gal in dc helft der gevallen cr géén ge-
\\onden.

De verschillende verschijnselen, welke zich in het beginstadium \\oordoen,
verdwijnen na enige weken; wanneer het aantal leverbotten, dat zich in dc
galgangen bevindt niet al tc groot is, verdwijnen dc klachten voorgoed,
alleen dc vermagering blijft bestaan. Is het aantal leverbotten groot, dc
infectie dus zwaar geweest, dan treden na enige tijd weer levcrklachten
op; de aantasting en verstopping der galgangen kan zo erg zijn, dat chirur-
gisch moet worden ingegrepen.

In het beginstadium, na het eten dcr cysten waiurccr dc uitgekomen kleine
botjes de darmwand passeren en door het cocloom zwerven, werden de
..patiënten" behandeld door injecties van cmctinc, waaraan vitamine H
was toegevoegd. Men gaf 10—15 injecties met 0,04—0,08 g ernctinc; veelal
was nog cen tweede, dergelijke serie nodig. Dc schrijvers vermelden dat
nagenoeg alle aldus behandelde patiënten de indruk maken genezen tc zijn.
Rij dc behandeling met cmctinc traden nogal eens bewcgings- en geheugen-
stoornissen voor. Men rnoet dan ook niet deze injecties voorzichtig zijn.
Aangenomen wordt verder dat alleen dc zcer jonge botjes worden gedood
en dat als de infectie wat langer geleden is en dc botjes groter, deze on-
gevoelig zijn voor cmctinc.

De infectie heeft zonder enige twijfel in dczc streken plaats door het eten
van „cresson" — in het hollands waterkers — waarop de cysten van Fas-
ciola hepatica waren afgezet. Cresson wordt als salade of als tockruid bij
vis, vlees en dergelijke rauw gegeten. Cresson (Nasturtium) is cen kruis-
blocrnigc plant, die half ondergedoken voorkomt in sloten, beken en
moerassen. Dc bevolking gaat deze, veelvuldig in het wild levende, planten
zoeken \\oor eigen gebruik of om op dc nrarkt tc verkopen. Er zijn ook
kwekerijen van cresson, waar de planten in bakken groeien, die door-
stroomd worden met beekwater. Tussen deze waterkers, zowel bij dc wilde
als dc gekweekte troffen dc onderzoekers Lirnnaca truncatula en L. stag-
nalis aan. Het is genoegzaam bekend dat in Europa L. truncatula dc voor-
naamste lussen-gastheer is voor dc Icverbot, terwijl \\ an L. slagnalis bekend
is dal dc zeer jonge exemplaren wcl bezet kunnen zijn met rediën van dc
Icverbot, doch dal het zeker twijfelachtig is of dczc rediën in L. slagnalis
volwassen woiden, omdat dczc gastheer dc parasiet slecht verdraagt.
De slakjes, L. truncatula, worden geïnfecteerd door de larven van Fas-
ciola hepatica, die in dc zomermaanden uit eieren komen, die met dc mest
en uitwerpselen van vee op het weiland zijn gekomen. Deze larven zwem-
men korte tijd oj) vochtige weiden in het water rond cn kruipen aanvan-
kelijk in de longen van dc slakjes. Dan nestelen zij zich in dc lever. Na
enige weken zijn zij daar verder ontwikkeld; zij hebben zich zo sterk door
deling vermeerderd, dat uit een enkele larve tientallen ccrcariën zijn ont-
slaan. Is dit stadium na enige weken bereikt, dan komen dc ccrcariën bij
tientallen uit het slakje te voorschijn, waarbij zij zich in het omgevende
water door heen en weer slaan van cen staart \\oorlbewegcn. Slechts zeer
korte tijd zwemmen zij aan de oppervlakte \\an hel water rond om zich
dan vast te zetten aan gras, waterplanten, stenen e.d. Zodra dc cercaric
zich vastzet wordt dc staart afgeworpen en een dikke wand afgescheiden;
de cyste is dan als een klein, nauwelijks met het blote oog zichtbaar bolletje
gevormd. Daar binnen blijft dc jonge Icverbot maandenlang levend: er zijn

waarnemingen van anderhalf jaar. Uitdrogen en temperaturen beneden
het vriespunt verdragen de cysten. In dc literatuur komen opgaven voor
dat als dc waterplanten in rotting o\\\'crgaan de cysten los in het water
kunnen voorkomen en zo dc aanleiding kunnen worden dat vee zich door
hct drinken van zulk water zou besmetten.

In dc zomermaanden heeft de \\astzctting \\an cysten, in dit geval aan
cresson, plaats.

Bij hct eten van rauwe crcsson, waarop cysten voorkomen, infecteert de
mens zich. De onderzoekers hebben bevonden dat gehele gezinnen min of
mecr met Icvcrbotten waren behept. Niet alle leden van een gezin vertoon-
den heftige zicktc-verschijnsclen; was cr echter één duidelijk goed gecon-
stateerd geval, dan bicken bij grondig onderzoek ook de andere leden aan-
getast; zij hadden dan van dezelfde partij crcsson gegeten.
Dc onderzoekers konden vaststellen dat dc runderen, die in deze omgeving
geweid hadden na slachting voor 100% geïnfecteerd waren met Icvcrbot-
ten. .Schapen worden in deze streken nagenoeg niet gehouden. Het jaar
19561957 was in Zuid-Frankrijk — evenals in ons land — een zwaar „le-
\\erbotten-jaar".

De eieren uit dc mest van dit vee b.ebben dus de weiden besmet, de larven
uit deze eieren gekomen, dc slakjes, dc na enige weken uit deze slakjes ge-
kropen ccrcariën dc crcsson. Niet alleen dc in het wild groeiende in slootjes
bij de weiden, maar ook de crcsson in kwcckbakken, die met besmet sloot-
of beekwater doorstroomd zijn.

Besmetting met cysten van Icvcrbotten kan voorkomen worden door, al-
thans in Frankrijk, géén in hct wild \\-crzaniclde crcsson te eten. Omdat
men van dc Franse bevolking niet kan verwachten dat zij deze raad zal
opvolgen, is aan hct Coiiseil supérieure d\'IIygiènc publiquc in haar zitting
van 18 juni 1957 voorgesteld ccn reglement tc maken voor het kweken
van crcsson, en dc verkoop \\ an cresson in het wild verzameld of afkomstig
van niet onder controle staande kwckciijen te verbieden. Of dit voorstel is
aangenomen en uitgevoerd vermelden dc schrijvers niet. Hun ervaring is
echter, dat zelfs in gecontroleerde kwekerijen het water afkomstig is of kan
zijn van waterlopen, die langs weilanden liggen, waar met Icvcrbotten be-
smet vee weidt. Ook wanneer men de crcssonbcdden vrij van slakjes tracht
te houden, bestaat cr nog dc kans dat het verversingswater vrije ccrcariën
meevoert, afkomstig van slakjes, die „bovenstrooms" voorkomen.
Over de wenselijkheid en dc mogelijkheid om dc distomatose bij het vee te
bestrijden of te voorkomen wordt in deze publikatie niet door dc auteurs
gesproken. Doch Deschiens publiceerde kort na dit artikel een stuk,
waarin hij wel pleit voor behandeling van vee en weilanden.
Voor dc behandeling van hct vee is aan Dr. R o s s i van het Institut Pas-
tens opgedragen cen studie te maken. Wat hct doden van slakken tc velde
betreft, spreekt Deschiens zich uit tegen het doden van slakken met
kopersulfaat, pentachloorphenolen e.d. omdat dit weinig effectief is, maar
bovenal omdat het vergiften zijn, die fatale gevolgen kunnen hebben voor
de flora en fauna van dc omgeving en een bedreiging vormen voor de
deugdelijkheid van het natuurlijke drinkwater van vee en de mens.

Heeft het hierboven meegedeelde betekenis voor ons land? Op het ogen-
blik zeker niet. Want, hoewel verschillende soorten waterkers ook in Neder-

land in tal van zoetwater beekjes en slootjes voorkomen, wordt waterkers
hier niet gegeten. Wie echter eenmaal in het buitenland cresson geproefd
heeft, het lekker vond en nu in hct wild cresson zou gaan verzamelen om
het te eten, moet dit ontraden worden. Hct zou, gezien de zware besmet-
ting met Icvcrbotten van hct vee, de kans op hct binnenkrijgen van cysten
van F. hepatica meebrengen.

Leverdistoniatosis werd tot nu toe beschouwd als zeldzaam voorkomend bij de mens.
In Frankrijk echter geeft Deschiens een overzicht met kaartje van alle gevallen
voorgekomen van 1942—1957. Een flinke epidemie met 500 goed vastgestelde ge-
vallen kwam onder de bevolking van Lyon voor in 1956/1957, in een otngeving, waar
het slachtvee voor 100% Icvcrbotten heeft. Het eten van cresson (waterkers), die in
het wild door dc bevolking wordt verzameld en als toespijs en sla wordt gegeten was
de oorzaak van vaak voorkomende gezinsinfectie. De cresson werd met cysten besmet
afkomstig van cercariën, die in het omgevende water voorkwamen, afkomstig uit
slakjes (L. truncatula en stagnalis), die door de larven van F. hepatica waren besmet.
Deze larven waren weer afkomstig uit eieren in dc mest van runderen, die op de
omgevende weiden liepen. Er is een voorstel in het Conseil supérieure d\'hygiène pu-
blique om dc verkoop van in het wild verzameld cresson te verbieden en de kwekerijen
van cresson aan voorschriften en controle te onderwerpen. Dr. Rossi (Institut Pas-
teur) zal studie maken van hct bestrijden van de parasiet bij het vee. Dr. Des-
chiens spreekt zich uit tegen hct toepassen van kopersulfaat, pentachloor-fenolen
en derg. vergiften om slakken tc velde tc doden wegens bedreiging van flora en
fauna in de omgeving en het naturlijke drinkwater van mens en dier.
De ziekteverschijnselen van leverdistomatose bij de mens komen overeen met die
van griep of paratyfus; vele gevallen zijn niet herkend. Eosinophilic is het eerste
alarmerend verschijnsel (niet bij personen, die in de tropen waren). Intradermaal
ingespoten gelyofiliseerd antigeen geeft in 24 uur duidelijke reactie, die zeker is. Het
vinden van eieren is eveneens een zeker bewijs, doch deze zijn pas na 3 maanden
na de infectie te verwachten en dan te vinden in gal, die door duodenaal sondage is
verzameld. In de faeces werd, zelfs met dc beste ophopingsmethoden, slechts in 50%
eieren gevonden. De patiënten worden door twee series van 10 dagen met injecties
van emetine behandeld in het vroegste stadium van cle infectie. De ziekteverschijnselen
zijn in de meeste gevallen niet zeer alarmerend, enkele echter langdurig en pijnlijk;
blijvende vermagering werd waargenomen.

In Nederland eet men geen cresson. Hct moet bij voorbaat ontraden worden in hct
wild verzamelde waterkers rauw te eten.

Hepatic distomatosis was so far considered to be an exceptional disease in France
limited to a few sheep-breeding regions and conncctcd to the consumption of wild
cress.

A recent massive epidemic covering about 500 cases, observed lately in the South-
Ecastern Rc,gion of France, was proven to be essentially related to the cattle-rearing
regions, where the oxen were infected with Fasciola hepatica in a very great pro-
portion, and to the consumption of wild cress as well as of garden cress, through the
contamination of water courses.

Clinically were oftenest observed an influenza syndrome and a paratyphoid-like syn-
drome. But a number of unrecognized eases could be found again in the patient\'s fa-
milies.

Eosinophilies constitutes the best alarm symptom. Intradermo-reaction as performed
with a lyophilized antigen proves to be a remarkably reliable and accurate test.
Search for the eggs in the feces (or in the bile) is an excellent test, but too tardily
informative (3 months after infection) and quiring special enrichment techniques.
Even then in 50% of the samples no eggs could be found.

Treatment with emetine is only effective in those forms early recognized and often
necessitates two courses of injections.

Human hepatic distomatosis in France prevails in the regions south of the Loire;
they occur as well in Flandres, Lorraine, Franche-Comté, Normandy, Mayenne,
Brittany. Deschiens publish a map, reprinted in this paper as fig. 1, represen-
ting the distribution in France. Dr. Rossi (Institut Pasteur) has to study how
to nialic cattle free from parasites. Control of the snails on the meadows should be
otherwise than by copper-sulfate, pentachloorphenols etc.; since they are poisonous
to flore and fauna and to the drinkingwatcr.

Though in the Netherlands cattlc and sheep are infested with Fasciola hepatica in
a very great proportion, there is no risk for the population since dutch people
does not eat cress.

Nicht nur in Frankreich, sondern allgemein wurde die Distomatose beim Menschen
als eine selten auftretende Erkrankung betrachtet, die sich auf bestimmte Bezirke
in Frankreich beschränkte, wo Schafhaltung und der regelmässige Genuss von Cres-
son (Brunnenkresse) gebräuchlich ist.

Im Jahre 1956—1957 jedoch herrschte im Südosten Frankreichs und zwar haupt-
sächlich in der LImgebung von Lyon eine Lcberegelseuche. Mit Sicherheit wurden
mehr als 500 Fälle diagnotiziert, obwohl bestinuiit noch zahlreiche leichtere Fälle
nicht als solche erkannt wurden.

In allen Fällen war der Genuss von wilder, bezw. gezüchteter Brunnenkres.se die Ur-
sache der Erkrankung. Die Brunnenkresse wurde mit Zysten der Fasciola hepatica
infiziert, die als Cercaricn im Wasser vorkommen. Es wurde, soweit dies nach der
Schlachtung in-, Schlachthof möglich war, festgestellt, dass Rinder, die auf wasser-
durchflossenen Weiden gegrast hatten, hundert-prozentig mit Leberegel besetzt waren.
Alle Weiden in der Um.gebung der Wasserläufe waren auf diese Weise mit Leberegcl-
larven herrührend von den Eiern aus dem Faeces der Rinder infiziert. Auch wurden
zwischen der Brunnenkresse Limnaea truncatula und L. stagnalis angetroffen, in
denen die Larven der F. hepatica sich weiter entwiekelen konnten.
Im Anfangsstadium können die Symptome der Erkrankung grosse Ähnlichkeit mit
der „Grippe" und dem Paratyphus haben. Viele Fälle sind überhaupt nicht als Disto-
matose erkannt worden. Die Blutuntersuchung wies aus, dass Eosinophilie ein sicheres
alarmierendes Zeichen ist. .Auch eine intradermale Injektion mit einem lysophilen
Antigen ergab eine sichere und genaue Distoinatosereaktion.

Eine Untersuchung auf Fasciolaeier im Faeces oder in der Galle bietet insofern
Schwierigkeiten, da sie erst 3 Moiuite nach der Infektion Aussieht auf Erfolg bietet.
Ausserdem wurde festgestellt, dass das Resultat bei Faecesuntersuchungen mit den
klassischen Untersuehungsmethodcn stets negativ ist, da selbst mit einer spezialen
Technik in 50% der Fälle keine Eier gefunden wurden, wo.gegen diese wohl in der
Galle vorhanden waren.

Eine Behandlung mit Emétineinjektion hat nur im .Anfangsstadium der Infektion
Erfolg; oftmale sind 2 Serien von 10—15 Injektionen notwendig.

Obschon der niederländische Viehstapel mit Leberegcln stark verseucht ist, ist es
unwahrscheinlich dass Menschen an Distomatose erkranken, da der Genuss von
Brunnenkresse hierzulande nicht gebräuchlich ist.

La distomatose hépatique était jusque-là considérée cn France comme une maladie
cxceptionclle, limitée à quelques régions d\'élevage du mouton, et liée à la consomma-
tion de cresson sauvage. Une épidémie récente et massive représentant quelques
500 cas, observée récemment dans la région sud-est dc la France, s\'est montrée liée
essentiellement à l\'élevage dc bovins, parasités en très grande proportion, et à la con-
sommation de cresson sauvage aussi bien que de culture, en raison de la contamina-
tion des cours d\'eau.

Du point de vue clinique, le syndrome grippal et le syndrome rappelant une para-

typhoïde ont été le plus souvent observés. Mais de nombreux cas restés méconnus ont
pu être retrouvés dans les familles des malades. L\'éosinophilic constitue le meilleur
symptôme d\'alarme. L\'intradermo-réaction pratiquée avec un antigène lyophilise
s\'est montrée un test remarquablement fidèle et précis. La recherche des oeufs dans les
selles (ou la bile) est un test excellent, mais trop tardif (3 mois après l\'infestation), ct
nécessite, pour être assez sensibles, des techniques spéciales d\'enrichissement. Néan-
moins environ 50% des examens des selles se trouve négatif avec la technique spé-
ciale et toujours négatif avec des techniques classiques.

Le traitement par l\'émctine n\'est actif que dans les formes précocement reconnues, et
nécessite souvent deux séries d\'injections.

Les provinces françaises ou la distomatose sévit plus particulièrement sont situées
au Sud de la Loire. Des contaminations humaines existent aussi en Flandres, en Lor-
raine, cn Franche-Comté, en Normandie, en Mayenne ct en Bretagne. D e s c h i c n s
donne une carte des répartitions des distomatoses hépatiques en F\'rancc. Cette carte
on trouve comme fig. 1. Le Dr. Rossi (Institut Pasteur) examinera les mesures
relatives à la déparasitation des animaux contaminatcurs. Les actions moluscocides
chimiques (sulfates de cuivre, pentachlorophénates) onéreuses ct peu opérantes,
auraient des conséquences économiques et touristiques fâcheuses sur la flore, la faune
et le potabilité humaine et animale des collections d\'eaux naturelles ct domestiquées.
Aux Pays-Bas on ne mange jamais du cresson; ainsi la population ne risque aucune
infectation, quoique les boeufs et les moutons soient parasites de Fasciola hepatica
en très grande proportion.

IHLE, J. E. W. & S\'WELLENGREBEL, N. 11.: Dc dierlijke parasieten van de mens,
6c éd., 1953.

COUDERT, J. & TRIOZON, F.: Aperçus nouveaux sur l\'épidémiologic dc la dis-
tomatose hépatique humaine dans la région Lyonnaise; La Presse Médicale 1957,
p. 1586—1588.

DESCIIIENS, R.: La distomatose hépatique humaine en France; Ann. dc l\'Institut

Pasteur, 1958, p. 256-271.
TRIOZON, F. : Aperçus nouveaux sur l\'épidémiologic dc la distomatose hépatique

In de „Journal of the American Society for the Study of Fertility" rapporteerden dc
heren M. H a a g en W c r t h e s s e n over ccn stof in het ejaculaat van paarden die
goede aanwijzingen geeft over het bevruchtend vermogen. Hoe hoger het sulfhydryl
gehalte is des te geringer zou dc beweeglijkheid en dc kans op bevruchting zijn.
Als cijfers worden gegeven:

Deze poef zou speciaal van belang zijn voor stallen racepaarden omdat de veulens
hier zo vroeg mogelijk in het jaar geboren moeten worden. Op 1 januari van het
volgende jaar worden het nl. jaarlingen. Wanneer de proef nu op grond van het
sulfhydryl gehalte uitwijst dat de bcvruchtingskansen van een bepaalde sprong gering
zijn, kan de merrie in dezelfde tochtigheidsperiode nog eens gedekt worden.

Uit het Bcdrijfslaboratoriuin voor Grond- en Gewasonderzock
te Oosterbeek. üirecteur: Ir. F. Dechering.

Het i.s voor de eerste keer in dit blad, dat wij Uw aandacht vragen voor
het Bedrijfslaboratorium voor Grond- en Gewasonderzoek.
In dit artikel willen wij eilige algemene opmerkingen maken over doel en
werkzaamheden van het Bedrijfslaboratorium.

In een volgend artikel kan dan nader op verschillende facetten worden
ingegaan, waaruit zal blijken, dat het doel van de werkzaamheden van
dierenarts en die op het laboratorium parallel gaan, namelijk een gezon-
de veestapel.

Hct Bedrijfslaboratorium voor Grond- en Gewasonderzoek is eigendom
van dc „Stichting tot E.xploitatie van het Bedrijfslaboratorium voor
Grond- en Gewasonderzoek".

Vertegenwoordigers van landbouw- en landarbeiders-organisaties vormen
het bestuur van voornoemde Stichting. Het beheer en dc exploitatie van
de Stichting zijn opgedragen aan dc Centrale Organisatie T.N.O.
Hct geheel staat ten dienste van de Nederlandse landbouw en tuinbouw,
teneinde mee te werken aan dc verhoging van hct rendement van hct
boeren- en tuindersbcdrijf.

.\\ls instelling voor en van de Nederlandse grondgebruikers wil hct op alle
manieren meewerken aan de verhoging \\ an dc welvaart van zijn opdracht-
gevers.

(^m ccn algemene indruk tc krijgen van hct geheel is hct goed even in
dc geschiedenis tc duiken. In dc twintiger jaien begon de belangstelling
van dc boeren voor hct grondonderzoek dusdanig toe tc nemen, dat dc
grondmonsters niet langer oj) hct toenmalige Landbouwproefstation (nu
Instituut voor Bodemvruchtbaarheid) te Groningen konden worden on-
derzocht.

I^c Centrale landbouworganisaties cn clc Nederlandse Ilcidc Maatschappij
stichtten in 1927 op initiatief van professor J. Hudig een eigen laborato-
rium op hct tcnein van hct Bodcmkundig Proefstation tc Groningen.
In deze verlopen dertig jaren heeft het grondonderzoek cen geweldige ont-
wikkeling doorgemaakt, zowel laboratoriumtechnisch als wel dc belang-
stelling voor dit onderzoek.

Werden in 1927 ±: 8000 grondmonsters onderzocht, in 1957 — dus dertig
jaar later — bedroeg dit aantal 144000.

Na de tweede wereldoorlog heeft dit onderzoek mede door het stimuleren
van dc voorlichtingsdienst cen zodanige uitbouw ondergaan, dat ver-

groting van de laboratorium-ruimte noodzakelijk was. Thans gebeiu t hct
onderzoek op vier laboratoria, namelijk te Oosterbeek, Groningen, Gcldrop
cn Gocs.

In totaal zijn 270 personen werkzaam op dc laboratoria, waarvan alleen
in Oosterbeek reeds 1 70.

Hct gcwasonderzoek werd in 1951 overgenomen van hct Centraal Institiuit
voor Landbouwkundig Onderzoek tc Wageningen, om dc zelfde reden als
die in 1927 bij hct grondonderzoek plaats had.

Hct doel van hct scheikundig grondonderzoek is analysccijfers tc verkrijgen
om dc grond beter te leren kennen, waardoor het mogelijk is cen gefun-
deerd advies tc geven inzake dc toe tc passen bemesting. Het fundament
van deze bcmestingsadviezen ligt in dc grote hoeveelheid uitgewerkt procf-
vcldmateriaal. Dc voorlichtingsdienst cn uiteindelijk dc boer plukken hier
dc vruchten van. In dit opzicht is Nederland hct buitenland ver vooruit.
Hct nemen van de grondmonsters gebeurt door .speciaal geïnstrueerde
monsternemers. Hiervan zijn er ruim 1 70 in den lande.
De grondmonsters worden naar hct laboratorium gezonden, waaronder
hct gebied van dc monsternemer ressorteert.

Hct Bedrijfslaboratorium kent cen zogenaamd standaardondcrzock, waar-
aan deze grondmonsters worden onderworpen.

Dit standaardondcrzock omvat bepaling van pH, hmnus, zonodig kool-
zure kalk, fosfaat, kali en bij klei- en zwavclgronden cn venigc kleigronden
ook hct klei- cn zandgchalte. Aanvullend onderzoek op magnesium en enige
sporenelementen, zoals koper, kobalt, mangaan en borium is mogelijk.
Hierbij dient cchtcr te worden bcdacht, dat hct nog niet mogelijk is om
\\oor elk sporenelement een goed gefundeerd bcrncstingsadvics tc geven.
Dc gevonden analysccijfers worden vastgelegd in ponskaarten. Met behulp
van cen Hollcrithrnachine worden deze cijfers weer in leesbaar schrift op
dc analyseverslagen aangebracht en naar dc grondgebruiker en voorlich-
tingsdienst gezonden.Dc assistent van dc voorlichtingsdienst geeft aan dc
hand van dc gevonden cijfcrs ccn bcrncstingsadvics voor hct pcrcccl, waar-
\\ an hct monster is genomen.

Sinds enige jaren is hct mogelijk om ccn abonnement op grondonderzoek
af tc sluiten. Een abonnement geeft rccht op 15 % korting op dc ondcr-
zoekkosten. doch verplicht dc boer of tuindci- zijn gehele bedrijf om dc
.3 a 8 jaar tc laten onderzoeken. In cen viertal jaren hebben zich reeds
22.000 grondgebruikers, dat is dus 10% van dc Nederlandse boeren, als
abonnementhouder laten inschrijven.

Hct chcrnisch gewasonderzock mag zich de laatste jaren in een steeds
toenemende belangstelling verheugen. Dit is mede cen gevolg van de
intensivering van dc landbouwbedrijven, waarbij gestreefd wordt zoveel
mogelijk hoogwaardige produkten uit eigen bedrijf te winnen vooi- dc
wintervocdering van de dieren. Wij denken hier aan het kunstmatig dro-
gen van gras, verbetering van hooimethoden (ruiteren en dergelijke) als-
mede verbetering van kuilmethoden met name toevoeging (onder andere
melasse en A.I.V.-zuur) en eventueel voordrogen.

te verstrekken, gaat men de laatste jareu over tot het instellen van
veevoederkemen.

Deskundigen (onder andere assistenten van de rijkslandbouwvoorlichtings-
dienst) schatten de beschikbare hoeveelheid ruwvoer en nemen de grootte
van de veestapel op. Met behulp van deze gegevens wordt een voeder-
balans opgesteld. Daarna komt het berekenen van de voederrantsoenen.
Van het gehalte aan voedingsstoffen in het zclfgewonnen materiaal weet
dc boer niets. Hij kan cr hoogstens naar raden.

Het is de taak van het Bedrijfslaboratorium deze gehalten van het ruw-
voer, dat 70—90 % van het dieet van de koe uitmaakt, te bepalen.
Met behulp van de op het laboratorium gevonden cijfers is het mogelijk
een goed rantsoen samen tc stellen. Het monsternemen geschiedt door
voornoemde monsternemers. Dczc nemen een viertal steken van hooi of
kuilvocr over dc volledige hoogte van dc klamp met cen speciale boor. Het
boorsel wordt opgestuurd naar het hoofdlaboratoriinn in Oostcrbeck, waar
het gewasonderzoek plaatsvindt.

Het zogenaamde standaardondcrzoek voor ruwvocdermonsters omvat dc
bepaling van droge stof, ruw eiwit, ruwe celstof, as, eventueel zand en de
berekening van verteerbaar ruw eiwit en zetmeelwaarde. In dc as kan
desgewenst het gehalte aan dc diverse mineralen bepaald worden.
Rij kuilvocr wordt hier nog dc bepaling van pH cn organische zuren
(botcizuui-, azijnzuur en melkzuur) aan toegevoegd, terwijl gedroogd gras
desgewenst op carotcengchalte wordt onderzocht.

Omtrent dc soorten ruwvoedermiddclen kan woiden opgemerkt, dat alle
gewassen, zowel in verse als geconserveerde toestand, die op ccn landbouw-
bedrijf groeien, worden onderzocht op voederwaarde.

Al zijn al dczc aaltjes niet schadelijk, toch zijn er verschillende soorten,
die cultuurgcwassen aantasten en schaden. Rij het veelvuldig voorkomen
van bepaalde soorten aaltjes treden dc zogenaamde mochcidsverschijn-
selcn op, voorafgegaan door het optreden van slechte plekken. Veel aaltji-s
zijn specifiek ten aanzien van cen bepaald gewas. Zo veroorzaakt het
havercystenaaltjc dc havcrrnochcid, het bietcncystcnaaltje dc bietennioc-
hcid. Verder kunnen wij van deze groep nog het crwtencystcnaaltjc, kla-
vercystenaaltje en koolcystcnaaltje noemen. Rcsmetting met het aardappcl-
cystenaaltjc wordt bepaald op dc Plantenziektenkundige Dienst vanwege
de ..Wet Bestrijding Aardaijpchnoehcid" cn geschiedt dus niet door het
Bedrijfslaboratorium.

Enige zeer bekende zijn verder nog het uicnstengelaaltje, dat „bolbroek"
of „kroef" in uien veroorzaakt en dc Pratylcnchus-grocj), die behoort tot
dc zogenaamde vrijlcvcndc wortclaaltjcs. Dc laatste veroorzaken moeheids-
vcrschijnsclcn in vele landbouw- cn tuinbouwgewassen, onder andere peen.
aardappelen en houtige gewassen.

Het onderkennen van de divcisc aaltjessoortcn is ccn bezigheid, waai- een
lange iriwerktijd voor nodig is. Dc boer of tuinder krijgt na ondcizock
een analyseverslag, waarop de aantallen vermeld staan en tevens dc
waardering of het pcrcccl licht of zwaar besmet is. Zo mogelijk wordt in
het advies aangegeven welke gewassen men beter kan weglaten. Vrucht-
wisseling is tot heden het beste en goedkoopste middel om de aaltjes tc
bestrijden. In de intensieve tuinbouw gebruikt men ook chemische grond-
ontsmettingsmiddelen, of men gaat de grond stomen. Beide middelen zijn
echter zcer kostbaar.

Dit jaar is ook voor de praktijk dc mogelijkheid opengesteld bloed en urine
te laten onderzoeken op het gehalte aan verschillende elementen. De mon-
sters worden genomen en ingezonden door dierenartsen. Aanleiding tot dit
onderzoek was het B(odem)-P(Iant)-D(ier)-plan in Woudenberg, dat
\\orig jaar plaatsvond. De benodigde apparatuur, zoals koelkast en cen
centrifuge voor het afscheiden van het bloedserum is daarvoor vorig jaar
aangeschaft. Deze apparatuur is ook dit jaar weer dienstig bij het B.P.D.-
jjlan in Hoogland.

Het vorig jaar zijn ruim 1200 bloedmonsters ontvangen, waarvan het
serum weid onderzocht op koper- en magnesiumgchaltc. De ruim
1300 urinemonsters werden onderzocht op kali- en natrongehalte. Deze
onderzoekingen leverden waardevolle gegevens omtrent de gezondheids-
toestand van dc dieren. Verschillende fouten in de bcmestingstocstand van
het grasland lieten zich door afwijkende cijfers in de gehalten van bloed
en urine verklaren.

Dit jaar is ook de mogelijkheid opengesteld om stalmest en gier tc laten
onderzoeken op bemestingswaarde. Vcioral op de modern geleide bedrijven
wordt steeds meer de behoefte gevoeld om deze te laten bepalen.
Stalmest en ook gier kunnen steik wisselen in bemestingswaarde. Op ver-
schillende modern geleide bedrijven wordt reeds gebruik gemaakt van een
zogenaamde mestbalans. Hierin zijn ook de stalmest en gier opgenomen.
De gehalten, die bekend zijn, zijn gemiddelden van jaren geleden. In die
jaren werd cr nog aanmerkelijk anders gevoerd. Daar de samenstelling
van de mest zeer nauw verband houdt met de samenstelling van het voer,
is het begrijpelijk, dat de gemiddelde gehalten van (een) tiental (len)
jaren geleden sterk niislcidend kunnen zijn. Daarom heeft het Bedrijfsla-
boratoriuni als laboratorium \\oor de practische boer ook dit onderzoek
o]3engesteId.

Het bovenstaande is een zeer globale samenvatting van doel en verrich-
tingen van het Bedrijfslahoratoriuin voor Grond- en Gewasondcrzock. In
cen volgend artikel willen wij nader op enige facetten ingaan.

Het Amerikaanse departement van Landbouw heeft door een .groot aantal proeven
nagegaan, welke dc invloed is van dc hoktemperatuur op de eierproduktic en op
dc voederconversie (kg. voeder per kg. eieren) :
— 5° C. 26% produktie; 12.3 kg voer per kg eieren
2° O. 55% „ 5.0 „ „ „ „ „
6° C. 71% „ 4.0 „ „ „ „ „
13° C. 74% „ 3..5 „ „ „ „ „
18° C. 62% „ 3.7 „ „ „ „ „
23° C. 51% „ 4.1 „ „ „ „ „
29° C. 50% „ 4.0 „ „ „ „ „

Duidelijk blijkt hieruit, dat strenge koude, maar ook hitte cen zeer ongunsti.ge invloed
hebben op de prestaties, benevens dat een goede isolatie en ventilatie hun geld
waard zijn.

Op donderdag 1 mei werd hier door een der gros.siers een ± 1 /a jarig
stieltje ter slachting aangeboden. Het dier verkeerde in goede voedings-
toestand en maakte een volkomen gezonde indruk, zodat het de keuring
van het levende dier zonder enige bedenking passeerde. Na slachting viel
het de keurmeester op dat de lever meerdere donkere plekken vertoonde
die aanvankelijk deden denken aan angiomatose.

Bij insnijden bleek de lever doorzaaid met zwart gekleurde tumoren. Ook
de oppervlakte der nieren vertoonde, zij het in mindere mate, deze plekken.
Bij het uitsnijden der borstzwezerik bleek ook deze enkele inktzwarte vlek-
ken te vertonen. Bij het doorhakken kwam ook aan het borstbeen cen
zwarte vlek ter grootte van een gulden te voorschijn, terwijl bij nadere
inspectie ook op en onder de huidspicr meerdere dergelijke plekken werden
gevonden. Hoewel mij uit de literatuur niets bekend was van melanosis
bij runderen en ik ook in de praktijk deze afwijking uitsluitend bij paarden,
en dan vooral bij schimmels, had gezien, kon ik toch niet los komen
van deze diagnose en bestemde hct dier, ondanks enig protest, voor dc
vrijbank. Bij het gereedmaken voor dc verkoop in het klein bleken ongeveer
alle spicrgrocjien in hct proces te delen. Dc haarden die varieerden van
dc grootte van een peperkorrel tot die van cen kippeëi zaten door het ge-
hele lichaam hoewel vooral in het bindweefsel, doch meerdere haarden
werden ook aangetroffen in hct .spierweefsel. Voorzichtig geworden maak-
ten we enkele sneden door de psoas en troffen hierin enkele haarden ter
grootte van cen knikker. Voorkeur bestond voor het intcrmusculaire bind-
weefsel, doch ook vetweefscl en zelfs lymfklicren waren niet vrij. Hct uiter-
lijk van alle haarden was niet hetzelfde. Soms kreeg men de indruk dat de
haarden jonger waren en het spierweefsel slechts zwart verkleurd. Daar-
naast troffen wc haarden gevuld met cen stroperige pikzwarte massa, ter-
wijl weer andere haarden dc indruk maakten ouder te zijn en cen korre-
lige ingedroogde massa bevatten.

Bij het verkleinen werden naar schatting van dc keurmeester ongeveer
400 grote cn kleinere haarden aangetroffen. Het is niet mogelijk bepaalde
spiergroepen of si)icren als pracdilccticplaatsen aan tc geven. Om ten-
slotte nog grotere zekerheid tc krijgen hebben we de hiervoor in aan-
merking komende stukken door de molen gedraaid en als gehakt op de
vrijbank verkocht.

Daar het hier cen vrij zeldzame bevinding betreft meende ik goed te
doen de aandacht der coilcgac hierop tc vestigen.

Van 151 koeien die verlost werden d.m.v. sectio caesaria werden 78% weer drachtig,
tegen 88% bij .gelijksoorti.ge koeien die op normale wijze afkalfden.

Op woensdag 18 juni 1958 werd aan hct Openbaar Slachthuis te Rotter-
dam een dood paard ter afslachting aangevoerd. Het betrof een driejarige
Shetland pony in een goede voedingstoestand.

Aangezien de eigenaar, de heer S. te R., bij het slachten aanwezig was,
kon een volledige anamnese verkregen worden: Hct dier liep in een weide,
waar langs de kant enkele heugelaars aan het vissen waren. Deze zagen
dat het dier lustig uit de sloot dronk, maar plotseling hield het hiermee
op en ging angstig door de weide draven. Enkele minuten later stortte
het neer en bleef verder liggen. Gealarmeerd door de vreemde houding
van liet dier, waarschuwden zij onverwijld de eigenaar, die de pony dood
aantrof. Hij paste onmiddellijk de halssnede toe en opende de buikholte
door middel van cen \'nuiksnede, waarbij de darmen uit het dier gehaald
werden. Daarna heeft zo snel mogelijk vervoer naar hct Openbaar Slacht-
huis plaats gehad.

Bij de keuring na hct slachten bleek het dier, hetwelk van prima vlees-
kwaliteit was, goed uitgebloed tc zijn. De lever was wat bloedrijker dan
normaal, en in de longen was cen geringe hypostase. Verder werden
enkele subplcuralc, subeiidocardiale en subpcricardialc bloedingen gevon-
den. In hct bovenste gedeelte van de trachea zagen we echtcr de oorzaak
van dc peracute dood. Hierin bevond zich een baars van zh 20 cm lengte,
welke het dier bij het drinken naar binnen moet hebben gekregen.
Dc ligging van de baars was zodanig, dat dc kop oraal gericht en ter hoogte
van de onderste rand van dc larynx lag. Op de plaats van de vis in de
trachea bevonden zich enkele strcep\\\'oiniige bloedingen en was het tra-
cheaal slijmvlies een weinig oedemateus. Verder werden daar enkele
kleine sagittaal verlopende letsels aangetroffen, die door de harde cn
scherpe rand van de voorste rugvin van de baars ontstaan waren.
De vis in de trachea verklaart ons de door de anamnese verkregen klinische
verschijnselen en de daarna ingetreden asjihyctische dood. Het is mogelijk
dat de vis zelf door dc stenosc van de luchtwegen tot een asphyxie voerde,
of dat, zoals H u t y r a en M a r e k in „Speziellc Pathologie und Therapie
der Haustiere" beschrijven, het corpus alieiiuni rcflectorisch een glottis-
spasrnus veroorzaakte.

Aangezien voor zover bekend nimmer een dergelijk geval is waargenomen,
leek het ons aardig dit langs deze weg ter kennis te brengen.

In Canada meent men een voorbehoedmiddel tegen „scherp in" gevonden tc hebben.
Men laat de koeien een magneet inslikken, die alle metalen voorwerpen vasthoudt
die in de maagwand zouden kunnen dringen. Trouw, 25-4-\'58.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland
voorgekomen gedurende de maand juli 1958.

c
O

3 c-2

J.) o; 6c

Sao
\'S

^•s §

Het trivalent pullorum-antigeen voor de snelle bloeddruppelagglutinatie, geproduceerd
door het laboratorium „Nobilis" te Boxmeer onder serienummer 60 voldoet aan de
tc stellen eisen en is door de Dircctcur van dc Veeartsenijkundige Dienst tot 14-8-1959
voor toepassing geschikt verklaard.

Het trivalcnt pullorum-antigeen voor de snelle blocddruppclagglutinatic geproduceerd
door de Rijksscrum-inrichting tc Rotterdam onder partijnummcr 93 voldoet aan de
te stellen eisen cn is door de Directeur van dc Veeartsenijkundige Dienst tot 1-9-1959
voor toepassing geschikt verklaard.

Bij Koninklijk Besluit is bepaald dat in geval van afmaking van ziek vee aan dc
eigenaar als schadeloosstelling uitgekeerd wordt:

a. indien het vee was aangetast door veepest, longziekte, kwade droes, schaapspokken
of hondsdolheid: 50% van de waarde, welke het vee in gezonde toestand zou
hebben;

b. indien het vee was aangetast door mond- en klauwzeer, atrofische rhinitis infec-
tiosa, Teschener ziekte, varkenspest, brucellosis mclitcnsis, brucellosis suis of in-
fectieuze anacmie: 75% van de waarde, welke het vee in gezonde toestand zou
hebben.

Uit het Fysiologisch Laboratorium van de Universiteit te Amsterdam verscheen
deel VI van de „Bijdragen tot de Biologie".

Zoals steeds, zijn de onderzoekingen uit de afdeling Mcdischc Fysiologie en uit de
afdeling Vergelijkende Fysiologie tot één bundel verenigd.

Onder de publikaties op medisch-fysiologisch gebied zijn cr meerdere die voor de
diergeneeskunde van belang zijn, o.a. een mededeling van J. ten C a t e over dc
activiteit van de hersenschors bij dc kat na langdurige anoxie, een publikatie van
G. C. J. K O r t e w e g cn anderen over de invloed van de hersenstam op het E.G.G.
bij de kat, een analyse van het E.G.G. van de klinisch gezonde kat en dc tekst van
het afscheidscollege van Prof. Dr. J. ten Gate: „Vorderingen van de fysiologie
in de twintigste eeuw", benevens cen chronologisch gerangschikte lijst van publikaties
van deze eminente geleerde.

Het meest opvallende facet van dc veeteelt is de hoge melkgift per koe, hetgeen
voornamelijk het gevolg is van de uitstekende verzorging.

Verleden jaar bedroeg de gemiddelde opbrengst ca. 4500 liter. De melkproduktie is
voldoende om in dc binnenlandse behoefte tc voorzien, hoewel deze volgens Westerse
maatstaven vrij laag is. Desondanks wordt het bij de huidige hoge prijzen steeds
moeilijker om voldoende afzet voor de mclk tc vinden.

De oprichting van pastcuriseer-inrichtingen draagt cr toe bij, dat de markt voor
consumptiemelk wordt uitgebreid. Uiteindelijk zal dc situatie in de zuivelindustrie
voornamelijk afhankelijk zijn van de doelmatigheid van de produktie.

Op 30 cn 31 december werd door dc Nederlandse Wolfedcratic cen zending van 521
Texelse stamboekschapen, bestaande uit rammen, l/:i-jarigc ooien en ooilammeren,
naar Spanje geëxporteerd.

Na eerst met enkele Texelse schapen deel tc hebben genomen aan ccn landbouw-
tentoonstelling te Madrid cn na het zenden van een aantal proefschapen is het dus
thans mogen gelukken ook in Spanje belangstelling voor het Texelse schaap te
wekken. Verwacht mag worden dat deze eerste export door meerdere zendingen
gevolgd zal worden.

Volgens Dr. Th. d e G r o o t in zijn artikel over; „Maatstaven voor dc vruchtbaarheid
van de koe", delen Amerikaanse onderzoekers de oorzaken der onvruchtbaarheid in
4 groepen in en komen ze in volgorde van belangrijkheid tot de volgende opstelling:

In hct Friesch Landbouwblad worden enige Zweedse cn Deense proeven gereleveerd
die ook voor ons Tijdschrift van belang zijn.
Het volgende wordt daarom overgenomen:

„In verband met de arbeidsmoeilijkheden komt de vraag wel eens naar voren: „Is hct
niet mogelijk om de melktijden iets te verschuiven, zodat dc koeien met precies om
de 12 uren gemolken worden?" Het is niet alleen in ons land waar men met deze
vraag zit, doch ook in andere landen. Het behoeft dan ook geenszins verwondering
tc wekken, dat men in de Ver. Staten van Amerika proeven genomen heeft met ver-
schillende melktijden, terwijl men in Zweden eveneens cen proef nam. De uitslag
hiervan is vermeld in de nieuwste uitgave van „Alt det Nyeste" 1957-\'58.
In Zweden nam men de proef met 16 paren eeneiige tweelin,gen en de koeien werden
met veel zorg individueel gevoerd.

Hct vol.gende resultaat werd bereikt:
Verhoudingsgetal voor hoeveelheid melk cn melkvet.
Dag Nacht Melk Melkvet

Deze belangrijke verschuiving in melktijden heeft dus slechts een kleine verlaging van
de melk- cn mclkvctproduktie te zien gegeven.

Niets wees er op, dat de invloed van de verschillende melktijden afhankelijk was van
dc leeftijden van dc koeien. Dc achteruitgang in produktie was procentsgewijze voor
alle dieren dezelfde. Er werd ook .geen verschil waargenomen tussen koeien met een
hoge of een lage produkde. De achteruitgang was ook hier voor alle dieren procents-
gewijzc on.geveer gelijk.

Een vcr.gelijking van de melkproduktie per melktijd gaf natuurlijk aan, dat men de
.grootste melkproduktie kreeg bij de melktijd des mor.gens dus na cen langere rust-
periode. Op.gcmerkt kan echter worden dat ook bij gelijke melktijden dc melk-
produktie des morgens iets hoger was dan des avonds.
Dc invloed van de verschillende melktijden op hct vetgehalte.

Bij grote verschillen in melktijden krijgt men dus wel ccn belan.grijke afwijking van
het vetgehalte van de melk.

Bij proeven in Amerika met melktijden, die 14 cn 10 uur uit elkaar lagen was cr
cchtcr geen verschil in het vetgehalte waar te nemen. Is men van plan om dc melk-
tijden te gaan veranderen, dan dient men goed te bedenken, dat bij proeven wel
duidelijk tot uiting kwam dat 16 uur wel de uiterste grens was en dat elke verandering
zeer geleidelijk moet plaats hebben. Elke dag cen verschuiving van 5—8 minuten."

Under the auspices of the Produktschap voor Vecvoedcr (Marketing Board for Feed-
stuffs) Dr. R. Braude of the National Insdtute for Research in Dairying, University
of Reading, gave a lecture on „Recent developments in pig feeding in Great Britain"
in the Zootechnical Institute of the University of Utrecht on Friday, May 23, 1958.
The audience consisted of about 60 Bridsh and Dutch experts.

Dr. Braude remarked that research in agriculture aims at serving industry by esta-
blishing sciendfic facts. As far as the use of andbioties is concerned, we have learnt
a lot in the last decades. Sciendfic principles will prevail, but one should not be too
dogmadc about the results reached by research. In fact, one cannot be dogmatic about
anything in agriculture.

Research workers in England are no longer interested in proving that antibiotics are
effective in promodng growth in young animals. Throughout the world an amazing
quandty of work has been done to establish this fact. The evidence is very convincing.
However, there are sdll people who have doubts. Indeed, nobody would claim that
andbiodcs can be safely used under all conditions. There is no 100 percent response
in all cases bccause of conflicdng interactions.

Apart from the growth-stimulating effect the use of antibiotics slighdy improves the
efficiency of feed conversion.

As regards the mode of action we are still in a very difficult position to explain
what is going on. Wc are not much further now after eight years of investigation
than we were at the beginning. Many hypotheses have been put forward. In England
now a new line is taken. What is involved, is not the direct effect on the bacterial
population of the digesdve tract, but the effect on the metabolism of the animal.
Many papers have been produced claiming a quandtative effect on the bacterial
populadon. In Dr. Braude\'s opinion a resulting change in population is doubtful.
It is unknown what the bacterial population in a control animal should be. It has
been proved by invesdgadon that the bacterial population in the digestive tract of
pigs normally shows individual differences.

different approach should be made. In young chicks soon after birth a bacterial
population containing pox producing bacteria is present. The use of antibiotics causes
the development of an antitoxin, which lends a clue to the mode of acdon of anti-
biotics.

There are several problems worrying us very rcccndy. Problems are discussed too
freely. There is very litde sciendfic evidence behind most discussions. As a very im-
portant feature of andbioties use it is claimed that they develop bacteria resistant
to antibiotics, which may lead to all sorts of complications. It is said that there may
be danger associated with the use of antibiotics. One should not take any risk and
therefore the use of antibiotics should be avoided.

This approach seemed reasonable five years ago. In Britain it took four years before
it was decided to release antibiotics as feed supplements. It was carefully investigated
what might happen to the present and future generations of livestock. Nowadays we
have many years of experience behind us. As far as Dr. Braude knows, not a single
case has yet come to light that might be considered as a red light indicating danger.
Past experience shows us that there is nothing to worry about.

The objection is raised that antibiotics kill bacteria in the digestive tract of the
animal in such a way that resistant bacteria are left which might be pathogenic.
However, as far as pathogenic bacteria are concerned, not a single case has been
proved to result from antibiotics supplementation in feedstuffs.

Smith on the use of antibiotics in calf feeding. According to the speaker Dr. Smith\'s
observadons at this stage were very general in nature. There were no proper controls.
Therefore, his conclusions had to be bery guarded. In Dr. Braude\'s opinion Smith
took the wrong atdtude; he sounded the bell of warning. Since then he himself has
said that on the basis of his investigations there is no reason to stop the supplemen-
tation of antibiotics in animal feeds.

Dr. Braude then considered the economical side of the use of andbiodcs. Supplemen-
tadon of antibiotics only has a future if its is economically justified.
In this connecdon the question arises to what kind of animal antibiotics should be
supplied. The advice is given that andbiotics should only be applied to a young
animal. But what is a young chick or a young pig? The adjecUve „young" is in
itself meaningless. However, it is true that after a certain stage of an animal and-
biodcs prove not to be able to promote growth and effect of feed conversion.
It is difficult to specify what is young. The evidence is controversial. For pigs the most
useful dmc is up to a weight of 120—140 lbs (54—64 kg). \'When one starts using
antibiotics (after 3 or 8 weeks, the sooner the better) antibiotics after some stage
fulfil no further function.

The evidence regarding the mode of action of antibiotics is confusing. There arc
still many controversial points.

Dr. Braude then changcd to a topical subject viz. the use of mineral elements to
achieve similar effects as antibiotics. Several investigations of high level have been
made concerning the function of coppcr as a growth supplement for pigs. Pigs can
stand a lot of copper without adverse effects. Copper has approximately the same
effects as antibiotics viz. about a 10 percent improvement in the rate of growth.
There is no clue to the mode af action of copper. May be it follows the same path
of action as antibiotics, may be a different mode of action is involved. Copper in
high doses is toxic. However, before this stage is reached, the pigs refuse to cat it.
•According to present-day evidence antibiotics most probably cover a wider range
of circumstances than coppcr. However, this is still a moot point.
The question arises whether coppcr and antibiotics used together show any additive
effect. If the use of antibiotics in itself produces a 10 percent effect and likewise the
use of copper, does their combined use; show an additive effect? A number of expe-
riments in that dlircction have been made. The first results were negative. No addi-
tive effects was found. However, this is challenged by the results of a Scotch institute
showing some additive effect, e.g. 9% with copper, 11% with antibiotics and 15%
with coppcr plus antibiotics.

New experiments are now in progress. The preliminary results confirm the Scotch
findings.

A difficulty arises in connection with the fact that for generations copper has been
used to control worm infestation in pigs.

.\\ new field opens tremendous potentialities. Dr. Braude was referring to the field
of enzymes as feed supplements. So far very little is known about enzymes. However,
in the last few months a lot has been learnt. A newly born baby-pig can utilize e.g.
lactose, but not sucrose because it lacks the enzymes needed for its digestion until
about seven days old. For calves this period is about four weeks. If sucrose is applied
to calves before the age of about 4 weeks the digestive tract of the calves may be
affected causing death. In pigs sucrose has not the time to be dangerous.
A study of medical books on digestive enzymes for babies revealed that amazingly
litde is known about this subject.

The speaker concluded that the use of enzymes in animal feeding has very big impli-
cations. Step by step further experiments are awaited.

Prof. Dr. W. K. Hirschfeld (Zootcchnical Institute of Utrecht University) was
chairman of the discussions.

By several speakers a number of questions were put to Dr. Braude. In general
Dr. Braude\'s attitude to the oljjcction raised against the use of antibiotics in feed-
stuffs was that particular experiments as referred to by the .speakers might indeed
complicate the picture, but that throughout the world experience has shown that
the supposed dangers of supplementation of antibiotics in fcedstuffs are non-existent.
In reply to a question of prof. Hoekstra, Dr. Braude said that single cases must bc
disregarded and no conclusions should be drawn from them. However, this does not
mean that the use of antibiotics is advisable in all cases.

Prof. R. v. d. Schaaf (Institute for Veterinary Bacteriology, Utrecht) pointed out
that this opinion the use of antibiotics may bc dangerous owing to a growing resis-
tance of some bacteria (Coli and Salmonella).

Especially he mentioned calvcs reared for fattening. Even types of bacteria that at
first showed no resistance, can do so after some time, as appears from investigations
in the United States.

Replying to Prof. v. d. Schaaf\'s questions Dr. Braude said that the danger involved
in using antibiotics should not be exaggerated. The presence of Salmonella in chicks
and calves does not mean that the host animal will be killed. If there really is a
danger, why is there no trouble with livestock in Britain and the United States
where antibiotics are extensively used? Too much emphasis is put on single cases.
Nevertheless, Dr. Braude docs not rccommend the use of antibiotics for calf feeding,
if no difficulties arc present. If calves can be reared without antibiotics, this should bc
done.

The inttroduction of legislation permitting the supplementation of antibiotics in
fcedstuffs took four years in England. However, if any doubt exists about possible
adverse cffects, the government can immediately stop the use of antibiotics. An act
passed by Parliament in 1953 allowed the use of antibiotics in feeds for growing pigs
and poultren. Calvcs were excluded because there was not sufficient evidence for
reasonable conclusions. Therefore, compounders cannot put antibiotics in calf mix-
tures.

Dr. W. M. McKay (Cyanamid Company of Great Britain) said that in case of
poultry the use of antibiotics during stress periods is of great help. If the birds suffer
from pullet disease, they will quickly respond to supplementation of antibotics. In pigs
the use of antibiotics will materially help to reduce the number of runts. In breeding
stock many birds and pigs arc denied the use of antibiotics because of fear of adverse
effects. However, there is not a shred of evidence that antibiotics are harmful in bri\\c-
ding stock. Dr. McKay recomrncnds the use of antibiotics also in normal farming
conditions.

De beoordeling van de nationale inzendingen op dc Wereldtentoonstelling 1958 te
Brussel, heeft voor dc landbouwinzending van de Nederlandse afdeling .goede resul-
taten opgleverd. Niet alleen is de hoogste onderscheiding, de „Grand Prix" toegekend,
maar bovendien zijn drie gouden en twee zilveren medailles toegewezen.
De „Grand Prix" is toegewezen aan het landbouwpaviljoen als geheel, terwijl de
gouden en zilveren medailles zijn bestemd voor onderdelen van de inzending, het
wetenschappelijk onderzoek met betrekking tot dc Nederlandse aardappel en de
cultuurtechniek. Deze inzendingen staan ondcr auspiciën van dc Stichtingen voor
Pootaardappelpropaganda en Consumptie-aardappclpropaganda en van de Cultuur-
technische Dienst, de N.V. „Grontmij" en de Ncderlandse Heidemaatschappij.
Inmiddels heeft de jury voor de afzonderlijke beoordeling van dc landbouwinzen-

Een A.B.R.-vrij beslag kan slechts tot ccn abortusvrij beslag opklimmen nadat van
alle runderen van dat beslag (behalve ongeënte runderen jonger dan 12 en geënte
runderen jonger dan 18 maanden) bloedmonstcrondcrzoeken met gunstig resultaat
zijn verricht. Het is te verwachten dat er vóór 31 juli 19.59 zeer veel aanvraag zal
zijn voor bloedmonsteronderzoeken ten doel hebbende om het betrokken beslag
abortusvrij verklaard te kunnen krijgen.

Bovendien moet rekening gehouden worden met dc veehouders wier beslagen onder
de heffing vallen en die met de gezondheidsdienst voor dieren een overeenkomst heb-
ben gesloten tot het betalen van een heffing van ƒ 1,25 (in plaats van ƒ 2,50) per
rund en per kwartaal. Het beslag van deze veehouders moet, tot het abortusvrij is
verklaard, jaarlijks aan een bloedmonsteronderzoek worden onderworpen.
Het afnemen van het bloed voor de bloedmonstcrondcrzoeken verricht de dierenarts
op verzoek van dc veehouder. Waarschijnlijk zal cr een neiging bestaan dit bloed-
afnemen vooral te laten doen in dc staltijd. Wanneer iedereen aan die neiging gevolg
geeft bestaat grote kans op ernstige teleurstellingen. Het kan dan immers gebeuren,
dat de dierenarts door opeenhoping van aanvragen te laat komt om het bloed-
onderzoek nog tijdig tc doen plaatsvinden. Ook kan het laboratorium dan een zo-
danige top in zijn werk krijgen, dat cen nauwelijks of niet meer in te halen achter-
stand ontstaat.

Spreiding in het bloedonderzoek is dus noodzakelijk. Teneinde dczc zo goed mogelijk
tot stand te brengen, is het gewenst dat de veehouders die hun beslag vóór 31 juli
1959 aan een bloedmonsteronderzoek wensen te onderwerpen, zich vroegtijdig met
hun dierenarts in verbinding stellen.

Dit is de enige weg welke ertoe kan leiden dat de in het belang van de betrokken
veehouders noodzakelijke spreiding bij het bloedmonsteronderzoek tot stand komt.

Plet jaarverslag over de kunstmatige inseminatie van rundvee in Beieren verdient ieder
jaar opnieuw de aandacht.

Tot 1954 nam het aantal bedrijven dat kunstmatige inseminatie ging toepassen
stormachtig toc. Nadien nam het aantal langzamer en geleidelijk toc.
In 1957 sloten zich nog 3184 bedrijven rnet in totaal 27.315 dieren bij de verschil-
lende K.I.-verenigingen aan. In totaal zijn thans meer dan 100.000 bedrijven met
bijna 600.000 dieren aangesloten. Toch wordt op slechts 25.5% van de bedrijven in
Beieren kunstmatige inseminatie toegepast.

In deze populatie werkt men met 437 stieren, waarvan 297 stieren behoren tot het
gevlekte ras.

Dc moeders van de gebruikte stieren produceerden gedurende 4,6 controlejaren ge-
middeld 3890 kg melk met 4,17% en 162 kg botervct.

De moeders van dc stieren van het gevlekte ras staan veruit aan dc spits met 3990 —
4,17% — 167. Het doel waarnaar men streeft, is 200 kg bij 4% melkvet. In enkele
K.I.-verenigingen heeft men dit niveau ongeveer bereikt.

De gemiddelde leeftijd van de stieren is door het in gebruik nemen van jongere
stieren gedaald van 5 jaar op 4 jaar en 5 maanden.

Het aantal stieren ouder dan 6 jaar verminderde met 33,3%, terwijl het aantal
jonge stieren met 43,7% toenam.

Het blijkt, dat weloverwogen tewerk wordt gegaan ten aanzien van het gebruik van
dc jonge stieren. 107 stieren hadden betrekking op een gemiddelde van tot 500 eerste
inseminaties, 112 stieren op 500—1000 eerste inseminaties, echter 93 stieren, t.w.
dc oudere beproefde stieren op meer dan 2000 eerste inseminaties.
Het drachtighidspercentage na eerste inseminatie bedroeg gemiddeld 67%, terwijl
het cfficiënticgetal 1,49 bedroeg.

Het aantal K.I.-centra bleef constant, terwijl het aantal medewerkers in geringe mate
steeg. VAN LOEN

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht, lel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde.

In aansluiting aan cen berichtje, dat enige tijd geleden in het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde werd opgenomen betreffende cen reünie van oud-.Absyrtianen, kan thans
worden meegedeeld, dat deze reünie zal plaats vinden op zaterdag 4 oktober 1958
in Hotel I-igi te Zeist. Uitgenodigd zijn de leden, die in 1909, 1910, 1811 en 1912
zijn aangekomen. De uitnodigingen zijn reeds verzonden. De bedoeling is omstreeks
4 uur bij elkaar te komen, gezamenlijk te borrelen en daarna een eenvoudige maaltijd
te gebruiken.

Voor de goede gang van zaken is het gewenst, dat men zich vóór 27 september opgeeft
bij Dj. de Jong, Ruitcrstraat 16, Zaltbommcl.

Het programma is ongeveer als volgt samengesteld •
20 oktober, 16.00-!7!00 uur: Receptie;

19.30 uur: Opening Stedelijk Kegel Concours.
20, 21, 22, 23 en 25 oktober: Stedelijk\'Kegel Concours.

24 oktober, 18.00 uur: Kcgclrcünie voor oud-leden en leden met dames, met daarna
een feestavond.

Tot onze grote vreugde hebben enige oud-leden zich bereid verklaard in de reünie-
commissie zitting te nemen. Zij hebben op zich genomen dc contacten tussen oud-
leden en leden zo goed mogelijk tc onderhouden, dit vooral met het oog op het a.s.
lustrum. Deze commissie is als volgt samengesteld: Dr. J. Grashuis, G. van Eek,
J. J. Feddema, Dr. D. M. Zuijdam.

Van enkele oud-leden hoorden wij, dat er onderling is afgesproken de 24e naar dc
Domstad tc komen. Hebt U al cen dergelijke afspraak met Uw kegelvrienden ge-
maakt? U zoudt dit bijvoorbeeld uitstekend kunnen doen op de eerstvolgende ver-
gadering van de afdeling van ilc Maatschappij voor Diergeneeskunde in Uw provincie!
Voor de kegclreünie hebben wij aie bannen achter de sociëteit „De Vereniging" tot
onze beschikking. Daarom zal cr ook voor dc dames ruimschoots gelegenheid zijn om
mee te doen. Het best\\iur overweegt nog op dc kegclreünie een lustra-concours te
houden, waaraan door vijftallen van 1913—1918, 1918—1923, enz., kan worden
dei Igcnomen.

Mochten er oud-leden zijn, die nog bepaalde ideeën voor de ke,gclreünie hebben, dan
zullen wij die graag horen. U kunt dit dan mededelen of aan cen lid van de reünie-
commissie of aan dc secretaris van D.I.G., dc heer J. H. Scheper, Nicolaasweg 66 bis
te Utrccht.

Ten overvloede naar wij hopen, zij nog medegedeeld, dat alle oud-leden, dus ook dc
nict-donatcurs, van harte welkom zijn.

In aansluiting aan hct eerste voorlopige berichtje in cen van dc vorige afleveringen
kan nu worden meegedeeld, dat de feestelijke omlijsting van de a.s. .Algemene Ver-
gadering op vrijdagavond 24 oktober zal worden gevormd door cen gezamenlijk diner,
gevolgd door een soiree.

Vele ouderen zullen nog altijd prettdge herinneringen hebben aan hct tradiuonele
diner, dat vroeger bijna altijd volgde op de huishoudelijke vergadering. Deze goede

gewoonte wordt dit jaar mede in verband met hct D.I.G.-lustrum, dat gelijlicrtijd
wordt gevierd, weer opgevat. Degenen, die het D.I.G.-lustrum meemaken kunnen
daarna eventueel ook nog aan het soiree deelnemen. Het diner zal een enigszins offi-
cieel karakter hebben door het afscheid van de voorzitter van dc Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

In de volgende aflevering volgen dc nodige zakelijke mededelingen over deze avond.
Deze voorlopige aankondiging dient om dc leden en kandidaatlcden met hun dames
nu reeds op te wekken deze avond aan het diner en/of soirée deel te nemen.

Het Hoofdbestuur heeft Mej. T. S. J. Tcunissen van Manen aangenomen als kandi-
daatüd van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Meutstege, F. J., te Utrecht, met ingang van l-10-\'58 wordt diens functie wetensch.
Adreswijzigingen en dergelijke:

Gorsia, R., van Utrecht naar Willemstad (Guragao), Postbus 15. (van 88 naar 132)
Goudberg, K., tc Beilen, gr. gewijzigd met ingang van 20-9-\'58 in 963125. (88)
Grootenhuis-Wolting, Mevr. D. M.; 1958; Utrecht, Julianalaan 2; tel. 030—27796;

Kersjes, A. W., van dc Bilt naar Utrecht, Karei Doormanlaan 130, tel. 030—22003.

Linnewiel, H. A., van Utrecht naar Bunnik, Kon. Julianastraat 17, tel. 03405—685.

Ncutstege, F. J., tc Utrecht, met ingang van l-10-\'58 wordt diens functie wetensch.

Rutgers, A., van Roermond naar de Bilt, Park Arenberg 69, tel. 030—60152, secr.

Woerd, J. D. van der, te Gorinchem, aangesloten onder tel. privé 01830—3879. (130)

In het artikel van Dr. J. Siebenga: Dc preventie van kopziekte is op pag. 796 cen
fout geslopen.

De formule op dc 8c en 7e regel van onder KaO, CaO, Ka, Ca, Na\'iO en MgO
moet luiden KaO, CaO, Na20 en MgO.

Op 7 juli 1958 overleed plotseling in zijn woning te Doorn collega A. Hijink,
in leven dierenarts te Lochem.

Abraham Hijink werd op 20 mei 1890 in \'t Woold bij Winterswijk geboren.
Na een driejarige H.B.S.-opleiding te Wintcrwijk vervolgde hij z\'n studie
te Zutphen, aangezien Winterswijk toendertijd geen \\ijfjarige H.B.S. had.
Het vccartsdiploma verkreeg hij op 18 juli 1914. Op 31 juli 1914 werd hij
benoemd tot gemeente-veearts te Zelhem, waar hij op 1 september 1914
in functie trad. I.ang heeft hij daar niet gewerkt, reeds op 21 maart 1916
weid hij benoemd tot gemeente-veearts te Lochem-Laren, als opvolger van
de toen reeds ziekelijke dierenarts Oosterbaan. In de periode dat hij in
Zelhem gepraktizeerd heeft, wist hij zich zeer gezien te maken en zijn ver-
trek uit Zelhem gaf in de plaatselijke pers dc nodige commentaren; de
uiteindelijke reden van zijn vertrek was de abominabel slechte toestand
van de wegen!

Kort na zijn vestiging te Lochem, werd hij opgeroepen om dienst te doen
in de Landstorm; de praktijk werd dan afgedaan in de weekends, een si-
tuatie voor ons ondenkbaar, in die dagen in dankbaarheid aanvaard.
Na zijn demobilisatie in 1918 trad hij in het huwelijk met Mej. Esselink,
eveneens geboortig uil Winterswijk. Uit dit huwelijk werden twee dochters
geboren.

Nu hij zijn volle werkkracht kon ontplooien breidde de praktijk zich snel
uit. Hijink wist zich door z\'n accuratesse tot een graag geziene vertrouwens-
man van de veehouders te maken, iets wat zich ook uitte in z\'n bestuurs-
functies in het plaatselijke vecfonds, het paardenfonds en dc afdeling van
de Gelderse Maatschappij van Landbouw. Ook de Kunstmatige Insemi-
natie had zijn belangstelling; aan de K.I. vereniging Laren was hij als
dierenarts en adviserend bestuurslid verbonden.

keuringsdienst Lochem, later eveneens van Laren. Tevens van 1923—1948
Rijkskeurmecster i.b.d. en tot 1 mei 1958 plv. Inspecteur.
Afkerig om officieel de centrale figuur te zijn ging hij door het leven.
Zijn praktijk eiste hem geheel op.

In 1954 droeg hij een gedeelte van zijn praktijk over, geheel stilzitten kon
hij niet. Pas in 1957 trok hij zich geheel uit de praktijk terug.
Hoewel de Achterhoek het land van zijn hart was, verhuisde hij naar
Doorn om dichter bij zijn opgroeiende kleinkinderen te zijn.
Slechts enkele weken na deze verhuizing kwam onverwachts het einde.
Veel had hij zich voorgesteld van deze rustperiode na alle drukte van de
voorafgaande jaren. Voor zijn vrouw kwam deze slag hard aan, ook zij had
grote verwachtingen gehad.

In alle stilte werd Abraham Hijink ten grave gedragen en begraven naast
zijn jongste dochter die hem voorgegaan was. Hier zal hij de rust vinden
die het leven hem niet gegeven heeft.

Bovenstaande afbeelding betreft een geval van carcinoom van de oogkas bij een rund,
cen van de 56 padënten (35 runderen, 21 paarden), die sinds 1 sept. 1952 in de
kliniek voor Heelkunde ter behandeling werden aangeboden.

De aandoening begint als regel met een vrij onschuldig lijkende woekering van de
membrana nictitans, die maar al te vaak in de praktijk als „oogontsteking" wordt
behandeld. Vanuit de membrana nictitans breidt het proces zich naar de omgeving
uit, zodat tenslotte conjunctiva, skiera, oogleden en benige oogkas zijn aangetast.
In dit stadium zijn metastasen naar de subparotideale en mediastinale lymphklieren
waargenomen.

De aandoening is wat de grote huisdieren betreft veelvuldig bij paard en rund be-
schreven, maar heeft vooral bij het rund in Amerika een endemische vorm aange-
nomen in grote koppels „Herefords" en is het woord „cancereye" een bekend begrip
voor de veehouders.

Het probleem carcinoom van de oogkas en zijn inhoud bij rund en paard is door de
kliniek voor Heelkunde in samenwerking mrt het Instituut voor Pathologie en onder
auspiciën van het Universitair Kanker Centrum in studie genomen; het onderzoek
wordt uitgevoerd door Mevrouw Linnewiel-Koster, arts.

Over de frequentie van voorkomen van deze carcinoomvorm in Nederland is nog
weinig bekend en ook over het spontane beloop beschikken wij nog slechts over enkele
gegevens uit de laatste vijf jaar van patiënten van de kliniek voor Heelkunde.
Het zal onzerzijds zeer op prijs worden gesteld, indien practici en hoofden van
keuringsdiensten ons mededeling zouden willen doen over het voorkomen van deze
aandoening in zijn verschillende stadia, (rund en paard) in hun werkgebied bijv. in
de afgelopen vijf jaar. Beschrijving van een enkel geval is eveneens zeer welkom.
Tevens wordt om medewerking verzocht bij hct opzenden van patiënten met deze
aandoening naar de kliniek voor Heelkunde.

Na voorafgaand overleg kan een financiële tegemoetkoming in de transport- en
verblijfkosten worden overwogen en zal het mogelijk zijn enkele inoperabcle gevallen
aan te kopen.

Contactadres: kliniek voor Heelkunde, Faculteit der Diergeneeskunde,
Biltstraat 172, Utrecht, Telefoon 11994, toestel 286.

Uit het laboratorium van de Stichting Gezondheidsdienst voor Dieren
in Limburg; Directeur Dr. P. H. W. Tacken.

Enkele maanden geleden werden in een varkenshouderij in Noord-Limburg
bij verschillende varkens afwijkingen waargenomen, welke in sterke mate
overeenkomst vertoonden met het klinisch beeld van een varkensziekte,
welke in de literatuur beschreven wordt als atrophische rhinitis.
Het betreffende bedrijf was een gemengd fok- en mestbedrijf.
Behalve een .35-tal oudere fokzeugen waren ongeveer 30 opfokzeugjes,
90 mestvarkens en een 80-tal biggen aanwezig.
Al deze varkens behoorden tot het Nederlandse Landvarken-ras.
Aan de oudere zeugen, waaronder verschillende met cen toom biggen,
werden, althans op het eerste gezicht, geen opvallende afwijkingen waar-
genomen. Hetzelfde was het geval bij de opfokzeugen.
Geheel anders was het echtcr gesteld met enkele tomen oudere biggen en
met de mestvarkens. Vooral onder de mestvarkens werden n.1. bij ver-
schillende dieren duidelijke deformitciten waargenomen aan de kop, in
de vorm van een min of meer scheef gegroeide bovenkaak, zodat de be-
treffende dieren cen scheve .snuit vertoonden. Bovendien was bij alle af-
wijkende varkens clc bovenkaak duidelijk korter dan de onderkaak.
De punt van dc tong kwam hierbij in vele gevallen onder de bovenkaak
tc voorschijn; dc snuit was platter dan normaal en ingedeukt. De huid van
de kop was gerimpeld en lag in plooien, zodat de betreffende snuit het
beeld vertoonde van een bulldog-neus of mops-neus (zic foto 1 en 2).
Opvallend was verder, dat bij het merendeel van de varkens met dergelijke
scheefgegroeide en kromme snuiten, tnaar ook bij enkele dieren met een
uiterlijk normale snuit, een snuivende ademhaling kon worden waargeno-
men, terwijl verschillende dieren in de betreffende koppel herhaaldelijk
niesten.

Op onze vraag aan de eigenaar, of hij wel eens bij zijn varkens neus-
bloedingen had waargenomen, kregen wij ccn bevestigend antwoord.
Bovengenoemde afwijkingen werden, zoals reeds werd opgemerkt, speciaal
bij de mestvarkens aangetroffen. Dc biggen, tot dc leeftijd van 3 ä 4
weken, vertoonden geen bepaalde, opvallende verschijnselen.
Onder dc tornen oudere biggen werd, wanneer men deze dieren enige
tijd observeerde, bij verschillende dieren niezen waargenomen, terwijl
wij dc indruk kregen, dat ook wel bij biggen vanaf de leeftijd van 5 ä 6
weken een beginnende deformiteit van de neus kon worden opgemerkt.
Dc snuit was iets verdikt en gezwollen. De huid direct achter het rostrum
was tc sterk gerimpeld. Scheve neuzen of bulldog-neuzen werden echter bij
deze biggen, als ook bij de overige varkens tot een leeftijd van 2 ä 2/2
maand, slechts bij een enkel dier waargenomen.

Bij een volgende nauwkeurige inspectie van de oudere fokzeugen, bleken
ook onder deze dieren enkele gevallen voor te komen, waarbij de neus
enigszins afwijkend en scheef was, alhoewel in geringe mate en op het eerste

gezicht niet sterk opvallend. Hierop zal later worden teruggekomen.
Op verzoek aan de eigenaar van het betreffende bedrijf ontvingen wij een
8-tal koppen, afkomstig van varkens, welke op bacon-gewicht geslacht
werden en bij welke dieren min of meer duidelijk de reeds vermelde ver-
schijnselen geconstateerd waren.

Om een juist inzicht te verkrijgen in de aard en omvang van de afwij-
kingen in de neusgangen, werd een dwarsdoorsnede gemaakt door de
neus, vlak achter de beide hoektanden. Duidelijk kwam hierbij aan het
licht, dat bij al deze dieren de neusgangen niet symetrisch waren. Het
neustussenschot was namelijk in plaats van recht min of meer dorso-ven-

traal ingedeukt en gebogen, waardoor de beide neusgangen onregelmatig
van grootte en doorsnede waren.

In enkele gevallen was deze asymetrie zodanig, dat van een van de neus-
gangen nog slechts een spleetvormige ruimte was overgebleven.
De beide neusschelpjes, welke normaal in de inwendige neusgangen spiraal-
vormig verlopen (zie eerste afbeelding van foto 3), waren bij deze dieren
eveneens in meerdere of mindere mate aangetast en soms zelfs geheel ver-
dwenen (zie foto 3).

Het slijmvlies van dc inwendige neusgangen en de neusschelpjes was op
verschillende plekken losgelaten van de onderlaag. Het grauw-grijze neus-

sccrcct was soms met bloed vermengd en was vrij dik van consistentie en
niet stinkend.

Macroscopische afwijkingen, welke zouden kunnen wijzen op de aan-
wezigheid van ulceraticvc necrotische processen van dc inwendige neus-
gangeti, ontbraken.

In hct directe preparaat van exsudaat uit de neusholte, dat hoofdzakelijk
bestond uit slijm, afgestoten cpitheelcellen en vervallen leucocyten, kon
microscopisch verder niets bijzonders, o.a. geen trichomonaden, worden
aangetoond.

Hij het bacteriologisch ondcizock van neussecreet cn materiaal, afkomstig
uit dc aangetaste ncusschclpjcs, werden — onder aerobe omstandigheden
- Pseudomonas aeruginosa, niet-haemolytische Streptococcen en Staphy-
lococcen, Eschcrichia coli, Proteus en Coryncbactcrium pyogenes gekweekt.
Sphciophorus nccrophorus kon nèch in het direct preparaat, nóch door
middel van cultureel-onderzoek van het onderzochte materiaal, onder
anaërobe omstandigheden (Hcrsenbouillon en Tarozzi-bodems) worden
aangetoond.

Op grond van het klinisch beeld van de waargenomen afwijkingen, aan-
gevuld met bovengenoemde sectie-bevindingen, werd als diagnose gesteld:
atrophische rhinitis.

Enkele weken later werden door de collegae G. Vullinghs te Sevenum
en H. Hoonen tc Heiden nagenoeg dezelfde verschijnselen waargenomen bij
varkens op cen 3-tal mestbedrijven in hun praktijk-gebied.
Aangezien deze varkensziekte in ons land tot dan toe nog niet als zodanig
was onderkend, werd getracht op korte termijn een globale indruk te
krijgen, in welke mate deze ziekte zich reeds verspreid had. Het resultaat

van dit onderzoek, dat in snel tempo diende uitgevoerd te worden, wees
uit, dat minstens een 25-tal bedrijven reeds door deze ziekte waren aan-
getast. Hieronder waren enkele grote fokbedrijven.

Uit de verklaringen van de eigenaar van een zeer groot fokbedrijf kon
worden opgemaakt, dat verschijnselen van atrophische rhinitis op zijn
bedrijf reeds zijn voorgekomen vanaf begin 1955 en dat sind.sdien regel-
matig door hem neusaf wij kingen onder zijn varkens zijn waargenomen.
lJ)e betreffende eigenaar meende aanvankelijk deze neusafwijkingen bij de
varkens te moeten toeschrijven aan erfelijke factoren.

Later is hij echter steeds rneer en meer tot de overtuiging gekomen,
dat hier een besmettelijke oorzaak aan ten grondslag ligt.
Eind juli van dit jaar werd dc gehele varkensstapel van dit bedrijf
wegens het voorkomen van atrophische rhinitis geslacht op het abattoir
te Venlo.

Uit het onderzoek van deze varkens, bij welk onderzock de Directeur van
het abattoir - - collega A. \\an Erp - - zo bereidwillig is geweest zijn vol-
ledige medewerking te verlenen, bleek, dat bij geen enkele van dc geslachte
zeugen, welke geboren waren vóór april 1955, ook maar de geringste af-
wijkingen aan de neusschelpjes, het neusseptum of het neusbeen, konden
worden vastgesteld, terwijl dit toch bij het merendeel van de zeugen, ge-
boren nä deze datum, wèl het geval was.

Ons inziens mag dan ook hieiuit de conclusie worden getrokken, dat
atrophische rhinitis bij varkens in ons land reeds enkele jaren voorkomt.
Verder is met zekerheid gebleken, dat deze ziekte temninste sinds 1954
ook nog op een ander zeer groot bedrijf in Limburg door collega A.
Hendrickx te Echt is waargenomen. Vanuit dit laatste bedrijf, dat zeer
geïsoleerd is gelegen, heeft, naar men mag aannemen, geen besmetting
naar elders plaats gehad, aangezien sinds het optreden van de eerste
verschijnselen van deze ziekte door dit bedrijf geen varkens meer weiden
afgezet, behoudens voor de slacht.

Op welke wijze de insleep van smetstof op cleze laatste twee bedrijven
heeft plaats gehad, kon niet met zekerheid worden aangetoond.
De ziekteverschijnselen, welke ojj bovengenoemde bedrijven konden wor-
den waargenomen tengevolge van atrophische rhinitis, kunnen als volgt
worden samengevat:

Het aantal biggen, dat gemiddeld per worp, op deze bedrijven geboren
wordt, dus de gemiddelde toomgroottc, alsook het percentage levend-
geboren biggen, kan als normaal worden beschouwd.

Tot dc leeftijd van 3 ä 4 weken vertonen de biggen doorgaans geen bij-
zondere afwijkingen, welke aan atrophische rhinitis kunnen worden toe-
geschreven. Vanaf deze leeftijd kunnen echter, vooral wanneer het sterk
besmette koppels betreft, dc eerste verschijnselen worden waargenomen.
Wanneer men een verdachte kopp(-l enige tijd op zijn gedragingen con-
troleert en vooral wanneer men de biggen ronddrijft door het hok, kan
men een of meerdere dieren uit de koppel horen niezen (en bij tevens
viruspneumonie, hoesten).

Aan het feit, dat enkele dieren in een toom jonge biggen, welke overigens
een gezonde indruk maakt, nu en dan niezen, zal in dc praktijk door dc
eigenaar doorgaans weinig aandacht worden besteed.

Behalve niezen, kan bij een of enkele dieren een snuivende ademhaling
worden waargenomen. De snuit is bij deze biggen, uiterlijk althans, nog

normaal; hoogstens is de huid vlak achter het rostrum mecr dan normaal
gerimpeld en krijgt men dc indruk, dat dc snuit iets tekort, verdikt of ge-
zwollen is. De dieren schuren met hun neus herhaaldelijk langs of door
het stro, hetgeen er op wijst, dat deze neusaandoening hinderlijk is.
Een enkele maal kan bij sommige dieren in een besmette koppel een
geringe uitvloeiing van vrij dun, grijs slijm uit de neus worden waarge-
nomen; in de regel is echter van een neus-uitvloeiïng geen sprake.
Deze verschijnselen, zoals niezen en snuiven en een verkorte bovenkaak,
(brachygnathia superior) worden geleidelijk aan steeds duidelijker en ern-
sdger en vormen de eerste sterke aanwijzingen.

Een verschijnsel, dat verder sterk de aandacht trekt, is de neusbloeding,
welke nu en dan bij een of hoogstens enkele dieren uit de koppel kan
optreden. Hierbij stroomt het bloed in flinke stralen, gedurende één of
enkele minuten uit één of beide neusgaten, om daarna weer spontaan op
te houden. Dergelijke neusbloedingen worden meestal toevallig waarge-
nomen. Bloedvlekken, welke soms bij verschillende dieren uit dc koppel
op de rug of in de flank kunnen worden aangetroffen, zijn dan ook meestal
het gevolg van dergelijke neusbloedingen, welke bij andere dieren in de
koppel hebben plaats gehad.

Tussen de leeftijd van 2/2 tot 4 maanden, maar soms ook later, ontwik-
kelen zich tenslotte soms bij enkele, maar meestal meerdere dieren,
typische neusafwijkingen, zoals scheve- en kromme snuiten of bulldog-
neuzen (mops-neuzen), waarbij de bovenkaak steeds korter wordt dan de
onderkaak en de tong vaak onder de bovenkaak te voorschijn komt en
waarbij dc huid van de kop sterk gerimpeld en geplooid is.
Vooral in dit laatste geval, wanneer de neus dermate afwijkend is, dat cr
sprake is van een z.g. bulldog-neus, gaat dc kop vaak verscholen tussen dc
beide oren, welke de indruk maken zeer sterk ontwikkeld te zijn, verge-
leken bij de korte ingedeukte kop. Dc dieren met een dergelijke ern-
stige neusafwijking vertonen uiteraard, zonder uitzondering, cen snuivende
ademhaling, ofschoon dit laatste ook bij dieren met een overigens normale
snuit, kan worden waargenomen, o.a. bij biggen, maar ook bij oudere vol-
wassen zeugen.

Het ligt voor de hand dat bovengenoemde afwijkingen, zoals niezen, snui-
ven, neusbloeding en misvorming van de neus, voornamelijk dienen tc
worden toegeschreven aan een ontsteking van het slijmvlies van de in-
wendige neusgang, afwijkende groei, aantasting en atrophie van dc neus-
schclpjcs, het ncustussenschot en het neusbeen. Het gevolg hiervan is, dat
de ademhaling bemoeilijkt wordt en de aangetaste dieren de neiging ver-
tonen door dc mond te ademen.

Ook de beide traankanaaltjes kunnen eveneens ontstoken en/of verstopt
raken, waardoor tranenvloed of conjunctivitis kan optreden.
Het vocht uit de ogen loopt hierbij via dc mediale ooghoek over de wangen,
droogt hier in, met als gevolg, het optreden van typische halve-niaan-
vomiigc, bruin-geel gekleurde vuile plekken op de huid, onder de binnenste
ooghoek. Dc koppels, waaronder deze afwijkingen werden waargenomen,
waren doorgaans zeer onregelmatig ontwikkeld en vertoonden een onbe-
vredigende groei.

Opvallend was ook, dat de varkens over het algemeen de indruk maakten,
weinig vitaal te zijn. Nadat ze zijn opgejaagd, gaan ze meestal spoedig
liggen. Dc dieren gapen herhaaldelijk.

De sterfte tengevolge van atrophische rhinitis alléén is doorgaans gering;
het sterfte-percentage in koppels, welke door de ziekte zijn aangetast, is
derhalve gemiddeld niet opvallend groter dan van niet-aangetaste koppels.
Wel zijn de besmette varkens en speciaal de biggen uiteraard gevoelig voor
tal van andere bijkomende infecties. Deze laatste zijn vaak erger dan de
eigenlijke kwaal en kunnen de sterfte aanmerkelijk verhogen.
Dc nadelen zijn het grootst in dc minst hygiënische, slecht geventileerde
hokken.

De schade, welke in economisch opzicht door atrophische rhinitis veroor-
zaakt wordt, is voornamelijk gelegen in het feit, dat de groei en het voeder-
rendement van de aangetaste koppels, gemiddeld genomen, aanmerkelijk
verminderd zijn. Weken, maanden, tot zelfs vele maanden kan het langer
dan normaal duren voordat de aangetaste dieren hun hacon-gewicht heb-
ben bereikt.

Uit de gegevens, verkregen door regelmatige controle van een 25-tal be-
drijven, waarop bovengenoemde verschijnselen zich onder de varkens heb-
ben voorgedaan, kregen wij de overtuiging, dat deze ziekte van het ene
varken op het andere kan overgaan en derhalve een besmettelijk karakter
draagt.

Vooral opgroeiende jonge biggen bleken gevoelig te zijn, hetgeen niet weg-
neemt, dat ook oudere varkens — misschien tot een zekere leeftijd — be-
smet kunnen worden en bijgevolg als smetstofbron een voortdurend gevaar
kunnen vormen voor hun omgeving.

Duidelijke klinische verschijnselen van atrophische rhinitis, zoals afwij-
kende en scheve neuzen (tijdens het leven) of gehele of gedeeltelijke
atrophie van dc neusschclpjcs (bij scctie) werden echtcr het meest frequent
aangetroffen bij varkens, welke als big of als jong opgroeiend varken —
dus tijdens de periode van snelle groei — reeds met de smetstof in aan-
raking waren geweest.

Daarentegen vertoonden varkens welke gefokt waren op bedrijven waar-
van men mocht aannemen dat ze vrij waren van atrophische rhinitis, doch
op latere leeftijd, b.v. als jonge fokzeugen, overgeplaatst werden naar be-
smette bedrijven, vaak klinisch geen afwijkingen, welke er op zouden
kunnen wijzen, dat zc op het nieuwe bedrijf besmet waren geraakt. Dat dit
laatste echter toch het geval kan zijn, is meer dan eens gebleken, doordat
de biggen van een dergelijke zeug, duidelijke verschijnselen van deze ziekte
gingen vertonen. Behalve het feit, dat vooral bij varkens, welke als big
besmet zijn, op latere leeftijd relatief het meest duidelijke afwijkingen wer-
den waargenomen, was bovendien opvallend, dat vooral onder mest-
varkens het percentage sterk aangetaste dieren doorgaans groter is dan bij
varkens, welke voor dc fokkerij waren bestemd. Aangenomen mag worden,
dat bij atrophische rhinitis de besmetting plaats heeft via de respiratic-
tractus, waarbij de .smetstof verspreid wordt door infectie van de lucht
tengevolge van hoesten, niezen, snuiven, ctc. Het is dan ook niet onmoge-
lijk, dat het grotere percentage aangetaste dieren bij mestvarkens dient
toegeschreven te worden aan de grotere onderlinge bcsmetdngskans, door
hun veelal dichtere hokbezetting.

Fokzeugen daarentegen beschikken vaak, vooral \'s zomers, over een uit-
loop in het weiland, waardoor het onderlinge contact en derhalve de be-
smctüngskans aanzienlijk minder is.

Opvallend is verder ook, dat de tweede en vooral ook de derde en volgende
tomen biggen van zeugen op besmette bedrijven, vaak geen afwijkingen
vertonen en gezond opgroeien, op voorwaarde uiteraard^ dat deze tomen
biggen geïsoleerd worden opgefokt en derhalve niet gevaar lopen — via
contact — door andere varkens besmet te worden. Dit wijst erop, dat de
zeugen, naargelang deze ouder worden, steeds minder smetstof verspreiden
en zelfs op de duur geheel smetstof-vrij kunnen worden.
Vrij algemeen zou men ten aanzien van de zeugen op aangetaste bedrijven
— onder voorwaarde van geïsoleerde opfok van de tomen biggen — hct
volgende kunnen stellen:

a. Alle jonge zeugen, die reeds voordat zc dekrijp zijn, besmet zijn, bren-
gen tomen voort die afwijkingen gaan vertonen.

b. Jonge zeugen, die zelf geen afwijkingen vertonen brengen vaak tomen
voort, die afwijkingen gaan vertonen en vertonen naderhand zelf vaak
ook afwijkingen.

Ongetwijfeld kunnen behalve een eventueel specifieke smetstof ook tal van
andere factoren een voorname rol spelen wat betreft de ernst en het kli-
nisch verloop van atrophische rhinitis, o.a. dc voeding, dc huisvesting, hct
stalklimaat, de individuele- of stamgevoelighcid van dc betreffende varkens,
de soort en de aard van bijkomende infecties.

Het klinisch verloop kan dan ook van bedrijf tot bedrijf en zelfs op één
en hetzelfde bedrijf in sterke mate verschillen.

Naast koppels, welke zeer sterk en duidelijk zijn aangetast, kunnen op
hetzelfde bedrijf, binnen dezelfde bedrijfsruimte, andere koppels voorko-
men, welke alhoewel besmet, geen of nauwelijks waarneembare afwijkingen
vertonen. Zowel in dit opzicht, alsook wat betreft dc wijze van verspreiding,
de groeivertraging en hct verminderde vocdcrrendcment, vertoont deze
ziekte een sterke overeenkomst met virus-pncumonic (biggengriep) bij
varkens. Deze laatste ziekte kon meerdere malen samen met atrophische
rhinitis — zowel klinisch als bij sectic — worden waargenomen.
Het klinisch beeld van atrophische ihinitis wordt hierdoor dan ook vaak
in sterke mate verergerd en vertroebeld.

Op een 3-tal aangetaste bedrijven kwamen bij enkele vaikens abcessen
voor in de hals en de licsstrcck. Deze abcessen, welke in grootte varieerden
van kippeëi tot kinderhoofd, bevatten dun vloeibare, stinkende etter, waar-
uit bij bacteriologisch onderzoek Escherichia coli en Corynebacterium pyo-
genes konden worden geïsoleerd.

Waarschijnlijk worden deze abcessen veroorzaakt door secundaire infcctics
met als porte d\'entrée de aangetaste inwendige neusgang.
Dc insleep \\an smetstof op een bedrijf heeft in de regel plaats door aan-
koop van besmette biggen of jonge fokvarkeiis. Herhaaldelijk werd van dc
zijde van de eigenaars van aangetaste bedrijven de opmerking vernomen,
dat zij vroeger nooit dergelijke afwijkende verschijnselen, zoals bij atrophi-
sche rhinitis voorkomen, hadden waargenomen en verder dat deze af-
wijkingen voor het eerst waren opgetreden enige tijd na aankoop van een
bepaalde toom biggen of fokvarkcns en dat sindsdien ook bij andere var-

kens op het bedrijf dergelijke verschijnselen regelmatig werden aangetrof-
fen, ook bij tomen van uiteenlopende herkomst.

Vaak zullen deze besmette varkens bij aankoop (nog) geen uiterlijk
waarneembare afwijkingen vertonen.

Tengevolge van .smetstofversprciding door deze dieren bestaat echter het
gevaar, dat andere koppels in dc onmiddellijke omgeving en speciaal big-
gen eveneens besmet worden en na enige tijd verschijnselen van deze
ziekte zullen gaan vertonen.

Wanneer het besmette aangekochte, jonge fokzeugen betreft, zal de ziekte
doorgaans pas tot uiting komen bij de uit deze zeugen geboren biggen.
(Dit betreft speciaal de eerste tomen)

Het stellen van de diagnose bij het levende dier biedt in gevallen, waarbij
bovenomschreven ziekteverschijnselen duidelijk bij verschillende varkens
kunnen worden waargenomen, doorgaans geen onoverkomelijke moeilijk-
heden.

Heel anders ligt echtci\' de situatie, wanneer het een enkel dier betreft, dat
weliswaar verdacht is van atrophische rhinitis, doordat het b.v. afkomstig
is uit een koppel waarin gevallen van deze ziekte zijn geconstateerd of dat
met een besmet dier tijdelijk in contact is geweest, maar dat zelf bij klinisch
onderzoek geen verschijnselen van deze ziekte vertoont. In dergelijke ge-
vallen blijft als enige mogelijkheid om tot cen diagnose te komen het be-
treffende dier te slachten, cen transversale doorsnede te maken door de
snuit, vlak achter dc hoektanden en deze doorsnede nader te onderzoeken.
De incubatietijd kan bij atrophische rhinitis zeer sterk verschillen, n.1. van
2 ä 3 weken lot enkele maanden en is in sterke mate afhankelijk van de
leeftijd, waarop het betreffende dier voor het eerst met de smetstof in aan-
raking komt. Varkens welke op niet vrij jonge leeftijd voor het eerst be-
smet worden, vertonen \\aak geen uiteilijk waarneembare verschijnselen.
Zodoende kan deze ziekte maandenlang subklinisch blijven om dan plotse-
ling en vrij onverwacht tot uiting komen bij jonge dieren.
Dc bron van infectie is in dergelijke gevallen vaak moeilijk op te sporen.

Het bovengeschetste ziektebeeld wordt ons inziens ten onrechte vaak aan-
geduid met dc naam „.Snuffelziekte".

Dc eigenlijke „snuffelziekte", waarbij verdikkingen en misvormingen aan
dc neus en bijgevolg eveneens een snuivende ademhaling kunnen worden
waargenomen, is echter een afwijking bij varkens, welke primair dient toe-
geschreven te worden aan ostcofibrosc (osteodystrophia fibrosa van de
neusbeenderen, hct gchcmcltcbcen en min of meer van de onderkaak),
met als gevolg opzwelling van de neusbeenderen. Hierbij kunnen verschil-
lende bacteriim eveneens een secundaire infectie van het neusslijmvlics
veroorzaken.

Behalve stenose-gcluiden en verdikte brede neuzen kan hierbij ook wel eens
neusbloeding optreden. Als regel kunnen hierbij echter tevens verschijn-
selen van rachitis, zoals dikke gewrichten, afwijkende bcenstanden,
kreupelheid, etc. worden waargenomen. Hierbij zijn dan vaak ook andere
beenderen van het skelet, o.a. de ribben, de ruggewervels en/of de gewrich-
ten van voor- of achterpoot aangetast.

Zoals bekend kan de erfelijke behoefte aan verschillende vitaminen in
sterke mate variëren. Of „snuffclzicktc" in een koppel varkens zal op-
treden is dus niet alleen afhankelijk van het gehalte aan vitamine D van
het voedsel, doch ook, en zelfs in sterke mate van de erfelijke behoefte van
de betreffende varkens. Dergelijke gevallen, welke primair dus niet op een
besmettelijke oorzaak berusten, blijven dan ook beperkt tot bepaalde
koppels.

Deze „snuffelziekte" is in Nederland reeds lang bekend. Hiertegen bestaan
afdoende geneesmiddelen, o.a. in de eerste plaats een extra voorziening
met vitamine D. Het ziektebeeld van „snuffelziekte" wijkt echter in sterke
mate af van het beeld, dat in gevallen van atrophische rhinids wordt waar-
genomen.

In onderling overleg met collega Vullinghs te Sevenum werden door
deze laatste een aantal varkens op bedrijven, welke door atrophische
rhinitis waren aangetast, behandeld met vitamine AD-injecties en sulfa-
mczatine om na te gaan óf en in hoeverre een eventuele deficiëntie aan
deze vitaminen als oorzaak aan de waargenomen verschijnselen ten grond-
slag ligt.

Enig resultaat van deze behandeling kon echter niet worden waargenomen,
noch curatief, noch preventief.

Een doeltreffend geneesmiddel of een voorbehoedende enting tegen atro-
phische rhinitis is tot op heden niet bekend.

Tenslotte kan rhinitis bij varkens — o.a. varkensdifterie door de necrosc-
bacil — ook veroorzaakt worden door bacteriële infecties. Atrophie van de
conchac en deformitciten van het neusseptum en het neusbeen, zoals bij
atrophische rhinitis, worden hierbij echtcr niet waargenomen.

Het blijkt, dat met name in het voorjaar in Nederlandse stallen „tropische" klimaats-
omstandigheden kunnen voorkomen; temperaturen tot 25.6° C. en dampspannings-
waarden van 16 mm Hg kwamen voor. Uit het materiaal komt naar voren, dat stal-
temperaturen 15°—16° C., met de corresponderende vochtigheidsgraden, een na-
delige invloed op de melkproduktie van dc hoog producerende koeien (± 20 kg melk
per dag en meer) hebben. Dit is afgeleid uit dc zich wijzigende verschillen in stan-
daardkoc-produktie van groepen hoog en laag producerende runderen, niet door een
vcrgelij kingsproef.

(C. C. Oosterlee: Een onderzoek naar de invloed van klimaatsfactoren op het warmte-
cvenwicht en de melk-produktie van runderen in verband met het vraagstuk van de
boerderijbouw in Nederland.)

Het rund verdraagt de koude beter, de warmte minder goed dan het paard. Hiervan
kan men zich gemakkelijk overtuigen, en dit leert ook de natuurlijke verblijfplaats
van het rund en der daarmede verwante wilde dieren.

De stalwarmte van het rund kan iets lager zijn dan bij het paard gemiddeld ongeveer
10° R. (12.5° C.), bedragen. Onder de 10° C. mag zij niet dalen, maar daarentegen
is een hogere temperatuur van 16° C. voor de huishoudelijke bedoelingen zeer nuttig
zonder voor de gezondheid schadelijk te zijn; hoger mag zij intussen niet stijgen.
(Dr. C. G. Haubner: Dc Gezondheidsleer der Landhuishoudelijke huisdieren, 1850,
blz. 115.)

Bij de bestrijding van besmettelijke dierziekten staan verschillende wegen
open. De bestrijdingsmethoden kunnen in drie hoofdgroepen worden inge-
deeld:

a. de preventieve behandeling, waarbij de dieren door inenting voor kor-
tere of langere tijd kunstmatig onvatbaar worden gemaakt tegen een
bepaalde besmettelijke ziekte;

b. de curatieve behandeling, waarbij het reeds zieke dier met medica-
menten, sera, dicetvoorschriften en bijzondere verzorging wordt be-
handeld, teneinde genezing te verkrijgen;

c. de vernietiging van de smetstof, waarbij het zieke dier en de dieren
die met dit dier in contact zijn geweest worden gedood en vernietigd
en de omgeving waar de dieren zijn geweest wordt ontsmet. De laatste
methode wordt ook wel de „stamping out" methode genoemd.

In het algemeen leiden de eerste twee methoden niet tot uitroeiing van de
ziekte, de derde methode kan de ziekte doen verdwijnen.

Wanneer een besmettelijke dierziekte nog eerst korte tijd in een land voor-
komt, of de ziekte zich tot een niet te groot gebied beperkt, dan verdient
voor de bestrijding en uitroeiing van de ziekte de „stamping out" methode
de voorkeur. De „stamping out" kan leiden tot een snelle en afdoende ver-
nietiging van smetstof. En waar de smetstof vernietigd is en niet meer

wordt binnengesleept, is het opnieuw optreden van de besmettelijke ziekte
uitgesloten.

Hct doorvoeren van de stamping out methode is eerst dan verantwoord,
indien dc tc verwachten economische schade van de besmettelijke ziekte
groter zal zijn, dan de kosten die het doden van de dieren met zich mede
brengt. Een tweede overweging die tot de stamping out methode kan doen
besluiten zijn voorbeelden, waarbij met succes in hct buitenland reeds eer-
der de desbetreffende besmettelijke dierziekte op deze wijze is bestreden.
Na zorgvuldige bestudering en overweging van deze feiten, een oriëntatie
in Limburg waar de ziekte het eerst werd vastgesteld en het raadplegen
van de Zweedse deskundige op dit gebied Dr. Swahn, werd besloten de
sedert kort in Limburg opgetreden

atrofische rhinitis infectiosa bij hct varken
volgens de stamping out methode te bestrijden, temeer daar prevendeve en
curatieve behandeling van atrofische rhinitis niet mogelijk zijn. Een uit-
voerige voorlichting aan de Nederlandse dierenartsen door middel van cen
geïllustreerde brochure, waarin de verschijnselen van atrofische rhinitis
werden beschreven en het houden van een instructieve bijeenkomst voor
vele dierenartsen en vertegenwoordigers uit hct bedrijfsleven, ging aan de
campagne vooraf.

Hij algemene maatregel van bestuur werd dc atrofische rhinitis onder de
bepalingen van de Veewet gebracht. Dientengevolge bestaat cr sedert
6 juli 1958 aangifteplicht van deze ziekte.

Dc aangiften kwamen op verschillende manieren binnen, waarbij hoofd-
zakelijk kunnen worden genoemd aangiften

door de Gezondheidsdienst voor Dieren in de provincie Limburg;
door de op het bedrijf praktizerende dierenarts;

Dc aangiften werden door de Veeartsenijkundige Dienst onderzocht
en bij positieve bevinding werden dan alle op het bedrijf aanwezige var-
kens geslacht.

Elders zijn de klinische verschijnselen reeds uitvoerig beschreven. Hier zij
slechts vermeld, dat door dc varkenshouder waargenomen neusbloedingen
bij dc varkens en cen hard droog niesgeluid belangrijke criteria bleken om
tc komen tot het doen van aangifte van de ziekte.

In enkele gevallen was een procfslachting van écn of enkele varkens nood-
zakelijk om de ziekte vast te stellen. Soms was hct niet mogelijk direct tot
een definitieve uitspraak tc komen en dc desbetreffende bedrijven werden
dan onder controle van het veeartsenijkundig staatstoezicht geplaatst totdat
zekerheid van het al dan niet aanwezig zijn van de ziekte was verkregen.
Er kwamen tal van aangiften van atrofische rhinitis binnen, waarbij de
ziekte niet aanwezig bleek, doch waar de eigenaar op grond van hoesten
en bemoeilijkte ademhaling van zijn varkens meende met de ziekte te
maken te hebben.

Alvorens tot hct afslachten van de varkensstapel op het besmette bedrijf
over te gaan, werden de dieren door een taxatiecommissic getaxeerd. De
taxatiecommissie, die steeds uit twee beëdigde taxateurs bestond, stelde de
waardc van dc varkens vast. Na akkoord verklaring van de eigenaar met

het getaxeerde bedrag werden de varkens door het Rijk overgenomen en
het getaxeerde bedrag aan de betrokken varkenshouder toegewezen. Indien
de eigenaar zicli niet akkoord zou hebben verklaard met het getaxeerde be-
drag, dan was beroep voor hem mogelijk. Dit geval heeft zich bij de onder-
havige campagne nog niet voorgedaan.

De onteigende varkens werden per gesloten vrachtauto ondcr politic-
geleide naar het dichtsbij zijnde slachthuis, waar men de varkens kon
slachten, vervoerd. Na het slachten werden de varkens, die leden aan
atrofische rhinitis gesteriliseerd, terwijl de overige varkens zonder meer
konden worden goedgekeurd voor menselijke consumptie.
Op bijzondere moeilijkheden die zich b.v. voordeden bij cle afzet van zeer
jonge biggen, wordt hier niet nader ingegaan.

Voldoende zij te vermelden, dat de slachthuizen te Venlo, Sittard, Hel-
mond en Maastricht een groot aantal varkens van zeer uiteenlopend ge-
wicht hebben verwerkt.

Het bedrijf, waar de atrofische rhinitis voorkwam, werd steeds voorzien van
kentekens.

„Resmcttclijke varkensziekte be.smet terrein"
„Besmettelijke varkensziekte be.smet gebouw"

Bevestiging vond plaats op b.v. staldeuren, bomen, hekken bij de ingang
van het bedrijf, etc.

Nadat de varkens waren verwijderd, werd de stal of de stallen waar cle
dieren gehuisvest waren, door dc eigenaar of diens personeel gereinigd.
Van gemeentewege vond daarna een grondige ontsmetting van de stallen
plaats. Als ontsmcttingsvloeistof wercl 1% natronloog toegepast. Dc vloei-
stof werd krachtig door de ruimten verstoven met behulp van een me-
chanische sproeier. Het gebruik van maskers, rubber kleding, rubber hand-

schoenen en rubber laarzen bleek noodzakelijk. De ontsmetting vond plaats
onder toezicht van de Veeartsenijkundige Dienst.

Gedurende één maand na de ontsmeting van het bedrijf mag de eigenaar
niet opnieuw varkens houden. Gedurende deze tijd blijven terrein en
stallen besmet verklaard.

Maatregelen, vele van de getroffen bedrijven met een gezonde varkens-
stapel te herbevolken, zijn met succes uitgevoerd.

De varkenshouders gaven aan welke varkens zij wilden aanschaffen en
vanuit welke provincie zij wensten te kopen. De bedrijven in de desbe-
treffende provincies werden dan door de districtsinspecteur van de Vee-
artsenijkundige Dienst en dc Provinciale Gezondheidsdienst onderzocht.
Het onderzoek richtte zich in het bijzonder op de afwezigheid van hoesten,
pneumoniën en andere besmettelijke varkensziekten. Hoewel op grond van
een éénmalig onderzoek op het bedrijf van de verkoper geen garanties
konden worden gegeven ten aanzien van het ziektevrij zijn van de varkens
werd door dit onderzoek toch een bijdrage geleverd tot een hcrbevolking
met gezonde varkens van de Limburgse bedrijven.

In dit verband zij de goede samenwerking van de inspecteurs van het
varkensstambock, de gezondheidsdiensten en de inspecteurs van dc Vee-
artsenijkundige Dienst vermeld.

Gedurende de maanden juli, augustus en september 1958 konden vrijwel
alle ziektehaarden worden opgespoord en de zieke en verdachte varkens
worden afgeslacht.

De ligging van de bedrijven beperkte zich in hoofdzaak tot het noordelijk
gedeelte van de provincie Limburg. Er zijn bovendien nog een zevental
gevallen bekend geworden in de provincies Noord-Brabant en Gelderland,
waarbij eveneens de stamping out procedure is toegepast.
Sinds enige weken zijn nieuwe aangiften van atrofische rhinitis sterk ver-
minderd. Een uitgebreide inspectie van bedrijven leverde doorgaans een
negatief resultaat op. Naar aanleiding van sporadische positieve bevindin-
gen in slachthuizen kon de herkomst van de desbetreffende dieren snel
worden opgespoord en de bedrijven gesaneerd.

Met enig voorbehoud ten aanzien van varkens, die zich mogelijk nog in het
incubatiestadium van dc ziekte bevinden, kan op dit ogenblik worden vast-
gesteld, dat dc atrofische rhinitis infectiosa van het varken in Nederland
door middel van de stamping out procedure vrijwel is uitgeroeid. Teneinde
dit gunstige resultaat te bestendigen blijft waakzaamheid van allen, die op
enigerlei wijze bij dc Nederlandse varkenshouderij zijn betrokken, echter
dringend geboden.

De atrofische rhinitis infectiosa van het varken werd in Nederland door het toepassen
van wettelijke maatregelen, de z.g. stamping out procedure, uitgeroeid.
De wettelijke maatregelen bestonden uit aangifteplicht, slachten van alle varkens op
besmette bedrijven, schadeloosstelling voor de eigenaar, het plaatsen van kentekens,
reiniging en ontsmetting van de besmette stallen en isolatie van het besmette bedrijf
gedurende één maand na de ontsmetting. De getroffen bedrijven werd hulp geboden
bij het verkrijgen van een nieuwe gezonde varkensstapel.

In the Netherlands Atrophie rhinitis in pigs was eradicated by the application of

These legal measures comprised compulsory notificadon, the killing of all pigs on
infected farms, indemnification of the farmer, erection of signposts, cleaning and dis-
infecdon of contaminated piggeries, and isolation of the contaminated farm during
one month after disinfection. Farmers whose pigs had been affected by Atrophic
rhinitis were assisted in re-building their pig herd.

La rhinite atrophique du pore a etc exterminée aux Pays-Bas par la mise cn appli-
cation de dispositions réglementaires, la méthode dite du stamping-out.
Ces dispositions comportaient la déclaration obligatoire, l\'abattage de l\'ensemble des
porcs dans les exploitations infestées, le dédommagement du propriétaire, le mar-
quage à l\'aide de signes, le nettoyage et la désinfection des porcheries infestées et
l\'isolement de l\'exploitation contaminée pendant un mois après la désinfection. Les
exploitations touchées furent secourues à l\'édification d\'un nouveau et sain troupeau
porcin.

Die atrophische Rhinitis beim Schwein wurde in Holland durch die Durchführung
gesetzlicher Massnahmen, die sog. Ausmerzungsmethode, ausgerottet. Die gesetz-
lichen Massnahmen umfassten die Anzeigepflicht, die Schlachtung sämtlicher Schweine
in den verseuchten Betrieben, Entschädigung des Eigentümers, Markierung durch
Kennzeichen, Reinigung und Desinfizierung der verseuchten Stallungen und Iso-
lierung des verseuchten Betriebes während eines Monats nach der Desinfizierung.
Bei dem Aufbau einer neuen gesunden Schweineherde auf den btroffenen Betrieben
wurd Hilfe geleistet.

Dat de biggensterfte nog steeds zeer groot is, blijkt uit het jaarverslag van het Zd.-
Hollandse Gr. Yorkshire stamboek. Dc gemiddelde worpen variëerden van 10.32 bij
de eerste tot 14.01 bij de zesde en 13.33 bij de achtste of latere worp.
Het aantal per worp grootgebrachte biggen was 8.88 bij de eerste, 10.75 bij de zesde
en 10.21 bij de achtste of latere worp.

Wij hebben de moeite genomen, de sterftepercentages uit te rekenen. Het resultaat

Het is zeker aan te raden, om de nodige aandacht aan de huisvesting van de zeugen

en biggen te schenken, doch men doet verstandig, ook aan de voeding van drachtige

Instituut voor de Pluimveeteelt „Het Spelderholt" Beekbergen,
Directeur Ir. P. l bbels.

Wanneer men kippen dagelijks op valnesten controleert, kan men waar-
nemen dat deze dieren als regel enige eieren op achtereenvolgende dagen
leggen, dan meestal één dag overslaan, weer enige dagen achtcr elkaar
leggen, weer een dag overslaan en zo vervolgens. Deze series op achter-
eenvolgende dagen gelegde eieren zijn bij sommige hennen lang, bij andere
kort. Weinig produktieve hennen leggen niet meer dan 1 of 2 eieren na
elkaar en pauzeren dan weer; produktieverc dieren kunnen veel meer
eieren leggen zonder cen dag onderbreking, soms zelfs wel vele tientallen
achter elkaar.

Resultaten van onderzoek met volledige dagelijkse valnestcontrolc zijn in
de literatuur betrekkelijk schaars, maar deze, zowel als die waarbij na-
genoeg volledige controle werd toegepast, wijzen er op, dat er cen duidelijk
verband is tussen de lengte van deze series en de totale eiproduktie. I5ij
bewerking van produkticgegevens van Witte Leghorns, die op het Rijks-
instituut voor Pluimveeteelt te Beekbergen dagelijks werden gecontroleerd,
werd eveneens een duidelijk verband gevonden tussen de gemiddelde scric-
lengte en het aantal gelegde eieren per kip.

Dit verband is niet eenvoudig rechtlijnig, zodat bij een bepaalde stijging
van de serielengte het aantal gelegde eieren niet rccht evenredig daarmee
stijgt. Bij voortgaande stijging van de serielengtc ncernt het aantal gelegde
eieren steeds minder toe. Dit verschijnsel laat zich op eenvoudige wijze
verklaren. Wanneer een hen „series" van telkens één ci legt, afgewisseld
door pauzes van één dag, zal dit dier elke twee dagen één ci leggen cn dus
een produktic-intensiteit van of 50 % bereiken. Een hogere produktie
laat cen dergelijke sericlengtc niet toe. I.agerc produktie is wel mogelijk,
namelijk als dc pauzes tussen de series nu en dan meer dan cen dag
duren. Volgens eenzelfde redenering kan men becijferen dat series van 2
leiden tot een produktie-intensitcit van ten hoogste 2/3 of 67 %, series van
3 tot een leg-intensitcit van 3/4 of 75 % en zo voorts. We zien dus, dat
elk volgend ei, dat aan een serie wordt toegevoegd, de Icg-intensitcit steeds
minder zal doen stijgen, daar deze toeneemt volgens de reeks 1/2, 2/3, 3/4,
4/5, 5/6, 6/7, 7/8, 8/9, 9/10, enz. of uitgedrukt "in procenten 50, 67, 75,
80, 83, 86, 88, 89, 90, enz. opklimmend dus met percentages van icsp.
17, 8, 5, 3, 3, 2, 1, 1, enz.

Om deze reden kunnen we in plaats van met de werkelijke scriclcngten
beter rekenen met de daaruit af te leiden maximale leg-intensiteit. Een
serie van 3 krijgt dus een waarde van 3/4 toegekend, een serie van 7 een

waarde van 7/8, enz. Berekenen we het gemiddelde van de aldus gewaar-
deerde series van elke hen en rekenen we dit weer terug tot een originele
serielengte, dan blijkt bij stijging van de aldus berekende gemiddelde
serielengten het werkelijk gelegde aantal eieren recht evenredig toe te
nemen.

Dit verband tussen serielengte en aantal gelegde eieren zou absoluut zijn,
wanneer alle pauzes tussen de series in werkelijkheid slechts één dag be-
droegen. Dit is echter niet het geval. Pauzes van meerdere dagen komen
ook voor, tengevolge waarvan afwijkingen ontstaan. De sterkte van het
verband tussen twee van zulke kenmerken kunnen we berekenen en dan
uitdrukken in de correlatiecoëfficient. Is het verband absoluut en stijgt
het ene kenmerk wanneer ook het andere toeneemt, dan krijgt deze corre-
latiecoëfficient een waarde = -j- 1. Daalt de een als de ander stijgt, dan
is bij een absoluut verband dc correlatiecoëfficient = — 1. Is er geen
enkel verband dan wordt de correlatiecoëfficient = 0. Alle waarden van
dc berekende correlatiecoëfficient tussen O en 1 resp. tussen O en — 1
geven aan, dat er van enig verband sprake is, maar dat er andere factoren
in het spel zijn, die maken dat het verband niet absoluut is.
Op het Rijksinstituut werd in 1944 bij een groep Witte Leghorns gevonden
dat er duidelijk verband was tussen gemiddelde serielengte bepaald tot
de leeftijd van 7 maanden en de verdere jaarproduktie in aantal eieren.
De berekende correlatiecoëfficient was 0.433. Ter vergelijking diene, dat
het aantal eieren gelegd tot dc leeftijd van 7 maanden met de verdere
jaarproduktie een correlatiecoëfficient had van 0.378 en de leeftijd
bij het eerste ei met het aantal eieren gelegd na 7 maanden van — 0.145.
De serielengte gaf dus de sterkste correlatie met de latere jaarproduktie te
zien. Verdere berekeningen toonden aan, dat het verband tussen aantal
gelegde eieren voor de leeftijd van 7 maanden en de verdere jaarproduktie
vrijwel geheel was gebaseerd op het feit dat beide produkties sterk af-
hankelijk waren van de gemiddelde serielengtc.

Deze ervaringen waren aanleiding om in de fokadministratie op het
Instituut regelmatig aantekeningen over de gemiddelde serielengten op te
nemen. Eveneens voor Witte Leghorns maar bij een groep van geheel
andere afstamming dan de eerstgenoemde, werden deze gegevens over
verscheidene jaren verzameld en met nog vele andere gegevens aan ver-
schillende statistische bewerkingen onderworpen. Nagegaan werd o.a. het
verband tussen enerzijds dc leeftijd bij het eerste ei, de leeftijd bij het
intreden van de najaarsrui (of als deze na 1 oktober kwam dc leeftijd op
die datum), de lengte van de tussen beide tijdstippen gelegen legperiode,
de winterleg tot 1 februari, de gemiddelde scriclengte over diverse perioden
berekend en het gemiddeld eigewicht, anderzijds de jaarproduktie uitge-
drukt in kg eieren. Ook werd nagegaan in hoeverre dit verband recht-
streeks was dan wel werd beïnvloed door één \\ an elk der genoemde andere
factoren.

Ie. De leeftijd bij het eerste ei vertoonde een negatieve correlatie met de
jaarproduktie in kg (coëfficiënt — 0.432), d.w.z. hoe hoger de leeftijd
bij het eerste ei, hoe lager gemiddeld de jaarproduktie in kg. Andere
kenmerken hadden weinig invloed op deze correlatie, behalve de lengte
van het produktiejaar, de winterleg en de serielengte tot de leeftijd

van 7 maanden, die echter eerder zijn te beschouwen als zelf te worden
beïnvloed door de leeftijd waarop de dieren aan de leg gaan, dan
omgekeerd.

2e. De leeftijd bij het laatste ei vertoonde een positieve correlatie met de
jaarprodukde in kg (coëfficiënt 0.596). Dit verband was onafhan-
kelijk van alle andere factoren en bleef zelfs nog voor cen deel be-
staan, wanneer de invloed welke het lang doorleggen heeft op de
lengte van het legjaar werd uitgeschakeld. Langer doorleggen ver-
hoogde bij deze dieren de jaarproduktie gemiddeld in sterker mate
dan vroeg beginnen van de leg.
3e. De lengte van het legjaar had een correlatie van 0.664 met de
jaarprodukde in kg. De andere onderzochte factoren hadden hier
vrijwel geen invloed op.
4e. Voor de winterleg (tot 1 februari) geldt het zelfde (correladecoëffi-
cient 0.718). Daar echter deze winterleg reeds een groot deel van
de jaarproduktie omvat ligt een dergelijk verband zeer voor dc hand.
Het verband tussen de winterleg en de produkde na 1 februari, dat
niet werd berekend, moet veel zwakker zijn.
5e. De gemiddelde serielengte tot de leeftijd van 7 maanden vertoonde
een correlade van -f 0.489 met de jaarproduktie in kg, slechts be-
ïnvloed door de winterleg, de leeftijd bij het eerste ei en de lengte
van het legjaar.

6e. De gemiddelde serielengte over het hele jaar had een correlatie met
dc jaarproduktie in kg van -j- 0.606, onafhankelijk van elk der andere
onderzochte factoren.
7e. Het verband tussen het gemiddelde eigewicht en de jaarproduktie in
kg was slechts gering (correlatiecoëfficient 0.108).

Bij de vergelijking van de betekenis van de serielengte berekend tot de
leeftijd van 7 maanden en die berekend over het gehele jaar bleek, dat dc
periode tot deze leeftijd van 7 maanden zich toch minder goed leent voor
hct bepalen van de serielengte. Dit komt doordat de bepaling bij dieren
die laat aan de leg gaan slechts over cen zeer korte periode of zelfs in hct
geheel niet kan geschieden, waardoor bij die dieren grote onnauwkeurig-
heden ontstaan.

Wanneer men slechts over een korte periode dc sericlengte wil bepalen
om hieraan dc produktiviteit van een dier tc meten, kan men daarom beter
een vast aantal maanden nemen, te begiimen met het eerst gelegde ei.
Een periode van 2 maanden is dan al voldoende. De sericlengte in die
periode bepaald, had een correlatie met de jaarproduktie in aantal eieren
van 0.618. Voor de serielengten berekend over 4 maanden, 6 maanden
en het gehele legjaar waren de correlaties met de jaarproduktie resp.
0.574, -f 0.597 en -f 0.666. Het heeft wat dit betreft dus geen voor-
deel de serielengten te meten over een langere periode dan 2 maanden
gerekend vanaf het eerste ei.

Op verschillende manieren is berekend wat de betekenis van de onder
1 t/m 7 genoemde kenmerken is voor dc selectie op eiproduktie. Wellicht
de beste indruk hiervan krijgt men, als men berekent wat er zou gebeuren,
wanneer men fokhennen, die alle met dezelfde haan worden gepaard, gaat
selecteren op telkens één van elk dezer kenmerken. Men kan dan nagaan
wat het verschil in jaarproduktie (in kg ei) zou zijn als men de docïitcrs

van de beste helft van de moeders vergelijkt met die van de slechtste helft,
vi/anneer die moeders telkens naar één van die kenmerken waren gesplitst
in een beste en een slechtste helft. Deze berekening leverde de verschillen
o]3 welke in onderstaand staatje zijn gegeven.

Uit het voorgaande overzicht kan men afleiden, dat individuele selektie
van fokdieren op eigewicht en op aantal eieren gelegd gedurende de eerste
2 maanden vanaf het eerste ei, bij dit materiaal geen zin heeft, wanneer
het cr om begonnen is nakomelingen te verkrijgen met cen zo hoog moge-
lijke jaarproduktie in kg eieren. Individuele selectie van fokdieren op
aantal eieren zou wel zin hebben, als men een langere controlcperiodc
nam, zoals bij dc winterleg tot 1 februari.

Van de keimierken waarover men snel gegevens kan verkrijgen, zodat men
hennen van dc eerste leg hierop reeds voor het cei\'stvolgende broedseizoen
zou kunnen selcctcicn, zou men bij dit materiaal goede resultaten krijgen
bij selectie op scriclengte en leeftijd bij het eerste ci. Selectie op deze beide
kenmerken zou in dit materiaal veel effectiever zijn dan selectie op aantal
eieren zelfs als dit aantal in cen veel langere controlcperiodc zou worden
bepaald.

De hiervoor aangehaalde bevindingen waren aanleiding orn allci-eerst aan
dc hand van de beschikbare literatuur na tc gaan in hoeverre de daaruit
tc trekken conclusies rnccr algemene geldigheid zouden bezitten, zodat
men ook bij fokken met ander dierenmateriaal dan dat waarop het onder-
zoek betrekking had, rnct succes op dczc produktickenmerken zou kunnen
selecteren.

Hoewel over de waarde van dc sclcctic op scriclengte rechtstreeks geen
literatuurgegevens beschikbaar zijn, hebben vooral H a y s en zijn mede-
werkers voor verschillend materiaal en uiteraard heel ander dan het hier-
voor behandelde vele correlaties berekend tussen verschillende kenmerken
van de leg onderling (waaronder ook serielengte en leeftijd bij het eerste
ei). De dooi\' hen gevonden correlaties zijn in het algemeen van dezelfde

grootte-orde als bij de twee verschillende groepen Witte Leghorns in Beek-
bergen werd gevonden. Ook zij vonden, dat de winterleg (aantal eieren
tot 1 maart), die een sterk verband heeft met de jaarproduktic, slechts
weinig gecorreleerd is met de produktie na de winter (correlatiecoëfficient
0.061). Deze goede overeenstemming in uitkomsten bij zeer verschil-
lend materiaal maakt dus een meer algemene geldigheid van de te Beek-
bergen verkregen resultaten zeer waarschijnlijk.

Omdat de eigenschap van de kip om series van bepaalde (gemiddelde)
lengte te leggen van zo grote betekenis is voor de algehele produktiviteit,
zowel van het dier zelf als van zijn nakomelingen, loont het de moeite
eens na te gaan, welke levensprocessen met deze individuele verschillen
in legritme samen hangen.

Wanneer we kippen op vainest controleren en daarbij het uur noteren
waarop de eieren worden geraapt, kunnen we zien, dat het eerste ei van
elke serie als regel \'s morgens wordt gelegd en wel vroeger naarmate de
serie die met dit ei begint langer is. Het tweede, het derde en de volgende
eieren komen in het algemeen bij elk volgend ei steeds op een later uur
van de dag, het laatste ei van de serie tenslotte soms vrij ver in de na-
middag. Tussen twee direct op elkaar volgende eieren van een serie
verloopt dus een periode (interval) van meestal meer dan 24 uur.
At wood en ook Heywang vonden reeds in resp. 1939 en 1938 dat
er een verband bestaat tussen de lengten van de series en de duur der
intervallen in uren tussen opeenvolgende eieren in die series. De aard
van dit verband is grafisch weergegeven in figuur 1. In deze figuur zijn
horizontaal uitgezet de serielengten (aantal eieren in de series) opklim-
mend van links naar rechts en verticaal de intervallen in uren gemiddeld
tussen twee direct opeenvolgende eieren in de series. Bij zeer korte series
(van 2 eieren) bedragen deze intervallen gemiddeld ca. 28 uur om bij
toenemende serielengten aanvankelijk zeer snel, later nog slechts lang-
zaam te dalen. Bij zeer lange series naderen deze intervallen tot gemiddeld
ca. 24 uur, hetgeen betekent, dat deze eieren van dag tot dag vrijwel op
hetzelfde uur worden gelegd. Uit de figuur is duidelijk tc zien dat hct
verband tussen sericlengte en duur der intervallen tussen opeenvolgende
eieren in de series, voor hct van beide onderzoekers toch zeer verschillende
dierenmateriaal, grote overeenkomst vertoont.

Heywang heeft ook nog nagegaan hoe de lengte der intervallen tussen
opeenvolgende eieren in dc serie verloopt bij series van verschillende
lengte. De resultaten van dit onderzoek zijn (ter wille van de duidelijkheid
enigszins schematisch) weergegeven in figuur 2.

Hierin is te zien, dat het laatste interval in de serie altijd het langst is. In
het begin van de serie zijn de intervallen ook lang, zij het niet zo lang als
aan het eind, in het midden zijn de intervallen het kortst. Het enige inter-
val (tussen le en 2e ei) in een serie van 2 eieren is gemiddeld ca. 28.2 uui\'.
In een serie van 3 duurt het interval tussen le en 2e ei ca. 26.5 uur, dat
tussen 2e en 3e (=: laatste) ei ca. 27.4 uur. In cen serie van 4 duurt het
interval tussen le en 2e ei ca. 26 uur, tussen 2e en 3e ei ca. 25.7 uur,
tussen 3e en 4e (= laatste) ei ca. 26.8 uur enz.

Wanneer we over series van verschillende lengte dc duur van deze inter-
vallen gaan berekenen, komen we daarvoor gemiddeld op ongeveer 26 uur.
Door Warren en S c o t t is door aftasten van de eileider bij gevoelloos

gemaakte levende hennen en door secties ojj heimcti, welke achtereen-
volgens tijdens verschillende stadia van de civorming waren gedood, na-
gegaan hoeveel tijd het ei in verschillende gedeelten van de eileider vei-
blijft. Zij vonden zo, dat gemiddeld een half uur nadat ccn ei is gelegd dc
ovulatie van hct volgende ei, in dezelfde serie plaats heeft, d.w.z. dc
dooier van dc eierstok loslaat. Na gemiddeld ongeveer 13 minuten is deze
dooier geheel in de eileider opgenomen en nog 18 minuten later is hij
aangekomen in het gedeelte van de eileider waar het wit wordt gevormd.
Hier blijft de dooier gemiddeld ca. 2 uur en 50 minuten en wordt intussen
geheel met hct dan nog vrij dikke wit omgeven.

Daarna komt de met wit omhulde dooier in hct gedeelte van de eileider
waar de eivliezen worden gevormd en blijft daar gemiddeld ca. 1 uur en
14 minuten. Op zijn verdere weg neemt het ei door dc vliezen heen alleen
nog vocht op, althans zolang nog niet te veel kalk op hct ei is afgezet.
Deze kalkafzetting heeft plaats in het voorlaatste deel van de eileider waar
het ei gemiddeld ca. 21 uur blijft om dan betrekkelijk snel door de cloaca
het lichaam te verlaten. In totaal neemt dit proces gemiddeld ruim 26 uur,
waarvan dus het grootste deel (n.l. 21 uur) aan de schaalvorming wordt
besteed.

Het voorgaande verklaart waarom opeenvolgende eieren in een serie met
tussenpozen van gemiddeld ca. 26 uur worden gelegd en dus telkens op
een later uur van de dag. Er blijkt echter niet uit, waarom op een ge-
geven moment een serie een dag wordt onderbroken. Vroeger heeft men
wel gedacht, dat een ei dat pas heel laat in de namiddag gereed komt,
door de hen tot de volgende morgen wordt opgehouden, maar deze op-
vatting bleek bij onderzoek niet juist te zijn. De onderbreking van dc serie
komt dus niet tot stand door ophouden van een reeds gevormd ei, maar
door uitstel van de ovulatie van de dooier waaruit dit ei moet worden
gevormd. Om een beter inzicht te krijgen in de factoren die dit uitstel
van cen ovulatie bewerken, dienen wc, alweer aan de hand van de litera-
tuur, na te gaan hoe cen normale ovulatie tot stand komt.
Verschillende onderzoekers hebben zich met dit vraagstuk bezig gehouden,
hct meest wel Fraps en zijn medewerkers. Allereerst heeft men ge-
vonden, dat door inspuiting van bepaalde hormonen cen ovulatie ver-
vroegd kan worden opgewekt. Zeer uitgebreid onderzoek toonde aan, dat
cr twee hormonen zijn die dit effect kunnen teweegbrengen n.1.:

een rol vervult bij hct instandhouden \\ an de drachtigheid.
2e. luteïniscring.shormoon. Dit hormoon dat door de hypoijhysc, cen onder-
aan dc hersenen gelegen klier, wordt gevormd, vervult bij zoogdieren
eveneens een rol bij ontstaan cn instandhouding van de drachtighcid.
Beide hormonen zijn bij kippen aangetoond. Zc blijken hier cen heel andere
rol te vervullen, namelijk het opwekken van een ovulatie. Vooral \\oor
hct progesteron geldt echter, dat dc dosering vrij nauw luistert. Een tc
lage dosering maakt, dat de rijpe eifollikel (blaasje dat de dooier aan dc
eierstok omhult) niet tot ovulatie komt en gaat degenereren. De eerst-
volgende eifollikel is dan na afrijping wel weer tot ovulatie te brengen,
zodat geen langdurige onderbreking van de leg optreedt. Een te hoge dosis
progesteron daarentegen brengt wel de rijpste eifollikel tot ovulatie, maar
veroorzaakt degeneratie van alle volgende, die hct rijpingsproces reeds

Verloop van de intervallen (in uren) tussen de leg-
tijden van twee opeenvolgende eieren in series van
verschillend aantal eieren. Dit aantal eieren staat
aan het eind van de desbetreffende kromme.
(naar Heywang; iets geschematiseerd)

Interval
in uren
28 4

28.2

28.0

27.8

27.6

27.4

27.2

270

26.8

266

26.4

26.2

26.0

258

256

25.4

252

25.0

248

24.6

244

24.2

24.0

waren begonnen. Dit veroorzaakt dus een langere legpauze. Hierdoor kan
men met progesteron ook kunstmatig rui bij kippen opwekken.
Voor het kunstmatige opwekken van de ovulatie is niet alleen inspuiting
van progesteron of luteïniseringshormoon nodig. Ook de hypophyse van
het dier zelf is daarbij nodig. Na inspuiting van de genoemde hormonen
moet de hypophyse nog enige uren ongestoord op zijn plaats blijven, wil
er een ovulatie tot stand kunnen komen. Gebleken is, dat de rijpings-
veranderingen, die in de te ovuleren dooier optreden, onmiddellijk \\oor
de ovulatie, ook enige uren na de inspuiting van het hormoon dat de
ovulatie opwekt, zichtbaar worden, door het optreden van bepaalde
kerndelingsprocessen in het kiemblaasje. Het is niet onwaarschijnlijk, dat
de hypophyse een rol speelt bij het inleiden van dit delingsproces en dat
zonder dat een ovulatie niet kan plaats hebben.

Ook zenuwprocessen spelen een, zij het overwegend negatieve, rol in het
ovulatieproces. Aanwezigheid van een voorwerp in dat gedeelte van de
eileider, waar het eiwit wordt gevormd, verhindert een ovulatie. Ook an-
dere zenuwprocessen kunnen dc ovulatie verhinderen. Door het toedienen
van bepaalde preparaten, behorende tot de categorie der kalmerende of
slaap verwekkende middelen, kan men deze zenuwremmingen bij dc
hen opheffen en zo in bepaalde gevallen een ovulatie bevorderen.
Uit verschillende onderzoekingen is gebleken, dat de hypophyse niet eerder
het ovulatieproces inleidt, dan wanneer de kip een zekere tijd in rust is.
Onder normale omstandigheden zal de afgifte van luteïniseringshormoon
door de hypophyse pas optreden ca. 5 uur na het begin van de (nacht)rust.
Dit tijdstip valt samen met het punt van diepste rust en laagste lichaams-
temperatuur van het dier. Dit geldt althans voorzover het de ovulatie be-
treft van het eerste ci van een serie. De ovulatie zelf volgt dan 6 a 11 (meest
8 a 10) uur later. Dat deze rust inderdaad nodig is bleek o.a. uit een
interessant onderzoek van R a s t i a n en Z a r r o w. Door geregelde leg-
controle op batterijen konden zij vrij nauwkeurig berekenen wanneer bij
bepaalde kippen een ovulatie zou moeten optreden. Door deze dieren nu
na het tijdstip waarop normaal de nacht (rust) zou intreden 3 tot ,5 uur
langer te verlichten en ze daarbij in voortdurende onrust te houden,
bewerkten ze een vrijwel evenredige vertraging van de ovulatie. Licht met
verstoring gedurende 3 uur toegepast gaf gemiddeld ruim 2 uur vertraging
van de ovulatie, terwijl 5 uur licht met verstoring de ovulatie ruirn 4\'/^ uur
vertraagde.

Wanneer men kippen normaal verlicht, dus overdag, dan worden de eieren
ook overdag gelegd. IDraait men dan plotseling de gang van zaken om,
zodat de dieren \'s nachts verlicht worden en overdag in het donker zijn,
dan verschuiven de legtijden mee, maar niet direct zoals bleek uit het
onderzock van W a r r e n en S c o t t, doch pas ca. 48 uur na het intreden
\\\'an deze verandering. De dieren ovuleren en leggen in die tussentijd
\'s nachts. Duurt het 48 uur eer de legtijden zijn aangepast aan de ver-
andering van de verlichtingstijden, voor de ovulatietijden is deze „wacht-
tijd" dus ca. 24 uur. Het blijkt, dat deze verschuiving pas optreedt, indien
de afgifte door de hypophyse van het hormoon, dat de ovulatie opwekt,
had zullen plaats hebben tijdens de lichtperiode die nu ca. 24 uur na de
vorige hormoonafgifte volgt. In dat geval wordt de hormoonafgifte ken-
nelijk verschoven naar de eerstvolgende donkere periode.

In de geschetste verschijnselen kunnen we nu een verklaring vinden voor
het optreden van onderbrekingen in de series.

De tijd, die verloopt tussen afgifte door de hypophyse van het lutcïni-
seringshormoon, dat de ovulatie opwekt, en de daarop volgende ovulatie
is vrij constant (meest 8 a 10 uur) en de tijd die verloopt tussen ovulatie
en daarop volgende leg van het ei eveneens. Daar nu elk volgend ei ca.
2 uur later op de dag komt dan het voorgaande, moet deze hormoon-
afgifte door de hypophyse voor elke volgende ovulatie ook 2 uur later
optreden dan voor de voorgaande. Heeft dc hormoonafgifte voor ovulatie
van het eerste ei van een serie bijvoorbeeld plaats om 12 uur \'s nachts
(n.1. ca. 5 uur na het eind van een 14 uren dag van 5 tot 19 uur), dan
zal de eerstvolgende hormoonafgifte plaats hebben om 2 uur \'s morgens
en de daarop volgende om 4 uur \'s morgens. Daarna zou deze hormoon-
afgifte moeten komen om 6 uur \'s morgens, maar daar het dan inmiddels
licht is geworden en de kip in actie is gekomen, zal de hormoonafgifte
worden verschoven tot in de volgende nachtrustperiode, waarmee dan de
serie wordt onderbroken.

Wanneer deze opvatting juist is, zou men door het begin van de dag telkens
2 uur te verschuiven de series kunnen verlengen. Byerly en Moore
hebben dit in 1941 geprobeerd met overjarige (2e tot 3e legs hennen). Zij
bereikten deze verschuiving door een groep dieren afwisselend 14 uur te
verlichten en dan weer 12 uur in donker tc houden en vergeleken deze wijze
van verlichting o.a. met dc normale van afwisselend 14 uur licht en 10 uur
donker. Door deze bijzondere verlichting.?wijze legden de dieren niet alleen
langere series (ruim 2 maal zo lang), maar bovendien tot 20% meer
eieren. Sindsdien is geen verder onderzoek op dit punt bekend geworden.
Niet alleen de ritmische afwisseling van licht en donker, ook dc duur en
de soort van de verlichting zijn van invloed op de produktie. Bij het
natuurlijke korten en lengen der dagen daalt en stijgt ook de eiproduktie.
Door kunstmatig bij verlichten kan men althans tijdelijk de produktie
verhogen. Uit verschillende proeven (o.a. van Dobie e.a.) bleek, dat
cen verlichtingsduur van ca. 14 uur hiervoor voldoende was. Langere ver-
lichting gaf geen extra effect. Continue verlichting gaf zelfs weer iets
minder resultaat. De intensiteit van het licht kan zeer gering zijn. Het
effect, dat verkregen werd met ccn lichtsterkte ter hoogte van de voerbak
van ca. 11 meterkaars, werd niet verhoogd als men deze opvoerde, al was
het tot het dertigvoudige. Verder bleek dat het rode licht hier het werk-
zame bestanddeel van het licht uitmaakte; blauw en groen licht bleef
zonder effect.

Tenslotte is nog gebleken dat een kortstondige verlichting nog ccn duide-
lijke nawerking heeft. Zo kan men met cen flitsverlichting van enkele
seconden zeer sterk licht \'s morgens vroeg vrijwel hetzelfde resultaat ver-
krijgen, als met normale continue bijverlichting in de ochtend van het-
zelfde tijdstip af. Echter ook cen tamelijk korte zwakkere verlichting ver-
toont deze nawerking. Zo vonden D o b i c e.a. dat 3 uur licht per dag,
mits goed verdeeld, n.1. van 6-7, van 12-13 en van 17-18 uur, meer effect
had dan 10 uren verlichting aaneen.

De opvallende resultaten van de, nimmer herhaalde, proeven van Byerly
cn Moore, die helaas met kleine groepen hennen en slechts gedurende
enkele maanden waren genomen, zijn aanleiding geweest tot het opzetten

van een uitgebreide proef over kunstmatige verlichting, nu van jonge hen-
nen, op het Rijksinstituut voor Pluimveeteelt tc Beekbergen. Hierbij zou
dan tevens worden getracht, nadere gegevens te verkrijgen over de invloed,
die afwisseling van lichte en donkere perioden van verschillende lengte
heeft op de eiproduktie als geheel en op het legritme in het bijzonder. Uit-
voeriger mededelingen over de resultaten van deze proef kunnen worden
gedaan wanneer het zeer omvangrijke proefmateriaal geheel is bewerkt.
Reeds nu kan echter gezegd worden, dat de resultaten van B y e r 1 y en
Moore slechts zeer ten dele konden worden bevestigd. Wel kon met
afwisselend 14 uur licht en 12 uur donker in het algemeen de serielengte
worden verhoogd, maar dit resulteerde niet in een hogere produktie. Dit
was ten dele het gevolg van het relatief afnemende effect van het toenemen
van de serielengte zoals dit in de 3e alinea van dit artikel is uiteengezet.
Daarbij komt nog dat de intervallen tussen opeenvolgende eieren in de
series en tassen het laatste ei van een voorgaande en het eerste ei van
een volgende serie bij deze groep groter waren dan bij alle andere.
Ook bleek bij deze proef dat de daglichtgroep aanmerkelijk beter produ-
ceerde dan alle andere groepen, die uitsluitend op kunstlicht waren aan-
gewezen. Verder onderzoek zal uit moeten maken wat hiervan de oorzaak
was.

Hoewel D o b i e e.a. bij proeven hebben gevonden dat cen verlichtings-
sterkte van 1 foot candlc (overeenkomend met ca. 11 meterkaars) vol-
doende was en een vergroting van de lichtsterkte tot ruim het 30-voudi-
ge daarvan geen extra effect gaf, volgt daaruit nog niet met zekerheid
dat cen vergroting tot de lichtsterkte van het daglicht die onvergelijk-
baar veel groter is, niet wcl effect zou kunnen hebben. Bij planten zijn
vergelijkbare effecten van dc lichtintensiteit bekend, al mogen we deze
stellig niet zonder rnccr op dieren overdragen.

Het daglicht is geheel anders van samenstelling dan het glocilamiien-
licht al wordt een deel van dit verschil door dc werking van het glas
in de hokken, teniet gedaan. Wc kunnen in dit verband wijzen op de
proefresultaten van B a r r o t t e.a. die door indirectc bestraling met
bacteriedodende lampen die ultraviolet licht uitstralen een produktie-
verhoging kregen, hoewel het bactericgehalte van de lucht door dczc
bestraling nauwelijks merkbaar werd beïnvloed.

3. De produktic-stijging van de daglichtgroep zette eind december in,
dus toen de dagen begonnen te lengen en ze kwam omstreeks begin
maart op het niveau van de groepen met 14 uur licht, op welk moment
dc gewone dag dus ca. 12 uur bedroeg. De stijging der produktie bij
dc daglichtgroep hield nog ca. een maand daarna aan, terwijl dc
kunstlichtgroepen in die tijd met hun produktie al in dalende lijn
waren. Het is zeer wcl mogelijk, dat het geleidelijk langer worden van
de dagen hier bij de daglichtgroep stimulerend werkte, cen effect dat
bij dc kunstlichtgroepen met constante verlichtingsduur ontbrak. Deze
stimulerende werking van een geleidelijk langer wordende dag is door
verschillende onderzoekers vastgesteld.

korte verlichtingsperioden, regelmatig over het etmaal verdeeld, behalve
in het najaar weinig minder produktie gaven dan een langdurige aaneen-
gesloten verlichting. Dit gold voor telkens afwisselend 1 uur licht en 5 uur
donker, resp. 2 uur licht en 4 uur donker, vergeleken met 14 uur licht
aaneen, afgewisseld met 10, resp. 12 uur donker.

Een beknopt overzicht wordt gegeven van de invloed van de seizoenschommelingen in
het licht op de leg van de kip en de invloed van het licht op het leggen in
series, aangeduid als legritme. De fysiologische processen, betrokken bij het opwekken
van de ovulatie, worden in het kort weergegeven.^)

Ten slotte worden enige voorlopige resultaten besproken van cen proef over de
invloed van verschillende verlichtingsregimes op de eiproduktie van jonge hennen,
gedurende het eerste legjaar.

A brief view is given of the influence of seasonal fluctuations in lighting on the laying
of the hen and the influence of light on the laying in cycles, indicated as laying
rhythm. The physiological processes concerning the stimulation of the ovulation are
stated briefly.^)

Finally some preliminary results of an experiment on the influence of different lighting
regimes on the egg production of pullets during the first laying year arc discussed.

On donne un sommaire restreint de l\'influence des oscillations saisonnières de la
lumière sur la ponte de la poule et de l\'influence de la lumière sur la ponte en
séries, désignée comme rythme de ponte. Les procès physiologiques participant à la sti-
mulation de l\'ovulation, sont rendus brièvement.\' )

On termine en commentant quelques résultats provisoires d\'une expérience sur
l\'influence de différents régimes d\'éclairage sur la production des oeufs île jeunes
poules, pendant la première de la ponte.

.Sowohl der Einfluss, den die jahreszeitlich bedingten Lichtschwankungen auf die
Legetätigkeit des Huhnes ausüben, als auch der Einfluss den das Licht auf das
Serieniegen, angedeutet mit Legerhythnms, hat, werden in einer kurzen Übersicht
besprochen, wobei auch die bei der Anregung der Ovulation bezogenen physiologi-
schen Prozesse kurz skizziert werden. \' )

Schliesslich werden die vorläufigen Resultate besprochen einer Untersuchung bczgl.
des Einflusses der verschiedenen Beleuehtungsformcn auf die Eierproduktion des
Junghennen, während der ersten Legeperiode.

Voor een uitgebreid literatuuroverzicht hierover met uitvoerige literatuurlijst zie:
M. van Albada, Das Legen in Serien beim Ilaushuhn (Gallus domesticus). Eine
Literaturübersicht. Archiv, f. Geflügclkunde XX. 1956 (321-370).
See for an extensive survey of the literature with bibliography: M. van Albada,
Das Legen in Serien beim Haushuhn (Gallus domesticus). Eine Literaturüber-
sicht. Archiv, f. Geflügelkunde XX. 1956 (321-370).

Pour un aperçu étendu de littérature à ce sujet avec une liste détaillée de litté-
rature, voir: M. van Albada, Das Legen in Serien beim Haushuhn (Gallus do-
mesticus). Eine Literaturübersicht. Archiv f. Geflügclkunde XX. 1956 (321-
370).

Für eine ausgebreitete Litcraturübersicht, nebst ausführlichem Literaturverzeich-
nis, wird nach: M. van Albada, Das Legen in Serien beim Haushuhn (Gallus
domesticus), Eine Literaturübersicht. .Archiv f. Geflügelkunde XX. 1956 (321-
370) verwiesen.

Directeur van het Instituut voor Pluimvee-onderzoek te Houghton,
Huntington, Engeland.

De kalkoenenhouderij in Groot Brittannië heeft zich in de laatste paar
jaren belangrijk uitgebreid en zoals steeds gebeurt als een bedrijfstak zich
uitbreidt of het aantal dieren toeneemt is het aantal problemen sterk
vermeerderd, vooral op het gebied van ziekten. Ik meen, dat de kalkoenen-
houderij in Nederland nog geen grote vlucht heeft genomen, maar niet-
tegenstaande dat kan cen weergave van enige ervaringen in Groot Brittan-
nië voor U van belang zijn want „cen gewaarschuwd man telt voor twee".
Met betrekking tot de bestrijding van kalkoencziekten zijn in Groot
Brittannië reeds een groot aantal waardevolle gegevens verkregen, waar-
van sommige zijn gebaseeid op ervaringen van de zo omvangrijke kal-
koenenteelt in Amerika.

Het Instituut voor Pluimveeonderzoek te Houghton heeft cen uitgebreide
gezondheidsdienst voor het vaststellen van diagnosen, die ons in staat
stelde een overzicht tc verkrijgen van ziekten die verhoudingsgewijs het
meest optreden. Dit overzicht toont aan dat ongeveer 50 % van dc kal-
koenenstcrfte in Groot Brittannië wordt veroorzaakt door besmettingen
met protozoën (hoofdzakelijk histomoniasis en in mindere mate hexami-
tiasis). Ongeveer 25% van de verliezen houdt verband met bacteriële
infecties, hoofdzakelijk salrnonellosen en verder sinusitis — indien deze
ziekte inderdaad door bacteriën wordt veroorzaakt erysipelas, vogel-
cholera en pseudotuberculose. Rond 5 % van de verliezen wordt verooi -
zaakt door schimmels en wormen, ongeveer 10 % zijn ziekten, waarvan
de oorzaak nog niet bekend is, zoals „slagaderbreuk" (aortic rupture),
afwijkende hakgewrichten en krultong (curled tongue). De resterende
10% houdt verband met omgevingsinvloeden, ongelukken, voedingste-
korten en ondeugden.

Na te hebben vastgesteld in welke mate de verschillende ziekten voorkomen,
wil ik trachten de publikaties van de laatste twee jaren samen te vatten
en de nieuwe ontwikkelingen met betrekking tot de bestrijding van dc ge-
noemde ziekten onder Uw aandacht te brengen. De symptomen of sectie-
bevindingen die algemeen bekend zijn, zullen vrijwel niet ter sprake
komen.

Sinds ongeveer een jaar is een aantal belangrijke mededelingen verschenen
met betrekking tot deze ziekte en ik zou willen verwijzen naar de uit-
stekende samenvatting door Dr. Horton S m i t h (1957) van de huidige
stand van zaken.

Waarschijnlijk het belangrijkste feit dat werd vastgesteld, is wel dat Histo-
monas, het organisme, dat de ziekte veroorzaakt, geen cysten vormt, het-
geen bij coccidiën kenmerkend is. Hierdoor rijst de vraag hoe zo\'n kwets-
baar organisme, als Histomonas, dat spoedig te gronde gaat als de gastheer
sterft en dat buiten het lichaam van het levende dier niet lang in leven kan
blijven, een andere gastheer kan bereiken. Histomonas heeft deze moeilijk-
heid opgelost door gebruik te maken van een andere minder gevoelige
parasiet, de blindedarm-worm Heterakis gallinae. Deze treedt n.1. op als
transporteur en als beschutting. Histomonas dringt blijkbaar het lichaam
van de worm binnen, terwijl deze in de blindedarm aanwezig is en gaat
dan waarschijnlijk naar het ovarium \\\'an de worm, waar hij in een eitje
doordringt. Het bevruchte wormeitje bereikt met de excrementen de
buitenwereld. De Histomonas in het eitje wordt dan beschermd door de
dikke schaal van hct Heterakis-eit]e, dat het bij allerlei vochtigheidsgraden
wel acht maanden kan uithouden. Er is aanleiding te veronderstellen, dat
de Histomonas in het eitje ook gedurende deze tijd in leven kan blijven.
Het Heterakis-eitjc is niet onmiddellijk besmettelijk voor de andere dieren,
het moet eerst cen ontwikkelingsproces van ongeveer 14 dagen doormaken.
Als het hierna door cen kalkoen wordt opgepikt, komt het in het darm-
kanaal uit en de jonge worm zoekt zijn weg naar de blindedarm. De
wormen in het larvestadium veroorzaken enige beschadiging van de blinde-
darmwand en dit stelt de Histomonas-oïga.nismen, die naar buiten zijn ge-
komen in staat om in de diepere lagen van de wand door te dringen.
Eenmaal hier gevestigd, vermeerdert de parasiet zich en begint zijn reis
naar de lever, vermoedelijk via de bloedvaten. Veel in de levenscyclus van
dc Histomonas is nog steeds niet duidelijk en de onderlinge verhouding tot
Heterakis berust in zekere zin op veronderstellingen. Al de beschikbare
gegevens maken het echter aannemelijk dat Heterakis eieren de voornaam-
ste overbrengers zijn van de besmetting. Het is ons in Engeland tot nu toe
niet gelukt om een partij Heterakis eieren te vinden, die geen zwartkop-
ziekte veroorzaakte, wanneer zij in een voldoend aantal werden gevoederd.
Deze bescherming binnen het Heterakis eitje verklaart het feit dat de ziekte
kan uitbreken bij dieren, die een uitloop hebben op cen terrein, dat vele
maanden ongebruikt heeft gelegen. Daarom ook mogen kalkoenen nooit
samen met kippen in cen uitloop worden gehouden. Terloops kan hierbij
worden opgemerkt, dat zwartkopziekte bij hoenders in Groot Brittannië
steeds meer voorkomt, vooral oj) slachtkuikenbedrijven. Dit kan zijn oorzaak
hebben in het toepassen van intensieve huisvestingssystcmen, dat de ver-
meerdering van Heterakis-cieren in dc hand werkt.

Het is natuurlijk mogelijk dat tijdens een uitbraak infectie zou kunnen
plaatsvinden door het oppikken van besmette, verse uitwerpselen. Horton
Smith en Long (1956a) hebben onlangs echter aangetoond dat het
vrijwel onmogelijk is om kuikens die een volle krop hebben, te infecteren
inct onbeschermde histomonas-organismen. Kuikens daarentegen waaraan
voedsel was onthouden, en die onbeschermde histomonas-organismen kregen
toegediend, werden voor een deel wel besmet. Bovendien konden vrijwel
alle dieren worden geïnfecteerd door hun vóór het verstrekken van histo-
monas-organismen een alkalisch mengsel te geven. Blijkbaar kan dc histo-
monas het zure milieu dat in de spicrmaag van hoender- en kalkoenkuikens
voorkomt, niet overleven, tenzij beschermd in het Heterakis-chje. Verdere
onderzoekingen met betrekking tot de rol die het voeder bij het verloop

van dc infcclic spccJt, zijn aan dc gang cn ofschoon het nog tc viocg is
om iets met zekerheid tc beweren kan men gerust zeggen dat dczi: wijze van
benaderen veelbelovend is. Als de tot nu toe verkregen resultaten worden
bevestigd, is het mogelijk de ziekte tc bestrijden met geringere hoeveelheden
geneesmiddelen dan tot nu toe werden toegepast, mits speciale aandacht
wordt geschonken aan de voeding. Twee eigenschappen van het voedsel
blijken bijvoorbeeld het verdedigingsmechanisme te beïnvloeden: 1. het
vermogen van het rantsoen om het maagzuur tc neutraliseren en 2. dc
consistentie van het voer. Voeders, die vismeel bevatten, verlagen de zuur-
graad, hetgeen ccn verminderde vernietiging \\ an dc infectieuze organi.smcn
ten gevolge heeft, waardoor cen groter aantal in het darmkanaal terecht
komt. Fijn verdeelde voeders hebben hetzelfde effect, grof korrelige voeders
daarentegen houden de organismen langer in contact met het maagsap. In
dc laatste ti jd hebben zowel J o y n e r en K c n d a 1 1 (1955) als H o r t o n
Smith cn Long (1956b) kunnen aantonen, dat er nauwelijks sprake is
van enige ontwikkeling van immuniteit tegen zwartkopziekte en dat of-
schoon een korte behandeling met geneesmiddelen weliswaar een verbete-
ring in de toestand van besmette kalkoenen teweeg brengt, er toch een
terugslag kan plaatsvinden als .gevolg van een voortgaande vermenigvuldi-
ging van parasieten, zodra de behandeling wordt gestaakt. De invloed van
de behandeling hangt af van de concentratie van het geneesmiddel en van
het tijdstip waarop de behandeling begint. Als dc middelen in een zodanige
concentratie worden verstrekt, dat genezing mogelijk is en ongeveer van
het tijdstip af dat de besmetting aanvangt, kan de ziekte permanent worden
onderdrukt, maar een lagere concentratie of uitstel van de behandeling
(al is het maar voor 24 uur) zal vrijwel zeker opnieuw een uitbraak ver-
oorzaken. Aangezien het zelden mogelijk is om vóór cen besmetting in te
grijpen, omdat het moeilijk is een uitbraak tc voorspellen, blijven er twee
mogelijkheden over: het geneesmiddel wordt onafgebroken als voorbehocd-
middei gegeven van de leeftijd af dat de dieren vatbaar zijn voor de infectie,
totdat zij slachtrijp zijn, ofwel de behandeling wordt uitgesteld totdat de
eerste verschijnselen optreden. In het laatste geval wordt dan het middel
gedurende 10 — 14 dagen als geneesmiddel in een hoger percentage ge-
geven en vervolgens als voorbehoedmiddel in een lagere dosis tot aan de
slachtrijpheid.

Tot voor kort waren dc twee geneesmiddelen, die in Groot Brittannic
algemeen werden gebruikt: 2-amino-5-nitrothiazole, in een percentage van
0.1 als geneesmiddel of van 0,05 als voorbehoedmiddel en furazolidone als
geneesmiddel gedurende 10 dagen in een percentage van 0,04 of van 0,015
als voorbehoedmiddel. Beide middelen hebben bepaalde bezwaren doordat
ze zekere neveneffecten kimnen vertonen ten nadele van produktie en voort-
planting (Cooper en S k u 1 s k i, 1956; C o o p c r, 1956 cn Go op er
en S k u 1 s k i, 1957). Of de veranderingen blijvend zijn, dient nog te wor-
den onderzocht. Kortgeleden echter is een geacetylcerdc vorm van amino
nitrothiazole onder de naam Acinitrazole in de handel gekomen, waarvan
wordt opgegeven dat dit geneesmiddel in hoge mate bescherming geeft
en dat noch bij hanen noch bij hennen nadelige verschijnselen worden
xeroorzaakt (Brander en Wood, 1955).

De voorbehoedende behandeling van zwartkopziekte dient echter met hy-
giënische maatregelen gepaard tc gaan om het aantal blindedarmwormen
in cen koppel te verminderen. Fenothiazine is bijzonder werkzaam voor het

afdrijven van Ueterakis uil dc blindedarm, maar is uiteraard onbruikbaar
voor behandeling van de zwartkop/.iektc zelf. Of het middel van enige
waarde is ter beperking van de verspreiding van de ziekte is de vraag. Tot
dusverre is nog geen methode gevonden, om de Heterakis-eieren in dc
bodem te vernietigen; door dc kalkoenen op gazen bodems te houden
wordt echter enige bescherming gegeven.

Ongetwijfeld is coccidiosis bij kalkoenen belangrijker dan vroeger wel werd
verondersteld. L)e twee soorten die bij kalkoenen voorkomen, zijn Eimeria
adenoeides en Eimeria meleagrirnitis. 10c eerste kan een hoog sterftepercen-
tage veroorzaken, in sommige gevallen wel tot 70 %; de verschijnselen
gelijken op die van coccidiosis bij kippen. Bij sectie wordt gewoonlijk een
necrotische kern aangetroffen in het onderste deel van de dikke darm,
beginnende bij de blindedarmen. Deze kern wordt omgeven door een sub-
stantie die met bloed is doordrenkt. Meleagrimitis heeft veel minder ern-
stige gevolgen. Voorlopige proeven tonen aan dat een doeltreffende be-
handeling met sulfachinoxaline (0,05%) kan worden uitgevoerd en
Moore (1954) heeft medegedeeld, dat van cen groot aantal onderzochte
middelen slechts sulfachinoxaline cn sulfame.zathine werkzaam waren. In
de laatste tijd wordt de toepassing van nicarbazin aangeraden. Ik wil de
aandacht nog vestigen op de belangrijke publikatie, die onlangs is versche-
nen (K e n d a 1 I en J O y n e r, 1956) over de synergistische werking tussen
bepaalde anti-malaria middelen en tegelijkertijd verstrekte Sulfonamiden.
Zij toonden bij blindedarm coccidiose van hoenders aan dat door een com-
binatie van bepaalde anti-malaria middelen en Sulfonamiden een reactie
wordt veroorzaakt, waardoor de Sulfonamiden bij een tiende van de normaal
gebruikte hoeveelheid volledig werkzaam zijn. Dit resultaat zou dus dc
kosten kunnen verlagen en het risico van vergiftigingsverschijnselen kunnen
verminderen. Tot dusverre is de coccidiose bij kalkoenen nog niet bij dit
onderzoek betrokken geweest.

Deze ziekte, veroorzaakt door Hexamita meleagridis, werd kort geleden
in Groot Brittannië waargenomen. De verliezen zijn gewoonlijk het grootst
op een leeftijd van 3 tot 8 weken en kunnen tot 50 % bedragen. Hexamita
is — behalve in pas gedode kalkoenkuikens — idterst moeilijk vast te
stellen en men dient dan ook, zodra men dieren van deze ziekte verdenkt,
levende dieren voor onderzoek op te zenden. Wilson en Slavin (1955)
geven aan, dat wanneer men onder kalkoenkuikens van 3 tot 8 weken
oud een hoge sterfte ziet optreden gepaard gaande met bruingele, schui-
mende diarree, terwijl de kiukens onbeweeglijk staan zonder geluid te
maken en bij sectie de huid van borst en poten droog, verschrompeld en
moeilijk van de spieren te scheiden is, men vrijwel zeker met hexamitiasis
te maken heeft. Aangetoond werd dat furazolidone in cen hoeveelheid van
100 g per ton voeder voor ongeveer 90 % werkzaam is bij de bestrijding
van deze ziekte. Wij hebben dit middel zelf met succes in de praktijk
toegepast door gedurende 10 dagen 0,04% als geneesmiddel te geven of
0,01 % als voorbehoedmiddel. In de Verenigde Staten wordt het middel
Tinostat gebruikt, terwijl White Stevens cnDelappe (1956) mede-

delen dat aureomycine sterfte voorkomt wanneer 50 g per ton voer wordt
verstrekt.

Ongetwijfeld vormt deze groep een van de ernstigste problemen bij de in
omvang toenemende kalkoenenbouderij, daar de wijze van verspreiding via
het ei in de broedmachine en het feit dat de organismen overal in de natuur
voorkomen de bestrijding zeer bemoeilijken.

Wij hebben in de twee afgelopen jaren zeer veel onderzoek aan deze ziekte
gewijd. Verreweg het grootste deel van de gevallen in Groot Brittannië
wordt veroorzaakt door Salmonella typhi-murium, ofschoon ook een aantal
andere soorten, zoals S. thompson, S. stanleyville, S. injantis en S. man-
hattan zijn vastgesteld. Het sterftecijfer bij kalkoenkuikens varieert van 5
tot 10 % tot in sommige gevallen van 60 tot 70 %, maar zelfs als dc sterfte
laag is kan de ziekte bijzonder ernstige gevolgen voor cen fokker hebben,
omdat de aandoening zich blijvend, als een endemische besmetting in dc
stapel kan vestigen waardoor ernstige schade aan de reputatie van de fokker
wordt toegebracht. Het is jammer dat de ziekte niet zoals pullonnn door
middel van bloedonderzoek kan worden bestreden, omdat smetstofdragers
door verschillende oorzaken niet altijd antilichamen vormen, die aantoon-
baar zijn. Wij hebben gevonden, dat bloedonderzoek met specifieke anti-
genen, hoewel niet geheel zonder betekenis, toch slechts een gedeelte \\an
de besmette dieren aantoont. Wat meer succes bij de pogingen om de
ziekte uit de foktoom te bannen werd bereikt met het geregeld uitstrijkjes
maken van materiaal uit de anaalopening. Deze methode is bewerkelijk,
kostbaar en onder normale omstandigheden onpraktisch, maar zou over-
wogen kunnen worden als het om waardevolle fok tomen gaat.
Waarschijnlijk komt een uitbraak het meeste voor als gevolg van cen ver-
ontreiniging van de buitenkant van de eischaal met besmette uitwerpselen.
Wij hebben daarom enige aandacht geschonken aan het tegengaan van
uitwendige besmetting van broedeieren, door hct toepassen van cen onder-
dompeling in een kicmdodend middel (G o r d o n, Harry en Tucker,
1956). Wij konden aantonen dat 0,5 % natrium pentachlorophenaat dc
ei.schalen, die besmet waren met Salmonella\'s en organismen die oorzaak
zijn van zgn. „slappe kuikens" (mushy chick disease) afdoende steriel
maakt. Dit onderdompelingsmiddel kan tot 30 maal achtereen worden ge-
bruikt. Bepaalde quaternairc ammonia verbindingen van ongeveer 6 tot
7 % sterkte bleven gedurende 10 tot 15 achtereenvolgende onderdompe-
lingen werkzaam. Deze verbindingen hebben geen nadelige invloed op de
broed uitkomst en evenmin op de smaak van de ondergedompelde eieren
en dc methode is met vcrl succes toegepast ter bestrijding van gevallen in
de praktijk. Onontbeerlijk hierbij is dat het ondcrdompelingsmiddel een
temperatuur bezit van tussen 23.8 en 29.4° Celsius en dat deze hoger is
dan die van hct ei zelf. De onderdompeling in een draadmand vinclt ge-
durende plm. een kwartier plaats en dient binnen ongeveer een uur nadat
de eieren uit de nesten zijn verzameld te geschieden. Het ontsmetten van
de broedmachines is natuurlijk even effectief als bij pullorum.
Gedurende de laatste twee jaren heeft Harry (1955 en 1956) een aantal
publikaties laten verschijnen over het gebruik van verstuivingsmiddelen

(aerosolen) als onderdeel van de hygiënische maatregelen die bij het broe-
den dienen plaats te vinden en dit werk werd door Gordon (1956)
samengevat.

Stof op ontoegankelijke plaatsen, zoals dakspanten, boven op broedmachines
enz. kan niet alleen worden stilgelegd, maar ook worden ontsmet door ge-
bruik te maken van cen oplossing, bestaande uit 6 delen van een fenol-
houdend ontsmettingsmiddel en 4 delen triaethyleenglycol, die onder hoge
druk wordt verstoven in een hoeveelheid van ruim een deciliter per 10 m^
vloer oppervlakte. De film die hierdoor ontstaat behoudt zijn kiemdodende
werking en zijn samenhangend vermogen gedurende meer dan twee weken.
Een ontsmetting van de lucht om het aantal door de lucht aangevoerde
bacteriën te verminderen, kan dagelijks met hetzelfde verstuivingsapparaat
worden uitgevoerd, indien een fijne sproeier wordt genomen en een oplos-
sing wordt gebruikt van 1 deel fenolhoudend ontsmettingsmiddel, 2 delen
triaethyleenglycol en 2 delen water, verstoven in een hoeveelheid van onge-
veer 25 kubieke centimeter per 25 kubieke meter hokruimte. Het apparaat
kan eveneens worden gebruikt voor het desinfecteren van leegstaande hok-
ken met formaldehyde, waarbij voor ongeveer iedere 4 kubieke meter hok-
ruimte een deciliter gelijke delen formaline en water wordt genomen.
Op het proefstation te Houghton kon worden aangetoond (Williams
Smith, 1955) dat toepassing van furazolidone in een percentage van
0,04 gedurende 10 dagen, besmette kalkoenkuikens voor meer dan 80 %
kan genezen. Helaas blijft — al is het percentage genezen kuikens hoog —
een deel hiervan smetstofdrager en het middel bezit dus twijfelachtige
waarde voor kuikens, waarmede later moet worden gefokt. In dergelijke
omstandigheden is afslachten van de aangetaste koppel nog steeds het
aangewezen middel. Het geneesmiddel werkt ook sterk voorbehoedend en
wordt gedurende de eerste 18 levensdagen in een percentage van 0,01 ge-
bruikt. Volgens een Amerikaanse publikatie van recente datum zouden de
tetracyclinen in een hoeveelheid van 100 tot 200 g per ton ook werkzaam
zijn, maar dczc mededeling is nog niet bevestigd.

Omtrent erysipelas is weinig nieuws mede te delen. De ziekte is verre van
zeldzaam en ofschoon het sterftepercentage laag kan zijn, maakt het feit
dat zij gewoonlijk optreedt bij goed gegroeide dieren tegen de slachttijd,
haar toch economisch van veel betekenis. Williams Smith (1956)
heeft aangetoond dat cen enkele intramusculaire injectie met penicilline
van een lange werkingsduur (benzathine penicilline) in een dosis van
100.000 eenheden per kg lichaamsgewicht of één cnkele injectie met 20 mg
terramycine in olie per kg, praktisch voor 100 % werkzaam is bij de be-
handeling van aangetaste jonge dieren. Herstelde dieren zijn volledig
immuun voor een volgende infectie. Talrijke andere middelen, die werden
beproefd, bleken niet te voldoen. In de meeste gevallen is een uitbraak
van erysipelas waarschijnlijk cen gevolg van het in aanraking komen met
grond die door varkens of misschien ook schapen is besmet.

Het vorige jaar zijn wij een aantal omvangrijke gevallen van deze ziekte
tegengekomen. In twee hiervan was de sterfte groot en toen de dieren op
slachtrijpe leeftijd waren gekomen werd een groot financieel verlies geleden.

In andere gevallen kwamen ernstige verlammingen en achteruitgang in
conditie voor. De verschijnselen zijn vaag en het is wel eens moeilijk zonder
bacteriologisch onderzoek de ziekte van andere acute infecties te onder-
scheiden. In de reeds vermelde acute gevallen waren lever en milt bezaaid
met talrijke speldepuntgrotc necrotische haardjes. De meeste uitbraken ont-
staan waarschijnlijk als gevolg van contact met besmette, in hct wild
levende knaagdieren, daar de ziekteverwekker, Pasteurella pseudotubercu-
losis rodentium, betrekkelijk algemeen bij deze dieren wordt aangetroffen.
De stammen van deze bacterie die door ons werden geïsoleerd, bleken zeer
gevoelig, zowel voor streptomycine als penicilline, maar niet voor tetra-
cyclinen. De dosering die wat penicilline betreft voor erysipelas wordt aan-
bevolen, is ook hier doeltreffend en streptomycine kan intramusculair wor-
den gegeven in een dosis van 25 mg per kg lichaamsgewicht.

Wij hebben twee of drie maal een geval van deze ziekte meegemaakt. De
ziekte trad evenwel niet op in de acute vorm, die bij pluimvee cen buiten-
gewoon hoog sterftepercentage veroorzaakt, maar kwam hier en daar ver-
spreid in de koppel voor, waardoor enkele dieren plotseling en met onregel-
matige tussenpozen stierven. Ondanks het lage sterftecijfer is de ziekte toch
van economische betekenis, omdat steeds goed gegroeide dieren van slacht-
rijpe leeftijd er door worden aangetast. Bij secde valt hoofdzakelijk long-
ontsteking op, die met necrotische cavernen in de longen gepaard gaat.
•Sonmiige dieren sterven zo plotseling, dat geen verschijnselen worden aan-
getroffen, ofschoon in enkele gevallen stuwingsverschijnselen in de kop, ccn
abnormale bloedophoping in de huid gelijkende op die van erysipelas, en
cen gele diarree worden opgemerkt. In de uitbraken die wij waarnamen,
reageerden de zieke dieren gunstig op een intramusculaire injectie met
terramycine in olie in cen dosis van 25 mg per kg lichaamsgewicht. Toe-
voeging van Sulfonamiden aan het drinkwater gaf aan de overige dieren
in de toom cen behoorlijke bescherming. Nitrofm-azonen zijn onwerkzaam
gebleken.

Deze ziekte is een van cle talrijke oorzaken van afwijkingen aan dc hak-
gewrichten en treedt gewooidijk op als een complicatie van cen hakafwij-
king door een bepaalde vocdingsfout. Men vermeldt dat cen injectie met
een mengsel van 2 mg terramycine en 10.000 eenheden ]3enicilline, tege-
lijkertijd verstrekt met tcrramycmc in het voer gc^diu\'endc 7 dagen, hct
sterftepercentage als gevolg van deze ziekte belangrijk verlaagt.

Deze ziekte is moeilijk in tc delen, want ofschoon pleuropneumonia-achtigc
organismen regelmatig tijdens cen uitbraak worden geïsoleerd, blijft toch
de vraag onbeantwoord of niet primair een virus verantwoorclelijk is. Dc
meeste onderzoekers zijn van mening dat de ziekte overeenkomt met of
misschien wel dezelfde is als dc chronische ademhalingsziekte (C.R.D.) bij
kippen en uit de literatuur zou zijn gebleken dat zij op hoenders kan worden
overgebracht door deze met besmette kalkoenen samen te brengen. Men
heeft echter ook wel eens gedacht dat herstelde dieren dragers worden en
cr zijn enige aanwijzingen dat overbrenging via het ei kan plaatsvinden.

riet is ecn van de meest voorkomende ziekten bij kalkoenen en economisch
bezien een van de ernstigste, omdat zij volwassen dieren aantast. Er zijn
talloze uitspraken over de waarde van tetracycline als middel ter behande-
ling en voorkoming van deze ziekte. White, Stevens en Delappc
(1956) geven op dat 100 gr aureomycine per ton voeder het optreden van
dc verschijnselen voorkomt, de groei verbetert en de sterfte met meer dan
50 % verlaagt. De resultaten van proeven met antibiotica waren echter
wisselend en vaak teleurstellend. Waarschijnlijk hangt de waarde van een
behandeling met antibiotica af van de mate van de besmetting en het
is mogelijk dat zij eerder de secundaire infecties bestrijdt dan dat zij enig
effect heeft op de ziekteverwekker zelf. Met de methode van Wilson
(1954) verkregen wij steeds de beste resultaten. Hierbij injecteerden wij
een mengsel van 100 mg streptomycine en 100.000 eenheden penicilline in
2 cc fysiologische zoutoplossing in de sinus en daarenboven dezelfde op-
lossing intramusculair. Kort geleden werd in de Verenigde Staten waar-
genomen dat een injectie in dc sinussen van een suspensie die 50 mg fura-
zolidone bevatte, bijna 80 % herstel gaf. Een later onderzoek heeft aange-
toond, dat, als de dosering tot 100-200 mg furazolidone werd verhoogd,
herstel tot bijna 100 % kan worden \\ crwacht en dat het middel beter
voldeed dan de antibiotica die werden beproefd (S c h m i 111 e en P u t -
n am, 1956). Verdere onderzoekingen hebben aangetoond dat furazolidone
in een hoeveelheid van 2 Eng. ponden per ton tezamen met 100 g aureo-
mycine gedurende 3 dagen veretrckt, ook succes heeft. Met het oog op de
mogelijkheid van een overbrenging via het ei, bevelen sommige onderzoekers
aan om de foktoom maandelijks te injecteren met 200 mg furazolidone of
met een antibioticum. In verband met het dragerprobleem echter en de
mogelijkheid van overbrenging via het ei, zijn bejjaalde Amerikaanse onder-
zoekers van mening dat opnunung voor de slacht van aangetaste koppels
en het van volwassen dieren volkomen gescheiden opfokken van kalkoen-
kuikens dc enige juiste gedragslijn o]) lange termijn vormt. Behandeling
moet volgens deze onderzoekers slechts worden uitgevoerd in de hoop dat
de aangetaste dieren nog voor slachtdocleinden kunnen worden verkocht.

C.ewoonlijk meent men in Engeland dat aantasting door gaapwormen een
ziekte vormt, die tot het verleden behoort, maar gedurende het afgelopen
jaar hebben wij bij opgroeiende kalkoenen twee gevallen meegemaakt. Het
is algemeen bekend dat regenwormen veel als tussengastheer optreden van
de gaapwonn en uit ons onderzock bleek dat het gebruik van hokken met
cen bodem van aarde en vaaltrennen met stro de oorzaak waren van een
grote po])idalie regenwormen die met gaapwormen waren besmet (Long
1957). Een behandeling die, hoewel bewerkelijk, met succes kan worden
toegepast, is het gebruik van bariumantimonyltartraat. De dieren worden in
een daarvoor geschikte kist opgesloten, waarin het middel onder druk met
behulp van een verstuiver als een fijn poeder wordt geblazen. Een Eng.
ons van het middel is voldoende voor ecn kist met een inhoud van ruim
0,2 kubieke meter (ongeveer 60 x 60 x 60 cm). Regenwormen kunnen ook
enigermate worden bestreden door het gebruik van middelen, die voor dit
doel in de handel zijn gebracht. In het afgelopen jaar hebben wij bij vol-
wasseti kalkoenen zware infecties meegemaakt met de grote .spoelworm en
er dieut te worden o])gemerkt dat de ])arasiet bij onderzoek geen Ascaridia

galli, die bij de kip wordt aangetroffen, bleek te zijn, maar Ascaridia dissi-
milis, de spoelworm, die meestal de oorzaak is van worminfecties bij kal-
koenen in Amerika (Horton Smith en Long, 1957). Horton
S m i t h en L O n g (1956) hebben aangetoond dat piperazine-verbindingen
voor vrijwel 100 % werkzaam zijn bij het verwijderen van grote spoel-
wormen, indien 300 mg aan 100 g aangemaakt meelvoer wordt toegevoegd.
Deze piperazinen worden nu in Groot Brittannië onder verschillende han-
delsnamen verkocht.

In de laatste jaren zijn de kalkoenenfokkers verontrust door het plotseling
sterven van verscheidene van hun zwaarste dieren ten gevolge van ernstige
interne bloedingen. Bij sectie bleek de buikholte gevuld te zijn met bloed of
grote blocdstolsels. Er is nu aangetoond dat de bloeding wordt veroorzaakt
door een breuk in de hoofdslagader in de nierstreek, als gevolg van een
degeneratie van de slagaderwand, waardoor bloed sijpelt tussen de lagen
van de wand en, naast een opgezwollen slagader, cen zakvormige verwijding
ontstaat. Deze toestand staat bekend als slagaderbreuk (aneurysma disse-
cans). Ongetwijfeld veroorzaken vermoeidheid of veel lichaamsbeweging
vooral bij de meest forse dieren de uiteindelijke breuk van de slagader-
uitstulping en deze afwijking komt het meest voor bij hanen, zodat ver-
wondingen opgelopen in een gevecht of tijdens de paring een rol kunnen
spelen. Ofschoon het onbekend is waardoor de primaire degeneratie van
de slagaderwand wordt veroorzaakt, is het vrijwel zeker dat fokkerij, inais-
vesting, toepassing van geneesmiddelen en kapoeneren als oorzaak kunnen
worden uitgeschakeld. Een onderzoeker heeft er op gewezen dat een giftige
stof, amino propionitriel de slagaderbreuk veroorzaakte bij 33 % van de
kalkoenkuikens, die deze stof kregen toegediend. Een aanverwante stof is
het vergif dat in lathyrus- en wikke-zaden wordt aangetroffen. Dat deze
stoffen pluimveevoeders kunnen verontreinigen, is nog niet aangetoond.

Er bestaat geen groep afwijkingen die mecr verwarring heeft gesticht dan
die, waarbij de hakgewrichten en poten van kalkoenen zijn aangetast. On-
gelukkigerwijs heeft bij de kalkoenhouders in Groot Brittannië de gedachte
post gevat dat deze afwijking meestal door de voeding wordt veroorzaakt cn
verband houdt met cen of ander tekort. In verband met de tegenstrijdige
resultaten van de onderzoekers is het echter wel duidelijk dat de werkelijke
oorzaak onbekend is en dat er ver.schillende factoren bij betrokken moeten
zijn. De hier bedoelde misvorming en vergroting van de hakgewrichten,
die pootzwakte ten gevolge hebben, komen hoofdzakelijk voor bij dc zwaar-
ste hanen als zij 8 tot 12 weken oud zijn en vooral bij dieren die op latten-
roosters of zonder uitloop worden gehouden. De opgezwollen hak gaat ge-
woonlijk gepaard met een verdraaiing van dc loopbeenderen, waardoor
een „0-been"-effcct wordt verkregen. De pees slipt echter niet van het
hakgewricht af, zoals bij perosis. De afwijking valt dikwijls samen met een
beschadiging van het hakgewricht, gevolgd door een stafylokokken-infectie.
Scott en zijn medewerkers van de Cornell Universiteit (1954) hebben
aangetoond, dat ofschoon grote hoeveelheden nicotinezuur noodzakelijk
zijn om de afwijking te voorkomen, er in sommige gevallen vitamine E

gebrek bij betrokken schijnt te zijn. Zij wezen erop, dat hoewel bij kalkoen-
kuikens van twee weken oud een beginnende hakafwijking kan optreden,
de afwijking toch pas doorzet als de dieren 12 tot 16 weken oud zijn,
ongetwijfeld als gevolg van het grotere gewicht dat op het snel groeiende
skelet gaat drukken. In een latere publikatie zeggen Butters en Scott
(1956) aan een tekort aan een tot nu toe niet nader vastgesteld mineraal
tc denken.

Volgens onze ervaring kan de afwijking ook optreden met rantsoenen die
toch kennelijk alle bekende noodzakelijke voedingsstoffen in voldoende mate
bezitten. In de praktijk kan het optreden mogelijk worden beperkt door in
het rantsoen vitaminen B en mineralen op te nemen. Wij zijn van mening
dat de skeletafwijking waarschijnlijk verband houdt met ongunstige fac-
toren, die bij het dier naar voren zijn gekomen, als gevolg van selectie op
een brede borst en een zo snel mogelijk volwassen worden en als gevolg
van het gebruik van energierijke rantsoenen, handelwijzen, die alle zijn
gericht op een hoger gewicht tijdens de periode van snelle groei van het
skelet, in het bijzonder wanneer deze factoren optreden in samenhang met
de evolutionaire veranderingen, die in het skelet van het dier reeds hebben
plaats gevonden bij zijn aanpassing aan het vermogen tot vliegen.
Tenslotte is er nog een afwijking die „krultong" (curl tongue) wordt ge-
noemd. Deze komt voor bij pluimvee van 3 tot 4 weken oud en bestaat
uit een achterover krullen van het puntje van de tong totdat dit de tong
weer raakt. Het sterftepercentage kan wel laag zijn, maar een vrij groot
deel van de dieren kan worden aangetast; bovendien wordt de normale
groei onderbroken, omdat de dieren niet in staat zijn om te eten. Een
onderzoek van W r i g h t cn T e m p e r t o n (1955) heeft aangetoond dat
de afwijking niet het gevolg is van een voedingstekort als zodanig, maar
van het gebruik van een voeder dat te fijnkorrelig is, vooral als dit droog
wordt verstrekt. Dc afwijking kan worden bestreden door het geven van
grof gemalen of aangemaakt voeder.

Ziekten spelen ongetwijfeld een grote rol bij de financiële uitkomsten van
de kalkocnentcelt en de moeilijkheden zullen met de uitbreiding van de
teelt toenemen. Het is echter ook duidelijk dat er ondanks een tekort aan
wetenschappelijke onderzoekers in de laatste twee jaar vooruitgang is ge-
boekt, vooral wat betreft de therapie, en vele van de voornaamste doods-
oorzaken : zwartkopzicktc, sahnonclloscn, cholera, erysipelas e.a. kunnen
voldoende met geneesmiddelen worden bestreden. Ofschoon in de chemo-
therapeutica, als zij op dc juiste wijze worden toegediend de mogelijkheid
aanwezig is om dieren, die ernstig zijn besmet, van de dood te redden, zou
cen ongecontroleerd gebruik, als dekmantel voor een slechte verzorging,
toch wel eens zonder uitwerking kunnen blijven en zelfs schadelijk kunnen
zijn. Er is aangetoond dat bacteriën te veel aanpassingsmogelijkhcdcn be-
zitten om op goed geluk te kunnen worden overwonnen. Zij geven zich
niet onvoorwaardelijk over en het smijten met grote hoeveelheden van het
een of andere geneesmiddel tegen welke ziekte dan ook, zal alleen maar
ten gevolge hebben dat het aantal bevredigende reacties steeds kleiner zal
worden en dat het aantal vergiftigingsverschijnselen en resistente bacteriën
steeds meer zal toenemen.

ecu hosclirijvitig van ccn onderzoek bij lien lonicn waaraan nooit anlibiolica
waren verstrekt cn tien tomen, welke deze stoffen regelmatig kregen toe-
gediend. Een onderzoek van de uitwerpselen van de eerste grocjj toonde
aan dat in 97 % van de gevallen alle of vrijwel alle colibacillen gevoelig
waren voor deze middelen; slechts in ccn geval werden resistente bacteriën
aangetroffen. In dc met antibiotica gevoederde tomen daarentegen bevatte
97 % van dc monsters uitwcri^sclcn colibacillen die geheel of vrijwel geheel
resistent waren en slechts in 3 % werden nog gevoelige bacteriën aange-
troffen. Toegegeven moet worden dat dit onderzoek slechts als cen aan-
wijzing kan worden beschouwd \\\'an wat mogelijk met andere, meer patho-
gene organismen zou kunnen gebeuren. Maar men kan cr niet tc licht-
vaardig aan voorbijgaan omdat cen verandering, zoals deze hier werd be-
schreven zeer wel blijvend zou kunnen blijken te zijn.

Volgens mij bevindt het bedrijfsleven zich op een twecsfjrong. Zijn wij bij
ons zoeken naar goedkopere voortbrengingsmethoden door een betere cn
snellere groei, het huisvesten van meer dieren per hok, erfelijke veranderin-
gen in lichaamsbouw en onafgebroken verstrekking van geneesmiddelen,
wel voorbereid om de terugslagen hiervan op de gezondheid van onze stapel
onder ogen te zien? Gelukkig ligt dc beslissing niet bij mij, want deze wordt
grotendeels door economische factoren bepaald. Aan mij slechts dc taak
om de gevaren aan te duiden en in ovciwcging te geven voorzichtig te zijn.
Er is wel eens gezegd dat wat als de oorsprong van dc antibiotica-therapie
mag worden beschouwd een sainenloop van omstandigheden is geweest,
want deze ontstond door een toevallige Ijcsmetting van een kweekplaat met
cen uit de lucht afkomstige schimmel toen Fleming met stafylokokken
werkte. Het lijkt mij daarom wel tocjiasselijk om met een paar versregels
te eindigen, die kortgeleden op een bijeenkomst werden geciteerd:
„Chancc will not do the work — chancc sends the breeze,
But if the pilot slumbers at the helm.
The vei7 wind that wafts us towards the port,
May dash us on the shelves".

(Toeval zal het werk niet doen, toeval zendt dc bries,
Maar als de stuurman sluimert aan het roer,
Zal dezelfde wind die ons naar dc haven voert,
Ons op de klippen werpen.)

Het artikel geeft een samenvatting van publikaties van dc laatste twee jaren over
kalkoeneziekten die betrekkelijk het meest voorkomen.

De nieuwe ontwikkelingen met betrekking tot de bestrijding van deze ziekten worden
besproken. Ilet betreft hier zwartkopziekte (black head), coccidiosis, hexamitiasis,
Salmonellosen, erysipelas, pseudotuberculose, vogelcholera, door stafylokokken ver-
oorzaakte gewrichtsontsteking, besmettelijke sinusitis, gaapwormen cn andere ronde
wormen, „slagadcrbreuk" (aortic rupture), vergrote hakken-ziekte en „krultong"
(curlcd tongue).

In hct bijzonder verschenen belangrijke mededelingen over o.a. Histomonas, die
zwartkopzickte veroorzaakt en over de bestrijding van Salmonella typhimurium, dc
voornaamste verwekker van Salmonellose in Groot-Brittannië.

Vooral op het gebied van de therapie is er in de laatste twee jaar vooruitgang ge-
boekt en verschillende van de voornaamste doodsoorzaken bij kalkoenen: zwartkop-
zickte, Salmonellosen, cholera, erysipelas e.a. kunnen thans in voldoende mate met
geneesmiddelen worden bestreden.

A survey of publications of the last two years is given on the conmioncr turkey
diseases.

New developments concerning the control of these diseases are discussed.
References are made to blackhead, coccidiosis, hexamidasis, salmonellosis, erysipelas,
pseudotuberculosis, fowl cholera, staphylococcal arthrids, infectious sinusitis, gape
worms and other round worms, aortic rupture, big hock disease and curl tongue.
Valuable information has been published among other things especially regarding
Historaonas, the causal organism of blackhead, and the control of Salmonella typhi-
murium, which is the major cause of Salmonellosis in Great Britain.
Particularly in the field of therapeutics progress has been made during the last two
years and many causes of mortality in turkeys: blackhead, salmonellosis, cholera,
erysipelas, etc. can be adequately controlled at present by drugs.

L\'article donne un résumé de publications parues ces deux dernières années sur les
maladies des dindons se présentant relativement le plus.

On commente les développements récents à l\'égard de la lutte contre ces maladies.
Il s\'agit ici de la maladie de la tête noire, de coccidiosis, d\'hexamitiasis, de salmonel-
loses, d\'erysipelas, de pseudotuberculosc, du choléra des oiseaux de basse-cour, d\'ar-
thrite causée par des staphylococces, dc sinusitis contagieuse, de vers hyoïdes et d\'autres
vers ronds, de „rupture d\'anévrisme" (aordc rupture), de maladie des talons agrandis
et dc „langue crépue" (curlct tongue). Particulièrement il a paru des communications
importantes sur entre autres Histomonas, causant la maladie de la tête noire, et sur
la lutte contre la Salmonella typhimurium, le générateur principal de la salmonellose
en Grande Bretagne.

C\'est surtout sur le terrain dc la thérapie qu\'on a fait ces deux dernières années des
progrès. A l\'heure actuelle on peut dans une mesure suffisante, au moyen de remèdes,
combattre différentes des causes principales de la mort chez les dindons: la maladie
dc la tête noire, les salmonelloses, le choléra, l\'érysipelas et d\'autres.

Der Artikel gibt eine Übersicht bczgl. der in den letzten zwei Jahren erschienenen Pu-
blikationen über die am häufigsten vorkommenden Krankheiten bei Truthühnern.
Es werden die neuesten Entwicklungen hinsichtlich der Bestreitung dieser Krankheiten
besprochen. In Frage kommt hierbei u.a. die Schwarzkopfkrankheit (black head),
Kokzidiose, Hexamitiasis, Salmonellosen, Erysipelas, Pseudoschwindzucht, Vogel-
cholera, durch Staphylokokken verursachte Gelenkentzündung, ansteckende Sinusitis,
Binnenschmarotzer und andere Rundwàirmcr, „Schlagaderbruch" (aortic rupture),
vergrösserte Hacken und „Lockenzunge" (curled tongue).

Insbesondere erschienen u.a. wichtige Mitteilungen über Histomonas, der die Schwarz-
kopfkrankheit verursacht und über die Bestreitung von Salmonella typhimurium, dem
hauptsächlichsten Erreger der Salmonellose in Groszbritannien.

Vor allem sind im Laufe der letzten Jahre auf dem Gebiete der Therapie Forderungen
gemacht worden, sodass heute verschiedene der wichtigsten Todesursachen bei Trut-
hühnern wie z.B. die Schwarzkopfkrankheit, die Salmonellosen, Cholera, Erysipelas
u.a. auf befriedigende Weise mit Hilfe von Medikamenten bestritten werden können.

OVER ENIGE PROBLEMEN, DIE ZICH BIJ HET FOKKEN VAN
KALKOENEN VOORDOEN, IN HET BIJZONDER MET BETREK-
KING TOT DE TOEPASSING VAN KUNSTMATIGE INSEMINATIE

Aangezien het fokken en opfokken \\an kalkoenen op het vasteland van
Europa nog grotendeels in handen is van boerenpluimveehouders en niet
in die van speciale fokkers, zal mijn voordracht tamelijk algemeen worden
gehouden. Daarbij zullen enige problemen, waarop men in Engeland en
Amerika is gestuit, worden aangeroerd en zal het een en ander worden
verteld van de wijze waarop zij worden aangepakt. Ik ben geen genetica
en mijn waarnemingen liggen daarom meer in het praktische vlak van
de kalkoenenfokkerij.

De kalkoenenfokkerij is gedurende de laatste tien of twaalf jaar gericht
geweest op twee typen dieren: de kleine kalkoen zoals de Kleine Witte
Beltsville en de grote dieren met brede borst, meestal de Bronskleurige-,
ofschoon in de allerlaatste tijd ook de Witte Breedborstkalkoen. De laatste
kan tot 85 % bloed van de Bronskleurige variëteit voeren, maar is wit
bevederd hetgeen van veel belang is voor de verkoop in sommige streken.
Men krijgt uit recente Amerikaanse publikaties de indruk dat de Witte
Beltsville steeds minder in de gunst begint te komen en zijn dagen lijken
inderdaad te zijn geteld. Dit schijnt een gevolg tc zijn van een ontaarding
van de lichaamsbouw die met hogere vocderomzettingscijfcrs gepaard gaat.
Het lijdt geen twijfel dat hoewel een huisvrouw een niet te groot dier kan
verlangen, in elk geval de Amerikaanse tevreden is met de helft van ecn
grote bout. Dit stadium is in Groot Brittannië nog niet bereikt, misschien
als gevolg van het achterblijven van de inarktmethoden en de verhoudings-
gewijs hoge prijs van pluimveevlees.

Ofschoon de zware geblokte kalkoen een betere voedervcrwerker is, be-
ginnen toch juist bij dit type moeilijkheden op te treden. Ongetwijfeld
is de belangrijkste daarvan de vruchtbaarheid. Bij het selecteren op een
brede borst, dat betrekkelijk gemakkelijk is te verwezerdijken hebben
sommige fokkers zich op deze eigenschap gericht zonder al te veel te
denken aan andere, even belangrijke eigenschappen, zoals vruchtbaarheid,
broedsheid en eiproduktie. In sommige koppels kan dc vruchtbaarheid
alleen maar door kunstmatige inseminatie op een zodanig peil worden
gehandhaafd, dat kalkoenkuikens nog met voordeel kunnen worden ge-
produceerd. Men behoeft alleen maar de produktiegegevens van sommige
Bronskleurige- of Witte Brecdborst kalkoenen in te zien, om te kunnen
vaststellen in hoe sterke mate slechte vruchtbaarheid bijdraagt tot hoge
produktiekosten van kalkoenkuikens.

Bij een bespreking van de factoren die bij de produktiekosten van broed-
eieren zijn betrokken, die op hun beurt in de prijs van kalkoenkuikens

weerspiegeld worden, geeft het volgende overzicht de hoofdzaken weer
die beschouwd dienen tc worden.

hoge levensvatbaarheid
vroegrijpheid
hoge eiproduktie
natuurlijke paring
grote vruchtbaarheid
geen broedsheid
hoge broeduitkomst
ziektevrij
geringe levensvatbaarh.

Bij het selecteren van fokdieren dienen de volgende punten in aan-
merking te worden genomen.

,3. Borstbeen van goede lengte, betrekkelijk korte poten en nek, lichaam
tamelijk diep.

7. Voor elke variëteit de bij de leeftijd passende grootte en de juiste vecr-
kleur.

Dc rugbreedte van mairnclijke brecdborst kalkoenen van 9 tot 10 kg zwaar
dient ruim 17 cm tc bcdragen, die van even zware mannetjes van andere
rassen 15 cm. Hennen van 5.5 tot 6.5 kg moeten over de rug gemeten
ruim 13.5 cm breed zijn.

IJc lengte van het borstbeen van hennen van 24 weken oud moet iets
groter zijn dan de lengte van dc loopbenen. Asmundson van dc
Universiteit van Californië heeft melding gemaakt van cen recessieve, niet
aan het geslacht gebonden, subletalc factor voor kortbenighcid bij Brons-
kleurige Brecdborst kalkoenen. Dczc stam had eveneens cen geringe
broeduitkomst en levensvatbaarheid.

Van volwassen mannetjes die voor dczc factor „S" zuiver waren was dc
lengte van de loopbenen ruim 3.5 cm korter dan normaal en van hennen
waren de loopbenen 2.5 cm korter.

Geselecteerd dient tc worden op een opgerichte houding, waarbij de rug
een helling van 35° met het horizontale vlak dient te maken. Dieren die
naar voren neigen moeten worden verwijderd. Houding is vooral bij
Brecdborst kalkoenen van groot belang cn op dit punt kan niet sterk
genoeg de aandacht worden gevestigd.

Kalkoenen van het kleine type moeten op cen leeftijd van 24 weken
volgroeid zijn, brecdborst hanen op 28 weken en brecdborst hennen op
26 weken. Ongetwijfeld zal in de toekomst worden getracht deze perioden
nog met tenminste twee tot drie weken te bekorten.

1. Ciegevens over de broeduitkonistcn-percentages van dc fokheu over
cen tijdvak van 3 maanden.

7. Hct ontbreken van afwijkingen: hangkrop, pootmisvormingen, kronune
tenen, enz.

8. Slachtkwaliteit van dc (half-)broers cn zusters.
!). Vroegtijdige slachtrijphcid.

Willen dc produktiekosten zo voordelig mogelijk uitkojnen dan moei cen
brocduitkomst worden bereikt van 80 % van dc bevruchte eieren; hct
bevruchtingspercentage moet 90 % bedragen; de eiproduktie moet een
aantal van 55 eieren bereiken over 13 weken gedurende dc periode van
1 januari tot 30 juni, of 42 eieren voor overjarige hennen. Sommige
fokkers van brecdborst kalkoenen zijn nog ver van deze doeleinden ver-
wijderd.

Ilct fokken van kalkoenen, gebaseerd op afstammingsgegevens wordt zeer
kostbaar, toch schijnt dit de enige weg tc zijn om flinke vorderingen tc
kunnen maken. Als de fokkers het voortplantingsvermogen van hun dieren
trachten tc verbeteren zou dit van enorme betekenis voor de kalkoenen-
iiouderij als geheel zijn. Een betere bevruchting en een betere brocd-
uitkomst zijn gewoonlijk het resultaat van selectie. Dit kon door proeven
in Oregon en Californië worden aangetoond. Een Engelse fokker is van
mening dat hij door selectie de vruchtbaarheid met ongeveer 10 % heeft
kunnen verhogen, een niet onbelangrijk getal bij een vruchtbaarheid van
60 %.

Voeding is reeds genoemd, maar volgens mij heeft, afgezien van hct feit
dat de dieren te vet kunnen worden, dc voeding meer invloed op de
brocduitkomst van de eieren dan op de bevruchting. Er is één punt,
waarvan met betrekking tot de voeding melding moet worden gemaakt,
en dat is het gebruik van bijzondere toevoegingen in het rantsoen. Het
betreft dc ononderbroken toepassing van lage doses van bepaalde stoffen
ter voorkoming van zwartkopziektc. Terwijl hct wel zeker lijkt, dat de
enige manier om deze ziekte tc beheersen ligt in hct ononderbroken ver-
strekken van geringe hoeveelheden van bepaalde middelen, dient men cr
toch ook heel zeker van te zijn, dat het tc gebruiken middel geen schade-
lijke invloed heeft op het voortplantingsvermogen, voordat men zich aan
hct gebruik ervan waagt bij fokdieren. Deze toevoegingen mogen niet
worden gebruikt louter ter vervanging van een goede verzorging.
Dc eiproduktie is gemakkelijk tc verbeteren, mits men kan beschikken
over een methode om de produktie te bepalen. Valnestcontrolc is ideaal,
maar kostbaar. Misschien is het een goede methode, de dieren te ver-
wijderen die broeds worden. Een gemakkelijke manier om dergelijke dieren
tc herkennen is het aanleggen van een pootring. In het volgende overzicht
wordt een voorbeeld gegeven van de wijze waarop dc broedsheid de leg
beïnvloedt:

gemiddeld 78 c-icren,
variërend van 54 --- 114 ciercu
gemiddeld twee maal broeds

Gegevens afkomstig van Harlockcr i\'\'arms, Utah.
(Uit: Turkey World, oktober 1956).

Vati onze eigen stapel van 132 hcimen legden 66 dieren 40 of mrci- eieren
gedurende de periode van 15 januari tot 30 april. Zesenveertig hennen
legden 50 of meer eieren en hiervan waren cr 33 niet-brocds; zes werden
gedurende ten hoogste vier dagen broeds, de overige werden gedurende
meer dan vier dagen broeds. Van 20 hennen, die 40 tot 49 eieren legden,
waren er slechts zes niet broeds. Ik moet hieraan toevoegen dat de 33 niet
broedse dieren ook bij de selectie op lichaamsbouw, vroegrijpheid en hct
ontbreken van lichamelijke afwijkingen aan de eisen voldeden. Dit beves-
tigt een Amerikaans onderzoek waarbij werd vastgesteld dat slechts ccn
derde tot de helft van de dieren overblijft na strenge selectie. Ik moet
hier ook nog aan toevoegen dat onze gehele stapel is ingeschakeld bij hct
onderzoek op kunstmatige inseminatie, zodat er geen gegevens over hct
gedrag bij de paring beschikbaar zijn. Een van de moeilijkheden waarmede
wij dit jaar te maken hadden, deed zich voor bij hct broeden.
Een aanbevolen schema voor het uitschakelen van brocdshcid in ccn toom
is hct volgende:

2c jaar Valnestcontrolc toepassen bij alle overjarige hennen cn deze paren
met hanen afkomstig van hennen met de hoogste produktie =
familiesysteem.

3e jaar Nakomelingen fokken van de hoogst geplaatste hennen uit dc
hoogst geplaatste families, gepaard met hanen, die zusters hebben
met goede prestaties, ofwel gepaard met hanen afkomstig van
hennen, die in hun tweede jaar goede prestaties hadden.
Aan het eind van het derde jaar zullen er enige niet broedse
families zijn.
(Uit: Turkey World, oktober 1956).

singen, toekomst tc hebben, omdat recent onderzoek aanwijzingen geeft
dat de broeduitkomst sterk kan worden verbeterd door de grotere stammen
met elkaar te kruisen. Er schijnt niet veel voordeel te zijn verbonden aan
pogingen om grote met kleine stammen tc kruisen, daar deze kruising
zelden beter is dan cen goede stam van gemiddelde grootte. Het kruisen
van twee stammen lijkt niet zo doeltreffend als een kruising tussen drie
stammen.

Het essentiële van dczc wijze van werken is de voortbrenging van een
vrouwelijke lijn van gekruiste dieren die cen betere eiproduktie en cen
hogere broeduitkomst heeft. Op dit gebied moet nog veel werk worden
verricht omdat het niet louter een kwestie is van kruisen van twee kalkoc-
ncstammen en dan dc nakomelingen paren aan een zuivere lijn.
Deze niet te vermijden gang van zaken is zeer kostbaar en ofschoon de
methode in de Verenigde Staten wordt toegepast, wordt deze, voorzover
mij bekend, in Engeland nog niet in praktijk gebracht.

Voordat wij ons nu gaan bezighouden met dc toepassing en de techniek
van kunstmatige inseminatie, dienen wij eerst verschillende punten met
betrekking tot de verzorging van fokdieren te beschouwen:

1. Kalkoenen zijn over het algemeen 8 a 9 maanden oud voordat zij gaan
leggen, ofschoon stammen, die op vroegrijpheid zijn geselecteerd reeds
kunnen beginnen voordat zij acht maanden oud zijn. In het algemeen
is het niet gewenst dat dc dieren vroeg aan de leg gaan, omdat cr
daardoor buiten het seizoen een overschot aan kuikens zou komen.

2. Aangezien kalkoenen paren voordat dc eerste serie eieren wordt gelegd,
is het nodig dat de foktomen zijn samengesteld voordat dc hennen aan
dc leg gaan — zo ongeveer drie weken van te voren. Als de hanen
worden verlicht, dient dit te gebeuren, voordat ze bij de hennen
worden geplaatst.

3. De verhouding van hanen tot hennen bedraagt voor de bronskleurige
cn witte brecdborst kalkoenen 1 : 10 en voor dc Witte Beltsvilles 1 : 15.

4. Kleinere foktomen zijn beter dan zeer grote voor de produktie ten
behoeve van de verkoop, dat wil zeggen 200 — 300, maximaal 500
dieren.

5. Er zijn twee opvattingen met betrekking tot dc wenselijkheid van het
laten rouleren van hanen. Dc ene beveelt aan om dc hanen elke 10
dagen of om de twee weken te verwisselen, waarbij reserve hanen in
een ren worden gehouden, waar zij dc hennen kunnen zien. De andere
opvatting geeft er de voorkeur aan de hanen in dc tomen te plaatsen
en ze daar steeds te laten, omdat herhaaldelijk verwisselen zowel dc
hanen als de hennen van streek zou brengen.

6. De meesten verlichten hun dieren en in het algemeen wordt aan-
bevolen om een 60 Watt lamp per ongeveer 120 vierkante voet tc
gebruiken cn deze zo lang te laten branden dat er per dag 14 uur licht
is. In streken met veel nevel kan het nodig zijn om dc hoeveelheid licht

te vergroten. Van hennen, die gedurende twee weken zijn verhcht,
bedraagt het legpercentage gcwoonUjk 50 %. De hanen moeten drie
weken voordat ze bij de hennen worden geplaatst, worden verlicht.

7. Het zal waarschijnlijk nodig zijn om zowel bij hanen als bij hennen
cen gedeelte van de snavel te verwijderen zodra cr wordt gevochten of
verenpikken wordt geconstateerd.

8. Een recent onderzoek van het Washington State College over het voor-
verwarmen van hanen en hennen heeft aangetoond, dat het voorver-
warmen bij 50° F, gedurende de verlichtingsperiode vóór de paring, de
vruchtbaarheid verbeterde. Zodra de foktomen zijn samengesteld mogen
de hennen niet meer bij deze temperatuur worden gehouden, zij moe-
ten dan in een hok met een wisselende temperatuur worden gebracht,
omdat anders de produktie sterk daalt en de dieren hevig broeds zou-
den worden.

9. Het gebruik van enkele nesten blijkt in tegenstelling met gemeenschap-
pelijk legnest de broedshcid te verlagen en heeft ook tot resultaat dat
er minder gebroken en vuilschalige eieren voorkomen.

Verschillende oorzaken zijn betrokken bij een slechte bevruchting:
1. de mate van inteelt, 2. gezondheid en levenskracht van de stapel, 3.
voeding, hoewel deze hoofdzakelijk bij de broeduitkomst tot uitdrukking
komt, 4. het paringsgedrag van de hanen en 5. letale en subletale genen.
Van deze factoren is de eruge, die door kunstmatige inseminatie kan
worden uitgeschakeld het paringsgedrag en rnen moet daarom niet menen
dat de toepassing van k.i. een „wondermiddel" is voor alle bevruchtings-
moeilijkheden.

Aangezien de fokkers over het algemeen slechts met een betrekkelijk klein
gedeelte van hun stapel op afstamming kunnen fokken, kunnen er moei-
lijkheden met de bevruchting plaatsvinden in de tomen, die voor het
produceren van de grote massa voor verkoop bestemde kuikens worden
gehouden. Het is echter mogelijk hieraan door het toepassen van k.i. iets
tc doen. Ik ben niet voor het gebruik ervan bij dc foktomen, omdat het
doel van de foksystemen moet zijn te trachten het voortplantingsvermogen
van de tomen te verbeteren, met behoud van de gesteldheid van dc dieren.
Toch voel ik dat k.i. bij dc fokkerij van kalkoenen een bepaalde plaats
inneemt en dat ze daar ook in de toekomst zal worden toegepast. In
Groot Ihittannië wordt deze methode op het bedrijf door de fokker zelf
en zijn staf toegepast, maar in de Verenigde Staten zijn ploegen gespecia-
liseerde inseminatoren werkzaam, die het werk doen tegen een tarief van
ongeveer 8 dollarcent per dier. Deze kosten zijn te verwaarlozen als men
dc toeneming van het aantal uitgekomen kalkoenkuikens in aanmerking
neemt. Men heeft wel eens verondersteld dat de toepassing van k.i. het
aantal hanen dat nodig is, zou doen verminderen, waardoor de voeder-
kosten zouden worden verlaagd, omdat er minder dieren worden gehouden.
De ervaring in Engeland is echter dat cen grote vermindering van het
aantal hanen niet mogelijk is.

Rugdekjes voor de hennen zijn niet altijd nodig. Dit hangt n.1. af van
het feit of er veel of weinig wordt getreden. In Houghton krijgen dc
hanen ook een dekje op, nadat we hadden waargenomen dat zij dc neiging
hadden elkaar te treden. De kosten van de dekjes zijn laag in vergelijking
met de verliezen die als gevolg van verwondingen worden geleden.

De verbetering van de bevruchting door toepassing van k.i. varieert met
het bevruchtingspercentage dat wordt behaald als dezelfde dieren op na-
tuurlijke wijze paren. Een fokker in Engeland die k.i. al verscheidene
jaren toepast schat de verbetering op ten minste 40 % — zijn dieren heb-
ben ccn zeer brede borst en een natuurlijke bevruchting van 40 %. Als de
natuurlijke bevruchting zo\'n 60—70 % bedraagt, zal de verbetering ge-
ringer zijn, misschien 15 a 20

Kunstmatige inseminatie kan op twee manieren worden toegepast: 1. Als
het de enige methode is, waardoor bevruchting plaats vindt, worden de
inseminaties om de drie weken uitgevoerd met 0.03 cc onverdund sperma.
Tegen het eind van het broedseizoen moet het aantal inseminaties worden
verhoogd tot eens in de twee weken. 2. De andere manier is om de hennen
bij hct begin van het seizoen te insemineren; dit kan het best worden
gedaan nadat het occlusie-membraan van de eileider is verbroken. Een
goede regel voor de „duim-methode" is om te insemineren zodra de stapel
op een produktie van ongeveer 10 % is gekomen. Als deze methode wordt
toegepast worden de hanen twee of drie dagen lang van de hennen ver-
wijderd, maar zo dat zij ze kunnen blijven zien. Dan wordt het sperma
verzameld, waarmede de hennen onmiddellijk worden geïnsemineerd en
vervolgens worden de hanen weer bij de hennen toegelaten, zodat \\erdcr
cen natuurlijke paring kan plaatsvinden. Latere inseminaties — voor het
geval dat de bevruchtingspcrcentages dalen, of tegen hct eind van hct
seizoen — zullen de bevruchting op een hoger peil houden dan in hct
algemeen met natuurlijke paringen mogelijk is. Hierbij moet cchtcr worden
ojjgcmerkt, dat het afnemen van de bevruchtingspcrcentages bij kalkoenen
later in het seizoen een natuurlijk verschijnsel is (d.w.z. na ongeveer 12
weken) en dat toepassing van k.i. de daling dus wel enigszins zal tegen-
houden, maar niet geheel. Dit in tegenstelling met kippen, waarbij dc
bevruchting vrijwel op hetzelfde peil kan worden gehouden zowel in juni,
juli cn augustus, als gedurende de wintermaanden.

.Men kan zich dc techniek van hct vcrzam(4en van hct sperma en hct
insemineren van de hennen gemakkelijk eigen maken en de benodigde
apparatuur is eenvoudig en weinig kostbaar. Heeft men dc techniek een-
maal onder de knie dan is alleen maar praktijk nodig om snelheid cn
zekerheid op tc voeren. Een ci varen ploeg van drie man is in staat om -
vooropgesteld dat dc inrichting van de verschillende rennen gunstig is -
200 tot 250 hennen per uur tc insemineren. Zelfs in kleine icimen, b.v.
rnct 15 tot 20 dieren, kan men nog 80 tot 100 dici\'cn per uur bchanclclen.
Hct sperma wordt verzameld in hct opvangapparaat. Dc temperatuur van
hct water in dc buis moet 15° C zijn. Hct sperma mag in hct begin van
hct seizoen niet langer dan cen uur worden bewaard en aan hct eind van
hct seizoen bij voorkeur niet langer dan cen half uur, omdat anders hel
bevruchtend vermogen van de spermatozoïden nadelig wordt beïnvloed.
Tot nu toe zijn er nog geen bruikbare verdunning.smiddelen bekend oni
dc hocvcelhcicl sperma van kalkoenen tc vergroten en men beveelt dus aan
tc insemineren met cen hoeveelheid van 0.03 cc onverdund sperma.
Als uitsluitend kunstmatig wordt geïnsemineerd dient hct sperma drie maal
])cr week, om de andere dag bij de hanen tc worden verzameld, de ge-
middelde hoeveelheid bedraagt ongeveer 0.2 cc. Als vaker wordt vcrzamcKI
neemt de spcrnia]jroduktic af en over cen jicriodc van twee weken gezien
iiccnu ook dr dichllicid vnn hct sjicrma ;if.

Hennen moeten elke drie weken worden geïnsemineerd, maar tegen het
eind van het broedseizoen dient dit voor het verkrijgen van een optimale
bevruchting om de twee weken te geschieden. Meer dan tweewekelijkse
inseminaties zijn niet aan te bevelen, omdat dan cen vermindering van dc
eiproduktie mag worden verwacht.

Na het uitspreken van bovenstaande voordracht werden gekleurde lan-
taarnplaatjes die dc wijze van "masseren van de haan en het verzamelen
van het sperma in beeld brengen evenals de wijze van insemineren van dc
hen vertoond.

Een bespreking van enige in het praktische vlak liggende problemen van de kalkoenen-
fokkerij en van factoren, die bij de produktiekosten van broedeieren zijn betrokken.
Nog te vaak wordt uitsluitend geselecteerd op cen brede borst; vruchtbaarheid, broeds-
heid en eiproduktie zijn even belangrijke ei,genschappen.

Eiproduktie en brocduitkomst zijn te verbeteren door cen kruising tussen drie stammen
toe te passen. De eiproduktie kan ook worden verbeterd door de brocdshcid weg te
fokken. Aangegeven wordt hoe dit in de praktijk kan worden verwezenlijkt.
Een aantal punten met betrekking tot de verzorging van dc fokdieren worden be-
sproken.

In sommige stapels kan de vruchtbaarheid alleen maar dank zij hct toepassen van
kunstmatige inseminatie op een zodanig peil worden gehandhaafd dat kuikens nog
met winst kunnen worden geproduceerd. Twee methoden van k.i. worden beschreven.

The more practical aspect of breeding turkeys and the factors involved in the cost of
producing hatching eggs are discussed.

Beside broad-breastedness, fertility, broodiness and egg production are equally im-
portant, though often neglected characterisdes.

three strain cross. Egg production can be improved also by elimination of broodiness.

In some flocks the only w.ay in which fertility can be maintained to a degree which

enables poults to be produced economically is by the use of artificial inscuiinatidn.

Un compte rendu de ()uelqucs jjroblemes se présentant sur le terrain pratique dc
l\'élevage des dindons, et dc facteurs se rapportant aux frais dc production des oeufs
à couver. Encore par trop souvent on sélectionne exclusivement sur la poitrine large;
la fécondité, l\'aptitude à couver et la production des oeufs sont des qualités tout
aussi importantes.

La production des oeufs et le pouvoir d\'éclosion peuvent être améliorés en appliquant
un croisement entre trois lignées. La jiroduction des oeufs également être anu\'lioré<-
en supprimant la chaleur. On indicpic la manière dc s\'y inendre dans la pratique.
On commente un certain nombre de points à l\'égard des soins à donner aux animaux
d\'élevage.

Dans certains effectifs il n\'est possible de maintenir la fécondité que grâce à l\'insémi-
nation artificielle à un tel niveau qu\'on arrive encore à produire des poussins avec
bénéfice. On donne la description dc deux méthodes d\'insémination artificielle.

Es werden einige im praktischen Bereich liegende Probleme und F."iktoren besprochen,

die in der Truthühnerzucht bei den Produktionskosten der Bruteier eine Rolle spielen.
Zu oft wird noch ausschliesslich auf breite Brust selektiert, während Fruchtbarkeit,
Brütigkeit und Eiproduktion ebenfalls wichtige Eigenschaften darstellen.
Eiproduktion und Brutresultat können verbessert werden, falls eine Kreuzung zwischen
3 Stämmen vorgenommen wird. Ebenso kann die Eiproduktion noch erhöht werden,
indem die Neigung zum Brüten fortgezüchtet wird. Wie dies in der Praxis verwcsent-
licht werden kann, wird erklärt.

Weiterhin wird eine Anzahl Punkte besprochen\' die auf die Pflege der Zuchttiere
Bezug haben.

Nur mit Hilfe der künstlichen Besamung kann in manchen Stämmen die Fruchtbarkeit
auf einen derartigen Stand gehandhabt bleiben, dass sich die Aufzucht von Küken
noch lohnt.

Voor diepvrieszaad van roodbonte Friese stieren kwamen aanvragen binnen uit Tur-
kije, Rusland, Afrika en Polen.

Men is in Friesland bezig zich van de medewerking van cen K.I.-station te verzekeren
om aan dczc aanvragen te kunnen voldoen.

Uit de voorlopige uitkomsten van de Landbouwtelling mei 1958, welke door het
C.B.S. zijn bekend gemaakt, blijkt dat dc veestapel zich sedert mei 1957 als volgt
heeft ontwikkeld.

De cijfers geven een uitbreiding te zien voor het rundvee, de schapen, de hoenders en
dc eenden. Daarentegen liep het totaal aantal varkens en paarden terug.
De rundveestapel ligt met bijna 3.2 miljoen ruim 92.000 stuks hoger dan het vorig
jaar (plus 3 pet.). Het aantal melk- en kalfkoeicn steeg met 29.400 stuks (2 pet.).
Ook werden 23.500 stuks drachtig jongvee meer geteld (plus 14 pet.). Er bleken
22.000 stuks mestkalveren minder tc zijn, terwijl ook het aantal ouder mestvec met
18.800 stuks is ingekrompen. Daarentegen is het aantal „ander jongvee voor de mes-
terij" met 50.000 toegenomen (plus 79 pet.).

De varkensstapel liep in zijn geheel met 61.400 stuks terug (min 2 pet.). Dit betreft
echtcr alleen de categorieën biggen en fokzeugen, die cen teruggang vertoonden van
respectievelijk 63.300 (min 6 pet.) en bijna 20.000 (min 5 pet.). Daar staat cen uit-
breiding van het totale aantal mestvarkens tegenover van 21.500 (plus 2 pet.). Deze
uitbreiding doet zich echter alleen gelden in dc baconklassc, die met bijna 45.000
stuks (plus 12 pet.) bleek te zijn toegenomen. In de zware gewichtsklasse (95 kg en
zwaarder) worden 25.000 stuks minder geteld dan vorig jaar (min 25 pet.).
De paardenstapel is opnieuw ingekrompen. Voor het eerst kwam het aantal land-
bouwpaarden met 194.300 beneden de 200.000 te lig.gen. Het aantal werkpaarden
(3 jaar en ouder) liep met 5 pet. terug.

De schapenstapel omvat nu 541.600 dieren, een aantal dat sedert 1946 niet meer
bereikt werd. De gestadige uitbreiding, welke zich na 1955 heeft doen gelden, zet
zich onverminderd voort.

De hoendcrstapel bedraagt thans 37.7 miljoen dieren, d.i. ruim 2.5 miljoen meer dan
in 1957 (plus 7 pet.). Het aantal henkuikens voor legdocleinden steeg met 2.6 mil-
joen (plus 14 pet.), dat der slachthoenders met ruim 300.000 (plus 16 pet.).
Tevens werd het aantal melkmachines geteld. Sedert 1955 is dit van 9.208 gestegen
tot 23.012 (met een totaal aantal apparaten van 39.053).

Instituut voor de Pluimveeteelt „Het Spelderholt", Beekbergen.
Directeur: Ir. P. Ubbels.

De voeding van slachtkuikens gebeurt in ons land in het algemeen met
behulp van een meclmengsel, dat al of niet in een geperste vorm wordt
gegeven. Uit dit ene mengsel moet het kuiken zo goed als alle voedings-
stoffen opnemen, die het voor zijn groei nodig heeft.

Deze voedingsstoffen kan men indelen in cen aantal groepen zoals water,
eiwitten, koolhydraten, vetten, mineralen en vitaminen. Voor het volgende
zou ik uit willen gaan van het geval, dat dc mineralen en vitaminen in
voldoende mate in het voer zijn vertegenwoordigd. In dat geval namelijk
zijn het dc hoeveelheden eiwitten, koolhydraten en vetten, die in belang-
rijke mate dc snelheid van de groei bepalen.

In een eenvoudige vorm kan men stellen, dat de eiwitten nodig zijn voor
de opbouw van het vlees en van andere organen, terwijl daarnaast de zet-
meelachtige stoffen en vetten nodig zijn om deze opbouw op gang te hou-
den. De eiwitten op zichzelf kunnen zeer verschillend van samenstelling
zijn. Ze kunnen verschillende aminozuren in verschillende verhoudingen
bevatten en het is zo ook bekend dat van het ene soort eiwit meer nodig is
dan van het andere en dat een combinatie van verschillende eiwitten,
zoals dierlijke en plantaardige, veelal zeer goede resultaten geeft. Het feit
blijft echter bestaan, clat eiwitten voor cle groei beslist nodig zijn en dat
ze niet door stoffen die geen stikstof bevatten kutuien worden vervangen.
Met de z.g. energieleverende stoffen is dit anders. De koolhydraten, zoals
b.v. het zetmeel uit de gianen, kunnen voor een zeer belangrijk deel wor-
den vervangen door vetten en ook wel dooi- eiwitten.

De eiwitrijke produkten zoals voor kuikens b.v. soja en haringmecl zijn
duur in verhouding tot de energieleverende stoffen en het is dus voordelig
er op te letten, dat anderzijds niet te veel van dc eiwitten door het dier
worden benut als energiebron.

Dit houdt in dat er in het voer een bepaalde verhouding moet bestaan
tussen de hoeveelheid eiwit en de hoeveelheid energieleverende stoffen.
Het eiwit kan men uitdrukken in een percentage van het voer maar de
energieleverende stoffen als zetmeel en vct verschillen zoveel in voedings-
waarde, dat het niet opgaat om deze gewoon op te tellen.
Er zijn verschillende manieren om daar rekening mee te houden. In ons
land is de zetmeelwaarde al sinds lange tijd een ingeburgerd begrip. Door
het Centraal Veevoederbureau is cen tabel (1) uitgegeven waarin men
voor vele grondstoffen de zetmeelwaarde kan vinden. Deze zetmeelwaarde
heeft in de pluimveevoeding nooit veel ingang gevonden; enetzijds omdat
men niet zozeer de behoefte voelde om dc hoeveelheid eiwit aan de hoeveel-

lidd rticrgiclcvoreiide sloltcn aan ti\' passen. J)c kipjjcn en kuikens kregen
een eiwitrijk meelvoer en daarnaast een eiwitarm hardvocr en hct werd
binnen zekere grenzen aan dc dieren zelf overgelaten om hun eiwit-
zetmeelwaarde verhouding te bepalen. Anderzijds bestaat er tegen dc zet-
meelwaarde hct bezwaar, dat in deze cijfers is inbcrekend, de verteerbaar-
heid van dc voedingsstoffen voor rundvee cn deze verschilt in sommige
opzichten van die van pluimvee. Zo heeft b.v. dc ruwe celstof voor rundvee
ccn belangrijke voedingswaarde, terwijl deze door pluimvee vrijwel niet
wordt verteerd.

Om aan dit bezwaar tegemoet te komen kan men ook rekenen met de
waarden voor de cncrgie-lcvcrende stoffen, die speciaal voor pluimvee met
groeiende kuikens werden bepaald. Zo komt men in de literatuur ver-
schillende soorten energiewaarden tegen, maar in de tabellen (2, 3)
hiervan zijn nog niet alle hier in ons land gebruikte voedermiddelen opge-
nomen, terwijl als een verder bezwaar kan worden aangevoerd, dat dc
waarden betrekking hebben op soorten grondstoffen die in het buitenland
worden gebruikt en die niet van dezelfde kwaliteit behoeven te zijn als die,
welke hier worden gemaakt of geïmporteerd.

Voor de praktijk maakt het op dit moment wellicht niet bijzonder veel uit,
of men met zetmeelwaarde of met energiewaarde rekent. In het volgende
zullen dan ook beide termen wel door elkaar worden gebruikt als een aan-
duiding van de hoeveelheid energie-leverende stoffen in het rantsoen.
Dc energie-leverende stoffen zijn vooral voor slachtdieren van groot
belang. Bij deze dieren wordt een zo snel mogelijke groei nagestreefd en
om dit mogelijk te maken moet het voer zeer veel nuttige voedingsstoffen
bevatten. Dc ontwikkeling naar voeders met een, hoge energiewaarde
hebben we in de afgelopen jaren, vooral naar aanleiding van ervaringen in
Amerika, zien gebeuren en die ontwikkeling is nog steeds aan de gang.
Bij het samenstellen van cen rantsoen met hoge energiewaarde worden
produkten met lage energiewaarde zoals tarwezemelen en haver met een
ZW van resp. 43 en 62, vervangen door produkten met een hogere zet-
meelwaarde zoals mais en milo met een zetmeelwaarde van ongeveer 80
cn 7.5. In de laatste paar jaar wordt ook gebruik gemaakt van dc energie-
bron bij uitnemendheid, hct vet, dat een zetmeelwaarde heeft van onge-
veer 180 tot 200.

Voor het verkrijgen van goede resultaten is het dan nodig om naar ver-
houding ook hct gehalte aan eiwit, mineralen en vitaminen op te voeren.
Om dc kwestie van dc verhouding tussen eiwit en energie voor slacht-
kuikens voor de in ons land gebruikelijke grondstoffen nader te bezien,
werd cen onderzoek verricht, dat is uitgevoerd in cen onderlinge samen-
werking tussen hct Ned. Proefbedrijf voor de Slachtpluimvcetcclt te Pur-
merend, hct Proefbedrijf voor Pluimvee „Oosting Instituut" te Emmen,
hct Proefbedrijf voor Pluimveeteelt te Horst en hct Rijksinstituut voor
Pluimveeteelt te Beekbergen.

Dc gegevens van dit onderzoek zijn grotendeels uitgewerkt en over enige
tijd zal hierover van de zijde van de proefbedrijven worden gepubliceerd.
Deze proeven waren zodanig opgezet, dat verschillende voeders met een
variadc in de hoeveelheid energie en eiwit op twee verschillende plaatsen
met een z.g. controlevocr werden vergeleken. De proefdieren waren krui-
singen van W.L. cT d met N.Hamps. ? 9 . Door op elk proefbedrijf voor
clkc soort voer 2 tomen hanen en 2 tomen hennen van elk 100 stuks tc

iirmcii, dl tlczc dicicn stuk voof stuk tc wegen, kon worden bereikt ilat in
hct algemeen betrekkelijk kleine verschillen, als 39f van hct lichaams-
gewicht, dus van ongeveer 30 gram op dc slachtrijpe leeftijd, nog met ze-
kerheid aan het effect van hct voer konden worden toegeschreven. Om de
hele verdere opzet van deze ])rocven hier uiteen tc zetten zou zeker tc veel
tijd vergen maar ik wil toch van dc gelegenheid gebruik maken om in
globale cijfers cen paar uitkomsten mede te delen.

Het opfokvocr 1 van dc controlegroep had een ZW van 72, cen ruw eiwit-
gehalte van 19% en een verhouding tussen ZW en re van 3.8. Door in dit
\'voeder bij gelijkblijvende ZW het eiwitgehalte tot 17% tc verlagen cn
de veihouding op 4.2 te brengen, nam de groei belangrijk af, gemiddeld
\\ an 530 tot 480 gram in de eerste zes weken. Werd hct eiwitgehalte daaren-
tegen verhoogd van 19 tot ongeveer 21% en de verhouding van 3.8 op 3.5
gebracht, dan kon geen verbetering van de groei worden waargenomen.
Voor het mengsel van eiwitrijke produkten dat hier werd gebruikt en dat
bestond uit 8% haringmeel, 2% diermeel, 2.5% sojaschroot, 2% sesam-
schilfcrs en 2% zonneblocmpitschroot bleek de verhouding van ongeveer
3.8 dus het beste te voldoen.

Het opfokvocr H had cen ZW van 68, cen eiwitgehalte van bijna 16% en
cen verhouding van 4.4. Werd hier hct eiwitgehalte verlaagd, dan trad
wederom een vertraging van de groei op. Bij een verhoging van het eiwit-
gehalte tot ongeveer 18%, waardoor een verhouding van 3.9 ontstond, ver-
beterde de groei in dc periode van 6—10 weken leeftijd nog van 540 tot
565 gram. Hoewel hier verdere proeven op zijn plaats zijn, kon toch worden
\\ astgesteld dat in het opfokvocr H de verhouding tussen ZW en re niet
groter moest zijn dan ongeveer 4. De optimale verhouding ligt hier mis-
schien nog wel iets beneden en dit zal vooral het geval zijn als een meer
eenzijdige eiwitsamenstclling wordt gebruikt.

In cen tweede proevenserie is voorts gebleken, dat dezelfde verhoudingen
tussen ZW en ruw eiwit in opfokvoedcrs II met cen hogere zetmeelwaarde
(van ± 73,5) overeenkomstige verschillen tc voorschijn brengen. We kun-
nen dan ook wel zeggen, dat de verschillen, die door verandering van dc
eiwit-ZW verhoudingen worden verkregen, gelden op verschillende ni-
veaus van energie, althans wanneer deze niet al tc ver uiteen liggen.
In deze proeven werden dus verschillende verhoudingen onder de loep ge-
nomen.

Op het Rijksinstitut werd voorts nog een proef uitgevoerd, die hier bij aan-
sluit. Hier werden echter dc energicwaarde en het eiwitgehalte van het
voer in gelijke mate opgevoerd. Dit werd gedaan op twee manieren, in
de eerste plaats door in het meelvoer mecr mais en wat tarwe op te nemen
en in de tweede plaats door er 4% vet in te verwerken.
Het controlevoer had voor opfokvocr I en H gemiddeld een ZW van 69.
Deze werd op de genoemde twee manieren gebracht op ongeveer 73. Dc
beide voeders van 73 werden beide nog weer in energicwaarde verhoogd tot
cen ZW van ± 77 door nog eens 4% vet te verwerken. In alle gevallen
werd dan ook het eiwitgehalte naar evenredigheid verhoogd en er ont-
stonden zo 3 trappen van energie bij gelijke verhoudingen energie-eiwit.
In opfokvocr I was de verhouding 3.8 en in opfokvocr II 4.4. Wat er hier-
door gebeurde ten aanzien van groei en voederverbruik kan worden ge-
ïllustreerd met dc bijgaande figuur.

U ziet hierojj aangegeven: ontleraan de energiewaarde van het voer, iiier
uitgedrukt in procenten van dc controlegroep. Dc energie werd dus met
7% verhoogd cn daarna nog eens met 6% tot ongeveer 13%. Dczc eerste
trap werd bereikt door meer mais of door 4% vct.

Als we nu eerst dc lijn van het voederverbruik nemen, dan zien wc, dat als
dc energiewaarde van het voer stijgt, de hoeveelheid voer die wordl opge-
nomen daalt. De dieren eten dus minder. Wanneer wc dit omrekenen in
de hoeveelheid energie, die dc kuikens met dit voer naar binnen werken,
dan zien wc op de bovenste lijn, dat deze nogal flink stijgt. Tegelijk hier-
mee namen de dieren in dczc proef clan ook naar evenredigheid meer eiwit
op en we zien dit uitgedrukt in cen snellere groei.

Over de hele proefperiode zagen wc dus, een geringer voederverbruik, een
grotere opname van nuttige voedingsstoffen en een snellere groei.
We kunnen echter ook gaan kijken hoe dc situatie is als we de kuikens
niet zoals hier, negen weken, laten groeien maar als we ze 1 kg laten

9
g

7
6
105
4

3
\'2

100

2 ®
>1 e

0 7

1 ®

I 95

4
3
2
1

90
9

groeien. Dus b.v. van 40 gram bij de geboorte, tot 1040 gram later.
We zien dan in de onderste lijn dat de dieren voor deze eerste kg groei
van het voer met hoge energie belangrijk minder voer opnemen en het
blijkt, dat de opname ongeveer omgekeerd evenredig is met de energie-
waarde van het voer.

Rekenen we nu deze voederopname om in energiewaarde dan blijkt dat in
alle gevallen voor dc eerste kg groei steeds ongeveer evenveel energie en
eiwit nodig waren.

Of met iets andere woorden: om een kuiken tot ongeveer een kilogram
levend gewicht op te fokken waren steeds ongeveer evenveel voedings-
stoffen nodig. Gaven wij deze voedingsstoffen in een meer geconcentreerde
\\orm, d.w.z. door middel van een voer met hoge energiewaarde, dan werd
het eindgewicht iets eerder bereikt. Dit verschil was echter niet groot; het
bedroeg ca. 3 dagen.

4\'ussen mals en vet als energiebron werden in deze proef geen duidelijke
verschillen waargenomen.

Uit het voorgaande kan worden afgeleid, dat een voeder met een hoge
energiewaarde een zekere winst kan opleveren als het eindgewicht eerder
wordt bereikt en dc voedingsstoffen in het rantsoen niet duurder zijn dan
in een voeder met lage energie. Of en in welke mate dit het geval zal zijn
hangt af van de prijzen van niais, milo en vet en van de verkorting van de
groeiperiode die men bereikt.

Door de regionale proefbedrijven voor pluimveeteelt te Purmerend, Emmen en Horst
en het Rijksinstituut voor Pluimveeteelt te Beekbergen werden in 19.57 een aantal
proeven gedaan over de voeding van slachtkuikens.

Het onderzoek had betrekking op de verhouding tussen ciwit.gehalte en energie-
waarde van het rantsoen en op het naar evenredigheid verhogen van het eiwitgehalte
en de energiewaarde, waarbij gebruik werd gemaakt van mais en/of dierlijk vet om
de energie op te voeren.

Voor de gebruikte samenstellingen bleek, dat voor kuikens tot 6 weken een verhouding
tussen zetmeelwaarde cn ruw eiwit van 3.8 ongeveer optimaal was. Bij kuikens van
6 tot 10 weken gaf een verhouding van 3.9 op twee energicniveaus betere resultaten
dan een verhouding van 4.4.

Bij het naar evenredigheid verhogen van energiewaarde en eiwitgehalte werden een
snellere groei en ecn gunstiger voederrendement verkregen.

The regional experimental poultryfarms at Purmerend, Enunen and Horst and The
State Poultry Institute at Beekber.gen have made in 19.57 a number of experiments
on the feeding of table chickens.

The investigation related to the ratio between protein percentage and energy-value
of the ration and to a proportional increase of the protein percentage and the energy-
value, using maize and/or animal fat to incorporate more energy.
For the mixture used it appeared that for chickens till 6 weeks a ratio between
starchequivalent and crude protein of 3.8 was the approximate optimum. For
chickens of 6 till 10 weeks a ratio of 3.9 at two energy-levels gave better results than
a ratio of 4.4.

A faster growth and a more favourable feed efficiency were obtained when energy-
value and protein percentage were increased proportionally.

Par les entreprises régionales d\'expériences pour Faviculture a Purmerend, a Emmen

et à Horst, et l\'Institut National de Recherches Avicoles à Beekbergen, furent fait
en 1957 un certain nombre d\'expériences sur la nourriture des poussins de table.
Cette expérimentation se rapporte à la proportion entre la teneur albuminoïdc et
la valeur d\'energie de la ration, et à l\'augmentadon au prorata de la teneur albu-
minoïdc et de la valeur en énergie, où fut fait usage de maïs et/ou de graisse animale
pour augmenter l\'energie.

Il résulte des compositions employées que pour des poussins de 6 semaines, une pro-
portion entre la valeur d\'amidon ct d\'albumine brute de 3,8 environ était optimal.
Chez les poussins de 6 à 10 semaines une proportion dc 3,9 sur deux niveaux d\'energie
donna dc meilleurs résultats qu\'une proportion dc 4,4.

En augmentant au prorata la valeur en énergie et la teneur albuminoïdc on obtint
une croissance plus rapide et un rendement nutritif plus favorable.

Im Jahre 1957 wurden von den regionalen Versuchsanstalten für Geflügelzucht in
Purmerend, Emmen und Horst und vom Reichinstitut für Gcflügclkunde in Beek-
bergen einige Versuche bczgl. der Fütterung von Schlachtküken durchgeführt.
Die Untersuchung bezog sich auf das Verhältnis zwischen Eiweissgehaltc und Energie-
wert und auf den proportional zu erhöhenden Eiwcissgchalt und Energiewert, wobei
zur Energiesteigerung Mais und tierisches Fett benutzt wurde.

Die angewandten Futtcrmischungen waren für bis zu 6 Wochen alten Küken am
günstigsten, wenn das Verhältnis zwischen Stärkewert und rohem Eiwciss bei 3.8 lag,
während für 6—10 Wochen alten Küken ein Verhältnis von 3.9 auf 2 Energie-
niveaus bessere Resultate ergab, als das von 4.4.

Bei der proportionalen Steigerung von Energiewert und Eiwcissgchalt wurde schnel-
leres Wachstum und bessere Futternutzung erzielt.

2. HUBBELL, C. H.: Fcedstuffs analysis table; Fcedstuffs 28, 9, 14 (3 maart 1956).

3. HILL, F. W.: Meeting the energy requirements of jioultry; Fcedstuffs 29, 40, 32
(5 oktober 1957).

Tijdens K.I. proefnemingen en secties daarna werd geconstateerd dat in cen inge-
tcelde stam van Rhode Islands Reds twee oviducten voorkwamen. Het bleek dat ook
een rechter oviduct voorkwam, maar een rechter ovarium werd nooit gevonden.

Journ. of the Am. Vct. Med. Ass., nov. 15, 1957, p. 464.
Dc paring van nertsen. .

Ovulatie bij de nerts wordt gestimuleerd door dc copulatie die gemiddeld 64 minuten
duurt en in 10% van de gevallen zelfs langer dan 2 uur beslaat. Om de mannelijke
energie te bewaren en zodoende minder mannelijke dieren nodig te hebben heeft
men in Zweden een systeem van onderbroken copulatie geprobeerd.
Na een copulatie van 6 minuten bleken echter te weinig Spermien geloosd te zijn en
waren niet alle rijpe eitjes geovuleerd. De meeste vrouwelijke dieren paren meer dan
eens in het seizoen. Geconstateerd werd dat na de paring met 2 kenmerkend verschil-
lende dieren met een tussentijd van 8 dagen en meer, 5j6 deel van de nakomelingen
het resultaat w.is van dc tweede paring en 1/6 dcel van de eerste.

Instituut voor de Pluimveeteelt „Het Spelderholt" te Beekbergen.
Directeur: Ir. P. Ubbels.

DE INVLOED VAN KUNSTKORREL, VOLLEDIG MEEL EN EEN
MEEL-GRAAN-RANTSOEN OP DE ONTWIKKELINCi VAN DE
SPIERMAAG BIJ HET KUIKEN*)

De vogelmaag bestaat uit 2 afdelingen (gedeelten), die zowel wat bouw
als wat functie betreft duidelijk van elkaar verschillen. Men onderscheidt
cen kliermaag en een spicrmaag.

Dc kliermaag is het meest naar voren gelegen gedeelte van dc maag. Hij
is te beschouwen als een spoelvormige verdikking van dc slokdarm. Dc
wand van dc kliermaag is zeer dik. Dc buitenkant wordt gevormd door
spierweefsel, dat opgebouwd is uit 2 lagen n.1. één waarvan de vezels in
de lengterichting verlopen en één waarvan deze rond lopen. Deze spicr-
lagen zijn zeer dun. Dc binnenwand van de kliermaag wordt gevormd
door een dikke laag klierbuizen, die in de maagholte uitmonden door mid-
del van talrijke openingen. In de klierbuizen wordt hct maagsap gevormd,
clat over het passerende voedsel wordt uitgescheiden. De kliermaag heeft
voornamelijk een chemische functie.

Direct achter cle kliermaag ligt dc spicrmaag. Dc scheiding tussen deze
2 maaggcdeelten is scherp.

De spieimaag is opgebouwd uit 2 spiersystemen n.1. dc twee hoofdspieren,
die met elkaar vcrbcmden zijn door 2 grote peesplaten, die de platte zijden
van de spicrmaag vormoi, en dc twee tussenspieren die de voor- en achter-
kant van de spicrmaag vormen. Deze 2 spierstelsels vormen in hoofdzaak
dc buitenwand van dc spiciinaag. Dc binnenkant wordt gevormd door
cen dunne laag klicrwccfscl, dat dc lioornlaag vormt, die dc binnenzijde
van de spicrmaag bekleedt.

In dc spicrmaag wordt het voedsel mechanisch verkleind, waardoor het
maagsap zijn werking hctci\' kan uitoefenen. Dc verkleining van dc grove
cn haidc vocdscldccltjcs wordt bewerkstelligd door krachtige spiercontrac-
ties (samentrekkingen) en door de normaal aanwezige maagsteentjcs, die
deze contracties meer effcct geven. Di^ hoornlaag beschermt het maag-
weefsel tegen beschadigingen cn verhoogt eveneens het effect der sjsicr-
contractics. Dc maagstcentjcs (ook wel onoplo.sbaar grit genoemd) wor-
den wel vergeleken met dc tanden en kiezen, zoals we die bij dc zoog-
dieren kennen. E,cn kip kauwt dus zijn voedsel in zijn maag, terwijl tege-
lijkertijd het maagsap, dat door dc kliermaag wordt afgescheiden, zijn in-
vloed kan uitoefenen.

Dc spicrmaag voert voortdurend ritmische contracties uit: 2—4 per min.
( M a n g o 1 dl). Het aantal contracties neemt toe naarmate dc vocdscldccl-
tjcs harder en grover zijn. De taak van de spiermaag is voornamelijk hct ver-
malen van het voedsel. Dc vertering van hct voedsel begint hier wel, maar
hct zwaartepunt daarvan ligt in hct darmstclscl. Hct voedsel verblijft on-
geveer 2—4 uur in dc spiermaag, afhankelijk van dc aard en consistentie

van hct voedsel. Wanneer men de spiermaag verwijdert en de kliermaag
vasthecht aan de dunne darm, blijft de kip in leven. Fijn gemalen voedsel
wordt dan nog even goed verteerd. Graankorrels worden in dit ge\\al zeer
slecht verteerd (F ri tz ct al.

Vloeistoffen lopen vrijwel onmiddellijk of na enige minuten door het maag-
systeem naar dc dunne darm.

De bouw en de ontwikkeling van dc kippemaag wordt door verschillende
factoren beïnvloed.

Wc mogen in dc eerste plaats erfelijke factoren veronderstellen. In de
tweede plaats blijkt de maaginhoud cr invloed op tc kunnen uitoefenen,
vooral tijdens de groei. De maaginhoud bestaat uit vocdselbrij en maag-
steentjes. Dc invloed van dc maagsteentjes wordt bepaald door het al of
niet aanwezig zijn, de hardheid en de mate van oplosbaarheid in het
maagsap. De rol, die deze maagsteentjes spelen bij dc ontwikkeling van de
spiermaag en de vertering van het voedsel, wordt hier buiten beschouwing
gelaten. Hierover is veel literatuur verschenen en de conclusies zijn vaak
tegenstrijdig.

Volgens verschillende onderzoekers zijn de maagsteentjes niet onmisbaar.
(M a n g O 1 d en Hoek \'\'), M a n g o 1 d en R ü d i g c r •\'> a, b) ^ M a n-
g O 1 d en D a m k ö h 1 e r ), B e t h k e en K e n n a r d ), B u c k n c r ),
Carrick, Hauge en Prange ■\'), Waite Riedel
De invloed \\ an het voedsel wordt bepaald door de samenstelling, de grootte
en hardheid der vocdseldecltjes en dc hoeveelheid, die per tijdseenheid de
maag passeert.

L e n k e i t i-) vond, dat de spiermaag bij een diëet van uitsluitend dier-
lijke oorsprong in ontwikkeling achterblijft. Hij schrijft de meeste invloed
toe aan de toestand, waarin het voedsel verkeert. MangoldenKato\')
vonden in o\\ereenstemming hiermee, dat de druk in de spiermaag afneemt
bij zacht voedsel. Pas op de lange duur komt dit volgens hen ook in de
bouw van de spieimaag tot uiting.

Scott, H o 1 m en Reynolds i-^), vonden bij ccn onderzoek over de
vertering van ruwe celstof bij jonge fazanten, dat een hoog ruw celstof-
gchalte een beter ontwikkelde spiermaag gaf dan een laag ruw celstof-
gchalte.

Heuser\'-*) en II e u s c r en N o r r i s i-\'\') vonden bij cen onderzoek over
dc spiermaagontwikkcling cen betere spiermaagontwikkeling bij kuikens
die een meel-graan rantsoen kregen, dan bij kuikens die ccn volledig mecl-
rantsoen kregen.

Hill cn Dansky "\') hcben nagegaan welke invloed lantsoenen met
verschillende energiewaarden hadden op dc spiermaagontwikkeling. Dc
energicwaarde werd beïnvloed door hct percentage haverdoppen in het
rantsoen. Een percentage van .30% haverdoppen gaf nog geen teruggang
in lichaamsgewicht, hoewel het voederverbruik sterk gestegen was. Flet
gewicht van de spiermaag nam zowel op zichzelf, als in verhouding tot het
lichaamsgewicht, toe, naarmate er meer haverdoppen aan het rantsoen
waren toegevoegd.

Bij onderzoek van gestorven of zieke kuikens uit een opfokproef op het
Rijksinstituut voor Pluimveeteelt te Beekbergen werden verschillen in
spiermaagontwikkeling opgemerkt, tussen kuikens uit de verschillende
proefgroepen. In deze opfokproef werden 4 rantsoenen vergeleken, die, wat
de voor dc bereiding gebruikte grondstoffen betreft, gelijkwaardig mogen

worden geacht. Wel verschilde de vorm, waarin het voer werd gegeven en
in verband daarmee de bewerking, die het daartoe moest ondergaan. Dc
rantsoenen bestonden nl. achtereenvolgens uit volledig meel (= „all
mash"), volledig kunstkorrel, opfokvoer (onvolledig meel) -f- kuikenzaad
en opfokkorrel (onvolledige kunstkorrel) -j- kuikenzaad. In het volledige
meel en de volledige kunstkorrel waren gelijke percentages van de afzon-
derlijke grondstoffen verwerkt. Hetzelfde geldt voor het opfokvoer en de
opfokkorrel, terwijl elk afzonderlijk \\oedermiddel, dat in dc vier rant-
soenen voorkwam, van dezelfde partij van clat voedermicldel werd ge-
nomen. Voor het bereiden van de kunstkorrels moesten meelmengscls tot
korrel worden geperst. Bij dit persen werd wat water toegevoegd om het
vochtverlies, dat door het persen ontstaat, te compenseren. Er werd géén
bindmiddel gebruikt. Voor de hierna te bespreken dierproeven werd bij
de bereiding van het voer dezelfde gedragslijn gevolgd.

De algemene resultaten van cle eerder bedoelde opfokproef zullen later
worden gepubliceerd. In het algemeen werd bij onderzoek van de dieren
die kuikenzaad in hun rantsoen kregen, een zwaardere spiermaagontwik-
keling opgemerkt. De foto geeft een indruk van de verschillen in spier-
maagontwikkeling zoals deze bij kuikens van 10 weken werden aangetrof-
fen (afb. 1).

Onder: magen van
kuikens, die een vol-
ledig meelvoer ont-
vingen resp. als meel
en als korrel.

Olli dczc vcrschillcn nader tc onderzoeken cn later vast te kunnen stellen,
werd allereerst een oriënterende proef genomen.

120 Nh. Bl. henkuikens werden verdeeld in 4 groepen van 30 en onder-
gebracht in 4 batterij-afdelingen. Groep 1 kreeg opfokvoer -(- kuiken-
zaad, groep 2 opfokkorrcl kuikenzaad, groep 3 volledig meel en groep 1
\\olledigc kunstkorrcl. Grit of scherp zand werd niet verstrekt. Wekelijks
werden uit iedere groep 2 kuikens genomen. Dc dieren werden gewogen
en daarna afgemaakt. Kliermaag en spicrrnaag werden cr uit gehaald, uit-
wendig en inwendig schoongemaakt en van elkaar gescheiden. De hoorn-
laag in dc spicnnaag werd niet verwijderd. Vervolgens werden de ge-
wichten van de magen bepaald. Na 6 weken werden alle overgebleven
kuikens afgemaakt en op dezelfde wijze behandeld. Zowel van de klier-
maag als van dc spicrrnaag werd het gewicht in verhouding tot het levend
gcwicht berekend.

Uit dc verkregen gegevens bleek, dat cr inderdaad sprake was van een
zwaardere spiermaagontwikkcling bij de groepen, die een gedeelte van hun
rantsoen in dc vorm van kuikenzaad kregen. Tevens bleken dc groepen,
die volledig meel of opfokvoer kregen, een zwaardere spiermaagontwikkc-
ling te hebben dan dc groepen, die volledige kunstkorrcl of opfokkorrcl
kregen.

I4icrna werd een tweede proef opgezet. Ook nu werd weer gebruik gemaakt
\\an 120 Nh. Bl. henkuikens, verdeeld in 4 groepen van 30 en gehuisvest
in 4 batterij-afdelingen. Groepsgewijze werden weer dezelfde rantsoenen
verstrekt. Nu werd onoplosbaar grit gegeven in de vorm van scherp zand.

Dc kuikens weiden wekelijks gewogen, waaina uit iedere groejj 3 kuikens
verwijderd werden, die tevoren door loting waren aangewezen. Deze
kuikens werden afgemaakt en dc kliermaag cn spicrmaag werden onder-
zocht. Dc steentjes uit dc maaginhoud werden afgezonderd, gewassen,
gedroogd cn gewogen. De proef duurde 10 weken. De volgende resultaten
werden gevonden:

De spicrmaagontwikkcling bij dc groep met opfokvocr -(- kuikenzaad bleek
hct grootst. Daarop volgde dc groep met volledig rnccl cn achtcrcenvolgcn.s
dc groep met opfokkorrcl kuikenzaad en de groep met volledige kunst-
korrel. Dit resultaat kwam dus geheel overeen met dat van de vorige proef.
Deze verschillen in spicrmaagontwikkcling kunnen worden uitgedrukt in
procenten van hct lichaamsgewicht. Uitgaande van de groep met opfok-
vocr en kuikenzaad, als meest gangbare wijze van opfokken, clan blijkt,
dat hierbij hct gewicht van dc spiermaag 8% hoger is dan bij de groep met
hct „al mash" rant.soen. Het verschil met dc opfokkorrcl kuikenzaad
groep is 17% ten gunste van dc opfokvocr -f- kuikenzaad groep en het
ver.schil met dc volledige kunstkorrcl is 31%.

1 en 2 en tabel 1 en 2, die verkregen zijn met behulp van statistische ana-
lyse der proefresultaten. Uit deze analyse bleek, dat alle gevonden ver-
schillen significant waren.

Dc gewichten van de klicrmagen vertoonden geen verschillen.
Dc gemiddelde gewichten van hct zand, dat per groep in de spicrmagen
werd gevonden, geven geen aanleiding om te veronderstellen, dat de groe-
pen, die kuikenzaad in het rantsoen kregen, ook cen grotere behoefte aan
onoplosbaar grit hadden.

Hoewel de gevonden verschillen significant zijn, is hct onmogelijk om op
grond hiervan verder strekkende gevolgtrekkingen te maken. Het is bij-
voorbeeld nog de vraag, in hoeverre deze verschillen van blijvende aard zijn
en welke voor- of nadelen hiervan te verwachten zijn. Om een antwoord tc
kunnen geven op deze vragen zijn verdere onderzoekingen noodzakelijk.

Bij een opfokproef met opgroeiende kuikens van het leghorn type, waarbij rantsoenen,
rcsp. bestaande uit volledig meelvoer, volledige kunstkorrel, meel naast kuikenzaad
en opfokkorrel naast kuikenzaad, met elkaar vergeleken werden, viel bij sectie van
cen aantal gestorven kuikens een verschil in spiermaagontwikkeling op, tussen dieren
uit verschillende voedergrocpen. In cen tweetal latere proeven met Nh. BI. kuikens
op dezelfde rantsoenen werd dit verschijnsel meer algemeen bevestigd en verder onder-
zocht.

Dc groepen met kuikenzaad en meel en de groepen met volledig meelvoer gaven beide
op de leeftijd van tien weken cen meer ontwikkelde spiermaag tc zien dan de over-
eenkomstige groepen met kunstkorrel. (Als het gewicht van de spiermagen werd
uitgedrukt in procenten van het lichaamsgewicht, waren de gemiddelde verhoudingen
resp. = 100:83 en 100:76). De verschillen waren sterk significant (P<0,001).
Ook was de gemiddelde spiermaagontwikkeling groter in de kuikenzaad-meel groepen
dan in de groepen met volledig meelvoer. Dit verschil (gcmidd. verhouding =
100 : 92) was wel aanmerkelijk kleiner, doch niettemin was het significant (P<0,05).
Het overeenkomstige verschil ten opzichte van volledige kunstkorrel was van alle
groepsverschillen het grootst (gcmidd. verhouding = 100 : 69) en sterk significant
(P<0,001).

Geen samenhang kon worden aangetoond tussen de aard van het voedsel en de hoe-
veelheid onoplosbaar grit, die in de spiermaag werd aangetroffen.

In a feeding experiment, with growing chickens of the Leghorn type, in which rations
consisting of all mash, all mash in pellets, mash beside scratch grain and pellets beside
scratch grain respectively were compared, a general difference in the development of
the gizzard between birds of different feeding groups seemed likely to be present by
post-mortem examination of a number of died chickens.

In two subsequent experiments with North Holland Blue chickens fed the same
rations this phenomenon could be confirmed more exactly and examined in detail.
The groups with scratch grain and mash as well as the all mash groups showed at
the age of ten weeks a more developed gizzard as the corresponding pellet groups.
(In terms of percentages of bodyweight the mean ratios were 100 : 83 and 100 : 76
respectively.) The differences were highly significant (P<0,001). Besides the mean
development of the gizzard was greater in the groups with scratch grain and mash
than in the groups with all mash. This difference (mean ratio = 100 : 92) was much
smaller indeed, but nevertheless significant (P<0,05); the corresponding difference
vs. all mash in pellets being the greatest one of all those between treatments (mean
ratio = 100 : 69 and highly significant (P<0,01).

No relation could be demonstrated between the nature of the food and the amount
of insoluble grit found in the gizzard.

Lors d\'une experience de l\'élevage de poussins grandissants du type „leghorn", pendant
laquelle furent comparées des rations composées de pâtée seule, dc pâtée seule gra-
nulée, de pâtée à côté du grain et de pâtée granulée à côté du grain, on fut frappé,
lors de la section faite sur un certain nombre de poussins morts, d\'une différence de
développement du gésier, parmi des animaux dc différents groupes dc nourriture. Lors
de deux expériences ultérieures avec des poussins Nh. Bl. sur les mêmes rations ce
phénomène fut confirmé d\'une manière plus générale, ct examiné plus loin.
Les groupes de grain-pâtée et les groupes de pâtée seule montrèrent tous les deux
un gésier plus développé que les groupes analogues avec de la nourriture granulée.
Les différences étaient fortement essentielles (P<0,001).

Le développement moyen lui aussi était plus grand dans les groupes dc grain-pâtée
que dans les groupes correspondants qui recevaient respectivement dc la pâtée seule
ou de la pâtée seule granulée, mais dans une mesure bien inférieure. La différence

causée par le grain était fortement essentielle dans les groupes de la nourriture

On n\'a pas pu indiquer de rapports entre la nature dc la nourriture et la quantité de
gravier insoluble qui fut trouvé dans le gésier.

Während einer Aufzuchtprobe mit Küken des Leghorntyps, wobei Futterrationen,
bestehend aus Kükenallcinfutter, \'Vollkorn, Kükenaufzuchtmehl mit Körner und ge-
presstes Aufzuchtmehl mit Körner einem Vergleich unterzogen wurden, bemerkte man
bei der Sektion einer Anzahl verendeter Küken, dass zwischen den Tieren der ver-
schiedenen Gruppen ein Unterschied in der Entwicklung des Muskclmagens bestand.
In zwei späteren Versuchen mit Nh.Bl.-küken, bei gleicher Zusammenstellung der
Futterrationen, wurde diese Wahrnehmung im allgemeinen bestätigt und weiter
untersucht.

Hierbei wurde festgestellt, dass die beiden mit Körner und Mehl, bezw. mit Küken-
allcinfutter gefütterten Gruppen einen entwickelteren Muskehnagen besasseu, als die
mit Presslingcn gefütterten Gruppen, sodass die Unterschiede als sehr signifikant be-
zeichnet werden müssen. (P< 0.001).

Auch war die durchschnittliche Entwicklung, wenn auch in geringcrem Masse, in
den Körnergruppen eine bessere, als in den anderen mit Kükenalleinfutter oder
Vollkorn Körner gefütterten Gruppen.

Der durch das Getreide verursachte Unterschied erwies sich in den mit Presslingcn
gefütterten Gruppen als sehr signifikant (P<ü,01) und in den mit Mehl gefütterten
Gruppen als signifikant {P<0,05).

Ein Zusanunenhang zwischen der I\'uttersorte und der Menge nicht auflöslichen
Grit, die im Muskelniagen vorgefunden wurde, konnte nicht nachgewiesen werden.

1. E. M.ANGOLD: Die Verdauung bei den Nutztieren; .Akademie Verlag, Berlin,
(1950), S. 92.

2. J. C. FRITZ, W. II. BURROWS and II. W. TITUS: Poultry Science XV, 239-
243 (1936).

4. E. MANGOLD und A. HOCK: Archiv f. Geflü.gclk. XI, 346-356 (1937).
5a. E. MANGOLD und H. RÜDIGER: Archiv f. Geflügelk. \\T, 3-24 (1932).
5b. E. MANGOLD und II. RÜDIGER; Archiv f. Geflügelk. VII, 295-302 (1933).

8. G. D. BUCKNER, J. H. MARTIN und A. M. PETER: Poultry Science V,
203-208 (1926).

13. M. L. SCOTT, E. R. HOLM and R. E. REYNOLDS: Poultry Sciencc XXXIII,
1237-1241 (1954).

Het kalfziekte syndroom — cen als regel kort na de partus optredende
koortsloze afwijking gepaard gaande met motorische en sensibele verlam-
mingsverschijnselen rnct storingen in het bewustzijn en apathie, alsmede
cen storing van het ncurovcgetatieve systeem met cen verschuiving van het
vegetatieve evenwicht naar dc parasyrnpatischc kant, waardoor ptosis,
min of rnecr speekselvloed, verlamming van de keelmusculatuur, atonie
van de darmen en dc blaas, coma en parese optreden — is overbekend.
Wanneer alle of een groot deel van dc genoemde klinische vcrschijnsclen
in aanmerkelijke mate aanwezig zijn, is het voor de dierenarts eenvoudig
om de diagnose „kalfziekte" te stellen.

Moeiliijk kan het worden als de verschijnselen vaag zijn, vooral wanneer
alleen het symptoom „paresc" aanwezig is.

In dc hieronder tc beschrijven gevallen werd de hulp ingeroepen voor
dieren die niet bij machte waren om op tc staan, doch waarbij dc physio-
logische functies — pols, temperatuur, ademhaling, eetlust, herkauwen,
melkgift, dcfcacadc, uterus-involutic etc. normaal waren of na een be-
handeling tegen kalfziekte normaal waren geworden.

Dc casuïstiek van dc te noemen gevallen moge dit verder verduidelijken.
Geval K. te W.

Reeds enkele jaren geleden werd door de veehouder hulp ingeroepen voor een koe,
daarbij het vermoeden uitsprekend dat het dier kopziekte zou hebben. Het dier lag op
stal en had voor ongeveer 6 uren terug voor de 4e maal gekalfd. De partus was ge-
makkelijk verlopen. De koe was daarna gemakkelijk op.gestaan. Enkele uren later kon
het dier — daartoe door de veehouder aangezet — niet meer op de been komen.
De koe maakte een gezonde indruk ; had een normale eetlust. Het aangeboden drink-
water werd gretig gedronken. Verschijnselen die een diagnose kalfziekte of kopziekte
wettigden, waren niet aanwezig. Met de prikkclaar daartoe aan.gezct deed het dier
een krachtige poging oiu op te staan, doch liet zich met luide pijn-uitingen terug-
vallen. Het dier werd van de rechter- op de linkerzijde gewenteld, waarna bleek, dat
dc houding van het rechter achterbeen niet normaal was.

Bij betasting en beweging van het betreffende been bleek bij nader onderzoek cen
fractuur van dc femur aanwezig te zijn.

Desgevraagd kon dc eigenaar .geen mo.g<4ijkc oorzaak van deze fractuur op,geven.
Aangenomen mag worden, dat in dit geval slechts sprake kan zijn geweest van cen
zeer gering insult.

Voor 3 jaren terug werd hulp in.gcroepen voor een koe met dc mededeling dat het
dier kalfziekte zou hebben.

Het dier bleek voor ongeveer 4 uren terug voor de 3e maal tc hebben gekalfd. Het
dier maakte ccn gezonde indruk en nam normaal notitie van dc omgeving. Verschijn-
selen, die konden wijzen op kalfziekte waren afwezig.
De secundinae waren voor 2 uren terug normaal afgekomen.

Door de prikkelaar aangezet stond het dier op, onder uitin.gen van pijn. Het rechter
achterbeen had cen afwijkende stand. Bij nader onderzoek bleek ook bij dit dier een
fraclu\\ir van de femur aanwezig te zijn.

Ook nu kon de eigenaar geen mogelijke oorzaak voor de beenbreuk opgeven, zodat
ook in dit geval mag worden aangenomen, dat er niet van een ernstig uitwendig
geweld sprake is geweest.

Alhoewel geen onderzoek ten aanzien van de gehalten aan mineralen-bestanddelen
in de beenderen heeft plaats gehad, mag worden aangenomen, dat in de beide ge-
noemde gevallen sprake moet zijn geweest van een ernstige „beenverzwakking", ont-
staan tijdens de voorafgaande graviditeit.

Deze ervaring is van invloed geweest voor de behandeling van de volgende gevallen.
Geval G. te W.

Hulp werd ingeroepen voor een koe, die 6 uren geleden normaal had gekalfd. De
secundinae waren normaal geboren. Dc koe, die 4 maal had gekalfd maakte een vol-
komen gezonde indruk.

Met de prikkelaar tot opstaan aangezet, kon het dier met het achterstel niet verder
dan tot 30 cm. van de grond komen en viel daarna op de andere zijde terug. Kalf-
ziekte werd niet uitgesloten, alhoewel voor deze diagnose weinig of geen termen aan-
wezig waren. Als therapie werd een intra-veneuse injectie van Ca-Mg-solutie gegeven.
Twaalf uur later was de toestand van het dier ongewijzigd.

Thans werd besloten de afwijking tc beschouwen als een osteoporose na het kalven.
Voorgeschreven werden: levertraan, beendermeel en hooi van vlinderbloemigen; ge-
durende 4 dagen werd telkens 600.000 E vitamine D intra-musculair gegeven.
Voorzorgen tegen het ontstaan van decubitus werden genomen. Het dier bleef gezond
en in goede conditie.
Dc zesde dag kon het dier weer opstaan.

De nabehandeling bestond, gedurende 4 weken, in hct extra verstrekken van lever-
traan en beendermeel alsmede het plaatsen van het dier in cen box met uitloop ten-
einde de spierfunctics weer geheel te doen herstellen.
Drie weken na dc partus gaf het dier 24 liter melk per dag.

Tijdens dc staltijd werd hulp ingeroepen voor een koe, die het 9c kalf had geworpen.
Het dier kon niet opstaan en was vrij mager. Dc nageboorte was nog niet afgekomen.
Het dier maakte een suffe( zieke indruk. De diagnose was „kalfziekte"; een intra-
veneuse injectie met Ca-Mg werd gegeven.

De volgende dag was de eetlust teruggekeerd; dc secundinae waren afgekomen.
Het dier maakte een gezonde indruk, doch het dier kon niet opstaan. Thans werd
dc aanvullende diagnose „osteoporose" gesteld. De koe werd, om decubitus te voor-
komen, in een box dik in het stro gelegd op een onderlaag van paardemest. Het dier
kon zichzelf niet op een andere zijde leggen, zodat werd voorgeschreven dit 4 maal
per dag te doen. Levertraan en beendermeel werden verstrekt en gedurende 4 dagen
werd vitamine D geïnjicccrd. Dc toestand bleef stationnair tot op de 7e dag toen hct
dier uit eigener beweging overeind kwam, doch met gespreide achterbenen weer ner-
viel.

Met behulp van een tweetal palen, terzijde langs het lichaam aangebracht en daarna
verbonden door cen paar dwar.slatten kon hct dier weer overeind komen, doch had
de steun van dit hulpmiddel nog ongeveer 14 dagen nodig.

Een week daarna werd het dier weer op stal gebracht. Vijf weken na de partus bleek
het dier tc lijden aan acetonuric, hetwelk op de gebruikelijke wijze met cortophine
werd behandeld. Zes dagen daarna was het dier weer volkomen gezond en gaf weer
28 liter melk.

Kalfziekte, acetonuric en osteoporose hebben kennelijk onderling wel enig verband.
Geval H. te M.

Hulp werd gevraagd voor cen koe, waarvan hct 4e kalf normaal was geboren, doch
16 uren na deze partus niet mecr kon opstaan.

De koe maakte verder een gezonde indruk. De diagnose was osteoporose en dc daarbij
behorende, boven reeds genoemde therapie werd ingesteld.

Tegen het advies in liet de veehouder het dier in de koestal liggen. Het dier zakte

regelmatig in de groep weg. Nadat een peri-vaginaal en peri-rectaal oedeem was ont-
staan werd het dier in een box gelegd. Toen was het echter te laat. Het dier bleef
persen. Op de 8e dag na de partus was het rectum dermate gcprolabcerd, dat tot
slachting moest worden overgegaan.

Bij deze veehouder kon thans een koe, nadat ze voor de 3e keer gekalfd had, niet
meer opstaan. Hct dier kwam 3 uur na de partus in onderzoek. Dc sccundinac waren
normaal geboren. Hct dier maakte een volkomen gezonde indruk. Toch werd een
Ca-Mg injectie gegeven. De toestand bleef stationnair, zodat de diagnose osteoporose
werd gesteld en derhalve dagelijks vitamine D intra-musculair werd verstrekt en
verder beendermeel en levertraan per os worden voorgeschreven. Het dier kwam in
een box te li.g.gen. cD toestand bleef gedurende 5 dagen vrijwel stationnair. Daarna
deed zich een complicatie voori n de vorm van cen pneumonie waarvan het dier in
2 dagen tijd met behulp van penicilline herstelde. Op de 12e dag werd het dier weer
ernstig ziek. Het dier werd toen, zonder resultaat, behandeld tegen kalfziekte. Al-
hoewel in de urine geen acetonlichamen konden worden aangetoond, werd het dier
toch behandeld met cortrophinc. Toen ook dit zonder resultaat bleef werd hct dier
geslacht.

In vier jaar tijd werden slechts 6 gevallen van osteoporose onderkend. Het
lijkt waarschijnlijk dat deze aandoening niccr voorkomt. Oudere practici,
met meer ervaring, kunnen hierover waarschijnlijk cen uitgebreidere mede-
deling doen.

Hct moge als een gemis worden gevoeld dat bij dc beschrcven patienten
geen chemisch onderzoek van dc beenderen heeft plaats gehad.
In dc praktijk moeten wij nu eenmaal rekening houden met dc realiteit.
Dit betekent dat hct veelal moeilijk is om dc diagnose „kopziekte", „kalf-
ziekte" en/of „osteoporose" door middel van cen chemische analyse van
bloed en/of beenderen tc bevestigen.

Op grond van boven omschrcvcn ervaringen werd dc indruk verkregen,
dat een behandeling, eventueel nabehandeling met vitamine 1), aangevuld
met levertraan cn beendermeel bij dieren lijdende aan osteoporose
(atypische kalfziekte) toegepast naast dc gebruikelijke therapie, succes kan
hebben.

Een casuistischc mededeling van een geval van enzoötische polyarthritis
bij varkens.

Op 2 december 1954 werd hulp ingeroepen bij cen zeug. Het dier had voor de
derde maal gebigd. Dc biggen waren 4 weken oud. Pols, temperatuur en ademhaling
waren normaal. Dc facccs waren tc vast en gebald. Hct dier weigerde voedsel tot
zich tc nemen.

Hct resultaat van het onderzoek was volkomen vaag. Drie maanden geleden was
op het bedrijf een varken van ± 100 kg. gestorven. De huid van dit dier was bedekt
met blauw-rode vierkante plekken. De eigenaar had deze enkele dagen voordat hct
dier gestorven was ook wel gezien, doch daaraan geen aandacht geschonken. De drie
varkens in hetzelfde hok zijn toen met succes tegen vlekziekte behandeld en intussen
afgeleverd.

Op grond van deze ervaring werd de zieke zeug op 2 december met vlekziekte-scrum
(v.s.) en penicilline procaine (pen. proc.) behandeld.

4 decembcr: Dc zeug bleek genezen, doch nu waren 2 biggen ziek. Dc dieren ver-
toonden gezwollen hakken die pijnlijk waren en hadden hoge temperatuur.

Dp diagnose was: „Polyarthritis" tengevolge van vlekziektebacteriën.
Alle biggen bij deze zeug werden behandeld met 15 cc. v.s. en 200.000 E pen. proc.
5 december: De behandelde biggen waren vrijwel normaal, doch kregen toch nog
4 cc. pen. proc. (= 200.000 E.).

In een ander hok, waarin een zeug met 12 biggen van 3 weken waren 3 biggen
kreupel tengevolge van een pijnlijk gezwollen hak. De zeug werd behandeld met v.s.
en pen. proc.; de biggen met 4 cc. pen. proc.

7 december: In een hoek waarin 7 varkens met een gewicht van ± 40 kg. waren
2 dieren ziek. De lichaamstemperatuur was 41.4° C.
De gehele koppel werd behandeld met v.s. en pen. proc.

Een zeug waarbij de partus een aanvang ging nemen kreeg bij voorbaat eveneens
v.s. en pen. proc.

9 december: Oe zeug, die op 7 december bij voorbaat was behandeld had normaal
geworpen, doch was ziek, evenals de reeds behandelde zeug met 12 biggen. Bij beiden
was de lichaamstemperatuur hoger dan 40° C., zodat beide behandeld werden met
v.s. en pen. proc.

In dezelfde ruimte lagen in een apart hok ook nog 5 biggen van ongeveer 30 kg.
waarvan er 2 ernstig waren. Deze konden niet lopen, waren vooral aan oren en buik
cyanotisch, hadden een oppervlakkige frequente ademhaling en een temperatuur van
41.7° C. De beide achterbenen van de dieren waren verdikt en zeer pijnlijk.
Dc prognose scheen ongunstig.

Beide biggen werden ingespoten met 30 cc. pen. proc. — 30 v.s. en 1 gram benz.
natr. c. coff.

11 december: Nu waren weer 10 van de 12 biggen, die reeds eerder behandeld wer-
den, kreupel. Alle dieren bleken verdikte, pijnlijke hakken te hebben en een enkele
ook dikke carpaalgewrichten. Daar nu vermoed werd dat het een polybacterieel proces
zou zijn geworden, werden ze allen met pen. proc., sulfamezathine en v.s. ingespoten.
De beide ernstig zieke biggen, die op 9 december in behandeling kwamen, waren zo
goed als geheel hersteld, doch een injectie met v.s. en pen. proc. werd toch nuttig
geacht. De drie andere hokgenoten waren ook niet helemaal in orde en kregen nu
ook cen injectie met v.s. en pen. proc.

14 december: Heden waren de 8 geboren biggen van de zeug, die op 7 december
gebigd had niet helemaal goed. Twee hiervan liepen iets kreupel. Alle werden met
pen. proc. behandeld.
Alle overige dieren waren weer gezond.

Zes weken later bleek, bij een onderzoek op dit bedrijf, geen enkel dier tengevolge
van de enzoötie verloren tc zijn gegaan. Alle groeiden voorspoedig.

Helaas is het in de praktijk niet mogelijk om na te gaan wat voor een in-
fectie dit is geweest.

Het meest waarschijnlijk is, dat het een zeer virulente vlekziekte bacil is
geweest. Later is cr waarschijnlijk een sucuhdiare infectie bijgekomen.
Merkwaardig is wel, dat op dit bedrijf sindsdien geen enkel geval van
vlekziekte meer is voorgekomen.

Men kan zich afvragen, waarom niet dc gehele koppel in het begin ineens
werd behandeld.

Dit leek echter in het allereerste begin niet geïndiceerd, daar de diagnose
slechts een waarschijnlijkheidsdiagnose was. Later, toen de diagnose wcl
vaststond, was ook het succes van de therapie gebleken en kon het verloop
dus rustig worden afgewacht.

Dergelijke virulente infecties zullen in de praktijk wel geen dagelijkse ge-
beurtenis zijn. Vandaar dat het misschien interessant was deze te be-
schrijven.

Op uitnodiging van het Landbouwschap en dc Vecartsenijkundige Dienst zal Dr.
O. Swahn uit Stockholm op donderdag 2 oktober 1958 n.m. 14.00 uur in de diner-
zaal van het Jaarbeurs-restaurant te Utrecht, cen lezing houden over de organisatie
van de bestrijding van varkensziekten in Zweden.
Belangstellenden zijn zeer welkom.

NEDERLANDSE PHARMACOPEE, 6de uitgave 1958. Staatsdrukkerij- en Uit-
geverijbedrijf, \'s-Gravenhagc. 633 XXVII pagina\'s. Prijs: ƒ 38,—.
Dc zesde edide van de Nederlandse Pharmacopee is thans verschenen, ruim dertig
jaren na de vijfde. In een tijd waarin de therapie in enkele decennia tot onherkenbaar
Wördens toe verandert, lijkt dit cen lange periode. Inderdaad volgen de edities van
b.v. de Engelse en Amerikaanse pharmacopeeën elkaar sneller op, de eerste beleefde
negen, de tweede reeds vijftien drukken. Ten dele vindt dit grote verschil in tempo
zijn verklaring in de geringe omvang van ons taalgebied.

De zesde editie wijkt in enkele opzichten systematisch van haar voorgangsters af. In de
eerste plaats is een nieuwe nomenclatuur gevolgd, waardoor b.v. sulfas ferrosus is
geworden tot ferrosi sulfas en herba Sabinae tot Sabinae Herba. Inderdaad lijken
hieraan wel voordelen verbonden te zijn. Zo kan men, in tegenstelling tot vroeger,
scopolamine ook opzoeken wanneer men niet weet dat het gebruikelijke zout het
hydrobromide is. Verder doet het werk wat gemoedelijker aan, doordat men in de op-
schriften der monografieën de lange chemische namen vervangen heeft door soort-
namen. In plaats van hydrochloras p. aminobenzoyldiaethylaminoaethanoli staat er nu
b.v. procaine hydrochloricum. Voor de ingewijde is het verder een vooruitgang te
noemen dat thans structuurformules van de organische verbindingen zijn opgenomen.
Minder belangwekkend zijn een aantal zuiver technische veranderingen, als de wijzen
waarop de fijnheidsgraad van poeders en de viscositeit worden uitgedrukt. Bij het
bereiden van aftreksels van plantaardige grondstoffen door infunderen wordt thans
steeds gedurende 15 min. geïnfundeerd. Opialum bevat thans 50% morfine (vroeger
38%) en Sol. lodi spirituosa Ed. VI bevat 2% jodium tegen Sol lodii spirituosa Ed.
V 6.5%. Liquor digitalis heet nu Solutio digitalis, terwijl liquor digitalis ad inj. nu
injectio digitalis is geworden. In plaats van liquor Kresoli saponatus spreekt Ed. VI
van Sol. Kresoli sap.

De belangrijkste wijziging van de Nederlandse Pharmacopee wordt als volgt gemoti-
veerd. „Tijdens de bewerking van de Zesde Uitgave bleek, dat door diergenees-
kundigen prijs wordt gesteld op het formuleren van eisen van zuiverheid en gehalte
voor geneesmiddelen, welke in de veterinaire praktijk worden toegepast. Daar deze
eisen slechts bij enkele grondstoffen mogen afwijken van die bij de gelijknamige
preparaten voor humaan gebruik, is afgezien van de bewerking van cen speciale
pharmacopee voor de diergeneeskunde en daarom werden de geneesmiddelen, welke
uitsluitend veterinair worden gebruikt, in de zesde uitgave opgenomen met dc toe-
voeging „ad Usum veterinarium". De Commissie spreekt de verwachting uit, dat
hierdoor de Pharmacopee ook bij de diergeneeskundigen een nuttig gebruik zal vin-
den. Om dit nog te bevorderen, is tevens een tabel opgenomen van de gebruikelijke
en maximale doseringen voor verschillende diersoorten".

Bedoelde lijst zal ongetwijfeld zijn nut hebben voor de practicus, al is hij niet up to
date. Een obsoleet middel als Arseni trioxydum — dat volgens referent in cen lijst
van geneesmiddelen niet thuishoort — zou men b.v. gaarne willen ruilen tegen een
onschadelijk wormmiddel met een breed spectrum als piperazine. Dergelijke detail
opmerkingen doen echter aan de lofwaardigheid van het streven van de Pharma-
copee-Commissie niets af. Het is goed dat deze van nu af aan ook aandacht schenkt
aan de diergeneeskunde. De dierenarts heeft daardoor de beschikking gekregen over
een nuttiger informatiebron. D. K. DE JONGH

„DIERENBESCHERMING OP DE BOERDERIJ" door Prof. Dr. G. M. van der
Plank, herzien door Dr. S. G. Zwart, oud-Inspecteur van de Veeartsenijkundige
dienst, tevens oud-Inspecteur van de Volksgezondheid, Voorzitter van de door de
Nederlandsche Verceniging tot Bescherming van Dieren ingestelde Commissie C II
(Kadercursussen Dierenverzorging en E.H.B.O.) en C IH (Hulpverlening aan dieren
bij rampen en bescherming dieren in oorlogstijd).

De Inspecteur van het Landbouwonderwijs schrijft in cen voorwoord voor de zevende
uitgave:

„Het vak veeverzorging neemt op de landbouwscholen een belangrijke plaats in. In
het voorliggende boekje wordt dit onderwerp op cen wijze benaderd waarbij de nadruk
wordt gelegd op liefde voor het levende schepsel en de wil om onnodig lijden tc
voorkomen. Van een overdreven gevoeligheid, die onze dierenbeschermer ten onrechte
verweten wordt, is hierbij geen sprake.

Gaarne beveel ik daarom de 7c druk van „Dierenbescherming op de boerderij" bij de
leerlingen van onze landbouwscholen aan."

In deze uitgave waarvan de inhoud in ruime kring belangstelling voor de dieren-
bescherming in het algemeen en voor het doel dat dc Nederlandsche Verceniging tot
Bescherming van Dieren zich te dezen opzichte stelt, zal stimuleren, wordt aan de
hand van practische voorbeelden in hct algemeen aangetoond, dat het voorkomen
of wegnemen van leed voor de dieren ook in het welbegrepen eigenbelang van dc
houders van het vee is. Daarnaast worden de diersoorten op de boerderij in het bij-
zonder besproken, paarden, runderen, schapen, geiten, varkens, pluimvee en konijnen.
Voorts is op eenvoudige, zeer deskundige wijze aandacht geschonken aan de ontleed-
kunde en aan de leer der levensverrichtingen en aan ziekten van dieren, die de mens
kunnen besmetten.

Het boekje besluit met enkele beschouwingen over hulpverlening aan dieren bij
rampen en bescherming van dieren in oorlogstijd waarvoor de Nederlandsche Ver-
ceniging tot Bescherming van Dieren zelfstandig, in samenwerking met dc Bescher-
ming Bevolking, een doelmatige hulpverleningsorganisatie (B.D.R.) bezig is op te
bouwen. Aan de uitvoering der uitgave is bijzondere zorg besteed.
De prijs bedraagt ƒ 0,90 per stuk, bij voorkeur te voldoen door storting of over-
schrijving op postrekening 25685 der Nederlandsche Verceniging tot Bescherming
van Dieren.

Deze vereniging houdt op 8 en 9 november a.s. een eerste Nederlands Congres voor
Cclthcrapie in het Groothandclsgebouw te Rotterdam (Bcatrixzaal).
Sprekers aldaar zullen o.a. zijn: Prof. Dr. H. Dahmcn uit Heidelberg, Prof. Dr. H.
Haubold uit München, Dr. Odens uit Londen en Dr. B. dc Groot van het I.V.O.
Centrum Onderzoek te Utrccht. Dr. de Groot zal o.a. spreken over „Het diepvries-
sperma (de wetenschappelijke waardering, de theorie en dc praktische toepassing)".

0.E.E.C.-rapport, project no. 345: De bestrijding van verliezen bij de opfok van
jonge huisdieren.

Het O.E.E.C.-rapport: Project no. 345 handelt over de bestrijding van bij de opfok
van jonge huisdieren optredende verliezen.

Hoewel ook de hoofdstukken over parasitaire en bacteriële infecties veel gegevens

bevatten die de moeite waard zijn om kennis van te nemen, en dit rapport betrek-
king heeft zowel op kalveren als op lammeren, biggen en veulens, wil ik mij in dit
overzicht beperken tot wat vermeld wordt over kalveren en wel speciaal oudere kal-
veren, waarbij de voormagen reeds tot ontwikkeling zijn gekomen en dus dc periode
waarin (vrijwel) uitsluitend melkvoedering wordt toegepast, reeds achter de rug is,
dieren dus, waarbij de situatie min of meer met die van volwassen runderen is tc
vergelijken.

Herkauwers slikken het voer in eerste instantie slechts weinig gekauwd door. Het
ruwvoer wordt in dc pens min of meer geweekt en in dit stadium slechts in geringe
mate door de micro-organismen aangetast. Pas na het herkauwen, waardoor cen in-
tensieve verkleining der voedseldecltjes optreedt, kunnen deze cr meer „vat" op
krijgen en gaan door deze micro-organismen gevormde enzymen cen duidelijke
verterende werking uitoefenen. Het gcherkauwde voedsel blijft echter in de pens
totdat op zijn minst de cellulose is verteerd, onder voortdurende menging met het
ongekauwde voedsel, waarvoor dc sterke contracties van de pens zorgen. In dit ver-
band is het misschien nuttig om op te merken dat het speeksel van dc herkauwers
geen amylasc, nóch enig ander enzym bevat.

De voor onder de pens gelegen netmaag heeft tot taak het verteerde gedeelte van de
zich in de pens bevindende vocdsclmassa van het onverteerde te scheiden en het dan
verder te transporteren naar dc boekmaag en de lebmaag. Dit is mogelijk, doordat
een netmaagcontractie gevolgd wordt door een plotselinge verslapping, waardoor het
dunvloeibare deel van dc pensinhoud in dc netmaag stroomt. Het op de opening
tussen pens cn netmaag liggende ongekauwde ruwvoer functionncert daarbij min of
meer als ccn zeef, waar dc vloeistof als het ware doorheen sijpelt. Het ongekauwde
ruwvoer heeft dus een belangrijke functie bij het helpen van dc netmaag om ver-
teerd en onverteerd voedsel tc scheiden. (Een andere belangrijke functie is dat het
nodig is voor de prikkeling van het pensslijmvlies, waardoor reflcctorisch cen goede
speekselafscheiding wordt gegarandeerd: als in dc pensinhoud stengclige delen ont-
breken dan wordt minder speeksel afgescheiden en krijgt de pensinhoud een min of
meer visccus karakter.)

Dit verklaart ook, waarom bijv. zeer fijn gemalen haver minder goed verteerbaar is
dan zeer grof gemalen, immers het zcer fijn gemalen meel passeert gemakkelijk door
het filter van ruwvezel en verlaat daardoor de pens voordat dc cellulose voldoende is
afgebroken.

Als de netmaag helemaal gevuld is blijft hij veertig tot zestig seconden bewegingloos
gedurende welke tijd grovere stukjes voer boven gaan drijven. Daarna verkleint hij
zich tot op ongeveer het halve volume waardoor dc bovenste laag wordt teruggeperst
in de pens. Dan opent zich de sluitspier tussen net- en bockmaag, terwijl de netmaag
half gecontraheerd blijft. Vervolgens contraheert de netmaag zich geheel en de rest
van dc inhoud, die dan grotendeels dun vloeibaar is, wordt in dc bockmaag geperst.
Uit het voorgaande volgt dat, als men herkauwers en speciaal bij oudere kalveren kan
dit nog al eens voorkomen, uitsluitend voert rnet zeer fijn gchakscld of gemalen voer,
een ziekte kan ontstaan die in Duitsland wordt aangeduid met de typische benaming;
„Kurzfutterkrankhcit". Bij ons wordt vaak van bockmaagvcrstopping gesproken. In
dc boekmaag vindt men dan, vooral onderin, een samengepakte massa korte voedsel-
decltjes (gchakscld stro, kaf e.d.) die de passage van dc dunvloeibare spijsbrij vrij-
wel onmoglijk maakt. Dit blijft dan te veel in dc pens, die daardoor cen te waterige
inhoud krijgt, omdat dc netmaag het vocht niet kwijt kan naar de boekmaag toe.
Verandering van het rantsoen, waarin geleidelijk aan voldoende prima hooi wordt
opgenomen is de enige manier om dc dieren weer in cen goede conditie te krijgen.

Dc voornaamste functie van het .speeksel is, naast dc aanvoer van vocht naar dc pens,
zijn bufferende werking. Deze komt tot stand dank zij het bevatten van een carbonaat-
fosfaatbuffcr en is van veel belang voor het goede verloop van de enzymatische pro-

cessen. Verder bevat het speeksel o.a. ureum, waardoor de stikstofvoorziening van de
micro-organismen wordt gegarandeerd.

De pensvertering vindt alleen plaats dank zij de door de micro-organismen gevormde
enzymen. Globaal kan men ze in drie groepen verdelen n.1. bacteriën, schimmels en
schimmelachtige organismen en infusoriën (eencellige diertjes). Deze leven in een
zodanig symbiodsch verband met elkaar, dat het uiterst moeilijk is ze in reincultuur
te kweken: uitsterven van een van de soorten zou ernstige gevolgen hebben voor de
andere. Toch varieert de verhouding waarin ze voorkomen met de samenstelling van
het rantsoen dat het dier opneemt. Zo nemen bijv. infusoria, schimmels en stikstof-
bindende bacteriën in aantal toe als het voer eiwitrijk wordt. Is het voedsel arm aan
suikers en wateroplosbare fosfaten dan sterven de schimmels vrij snel uit; ontbreken
van eiwitten maar aanwezigheid van andere stikstofhoudende bestanddelen als ami-
den, nitraten of ammonium zouten doen de celluloseverterende kokken in betekenis
afnemen, waardoor de cellulosevertering onderdrukt wordt. Bepaalde bacteriën en
de schimmels echter kunnen eiwitten sythetiseren uit ammonium-bevattende stoffen
en weten zich langer te handhaven dan andere micro-organismen, die dit vermogen
missen en altijd enig eiwit tot hun beschikking moeten hebben, hetzij uit het voer,
hetzij van andere micro-organismen afkomstig na synthese uit eenvoudiger N ver-
bindingen. Een weinig suiker is steeds nodig, opdat door dc vorming van GO2 een
zekere anaërobe ontstaat, die dus tot stand komt dank zij de symbiose tussen de
schimmels en de celluloseverterende bacteriën. Te veel suikers en zetmeel onder-
drukken echter de celluloseafbraak ook weer omdat deze gemakkelijk omzetbarc kool-
hydraten snel verteerd worden, met als gevolg een te sterke zuurvorming, die de
fermentatieproccssen nadelig beïnvloedt.

Behalve de aminozuur-vorming uit anorganisch N, waardoor niet alleen de eiwit-
voorziening van andere micro-organismen wordt gegarandeerd, maar ook voor een
deel in de eiwitten voor dc gastheer wordt voorzien, hebben de schimmels ook als
belangrijke taak om te zorgen voor dc omzetting van giftige eiwitafbraakprodukten
tot waardevolle aminozuren. Ook voor deze aminozuurvorming zijn kleine hoeveel-
heden gemakkelijk verteerbare koolhydraten nodig en wel meer, naarmate het voer
meer eiwit bevat.

Het is verder nog van belang zich te realiseren, dat de infusoriën er voor zorgen
dat veel plantaardig eiwit door hen wordt omgezet in dierlijk eiwit wat voor dc gast-
heer een hogere biologische waarde heeft, zodat, hoewel wel gesteld wordt dat de
infusoriën in dc pens niet absoluut onmisbaar zijn, ze toch ongetwijfeld van grote
waarde voor de herkauwers zijn. Hun aantal is gering als hct voer veel cellulose en
weinig eiwit en suiker bevat, terwijl hct toeneemt als dan eiwit, zetmeel en (of) sui-
kers worden toegevoegd. Deze toediening moet echter zeer geleidelijk gebeuren omdat
een snelle verhoging van hct eiwit- of van het suikergehalte de infusoriën vrijwel kan
doen uitsterven, door de verhoging van dc pH, die er het gevolg van kan zijn.

Deze ontstaan door de omzetting van koolhydraten en de deaminering van amino-
zuren. Ze bestaan voor 65% uit azijnzuur, 20% uit propionzuur en 10—15% uit
boterzuur, de hoeveelheden mierenzuur en melkzuur zijn slechts gering. Behalve
melkzuur worden ze direct uit de voormagen geresorbeerd, waar ze in de lever wor-
den gebruikt bij de synthese van glycogeen. Verder dienen ze voor de synthese van
lichaamsvct, botervet, lactose enz. Het hele metabolisme van de herkauwer is geba-
seerd op deze vetzuren en niet op glucose zoals bij andere diersoorten het geval is.
Vandaar dat het wegnemen van de pancreas bij cen schaap dc glycogcenopslag in
de lever niet verstoort en de bloedsuikerspiegel maar zo weinig wordt verhoogd, dat
geen suiker met de urine wordt uitgescheiden, dus geen echte suikerziekte optreedt.

Eiwitten, fosfaten en carbonaten hebben in de pens een bufferende werking. Boven-

dien, hoe lager de pH is, des te sneller worden de vetzuren geabsorbeerd! Daardoor
daalt de pH vrijwel nooit beneden 6.

Als het voer zeer rijk is aan eiwitten en arm aan gemakkelijk omzetbare koolhydraten
neemt de NH3 vorming toe en kan een te hoge pH ontstaan met als gevolg dat het
dier in een alkalotisehe toestand komt. De NH3 moet verdwijnen hetzij doordat stik-
stofbindende bacteriën het binden tot aminozuren hetzij door resorptie uit de pens
waarna de lever het omzet tot ureum of bindt tot aminozuren. Een deel van deze
ureum komt via het speeksel weer in de pens terug, het andere verlaat het lichaam
met de urine en gaat dus verloren voor het dier.

Zoals reeds werd opgemerkt kan ook via een regulering der speekselsecretie de pH
van de pens op peil worden gehouden.

De micro-organismen in de pens zijn sterk gespecialiseerd en elke soort heeft zijn
eigen funcde, zodat veranderingen in de samenstelling van het rantsoen veranderingen
in de verhouding tussen de verschillende soorten tot gevolg heeft. Deze verschuivingen
vragen tijd, voordat de vertering weer opdmaal verloopt en dit impliceert tevens, dat
veranderingen in het voer geleidelijk moeten worden aangebracht, wil men de ver-
liezen zo veel mogelijk te beperken. Degene die de dieren voert kan dit globaal op een-
voudige wijze controleren omdat een gezonde herkauwer over het algemeen niet meer
voer opneemt, dan in de pens verteerd kan worden. Door de voedselopname te contro-
leren krijgt men dus een indruk van de vertering in de pens.

Op de betekenis van suikers en eiwit in het voer voor de micro-organismen is hier-
voor al gewezen, de volledige benutting van NHs, ureum, aminen, amiden enz. is
alleen mogelijk als suiker aanwezig is. A.I.V. kuil bevat in het geheel geen suiker, met
melasse bereide kuil kan 1—3% suiker bevatten, hooi soms 8—12%. Naarmate het
rantsoen meer eiwit bevat en minder suiker is een zekere toediening van suikers bijv.
in de vorm van bieten of melasse nuttiger en nodiger. Het bevordert dan de vertering
in de pens en voorkomt tevens tot op zekere hoogte de resorptie van giftige eiwit-
afbraakprodukten. Als men veel suikerbieten voert kan de suikerdosis echter zo hoog
worden, dat moeilijkheden ontstaan, doordat nog niet voldoende infusorieën en fungi
in de pens beschikbaar zijn om indigestie te voorkomen en tevens een ongewenste
verlaging van de pH op kan treden, zodat de cellulose-vertering in de verdrukking
komt. Men moet de hoeveelheid suikerbieten dus zeer geleidelijk opvoeren, bij voor-
keur tegelijk met een geleidelijke verhoging van de kuilhoeveelheid. Plotselinge ver-
hoging zowel van hct eiwit, als van het suikergehalte geeft de pensflora en fauna geen
gelegenheid zich aan de nieuwe toestand aan te passen en dit kan tot ernstige ver-
giftigingsverschijnselen aanleiding geven, die soms zelfs in twee tot vier dagen dodelijk
kunnen verlopen.

Ook dit kan voorkomen bijvoorbeeld als het rantsoen (vrijwel) uitsluitend uit zeer
oud gemaaid en slecht gewonnen hooi bestaat. Het rantsoen bevat dan verhoudings-
gewijs te veel cellulose en te weinig eiwit en suiker, zodat de cellulose vertering ab-
normaal traag gaat verlopen. Ook het fosforgehalte van dergelijk hooi is veelal laag.
Toevoeging van wat melasse of bieten en een beetje krachtvoer met mineralen doet
de indigestieverschijnselen meest snel verdwijnen. In zeer ernstige gevallen krijgt men
te maken met wat in Angelsaksische landen „wasdng disease" wordt genoemd. De
pensflora is dan dermate gedecimeerd (speciaal de schimmels verdwijnen snel), dat
de vitamine B produktie in de pens praktisch ophoudt, de cellulosevertering loopt
sterk terug en veelal treden verschijnselen van likzucht op. Tenzij hierbij tevens
sprake is van cobalt-gebrek, doet toediening van een beetje melasse en wat fosfaat
tezamen met wat krachtvoer vaak wonderen. Is de pensflora inderdaad bijna uitge-
storven dan heeft het inbrengen van een liter of 5 pensinhoud van een gezonde koe
een gunstig effect.

Onder normale omstandigheden zorgt de bacterieflora van de pens er voor, dat on-

gewenste bacteriesoorten geen kans krijgen om zich in de pens te ontwikkelen. Als
de rantsoenen cchtcr zeer eiwitrijk zijn, wordt veel NHa gevormd, waardoor de pH
in de pens stijgt. Dc coliflora kan dan dc overhand krijgen. Deze doet abnormale
(giftige) eiwitafbraakproduktcn ontstaan, maar deze bacteriën kunnen ook in de
darmen terechtkomen met alle gevolgen van dien. Men ziet dit vooral bij kalveren,
die met ondermelk van slechte kwaliteit worden gevoerd. Verhoging van de pH in
de pens door toediening van een weinig zoutzuur of melkzuur, tezamen met het ver-
strekken van dc pensinhoud van een gezonde koe geeft meestal snel verbetering van
de toestand.

Speciaal pinken en oudc kalveren, die gedurende het laatst van de stalperiode slecht
oud hooi met een laag eiwitgehalte te eten hebben gehad, hebben een pensflora, die
niet is ingesteld op het verteren van jong eiwitrijk gras. Dit gras is bovendien vaak zo
kort, dat de netmaag niet in slaat is het verteerde van het onverteerde deel van de
pensinhoud te scheiden. Daarenboven zijn onvoldoende schimmcls, infusoriën en
stikstofbindende bacteriën in de pens en tc weinig suikers in het wer aanwezig om
de giftige eiwitafbraakproduktcn onschadelijk gemaakt te krijgen. De dieren gaan
dan sterk achteruit in gewicht en krijgen veelal diarree. In de spieren kan een de-
generatie optreden, doordat het vit. E in dc pens bovendien wordt afgebroken.
Stelt men deze dieren ad libitum hooi of stro met 200—300 gram melasse per dag
beschikbaar dan wordt alle narigheid voorkomen.

Uit het voorgaande blijkt duidelijk, dat evenwichtige rantsoenen en zeer geleidelijke
overschakeling van het ene rantsoen op het andere, van uitermate grote betekenis
zijn voor dc hcrkauwcrs.-\'Alleen op deze wijze is het mogelijk een aan het rantsoen
aangepast microleven in de pens te krijgen en te behouden. Dr. \'l\'H. DE GROOT

Penicillinase, cen enzym dat penicilline in vivo en in vitro vernietigt, werd intramus-
culair toegediend aan 42 patiënten die ongunstig op penicilline hadden gereageerd.
Het effect was moeilijk te waarderen, maar verschillende gevallen vertoonden binnen
enkele uren cen aanmerkelijk verbetering.

Gibberelzuur, een nieuwe grocistinuilator voor planten, kan gras in de winter groen
doen worden. Of het het weideseizoen ook kan verlengen moet nog onderzocht worden.

In 1956 begon het vecteeltinstituut van de Universiteit van Kiel met het nakome-
lingenonderzoek van zwartbonte stieren om hun aanleg voor vleesproduktie vast tc
stellen. Van 8 sUcren werden 12 stierkalvcren op 3 bedrijven bijeengebracht. Vastge-
steld werden de voedcropname, gcwichtstoename en dc slachtkwaliteit.
In 1957 werd dit systeem uitgebreid zodat op 6 bedrijven tegelijkertijd 144 stier-
kalveren van 12 stamboekstieren onderzocht konden worden. De voeding van dc ver-
schillende groepen is gelijk. Alleen stieren met een goede afstamming wat betreft de
melkvetproduktie worden in het onderzoek betrokken. De gemiddelde opbrengst der
moeders der 12 stieren was 5702 kg melk, 4.52% vet en 258 kg melkvet.

Enkele nieuwe methoden ter bepaling van de spekdikte bij levende varkens. Ir. D.
K r O e s k e; Veeteelt- en Zuivel Berichten, febr. 1958, 79.

Gedurende de laatste jaren neemt de belangstelling voor het vet af en die voor het
vlees toe. Vandaar het zoeken naar methoden om bij levende dieren reeds de vlees-
vetverhouding te kunnen vaststellen.

Het bovengenoemde artikel .geeft een overzicht omtrent de bepaling van de spek-
dikte bij levende varkens, waaruit het volgende wordt overgenomen.

Evenals de meeste methodieken ter bepaling van hct watergehalte in het lichaam van
mens en dier, berust ook de antipyrinetest op de verdelin.gsgraad van een voor het
lichaam vreemde stof, nadat deze intraveneus is ingespoten. De voor dit doel geschikte
stoffen verdelen zich snel en gelijkmatig over hct lichaamsvocht, zijn in de benodigde
doses niet vergiftig en ondergaan in het lichaam niet spoedig cen chemische verande-
ring. Bovendien moet aan een dergelijke stof de cis gesteld worden, dat de concen-
tratie ervan in het bloedplasma gemakkelijk te bepalen is.

Het in de humane geneeskunde bekende koortsmiddel: 1 phenyl-2.3- dimcthylpyrazo-
lon (antipyrine), werd door Sobcrman cn medewerkers voor het eerst toegepast
ter bepaling van hct watergehalte in het menselijk lichaam en door K r a y b i 1 1 ter
bepaling van het watergehalte bij runderen.

Antipyrine heeft het bezwaar, dat het vrij snel wordt afgebroken in hct lichaam.
Vofgens Sobcrman bedraagt deze afbraak bij de mens 6% van de .geïnjiceerde
hoeveelheid per uur, vol.gens K r a y b i 1 1 bij hct rund 25% per uur en bij het varken
36% per uur. D u m o n t vond bij hct schaap een antipyrine-afbraak van 54% per
uur en bij het varken 61% per uur.

Volgens laatstgenoemde auteur is dc bepaling van de totale hoeveelheid lichaams-
vocht bij het varken met behulp van de antipyrincmethode voor wetenschappelijke
ondrzoekin.gen niet nauwkeurig genoeg, aangezien de afwijking van de werkelijke
hoeveelheid lichaamsvocht meer dan 5% kan bedragen.

Ook Haring en S i e b u r g hebben bij varkens dc bruikbaarheid van de anti-
pyrincmethode getest. De uitkomsten werden door deze onderzoekers vergeleken met
de hoeveelheid vet, die na het slachten door uitsnijden werd gevonden.
Voor de berekening van hct vet.gehalte uit het watergchaltc van het lichaam ge-
bruikten zij de volgende vergelijking:

Daarbij zijn zij uitgegaan van de omstandigheid, dat dc vetvrije stof van het lichaam
van zoogdieren gemiddeld 73.2% water bevat.

Twee dagen voor het slachten cn 15—17 uur na dc laatste voedering werd 5 gr. anti-
pyrine opgelost in 20 cm-\'\' water, ingespoten in dc vena cava cranialis. Een half uur
en 2 uur na dc injectie werd 50 em-\'\' bloed uit dezelfde ader genomen.
Uit de antipyrincconcentratie in het plasma, werd het percenta.ge lichaamsvocht en
hieruit hct vetgehalte van het dierlijk lichaam berekend.

Bij 121 varkens vergeleken Haring en Sic burg deze methode met het door
uitsnijden .gevonden percentage vet cn vonden daarbij cen correlatiecoefficient van
0.892 ± 0.0187.

Ondanks deze hoge correlatiecoëfficient wordt deze methode om de vlecs-vetvcrhou-
ding bij levende dieren vast te stellen nog weinig toegepast, voornamelijk vanwege
het bezwaar, dat hij nogal tijdrovend en moeilijk toepasbaar is en derhalve alleen
maar gebruikt kan worden op en door wetenschappelijke instituten.

Dit is het meest eenvoudige, doch tevens het meest ruwe apparaat tcr bepaling van
de spekdikte bij levende varkens. Met het mes wordt een snee in het spek gemaakt
tot op het vlees, en dan wordt de dikte van de speklaag met een maatje gemeten.
Om begrijpelijke reden, wordt deze methode het minst frequent toegepast.

Dc leanmeter is een apparaat, dat door Andrews is uitgevonden.
Andrews is van mening, dat dit apparaat, behalve voor het meten van de spek-
dikte, ook gebruikt kan worden voor het meten van de dikte van de spieren op het
schouderblad.

Bij de leanmeter wordt een naald, bestaande uit twee van elkaar geïsoleerde polen
(een metalen kern en een metalen omhulsel met cen tussenmantel van isolatiemate-
riaal) in het spek gestoken. Zodra de punt van de naald de speklaag is gepasseerd
en het vlees raakt, slaat, als gevolg van de goede stroomgeleiding van het vlees, de
naald van een in de stroomkring ingebouwde milliampèremeter uit. Op dat moment
wordt de speknaald door het loslaten van de „trekker", in de loop van de „revolver"
gefixeerd en op een schaalverdeling de spekdikte in mm afgelezen. Als stroombron
fungeert een 1,5 Volt-batterij, die in het handvat van het apparaat is ingebouwd. Het
varken wordt tijdens deze metingen met een strop om dc bovenkaak vastgehouden.
In Göttingen, waar men de leanmeter heeft getoetst aan de metingen van de spek-
dikte bij het geslachte varken, vond men de volgende corrclaticcoëfficiënten:
op de schoft : 0.689 ± 0.029
op de rug : 0.686 ± 0.029
op de lenden: -f- 0.788 ± 0.021

Het gemiddelde van de drie bovengenoemde metingen: 0.826 ± 0.017.
Bij 82 op de laatste D.L.G.-tentoonstcIling in Dortmund aangevoerde varkens be-
paald Si e b u r g bij levende cn geslachte varkens dc gemiddelde spekdikte en vond
cen correlatiecoëfficiënt van -1- 0.81 ± 0.038.

Verder werd door Haring cn Sieburg aangetoond, dat de metingen met de lean-
meter cen gelijke zekerheid bieden ten aanzien van de vaststelling van het percentage
lichaamsvct als de metingen met de lineaal van de spekdikte bij geslachte varkens.
D u m o n t beschouwt de leanmetermethode als onvoldoende nauwkeurig met name
voor wetenschappelijke experimenten. Hij kwam bij zijn metingen in vergelijking met
dc aan het geslachte varken vastgestelde spekdikte niet hoger dan een correlatie-
coëfficiënt van 0.71. Bij 10% van zijn waarnemingen vond hij een afwijking van
de klassieke spekdiktemeting van gemiddeld ongeveer 3 mm.

Op grond van eigen ervaringen met dit apparaat kan worden vastgesteld, dat het
meten van de spekdikte bij levende varkens met behulp van dit apparaat in dc ])rak-
tijk weinig moeilijkheden oplevert en gemakkelijk toepasbaar is.

Voor het verkrijgen van juiste informaties omtrent de spekdikte bij levende varkens
is het wcl van belang, dat men enige routine krijgt bij het gebruiken van de lean-
meter.

Bij een eerste toepassing op een klein aantal baconvarkens (20) tc Twello vonden
wij cen goede overeenstemming tussen leanmeterwaarncmingen en de meting van de
spekdikte bij de geslachte varkens.

Sedert enige jaren zijn onderzoekingen verricht naar dc snelheid van het geluid in
de weefsels van het menselijk lichaam, o.a. door G a r t n e r en F r u c h t, die tot de
conclusie zijn gekomen, dat er tussen dc orgaan- en spierweefsels aan de ene kant en
het vetwcefsel aan de andere kant, een systematisch verschil in geluidssnelheid be-
staat.

Van de onderzoekingen op landbouwhuisdieren verricht, zijn in dit verband van
belang die, welke door de Engelse „Pigs Marketing Board" tezamen met de Firma
Solus-Schall Ltd. in Londen in 1954 zijn gedaan om de dikte van de rugspeklaag
van varkens te meten volgens dc impuls-gcluidsmethode met ultra-sonische geluids-

golven. Daarbij is gebleken, dat de dikte van het rugspek niet succes niet ccn echo-
loodapparaat kan worden gemeten.

Op de plek die moet worden gemeten, wordt de meetkop van het impuls geluids-
apparaat loodrecht op de vochtig gemaakte huid geplaatst. Nu kan de waarde van de
echo van de onderste grens van de rugspeklaag op het lichtscherm van het apparaat
onmiddellijk worden afgelezen. Het voordeel van deze methode is, dat hij zeer een-
voudig is toe te passen en dat de dieren geen pijn voelen. Het bezwaar is voornamelijk
gelegen in de zeer dure apparatuur.

Lauprecht heeft deze methodiek getoetst bij ruim 100 zware mestvarkens, af-
komstig van de erkende selectiemesterijen.

1. De spekdikte van het levende varken zeer goed gemeten kan worden volgens dc
echoloodmethode, wanneer de juiste impulsgeluidsapparaten worden toegepast;

2. De nauwkeurigheid van de geluidsmeting voor foktechnische en economische doel-
einden meer dan voldoende is;

3. De toepassing van het geluids-echoloodproccdc zeer eenvoudig is, en dat daarbij
geen speciale kennis vereist wordt.

Het massa-onderzoek van melkmonsters op eiwitgehalte. Ir. D. Schuurmans;
Doelmatige Veehouderij, febr. \'58, blz. 5.

Nu in de laatste tijd in verschillende provincies de melk ook naar eiwitgehalte wordt
uitbetaald, is het zinvol even stil te staan bij de vraag waarom dit niet eerder is
geschied.

Het antwoord hierop is dat men geen geschikte methode had om in massa het eiwit-
gehalte te bepalen.

Thans is dit wel het geval, zoals blijkt uit hct onderstaande dat aan bovengenoemd
artikel werd ontleend.

„Hct is tot op heden nl. niet mogelijk in één of ander produkt het eiwit „als zodanig"
te bepalen. Men maakt echter gebruik van de omstandigheid dat er in de meeste ei-
witten steeds een vast percentage stikstof gebonden is, terwijl andere bestanddelen
zoals zetmeelachdge stoffen, suikers, vetten, ruwvezcl enz. geen sdkstof bevatten.
Praktische toepassingsmogelijkhden voor massa-onderzoek had deze methode echtcr
niet, omdat 1 bepaling zeker /s dag kostte.

Na de oorlog heeft men zich met veel ijver geworpen op het onderzoek, teneinde tc
komen tot een snelle methode. Vooral op het Laboratorium voor Zuivelbereiding tc
Wageningen is hier onder leiding van Prof. Mulder hard aan gewerkt. Een hele
reeks methodes is beproefd, waarbij uiteindelijk een door de Tsjech K o f r a n y i ge-
vonden methode als de meest geschikte werd bevonden.

Deze methode is gebaseerd op het feit, dat het eiwit in normale melk praktisch steeds
dezelfde samenstelling vertoont d.w.z. dat de hoeveelheid aan en de verhouding tussen
de verschillende aminozuren steeds gelijk is. Het is n.1. zo gesteld, dat de binding van
de stikstof niet bij alle aminozuren even stevig is. Bij enkele aminozuren is deze bin-
ding vrij los en betrekkelijk gemakkelijk te verbreken.

Proefondervindelijk is nu gebleken, dat als men gedurende een bepaalde tijd stoom

leidt door gelijke hoeveelheden melk, waaraan o.a. loog is toegevoegd, de vrijgekomen

Inplaats dat men, zoals voor de oude bepaling een halve dag nodig heeft, kan men

Ik heb echter reeds vermeld dat deze methode proefondervindelijk is, cn dat houdt
in, dat er steeds onder precies gelijke omstandighden gewerkt moet worden. Het ge-
bruikt materiaal moet volkomen uniform zijn en er moet tot op seconden nauwkeurig
gewerkt worden. Bovendien moet er een voortdurende intensieve controle uitgevoerd
worden, want men kan ongemerkt allerlei fouten maken.

Deze bepalingen kunnen dan ook alleen uitgevoerd worden onder voortdurend toe-
zicht van een scheikundig en natuurkundig voldoende onderlegd iemand, die eventueel
gemaakte fouten kan aanwijzen.

Onze ervaringen hebben aangetoond, dat betrouwbare gegevens worden verkregen,
als men bij de produktiecontrole de volgende werkwijze toepast.

De controleur doet in cen schoon, leeg flesje een tabletje kaliumbichromaat. Daar
worden vervolgens cen monster avond- cn een monster morgenmelk in gedaan. Zo
snel mogelijk wordt uit het totaalmonster het vct bepaald. Het flesje komt dan direct
in een koelkast en blijft daarin tot het enkele da.gen later door de ophaaldienst van
het centrale laboratorium wordt afgehaald. Op deze wijze heeft dc controleur het in
de hand, dat de genomen monsters van normale melk zijn, dat cr geen biest in zit
en dat cr geen andere afwijkingen (door b.v. uierontsteking enz) kunnen optreden.
De genoemde conservering en koeling blijken in de praktijk voldoende om structuur-
veranderin.gen te voorkomen.

Wat betreft de bepaling voor uitbetaling ligt dc zaak anders en beduidend moeilijker.
De monsters mengmclk worden nl. genomen aan de fabriek. De mogelijkheid is dan
aanwezig dat voor de monstername er reeds structuurvcranderin.gen in het eiwit heb-
ben plaats .gevonden. Uit ons onderzock is reeds gebleken, dat deze mo.gelijkbeid lang
niet denkbeeldig is. Vooral wanneer de mclk ccn- inplaats van tweemaal per dag
naar dc fabriek .gaat, zoals in bepaalde streken vooral in de herfst wel voorkomt,
kan het gebeuren dat ecn belangrijk deel van deze monsters niet meer geschikt voor
onderzoek is. Ik acht het dan ook zeker niet verantwoord „zonder meer" het eiwit-
gehalte in mengmelkmonstcrs volgens de onderhavi.ge methode tc bepalen en daar de
mclk naar uit te betalen. Men zal hierbij eerst na dienen te gaan of de monsters
inderdaad nog wel geschikt voor onderzoek zijn.

Daar komt bij, dat men bij monsters die niet goed meer zijn, steeds te hoge uitkom-
sten vindt. Zou men daar klakkeloos naar uitbetalen, dan zou dit cen premie op
slechte melk betekenen!
Zijn dc monsters representatief?

\\\'oor de produktiecontrole worden de monsters voor het eiwitonderzoek in Friesland
om de 4 weken genomen.

1. het eiwitgehalte varieert wel, maar naar het zich laat aanzien in iets mindere
mate dan het vetgehalte;

2. men kan de gedeelten van de lactatieperiode waarin de grootste variaties optreden
uitschakelen.

De grootste afwijkingen vinden wij nl. gedurende de eerste da.gen na het afkalven
en verder bij oud-melkse koeien. Dc controleurs hebben nu dc opdracht pas met
monsternemen te beginnen, nadat het minstens 9 dagen geleden is dat de koe afge-
kalfd is. Er worden voorts in totaal 10 monsters genomen (om de 4 weken), zodat
de controle beëindigd wordt voordat dc koe te oud-melk wordt.

Wij nemen aan, dat op deze wijze representatieve cijfers verkre,gcn kunnen worden.
\\\'oor cen juiste beoordeling zal het echter nodig zijn de over enkele jaren verzamelde
gegevens uit te werken en te vergelijken.

Bij de mengmelkmonstcrs ligt ook hier de zaak weer moeilijker. De verzamclmonsters
voor dc vetbepaling zijn beslist onbruikbaar. Men zal zich dus tevreden moeten stellen
met ecn enkclvoudi.ge monstcrafname, eens in de 4 weken. Dc variatie hierbij kan na-
tuurlijk belangrijk groter zijn dan bij de produktiecontrole, omdat men de zaak niet
in dc hand heeft. Voor bedrijven met een groot aantal melkkoeien zal het misschien
nog meevallen, maar bij dc kleine bedrijven met weini.g koeien hebben wij reeds
belangrijke variaties waar kunnen nemen. Wij betwijfelen dan ook of de verkregen
uitkomsten — bij om de 4 weken enkelvoudig genomen monsters mengmelk — wel
voldoende representatief geacht mogen worden om mede als basis voor de uitbetaling
van dc mclk tc dienen.

Het laboratorium van de Nederlandse Vereniging voor Melkeontrole te Leeuwarden
berekent voor hct onderzoek van één monster 40 cent. Hierbij is inbegrepen het op-
halen van de monsters bij de melkcontroleverenigingen. Bij 10 monsters per jaar
per koe, wordt dit dus f 4,— per koe per jaar. De plaatselijke mclkcontrole-vereni-
ging krijgt natuurlijk ook extra kosten, die in Friesland begroot zijn op 15 cent per
monster, d.i. f 1,50 per koe per jaar. Hct gehele onderzoek voor de produktie-
controle komt dc boer dan dus op f 5,50 per koe per jaar."

De melkproduktievererving van Friese stieren.
Dr. Ir. R. D. Poli tiek: Dc Friese Veefokkerij, 1958, 8, 241.
In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde dd. 15 november 1957 werd een artikel
gerefereerd van Dr. Th. de Groot en M. Bekendam over de Melkproduktie-
vererving van Friese stieren dat gepubliceerd werd in dc Keurstamboeker (1957, 5,
1.38). Hierin kwamen de auteurs op grond van cijfers uit dc jaren 1951 t.m. 1956 tot
de conclusic dat men niet van een vooruitgang in produktie, wat melkhoeveelheid
betreft, kan spreken en er integendeel eerder sprake is van een kleine achteruitgang.
Dr. Politiek komt in hct bovenaangehaalde artikel hier tegen op en wel op grond
van de gegevens uit de produkticverervingslijst van 1957.
Wanneer men deze cijfers cr bij betrekt dan blijkt nl. het volgende:

De produktie in 1957 ligt hoger dan in één van de voorgaande jaren.
Verder betoogt hij dat de werkelijke oorzaak van dc verschillen van jaar tot jaar niet
in de eerste plaats aan erfelijke invloeden toegeschreven mogen worden, maar in
hoofdzaak tc wijten zijn aan verschillen in produktie-omstandigheden. Dit in tegen-
stelling tot de Groot en B c k e d a rn die deze factor niet van zo grote betekenis
achtten, mede omdat de 2-jarige dochters waarvan dc .gegevens in een bepaald jaar
werden gepubliceerd zeker niet allen in het voorgaande jaar hun lactatie hebben
voltooid.

Om zijn stelling te bewijzen vergeleek dc auteur dc gemiddelde produktie van alle
stamboekdicren van 2 jaar rnet die van dc dochters van 2 jaar van dc stieren uit de
produkticvcrervin.gslijst. Hierbij blijkt dat dc gemiddelde produktie van de 2-jari.gc
dochters van de stieren van 1951 zeer nauwkeurig de jaarlijkse schommelingen in de
melkproduktie volgt.

a. De gemiddelde melkproduktievererving van de Friese stieren, die voor hct eerst
in de produkticverervingslijst van 1957 gepubliceerd zijn, ligt hoger dan in één
van de voor.gaande jaren.

b. Van cen dalende tendenz in de .gemiddelde melkproduktievererving is in Friesland
beslist geen sprake.

c. Schommelingen in dc gemiddelde produkticvcrerving van jaar tot jaar moeten
in hoofdzaak aan de produktie-omstandigheden in het betreffende jaar geweten
worden.

1. blaarkoppen minder kans om in het keurstambock opgenomen te worden dan
zwartbonten — de eisen voor beide vceslagen zijn op jonge leeftijd gelijk — en

2. dat een omrekeningstabel, zoals de standaardkoe, die gebaseerd is op bij de zwart-
bonten bepaalde correctiecijfers, bij het Gr. vecslag niet gebruikt kan worden.

Blaarkoppen en zwartbonten.

Vergelijking van de melkproduktie van blaarkoppen en zwartbonten. Ir. M. P. d e
Jong; De Keurstamboeker 1958, 6, 6-8 en 27-28.

Geïntrigeerd door het feit, dat blaarkoprunderen in hun jeugd in doorsnee minder
produceren dan hun zwartbonte leeftijdsgenoten, maar op oudere leeftijd daar zeker
niet voor onderdoen, onderzocht de auteur o.a. aan de hand van gegeven van dc
Centrale Melkcontrole Dienst, de melkproduktie van blaarkoppen en zwartbonten.
Hierbij bleek in de eerste plaats dat de melkproduktie van de jonge koeien van het
Gr. veeslag gemiddeld lager is dan die van zwartbonte leeftijdsgenoten. Maar verder,
dat destijging van de melkproduktie bij het ouder worden bij de blaarkoppen veel
groter is dan bij de zwartbonten.

Een en ander blijkt uit dc volgende cijfers:
Gemiddelde produktie van alle gecontroleerde
19.50 t.m. 1954.

G-Vccslag

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht, Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

In aansluiting aan de eerste summiere aankondiging van de feestelijke avond in het
kader van de a.s. Algemene Vergadering volgen nu enige nadere bijzonderheden.
In de laatste aflevering is reeds medegedeeld, dat dit jaar aan de gebruikelijke reünie
van leden en kandidaat-leden met hun dames cen gezamenlijk diner zal voorafgaan.
Uit de reacties op deze voorlopige mededeling is nu al gebleken, dat het herstel van
deze vroegere traditie bij velen zeer goed zal inslaan.

Verwacht kan worden, dat een groot aantal leden en ook kandidaat-leden met hun
dames aan het diner zullen deelnemen.

Gemakshalve wordt hieronder nu in cen aantal punten het programma van de
vrijdagavond weergegeven.

1. De huishoudelijke vergadering, die 11.00 uur v.m. wordt geopend cn voor de
lunch wordt onderbroken, kan reeds vóór 5.00 uur n.m. zijn afgelopen.

2. Er is dan cen mooie gelegenheid om dc expositie van diergeneesmiddelen, in-
strumenten en boeken te bezoeken.

3. Het borreluur in het café en zonodig in de tearoom van het Jaarbeurs Restaurant
zal ook dit jaar weer velen in een gezellige rendez-vous bij elkaar brengen. De muziek
wordt verzorgd door cen Hongaars ensemble.

4. Het diner, dat tegen 8.00 uur begint, wordt gehouden in de grote dinerzaal.
.Als de ruimte het toelaat zal behalve een „hoofdtafel" een aantal kleinere tafels
worden opgesteld, zodat men onderling kleine vriendengrocpjes kan vormen, waar-
mee gezamenlijk getafeld kan worden.

5. Het menu, een voorgerecht, soep, twee hoofdschotels en een dessert kost in-
clusief bediening ƒ 12,— per persoon. Wijnen worden aan tafel besteld en verrekend.

6. Men kan aan het diner deelnemen door vóór 15 oktober zoveel maal ƒ 12,— te
storten, als men plaatsen wil hebben, op gironummer 1412 ten name van De Twentsche
Bank N.V. te Utrecht, met vermelding: Feestelijkheden Algemene Vergadering Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

Dierenartsen mogen behalve hun vrouw ook andere huisgenoten introduceren. De
dincrkaarten worden tijdig toegezonden.

Flet menu en de prijs zijn in ampel overleg met de direcde van het Jaarbeurs Res-
taurant vastgesteld, waarbij enerzijds rekening is gehouden met de eisen, die aan
cen goed verzorgd, smakelijk menu mogen worden gesteld, maar anderzijds ook met
de gemiddelde financiële draagkracht van de te verwachten deelnemers.

7. Na het diner wordt vóór en in de expositiezaal even gepauzeerd, terwijl de diner-
zaal gereed wordt gemaakt voor het avondfeest, waarvoor niet alleen de dinerzaal,
maar ook de serre en zonodig de tearoom beschikbaar komt, zodat men zich eventueel
wat terugtrekken kan uit de eigenlijke feestzaal, waar de muziek is opgesteld, in een
rustiger omgeving.

Voor zover niet aan het diner kan worden deelgenomen, is men omstreeks half elf
welkom op het soiree.

8. Het diner mag in verband met het afscheid van de algemeen voorzitter en de
aanwezigheid van enige gasten een enigszins officieel karakter dragen, het is de
bedoeling, dat het avondfeest in een gezellige, ongedwongen sfeer zal worden gevierd.
Hoewel velen de beste herinneringen hebben aan de laatste stijlvolle feesten, waaraan
ongetwijfeld de „aankleding" heeft meegewerkt, zal ditmaal geen avondkleding worden
gedragen.

9. Laat ieder nog even punt 6 doornemen, met zijn huisgenoten overleggen en zijn
girobiljet invullen.

Als men zich tijdig opgeeft kan het diner goed worden voorbereid en uitstekend
worden verzorgd.

Het is gebleken, dat een aantal exemplaren van dc index 1956, die werd ingelegd
in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 15 december 1956, is zoek geraakt.
Bij het secretariaat zijn verschillende aanvragen binnengekomen om een exemplaar.
Aan deze verzoeken is voldaan zolang de voorraad strekte.

Er zijn nog enkele verzoeken waaraan niet kon worden voldaan. Lezers van het
Tijdschrift, die hun jaargang niet laten inbinden, wordt verzocht hun exemplaar
beschikbaar te stellen en in te zenden bij het secretariaat van de Redactie, Rubens-
laan 123, Utrecht.

Het is ons gebleken dat, hoewel wij dit voor uitgesloten achtten, nog niet iedereen
heeft begrepen, dat cr, in aansluiting op de kegelreünie, een feestavond zal zijn. Het
karakter van deze feestavond zal ongeveer gelijk zijn aan dat van 5 jaar geleden;
dus bij velen van U nog wel bekend!

Er zal geen entree worden geheven. Voor die oud-leden, die menen dat zij alsnog
verplicht zijn financieel iets bij te dragen, zij medegedeeld, dat het gironummer van
de penningmeester J. Bootsma, Utrecht, 613281 is.

Op 12 oktober a.s. hoopt collega J. Lako, Markt 15, Sluis, zijn 40-jarig jubileum
als dierenarts te vieren.

Op 3 oktober a.s. hoopt collega H. .A. M. v. d. Vijver, Weststraat 63a, Biervliet, zijn
25-jarig dierenartsjubileuni te vieren.

Het Hoofdbestuur draagt collega J. K. Scholte-.Mbers, Wilhelminastraat 24, Etten
(N.-B) voor het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde voor.

Het Hoofdbestuur heeft dc diergeneeskundige kandidaten M. J. Flaniand, F. E.
de Groot cn P. C. J. M. v. d. Kar aangenomen als kandidaatlid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

Arendz, J., van Drachten naar Yarmouth (Nova Scotia) (Canada), 44 Hvmtington
Street. (van 72 naar 132)

Boogaerdt, Prof. Dr. J., van Bogor naar Driebergen-Rijsenburg, Melvill van Carnbee-
laan 67, tel. 03438—2104 (privé), 03493—241 (bur.), gr. 527961, wetensch.
mcdcw. b/h Inst. v. Mod. Veevoeding „De Schothorst" te Hoogland.

Oosterwijk Bruyn, Mej. A. H. P. van, van Mehrauli (India) naar Maartensdijk,
Maartensdijkseweg 7, tel. 03401—418. (van 134 naar 110)

Goedemoed, H. A. J. (voorheen te Ferwerd), te Garijp (Fr.), Greate Buorren 24,
tel 05117—250, gr. 889301 (voortzetting praktijk N. A. van der Velden). (88)
Voogd, G. B. de, te Wassenaar, Persijnlaan 9, tel. 01751—8712, gr. 122234 (voort-
zetting praktijk M. B. ten Have). (\'26)

Aukema, J. J., te Steenwijk, te rekenen met ingang van l-9-\'58, als Rijkskeurmeester
in bijzondere dienst bij de veeartsenijkundige dienst, ter standplaats Steenwijk. (72)

Naar aanleiding van de geplaatste voetnoot in het betreffende artikel op pagina 644
wordt ons er op gewezen, dat Fcrrodex geen ijzer-dextraancomplex is, maar een andere
gezuiverde ijzer-koolhydraatverbinding. De met imfcron verkregen resultaten kunnen
dus niet zonder meer op Fcrrodex worden overgedragen.

Benoeming geschiedt in de rang van dierenarts-bacterioloog
(vermoedelijke salarisgrenzen: ƒ 8.018,— — ƒ 11.707,— ) even-
tueel dierenarts-bacterioloog le kl. (salarisgrenzen ƒ9.958,—
- f 12,852,-).

Aanstelling boven het minimum is mogelijk. Voor het verrichten
van wachtdienst wordt een toeslag van ƒ330,— per jaar toe-
gekend, Bij aanstelling tot rijkskeurmeester in bijzondere dienst
wordt bovendien de daarvoor geldende rijksbeloning genoten.

Gehuwden komen als regel in aanmerking voor vergoeding van
reis- of pension- en verhuiskosten.

Sollicitaties te richten tot burgemeester en wethouders en te
adresseren aan de chef van het bureau Personeelsvoorziening,
kamer 331, stadhuis.

Uit het Laboratorium voor Veeteeh van de Landbouwhogeschool te
Wageningen. Hoofd: Prof. Dr. Th. Stegenga.

DE INVLOED VAN HET LICHT OP VERSCHILLENDE
LEVENSPROCESSEN BIJ LANDBOUWHUISDIEREN

In een vorige verhandeling opgenomen in dit Tijdschrift*) is onder meer
aandacht geschonken aan de invloed van het licht op de voortplanting.
Betoogd werd dat het op grond van hetgeen in de literatuur is vermeld en
op grond van eigen waarnemingen niet onwaarschijnlijk is te achten, dat
verschillende onderdelen \\an het voortplantingsproces bij landbouwhuis-
dieren¹) mede onder invloed staan van het licht (bronst, vruchtbaarheid,
draagtijd; mogelijk retentio secundinarum e.d.). Deze invloed van het licht
zou voortspruiten uit cen werking op de hypofyse welke via netvlies,
nervus opticus en hypothalamus tot stand zou komen. De hypofyse zou
vooral beïnvloed worden door een verandering van daglengte. Bij bepaalde
diersoorten zou het toenemen van de daglengte de produktie van gona-
dotrope hormonen stimuleren (paard, rund); bij andere zou juist het af-
nemen van de daglengte stimulerend werken (schapen en geiten).
De oorsprong van de lichtgevoeligheid wordt wel gezocht in de betere over-
levingskansen voor jongen die in cen bepaald seizoen geboren worden.
Dit zou de evolutie in de richting van lichtgevoelige dieren kunnen bevor-
deren.

In de tropen en subtropen, waar de overlevingskansen voor dc jongen
minder aan de daglengte zijn gebonden, zou de lichtgevoeligheid dienover-
eenkomstig geringer moeten zijn.

Hiervan zijn ook verschillende \\ooibeclden; Hammond vond bij de
ponyrassen afkomstig uit noordelijke streken veel groter seizoenverschillen
in draagtijd dan I 1 a n c i c bij Arabieren en inheemse paarden in Joego-
slavië; bekend is ook hct korte bronstseizoen bij schapenrassen afkomstig
uit noordelijke streken en het lange vrijwel ononderbroken bronstseizoen
bij zuidelijke rassen bijv. Merino\'s en ook bij rassen op onze breedtegraden
waar Merino „bloed" in voorkomt (lle de France; Dorset Horn).
Misschien mogen we ook het feit dat bij het varken bronst en vruchtbaar-
heid voor zover bekend niet onder invloed staan van het licht, hieraan
toeschrijven dat het varken, en niet geheel zonder reden, wel beschouwd
wordt als een dier dat qua aanpassingsvermogen eigenlijk in de tropen
thuishoort.

Dat dc produktie van gonadotrope hormonen mede onder invloed staat
van het licht, is niet twijfelachtig. Men kan zich met recht afvragen of hct
licht ook werkt op de produktie van andere hormonen van dc hypofyse.

Over de invloed van enkele uitwendige prikkels op de voortplanting bij land-
bouwhuisdieren (no. 17, 1-9-1958).

1 In dit artikel wordt de invloed van het licht op vogels buiten beschouwing
gelaten.

Zulks zou o.a. kunnen resulteren in een beïnvloeding van de melkgift of
van de groei.

llako en Marinic menen inderdaad te hebben bewezen dat hct licht
invloed heeft op de melkgift bij hct rund. Hun proeven hebben betrekking
op een beperkt aantal dieren, ze lopen over slechts een korte periode en
hebben als voornaamste bezwaar dat wel beschouwd het verschil in dc be-
lichting niet het enige verschil tussen controle- en proefdieren was. Hun
conclusie is dan ook aanvechtbaar. Dit wil echter nog niet zeggen dat het
tegendeel bewezen is. Het is bijvoorbeeld niet ondenkbaar dat in bepaalde
stadia van de lactatie het licht wèl — en in andere niet werkzaam zou zijn
omdat in verschillende stadia van de lactatieperiode mogelijk verschil-
lende factoren in het spel zijn welke de produktie beperken. Bij de tegen-
woordige stand van de wetenschap dient echter de directe invloed van het
licht op de melkgift bij hct rund in twijfel te worden getrokken.
Het is waarschijnlijker te achten dat het licht, althans onder bepaalde om-
standigheden, enige invloed heeft op het vetgehalte van de melk. Als regel
is de avondmelk vetrijker dan de morgenmelk. Orth en Kaufmann
constateerden dat het omgekeerde het geval was wanneer bij een aantal
procfkocien de belichting (geleidelijk) van de dag naar de nacht werd
verschoven en alle andere factoren gelijk werden gehouden. Het ver-
schijnsel was reversibel, zij het clat de omschakeling op hct gewone daglicht
rythme slechts met enige vertraging gevolgd werd door een verandering
van het vetgehalte.

Dc onderzoekers constateerden clat bij een voor het vetgehalte gunstige
voeding, het lichteffect geringer was dan bij cen minder goed rantsoen,
mogelijk zelfs nihil.

Meerdere onderzoekers hebben zich bezig gehouden met de invloed van
het licht op groei en uitval van haar en wol.

Dat bijv. bij rund en paard haargroei en haaruitval normaliter met het
seizoen wisselt, behoeft geen nader betoog. Diverse onderzoekers ( o.a.
N o r d m e y e r en R o u g e o t, A 1 t e n k i r c h en O t t o) hebben ge-
vonden dat ook de wolgroci bij hct schaap onder invloed staat van het
seizoen.

Hart en Yeates hebben resp. bij schapen en runderen getracht uit
te maken of het licht bij deze seizoenverschillen mogelijk de werkzame
factor is. Op grond van dc proeven van Yeates is hct wel duidelijk dat
de uitval van het haar bij hct rund in elk geval nauw verband houdt met
de daglengte. Dc groeisnelheid van hct haar zal er ook wel door worden
beïnvloed, maar het is mede op grond van andere waarnemingen niet on-
waarschijnlijk dat bijvoorbcclti ook de temperatuur invloed op de groei-
snelheid van het haar heeft.

Hart kon aannemelijk maken dat bij schapen de wolgroci mede onder
invloed staat van het licht (bij het afnemen van de belichtingstijd snellere
groei). Het is niet onwaarschijnlijk dat de groei van de mcrghoudende en
mergloze vezels niet gelijk op de verschillende milieu-invloeden reageert.
Bij pelsdieren schijnt men het rijpen van de pels wel te bevorderen door de
daglengte op kunstmatige wijze te laten variëren. Het lijkt mij waarschijn-
lijk dat in cen dergelijke methode inderdaad praktische mogelijkheden
schuilen.

intreden van de verharing, was door Burkhardt reeds waargenomen.
Op grond van hetgeen bekend is omtrent de invloed van het licht op dc
haaruitval, kunnen wij ons afvragen of het onregelmatig-, soms haast on-
onderbroken verharen bij kleine huisdieren ook mee onder invloed staat
van een voor deze dieren niet passend en onvoldoende met de seizoenen
wisselend dagrythme.

In dit verband kan tenslotte nog worden opgemerkt dat het goed en tijdig
\\erharen vooral in warme streken (ook in warme stallen!) van veel belang
is voor een goede groei en produktie ( B o n s m a). Uit het voorgaande mag
worden geconcludeerd clat het licht in dezen een belangrijke (niet de
enige) factor is.

Het is reeds langs bekend dat het licht een anti-rhachitische werking heeft.
Deze werking berust bij de ultraviolette stralen. Onder invloed van deze
ultraviolette stralen kan in de huid vitamine 13 worden gevormd. Aange-
toond is bijvoorbeeld ook dat het vitamine D-gehalte van de melk steeg
wanneer bij het rund cle (uier-) huid aan ultraviolette stralen werd bloot-
gesteld.

Hoewel het niet zo zeer de bedoeling is in dit artikel op pathologische ef-
fecten in te gaan, mag niet onvermeld blijven de mummificatie van de witte
huid bij runderen onder invloed van het licht. Volgens Wester en
Beyers zou bij dit proces een leverlijden, althans een storing in de gal-
afvoer, primair zijn. Bij deze galstuwing zou de zgn. phylloerythrine (een
stof welke uit chlorophyl ontstaat) in circulatie komen. Deze phylloery-
thrine zou de huid lichtgevoelig maken. Een andere stof met een foto-
scnsibilisatorisch effect is porphyrine (bij rund aangetoond door F o u r i e
in Zuid-Afrika).

Bekend is ook cle lichtgevoeligheid welke kan ontstaan bij het eten van
boekweit.

Ikt licht heeft bijvoorbeeld bij paard, rund en schaap een gonadotrope werking.
Verder staat het wel vast dat haar- en wolgroei en uitval mede onder invloed staan
van het licht. Ook het vetgehalte van de melk zou (in geringe mate) onder invloed
staan van het licht.

Zeer in het kort is aandacht geschonken aan de anti-rhachitische werking van het
licht en aan lichtgevoeligheid o.i.v. het circuleren van bepaalde stoffen in de bloed-
baan.

Light has a gonadotrophic effect in animals such as horses, cattle and sheep. In addi-
tion, it is an established fact that light is a factor in the growth of hair and wool
as well as in loss of hair.

The antirachitic action of light and sensitivity to light as resulting from the effect

La lumière produit par exemple chez le cheval, le boeuf et le mouton un effet gona-
dotrope. En outre il est à peu près sûr que la croissance et la chute des poils et de
la laine subissent aussi l\'influence dc la lumière.

La teneur en matières grasses du lait, elle aussi, subirait (à un bas degré) l\'influence
de la lumière.

On a encore très brièvement prêté attention à l\'effet anti-rachitique de la lumière et

a la sensibilité sous 1\'influcnrc de la circulation de ccrtaincs matièrcs dans Ic trajct
circulatoirc du sang.

Licht übt z.B. beim Pferd, Rind und Schaf eine gonadotropc W irkung aus. Ausserdem
steht wohl fest, dass der Wuchs, bezw. das Ausfallen von Haar und Wolle unter dem
Einfluss des Lichtes steht.

Auch der Fettgehalt der Milch wird (wenn auch in geringem Maszc) durch das Licht
beeinflusst.

Nach Meinung des Verfassers schenkt man der antirachitischen Wirkung des Lichtes
und der Lichtcmpfindlichkeit für die Zirkulation bestimmter Stoffe in der Blutbahn
zu geringe Aufmerksamkeit.

bij het voorgaande artikel en dat handelende over; „De invloed van enkele uitwen-
dige prikkels op de voortplanting bij landbouwhuisdieren" (zie; T.v.D. no. 17, d.d.
1-9-1958).

1. ALTENKIRCH, W. und L. OTTO: Beitrag zur Frage der Frcistallhaltung;
Zcitschr. f. Tierz. und Zücht. biol., febr. 1958, Bd. 71.

3. BONSMA, J. C. and A. J. PRETORIUS: The influence of colour and coat
cover on the adaptability of cattlc; Farming in South Africa, februari 1943.

4. BURKHARDT, J.: Transition from anoestrus in the mare and the effects of
artifical lighting; Journ. of Agr. Sc., vol. 37, 1947.

5. COHEN, Ph.: Een statistisch onderzoek omtrent retentio secundinarum en enige
andere met de voortplanting samenhangende proce.ssen bij het rund; Diss.,
Utrecht, 1956.

7. DONOVAN, B. T. and J. J. VAN DER WERFF TEN BOSCH: Regulation of
reproduction cycle of the ferret; Ilird Int. Congr. on An. Reprod., Cambridge,
1956.

8. ERB, R. E., F. N. ANDREWS and J. J. HILTON: Eeasonal variation in semen
quahty of the dairy bull; Journ. of Dairy Sc., vol. 25, 1942, pg. 815.

9. ERB, R. E. and D. R. WALDO; Seasonal changes in fertility of dairy bulls in
North-Western Washington; Journ. of Dairy Sc., vol. 35, 1952, pg. 245.

10. GROOTENHUIS, G.: Een statistisch odnerzoek betreffende dc voortplantings-
stoornissen bij het paard; Diss., Utrecht, 1956.
n. GULLICKSON, T. W. and C. H. ECKLES; The relation of sunlight to the
growth and development of calvcs; Journ. of Dairy Sc., vol. 10, 1927, pg. 87.

12. HART, D. S.: Additional photoperiodic response in sheep; Nature 171, 1953,
pg. 133.

13. HAYS, R. L. and C. H. C.A.RLEV.ARO (Univ. of 111.): The induction of estrus
in cows bij electrical stimulation; Journ. of Dairy Sc., vol. 39, 1956, pg. 920.

14. HAYS, R. L. and N. L. VANDEMARK; Effccts of oxytocin and epinephrine on
uterine motility in the bovine; The .Am. Journ. of Physiology, vol. 172, no. 3.

15. HAYS, R. L. and N. L. VANDEMARK: Effect of stimulation of the reproduc-
tive organs of the cow on the release of an oxytocine like substancc; Endocrino-
logy, June 1953.

16. HAYS, R. L. and N. L. VANDEMARK: Spontaneous motility of the bovine
uterus; The Am. Journ. of Physiology, vol. 172, no. 3.

17. HESSE, Ph. von: Vergleichende Untersuchungen an 40 Fleckvieh-Kühen in
naturnaher Haltung und in geschlossenen normalställen; Diss. Hohenheim.
Ref. Züchtungskunde, 1957, pg. 289.

18. HOOGSCHAGEN, P.: Seizoeninvloed op bevruchting bij k.i. in Engeland;
Keurstamboeker, no. 9, 1957.

19. ILANCIC, D.: The influence of the month of foaling on the gestation period
of mares; Ilird Int. Congr. on An. Reprod., Cambridge, 1956.

20. K.ATIC, R. e.a.: Effect of light on seruinprotcin concentration in rabbits in-
jected with salmonella typhimurium antigen; Ref. no. 1689 uit Vet. Bull., juni
1958.

21. KIHLSTRÖM, J. E.: The effect of artifical light upon the production of male
sperm antaggludn in rabbits; Ilird Int. Congr. on An. Reprod., Cambridge 1956.

22. MC DIARMID, A., C. R. COID and J. ELLIOT: Some aspects of the repro-
ductive history of 473 cattle maintined indoors in an isolation compound for
a period of seven years; Ilird Int. Congr. on An. Reprod., Cambridge, 1956.

23. MERCIER, E. and G. W. SALISBURY: Seasonal variations in hours of day-
light associated with fertility level of cattle under natural breeding conditions;
Journ. of Dairy Sc. vol. 10, 1947, pg. 747.

24. Milk Marketing Board: Report of the production division; No. 1, 2 en 6 (1950,
1951 en 1952).

25. MÜLLER, R. und L. KURTA: Untersuchungen über Zusammenhänge zwischen
Stallklima und Fruchtbarkeit des Rindes; Zeitschr. f. Tierz. und Züchtungsbiol.,
Mrt. 1958, pg. 146.

26. NORDMEYER, H.: Untersuchungen über das Längenwachstum der Wolle;
Züchtungskunde 1927, pg. 616.

27. ORTH, .4. und W. K.AUFMANN: Probleme der Milchfcttsynthesc beim Wieder-
käuer; Kieler Milchwirtsch. Forschungsberichtc, 1956, pg. 431.

28. ORTH, A. und W. K.A.UFMA.NN: Untersuchungen über den Einfluss des Lich-
tes auf den Unterschied imm Fettgehalt der Morgen- und Abendmilch beim
Rind; Kieler Milchwirtsch. Forschungsberichte, 1957, pg. 477.

29. P.ARSHUTIN, G. V.: The role of the nervous system in the reproduction of
farm animals; Ilird Int. Congr. on An. Reprod., Cambridge 1956.

30. RAKO, .A. und I. MARINIC: Einflusz des Lichtes auf die Milchleistung bei
Kühen; Zeitschr. f. Tierz. und Züchtungsbiol., 1952.

31. ROUGEOT, J. : Action de la variation saisonnière de la durée quotidienne de
l\'éclaircment sur la mue de certaines fibres de la toison de la race ovine Limou-
sine; C. R. Soc. Biol. (Paris) 151, pg. 834. Ref. no. 836 in An. Breeding Ab-
stracts, juni 1958.

32. SCHIEBLICH, M.: Der Bedarf der Landwirtschafdichen Nutztiere an Vita-
minen und die Erfordernisse für die Produktion einer vitaminenreichen Milch;
Züchtungskunde, 1927, Bd. 2, pg. 385.

33. STEGENGA, Th.: Over de invloed van enkele uitwendige prikkels op de voort-
planting bij landbouwhuisdieren; Tijdschr. v. Diergeneeskunde, 1958, pg. 745.

34. TEODOREANU, N. and Rl\'SU SIMSON: Contributions to the study of ferti-
lity in the Palas Merino sheep; Ilird Int. Congr. on An. Reprod., Cambridge
1956.

35. THIBAULT, C.: Quelques considérations sur la physiologie de la reproduction
en rapport avec l\'insémination artificielle; Elevage et Insémination, no. 38, dcc.
1956.

36. VANDEMARK, N. L. en R. L. HAYS: Uterine motility responses to mating;
The Am. Journ. of Physiology, vol. 170, no. 3.

38. YEATES, N. T. M. : Daylight changes; Uit: Progress in the physiology of farm
animals, by John Hammond, pg. 363.

39. YE.ATES, N. T. M. : Influence of nutritional state on the heat tolerance of
cattle; Nature, vol. 178, 1956, pg. 702.

40. YEATES, N. T. M.: Photoperiodicity in catlc. The equatorial light environ-
mental and its effect on the coat of European cattle; Austr. Journ. Agr. Res.,
8, pg. 733.

41. ZWART, Th.: Over de invloed van hct klimaat, in het bijzonder van het stal-
klimaat, op de productie van het rund ; Rapport voor de Commissie Stalklimaats-
onderzock T.N.O., 1953.

Cattle, since they arc hoiniothcrinic animals, balancc their heat pioduction
with their heat loss within the normal range of environmental tcmpcraurc
found in temperate climate countries. As recently shown (M a c D o n a 1 d
and Bell (34, 35)), cattlc easily tolerate cold conditions which arc un-
comfortable to man, but do not readily adapt themselves to hot climatcs.
In such climates not only the heat which they produce as the result of the
maintenance of essential body processes, and in the cow the heat of in-
creased metabolism due to milk production, but the added heat load of
the environment e.g. from solar radiation, must be dispelled. The disposal
of this heat is made more difficult by the reduction in the temperature-
gradient between the animal and its environment in climatcs which
approximate to the surface temperature of the animal and in humid areas
by the depression of the water vapour pressure gradient which rcduccs
the effectiveness of vaporisation losses from the animal.
By studying the effect of high temperatures on various aspccts of the
physiology of cattle much has been learned not only of the functioning
of the mechanisms used by cattle in thermoregulation but also of the
climatic conditions in which cattlc produce milk or beef most efficiently.
This paper briefly reviews the knowledge concerning temperature regu-
lation in cattle at temperatures beyond 25°C obtained in the author\'s
laboratory and from the literature on the subject.

One of the best indications of the efficiency of heat regulatory mcchanisnis
in maintaining a heat balance is the stability of the dce|3 body temperature.
The latter is adccjuatcly represented by the temperature of the rcctum,
which, as Bligh (10) has shown very closcly represents the mean
temperature of the circulating blood as measured by thermocouples im-
planted in the common carotid artery.

The normal body temperature of cattle in temperate climatcs is very closc
to 38.3°C with slight variations due to age, level of nutrition, reproductive
state and stage of lactation. (McDowell, Lee, F o h r m a n, S y k c s
and A n d e r son (39), S ea t h and M i 11 a r (46), F i n d 1 ay (19,\'20)).
Air temperatures above 25°C have been demonstrated in numerous labo-
ratory and field studies to increase the rectal temperature of European
breeds of cattle (Fi n d lay (19, 20), M c D o w e 1 1 (37)) and of calves
( B e a k 1 e y and F i n d 1 a y (1)). This lability of the body temperature
of cattle, and especially of calves, in response to environmental heat stress
is an indication of the relative inefficiency of thermolysis in cattlc compared
with man. Recent experiments (Bianca (6)) in the writer\'s laboratory

indicate, however, that if calvcs are repeatedly exposed to a high heat
stress for short intervals of time their body temperatures rise to less high
levels as the exposures arc repeated, indicating that acclimatization can
take place in cattlc as well as in man. The mechanisms involved in this
process arc not yet clear but they appear to involve both the efficiency
of evaporative heat loss and the heat production of the animal.
Up to air temperatures around 35°C the humidity of the air has little
effect on the body temperature since all the heat loss can occur by radiation
and convection. At higher temperatures, e.g. 40°C, an increase in the
humidity reduces the water vapour pressure gradient between the air and
the evaporating surfaces of the animal, i.e. its skin and respiratory tract,
with a consequent reduction in evaporative heat loss. Since under these
conditions there is little radiative or convcctive loss of heat the body
temperature rises rapidly with increase in atmospheric humidity (Beak-
ley and F i n d 1 a y (3), M c D o w e 11 (37)).

Increasing air movement at air temperatures between 24 and 35°C re-
duces the rate of rise of rectal temperature by increasing convcctive and
evaporative heat loss from the skin, though the effect, up to air speeds
of 10 m.p.h. is slight (Kibler and\'Brody (31)).

The most marked response of cattle to high air temperatures is an
increase in the respiratory frequency and numerous studies have been made
of this heat loss mechanism. From the most recent work a partially-clear
conception may now be obtained of the part that respiratory activity takes
in the central control of temperature in cattle. The change in respiratory
frequency is most marked when air temperatures of 30°C are exceeded
and very high rates can be obtained of the order of 150 respirations/min
for cattle and of 200/min for calvcs at air temperatures of 40°C
(Find lay (20), McDowell (37)). Experiments at the Hannah
Institute have demonstrated the following sequence of events involved in
the control of thermal polypnoea in calves. When the calf is exposed
to thermal stress it immediately begins to pant. This panting is initiated
by thermal stimulation of peripheral receptors and is unaccompanied by
a rise in body temperature. On the contrary, a slight fall in body temper-
ature occurs (Bligh (11)). The outbreak of panting therefore acts as
a \'buffer\' mechanism to prevent a sudden increase in body temperature.
Once initiated, the respiratory frequency continues to rise to high values
and this rise is then accompanied by a rise in the body temperature
(Beak ley and Findlay (3)). A peak value is then attained and
around a body temperature of 40.5°C a decline in rate then occurs. Up to
this point the ventilation rate of the calf shows a steady increase and the
tidal volume a uniform decline. Beyond a rectal temperature of 40.5°C
the rate of increase of ventilation is still maintained but is sustained, due to
the sudden fall in frequency, by a large increase in the tidal volume
(Findlay (21)). Very large ventilation rates of the order of 80-90
litres/min. are attained and rectal temperature continues to increase. Ex-
cessive loss of carbon dioxide occurs which may result in respiratory alka-
losis (Bianca (7)) and if the stress is continued the calf will die of
respiratory failure. The decline in frequency together with the increase in
depth of respiration occurring at around 40.5°C rectal temperature is

accompanied by cardiac acceleration (Bianca (6)). This type of
breathing in which there is a large increase in tidal volume with a decline
in frequency has been aptly named \'second-phase breathing\' by Bianca
(6) and, as may be deduced from the increase in heart rate, involves extra
muscular effort. While the exact underlying physiological mechanisms of
this sequence are as yet unknown it is reasonable to speculate on the
available evidence that 40.5°C is a cridcal body temperature at which the
respiratory centre cedes the greater part of respiratory control to the
hypothalamic temperature regulatory centres. If, at this point the frequency
is maximal, then in order to continue to increase ventilation and so increase
heat loss from the respiratory tract, the tidal volume is increased. It may
be that the work involved in this deep and laboured type of respiration,
produces as much heat as is lost by the evaporation of water from the
respiratory tract. This speculation can only be put to the test when the
work of respiration can be accurately partitioned from the total heat
production of the calf under severe thermal stress, and this formidable
task is far from being accomplished with present techniques.
Since respiratory activity results in evaporative loss the site of the
evaporative cooling has been investigated and Bligh (9) has shown
by implantation of thermocouples in the carotid and pulmonary artery
of the calf undergoing thermal polypnoea that cooling occurs only in the
upper respiratory tract and not in the lungs.

Other than under the circumstances noted, high air temperatures have
little effect on the heart rate of cattle or calves (F i n d 1 a y (19), B e a k-
ley and Findlay (2), McDowell (37)).

The heat loss from the skin occurs by radiation, convection and evaporation.
All arc affected by the nature of the blood flow to the skin and by the skin
covering while evaporation is affected by the nature of the sweat glands
and their functional ability. Experiments on calves (Beakley and
Findlay (4) ) have shown that vasodilatation is almost maximal at
20°C air temperature indicating that the zone of vasomotor control appears
to be considerably lower in the calf than in man. The structure of the
blood supply to the skin of cattle has been elucidated by G o o d a 11 and
Yang (25) who demonstrated the following features of the vascular
architecture. Firstly, the arrangement of venae comités is universal in the
arterial and venous plexuses in cow skin; consequently pre-cooling of
arterial blood can occur thus reducing the temperature gradient at the
surface of the skin. This condition, while useful for the conservation of
heat in a cold climate mitigates against a high rate of heat loss in a hot
climate. Secondly, each loop of the capillary net in cowskin surrounds one
hair follicle. Thus, the paradoxal situation exists that a large number of
hairs indicates a high capillary density but this advantage for heat loss
is reduced by the increase in the insulation of the coat. The short, fine,
yet numerous hairs of tropical cattlc offer the best conditions for efficient
heat loss from the skin. Thirdly, G o o d a 1 1 and Yang (25) showed that
almost the entire blood supply to the skin is derived through the intercostal
muscles thus affording an efficient dissipating path for the heat derived
from the activity of the respiratory muscles.

than was first supposed has been indicated by the work of G o o d a 11
(23) who demonstrated numerous highly-developed arterio-venous anasto-
moses in the perichondrium of the ear of the calf. These structures are
known to be responsive to temperature and when open would allow in a
great increase to occur in the blood flow in the ear. Similar structures
have also been demonstrated by Nisbct (40) in the cow\'s teat where
they may prevent frostbite.

The mechanisms goveining cutaneous evaporation in cattle are still a
matter of speculation. The histology of the sweat glands of cattle has been
investigated intensively in recent years (Vamane and Ono (52),
Findlay and Yang (22), Carter and 1) o w 1 i n g (14), Dow-
ling (17)). These studies ha\\e shown that each hair follicle is associated
with one sweat gland and that each sweat gland which is endowed with
myoepithelial cells, secretes by necrobiotic discharge. In contrast to human
sweat glands this secretion contains no glycogen, lipids or iron. They possess
a meagre blood supply and are responsive to the injection of adrenaline and
are not cholinergic in their innervation (Findlay and Yang (22),
Yang (53), G o o d a 1 1 and Yang (24), F e r g u s o n and D o w 1 i n g
( 18), T a n e j a (47)).

Cutaneous water loss from cattle exposed to high temperatures has been
measured by Rick and Lee (43, 44), Robinson and K 1 e m m (45),
Thompson, M c C r o s k e y and B r o d y (49), K i b 1 e r and
Brody (29, 30), Knap]) and Robinson (33), M c D o w e 1 1, L e e,
F o h r m an and Anderson ( 38), K 1 e m m and Robinson (32)
and Tancja (48). The results of these investigations indicate that
diffusion moisture alone cannot account for the observed losses and that in
cattle there is a sudden rise in skin moisture vaporisation at a temperature
of about I6°C which is analogous to the outbreak of sweating in man at a
temperature of about 28°C. However, above 24°C there is a decline in
outer surface vaporisation in cattle in contrast to man and the inadetjuacy
of sweating ability is shown by the rise in rectal temperature which occurs
as previously noted.

When cattle arc exposed to high temperatures many of the processes
itnolved in productive capacity arc affected as well as the reactions already
noted. Thus food consumption and milk jiroduction begin to decline around
27°C while food consumption virtually ceases at 40°C. (Worstell
and Brody (51)). Cattle exposed to gradually increasing temperatures
as opposed to sudden increases in temperature do not show an immediate
reduction in milk yield but show less persistency of production and this
cffect is not so much due to leduction in feed consumption as to reduction
in metabolic rate due to rcduccd thyroid activity. Thus, the serum protein-
bound levels of iodine in the blood of lactating cows has been shown to
fall some 60 % during the period April to August and then to rise slowly
during the winter months in Louisiana (Johnston (28)). There is
evidence that high body temperatures or respiration rates do not in them-
selves cause a reduction in milk production since the administration of
thyrco-protein to cows exposed to hot conditions increases both body
temperature and milk production, although there are associated weight
losses in high producing cows (Johnston (28)).

The growth of beef cattle is also affected at temperatures beyond 30°C
though few experiments on this aspect have been made (Rags dale,
Cheing and Johnson (42), Hancock and Payne (26)). It is
known that the provision of shade under extreme temperature conditions
considerably improves liveweight gains in beef cattle (Ittner, Bond
and Kelly (27), M c D a n i e 1 and R o a r k (36)) as does the provision
of cooled drinking water Bond, Kelly and Ittner (13).
Chiefly resulting from the reduction in food intake at high temperatures
are changes in the composition of the blood and milk. Above 20°C in-
creases in blood creatinine and reductions in blood cholesterol and ascorbic
acid levels have been noted ( B 1 i n c o e and B r o d y (12)). As a result
of the intense thermal polypnoca occurring at high temperatures there is
a marked reduction in the carbon dioxide combining capacity of the blood
plasma (Bianca (7), McDowell (37)).

The changes in milk composition which have been observed at high
temperatures appear to be due to the reduction in food intake and not to
high temperatures per se. An increase occurs in the total solids but this
is almost entirely due to the accompanying increase in fat percentage and
decline in milk yield.

Little is known of the effect of a hot environment on the reproductive
function of cattle. Spermatogenesis is impaired after prolonged exposure
of bulls to 30°C air temperature and it takes a considerable period to
return to normal (Casady, Myers and Legates (15)). High
summer temperatures have also been shown to affect fertility in dairy bulls
(Ulberg (50)). At temperatures around 40°C the scrotal surface tem-
perature of dairy bull calves has been shown to reach levels which might
impair spermatogenesis (B e a k 1 e y and Findlay (5)).
The effect of high temperatures on embryonic development in cattle is
largely unknown, though abortion after exposure to 35°C for only one
day has been observed ( R a g s d a 1 c, B r o d y, Thompson and
Worstell (41)).

In a hot environment the water consumption of cattlc is increased. This is
accompanied by an increased sccretion of dilute urine.
No significant disturbances have been observed in the water, electrolyte
balance or colloid concentration of the blood when cattle are exposed
to temperatures from 18-38°C. In calves there is a tendency for blood
volume and serum protein concentration to increase (Bianca (8),Dale,
Bürge and B r o d y (16)).

From the work reviewed it is clear that European-type cattlc are better
equipped both physiologically and anatomically to withstand cold than
to withstand heat. Temperatures, usually around 20°C, which may be
comfortable to farm workers in cattle shelters are detcrimental to high
productivity in dairy cows whose \'comfort zone\' as judged by their physio-
logical reactions extends from around 16° to 0°C. At air temperatures
approaching 30°C cattle are becoming severely stressed and protective

measures against the external heat burden are advisable in the field. Under
such conditions managerial treatments can be highly beneficial and
mention has been made of the good effects of adequate shade and cool
drinking water. Clipping the haired coat has also been shown to have
most marked effects on the toleration of heat stress by calves (Bianca

Although much has been done on thermoregulation in cattle many vital
questions remain unsolved. The reasons for the wide variations in heat
tolerance not only between different breeds of cattle but within individuals
of one pure breed are still unknown and simple methods and criteria for
selection of cattle for high heat tolerance still remain to be found. The
veterinarian will have noted the absence of any reference to the effect of
disease and disease vectors on cattle at high temperatures and here a
real gap exists in the knowledge. The effects of high temperatures, humidity
and air movement on the spread of disease in sheltered cattle, the effect
of anti-biotics and other disease combating agents on the thermoregulatory
centres and the intrinsic mechanisms of temperature regulation in fever in
cattle are imperfectly understood and their investigation offers a fruitful
field to the veterinary research worker.

Finally, it must be emphasised that much basic knowledge concerning the
normal functioning of temperature regulation in the bovine animal must
still be gained before its mode of action in a hot environment can be
fully understood.

A brief review of the literature and of work emanating from the author\'s laboratory
concerning the intrinsic mechanims of temperature regulation which function in cattle
exposed to temperatures above 25° C is given. The lability of the rectal temperature
under thermal stress, its relation to deep body tmperature and the effect of acclima-
tization arc discussed. Thermal polypnoea, the most evident reaction of cattle to ther-
mal stress, is discussed in relation to the initiation of panting by thermal stimulation
of peripheral receptors, to the control of respiratory activity by deep body temperature,
and to the acid-base status of the blood. The work of panting is next discussed rela-
tive to evaporative heat loss from this activity and the site of this loss is identified as
being only the respiratory tract and not the lungs.

Heat los from the skin is next discussed and the peculiar vascular architecture of
cattle skin with reference to the presence of venae comités and arterio-vcnous anas-
tomoses is shown to be well suited for conserving but not for dissipating heat. The
structure of the sweat glands of cattle, their pharmacology and secretory ability is
referred to and their relation to cutaneous water loss is discussed. The inadequacy of
outer-surface vaporisation of water as a heat loss mechanism in cadte is stressed.
The effect of high temperatures on various other reactions is summarised and food
consumption, milk production and composition, blood composition, thyroid activity,
reproductive function and growth arc al shown to be affected at high temperatures.
Lastly, the implications of this knowledge with regard to the design of shelters in
temperate countries and the déficits in the knowledge concerning disease, fever and
anti-biotics in their effects on thermoregulation in cattlc arc noted.

Een kort overzicht van de literatuur en van in het eigen laboratorium verrichte onder-
zoekingen betreffende de intrinsieke warmtcregulatiemechanismen, waarbij deze
functie wordt gegeven voor rundvee, dat blootgcsteld is aan temperaturen boven 25°
C. Dp onstandvastighid van de rectaal opgenomen temperatuur onder invloed van

overmatige warmte, de samenhang hiervan met de diepere hchaamstemperatuiir en de
invloed van de aeelimatisatie worden besproken.

Thermopolypnoe, de het meest op de voorgrond tredende reaetie van bet rund op
overmatige warmte, wordt besproken in verband met het opwekken van een ver-
snelde ademhaling door de warmte-stimulatie van perifere receptoren, het regelen van
de adcmhalingsfunctic door de diepere lichaamstemperatuur en het zuur-base even-
wicht van het bloed. Vervolgens wordt het hijgen besproken in verband met het
uit deze activiteit voortvloeiende warmteverlies door verdamping, waarbij wordt vast-
.gesteld, dat dit verlies tot de ademhalingswegen beperkt blijft en niet de longen omvat.
Daarop wordt het warmteverlies via dc huid besproken en wordt aangetoond, dat de
bijzondere bouw van dc bloedvaten in de runderhuid, zoals deze tot uiting komt in
de aanwezigheid van venae comitantes en artcrio-vcneuze anastomosen, zeer geschikt
is voor het behoud, doch niet voor de afgifte van warmte. Er worden enkele woorden
gewijd aan de bouw van dc zweetklieren van het rund, alsook aan de farmacologie
en het secretorisch vermogen hiervan, terwijl de rol van deze klieren bij het verlies
van vocht door de huid wordt besproken. De nadruk wordt gelegd op dc ontoerei-
kendheid van de vochtverdamping via de buitenste huidlaag als een bij warmteverlies
bij het rund werkzaam mechanisme.

De invloed van hogere temperaturen op verschillende andere reacties wordt kort
samengevat, terwijl wordt aangetoond, dat het voedselverbruik, dc melkproduktie cn
de samenstelling van de mclk, de samenstelling van het bloed, de werking van de
sehlidklicr, de voortplantingsfunctie en de groei bij hoge temperaturen allen worden
beïnvloed.

\'l\'en slotte wordt hetgeen, dat uit deze wetenschap voortvloeit ten aanzien van de
bouw van schuilplaatsen in landen in gematigde luchtstreken en het gebrek aan ken-
nis aangaande de uitwerking van ziekten, koortsen antibiotica op de warmteregulering
bij het rund besproken.

Un bref aperçu littéraire et mentionnement d\'observations personnelles concernant
des mécanismes de régulation de chaleur intrinsèques chez les bovidés exposés à des
températures au-dessus de 25° C.

On commente le rapport entre les températures prises rectale et la température cor-
porelle plus profonde ct Tinfluence d\'accliinatisation, ainsi c|ue le règleiiient de la
respiration par la température corporele plus profonde et ré<)uilibre de la base
d\'acide du sang.

La perte de chaleur par suite du halètement se borne aux voies respiratoires. La struc-
ture particulières des vaisseaux sanguins de la peau bovine rend cell-ei propre à la
conservation de la chaleur et non pas à la transmission.

La structure et la physiologie des glandes sudoripares est traitée. L\'épiderme se trouve
être insuffisant pour causer de la perte de chaleur par évaporation.
On vérifie l\'influence de hautes températures sur d\'autres fonctions corporelles.
L\'auteur termine son article par des observations à l\'égard dc la construction d\'étables
dans des régions atmosphériques tempérées et le mentionnement des lacunes à l\'égard
de la connaissance de l\'effet de maladies, de fièvre et d\'antibiotica sur la régulation
de la chaleur chez le bovidé.

Verfasser bringt eine kurze Litcraturübersicht und teilt seine per.sönlichcn Erfahrun-
gen über die inneren Wiirnieregelungsmechanismen beim Rind mit, blossgestellt an
Temperaturen über 25° C.

Besprochen wird der Zusammenhang zwischen rectal aufgenommenen Temperaturen
und der innere Körpertemperatur und der Einfluss der Akklimatisation. Ebenso
die Regelung der Atmung durch innere Körpertemperatur und das saucr-base
Gleichgewicht des Blutes.

Die Struktur und Psysiologie der Schweissdrüsen wird ebenfalls besprochen. Die Haut-

.Auch wird der Einfluss hoher Temperaturen auf andere Körper funktionen geprüft.

Der Verfasser beendet seinen Trtikel mit dem Hinweis auf Stallbau in .gemässigten

Zonen und der Vermeidung von ungenü.gender Kenntnis hinsichtlich der Auswirkung

16. DALE, H. E., BÜRGE, G. C. & BRODY, S. (1956) : Res. Bull. Mo. agric. Exp.
Sta. 608.

38. MCDOWELL, R. E., LEE, D. H. K., FOHRMAN, M. H. & ANDERSON,
R. S. (1953) : J. Anim. Sci. 12, 573.

39. MCDOWELL, R. E., LEE, D. H. K., FOHRM.AN, M. H., SYKES, J. F. &
ANDERSON, R. S. (1955): J. Dairy Sei. .38, 1037.

41. RAGSDALE, A. C., BRODY, S., THOMPSON, H. J. & WORSTELL, D. M
(1948): Res. Bull. Mo. agric. Exp. Sta. 425.

42. RAGSDALE, A. C., CHEING, C. S. & JOHNSON, H. D. (1957): Res. Bull.
Mo. agric. Exp. Sta. 642.

49. THOMPSON, H. J., MCGROSKEY, R. M. & BRODY, S. (1951): Res. Bull.
Mo. agric. Exp. Sta. 479.

Dat een kip ook zonder kop nog kan lopen, geldt voor velen als bewijs, dat het rugge-
merg van de lagere zoogdieren tot méér in staat is dan dat van de mens.

Overal waar dieren in een enge lage stal bij elkander staan en deze niet behoorlijk
gelucht en droog gehouden kan worden, wordt de lucht verontreinigd. Zij wordt na-
melijk met de uitwaseming der huid, de produkten der ademhaling en van de ontle-
ding der uitwerpsels overladen.

Een zodanige lucht belemmert de ademhaling en bloedvorming, vermeerdert de huid-
uitwaseming en brengt de longen en de huid in een zeer prikkelbare, voor allerlei
ziekte-invloeden, vooral voor verkoudheid zeer gevoelige toestand. De schadelijke
gevolgen zijn:

1. Bij aanhoudende werking veroorzaakt zij in ieder geval verzwakking der spieren
en verwekelijking van het lichaam. Hierbij blijft het echter niet.

2. Zij kan op zichzelf onderscheidene ziektetoestanden veroorzaken, b.v. de zoge-
naamde stalhoest, kortademigheid, oogontsteking, uitslag en dergelijke.

3. Zij kan de voorwaarde daar stellen ter ontwikkeling van andere ziekten, b.v. be-
roerte, kwade droes enz., of ten minste

4. ter verergering en ontaarding derzelve zeer bijdragen, zoals bij alle inwendige
koortsachtige ziekten zelfs ook bij wonden, zweren enz.

Dr. C. G. Haubner: Dc Gezondheidsleer der Landhuishoudelijke
huisdieren, 1850, p. 90.

Onverschillig welke voedcrorde men gekozen heeft, het is altijd nodig: dezelve zo
wel naar hoeveelheid als tijd streng vast te houden. De vertcringswerktuigen gewen-
nen er zich aan, en het voeder wordt dan eerst recht voordelig. „De maag wordt een
uurwerk".

Paarden, enkele zeer in het oog lopend, worden zeer zichtbaar moe en weigeren dc
dienst bij zwaar werk, indien zij over de gewone vocdertijd heen moeten. Een weinig
brood met bier of jenever, enz. dient ter bevrediging van de prikkehng der maag
en versterkt het lichaam weder.

Dr. G. G. Haubner: De gezondheidsleer der landhuishoudelijke
huisdieren, 1850, p. 265.

DE INVLOED VAN HET STALKLIMAAT OP DE
MELKPRODUKTIE EN VAN HET KLIMAAT OP HET OPTREDEN
VAN ZIEKTE BIJ RUNDEREN

De bestudering van de invloed van het klimaat op mens, dier of plant
is een tamelijk jonge wetenschap; de bioklimatologie.
Deze is onder te verdelen in:

b) de zoölogische bioklimatologie, waaronder de veterinaire en entomo-
logische bioklimatologie gerekend worden;

c) de humane bioklimatologie, welke omvat de fysiologische, de sociale,
de pathologische en de architectonische bioklimatologie;

Dit is een breed gebied van onderzoek, dat zowel medici, zoölogen, geo-
logen, meteorologen, landbouwkundigen als dierenartsen onder haar be-
oefenaren telt.t)

Bioklimatologie is te definiëren als de bestudering van de directe be-
ïnvloeding van het geo-fysisch milieu („environment") op levende
wezens, planten, dieren en mensen. Dit „environment" omvat het micro-,
macro- en kosmische „environment" en de diverse fysische en chemische
factoren welke deze bepalen.

Deze definitie, welke door de Society of Bioclimatologie and Biometeoro-
logy gegeven wordt, maakt het duidelijk, dat het woord klimaat, wanneer
over de beïnvloeding daarvan op levende wezens wordt gesproken, meer
inhoudt, dan datgene wat in het gewone spraakgebruik daaronder verstaan
wordt (temperatuur, vochtigheid, wind, enz.).

Volgens vanWijkende Vries (1952) is bet klimaat de regelmaat
over langere perioden, die zich voordoet in het samenstel van meteoro-
logische grootheden welke het weer bepalen. Dit is dan het z.g. macro-
klimaat dat de ruimte boven de aarde beheerst. Het microklimaat wordt
bepaald door de omringende luchtmassa en voorwerpen. Alhoewel het
microklimaat onder invloed staat van het macroklimaat heeft het meestal
zeer specifieke eigenschappen.

Dc momentopname van de meteorologische grootheden van dag tot dag
bepalen het weer. Van deze meteorologische grootheden zijn bij de be-
studering van klimaatsinvloeden op levende wezens niet alleen de meer
algemeen bekende: de temperatuur, de luchtvochtigheid, de windsnelheid
en de neerslag van belang, ook kunnen de koude- en warmtefronten, de
z.g. aerosolen, het elektrisch veld en de luchtdruk van betekenis zijn.
Koude- en warmtefronten ontstaan, wanneer polaire en tropische lucht-
massa\'s elkaar ontmoeten (o.a. veelvuldig boven de Atlantische Oceaan).

1) Dczc zijn sinds 1 jan. 1956 verenigd in de Society of Bioclimatology and Bio-
meteorology.

Deze luchtmassa\'s mengen zich moeilijk met elkaar en lange tijd blijft er
een grensvlak bestaan. Dringt de polaire lucht de warme lucht naar
warme streken, dan is dit een koudefront. In hct omgekeeidc geval spreekt
men van een warmtefront. Het passeren van deze fronten (welke bepaalde
meteorologische verschijnselen met zich mee brengen) kan de mens b.v.
in meerdere of mindere mate beïnvloeden.

Dit korte overzicht met definities, geeft een indruk van het grote aantal
componenten waarmee bij het klimatologisch onderzoek rekening moet
worden gehouden. Dit is cen van de oorzaken, dat tot nu toe zo weinig be-
kend is geworden over de invloed van het klimaat op mens en dier.
Dit werd versterkt door het feit, dat niet ieder individu gelijk of gelijk-
tijdig op klimaatsinvlocden behoeft te reageren, dit hangt onder meer
samen met het evenwicht waarin het individu verkeert.
De laatste jaren is steeds meer over klimaatsinvlocden op mens cn dier
bekend geworden. Voor de mens met name op het terrein van de invloed
van het klimaat op het optreden van ziekten of pathologische toestanden.
Voor het dier vooral in verband met de ontwikkeling van de tropische
en subtropische veeteelt en in de mecr gematigde streken in relatie tot
de boerderijbouw (beschutting in de wintermaanden).

Dit laatste facet zal ik allereerst, aan dc hand van eigen ondcizock, be-
spreken. Hierbij gaat het om dc invloed van cen typisch microklimaat
(in de stal) op hct rund en dan wel in het bijzonder in verband met de
melkproduktie.

Uit de literatuur zijn mij geen gegevens bekend over de invloed van hct
stalklimaat op het ontstaan van ziekten bij het rund.

Bij de mens zijn echter wel macroklimatologischc invloeden in verband
met het ontstaan van ziekten geconstateerd. Daarom is getracht, de mo-
gelijke invloed van hct macroklimaat op bet optreden van ziekten bij het
rund weer te geven, waarbij uitgegaan is van de gegevens die bij de mens
bekend zijn. Hierbij is dan naar analoge omstandigheden gezocht. Deze
macro-klirnatologischc invloeden kunnen zowel op stal als in dc weide
verwacht worden. Alleen die klimaatsinvlocden welke in Nederland zich
kunnen voordoen zijn besproken.

Dc bestudering van dc invloed van hct stalklimaat op de melkproduktie
heeft als belangrijkste aspect het warmte-evenwicht van het lund. Dc
uiteenzetting van de heer Findlay handelt over dit facet. Dc fysiologische
grondslagen van dit probleem worden dan ook niet nader besproken.
(Overzichten betreffende dit problceni geven o.m. Findlay en
B e a k 1 y 1954, M i c h c 1 s 1956, Oosterlee 1958).
De betekenis van het stalklimaat in Nederland voor dc melkkoe, zal aan
de hand van eigen onderzoek\') uiteen worden gezet. Om ccn inzicht
te krijgen over de wijze waarop dit vraagstuk is benaderd, is fig. 1 weer-
gegeven. In deze figuur zijn uitkomsten van onderzoek van Br o d y en zijn
medewerkers in de klimaatkamers van het Agricultural Experiment Station
van de Universiteit van Missouri weergegeven (K i b 1 e r cn B r o d y 1950).

Dit onderzoek is in de jaren 1954—1958 in opdracht van de commissie Stal-
klimaatsonderzoek T.N.O. op hct Laboratorium voor Veeteelt van de Landbouw-
hogeschool uitgevoerd.

Het betreft de gemiddelde vvaimte-afgifte van een zestal runderen
(Holstein-Friesians en Jerseys) bij verschillende omgevingstemperaturen.
Ikdangrijk hierbij is, dat de huidverdamping boven temperaturen van
t6"-17°C een plafond bereikt, terwijl de warmte-afgifte via de huid
(straling, stroming en geleiding), bij toenemende omgevingstemperaturen
blijft afnemen. Opvallend is tevens het op één niveau blijven van de
warmte-afgifte via de huid bij de lagere temperaturen.
Voor het henaderen van het meest gunstige stalklimaat voor runderen, is
uitgegaan van deze gegevens. Hierbij is aangenomen, dat dit stalklimaat
bij die temperatuur van de omgeving gezocht dient te worden, waarbij het
geringste beroep op de regulatie van de warmteafgifte behoeft te worden
gedaan.

Deze regulatie is de z.g. fysische warmteregulatie, welke betrekking heeft
op de warmte-afgifte door straling, stroming en geleiding via de huid en
de huid- en longverdamping, terwijl de warmteproduktie gelijk blijft.
Nu is voor de warmte-afgifte de temperatuur (van de lucht en omgevende
voorwerpen, welke elkaar meestal niet al te zeer zullen ontlopen) verre-
weg de belangrijkste component van het stalklimaat. Gezocht is daarom
naar die temperatuur, waarbij geen of bijna geen beroep op dc fysische
regulatie behoeft te worden gedaan. De lijn A, B, C, D geeft het verloop
van de warmte-afgifte via de huid weer. Temperaturen welke hoger zijn
dan temperaturen welke met B correspondeert, stellen grotere eisen aan de

De figuren zijn overgenomen uit mijn proefschrift, zodat de Engelse tekst eveneens
is weergegeven.

fysische regulatie (huid- en longverdamping). Temperaturen beneden de
met C corresponderende temperatuur doen dit ook: bloedvat contractie
in de huid en cen verminderde bloedsaanvoer naar de extremiteiten.
De meest gunstige staltemperatuur zal dus tussen het traject B en C
gezocht moeten worden.

Met behulp van een z.g. warmte-stroommeter i) is dit bij een groot aantal
runderen onder de Nederlandse omstandigheden nagegaan. Als plaats van
meting werd de romphuid gekozen. De metingen werden bij het staande
dier verricht. De uitkomsten van deze metingen zijn in de figuren 2, 3, 4
en 5 weergegeven. Hieruit is af te leiden, dat dit meest gunstige stalklimaat
bij temperaturen van omstreeks 9—10°C moet liggen.

O
O
O

LJ
>

2
^

u
z
O
2

De warnite-afgifte via de huid van het kruis (straling, stroming en geleiding) van zes
zwartbonte runderen in een open loopstal te Randwijk.

^) De warmtestroommeter is een instrument, waarmee de warmte-afgifte van een
oppervlak aan b.v. de lucht gemeten kan worden. Gebruikt is de J. L. C. Hatfield
heatflow disc (Stafford 1949).

De warmte-afgifte via de huid van het kruis (straling, stroming en geleiding) van
13 roodbonte runderen in een open loopstal te Diessen.

S 20

> m 3)
O > O
m cn m

^ S
zSo

£ S -n

De warmte-afgijte via de huid van het kruis (straling, stroming en geleiding) van
20 roodbonte runderen in een open loopstal te Leersum en van 16 zwartbonte
runderen in een loopstal te Wageningen.

-J

U 125 h -LEERSUM

De warmte-afgifte via de huid van het kruis (straling, stroming en geleiding) van
8 zwartbonte runderen in de z.g. zomerstal te Hoogland.

Temperaturen hoger dan 9—10°C doen een steeds groter beroep op de
fysische regulatie. Is de gretis van deze regulatie bereikt, of is er een
voortdurende belasting, dan is het mogelijk, dat het warmte-evenwicht
gewijzigd wordt door cen verlaging \\ an de warmteproduktie (verminderde
voedselopname, melkproduktie).

Hoe hoger de warmteproduktie van het dier is, b.v. bij een hoge melk-
gift (een niet lacterend, niet drachtig rund heeft een warmteproduktie
van ± 10.000 kgcal\'dag, produceert het b.v. 20 of meer kg mclk per
dag, dan is de warmteproduktie opgelopen tot 20.000 kcal/dag) des tc
sneller kan dit evenwicht verbroken worden. Op dit gegeven heeft het
onderzoek naar de invloed van dc hogere temperaturen berust. Zou het
namelijk mogelijk zijn dc koeien met een hoge warmteproduktie te ver-
gelijken met dieren die meer warmte tolerant zijn (lagere warmteproduk-
tie), dan was het wellicht mogelijk klimaatsinvloeden aan te wijzen. Met
het oog hierop is eerst nagegaan of er een relatie bestond tussen de
warmte-afgifte via de huid en de melkproduktie. Dit bleek inderdaad
het geval te zijn, wanneer rekening wordt gehouden met de grootte van
het oppervlak. Vervolgens is de produktie van runderen rnet een hoge
melkproduktie, met behulp van de tabellen voor het omrekenen op stan-
daardkoe-produktie (Doeksen en He y boer 1952), vergeleken met
die van runderen met een lagere melkgift.

Alvorens de uitkomsten van deze vergelijkingen weer te geven, is het
wel gewenst te weten waardoor het stalklimaat in Nederland gekenmerkt is.

In fig. 6 zijn in een z.g. klimogram de maandgemiddelden van tempera-
tuur en luchtvochtigheid voor cen aantal plaatsen in de wereld getekend.
In deze figuur is tevens het stalklimaat van cen stal in Nederland (Rijpcr-
kerk) te zien (gearceerd). De lijnen geven de waarschijnlijke grenzen van
de behaaglijkheidszone van runderen weer (grenzen van dc fysische
regulatie) (Worstell en Brody 1953). Het is gemakkelijk op te
merken, dat dit stalklimaat bij of over de grens van deze zone ligt, terwijl
voor de maximale waarden (ook van andere stallen), zuiver tropische
klimaatsomstandigheden — wat temperatuur en vochtigheid betreffen —
zich kunnen voordoen.

De standaardkoe-produktie van een groep hoog producerende koeien en een groep laag
producerende koeien en het verschil tussen beide groepen, tijdens de stal- en weide-

periode van 1951 voor een weidebedrijf in Friesland.
Beide groepen bestonden uit 9 dieren .De werkelijke produktie van de groep met een
hoge produktie bedroeg in begin maart gemiddeld 23.5 kg melkjdag, voor de groep
met een lage produktie was dit 12.4 kg melkjdag. De stippellijn geeft de overgang

door de bouwwijze van de stal, alhoewel natuurlijk het buitenklimaat en
de veebezetting (warmteproduktie) eveneens een rol spelen.
Wat is nu de invloed van deze, hogere staltcrnperaturen, op de melk-
produktie. Om hier cen indruk over tc verkrijgen, zijn per stal dc
standaardkoe-produktics van cen groep hoogproduccrendc koeien verge-
leken met die van cen groep laagproduccrendc (niet oudmclkse) koeien.
Factoren als leeftijd, datum van afkalven zijn hiermee uitgeschakeld, wis-
selingen in het rantsoen, b.v. dc overgang op cen andere kuil, zal lui
voor beide groepen gelijk zijn. Optredende verschillen tussen dc groepen
kunnen door hct klimaat veroorzaakt zijn.

Om een indruk van de betrouwbaarheid van dc tabclcn te verkrijgen, is
voor een Fries bedrijf voor 2 groepen van 9 runderen dc standaardkoc-
produktie van cen groep met cen hoge produktie, vergeleken met die
met een lage produktie fig. 7. Op stal is cen afnemend verschil te consta-
teren, terwijl in de weide het verschil constant blijft.
Uit het materiaal, dat in dc stalpcrioden 1954-1955 cn 1955-1956 ver-
zameld is, is nu af te leiden, dat deze afname van hct verschil op stal
veroorzaakt wordt door een te snelle afname van dc lactatie curve van
de koeien met een hoge melkgift.

In fig. 8 is dit o.m. te zien. Hct betreft hier een vocdcrproef met runderen.
Door uit dc proef- en controlegroepen telkens evenveel dieren te nemen
voor dc samenstelling van dc groepen met hoge cn lage produktie, was
het mogelijk deze tc vergelijken. Opvallend is de toename in standaardkoc-
produktie bij afname van dc temperaturen van ± 15° — ± 10°C.

Behalve dit warme stalklimaat met dc min of meer tropische klimaats-
omstandigheden, kan in Nederland ook hct andere uiterste voorkomen.

De standaardkoe-produkiie van drie groepen runderen in de stal te Hoorn cn de stal-

temperatuur. Ieder punt van de produktie curven is de gemiddelde waarde van 2
dagen. De produktiecurven zijn verdeeld in een voor-, hoofd- en naperiode.

• Hoog producerende groep, 9 dieren, werkelijke gem. produktie 23—25\'1 : 23.5
kg/dag (A).

o Middelmatig producerende groep, 18 dieren, werkelijke gem. produktie 23—25/1 :
17.2 kg/dag (B).

□ Laag producerende groep, 9 dieren, werkelijke gcm. produktie 23—25/1 : 13.3
kg/dag (C).

De melkproduktie van runderen in open en gesloten loopstallen en conventionele
grupstallen tijdens het invallen van de vorstperiode in februari 1956.

% afname
eerste week
met vorst
% afnam, melkaan-
voer aan de zuivel-
fabrieken provineie
waarin de stal ligt

—3.7

—4.9
—3.7

—3.2

—3.7

—4.9

In de z.g. open loopstallen verblijven dc runderen bij temperaturen van
— 10° tot —15°C, zonder dat dit enig aanwijsbaar effect op de melk-
produktie heeft. Daar staat tegenover, dat wanneer de aanvoeren van
rnelk door de veehouders aan de zuivelfabrieken, voor het hele land of
per provincie, geanalyseerd worden, er wel een aanwijsbare teruggang in
dc aanvoer tijdens vorstperioden te constateren is. Dit zou op een kli-
maatseffect kunnen wijzen. Zeker is dit niet, omdat ook het rantsoen ge-
wijzigd kan zijn (b.v. niet verstrekken van kuilvoeder).

In tabel 1 is een overzicht gegeven van de melkproduktie van runderen
die tijdens de strenge vorstperiode van februari 1956 in diverse soorten
stallen verbleven.

Hieruit is af te leiden, dat er kennelijk andere factoren dan alleen de
temperatuur een rol spelen. In de zuivere open loopstallen, blijft de
melkgift bij temperaturen van —10°C op het niveau van voor de vorst-
periode. (Er is in alle stallen een afname in melkgift bij het plotseling
inzetten van de vorst). In de meer gesloten loopstallen, met veel hogere
temperaturen dan de zuivere open loopstallen, blijft de melkgift wel
afnemen.

Eén van de faktoren, waarvan vermoed wordt, dat deze een rol spelen,
is het kunnen opnemen van zonnewarmte overdag in de open loopstal.
Daarnaast zijn waarschijnlijk ook factoren welke het z.g. micro-klimaat
bepalen van belang.

Het bestand zijn tegen zulke lage temperaturen stelt grote eisen aan
het regulerend systeem, omdat b.v. bij - -10°C het verschil tussen rectale
temperatuur en omgevingstemperatuur al bijna 50°C bedraagt. De runde-
ren schijnen zich bij dc lage temperaturen echter nog behaaglijk te
voelen.

Om hier een beter inzicht in te verkrijgen, is tijdens dc stalperiode
1955-1956 het volgende e.xperiment uitgevoerd.

In een open loopstal werden 5 warm te-elementen opgehangen. Gedurende
een aantal nachten is nagegaan of de runderen de warmte van deze
lampen opzochten en of er een onderscheid tussen de runderen bestond.
I5ij een groep runderen, welke bij elkaar lopen, bestaat een z.g. rangoide.
Eén van de dieren is de baaskoe, een andere is nr. 2 enz. Dit was een
factor waarmee rekening moest worden gehouden. Ook echter met de
warmtebehoefte.

Het ene dier kan beter bestand zijn tegen koude (door een grotere warmte-
produktie) dan de andere. De uitkomst van deze proef was, dat de meest
warmte behoeftige dieren, o.m. de vaarzeti, de warmte van de elementen
het meest frequent opzochten. Bij ongunstiger klimaatsomstandigheden
(lage temperaturen gepaard gaande rnet wind) verdrongen de baaskoeien
de andere cchtcr van onder de elementen.

Waarschijnlijk ligt er bij —10°C een grens voor het bestand zijn tegen
lage temperaturen.

De moeilijkheid bij de bestudering van de invloed van het stalklimaat op
de melkproduktie is vooral gelegen in het feit, dat het stalklimaat een
microklimaat is.

In de eerste plaats zijn in de normale stal de luchtbewegingen zeer gering,
waardoor rondom de dieren cen opeenhoping van warme vochtige lucht
kan ontstaan, welke de warmte-afgifte belemmert. Ook het naast elkaar
staan (stralings-evenwicht) is van betekenis.

Aan twee aspecten wilde ik wat meer aandacht besteden, het haarkleed
en de ligplaats.

Op sommige bedrijven is het de gewoonte de dieren bij het opstallen te
scheren. Niet alle veehouders doen dit echter. Om een indruk van het
isolerend vermogen van hct baarkleed te verkrijgen, zowel voor de run-
deren in een normale grupstal als die in de open loopstal, zijn in de
herfst van 1956, na het opstallen, met behulp van de warmtestroommeter
enige metingen uitgevoerd. Deze zijn in tabel 2 samengevat, (zie volgende
pagina)

Hieruit is af tc leiden, dat de isolade van het haarkleed is aangepast aan
dc warmte-afgifte. Van belang is tevens, dat na het afscheren van het
totale haarkleed dc warmte-afgifte praktisch op hct uitgangsniveau terug
komt. Dit wijst erop, dat dc runderhuid, door middel van bloedvat-
contractie, de warmte-afgifte vrij snel kan beperken.

Deze isolerende functie van hct baarkleed is in zoverre nog van betekenis,
dat bij hogere staltcmperaturen, welke ook in het najaar kunnen voor-
komen, de warmte-afgifte, welke door het haarkleed belemmerd wordt, uu
via dc huid- en longverdamping moet plaatsvinden. Het is dan ook
dikwijls waar te nemen, dat dieren met een vrij compact haarkleed, in
de herfst op stal nat zijn.

De ligplaats speelt eveneens een rol. Normaal is de warmteproduktie
van een dier dat staat, 9—10% hoger dan dat \\an een liggend rund.
Verwacht zou dan ook mogen worden, dat de warmte-afgifte via de huid
bij het liggende dier geringer zal zijn. Dit bleek echter niet steeds het
geval tc zijn. Ligt het dier namelijk op een zeer goed geïsoleerde ligplaats,
b.v. op een dikke laag stro, dan kan niet \\oldoende warmte \\\'ia de huid-
dclen welke met dc ligplaats in aanraking zijn, afgegeven worden. Hct dier
tracht dit te compenseren door een grotere afgifte via de huiddelen welke
naar de lucht gekeerd zijn. In cen warme omgeving betekent dit dus, dat
bij hct gaan liggen, met een relatief kleiner lichaamsoppervlak, meer
warmte moet worden afgegeven. Voor een deel zal de verdamping dit
waarschijnlijk compenseren. Dit schijnt echter niet voldoende te zijn, de
rectale temperatuur stijgt o.i.v. het liggen op dc goed geïsoleerde onder-
grond. Deze goed geïsoleerde ondergrond kan er dus toe bijdragen, dat
het dier met een hoge warmteproduktie in een warme omgeving, niet in
staat is het warmte-evenwicht tc handhaven.

Omgekeerd zal een goed geïsoleerde ligplaats er toe bij kunnen dragen
dat runderen, liggende, bestand zijn tegen zeer lage temperaturen. Wan-
neer zij b.v. in een open loopstal op een mestpakket liggen dat warmte
produceert, kan de ligplaats misschien van doorslaggevende betekenis zijn.
Resumerend kan gezegd worden, dat uit het onderzoek naar voren is
gekomen, dat het meest gunstige stalklimaat bij ± 10°C ligt. Koude
wordt beter verdragen dan warmte, vooral door dieren met een hoge
melk (warmte) produktie. Het microklimaat is van veel betekenis.

De betekenis van het baarkleed voor de warmte-afgifte of -conservering. Gemeten
werd bij een staltemperatuur van ± 12.6° C. op 6-12-\'55. De runderen stonden vrij,

niet op een stand, hadden dus geen buurvrouw.
Het huidoppervlak is uit het gewicht berekend, volgens de formule O = 0.15
(Gewicht in igj"\'®®. De runderen gaven gemiddeld 5 kg. melkjdag en waren alle

De berekend waarde over het totale huidsoppervlak is maar ten dele juist, omdat
de warmte-afgifte niet voor alle huiddelen hetzelfde behoeft te zijn.

het optreden van ziekten, zijn slechts in cen enkel geval aangetoond of
vermoed. Verwacht mag echter worden, dat analoog aan dat van de mens,
ook het dierlijk organisme onder invloed van bepaalde klimaatsfactoren
staat, welke het optreden van ziekten kunnen bevorderen. Hierbij rnoet ccn
onderscheid gemaakt worden tussen dagelijkse weersveranderingen en
lang-periodische verschijnselen. Onder deze laatste valt b.v. de invloed van
het U.V.-licht. Het onderstaande handelt hoofdzakelijk over de dagelijkse
weersveranderingen.

Het is gebleken, dat bepaalde meteorologische factoren bij dc mens
reeds aan de gang zijnde processen kunnen versnellen of andere doen
ontstaan. Hun werking is niet specifiek, zodat zeer uiteenlopende pro-
cessen beïnvloed kunnen worden. Ook behoeven individuen niet tegelijk
het zelfde verschijnsel te vertonen. Dit hangt af van het evenwicht waarin
het individu verkeert, ook van de weerstand. De morbiditcitsgrens zal bij
verschillende individuen dus anders kunnen liggen. In tabel 3 zijn op-
genomen die ziekten of pathologische toestanden, welke volgens d e R u d-
d e n (1952) bij dc mens onderzocht zijn op klimaatsinvlocden.

Overzicht van de ziekten oj pathologische toestanden bij de mens, welke onder
invloed van klimaatsfactoren zouden staan.

De genoemde algemene inwerking doet het vermoeden ontstaan, dat cr
één orgaan moet zijn, dat het aangrijpingspunt voor het ontstaan van de
meteorotrope verschijnselen bij de mens is. Aangenomen wordt, dat dit
het autonome zenuwstelsel is. Ook echter het hormonale systeem is hierbij
betrokken. Uters, Hofschlaeger, Anton en Zimmerman
(1951) constateerden b.v. verhoogde 17 ketosteroid uitscheiding o.i.v.
klimaatsfactoren. Het voert tc ver de historie van het onderzoek naar dc

invloed van klimaatsfactoren op het ontstaan van ziekten te behandelen.
Belangrijk is, welke klimaatsfactoren cen invloed op het optreden van deze
ziekten hebben.

Het is gebleken, dat niet de temperatuur, de luchtvochtigheid, de wind-
snelheid enz. een zeer wezenlijke rol spelen, maar dat de wisselingen in
het weer, wanneer de meteorologen spreken over een storing, het optreden
van ziekten bevorderen. Welke de meteorologische factoren zijn is niet
volledig met zekerheid bekend. De veranderingen zijn vooral gekenmerkt
door sterke stijging of daling van de luchtdruk en van het elektromag-
netisch veld. Hierdoor is het ook te verklaren, dat deze invloeden zich
in een ruimte kunnen manifesteren. Tot de weersveranderingen moeten
vooral gerekend worden: de koude- en warmtefronten en de foehn.
Dit is onder meer door Straube en Scholz (1951) aangetoond. Bij
Sanatoriumpatienten, welke dus aan een zelfde levenswijze waren onder-
worpen, werd de prikkelbaarheid van het vegetatieve systeem getest.
De orthosympathicus werd getest met behulp van adrenaline (1 :6000),
de parasympathicus met acethylcholine (1 :40). De vloeistoffen werden
electroforetisch gedurende 5 minuten in de huid ge\\oerd. De reacties:
een blaar bij adrenaline, roodheid bij acethylcholine werden in 3 catego-
rieën (zwak, middelmatig en sterk reagerend) ingedeeld. Het bleek, dat
bij storingsvrij weer de ortho- en parasympathicus in evenwicht waren.
Bij storingen bestaat er een parasympathicotonie. Bij opeenvolgende prik-
keling van de parasympathicus, zou volgens Straube, het evenwicht
gecompenseerd worden, waardoor reeds na eiuge uren een sympathicitonie
kan ontstaan.

De invloed van klimaatsfactoren is volgens de Rudder dan ook terug
te voeren op de mate waarin deze het vegetatieve systeem belasten en
mede de oorzaak zijn dat ziekten zich openbaren. De vraag die hierbij
naar voren komt, is, in welke mate een individu gevoelig is. Volgens
H e 1 1 p a c h (1944), reageert ieder mens fysiologisch gezien op kliinaats-
wisselingen. Sommige mensen zijn weergevoelig, d.w.z. dat zij dc weers-
veranderingen in hun lichaam voelen (vooral lichaamsdelen welke een
letsel gekregen hebben). Bij een andere groep zou het vegetatieve systeem
makkelijk geprikkeld worden, de z.g. vegetatief gestigmatiseerden.
Het bovenstaande wordt momenteel in grote trekken aanvaard. Natuurlijk
zijn er nog vele onopgeloste vrageti, b.v. de aangrijpingswijze. Dirnagl
(1951) wil o.m. ook een sterker verband tussen de beïnvloeding van het
vegetatieve systeem en de beïnvloeding van het thermische evenwicht
leggen.

Een duidelijk voorbeeld van de bestudering van deze in\\loeden, op het
optreden van ziekten bij de mens, betreft de asthma. .\\sthma ontstaat
door een parasympathische prikkeling van de gladde spiervezels van dc
bronchi. Dc orthosympathicus verwijdt deze vezels. Asthma aanvallen
worden vooral in het voor- en najaar geconstateerd. Tot voor kort nam
men aan, dat deze toename in het optreden van asthma aanvallen in
verband stond met de hoeveelheid pollen (zwevende deeltjes) in de lucht.
De nieuwere onderzoekingen, o.m. van Tromp (1957) in Leiden, wijzen
sterk in de richting, dat hier sprake is van een beïnvloeding van het vege-
tatieve systeem door front-doorgangen welke in voor- en najaar (mei
en oktober) het sterkst zijn.

Of hier sprake is van een primaire parasympathische prikkeling of een
overprikkeling van de orthosympathicus welke tot een parasympathicotonie
leidt is niet te zeggen.

Onwillekeurig dringen zich in dit geval de verschijnselen van de kopziekte
bij het rund op. Hier eveneens een optreden in voor- en najaar, welke ook
tot spastische toestanden leidt en een door \'t H a r t en K e m p (1956)
aangteoonde klimaatsinvloed, waarvan de aangrijpingswijze nog niet is
opgelost.

In dit verband is het wel verhelderend ook te noemen, dat bij normale
personen gedurende de nacht de spanning van de parasympathicus ver-
hoogd wordt en plotselinge overgangen van de temperatuur, deze span-
ning eveneens verhogen.

In hoeverre het gevondene van \'t Hart en Kemp, dat grastetanie
5 dagen na het stijgen van de temperatuur optreedt, met het vegetatieve
systeem in verband staat, durf ik niet te zeggen.

Bij mijn eigen onderzoek werd tijdens de vorstperiode van februari 1956
eveneens een verband, tussen temperatuurschommelingen en de melkgift-
fluctuatic, van 5 dagen geconstateerd.

Ook Lee, M c M u 11 a n, M c U o vv e 1 1 en F o h r m a n (1954) toon-
den onder weidecondities een dergelijk verband aan.

Een ander onderzoek bij de mens wil ik nog releveren, omdat het een
inzicht geeft in de klimatologische factoren welke verantwoordelijk zijn
bij de invloed van „storingen" in hct weer, op de mens. Reiter (1951)
constateerde in Beieren, cen statistisch betrouwbaar, correlatief verband
tussen electrisch gestoorde dagen en dagen met cen verlaagde reactiesnel-
heid van de mens, welke resulteerde in een verhoging van het aantal
verkeersongevallen.

Hct onderzoek bij runderen staat nog in de kinderschoenen. Bij kopziekte
is een verband tussen klimaatsfactoren en het optreden van deze ziekte
aangetoond. Of alleen de temperatuur of nog meerdere factoren cen rol
spelen en op welke wijze dit tot stand komt, is nog niet opgelost.
Primault (1957) geeft aan, dat er een verband bestaat tussen kli-
maatsfactoren en het uitbreken van mond- en klauwzeer in Zwitserland.
In 88 % van dc primaire uitbraken in dit land van na dc oorlog, zou dit
veroorzaakt of bevorderd zijn door een samengaan van cen plotselinge
verhoging van het clectrischc veld en cen verlaging van dc luchtdrulk.
Het eerste zou de activiteit van dc virusdeeltjes gestimuleerd licbben, het
laatste de weerstand van het lichaam verzwakt hebben. De betrouwbaar-
heid van deze statistische analyse is echter sterk aangevallen.
Over andere invloeden, b.v. plotselinge plaatselijke afkoeling welke tot
cen pneumonie of een mastitis leidt, of sterke temperatuurwisselingen welke
bij kalveren — met de nog slecht ontwikkelde warmteregulatie — de
weerstand zou verzwakken, zullen zeker wel bestaan, maar daar zijn mij
geen literatuurgegevens over bekend. Wel zijn er onderzoekingen die cr op
wijzen, dat meteorologische factoren (warmtcfronten) de tochtigheid zou-
den bevorderen (opeenhoping van dc aanmelding bij de inseminatoren)
en dat deze een verhoging van hct bevruchtingspercentage zouden be-
werkstelligen. Dit valt echter buiten het kader van de inleiding.
Over dc invloed van het klimaat op hct optreden van ziekten bij hct
rund, is dus nog zeer weinig bekend.

Een overzicht is gegeven van dc voornaamste bevindingen van cen onderzoek naai
de invloed van het stalklimaat op het warmte-evenwicht en dc melkproduktie van
rundvee. Het is gebleken, dat de warmte-afgifte via de huid (straling, stroming en
.geleiding) dusdanig gereguleerd wordt, dat bij temperaturen boven 9° C. de warmte-
afgifte via de romphuid geringer wordt. Lage temperaturen (tot beneden 0° C.) ver-
hogen de warmte-afgifte niet. Lage temperaturen gepaard gaande met hoge wind-
snelheden vergroten de warmte-afgifte echter aanzienlijk. Deze metingen werden met
behulp van een z.g. warmtestroommeter (J. L. C. Hatfield disc) uitgevoerd.
Het is gebleken, dat in het voorjaar „tropische" klimaatsomstandigheden in de stallen
in Nederland kunnen voorkomen. Met behulp van de tabellen voor het omrekenen
van de melkproduktie op standaardkoe-produktie (DoeksenenHeyboer, 1 952)
is geconstateerd, dat de lactatie curve van runderen met een hoge melkgift te snel
afneemt.

De vorstperiode van februari 1956 beïnvloedde de melkgift van runderen in open
loopstallen alleen de eerste dagen met temperaturen onder nul.

Het merkwaardige feit werd vastgesteld, dat de melkproduktie van runderen in ge-
sloten loopstallen (tempt \'raturen boven het vriespunt) wel te laag bleef in vergc-
lijking met de melkproduktie tijdens vorstvrije dagen. Geconstateerd werd, dat er
cen frappante overeenkomst bestond tussen de schommelingen in de melkproduktie en
de temperaturen van 5 dagen tevoren.

In verband met het z.g. microklimaat werd de invloed van het baarkleed op dc
warmte-afgifte onderzocht. Bij een zestal runderen werd in de herfst van 1956 met
behulp van de warmtestroommeter, een gemiddeld isolerend vermogen van 18.2
kcal/m^/uur vastgesteld.

Bij deze metingen werd geconstateerd, dat bij een staltemperatuur van 12° C., na het
afscheren van het totale baarkleed (20 minuten) de warmte-afgifte via huid gelijk
was aan de warmte-afgifte bij het intacte baarkleed. Dit duidt op een goede bloedvat-
regulatie in de runderhuid.

De ligplaats kan van grote betekenis zijn voor het warmte-evenwicht. Ligt het rund
op een zeer goed geïsoleerde ondergrond, dan kan het dier niet voldoende warmte
afgeven via de huiddelen welke met de ligplaats in aanraking zijn. Het dier tracht
dit te compenseren door cen grotere warmte-afgifte via de huiddelen welke naar de
lucht gekeerd zijn. Dit kan voor het bestand zijn tegen hoge of lage temperaturen
van betekenis zijn.

Aansluitend aan de bespreking van de uitkomsten van het onderzoek naar klimaats-
invloeden op dc melkproduktie is een overzicht gegeven van de mogelijke invloeden
van klimaatsfaktoren op het ontstaan van ziekten bij runderen. Dit is gedaan met
behulp van analoge invloeden bij dc mens.

Besproken is de mogelijke invloed van koude- en warmtefronten op het vegetatieve

The main findings in a study of the effect of the climate in byres on the thermal
equilibrium in cattlc are reviewed. Heat loss from the skin (radiation, flow and con-
duction) was found to be controlled by a mechanism reducing the loss of heat from
the skin of the trunk at temperatures above 9° C. Heat loss is not increased by low
temperatures (to below 0° G). On the other hand, heat loss is considerably increased
by low temperatures associated with high wind velocities. These determinations were
made using a so-called heat-flow meter (J. L. C. Hatfield\'s disc.).
„Tropical" climatic conditions have been found to occur in byres in the Netherlands
during the spring. Studies based on the use of tables for the conversion of milk pro-
duction into standard cow production (D o e k s e n and H e y b o e r, 1952) showed
that the lactation curve in cattle with a high milk yield decreased too rapidly.

During the spell of frost in February of 1956, the milk yield of cattle in open courts
was only affected during the first days when temperatures fell below zero.
There was the striking fact that the milk production of cattle in closed courts (tem-
peratures above freezing-point) continued at a level that was much too low in com-
parison with the milk production on days when frost was absent. The variations in
milk production were found to bear a marked resemblance to the temperatures occur-
ring 5 days previously.

The cffect of the hair coat on heat loss was studied in connection with the so-called
microclimate. The mean insulating capacity as determined by Hatfield\'s disc in six
animals in the autumn of 1956, was found to be 18.2 kilocal./sq.m./hr.
\'Fhese determinations showed that when the temperature in the byre was 12° C and
the entire hair coat was shorn off (20 minutes), the heat loss from the skin was equal
to that occurring prior to shaving off the hair coat. This suggests adequate vascular
regulation in the skin of cattle.

The bedding may be an important factor in the thermal equilibrium. When the cattle
bedding is particularly well insulated, the animal will not lose sufficient heat from
those areas of the skin which are in contact with the bedding. The animal tries to
compensate for this drawback by increased heat loss from those parts of the skin which
arc directed towards the air. This may be of importance in the resistance to high or
low temperatures.

.\\ discussion of the results obtained in studies on the effects of the climate on milk
production is followed by a review of the possible rôle of climatic factors in the pa-
thogenesis of disease in cattle. These investigations were based on the study of the
rôle of similar factors in human subjects.

The possible effects of cold and heat fronts on the autonomic nervous system, especial-
ly in cases of grass tetany, are discussed.

The knowledge concerning this subject in cattle was found to be extremely deficient.
Résumé:

On donne un aperçu des principales expériences d\'une enquête sur l\'influence du
climat de l\'étable sur l\'équilibre de la chaleur et de la production laitière des bovidés.
On a constaté que le dégagement de chaleur via la peau (radiation, circulation et
conduction) se règle de telle façon que lors de températures au-dessus de 9° C, le
dégagement dc chaleur via la peau du tronc diminue. Les températures basses
(jusqu\'en dessous de 0 degrés C) n\'augmentent pas le dégagement de chaleur. Les
basses températures accompagnées de vitesse de vent élevées augmentent cependant
considérablement le dégagement de chaleur. Ces mesuragcs furent faits à l\'aide d\'un
ce qu\'on appelle ampère-mètre (J. L. C. Hatfield).

On a constaté qu\'au printemps il peut se présenter des circonstances climatiques
„tropicales" dans les étables en Hollande. .A l\'aide des tableaux pour la réduction de
la production du lait de vache standard (Doeksen et Heyboer 1952) il a été con-
staté que la courbe de lactation de bovidés à haute lactation diminue trop vite.
La période de gel en février 1956 influença la production laitière de bovidés en
étables ouvertes seulement les premiers jours de températures au-de.ssus de zéro degré.
On a constaté le fait remarquable que la production de lait de bovidés dans des
étables fermées (températures au-dessus de zéro) resta beaucoup trop basse com-
oaréc à la production laitière pendant les jours sans gel. On constata qu\'il y avait
une conformité frappante entre les fluctuations dans la production du lait ct les tem-
pératures de 5 jours auparavant.

Eu égard à ce qu\'on appelle le micro-climat, on examina l\'influence du ploc sur la
remise de chaleur. Chez une demi-douzaine de bovidés il fut établi pendant l\'automne
de 1956 à l\'aide d\'une mesure à courant chaud, une capacité isolante moyenne de
18.2 Kcal/m^/heure. Lors de ces mesurages on constata que lors d\'une température
d\'étable de 12° C, après la tonte du ploc total (20 minutes) le dégagement de cha-
leur via la peau était égal au dégagement de chaleur du ploc intact.
Ceci indique une bonne régularité des vaisseaux sanguins de la peau d\\i bovidé.

La litière peut être d\'une grande importance pour l\'équilibre de la chaleur. Si le
bovidé est couché sur un sous-sol bien isolé, l\'animal ne peut dégager suffisamment
de chaleur via les parties du corps qui sont en contact avec la litière. L\'animal essaie
de compenser cela par une plus grande remise de chaleur via les parties de la peau
qui sont tournées du côté dc l\'air. Ceci peut avoir son importance pour la résistance
à des températures hausses ou à des températures basses.

Se joignant au compte rendu des résultats de l\'examen des influences climatiques
sur la production laitière on a donné un aperçu des influences possibles de facteurs
climatiques sur l\'origine de maladies chez les bovidés. Ceci a été fait à l\'aide d\'in-
fluences analogues chez l\'homme.

Il a été traité de l\'influence possible des fronts de froid et des fronts de chaleur sur
le système nerveux végétatif, particulièrement en rapport avec la présence de la
tétanie.

On a constaté qu\'à l\'égard du bovidé on a appris peu de chose à ce sujet.
Zusammenfassung:

Verfasser gibt eine Übersicht von den wichtigsten Beobachtungen, die bei einer
Untersuchung über den Einfluss des Stallklimas auf das Gleichgewicht der Wärme
und der Milchproduktion beim Rind gemacht wurden. Es erwies sich, dass die
Wärmeabgabe über die Haut (Strahlung, Strömung und Leitung) derartig geregelt
wird, dass bei Temperaturen über 9° C die Wärmeabgabe über die Haut des
Rumpfes abnimmt. Niedrige Temperaturen (bis unter 0° C) erhöhen die Wärme-
abgabe nicht. Niedrige Temperaturen dagegen, die mit grossen Windgeschwindigkeiten
verbunden sind, erhöhen die Wärmeabgabe beträchtlich. Diese Messungen wurden mit
Hilfe eines sogen. „Warmstrommessers" (J. L. C. Hatfield, diss.) ausgeführt.
Es zeigte sich, dass in den Niederlanden im Frühjahr "tropische" Klimaverhältnisse
vorkommen können. Mit Hilfe von Tabellen zum Umrechnen der Milchproduktion
auf die Standardproduktion der Kuh (Doeksen und Heyboer 1952) wurde fest-
gestellt, dass die Laktationskurve von Kühen mit hoher Milchleistung zu schnell
abnimmt.

Bei der Kälteperiode im Februar 1956 bei Temperaturen unter Null, wurde die
Milchabgabe der Kühe im offenen Laufstall nur in den ersten Tagen beeinflusst.
Man stellte die merkwürdige Tatsache fest, dass die Milchproduktion von Rindern
in geschlossenen Laufställen (Temperaturen über dem Gefrierpunkt) vergleichsweise
viel zu niedrig gegenüber dc Milchproduktion während der frostfreien Tage blieb.
Auch wurde festgestellt, dass eine frappante Übereinstimmung zwischen den Schwan-
kungen, in der Milehproduktion und den Temperaturen der 5 vorhergehenden Ta,gen
bestand.

In Verband mit dem sogen. Mikroklima wurde auch der Einfluss des Haarkleides auf
die Wärmeabgabe untersucht. Bei sechs Rindern wurde im Herbst 1956 mittels des
Warmstrommessers ein durchschnittliches Isolicrungsvermö,ii;en von 18,2 kcal/m\'-\'/Stun-
de festgestellt.

Bei diesen Messungen ergab sich, dass bei einer Stalltemperatur von 12° C, nach der
Schur des vollständigen Haarkleides (20 Minuten), die Wärmeabgabe über die Haut
die gleiche war, wie w.ährend des Intaktseins des Haarkleides. Dies deutet auf eine
gute Blutgefässregelung in der Rinderhaut hin.

Das Lager kann für das Gleichgewicht der Wärme von grossem Einfluss sein. Liegt
das Rind auf einem sehr gut isolierten Untergrund, dann kann das Rind über die
Hautpartien, die mit dem Lagerplatz in Berührung kommen, nicht genügend Wärme
abgeben. Das Tier trachtet dies durch grössere Wärmeabgabe über die nach der Luft
zugewandten Hautpartien zu kompensieren. Dies kann für die Widerstandsfähigkeit
gegen hohe, bezw. niedrige Temperaturen von Wichtigkeit sein.

Anschliessend an die Ausführungen über die Resultate der Untersuchung hinsichtlich
der Klimaeinflüsse auf die Milchproduktion, wird eine Übersicht von den eventuellen
Einflüssen der Klimafaktoren auf das Entstehen von Krankheiten bei Rindern ge-
geben. Hierbei wurde von analogen Einflüssen beim Menschen ausgegangen.

Weitrrhin wird der evtl. Einfluss von Kalte- und VVännefronten auf das vegetative
Nervensystem besprochen und zwar hauptsächlich in Verband mit dem Auftreten der
Kopfkrankheit.

Es steltte sich heraus, dass hinsichtlich des Rindes hierüber sehr weinig bekannt ist.

ÜIRNAGL, K. (1951): Gedanken zum Wirkungsmechanismus meteorobiologischer
Erscheinungen; Münch. Med. Wschr. 11, 515.

DOEKSEN, J. en HEIJBOER, D. G. (1952) : Het omrekenen van melkvee tot stand-
daardkoeien; Versl. Landbouwk. Onderz. 58, 1.

FINDLAY, J. D. en BEAKLEY, W. R. (1954): Progress in the physiology of farm
animals; vol. 1, London, Butterworth Scientific publ.

HART, M. L. \'t en KEMP, A (1956) : De invloed van weersomstandigheden op het
optreden van kopziekte bij runderen; Tijdschr. v. Diergeneesk. 81, 84.

HELLPACH, W. (1944): Uber Witterungseinflüsse auf den Organismus; Med.
Welt. 108.

KIBLER, H. H. en BRODY, S. (1950): Influence of temperature 5° to 95° F., on
evaporative cooling from the respiratory and exterior body surfaces in Jersey and
Holstein cows; Mo. Agr. Exp. Sta. Res. Bull. 450.

LEE, D. H. K.; MC. MULLAN, H. W.; MC. DOWELL, R. E. en FOHRM.ANN,
H. M. J. (1954): Temperature conditions critical to milkproduction in Holstein
cattle at Beltsville; J. Anim. Sei., 13, 1024.

MICHELS, H. (1957): Beschouwingen over de thermoregulatie adaptie en pro-
duktie van rundvee in de tropen; Proefschrift, Utrecht.

OOSTERLEE, C. C. (1958): Een onderzoek naar de invloed van klimaatsfactoren op
het warmte-evenwicht en de melkproduktie van runderen in verband met het
vraagstuk van de boerderijbouw in Nederland; Proefschrift, Utrecht.

PRIMAULT, B. (1957) : Nouvelles notions des influences atmospheriques zur l\'appa-
ritions de la fièvre aphteuze; Report first Bioclimatoligical Congr. Int. Soc. Biocl.
and Biometeor, Wenen.

REITER, R. (1954): Verkehrsunfallziffern Bayerns und ihre Zusammenhänge mit
Infra-Langwellen-Störungen; Münch. Med. Wschr. 27 en 1261.

RUDDER, B. DE (1952): Grundriss einer Meteorobiologie des Menschen; Springer
Verlag Berlin-Göttingen-Heidelberg.

STRAUBE, G. en SCFIOLZ, K. H. (1951) : Über die Einwirkung komplexer Wetter-
vorgänge auf das vegatatieve Nervensystem; Dtsch. Med. Wschr. 634.

TROMP, S. W. (1957) : Recent studies on the possible biometeorological periodicity
of asthma attacks and of mental diseases in the Netherlands; Report first Bio-
climatological Congress Int. Soc. Bioclim. and Biometeor., Wenen.

UTERS, M.; HOFSCHLAEGER, J.; ANTON, H. U. en ZIMMERMANN, W.
(1951): Die 17-ketosteroidausscheidung als Anzeichen für die Beeinflussung des
Organismus durch meteorologische Faktoren; Dtsch. Med. Wschr. 1408.

WORSTELL, D. M. en BRODY, S. (1953): Comparative physiological reactions of
European and Indian cattle to changing temperature; Mo. Agr. Exp. Sta. Res.
Bull., 5/5.

WIJK, W. R. VAN en VRIES, D. A. DE (1952): Weer en klimaat II, 85, V.U.B.
II, 42.

Dc verschillende verschijningsvormen van „leven" zijn alleen bestaanbaar
binnen cen bepaald milieu. Het klimaat vormt hierin een belangrijke factor.
Eén van de meest karakteristieke eigenschappen der levende dingen is
echter ook, dat zij over middelen beschikken van aanval en verdediging.
De mens verdedigde zich tegen de ongunst van het klimaat door zich te
bedekken met huiden en beschutting te zoeken in holen en grotten. Kle-
ding en huizen werden meer en meer tot noodzakelijke attributen van ver-
dediging tot instandhouding naarmate hij gebieden bezocht waar het kli-
maat ongunstiger werd en ook het eigen organisme tot minder aanpas-
singsvermogen in staat bleek.

Dc verschillende diersoorten bevolkten cle aarde binnen gebieden, die o.a.
het klimaat hun toestond. Somnrige dezer bleken de mens tot nut en waar
mogelijk, trok hij ze tot zich. Het dier werd huisdier en werd nu in stand
gehouden en onderdak \\erschaft op een wijze, die de mens nuttig scheen,
voor de bevrediging van eigen steeds groter wordende verlangens.
Hierbij werd echter lang vergeten, dat het milieu, dat dit dier nu werd
opgedrongen, niet altijd overeenkwam met zijn natuurlijke behoeften,
waardoor de weerstand verzwakte en ziekten optraden op een wijze en
in een hoeveelheid, die in de natuur onbekend was.

Het besef van deze misstand heeft cr toc geleid, dat men gedurende be-
trekkelijk korte tijd zich is gaan bezinnen op het gedrag van dc voorouders
onze huisdieren in dc natuur, wat wcl eens kenmerkend is genoemd: the
oldcst art, the newest science. (1)

Verschillende facetten van het klimaat zijn belangrijk voor het welzijn
\\an het dier door lum direct verband met de warmte tolerantie. On/e
huisdieren proberen hun lichaamtcrnperatuur op een hoogte tc houden die
het meest geschikt is \\oor hun biologische activiteit. Deze is slechts ver-
zekerd binnen bepaalde nauwe grenzen, zodat er ccn cvenwiclit moet wor-
den onderhouden tussen de warmte die geproduceerd of ontvangen wordt
en die, welke aan dc omgeving wordt afgestaan.

Warmte wordt gewonnen door dc vertering van voedsel, het aanspreken
van dc lichaamsrescrvcs, door zonnestraling en door dc temperatuur van
de omgeving. Zij gaat verloren door uitstraling, verdamping en geleiding
naar dc omgeving. Dc mate van het warmteverlies wordt beïnvloed door dc
grootte van hel lichaamsoppervlak, de aard van de bedekking van het
lichaam, dc ademhaling en watcruitwisscling enerzijds en door de tempe-
ratuur, vochtigheid en beweging van dc omgevende lucht.
Dc warmteproductie kan worden verhoogd door het nuttigen \\an meer
en krachtiger voedsel, het aanspreken van meer lichaamsrescrve en ver-
hoging van de lichaamsactivitcit (lopen; melkproductie; ctc.). In koude
omstandigheden zal cr dus behoefte zijn tot verhoogde warrnteontwikkc-

ling en tot langduriger behoud van warmte, in te warme situaties daaren-
tegen zal geprobeerd worden zoveel mogelijk warmte af te staan.
Het is gebleken, dat de middelen waarmee een dier warmte kan winnen,
beperkt zijn in vergelijking met de mogelijkheden tot warmteverlies.
De verhoudingen, die bestaan op het gebied der warmteregulatie zijn inge-
wikkeld en er is weinig van bekend in hoeverre bepaalde factoren bij
onze huisdieren kwantitatief werkzaam zijn.

Het gedrag van het dier in zijn omgeving vormt echter een waardevolle
aanduiding of een geslaagde warmtehuishouding meer of minder gemak-
kelijk tot stand komt.

Het varken als huisdier komt voor in gebieden met zeer verschillend kli-
maat, zodat men zou mogen verwachten, dat het uitersten van temperatuur
gemakkelijk en zonder schade kan verdragen. Dit is echtcr niet het geval.
De temperatuur van het varken is niet zo stabiel als die van schaap en
rund en schommelt volgens F i n d 1 a y, die de gegevens van verschillende
onderzoekers vergeleek, tussen 37,9 en 40° C.

In te warme omgeving trachten varkens temperatuurevenwicht te be-
houden door versnelde ademhaling en door zich te wentelen in water,
waardoor het warmteverlies wordt opgevoerd door vermeerderde verdam-
ping via de ademhalingswegen en de huid. Minder eten, meer drinken,
schaduw zoeken en minder lichaamsbeweging zullen eveneens meehelpen
de lichaamstemperatuur te drukken. In koude omgeving neemt de eetlust
toe en wordt beschutting voor warmteverlies gezocht door tegen elkaar aan
te kruipen, te rillen, etc.

Hct is bekend, dat de thermoregulatie van het varken, in het bijzonder vlak
na de geboorte, onvoldoende ontwikkeld is. De eerste 30 minuten na dc
geboorte zakt de lichaamstemperatuur van 3—13° F. Bij een temperatuur
van 60—75° F. is deze in ± 2 dagen weer normaal. Bij lagere tempera-
turen is hiervoor een langere tijd nodig. Vele pas geboren biggen houden
het niet langer dan enkele uren bij een vries-temperatuur uit. Vasten dc
diertjes, dan wordt hun weerstand tegen de kou nog belangrijk verzwakt
(2). Men heeft gemeend, dat het lichaamsgewicht van doorslaggevende
betekenis was voor een goede temperatuuregulatie en dat lichtere biggen
minder goed bestand waren tegen lage temperaturen dan zwaardere. Vol-
gens recente onderzoekingen is de invloed van de leeftijd in dit opzicht
belangrijker. Biggen van 24 uur oud weerstaan een temperatuur van 34° F.
met minder verlies in lichaamstemperatuur dan die, welke nog geen 4 luir
oud zijn. Tot op de 6e dag reageren de biggen op een lage temperatuur
niet door cen verhoogde stofwisseling (gemeten aan het O2 verbruik).
Dit bewijst, dat de warmteregulatie nog onvoldoende ontwikkeld is. Ver-
betering treedt in vanaf de 9e dag. In een bepaalde proefopzet heeft men
nl. de O;; behoefte gemeten uit een aantal biggen tussen de 6e en 10e dag
onder verschillende omstandigheden van temperatuur. (3). Verschillende
biggen reageerden op koude door verhoogde O2 consumptie, anderen niet.
Het verschil in leeftijd tussen deze 2 groepen was significant, niet dat van
het gewicht. Aangenomen wordt, dat de warmteregulatie pas rondom de
20e dag normaal is. Een aanwijzing hiertoe vormt ook het volgende.
Biggen van 4 dagen die aan kou werden blootgesteld, vertoonden een ster-
ke vermindering van de celconcentratic van hct bloed. Dit nu is het tegen-
gestelde van wat men vindt bij dieren met een normaal functioneren van

dc warmteregulatie. Op dc leeftijd van 3 weken vindt men in dc kou geen
verandering meer in de haematocrietwaarde.

Onderzoekingen over het effect van klimatologische invloeden op de fysio-
logische reacties van oudere varkens werden verricht door H e i t m a n
& Hughes (4). Als dc temperatuur van dc omgeving steeg van 40—
115° F., steeg dc lichaamstemperatuur van het varken cn wel meer naar-
mate hct varken zwaarder was. Als de temperatuur van dc omgeving
boven 80° F. kwam, werden de dieren lui en lagen plat op de zij. Beneden
dc 60° F. lagen ze zij aan zij om elkanders tekort in warmte zoveel moge-
lijk aan te vullen. Tevens stelden deze onderzoekers vast, dat de hoeveel-
heid benodigd voedsel voor toename van het levend gewicht hct kleinste
was bij een tmperatuur van ± 75° F. voor varkens die 35—70 kg. wogen.
Voor varkens van 80—120 kg. lag dit optimum bij ± 60° F. Als de tem-
peraturen van de omgeving meer of minder afweken van de opgegeven
waarden, verminderde de voedselefficiëntic meer of minder sterk. De pro-
ductiviteit van varkens schijnt dus nauw samen te hangen met het gemak
waarmee ze hun temperatuur binnen fysiologische grenzen kunnen houden.
Een varken, dat 5 dagen blootgesteld was aan een temperatuur van 100°
F. had 9 kg. in gewicht verloren en stierf. Dc admhaling was versneld ge-
weest en de temperatuur had zich bewogen tussen 41 en 42,7° F. Bij sectic
waren cle longen overvuld met bloed. Door varkens 30 minuten aan hct
volle zonlicht bloot te stellen werd de lichaamstemperatuur significant ver-
hoogd. In dit opzicht bleek er verschil te bestaan tussen de verschillende
rassen. Dit zelfde was hct geval met de mate waarin de ademhaling toe
nam.

Vanaf een temperatuur van 96° F. kan het effect van vochtigheid worden
aangetoond. Als n.1. bij deze temperatuur van de omgeving de betrekkelijke
vochtigheid werd opgevoerd van 30—94%, vermeerderde dc lichaams-
temperatuur van de dieren met 2,5° F. bij cen verblijf van 8 uur. Ook
werd het sterke afkoelend effect van de waterverdamping aangetoond.

3 varkens van 120 kg. werden bij een temperatuur gehouden van 100° F.
Alle waren suf en hadden een gemiddelde temperatuur van 41,5° C.

4 liter water werden over de vloer gegoten. De dieren rolden zich onmid-
dellijk over de natte vloer en binnen IJ/j uur was hun temperatuur gemid-
deld ± 1°C. verlaagd. Door verhoogde ventilatie verminderde dc lichaams-
temperatuur verder. Ventilatie had geen effect bij droge varkens. Als cen
varken urineerde wentelden de andere dieren zich in dc urine en draaiden
zich af en toe om, om dc natte zijde aan afkoeling bloot te stellen.

Na het voorgaande zal het niet moeilijk vallen in te zien, dat verschillende
bekende, ongewenste verschijnselen en ziektebeelden uit cle varkenspraktijk
direct of indirect veroorzaakt worden door bepaalde klimatologische om-
standigheden. In ons land zijn deze boven alles vertegenwoordigd door
koude, vocht en tocht.

De ongewenste verschijnselen zullen zich vooral doen gelden op het tijd-
stip, dat de capaciteit van de warmteregulatie hct kleinst is, d.w.z. bij dc
pasgeboren big.

Het is cen bekend feit, clat gedurende dc wintermaanden dc slechtste
resultaten bij het opfokken van biggen worden verkregen. Aan een opgave
aangehaald door Grashuis kan worden ontleend, dat in een bepaald
gebied van april—oktober het sterftepercentage bij jonge biggen 19% bc-

droeg, terwijl van november tot maart 26% verloren ging met het hoogste
percentage in januari n.1. 29,8% (5). Er wordt wel eens aangegeven, dat
meer dan 50% van het aantal sterfgevallen bij zeer jonge biggen het gevolg
is van het zgn. doodliggen. Dit verschijnsel is feitelijk een zeer complex
probleem, maar een belangrijke oorzaak er van is wel de behoefte aan
warmte van het jonge dier, waardoor het dc onmiddellijke omgeving van
het moederdier zoekt. Als de zeug bovendien nog weinig zog heeft, wordt
aan de warmteregulatie van de jonge big bijzonder hoge eisen gesteld, die
nu niet meer kunnen worden bevredigd. Maar ook bij voldoende voedsel
is de capaciteit van de jonge big om voldoende warmte te behouden zo-
danig klein, dat gedurende de wintermaanden bij een verblijf in enigszins
giote ruimten ziekte en sterfte hiervan het gevolg moeten zijn.
Om aan het gevaai\' van te groot warmteverlies te ontkomen, kruipen de
dieren op en tegen elkaar aan. Een tekort aan warmte geeft bij oudere
\\arkens vaak aanleiding tot grote onrust. Vechtpartijen en staartbijten
kunnen hiervan het gevolg zijn.

Naast deze ongewenste verschijnselen zijn er enkele ziektebeelden bij het
varken bekend, waarvan de oorzaak wel elders moet worden gezocht,
maar die wel zeer ongunstig worden beïnvloed door koude.
Voor biggen van 24—72 uur oud kan in dit opzicht gedacht worden aan de
nog al eens voorkomende hypoglycaemische toestanden. Deze diertjes zijn
suf en drinken niet. Ze zondcien zich graag af en kruipen onder het stro.
Ze braken nog al eens en geven bij aanraken een klaaglijk geluid. De tem-
peratuur is niet verhoogd en wordt tenslotte subnormaal. Het baarkleed
woi\'dt dof, de huid voelt koud en klam aan. In 24—72 uur geraken ze in
een comateuze toestand en sterven als het ware slapend. Als normale
bloedsuikergehalten bij 12—48 uur oude biggen worden waarden gegeven
van 75—150 mg. per 100 ml. Is de hoeveelheid beneden de 40 mg. per
100 ml. teruggevallen, dan heeft men met de algemeen aanbevolen glu-
cosebehandeling geen succes meer (6).

Hoewel de oorzaak \\ an cle hy]X)glycaemie bij de jongc big niet bekend is,
blijkt koude op het ontstaan en cle ontwikkeling hiervan een funeste in-
vloed tc hebben.

Anacmie is de meest \\ ooi komende ziekte bij biggen van 3--8 weken. Ijzer-
gebrek is hiervan meestal cle oorzaak, zodat ijzei- op cle juiste wijze ver-
strekt, de ziekte vaak geneest of voorkomt. N af tal in en Howi (7)
vergeleken nu in dit opzicht tomen biggen, in koude, vochtige en tochtige
omgeving niet kopptds, die warm en niet tochtig gehuisvest waren. Alle big-
gen kregen op de 3c, 10e en 17e dag 1 gram ijzer toegediend. Op de leeftijd
van 3 weken waren er geen verschillen tussen cle haemoglobinewaarden
van de koppels. Van nu af aan begonnen de biggen in de koude omgeving
echter veranderingen te vertonen. Ze namen vast voedsel traag op; ze
lagen in hoopjes dicht tegen en op elkaar, die echter teveel verstoord wer-
den doordat dc onderste bigen met hun buiken op de koude vloer gedrukt
lagen. Van deze groep stierf uiteindelijk de helft, terwijl in de andere vrij-
wel geen sterfgevallen optraden.

Er was tevens een o})merkelijk verschil in de haemoglobinegehalten van de
2 groepen dieren. IJzergiften konden dus in koude, vochtige omgeving het
o|3treden van anaemie niet verhinderen.

Een derde ziektebeeld waarbij klimaatomstandigheden van belang zijn is
de zgn. viruspneumonie (borstziekte; enzootische pneumonie), der varkens.

Ernstig zieke dieren worden vaak rnet voordeel met sulfanomiden en anti-
biotica behandeld. Dit kan echter nooit cen basis zijn voor een poging de
ziekte op het bedrijf uit tc roeien. Deze is momenteel alleen mogelijk door
een stelsel van isolaties. Jammer genoeg brengt deze bestrijdingswijze vaak
zoveel praktische bezwaren met zich rncc, dat zij impopulair en tot heden
in Nederland, zeer ten onrechte overigens, vrijwel niet wordt toegepast.
Door zijn sterk grociremmend effect en veelvuldig voorkomen, is dc virus-
pneumonic wcl de meest schadelijke varkensziekte in Nederland.
Het is echtcr gebleken, dat door wering van koude en tocht dc schadelijke
mvlocd van de infectie vaak aanzienlijk kan worden teruggedrongen. Soms
hoort men de klacht, dat het fokken of mesten in een bepaalde stal op het
bedrijf met grote moeilijkheden gepaard gaat, terwijl hiervan in een andere
stal weinig hinder wordt ondervonden. Hierin wordt dan vaak cen bewijs
gezien, dat de ene stal geïnfecteerd zou zijn, terwijl dc smetstof in dc
andere stal geen kans zou zien zich te handhaven. Dit is cen misvatting.
Vaak zal in zo\'n geval bij oppervlakkige beschouwing reeds blijken, dat
de le stal kouder, vochtiger en tochtiger is dan de 2e. Indien men zich dc
moeite neemt dc meestal open hoken gedeeltelijk af tc schutten zal blijken,
dat de varkens in het meest afgeschutte deel hun rustplaats zullen zoeken.
Op een bedrijf waar dc practicus vrijwel dagelijks om hulp gevraagd werd
voor dc behandeling van ernstig zieke, hoestende varkens, heerste in dc
hoge houten schuur waar dc dieren vertoefden, ongeveer de temperatuur
van de buitenlucht, omdat dc wind door tal van kieren en naden vrij spel
had. Tcr verbetering hiervan werden de wanden aan dc buitenzijde om-
geven door stropakken tot ± dakhoogtc. Binnen enkele dagen was de toe-
stand aanmerkelijk verbeterd, zgn. breakdowns kwamen vrijwel niet meer
voor; de kwaadaardige gevolgen van dc infectie waren voor een groot dcel
overwonnen.

Ik ben van mening, dat ter beteugeling van de schadelijke gevolgen van
dc virus|jncumonic bij dc behandeling over het algemeen zeer onvoldoende
aandacht wordt geschonken aan het scheppen van cen voor varkens aan-
vaardbaar klimaat. Shanks (8) constateerde, dat in hokken waar veel
last werd ondervonden van dc viruspneumonic dc tem]3cratuurwisselingen
tot .30° F. per dag bedroegen en dat dc tcm]jeraturcn zelf veel tc laag
waren {52—34° F.). Ook hij zag duidelijk verbetering in het verloop van
de pneumonieën, nadat maatregelen waren genomen om de temperatuur
tc verhogen en wisselingen van temperatuur minder hevig tc doen zijn.
Een vochtige atmosfeer .schijnt op zichzelf bij dczc conditie niet schadelijk
te zijn als de temperatuur maar hoog genoeg is (9).

Een vierde omstandigheid, waarmee vrijwel iedere practicus voor en na in
aanraking komt en waar het klinraat ccn rol bij kan spelen, ligt op het ge-
bied van bepaalde darminfecties.

Het is gebleken, dat elk individu, dat onder een of andere vorm van stress
staat, zodat dus cen verhoogd beroep wordt gedaan op zijn weerstands-
vermogen, een hogere behoefte heeft aan ascorbinczuur dan normaal.
Koude is in dit opzicht als stressfactor goed bekend. Men mag dus ver-
wachten, dat varkens aan dit vitamine C in de koude grotere behoefte
zullen hcben. Het is mij echter niet bekend of tekorten aan vitamine C in
de varkenspraktijk ooit aanleiding hebben gegeven tot moeilijkheden.
Anders is dit met verschillende factoren van het vitamine B complex. Te-
korten hiervan komen maar al te veel voor en geven verschillende, latente

darminfecties cen grotere kans tot ziekte. Hun rol in het manifest worden
van paratyfusinfecties is bekend.

Lucas en medewerkers (10) plaatsten groepen varkens in hokken waar
temperaturen heersten van 60° F. en 44° F. Alle dieren kregen een basis-
rantsoen waaraan voor sommige koppels werd toegevoegd riboflavine, Ca
panthothenaat en nicotinezuur en soms procaine-penicilline in verschillende
hoeveelheden. De toegevoegde vitamines bleken van geen nut in de warme
stallen maar verbeterden dc groei en voedselefficiëntie in de koude met 5
en resp. 4%. In dc koude hokken waren deze resp. 1 1 en 15% slechter
dan in de warme. Door de extra vitaminegiften vielen deze verschillen
weg tot 7 en 10%. Dc geringe groeivermeerdering en voedselefficiëntie die
procaine-penicilline in deze proeven gaf, scheen niet door klimatologische
omstandigheden te worden beïnvloed. Mitchell (11) vond de ribo-
flavinebehoefte van 29—30° C. bij ± 5° C. vrijwel verdubbeld.
Alleen al op deze basis lijkt hct wel zeer waarschijnlijk, dat aan het veel-
vuldig voorkomen van necrotiscrende enteritiden in hct koude jaargetijde,
aan klimaatsfactoren cen aetiologisch moment mag worden toegekend. Het
advies, dat wij bij dergelijke aandoeningen dan ook sinds jaar en dag
geven is drieledig, n.1.: het verstrekken van een darmdesinficiëns, voeding
met vitamine B-rijk voedsel en goede verpleging door warme, droge en
niet tochtige verblijfplaatsen. Wij hebben sterk de indruk, dat deze maat-
regelen vaak effect sorteren.

Tenslotte meen ik cr nog de aandacht op tc moeten vestigen, dat minder
gewenste hygiënische omstandigheden voor een deel hun oorzaak vinden
in bepaalde klimatologische factoren. Volgens algemene grondbeginselen
laat het zich indenken, dat overmatige warmte en vocht ideale mogelijk-
heden schept voor dc micro-flora en fauna die onze varkens als ziekte-
makende agentia bedreigt. Verwacht mag worden, dat coccidiose en in-
fecties met ascariden in deze omstandigheden hun beste kansen zullen
krijgen en dat infecties met facultatief pathogene micro-organismen ge-
makkelijker tot ontwikkeling kunnen komen.

Warm, vochtig weer wordt aangezien als de „vlckziektetijd" en ieder, die
zich wel eens i)ezig gehouden heeft met het kunstmatig opfokken van jonge
biggen, zal hierbij ervaren hebben, dat bij de hier noodzakelijk hoge tem-
peraturen banale infecties schering en inslag zijn, als geen bijzondere aan-
dacht aan de hygiëne wordt geschonken.

Warmte en vocht in clc varkensstal geven gauw aanleiding tot rottings-
processen, waardoor het voortbestaan van virussen sterk wordt verkort.
Varkenspestvirus kan in urine 3- -4 weken overleven, tei wijl het bij rotting

Sommige infecties, zoals die der virus-pneumonie en atrofische rhinitis
worden overgebracht via dc ademhalingswegen als zgn. druppeltjesinfectie.
Men zou zich kunnen voorstellen, dat deze infecties zich in de stal gemak-
kelijker van hok tot hok verplaatsen, naarmate de luchtstromingen meer in
deze richting gaan, dan van beneden naar boven.

Experimenten met betrekking tot verschillende luchtstromingen en het
meer of minder gemak waarmee dc viruspneumonic zich in stallen ver-
spreidt zijn mij echter niet bekend.

Eén van de interessantste voorbeelden op welk cen verrassende wijze kli-
maatfaktoren een rol kunnen spelen bij de overbrenging van virussen bij

varkens danken wij aan Shope (12). Het was hem opgevallen, dat
varkenspest m het midden-Westen van Amerika meestal in augustus uit-
breekt. Dc eerste gevallen in zo\'n uitbraak verlopen \\aak erg mild en
kunnen zelfs herstellen. Dc dieren van de koppel, die later ziek worden,
sterven op de ons bekende wijze. Hij kreeg hierdoor dc gcdachtc, dat hct
varkenspestvirus, dat de eerste dieren ziek maakte, cen minder groot pa-
thogeen vermogen had dan normaal, mogelijk doordat het zich in cen
tussengastheer had opgehouden.

Op grond van de mening van boeren en practici, dat regenwormen ojj
de een of andere wijze zorgden voor het voortbestaan van hct varkens-
pestvirus van de ene uitbraak naar de andere, begon hij cen schitterende
serie proeven. Hij voerde eieren van longwormen afkomstig uit varkens,
die gestorven waren aan varkenspest, aan regenwormen en liet deze hierin
tot ontwikkeling komen, waarna ze weer aan varkens werden gevoerd.
Op deze wijze wist hij in enkele gevallen varkenspest op te wekken; meest-
al was het virus echter in dc longwormlarven in gemaskeerde vorm aan-
wezig, dat pas volvirulente eigenschappen kreeg als dc varkens onder ccn
bepaalde stress werden gesteld waartoe een ascarisinfectic kan dienen.
Hoewel alles omtrent Shop e\'s waarnemingen nog niet volledig is opge-
helderd, is het in het kader van dit onderwerp van belang tc constateren,
dat hij vaststelde, dat aan de eerste uitbraken van varkenspest vaak onge-
wone meteorologische gebeurtenissen voorafgaan, tijdens welke te voor-
schijn gekomen regenwormen dc onmiskenbare schakel vormen \\oor over-
brenging van ziekte.

Koude, vocht en tocht zijn dc meest voorkomende fouten in hct milieu, dat
het varken in ons klimaat is opgedrongen. Waar zij heersen volgt massale
sterfte van de pas geboren biggen, worden ancmischc toestanden op dc
leeftijd \\\'an 3—8 weken verergerd en krijgen pncumonict-n en bepaalde in-
fecties van hct darmkanaal de kans de economic van hct varkensbedrijf tc
gronde te richten.

De eis, die het varken stelt aan de temperatuur van de omgeving wis.selt
met dc leeftijd en het gewicht.
Gewoonlijk vindt men aangegeven:

Om deze temperatuur tc verkrijgen cn tc behouden zal cr cen bepaalde
verhouding rnoctcn zijn tussen hct aantal varkens, hun gewicht en dc
ruimte waarin ze vertoeven, wil men maximaal jjiofitcren \\an dc meest
goedkope warmtebron, nl. de warmte van het varken. Vaak zijn dc ge-
bruikte stallingen hiertoe te groot.

Dc levenswijze van het varken in de vrije natuur heeft de weg gewezen naar
dc strohut, die ideale omstandigheden schept voor de pasgeboren biggen,
ook in het koude jaargetijde, mits deze op droge grond is geplaatst en van
boven voldoende is afgedekt. Hct bodcmoppcrvlak bedraagt ± 6 m^ en
de hoogte is iets meer dan 1 m. Houten hutten, waarvan de wanden dubbel
en geïsoleerd zijn (glaswol, stro, ctc.) en waarin mogelijkheden tot venti-
latie zijn, worden voor dit doel ook gebruikt.

Ruimte, tijd en hoge grondwaterstanden maken een oplossing in deze zin
voor het econmoisch verantwoorde bedrijf in ons land echter \\aak on-

mogelijk. In dat geval zal men zijn toevlucht moeten nemen tot grotere
ruimten die verwarmd worden, meestal door infrarode lampen, hoewel deze
op zichzelf ook bezwaren hebben. Door de hoogte van de lampen te va-
riëren, is de temperatuur voor de biggen te regelen. Ze mogen nooit lager
dan 60 cm. van de grond worden gehangen en zo mogelijk een voor tocht
beschut deel van het hok verwarmen.

Voor ruimten \\an de meststal worden verschillende maten opgegeven die
wisselen met het staltype. Een stal is goed als hij gemakkelijk te bewerken
en te onderhouden is en tevens optimale productiviteit en goede gezond-
heid kan verzekeren. Vooral ook met betrekking tot dit laatste punt is er
een schreeuwende behoefte aan research.

De varkensstal is betrekkelijk laag (2—3 m.) en krijgt bij aanwezigheid van
veel varkens al gauw een langgerekte \\orm. De vloer, de wanden en het
dak moeten voldoende geïsoleerd zijn. Dc meestal betonnen vloer moet op
een vocht-isolerende onderlaag worden aangelegd. Vocht doorlatende
vloeren zijn altijd koud. Spouwmuren zijn ideaal als wand, als de isolerende
luchtlaag niet aan ventilatie wordt blootgesteld. Riet, stro en glaswol zijn
geschikte materialen voor het afdekken van een plafond.
Wordt volgens deze principes het behoud \\\'an voldoende warmte nage-
streefd zonder dat men beschikt over een goed functionerend ventilatie-
systeem, dan zal de vochighcidstoestand van de stal spoedig te hoog worden.
S a i n s b u r y (13) vond, dat de betrekkelijke vochtigheidstoestand in goed
geïsoleerde en geventileerde stallen d= 70% bedroeg. De vochtigheid steeg
hier tijdens het voeren en was \'s nachts het laagst door de mindere activiteit
van de varkens. In stallen, waar de faeces en urine binnen gedeponeerd
werden, was de betrekkelijke vochtigheid \'s nachts het hoogst. In slecht
geventileerde stallen, zonder voldoende isoladc, was de betrekkelijke voch-
tigheid constant hoger dan in goed gebouwde stallen. Goudensaties tegen
dak en nuu-en gaven een algemene indruk van vochtigheid. In deze stallen
blijven de temperatuur en de betrekkelijke vochtigheidstoestand parallel
met deze waarden buiten. De hoogste betrekkelijke vochtigheid bestond dus
\'s nachts door de lage nachtemperatuur en de verminderde wind.
Uit dit alles volgt dus, dat naast voldoende isolatie een juist werkend
ventilatiesysteem absoluut nodig is voor het passend klimaat in de varkens-
stal. Hierdoor zullen ook tc grote temperatuurverschillen kunnen worden
\\-ermeden.

In een goed gebouwde stal kan het verschil in buiten- en binnen tempera-
tuur gemakkelijk 20 30° F. bedragen, terwijl dit in slechte stallen op
zijn best 7,5° F. bedroeg (14).

In de praktijk heeft de ventilatie vaak alleen tot effect, dat het de tempe-
ratuur verlaagt en tocht veroorzaakt. Deze staat dan meestal sterk onder
de invloed van de wind en is het grootst bij koud, winderig weer en het
kleinst, als hij het meest nodig is, bij warm, kalm en vochtig weer.
De ventilatie moet zo zijn, dat de luchtstroming binnen wijde grenzen kan
variëren, geen tocht veroorzaakt en gemakkelijk gecontroleerd kan worden.
De circulatie van frisse lucht en dc verwijdering van bedorven lucht moet
verzekerd zijn.

Het vervullen van deze eisen, die voor dieren van verschillende leeftijd en
gewicht, verschillend groot zijn, is vaak lasdg gebleken. Het zou ideaal
zijn als de gewenste luchtstroming alleen verzekerd kon zijn door het
rnassavcrschil van de lucht binnen en buiten. Dit is echter niet het geval.

Door de opwaartse kracht van dc warme lucht is dc meest logische plaats
voor de luchtuitlaat dc hoogste plaats van het gebouw. Voor het verkrijgen
van een zo groot mogelijk trekeffect plaatst men de mogelijkheden tot het
binnenlaten van dc lucht liefst zo laag mogelijk. Zc moeten echtcr in dc
wanden boven de varkenshokken worden aangebracht ter voorkoming van
tocht in de varkenshokken.

Voor het verkrijgen van een bevredigende ventilatie is het in de praktijk
essendeel, dat minstens de uitlaat controleerbaar is. Er zijn vele verschil-
lend uitgevoerd ventilatiesystemen, waarvan sommige volautomatisch
werken, door aansluiting op thermostaten en vochtigheidsmetcrs.
Adviezen voor het bouwen van varkensstallen geeft: de Rijkslandbouw-
consulent v. boerderijbouw, Dr. .S. L. Mansholtlaan 12 te Wageningen.
Voorname indicaties voor het minder geslaagde klimaat in dc varkensstal
zijn afwijkende temperaturen, condensaties van waterdamp en cen gevoel
van tocht. Bij aanwezigheid van ziekten in dc stal als hierboven worden
besproken, dient dc nodige aandacht aan dczc criteria tc worden besteed.

Klimaat als ziekte-oorzaak van het varken is cen moeilijk maar interessant
probleem.

Het is moeilijk omdat het facetten bevat, die tot het werkgebied behoren
van de fysioloog, patholoog, meteoroloog, architect en econoom en omdat
op elk dezer gebieden belangrijke vragen nog onopgelost zijn. Des tc moei-
lijker is het dc prakdsche conclusie te trekken uit dc bezinning op dc relatie
dezer wetenschappen.

15ij de opstelling van een referaat over dit onderwerp komt men daaronr
gemakkelijk tot overdrijving in dc ene richting en tot ontoelaatbare om-
missies in een andere. ïlet ondcrwcr]3 is echter belangrijk en heeft grote
aandacht van internationale corporaties als F.A.O. en O.E.E.G. Het lijkt
mij een goede dag voor dc varkenshouderij in Nederland als in dit opzicht
ook algemene nationale interesse tot uiting zou komen.
Het onderwerj) is in hoge mate interessant, omdat het cen typisch voor-
beeld is van dat, waar het bij varkensziekten meestal om gaat. De econo-
misch meest belangrijke varkensziekten immers ontwikkelen zich en vei-
lopen op een wijze, zoals door een wisselend samenspel van faktoren wordt
bepaald.

Wij dierenartsen trachten dc varkenshouderij steun tc verlenen door
onderwijs, voorlichting, onderzoek cn bestrijding van ziekten. Voor hem
die luistert, is er op het ogenblik een dringende wens merkbaar van be-
langhebbenden, dat op elk dezer gebieden rnccr en beter gedaan nroct
worden, dan nu het geval is.

Het is mijn overtuiging, clat dczc wens niet voldoende tc vervullen zal zijn,
voordat tcr behartiging dezer afzonderlijke belangen, afzonderlijke instan-
ties (s.v.p. geen commissies!) werkzaam zullen zijn, waar het varken in de
totaliteit van zijn reacties binnen het miheu, dat wij het hebben opge-
drongen, het enige onderwerp van belangstelling is geworden.

Een uiteenzetting wordt ge,geven hoe en waarom invloeden van klimaat aanleiding
kunnen zijn tot ziekte van het varken en er wordt vastgesteld, dat het verloop van
enkele bekende varkensziekten met verschillende aetiologie in hoge mate door klimaat-
factoren wordt beïnvloed.

In dit verband worden enkele voorwaarden genoemd, waaraan in principe voldaan
moet worden om in een stal een voor varkens gunstig klimaat te scheppen.
Meer aandacht voor klimaat als ziekte-oorzaak van het varken in de praktijk en ge-
fundeerd experimenteel onderzoek in deze richting ten behoeve van de economie
der varkenshouderij in Nederland lijken ten zeerste gewenst.

It is explained how and why climatic factors may give rise to disease in pigs and it
is concluded that the course of a number of known diseases of swine due to various
causes is markedly affected by climatic factors.

In view of these facts, a number of conditions arc stated, which are essential to
ensure a favourable climate in piggeries.

It is highly advisable to pay more attention to the climate as a cause of disease in
pigs in veterinary practice and to carry out fundamental experimental investigations
on the subject with a view to improving the economy of pig-breeding in the Nether-
lands.

On explique comment et pourquoi les influences du climat peuvent donner lieu à une
maladie du cochon, ct on établit que les phases successives dc quelques maladies por-
cines connues à aetiologie dlifférentc, sont influencées à un haut degré par des fac-
teurs climatiques.

A cet égard on cite quelques conditions qu\'il faut remplir en principe pour créer dans
une porcherie un climat favorable pour les cochons.

.\\u profit de l\'économie de la porcherie en Hollande il paraît très désirable qu\'on
prête plus d\'attendon à l\'égard du climat comme cause de la maladie dans la pratique
ct qu\'on procède à une enquête plus expérimentale dans ce sens.

Es wird auseinandergesetzt, wie und warum Klimaeinflüsse Anlasz zur Erkrankung des
Schweines sein können, wobei festgestellt wird, dass der Verlauf von verschiedenen
bekannten Ferkelkrankheiten mit unterschiedlicher Ätilogie, in hohem Masze durch
Klimafaktoren beeinflusst wird.

In Verband hiermit werden einige Bedingungen genannt, die erfüllt werden müssen,
um ein günstiges Stallklima für Schweine zu erreichen.

Es wäre wünschenswert, dass in der Praxis dem Klima als Ursache von Krankheiten
mehr Aufmerksamkeit geschenkt und durch begründete experimentelle Untersuchung
in dieser Richtung, der Wirtschaftlichkeit der Schweinehaltung in den Niederlanden
gedient würde.

2. NEWLAND, H. W. en et al.: J. Animal Science, 1952.
HOLUB, A. et al.: Nature, 1957; p. 858.

De scheiding tussen verHchting en khmaat, in de titel van dit artikel
bewust aangebracht, is taalkundig gezien misschien aanvechtbaar. Immers
onder klimaat pleegt men normaal niet alleen factoren als temperatuur,
regenval en windsterkte te rekenen maar ook de aard en hoeveelheid van
het (zon)licht. De invloed van het licht op de eiproduktie van kippen is
echter van zo speciale en ingrijpende aard, dat cen aparte behandeling
daarvan wel op zijn plaats is. Bij de behandeling van hct stalklimaat, die
het eerst zal worden gehouden, is cen\\oudigheidshalvc slechts gesproken
van klimaat. In feite immers heeft men bij kippen door dc wijze van
houden praktisch alleen met het stalklimaat te maken, zodat onderscheid
maken tussen klimaat en stalklimaat hier bij een algemene behandeling
weinig betekenis heeft.

Het verwerven van inzicht in de invloed die hct klimaat op onze hoenders
uitoefent, is niet alleen maar van belang voor het vergelijken van resul-
taten onder verschillende klimaatomstandigheden verkregen of in verband
met kwesties van aanpassing. Om tot ccn verantwoorde hokkcnbouw te
komen, waarmee wc voor onze dieren met inachtneming van de economi-
sche mogelijkheden cen zo gunstig mogelijk kunstmatig klimaat willen
trachten te scheppen, is hct nodig te weten welke klimaatomstandigheden
voor de dieren optimaal zijn en welke afwijkingen van dit optimum ge-
tolereerd kunnen worden.

Helaas zijn voor systematisch onderzoek van klimaatfactorcn, wil men
deze met cen uit procftcchnisch oogpunt verantwoord aantal dieren uit-
voeren, zeer gecornplicecrde en kostbare outillages nodig. Dit heeft mee-
gebracht dat het meeste onderzoek op dit gebied is verricht ofwel met
kleine aantallen dieren die hct trekken van onaanvechtbare conclusies
bemoeilijken, ofwel onder omstandigheden die niet ten volle konden wor-
den beheerst. Niettemin heeft hct aantal dci\' aldus verrichte onderzoekin-
gen toch veel bijgedragen tot hct veikrijgen van inzicht in dc betekenis
van enige van de belangrijkste klimaatfactorcn. Oj) nog meer moeilijk-
heden stuit men als men door waai ncmingcn onder natuurlijke omstandig-
heden tot resultaten wil trachten te komen. Men krijgt dan tc maken met
zo veel gelijktijdig wisselende factoren, die nog worden gccornplicccrd
door veranderingen in hct dier zelf, die gc])aard gaan met hct ouder
worden en met het vorderen van de Icgcyclus in dc loop van de seizoenen,
dat hct geen verwondering hoeft tc wekken dat dergelijke waarnemingen
aanleiding tot tegenstrijdige conclusies bij verschillende onderzoekers kun-
nen geven. Enige van deze conclusies zijn neergelegd in (buitenlandse)
dissertaties van G o o d en van R a d w a n s k i, die helaas hier niet be-
ichikbaar waren zodat ik slechts wil volstaan met een vermelding in dc

literatuurlijst, zodat de geïnteresseerden de plaatsen kunnen vinden waar
ze zeer in \'t kort worden gerefereerd.

Een analyse van gegevens \\\'an drie jaar legwedstrijden werd verricht door
Gard (1917). Op grond hiervan kon hij enig verband aantonen tussen
lage wintcrteniperaturen en lage produkties in diezelfde periode. Een
\\crband tu.ssen baronrctcrdruk cn eiproduktie was niet waar tc nemen.
L a p 1 a u d cn G a r n i c r (1924) bewerkten dc resultaten \\ an legwed-
strijden tc Vaids-de-Ccrnay. Als enige h<4angrijkc obser\\atic ten aanzien
van dc luchtdruk in dc winter werd vermeld ccn daling van de produktie
met 25 % op het eind van januari, twee dagen nadat tijdens een depressie
de luchtdruk was gedaald van 775 tot 758 mm. In dc lente gingen e.xtrccm
hoge cn lage barometerstanden vaak samen met lage produktie, vaak op
dc dag zelf, soms op de dag ervoor. In dc zomer gingen luchtdrukstijgingen
gepaard met lagere produktie. In dc winter had wind zonder regen, mits
niet gepaard rnet snelle vcrandeiingcn in de voorperiodc weinig effect.
Vei-gczcld \\an warme regen was hij gimstig, maar bij koude regen altijd
ongunstig. In dc lente waren zowel koude als warme winden zonder regen
gunstig. Koele winden met regen bevorderden de leg, koude winden met
regen hadden minder effect, maar in tegengestelde richting. In dc zomer
had zelfs sterke wind geen (4fcct op dc leg. Over regen zonder wind werd
alleen vermeld dat dczc (in de winter) alleen in\\ loed had voor zover het de
temperatuur betrof. Sterke veranderingen in de temperatuur van dag tot
dag — ccn warme dag in cen serie koude cn ccn koude dag in cen serie
warme dagen — hadden invloed op dc leg in de winter.

De kippen passen zich blijkbaar snel aan bij ccn bepaalde temperatuur
en reageren ongunstig op veranderingen. In dc lente schijnt dc gunstigste
temperatuur tussen 5° en 10°C te liggen. In dat seizoen hadden dc eerste
wai ine dagen ccn gunstig effect, maai- wei d de leg gedrukt door dc eerste
hete dagen. In de zomer waren te]n]jeraturen tussen 10° cn 15°C optimaal
en drukten zowel warme als koude dagen de jiroduktic. Grote hitte gaf
veel sterfte cn werkte ongunstiger op de leg dan he\\ igc koude in dc winter.
Waarnemingen, die mogelijk met sterke luchtdruk- of zuurstofdrukver-
anderingen van langere duur in \\erhand zijn te brengen, werden gedaan
door Vezzani (1939), die het (4fect van ccn tijdelijk verblijf in dc
hergen naging. Dieren die 2 maanden in de bergen hadden verbleven,
onder overigens gelijke omstandigheden als dieren die in het laagland ble-
ven, waren nadien ca. 10% zwaarder in gcwicht.

In een jaar daarvoor waren dieren 3 maanden in de bergen ondergebracht.
Na terugkeer begonnen zc reg(4niatigcr tc leggen cn legden zc in totaal
ca. 10% meer dan dc laaglandgrocp. Gewichtsverschillcn werden toen
niet geconstateerd. Bloedonderzoek wees uit dat door het verblijf in dc
bergen het aantal erythrocyten met 500.000 per cc. (20%) was tocgc-
nonicn en het hcinoglobincgchaltc van het bloed met 3.77 gram per 100 cc.
(65%). Bij dczc proef waren echtcr dc verdere milieu-omstandigheden
voor berglandgrocp en de laaglandgrocp ongelijk: zo was voor dc bergland-
groep het vlees- of vismeel uit het voer weggelaten omdat de dieren in de
uitloop volop sprinkhanen konden eten.

Dat zeer krachtige winden weinig invloed op de leg hebben wanneer zc,
zoals in dc tropen, niet rnct temperatuurveranderingen gepaard gaan
bleek uit waarnemingen van F rond a (1935) bij tropische orkanen op

verschillende bedrijven op de Philippijnen verricht. De dagproduktie werd
door deze stormen niet beïnvloed, zelfs niet door zeer hevige, waardoor de
daken van de hokken waaiden en de kippen verspreid werden. Wel waren
er aanwijzingen, dat de weekproduktie op de onderzochte bedrijven na de
stormen wat daalde, hoewel na de eerste stormen de produktie weer steeg
ondanks volgende stormen. Het leek of de Witte I.eghorns wat gevoeliger
waren dan de Nagoya\'s en de Rhode Island Reds, de Los Banos Cantonese
minder gevoelig, maar ook deze verschillen waren niet zeer overtuigend en
konden slechts op één bedrijf worden nagegaan.

Het is zeer wel aan tc nemen (en de in het vocnigaande vermelde in-
vloeden van verschillende klimaatfactoren wijzen ook in die richting),
dat de invloed die het klimaat op de kip heeft in de eerste plaats in
verband moet worden gebracht met de beïnvloeding van de warmteregu-
latie. Het is daarom gewenst die warmteregulatie aan cen beschouwing te
onderwerpen. Vrij recent is een uitvoerig overzicht hierover gegeven door
Hutchinson (1954). Hier kan dan ook worden volstaan met het aan-
halen van enige van de hoofdpunten uit dit overzicht: In de midden-
hersenen bevindt zich een centrum voor dc warmteregulatie dat polypnoea
kan opwekken om de afkoeling door verdamping te bevorderen. Dit cen-
trum reageert op de centrale temperatuur, niet op reflexen vanuit de
huid. Bij de isolatie speelt het onderhuidse vet bij de kip geen grote rol,
omdat het voornaamste vetdepot zich niet onderhuids maar in de buik-
holte bevindt. Het verenklced isoleert door de laag stilstaande (warme)
lucht die de veren vasthouden zeer sterk. Door schudden van de veren
kan deze warmte ineens worden afgegeven. De sterke i.solatie van het
verenkleed maakt ook dat de waimteregulatie door dilatadc en contractie
van bloedvaten bij de kip van weinig betekenis. Deze moeten alleen een
rol spelen bij voorkoming van het bevriezen van tenen en poten bij
hevige koude. Warmteafgifte door verdamping wordt bij vogels bereikt
door hijgen. Bij kippen begint dit bij cen omgevingstemperatuur van
27°—32°C. De verdamping.ssnelheid hangt af van de ventilatiesnelheid
en het verschil in dampdruk tussen verdampend oppervlak en atmosfeer.
De dampspanning hangt niet af van de relatieve, maar van de absolute
vochtigheid. Daardoor kan ecu dier vocht verdampen in een verzadigde
atmosfeer, zolang de temperatuur daarvan lager is dan die in de lucht-
wegen. Daardoor helpt bij kippen afkoeling van de binnenkomende lucht
in het hok door verdamping van water ook als daardoor de relatieve
luchtvochtigheid toeneemt.

Op grond van wat in dit overzicht is gegeven kan men verwachten, dat
zowel windsnelheid als luchtvochtigheid weinig invloed zullen hebben op
de warmteregulatie van de kip, zodat behoudens onder extreme omstandig-
heden ook geen grote invloed op dc eiproduktie hoeft te worden verwacht.
Smith (1930), die de invloed van deze factoren, t.w. verschillende rela-
tieve vochtigheid en ventilatiesnelheid op de eiproduktie experimentcel
onderzocht kon dan ook van geen van beide een merkbaar effect consta-
teren. Op de toestand van het strooisel hebben luchtvochtigheid en venti-
latiesnelheid uiteraard wel een belangrijke invloed, zodat men er uit dien
hoofde bij de hokkenbouw wel rekening mee moet houden.

Het onderzoek naar dc invloed van de omgevingstemperatuur op dc kip
heeft zich veel mecr bezig gehouden met extreem hoge, dan met extreem
lage temperaturen. Dit vindt stellig zijn natuurlijke oorzaak in het feit, dat
de pluimvccj)raktijk, over de gehele wereld genomen, mecr moeilijkheden
ondervindt van te hoge dan van te lage temperaturen. Hutchinson
(1954) merkt hierover op dat de hoge lichaamstemperatuur van vogels
(bij dc kip ca. 41.2°C), aanpassing aan lage temperaturen gemakkelijker
maakt. Bij normale buitentemperaturen is de temperatuurgradient al
groot, bij een omgevingstemperatuur van 16°C bv. 25°C. Een daling van
de temperatuur met 5°C tot 11°C verhoogt deze gradiënt met 5°C tot
,30°C. Als alle rcgelingsmechanismen gelijk ingesteld blijven, kan de kip
zich dus aan deze temperatuurverlaging aanpassen door een verhoging
van de stofwisseling met 20 Uit onderzoek van M i t c h e 1 1 en
H ai nes (1927) bleek dat dc kridschc temperatuur, dat is de omgevings-
temperatuur waarbij dc stofwisseling minimaal is, ca. 17°C (62°F) be-
draagt voor een vastende hen met winterbevcdering in volslagen rust.
Aangetoond kon worden, dat dc wet van Newton voor afkoelende lichamen
ook geldt voor dieren (varkens) bij een omgevingstemperatuur lager
dan de kritische. Voor een hen van 5 Ibs (ca. 2.25 kg) bedraagt volgens
deze onderzoekers de warmteproduktie (bij basaal metabolisme) 115 Cal.
per dag. Door deze waarde in tc vullen in de formule: 115 = k (106—62)
waarin 106 en 62 resp. de lichaamstemperatuur van de hen en dc kritische
omgevingstemperatuur in °F voorstellen, kan men voor k de waarde van
2.6 Cal. per graad Fahrenheit berekenen. Als cen hen in een klein hok
rondscharrelt, kan haar warmteproduktie gemakkelijk met 70 Cal. per
dag stijgen, zodat de kritische omgevingstemperatuur voor cen vastende
hen in beweging is tc berekenen als 62^-- 70/2.6 = 35°F (ca. 2°C).
Als diezelfde hen een rantsoen gebruikt voldoende om cen ei per dag tc
leggen, kan de warmteproduktie uit dat voer worden geschat op 51 Cal.
Deze warmtehocveelhcid is voldoende om de kritische temperatuur nog
eens 20°F te doen dalen, zodat een actieve hen volgens deze berekening
cen buitentemperatuur van 15°F (ca. - -9.5°C) zou moeten kunnen ver-
dragen, zonder genoodzaakt tc worden haar warmteproduktie op tc voeren.
.Smith (1930) onderzocht de invloed die extra isolatie, dicht houden
van de hokken of bijvcrwarming op dc winterleg hadden. De op verschil-
lende wijzen veroorzaakte verhoging van dc gemiddelde temperatuur met
dz 3.5°C, had geen invloed op de winterleg. Lee e.a. (1937) trachtten
door verwarming de wintertempcratuur in de leghokken zo dicht mogelijk
bij de 40°F (4.4°C) te houden. De gemiddelde temperatuur die zc in de
hokken bereikten, varieerde van 38° tot 45°F (3.3° tot 7.2°C). In de on-
verwarmde hokken van de proef waren dc gemiddelde temperaturen in
januari, februari en maart resp. ca. 30°, 34° en 49° F (_ 1.1°, 1.1°
en -j- 9.4°C). De eiproduktie was in de onverwarmde hokken ook in de
wintermaanden gemiddeld hoger, maar de verschillen waren vermoedelijk
niet significant. Het voerverbruik daalde door de verwarming significant
bij de Witte Leghorns in de proef, waarschijnlijk niet significant bij de
gebruikte New Hampshires. Bij voortzetdng van de proef met Witte
Leghorns en Rhode Island Reds constateerden dezelfde auteurs (1939)
opnieuw cen lagere produktie in de verwarmde hokken. Gutteridge

e.a. (1944) namen proeven onder zeer e.xtreme omstandigheden op het
proefstation te Ottawa. Daar zijn de wintertcmperaturen zo laag en zo
sterk veranderlijk (soms met verschillen van 40° a 50°F binnen 48 uur)
dat zo ergens, kunstmatige verwarming van dc leghokken daar effect zou
moeten hebben. Zij probeerden in ccn serie proeven dc hoktcmpcraturen
zowel door isolatie als door verwarming tc verhogen. Hct cffcct van deze
maatregelen op hct hokklimaat is af tc leiden uit onderstaand overzicht
van dc waargenomen minimum wintcrtcmpcraturen in graden Celcius:

In geen der proeven werd verschil in wintcrproduktic geconstateerd tussen
dc hokken met verschillende temperaturen. Wel was steeds in de ver-
warmde hokken hct vocrvcrbruik lager dan in dc onverwarmde. De extra
kosten voor dc verwarming overtroffen cchtcr X\'crre dc bespaarde voer-
kosten. Römcr (195.3) vermeldt dat kippen in een hok bij --10°C
gehouden niet minder legden dan die welke in cen andere hok bij -(- 9°C
werden gehouden. Sleehts bij extreem lage hoktcmpcraturen van — 14°
tot — 12°C zoals onder normale bedrijfsomstandigheden \\ rijwel niet voor-
komen vermeldt Le Roy (1956) een produkticdaling cn wel van ca.
25 %. Bij deze temperaturen begint ook kambcvriezing op tc treden waar-
door bij fokdieren ook dc bevruchting ernstig wordt geschaad.
Zoals reeds opgemerkt vcidragcn kippen hoge temperaturen slcchtcr dan
lage. Bij piocven op batterijen, waarbij hcmicn gedurende 7 uur aan hoge
temperaturen werden blootgesteld, zag W i 1 s o n (1948) dat de lichaams-
temperatuur ging stijgen als dc Inchttcmpciatuur boven 80°F kwam. Bij
vcidcre stijging van dc luchttemperatuur ging dc lichaamstemperatuur
steeds sneller omhoog, het vocrvcrbruik daalde cn hct waterverbruik steeg
vrijwel evenredig met dc temperatuur. Dc luchttemperatuur waarbij dc
dieren gingen hijgen was individueel zeer verschillend, maar dc eerste
begonnen bij ca. 80°F. In een volgende proef stelde W i 1 s o n (1949)
hennen telkens ccn week lang bloot aan temperaturen van achtereen-
volgens 70, 80, 90, 100, 70, 70 en 70° F. Bij dc hoge temperaturen trad
gcwichtsvcrlics op cn lieten enkele hennen veren vallen, maar zij her-
stelden zich weer na dc latere temperatuurdaling. Bij stijging van de
temperatuur tot 80, 90 en 100°F achtereenvolgens,\' daalde dc eiproduktie
tot resp. 91.5, 78.8 en 46.9% van dc oorspronkelijke. Na dc temperatuur-
daling waren deze percentages in drie weken achtereenvolgens resp.
25.1, 52.8 en 87.3, zodat hieruit blijkt dat na verloop van tijd weer herstel
van de leg optrad.

Uit cconomi.sch oogpunt belangrijker nog dan de invloed op de eiproduktie,
is waarschijnlijk de nadelige invloed van hoge temperaturen op het ei-
gewicht, die door verschillende onderzoekers kon worden vastgesteld. Bij
jonge hennen die in de normale tijd zijn uitgekomen, stijgt het eigewicht
van het begin van de leg in het najaar tot ongeveer februari-maart waarna
een stilstand intreedt en bij hogere zomertempcraturen zelfs een terug-
gang, zoals o.a. door Bennion en Warren (1933) is vastgesteld.
Zij bestudeerden het effect van de temperatuur op het eigewicht, bij
hennen in cen vertrek met regelbare temperatuur, waaiin zonder ver-
warming een temperatuur tussen 70° en 80°F heerste. Opvoering van de
temperatuur deed het eigewicht aanzienlijk dalen. De veranderingen in
eigewicht met de temperatuur waren veel groter dan in gewone omstandig-
heden, wellicht doordat de warmte ook \'s nachts heerste. Er schenen indi-
vidueel verschillen in gevoeligheid te zijn; sommige hennen gaven geen
vermindering van het eigewicht te zien, bij andere bedroeg de ver-
mindering 10 gr. Bij de hoge temperatuur daalde ook het voerverbruik.
Halvering van het voerrantsoen op zichzelf had echter geen vermindering
van het eigewicht ten gevolge.

W arren ( 1939) bestudeerde verder de variatie in de jaarcurves van dc
eigrootte naar gegevens van onderzoek uit de Verenigde Staten, de
Philippijnen, Canada en Schotland. In de gematigd warme zone bleek
het eigewicht af te nemen met stijging van de temperatuur, als deze boven
de 70°F (± 22°C) steeg. In de tropi.sche en subtropische gebieden liggen
de maximum wintertemperaturen nabij of boven de 70°F, zodat hier de
curve minder geprononceerd is. In de koelere gematigde zone, waar de
temperaturen zelden lang boven dc 70°F zijn, was vrijwel geen tempera-
tuurinvloed op de eigcwichtscurve waar tc nemen.

Bij jonge hennen wordt het negatief effect van hoge temperaturen op de
eigrootte in de jaarcurv\'c vertroebeld door de tendens tot stijging van het
eigewicht tot aan het eind van het legjaar. Bij overjarige hennen komt de
tempel atuurinvloed veel beter uit en heeft al merkbare vermindering van
het eigewicht plaats, bij temperaturen boven .^Oop (10°C). H ay s (1948)
meende, op grond van een studie van curven van het verloop van het
eigewicht, te moeten concluderen dat bij temperatuurstijging geen daling
van het eigewicht optreedt, maar dat de daling in dc periode van maart
tot juli verband houdt met de daling van het voerverbruik in die periode
die parallel gaat met de eigevviclitsdaling. De bevindingen van B e n n i o n
en Warren, die hierboven werden aangehaald, zijn hiermee echter
duidelijk in tegenspraak. Eveneens strijdig met de conclu.sic van H a y s
zijn de resultaten van proeven genomen door H i n d s (1949). Hij verge-
leek hennen op batterijen in een ruimte met open ramen en een gaasdeur
en alleen daglicht, met hennen op batterijen in cen geïsoleerd vertrek met
constant licht en cen weinig variabele temperatuur tussen 60 en 80°F.
In het open hok waren de temperaturen in maart, juli en augustus ge-
middeld resp. 58, 87 en 106°F (Arizona!). In dit hok steeg het eigewicht
van 53.5 gram in november tot 56 gram in maart, liep daarna weer
terug tot 53 gram in augustus, om daarna weer op tc lopen tot 54 gram
in september. In het hok met rneer constante temperatuur liep het eigewicht
op van 53.5 gram in november, tot 57 a 58 gram in maart en daarna. Het

voerverbruik in het open hok was 4 % hoger dan in het geïsoleerde.
Wilson (1949) constateerde dat bij verhoging van de temperatuur van
70° op 80°, 90° en 100°F telkens voor een week, het eigewicht 24 uur
na ingang van de temperatuursverhoging daalde. Nadat dc temperatuur
weer tot 70°F was verlaagd, bleef het eigewicht nog twee weken laag. In
de derde week was het weer normaal. Mueller e.a. (1951) zagen
dat de eigewichten in de warme maanden afnamen, maar dat deze bleven
stijgen als de hennen waren gehuisvest in een hok met een constante
temperatuur van 60°F. Lor enz en Almquist (1936) ondervonden
evenals Warren dc storende invloed die de eigewichtstijging met dc
leeftijd bij jonge hennen heeft op hct verband tussen temperatuur en
eigewicht. Bij hennen in het tweede legjaar vonden zij cen duidelijke
negatieve correlatie tussen temperatuur en eigewicht van —0.584 ± 0.067.
Een temperatuurstijging van 10°F gaf een dahng van het eigewicht met
0.789 gram. Deze regressie betrof een tempcratuurgcbicd van ten minste
tussen 40° en 90° F.

Reeds B e n n i o n en W a r r e n ( 1933) rapporteerden over het dunner en
breekbaarder worden van dc eischalen l)ij stijgende temperatuur. W a r-
ren and Schncpel (1940) onderzochten de invloed van de tempera-
tuur op de schaaldikte bij hennen op batterijen gehuisvest in vertrekken,
die kunstmatig konden worden verwarmd. In cen eerste proef werden
achtereenvolgens in dc periode \\an 1 november tot eind januari tempe-
raturen opgewekt van 55 a 65°F, 89 a 92°F, 60 a 75°F en 89 a 93°F.
De hoge temperaturen verlaagden het eigewicht, maar het beeld werd
enigszins vertroebeld door de snelle stijging van hct eigewicht met dc
leeftijd in deze periode. De vermindering van dc schaaldikte door de hoge
temperaturen kwam duidelijker tot uiting. In twee volgende proeven,
waarbij behalve de temperatuur ook hct vochtgehalte werd gevarieerd,
kwam opnieuw cen ongunstige invloed van hoge temperaturen op dc
schaaldikte naar voren. Verlaging van hct vochtgehalte scheen de ver-
mindering van dc schaaldikte bij hoge temperatuur iets tegen tc gaan,
daarentegen werd de daling van hrt eigewicht enigszins versterkt. C o n-
rad (1939) nam bij proeven van .Schncpel cn Warren waarbij dc
schaaldikte met ca. 30 % verminderde als dc temperatuur van 70 tot 90°
steeg, bloedmonsters van de kiijpen, voor onderzoek van het calcium-
gehalte. Hij constateerde bij de genoemde temperatuurstijging een daling
van hct bloedcalciumgehalte met 25 a 30 In verband hiermee ging
Hey wang (1946) in een proef na, of verstrekking van voor dc mens
gemakkelijk opneembare calciumvcrbindingen wellicht deze vermindering
van de schaalkwaliteit zou kunnen tegengaan. Hij vergeleek hierbij
calciumgluconaat, technisch calciumlactaat. calcium-d-lactaat, calcium
sulfaat, geprecipiteerd caliumcarbonaat en calciumcarbonaat uit hoog-
waardig krijt. Afgezien van een geringe achterstand van het calcium-
sulfaat vond hij geen verschil in effect tussen dc verschillende calcium-
vcrbindingen. Hij constateerde dat hct schaalpcrcentage terugliep tot
ca. 88% "van de oorspronkelijke waarde, als de temperatuur van gemid-
deld 67°F opliep tot gemiddeld 102°F. Wilson (1949) nam een nog
sterkere daling waar van de schaaldikte. Bij temperaturen boven 70°F
die telkens een week werden gehandhaafd, nam de schaaldikte af tot

95, 87 en 77 % van de oorspronkelijke waarde bij resp. 80°, 90° en 100°F.
Na temperatuurdaling tot 70°F was in de eerste week het herstel reeds
merkbaar en dit was volledig in de tweede week.

Seizoenveranderingen in de inwendige kwaliteit van het ei werden o.a.
bestudeerd door Hunter e.a. (1936). Zij zagen dat van oktober tot het
volgend jaar september de dooierindex regelmatig afnam. Individueel
trad zowel bij overjarige als jonge hennen na april een vermindering van
dooierindex en conditie van het wit en cen stijging van het percentage
dun wit. Lorenz en A lm qu ist (1936) onderzochten het verband
tussen temperatuur en percentage dik wit en onderzochten hierbij ook
het effect van bewaring gedurende een dag bij hoge en lage temperaturen.
Zij vonden vrij belangrijke negatieve correlaties tussen het percentage
dik wit en de temperatuur zowel op de dag van leggen als op dc dag
ervoor, welke dus heerst op de tijd dat het wit wordt gevormd. Uit de
pardële correlades bleek echter dat juist deze laatste correlate niet echt
was, maar uitsluitend berustte op de hoge correlaties tussen de tempera-
turen op twee opeenvolgende dagen. Alleen de correlatie met de tem-
peratuur op dc dag van leggen bleef als wezenlijk over. Bij voortgezet
onderzoek met kunstmatige verwarming bleek echter ook deze correlatie
te verdwijnen als de eieren binnen 15 minuten na het leggen werden
onderzocht. Bij bewaring gedurende 24 uur bij 40°F nam het percentage
dik wit niet af, terwijl dit in dezelfde tijd bij 86°F met 15 % verminderde.
Wilhelm en Heiman (1938) vonden geen verband tu.sscn de kwali-
teit van het wit, gemeten als eiwitindex en de temperatuur in het hok.
Zij zagen alleen een vrij continue teruggang met het voortschrijden van
het legjaar tot juli, waarna een zeer gering herstel optrad. Om het
effect van leeftijd en temperatuur op de eikwaliteit afzonderlijk te kunnen
nagaan werkte Jeffrey (1941) met vier groepen Witte Leghorns die
resp. op 15 juni 1938, 1 november 1938, 15 januari 1939 en 1 april 1939
waren uitgekonren. Het gemiddelde eigewicht was in de zomer gemiddeld
lager dan in andere seizoenen. De eiwitindex vertoonde cen continue
daling met dc leeftijd, maar bleek onafhankelijk van de temperatuur. Het
eionderzock vond plaats binnen twee uur na het leggen. Bij hoge produkties
was dc eiwitindex iets lager dan bij lage produkties.

Uit het voorgaande ovcizicht blijkt, dat dc temperatuur moet worden
beschouwd als de voornaamste klimaatfactor die de eiproduktie beïn-
vloedt. Voor de leggende hen in beweging lijkt cen luchttemperatuur van
enkele graden boven het vriespunt ruimschoots voldoende voor het be-
reiken van cen optimale produktie, zonder dat extra warrntcproduktie
nodig is voor het op peil houden van de lichaamstemperatuur. Zolang de
hen voldoende voer opneemt voor volledige produktie en in beweging
blijft, zou volgens de berekeningen van Mitchell en Haines (1927)
zelfs cen temperatuur van — 9.5°C zonder bezwaar kunnen worden ver-
dragen. Bij het beschouwen van deze temperaturen dient men uiteraard
rekening te houden met het feit dat in een koppel hennen vaak niet
alle hennen volop aan de leg zijn en sommige dus minder voer opnemen,
dat \'s nachts de dieren in rust zijn en een lagere stofwisseling hebben en

dat allerlei factoren zoals luchtstromingen en hoge luchtvochtigheid dc
vvarmtcafgiftc plaatselijk of in hct algemeen kunnen vergroten. Voor
hennen op legbatterijen dient men ook aan de geringe bewegingsmogelijk-
heden te denken. Wanneer men met al deze factoren rekening houdt,
zou men uitgaande van een kritische buitentemperatuur \\\'00r de hen van
62°F en cen warmtebehoefte als door Mitchcl en Haines berekend
van 2.6 Cal. per graad Fahrenhcit temperatuurverschil, bij cen extra
warmteproduktie van ca. 40 Cal. uit hct opgenomen voer komen op cen
optimale luchttemperatuur van 62 — 40/2.6 = 47°F of 8 ä 9°G die dus
ook \'s nachts als de hennen in rust zijn voldoende is.

Uiteraard is cen dergelijke calculatie vrij speculatief en zal door onderzoek
moeten worden uitgemaakt in hoeverre deze voor correctie in aanmerking
komt. Zc zou echter kunnen dienen als voorlopige richtlijn. Zc is als
zodanig des te meer bruikbaar, omdat de kip wat de omgevingstempera-
turen betreft cen vrij groot aanpassingsvermogen blijkt te bezitten en
slechts ongunstig reageert op sterke temperatuurschommelingen. Er zijn
nog andere factoren die pleiten voor hct nastreven van een hoktempcra-
tuur tussen 40° en 50°F of 5° k 10°C. Het is duidelijk gebleken dat hoge
temperaturen zowel cigcwicht als schaalkwaliteit nadelig beïnvloeden.
Voor wat de schaalkwaliteit betreft staat vast dat dit in ieder geval geldt
voor temperaturen boven 70°F (21 °C), maar hct is geenszins uitgesloten
te achten dat ook al ojJ lagere tcmperatuurnivcaus cen temperatuurstijging
nadelig kan werken. Ook op dit punt is verder onderzoek gewenst.
Wat de invloed op hct cigcwicht betreft, is cen ongunstige invloed van
temperatuurstijging volgens Warren (1939) \\\'an 30° F af, volgens
Lorenz en A 1 m tj u i s t (1936) zelfs al van 40°F af tc verwachten.
Dc door deze laatsten gepubliceerde cijfcrs laten zien dat bij cen tempe-
ratuurvcrhoging van 10°G ccn gemiddelde daling van het cigcwicht met
ca. 1.5 gram is te verwachten, hetgeen bij gelijk blijvend aantal eieren
neerkomt op cen vermindering van dc kg-opbrcngst inct 2.5 welke ccn
compleet verlies betekent omdat hct \\\'ocrverbruik daarbij niet vermindert,
terwijl uiteraard dc andere onkosten eveneens ongewijzigd blijven. Vooral
voor jonge hennen die in hcifst cn wintermaanden zijn uitgebroed, zodat
zc juist in hct warme jaargetijde beginnen tc leggen, kan dit van veel
belang zijn, omdat door tc hoge hoktcmijcratiuen het aantal ondermaatse
eiercTi onnodig zou worden vergroot. Uit cen en ander kan men afleiden,
dat dc aanwezigheid van dc extra warmtebron welke door dik strooisel
wordt gevormd, huiten dc wintermaanden wellicht minder gewenst is.
Een dunne strooisellaag in hct warme jaargetijde stelt bovendien dc hennen
in staat verkoeling tc zoeken op dc vlcx\'r van hct hok, die in warme
]3crioden cen veel lagere temperatuur heeft dan dc lucht. Dc vraag dringt
zich hier op naar dc eventuele rentabiliteit van hct aanbrengen van
kunstmatige koeling van de ingevoerde lucht, welke naar uit hct voorgaand
overzicht blijkt, wat hct welbevinden van dc kip betreft, zonder bezwaar
door middel van verneveling van water cn dus betrekkelijk goedkoop,
moet kunnen geschieden. Een nader onderzoek van al deze punten zal
zelfs voor ons land m(>t zijn betrekkelijk gelijkmatige temperaturen zeker
van belang zijn.

Als ander punt is uit het voorgaande literatuuroverzicht duidelijk naar
\\oren gekomen, dat de ongunstige invlcM\'d van hoge temperaturen o]3 de
inwendige eikwaliteit welke men \\eelal constateert, uitsluitend is toe te

schiijvcii aan brwaring \\an cle eieren na liet leggen bij deze hoge lenipe-
ratinen. Regelmatig verwijderen van de eieren uit de le,gncsten is dus een
eerste vereiste en zo spoedig mogelijk onderbrengen ervan op cen koele
bewaarplaats een tweede. Bewaring bij 5°C zal in het algemeen vol-
doende zijn.

Een overzicht wordt ge.geven van in de literatuur vernielde waarneniingcn uit dc
praktijk, over de invloed van diverse kliniaatfactoren (temperatuur, luchtdruk, wind,
neerslag) op de eiproduktie van pluimvee. Enkele punten van dc temperatuurregulatie
van de hoenders worden kort besproken. Aan de hand van de literatuur wordt een
overzicht gegeven van langs experimentele weg vcrkrc.gen gegevens over dc invloed
van klimaatfactoren op eiproduktie, ei.gewicht, schaalkwalitcit en inwendige cikwali-
tcit. Uit deze overzichten blijkt dat dc temperatuur als belangrijkste klimaatfactor
is te beschouwen en dat de geringe uitwerking die van andere factoren soms is waar-
.gcnomen, in verband gebracht kan worden met de invloed die ze hebben, op het
temperatuur regelingsmechanismc van de kip. De kip blijkt beter resistent tegen
lage temperaturen dan tegen ho.ge. Slechts bij extreem lage temperaturen van —12
tot —14° C gaat kambcvriezing optreden en wordt de produktie geschaad. De opti-
male hoktemperatuur ligt vermoedelijk tussen 5° en 10° C. Bij deze temperatuur
heeft de leggende hen nog geen extra warmteproduktie nodig voor het onderhouden
van de hchaamstemperatuur. Hoewel de schadelijke werking van hoge temperaturen
op dc eiproduktie als zodanig pas bij temperaturen van 2.5° C goed merkbaar wordt,
is gebleken dat de schaalkwalitcit in ieder geval bij hoktemperaturen boven 21° C
achteruitgaat. Een verlaging van het eigewicht van ca. 15 g per 10° G tempera-
tuurstij.ging is al bij temperaturen boven 5 à 10° G tc verwachten. Invloed van dc
temperatuur op de inwendige cikwalitcit is alleen na het leggen .geconstateerd, zodat
koele bewaring zo spoedig mo.gelijk na het leggen is aan te bevelen. Hiervoor is een
temperatuur van ca. 5° C laag genoeg.

Practical observations regarding the effect of various climatic factors (temperature,
atmospheric pressure, wind, rainfall) on the eg.g production of poultry, as reported
in the literature, are reviewed. Certain features of temperature regulation in poultry
are briefly discussed. Experimental data on the cffects of climatic factors on c.gg pro-
duction, weight of the eggs, shell quality and internal egg quality are reviewed on
the basis of the literature.

These surveys show that the temperature is the most important climatic factor and
that the minor rôle occasionally played by other factors may bc due to their effect
on the mechanism of temperature regulation in the hen. Hens show more resistance
to low than they do to high temperatures. Frost-bite of the combs and a consequent
decrease in production will only result at extremely low temperatures, viz., from
—12° C to ■—14° C. The optimum house temperature probably ranges from 5° C
to 10° C. At this temperature, laying hens do not require any additional heat pro-
duction to keep the body temperature at the desired level. Althou.gh the injurious
effect of high temperatures on the c.gg yield will only becomc distinctly noticeable
at temperatures of 25° C, the quality of the shells has invariably been found to de-
teriorate at house temperatures above 21° C. A loss of weight of the e.ggs of about
1.5 gr. per 10° C increase in temperature can even bc expected at temperatures
above from 5 to 10° C. Any effect of the temperature on the internal egg quality
can only be detected after laying, so that stora.gc in a cool place as soon as possible
after laying is advisable. A temperature of about 5° C will be sufficiently low for
this purpose.

On donne un aperçu des constatations de la pratique sur l\'influence de divers facteurs
climatiques (température, pression atmosphérique, vent, précipitations atmosphéri-
ques) sur la production des oeufs chez la animaux de basse-cour. On commente briè-
vement quelques points de la régularisation dc la température des poules. A l\'aide
de la littérature on donne un aperçu dc données obtenues expérimentalement sous
l\'influence de facteurs climatiques sur la production des oeufs, la qualité dc la coque
et la qualité intérieure dc l\'oeuf. Il résulte dc ces aperçus que la température doit
être considérée comme le facteur climatique le plus important ct que le faible effet
qu\'on a parfois constaté d\'autres facteurs, peut être rattaché à l\'influence qu\'ils ont
sur le mécanisme de réglage de la poule. La poule semble plus résistante à des tempé-
ratures basses qu\'à des températures hautes. Cc n\'est que dans les cas de température
extrêmement basses de —12 à —14° C que la congélation de la crête intervient, por-
tant préjudice à la production. La température optimale du poulailler se trouve pro-
bablement entre 5° ct 10° C. A cette température-ci la poule en ponte n\'a pas encore
besoin d\'une production de chaleur extra pour maintenir la température du corps.
Bien que l\'effet nocif de hautes températures sur la production des oeufs en tant que
tel ne devienne bien perceptible qu\'à des températurs de 25° C, on a constaté que
la qualité de la coque, rétrograde cn tout cas à des températures du poulailler au-
dessus dc 21° C. On peut s\'attendre à une diminution du poids dc l\'oeuf d\'environ
1.5 g par 10° C de hausse de température déjà à des températures au-dessus de 5
à 10° C. L\'influence de la température sur la qualité intérieure n\'a été constatée
qu\'après la ponte, dc sorte que la conservation fraîche aussitôt après la ponte est
rccommandable. A cct effet une température d\'environ 5° C suffit.

I. Es wird eine Literaturübersicht gegeben von den in der Praxis gemachten \\ind
publizierten Beobachtungen über den Einfluss verschiedener Klimafaktoren (Tem-
peratur, Luftdruck, Wind, Niederschlag) auf die Eiproduktion des Geflügels. Der
Verfasser skizziert verschiedene Aspekte der Temperaturregelung bei Hühnern. .An
Hand einschlägiger Literatur gibt er eine Übersicht von den auf experimentellen Wege
erhaltenen Resultaten hinsichtlich des Einflusses von Klimafaktoren auf die Ei-
produktion, Eigcwicht, Schalenqualität und innere Eiqualität. Aus dieser Übersicht
geht hervor, dass die Temperatur als der einflussreichstc Klimafaktor zu betrachten
ist und dass die geringe .Auswirkung von mitunter warhgcnommcnen anderen Fak-
toren, in Verbindung gebracht werden können mit ihren Einfluss, den sie auf den
Temperaturregclungsmcchanismus des Huhns ausüben. Das Huhn zeigt grössere Re-
sistenz gegenüber niedrige als gegen höhere Temperaturen.

Nur bei ausserordentlichen niedrigen Temperaturen von —12° bis —-14° C tritt ein
Befricrcn des Kammes auf und wird die Eiproduktion schädlich beeinflusst. Die op-
timale Stalltempcratur liegt wahrscheinlich zwischen 5°—10° C. Bei dieser Tempe-
ratur benötigt die Legehenne noch keine zusätzliche Wärmeproduktion zum Instand-
halten der Körpertemperatur. Obwohl der schädliche Einfluss von hohen Tempera-
turen auf die Eiproduktion an sich erst bei Temperaturen von 25° G gut erkennbar
wird, zeigte sich, dass die Qualität der Eischale in jedem Fall bei Stalltemperaturcn
über 21° C zurückgeht. Eine Abnahme des Eigewichtes von cr. 1,5 gr. per 10° C
Temperatursteigung ist schon bei Temperaturen über 5°—10° C zu erwarten. Ein
Tcmpcraturcinfluss auf die innere Eiqualität ist nur nach dem Legen festgestellt wor-
den, sodass ein Kühllagcrn der Eier möglichst kurz nach dem Legen anzuempfehlen
ist. Hierbei genügt eine Temperatur von cr. 5° C.

BENNION, N. L. and WARREN, D. C. (1933) : Temperature and its cffect on egg
size in the domestic fowl; Poultry Sei. 12, 2, 69-82.

CARD, L. E. (1917) : A study of egg production in the White Leghorn; Storrs (Con-
necticut). Agr. Exp. Sta. Bull. no. 91.

CONRAD, R. M. (1939): The effect of high temperature on the blood calcium of
the laying hen; Poultry Sci. 18, 4, 327-329.

FROND A, F. M. (1935) : Observations on the effect of some storms on eggproduc-
tion; The Philippine Agricult., 24, 2, 229-238.

GOOD, H. II., gecit. door Rice, J. E.; Hall, G. O. and Marble, D. R. (1948) : Jud-
ging poultry for production; John Wiley & Sons, New York.

GUTTERIDGE, H. S.; BIRD, S.; MAC GREGOR, H. I. and PR.A.TT, J. M.
(1944): The effect of heat, insulation and artificial light on egg production and
feed consumption of pullets; Scientific Agric. 25, 1, 31-42.

HAYS, F. A. (1948) : Changes in the egg weight of Rhode Island Red females during
the first laying year; 8th World\'s Poultry Congr., Copenhagen, Off. Rept. I, 151-
158.

HEYWANG, B. W. (1946): Sources of Calcium for laying chickens during hot
weather; Poultry Sci. 25, 3, 215-222.

HINDS, H. B. (1949): Environmental factors and their effect on the natural egg
cycle; Arizona Agr. Exp. Sta. Bull. 222.

HUNTER, J. A.; VAN W.AGENEN, A. and HALL, G. O. (1936) : Seasonal changes
in interior egg quality of Single Comb White Leghorn hens; Poultry Sci., 15, 2,
115-118.

HUTCHINSON, J. D. (1954): Heat regulation in birds; in J. Hammond: Progress
in the physiology of farm animals. Vol. 1, 299-362, Butterworths Sciendfic Puhl.,
London.

JEFFREY, F. P. (1941): Changes in pullet year albumen-index as affected by age
of bird; Poultry Sci. 20, 4, 298-301.

LAPLAUD and G.ARNIER (1924): The influence of meteorological conditions on
laying; Proc. 2nd World\'s Poultry Congr., Barcelona, 391-395.

LEE, E. E.; HAMILTON, S. W.; HENRY, C. L. and CALLANAN, M. E. (1937) :
The effect of supplementary heat on egg production, feed consumption, amount
of litter required and net flock income; Poultry Sci., 16, 4, 267-273.

LEE, E. E.; HAMILTON, S. W.; HENRY, C. L. and CALLANAN, M. E. (1939):
Idem. Part. 2; Poultry Sci., 18, 5, 359-368.

LE ROY, H. L. (1956) : Fragen der Beleuchtung und Klimatisierung in der Hühner-
zucht; Der Gcflügelhof, 19, 15, 247-253.

LORENZ, F. W. and .\\LMQUIST, H. J. (1936): Seasonal variations in egg qua-
hty; Poultry Sei., 15, 1, 14-18.

MITCHELL, H. H. and HAINES, W. T. (1927): The critical temperature of the
chicken; J. Agric. Res. 34, 549-557.

MUELLER, C. D.: AVERY, T. B.; SMITH, H. D. and CLEGG, R. E. (1951):
Effects of controlled light and temperature for laying hens; Poultry Sci., 30, 5,
679-686.

RADW.\\NSKI, H. (1951) : Einflusz der Witterung auf die Legetiitigkeit der Hühner;
Diss. München. Ref. Arch. f. Geflk. (1954) 18, 40.

RÖMER, R. R. (1953): Nutzbringende Geflügel Wirtschaft. 5e Aufl. (p. 366 ff);
Eugen Ulmcr Verlag Stuttgart/Luddigsburg.

SMITH, Ch. W. (1930) : The relation of environmental conditions in poultry houses
to winter egg production; Nebraska Agr. Exp. Sta. Bull., 247.

\\ EZZ.\\NI, V. (1939): Influence of a sojourn in the mountains on the blood com-
position, body development and egg production of White Leghorn pullets; Proc.
7th World\'s Poultry Congr., Cleveland, 117-119.

W.\\RREN, D. C. (1939): Effect of temperature on size of eggs from pullets in dif-
ferent latitudes; J. Aric. Res., 59, 6, 441-452.

WARREN, D. C. and SCHNEPEL, R. L. (1940): The cffect of air temperatures
on egg shell thickness in the fowl; Poultry Sei. 19, 1, 67-72.

WILHELM, L, A. and HEIMAN, (1938): Thr seasonal variations in interior
egg qualities of new laid eggs; Washington Agr. Exp. Sta. Techn. Paper no. 358.
WILSON, W. O. (1948): Some effects of increasing environmental temperatures on

pullets; Poultry Sci. 27, 6, 813-817.
WILSON, W. O. (1949): High environmental temperatures as affecting the reaction
of laying hens to iodised casein; Poultry Sci. 28, 4, 581-592.

Een overzicht van de literatuur over de invloed van hct licht op dc
eiproduktie, inecr in hct bijzonder wat de invloed op hct legritrne betreft,
heeft de auteur opgenomen in een betrekkelijk kort geleden verschenen
publikatie over de serieleg bij kippen (van A 1 b a d a, 1956), zodat hier
kan worden volstaan met een weergave van de daaruit getrokken con-
clusies, aangevuld met gegevens uit literatuur, die in dat overzicht buiten
beschouwing was gelaten of die sindsdien is verschenen.

SvetosarovenStreich (1940) onderzochten de invloed, die ver-
meerdering en vermindering van de verlichtingsduur bij jonge kuikens had
op de geslachtelijke ontwikkeling. Zij deden dit, omdat zij uit de literatuur
hadden afgeleid, dat variaties in de reactie op stimulering van de sexuelc
cyclus van vogels door licht, in hoofdzaak voortkomen uit verschillen in
gevoeligheid van het voortplantingsapparaat voor de lichtprikkcl en uit
de invloed van andere, vooral psychische factoren. In vergelijking met een
controlegroep hadden zij twee proefgroepen, die van de 5e resp. de .30e
levensdag af extra licht kregen, twee groepen, die van de 5e resp. dc
30c levensdag af beperkt licht kregen en een .groep, die vanaf de 5e dag
helemaal geen licht kreeg. De ontwikkeling van testes, ovarium en oviduct
werd door extra verlichting bevorderd. Beperking van licht en verduistering
bleven zonder effect, maar stimuleerden de kamgroci. Dit laatste hield
kennelijk geen verband met de activiteit van de gonaden, maar was cen
rechtstreeks effect van het uitschakelen van licht, dat remmend werkt op
de kamgroei. Dit laatste wordt bevestigd door gegevens van W o m a c k
e.a. (1931), Leroy (1956) en door nog niet gepubliceerde resultaten
van cen proef op het Instituut voor de Pluimveeteelt te Beekbergen. Bij
deze laatste werd bij uitsluitend kunstlicht de kamgroei van volwassen
hennen en hanen gestimuleerd ten opzichte van die bij dieren met gewoon
daglicht. Callcnbach e.a. (1944) vergeleken bij laatbrocd Witte Leg-
horn cenda,gskuikens (van 23 juni) hct effect van uitsluitend da,glicht en
van een 24 uur-vcrlichting door daglicht plus kunstlicht op o.m. de leeftijd
bij het leggen van het eerste ei en dc eiproduktie. Een groep, die tot dc
leeftijd van 4 maanden met uitsluitend daglicht was opgefokt en toen
overging op 24 uur-verlichting, begon iets later te leggen, maar kwam
toen sneller in produktie, dan de .groepen die óf alleen daglicht behielden
èf van het begin af 24 uur verlicht waren geweest. Een ,groep, die met
24 uur licht was op,gefokt tot de leeftijd van 4 maanden, daarna 4 weken
lang alleen da.glicht had gehad en toen opnieuw 24 uur licht kreeg, over-
trof na hervatting van dc 24 uur-verlichting spoedig de .groep, die ononder-
broken 24 uur licht had gehad. Deze laatste groep bleef, wat intensiteit
van de leg betreft, zelfs achter bij de groep met alleen daglicht. Uit de
gegevens bleek, dat bij 24 uur-verlichting de hennen niet of nauwelijks

eerder legrijp werden dan zonder kunstlicht, maar dat bij deze dieren
de leg langzamer op gang kwam, dan wanneer na opfok zonder kunstlicht
de 24 uur-verlichting bij of na het begin van de legrijpheid werd ingesteld.

Een te sterke hchtprikkel bij de opfok lijkt de dieren minder gevoelig tc
maken voor de lichtprikkels, die, na bereikte legrijpheid, de produktie
moeten stimuleren. Mueller e.a. (1951) vonden, dat kuikens uitge-
komen op 28 februari en opgefokt bij een constante daglengte van 12 uur,
iets later legrijp waren dan bij opfok met gewoon daglicht. M o r i e.a.

(1953) deden onderzoek met jonge eenden, die half april waren uitgeko-
men. Onder natuurlijke verlichting ontwikkelden ovaria en oviducten zich
tijdens de 14e tot 17e levensweek snel naar grootte en gewicht. Variatie
van de lichtperioden of de wijze van verlichting in de 14e tot 17e levens-
week had een belangrijk effect op de ontwikkeling van de hypophysevoor-
kwab, het ovarium en de eileider en op het optreden van de geslachts-
rijpheid. Variatie van de lichtperioden na de 18e levensweek gaf geen
effectief verschil in het optreden van de geslachtsrijpheid. De minimum
daglengte die nodig was om het geslachtsrijp worden te stimuleren, kon op
11 uur gesteld worden. Geleidelijke vermeerdering van het licht was effec-
tiever dan een constante hoeveelheid. M o u 1 t r i e en M c D a n i e 1

(1954) vonden bij New Hampshire kuikens, die van de eerste dag af
constant 7.5, 15 of 22.5 uur licht per dag hadden gehad, geen verschil
in ontwikkeling van de gonaden tot de leeftijd van 24 weken toe, en
evenmin verschil in de leeftijd bij het leggen van het eerste ei. Was van
de leeftijd van 12 weken af de dag gebracht van 7.5 op 15 uur, resp. ver-
kort van 22.5 op 15 uur, dan waren deze dieren gemiddeld 10 dagen
eerder, resp. 6 dagen later legrijp dan bij constant 15 uur licht. In deze
periode scheen dus verlenging van de dag de legrijpheid te bevorderen
en verkorting van de dag die te vertragen. Deze resultaten kunnen het
verschil in legrijp worden van vroeg en laat geboren kuikens verklaren.

\'1\' o m h a V e (1954) vergeleek bij in oktober uitgebroede heimen het effect
van de natuurlijke daglengte met dat van cen wisselende ochtendverlich-
ting, die de totale daglengtc vrijwel constant op 14 uur bracht. Van de
Icdftijd van 23 weken af kregen beide groepen 14 uur licht. In beide
groepen begon de leg op dezelfde leeftijd, maar in de bijverlichte groep
kwam deze langzamer op gang. De produktieniveaus van 25 en 50 %
werden in deze groep resp. 7 en 14 dagen later bereikt, dan in dc groep
die niet werd bijverlicht en die dus na eind december (3 maanden leeftijd)
een geleidelijk toenemende daglengte had. Platt (1955) vergeleek bij
op 28 januari uitgebroede Wite Leghorns hct effect van normaal daglicht
met een beperkte dag van 8 uur uitsluitend door kunstlicht. De kunst-
lichtgrocp kwam later aan de leg dan dc daglichtgrocp. Nadat op de leef-
tijd van 7 maanden de daglengte voor beide groepen op 14 uur was ge-
bracht, steeg de leg bij de kunstlichtgroep snel en overtrof spoedig die
van de met daglicht opgefokte groep. Marr e.a. (1957) vergeleken
groepen kuikens opgefokt met resp. 8 en 14 uur licht, die van de leeftijd
van 20 weken af beide 14 uur licht kregen. De kortere verlichtingsduur
bij de opfok vertraagde het legrijp worden enigszins, maar vergrootte
naderhand produktie en voerrendement. Hutchinson en T a y 1 o r
(1957) vergeleken tijdens opfok- en legpcriode het effect van verlengen
en \\erkorteii van dc verlichtingsduur o]j dc produktie. Zij zagen geen

verschil in aan de leg komen tussen groepen, die tot 8 weken normaal waren
opgefokt, terwijl van die tijd af één groep constant 12 uur, de andere
constant 23/2 uur licht had gehad. Vergelijkt men deze resultaten met die
van Moultrie en McDaniel (1954), die op de leeftijd van 12
weken dagverlenging toepasten, dan zou men daaruit kunnen concluderen,
dat de dagverlenging, indien ze op jongere leeftijd (8 weken) ineens wordt
toegepast, niet stimulerend werkt, doch wel als dat op latere leeftijd wordt
gedaan. C a r s on e.a. (1958) gingen na of het schijnbaar ongevoelig
worden voor lichtprikkchng, van dieren die met extra hcht zijn opgefokt,
ook optreedt bij gebruik van lichtsoorten, waarvan aangenomen wordt,
dat ze niet stimulerend op de leg werken. Zij gaven kuikens, die tot dc
leeftijd van 15 weken met continu gloeilamplicht waren opgefokt, tijdelijk
(ook 24 uur per dag) cen verhchting met resp. koel wit-, zacht wit-,
rood-, goud-, groen- en blauw fluorescentielicht van gelijke sterkte. Als
controles dienden een groep zonder kunstlicht en een groep met continu
gloeilamphcht. Van de leeftijd van 25 weken af kregen alle groepen
weer continu gloeilamplicht. Verschillen tussen de verlichte groepen in
Icgrijp worden en latere produktie tot de leeftijd van 400 dagen werden
niet waargenomen. Alleen bereikte de tijdelijk onverlichte groep pas 3
weken na de andere een produktie van 50 %, maar hij verschilde daar-
mee niet in totale produktie tot de leeftijd van 400 dagen. K i n g (1958a)
fokte 1 oktober uitgekomen kuikens op onder hchtgevende warmtelampen.
Bij koud zetten werden ze overgebracht naar cen verduisterde ruimte,
waarin zc 6 uur per dag kunstlicht kregen. Toen de dieren 80 dagen oud
waren, werden ze in twee groepen gesphtst. Eén groep hield cen constante
daglengte van 6 uur kunstlicht, bij de andere groep werd de daglengtc in
cen week tijds opgevoerd tot 14 uur kunstlicht. In deze laatste groep kwam
het eerste ei 11 dagen eerder (op de leeftijd van 134 dagen), en werd een
produktie van 50% 13 dagen eerder bereikt dan in dc groep die 6 uur
licht had gehouden. In deze laatste groep werd van het begin van de leg
af de daglengte wekelijks met 18 minuten verlengd. Deze groep legde tot
31 december van het volgend jaar in totaal 23 eieren per dier meer dan
de groep met constante dag van 14 uur. In een andere mededeling van
Kin g (1958 b) worden nog grotere produkdcvcr.schillen gemeld bij ver-
gelijking van hennen, die tot het begin van de leg 6 uur verlicht waren en
daarna cen wekelijks toenemende daglengte kregen, met hennen die con-
stant 14 uur verlicht werden.

Uit het voorgaande blijkt duidelijk de stimulerende invloed, die een toe-
nemende verlichtingsduur heeft op het aan de leg komen en ook op de
produktie in de eerste tijd na deze verlenging van de verlichtingsduur. Ook
wanneer deze verlenging van de verlichtingsduur wordt begonnen als de
leg reeds is aangevangen, heeft een tijdelijke produktieverhoging plaats, die
echtcr als regel geheel of gedeeltelijk wordt gecompenseerd door cen latere
produktievermindcring.

Een dergelijke produktieverschuiving werd reeds proefondervindelijk vast-
gesteld door K a b 1 c, F O X en L u n n (1928). K e n n a r d en C h a m-
b c r 1 i n (1931) constateerden, dat deze verschuiving meer geprononceerd
was bij verlichting in dc winter gedurende de hele nacht, dan met winter-
vcrliclïting alleen van 4 uur \'s morgens af. Volgens Ebbel 1 (1941) zou

het effect van de 24-uur3verhchting langer aanhouden, wanneer deze
telkens voor 14 dagen wordt toegepast en dan afgewisseld met een periode
van drie weken met alleen ochtendverlichting. De proefgroepen, bij dit
onderzoek betrokken, waren, hoewel numeriek zeer groot, niet volkomen
gelijkwaardig. Warren e.a. (1950) zagen, dat, wanneer behalve het
licht (12 uur per dag) ook temperatuur en relatieve vochtigheid constant
werden gehouden, de produktie langer op peil bleef dan wanneer alleen
het licht constant werd gehouden of licht en temperatuur beide wisselden.
Greenwood (1955) vond dat bij constant licht (12 uur per dag),
constante temperatuur (60°F) en relatieve vochtigheid (60 %) de pro-
duktie in het eerste legjaar hoger was dan bij dieren die normaal intensief
werden gehouden met een minimum daglengte van 12 uur door bij-
\\ erlichting in de winter, maar dat bij voortzetting van de proef in tweede
en derde legjaar, de groep met constant milieu steeds meer achter bleef.
Het aantal dieren in deze proef was echter zeer klein (18 a 19 hennen
per proefgroep).

Dob ie. Carver en Roberts (1946) (zie ook Roberts en
Carver (1941)) vonden, dat lichtintensiteiten variërend van 1 tot
.31,3 footcandles (d.i. 11 tot 345 meterkaarsen) geen verschil in effect
hadden. Tot overeenkomstige resultaten kwamen Nicholas, Callen-
bach en Murphy (1944). In een batterijenloods, waar de daglicht-
sterkten plaatselijk uiteeidiepen, in de uiterste gevallen van 1 tot 172
footcandles (d.i. 11 tot 1900 meterkaars), vonden Skaller, Allen
en Sheldon (1954) geen verschillen in produktie tussen dc hennen
in de lichtste en dc donkerste kooien. Wilson en Woodard (1957)
vonden, dat zelfs volledige verduistering gedurende vijf weken dc leg
niet geheel deed ophouden. Hierbij kan men zich wel afvragen, in hoeverre
het licht van de miniatuur zaklantaarn, welke de verzorger bij de leg-
controle in deze proef gebruikte, van invloed kan zijn geweest. Immers i^^^
uit onderzoek van Wilson en Ablanalp (1956) gebleken, dat zelfs
de minimale lichthoeveelheden van 6 maal daags 1 minuut gelijkelijk
over het etmaal verdeeld en met een intensiteit die varieerde van plaatse-
lijk minder dan 0,2 tot 6,6 foot candles (2,2 tot 72,6 meterkaars), nog
een zeer behoorlijke produktie toelieten. Het relatief grote effect van inter-
mitterende verlichting bij gelijke verlichtingsduur en de wenselijkheid
van regelmatig terugkerende donkere perioden, werd in een eerder ge-
geven literatuuroverzicht reeds naar voren gebracht (Van .A. 1 b a d a,
1956). In cen proef werd het effect van deze intermitterende verlichting
nog eens nagegaan en tevens onderzocht in hoeverre de gunstige resultaten
konden worden bevestigd, die B y e r 1 y en Moore (1941) kregen door
het ritme in de verlichting aan te passen aan de gemiddelde legintensiteit
van de kip (1 ei per 26 uur) (Van Albada, 1958). Hierbij bleek dat
door afwisselend 14 uur licht en 12 uur duisternis te geven, evenals bij
B y e r 1 y en M o o r e de gemiddelde serielengte toenam, maar door ver-
lenging van de intervallen, waarmee de eieren in de serie, zowel als de series
zelf elkaar opvolgden, steeg de totale produktie niet. Hoewel de intermitte-
rende verlichting van afwisselend 1 uur licht en 5 uur donker, resp. 2 uur
licht en 4 uur donker, in vergelijking met andeie kunstverlichting redelijke

resultaten opleverde, werden toch aanwijzingen verkregen, dat een ver-
lichtingsperiode van telkens 1 of 2 uur niet voldoende is voor het verkrijgen
van optimale resultaten. De daglichtgrocp overtrof in voorjaars-, zomer-
en totale produktie alle kunstlichtgrocpen, mogelijk door het stimulerend
effect van het lengen der dagen tegenover de constantheid van de licht-
prikkcl bij de kunstlichtgrocpen.

Een stimulerende invloed van het verlengen van de verlichting, op dc
hervatting van de eiprodukde, werd door K n o w 11 o n (1936) vastgesteld
bij hennen die tevoren kunstmatig tot ruien waren gebracht. Bij in juli
natuurlijk ruiende hennen kon Bartsch (1937) door verlichdng ge-
durende de hele nacht de eiproduktie in 3 weken opvoeren van 15% tot
meer dan 50 % in begin augustus. Een vertraging en vermindering van
de najaarsrui verkregen Warren e.a. (1950) en M u e 11 e r e.a. (1951)
door een constante verlichting van 12 uur. Dit effect werd versterkt door
constant houden van de temperatuur op 60° of 65°F en de relatieve
vochtigheid op 65%. Maclver (1953) vond, dat de verkordng der
jaarrust door verlichting bij ouder worden van de dieren steeds duidelijker
uitkomt. Dit wordt veroorzaakt doordat bij verlichting de begindatum van
de jaarrust weinig verandert, terwijl deze zonder verlichting steeds vroeger
komt. Met verlichting waren de gemiddelde begindata van de rui in le,
2e en 3e jaar resp. 23/10, 19/10 en 17/10 en zonder verlichting resp.
12/10, 5/10 en 23/9.

Het licht heeft in het algemeen een stimulerende invloed op de ontwikke-
ling van de legrijpheid en op de intensiteit van de eiproduktie. Deze stimu-
lerende werking treedt echter alleen op als de lichtprikkcl gegeven wordt in
cen periode, dat dc dieren daarvoor gevoelig zijn. Hoewel bij een constante
verlichtingsduur dc dieren ook legrijp worden, blijkt, dat een geleidelijke
of plotselinge verlenging van dc verlichtingsduur de legrijpheid kan vei-
vroegen. Uit het onderzoek van H u t c h i n s o n cn Taylor (1957) zou
kunnen blijken, dat de dieren oji de leeftijd van 8 weken nog niet op cen
dergelijke plotselinge verlenging van de verlichtingsduur reageren, op
dc leeftijd van 12 weken daarentegen wel, blijkens proeven van M o u 1-
trie en McDaniel (1954). Het is niet onwaarschijnlijk, dat niet
het begin van het geslachtelijk rijpingsproces wordt vervroegd, maar wel
de afloop van hct proces versneld door de lichtprikkcl, waarvan het effect
afhankelijk zal zijn van de produktie van F.S.H. door de hypophyse. Enige
steun voor deze hypothese is te vinden in dc proeven van R i d d 1 e en
Schoolcy (1935) met duiven, die constateerden dat hypophysen, ge-
nomen van duiven kort voor de leeftijd, waarop van nature een snelle
testisgroei begint, niet in staat waren na implantatie bij jonge duiven de
testisgroei te stimuleren, terwijl dit wel lukte met implantatie van hypo-
physen van volwassen duiven. Tegenover cen vervroeging van de leg-
rijpheid, bij verlenging van de verlichtingsduur in dc daartoe geëigende
periode, staat cen veitraging van dc lcgrij]ihcid, bij verkorting van dc
verlichtingsduur.

Hij reeds leggende hennen treedt bij een constante Hchtprikkel na de snelle
produktiestijging aan hct begin van de leg een geleidelijke produkticdaling
op, die vooral bij constante temperatuur en \\ochtigheid vrij regelmatig is.
Deze daling treedt evenzeer op bij wisselende klimaatomstandigheden,
maar is dan minder geleidelijk.

Waarschijnlijk wordt de hypophyse op dc duur minder gevoelig voor de
lichtprikkel, als deze constant blijft. Aldus is ook tc verklaren waarom na
opfok met constant licht de produktie achterblijft bij die, welke wordt
verkregen, als bij hct bereiken van dc legrijpheid dc verlichtingsduur ge-
leidelijk of plotseling wordt verlengd. Dit refractoir worden van dc
h>pophyse schijnt te kunnen worden voorkomen door de verlichtings-
duur schoksgewijze wekelijks tc verhogen zoals door King {1958 a, b)
werd toegepast of door periodiek 24 uur-\\crlichting te laten afwisselen
met kortere verlichtingstijden zoals gedaan werd door B a r t s c h ( 1939)
en door Ebbell (1941). Dc natuurlijke teruggang van dc leg in dc
zomermaanden berust waarschijnlijk op hetzelfde vcrschijn.sel, mogelijk
nog versterkt door hct geleidelijk korter worden van de verlichtingsduur
cn hct optreden van hogere omgevingstemperaturen. Althans is gebleken,
dat, door verlenging van dc verlichtingsduur in deze jx-riodc, deze produk-
ticdaling en daarmee de plotselinge rui kan worden uitgesteld.
Behalve de algenume stimulerende in\\ locd op dc leg, welke van het
licht uitgaat, is cr nog hct effect, dat licht cn activiteit van dc hen
gezamenlijk licbbcn op hct legritme doordat zij dc afgifte \\an ovulatie-
opwekkend hormoon dooi dc liyijophxsc schijnen te kunnen blokkeren
cn daarmee oorzaak zijn voor dc regelmatig tcnigkcrcndc onderbroe-
kingen van meestal ccn dag in dc legscrics (Van Albada, 1956).
Door hct aanbrengen van cen bepaald ritme in de vcrlichtingsperioden,
zoals door Bycrly en Moore (1941) werd toegepast, of door inter-
mitterende verlichting kan men op hct optreden van deze onderbrekingen
invloed uitoefenen, al is het tot nu toe niet gelukt cen produktieverhoging
van betekenis tc verkrijgen. Wel vond Van Alhada {1956), dat men
door afwisselend 14 uur licht en 12 uur duisternis, zoals door B y e r 1 y en
Moor e hct eerst werd toegepast, de schaalkwaliteit kan verbeteren.
In pluimvcchoudcrskringcn hoort men \\aak dc vrees uiten, dat cen stimu-
lering van de leg door extra verlichting tot vermindering van de kwaliteit
als bioedci van dc aldus gcpioduccerdc eieren zou leiden. Deze vrees vindt
in de literatuur echter weinig steun. Weliswaar \\ onden W c i n in i 11 e r
en Mantel (1940) en Bartsch (1939) bij met licht gestimuleerde
produktie verminderde brocduitkomsten, maar Bartsch zelf wijt dit bij
zijn proeven aan gebreken in de voeding, en niet aan de verlichting,
liays (1954) vond, bij verlichting gcduiende dc h(4c nacht 30 dagen
aaneen, een stimulerende werking op dc bevruchting van jonge hanen
gepaard aan jonge hennen. In andere gevallen, in hct algemeen als er
oudere dieren bij betrokken waren, \\oncl hij geen effect. Soms vond hij
een achteruitgang van de bevruchting. Ebbell (1940) kreeg door bij-
vcrlichting een vermeerderde produktie van broedeieren en kuikens, zon-
der schadelijke gevolgen. Bartsch (1938) vond hetzelfde. Ook de opfok
der kuikens en de leg van de opgefokte hennen werd niet benadeeld.
Kennard en Chamberlin (1931) vonden bij 24-uursverlichting
iets betere brocduitkomsten dan zonder wintcrverlichting.

Uit een bestudering van de literatuur op dit gebied komt naar voren, dat cen ge-
leidelijke of sprongsgewijze verlenging van de verlichtingsduur het legrijp worden
van jonge hennen kan versnellen, mits de lichtprikkcl in de daartoe geëigende levens-
fase wordt toegediend. Omgekeerd heeft vermindering van dc verlichtingsduur dan
een vertraging van de legrijpheid tot gevolg. Ook de produktie van reeds aan de
leg zijnde hennen wordt door extra verlichting gestimuleerd. Bij constante verlichting
schijnt de hen minder gevoelig voor de lichtprikkcling te worden, waardoor de ei-
produktie allengs daalt. Deze daling schijnt voorkomen tc kunnen worden door een
wekelijkse schoksgewijze verlenging van de verlichtingsduur of door periodieke afwis-
seling van kortere en langere verlichtingstijden. Het legritme van de kip is te be-
ïnvloeden door het toepassen van cen verlichtingsritme, dat is aangepast aan de snel-
heid van opvolging der eieren in dc series of door intermitterende verlichting, zonder
dat in deze gevallen cen belangrijke invloed op dc totale produktie wordt uitgeoefend.
Wel is gebleken, dat bij cen regelmatig voortgezette afwisschng van 14 uur licht
met 1 2 uur donker, de eieren in de series en ook dc series zelf elkaar met iets grotere
tussenpozen opvolgen, waarbij dc schaalkwalitcit verbetert. Er bestaat geen voldoende
grond voor de vrees, dat, bij produktie-stimulering door continue bijverlichting, de
kwaliteit van de broedeieren vermindert, zolang althans de voeding aan de eisen
van de produktie is aangepast.

study of the literature on the subject shows that young hens may develop into
laycrs more rapidly when the duration of lighting is gradually prolonged or lengthe-
ned by leaps and bounds, provided the light stimulus is applied at the appropriate
stage of life. Conversely, shortening the duration of lighting will retard the develop-
ment of the hens into laycrs. The production of laying hens will also be stimulated
by additional lighting. Apparently, the sensivity of hens to stinmlation by light
is reduced by constant lighting, so that the egg yield gradually decreases. This de-
crease may be prevented by weekly, sudden prolongation of the duration of lighting
or by alternating short with long periods of lighting at regular intervals. The laying
rhythm of the hens may be modified by using a lighting rhythm adjusted to the rate
at which the eggs in the scries follow one another or by intermittent lighting, without
the latter noticeably affccting the total production in these case. When alternation
of 14 hours\' light with 12 hours\' dark was continued, however, the eggs in the scries
as well as the scries themselves were found to follow cach other at slightly longer
intervals, the quality of the shells improving. There is no reason to fear that the
quality of hatching-eggs will deteriorate when production is stimulated by continued
additional lighting, provided feeding is adapted to production requirements.

D\'une étude de la littérature sur ce terrain il résulte qu\'un prolongement graduel
ou par sauts de la durée dc l\'éclairage peut accélérer la capacité dc ponte des pou-
lettes, à conditions que l\'aiguillon dc la lumière soit administré pendant la phase dc
la vie qui s\'y prête. Par contre la diminution dc la durée dc l\'éclairage comporte un
ralentissement dc la capacité dc ponte. Egalement la production des poules déjà ca-
pables de pondre, est stimulée par l\'éclairage extra. En cas d\'éclairage constant la poule
semble devenir moins sensible à l\'aiguillon dc la lumière, par suite dc quoi la produc-
tion des oeufs baisse. Cette baisse paraît être évitée par un prolongement hebdoma-
daire par chocs de la durées de l\'éclairage ou par une diversification périodique de
périodes d\'éclairage de durées plus courtes ou plus longues. Le rhythme dc ponte
de la poule peut être influencé en appliquant un rhythme d\'éclairage adapté à la ra-

pidité de succession des oeufs dans la série, ou par un éclairage intcnnitttant, sans
que dans ces cas il soit exercé une influence importante sur la production totale. On
a bien constaté que lors d\'une diversification régulière et continue dc 14 heures de
lumière ct de 12 heures d\'obscurité, les oeufs dans Is séries ct aussi les séries elles-
mêmes succèdent par des intervalles légèrement plus .grands, ct qu\'avec cela la
qualité de la coque s\'améliore. Il n\'y pas de raison suffisante pour craindre qu\'en
cas de stimulation de production par l\'éclaira.ge d\'appoint continu, la qualité des oeufs
couvis diminue, tant que du inoins l\'alimentation est adaptée aux exigences de la
production.

II. Beim Studium der Literatur über dieses \'Ihenia wird deutbch, dass eine all-
mähliche oder sprungweise \'Verlängerung der Beleuchtungsdauer die Lcgereife von
Junghennen beschlcuni.gen kann, vorausgesetzt, dass des Lichtreiz in der dafür ge-
eignete Lebensphase angewandt wird. Umgekehrt hat eine .Abnahme der Beleuch-
tungsdauer eine \'Verzögerung der Legereife zur Folge. Auch die Produktion der be-
reits legenden Hennen wird durch eine zusätzliche Beleuchtung stimuliert. Bei kon-
stanter Beleuchtung scheint die Henne weniger empfindlich für den Lichtreiz zu sein,
wodurch die Eiproduktion nach und nach abnimmt. Diese .\'Abnahme scheint man
durch eine wöchentliche schokweise \'Verlängerung der Belcuehtungsdauer oder durch
periodische Abwechselung kürzerer und län.gcrer Beleuctungszeiten vorbeugen zu
können. Der Legerythmus des Huhns ist durch intermittierende Beleuchtun.gen oder
durch die Anwendung eines Beleuchtungsrythnuis zu beeinflussen, der der raschen
Auf-einanderfolge der Eier in den Serien angepasst ist, doch in beiden Fällen ist er
ohne besonderen Einfluss auf die totale Produktion. Wohl erwies sich, dass bei einem
regelmässig andauernden Wechsel von 14 Stunden Licht und 12 Stunden Dunkelheit,
die Eier in den Serien, sowie die Serien selbst mit etwas grösseren Zwischenpausen
sich auffol.gen, wobei die Schalenqualität eine bessere wird.

Es besteht kein stichhaltiger Grund, dass durch die Stimulierung der Produktion
durch eine zusätzliche ständi.ge Beleuchtung, die Qualität der Bruteier gerin.ger wird,
d.h. solange das Futter den Anforderun.gcn der Produktion entspricht.

ticus); Arch. f. Geflk. 20, 9, 321-371.
.VLB.XD.\'^, M. VAN (1958): Seasonal and lighting influences on the laying rhythm

of the fowl; Int. J. Bioclim. Bioinct. Vol. 11, Part 111, section A.
BARTSGH, O. (1937) : Die Beleuchtung der Hühner in ihrem Einflusz auf die Lc.ge-

tätigkeit; Arch. f. Geflk. 1 1, 369-382.
B.\\RTSCH, O. (1938): Die Beleuchtung der Hühner. II. Die Beleuchtung der
Zuchttiere in ihrem Einflusz auf Befruchtung der Eier, auf die Brut und die Auf-
zucht der Kücken; Arch. f. Geflk. 12, 313-333.
BAR TSGH, O. (1939): Idem IH. Ueber den Einflusz der Beleuchtung von Zucht-
tieren auf die Gesundheit und die Leistun.gcn der Nachkommen. IV. Die Folgen
intensiver Winterbelcuehtung von Zuchthühnern auf die Eicrleistung und auf den
Ablauf der Brut; Areb. f. Geflk. 13, 317-328.
BYERLY, T. G. and MOORE, O. K. (1941): Glutch length in relation to period

of illumination in the domestic fowl; Poultry Sci. 20, 5, 387-390.
GALLENBAGH, E. W.; NICHOLAS, J. E. and MURPHY, R. R. (1914) : Influence
of light on age at sexual maturity and ovulation rate of pullets; Pennsylvania Agr.
Exp. Sta. Bull. 461.

GARSON, J. R.; JUNNILA, W. A. and BACON, B. F. (1958): Sexual maturity
and productivity in the chickens as affected by the quality of illumination during
the growing period; Poultry Sci. 37, 1, 102-112.
DOBIE, J. B.; CARVER, J. S. and ROBERTS, J. (1946); Poultry lighting for egg
production; Washington Agr. Exp. Sta. Bull. 471.

EBBELL, H, (1940): Ueber den Einflusz der Beleuchtung von Zuchttieren auf die
Schlupfergebnisse; Arch, f. Kleintierz. 1, 57-63.

EBBELL, H. (1941): Weitere Untersuchungen über die Beleuchtung der Hühner;
Arch. f. Kleinderzueht, 2, 308-320.

GREENWOOD, A. W. (1955): The indoor flock. How far can we go\'- The Far-
mers Weekly, dec. 30, 54-55, 57.

HAYS, F. A. (1954): Artificial light for activating males and females to higher
fertility; Poultry Sci. 33, 2, 321-327.

HUTCHINSON, J. C. D. and TAYLOR, W. W. (1957): Seasonal variation in the
c.gg production of fowls: effect of temperature and change of day length - J Agric
Sei. 49, 4, 419-434.

KABLE, G. W.; FOX, F. E. and LUNN, N. G. (1928) : Electric lights for increasing
egg production; Oregon Agr. Exp. Sta. Bull. 231.

KENNARD, D. C. and CHAMBERLIN, V. D. (1931): All-night lights for layers;
Ohio Agr. Exp. Sta. Bull. 476.

KING, D. F. (1958b) : Get more eggs with new lighting plan; Poultry Tribune, 64, 2.

KNOWLTON, F. L. (1936): Force-molting of White Leghorns; Oregon Agr Exp
Sta. Circ. 119.

LEROY, P. (1956): Croissance dysharmonique de la crête du coq domestique main-
tenu à l\'obscurité; C. R. Acad. Sci. (Paris) 243, 210-212.

M.ACIVER, R. M. (1953): Factors affecting the onset and duration of annual rest
in the domestic fowl; Proc. Roy. Soc. Edinburgh, Sect. B. (Biology). Vol 65
part I (no. 6) 73-83.

MARR, J. E.; MILLIGAN, J. L. ; EATON, R. C. and WILCKE, H. L. (1957):
Effect of controlled light during the growing period upon subsequent laying perfor-
mance of chickens (Abstract); Poultry Sci., 36, 5, 1138.

MORI, N.; NAKANO, K.; YAMADA, K. and GESHI, H. (1953): Studies on the
sexual maturity of poultry. Effects of the photopcriods on the sexual maturity of
the female poultry; Sei. Repto. Shega. Agric. Coll. 3, 36-48. (Japans met Engelse
samenvatting) ; Ref. Biol. Abstr. 27, 11, no. 30178.

MOULTRIE, F. and MCDANIEL, G. R. (1954): The effects of light on gonad
development and sexual maturity of chickens; Alabama Agr. Exp. Sta. Ann Repts
64 cn 65, 43.

MUELLER, C. D.; AVERY, T. B. ; SMITH, H. D. and CLEGG, R. E. (1951):
Effects of controlled light and temperature for laying hens; Poultry Sci. 30, 5,
679-686.

NICHOLAS, J. E.: CALLENBACH, E. W. and MURPHY, R. R. (1944): Light
intensity as a factor in the artificial illumination of pullets; Pennsylvania Agr Exp
Sta. Bull. 462.

PLATT, C. S. (1955): .A study of the effect of restricted lighting on January hat-
ched pullets; Poultry Sci. 34, 5, 1045—1047.

RIDDLE, O. and SCHOOLEY, J. P. (1935); Absence of follicle-stimulating hor-
mone in pituitaries of young pigeons: Proc. Soc. Exp. Biol. Med. 32, 1610-1614.

ROBERTS, J. and CARVER, J. S. (1941) : Electric light for egg production; A,gric.
Engin. 22, 10, 357-360, 364.

SKALLER, F.; ALLEN, T. E. and SHELDON, B. L. (1954): The cffcct of inten-
sity of daylight on egg production of fowls in cages; Austr. J. Aric. Res. 5, 3, 578-
583.

SVETOSAROV, E. and STREICH, G. (1940): Importance of light in sexual deve-
lopment of birds; Comptes Rendus (Doklady) dc l\'Académy des Sciences dc
I\'U.R.S.S., 27, 4, 398-401.

TOMHAVE, A. E. (1954): Influence of artificial lights during rearing on the egg
production of october hatched New Hampshires; Poultry Sci. 33, 4, 725-729.

(1950): Effects of fluctuating environment on laying hens; Kansas Agr. Exp. Sta.
Techn. Bull. 68.

Zuchthennen; Arch. f. Kleintierz. 1, 129-139.
WILSON, W. O. and ABLANALP, H. (1956): Intermittent lighting in egg produc-
tion of chickens; Poultry Sci. 35, 3, 532-538.
WILSON, W. O. and WOODARD, A. E. (1957): Egg production of chickens kept

in darkness (Abstract): Poultry Sci. 36, 5, 1169.
WOMACK, E. B.; KOCH, F. C.; DOMM, L. V. and JUHN, MARY (1931): Some
factors affecting the comb growth response in the Brown Leghorn capons; J.
Pharmacol. Exp. Therap. 41, 2, 173-178.

De export van broedeieren ontwikkelt zich in zeer gunstige zin. In het jaar 1953 ex-
porteerde ons land 8 miljoen broedeieren, die voor 90% naar België gingen.
In 1955 exporteerden wij al 13 miljoen stuks en 60% daarvan ging naar België, maar
Italië was toen aan de markt gekomen voor ons produkt en nam toen al 37%
(bijna 5 miljoen stuks) af.

In het afgelopen jaar heeft onze uitvoer van broedeieren niet minder dan 30 miljoen
stuks bedragen en daarvan ging 27% naar België en 70% naar Italië.
België blijkt dus cen „vaste klant" te zijn van 7 ä 8 miljoen broedeieren per jaar,
maar Italië heeft zich ontwikkeld tot een afnemer van formaat:
In 1953 \'/i miljoen broedeieren naar Italië

Op een groot Brits bedrijf slaagt men erin 350 varkens binnen 5 minuten van voer
te voorzien. In theorie is het mogelijk de varkens van vrijdagavond tot maandag-
morgen geheel te vergeten, de volautomatische vuilinriclitiiig doet 4x per dag zijn
werk.

De fokstapel (110 zeugen) wordt, buiten het automatische systeem om, door één man
verzorgd.

Een tweede knecht zorgt voor het malen en mengen, voor het voeren en voor het
afleveren van de dieren.

De handelsbetrekkingen tus.sen Egypte en Communistisch China zijn door een conflict
van bijzondere aard verstoord. Dc Egyptenaren hebben n.l. ontdekt, dat in de uit
China geïmporteerde vleesconscrven hondcvlecs was verwerkt. Daar voor de Moham-
medanen hondevlees even onrein is als varkensvlees, werd bij de Chinese regering
geprotesteerd. In China bleek men nu juist de teelt van honden systematisch, met
hct oog op de vleesproduktic, ter hand te hebben genomen. Zelfs bij officiële diners
in Peking wordt hondevlees als delicatesse geserveerd. Het Chinese Ministerie van
Buitenlandse Zaken was echter genoodzaakt de verdere export van hondevlees naar
Moslim-landen te verbieden.

THE RATIONALE OF PARENTERAL IRON THERAPY IN THE
TREATMENT OF IRON-DEFICIENCY ANAEMIA IN PIGLETS

In 1924 it was found that many disorders of piglets, such as scours and
pneumonia were associated with iron deficiency and its concurrent anae-
mia. There is still a great deal of confusion today, especially in the case
of scours which are almost invariably diagnosed as anaemia, although it
is in many cases absent. Similarly, in many cases anaemia is present, but
is not suspected in the absence of signs of positive illnes. The fact that pigs
fail to thrive and uneven growth occurs within litters, is accepted as normal
by many pig keepers. It is known that iron deficiency causes widespread
deaths in suckling pigs, and that its effects in those that survive may
persist for a long time; retarding growth, reducing vitality, and increasing
susceptibility to disease. The economic losses due to iron deficiency arc
enormous.

The pig is the most susceptible of all domestic animals to iron deficiency.
At birth it is endowed with only about 50 mgm. of iion, a very small
amount. To maintain health and growth, a daily supply of 7 mgm. is
required. Only 1 mgm. is supplied per day in the milk of the sow\').
Thus, unless sufficient iron can be obtained, the piglet is bound to suffer
from iron deficiency.

\'Fhis susceptibility to iron deficiency has been accentuated by modcin
intensive methods of husbandry. Intense breeding has evolved a jiiglet
which grows at a phenomenal rate, and which, when intensively housed
on concrete, is cut off from the soil from which it could obtain the iron
it so badly needs.

Piglets born on free range will forage from an early age and will acquirc
sufficient iron to maintain noinial growth and health. Those born and
reared on concrctc, however, do not stait to eat creep feed in adequate
amounts until about the 21st day of life, and until this time hey have
to depend on the iron-deficient milk of the sow for their supply of iron.
This position is at its worst where succc.s.\'ive generations of piglets are
bred from sows which have been maintained and farrowed all their lives
on concrctc. The administration of iion to the sows before farrowing docs
nohing to alleviate this situation.

The cffect of iron dcficicncy on the body is two-fold. Iron is an essential
constituent of haemoglobin, the red colouring matter of the blood, which
is synthesised in the bone marrow. Where there is a deficiency of iron,
the function of haemoglobin is impaired and the piglet bccomes anaemic.
Haemoglobin has the vital function of carrying oxygen to the tissues, and
when the amount of haemoglobin is reduced the body suffers from oxygen
starvation. The result is a marked reduction of vitality and increased
susceptibility to disease. In an attempt to compensate for the oxygen
starvation, the heart has to work much harder to drive the oxygen deficient
blood around the body at an increased rate, with the result that the
piglet is imablc to maintain its usual muscular activity and may become

obese, and have a bulldog-hke appearance. In cxtrcirie cases the beating
of the heart may actually by heard — a condition which is known as
„thumps". At all stages unexjjcctcd death occur.

Until recently, anaemia was thought to be the only result of iron deficiency,
and that the severe effects were .solely due to the lowered haemoglobin.
The percentage of haemoglobin present in the blood has been used in
the past as a measure of the degree of iron deficiency. That this should
be so is understandable, as hacmoglibin is the most easily measured iron
compound in the body. It is now known, however, that many of the
enzymes of the body depend on iron for efficient function. These enzymes
arc concerned actively in the metabolism of the animal, and if they are
impaired it follows that the ability of the animal to grow and thrive will
be reduced. If the imjjairment of the enzyme system is permanent, then
stunting may take placc and runts may be produced.

Research workers arc now of the opinion that many of the symptoms
previously attributed to low haemoglobin arc, in fact, due to impairment
of the enzyme systems. In iron deficiency the enzymes become deficient
before the haemoglobin level of the blood falls, and similarly do not reach
normal level for .some considerable time after haemoglobin levels have
risen. It has been demonstrated in human mcdicinc that in some cases of
illness due to iron deficiency, the iron stores have been very low in .spite
of the fact that the haemoglobin has been normal.2) This indicates that
iron deficiency can exist in the absence of anaemia, and that where the
iron intake is insufficient, other body systems dependent on iron arc
sacrificcd to maintain the haemoglobin as high as possible. This enzyme
iron deficiency is believed by some workers to explain why pigs may fail
to thrive, even when the haemoglobin is within the normal range.
The open range systeem of pig keeping, in which sows and litters arc
allowed access to pasture, is an efficient and cheap way of reducing the
incidence of iron deficiency. This system is wasteful of land, and the fact
remains that the majority of jjigs born in Europe are farrowed and reared
in localities where land for open langc is not available. There is, in
addition, evidence, that the open range piglets benefit from supplementary
iron. A clod of earth placcd in the pen will hcljj to alleviate iron deficiency,
as will the smearing of the sow\'s udder with iron-treacle mixtures. These
methods arc haphazard, as the weaker piglets which rcciuirc the larger
supply of iron arc unable to obtain sufficient due to the bullying of their
healthier litter mates. In addition, it has been proved that inorganic iron,
given along with milk, forms insoluble precipitates which render the iron
unabsorbablc. Thus, not only docs the sow\'s milk contain insufficient iron,
but it also tends to reduce the availability of iron given by mouth.The
supplementation of the creej) feed with iron docs not satisfy the need for
iron for three reasons:

1. Although the piglet will forage when at pasture, it will not start to
eat creep feeds until about three weeks of age, so that it would be
getting the iron after the damage was done.

3. Excess of minerals, c.specially iron, added to such feeds causes deterior-
ation of other ingredients, especially vitamins.

Specially prepared iron paste has been used for some time, the jjaste being
smeared on the teeth and tongues of the individual piglets, but is has been
shown that nuich of the iron is rejected by the intestine, as oidy minute
amounts of iron can pass through the bowel wall. In fact, only enough of the
iron reaches the blood stream after dosing, to maintain growth for that one
day, so, to ensure the rec|uisite amount of iron for efficient body function,
the piglet would have to be dosed every day, which of course is completely
impractical.

The amount of iron absorbed from the bowel, although very small, ma)-
in certain circumstances bc sufficient to raise the haemoglobin to within
the normal range. Up to the present it has been assumed that when this
has been achieved, iron deficiency has been cured. There is now evidence,
however, that in order to replenish the iron of the enzyme systems, more
iron is required than can be absorbed through the bowel, and that the
amount of iron absorbed by this route, is entirely used up in the production
of haemoglobin. To ensure the efficient working of the enzyme systems, a
store of iron must be built uj3 over and abo\\\'e that which is recjuired by
the blood. The poor absorption of iron from the bowel does not permit
such a store to be established.

The need for an injectable iron compound to avoid the difficulty in
absorption has long been realised by the medical profession, but it was
not until 1954, and after much research, that such a compound was dis-
covered. This substance was evolved by combining iron with a substance
called dextran, which is produced as a result of bacterial fermentation.
It is now known as the iron dextran complex, and is extensivel)- used
throughout the world in human medicine. During the experimental work
carried out in its preparation, it was found to be of great value for the
prevention and treatment of iron deficiency in ]jiglets. The iron dextian
complex owes its efficiency in the prevention and treatment of iron
deficiency to two factors - absorbability and utilisation.
The iron dextran comjjlex is completely absorbed and it has been shown
that after a short time, 98 % of the iron injected is available to the
animal, whereas with other injected compounds, about 60 % of the
preparation is left unabsorbed ind(4initely at the site of injection, where
it cannot be utilised at all. The piglet injected with iron dextran is there-
fore able to build up substantial stores of iron from which it can leplenish
its haemoglobin, and in addition, sujjply the enzyme systems with sufficient
iron for efficient function. In addition, the compound, on injection into
the animal, at once begins to be absorbed into the blood stream unchanged
and thus reaches the tissues and blood forming centres in the bone marrow
immediately. The body is able to release the iron fiom the complex
easily, and to use it for the replenishment of iron deficiencies wheiever
they exist.

All other injectable and oral iron compounds arc broken down on assimil-
ation, and the iron recombined with other substances in the blood. \'I\'hese
compounds, on reaching the blood forming tissue, must once again be
broken down before the iron can be used. The iron dextran complex is
the only substance so far discovered which fulfils all the requirements of
an injectable iron compound, for not only is the blood forming tissue able
to release the iron from the iron dextran complex circulating in the blood

ininiediately, but the absorption is so complete and so efficient that the
animal is able to make use of all the iron injected to build up a substantial
reserve, so that only one injection is required.

Hy the use of iron dextran it has been possible to obviate the situation in
which the piglet, although absorbing enough iron from its bowel to maintain
its haemoglobin at normal levels, has none to spare to maintain its enzyme
system in functional efficiency. Such an animal is thus not realising its
full growth potential. The substantial increase in weight gain, shown by
piglets which have been injected by iron dextran as compared with those
receiving iron by other methods, would appear to substantiate this fact.

There is an increasing weight of evidence that animals kept vmder modern
husbandry benefit from the administration of completely utilisable iron.
Thus, in trials carricd out in pigs in Scotland, England and Wales, in-
creased weight gains were observed. These increases in weight gain are
shown in Figure 1.

The average increased weight gain of all the ])igs under trials was 4.6 lb.
In addition, it has been demonstrated in America that even pigs kept on
soil when treated with iron dextran showed an average increased weight
gain of 3.1 lb. over their untreated litter mates.4)

A similar trial carricd out in order to ascertain the influence of the
compound on litter survival rates, showed that of the litters given iron
by conventional methods, the survival rate of pigs between the ages of
3 days and .\'36 days was 84 whereas the survival rate of those treated
with iron dextran was 91 %.

These figures arc confirmed by data now becoming available from trials
being carricd out in various American Universities, where the compound
has been shown to have an additional significant effect on the resistance of
pigs to conditions such as transmissible gastro-enteritis, and other diseases.

Is is a comparatively simple matter to prepare an iron complex. The simple
boiling up of an iron salt with sugar will produce a complex which looks
remarkably like iron dextran, and which may be injectable. But only by
joining iron to dextran in a special, way, can the efficient injectable iron
dextran be produced.

5. If they are completely absorbed they are excreted in the urine so
quickly that they are useless for iron repleni.shment.

These six points are all intimately related, and so it is best to deal with
them under the following headings:

Many substances which are readily absorbed on injection are highly toxic,
e.g. ferrous sulphate. Others, due to difference in pH causc severe tissue
damage and even death. Others, such as E.D.T.A. iron, are harmful as
on contact with protein they release ionic iron, which is highly toxic.
Others have an affinity for other substances and do their damage by
interfering with the mineral balance of the tissue fluids. Once again a good
example is E.D.T.A. iron, which has a greater affinity for calcium than
for iron and by actively taking up this calcium, may actually cause
tetany. The pathogenicity of uncombined ionic iron is much too large a
subject to deal with in a paper of this length and it must suffice to discuss
the toxicity of iron dextran. In fact, iron dextran is virtually non-toxic, for
when given by the intramuscular route it is impossible to administer a
lethal dose, since the muscles of most animals arc not sufficiently large
to contain it.

From the table it can be seen that iron dextran administered intravenously is about
100 times less toxic than ordinary iron salts and it is much less toxic than saccharated
oxide of iron. Intra-muscularly it is virtually non-toxic.

An allergy to iron dextran is practically unknown and no positive results
have been obtained, either by precipitation or compliment fixation tests
in the search for antibodies to dextran in sera.

Up to date it has been found in many cases that if a preparation was
sufficiently non-toxic for injection, then its ab.sorption was, in fact, low.
This is the case with many of the iron preparations used today in the
veterinary field. This poor absorption was due to two factors:

Many substances which were tested were so unstable that on contact with
protein they released their iron which became bound to the protein of the
muscle where it remained unabsorbed and therefore useless to the animal.
Absorption of iron dextran is complete, and takes place in two phases.

Shows the % precipitation of saccharated oxide of iron compared with that of iron
dextran within normal pll ranges.

Figures 5 and 6 show the iron in the regional lymphatic glands Ihr. and 8 hrs. afte.
injection. In Fig. 6 the iron is also seen in the lymphatic vessels.

Phase 1. On injection into the muscle, iron dextran, due to its stability,
begins to be absorbed at once, unchanged, by the lymphatic system. In
fact, the effect is that of a slow intravenous injection. The iron dextran is
carricd unchanged by the lym]jhatics to the blood stream and then to the
iron metabolising tissues of the body, 8\') % of iron dextran is absorbed in
this way within tlie first 72 hours after injection.

Phase 2, is one of mild tissue reaction, and such is the degree of this
reaction that the defences of the body actually clear the substance from
the site of injection without attempting to localise it, as they do with most
other forms of injectable iron. The residual iron dextran is, in fact, taken
up by the macrophages and conveyed to the R.E. system, where the iron
is released and stored. This store is then availbale for the correction of
iron deficiency.

It may seem from this paper that the main question in preparing an iron
compound for injection is one of absorption, but this is not so. What does
happen is that most compounds which are readily absorbed are also rapidly
excreted. A good example is E.D.T.A. iron.

As can be seen from Fig. 9 although the absorption is somewhere in the region of
70%, the substances are so diffusable that a large percentage of it can be recovered
after 10 minutes from the peritoneal cavity of the test animal. This shows that its
ability to transfuse through the membranes is much greater than iron dexran.
Similarly, Fig. 9 shows that within 24 hours, 86% of this substance is excreted in
the urine. Iron thus excreted is, of course, unavailable for replenishment of iron

We have shown that iron dextran is absorbed by the lymphatics unchanged,
and in its unchanged state reaches the cells of the Re system. It is taken
up by the cells of this system, e.g. the Kupfer cells of the liver and the
cells of the bone marrow and spleen. In these cells the iron is separated
from the dextran and is thus available immediately for the synthesis of
haemoglobin and the replenishment of body iron stores. Other compounds
must undergo complicated bio-chemical changes before this stage is
reached.

Scientific evidence shows that iron dextran completely prevents and efficiently cures
anaemia. This is in itself significant but the use of this product in reseach has led
to the following conclusions:

1. That the raising of haemoglobin to normal levels does not mean that the iron
deficiency has been cured.

2. That certain basic metabolic enzymes such as Cytochrome C arc dependent on
iron for efficient function, and without them the animal cannot thrive.

4. B e u 11 e r^ in Chicago has shown that these enzymes can be significantly deficient
when the haemoglobin is normal and that where iron intake is adequate, other
iron dependent systems are sacrificed in an attempt to maintain the haemoglobin
at normal levels.

5. That many symptoms hitherto associated with anaemia are not, in fact, due to
low haemoglobin and that they respond spectacularly to iron dextran of this type
even when the haemoglobin is normal.

6. When the haemoglobin is within the normal range absorption from the bowel is
reduced to negligible proportions making it difficult to build up body iron stores
and thus replenish the iron deficiency enzyme systems.

7. That by using this completely absorbed and completely utilised product iron
dextran, we enable the animal to maintain its haemoglobin and at the same time
replenish its body iron stores, thus ensuring it attains its full potential in health
and growth.

Wetenschappelijk werd aangetoond dat ijzer-dextraan bloedarmoede volledig voor-
komt en doeltreffend geneest. Dit is op zichzelf belangrijk, maar hct gebruik van dit
product bij het onderzoek leidde tot de volgende gevolgtrekkingen:

1. Hct rijzen van hct hemoglobinegehalte tot het nrmale peil behoeft niet te beteke-
nen dat ook het ijzcrtckort is opgeheven.

2. Zekere stofwisselingsenzymen, waar het dier niet buiten kan teneinde te gedijen
cn waartoe o.m. Cytochroom C behoort, zijn afhankelijk van ijzer voor cen doel-
treffende functie.

4. Beutler in Chicago heeft aangetoond dat aan bovenbedoelde enzymen cen belang-
rijk tekort kan heersen terwijl het hemoglobinegehaltc normaal is en dat, indien de
ijzcropname voldoende is, andere groepen van stoffen worden afgebroken in cen
poging om hct hemoglobinegehaltc op normaal peil tc handhaven.

5. Vele symptomen die tot nog toe gerekend werden in verband te staan met bloed-
armoede zijn in feite niet te wijten aan cen laag hemoglobinegehaltc; zij reageren
op opvallende wijze op ijzer-dextraan, zelfs indien het hemoglobinegehaltc nor-
maal is.

6. Wanneer het hemoglobinegehalte binnen normale grenzen ligt, wordt de opname
van ijzer uit de darm tot te verwaarlozen afmetingen teruggebracht, hetgeen, bij
een poging om dieettherapic in tc stellen, het opbouwen van ijzerdepots in het
lichaam bemoeilijkt.

7. Door het gebruik van ijzcr-dextraan stellen wij het dier in staat zijn hemoglobine-
gehalte op peil te houden en tegelijkertijd zijn ijzervoorraden in het lichaam aan
te vullen, een gedegen waarborg voor gezondheid en groei.

Klinisch wurde zur Verhütung, bezw. Behandlung von Blutarnmt Eisendextran an-
gewandt. Der Gebrauch hiervon ergab bei der Untersuchung folgende Schlüsse;

a. eine Steigerung des Hämoglobingehaltes auf normales Niveau bezichnet nicht, dass
der Mangel an Eisen behoben ist;

c. falls allgemeiner Mangel (im Körper) entsteht, aufgespeicherte Mengen hiervon
(wovon die Enzymen abhängig sind) benötigt werden, um den normalen Stand
des zirkulierenden Hämoglobins zu handhaben.

Viele Symptome, die mit Blutarmut Verband halten, basieren sich nicht auf einen
niedrigen Hämoglobingehalt und reagieren schnell auf Eisendextran, selbst dann,
wenn der Hämoglobingehaitc normal ist.

Ist der Hämoglobingehalte normal, so wird jede intestinale Absorption von Eisen
reduziert, sodass eine diätetische Behandlung des Mangels, mit Bezug auf das im
Körper vorhandene Depot an Eisen, unmöglich ist.

Bei der Anwendung von Eisendextran jedoch wird sowohl das Eisen im Hämoglobin,
als auch in den Körperdepots angefüllt, was Gesundheit und Wachstum zur Folge hat.

My acknowledgments are due to L. Golberg, Esq., M. B., D.Sc., D.Phil., F.R.I.C.,
Bcngcr Laboratories Limited, Holmes Chapel, Che.shire, England, for his assistance
in the preparation of this paper. To the L\'nivcrsity of California and the British
Journal of Pharmacology for permission to publish the illustrations.

Bureau; Rubenslaan 123, Utrerht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Nadat het wetenschappelijk gedeelte van het programma voor de a.s. .Algemene
Vergadering reeds definitief was opgesteld, is op ongezochte wijze contact ontstaan
met de Engelse dierenarts T. Stewart, M.R.C.V.S., D.V.S.M. te Cheshire, die bereid
is een korte voordracht te houden over; The rationale of parenteral iron-thcrapy in
the treatment of iron-deficiency in piglets, en een korte film betreffende hetzelfde
onderwerp te vertonen.

Mede in verband met de grote belangstelling, die zich vooral de laatste jaren o.a.
bij de praktizerende dierenartsen heeft ontwikkeld, heeft het Hoofdbestuur gemeend
dit belangrijke onderwerp aan de agenda te moeten toevoegen.

Het is dc bedoeling, dat deze „toegift" na het middagsymposium zal worden opge-
diend.

Er zal naar worden gestreefd dc Algemene Vergadering ondanks het uitgebreide pro-
granuna toch op dc gebruikelijke tijd te sluiten .

\\\'oor de inleiding van Stewart kan worden verwezen naar de inhoud van deze af-
levering.

Evenals 2 jaar geleden zal aan de .Algemene Vergadering weer een expositie ver-
bonden zijn, waaraan wordt deelgenomen door firma\'s op het gebied van diergenees-
middelen, instrumenten en verzekeringen, terwijl dit jaar voor het eerst de Verceni-
ging voor .^rtscn-.Automobilistcn een stand zal inrichten.

.\\llc deelnemers hebben zich veel moeite cn kosten getroost om deze expositie ccn
aantrekkelijk uiterlijk te geven. Alle standhouders zullen het op prijs stellen heel veel
dierenartsen te ontvangen om allerlei vragen te kunnen bespreken.
In dc zaal is een aardig zitje gemaakt, waar men even kan uitblazen van vergadering,
diner of soiree cn in de avonduren zal cr wat rustige, beschaafde muziek ten gehore
worden gebracht.

Dc standhouders hebben alles gedaan oui dc dierenarts van dienst te zijn; laten deze

hiervoor dc nodige erkentelijkheid tonen door cen bezoek aan dc expositie, die ook

N.V. Kon. Pharmaccutische Fabrieken v/h Brocades Sthecman & Pharmacia, A dam;
N.V. Nederlandse Moutproduktcnfabrick, Oostcrbeck;
N.V. Organon, Oss;

Philips-Roxane Nederland N.V., Amsterdam/Weesp;
Verceniging voor Artsen-.Automobilisten, Utrecht.

De expositie wordt gehouden in de Philipszaal van het Jaarbeursgebouw te Utrecht

en zal geopend zijn op vrijdag 24 oi<tober van IU.00 uur v.m.—12.00 uur n.m. en
zaterdag 25 oktober van 9.30 uur v.m. tot ongeveer cen uur na afloop van de ver-
gadering.

Uit het aantal opgaven voor het diner op het moment, dat deze aflevering ter perse
ging kon toen al de conclusie worden getrokken, dat de plannen, waarover in de af-
levering van 1 oktober j.1. uitvoerige mededelingen zijn gedaan bij jong en oud in
goede aarde zijn gevallen.

Om teleurstelling te voorkomen, wordt nadrukkelijk meegedeeld, dat opgaven, die
na 15 oktober binnenkomen moeten worden afgewezen als alle tafelplaatsen bezet zijn.
Dc opgaven zullen in volgorde van ontvangst worden behandeld.

Gelukkig kunnen weer enige aardige aanwinsten voor de diergeneeskundige afdeling
worden vermeld en wel:

1. Bedankbrief van Dr. Wirtz aan dierenarts H. Veenstra te Hoorn voor bijzonder
goed geprepareerde zieke delen van een rund, welke de heer Veenstra aan de Vee-
artsenijschool heeft opgezonden. 1 febr. 1886.

2. De sigarenkoker met embleem van Absyrtus erop, zoals deze uitgereikt is op het
9e intern, veeartsenijkundig congres te Scheveningen in 1909.

3. Een hand,geschreven „Resept voor dolligheit der Honden en deszclfs Gebruik";
dit curieuze recept, gedateerd 1823, is zowel voor dieren als voor mensen die
door een dolle hond gebeten zijn.

4. Een mooi oud boekje „Ten lusthof van het Cureren ter peerden", met als onder-
titel „Eersaeme, Goedcrtiere, Liefhebbers der Schoone Konsten van het Cureren
der pccrden"; volgens inschrift is dit boekje gekocht op cen bocdcldag in 1795,
dus het is waarschijnlijk een 18e eeuws werkje.

(Geschenk van dierenarts Dr. A. W. Brons te Terneuzen.)
Een volgende keer zal iets worden meegedeeld over een gedicht over rundcrmest,
hetwelk de afdeling heeft kunnen aankopen.

24 en 25 oktober zal het museum geopend zijn van 14 tot 17 uur; mocht ecn groepje
andere openingstijden wensen, dan dient dit vooraf te worden gemeld aan de Dier-
geneeskundige afdeling van het Universiteitsmuseum, Biltstraat 1 72, Utrecht, daarmee
zal dan rekening worden gehouden.

Applications are invited for Britisch Council Scholarships tenable at universities and
other educational institutions in the United Kingdom for the academic year beginning
in October, 1959.

.Applicants should normally have a minimum academic status of Candidaat or equi-
valent professional qualifications. Preference is given to applicants who arc between

■Application forms and full information may bc obtained from the British Council,
Hecrengracht 268, Amsterdam.

Forms will not be issued after November 22nd. and the closing date for applications is
November 29th, 1958.

Een Canadees dierenarts (in Nova Scotia) zoekt een assistent, voornamelijk voor zijn
kleine huisdicrenpraktijk; cen jonge man met enige ervaring, liefst ongehuwd.
Goede mogelijkheden. Krijgt de verantwoordelijkheid voor de kleine huisdirenpraktijk,

maar moet ook grote huisdieren kunnen behandelen. Bij bevonden geschiktheid moge-
lijkheid tot assoeiade.

Praktijk omvat 18.000 stuks rundvee, 1500 paarden, 3000 schapen en een variërend
aantal varkens. Het aantal grote en kleine huisdieren neemt toe. Er zijn twee steden
in het territorium van de praktijk.
Begin: voorjaar 1959, liever nog eerder.
De Nederlandse kolonie in die streek is groeiende.

Nadere inlichtingen bij de secretaresse van de Faculteit voor Diergeneeskunde,
Biltstraat 172, Utrecht.

Op 25 oktober a.s. hopen onderstaande collegae hun 40-jarig dierenartsjubileum te
vieren:

P. W. M. van Maanen, Roggestraat 1, Raalte (Is die dag uitstcdig);
Dr. W. G. van Rosmalen, Blankenburgerpark 156, Rotterdam;
A. C. Steendijk, Markt 19, St. Maartensdijk.

Nu de plannen tot dc viering van ons negende lustrum zover uitgewerkt zijn, dat het
juiste beeld van de feestelijkheden aan de horizon opdoemt, kan ik thans de nevelen,
die berichten buiten ons om misschien veroorzaakt hebben, wegvegen door U een vol-
ledig programma van ons lustrumviering aan te bieden.

De 20ste oktober zal het bestuur een receptie houden in de Sociëteit „de Vereniging"
om degenen, die D.I.G. als kegelclub hebben leren kennen en persoonlijk hun geluk-
wensen willen aanbieden, daartoe in de gelegenheid te stellen.

Dezelfde dag zal \'s avonds de officiële opening van het stedelijk kegelconcours plaats
hebben, waarna de Utrechtse kegelaars een weck lang in de gelegenheid zijn elkaar
persoonlijk en in clubverband te bekampen en de fraaie prijzen te bemachtigen die
daarvoor beschikbaar zijn.

Elke avond weer worden er dagprijzen uitgereikt die zo gekozen zijn dat hct concours
een typisch veterinair karakter krijgt. Niet alleen de beste gooiers onder dc kcgelaars
zullen de prijzen mee naar huis nemen, want speciaal voor degenen, die zich niet
tot de bloem van de kegelaars kunnen rekenen, wordt erop een baan gegooid volgens
dc zogenaamde Hamburger-telling.

Hierbij is het juist niet de bedoeling om alle kegels omver te werpen, maar bepaalde
groeperingen te laten staan. Het zal U duidelijk zijn, dat zodoende elke kegelaar dc
kans heeft om als winnaar uit dc strijd tc komen.

Maar ons D.I.G. is geen kegelclub zoals cr in den lande zovelen zijn, maar een
Veterinaire Studentenkegelclub en zodoende de enige in ons land met een zeer hechte
band tussen de leden en de oud-leden en een bepaalde sfeer, die door de leden aan dc
opvolgende studentengencratic wordt doorgegeven.

Thans heeft D.I.G. meer dan honderd oud-leden, die vrijdag 24 oktober voor zover
enigszins mogelijk, weer naar Utrecht zulen komen om hun aanhankelijkheid jegens
onze club tc betuigen en als stoffelijke getuige van hun mce-lcven met D.I.G. de
rekening van gironummer 613281 van onze penningmeester J. Bootsma, stootgewijs
tc doen stijgen!

Speciaal voor deze vrijdagavond heeft het bestuur een apart soort kcgclwedstrijden
ontworpen, waarbij U als oud-leden in „lustrum-groepen" ingedeeld zult worden.
Hierbij geldt het jaar van afstuderen als maatstaf. Een ieder zal dus in de gelegenheid
zijn te tonen, hoe goed er in zijn D.I.G.-tijd gegooid werd.

Ook voor de dames zal een attractief kegelspel mogelijk zijn, waaraan evenals bij de
heren, fraaie prijzen verbonden zijn.

Voor het afwerken van een dergelijk programma mogen wij U allen verzoeken
uiterlijk half acht in de sociëteit „de Vereniging" aanwezig te zijn, opdat wij ons

oin elf uur gezamenlijk naar „\'t Kalfje", Biltsestraatweg 110, Utrecht, kunnen begeven
om het lustrum feest van ons aller D.I.G. tot diep in de nacht voort te zetten.

Met ingang van 1 oktober 1958 is collega L. S. B. G. H. Harmsen benoemd tot
redacteur-dierenarts van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde. Het correspondentie-
adres en telefoonnummer van dc Redactie blijft onveranderd.

Op vrijdag 17 oktober a.s. wordt dc jaarvergadering gehouden in de „Blauwe zaal"
van Esplanade, Lucas Bolwerk.

Tijdens de vergadering zullen dc Bestuurswisseling, de installatie van de diverse
commissies en de installatie van dc kandidaat-leden van dc Kring plaats hebben.

Het Hoofdbstuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van dc Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

J. Krijger, Zesstedenweg 55, Grootebrock;
C. Terpstra, Maricngaarderwcg 47, Halluni (Fr.).

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige kandidaat FI. Verkerk aangenomen als
kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Blok, G., te Emmeloord (.N.O.P.), naar De Meerpaal 1, aldaar (tel. ongewijzigd).

Daal, H. J. van, tc Driebergen—Rijsenburg, tel. gewijzigd in 03438—2833. (81)
Goedbloed, G., van \'s-Gravenhage naar de Bilt, Aardelaan 1, wetcnsch. ambt. le kl.

Hage, J. A., te Borculo, naar Zijlandstraat 13, aldaar (tel. nos. ongewijzigd), gr.

Flellemond, K. K. van; 1958; Alphen a.d. Rijn, Kerkstraat 13; tel. 01720—2998;

Hcpkema, F. J., te Tolbert, huisadres, tel. en gr. gewijzigd in Hoofdstraat 11, tel.

Jong, E. W. de, tc .^kkrum, naar Ljouwcrtcrdijk 2, aldaar (tel. ongewijzigd), gr. ge-
wijzigd in 889637. \' (97)
Lambers, Th., te Marum, tel. en gr. nos. gewijzigd in resp. 05944—260 en 866639
(privé), 868958 (praktijk). (102)
Nauta, L., te Drogeham (Fr.), gr. gewijzigd in 957942. ^03)

Roerink, J. H. G., te Rozendaal (Gld.), aangesloten onder tel. 08302—2209 gr ge-
wijzigd in 9378.\')5. \' (114)
Smit, Th.: 19.58; Wassenaar, Anth. Diiyckplein 8; tel. 01751—3196; wetensch. ambt.

Stratum, J. J. W. van, van Heer-Scharn naar Heer (L.), .Ambyerstraat 47, (tel. nos.

Dinkla, E. T. B., te Onstwedde, Hardingstraat 3, tel. 142, gr. 976224 (voortzetting
praktijk J. Kruize). (83\'^

Aukema, J. J., te Stcenwijk, te rekenen met in.gang van 1 september 1958, tot tijdelijk
hoofd van de vlceskeuringskring Stcenwijk. (72)

Goedblocd, G., te de Bilt, voor het tijdvak van l-9-\'58 t/m 30-9-\'59, tot wetenschap-
pelijk ambtenaar le kl. aan de Rijksuniversiteit te Utrecht bij de diergeneeskundige
faculteit, inst. v. vet. virulogie. (88)

Op de expositie in de jaarbeurshal tijdens de komende
Algemene Vergadering 1958 is ook een stand aanwezig met
de produkten van Phillips Yeast Products Ltd. w.o.

Gaarne zullen wij U daar met alle gewenste inlichtingen en
uitgebreide literatuur betreffende deze preparaten van dienst
zijn.

Mocht U niet in de gelegenheid zijn een bezoek aan onze stand
te brengen dan zenden wij U de uitvoerige literatuur op Uw
verzoek gaarne toe.

Bovengenoemde preparaten zijn ook leverbaar via de farma-
ceutische en veterinaire groothandel.

Instituut voor Tropische Hygiene en Geografische Pathologie.
Onderafdeling van het Koninklijk Instituut voor de Tropen.

Daar de parasiet toxoplasma bij zeer veel verschillende zoogdieren en
vogels voorkomt, zijn infecdes hiermede ook voor dierenartsen zeker van
belang.

Er bestaat een zeer uitgebreide literatuur over toxoplasma infecties bij
honden. Over katten, vogels en vee is deze literatuur geringer, maar toch
zijn ook met betrekking tot deze dieren belangrijke waarnemingen gedaan.
Daar in het laboratorium de parasiet wordt gekweekt in knaagdieren
(vooral muizen, maar ook konijnen, caviae, hamsters en ratten) bestaat
ook hierover een vrij uitgebreide literatuur. Een niet volledig overzicht van
al deze literatuur vindt men bij de Roever-Bonnet.

-De wijze, waarop de mens met deze parasiet wordt besmet, is nog niet
bekend, maar men neemt wel aan, dat dit vaak gebeurt (of misschien
zelfs wel altijd) via een besmet dier. Van belang hierbij is, dat de parasiet
zich in de weefsels van een gastheer kan handhaven in de vorm van zgn.
pseudocysten, die zonder enige reactie van het omringende weefsel vaak
liggen in hersenen, hart of andere dwars gestreepte spieren, wanneer de
gastheer niet overlijdt aan de acute infectie.

Als onderdeel van een door de Gezondheidsorganisatie T.N.O. georgani-
seerd epidemiologisch onderzoek voor geheel Nederland, werd in ons
laboratorium getracht een overzicht te krijgen van het voorkomen van
humane toxoplasmose in de provincie Noord-Holland. Bij ieder gevonden
geval werd tevens voor zover mogelijk nagegaan of er in de omgeving een
infectiebron kon worden opgespoord. Daarvoor werd van alle dieren die
een infectiebron konden zijn, een serologisch onderzoek gedaan door
middel van de Sabin-Feldman kleurtest.

Daarnaast werd van een aantal gezonde dieren eveneens een serologisch
onderzoek gedaan met dezelfde test. Het bleek zeer moeilijk te zijn om
serum van katten te verzamelen, zodat ons helaas slechts derden normale
kattensera ter beschikking stonden.

De dter, die hct serum gaf bij titratie in de kleurtest werd door ons
positief genoemd, wanneer deze i/ioo was of hoger, dubieus, wanneer deze
\'/ü4 was en van dieren, waarvan het serum een lagere titer dan 1/^4 had,
werd aangenomen, dat dit van zodanige betekenis was, dat een verder
onderzoek achterwege kon blijven.

Van die dieren, waarvan het serum een dter had van 1/^4 of meer werd
getracht door middel van microscopisch onderzoek en/of kweekproeven
van verschillende organen toxoplasma in een of meerdere weefsels aan te
tonen. Natuurlijk waren niet steeds de eigenaars van dergelijke verdachte
dieren bereid deze aan ons af te staan.
De uitkomsten van deze reacties zijn samengevat in tabel 1.

Onze getallen zijn klein en geven bij statistische analyse geen duidelijke
verschillen tussen verdachte en niet verdachte dieren.
Makstenieks en V e r 1 i n d e n, die als criterium nemen cen titer
van i/i28, vinden ongeveer dezelfde getallen als wij.

Wel vinden wij bij de verdachte katten meer positieve en dubieuze reacties
dan bij de verdachte honden.

Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn, dat katten altijd meer met
„wilde" dieren, zoals vogels, muizen, ratten, enz. in aanraking komen dan
honden. We weten n.1., dat dc pseudocysten in staat zijn infecties per os
te veroorzaken. Ook zou men kunnen denken, dat honden gevoeliger zijn
voor de infectie dan katten en dus een groter aantal van hen aan de
infectie sterft. Dit geldt vooral voor jonge honden. Een aanwijzing hiervoor
zou kunnen zijn, dat anamnestisch door onze patienten, die kinderen had-
den met een congenitale toxoplasmose, vier maal melding werd gemaakt
van honden, die tijdens hun graviditcit overleden, aan soms voor toxo-
plasmose verdachte symptomen en dat dit slechts eenmaal van cen kat
werd verteld (die bovendien was afgemaakt en niet spontaan overleden).
De meeste van onze gevallen van toxoplasmose betroffen congenitale
infecties; sommige hiervan bestonden reeds jaren, voordat aan de moge-
lijkheid van cen toxoplasmose werd gedacht. Het gevolg hiervan is, dat
dus ook de betreffende dieren pas na jaren ondcr onze aandacht werden
gebracht. Ook hieruit zou weer kunnen blijken, dat katten de infectie
vaker overleven dan honden.

Zo was b.v. dc poes met de titer V512 afkomstig uit een gezin waarin dc
infectie had plaats gevonden, 7 jaar voordat aan dc mogelijkheid van een
toxopla.smose werd gedacht. De kat met de titer \'/i^k was afkomstig uit
een gezin, waar op het tijdstip van het onderzoek de infectie al twee jaar
bestond. Bij de eerstgenoemde poes slaagden wij erin uit het hart een voor
muizen vrij virulente toxoplasmastam te kweken. Deze poes was volkomen
gezond. De tweede hiergenoemde poes bleek bij microscopisch onderzoek
een pseudocyste te hebben in beenmerg, hersenen en wangslijmvlies. Ook
deze poes was gezond, maar de eigenares vertelde ons, dat enkele jaren

Jones c.s. publiceerden kortgeleden een onderzoek naar het voorkomen
van toxoplasmainfccties bij willekeurige katten. Zij vonden serologisch
50 % katten positief, als men de titer i/jg van hun materiaal gelijk stelt
met onze titer ^64- In Amerika noemt men nl. de titer de beginverdunning
van het scrum, wij nemen de cindvcrdunning, die vier maal groter is.
Parasitologisch waren 24,3 % katten positief. Het aantal door hen gevon-
den positieve willekeurige katten is dus veel groter dan het onze. Maar
zij vinden plaatselijk vrij sterke verschillen, wat bij toxoplasma infecties
cen bekend verschijnsel is.

.M met al kan uit al deze cijfers niet dc conclusie worden getrokken, dat
de bovenvermelde positieve honden en katten de infectiebron voor de
rrrens zijn geweest. Er zijn misschien zelfs aanwijzingen, die het waar-
schijnlijker maken, dat dit niet het geval is, maar dat de patient (in ons
geval bijna steeds dc gravide moeder) en het huisdier zich aan dezelfde
irrfccticbrorr hebben besmet. Wij vonden b.v. nooit in cen gezin, waarin
ccn kind met cen toxoplasmose werd geboren dc vader en de andere
kinderen (voor zover aanwezig) positief.

In cen gezin b.v., dat bestond uit grootmoeder, vader, moeder en baby
met congenitale infectie plus vier katten en ccn hond, dat woonde in
twee zeer kleine kamers etr cen keuken, waren alle gezinsleden (behalve
de moeder en dc baby) cn alle huisdieren niet positief, terwijl er tijdens
de graviditeit van de moeder cen hond was overleden aan een voor toxo-
plasmose vcidachte ziekte. Hier bestond dus tussen de mensen en de
dieren een zeer nauw contact, terwijl toch geen van allen, behalve de
moeder en misschien de gestorven hond cerr infectie hadden. De nog leven-
de hond was bovendien zo vals, dat hij iedereen beet. Ook ikzelf ben,
tijdens het blocdafnemen door deze hond gebeten, zonder daarvan een
infectie te hebben gekregen.

Gibson en E y 1 e s hebben echter onlangs bij een geval van congenitale
toxoplasmose, waarbij ook twee andere kinderen van het gezin positief
waren, in de omgeving door middel van kwcckproevcn parasieten aan-
getoond in dc hersenen van 7 van 35 katten, 2 van 3 eenden, 3 van 7
kippen, 1 van 16 duiven, 1 van 9 honden, 5 van 20 muizen uit het huis
zelf, 2 van 101 muizen uit dc omgeving, O van 22 wilde vogels.
Wij vonden in de door ons verzamelde gegevens een reden om naar een
andere infecticbron tc zoeken cn hierbij dachten wij aan rauw vlees. De
pseudoCysten zijn nl. in staat per os infecties teweeg te brengen, zoals
door verschillende onderzoekers is bewezen.

Teneinde na te gaan in hoeverre er bij vee, geslacht op het Amsterdamse
abattoir, toxoplasma infecties zouden voorkomen, hebben wij van een
aantal willekeurige koeien, schapen, varkens en paarden de serologische
reacties bepaald. De uitkomsten hiervan vindt men in tabel 2. Bij paarden
wcrdetr nooit titers gevonden hoger dan i/^o. Bij andere slachtdieren
werden wcl hoge, soms zelfs zeer hoge titers gevonden, vooral bij schapen.
Merkwaardig hierbij was, dat meer positieve reacties werden gevonden
in het voorjaar dan in de herfst. Het was nl. zo, dat het bloed, dat wij van
het abattoir kregen, verzameld was in de herfst en het voorjaar van 1954.
De hier gevonden verschillen zijn bij statistische analyse significant. Een
verklaring hiervoor is niet met zekerheid te geven. Misschien speelt het

in de wei komen een rol, misschien het krijgen van jongen.
Om te bewijzen, dat de door ons gevonden positieve serologische reacties
werkelijk berusten op een infectie met de parasiet toxoplasma, hebben wij
ook nog getracht uit willekeurige op het abattoir geslachte schapen toxo-
plasma te kweken. Daarvoor werden van 30 schapen verschillende delen
van de hersenen en het hart intraccrebraal en intraperitoneaal bij muizen
ingespoten. Vier maal konden wij zo, na verschillende muizenpassages,
toxoplasma in de schapen-hersenen aantonen.

Deze toxoplasmastammen waren voor muizen avirulent, één ook voor
caviae. Ditzelfde vond L a i n s o n bij zijn uit konijnen geïsoleerde stam-
men. Hij vond echter ook, dat gastheerwisseling de virulentie sterk deed
toenemen. Mocht het dus zo zijn, dat slachtvee cen besmettingsbron voor
de mens kan zijn, dan zou ook hier misschien toename van de virulentie
door gastheerwisseling een rol spelen, speciaal wanneer dit betreft
(gravide) vrouwen en dieren als honden en katten.

De schapen waren voor het grootste deel afkomstig van dc markt in
Purmerend, een enkele maal uit Friesland. Nauwkeuriger gegevens hier-
over konden wij niet krijgen.

Ook in Amerika konden Jacobs en Melton in 22 % van monsters
varkensvlees door kweekproeven toxoplasma aantonen; bij rundvlees lukte
hun dit niet, wel in spieren van ratten met chronische infecties.

Bij serologisch onderzoek met dc Sabin-Fcldman klcurtcst bleek, dat cr meer van
toxoplasmose verdachte positieve katten dan honden werden gevonden, maar dat het
aantal positieve honden en katten bij verdachte en niet-verdachtc dieren niet signifi-
cant verschilde.

Bij slachtvee (runderen, varkens en schapen) werden een aantal positieve reacties
gevonden. Hier bleek, dat in hct voorjaar het aantal positieve reacties groter was
dan in de herfst.

Dl- specificiteit van de positieve serologische reacties wcrd bewezen door het kweken
van de parasiet toxoplasma uit 4 van 30 hersenen van willekeurige op het abattoir
geslachte Schapen.

Serological investigation, using the Sabin-Feldman staining technique, revealed that
in cats and dogs suspected of Toxoplasma infection the number of positive findings
in cats exceeded that in dogs, but that there was no significant difference between
the number of positive dogs and cats when both suspect and non-suspect animals
were included.

In slaughter animals (cattle, pigs and sheep) a number of positive reactions was
found. It appeared that in spring the number of positive reactions was higher than
that found in autumn. Proof of the specificity of the serologic reactions was obtained
by culture of the parasite (Toxoplasma) from 4 out of 30 brains of sheep randomly
slaughtered at the public slaughter-house.

Lors d\'un examen scrologique avec un test de couleur Sabin-Feldman on constata
qu\'on avait trouvé plus de chats que de chiens positifs soupçonnés de toxoplasma,
mais que le nombre des chiens et des chats positifs, chez des animaux soupçonnés et
non-soupçonnés ne différait pas essentiellement.

Chez le bétail de boucherie (bovidés, cochons ct moutons) un certain nombre de
réactions positives furent constatées. On y constata qu\'au printemps le nombre de
réactions positives était plus grand qu\'en automne. La spécificité des réactions posi-
tives sérologiques fut prouvée en cultivant le toxoplasma de 4 des 30 cervaux de
moutons arbitrairement tués à l\'abattoir.

Bei der serologischen Untersuchung mit Hilfe des Sabin-Feldman-Farbentestes ergab
sich, dass mehr Toxoplasma-verdächtige positive Katzen als Hunde gefunden wurden,
dass jedoch die Anzahl positiver Katzen und Hunde ; sowohl bei verdächtige und
nicht-verdächtigen Tieren keine bemerkenswerten L^ntcrschiede aufwiesen.
Beim Schlachtvieh (Rinder, Schweine und Schafe) fand man eine Anzahl positiver
Reaktionen. Es stellte sich heraus, dass die Zahl positiver Reaktionen im Frühjahr
eine grössere war, als im Herbst.

Der Nachweis für die Spezifizität der positiv serologischen Reaktionen wurde durch
Züchtung des Parasiten Toxoplasma aus 4 von 30 Gehirnproben, herrührend von
willkürlich im Schlachthof geschlachteter Schafe erbracht.

LAINSON, R., 1955: Ann. Trop. Med. Paras. 49, 384.
GIBSON, C. L., EYLES, DON. E., 1957: Am. J. Trop. Med. Hyg. 6, 990.
JACOBS, L., MELTON, M. J., 1957: J. Paras. 43, suppl. 38 en 41.
JONES, F. E., EYLES, DON. E., GIBSON, C. L., 1957: Am. J. Trop. Mcd. Hyg.
6, 820.

MAKSTENIEKS en VERLINDEN, 1957: Doc. Med. Geogr. Tropica, 9, 213.
DE ROEVER-BONNET, IL, 1956: Ann. der Belgische Ver. Trop. Geneesk. XXXVI,
4, 373.

Dr. O. Kranendonk deed voor ons de statistische analyses, waarvoor wij hem zeer
erkentelijk zijn.

Gedurende de oorlogsjaren werd in dc omgeving van Rotterdam cen ziekte
bij varkens aangetroffen, die door haar veelvuldig voorkomen, typisch
ziektebeeld en dramatisch verloop sterk de aandacht trok.
In 1944 werd van deze ziekte voor het eerst mededeling gedaan in hct
jaarverslag van de Rijksseruminrichting, waarna hieraan in het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde van 1947 (p. 773) enkele pagina\'s werden gewijd
onder de titel: „de zogenaamde slinger- of verlammingsziekte bij varkens"
en ongeveer als volgt beschrcven:

„De eerste klacht van de eigenaar is vaak, dat de eetlust is verminderd;
soms ook wordt eerst een ataxie opgemerkt, die hoewel licht in hct begin,
snel in betekenis toeneemt, zodat hct dier binnen 24-36 uur niet meer
in staat is zich voort tc bewegen. De dieren liggen dan meestal plat op
een zijde, waarna onder gespannen en stotende ademhaling, terwijl \\oor-
en achterbenen ongecoördineerde bewegingen maken, spoedig dc dood
volgt. Gezwollen oogleden zijn reeds in het beginstadium cen vaak voor-
komend verschijnsel. Dc temperatuur die in hct begin vrijwel steeds nor-
maal is, wordt tijdens hct \\oortschrijdcn der verlammingsverschijnselen
subnormaal. De huid is vaak opvallend bleek en kan over hct gehele
lichaam verspreid weinig opvallende, kleine bloedinkjes bevatten. Hct
ziekteverloop wisselt van uren tot enkele dagen, waarna hct overgrote
deel sterft. Hct komt dan ook nog al eens voor, dat dc gewaarschuwde
collega alleen gestorven dieren op hct bedrijf aantreft. Bij scctic \\indt
men de meest opvallende verschijnselen in de digcstictractus. Dc maag
is vrijwel steeds goed gevuld, hct dunne darm slijmxlics is over kortere of
langere delen catarraal ontstoken. Opmerkelijker cchtcr is de ocdcmatcuzc
zwelling van maagwand en dikke darmen. In typische gc\\allen is het
dikdarmconvoluut ingepakt in cen grote hoeveelheid lillend oedeem. Dc
bijbehorende lymfklieren zijn dan eveneens ocdcmateus en vaak rood
verkleurd, terwijl de venen van het tnesentcrium zijn gestuwd. Eveneens
wordt vaak oedeem aangetroffen in het subcutanc weefsel rondom ogen
en oren; enkele spiergroepen kunnen eveneens te nat zijn.
.Soms echter bemerkt men van dit alles weinig en beperken dc veranderin-
gen zich tot kleine bloedinkjes in het slijmvlies \\an maag en darmen cn
van de huid. In langzaam verlopende gevallen komt hct daarentegen vaak
tot vorming van croupcuze membranen.

Behalve de typische verschijnselen tijdens het leven cn na de dood vallen
bij deze ziekte nog enkele merkwaardige aspecten op, met betrekking tot
haar optreden.

In de eerste plaats treft men de ziekte meestal aan in kop|)els écn tot
enkele weken na het spenen, hoewel varkens van vrijwel elke leeftijd aan
de ziekte kunnen lijden. Voorts is het opgevallen, dat de ziekte tijdens de

oorlogsjaren vrijwel alleen in de zomermaanden (mei-september) werd
opgemerkt en dat bij aanwezigheid op een bedrijf gehele koppels aan de
ziekte te gronde gingen. Gevallen van slingerziekte worden nu gedurende
het gehele jaar waargenomen; het optreden is echter sporadisch geworden
en meestal beperken zich dc verliezen tot één of enkele dieren in een
koppel.

Na de oorlog bleek al spoedig, dat deze ziekte niet tot Nederland beperkt
was, maar in vrijwel alle landen waarvan ons diergeneeskundige gegevens
bekend zijn, is waargenonren. Vooral in Ierland en Engeland waar de
ziekte bekend is onder de naam „oedema of the bowel" of „gut oedema" is
zij in de oorlogsjaren massaal voorgekomen. Evenals hier is ook daar het
aantal ziektegevallen sindsdien aanmerkelijk teruggelopen.
Dc Ier T i rn s n e y is vermoedelijk wel dc eerste, die dc ware aard van
dczc ziekte heeft onderkend (1950) (1). Door het intraveneus injiciëren
van extracten van dc dunne darminhoud van aan dczc ziekte gestorven
varkens kon hij nl. het ziektebeeld meestal binnen 24 uur in optima forma
opwekken; waardoor de gedachte aan cen toxinacmie levendig werd. De
Engelse onderzoekers S o j k a, E r s k i n e cn Lloyd bewezen sindsdien
(2) dat dczc enterotoxaemic veroorzaakt wordt door bepaalde hacmoly-
tische colibacteriën (b.c.). In vrijwel elk geval van slingerziekte isoleerden
zij nl. b.c. uit de inhoud \\ an dc dunne darmen, vaak in reincultuur, terwijl
deze zelden in dc darminhoud van normale varkens aangetroffen werden
en dan nog in geringe hoeveelheid. Door deze stammen na kweken op
glucose-agar afwisselend tc bevriezen en te ontdooien bereidden zij
een extract, clat intraveneus gcïnjiceerd binnen 24—48 uur het typische
beeld der slingerziekte bij varkens deed ontstaan.

Hoewel dc Angelsaksische onderzoekers dus geheel dc eer toekomt de aan-
vankelijk duistere aetiologie van dit ziektebeeld tc hebben opgehelderd, kan
toch niet worden gezegd, dat deze oplossing voor velen die met deze ziekte
tc maken hebben gehad, als een \\olledigc verrassing kwam. Meerdere
onderzoekers immers, zoals Hudson (1951), B u n t a i n (1951, G i 11 c r
(1953) en Schofield (1955) hadden vèr voordien reeds melding ge-
maakt van het isoleren van h.c. uit de danntractus bij dczc ziekte. Ook
wij waren met dit feit reeds langi^rc tijd op de hoogte.
Evenals dc andere onderzoekers slaagden wij cr in die tijd echter niet in
rnct de geïsoleerde coliculturen regelmatig het typische ziektebeeld der
slingerziekte op te wekken. Het volgende is hiervan cen voorbeeld: In
dccernber 1951 wordt hulp ingeroepen bij cen uitbraak van slingerziekte.
Uit dc dunne darminhoud worden h.c. in reincultuur gekweekt. Deze
worden gedurende 5 dagen bij 37°C in bouillon gekweekt, waarna de cul-
tuur sterk gecentrifugeerd wordt en intraveneus wordt gcïnjiceerd. Dc
volgende dagen ligt het dier veel en maakt een zieke indruk, waarna het
op de 3e dag sterft. Bij sectic wordt een acute gastro-enteritis waargeno-
men. Ook is een enkele maal bij cen dergelijke proefopzet een week na
infectie een typisch geval van slingerziekte gezien, maar regelmatig te
reproduceren waren deze gevallen niet.

Ondanks dczc minder bevredigende resultaten en de geringer wordende
occonomische betekenis van deze ziekte in de nu volgende jaren prikkelde
toch het regelmatig voorkomen van h.c. in de digcstictractus bij deze
ziekte, zodat besloten werd de waarde hiervan nader te toetsen door

regelmatig uit de digestietractus van elk varken, dat ter sectie kwam, te
enten. Hierbij werd een weinig darminhoud geënt in bouillon, en geduren-
de 24 uur bebroed, waarna werd overgeënt op een 10 % runderbloedagar-
plaat, die na 24 uur bij 37°C op de aanwezigheid van h.c. werd gecontro-
leerd. Dit onderzoek werd gedurende 1955—1956 een jaar volgehouden,
waarna de resultaten werden gecontroleerd. Deze waren als volgt:

De tussen haakjes geplaatste cijfers in de tabel hebben betrekking op het
aantal gevallen, waarin slechts enkele h.c. kolonies werden aangetroffen.
H.c. werden dus in de grote meerderheid der gevallen aangetroffen bij
slingerziekte, terwijl ze bij gastro-enteritiden in een belangrijk percentage
voorkwamen. De gastro-enteritiden waren verschillend van aard en uit-
breiding. Vaak acuut en met sterk doorbloed slijmvlies en beperkt tot het
dunne darmdeel werden ook gevallen aangetroffen waar afwijkingen van
maag en dikke darm meer op de voorgrond traden en waarbij het niet
zelden tot de vorming van uitgebreide membranen was gekomen.
Hoewel hun aantal te klein was om hieruit enige conclusie te trekken, trok
ook dc zogenaamde Mulberry heart disease de aandacht. Dit ziektebeeld,
dat naar ik meen nog niet in Nederland beschreven werd, is toch niet zo
zeldzaam. Even plotseling als deze ziekte op een bedrijf komt, verdwijnt
deze ook weer, één of enkele sterfgevallen achterlatend. De verliezen
blijven niet altijd beperkt tot één koppel, maar kunnen tomen van ver-
schillende leeftijd, vrijwel gelijktijdig, maar ook na elkaar, aantasten. Een
erg contagieuze indruk maakt de ziekte echter ook niet. Wij troffen de
ziekte alleen bij gespeende biggen en andere varkens aan.
Het verloop van dit ziektebeeld is evenals dat bij slingerziektc, acuut. Eén
of meer varkens worden plotseling ziek. Ze zijn vrijwel niet in staat op
te staan, de ademhaling is ernstig bemoeilijkt, perifere huiddelen worden
vrij snel cyanotisch. Binnen 24-48 uur volgt onder hevige ademnood de
dood. Bij sectie wordt af en toe een geringe gastritis waargenomen, op-
vallend is echter het met serofibrineuze vloeistof overmatig gevulde peri-
card. De hartspier bevat over cen belangrijk deel streepvormige bloedingen,
waardoor de Engelsen aan deze ziekte de naam Mulberry heart discase
(mulberry - moerbezie) gegeven hebben. De oorzaak van deze ziekte is
onbekend.

Vergelijkt men nu het aantal isolaties van H.c. uit de darmtractus bij
de genoemde ziektebeelden met dat van andere afwijkingen, dan komt
hierbij een sterk vermoeden van hun aetiologische betekenis naar voren.
Dit is dan ook de reden geweest, dat wij sindsdien bij sectie van cen
varken, waarbij de aanwezigheid van slingerziektc, gastro-enteritis of
mulberry heart disease werd vermoed, steeds hebben onderzocht op de
aanwezigheid van h.c. in de verschillende delen van de dunne darm.
Onder invloed van de Engelse mededeling is hierbij, sinds enige tijd de
runderbloedagarplaat vervangen door een 5 % schapcbloedagarbodem,

omdat dc haemolyse hiermee duidelijker zichtbaar is, terwijl tevens naast
bouillon ook de bloedagarplaat direct met facces wordt beënt.
De resultaten op deze wijze verkregen hebben de voorgaande voor een
belangrijk gedeelte bevestigd. H.c. werden in reincultuur of als een belang-
rijk bestanddeel van een mengcultuur gekweekt in alle gevallen van
slingerziektc (4) en in een belangrijk deel der gastro-enteritiden (20 van
de 52) Eén geval van mulberry heart disease was negatief; in een 2e geval
werden enkele h.c. aangetroffen.

Evenals E r s k i n e, S o j k a en L 1 o y d (2) hebben wij nu getracht door
het maken van bacterie-extracten uit h.c. die bij de betreffende ziekte-
beelden waren gekweekt, deze ziekten op te wekken. Hierbij werd echter
hun techniek van vriezen en ontdooien der bacteriën gauw verlaten,
omdat wij regelmatiger dan op deze wijze in staat waren de bacteriën
met een zogenaamde fibrio-emulgator in een zeer hoog percentage
(± 99 %) te vernietigen. In dit apparaat worden de bacteriën 45 minuten
met behulp van carborundum bij 4°C krachtig geschud, waarna de massa
gedurende enige tijd bij 10.000 toeren wordt gecentrifugeerd. De boven-
staande \\loeistof diende dan als het extract waarmee de proefdieren wer-
den behandeld. De resultaten waren als volgt:

1. Slingerziekte. In een koppel zijn 2 biggen gestorven. Anamnese en
sectie zijn typisch voor slingerziekte. Uit duodenum en jejunum worden
rijkelijk, hoewel niet in reincultuur, h.c. gekweekt (85825). De bacteriën
worden 3 dagen bij 37°C op glucoseagarkolven gekweekt, waarna wordt
afgewassen en hct extract bereid. 4 varkens krijgen resp. 5, 5, 3 en 2 cc
extract intraveneus toegediend.

mocilijkt; de dieren staan met kromme rug, vertonen braakneigingen en
defeceren veel. Tn de loop van enkele uren zijn ze steeds moeilijker tot
opstaan te bewegen. De oren en snuit van dc eerste 3 dieren krijgen een
dieper wordende cyanotische tint.

De volgende dag ligt één van dc biggen, die 5 cc extract was toegediend,
dood in hct hoL Perifere huiddelen zijn vlekkerig rood verkleurd. Dc
maag is gevuld. Het slijmvlies van maag en darmen vertoont omegclmatig
verspreid rode vlekken. Oedeem wordt niet waargenomen.
IDe 2e big, eveneens met 5 cc extract ingespoten, ligt plat op dc zijde; dc
benen maken onophoudelijke, krampachtige bewegingen. De oren zijn
blauw verkleurd; de oogleden zijn duidelijk gezwollen. In de loop van dc
morgen treedt de dood in. Bij sectie blijkt de wand van maag en dikke

darm erg ofdemateus te zijn. De dunne darm is eatarraal ontstoken. Onder
het endocard bevinden zich veel bloedingen.

De 3e big sterft enkele uren later De opgemerkte veranderingen zijn
dezelfde als bij de vorige big.

De 4c big is nog vrij levendig; dc gang is echter onvast: ataxie (Fig. 1);
de oogleden zijn iets gezwollen (Fig. 2). Het dier sterft na 48 uur. Een
groot gedeelte van de maagwand is oedemateus opgezwollen (F\'ig. 3); de
dikke darmen zijn ingepakt in een oedcemmassa. Het subcutane weefsel
\\an liesstreek en van het voorhoofd is tc nat.

De ervaringen met andere extracten van deze colibacterie worden meerdere
malen bevestigd. In het geheel zijn nog 7 varkens geïnfecteerd. Alle stier-
ven. De veranderingen waren meestal karakteristiek voor slingerziekte.
Dosis en potentie van het bereide toxine hebben blijkbaar invloed op de
snelheid van de ontwikkeling van het ziektebeeld. Dc dood trad in binnen
24 tot 72 uur na injectie. Bij sterfgevallen 24—48 uur na infectie waren
de verschijnselen tijdens cn na het leven het meest karakteristiek. Bij een
sterfgeval binnen 24 uur werden geen oedemen waargenomen, wel een
beginnende gastritis. Bij een dier, dat na 72 uur was gestorven, was het
sectiebeeld geheel negatief, tijdens het leven had het een atactische gang
\\ertoond.

2. Mulbcrry heartdisease. In ecn koppel varkens is plotseling één big
gestorven, zonder dat het dier ziek gezien was. De subcutis blijkt over het
geheel te oedemateus. Er is een hevig longoedeem. Het hartezakje is over-
vuld, de hartspier bevat veel streepvormige bloedingen. De lever is groot

en gestuwd, de wand van de galblaas oedemateus gezwollen. Een begin-
nende acute gastritis en een catarrale enteritis zijn aanwezig. Uit het
dodenum worden geen h.c. gekweekt, enkele uit het jejunum, vele uit
het ileum (4048). Toxinen worden op de bekende wijze gemaakt en 7 cc
hiervan intraveneus geïnjiceerd bij een big. Enkele minuten na injectie
maakt het dier braakbewegingen. De ademhaling wordt gespannen en
reeds na enkele uren zijn perifere huiddelen cyanotisch verkleurd. Het dier
is niet tot opstaan te bewegen. Na ± 6 uur sterft het. In hartezakje,
borst- en buikholte bevindt zich vee! barnsteenklcurige vloeistof. De gal-
blaas is oedemateus gezwollen. Het maagslijmvlies is plaatselijk fel rood
gekleurd en bevat meerdere bloedinkjes. Onder het endocard van dc
linkerkamer schemeren uitgebreide bloedingen door. Bloedingen in dc
hartspier blijven tot de oppervlakte beperkt; uitgebreide sugillaties, zoals
in klinische gevallen van de epicardzijde zichtbaar, worden niet aan-
getroffen.

Ook van een andere h.c. uit een dergelijk ziektegeval wordt cen extract
bereid. In het geheel worden nog 7 varkens met verschillende doseringen
ingespoten. Alle worden ziek. 4 herstellen echter na 1 dag; 3 sterven binnen
24 uur. De verschijnselen bij sectic zijn als hierboven genoemd.
3. Gastro-enteritis. In een koppel biggen, die verminderde eetlust \\cr-
toont, sterft één dier na 1 dag acuut ziek te zijn geweest. Bij sectie wordt
een acute gastro-enteritis geconstateerd. Het lumen van de dunne darm
bevat een bloederige inhoud. Uit duodenum en jejunum worden h.c. vrij-
wel in reincultuur gekweekt (3033). Met 4 en 3 cc van een bereid extract
worden respectievelijk 2 biggen intraveneus ingespoten. Beide dieren ge-
dragen zich na injectie als boven beschreven. Het laatste dier is dc
volgende dag genezen. Het eerste sterft na ±: 6 uur. Bij sectie wordt een
overmatige hoeveelheid vocht in borst- en buikholte aangetroffen, echtci\'
niet in het hartezakje. In het mesenterium rondom de maaghilus en in dc
buurt van het rectum bevindt zich enig oedeem. Dc wand \\ an de galblaas
is sterk doorbloed. Dc dunne darm is over de gehele lengte rood geïnjiceerd.
Onder het endocard van de linker hartekamcr bevinden zich streep\\ormigc
bloedingen.

Met toxines, bereid uit verschillende stammen \\an deze groep, worden
nog 8 varkens behandeld. Alle worden ziek; .\'j gedragen zich de volgende
dag weer normaal; 3 zijn binnen 24 uur gestorven. Bij sectic wordt soms
enig oedeem gevonden in de buurt van de digestietractus. Het maagslijm-
vlies en dat van de darmen zijn over kleinere of grotere uitbreiding sterk
geïnjiceerd. Onder hct endocard worden bloedingen opgemerkt.

Overziet men het geheel van deze proefdierresultaten dan kan geconclu-
deerd worden, dat het ziektebeeld der slingerziekte kan worden opgewekt
met toxines, bereid uit een b.c., geïsoleerd uit de darminhoud van een
varken, dat aan deze ziekte is gestorven. Minder overtuigend is deze
overeenstemming met de toxinen bereid uit h.c. geïsoleerd uit de overige
ziektebeelden. Mogelijk is de ontwikkeling van het ziekteproces in deze
gevallen met dodelijke afloop te stormachtig geweest en zou met een lang-
zamer verloop de uit de praktijk bekende ziektebeelden duidelijker nage-
bootst zijn dan nu.

De waargenomen veranderingen wekken n.1. de indruk, dat zij zich bij een
lanzamer verloop ontwikkeld zouden kunnen hebben tot een gastro-

enteritis, zoals meestal in de praktijk wordt waargenomen. Anderzijds
wekken zij echter soms herinneringen aan snel dodelijk verlopende ge-
vallen van slingerziekte, gezien de geringe locale oedcemvorming in de
omgeving van de digcstictractus.

De onderkenning van colibacteriën met verschillende pathogene betekenis
is niet mogelijk gebleken op biochemische basis. Wel is dit gelukt door
bepaling van de antigeenstructuur, in het bijzonder met behulp van het
zogenaamde K en O antigeen. W ramby (3) deelde op deze wijze de
pathogene colibacteriën bij kalveren in bepaalde groepen in. De Engelse
onderzoekers kwamen op deze wijze ook tot een onderscheid van de door
hun geïsoleerde h.c. bij het varken (4). Ter bepaling van het K en O
antigeen van de door ons geïsoleerde h.c. werden van één of enkele stam-
men uit de 3 groepen ziektegevallen O en K sera bij konijnen bereid. Met
behulp hiervan werden voorwcrpglasagglutinaties verricht, die bij -)- bevin-
dingen gecontroleerd werden door de buisjcsagglutinatie. Hierbij werd voor
een belangrijk decl de techniek gevolgd van Edwards en E w i n g (4).
Voor de determinatie van een stam werd dus het volgende verricht:
Een smooth kolonie van een te onderzoeken stam wordt op een blocdagar-
buis geënt en gedurende 18 uur bij 37°C bebroed. De groei wordt afge-
schud met een 0,5 cc physiol. zoutoplossing. Op voorwerpglas wordt hier-
mee geagglutineerd in OK en in O serum (1 :5). Indien een duidelijke,
onmiddellijk optredende agglutinatie in het OK serum verschijnt, terwijl
geen agglutinatie wordt verkregen in het O serum, is hiermee het K
antigeen, althans voorlopig bepaald. Na verhitting van de bactcriesuspensie
1 uur op 100° C zal de agglutinatie van de afgekoelde suspensie in het OK
en O serum meestal zijn.

Dc buisjcsagglutinatie dient ter controle van de resultaten van dc voor-
wcrpglasagglutinatic. Voor de K antigeenbcpaling woixlt cen smooth kolonie
in bouillon geënt en 5 uur bij 37°C bebroed. Daarna wordt een druppeltje
handelsformalinc bij 10 cc bouilloncultuur gevoegd en met deze suspensie
geagglutineerd in buisjes in OK scrum gedurende 2 uur bij 37°C. Nadat
de rekjes gedurende de nacht bij 4°C zijn geplaatst, wordt de reactie af-
gelezen. Deze is als de stam geagglutineerd wordt tot titer of bijna tot
titer (meestal 1 : 200 — 400). De reactie kan gecontroleerd worden door
hetzelfde antigeen onder dezelfde voorwaarden in het O scrum te laten
reageren. De reactie moet negatief zijn.

Ter bepaling van het O antigeen wordt eveneens een smooth kolonie in
bouillon geënt en ± 6 uur bebroed. Daarna wordt 1 uur op 100° C verhit
en geagglutineerd in buisjes met O serum gedurende 18 uur bij 56°C.
De reactie is positief als geagglutineerd wordt tot titer of bijna (meestal
1 : 1600—3200). Herhaal indien negatief met antigeen, dat 2 uur op
120°C is verhit.

Met de vervaardigde sera werden wel verschillende, doch lang niet alle
geïsoleerde stammen geagglutineerd. Het bleek echter soms, dat dezelfde
serologische types bij verschillende ziektebeelden konden worden aange-
troffen.

Door de bereidwilligheid van Mr. S o j k a, die ons een weinig van zijn
OK sera toezond van de 4 h.c. stammen, die het meest in pathologisch
materiaal van varkens in Engeland worden aangetroffen, werden wij in

staat gesteld de Nederlandse bevindingen met de Engelse te vergelijken.
Het bleek nu, dat 3 onzer sera overeenkwamen met de Engelse, afkomstig
van de stammen E4, E57 en Ers- Wij bezaten geen serum, dat overeen-
kwam met het 4e Engelse serum G 7. Behalve enkele sera, die slechts hun
eigen stam agglutineerden, bezaten wij nog één serum (80608), dat ver-
schillende Nederlandse stammen agglutineerde en dat niet overeenkwam
met één der Engelse sera.

In onderstaand tabelletje zijn de resultaten van de K agglutinaties weer-
gegeven van de nog aanwezige h.c., die uit de verschillende ziektegevallen
werden geïsoleerd. Ter vermijding van verwarring voor geïnteresseerden
is hierbij de Engelse benaming van de sera aangehouden, voor zover mo-
gelijk.

Bij een onderzoek van 200 stammen vond Lloyd (6) dat 87,5 % met dc
eerste 3 sera gedetermineerd kon worden. Dc E4 stammen werden hct
meest geïsoleerd uit slingcrziektegcvallen; G7, daarentegen bij gevallen
van gastro-enteritis, terwijl E57 en Eijg in vrijwel even groot aantal bij
beide condities werden aangetroffen. Het onderzoek van onze 46 stammen
is te klein van omvang om met gezag cen dergelijke bewering te doen,
hoewel dc resultaten in bovenstaande tabel hiermee niet in tegenspraak
zouden zijn. Met zekerheid mag worden gezegd, dat met hct bovenstaande
rijtje het aantal serologische types h.c. uit ])athologisch materiaal van var-
kens in Nederland hiermee zeker niet volledig is.

Een eerste geval van slingcrzicktc op een bedrijf wordt zelden bij het leven
met zekerheid gesteld. Het constateren van de atactische gang — hct
slingeren — vaak cen op de voorgrond tredend verschijnsel bij dit syn-
droom is hier ten enenmale onvoldoende, omdat dit bij varkens bij ziekten
van zeer verschillende aetiologie kan worden aangetroffen.
De diagnose is gesteld als op de scctietafcl dc typische oedemen in dc ver-
schillende delen van dc digcstictractus worden aangetroffen. Maar hoe
vaak gebeurt hct ook niet, dat de sectie slechts aanleiding geeft tot een
vermoeden. Het onderzoek naar h.c. in de verschillende delen van de dunne
darm en de bijbehorende lymfklicren zal dus hierbij een belangrijke steun
vormen. (T i m o n c y vond de h.c. meer in het laatste dan in het voorste
deel van de dunne darm). Aan dit onderzoek zal vooral behoefte bestaan
bij aanwezigheid van een meer of minder sterk uitgesproken gastro-
enteritis, waarbij tevens een gering plaatselijk oedeem in hct mesenterium,
in verschillende delen van het subcutane bindweefsel of een longoedeem
aanwezig is.

Wij weten immers dat zich in het verloop \\an ecn uitbraak van slinger-
ziekte gevallen voordoen waarvan bij sectie de typische oedemen ontbreken,
maar die een secticbeeld te zien geven als bovengenoemd. Uit de dier-
proeven weten wij tevens, dat dc dosis van het toegediende toxine van
invloed bleek tc zijn op het ziektebeeld en dat sommige bacterie-extracten,
na een kort hevig ziek zijn, aanleiding ga\\ en tot verschijnselen die kunnen
doen denken aan slingerziektc en gastro-enteritis. Tevens is het bekend
geworden, dat h.c. van hetzelfde serologische type, die de slingerziekte
veroorzaken, ook in reincultuur kunnen worden aangetroffen bij bepaalde
gevallen van gastro-enteritis. Dit bedenkende lijkt het verantwoord, aan
deze h.c. bij het tot stand komen van deze gastro-enteritis aetiologische
betekeius toe te kennen. Of aan dc andere kant de aanwezigheid van een
reincultuur van h.c. in bepaalde delen van de darmtractus steeds als oor-
zaak van ziekte mag gelden, is moeilijk te bewijzen. Er wordt wel aange-
nomen, dat bij de colibactcriën, O-inagglutinabiliteit, haemolyserend en
toxineproduccrend vermogen samengaan. Varkens die intraveneus extrac-
ten werden toegediend van een stam van het type 80608 die bij ver-
schillende ziektebeelden werd geïsoleerd, werden echter slechts tijdelijk
ziek. .Sterfgevallen konden hiermee niet worden opgewekt. Het klinkt in
dergelijke gevallen plausibel te \\eronderstellen, dat in zo\'n geval de juiste
groeivoorwaarden niet aanwezig geweest zullen zijn tot een voldoende
produktie van toxines. Van bacteriën als rl. Welchii en cl. Botulinus is het
immers bekend, dat veranderingen in de \\oedingshodcm een grote invloed
op de toxinevorming uitoefenen. Eveneens zou men aan predisponerende
momenten in het milieu kuimen deuken bij de verklaring van het feit, dat
b.v. een h.c. behorend tot het t>pe E^, waarmee gemakkelijk slingerziekte
kan worden opgewekt, bij gevallen van gastro-enteritis kan worden aan-
getroffen. Het verschijnsel dat slingerziekte nu \\ecl minder vaak wordt
aangetroflen dan tijdens de oorlog.sjaren, zou eveneens aanleiding kunnen
zijn tot een gemeenplaats in deze richting. Tot heden ontbreekt hier echter
de gedetailleerde kennis der achtergronden van deze waarnemingen. Trou-
wens met het bewijs, dat bcjjaalde h.c. vanuit de darminhoud aanleiding
kunnen zijn tot een toxinaeinic en zodoende de oorzaak vormen van het
syndroom der slingerziekte eii wel zeer waarschijnlijk ook van een aantal
der gastro-enteriden, is het geheim der explosieve uitbraken van deze
ziektebeelden op verschillende bedrijxen nog geen.szins verklaard.

Herhaalde malen hebben wij toxigene h.c. aan varkens in grote hoeveel-
heden per os verstrekt, zonder dat het gelukte deze duurzaam in het darm-
kanaal te doen vestigen. Na korte tijd waren deze stammen niet meer
terug te isoleren. Ziekte werd op deze wijze dan ook niet opgewekt. Het
lijkt me toe, dat de geïnteresseerde jjracticus uiteindelijk belangrijke aan-
wijzingen zal kunnen geven om na te gaan onder welke voorwaarden van
voeding en milieu h.c. tot sterke vermeerdering in bepaalde delen van de
darmtractus worden gebracht.

Op cen bedrijf waar regelmatig slingerziektc in de verschillende tornen
kort na het spenen optrad, onderzocht Lloyd faecesmonsters van biggen.
Hij vond, dat h.c. ± 4 dagen na het spenen in de facces verscheen (type
E4) waarna ze binnen enkele dagen vrijwel in reincultuur voorkwamen.
Een deel van deze biggen stierf binnen enkele dagen onder de typische
verschijnselen van slingerziekte. Bij de biggen, die niet ziek werden, ver-

dwenen deze bacteriën binnen ± 10 dagen na hun oorspronkelijk op-
treden. Van sommige dezer tomen behandelde hij gedurende 10 dagen een
deel met 0,3 gr. phtalylsulfathiazol per kg per os en wist zodoende de h.c.
te doen verdwijnen en uitbraak van ziekte te voorkomen. Een bezwaar
van deze preventieve maatregel was, dat bij een te korte behandeling de
coli\'s na enkele dagen weer in de faeces verschenen. Een dergelijke ge-
dachtengang beheerst ook het advies, dat wij reeds langere tijd de prac-
ticus geven als h.c. in grote hoeveelheden uit de darmtractus van een
varken worden geïsoleerd. Hierbij wordt een sulfapreparaat of strepto-
mycine gedurende enige dagen per os aangeraden voor de koppelgenoten,
die nog niet acuut ziek zijn, omdat alle onderzochte h.c. hiervoor gevoelig
bleken.

Bij verschillende door het experiment opgewekte gevallen van slingerziektc
werd op advies van een collega met een antihistaminium behandeld waar-
mee in de praktijk succes geboekt zou zijn. Het fatale verloop van dc
ziekte konden wij op deze wijze echter niet verhinderen.
Samenvatting:

In overeenstemming met Engelse onderzoekingen wordt aangetoond, dat de zoge-
naamde slingerziekte en vermoedelijk ook een niet onbelangrijk deel der gastro-
enteritiden bij varkens veroorzaakt worden door bepaalde haemolytisehe eolibaeteriën.
De meest voorkomende serologische types in Engeland worden ook in Nederland aan-
getroffen. De aandacht wordt cr op gevestigd, dat de omstandigheden waaronder
deze bacteriën tot ziekte aanleiding geven, nog onvoldoende bekend zijn.
Summary:

In agreement with findings of English investigations it was demonstrated that the
so-called edema disease, and presumably also a fairly large share of the gastro-
enteritides in pigs are due to infection with certain types of hemolytiv Coli bacteria.
Most serologic types that occur in England are also found in Holland. Attention is
drawn to the fact that factors favouring the cniergencc of the disease are still insuf-
ficiently known.

En concordance avec les examens anglais il fut démontre que ce qu\'on appelle la
maladie d\'oedème ct probablement aussi une partie assez importance des gastro-
entérites chez les cochons sont causées par certaines colibactéries haemolytiques.
Les types sérologiques se présentant le plus en Angleterre, on les trouve aussi en
Hollande. On atdrc l\'attention sur le fait que les circonstances dans lesquelles ces
bactéries des maladies, sont encore insuffisamment connues.

In Übereinstimmung mit englischen Untersuchungen wurde nachgewiesen, dass bei
Schweinen die sogenannte Oedemkrankhcit und wahrscheinlich auch ein nicht unbe-
trächtlicher Teil der Gastroentcritiden durch bestimmte haemolytisehe Coli-baktcrien
verursacht werden.

Die meist vorkommenden serologischen Typen in England werden auch in den
Niederlanden angetroffen. Es wird darauf aufmerksam gemacht, dass die Vorgänge,
wodurch diese Bakterien Erkrankungen verursachen, noch zu wenig bekannt sind.

3. G. WRAMBY: Investigations into the antigenic strucdva of Bact. coli isolated
from calves. Dissertatie 1948.

Many authors carried out good work concerning the pathogenesis of
different Clostridia and their treatment in man, cattle, sheep and pigs, but
a little has been written regarding clostridial infection in dogs.
Da vies, G.O. (1946) mentioned that "rabbits, mice and pigeons which
are comparatively resistant to CI. feseri are susceptible to CI. septicum.
Dogs and cats develop a local lesion followed by recovery."
Wilson, G. S. & Miles, A. A. (1948) stated that "CI. septicum is one
agent in production of gas gangrene in man. Causes blackleg and braxy
in sheep, and somtunes blackleg in cattle. Experimentally it is pathogenic
to guinea-pigs, mice, rabbits and pigeons. 0.01—0.5 cc of 24 hour glucose-
bioth culture injected intramu.sculary into guinea-pigs causes death in
12-24 hours."

"CI. feseri causes blackleg in cattle, and less often in sheep, it is non-
pathogenic to man. Experimentally it is fatal to guinea-pigs and less often
to mice, rabbits and pigeons are fairly resistant. 0.25 ml. of a 24-hour
culture in Hibler\'s medium injectcd intramuscuiary kills a guinea-pig in
24 to 48 hours."

Hutyra and Marek (1949) mentioned that "domestic mammals are
more or less susceptible to the pathogenic action of the B. oedematis
maligni by subcutaneous or intraveneoiis injection, especially single hoofed
animals, ruminants and mice. Carnivora and birds such as hens, pigeons
are less susceptible to infection. With regard to infection through the
agence of wounds the whole are susceptible to artificial infection. Natural
infection is most frequent in single-hoofed animals, ruminants and swine,
less common in dogs and cats, and Still less in poultry."
Dawson and his associates (1943) carried out studies which indicated that
rather larger amounts of penicilline were essential in the treatment of an-
aerobic infections. It appeared from their studies in order to afford
complete protection to guinea pigs against infections with spores of CI.
(perfringens) (welchii) (equivalent to lialf the minimal lethal dose) 666
units of penicillin was necesary. Their studies also indicated that relatively
large amounts of penicillin were required to protect mice infected with
Clostridium septicum.

Rose, R.W.N.L. (1947) reported that penicillin was found to have an
inhibitory effect on the growth of five strains of CI. Welchii when it was
added to tubes of brewer\'s medium in a concentration of 0.1 — 0.8 unit
per ml. Growth could be completely inhibited or markedly delayed with the
production of abnormally filamentous forms. A strain of CI. septicum and
one of CI. oedematiens were similarly affected.

Kiser, Reichard and Williams (1952) reported that ten species
of Clostridia proved to be sensitive to aureomycin, terramycin and penicillin
in vitro in low concentration. In vivo tests indicated that the first two

antibiotics were effective in preventing cleatli from experimental infcctions
with any of the species of Clostridia tested.

Buddie (1952) reported that 19 sheep, 6 of them controls, were given
1 m.i. injection of CI. feseri culture. A single dose of 100.000 units of
calcium penicillin, administered at the time of infection, protected the sheep
against one m.i. of culture. When penicillin was injected 6 hours after
infection a dose of 300.000 rmits was necessary.

The following experiments were carried out to investigate the susceptibility
of dogs to infection by gas gangrene organisms. CI. .septicum and CI. jeseri
were selected for this purpose.

Clostridium septicum, obtained from the National collection of type cultures
(Medical Research Council) was cultivated on Robertson\'s medium for
seven days. Films were taken and examined for purity. The pathogenicity
of the organism was tested by inoculating two guina pigs by intramuscular
route. The supernatant fluid, containing bacteria, a few spores, and their
to.xins were diluted 1 : 5 and inoculated intramuscrdarly in 0.2 cc. doses.
Both guinea pigs showed no reaction and they were kept imder observation
for 15 days before they were discharged as normal.

It was thought that keeping the culture for seven days may have damaged
the material in some way. The experiment was therefore repeated using
a 24-hour culture. Both inoculated guinea pigs died within 20 hours with
the typical symptoms of toxaemia.

3. To test the effect of antibiotics, administered prior to or simultanieously
with the culture.

4. To test the effect of antibiotics when administered after the producing
of infection.

1. To test the pathogenicity of this organisms in dogs, 24-hour culturc was
used. Six dogs were selected and divided into three groups, two dogs ])er
group. Animals in Group 1 were inoculated intravenously in the external
saphcna vein, those in Group 11 were inoculated intramuscularly in the
region of the hip, whilst those in Group 111 received the culture subcutane-
ously in the region of the thorax. Groups 11 & 111 received 1 cc of the
culturc either alone or mixed with 1 cc sterile calcium chloride 10 %
solution, while Group I received 1 cc of the culture alone.
Animals of Group I which were inoculated intravenously showed slight
temporary rise in temperature for the first 24 hours, otherwise no ill-effect
was noticed and both dogs were kept under observation until they were
discharged as normal.

Animals of Group II & III which were inocidated intramuscrdarly and
subcutaneously developed severe reaction which appeared to be accentuated
in the presence of calcium chloride solution. In all cases, there was severe
local inflammation which rapidly became gangrenous. All dogs died within

three to six days. Bacteriological examination revealed the presence of CI.
septicum.

2. When the first experiment showed that dogs were highly susceptible to
CI. septicum infection, a sccond experiment was attempted to determine the
rninimrun lethal dose of the culturc inoculated intramuscularly cither
alone or mixed with sterile calcium chloride 10 % solution.
Ten dogs were sleeted and divided into two groups of five each, the first
group receiving a.scending doses of the culture alone (diluted 1:5)
according to body weight, and the second group receiving identical doses
combined with sterile calcium chloride solution 10
Details of the dosage are gi\\en in table below:

.3 dogs (Nos. 1, 2, 5) out of 5 developed highly febrile symptoms (temp,
was rangin gbctween 40. — 40.5°(\',), accompanied by local inflammation,
swelling and abscess formation. When the absccsscs burst considerable
matter was discharged from which the organism was detected, then healing
took placc rapidly until the animals becarnc normal. The other two dogs
(Nos. 3, 4) developed infection along similar lines cxcept that local in-
flammation rapidly developed into gangrene which proved fatal.

All animals in this grou]} developed highly f(4riilc condition with local
inflammation which rapidly turned gangrenous and soon bccame generalised
then followed by death. \'Fhe organism was detected in all of them.
3. When it was found that dogs were highly susceptible to infection of
CI. septicum, experiment No. 3, was carried out to determine the effect of
the antibiotics when administered prior to or simultaneously with CI.
septicum culture.

Twelve dogs were selected of approximately the same age and weight and
were divided into two groups of six animals each.

Dogs in Group I received the first dose of peicillin sod. salt aquous .solution
3 hours and penicillin procaine suspension 8 hours prior to inoculation of
the culture. Dogs in Group II received the first dose of penicillin simula-
neously with but not mixed with the CI. septicum.

The dose of the aquous penicillin was nearly at the rate of 2000 I.U. and
of the procaine suspension 10.000 I.U. per kilo body weight (average total
dose of the aquous, 20.000 I.U. and of the suspension 100.000 I.U. —
120.000 I.U.)

Three dogs in group I and three in group II were given the aquous
penicillin, the remaining three dogs in both groups were given the
suspension. The aquous penicillin was given every 4 hours and the suspension
every 12 hours. 24 hours culture was in all cases given in a dose of 0.02,5 cc
per kilo body weight (diluted 1:5) to which 1 cc of sterile calcium
chloride solution 10% was added to the total dose. Intramuscular route
was prefercd, the inoculation being administered in the middle of the caudal
edge of the right thigh.

Five dogs (No. 4, 2, 3, 4, 6) out of six showed no reaction and were
discharged as normal after careful observation for three weeks. The re-
maining dog showed a high temperature (40.5°C.) on the first day which
rapidly subsided and remained normal for six days then returned accom-
panied by local indurated swelling which burst on the 12th day giving a
lot of purulent discharge from which CI. septicum was detected. Tempera-

Five dogs (Nos. 7, 9, 10, 11, 12) out of six showed no reaction and were
discharged as normal after three weeks. The remaining dog (No. 8)
developed temporary reaction on the third day, became normal then showed
febrile condition which burst on the 16th day; the organism was detected in
the discharge. The temperature then subsided and the lesion healed and
the animal was discharged as normal.

4. Experiment No. 4 was carried out to try the effect of antibiodcs when
administered after the establishment of Cl. septicum infection.
Six dogs, good condition, similar weight (average about 8 kiloes) were
selected. They received 0.025 cc of the culture per kilo body weight. The
total dose was diluted 1 : 5 and mixed prior to inoculation with 1 cc of
sterile calcium chloride solution 10 and injected intramuscularly.
All animals received the first dose (20.000 I.Tj.) of penicillin after 12 hours
and then evei-y four hours for ten days with cxeption of one which con-
tinued for 16 days when all febrile symptoms disappeared.
Results can be summarised briefly as follows:

All animals developed highly febrile sym])toms after inoculation; tempera-
ture ranged between 40° and 40.5°C. All dogs reacted locally to a
\\arying extent, some developed small local abscesses which burst, while
others developed a serious gangrenous conditions which in one case covered
extensive area. The organism was detected in all of them. Finally healing
took place and all animals reco\\-ered and discharged.

Clostridium feseri obtained from the National collection of type cultures
(Medical research council) was cultivated on Robertson\'s medium for three
days. Films were taken and examined for purity. The pathogenecity of the
organism was tested by inoculation two guinea pigs by intramuscular route.
The supernatant fluid, containing bacteria, a few spores, and their toxins
was diluted 1 : 5 and inoculated intramuscularly in 0.2 cc and 0.5 cc
doses respecUvely. Roth guinea pigs died within 20 hours.

2. To test the effect of antibiotics when administered after the develop-
ment of infection.

1. To test the pathogenecity of this organism in dogs, 3 days culture
was used and twelve dogs were selected and divided into three groups, four
dogs per group. Animals in Group 1 were inoculated intravenously in the
external saphena vein, those in Group II were inoculated intramuscularly
in the region of the hip; whist those in Group III were inoculated subcu-
taneously in the region of the thorax. Groups II & III received 1 cc
culture 1 : 5 mixed with 1 cc sterile calcium chloride solution 10 %, whilst
Group I received the cidture alone. Findings can be summarised as follows:
Dogs in Group I showed no reaction and all four dogs were discharged as
normal after two weeks.

Dogs in Group II, three out of four showed no reaction and were chscliargcd
as normal after two weeks. The fourth dog suffered badly from infection
and died from toxaemia after developing gangrene. The organism was
detected in the pus.

Dogs in Group III two out of four showed no reaction, and were discharged
as normal after two weeks. The remaining two dogs developed local
abscesses which burst and the CI. fcscri was discovcrcci in the ]kis. Then
the orifice closed and the wound healed normally.

2. This experiment was carried out to assure the results of the previous
experiment which showed that dogs are highly refractory to CI. feseri.
8 dogs, good condition, and 8 kilos average body weight, were selected and
divided into two groups, four dogs per group. Dogs of Group I received
intramuscular injections of 1 cc CI. feseri culture (diluted 1 : .\')) mixed
together with 1 cc sterile calcium chloride solution 10 Those of group II
received similar doses by subcutaneous inoculations.
Findings can be summarised as follows:

Of Group I, three dogs out of four showed na reaction and were discharged
as normal. The fourth clog developed febrile condition (temperature
ranging between 40° and 40.5°C) accompanied with local inflammatory
swelling which soon developed an abscess within four days from which
pus was aspirated and found to contain CI. jeseri. Absccss burst and the
wound healed nicely and the animal was discharged as normal.
Of Group II, three dogs out of four showed no reaction and were dis-
charged as normal. The foiuth clog showed inflammatoiy swelling which
developed on the 4th day into an abscess from which ]3us was aspirated and
found to contain the organism. Absccss burst, healing took place and the
animal was discharged as normal.

It is noticed from experiment No. 1 that dogs inoculated intramuscularly
or subcutaneously with the CI. scpticutn culture showed high susceptibility
to infection. There was local cre])itating swelling at the seat of inoculation
which soon developed to a fulminating gangrene extending through the
whole inoculated jjart, accom]5anied by severe exhaustion and anorexia
which was soon followed by sc])ticaemie and death. Post-mortem findings
in all these cases showed the pre.sence of severe cellulitis and that the
subcutaenous tissue was badly affected and was either cyanosed or blackish.
There was considerable infiltration with highly offensive odour. The CI.
septicum could be delected in the uus of all the cases examined. There
was little change in colour in the muscles of the gangrenous ]Dart.
In the abdominal cavity there was some serous fluid and all the vesera were
highly inflammed. The peritoneum, in j^articular, was badly congested.
Experiment No. 2 showed that in spite of inoculating small doses of the
cultiue, there was febrile reaction in all dogs. Some dogs of Group I
developed an abscess which burst, this being follower! by recovery, whilst
others devolped gangrene which became generalised and was followed by
septicaemia and death. The organism was found in the i)us of all these
cases.

All dogs of Group II died. It is known that mixing calcium chloride
solution with the culture favours the infection, producing in all cases
fulminating gangrene accompanied by or soon followed by toxaemia then

death. Some cases succombed in as short an interval after inoculation as
15 hours whilst others kept alive 2 of 3 days.

It is noticed from experiment No. 3 that administration of penicillin, prior
to or simultaneously with Cl. septicum cultvu\'c, effectively altered the
course of infection, as all dogs had no reaction at all with cxeption of two
which were slightly affected, then recovered. All dogs were discharged as
noiinal.

Exjjcriment No. 4 proved that i^enicillin, administered 12 hours after the
inoculation of the cidtiue could control infection in all cases despite the
severity of reaction in some of them; all animals recovered and were dis-
charged as normal.

Expci\'irnent No. 1 showed that out of 12 dogs, 9 had no reaction and
were discharged as normal. From the remaining three, two dogs developed
small local abscc.sses which soon burst and healing took place. The last
remaining dog developed a gangrene, wliich soon extended through the
whole limb, which then followed by septicaemia and death. The organism
in all the three cases was detected bacteriologically.

The second experiment showed also the same jjreceeding result, as out
of 8 dogs, only two developed abscesses, aspirated pus showed the presence
of Cl. feseri. Recovery took i)lace and both animals were discharged as
normal.

1. In a series of experiments in which 34 dogs were used an attempt was made
to test the susceptibihty of dogs to CA. septicum.

3. Penicillin administered prior to, simultaneously with, or within 12 hours after
inoculation controlled the infection.

Met toediening van penicilline vóór, tijdens of binnen 12 uur na de enting kan de

In cen experiment met 8 dieren kon worden aangetoond, dat de hond zeer weinig
gevoelig is voor Clostridium feseri.

Dans une série d\'expérimentation sur 34 chiens on a fait des tentatives pour déter-
miner la sensibilité dc cette sorte d\'animaux pour le Clostridium septicum. Il en
résulte que le chien est très sensible à cet organisme. En administrant de la péni-
cilline avant, pendant ou dans les 12 heures après le greffage, l\'infection a pu être
combattue.

Dans une expérimentation sur 8 animaux on a pu démontrer que le chien est très
peu sensible au Clostridium feseri.

.Aus den Resultaten ergab sich, dass Hunde sehr empfindlich für diesen Organismus

sind. Durch Verabreichung von PcniciUin vor, während oder mindestens innerhalb
12 Stunden nach der Impfung, kann die Infektion bestritten werden.
Ein Experiment mit 8 Tieren erbrachte den Nachweis, dass Hunde für Clostridium
feseri wenig empfindlich sind.

1. BUDDLE, N. B., 1952: A note on penicillin treatment of experimental CI.
chauvoei; N.Z. Vet. J.I. 13-14.

2. CUTLER, E. C. and S.ANDUSKY, W. R., 1944: Treatment of clostridial infec-
tions with penicillin; Brit. J. Surg. 32, 168-176 (July suppl.).

3. DAWSON, M. H., HOBBY, GL.ADYS, L., MEYER, K.ARL & CHAFFEE,
ELEANER, 1943: Penicillin as a chemotherapeutic agent; Ann. Int. Med. 19,
707-717, Nov.

4. DAVIES, G. O., 1946: Caiger & Davies\' Veterinary Pathology and Bacteriology,
3rd edition. Bailliere, Tindall and Cox, London, p. 278, 294.

5. HELMY NASHED BASTAWI, 1951: Treatment of wounds in animals with spe-
cial consideration to effect of antibiotics; Thesis, Cairo University, Egypt.

6. HUTYRA, F., M.AREK, J. and MANNINGER, R., 1949: Special pathology
and therapeutics of the diseases of domestic animals; 5th English Edition, Vol. I.
(Edited by Grcig, J. R. & Möhler, J. H. & Eichhorn, A.). Bailliere, Tindall &
Cox, London, p. 39, 59.

7. KISER, J. S., DE MELLE REICHARD, G. C. & WILLIAM, J. H., 1952:
Chemotherapy of experimental infections. J. infec. Dis. 90, 70-80.

8. ROSE, R. W. N. L., 1947: Inhibition of various Clostridia by penicillin in human
serum; J. Path. bact. 58, 441-447.

9. WILSON, G. S. & MILES, A. A., 1948: Topley and Wilson\'s principles of Bac-
teriology and Immunity; 3rd edition, Edward Arnols & Co., London, p. 601, 884,
885.

The writer would like to take this opportunity to express his gratitude and thanks
to Prof. Dr. S. R. Numans, Prof, of Surgery and also to Prof. A. van der Schaaf,
Prof, of Bacteriology, Faculty of Veterinary Medicine, Utrecht University, for their
accurate discussion and kind help.

Gespeende biggen op een rantsoen met weinig pantotheenzuur vertoonden slechte
groei, diarree en colitis. In de dikke darm vond men oedeem, obstipatie, oppervlakkige
zweren en veel slijm. Ook vertoonden deze dieren gcïncoördineerdc bewegingen en cen
stepgang. Al deze verschijnselen kunen voorkomen worden wanneer voldoende pan-
totheenzuur in het rantsoen aanwezig is.

Varkens kregen atrophische rhinitis wanneer ze ingespoten werden met materiaal van
ratten die eerder met materiaal van geïnfecteerd varkens waren geïnfecteerd. De
ziekte ontwikkelde zich vlugger (15—45 dagen) na ingespoten te zijn met hct rattcn-
matcriaal, dan na infectie met varkensmatcriaal (24—51 dagen).
2/3 van de experimenteel besmette varkens kreeg de ziekte.

(Mededelingen uit de laboratoria der Rijksseruminrichting,
Directeur G. M. v. Waveren)

Sinds het einde van de oorlog werd bij het kweken van Brucella\'s uit in-
gezonden zicktemateriaal aan de Rijksseruminrichting gebruik gemaakt
van een voedingsbodem van de volgende samenstelling:

Het geheel wordt 8 minuten gesteriliseerd op 120° C. Na afkoeling tot
50° C. wordt 50 cc. steriel paardeserum toegevoegd; daarna wordt het in
petrischalen uitgegoten.

Brucella\'s groeien op deze voedingsbodem goed. Het bezwaar is echter, dat
dit medium te weinig selectief is, als men moet uitgaan van enig.szins be-
langrijk verontreinigd materiaal.

In 1953 maakten Kurd as en Moru (1) melding van een voedings-
bodem, waarvan Albimi-agar het basismedium vormde, waaraan kristal-
violet en een mengsel van antibiotica waren toegevoegd ter beteugeling
van aspecifieke kiemen.

Met behulp van deze voedingsbodem was het volgens hen mogelijk Bru-
cellae te kweken uit zwaar verontreinigd materiaal. In het verloop van de
abortusbestrijding in Zwitserland, waarbij het aantonen van Brucellae in
melk een belangrijk onderdeel vormde, is het nut van deze bodem sinds-
dien ruimschoots bewezen, wegens zijn streng selectief karakter. De juiste
samenstelling van dit z.g. Medium W luidt als volgt:

Sinds de bekendmaking van deze voedingsbodem vindt men er in dc
literatuur verschillende vermeld, die eveneens min of meer selectief voor
Brucellae zouden zijn. Hiervan heeft in het bijzonder de voedingsbodem van
Morris (2) onze aandacht getrokken.

Uitgaande van tryptose-agar of T.H.A. : Hartley digest agar) zag M o r-
r i s dat door toevoeging van een antibioticamengsel en 5 % nitrofurfuryl-
rnethylester (Furaspor) bijzonder gunstige condities werden verkregen
voor het kweken van Brucellae, terwijl andere kiemen vrijwel niet tot ont-
wikkeling kwamen.

Een oriënterend onderzoek bracht aan het licht dat Brucellakoloniën na
3 dagen bebroeden op de Furasporplaat (Medium F) kleiner waren dan
op de overige genoemde bodems, maar dat het selectieve vermogen hier-

van bijzonder groot was. Daarom werd allereerst nagegaan of de ontwik-
kelingsmogelijkheid voor Brucella\'s op de F bodem niet te vergroten was
door het aanbrengen van enkele veranderingen. Dit bleek het geval te
zi|n door vervanging van tryptose-agar door Albimi-agar en vermindering
van dc concentratie Furaspor.

Aldus gewijzigde voedingsbodems werden nu in vergelijking met de oor-
spronkelijke F bodem, het W medium en dc malachietgioenbodem verge-
leken met behulp van 48 Brucellastammen. Van deze laboratoriumstam-
men waren 26 geïsoleerd uit geaborteerde vruchten; 14 uit melk en 4 uit
de genitaaltractus. Tevens werden nog onderzocht Brucella-suisstammen
en de bekende str. 19 en de z.g. stam L.

Het bleek nu, dat bij enting van minimale verdunningen dezer Brucella\'s
op een F bodem, waarbij gebruik gemaakt was van Albimi-agar als uit-
gangsmateriaal en de concentratie Furaspor was verminderd tot 0,6 van
de oorspronkelijke hoeveelheid, 2 stammen niet waren gegroeid, n.1. str. 19
en L., terwijl op de oorspronkelijke F bodem en het W medium 7 en 5
stammen niet tot ontwikkeling waren gekomen.

In de F 0,6 bodem was het remmend vermogen tegenover andere bacte-
riën, die last kunnen veroorzaken bij de isolatie van Brucellae voldoende
sterk behouden. Proteus groeit op deze plaat in het algemeen niet en
zwermde in geen geval over dc bodem uit.

Verschillende pscudomonasstammen groeien op deze bodem echter wel,
maar dat is ook reeds het geval met de oorspronkelijke aangegeven F bo-
dem.

In een onderzoek \\ an 100 melkmonsters werd de waarde van dc verschil-
lende voedingsbodems met elkaar vergeleken. Na het nemen van het rnelk-
monster (laatste stralen) werd dit 2 x 24 uur bij 4° C. weggezet, waarna
een gelijke hoeveelheid room op elke te onderzoeken voedingsbodem zorg-
vuldig werd ingewreven; 6 dagen bij 37° C. en een 10 % COq atmosfeer
werd bebroed.

Zodoende werden op de F 0,6 : 25 maal Brucellae gekweekt op de oorspron-
kelijke F bodem en het W medium 20 maal, terwijl met de malachietgroen-
plaat slechts 12 melkmonsters positief bleken. Bovendien was de beoorde-
ling van de F bodem een zeer eenvoudige zaak, omdat uit melk vrijwel geen
andere bacteriën tot ontwikkeling kwamen dan Brucellae. Deze bacteriën
groeien op dit medium als witgele, ronde, enigszins convexe kolonies, die
van zeer klein tot enkele mm groot kunnen zijn.

Ook bij het onderzock van verworpen \\ruchten en materiaal uit vagina
en uterus bleek de verontreiniging met aspecifieke kiemen van het F 0,6
medium te verwaarlozen klein. Slcchts bij het onderzoek \\an sperma en
praeputiumspoelsels op de aanwezigheid van Brucellae werd af en toe last
ondervonden door het optreden van Pseudomonas. Hoewel de groei met
Pseudomonas nooit zo hevig was, dat eventueel aanwezige Brucellae uit
ruimtelijke overwegingen niet zouden kunnen groeien, werd geconstateerd,
dat rondom bepaalde koloniën van Pseudomonas, Brucellae niet tot ont-
wikkeling kunnen komen.

Ondanks dit feit echter werd bij dit onderzoek dc stellige indruk verkregen,
dat voor het kweken van Brucellae uit verontreinigd materiaal \\an de ons
bekende voedingsbodems het F medium verre dc voorkeur verdient, door-
dat zij op de minst bewerkelijke wijze het grootste aantal positieve ge-
\\allen gaf.

1 L. Albimi Brucella agar
100 mg. Actidion
25000 e\'Bacitracine
4000 E Polymyxine
1/50 cc Furaspor

1. Een oplossing van actidion en polymyxine. Los hiervoor op 1 gram
actidion in 5 cc methylalcohol; 0,004 g. polymyxine in 45 cc aqua dest.,
pH = 4. Voeg beide oplossingen bij elkaar en bewaar in ijskast. Deze
oplossing is zodoende minstens 2 maanden houdbaar.

Los 1 cc op in 50 cc steriel acjua dest. Dc oplossing is maanden houd-
baar in hct donker en bij 4° C". bewaard. Voor dc bereiding van 500 cc
medium wordt 200 mg. bacitracine (1 mg = 65 E) afgewogen en op-
gelost in 2,5 cc van dc actidion - polymyxinc-oplossing. 500 cc Albimi-
agar wordt nu opgelost en afgekoeld tot 50° G., waarna wordt toege-
voegd :

2) 5 cc van dc voorraadoplossing Furaspor.
Na mengen wordt uitgegoten in petrischalen.

Er wordt een voedingsbodem aanbevolen voor het kweken van Brucellae uit ver-
ontreinigd materiaal.

Recommendation of a culture medium in order to cultivate Brucellae out of pollu-
ted material.

Reconmiandation d\'un milieu nutritif pour cultiver Brucellae venant de materiaux
souillcs.

Es wird ein Nährboden empfohlen zur Züchtung von Brucellae aus verunreingtem
Material.

Rijksconsulentschap voor de Paardenfokkerij
EEN ANALYSE VAN DE WERKPAARDENSTAPEL

De „Landbouwtellingen" i) leveren, onder meer, cijfers op omtrent dc
aantallen paarden die in verschillende rubrieken zijn geteld.
Een van deze rubrieken is die van de „3-jarige en oudere paarden".
In deze rubriek vinden wij het effectief van de paardenstapel, zij bevat
de paarden waarmee „gewerkt" kan worden, zowel in de zin dat zij voor
de tractie kunnen worden gebruikt, als in de zin dat er mee gefokt kan
worden. Om de aanduiding van deze rubriek te vereenvoudigen noemen
wij haar de „werkpaardenstapel" 2).

Het verloop van de werkpaardenstapel, uitgedrukt in 1000-tallen paarden
die werden geteld, is als volgt te zien:

Na enige bestudering van de bovenstaande cijfers wil het verantwoord
voorkomen daaraan de volgende opmerkingen te ontlenen.
In tijden, waarin de landbouwtractie hoofdzakelijk werd verzorgd door
paarden, omvatte in ons land de werkpaardenstapel van 250 tot 260.000
paarden; dit was het geval in de jaren vermeld in kolom 1 en in dc jaren
1946 t.m. 1948 (zie kolom 4).

Na 1930 nam de werkpaardenstapel enigermate af, tot vermoedelijk rond
230.000, om zich daarna geleidelijk tc herstellen, tot rond 240.00Ó, in de
jaren 1938 t/m 1940, om daarna weer aan te groeien tot rond 250.000.
De tellingen in 1943 en 1945 geven een onvolledig beeld van de aanwezige
werkpaardenstapel; klaarblijkelijk waren er toen redenen niet alle aan-
wezige paarden op te geven.

Het afnemen van de werkpaardenstapel in de jaren 1947 tot op heden wijst
op bijzondere invloeden.

Tot zover de opmerkingen, waartoe Tabel I ons aanleiding geeft. On-
getwijfeld is de omvang van de werkpaardenstapel cen weerspiegeling van
de behoefte aan paarden. De behoefte aan paarden houdt, in tijden waar-
in de landbouwtractie in hoofdzaak met paarden wordt verzorgd, verband

het Centraal Bureau voor de Statistiek.
-) Exclusief paarden beneden 1.20 m. stokmaat.

met de conjunctuur van de landbouw en de intensiteit waarmede deze
wordt bedreven. Gedurende het laatste decennium neemt, ingevolge de
ontwikkeling van de motortractie in de landbouw, de behoefte aan paarden
in toenemende mate af.

Zo zou de aanwas van de paardenstapel na 1900, in vergelijking tot vóór
1900, kunnen wijzen op intensivering van de landbouw. Deze aanwas van
de werkpaardenstapel blijkt uit de volgende cijfers:

De invloed van de ontwikkeling van de motortractie is aan het ver-
loop van de cijfers in de kolommen 4, 5 en 6 van Tabel I waarneembaar.
Gedurende de laatste 30 jaren van de vorige eeuw bestond behoefte aan
een werkpaardenstapel van 210-220.000 paarden, in de eerste helft van
onze eeuw nam deze behoefte toe; crisisjaren deden deze behoefte tijdelijk
dalen, oorlog en bezetting deden haar tijdelijk stijgen; de ontwikkeling van
de motortractie heeft een invloed die wij structureel kunnen noemen, in
tegenstelling tot die van crisis, oorlog en bezetting, die als conjunctureel
mogen worden gezien.

Een belangrijke vraag is nu, hoe en met welke middelen de paarden-
houders op de wijzigingen in de behoefte aan paarden hebben gereageerd,
hetzij deze wijzigingen van conjuncturele dan wel van structurele aard
waren.

De eerste reactie die van de paardenhouder te verwachten is, is zijn ant-
woord op de vraag of hij de merrie al dan niet zal laten dekken.

Sinds 1915 is bekend welk aantal merriën jaarlijks in ons land werd
gedekt; het waren in 1000-tallen de volgende aantallen:

\\\'an 1915 t/m 1919 deed zich de invloed gelden van de grote behoefte aan paarden
(-vlees) in Duitsland, die mogelijk omstreeks 1920 al luwden.

In het Verslag over de Landbouw van 1922 werd het plotseling veel
geringere aantal dekkingen van dat jaar gemotiveerd met de aantekening:
„waarde veulens sterk verminderd"; terwijl in het Verslag van 1925 bij
het getal der dekkingen werd aangetekend: „door het invoeren door
Duitsland van een tarief in October 1925". Eerst via de handel, later
met officiële middelen heeft Duitsland klaarblijkelijk de invoer van paar-
den (-vlees) uit ons land geweerd. De Nederlandse paardenhouder heeft
daarop gereageerd met een sterk verminderd aanbod, d.w.z. met een gerin-
ger aantal merriën te laten dekken. Deze cxportmogelijkheid, en daarmede
de voor het aantal dekkingen stimulerende invloed die er van uitging, is
nimmer teruggekeerd.

Vermoedelijk is dc verdere daling, die de cijfers in kolom 4 te zien geven,
te beschouwen als ecn reactie op cle in die jaren doorstane crisis.
Wij zouden ons ook zo kunnen uitdrukken, dat van 1915 t/m 1921 het
laten dekken van de merriën, behalve op de noodzakelijke verjonging,
eventueel uitbreiding, van de werkpaardenstapel, gericht was op de export
van jonge paarden; dat het wegvallen van die export het aantal dekkingen
deed dalen, dat deze daling zic\'h heeft voortgezet als gevolg van de crisis
van de dertiger jaren, terwijl daarop het aantal dekkingen zich heeft
hersteld zoals de cijfers in kolom 5 tc zien geven. Het jaar 1939 was een
bijzonder jaar; toen kwam namelijk de motortractie merkbaar op. waar-
door de paardenprijzen in het eerste half jaar daalden, waardoor de
animo om de paarden te laten dekken daalde; terwijl in dc tweede helft
van het jaar de Ncderlandse jjaardenvorderingen de prijzen weer deden
stijgen.

De cijfers in kolom 6 geven de reactie weer op de paardenvorderingen,
die reeds in 1939 aanvingen en op de omstandigheid, dat een gedekte
merrie was vrijgesteld van vordering.

De cijfers in kolom 7 weerspiegelen de nieuwe kijk die de Nederlandse
paardenhouder heeft gekregen op de veulenmarkt en die wordt, dat moet
reeds hier worden opgemerkt om later verder te worden uitgewerkt, ener-
zijds, in positieve zin, bepaald door de gunstige afzetmogelijkheid voor de
slacht, gezien de goede slachtprijzen, gesteund door een zich stabiliserende
paardenvlcesconsumptic; anderzijds in negatieve zin, door de ontwikkeling
\\an de motortractie, waarvan de invloed ongetwijfeld meer merkbaar zou
zijn. was cle paarclenslager er niet om stimulerend te werken.
De cijfers in kolom 8 geven de indruk, dat gedurende dc laatste jaren
in het aantal dekkingen een zekere stabiliteit komt. Dit doet denken aan
een min of meer geconsolideerde mogelijkheid van afzet van cle veulens.

Bij de bespreking van de reeksen cijfers, die de verschillende kolonnnen
van Tabel III te zien geven, hebben wij hierboven enige mogelijkheden van
een verklaring voor de waargenomen verschillen aangegeven.
Aangezien de mogelijkheid, dat een zeker aantal dekkingen tot stand
komt, uiteraard afhankelijk is van het aantal daartoe beschikbare merriën
en mede aangezien de mate, waarin met dc beschikbare merriën wordt
gefokt een nadere aanwijzing kan geven, omtrent de reactie op de veidcn-
markt, zullen wij onderzoeken, welk verband bestaat tussen het aantal
dekkingen en de omvang van de werkpaardenstapel.
Dit verband wordt zichtbaar in de volgende tabel.

1930:12 i 1939:25 , 1944:— 1949:17 1954:20 j
i 1940:26 ! 1945:45 \' 1950:22 1955:20 I

Wij zien nu, dat in tijden, waarin voor de veulens een ruime afzet-
mogelijkheid bestond, zoals in de jaren 1918 en 1919, het „%-dekkingen"
tot 40 % kan bedragen. Ongeveer 40 % van de paarden van 3 jaar en
ouder, waaronder ook ruins zijn, was toen klaarblijkelijk geschikt voor
een rationele fokkerij. In de jaren 1941 en 1942 was het %-dekkingen
eveneens ongeveer 40 %, het grote aantal dekkingen had toen zoals wij
reeds bespraken, bijzondere oorzaken (de paardenvordering, besproken bij
kolom 6 van Tabel 3); wij krijgen de indruk dat ook toen het plafond
bereikt was. Ofschoon in 1930 de omvang van de werkpaardenstapel
die van de zojuist genoemde jaren evenaart, vinden wij hier het zeer lage
%-dekkingen van 12 %, hetwelk een duidelijk dieptepunt aanwijst als
cen reactie op hct wegvallen van een belangrijke mogelijkheid van de
afzet van veulens (zie kolom 4 van Tabel III en kolom 1 van Tabel I).
Het percentage voor 1943 aangegeven, zowel als dat voor 1945, zijn
cen gevolg van de onvolledigheid van de tellingen in die jaren, waarop
bij de behandeling van Tabel I reeds werd gewezen.

Dc cijfcrs in dc kolommen 4 en 5 (tot en met 1953) wijzen er op dat van
1946 t/m 1949 de beschikbare paarden steeds minder voor de fokkerij
worden benut en dat daarna weer meer aan dc fokkerij wordt gedaan.
Dit herstel kan moeilijk anders worden verklaard, dan dat sedert 1950
de afzet van veulens voor dc slachtbank zich gunstig begon te ontwikkelen.
De cijfers voor 1954 en latere jaren wijzen, zoals bij de bespreking van
kolom 8 van Tabel III werd opgemerkt, op een zekere consolidatie van
dc veulenafzet; dc stijging gedurende de laatste twee jaren is een gevolg
van hct in omvang afnemen van de wcrkpaardenstapcl.
Tot nu toe hebben wij de cijfers in kolom 2. van Tabel IV onbesproken
gelaten, omdat wij deze in verband met de cijfers in kolom 2 van Tabel I
en met die in kolom 5 van Tabel III nader willen bezien.
Wij hebben de neiging de periode 1936-1940 tc beschouwen als vrij te zijn
geweest van bijzondere invloeden, als extra mogelijkheid van export, als
crisis- en oorlogsomstandigheden en als merkbare concurrentie van de
motortractie.

Dat dc werkpaardenstapel in deze periode in geringe mate, 3 %, in
omvang toenam, kan wijzen op nog enig herstel na de crisis. In deze
periode kan dc fokkerij geacht worden zich in hoofdzaak te hebben gericht
op de aanvulling van de wcrkpaardenstapcl, die nodig is om haar op peil
te houden. Wij zouden deze periode „normaal" willen noemen.
Het %-dekkingen was gedurende deze periode gemiddeld 26 % en omdat
daarmede de omvang van de werkpaardenstapel nog enigermate toenam,
willen wij een %-dekkingen van 25% normaal noemen.

De tweede reactie, op zich wijzigende omstandigheden, die van de paarden-
houder te verwachten is ,is de mate waarin hij veulens (jonge paarden)
aanhoudt.

Het zou eigenlijk voor de hand liggen, om de mate waarin veulens worden
aangehouden te bepalen, door het aantal getelde veulens te vergelijken met
het aantal dekkingen, dat het vorige jaar werd geregistreerd en daartoe
het aantal veulens weer te geven in een percentage van het aantal dek-
kingen.

Om het dan verkregen cijfer begrijpelijk te doen zijn, zou dan evenwel
in de eerste plaats moeten worden bedacht, dat de dekkingen slechts voor
een deel het ontstaan van een levensvatbaar veulen tengevolge hebben.
Het valt buiten de opzet van dit opstel, de oorzaken van dit verschijnsel
na te gaan, al is het goed om, als een verwijzing naar de studiën die
daaromtrent zijn verricht, er aan te herinneren dat wij hier te doen
hebben met de onvruchtbaarheid, die een gevolg kan zijn van erfelijke
afwijkingen, die zich deels kenbaar maken als gevolg van een niet aan-
gepaste voeding en verzorging; een onvruchtbaarheid die zich uit in het
gust blijven van de merriën, in het verwerpen van de vrucht, dan wcl
in de peri-natale veulensterfte.

De dekkingen hebben in ons land voor slechts 52 % het ontstaan van een
levensvatbaar veulen tengevolge. Dit wil zeggen, dat, bij 25 %-dekkingen,
de werkpaardenstapel slechts kan worden aangevuld met een aantal jonge
paarden opgegroeid uit 13 % veulens (25 x 0,52).

De aantallen veulens, die in de resultaten van de Landbouwtellingen wor-
den aangegeven, bieden ons niet de gelegenheid deze uitkomst aan dc
praktijk te toetsen; zij worden telkenjarc voorlopig vastgesteld in de maand
mei en definitief in de maand december, terwijl nadien nog veulens worden
geboren; in december zijn nog alleen de „aangehouden" veulens aanwezig.
Wij kunnen dan ook beter onze aandacht richten op de rubriek 2-jarige
paarden; de in deze rubriek getelde paarden zullen het volgende jaar, als
aanvulling daarvan, onder de werkpaardenstapel worden meegeteld, be-
houden de „uitstoot" die inmiddels uit deze rubriek heeft plaats gevonden.

Nu werden in de jaren 1936 t/m 1940 de 1- en 2-jarige paarden in één
rubriek samengeteld. Een overzicht van het aantal van deze jonge paarden,
dat gedurende deze jaren werd geteld en van de verhouding, waarin dat
aantal stond tot de werkpaardenstapcl, kan als volgt worden gegeven.
[ Zie tabel V, pag. 1104.)

Het is een inconvenicnt, dat wij over deze periode niet over cijfers omtrent
de 2-jarige paarden afzonderlijk beschikken. Sinds 1942 worden de 1 en
2-jarige paarden afzonderlijk geteld, zodat te berekenen is, dat van de
1-jarige paarden er gemiddeld 92 % het volgende jaar als 2-jarige werden
teruggevonden.

Wanneer wordt aangenomen, dat dit in de periode 1936/1940 eveneens
het geval was, zouden er in die periode in totaal 117.000 tweejarige paarden
zijn geweest, of wel 9,8 % van de werkpaardenstapel.

Wanneer deze periode „normaal" genoemd wordt, omdat niet gedacht
behoeft te worden aan een andere opzet, van het aanhouden van jonge
paarden, dan om de werkpaardenstapel aan te vullen, dan mag per defi-
nitie worden gezegd, dat gedurende zulk een normale periode de aan-
vulling van de werkpaardenstapel gelijk is aan de uitstoot die daaruit
plaats vindt.

Van 1936-1940 moet de uitstoot iets geringer zijn geweest dan de aan-
vulling, want de werkpaardenstapel nam in die periode met ruim 3 %
in omvang toe.
Wij stellen daarom voor:

9 % „normaal" te noemen.
2e. een %-uitstoot uit de werkpaardenstapel van 9 % „normaal" te
noemen.

In welke mate nu, sedert 1940, de aanvulling van dc werkpaardcnslapel,
met jonge paarden, van de normale aanvulling is afgeweken, kan in Tabel
VI (pag. 1105) worden waargenomen.

Wij zien hier, dat in de jaren 1946-1948 het %-aanvulling aanmerkelijk
„boven-normaal" was; van het grote aantal dekkingen, dat in de jaren
1943 tm 1945 is verricht, deels omdat een gedekte merrie vrijgesteld was
van vordering, zijn toch, ter compensatie van de gevolgen van de paaiden-
vorderingen cen verhoogd aantal jonge paarden aangehouden.
Te beginnen met 1950 daalt het %-aanvulling aanmerkelijk onder het
normale. Een verklaring voor dit verschijnsel zou te zoeken zijn in de om-
standigheid, dat, als gevolg van de zich ontwikkelende motortractie, cen
geringere behoefte aan aanvulling van de werkpaardenstapel zou bestaan.
Wij hebben evenwel reden om aan te nemen, dat zulk een verklaring niet
hetgeen werkelijk gebeurd is en nog gebeurt, zou weergeven.

Er is namelijk een derde reactie van de paardenhouder op de zich wijzigen-
de onLstandigheden duidelijk gebleken, namelijk de gewijzigde bestenmiing
van de fokkerij.

In „normale" perioden, is de bestemming van de fokkerij de aanvulling
van de wcrkpaardenstapel met jonge paarden om dc werkpaardenstapel
op peil te houden.

In andere perioden wijst een boven-normaal zijn van het aantal dekkingen,
op de mogelijkheid van afzet van de veulens in de vorm van e.xport. In
weer andere perioden wijst dit op de mogelijkheid, orn met voordeel de
wcrkpaardenstapel, na een geleden verlies, weer op peil te brengen.
In perioden, waarin export-mogelijkheid stimulerend werkt, is een extra
aanfok van veulens lonend; een extra aanfok boven die, welke bestemd
is de paardenstapel op peil te houden. Wij hebben aan de cijfers in de
kolommen 3 en 4 van Tabel III kunnen zien, hoe op het wegvallen van
de veulen-export is gereageerd en hoe deze reactie als het ware doorslaat,
om in 1930 cen dieptepunt te passeren; een dieptepunt dat in kolom 1 van
Tabel IV sprekend naar voren komt. Voorts blijkt uit kolom 2 van Tabel
I, dat in 1936 de wcrkpaardenstapel zich van deze reactie nog niet geheel
had hersteld. Het feit, dat herstel heeft plaats gevonden, wijst op de
omstandigheid, dat in dc periode 1936-1940 (en vermoedelijk enkele
jaren daarvoor) er bepaald vraag naar paarden heeft bestaan; die de
aanfok van veulens en het aanhouden van jonge paarden lonend deed
zijn (zie kolom 2 van Tabel IV en kolom 3 van Tabel VI).
De crisisrcgelingen begonnen in deze periode door tc werken; het bedrijfs-
leven nam maatregelen om van deze regelingen te jn\'ofiteren, paste zich
aan. Zo werden bijvoorbeeld percelen vergroot. De intensiteit van de
verbouw van bepaalde gewassen nam toe, er werden meer paarden ge-
vraagd. Totdat, op zoek naar methoden om rationeel het areaal tc kunnen
vergroten, in 1939 voor het eerst de trekker in enige omvang wordt aan-
getroffen en er paarden worden aangeboden boven de vraag. De paarden-
prijs daalde. Maar, direct daarop kwamen de Nederlandse vorderingen
en de prijzen trokken weer op.

Tot de tweede wereldoorlog en ook gedurende de bezettingsjaren, heeft
de vraag naar jonge paarden, hetzij voor export, hetzij voor aanvulling
van de werkpaardenstapel, de omvang van de fokkerij beheerst.
.Sedert omstreeks 1950 gaat een geheel andere factor, aanvankelijk in
belangrijke mate, later grotendeels, dc vraag beheersen of de merrie ge-
dekt zal worden of niet. De slachtvvaarde, vooral van de veulens, wordt
zo hoog, dat zij niet alleen het aantal dekkingen stimuleert, maar daar-
nevens ook nog de bestemming van de veulens naar zich toc trekt.

Het wordt lonend een veulen te fokken, ook al zou er geen vraag naar
paarden zijn. Wij hebben bij de bespreking van Tabel IV gezien, hoe het
%-dekkingen zich herstelde, tc beginnen met 1950.

Nu bestaat in dc kringen van paardenfokkers, naast vreugde over het
feit, dat het aantal dekkingen zich weet tc handhaven, ook wel zorg over
het feit dat zoveel veulens en jonge paarden aan dc slager worden ver-
kocht.

Bij de fokkers toont zich echter dc neiging het veulen voor goed geld aan
dc slager te verkopen; terwijl dc opfokkers onvoldoende vraag ontwikkelen.
Dit verschijnsel wordt in Tabel VII in beeld gebracht.

Wanneer wij, zoals wij hierboven hebben gedaan, een %-dekkingen van
25 % normaal kunnen noemen en aannemen, dat 52 % van de dekkingen
leidt tot een levensvatbaar veulen; dan kunnen wij als normaal 13 %
levensvatbare veulens verwachten. Is een %-aanvulling (met 2-jarigc
paarden) van 9% voorts normaal, dan zouden normaal 9/13 of 69%
van de levensvatbare veulens later als 2-jarig paard worden geteld en
31 % sterven of geslacht worden.

In de kolommen 6 en 7 van Tabel VII vinden wij bij de jaren 1945 t/m
1948 nagenoeg deze „normale" cijfers; hetgeen een aanwijzing is, dat uit
de grote aantallen veulens, verwekt gedurende de bezettingsjaren, normaal
is geselecteerd.

De cijfers bij de jaren 1936-1943 wijzen er op, dat in de daaraan vooraf-
gaande jaren de jonge paarden, eerst voor herstel van de werkpaarden-
stapel, later om de leemten, door de paardenvorderingen ontstaan, op te
vullen, voor een groter deel werden aangehouden.

Sedert 1950 zien wij evenwel de bestemming van de fokkerij merkbaar
veranderen. Aanvankelijk gaan de levensvatbare veulens voor 50 % naar
de slager, later zelfs voor 60 %.

Dat de neiging bestaat, de veulens voor goed geld te verkopen en als dc
slager alleen goed geld biedt, dan aan de slager, is begrijpelijk.
Dat de opfokkers, van jonge paarden tot gebruikspaarden, onvoldoende
vraag ontwikkelen, dat wil zeggen niet boven de slachtprijs bicden, be-
hoeft wel toelichting, omdat de prijs, die voor een goed gebruikspaard
wordt betaald, toch alleszins bevredigend mag worden genoemd.
Deze paradox doet zich inderdaad in de praktijk voor. De boer, die een
goed gebruikspaard nodig heeft, vraagt de paardenhandelaar, die hem
altijd geleverd heeft, hem bij de aankoop te helpen. Omdat goede ge-
bruikspaarden hem zelden meer worden aangeboden, komt deze handelaar
er toe met de boer die kopen wil een dag rond te reizen bij de boeren,
waar hij steeds geschikt heeft kunnen kopen. De adspirant-koper ziet een
aantal hem passende paarden, maar kan, voor de redelijke prijs die hij
betalen wil, er geen van los krijgen. De eigenaar vraagt aan de handelaar
of hij hem, voor zes a zeven honderd gulden minder, een goed jong paard,
om te beleren, kan leveren. Deze kan dat niet beloven; de koop komt niet
tot stand. Waarom wil nu dc eigenaar deze hoge marge, tussen jong te
beleren paard en gebruikspaard verdienen? Hij kan, naar zijn gevoel,
met de moeite en zorgen, die hij zou moeten besteden aan het beleren
van een jong paard, meer verdienen. De kleinere boer, die er zich eertijds
op toelegde een jong paard te kopen en dat te beleren, terwijl het aldoendc
de kost verdiende, om het, als goed beleerd paard, met voordeel te ver-
kopen; die boer heeft in de melkvee-, varkens- en kippenhouderij bedrijfs-
takken ontwikkeld, die hem liggen en waarin hij voldoende emplooi meent
te vinden. Hct paard dat hij nu heeft, heeft op zijn bedrijf weliswaar te
weinig te doen om de kost te verdienen, het is er te duur, maar hij heeft
een zodanige welstand bereikt, dat hij zich dit kan veroorloven. Hij tracht
cen merrie te houden en lukt het er mee te fokken, dan brengt het veulen
nog goed geld op ook. Dit ligt meer in zijn tegenwoordige lijn. dan dc
moeite en het risico van het beleren van een jong paard. Slechts een hoge
marge zou hem kunnen bewegen het nog eens te proberen.
Waarom is het jonge, anderhalf jarige, paard niet te koop voor een prijs,

die bedoelde marge, voor de opfokker tot gebruikspaard, toestaat? Het
jonge paard is te schaars. Het aanbod en de vraag zijn beide te gering.
De eigenaar van het veulen, vooral op het ogenblik dat het een vet
speenveulen is, verkoopt dit te gereed voor goede prijs aan de slager;
hij ziet cr geen heil in, dit in zijn oog gunstige moment van verkoop
voorbij te laten gaan.

De snelle kapitaalomzet is voor hem aantrekkelijk. Het aanhouden van
het veulen vraagt arbeid en zorgen, waarvoor hij een betere aanwending
kent. Dc afzet op latere leeftijd komt hem onzeker voor. Het veulen-weiden
is ook nog wel voordelig, maar het is een uitstel van executie. Het beperkte
aantal opfokkers ontmoet, om boven beschreven redenen, voor het ander-
halfjarige paard een te geringe vraag; hierdoor dragen zij een vrij groot
risico, dat zij tezamen met arbeid en kosten verdisconteren in een hoge
vraagprijs.

Waarom, zo kunnen wij ons tenslotte afvragen, is de boer, die een ge-
bruikspaard wil kopen, dan niet bereid om cen voldoende hoge prijs te
betalen. Dan zou deze gehele handel, die nu zo stroef is, op de meest
natuurlijk wijze weer vlot worden; te beginnen met de veulenopfokker,
die „vóór de slager zou kunnen gaan staan".
Hiervoor zijn, dunkt ons, twee redenen te bedenken.

De eerste schijnt ons wel, dat het paard, dat geen direct zichtbare produktie
levert, maar eer een bedrijfsmiddel is, in het bedrijf meer dan tevoren als
een kostenfactor wordt gezien, nu het als bedrijfsmiddel door de trekker
kan worden vervangen. Hierdoor wordt de vraag belangrijk, of de uit-
gaven, die voor het paard moeten worden gedaan, verantwoord zijn met
het oog op het paardenwerk dat het bedrijf vraagt.

De tweede is in ons oog belangrijker, namelijk het risico, dat de koper
loopt dat hct paard voor hem niet passend is. Op het bedrijf waar hij
het paard kan kopen, zal menigmaal van het paard te weinig of niet
voldoende regelmatig prestatie zijn gevraagd, om het een all-round bedrijfs-
paard te doen zijn. De koper kan bij de omgang met het paard geen extra
moeite verdragen, want dat kost arbeidstijd. Het werk moet vlot verlopen.
Om beide redenen is deze koper niet bereid boven zijn prijs te gaan.

Een vierde reactie van het bedrijfsleven, op de gewijzigde omstandigheden,
is de verhoogde uitstoot van paarden uit de werkpaardenstapel.

Zoals wij, bij de bespreking van de aanvulling, met jonge paarden, van de
werkpaardenstapel, zagen, is deze, wanneer zij in hoofdzaak is gericht op
de instandhouding van de werkpaardenstapel, in evenwicht met de uitstoot.
Dc werkpaardenstapel neemt dan in omvang toe noch af. Hieruit volgt,
dat wanneer de werkpaardenstapel in omvang toeneemt, de uitstoot gelijk
is aan het verschil van de aanvulling en de toename; wanneer de werk-
paardenstapel in omvang afneemt is de uitstoot gelijk aan de som van de
aanvulling en de afname.

Tabel VIII laat zien hoe groot dc toe- fof afname) van de omvang van de
werkpaardenstapel, de aanvulling daarvan met jonge paarden en de uit-
stoot daaruit, in verschillende perioden, waren.

De toe- en afname van de werkpaardenstapel tengevolge van aanvulling en uitstoot.

In de jaren 1947-1950 blijkt een belangrijke extra-uitstoot te hebben plaats
gevonden. Dat aanvankelijk de werkpaardenstapel, als .gevolg daarvan,
niet meer dan zij deed in omvang afnam; daarvan is oorzaak, dat cr te
zclfdertijd een niet onbelangrijke extra-aanvulling was. Dit verschijnsel
doet denken, dat in deze jaren een aantal van dc paarden zijn opgeruimd,
die gedurende dc bezettingsjaren, al waren zijn minder geschikt als gc-
bruikspaard, zijn aangehouden.

Daarnevens moet dc extra-uitstoot, die deze jaren tc zien geven, worden
beschouwd als de meest directe reactie op dc ontwikkeling van dc rriotor-
tractie. Voor dat deel geeft de extra-uitstoot aan, in welke mate dc paarden
plaats maken voor dc trekkers.

Terloops mag hier worden opgemerkt, dat geschikte paarden wcl voor het
leven zullen zijn verkocht en de ongeschikte voor de dood.
Dc paardentellingen in de jaren 1951 en 1952 verricht, vertonen in dc
uitkomsten enige onregelmatigheid; zodat het, om enig inzicht te ver-
krijgen, van hetgeen in de periode 1950/1953 gebeurde, dc voorkeur ver-
dient, deze periode als een geheel te beschouwen.

Opgesteld overeenkomstig de kolommen-indeling, die in Tabel VIII is toe-
gepast, geeft dit het volgende beeld:

Wij zien nu, dat in de periode 1950\'53 de extra-aanvulling negatief is
geworden en wel in zodanige mate, dat zij geheel en al verantwoordelijk
is voor de inkrimping van de werkpaardenstapel, waaruit intussen een
geringer dan normale uitstoot plaats vond. Wij herinneren er aan, dat het
achterblijven van de aanvulling een gevolg is van het in zo hoge mate
verkopen van jonge paarden voor de slachtbank.

VI. De gezamenlijke invloed van de huidige reacties op het verloop van
de werkpaardenstapel.

De huidige reacties van dc paardenhouders, op de zich wijzigende om-
standigheden, samenvattende, kunnen wij daaromtrent het volgende vast-
stellen:

le. dc verhouding, waarin het aantal merriën, dat wordt gedekt, staat
tot dc omvang van dc werkpaardenstapel, is nagenoeg ongewijzigd
gebleven.

Er wordt met dc daartoe geschikte merriën in normale mate gefokt.
Hct aantal dekkingen zou voldoende zijn om de werkpaardenstapel in
omvang op peil te houden.
(25 %-dckkingen is voldoende).

2e. Dc levenskrachtige veulens, c.q. de daaruit opgroeiende jonge paarden,
zijn, voor ze 2 jaar oud zijn, voor 60 \'/r (gestorven) geslacht. Om dc
werkpaardenstapcl op peil tc houden, zou dit voor 30 % het geval
mogen zijn, wat hct „normaal" ook was.

3c. Tengevolge van hct overmatige slachten van dc jonge paarden (c.q.
veulens), wordt als tweejarige paarden een aantal geteld, dat niet
veel mecr dan de helft is van hct aantal, dat bcnodig is, om de
werkpaardenstapcl in kwantiteit op peil tc houden,
(het is thans 5 hct zou 9 % van dc wcrpaardenstapel moeten zijn;
bij een normale uitstoot van 9 %).

4c. Dc extra-uitstoot (boven de normale van 9%); die aan het voor de
trekker plaats maken van paarden moet worden toegeschreven, be-
draagt 3 %.

Het resultaat is, dat de werkpaardenstapcl in toenemende mate inkrimpt,
waarvoor het slachten van jonge paarden, meer dan het overgaan op de
trekker, verantwoordelijk blijkt te zijn.

wel in toenemende mate, de negatieve extra-aanvulling vertoont neiging
—4 % van de w .p.s. te worden, de extra uitstoot 3 %, zodat de w.p.s.
met 7 % inkrimpt.

Uit het bovenstaande zou volgen, dat de omstandigheden het voortbestaan
van het paard, als tractie-middel in de landbouw, bedreigen.
Voorts, dat zulks niet alleen het geval is, doordat het paard door de trekker
wordt vervangen; maar ook, en zelfs in grotere mate, doordat de mening
heerst, dat voor de moeite en zorg, aan jonge paarden te besteden om
ze op te fokken tot gebruikspaard, een beter emplooi is gevonden.
Aangezien de slachtwaarde, van veulens en jonge paarden daartoe hoog
genoeg is, is het fokken van veulens nog lonend. De stamboekfokkerij, de
waardevolle kern van de paardenfokkerij, die weliswaar een derde deel
daarvan omvat, gaat het nog goed. Zou echter de massa tot de kern in-
krimpen, dan zou deze kern zich moeilijk kunnen handhaven.
Nu behoort de vraag te worden gesteld, of het verantwoord is het paard
als landbouwbedrijfs-( tractie-)middel verloren te doen gaan.
Wanneer deze vraag bevestigend wordt beantwoord, kunnen wij dat be-
treuren, maar hebben wij te doen met een normaal aspect van de econo-
misch-maatschappelijke ontwikkeling.

De karossier en het remonte-paard, ook het brouwerspaard, verdwenen;
het sleperspaard, het aapjes-paard, de scheepsjager, van Gend en Loos,
de Amsterdamse Rijtuigmaatschappij. Alles weg; maar wij weten dat
het zo zijn moest.

Waarmede de vraag of het paard, ten behoeve van dc plattelandscultuur,
moet worden gehouden, irrelevant is geworden.

Ons antwoord op deze vraag moet beslist ontkennend luiden.
Waanneer de mogelijkheid van paardentractie voor de landbouw verloren
gaat, zal de tracticvoorziening in de landbouw daarmede onnodig meer
conjunctuurgevoelig worden; hetgeen op de kleinere bedrijven in het
bijzonder zal worden ondervonden.

Het is toch immers zo, dat voor de exploitatie van de trekker een zekere
hoeveelheid landbouwprodukt moet worden opgebracht. Wanneer de prijs
van het landbouwprodukt in verhouding tot de andere prijzen (van grond-
stoffen, trekkers en onderdelen, diensten) zou dalen, zou de hoeveelheid
landbouwprodukt, die voor de exploitatie van de trekker moet worden op-
gebracht, evenredig stijgen. Van de boerderij uit gezien, zal dan de trekker-
exploitatie duurder worden.

Het paard, dat eenzelfde hoeveelheid produkt blijft verbruiken, zal van
de boerderij uit gezien in exploitatie niet duurder worden.
Ook voor het aanschaffen van de trekker zal dan meer produkt moeten
worden opgebracht, waartegen de mogelijkheid om uit eigen middelen het
paard te produceren nog gunstiger gaat afsteken.

kleinere bedrijven te ver zijn gegaan met investering in trekkers en bij-
behorende werktuigen.

Hct laten wegvloeien van het paard uit de landbouw zou ongetwijfeld,
reeds onder de thans geldende economische verhoudingen, dergelijke be-
drijven voor grote moeilijkheden stellen, stellig wanneer de omstandigheden
voor het kleine bedrijf ook maar iets ongunstiger worden.
Een tweetal, ofschoon minder zware, motieven worden wel eens gehoord,
waarom de gestelde vraag, althans vooralsnog, ontkennend moet worden
beantwoord.

Vooralsnog, is de ontwikkeling van de motortractic niet een zodanige, dat
op bepaalde gronden, onder bepaalde weersomstandigheden, de dan nood-
zakelijke werkzaamheden steeds met behulp van de trekker kunnen wor-
den verricht. Dan moeten er noodzakelijk paarden beschikbaar zijn.
Hct is nog onvoldoende bekend in welke mate op bepaalde grondsoorten
de trekker bodemstructuur bedervend werkt; terwijl nog niet te overzien
is, of en zo ja, binnen welke tijd, dit mogelijke euvel van de trekker zal
kunnen zijn opgeheven.

Behoort te worden vastgesteld, dat het niet verantwoord is het paard
als landbouwbedrijfspaard verloren te doen gaan, zo behoren ook de mid-
delen te worden aangegeven om dit te voorkomen.

Het middel ligt dicht bij de kwaal. De kwaal werd in bovenstaande
analyse aangegeven. Staring deed dat dichterlijker toen hij schreef

„Hct paard gaat slijten dat men \'t ziet
Het eet en drinkt, \'t doet anders niet
Wat raad

Het is duidelijk, er moet met dc paarden worden „gewerkt". Wat bij
de land- en tuinbouwgewassen door N.A.K.-G. en N.A.K.-Tuinbouw al
overbekend is, dc controle van het kwekersprodukt, die de handel in
betrouwbare produkten heeft verveelvoudigd, moet ook voor de paarden
worden gedaan.

De Instelling Bruikbaarheids-Onderzoek van Paarden, de I.B.O.P., contro-
leert de paarden op de wijze waarop zij, aan de praktijk van het paarden-
gebruik aangepaste, verrichtingen volbrengen en geeft omtrent het resul-
taat van deze controle cerdficaten af. De eigenaar van het paard betaalt
cen retributie, die de kosten van het onderzoek grotendeels opvangt.
De belangstelling voor het werk van de I.B.O.P. is groeiende en verwacht
mag worden, dat het I.B.O.P.-cerdficaat een betrouwbare basis zal zijn
waarop de handel tot stand komt.

De boer, die een all-round bedrijfspaard zoekt, zal een paard met I.B.O.P.-
certificaat vinden en daarvoor een goede prijs willen betalen.
De kleine boer, die een voljarig paard heeft vastgehouden, zal in het bij
het paard verkregen I.B.O.P.-cerdficaat een extra-winstmogelijkheid zien,
die hij wil realiseren; waardoor hij tot verkoop komt. Hij zal een ander-
halfjarig paard willen terugkopen en zal dan bereid zijn boven de slacht-
prijs te gaan. De veulenopfokkers zullen daardoor weer afnemers vinden,
die hun een grotere marge bieden, zij kunnen daardoor bij de aankoop van
het veulen „vóór de slager" gaan staan.
Zo zal de handel weer op gang komen.

kunnen zijn. Het zal vraag naar certificaatpaarden doen ontstaan.
De Stamboekfokker, die dc afzetmogelijkheid voor zijn produkt wil be-
houden, zal er toe worden geprikkeld, voor de fokkerij certificaat-paarden
te gebruiken.

Het is goed gezien van de voornaamste Stamboekverenigingen, dat zij
gaarne bemiddelen om het I.B.O.P.-onderzoek tot ontwikkeling te brengen
en ook dat zij, daartoe in staat gesteld door cen subsidie van de Overheid,
toeslagen op de prcmiën van hengsten en merriën, die het I.B.O.P.-
certificaat verwierven, beschikbaar stellen.

Om de opfokkers van jonge paarden tot gebruikspaarden het \\ertrouvvcn
te hergeven, dat zij, alleszins lonend, dc nuttige schakel tussen de opfokkers
van veulens en de uiteindelijke paardengebruiker kunnen zijn, neemt het
Garantiefonds Opfok Gebruikspaarden, het G.O.G., voor een beperkt
aantal deelnemers aan dat fonds, het risico dat aan dit bedrijf.sonderdeel
is verbonden over.

Het G.O.G. verstrekt bovendien, via de Stamboekverenigingen die zich
daartoe hebben aangemeld, ecn onderhoudsbijdrage \\oor anderhalfjarige
ruins, die als hengstveulens door de Stamboekvereniging zijn aangewezen.
Aldus wordt ecn prikkel gegeven de hengstveulens, die geschikt zijn om
tot gebruikspaard op tc groeien, niet alle voor de dood te verkopen.
De Overheid steunt het G.O.G. in zijn streven, in de vorm van het be-
schikbaar stellen van gelden, waaruit de onderhoudsbijdrage voor hengst-
veulens kan worden verleend en voor cen vergoeding aan de zogenaamde
contactmannen die de voorlichting aan de deelnemers \\an cen G.O.G.-
kern verzorgen en tevens voor het G.O.G. toezicht houden op de wijze
waarop de paarden voor hun taak worden voorbereid.
De Afdeling Landbouwonderwijs van het Ministerie van Landbouw, Vis-
serij en Voedselvoorziening subsidieert een Cursus Paardengebruik. Dit
is cen even noodzakelijk als welkom sluitstuk van de moderne paarden-
bemoeiingen. Het vak wordt namelijk niet meer aldoende op het bedrijf
geleerd, dat van het paard niet, maar ook dat van de paardeman niet.
Wanneer de genoemde middelen het effect hebben, dat daarvan wordt
verwacht, zullen zij helpen voorkomen, dat het paard als landbouwbedrijfs-
paard verloren gaat.

Op grond van dr „Landbouwtellingen" van het Centraal Bureau voor de Statistiek
is een analyse gemaakt van het verloop van de „werkpaardenstapel" (w.p.s.) (het
aantal paarden van .3 jaar en ouder) in Nederland (Tabel I en II). Getracht is een
antwoord te geven op de vraag, hoe en met welke middelen de paardenhouders
hebben gereageerd op de veranderingen in de vraa.g naar paarden.
Dc huidige reacties van de paardenhouders op de veranderde omstandigheden blijken
dc volgende te zijn:

1. de verhouding, waarin het aantal merriën, dat wordt gedekt, (Tabel III) staat
tot de omvang van de werkpaardenstapel, is nagenoeg ongewijzigd gebleven.
(Tabel IV)

2. Dc levenskrachtige veulens, c.q. de daaruit opgroeiende jongc paarden, zijn, voor
ze 2 jaar oud zijn, voor 60% (gestorven) geslacht. Om de wcrkpaardenstapel
op peil te houden, zou dit voor 30% het geval mogen zijn, wat het „normaal\'
ook was. (Tabel VII, 7).

3. Tengevolge van het overmatige slachten van de jonge paarden (c.q. veulens),
wordt als tweejarige paarden cen aantal geteld, dat niet veel meer dan de helft
is van het aantal, dat benodigd is, om de werkpaardenstapel in kwantiteit op peil
tc houden. (Tabel VIII, 3.)

(Het is thans 5%; het zou 9% van de werkpaardenstapcl moeten zijn; bij een
normale uitstoot van 9%.)

4. Dc extra-uitstoot (boven de normale van 9%), die aan hct voor dc trekker plaats
maken van paarden moet worden toegeschreven, bedraagt 3%. (Tabel \\TII, 9.)

Het resultaat is, dat de werkpaardenstapel in toenemende mate inkrimpt, waarvoor
het slachten van jonge paarden, meer dan het overgaan op de trekker, verantwoorde-
lijk blijkt te zijn.

Sedert 1953 blijkt deze ongezonde ontwikkeling zich voort te zetten en nog wel in
toenemende mate, de negatieve extra-aanvulling vertoont neiging —4% van de w.p.s.
te worden, de extra-uitstoot 3%, zodat de w.p.s. met 7% inkrimpt. (Tabel VIII, 10.)
Terwijl er nog vraag naar all-round werkpaarden bestaat, zijn deze evenwel onvol-
doende aan dc markt, doordat velen, die er eertijds een gewoonte van maakten een
jong paard aan te kopen, dat voor zijn taak op te leiden, terwijl het aldoende op
het bedrijf de kost verdiende, om het als gebruikspaard met voordeel tc verkopen,
thans in de melkvee-, varkens- en kippenhouderij een nuttiger emplooi menen te
vinden. Dit is voornamelijk de oorzaak van het buitensporig aantal slachtingen van
jonge paarden.

Dc tractie-voorziening in de landbouw zou tc gevo<4ig worden voor prijsschommc-
lingen.

\\\'oor bestrijding van de kosten van aanschaf en onderhoud van de trekker moet een
zekere hoeveelheid landbouwprodukten worden afgeleverd. Wanneer de prijs van de
landbouwprodukten relatief zou dalen, zou deze hoeveelheid stijgen.
Het fokken en onderhouden van een paard, gefokt en opgefokt met eigen verbouwde
produkten, zal van dc boerderij uitgezien relatief goedkoper worden, evenredig met
een daling van de prijzen van de landbouwprodukten.

Reeds thans mag overigens de vraag worden gesteld, of niet al vele kleinere be-
drijven te ver zijn gegaan met investering in trekkers en bijbehorende werktuigen.
Om tc voorkomen dat het paard, als landbouwbcdrijfspaartl, verloren gaat, wordt in
.\\ederland in het bijzonder aandacht besteed aan:

a. kwaliteitscontrole van landbouwbedrijfspaarden, op grond waarvan een certifi-
caat van bruikbaarheid wordt verstrekt. Dit certificaat vormt een betrouwbare
basis waarop de handel tot stand komt.

Het verstrekken van certificaten bevordert de vraag naar certificaat-paarden,
waarbij de georganiseerde fokkerij, die zich daarop richt, gebaat is.

b. hct opfokken van jonge paarden tot gebruikspaarden, waartoe hct risico dat aan
dit bedrijfsonderdeel is verbonden door cen speciaal daartoe ingesteld fonds wordt
overgenomen.

c. dc opleiding tot paardengcbruikcr in dc vorm van een cursus-paardengebruik.
Summary:

Based on the May census of the Centraal Bureau voor de Statistiek an analysis has
been made of the trends in the „working-horse population" (w.p.s.) (the number of
horses of 3 years old and over used in agriculture) in the Netherlands (Table I and
II). An attempt has been made to answer the question how and by which means the
horse-owners did react on the changes in the demand for horses.

The current reactions of the horse-owners on the changing circumstances prove to be
the following:

1. The relation between the number of mares served (Table 111) and the w.p.s. did
scarcely change (Table IV).
Marcs fit for serving are normally bred with.

The actual number of services would be sufficient to maintain the w.p.s. (2.5%
of services is sufficient).

2. 60% of the viable foals, eventually the young horses reared from them, are
slaughtered (have died) before they are 2 years old. To maintain a w.p.s. this
should not be over 30%, being the normal rate (Table VII, 7).

3. Due to the excessive slaughtering of young horses, only half the number of 2 years
old horses necessary to maintain the w.p.s. is available (Table VIII, 3).

4. The extra disposal (above the normal 9%), the rate of replacement of horses by
tractors, counts 3%. (Table VIII, 9).

As a result the working-horse population shows a tendency to an increasing reduction
in numbers, more due to the excessive slaughtering of young horses than to the re-
placement of horses by tractors.

Since 1953 this unhealthful state of things continues even increasingly. The supply
lacking with 4% (Table VIII, 8), the extra disposal being 3%, as a result the
w.p.s. decreases with 7% (Table VIII, 10).

The demand for all-round working horses is still existing, they are however unsuffi-
ciently in the market, because many of those who used to buy a young horse for
training, the young horse earning meanwhile its living by doing the labour the holding
demands, in order to sell it well-trained with profit, arc nowadays of the opinion they
might better spend their time and labour in milking a few cows, breeding pigs and
hens.

This is the main cause of the excessive slaughtering of young horses.
The author is of the opinion that this should not go on.

The supply of agricutural traction would become too sensitive for price-fluctuations.
For the expenses of the purchase and maintenance of a tractor a certain amount of
agricultural products must be realized. The price of agricultural products decreasing
relatively, this amount increases.

Breeding and maintaining a horse, bred and reared with a fixed amount of self
grown products, will from the farmers point of view become cheaper proportional
to the decrease of the prices of agricultural products.

It is justified to put forward the question whether too much small farmers have not
already gone too far investing in tractors and adequate implements.
To prevent that the horse as a agricultural horse might .get lost, in the Netherlands
special attention is paid to the following items:

This certificate is a reliable basis for trade. Issuing these certificates stimulates
the demand for certificated horses, an advantage for the organized horsebreeding
joining in the achievement-tests.

b. the training of youn.g horses to all-round working horses. The risks bound to this
enterprise arc taken over by a special fund.

Sur la base des „Recensements agricoles" du Bureau Central pour la Statistique on a
fait une analyse sur les phases successives de „l\'effectif de la population des chevaux
de labeur" (le nombre des chevaux dc 3 ans et au-delà) aux Pays-Bas (Tableau I
et II). On a essayé de donner une réponse à la question dc savoir comment, et avec
quels moyens, les possesseurs ont réagi aux changements à l\'égard de la demande dc
chevaux.

Les réactions actuelles des possesseurs de chevaux sur les circonstances changées se
trouvent être les suivantes:

1. Le rapport dans lequel le nombre des juments à couvrir, est au nombre des che-
vaux de labeur, est à peu près resté le même (Tableau IV). C\'est dans une
mesure normale qu\'on peut faire l\'élevage des juments qui s\'y prêtent.

Le nombre des montes suffirait à maintenir le niveau de l\'effectif des chevaux dc
labeur (25% des montes suffisent).

2. Les poulains vitaux c.q. les jeunes chevaux qui en poussent sont7avant d\'atteindre
l\'âge de 2 ans (morts) abattus pour les 60%. Pour maintenir à niveau l\'effectif

des chevaux de labeur, cela pourrait être le cas pour 30%, ce qui était le cas
„normalement" (Tableau VII, 7).

3. Par suite de l\'abatage démesuré de jeunes chevaux (c.q. poulains) on compte
comme chevaux de 2 ans un nombre qui dépasse à peine la moitié du nombre
qu\'il faut pour maintenir à niveau l\'effectif de la population des chevaux de
labeur quant à la quantité (Tableau VIII, 3) (actuellement elle est de 5%; ce
devrait être 9% du nombre des chevaux de labeur, lors d\'une expulsion normale
de 9%).

4. L\'expulsion extra (au-dessus de la normale de 9%) qui doit être attribuée aux
remplacement de chevaux, se monte à 3% (Tableau VIII, 9).

Le résultat est que l\'effectif de la population des chevaux de labeur se restreint dans
une mesure croissante, ce qu\'il faut attribuer à l\'abatage de jeunes chevaux, bien plus
qu\'au remplacement du tireur.

Depuis 1953 ce développement malsain parait continuer et cela dans une mesure
croissante; le complètement supplémentaire négatif a une tendance de devenir —4%
de la population des chevaux de labeur, l\'expulsion extra-ordinaire 3%, de sorte que
l\'effectif se rétrécit de 7% (Tableau VIII, 10).

Tandis qu\'on demande encore des chevaux de labeur all-round, ceux-ci se présentent
insuffisamment au marché, parce que bien des gens qui autrefois avaient l\'habitude
d\'acheter un jeune cheval pour l\'élever pour sa tâche tout en gagnant sa nourriture
dans l\'entreprise, pour le revendre avantageusement comme cheval dc travail, ces
gens croient trouver un avantage dans l\'élevage du bétail laitier, des cochons et des
poules. Voilà la cause principale du nombre extravagant d\'abatage de jeunes chevaux.
L\'auteur est d\'avis que cela ne doit pas continuer ainsi.

L\'approvisionnement en traction dans l\'agriculture deviendrait trop sensible à la
fluctuation des prix.

Pour couvrir les frais d\'acquisition ct d\'entretien de la traction, il faut fournir une
certaine quantité de produits agricoles. Si le prix des produits agricoles baissait
relativement, cette quantité augmenterait.

L\'élevage et l\'entretien d\'un cheval, élevé et nourri avec les propres produits cultivés
deviendra, vu du côté de la ferme, relativement meilleur marché, proportionnellement
à la baisse des prix agricoles.

D\'ailleurs, on peut déjà maintenant sc poser la cjucstion, si par trop de petites entre-
prises ne sont pas allées trop loin à l\'égard d\'investissement en traction ct en outils
annexes.

Pour empêcher que le cheval, comme cheval agricole sc perde, on prête en Hollande
particulièrement attention:

a. au contrôle de la qualité des chevaux agricoles ct c\'est pourquoi on délivre un
certificat d\'applicabilité. Ce certificat forme une base digne dc foi sur laquelle
le commerce se réalise.

La délivrance dc certificats favorise la demande de chevaux dc certificat, cc qui
est utile à l\'élevage organisé qui s\'y règle.

b. l\'élevage de jeunes chevaux à des chevaux d\'emploi, dont le risque lié à cette
partie de l\'entreprise, est aussi assumé par un fonds créé à cet effet.

c. à la préparation d\'utilisateur de chevaux au moyen d\'un cours d\'emploi des
chevaux.

Auf Grund der durch das Zentralburcau für Statistik angestellten Zählungen in der
Landwirtschaft, wurde der Rückgang des Arbeidspferdebestandes (von Pferden von
3 Jahren und älter) einer Analyse unterzogen (Tabelle I und II). Es wurde ge-
trachtet eine Antwort darauf zu finden, wie und mit welchen Mitteln die Pferdc-
halter auf die Veränderungen in der Nachfrage nach Pferden reagiert hatten.
Es zeigte sich, dass die augenblickhchen Reaktionen der Pferdehalter auf die ver-
änderten Umstände die folgenden waren:

1. Das Verhältnis der Anzahl gedeckter Stuten (Tabelle HI) zum Umfang des
Arbeidspferdebestandes hat nahezu keine Veränderung erfahren.

Es wird mit den dazu geeigneten Stuten in normalem Umfang (Tabelle IV)
weitergezüchtet.

Die Zahl der Deckungen würde ausreichen, um die Kapazität des Arbeidspferde-
bestandes auf der benötigten Höhe zu halten (25% der Deckungen wäre aus-
reichend).

2. Die lebenskräftigen Fohlen, c.q. die hieraus heranwachsenden jungen Pferde sind,
ehe sie ein Alter von 2 Jahren erreicht haben, zu 60% verendet, bezw. ge-
schlachtet. Um den Bestand auf gleicher Höhe zu halten, darf dies nur für 30%
der Fall sein, wie dies früher auch „normal" war (Tabelle VII, 7).

3. Infolge der übergrossen Schlachtung junger Pferde (c.q. Fohlen), erhielt man
für die zweijährigen Pferde eine Zahl, die nicht viel mehr als die Hälfte des
benötigten Materials beträgt, um mengenmässig den Bestand auf Niveau zu halten
(Tabelle VHI, 3). (Gegenwärtig beträgt diese Zahl 5%, muss jedoch bei einem
Ausstoss von 9%, auch 9% vom Arbeitspferdebestand betragen.)

4. Der Überschuss über diese Norm von 9% hinaus ist de Einführung des Treckers
zuzuschreiben und beträgt 3% (Tabelle VIII, 9).

Das Resultat weist aus, dass der Bestand an Arbeitspferden in zunehmenden Masze
einschrumpft, worauf das Schlachten junger Pferde einen scheinbar grösseren Ein-
fluss hat, als der Übergang auf den Trecker.

Seit 1953 setzt sich diese ungesunde Entwicklung in steigendem Masze fort, während
die negative Extra-Anfüllung Neigung zeigt —4% des Bestandes an Arbeitspferden
zu werden und der Überschusz 3%, sodasz der Bestand mit 7% einschrumpft (Ta-
belle VIII, 10).

Obschon noch immer Nachfrage nach all-round Arbeitspferden vorhanden ist, werden
diese nicht in genügender Menge auf dem Markt angeboten. Viele, die früher die
Gewohnheit hatten ein jun.gcs Pferd zu kaufen, dasselbe für seinen Zweck aufzuziehen
(während es sich durch seine Arbeit im Betrieb sein Futter verdiente), um es dann
als Arbeitspferd mit Gewinn zu verkaufen, glauben jetzt in der Milchvieh-, .Schweinc-
und Hühnerhaltung einen tentabelercn Betriebszweig gefunden zu haben. Dies ist
hauptsächlich die Ursache der aussergewöhnlich grossen .Anzahl Schlachtungen junger
Pferde.

Der Autor ist der Meinung, dass diese Entwicklung sich nicht in gleichem Masze
fortsetzen darf.

Die Anschaffung von Traktoren in der Landwirtschaft wird bei Preisschwankungen
ein Faktor sein, mit dem Rechnung gehalten werden muss.

Zur Bestreitung der Anschaffungs- und Unterhaltskosten des Treckers muss eine be-
stimmte Menge an landwirtschaftlichen Produkten abgeliefert werden. Fallen z.B.
die Preise für landwirtschaftliche Produkte, steigt notwendigerweise auch das .Ab-
gabequantum.

Landwirtschaftlich gesehen, stellt sich die Aufzucht und der Unterhalt eines l\'fcrdes,
gezüchtet und aufgezogen mit betriebseigenen Produkten, im Falle einer Preissenkung
für landwirtschaftliche Produkte entsprechend billiger.

Schon heute darf übrigens die Frage angeworfen werden, ob viele kleinere Betriebe
mit ihren Investierungen in Trecker und den dazu behörenden Werkzeugen, nicht
jetzt schon über ihre finanzielle Tragkraft gegangen sind.

Um zu verhüten, dass das Pferd als Arbeitspferd dem Landwirtschaftsbetrieb verloren
geht, wird diesem Problem in den Niederlanden besondere Aufmerksamkeit gewidmet
durch:

a. eine Qualitätskontrolle der Arbeitspferde in der Landwirtschaft durchzuführen,
auf Grund dessen ein Leistungszertifikat ausgestellt wird, das eine Vertrauensbasis
biete, worauf ein Handel (Kauf) Zustandekommen kann.

Die Ausgabe dieser Zertifikate befördert die Nachfrage nach Pferden met Zertifi-
katen, womit der organisierten Züchterei, die sich darauf einstellt, gedient ist.

b. Das Risiko, das an der Aufzucht junger Pferde zu Leistungspferden verbunden
ist, wird von einem speziell hierfür eingestellten Fonds übernommen.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland
voorgekomen gedurende de maand september 1958
DE GETALLEN GEVEN HET AANTAL VEEBESLAGEN AAN

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (pleuropneumonia contagiosa bo-
vum), hondsdolheid (lyssa), schaapspokkcn (variola ovina) en kwade droes (mal-
leus) zijn in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

\\\'an verschillende zijden bereikte dc Veeartsenijkundige Dienst het verzoek voor-
lichting tc geven over veterinaire activiteiten op wetenschappelijk en organisatorisch
gebied.

Teneinde in deze behoefte te voorzien is een voorlichtingsdag van de Veeartsenijkun-
dige Dienst georganiseerd, die zal plaats vinden op donderdag 13 november 1958 in
de dincrzaal van hct Jaarsbeurs-rcstaurant, Vredenburg, tc Utrecht.
Het programma voor deze dag is zodanig samengesteld dat zowel praktizerende
dierenartsen als dierenartsen werkzaam op het gebied van de vleeskeuring en zij die
werkzaam zijn in het vetcrinair-organisatorisch vlak iets van hun gading zullen aan-
treffen.

Het bijwonen van deze bijeenkomst door cen zo groot mogelijk aantal dierenartsen
zal bijzonder op prijs worden gesteld.

10.15 uur — Opening door de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, de heer
J. M. van den Born.

10.30 uur •— Differentieel diagnostiek mond- en klauwzeer door dc adjunc t-Dircc-
tcur van hct Staatsveeartscnijkundig Ondcrzockingsinstituut tc .Am-
sterdam, dc heer J. G. van Bckkum.

14.00 uur — Atrofische rhinitis infectiosa van het varken door dc inspcctcur van de
Veeartsenijkundige Dienst in algemene dienst, de heer D. D. Bakker.

15.00 uur — Cysticercose en vleeskeuring door dc inspecteurs van dc Volksgezond-
heid en Veeartsenijkundige Dienst, de heren A. van Keulen en K.
Hofstra.

16.00 uur — Sluiting door dc Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, dc heer
J. M. van den Born.

Nicarbazine, een coccidostaticum, bleekt de eischaal op. Na het voeren van dit middel
in cen hoeveelheid van 0.0125% van het rantsoen waren de eieren van sommige
dieren na 3 dagen bijna geheel wit. Verder doorgaan met dit middel gaf echter een
sterke achteruitgang in produktie, cigcwicht en dooierklcur.

Het drogen van gras door middel van infrarode stralen is in Italië onderzocht cn
praktisch beproefd. Het gras wordt gehakseld tot een gemiddelde lengte van 4 cm.
en komt op transportbanden. Op 25 cm. boven het te drogen produkt bevinden zich
de infrarode stralcrs.

De kosten van de installatie zijn veel lager dan die van andere droogsystemen.
De capaciteit is lager dan bij gewoon drogen, doch er is maar ccn man nodig, name-
lijk bij de hakselaar.

Ueber ein selbständiges, gehäuftes Auftreten von Rotlaufendocarditis in einem groszen
Schweinbestand. Hupka E.; Dcutschc Tierärtzlichc Wochenschrift, ig.\')? 64,
Nr. 23.

Op een gocd geleid bedrijf, waar nooit klinische gevallen van vlekziekte waren ge-
constateerd en ook nooit tegen deze ziekte was geënt, deed zich plotseling een groot
aantal gevallen van endocarditis voor, waaruit de vlekziektebactcric kon worden ge-
kweekt.

Hupka schrijft dit toe aan het fetit, dat dc op het bedrijf aanwezige varkens
gingen liggen op een mesthoop waarin vlekziektebacteriën ubiquitair voorkwamen.
Door herhaalde opname van kleine hoeveelheden bacteriën ontstond een sensibilisatic,
waarbij de vlekziektebacteriën zich bij voorkeur nestelden in de pracdilectie plaatsen,
i.e. de hartkleppen, zonder dat de Urticarien arthritis of septichaemische verschijnselen
optraden.

Na verwijdering van de mestvaalt traden er geen gevallen van endocarditis meer op.

Induced drug-fastness to nitrofurazone in a laboratory strain of Eimcria tenclla.
L. P. Joyner; The Veterinary Record, vol. 69, nr. 50 (14 december 1957), p.
1415—1418.

Na een bepaalde stam van Eimeria tenclla, de verwekker van blinde darmcoccidiosis,
negen maal achtereen te hebben laten passeren door kuikens, welke continu 0.01%
Nitrofurazone door het voeder kregen toegediend, werd cen duidelijke gevoeligheids-
vermindering van deze coccidien ten opzichte van Nitrofurazone aangetoond.
Schrijver wijst op het gevaar van het ontstaan van dergelijke resistente coccidiën bij
uitgebreide toepassing van Nitrofurazone als coccidiostaticum in de praktijk.
De uitvoering van het laboratorium-onderzoek is vrij uitvoerig en duidelijk bc-
schrcven, terwijl aan het eind van het artikel een korte literatuuropgave is toege-
voegd.

Methodik zur Prüfung prophylaktisch wirksamer Coccidiostatica. O. Siegmann;
Bcrl. und Münch. Tierärztl. Wochenschrift 70, nr. 16 (15 augustus 1957, p. 344—
347.

Schrijver behandelt dc — wel zeer uitgebreide (R.) — eisen, waaraan z.i. een labo-
ratorium-onderzock naar de werking van coccidiostatica behoort te voldoen, n.1.:

1. onderzoek in voederproeven naar de onschadelijkheid van het middel cn even-
tueel cumulatiegevaar, bij verschillende doseringen en met bepaling van de to-
xische dosis.

Naast regelmatige controle van het voederverbruik en de gcwichtstocname der
kuikens, tevens uitgebreid histologisch onderzoek der parenchymateuze organen.

2. eenzelfde onderzoek, doch met toepassing van besmetting (op twee verschillende
wijzen), herhaalde controle der oöc.ystenuitscheiding en de bepaling van het
sporulatievcrmogen daarvan. Uitvoerig onderzoek van alle gestorven dieren.

(Wanneer toch de gelegenheid bestaat tot cen zo uitvoerig onderzoek kan men
zich afvragen, waarom hier niet nog aan toc is gevoegd een onderzoek naar:

5. de verdraagzaamheid bij combinatie met de meest gebruikte therapeutische mid-
delen zoals Sulfamezathinc cn Sulfaquinoxaline,

7. het ontstaan van resistente coccidiën, bij langdurige toepassing van het middel. R.)

Grass tetany in grazing milking cows. A. Kemp en M. L. \'t Hart: Neth. J. of
.\\gric. Science 5 (1957) 1 —17, tevens Mededeling nr. 1 van het Instituut voor Bio-
logisch en Scheikundig onderzoek (I.B.S.) tc Wageningen.

In hct Tijdschrift voor Diergeneeskunde 81 (1956) 84—95) geven dezelfde schrijvers
een verslag van een onderzoek over hct verband tussen klimatologische omstandig-
heden, met name de temperatuur cn de frequentie waarmee kopziekte optreedt. Ze
gebruikten daarvoor de door de „Buitenpraktijk" beschikbaar gestelde gegevens. De
thans gerefereerde publikatie begint met een kort overzicht van dat onderzoek, waar-
op in dit referaat dus niet verder behoeft tc worden ingegaan. Daarnaast wordt ge-
tracht cen overzicht te geven van de invloed van de chcmisehc samenstelling van
hct gras op het voorkomen van kopziekte en de invloed van de temperatuur op die
chemische samenstelling, om zo mogelijk een verklaring te vinden voor de ternpe-
ratuursinvloed op de kopzicktcfrequentic. Uit het artikel in het T.v.D. bleek immers,
dat dc kopziektc-periodes vielen in de tijd, dat de gemiddelde etmaaltemperatuur
lager lag dan 14° C. en dat dc frequentie toenam 5 dagen na een temperatuursstijging.
Dit gold zowel voor hct voorjaar als voor de herfst.

Wat nu de invloed van de mineralen-samenstelling van het .gras op het optreden van
kopziekte betreft, daartoe werden .327 grasmonsters onderzocht. Deze waren zowel
in het voorjaar als in de herfst genomen, gedeeltelijk op bedrijven waar regelmatig ko])-
ziektc voorkwam, .gedeeltelijk ook op bedrijven, die dc laatste 10 jaar hiervan geen last
hadden gehad. De monsters werden steeds genomen vlak voordat de koeien in die
weide kwamen. De diagnose kopziekte werd pas gesteld als naast hypomagncsaemie
meer of minder duidelijke klinische kopziektcverschijnselen door de dierenarts waren
geconstateerd. De grasmonsters van bedrijven, waar de dieren weliswaar .geen kop-
ziekte kregen maar in dc weide werden bijgevoerd met pulp, aardappelvezels of mag-
nesiumkockjes werden afzonderlijk gerubriceerd. Op deze bedrijven kwam, voordat
men bijvoerde, regelmatig kopziekte voor. Dc resultaten van het onderzoek op de
mincralensamenstclling van hct gras zijn in dc hierna volgende tabel samengevat.

Dc gehaltes zijn opgegeven in procenten van dc droge stof. Tevens is aangegeven dc

Bij een nadere beschouwing van bovenstaande tabel blijkt, dat op de kopziektevrije

de gehaltes aan natrium, calcium en magnesium hoger zijn dan in dc monsters van
1122

percelen waarop kopziekte voorkwam. De gehaltes van de percelen waarop werd bij-
gevoerd komen met die der kopziektcpereclen overeen. Daar deze bedrijven kopziekte-
vrij bleven blijkt hier het grote nut der bijvoedering dus zeer duidelijk. Een statistische
berekening toonde aan, dat er een significante correlatie bestond tussen de kopziekte-
frcquentic en het kalium en calciumgehalte van hct gras: een hoog K en cen laag Ca
gehalte in het gras vergroten dus hct kopziektegevaar. Geen significante correlaties
werden gevonden tussen kopziektefrequentie en ruweiwitgchaltc, magncsiumgehalte,
fosforgehalte, chloorgehalte en zwavclgehalte. Met het natriumgehalte was in 1954
wel cen negatieve correlatie te berekenen, maar dit werd in het grotere materiaal van
1955 niet bevestigd.

koeien 163 of 2.48% kopziekte kreeg, dit percentage steeg naarmate de waarde van
deze verhouding groter werd: beneden 2.20 bedroeg het kopziektcpcrccntage slechts
0.77%), daarboven zelfs 6.66% en boven de 3.20 zelfs meer dan 20%.
Wat de factoren betreft, die de grootte van deze verhouding bepalen, worden ge-
noemd de kaliumbcmesting, de stikstofbemesting cn de botanische samenstelling van

het weiland. Wat dit laatste betreft, klavers en onkruiden hebben cen lagere— — -

verhouding dan grassen, echter is dc verlagende invloed van deze planten des te
kleiner, naarmate de verhouding een hogere waarde heeft.

De invloed van de K en N bemesting wordt in de hierna volgende tabel samengevat:

Dc meeste kopziekte treedt dus op als veel stikstof wordt gestrooid op land, dat te
zwaar met kalium is bemest. In het gras van deze laatste percelen was de waarde

van dc verhouding -------\'--- ook steeds het hoogst. Dit geldt speciaal voor jong

voorjaarsgras. Veel stikstofmest geeft echter een lagere verhouding naarmate de
bodem minder kalium bevat en het gras later wordt geoogst. Bij een proef met 16
koeien bleek ook dat cen sterke kaliumbcmesting cen zeer sterke daling van hct bloed
magnesiumgehalte tot gevolg had. Speciaal in voor- en najaar werden dan lage waar-
den gevonden (tot 1 mgr. Mg per 100 cc scrum lager dan bij koeien die liepen op
cen normaal met kalium bemest stuk weiland).

Wat tenslotte de invloed van de temperatuur op de mineralensamenstclling van het
weidegras betreft vonden de sehr., dat een temperatuursstijging, dc door de planten
opgenomen hoeveelheid K sterk doet stijgen (tot 200 milliaequivalenten of 1% KaO

konstante ho,ge temperaturen. Dit wijst er dus op dat het verband tussen dc tempe-
ratuur en dc kopziektefrequentie gecorreleerd is met de kationen samenstelling van
hct gras, dat de koeien opnemen of met andere woorden, dat de invloed van de tem-
peratuur op de kopziektefrequentie (althans voor een deel, Ref.) verklaard moet
worden door dc tempcratuursbcïnvlocding van de kalium opname door het gras.

Fysiologische en pathologische veranderingen van kalveren-testikels.
Examination of the genitals of slaughtered male calves as a means of elucidating the
frequence of genital malformation in the bovine male. Studies on pathological con-
ditions in the testis, epididymis and accessory sex glands in the bull. Erik Blom
and N. O. C b r i s t e n s e n; The State Veterinary Serum Laboratory and the Royal
Veterinary and Agricultural College, Ambulatory Clinic, Copenhagen. Reprinted from
the Proceedings of the III Intenational Congress on Animal Reproduction, Cambridge
25th—30th June, 1956.

Het onderzoek betreft het genitaal-apparaat van 38 volwassen stieren, van 4892
nuchtere en van 452 gemeste stierkalveren (rood Deens melkvee en Jerseys).
De tesukels werden morfologisch onderzocht, terwijl afwijkende vormen histologisch
werden bestudeerd.

1. Voorste deel van het corpus epididymis loopt met een bocht om de zaadstreng
heen.

2. Kleine lichaampjes ter grootte van cen speldenkop tot gerstekorrel, bestaande uit
tubuli met een-lagig cylindrisch epitheel, z.g. paradidymis, werden in 43% van
de gevallen aangetroffen.

3. Cysten in de plica ductus deferentis (resten van de Mullerse buis) werden vooral
bij de Jerseys aangetroffer \'33.2%) en bij het R.D.M. (23.8%).

1. Segmentale aplasie van de tiuis van Wolff; bij de 843 onderzochte Jersey- kalveren
werd deze afwijking niet aangetroffen, wel bij het R.D.M.-vee in ongeveer 1.15%
van de onderzochte gevallen.

2. Pigmentatie van de epididymis; dit betreft soms de gehele epididymis, meestal
echter gedeelten ervan. Het wordt meer gezien bij het R.D.M.-vee dan bij de
Jerseys.

3. Bij 18 gemeste kalveren (3.7%) werden petechiale bloedinkjes gevonden ondcr
het epitheel van dc uitmonding van de ductus deferens en in de afvoergangen van
de prostaat.

Ovarian dysfunction in the bovine animal. Prof. S. J. R o b e r t s; New York
State College, Cornell University, Ithaca. Veterinary Record, 1957, Vol. 69, no. 28,
p. 667.

Schrijver geeft eerst een overzicht van dc normale werking van het ovarium en wijst
vooral op de invloed van de hypothalamus op de normale cyclus. Deze klier kan de
produktie van gonatrope hormonen door de hypofyse tegengaan en wordt zelf weer
beïnvloed door uitwendige invloeden als zonlicht en voeding.

ad. 1. Wordt vooral gezien bij goede melkdieren tussen 4 en 8 jaar op de top van
de produktie en ongeveer 4 maanden na het afkalven. De oorzaak is waarschijnlijk
te zoeken in een tc .geringe produktie van het luteinisatie hormoon door de hypofysen.
In de wand van de follikcl vindt men in ongeveer 25% der gevallen corpus luteum
weefsel (klinisch vaak anaphrodisie) en voor 75% werd nymphomanie .gezien.
In 45 tot 50% van de .gevallen werd de afwijking in beide ovariën aangetroffen;
30 tot 35% alleen rechts en bij 20 tot 25% links.

Therapie: 2500—3000 E gonadotrope hormoon intraveneus toegediend gaf bij 270
dieren in 80 tot 85% weer cen normale cyclus, terwijl 70 tot 75% weer drachtig
werd.

Uitknijpen van de follikel vond de schrijver niet nodig, daar door dc injectie met
gonadotrope hormoon toch wcl lutcinisatie optreedt.

ad. 2. Achterblijven van de ovulatie. Hierbij worden vaak cysteuze corpora lutea
waargenomen, die op te vatten zijn als Graaffse follikels die niet ovuleren en gedeel-
telijk zijn geluteinisecrd. Een niet tc verklaren te geringe produktie van het L.H.
door dc hypofyse is hiervan waarschijnlijk de oorzaak.
Therapie: Gonadotropc hormonen (L.H.) in dosering van 2500—3000 E.
ad. 3. Uitgestelde ovulatie. Hancocks bericht over 58 runderen die allen tijdens
de oestrus werden gedekt. 69% ervan ovuleerde de dag na de oestrus en hiervan
werd 65% weer drachtig, 31% ovuleerde 2 dagen na de oestrus en van deze dieren
werd 36% drachtig.

Therapie: Vroeg in de volgende oestrus 10—20 mgr. progesteron of 1000—2000 E
pregnyl injiceren, waardoor de ovulatie 5—10 uur wordt vervroegd.
Runderen met anaphrodisic worden afzonderlijk besproken.

C.L. persistens bij koeien met abnormale uterusinhoud te behandelen met stilboestrol
(50 mgr.), zonodig om de 48 uur herhalen.

C.L. persistens werd bij 200 onderzochte runderen zonder afwijkende uterus gevonden.
26% werd aangetroffen de eerste maanden na het kalven. Vaak treedt spontaan
herstel op, in de overige gevallen injecties met gonadotropc hormoon toedienen.
Ook cen doelmatige voeding speelt hierbij cen voorname rol.

Ein ungewöhnlicher Fall von Gcflügcltuberkulose beim Rind. Joh. Schulze;
Monatshefte für Veterinär-Medizin, Bd. 12, 1957, Heft 9, pag. 216.
Dc schrijver vermeldt cen geval van vogeltuberkulose bij een koe uit cen „vrij" be-
drijf. Een der vaarzen reageerde dubieus (zwelling 2-3 mm.), waarna extra opgelet
werd bij de slachting van cen iets ouder rund, dat wegens steriliteit werd opgeruimd.
Bij de keuring bleken zowel rctrofaryngeale en linker bronchiale klieren meerdere
droogkazige en verkalkte haarden te hebben. Het parietale en viscerale peritoneum
was bedekt met kleinere haarden van dezelfde inhoud als de eerder genoemde lymf-
klieren; in de lever waren enkele duivenei grote haarden, alsook in de leverlymf-
klieren; in de mesenteriale klieren welke bijna allen aangetast waren, was de kaas-
massa veel vochtiger. Gezien de sterke neiging tot verkalking, alsmede het feit dat

dc longen volkomen vrij waren, werd aan aviaire tuberkulöse gedacht. Een nader
bedrijfsonderzoek toonde aan dat het pluimvee leed aan tuberkulöse. Bij cen herhaalde
tuberkulinatie welke toen om de drie maanden werd verricht, werden herhaaldelijk
dubieuse reacties bij de runderen en één maal vier positieve reakties bij de vaarzen
waargenomen. Na drie maanden waren deze weer dubieus. Een proef geslachte vaars
bleek negatief te zijn.

Official Poultry Inspection - Public Health Viewpoint by Joe W. Atkinson,
D.V.M. Washington D.G.; Veterinary Medicine Vol. 52, 1957, no. 4, 169-174.
Via een 3-tal regelingen is gevogelte-keuring in de U.S.A. mogelijk. De schrijver be-
spreekt de noodzakelijkheid van deze keuring, welke ten doel heeft

c) de Amerikaanse huisvrouw cen hygiënisch produkt te garanderen, dat aan haar
verwachtingen beantwoordt.

Vervoer en uitvoer van niet-ontweid geslacht pluimvee dient verboden te worden.
De plaatselijke en staatswetten moeten aangepast worden aan en steunen op de
Federale wetgeving. Naast keuring is ook research, inclusief fieldwork, noodzakelijk.
De totale kosten werden per inwoner berekend en zouden niet hoger zijn dan 10
dollarcents per hoofd. (Hetgeen bij een gebruik van t 15 kg. gevogeltevlees per
hoofd per jaar zeer laag geacht moet worden, ref) VAN GILS

Hygienische und technische Voraussetzungen zur Gewinnung haltbarer Konserven
und eine Stellungnahme zur Frage der Beurteilung der Dosenhaltbarkeit. G. Berg-
mann; Monatshefte für Veterinär-Medizin, Bd. 12, 1957, Heft 10, pag. 252-256.
Voor de kollega\'s, welke zieh interesseren voor dc in de titel genoemde materie, ofwel
vlees-konscrvenfabrieken in hun ambtsgebied rijk zijn, is dit artikel uiterst lezens-
waard. Achtereenvolgens bespreekt de schrijver dc eisen welke aan slachtdieren, vlees,
vleestransport, werkruimten, kruiden, apparatuur en blikken moeten worden gesteld.
Ook dc vcrwerkingsvoorschriften met betrekking tot vleessoort, blikinhoud en vorm en
temperatuur, alsmede de nabehandeling krijgen aandacht. Ook hct controle-onder-
zoek wordt niet vergeten, terwijl er op .gewezen wordt, dat elke instantie, in handen
waarvan het produkt zal komen op zijn weg van producent naar consument, verplicht
is tc handelen naar de voorschriften welke op blik en verpakking moeten zijn aan-
.gegeven. VAN GILS

Sarkosporidienbefall des Rindes und Perimyositis eosinophilica. M. Lerche und
H. Broch wirtz; Deutsche Tierärztliche Wochenschrift, Bnd. 64, 1957, Heft 11,
pag. 251.

Bevindingen bij een slachtrund, waarbij in vrijwel alle spieren „hellgrünen" haardjes
werden gevonden, welke in de lengterichting der spicrvezelen verliepen, waren aan-
leiding tot een nader histologisch onderzoek. Hierbij wcrd waar.gcnomen dat steeds
een aanzienlijke cellige infiltratie aanwezig was, bestaande uit leukocyten (meest
eosinofiele), terwijl cen deel van het centrum der haardjes verval vertoonde. Vanuit
het haardje zijn zeer celrijke uitlopers van histiocutaire aard tussen de spiervezelen
ingegroeid, welke laatste deels atrofisch en vervallen zijn. Vooral het perimysium in-
ternum is aangetast. Tevens werden Sarcocysten in een aantal spicrvezelen waar.gc-
nomen. Noch de spiervezel, noch de omgevende bindweefselschede vertoonden enige

rcaktic. De auteurs vragen zich af of er oorzakelijk verband is tussen beide histo-
logische bevindingen.

Messungen der Speckdicke lebender Schweine nach dem Echolot-verfahren. Prof. Dr.
E. Lauprecht, Dr. J. Scheper und J .Schröder; Mitteilungen der Deut-
schen Landwirtschafts-Gcsellschaft, Sonderdruck aus No. 36/1957.
Onderzoekingen op hct gebied van snelheid van de voortplanting van geluid in
weefsels hebben aangetoond dat deze verschillend is in spieren en vetweefscl en dat
deze via de echolood-methode te meten zijn. Zo kwam men in Engeland op het idee
om op deze wijze de dikte van het .spek bij varkens na te gaan, hetgeen voor de
auteurs aanleiding was om een grote serie proefnemingen hierover te doen.
De meting zelf gaat zeer eenvoudig in zijn werk. Op de vochtig gemaakte huid plaatst
men de plaat welke dc geluidsimpuls voortbrengt. De eehowaarde welke door de
onderste speklaag teruggezonden wordt is direct afleesbaar op een lichtscherm van
het ci.genlijke apparaat, een echometer.

De proeven werden gedaan bij varkens van ± 110 kg., waarbij vergeleken werden
dc cehowaarden vóór de slachting, daarna geslacht hangende aan dc sprcider en tot
slot werd met de centimeter-lineaal gecontroleerd. Er werd steeds op drie plaatsen
metingen verricht, nml. op de schouder, dc rug en de lendenen. Van groot belang
bleek dat steeds dezelfde plaats werd gebruikt, welke daartoe bij dc eerste meting
met inkt gemerkt en meteen na het doden door cen huidsnede nader gefixeerd werd.
Dc bij leven gemeten dieren vertoonden geen reactie van pijn of andere onaangename
sensaties. In totaal werd op deze wijze de spekdiktc van 137 dieren vergeleken, waar-
bij onmiddellijk opviel, dat er nog al verschillen optreden tussen de metingen bij
levende en geslachte dieren, soms tot 0.6 cm. toe. Als oorzaak hiervan wordt aange-
geven de uitwijk-mogclijkheden van het onderhuids vet bij bepaalde standen van het
dier cn bij spierkontraktics. Tussen dc eeho-inetingen van het hangende geslachte
dier cn het uitgesneden spek waren geen aanmerkelijke verschillen aan te wijzen.
Totaal geen verschil was er in 37% der metingen; een afwijking van 0.1 cm. trad op
in 43%, 0.2 cm. in 16%, 0.3 cm. in 3% en 0.4 cm. in 1%. Hierbij werd nog ge-
wezen op het feit, dat in een aantal gevallen het spek niet nauwkeurig loodrecht was
doorgesneden.

Hoewel er vrijwel steeds bij dc levende varkens enkele tiende centimeters minder
gemeten werden, dan bij de geslachte hangende varkens, vatten de schrijvers hct
betoog op hun proeven als volgt samen:

1. Hct is mogelijk om met gebruik van geschikte apparatuur de echolood-methode
aan te wenden om de spekdiktc bij levende varkens tc meten.

H. C. Hintzberger; Melkproduktcnfabriek „St. Bernardus" tc Bergeyek, in
Nederlands Melk- en Zuiveltijdschrift, vol. 12 (1958), nr. 1, p. 38.
Het toenemen van dc zuurtcgraad van rnelk is een aanwijzing van micro-biologisch
bederf ervan. Dc bepaling van de zuurtcgraad volgens het Norniaalblad N913 is ge-
makkelijk uit te voeren; daarom wordt in de melkhygicne-praktijk deze norrnzuurte-
graad van betekenis geacht om de kwaliteit van de melk vast te stellen. Schr. toont
in zijn artikel volgens onderstaande beschrijving aan, dat deze zuurtegraadbepaling
niet dc waardc heeft, die men er tot nu toe aan toekende, terwijl hij tevens een
methode van beoordelen publiceert, waarmede wel cen betrouwbare classificatie kan
worden verkregen.

Elke melk heeft een bepaald zuur-bindend vermogen, omdat de eiwitten en zouten
een zekere bufferende werking uitoefenen. Bij het titreren met loog volgens het nor-
maalblad bij verse melk, die nog vrij van melkzuur zal zijn, meet men dus de buffer-
capaciteit van de eiwitten en de zouten. Dit is de zogenaamde blanco-waarde van
verse melk. Bij melk, die aan het zuur worden is, zal de meerdere hoeveelheid loog,
die dan nodig is, gebonden worden ana het echte zuur, bijvoorbeeld melkzuur, CO2,
citroenzuur (actuele zuurtcgraad).

De blanco-waarde van verse melk is verschillend naar ras van de koeien, lactatie-
periode, omstandigheden, waaronder de dieren leven, enz. Daarom kan dus de be-
paling van de zuurtcgraad geen betrouwbare aanwijzing voor classificatie van melk
zijn, alleen de bepaling van het werkelijk aanwezige melkzuur zal daarvoor een juiste
maatstaf zijn. Sehr, heeft enige methoden voor het bepalen van deze geringe hoeveel-
heden melkzuur op hun juistheid gecontroleerd, waarbij hij vond, dat cen methode
volgens Davidson de mogelijkheid geeft melkzuurgehalte tot op 0,0005% nauwkeurig
vast te stellen. Er is echter een dure spcctrifotometer voor nodig, terwijl het onderzoek
ongeveer 4 uur tijd vraagt en er voor een groot aantal onderzoekingen moeilijk anders
dan in series van 12 tegelijk gewerkt kan worden. In dc praktijk is dat bezwaarlijk,
vooral op een laboratorium van een fabriek, waar sehr, werkzaam is, cn waar melk in
grote tankwagens wordt aangevoerd.

Daarom is men er daar toe over gegaan door middel van verscherpte alcoholproeven
de melk voor te sorteren, zodat het aantal te verrichten melkzuurbcpalingen sterk
gereduceerd kan worden en indeling van de melk naar melkzuurgehalte toch praktisch
uitvoerbaar wordt.

Onderzoekingen over dc consistentie van yoghurt. Dr. Th. Gal e sloot; N.1.Z.O.
te Ede, Nederlands Melk- en Zuivcltijdschrift, vol. 12, (1958), no. 2, p. 130.
Volgens het Melkbesluit moet dit zure melkprodukt „melkyoghurt" genoemd worden.
Naast de geur en de smaak is van yoghurt dc consistentie van groot belang. Men ver-
langt een stevig produkt, dat, na omroeren, als een dik vloeibare gladde massa uit de
fles loopt.

Sehr, heeft, rekening houdende met verscheidene faktoren, telkens op dc in de fabrie-
ken gebruikelijke wijze (2/2% enting van gepasteuriseerde en gehomogeniseerde melk
met een 50/50 cultuur Streptococcus thcrmophylus en Lactobacillus bulgaricus, 2/2
uur kweken bij 45° G., daarna 2 uur koelen op 14° waarna bewaren bij 2—4° C.)
yoghurt gemaakt, en de invloed van deze faktoren op de stevigheid en dc viscositeit
nagegaan. Zo kunnen bijvoorbeeld de wijze van verhitting, de homogcnisatie, het
tijdstip van koelen, eigenschappen van de gebruikte cultuur, bacteriofagen, kweck-
temperatuur, lactatieperiode van de koeien, vetgehalte van de melk en vele andere
hun invloed uitoefenen. Gebleken is, dat de voornaamste faktoren die meehelpen
kunnen tot een goed produkt, zijn: een goede homogcnisatie en verhitting van de
melk, cen goede cultuur en het niet te spoedig beginnen met koelen.
Er is een verband tussen de stevigheid en dc viscositeit na roeren, welke laatste
hoofdzakelijk bepaald wordt door de eigenschappen van het eiwitbouwsel. De yoghurt-
cultuur van de juiste keuze produceert naast het karakteristieke zuur ook nog wat
slijm, zodat de yoghurt na doorroeren een mooi glad uiterlijk krijgt. Het bleek niet
mogelijk op dc gewone wijze taptcmelkyoghurt van cen goede consistentie tc bereiden.

Het jaarverslag van de Stichting De Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in
Noordholland, 1 mei 1956 tot 30 april 1957, bevat op de bladzijden 22—23 ondcr
„Distomatose" de uitkomsten van proeven vanwege deze dienst verricht ter bestrijding
van de leverbotziekte bij schapen door behandeling van weiden in de Bockelcrmeer bij
-Mkmaar.

Dc proeven werden mogelijk gemaakt door cen subsidie van het Productschap voor
Vee en Vlees.

In het geheel werden in de Boekelermeer door 8 bedrijven vrijwillig aan de proef
deelgenomen, tesamen met ± 425 ha grasland.

De Ned. Wolfederatie maakte van deze gele.genheid gebruik het verschil in gewichts-
toename tussen gecastreerde en normale lammeren na te gaan.

Dc wijze van behandelen van het grasland bestond uit bespuiting van greppels èn
slootkanten met een 1% oplossing in water van D.N.C.*), gepropageerd door Dr.
Ir. Doeksen van het C.I.L.O. te Wageningen, die met raad en daad dc Gezond-
heidsdienst ter zijde stond.

De bcspuiting werd uitgevoerd door een loonspuiter. De kosten bedroegen per keer
spuiten ƒ 13,— aan loon en ƒ 3,75 aan D.N.G. per ha; er is voor deze proeven twee-
maal gespoten; de kosten per ha bedroegen derhalve 2x ƒ 16,75 per ha. Dc loon-
spuiter kon per werkdag ± 35 ha behandelen.

1. Er werden twee bespuitingen gegeven, de eerste ronde achtereenvolgens op dc
deelnemende bedrijven tussen einde april en 15 mei, de tweede ronde tussen 21
augustus en 22 september. In het verslag wordt niet vermeld of de vol.gordc der
bedrijven dc eerste keer en de tweede keer dezelfde was, evenmin kan men in de
tabellen vinden, op welke data elk bedrijf bespoten werd voor de eerste maal en
voor de tweede maal.

2. Er werden een groot aantal proefdieren geweid op de aldus behandelde weiden;
de lammeren bestonden uit 3 groepen:

a. 20 lammeren, afkomstig van Texel, geweid vanwege de Gezondheidsdienst
voor dieren;

b. 30 lammeren, afkomstig uit de Wieringermeerpolder, geweid vanwege de
Ned. Wolfederatie;

c. 18 weidelamcmren, afkomstig van het bedrijf van A. Zwart, die aan dc proef
deelnam.

3. Het slachten der proefdieren .geschiedde grocps.gewijze op verschillende data, zodat
men kon oordelen over de hoedangiheid van de levers van dieren, die korter of
langer geweid hadden. De verdeling was aldus:

20 lammeren van dc Gezondheidsdienst weidden van 24/5—26/9
6 „ „ Wolfederade „ „ 18/7—10/10

D.N.C. betekent dinitro ortho cresol; deze stof is voor mens en dier cen vergif.
De officiële gids voor de Tuinbouw, uitge.geven door het departement voor de
Landbouw waarschuwt ertegen: er moet zorg worden gedragen de „damp" niet
in de ademen (dragen van cen masker aanbevolen) ; er moeten handschoenen ge-
dragen worden, aangezien aanraking van deze oplossing met de blote huid
gebleken is schadelijk en zelfs dodelijk te zijn voor de mens.

4. De levers werden na het slachten direct nagezien op uiterlijk, de aanwezigheid van
en hct aantal Icvcrbotten; daarbij bleek:

a. de levers van de lammeren van de Gezondheidsdienst vertoonden wel „kruiji-
gangen en parasietenhaardjes", maar slechts in de lever van ccn lam kwamen
40—50 botten voor; één lam had cen gave lever;

b. de levers van alle andere proefdieren bevatten Icvcrbotten. Het grootste aantal
kwam voor in de levers van de lanmieren van A. Zwart. Alleen de groep van
6 lammeren van de Wolfederatic, die van 18 juli tot 25 januari bij J. Krans
hadden geweid, dus gedurende 6 maanden, hadden levers met betrekkelijk
weinig botten.

5. Er is veel zorg en tijd besteed aan mest-onderzoek; van de veestapel van de be-
drijven, die aan dc proeven deelnamen, wcrd mest onderzocht van enkele dieren,
welk onderzoek bij enkele bedrijven werd herhaald; ook van de proeflammeren
vond dit onderzoek plaats, vóór zij uitgezet werden.

Wie het verslag met de uitvoerige bijlagen leest, krijgt een beklemmend gevoel van
een mislukking. Dit is jammer van al het werk dat eraan besteed is, van bet eraan
bestede geld, maar bovenal wegens de teleurstelling voor de deelnemers, die vrijwillig
aan deze proeven hebben meegedaan.

Doch ik mag — als doorgewinterde vcldbioloog — er wel op wijzen dat deze
proeven, zoals zc opgezet en uitgevoerd zijn, wel moesten mislukken. Men heeft niet
voldoende rekening gehouden met de biologie van de slakjes èn van de parasiet in
die slakjes.

Ik wil trachten dit zo kort mogelijk te motiveren aan dc hand van de hierboven ge-
stelde punten.

De eerste bcspuiting heeft dc bedoeling de slakjes, die overwinterd hebben, te doden.
Daar vele met de parasieten bezet zijn, doodt men dan tevens een deel van de para-
sieten-in-ontwikkcling. Ofschoon het tijdperk van deze bespuiting in het algemeen
wel juist was, zullen zonder twijfel een aantal slakjes en mogelijk ook cierpakketten
de behandeling hebben overleefd. Omdat de ervaring dit geleerd heeft is een tweede
bespuiting nodig. Deze moet geschieden vóór de grote uitzaai van parasieten en de
vastzetting van de cysten aan het gras plaats vindt. Iedere veehouder weet dat in een
natte zomer de gevaarlijke maanden zijn augustus en september en soms reeds juli.
Immers de slakjes, die door de eerste bespuiting niet geraakt zijn, ontwikkelen zich
verder, dc oudere leggen hun eieren, sterven dan cn de jonge generatic groeit in dc
maanden mei, juni, juli snel. De slakjes van ± 4 mm zijn het meest vatbaar voor de
invasie van de Icvcrbotlarven, die — men weet hct — uit de mest van het vee in de
weide met regenwater meegevoerd wordt naar dc slakjes. De larven kruipen in
allerlei Linmaea-soorten, maar alleen in hct leverbotslakje (Limnaea truncatula) wor-
den de larven rijp, na zich uitvoerig gedeeld te hebben. Na een week of 6 zijn dc
parasieten „rijp" om als bewegelijke ccrcariën uit hct slakkenlichaam tc treden. Dit
doen zij onder gunstige weersomstandigheden — warm en regenachtig weer — bij
honderden tegelijk. Dc ccrcariën, die uit de slak zijn getreden, zwemmen met hun
staart slechts enkele minuten in hct omgevende water rond en zetten zich daarna vast
aan planten, in dit geval gras. Honderden cysten kunnen aldus het gras op een weide
besmetten.

Nu is de bedoeling van de tweede behandeling van een gra.sland niet alleen de slakjes
te doden, maar dit te doen vóór de parasieten in de slak volgroeid zijn en builen
het lichaam van de slak komen.

Dit uitzwermen van de zg. ccrcariën, bij honderden tegelijk, begint bij warm vochtig
weer in juli, maar geschiedt vooral in augustus en zet nog door in september bij
daarvoor .gunstige weersgesteldheid.

Wil men nu dit uitzwermen vóór zijn, dan moet men de slakjes mèt de ccrcariën
doden voor deze „rijp" zijn; dat is uiterlijk de eerste helft van juli, liever iets tc

vroeg, dan te Iaat. Half juli moet de tweede behandeling, welk middel men ook ge-
bruikt, verricht zijn. De biologie van slak èn parasiet „schrijft dit voor".
Welnu, uit het bovenstaande volgt, dat de tweede ronde der bcspuitingen, die tussen
21 augustus en 22 september plaats vond, bij het begin op 21 augustus reeds ± 6
weken te laat en bij het einde, 22 september, ± 10 weken te laat was om het uitzwer-
men der cercariën, dat de hele maand augustus en begin september doorgaat, te voor-
komen. Al die weken konden zich cysten aan het gras afzetten. Vandaar dan ook dat
op alle terreinen proefdieren zich hebben geïnfecteerd.

Men mag aannemen, dat alle proeflammeren van Texel en uit de Wicringcrmeerpolder
gezond waren.

Dc 20 lammeren van de Gezondheidsdienst hebben geweid van 24 mei tot 26 septem-
ber. De eerste twee maanden waren er praktisch nog geen cysten in het gras,*)
zij konden zich dus ook niet besmetten. Doch de besmetting vond plaats eind juli en
verder in augustus en september. Dat dit zo was, is duidelijk uit de uitkomst van hct
leveronderzoek: volwassen Icvcrbotten werden (cn konden ook) niet gevonden wor-
den, omdat zij als het ware nog onderweg in de Icvcrweefsel waren, zichtbaar aan
„kruipgangen en parasietenhaardjes". Met andere woorden: deze proefdieren zijn
nodeloos vroeg op de behandelde weiden gebracht en twee maanden te vroeg
geslacht. Hadden zij nog twee maanden geweid, dan zouden de zéér kleine botjes
op 26 september gevonden tot behoorlijke Icvcrbotten zijn uitgegroeid en dc uit-
komsten van het leveronderzoek ongeveer hetzelfde beeld hebben gegeven als van
dc overige proefdieren.

De 29 proefdieren van de Wolfederatie (één lam was reeds 28 augustus geslacht)
bleken, toen zij aan hct einde van de weide-periode werden geslacht, alle met lever-
botten besmet. De 6 dieren, die 10 oktober werden geslacht hadden veel minder
botten in dc lever dan de 6, die twee maanden later n.1. op 13 december werden
.geslacht; dit betekent dat de besmetdng met cysten in de herfst is doorgegaan en dat
dc bespuiting met D.N.C. waarschijnlijk de cysten niet gedood heeft. Nog 6 andere
laiiimcrcn, die bij Joh. üly liepen, en ook op 13 december geslacht zijn, hadden
levers met betrekkelijk weinig botten, maar toch meer dan die van 10 oktober. Van
de 11 dieren op 25 januari 1957 geslacht, hadden 5 behoorlijk veel botten, maar 6
dieren, die bij J. Frans liepen hadden weinig botten. Men zou nu graag willen weten:
1. of dit terrein gunstiger ligt t.o.v. ontwatering; 2. op welke datum het voor de
tweede maal bespoten is en 3. of het uitgesloten is te achten dat pillen ge.geven zijn.
De levers van dc 18 weidelarnmeren van A. Zwart, die pas op 25 januari 1957 werden
geslacht, hadden zéér veel botten. Dit betekent m.i. weer dat ook op deze terreinen
hct D.N.C. dc cysten niet heeft gedood.

Alle moeite cn tijd aan onderzoek van de mest is voor deze proeven van weinig nut
.geweest.

a. Voor de jon.ge lammeren van Texel was het overbodig: immers het duurt zeker
3 maanden eer de eerste eieren, nadat cen dier cysten heeft binnen.gekre.gen, in de
faeces kunnen worden verwacht. Ook al hadden de lammeren zich, zodra zij op gras-
dieet overgingen, besmet, wat van cen Texelaar helemaal niet waarschijnlijk is, dan

Hoewel er in hct voorjaar slakjes worden gevonden, dikwijls zelfs cen groot per-
centage, met parasieten in alle mo.gelijke ontwikkelingsstadia, is toch een be-
smetting van hct vee in het voorjaar nooit waargenomen. Dit kan daaraan li.ggen
dat het met de volledige ontwikkeling van de cercariën in de slakjes in het
voorjaar niet zo vlot gaat, maar hct kan ook zijn dat de cercariën wèl klaar
komen en aan gras worden afgezet, maar zo verborgen dat hct vee, dat op de
weide overvloed van gras vindt, niet aan dc greppelkanten gaat vreten, iets wat
later in de zomer als de weide meer afgegraasd is, wel het geval is.

zou men de eieren van Fasciola pas 3 maanden later kunnen aantreffen. Dc Texe-
laars waren op 24 mei, toen de mest onderzocht werd, hooguit 2 maanden oud!
b. Vindt men in de mest van „lammeren", ouder dan een half jaar of bij rundvee
na ijverig zoeken met een goede methode cen fasciola-ei, dan mag men zeker zeggen
dat er leverbotten bij het dier, waarvan de mest afkomstig is, in de lever voorkomen,
maar of dat er veel of weinig zijn, weet men niet. Vindt men daarentegen geen eieren,
dan is dit geen bewijs dat er bij het dier geen leverbotten zijn.

Bij het uitvoerig mestonderzoek tijdens deze proeven verricht bleek bijvoorbeeld de

mest van enkele dieren van drie bedrijven negatief te zijn o.a. bij een der deelnemers

aan de proef, A. Zwart, en toch waren alle wcidclammeren zeer zwaar met leverbotten

bemset, toen zij op 10 en 11 januari geslacht waren. Ook op de beide andere bedrijven,

Men heeft dus praktisch niets aan een negatieve uitslag van het mestonderzoek.*)

Reeds alleen door het feit dat geen rekening is gehouden met de biologie van het
leverbotslakje en van dc parasiet in het slakje, waardoor dc tweede bespuidng te laat
plaats vond, móésten deze proeven met D.N.C. mislukken. Of zij zonder deze fout tot
een gunstig resultaat zouden hebben geleid, is uit deze proeven niet af tc leiden.

The Annual Report of the Health Service for .Animals of the Province of North Hol-
land (p. 22-32, 1956/1957) contains the results of experiments with D.N.C. (dinitro-
ortho-cresol). These were conducted (among other things with the aid of a grant
made by the Dutch „Bedrijfschap voor Vee en Vices") and had for objcct the control
of „fluke" disease in sheep and cattlc (causative organism Fasciola hepatica) through
the extermination of the intermediate host (Limnaea trunculata) on pasture areas of
the Bockelcrmcer, near Alkmaar. Approximately 425 hectares, ownd by the eight
participating stock-owners, were treated with a 1% solution of D.N.C. by a job-
sprayer. Trenches and ditch-banks were first sprayed in the period of from end of
.\\pril till May 15th; a second treatment being given between .August 21st and Sep-
tember 22nd. The job-sprayer proved capable of doing somc 35 hectares per day,
expenses per hectare per two .spraings amounting to Dfl. 33,50.

Test lambs included 20 Tcxcl lambs made available by the Health Service which were
grazed from May 24th to September 26th. Furthermore 30 Wicringermccr lainbs
made available by the „Wolfederatie", which grazed from July 18th to October 10th,
Deccmbcr 13th and January 25th, respectively, and 18 meadows lambs, owned by
Mr. Zwart (one of the participants). The latter animals were pastured until the
10th or 11th of February.

■After slaughtering, all livers appeared to be affected, many to a serious extent. As
a general rule the animals proved to be more seriously infected as they had been
lon.gcr put to grass.

The lambs, owned by the Health Service contained only few flukes, but numerous
„foci of infection". The aninuils conccrncd had been put to .grass on the experimental
fields as early as in May.

Practical experience has tended to show that grass only starts to be infested as from
July untill well into September. From relevant examinations of the livers it appeared
that these lambs, too, had only become infected in these months, so that the para-

Tijdens een epidemie van distomatosis bij de mens in Frankrijk in 1956/\'57 heeft
men in dc kliniek vele waarnemingen kunnen doen. Daarbij heeft men vast-
gesteld dat bij 50% der lijders men wel eieren kon aantonen bij cen duodenaal
sondering, maar niet in de faeces. Ook is met zekerheid door de Franse onder-
zoekers aangetoond, dat eieren in de faeces van de mens niet eerder te ver-
wachten zijn, dan 3 maanden na het ogenblik van infectie.

sites had not yet had time to develop into adult flukes in the bile ducts; stricktly
speaking these lambs had been killed too early and should have been allowed to
graze for another two months.

This experimental use of D.N.C. should be considered to have proved a failure, one
of tch causes being the selection of incorrect data for the sprayings. Insufficient ac-
count has been taken of the life cycles of either the snail or its parasites. It may be
concluded that one should have finished with the second spraying averagely by the
middle of July, as from that time onwards the parasites (cercariae) will issue from
the snails in great numbers, after which they become encysted on the grass. Accor-
dingly, the second spraying was late by some 6—10 weeks. Concerning the efficiency
of the D.N.C., the experiments provide no conclusive answer. Many cysts, too, survive
treatment with this agent. The results of exhaustive examinations of the manure of
stock owned by the various participating cattle keepers showed little agreement with
the results of infection in the test animals. Examination of lamb droppings is of little
use, as animals at this stage arc too young for the livers to contain fully matured
flukes.

Lc rapport du Service Sanitaire d\'Animaux dans la Hollande Septentrionale 1956/57
contient aux pages 22-32 les résultats d\'expériences faites avec du D.N.C. (dinitro
ortho cresol). Ces expériences se firent entre autre avec la subvention du „Bedrijfs-
schap voor Vee en Vices" pour combattre la sangue limace par la Fasciola hepatica
chcz les moutons ct chez les bovidés en tuant les limaces du distome hépatique (Lim-
naea truncatula) dans les prés dans le Boekelermeer près l\'Alkmaar. Environ 425 Ha
des 8 nourrisseurs - participants furent traités par une pompier salarié ct cela avec
une solution d\'1% de D.N.C. Les rigoles ct les bords des fossés furent arrosés la pre-
mière fois entre la fin d\'avril ct le 15 mai, la seconde fois entre le 21 août et le 22
septembre. Le pompier salarié put traiter environ 35 ha par jour; les frais furent par
double arrosage par ha de fl.h. 33,50.

Les agneuax d\'expériences furent: 20 agneaux de l\'Ile de Texel du Service Sanitaire;
ils pâturaient du 24 mai jusqu\'au 26 sept.; 30 agneaux du Wieringermecr de la
„Wolfederatie", pâturaient du 18 juillet jusqu\'au 10 octobre, et du 13 décembre
au 25 janvier et 18 agneaux de pré dc A. Zwart, un des participants, ceux-ci pâtu-
raient jusqu\'au 10 ou 11 janvier. Après avoir été abattus tous les foies se trouvèrent
être atteints, beaucoup dans une mesure sérieuse, en général atteints plus gravement
à mesure que les aniniaux avaient pâturé plus longtemps.

Les agneuax du Service Sanitaire ne contcnaniciit que qeulques distomes, mais beau-
coup de petits foyers d\'infections.

Ces animaux avaient été amenés aux terrains d\'expériences au mois dc mai. La pra-
tique apprend que ce n\'est qu\'au mois dc juillet que l\'infection de l\'herbe commence
ct continue jusqu\'en septembre. Il résulte de l\'examen du foie que ces agneaux-ci
également s\'étaient infectés seulement pendant ces mois-ci, de sorte que les parasites
ne s\'étaient pas encore développés jusqu\'à des distomes hépatiques dans les canaux
biliaires, aussi ces agneuax d\'expérience ont été abattus trop tôt; ils auraient dû
marcher 2 mois plus longtemps. Il faut considérer ces expériences avec D.N.C. comme
échouées. Une des causes réside dans la date des arrosages. On n\'a pas tenu compte
dc la biologie de la limace, ni de celle du parasite dans la limace.
Quant au deuxième arrosage, celui-ci doit être tremin environ le 15 juillet, car c\'est
après cette date que les parasites (ccrcaries) sortent en grand nombre des limaçons et
s\'attachent à l\'herbe. Avec le deuxième arrosage on était 6 à 10 semaines trop tard.
Quant à l\'activité du D.N.C. ces expériences ne donnent pas de conclusions.
Beaucoup dc cystes aussi survivent au D.N.C.

Les résultats de l\'examen du fumier de bétail des nourrisseurs participants mon-
trèrent peu de correlation avec les résultats de l\'infection chez les animaux d\'expé-
rience. L\'examen du fumier des agneaux n\'a pas de sens, vu que ceux-ci sont trop
jeunes pour contenir des distomes dans le foie.

Der Jahresbericht des Tiergesundheitsamtes in Nord-Holland 1956/57 enthält auf
Seite 22-32 die Resultate der Untersuchungen mit D.N.C. (dinitro ortho cresol).
Diese Untersuchungen wurden u.a. mit Unterstützung der „Bedrijfsschap voor Vec
en \\\'lees" zur Bestreitung der Lcbercgelseuche bei Schafen und Rindern durch
Fasciola hepatica und dem Abtöten von Lcrcgclscbnccken (Linmaea truncatula) auf
Weiden im Boekclermeer bei Alkmaar vorgenommen.

Ungefähr 425 ha (von acht beteiligten Viehaltcrn) wurden durch einen Lohn-
spritzer mit einer Auflösung von 1 % D.N.C. behandelt.

Gräben und Grabenränder wurden zwischen Ende April und 15. Mai und nochmals
zwischen dem 21. August und 22. September bespritzt; der Lohnspritzer bearbeitete
täglich ± 35 ha; die Kosten der zweimaligen Bespritzung betrugen f 33,50 pro ha.
Die Versuchsticrc setzten sich zusammen aus: 20 Texelschen Lämmern des Tier-
gesundheitsamtes, deren Weidezeit vom 24. Mai bis 21. Septmber dauerte; 30 Wie-
ringerlämmern von der „Wolfederatie" mit einer Weidezeit vom 18. Juli bis 10. Ok-
tober, resp. 13. Dezember und 25 Januar; 18 Weidelänmiern von .A. Zwart, einem der
Ticlnehmcr, diese Lämmer weideten bis zum 10., bezw. 11. Januar. Nach der Schlach-
tung erwies sich, dass die Leber alle Tiere, viele hochgradig, angetastet waren. Im
allgemeinen war die Verseuchung bei Tieren, die länger gcwcidert hatten, eine schwe-
rere.

Die Lämmer des Tiergesundheitsamtes hatten nur wenige Leberegel, dagegen viele
„Infektionsherde". Diese Tiere waren bereits im Mai auf die Versuchsweiden ge-
bracht worden. Die Praxis lehrt, dass erst im Juli die Verseuchung des Grases be-
ginnt und bis September andauert. Auch ging aus der Leberuntersuchung hervor, dass
diese Lämmer erst in jenen Monaten verseucht worden waren, sodass die Parasiten
sich noch nicht in den Gallgängen zu Leberegeln entwickelt hatten: diese Versuchs-
länuner sind also zu früh geschlachtet worden: sie hätten mindestens noch 2 Monate
länger in der Weide laufen müssen.

Eigentlich muss diese Untersuchung mit D.N.C. als missglüekt betrachtet werden.
Eine der Ursachen ist der Zeitpunkt der Bespritzungen. Ausserdem hat man weder
mit der Biologie der Schnecken, noch imt der Parasiten in der Schnecke Rechnung ge-
halten. Die zweite Bespritzung hätte schon ± 15. Juli erfolgen müssen, da gerade
in dieser Zeit die Parasiten (Ccrearien) in grosser Anzahl die Schnecken verlassen und
sich an das Gras heften. Die zweite Bespritzung wurde 6-10 Wochen zu spät aus-
geführt. Über die Wirkung des D.N.C. geben diese LIntersuchungen keinen .Aufschluss.
.Auch überlebten viele Zysten die D.N.C.-behandlung.

Die Resultate der gründlichen Untersuchung des Mistes ergaben nur geringe Wechsel-
beziehungen mit den Resultaten der Seuche bei den Versuchstieren. Der L\'nter-
suchung des Mistes von Lännnern darf keinerlei Bed<-utung beigemessen werden, da
dieselben zu jung sind, um schon ausgewachsene Leberegel in der Leber zu befassen.

Ingevolge een desbetreffend voorstel van de Minister van Landbouw, Visserij en
Voedselvoorziening wcrd door dc Centrale Organisatie T.N.O. een Nationale Raad
voor Landbouwkundig Onderzoek T.N.O. ingesteld, die met ingang van 1 januari
1957 de werkzaamheden van dc Landbouworganisatie T.N.O. overnam. Deze laatste
werd met ingang van genoemde datum door de Minister in staat van liquidatie
gesteld.

Dc Raad verleende medewerking aan de omzetting van de bestaande Rijks- c.q.
T.N.O.-institiiten in stichtingen, voor zover deze omzetting niet reeds had plaats
gevonden.

waren de voorbereidingen in 1956 deels voltooid, deels praktisch gereed. De officiële
oprichting vond in de loop van het verslagjaar plaats.

Ilet bestuur vergaderde in de verslagperiode eenmaal. Hierbij werden de statuten
vastgesteld van de instituten voor veeteeltkundig onderzoek, die als .gevolg van de
reorganisatie tot ministeriële stichtin.gen dienden te worden omgevormd. Dit waren
het Rijkslandbouwproefstation te Hoorn, het Rijksinstituut voor Pluimveeteelt te
Beekbergen en het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek T.N.O. te Utrecht. Van
deze instituten werden in 1957 dc oprichtingsacten .gepasseerd. Behalve cen nieuwe
beheersvorm kre.gen ze tevens eni.gszins gewijzigde namen, zoadat zc thans resp.
heten; Instituut voor Veevocdingsonderzock „Hoorn\', Instituut voor de Pluimvee-
teelt „het Spelderholt" en Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoonoord".
De werkzaamheden van de afdeling Diergeneeskunde betreffende de in 1955 en reeds
eerder begonnen onderzoekingen werden voort.gezet. .Ms nieuw onderdeel van het
steriliteitsproject werd een aanvang .gemaakt met een onderzoek over de zoötechnische
aspecten van de steriliteit op veebedrijven. Onder auspiciën van de Werkgroep voor
Onderzoek over a-specifieke tubereulinatie-reacties werd begonnen met een onderzoek
over de betekenis van vogeltuberculose voor de t.b.c.-bestrijding, terwijl hct para-
tuberculose-ondcrzoek werd uitgebreid.

Tot dc geheel nieuwe projecten, die in 1957 werden begonnen behoorden cen nadere
bestuderin.g van de bestrijding van longworminfecties bij runderen onder Nederlandse
omstandigheden en een onderzoek over hct voorkomen en bestrijden van schapen-
ziekten in Nederland.

Nu de onderzoekprojecten goed op gang komen, overwoog het afdelin.gsbestuur, welke
stappen moeten worden genomen voor het tijdstip, dat de voornaamste financieirngs-
bron, het 2,5 miljoen-fonds, zal zijn uitgeput. Het laat zich aanzien, dat met de
huidige projecten dit fonds nog 4 ä 5 jaar het onderzoek za! kunnen financieren.
Voor de buiten dit fonds vallende onderzoekin,gen werd inmiddels op bepaalde
onderdelen met succes een beroep gedaan op het bedrijfsleven.

.•\\an de Werkgroep voor onderzoek inzake kopziekte wordt deelgenomen door onder-
zoekers op hct gebied van dc veeteelt, de akker- cn de weidebouw en de diergenees-
kunde, zowel uit Nederland als uit Bel.gië.

Het onderzoek betrof in de eerste plaats de magnesiumgehaltcn in het bloedserum
van koeien op bedrijven, waar geregeld kopziekte voorkomt. Voorts werden bewci-
dingsproevcn genomen ter toetsing van de reeds eerder lan.gs statistische weg .gevonden
correlatie tus.sen de kali- en dc stikstofbeniesting van het grasland en het optreden
van kopziekte.

Van tle onderzoekingen, die werden verricht door de Werk,groep voor onderzoek
inzake de oorzaken van steriliteit bij rundvee aan de Faculteit voor Dier.gciueskimdc
van dc Rijksuniversiteit te Utrecht, kwam het werk over het histologisch beeld van
de normale uterusrrmcosa van runderen .grotendeels .gereed, het verkre.gen materiaal
werd nader bestudeerd. Het onderzoek van de micro-organismen, die werden geïso-
leer na abnormale geboorten, vond voortgang. Hetzelfde .geldt voor het zoeken naar
bruikbare methoden voor dc bepaling van oestrogene stoffen in hct bloed van
runderen.

Het door de Rijksseruminrichting verrichtte onderzoek over de diagnostiek van Vibrio
fetus bij stieren werd beëindigd. Er werd een bruikbare werkwijze gevonden, die
binnenkort zal worden gepubliceerd.

Ilet onderzoek van dc Rijksseruminrichting over vraagstukken, die verband houden
met koppelsteriliteit, vond voortgang. Dit onderwerp werd in het af.g(4open jaar
eveneens ter hand .genomen door het ZcKitechnisch Instituut van de Diergenees-
kundige Faculteit, welke instelling speciale aandacht besteedt aan factoren van gene-
tische aard en aan milieu-invloeden.

\\\'crdcr functioneerden nog werkgroepen betreffende dc aspecifieke reacties bij dc
tuberculinatie van rundvee, hct besmettelijk verwerpen van rundvee en de leucose
bij pluimvee en werden onderzoekingen verricht over het stalklimaat, de longworm-
ziekte en dc voederbalans van rundvee.

Ook worden in dit verslag tal van werkgroepen en onderzoekingen besproken, die
buiten het bestek van deze bespreking gaan. C. A. VAN DORSSEN

6e Wetenschappelijke Vergadering te houden op zaterdagmiddag, 22 november 1958,
tc Utrecht, om 2 uur \'s middags precies, in de Collegezaal van het Vetcrinair-Patho-
logisch Instituut, Biltstraat 166, Utrecht (Directeur: Prof. J. H. ten Thije).

3. Mededeling van de voorzitter van de Richtlijnen Conunissie (Dr. Doelenian) be-
treffende dc wenselijkheid van een Mcdisch-Gcografische Atlas van Nederland.

.Als algmeen onderwerp van deze vergadering werd gekozen „De Medisch-(!eo-
grafische aspecten van het bloedvatenstelsel bij mens en dier".
De volgende sprekers hebben zich bereid verklaard enkele aspecten van dit veel
omvattende probleem toe te lichten.

Geografie van het bloedvatenstelsel bij de mens.
Prof. J. H. ten Thije: Het voorkomen van vaataandoeningen (artcriosclcrose,

thrombose enz.) bij dc dieren.
Prof. Dr. C. den Hartog: Enkele voedingsaspecten in verband met het vraagstuk

der vaataandoeningen.
Dr. S. W. Tromp: Geografische verbreiding van arteriosclcrotischc hartziekten
bij de mens in Nederland (gebaseerd op 10 jaar statistische gegevens van het
Centraal Bureau voor dc Statistiek).
Het Instituut is te bereiken met buslijn 4 van het Centraal Station te Utrecht. Auto\'s
uit de richting Den Haag, Amsterdam of het Zuiden kunnen het beste om dc stad
heenrijden en langs de rotonde in de Biltsc Straatweg de stad inrijden en parkeren
binnen het hek der faculteit, Biltstraat 172.
Introductie van niet-lcden is toegestaan.

Een aantal leden hebben nog steeds hun lidmaatschap voor 1958 (5 gulden/jaar) niet
gestort. Zij worden dringend verzocht dit bedrag zo spoedig mogelijk tc willen storten
op giro no. 2906 van dc Rotterdamse Bank (Bijkantoor Leiden), op rekening van de
„Nederlandse Vereniging voor Medische Geografie".

Dr. S. W. TROMP,
Secretaris-Penningmeester,
Hofbrouckcrlaan 54, Oegstgeest,
Tel. K 1710—24441, toestel 638.

Wat kan Australisch Nieuw-Guinea Nederlands Nieuw-Ciuinea op veeteelt-
gebied leren?i)

Wanneer men vanuit Hollandia naar Australisch Nieuw-Guinea vliegt, is men in cen
ander land. Dit blijkt in de eerste plaats uit de andere voertaal, een iets andere kle-
ding, cen andere huizenbouw en andere levensgewoonten van de Westerse gemeen-
schap. In de vroege morgen is het direct al de „morning-tca", een kop thee met veel
melk, inplaats van cen sterke kop koffie, die dit anders-zijn duidelijk demonstreert.

Maar ook de inheemse gemeenschap is anders. Dc talen en dialecten verschillen van
die in Nederlands Nieuw-Guiena, de huizenbouw en kleding zijn iets anders en ook
ziet men typen die op het Nederlandse gedeelte niet voorkomen.

En ook het land is anders. Dit geldt niet alleen voor zover dc Westerse cultuur cr
zijn stempel op heeft gedrukt — meer wegen en vliegvelden en groter steden —, maar
ook voor het land als zodanig. Het klimaat is over \'t algemeen gunstiger — minder
regen —, de bodem is in verschillende delen vruchtbaarder en het land is door een
dichtere bevolking meer in cultuur gebracht. Men krijgt de indruk dat het Neder-
landse deel in het algemeen van nature minder goed bedeeld is dat dat van zijn
■Australische buurman.

Ondanks deze kleine en soms betrekkelijk grote verschillen vormen beide gedeelten
echter toch een eenheid. Een eenheid, omdat beide delen bewoond worden door
stammen van één ras, dat der Papua\'s, die door cen in wezen zelfde cultuur hun
stempel op dit land hebben gezet.

Wanneer we thans meer het oog richten op dc agrarische, in het bijzonder de veeteelt-
kundige aspecten van deze twee ongeveer even grote helften van dit eiland, dan
blijken er op dit terrein ook typische verschillen voor te komen.

In de eerste plaats zijn dc hooglanden in het Australische gedeelte door een beter
klimaat — minder guur en regenachtig — en het voorkomen van vele vlakten, die
niet zoals in het Nederlandse gedeelte uit moerassen bestaan, beter geschikt voor
landbouw en veeteelt op grote schaal.

In dc tweede plaats speelt het particuliere initiatief in het Australische gedeelte een
grotere rol. Een belangrijke reden hiervoor is wel, dat het dicht bij het moederland
is gelegen. Hierdoor is het gemakkelijker mensen aan te trekken. „Men kan het eens
in Nieuw-Guinea proberen". En het gunstiger klimaat, dc betere verbindingen en
meer recrcatiemo.gelijkheden maken het ook mogelijk vrijwel „Australisch" tc leven.
Dc categorie „blijvers" is dan ook aanmerkelijk groter dan in Ned. Nieuw-Guinea.
Het samenspel van beide factoren - meer particulier initiatief en betere mogelijk-
heden voor landbouw en veeteelt op grote schaal — maakt nu, dat men in Australisch
Nieuw-Guinea, veel meer dan in Ned. Nieuw-Guinea, de landbouw tracht tc ontwik-
kelen door de vestiging van op Westerse leest .geschoeide grootbedrijven. Men heeft
hierbij echter ook dc bclan.gen van dc autochtone bevolking op het oog, die door een
intensief contact met de Westerse gemeenschap snel kunnen overschakelen op meer
cfficiente bedrijfsmcthoden.

Opmerkelijk is dat de veeteelt zulk een belangrijke plaats inneemt. N\'olgens dc begro-
tingen van het Departement van Landbouw, Veeteelt en Visserij werd in de jaren
1953 tot 1955 40% van de totale uitgaven besteed voor de Veeteelt.
Nu zou men kunnen denken dat deze grote uitgaven voor de veeteelt het gevolg zijn
van het feit, dat dc veeteelt in Australisch Nieuw-Guinea reeds zeer belangrijk is.
Dit is echter in genen dele het geval. In 1955 kwamen in .Australisch Nieuw-Guinea
slcchts 7600 runderen, 1100 paarden, 3480 .geiten cn 1870 schapen voor, terwijl het
aantal kippen en eenden niet meer dan 10.000 zal hebben bedra.gen.
Hoeveel varkens voorkomen is onbekend, omdat deze in hoofdzaak het niet geregis-
treerde eigendom van de inheemse bevolking zijn. De sterkte der veestapel is dus niet
veel groter dan die in Nederlands Nieuw-Guinea, waar in 1955 1500 runderen, 550
paarden, 75 schapen, 350 geiten, 25.000 kippen en 2500 in de Westerse sfeer ge-
houden varkens voorkwamen.

De reden van dit op de voorgrond stellen van de veeteelt moet dan ook ergens anders
in gezocht worden en wel hierin, dat men van de veeteelt — en dit betekent in Aus-
tralisch Nieuw-Guinea eigenlijk rundveeteelt voor de vleesproduktie — cen der be-
langrijkste cconmoische steunpilaren wil maken.

.Als nevendoel van deze veeteelt geldt dan nog, dat door het opzetten van zeer grote
op Amerikaanse leest geschoeide ranchbedrijven grote oppervlakten grond met zeer
weinig mensen in gebruik kunnen worden genomen en het op deze wijze dus mogelijk

wordt het gehele land snel in cultuur te brengen. En uiteindelijk zal dit moeten leiden
tot een op export ingestelde vleesverwerkende industrie.

Waarom men deze economische ontwikkeling, waaraan de inheemse bevolking door
inschakeling en overneming ook haar deel zal hebben, nu in hoofdzaak zoekt in dc
veeteelt en minder in dc akkerbouw — plantages en .gemechaniseerde landbouw —
is niet geheel duidelijk. Behalve het feit, dat men door middel van extensieve vee-
teelt, waarbij grote aantallen dieren in half wilde staat gehouden worden, grote
gebieden zeer snel in cultuur kan brengen en vele streken door klimaat, bodem-
gesteldheid en verbindingen, zich minder goed voor akkerbouw of plantages lenen,
speelt hierbij ook zeker cen rol dat dc Australiër veeboer bij traditie is. In dit uit-
gestrekte land komen op ± 10.000.000 inwoners, ruim 1.000.000 varkens, 850.OOÜ
paarden, 15.000.000 runderen en 126.000.000 schapen voor.

Het grootste decl der uitgaven ten behoeve van dc veeteelt wordt besteed aan dc
ontwikkeling van vele en grote proefbedrijven. In 1955 waren reeds 9 in gebruik,
waarvan dc grootte van enige honderden hectares tot meer dan 10.000 ha. bedroeg.
En dit aantal zou nog met .3 uit.gcbreid worden.

De doelstelling van deze proefbedrijven is vierledig. In de eerste plaats hebben ze tot
doel om na te gaan welke vccrassen voor Australisch Nieuw-Guinea geschikt zijn.
Hiertoe importeert men verschillende rassen die beproefd worden onder verschillende
omstandigheden, zoals bijv. in de warme en vrij dro.ge kuststreek en in de meer regen-
rijke koele hoo.glanden.

In de tweede plaats dienen ze als vernu-erdcringsbcdrijven voor die rassen die goed
voldoen, waarbij de overtollige dieren aan particuliere ondernemers worden verkocht.
In dc derde plaats worden op deze bedrijven proeven .genomen met verschillende gras-
soorten en vocdcr.gcwassen. Dit dus om tot graslandvcrbctcring en cen verantwoorde
voedcrbouw te komen.

En tenslotte vervullen zij nog cen functie bij de dierziektebestrijding en wcl in dczc
zin, dat het de centra zijn, waar zicktcrapporten binnenkomen en van waaruit alle
veeverkeer wordt gecontroleerd.

Wat het rundvee betreft legt men zich met het oog op een vleesindustrie veel meer
toe op vlcesrassen dan op melkrassen.

Melkrunderen worden alleen op enkele bedrijven gehouden om de belangrijkste be-
volkingscentra van verse melk tc voorzien.

Voor dc vleesproduktie heeft men tot voor de oorlo.g uitsluitend gebruikt gemaakt
van uit Australië ingevoerde Engelse rassen cn wel nu\'t name de Shorthorn, de Red
Poll en de Aberdeen Angus. Langzamerhand dringt echter het besef door dat men
in clc tropen verkeert cn tropcnrcsistcntc — d.w.z. niet Europese ras.sen - - onder
bepaalde omstandigheden misschien wcl de voorkeur verdienen.

Na de oorlog werden dan ook een 6-tal „Brahmans" uit Texas geïmporteerd. Dit is
ccn in de Zuidelijke Staten van Noord-Aincrika uit enkele India\'se Zcbuslagen ont-
wikkeld ras dat .geschikt is voor warme streken.

Dc bedoeling is om deze dieren met Europese runderen tc kruisen. Men wil op deze
wijze 1 of 2 nieuwe tussenrassen ontwikkelen die zoveel mogelijk de .goede eigen-
schappen van de Europese rassen — vrocgriji)hcid en goede vlecskwalitcit —- cn die
van het tropische uitgangsmateriaal — warmtcresistentic — in zich vereni.gen.
Opmerkelijk is dat men dc voorkeur geeft aan hoornloos vee boven gehoornde dieren.
Dit in verband met het feit, dat hoorns dikwijls oorzaak zijn van verwondingen en
elke wond in de tropen moeilijk geneest doordat het cen broedplaats voor vliegen
wordt.

De paardenfokkerij is uitsluitend .gericht op dc plaatselijke behoefte, d.w.z. die aan
luxe rijpaarden en gebruikspaarden voor dc ranchcs. .Ms rijpaard fokt men het Engels
volbloed, terwijl als gcbruikspaard vooral Australische ponies worden .gebruikt. Ge-
bleken is dat de Papua ccn zeer goede cowboy kan zijn.

Voor dc varkenshouderij heeft de Europese gemeenschap in Australisch Nieuw-
Guinea slechts weinig belangstelling. De Australiër eet behalve bacon slechts weinig
varkensvlees. Men richt zich op de voorziening van de plaatselijke markt en houdt

op bedrijven in de omgeving der steden o.a. Groot Yorkshire\'s en Berkshire\'s. Aan
de laatste (zwart) geeft men veelal de voorkeur, omdat de witte Yorkshire\'s nog wel
eens last hebben van zonnebrand, vooral aan de oorranden.

Weinig proeven worden genomen om de inheemse varkens te verbeteren, bijv. door
kruising van hct inheemse varken met Europese dieren. Men ziet hier nog weinig
heil in, omdat dc inheemse varkens nog slechts van betekenis zijn voor de sociale,
eventueel religieuze sfeer en verder een door kruising verbeterde erfelijke aanleg niet
tot ontwikkeling kan komen door de slechte voeding en verzorging.
Veel meer aandacht wordt besteed aan dc schapenfokkerij. Australië is het land der
schapcnfokkers en het is dan ook geen wonder, dat men op grote schaal geprobeerd
heeft en nog probeert om in Australisch Nieuw-Guinea schapen te fokken. De tot nu
toe verkregen resultaten zijn echtcr niet bemoedigend. Vooral in de laagvlakten,
maar ook op de hoogvlakten heeft men door een hoge temperatuur en vochtigheid
tc kampen met slechte .groei, minder goede wolkwaliteit en slechte vruchtbaarheid.
.Aan dc geit is op Australisch Nieuw-Guinea dc rol van wcideverbeteraar toebedeeld.
De na hct rooien van bomen opschietende spruiten worden door de geit geconsu-
meerd. Men houdt cen dier, dat veel gelijkt op onze Nederlandse ongchoornde witte
geit.

De pluimveehouderij is alleen van belang in dc omgeving der steden. Van grote be-
tekenis is zij niet, mede in verband met de billijke invoer van Australische produkten.
Ter verbetering van de veeweiden neemt men proeven met verschillende gras- en
leguminosen soorten. In dc droge gebieden tracht men ook geïrrigcerdc velden aan
tc leggen voor grasaanplant en voor dc produktie van een goed inkuil gewas, zoals
gierst en mais.

Wanneer wij na dit overzicht de vraag willen beantwoorden „Wat kan Ned. Nieuw-
Guinea van .Australisch Nieuw-Guinea op vcetecltgebicd leren", dan blijkt het vol-
gende.

In de eerste plaats, dat Australisch Nieuw-Guinea door cen beter klimaat en meer
droge hoogvlakten vele grotere mogelijkheden heeft voor een op de vlccsproduktie
gerichte rundveehouderij dan Ned. Nieuw-Guinea. In Ned. Nieuw-Guinea komen
hier alleen voor in aanmerking de streek rond Mcrauke — behoorlijk uitgebreid —
en kleine gebieden, zoals dc Ransiki vlakte bij Manokwari en de streek rond het
Sentanirneer bij Ilollandia.

Mogelijk biedt de Kebarvlakte boven Manokwari ook nog perspectief. Hiermee hangt
dus samen cen verschil in doelstelling van de rundveehouderij. Terwijl men in Ned.
Nieuw-Guinea in eerste instantie hct doel gcricht heeft op een rundveebestand van
30.000—40.000 dieren om Ned. Nieuw-Guinea wat dc vleesvoorziening betreft „self
supporting" te maken, richt men zich in Australisch Nicuw-Guinca op cen rundvee-
stapel van minstens 200.000 dieren om met een vleesverwerkende industrie te kunnen
beginnen.

Een tweede grote verschil, wat met het eerste cchtcr wel samenhangt, is, dat terwijl
men in Ned. Nieuw-Guinea de ontwikkeling van dc veeteelt eigenlijk alleen tracht
te bereiken binnen het kader van het gezinsbedrijf van inheemsen en kolonisten,
men in Australisch Nieuw-Guinea zich werpt op dc ontwikkeling van op Westerse
leest geschoeide grootbedrijven. Hierbij komt, dat dc rundveeteelt in Ned. Nieuw-
Guina niet alleen gericht is op de produktie van vlecsrunderen, nu-iar ook op dieren
die werk kunnen verzetten, d.w.z. voor ploeg en kar.

Een derde grote verschil is, dat Australisch Nieuw-Guinea, door grotere mogelijk-
heden in dc koelere hooglanden tot dusverre bijv. uitsluitend gebruik gemaakt heeft
van Europese rassen. Ned. Nieuw-Guinea daarentegen is door het vroeger contact met
Indonesië en de opvatting dat onder Nicuw-Guinese omstandigheden tropenrcsistente
runderen meestal de voorkeur verdienen boven niet hitte-resistente Europese rassen,
sterk geporteerd voor het gebruik van Aziatische rassen als de Zebu.
Een vierde groot verschil is dat men in .Australisch Nieuw-Guinea, ondanks vele
teleurstellingen, nog grote mogelijkheden ziet in de schapenfokkerij, terwijl deze

diersoort i.v.m. liet ongeschikt zijn voor warme tropische gebieden o.i. voor Ned
Nieuw-Guinea geen toekomst heeft.

Wat de paarden, varkens, melkrunderen, geiten, kippen en eenden betreft zijn de
mo.gclijkheden en doelstellingen niet zeer verschillend.

Wat wij in de eerste plaats van .Australisch Nieuw-Guinea kunnen leren is dat bij
een doelbewuste ontwikkeling de „cost voor de baet" uitgaat. Ook in Ned. Nieuw-
Guinea zal men alleen goede resultaten kunnen bereiken indien men zo snel mogelijk
komt tot dc oprichting van enkele proefbedrijven en de noodzakelijke staf zo snel
mogelijk op peil brengt. Gelukkig is men hiermee thans bezig.

Verder dient Ned. Nieuw-Guinea grote aandacht tc schenken aan graslandvcrbetering
en dc teelt van voedergewassen. Een intensief contact met onze .Australische collega\'s
op vecteeltgebied is dan ook ten zeerste gewenst.

Hiermee is reeds cen begin gemaakt evenals met contact cn samenwerking op dier-
geneeskundig terrein. Uitbreiding en intensivering hiervan zal ten goede komen aan
de ontwikkeling van de beide gedeelten van de twee-eenheid Nieuw-Guinea.

Fachtagung für kün.stliche Be.saniung an der Bundesanstalt für künstliche
Befruchtung der Haustiere in Wels (Thalheini) Österreich (22-25 augustus
1958).

Deze achtste „Welser Fachtagung" kwam met een aardig programma voor de dag.
Vertegenwoordigd waren 11 nationaliteiten, 58% van dc bezoekers waren geen
Oostenrijkers.

De deelnemers kwamen uit Wcst-Duitsland (67), Zwitserland (7), Joegoslavië (7),
U.S..A. (1), Engeland (1), Zweden (1), Nederland (I), België (1), Italië (1) en het
Saargebied (1). Oost-Duitsland was niet vertegenwoordigd omdat de benodigde pa-
pieren niet tijdig in orde waren. Veeteeltdeskundigen waren ook op dit congres aan-
wezig.

Prof. Dr. N. L. Van Dem ark (U.S.A.) sprak over hct bewaren van sperma bij
kamertemperatuur met gebruikmaking van koolzuur. Het is echter gebleken dat het
sperma nog langer houdbaar is bij bewaring in CO\'2 bij 5° C. in plaats van kanu-r-
temperatuur. Inleider besprak ook nog de kwestie van de invloed van hypofyse-
hormoon „Oxytocinc" op de bevruchtingsresultaten.

Dr. G. F. Smi th van de Milk Marketing Board (Eng.), besprak dc organisatie, de
ervaringen cn resultaten van deze grote K.I. organisatie in Engeland. (650 stieren
met 22 hoofdcentra.)

Door dc M.M.B, wordt research werk gedaan op het gebied van buffers.
Er wordt ook wel met diepvries sperma gewerkt.

K.I. bij varkens wordt volgens Smith alleen nog maar gedaan door enkele privé K.I.-
stations en niet door dc M.M.B. De resultaten hierbij zijn zeer sober. Volgens Smit b
zal een uitbreiding van dc varkens K.I. slechts plaats hebben, indien dit door nader
wetenschappelijk onderzoek betere resultaten afwerpt.

Prof. Dr. K. T r a u t w c i n (Freiburg in Br.) besprak het moeilijke probleem van de
Psychosesexualiteit. Dit onderwerp wordt uitvoerig besproken in het tijdschrift
„Zuchthygiëne, Fortpflanzungsstörungen und Besamung der Haustiere no. 4/5 1958".
Prof. Dr. Paul Koch (Berlijn) wees nogmaals op de grote betekenis van de erfelijke
gebreken.

Dr. G. F. Smith (Eng.) Reg. Rat. Dr. Schumann (Neustad van dc Aisch) en
J. Spruyt (Nederl.) behandelden het onderwerp „Hct vaststellen van dc vererving
bij dc K.I. stieren".

Het bleek dat men steeds minder waarde gaat hechten aan, en de juistheid betwijfelt
van het evangelie: „beoordeling van cen vaderdier naar exterieur en afstammin.g".
De beoordeling van de nakomelingen zelf in de praktijk en dan op de breedst mo.ge-
lijke basis werd als de meest juiste betiteld. Dit laatste vooral om zoveel mo.gelijk
miswijzingen tc voorkomen.

In verschillende landen heeft men met de administratieve aangelegenheden nogal
moeite, vooral als de veehouder daarbij betrokken is. Nederland schijnt op dit punt
nogal gunstig te werken.

In enkele landen neemt men nog aan dat 500 eerste inseminaties per stier voldoende
zou zijn voor cen goed onderzoek van dc stier (een veelvoud van 500 zal beter zijn.
ref.).

In Engeland zijn dc laatste .3 jaar 242 stieren getest en in Beieren zou dit 400 per
jaar zijn.

Prof. Dr. E. Mitscherlich (Göttingen) gaf aan de hand van lichtbeelden een
zeer duidelijke uiteenzetting van de bloedgroepenindcling en bloedgroepenbepaling bij
het rund. Ook besprak inleider de vele toepassingsmogelijkheden voor de toekomst.
Prof. Pa v sic (Joegaslavië) sprak over dc algemene toestand van de rundveeteelt in
het bergachtige gebied in het N.W. De mogelijkheid om de veehouders die in moeilijk
toegankelijk bergterrein wonen ook van de diensten van de K.I. te laten profiteren,
door een methode toe te passen, waarmee dc veehouder zelf de inseminatie ver-
richt kan, heeft zijn volle belangstelling.

K. K O 1 1 e r (Zweden) gaf cen uiteenzetting over de in N. Zweden zich moeilijk aan-
passende runderen. Deze runderen vinden toch steeds meer ingang vanwege hun
grotere gebruikswaarde.

Dr. G. V O g 1 e r, Bruck aan de Grossglocknerstrassc, vertelde over de mogelijkheid om
met gebruikmaking van verzamelplaatsen, zelfs in het hooggebergte, de K.I. uit te
voeren met vrij primitieve middelen.

Na afloop van de inleidingen werden nog enkele films vertoond waaronder de zeer
mooie en interessante opname betreffende de diagnostische mogelijkheden ter be-
paling van de onvruchtbaarheid van de vrouw.

Het congres werd besloten met een ééndaagse excursie onder leiding van Dipl. ing.
I\'ulzer. Deze excursie was cen waar succes.
In hoofdzaak werden drie soorten fokbedrijven bezocht, n.1.:

1. in het vlakke land, met melkproduktie (habyniclk), suikerbieten, tabak en
groenten,

Tevens werd die dag een bezoek gebracht aan het „Stift Kremsmünster", waar o.a.
bezichtigd werden de kerk, het „Piscatorium" en de Prunkraüme.
Voor belangstellenden is het volledige verslag van de inleidin.gen verkrijgbaar bij de
„Bundesanstalt für k.B. in Wels (Ober Österreich) (prijs 72 Ö.S. of 12,- DM.).

Op cen groot Ncw Yorks kantoor werd kortgeleden dc volgende aankondiging aan
het personeel bekend gemaakt:
Aan al onze medewerkers.

Gedreven door toenemende concurrentie en de oprechte wens om tc blijven voort-
bestaan achten wij het noodzakelijk een nieuwe politiek te volgen.
Daarom vragen wij U, ergens tussen de aanvang en het afsluiten van de kantoortijd,
en zonder veel inbreuk te maken op de tijd die door U normaal besteed wordt aan
de lunch, de koffiepauze, diverse rustperioden, het moppentappen, het maken van
vakantieplannen en het vertellen van vakantieverhalen, er naar te streven ook enige
tijd over te houden voor onderbreking om te werken.

Sommigen van U zal dit voorstel radicaal in de orgen klinken, maar wij geloven eer-
lijk, dat ons idee grote mogelijkheden bevat. In de eerste plaats zal het ongetwijfeld de
regelmatige werkgelegenheid bevorderen. Bovendien zou het een middel kunnen zijn
om U een geregelde uitbetaling te waarborgen.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde.

In aansluiting aan vroegere publikaties kan thans worden meegedeeld, dat 3 Neder-
landse rapporten zijn aanvaard door het Organiserend Comité van het X\\T Inter-
nationaal Diergeneeskundig Congres te Madrid, t.w.:

Prof. Dr. Jac. Jansen: Dividing of the tasks in vcterinary practice between the qua-
lified veterinarian and the non qualified assistant.
Prof. Dr. L. de Blieck, Dr. O. Bosgra, Dr. Th. J. dc Man^ Ir. N. Zwiep: The cffect

of nutrition on resistance against fowl pox.
Prof. A. M. Frens: Production intensive des fourragcs ct santé du bétail.
Degenen, die destijds cen rapport hadden opgegeven^ kunnen nu een communication
indienen van ten hoogste 600 woorden.

Ilct organiserend Comité bepaalt welke communications, die in het Frans, Duits,
Engels of Spaans moeten zijn gesteld, zullen worden opgenomen in het programma.
Deze bijdragen dienen door de auteurs uiterlijk 15 deccmbcr tc worden ingezonden bij
het secretariaat van het Permanent Nationaal Comité, Rubenslaan 123, Utrecht.
Hieronder volgen nog enkele mededelingen, die op het congres betrekking hebben:

a. Het congres zal worden gehouden van donderdag 21 mei tot en met woensdag
27 mei i959.

b. Het congrescentrum zal zijn gevestigd in dc tandheelkundige school van dc me-
dische faculteit te Madrid.

c. Alle dierenartsen, die overwegen lid tc worden van het congres kunnen zich hier-
voor opgeven vóór 15 november a.s. bij het secretariaat van het Permanent Na-
tionaal Comité, waarna een voorlopig progrannna en inschrijvingsbiljct wordt
toegezonden.

d. De contributie bedraagt voor het gewone lidmaatschap ƒ 50,—. Voor degenen, die
de dierenarts op het congres vergezellen ƒ 25,- - en voor hen^ die alleen dc Han-
delingen wensen te ontvangen cn het congres niet bijwonen, ƒ 40,—.

c. In de openingsziting en dc vergaderingen van dc secties zullen dc voordrachten
simultaan worden vertaald. Dit geldt niet voor de sub-secties.

f. Op zondag 24 mei wordt voor alle deelnemers aan het congres cen excursic ge-
organiseerd naar „Vallc de los Caidos"; verder bestaat gelegenheid dcel tc nemen
aan excursies na afloop van het Congres.

g. Het Permanent Nationaal Comité wekt dc dierenartsen op met zijn huisgenoten
de zomcrvacantic in 1959 in Spanje door tc brengen in combinatie met het Con-
gres. Bij voldoende deelname zal dc reis naar Madrid gezamenlijk worden ge-
nuiakt, indien daartoe dc wens kenbaar wordt gemaakt. Hierover wordt nu reeds
overleg gepleegd. T.z.t. volgen nadere gedetailleerde mededelingen.

Vergadering van de Permanente Commissie voor Internationale Diergeneeskundige
Congressen.

Bij deze vergadering, die op 22 mei j.1. in Parijs werd gehouden, waren vertegen-
woordigers van 20 landen aanwezig, inclusief alle leden van de Commissie en de
Voorzitter van dc Conunissie ter regeling van het a.s. congres in 1959.
Voorzitter der vergadering was Prof. Beveridge (Cambridge), van Nederlandse zijde

waren aanwezig Prof. Dr. L. de Blieck en Prof. Dr. Jac. Jansen, de laatstgenoemde
als secretaris-generaal der Commissie.

Na de afhandeling van diverse agendapunten, o.m. verband houdende met de orga-
nisatie van het 16e Internationaal Diergeneeskundig Congres dat in 1959 in Madrid
zal worden gehouden, nam dc vergadering op initiatief van haar voorzitter hct be-
langrijke besluit op het a.s. Congres een voorstel in te dienen om voortaan te spreken
van „Wereld Diergeneeskundig Congres" (World Veterinary Congress) in plaats van
,,Internationaal Diergeneeskundig Congres" (International Veterinary Congress) en
van „World Veterinary Association" in plaats van „International Veterinary Asso-
ciation".

Sinds hct eerste Internationale Diergeneeskundig Congres in 1863, dc totstandkoming
van de Permanente Commissie voor Internationale Diergeneeskundige Congressen in
1906 en de stichting van het Congresfonds in 1949 grepen grote veranderingen plaats
en worden alle activiteiten op wcrcld-wijdc basis geregeld. Het resultaat is dat cen
organisatie, in beginsel opgebouwd om Internationale Diergeneeskundige Congressen
tc regelen, haar werkzaamheden vèr buiten dc oorspronkelijk gestelde grenzen zag uit-
groeien en in feite reeds tot op zekere hoogte een wereldorganisatie van dierenartsen
is geworden. Bovendien zijn meerdere internationale verenigingen van diergenees-
kundige specialisten (zoëtechnici, pluimvee-pathologen, voedings-hygiënisten) opge-
richt, die aansluiting bij het a.s. 16c Internationale Congres zoeken en hun aan-
sluiting bij de „World Veterinary Association" wordt overwogen.

De voorgestelde naamswijziging dient tevens ter erkenning van de wereld-omvattende
taak der organisatie als vertegenwoordigend lichaam voor dc diergeneeskunde over de
gehele wereld, in welke vorm zij grote invloed kan uitoefenen en nieuwe werknioge-
lijkhcden worden gebaand (oprichting van cen tijdschrift, coördinatie van tussen-
tijdse congressen van dierenarts-specialisten, enz.).

Opgemerkt wordt dat de medici reeds gedurende 10 jaar cen ,,World Medical Asso-
ciation" hebben, waarvan hct secretariaat in New York is gevestigd en dat een twee-
maandelijks tijdschrift uitgeeft.

General Subject: „The Function of Veterinary Science in Society".
General Subject: „Nuclear Energy and Veterinary Sciences".

Section I. - - Veterinary Medicine.
Sub-section I .\\) — Fundamental Sciences.

Papers I A 1. — „The lymphatie system of the manmiary gland of the cow and
its importance for the milk secretion".
1 A 2. — „Blood groups of the domestic animals".
Sub-section IB). — General Pathology.

I B 2. — „Animal diseases produced by industrial gases".
Sub-section I C). — Clinics of large animals.

I C 2. — „Disturbances of metabolism in highly productive cows".
Sub-section ID). — Clinics of small animals.
Papers I D 1. — j,Canine dermatosis".

I D 2. — „Cellulair therapeutics in the dog".
Sub-section IE). — Avian pathology.
Papers I E 1. — „Chronic respiratory disease".

II A 2. — „The epidemiological picture in foot-and-mouth disease".
Sub-section II B). — Bacterial diseases.
Papers II B 1. — „Coliform infections in farm animals".

II B 2. — „The pathogenic role of the P.P.L.O.".
Sub-section II C). — Parasitic diseases.

II C 2. — „Immunization problems of animals against helminthiasis".
Sub-section II D). — International Control of Diseases.
Papers II D 1. — ^.Standardization of biological products".

Section III. — Veterinary Public Health.
Sub-section II A). — Zoonoses.
Papers III A 1. — „Sylvatic rabies".

III A 2. -— „Brucellosis and some principles of prophylaxis".
Sub-section III B). — Food Hygiene.

Papers HI B 1. — „Tuberculosis of domestic animals with special reference to
that produced by the human bacillus".
Ill B 2. — „The significance of parasites in food hygiene".
Sub-section III C). — Industrial hygiene.

Papers III C 1. — „Duties of the Veterinary Surgeon in connection with super-
vision of the Meat Industry".
HI C 2. •— „Bacteriological examination of prepared food".
Sub-setction III D). — International Health legislation.

IV A 2. ■— „Nutritional balances in live stock rations".
Sub-section IV B). — Genetics and reproduction.

IV C 2 — „Constitution and organic resistance in production".
Sub-section IV D). — Industrial tcchnolo.gy of .\\nimal Products.
Papers IV D 1. — „Wool technology".

Section V. — Veterinary Profession.
Sub-section V A). — Veterinary Education.

Papers V B 1. — „Dividing of the tasks in veterinary Practice between the qualified
veterinarian and the non qualified assistant".
V B 2. — „The development and future prospects of the veterinary pro-
fession in light of the present situation",

2de Symposion van de „International Association of Veterinär) Food
Hygienists" (I.A.V.F.H.).

Het 2de symposion der I.A.V.F.H. zal plaats vinden van 15—21 mei 1960 in Bazel
(Zwitserland). Nadere mededelingen zullen in dit tijdschrift verschijnen. Inlichtingen
kunnen desgewenst worden verkregen bij het secretariaat der I.A.V.F.H. Sterrenbos 1,
Utrecht.

De Regering van de Unie van Zuid-Afrika heeft besloten om in het kader van het
Nederlands—Zuid-Afrikaans cultureel verdrag ook voor het komende jaar enige sti-
pendia ter beschikking te stellen van Nederlanders die aan een instelling van hoger
onderwijs in Zuid-Afrika wetenschappelijk onderzoekingswerk wensen te verrichten.
De bepalingen betreffende deze beurzen zijn als volgt:

1. Het stipendium biedt de mogelijkheid om in Zuid-Afrika aan cen der instellingen
voor hoger onderwijs met de hulp van een hoogleraar werkzaam te zijn, met name
ook ter bewerking van een bepaald onderwerp, dat voor de betrekkingen tussen
Nederland en Zuid-Afrika van belang is. In deze taak kan begrepen zijn het
geven van enige voordrachten over bepaalde onderwerpen.

2. Stipendia kunnen worden toegekend aan personen, die hun studie hebben vol-
tooid door het behalen van een doctoraal examen, artsexamen of ingenieursexamen.
Bij voorkeur zullen in aanmerking komen zij die in hun studierichting de graad
van doctor hebben behaald, en die reeds als wetenschappelijk ambtenaar, of
anderszins aan cen instelling van hoger onderwijs verbonden zijn.

3. De stipendia worden van jaar tot jaar verleend, met dien verstande, dat als
regel één persoon niet langer dan twee jaar in het genot van een dergelijke beurs
kan blijven.

4. De volgende universiteiten hebben zich bereid verklaard de mogelijkheid te over-
wegen van tewerkstelling van een Nederlander:

Pretoria, Stellenbosch, Potschefstroom, Witwatersrand, Natal en Oranje Vrijstraat.

5. Dc beschikbare beurzen bedragen ieder £ 600 per jaar. Door dc Zuidafrikaanse
regering worden geen verdere tegemoetkomingen verstrekt. Dc mogelijkheid is
hiernaast echter niet geheel en al uitgesloten dat dc „assistent" aan de hoger
onderwijsinstelling waar hij werkzaam is, tegen een door de Universiteit toe tc
kennen salaris deelneemt aan het geven van onderwijs in zijn studierichting; cen
en ander geheel ter beoordeling van de betrokken instelling van hoger onderwijs.

6. Aanvragen voor dc onderhavige stipendia dienen vóór 1 december 1958 tc worden
ingediend bij de secretaris van de Commissie van Advies en Coördinatie ten
dienste van de culturele betrekkingen tussen Nederland en Zuid-Afrika, Nieuwe
Uitleg 1, te \'s-Gravenhage.

f. dc instclling(en) van hoger onderwijs waar de kandidaat heeft gestudeerd
of werkzaam is (geweest) ;

g. de instelling van hoger onderwijs in Zuid-Afrika waar de kandidaat bij voor-
keur werkzaam zou zijn;

h. de faculteit waarin de kandidaat zijn werkzaamheden zou willen verrichten,
zo mogelijk met vermelding van de naam van de betrokken hoogleraar;

denkt aan te wenden;
k. aanbevelingen van de Nederlandse hoogleraren onder wier leiding de kandi-
daat heeft gestudeerd of werkzaam is geweest.
8. Passagekosten Nederland—Zuid-Afrika v.v. komen in beginsel voor eigen rekening
van de assistenten.

Omdat de laatste tijd is gebleken, dat enkele dierenartsen en studenten-assistenten zich
geheel niet aan de betreffende wettelijke regelingen ten aanzien van de assistentie bij
het pullorum-onderzock houden, of ze althans niet nauwgezet opvolgen, wordt nog-
maals nadrukkelijk op het volgende gewezen:

a. de dierenarts dient de assistentie minstens 2 dagen vóór de aanvang van het onder-
zoek hij het waarnemingsbureau aan te vragen.

b. onderzoek, verricht door assistenten, die niet in het bezit zijn van een vergunning
van de Veeartsenijkundige Dienst, kan niet worden erkend.

Maandag 3 november 1958, 4.15 uur n.m. hoopt Prof. Dr. D. Swierstra zijn ambt als
hoogleraar te aanvaarden door het uitspreken van een rede in de Nederlandse taal,
getiteld: De parasitaire ziekten, een geeomplieeerd probleem.

Het Hoofdbestuur heeft collega J. K. Scholte-Albers, Wilhelminalaan 24, Etten-Leur,
aangenomen als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Hct Hoofdbestuur stelt dc volgende collegae voor het lidmaatschap van dc Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

S. J. v. d. Anker, Achtersloot 29, IJsselstein.
J. Jacobs, Gentsestraat 13, Scheveningen.
J. B. Litjens, Mendelsohnstraat 12, Utrecht.
D. Ringnalda, Oudegcinlaan 38 Hl, Utrecht.

Kampelmaeher, Dr. E. H., van Utrecht tijdelijk naar Chamblee (Georgia) (U.S..A.),
c|o Communicable Disease Center, Enteric Bactcriology Unit, P.O.B. 185. (98)
Kattenwinkel, J. W., tc Ruinen (Dr.), gr. gewijzigd in 881349. (98)

Schölte Albers, J. K.; 1958; Etten-Lcur (N.Br.), Wilhelminalaan 24; tel. 01608—
593; gr. 138273; P., ass. bij J. B. M. Buiteman, sp. 18.30-19.30 (kl. huisd.). (116)
Stcgenga, Prof. Dr. Th., van Soest naar Wageningen, Prof. Ritzema Bosweg 34, tel.

Wechgclacr, J., tc Vorden, tel. en gr. gewijzigd in resp. 06752—1566 en 919603.

Wulffraat, J. G. J., van Blocmendaal naar Andel (N.Br.), p/a Burg. v. d. Schans-
straat 155, tel. 01832—304, P., ass. bij M. Engelen. (130)
Zandstra, P., van Sncck naar Leeuwarden, Vuurdoornstraat 34-III, tel. 05100—
4745. (131)

Oosterwoud, R. A., te Staphorst, Eikenlaan 5, tel. 05225—316, gr. 974663, P., geass.

Wijers, P. H. N., tc Schaijk (N.Br.), Runstraat K 66, tel. 1, gr. 465998 (voorzetting
praktijk H. Swinkels). (130)

Kruiswijk, A., tc Zaandam, tc rekenen m.i.v. 1 januari 1959, tot Keuringsdierenarts-
hoofd van dienst en Directeur van het openbaar slachthuis van de vlceskeurings-
kring Zaandam. (102)
Sorgdrager, II., te Zuidhorn, te rekenen m.i.v. 5 januari 1959, tot Keuringsdierenarts-
hoofd van dienst van de vlceskeuringskring Hoogeveen. (119)

Hoogland, M. H., tc Barneveld, te rekenen m.i.v. 8 november 1958, op zijn verzoek,
als Rijkskeurmecster in bijzondere dienst bij dc veeartsenijkundige dienst. (95)
Santema, S., tc Franeker, te rekenen m.i.v. 1 januari 1959, op zijn verzoek, als plaats-
vervangend Inspecteur en als Rijkskcurmcester in bijzondere dienst bij dc vee-
artsenijkundige dienst.

Jaarwedde: Minimum ƒ 14.529,88; maximum f 17.379,16 (excl.
vakantietoeslag), te bereiken na 8 jaar.
Aanstelling boven het minimum-salaris is niet uitgesloten.
Gunstige progressieve kindertoelage volgens gemeentelijke
regeling en ziektekosten-verzekering volgens I.Z.A.-LIMBURG.

Sollicitaties met uitvoerige inlichtingen richten aan Burgemees-
ter en Wethouders en binnen 10 dagen na verschijning van
dit blad inzenden aan de Direkteur van de Centrale Personeels-
dienst, Prins Bisschopsingel 3, Maastricht.

Terwijl men nog weinige jaren geleden van een „broedseizoen" kon spre-
ken dat zich over 3 tot 4 koude maanden uitstrekte, heerst momenteel
in vele kuikenbroederijen nog in juli een activiteit die gelijk is aan die
in januari of februari en dit is uiteraard een gunstig teken.
Tevens is deze omstandigheid het kernpunt van een onderzoek, waarvan
de resultaten hier worden vermeld, want de verlenging van de broedperiode
tot in het warme jaargetijde brengt problemen met zich mede, waaraan
tot nu toe niet is gedacht en waarnaar onze broedmachines en -lokalen
oorspronkelijk niet zijn geconstrueerd. Het is vooral de temperatuur die
zorgen baart cn die men tot nu toe in de hand moest houden door vergrote
ventilatie, een methode die allesbehalve gunstig is en het gevaar voor
sterke uitdroging met zich medebrengt.

Ons onderzoek betreft dan ook de ventilatie van broedmachine en -lokaal.
Hoe groot moet de ventilatie in feite zijn?

Het antwoord op deze vraag kan luiden: zo groot dat de zuurstofvoor-
ziening niet in het gedrang komt en geen ophoping van koolzuurgas
ontstaat en dit kan worden gecontroleerd door het zuurstofgehalte van
dc lucht in de broedmachine of het gehalte aan koolzuurgas doorlopend
tc controleren. Dit gehalte moet beneden 0.5 % blijven; bij hogere per-
centages worden lagere uitkomstpercentages geconstateerd, tenminste
boven 0.7 — 0.8 %. Om veilig te zijn beschouwen wij 0.5 % als maximale
grens.

Het gehalte aan koolzuurgas werd door ons gemeten met behulp van een
meetinstrument dat vorig jaar kon worden aangeschaft, dank zij een
subsidie van de V.B.N. en een belangrijke bijdrage uit het fonds voor
])luimveebelangcn, voor welke giften ik dc besturen van de V.B.N. en het
genoemde fonds nog eens extra dank wil zeggen. Wij zijn in staat met
deze apparatuur het gehalte aan koolzuurgas tot op 0.01 percent nauw-
keurig tc bepalen.

Het a[)[)araat is cle z.g. ,,Pulinoanalysor" \\an Goclart en Mijnhardt, een
instrument dat in de humane geneeskunde bij het longfunctieonderzoek
voor gasanalyse wordt gebruikt.

Dat de ventilatie zeer efficient moet zijn is te begrijpen als wij bedenken
dat de koolzuurproduktie (c.q. het zuurstofverbruik) van de broedeieren
zeer aanzienlijk is, vooral gedurende de laatste dagen van het broedproces.
Terwijl op de 10e broeddag elk ei nog slechts 70 crn\'"\' COygas per etmaal
produceert is dit op de 20e dag tot 480 gestegen, dus circa 7 x zo groot
geworden. 3000 broedeieren in de uitkomstruimte produceren dan iets
minder dan 1500 Liter CO2 gas per etmaal en dit moet door de ventilatie
worden weggewerkt.

Wij hebben nu bij de Reform-machine met uitkomstruimte achterin de
grootte van die ventilatie gemeten bij verschillende standen van de
ventilatieschuiven. Men zou dit kunnen doen door in de openingen

luchtstroommetertjes te plaatsen, maar dit heeft het nadeel dat dc
aanwezigheid van deze metertjes de luchtstroming nadelig beïnvloedt en
dat men bovendien niet meet de hoeveelheid lucht die door reten cn
spleten in- en uitgaat. Er zijn nog veel broedmachines in gebruik waai
dit in hoge mate het geval is.

Teneinde de werkelijke, totale \\ entilatic tc bepalen hebben wij dan ook cen
andere methode toegepast en wel dc snelheid van verdwijning gcincti-n
die een gas ondergaat indien wij dit in dc machine brengen. Wij hebben
hiervoor koolzuurgas gebruikt omdat dit gas met onze niceta])paratuur zo
nauwkeurig is vast te stellen. Aangezien dc inhoud \\an de gebruikte
machine bij volle belegging circa 8 m^ bedraagt zal bij inbrengen van
80 liter koolzuurgas het gehalte hier\\an 1 % bedragen. Hoe groter dc
ventilatie, hoe sneller dit gehalte daalt cn uit deze verandering kan dc
x\'entilatiegrootte worden berekend met een bepaalde formule:

In deze formule stelt Ct de conccntratic CO^ gas voor na t minuten, C,,
de beginconcentratie, V hct nuttige volume \\an dc broedmachine in liters
en X dc ventilatiegrootte in liters per minuut.

De waarde van X laat zich hct beste afleiden uit dc grafiek (fig. 1) waarin
—log C t is uitgezet tegen de tijd t.

Indien zowel de in- als uitlaatopeiiingen gesloten zijn bleek nu dc venti-
latie 290 liter i)cr minuut tc bedragen; hct slagrad maakte 120 toeren cn
de tussenwand tu.ssen voorbroed- en uitkomstruinitc was verwijderd. Bij
het andere type machine met uitkomstruimte onder dc \\ooriirocdcr was
de ventilatie onder dezelfde omstandigheden 212 liter per minuut.
Het nieuwe type ventileert dus meer dan hct oude.

Indien wij de schuiven gedurende het broeden geheel gesloten laten blijkt
dat deze ventilatie niet voldoende is om het koolzuurgchalte beneden O..\')
percent tc houden, want 1 etmaal na hct overleggen der eieren, dus 2
etmalen vóór het afhalen van kuikens wordt dit ])i\'rceiitagc reeds bereikt
(fig. 2) en cr doet zich nog ccn tweede omstandigheid \\oor nl. dc
temperatuur van dc machine gaat o]jlopcn; dc verwarmingselementen
schakelen niet mecr in; de machine is dus blijkbaar zo goed geïsoleerd
dat dc warmte die door dc eieren wordt geproduceerd ri-cds meer bedraagt
dan nodig om dc brocdtempcratuur tc handhaven. De temperatuur in hrt
broedlokaal bcdioeg 17°C.

Wij waren aan\\\'ankclijk van jjlan dc schuiven dicht tc laten cn eens i\'cn
uitkomst af tc wachten, doch daar het koolziiuigchaltc snel steeg tot bo\\cn
0.6 % en de uitkomst nog minstens ccn etmaal later zou komen, hebben
wij om ongelukken te voorkomen dc ventilatie vergroot.
Dc hoeveelheid warmte die ile eieren produceren kan men bcickcncn uit
de hoeveelheid koolzuurgas die in dc machincluchl aanwezig is. Dit kool-
zuur is n.1. afkomstig \\-aii dc verbranding in dc kiemen (dc stofwisseling)
cn is hiermede evenredig.

Ventileert de machine met 290 liter ]jcr minuut en is hct koolziiuigchaltc
van dc machinclucht 0.5 % dan betekent dit dat er per minuut 1.45 liter
koolzuurgas wordt verwijderd. Dit komt overeen met een warmteontwik-
keling van 1.45 x 6.63 = 9.61 Cal. per minuut = 57.7 Cal. per uur.

0.100

0.200

0300

0.400

0.500

0.600

0.700

0800

Dit komt overeen met 1/16 K.W. per uur electrische energie en deze
produktie wordt dus bereikt 2 dagen vóór het uitkomen. Dit is de warmte
die door alle eieren tezamen wordt geleverd.

Het is dus een absolute noodzaak 2 dagen vóór het uitkomen meer te
ventileren en dit kan b.v. gebeuren door de uitlaatschuiven geheel te
openen (midden bovenin de voorbroeder). Bepaalt men dan op de
beschreven wijze de ventilatie, dan blijkt deze toegenomen te zijn tot
490 liter/minuut (vorige machine 291 1/min.). De inlaatopeningen zijn dan
nog gesloten en nu wordt zoveel meer lucht door de machine gezogen,
dat het nog 24 uren duurt vóór het koolzuurpercentage weer tot 0.5 %
is gestegen. Dit wordt bereikt ruim 1 etmaal vóór het afhalen van kuikens,
dus bij het begin van het uitkomen. Zou men nu verder niets aan de
schuiven veranderen, dan zou de toestand gevaarlijk worden gedurende
hct uitkomen, want dan vindt juist een grote toename in zuurstofverbruik
en koolzuurproduktie plaats.

Indien men nu de inlaatschuiven ook iets openzet, b.v. voor J4 dan blijkt
dc ventilatie sterk toe te nemen en wel tot 810 liter per minuut. Bij deze
luchtverversing blijkt het koolzuurgchalte steeds beneden 0.5 % te blijven,
zelfs onmiddellijk vóór het afhalen van kuikens bij de volbelegde machine.
Er bestaat dan volstrekt geen gevaar voor verstikking. In de vorige
machine met uitkomst onderin was bij dezelfde stand van de schuiven de
ventilade belangrijk kleiner en wel slechts .340 l./min. (fig. 2). Daar
moet dc inlaatschuif dus nog verder worden opengezet om dezelfde
ventilatie tc krijgen als in hct nieuwe type.

Indien men in de nieuwe machine de inlaatschuiven voor de helft openzet
dan neemt de ventilatie nog veel meer toe en wel tot 1070 liter per minuut,
cen ventilatie die dus feitelijk te groot is en deze wordt nog groter in de
toestand waarbij beide schuiven volledig openstaan; dan bereiken wij een
ventilatie van 1230 l./min., dat is dus V/a x zo groot als noodzakelijk is.
Men zou nu de opmerking kunnen maken dat het veiliger broeden is met
beide schuiven geheel open, doch dit moet ik bestrijden. Het teveel aan
ventilatie is nadelig; in de eerste plaats verliest de machine enorm veel
water dat alléén met grote moeite weer aan te vullen is; in de tweede
plaats is er een veel groter warmteverlies, want de uitgeworpen warme
lucht betekent afkoeling van dc machinc. In het koude jaargetijde is dat
een enorm verlies aan clcctrischc energie dat vermeden kan worden.
Dc proeven over dc ventilaticgrootte en de koolzuurproduktie van de
volbelegde machine laten dus de volgende conclusies toe:
Bij hct begin van het broedseizoen blijven alle schuiven dicht tot de
eerste serie eieren wordt overgelegd. Op die dag worden de uitlaatschuiven
geheel opengetrokken en blijven verder zo staan gedurende het gehele
broedseizoen. Dit gebeurt dus op de 18e dag van het begin afgerekend.
Een dag later (op de 19c dag) worden de inlaatkleppen voor ^ opengezet
en blijven zo staan totdat de kuikens zijn afgehaald.
Als dit gebeurd is kan men twee verschillende wegen bewandelen:

le. Men kan dc schuiven onveranderd laten staan gedurende het gehele
verdere broedseizoen.

2c. Men kan dc inlaatkleppen sluiten tot een dag na de volgende over-
legging van eieren en weer voor J4 openen enz.

Dc eerste mogelijkheid is het gemakkelijkst, maar brengt een verlies aan
water en vooral aan warmte met zich mede, hetgeen uiteindelijk een
verkwisting van clcctrischc encigi(> betekent. Dt; tweede mogelijkheid is

verre te verkiezen en zal worden toegepast door de vakman die met ver-
stand en beleid wil broeden. Hij zal het vochtgehalte in de machine veel
beter in de hand hebben en zal ervaren dat zijn stroomverbruik merkbaar
minder is.

Ik wil aan de hand van cen voorbeeld uiteenzetten dat deze handelwijze
de waterdamp veel beter vasthoudt in de machine en dat het afstellen
van de ventilatie werkelijk cen factor van eminente betekenis is.
Indien tijdens het uitkomen van de kuikens de schuiven worden afgesteld
zoals ik heb aangegeven, zal er per minuut 810 liter lucht uit dc machine
worden geworpen met een vochtgehalte van 80—85 % en een temperatuur
van 38°G. Dit betekent een waterverlies van 58 liter per 24 uren en een
warmteverlies van ongeveer 20.000 Calorieën = 24 K.W.U. per 24 uren
als wij aannemen dat de lucht in het broedlokaal een derde deel van de
waterdamp bevat die in de machinclucht aanwezig is.
Waren de inlaatschuiven geheel open geweest dan zou dc ventilatie 1230 1.
per minuut hebben bedragen en dus een waterverlies van 87 liter; dat is
dus 29 liter meer dan in de eerste toestand, hetgeen neerkomt op cen
extra verlies aan warmte van ruim 15.000 Cal. Het totale warmteverlies
via de ventilatie-openingen is dan van 24 K.W.U. toegenomen tot 42
K.W.U. en betekent een extra schadepost.

Bij deze berekening is verondersteld dat bij maximaal geopende schuiven
het vochtgehalte in de machine tijdens het uitkomen tot 85 % kan worden
opgevoerd, een toestand die vrijwel niet te verwezenlijken is.
Als wij b.v. bedenken dat het vochtgehalte in de machine vóór het aan-
pikken 52 % is en na het aanpikken door het in werking stellen van de
bevochtigingsinstallatie stijgt tot 85 %, dan kunnen wij berekenen dat
deze installatie per 24 uren 19 liter water doet verdampen, dat zijn dus
2 flinke emmers.

Bij geheel geopende inlaatschuif zou het gordijn 29 liters water per etmaal
moeten verdampen om het vochtgehalte op hetzelfde peil te kunnen
houden en hiermede is wcl de grens van de vcrdampingscapacitcit van
goede bevochtingsinstallatics overschreden. Hieruit blijkt dus wel dat een
beperking van de ventilatie tot een noodzakelijk minimum van eminente
betekenis is en in de tweede plaats alweer het belang van een goede
hevochtigingsinstallatie. Met waterbakken alleen is dit op droge terreinen
nooit tc bereiken, zelfs niet door het aanbrengen van natte dweilen of
zakken cn de eieren zelf verliez.en in verhouding tot de l>evochtiger maar
weinig water.

10.000 eieren geven in 24 uren 3.3 liters water af, dat is slechts 1/6 decl
van het vereiste kwantum tijdens het uitkomen.

In dc winter zal bij ccn warm en droog gestookt broedlokaal de toestand
ongunstiger worden en zal een goede hevochtigingsinstallatie des tc meer
noodzakelijk zijn. Mijn avics luidt dan ook: Maak het broedlokaal vooral
niet te warm en zeker niet tc droog; een betegelde of cementen vloer die
op zijn tijd eens nat gespoten kan worden is ideaal.

Nu wij toch over het broedlokaal spreken is het zeker de moeite waard
hieraan eens onze volle aandacht te schenken in verband met de ventilatie.
Tenslotte wordt alle koolzuurgas uit de machine in het broedlokaal ge-
worpen, mengt zich gedeeltelijk met de daar aanwezige lucht waarna dit
mengsel weer door de machine wordt aangezogen. Op grond van onze
metingen konden wij de hoeveelheid koolzuurgas berekenen die maximaal

door een volbelegde machine wordt afgestaan, dat is dus direct vóór het
afhalen van kuikens.

Eén machine geeft dan 2.84 liter koolzuurgas per minuut af aan de lucht
in het broedlokaal en het spreekt wel vanzelf dat bij aanwezigheid van
meerdere broedmachines van dezelfde grote capaciteit de produktie naar
evenredigheid toeneemt. Is nu het lokaal slecht geventileerd, dan zal er
cen geleidelijke stijging van koolzuurgasgchalte optreden in de lokaallucht
en als gevolg daarvan ook in de broedmachine zelf.

Feitelijk moet dus de ventilatie van het lokaal zodanig zijn dat alle
koolzuurgas wordt weggewerkt en dat de lucht in het lokaal niet meer
koolzuur bevat dan de verse buitenlucht. Dit is niet uitvoerbaar, want dan
zou het lokaal zo snel ververst dienen tc worden dat de machines „op
de tocht" komen te staan. Wij zullen dus een kleine stijging moeten
toelaten en daar het koolzuurgehalte van de buitenlucht slechts 0.04 per
cent bedraagt kunnen wij een stijging tot 0.08 percent in het broedlokaal
zeker toelaatbaar achten. De ventilatie van het broedlokaal moet dan zo
groot zijn, dat het koolzuurpercentage niet boven dit bedrag uitstijgt.
Nemen wij nu als voorbeeld cen broedlokaal waarin 10 grote machines,
dan is de totale, maximale koolzuiuafgifte hiervan 28.4 Liter koolzuurgas
per minuut. Rij een percentage van 0.08 % in het broedlokaal zal de
ventilatie van dit lokaal 70 m^ per minuut moeten bedragen om die
28.4 liter te kunnen wegwerken.

Laten wij onderstellen dat het broedlokaal 20 m lang is, 10 m breed en
3 m. hoog, dus cen inhoud van 600 m^, dan dient dit dus 7 maal per
uur te worden ververst, want 70 m^ per minuut betekent een ventilatie
van 4200 m^ per uur.

Men rekent in de bouwtechniek rnet ccn „eigen ventilatie" van een
gesloten lokaal van 3 — 4 x per uur.

Een klein broedlokaal vereist dus extra voorzieningen inzake de ventilatie,
zoals ventilatiekokers, roosters in het plafond boven de machines enz.;
factoren die nog niet voldoende in de bestaande broederijen zijn aan-
gebracht, vooral in dc kleine waar zij juist het meest nodig zijn. Stonden
dezelfde machines in een veel groter lokaal b\\\'. van 4000 m^ inhoud dan
zou dc verversing dus slcchts 1 maal per uur nodig zijn om aan dezelfde
voorwaarde te \\oldoen. Een groot broedlokaal heeft dus in dit opzicht
een duidelijk voordeel boven een klein, temeer indien wij bedenken dat
elk vertrek een natuurlijke ventilatie heeft ook als er geen luchtkokers of
ventilatoren zijn aangebracht. In een zeer groot broedlokaal zou deze
natuurlijke ventilatie wel eens groter kunnen zijn dan noodzakelijk voor
de machines en dan is dit natuurlijk weer een nadeel, nog afgezien van
het feit dat dit in de winter speciale problemen voor de verwarming met
zich medebrengt. In de zomer zal een groot broedlokaal een voordeel
zijn; door de grotere reserve aan ventilatiemogelijkheden kan de door de
machines afgegeven warmte beter worden afgevoerd.

Het is helemaal niet eenvoudig een vaststaand getal tc noemen omtrent
de vereiste grootte van een broedlokaal, aangezien hier vele plaatselijke
factoren een rol bij spelen, zoals bv. de heersende wind, de ligging ten
opzichte van het Noorden, de aard van de gi\'ond (droge zandgrond of
vochtige veengrond), de constructie van dc wanden en het dak.
Vooral nu het broeden zich tot in de warme tijd van het jaar uitstrekt,
zal hier bij nieuwbouw grote aandacht aan moeten worden besteed.

De warmteafgifte van de eieren in een broedmachine moet men zich niet
te gering voorstellen; direct vóór het afhalen van dc kuikens is die natuur-
lijk het grootst, in overeenstemming met de koolzuurontwikkeling van
2.84 liter per minuut of 170.4 liter per uur. In overeenstemming met cen
Respiratoir Quotient van 0.7, komt deze koolzuurproduktie overeen met
een warmteproduktie van 1125 Cal. per uur, of in electrische eenheden
uitgedrukt met 1.25 K.W.U. 10 grote machines hebben dus een warmte-
produktie van 12.5 K.W.U. per uur alleen al door dc aanwezigheid van
eieren en kuikens.

Dit schept een probleem van de eerste orde voor hct broeden in het wanne
jaargetijde en wij stellen ons dan ook voor bij ons toekoinstig onderzoek
hieraan de volle aandacht te schenken.

Wat tenslotte de brocdrcsultaten van hct afgelopen broedseizoen betreft;
deze geven aanleiding tot enkele interessante beschouwingen cn opmerkin-
gen betreffende de vermeerderingsbedrijven.

De resultaten van 26 series broedeieren zijn berekend, dus over cen periode
van een half jaar, te beginnen op 13 december 1957. Van dc volgende
rassen en kruisingen zijn eieren gebroed: W.L., R.I.R., Parmenter R.,
Sussex, New Hamps, Corny Rocks, W.L. x R.I.R., New Hamps x R.I.R.,
E.L. X R.I.R.

Het totaal aantal ingelegde broedeieren bedroeg 75612, waarvan 58317
kuikens werden verkregen, dat is 77.1 % van de totale inleg en 94.1 %
van de bevruchte eieren.

Zeer interessant worden de resultaten indien wij die berekenen voor dc
verschillende rassen en daarbij onderscheid maken tussen de verschillende
vermeerderaars.

Uit bovenstaande tabel blijkt b.v. dat voor wat betreft de kruising W.L.
X R.I.R., waarvan veel eieren zijn gebroed, de resultaten van de vermeer-
deringsbedrijven zeer uiteenlopen. Van de 5 verschillende vermeerderaars

die deze eieren hebben geleverd, zijn 1 en L uitzonderlijk goed met uit-
komsten van meer dan 80 % van de inleg, terwijl vermeerderaar E slechte
broedeicren leverde met een uitkomst van niet meer dan 59 % van de
inleg.

Uit de laatste kolom blijkt dat dit aan de bevruchting te wijten is, want
het percentage uitkomst van de bevruchte eieren is even goed als bij de
eieren van de andere vermeerderaars.

Daar de eieren van de verschillende vermeerderaars in dezelfde machine
zijn uitgebroed, mag men deze resultaten met elkaar vergelijken en dat
vermeerderaar E geen beste eieren levert blijkt ook uit de broeduitkomsten
van zijn R.I.R. en Parmenter R. broedeicren, die ver ten achter blijven
bij die van vermeerderaar F. Aan de bevruchting blijkt dus nog wel eens
het een en ander te haperen en de feiten wijzen uit dat hier de oorzaak
niet bij de kuikenbroeder moet worden gezocht, doch op het vermeerde-
ringsbedrijf. Hier is dus nog een terrein braak voor verdere verbetering,
waarbij factoren als voeding, huisvesting, ouderdom en herkomst hanen
uiteraard een rol spelen.

Zo zien wij dus weer de afhankelijkheid van de verschillende onderdelen
bij de kuikenbroederij; de afgeleverde ééndagskuikens zijn wat betreft hun
kwaliteit niet uitsluitend bepaald door de broedtechniek, doch mede door
dc reserves die de eieren op de vermeerderingsbedrijven meekrijgen, waarbij
de voeding van de fokdieren cen belangrijke rol zal spelen en de wijze
van huisvesting eveneens van betekenis kan zijn voor de voederbenutting
en de resorptie van vitaminen, mineralen enz.

Een methode wordt beschreven met behulp waarvan de ventilatie-grootte van broed-
machines en broedlokalen nauwkeurig kan worden bepaald. Teneinde het koolzuur-
gchalte van de lucht in de broedmachine beneden de lethalc minimum concentratie
te handhaven werden richtlijnen gegeven voor hct afstellen van de ventilatieschuiven
aan de machines bij verschillende belegging met broedeicren.

Op grond van de koolzuurproduktie van de totale broedmachine-inhoud kon de
warmteproduktie worden berekend cn werd een beschouwing gegeven over de grootte
cn dc ventilatie-eisen waaraan een goed brocdlokaal moet voldoen, teneinde met
succes in hct warmere jaargetijde volwaardige kuikens tc kunnen produceren.
Op grond van broedresultaten, verkregen met meer dan 75000 eieren van uiteen-
lopende rassen cn kruisingen konden grote verschillen in broeduitkomst worden ge-
eonstatccrd tussen eieren van verschillende vermeerderin.gsbcdrijven.
Een korte discussie werd gewijd aan dc mogelijkheden ter verbetering.

A method has been described to estimate the actual ventilation of incubators and of
incubator rooms. In order to maintain the carbon dioxide content of the incubator
air below the lethal minimal concentration, instructions for correct adjustment of the
ventilation valves have been given.

On account of the carbon dioxide production of the incubated e.ggs their heat pro-
duction could be calculated.

The construction and details of ventilation of an incubator room, adapted to the
needs of the warmer season have been extensively discussed. From the incubation
result.s, obtained with more than 75000 eggs of different races and cross-breds some
interesting conclusions could be drawn about the differences in ferdlity and hatch-
ability of eggs, obtained from different farms.

Une méthode a été décrite, pour déterminer correctement la ventilation d\'incubateurs
et de locaux d\'incubation.

Afin de maintenir le pourcentage d\'acide carbonique dans l\'air dans l\'incubateur
au-dessous de la concentration lethale minimale, des instructions ont été données
pour fixer correctement les planchettes de ventilation aux machines.
Sachant la production d\'acide carbonique du continu total de l\'incubateur, on pouvait
calculer la production de chaleur embryonaire et on donna une dissertation sur la
grandeur et les détails d\'incubation d\'un local d\'incubation, nécessaires afin dc pouvoir
producer avec succès dans la saison chaude des poussins tout à fait valides.
Sachant les résultats d\'incubation avec plus de 75000 oeufs de races diverses on
pouvait tirer des conclusions intéressants sur les différences dc succès d\'incubation
entre des oeufs de différents fermes.

On formula quelques idées concernant les possibilités d\'amélioration.
Zusammenfassung:

Eine Methode wird beschrieben zur genauen Messung der Ventilationsgeschwindigkeit
von Brutmaschinen und Bruträumen.

Zur Handhabung des Kohlensäuregehaltes in der Brutmaschine unterhalb einer le-
thalen Konzentration werden Angaben zur korrekten Abstellung der Ventilations-
klappen vorgeführt.

Auf Grund der Kohlensäureproduktion der Bruteier konnte ihre Wärmebildung
berechnet werden und wurde die Konstruktion und Handhabung der Ventilation
von Bruträumen während der wärmeren Monaten diskutiert.

Wichdge Schlussfolgerungen erlaubten die Brutresultate an 75000 Bruteier von
mehreren Rassen und Kreuzungen.

Abhängig von der Herkunft der Eier wechselte der Schlupfcrfolg von besonders gut
bis mässig.

Die Möglichkeiten zur Erreichung besserer Befruchtungsprozente wurden diskutiert.

In cen experiment in Tennessee met 7 paar eeneiige tweelingen werd de ene groep
vanaf de leeftijd van 4 maanden tot die van 1 1 maanden veel zwaarder gevoerd dan
dc andere groep. Daarna werden dc dieren onder dezelfde omstandigheden gehouden.
Gedurende hun eerste en tweede lactaticpcrioden produceerden de dieren der „ge-
meste" groep aanmerkelijk minder dan die der „normale" groep.

Bij pathologisch-anatomisch ondrzock van de uiers bleek dat de afzetting van vct
de vorming van voldoende klicrcpithaal bij de „gemeste" dieren had verhinderd.

Dikwijls wordt gemeend dat grote tomen lichte biggen betekent. Dit behoeft niet zo
te zijn als de zeug gedurende dc drachtighcid behoorlijk wordt gevoerd.
Dc volgende cijfers van Barbly Farm doen dit blijken.

(From the Institute for Veterinary Virology of the State University at
I\'trecht, the Netherlands. Director: Prof. Dr. J. Jansen)

Newborn animals are often susceptible to virus diseases against which the
full-grown animal is fully rcsistent. This is the reason why the young ani-
mal, especially the suckling mouse, is often used as an experimental animal
in virus laboratories.

D a 1 1 d o r f (1) was the first researchworker who used suckling mice when
investigating Coxsackie-virus.

Skinner (2) found that young mice are susceptible to foot-and-mouth
disease virus.

Independently from each other Gillespie (.3) and Skinner (4)
came to the conclusion that day old chicks can be used as experimental
animals in experiments with foot-and-mouth disease.

Zahran (5) made an extensive investigation into the adaptation of
foot-and-mouth di.sease virus to young chicks.

By experiments with duckplague virus in the Institute for Veterinary
Virology of the State University at Utrecht it became clear that the day
old chick can be used as an experimental animal also for that virus.
Duckplague is a disease that has been found very sporadically up till now.
In the Netherlands the virus was isolated only 4 times, at long intervals
(1923, 19.30, 1942 and 1951 (6, 7, 8, 9). As to the occurrence of duck-
plague virus in other countries, data are known to us only since a short
time.

Recently the Institute for Veterinary Virology received a sample of duck-
serum from C\'anton (China), and was asked to make an investigation after
the eventual presence of antibodies against duckplague in this serum. The
senders. Dr. K. F". Fung and Y. S. Huang of the Department of Veterinary
Medicine, South-China Agricultural University at Canton, had observed
a disease looking like Dutch duckplague, on a duckfarm. They succeeded
in isolating the j)athogenic virus. We stated by an experiment with our
duckplague virus in chicken-eggs that the Chinese serum was able to
neutralize duckplague virus. So the virus isolated in Canton was serologi-
cally related to duckplague virus. A possible identity either with the duck
hepatids virus (10, 11) occurring in America and Western Europe, or with
the rnuscovy duck virus found in South Africa bij K ash u 1 a (12), was
out of the ciucstion since the last mentioned viruses have no serological
relationship with duckplague virus. So the in Canton isolated virus is very
likely to be identical with duckplague virus, and in that case duckplague
must occur in China too. This confirms a remark made by S h i r 1 a w (9)
who saw an outbreak of a virus disease in 1944—1945 on duckfarms in
India after importation of ducks from China. Its clinical and pathological
picture reminded him of the disease which, in the Netherlands, is known

as duckplague. Shirlaw suggested therefore that duckplague might be
endemic in China.

Duckplague virus has proved to be pathogenic up till now only for duck.s
and other water-birds being related to ducks (1.3).

Other experimental birds, f.i. chickens, could not be infectcd bij duck-
plague virus.

Now it has become clear however — as app<:ars from the following expe-
riments made in the Institute for Veterinary Virf)logy that day old
chicks are suscepdble to this virus.

We passed the virus through day old chicks 1.5 times during a period of
6 months. The original material was dried liver of a duck that had died
from duckplague. Each time the chicks were injected intramuscularly in
the breastmuscle with 0.2 cc of a susiiension of heart and liver of the |)rc-
ceding passage. In the first jjassage 2 of the 10 chicks succumbcd after
9 days, 3 after 10 days, 1 after 11 days and 1 after 12 days; 4 chicks re-
mained alive. During further passages the mortality rose to 100% and the
chicks succumbed after 4 or 5 days. The post mortem examination often
showed distinct petechiae in the liver. Microscopical examination revealed
infiltrates of round cells - some with a mitotic structure — around the
small blood-vessels.

Several times not only day old chicks but also week old chicks were in-
fected. These animals loo proved to be suscci)tible but they succumbed
always some days after the day old cliicks had died. In the 12th passage
14 chicks aged 15 days were infected besides the day old chicks. Only 7
of the 14 chicks died after 6 and 7 days. In the 13th ])a.s.sagc 9 chicks aged
14 days were infected besides the day old chicks. Only 2 of the 9 chicks died
(after 7 and 8 days). It was a striking fact that all surviving chicks in both
of the last mentioned experiments were cocks.

After the 15th passage in chicks the material was still fully virulent for
ducks. Nevertheless the virus must have changed sincc it could be cultivated
easily in chicken eggs now whereas the original vii us coukl be adapted to
chickeneggs only after passages thiough duckeggs.

.So this experiment again confirms the practical utility of \\ising young experi-
mental animals.

Day old chicks proved to be susceptible to duckplague virus. .Mter 15 passages the
virus vkias still virulent for ducks.

In a sample of duckserum received from Canton antibodies against duckplague could
be demonstrated. So it is very j)robabli- that duckplague virus like isolated in the
Netherlands also occurs in China.

Eendenpestvirus — dat voor een volwassen kip niet pathogeen is — bleek wel patho-
geen te zijn voor eendagskippenkuikens. Deze dieren werden intramusculair geïnfec-
teerd en stierven na 4—5 dagen met pctcchiae in de lever. Kuikens van 14 dagen oud
waren minder gevoelig voor de infectie. Na 15 jjassages door kippeiikuikens was het
virus nog pathogeen voor de eend.

In een uit China ontvangen monster eendenserum werden antilichamen tegen eenden-
pest aangetoond. Dit scrum was afkomstig van eenden, die een op eendenpest ge-
lijkende ziekte overleefd hadden. Het is dus waarschijnlijk, dat eendenpest in (lliina
endemisch is.

Des poussins âgés d\'un jour se trouvaient être susceptible au virus de la peste du
canard. Après 15 passages le virus était toujours virulent pour des canards.
Dans un échantillon dc sérum de canard reçu de Canton des anticorps contre la
peste du canard pouvaient être démontrés. Aussi il est très probable, que le virus
de la peste du canard, qui a été isolé en Hollande, est trouvé dc même en Chine.

Es ergab sich, dass Eintagskücken empfindlich sind für das Entenpestvirus. Nach 15
l\'assa.gen war das Virus noch inurier pathogen tür die Ente.

In einem aus Canton erhaltenen Muster Entenserum wurden Antikörper gegen Enten-
pest gefunden. Das in den Niederlanden isolierte Entenpestvirus kommt also sehr
wahrscheinlich auch in China vor.

2. SKINNER: Proc. Roy. Soc. Med. 44, 1041 (1951).
GILLESPIE: Cornell Vet. 44, 425 (19.54).

Aan verse kippeëieren, dus zonder koelhuis-, kalk-, broed-, tweede soort en eende-
eieren werden in dc afgelopen jaren dc volgende aantallen uitgevoerd:
In 1950 1066 miljoen

From the Laboratory for Veterinary Biochemistry, State University of
Utrecht, director: Prof. L. Seekles D.Sc.

C. J. G. v. d. HORST and H. J. HENDRIKS.
I. Communication. Resuhs obtained by feeding „potassiumrich" grass.
Introduction.

Potassium is often considered as one of the factors which have a great in-
fluence upon the incidence of grass-tctany. This assumption needs experi-
mental evidence. A. K e m p and M. L. \'t H a r ti) showed that when the

We intended therefore to carry out balance trials with milking cows, in
which the animals woud be fed first with „normal grass" (period 1) for
some time and afterwards with „potassium-rich" grass (period 2). Tot get
an impression about the influence of the weather, the experiments were
carried out with two cows in the cow-house (numbers 1 and 2) and two
cows outdoors (numbers .3 and 4).

The latters were kept on a sandy, mowed field, where they were fed with
the same mowed grass as the cows indoors. Due to the bad weather con-
ditions during the month of September 1957 the percentage of potassium
in the „potassium-rich" grass had not increased as much as we expccted.
Nevertheless the difference between the composition of the „normal" grass
and the „potassium-rich" grass, was considerable so that the balances of
Na, K, Ca en Mg showed a significant difference in the two periods.
Although there was not a remarkable decrease of the Mg level of the blood,
the results of these experiments appeared to be sufficiently important to be
mentioned.

In addition to Na, K, Ca and Mg we determined also other elements as
Mn, CI, S and P, as well as crudc protein, crude fiber and nitrate. The
percentage of manganese in the two kinds of grass showed no notable
difference so that wc could use Mn as a control on our experiments.
In the spring of 1958 wc have continued our investigations by carrying out
experiments with winterfodder followed by experiments with „tetany
prone" grass.

In this case an evident hypomagnesaemia was present.
Wc intend to make a communication of those investigations in due time,
on which occasion we hope to give a more ample discussion also about the
other elements. Now we will restrict ourselves to a short sunnnary of the
experiments carried out in 1957.

A. Kemp and M. L. H Hart: Grass tetany in grazing milking cows; Netherlands
Journal of Aricultural Science Vol. 1-18 (1957).

The analyUcal part was supported by the Vcterinary Section of the National
Gouncil for Agricultural Research (T.N.O.).

As already mentioned four cows were used. The cows 1 and 2 were kept
indoors and the cows 3 and 4 outdoors. After having fed them for some
time with „normal" grass, balance trials were carried out with the cows
1 and 2.

\'I\'he urine was ciuantitatively passed via a plastic tube through the floor
into a plastic bottle and collected every 24 hours for 5 subsequent days.
The faeces were collected in a plastic barrel and the feed rejected was
weighed. Every day samples were taken, dried at 70° C, milled and well
mixed. The grass was weighed in an aluminium box, always after we had
taken a sample by means of borings at different distances from the side
and the middle of the box. The animals got as much grass as they wanted.
Every day analyses were carried out in milk, urine, faeces, the grass and
in the rejected feed if necessary. The composision of the "normal\' grass is
given in table 1.

The results of the analyses in the milk, urine and faeces are given in table
2a and 2b. The mean value for the Cla and Mg level in blood plasma are
listed in table 3.

After a transitional period of one day in which „potassium-rich" grass was
given, balance experiments were carried out in the very same way by
feeding „potassium-rich" grass. Blood samples were now taken every day
(table 3).

For the composition of the urine, milk, faeces and grass during the second
period may be refered to tabic 2a, 2b and 1.
Comparing the two kinds of grass, we observed:

5. as for the other elements and components the percentage of manga-
nese and crude fiber did not change, the percentage of chlorine in-
creased and the percentages of S, nitrate and crude protein decreased.

Tables 2a and 2b show, that as for the mineral elements, the cows have
rcactcd inuncdiatcly upon the new feed.

l able 3 shows, that three out ol foin- cows sliowcd a siiiall decrease of the
Mg level of the blood on the first day of the balancc trial after which the
Mg level maintained the normal value.

For each day the balance is drawn up for Na, K, (Ja and Mg.
An c.xample of cow number 2 for one day is shown in table 4.

We got the mean values of the balances of Na,K, Ca and Mg for cach
period to compare the results (tables 5, 6, 7, 8 and 9).
The urine of the cows 3 and 4 out of doors was collected in a small plastic
pail fastened to a harness. The urine was collcctcd in a plastic bottle, from
which a sample was taken every day. As the ground was sandy and the
animals were separated the dung could be collcctcd apart and analysed
every day.

It is noted first (see table 2a), that the percentage of potassium in the
urine is adjusted very rapidly to the second fecd, while the K value of the
milk, as was to be expected, maintained approximately the same value.
Considering table 2b, it is remarkable, that the percentage of potassium
in the facces has increased in a larger measure than in the grass.

It will be seen from table 5, Uiat the mean daily intake of |K)tassium of
cow number 1 during the first period was 163 g. and for the second period
293 g. The ratio is 163 : 293 = 1 : 1.8.

The K excretion in the urine of cow number 1 was for the two periods
respectively 106 g. and 242 g. The ratio is 1 : 2.3.

I\'he K excrction in the milk was nearly the same for the two periods (7.2 g.
and 6.6 g.).

lir the facces was excreted resp. 6.7 g. and 35 g. (ratio 1 : 5.2).
From this wc may conclude that as the intake of potassium is greater, the
excretion of K increases in a larger measure and especially in the faeces.
\'Fhis appears also from the balance (table 10).

The mean value for potassium during the two periods decreased for cow
number 1 from 42 to 8 and for cow number 2 from -j- 29.4 to 18.5.
As it was not possible to carry out balance experiments with the cows out of
doors, wc give in table 5 also the average percentage of K in urine, milk,
faeces and grass for each period.

Wc calculated the ratios for the four cows and now it is evident that the
two cows outdoors reacted similarly as the cows indoors.
To get an impression of the balances of the cows number 3 and 4, we
applied the following arguments.

Assuming that the cows number 3 and 4, just as cow number 2, excrete
approximately 125 g. K in the urine and 10 g. K in the faeces and 25 g. K
in the milk, (the milk production of the cows number 3 and 4 was about

excretion is found in the urine and j^q part in the milk and j\'^q part in
the faeces.

As the ratio of the percentages of K for the two kinds of grass is 1 : 1.8,
we may conclude that the K balance of cow number 4 has moved a little
to the negative side.

As for cow number 3, the ratio is I : ( X 2.6 ^^^^ ^^^ X 5.3) = 1 : 2.5
In this case the K balance has moved a little more to the

is highly probable that there is no great difference between the reactions
of the cows indoors and outdoors.

It will be seen from table 6, that the intake of sodiiun during the second
period is greatly decreased (from 46.1 g. to 12.6 g. for cow 1). That corres-
ponds with the percentages of sodium in the two kinds of grass. Hut is is
remarkable, that the output of sodium in the urine is rcduccd from 34.8 g.
to 3.6 g. for cow number 1, and for cow number 2 from 43.5 g. to 2.7 g.
The rados arc 1:0.1 and 1 : 0.06.

There is no indicaUon, that the mineral cciuilibrium was not yet regained,
for during the last three days of the sccond jK-riod the percentage of sodium
in the urine did not inclinc to increase.
Therefore the sodium balance turns out to be positive.
The balance for cow number 1 was first —0,2 and afterwards 5.4. The
same holds for cow number 2; in this case the balancc changed from
3.2 to 6.2.

Comparing the excrction of sodium in tiic urine of the cows number 1 and
2 with that of the cows number 3 and 4, wc observe a great difference.
The ratios are now 1 : 0.17 and 1 : 0.3.

Applying the same calculation as we used for potas.sium, and assuming that
3/5 part of the total output of sodium is excreted in the urine, we get the
following ratio for the total sodium excretion of cow number 4 during the
two periods.

.■\\s this ratio is ncaiiy tlic same as for the ratio in the glass the balaiuc will
not change very much. It is evident, that as for sodium the cows indoors
behave otherwise than the cows outdoors. It is to be noted, that the com-
position of the milk also has changed a little.

Looking at the Ca pcicenta,!;c of the urine wc sec, that after liaving chan-
ged the feed, the Ca-contciit first dccicascs and afti\'iwards increases. So
it is not [x riuittcti to use tlic mean value as wc did for Na and K, but as
the cxcrction of Ca in the urine is very small compared to the excretion
in the faeces, wc do not make a great error by using it, for the influence
upon the balancc is to ncglcct.

From table 7 we can sec, that the ratios of the intake of Ca for the two
periods is 1 : 0.58. The ratios for the output of Ca in the urine and in the
facces arc respectively 1 :().78 and 1 : 0.65. It follows that the Ca balancc
will move to the negative side. This corresponds to the data given in
table 10. The Ca balancc changes for cow I from | 1.7 to —6.3 and for
cow 2 from 1-6.25 to —8.5.

Calculating as for Na and K the ratio of the output during the two periods
is for cow number 3:

As the ratio for the grass is 1 : 0.61, it is clear that the balances for the
cows outdoors as well move to the negative side.

The ratio for the intake of magnesium of the cows number 1 and 2 for the
two periods is nearly the same as for the ratio of Mg in the two kinds of
grass (1 : 0.45, table 8).

It is very remarkable that the quantity of Mg excreted in the urine during
the second period is so .small, that it is nearly negligible in view of the
balance. The percentage of Mg in the faeces during the second period does
not change very much. In comparison with the Mg-intake for the sccond
period, more Mg is excreted and especially in the faeces. Therefore the
balances turn out to be negative (see table 10). The balance of cow number
1 changes from —0.3 to —1.9 and of cow number 2 from -)- 2.05 to —3.
As for cows number 3 and 4, we apply the known calculation.
The ratio of the Mg output during the two periods is approximately for
cow number 4:

Because the ratio of the percentages of Mg in the grass is 1 : 0.45, the ba-
lances move both to the negative side.

The quantities of manganese excreted in the urine and milk are very small
and therefore for the balance negligible.

Although Mn is a micro-element, the mean daily intake is about 1.4 g.
Considering the quantities of manganese excreted (tabic 9) it is evident,
that there is no real difference between the two periods.

50 ml milk and 50 ml urine were evaporated and ashed first at 400° C. for one hour.
The ash was extracted with O.ln HCl after which the ash was treated once more for
an hour at 600° C. and extracted with HCl. The solutions were mixed and made up
to 100 ml. In samples of this solution sodium was determined with uranylacetate and
potassium with sodiumtetraphenylborate.

1 g. of the dried faeces as well as 1 g. of the dried gra.ss were ashed and the potassium
and the sodium determined as before.

50 ml milk and 50 ml urine were evaporated and ashed first at 500° C., extracted
with 0.5n HCl, ashed once more at 500° a 600° C. and extracted. The solutions were
mixed and made up to 100 ml. In samples of this solutions calcium was determined
as Ca-oxalatc and Mg as magnesium ammonium phosphate.

1 g. of the dried faeces and 1 g. of the dried grass were ashed and the calcium and
magnesium content determined as before.

250 ml milk and 500 ml urine were evaporated and ashed at 500° C. After cooling,
about 3 ml H.NO.i 1 : 1 were added and the mixture again evaporated to dryness and
then it was treated once more at 600° C. Mn was determined as potassium perman-
ganate.

1 g. of the dried faeces and 1 g. of the dried grass were ashed and the manganese
content determined as before.

In January 1957 15 tons of farmyard-manure pro Ha on the two parcels
was given. In the same year the parcel with „normal grass" (I) and the
parcel on which "potassium grass" was grown (H) were ferulized as
follows (in kgs pro Ha):

5-7-57: 250 kgs of nitrate of lime
and ammonia (20 % N)
320 kgs of mm iate of potash
(40%«)

1-8-57: 400 kgs nitrate of lime and
ammonia (20% N)
800 kgs of muriate of pot-
ash (40%)

fall of the Mg level of the blood. The feeding with the „potassium-rich"
grass has been continued for a few days aftci\' the balance experiments, but
as we could not observe any cffect upon the Mg level, (see table 3) wc
stopped our experiments.

The weight of the cows indoors did not change worth-while; in the be-
ginning they W(>rc resj). 448 kg. and 4115 kg. and later on 432 kg. and
-114 kg.

The cows outdoors were after the experiments in a very good condition.
Overlooking the whole cxpciiment, we get the following impression:

I\'lu; number of our experiments is too small to pass a definitive judgement,
but is is remarkable that the four cows behave in the same way.
The question arises whether the greater intake of potassium is the primary
cau.sc of the less utilizing of Ca and Mg, or whether it is the smaller intake
of Ca and Mg it.self. In the second period the intake of protein was .smaller
than in the fiist period. It may be lhat this also plays a lole. This ought
to be investigated by carrying nut nrw balance ex()eriments.

Men beschouwt kalium dikwijls als één van de factoren, die een grote invloed hebben
op het vóórkomen van kopziekte. Dit vereist een nadere experimentele bevestiging.
A. Kemp en M. L. \'t li art\') hebben aangetoond, dat wanneer de verhouding:

(JU] hebben wij gedurende vijf dagen balansproeven uitgevoerd, waarbij de dieren
„iu)ruiaar\' gras kregen en ilaarna hebben wij deze proeven gedureiule een zelfde tijd
herhaald met „kaliunuijk" gras.

Voor de ])roeven gebruikten wij vier melkkoeien, waarvan er twee in de experimenteer-
stal stotulen en twee buiten bij een boerderij liepen op een afgemaaid zandig perceel.
Hie rdoor hoopten wij een indruk te verkrijgen over de invloed van het weer.

Drie van de vier koeien hadden gedurende de eerste dag van dc tweede .serie balans-
proeven een lichte dalin.g van het iiuïgnesiumgehalte in het serum, waarna zich de
normale waarde herstelde; andere klinische versi hijnseli-n waren niet waar te nemen.
Voor een definitieve eonelusie is het :uint:d pKiefdieren te klein geweest, nuiar men
krijgt uit lie b:dansproevcn de iiulruk dat:

2. door minder natrium te voederen^ een groter di el ervan benut wordt.
!!. door minder calcium te voederen, een kleiner deel ervan benut wordt.

De vraag of de grotere opname van K of d<- kleinere opname van Ca en Mg zelf de
oorzaak van deze balansvers« huivingen is, moet nu t behulp van nieuwe balansproeven
onilerzoeht worden.

On considère souvent le pota.ssium comme un facteur exerçant une grande influence
sur la prévention du tétanos. Ceci exige une confirmation expérimentale complcmen-

taire. A. K e m p et M. L. \'t H a r t <mt démontré (pie lorsque le rapport _ -

C\'est pourquoi nous avons fait pendant .5 jours des expériences dc balance, durant

lesquelles les animaux eurent dc l\'iu rbe „normale" ct ensuite nous avons répété ces

Pour CCS expériences nous nous sonuues servis de quatre vaches à lait, dont deux

étaient dans l\'établc d\'expérimentation et deux dehors près de la ferme sur une

Trois des quatre vaches avaient pendant la première journée de la deuxième série
d\'expériences de balances une légère diminution dc la teneur en magnésium dans le
sérum, après quoi la valeur normale sc rétablit. On n\'a pas pu constater d\'autres
symptômes cliniques.

Pour une conclusion définitive le nombre des animaux d\'expériences a été trop petit,
mais des expériences de balances on reçoit l\'impression que:

La question dc savoir si les plus grands ramassages dc K ou les plus petits ramassages
de Ca et Mg sont eux-mêmes la cause dc ces glissements dc balance, cela devra être
examiné à l\'aide de nouvelles expériences dc balance.

Kalium wird oft als ein wichtiger Faktor zur Verhütung der Grastetanie angeschen.
Diese Ansicht verlangt einen näheren experimentellen Beweis.

im Grass 2.2 übersteigt, die Zahl der Fällen von Tetanie zunimmt.
Deshalb haben wir an 5 Tagen Balanccproben ausgeführt, wobei die Tiere ,,nor-
males" Gras erhielten und danach haben wir diese Untersuchungen bei gleicher
Zeitdauer mit ,kaliumreichcm\'\' Gras wiederholt.

Die Untersuchungen wurden mit 4 Milchkühen angestellt, von denen zwei im Expc-
rimentalstall standen und zwei in der Nähe eines Bauernhofes auf einer abgemähten
sandigen Parzelle weideten.

Hierdurch hoffte man crfahrungen hinsichdich des Wittcrungscinflusscs zu sammeln.

kalirciche von 2.9. Drei der vier Kühe hatten während des ersten Tages der zweiten
Balanccprobenscric eine Icichte Senkung des Magncsiumgchaltes im Serum, danach
stellte sich der normale Wert wieder ein; andere klinische Erscheinungen wurden
nicht wahrgenommen.

Für eine definitive Schlussfolgcrung war die Zahl der Versuchsticrc zu gering, doch
erhält man aus den Balanccproben den Eindruck, dass:

4. bei kleinen Magnesiumgaben ebenfalls ein geringer Teil hiervon ausgenutzt wird.
Die Frage, ob die grössere Aufnahme von K, bezw. die kleinere von Ca und Mg
die Ursache dieser Balanccverschiebungen ist, muss mit Hilfe neuer Balanccproben
untersucht werden.

The authors arc much indebted to the N.V. Ncdcrlandschc Kali-Import Maatschappij
for putting at their disposal the „normal" and the „potassium-rich" grass, as well as
the two cows outdoors; and Mr. Spaargaren, vcterinary surgeon, for taking the blood
samples.

They also have to thank very much Mr. van Ingen for mowing and carrymg the grass
and gathering samples of bloody urine and faeces and Mr. Socde for the help afforded
at his farm.

Finally they wish to thank the staff of the laboratory for technical assistance.

Is cen z.g. „varkensbck" bij cen veulen dat bij dc moeder is gekocht een koop-
vernietigend gebrek?

Zonder enige nadere gegevens is deze vraag niet alleen met „ja" of „neen" te beant-
woorden.

Uit de mededeling dat het veulen „bij de moeder is gekocht" is af tc leiden dat het
veulen nog jong was. Maar hoe jong? Werd het nog uitsluitend gezoogd, dan heeft
het veulen nog geen bezwaren van het aangeboren gebrek ondervonden en behoeft
het geen zichtbaar gebrek te zijn. Immers, het is geen gewoonte dat men bij cen zo
jong veulen een onderzoek der tanden instelt.

Was het veulen ouder en graasde het reeds mee, dan kan het opvallende bezwaren
bij het grazen hebben getoond en had de aspirant-koper inogclijk daarin aanleiding
gevonden een nader onderzoek in te stellen. Op latere leeftijd wordt de voedsel-
opname in de regel weer minder moeilijk en kan bet gebrek van weinig betekenis zijn,
mits de afwijking niet al tc groot is.

■Mies hangt ook af van de mate van het gebrek of het als zichtbaar of verborgen voor
de koper moet worden aangemerkt en of het ernstig genoeg is, zodat het kauw-
bezwaren, belediging van het gehemelte, doorgroeien van de snijtanden e.d. ten ge-
volge heeft. BEYERS

Ilet trivalent pullorum antigeen voor de snel-bloeddruppcl-agglutinatie, geproduceerd
door het Laboratorium „Nobilis", serie 61, voldoet aan de tc stellen eisen en is door
de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst tot 1 november 1959 voor toepassing
geschikt verklaard.

Cats was een buitenman. In de eerste plaats door allerlei droogmakerijen, waarin
hij geïnteresseerd was cn verder door zijn leven als rijke landedelman op „Sorghvliet".
Geen wonder, dat dus bij dc vele voorbeelden uit het dagelijks leven ook de paarden
betrokken werden. Het paard speelde in die eeuw ecn belangrijke rol in het leven van
de boer en ook van de burger.

Wanneer Gats zegt: „In al hayr mag wel een goet peert steeken", dan geeft hij daar-
mede een stukje paardenkennis weg. Wij zouden tegenwoordig zeggen: „Een goed
paard heeft geen bepaalde kleur".

Ecn heerlijk regeltje paardenverzorging spreekt uit: „\'t Is om niet gefleuyt, als \'t
peert niet pissen en wil".

\\\'an Cats is het .gezegde: Een goet voer-man kan wel kecren, al is de plaetsc enge":

„Al is de ruyter ,gaeu, noch sal hy somtijds glippen
„Als is een visscher snecgh, hem kan cen acl ontslippen".

Nog steeds geldt: „Een oudt voer-man hoort gecrne\'t geklap van de zweep", niet al-
leen in overdrachtelijke zin, doch ook in werkelijkheid.

.Al is een paard losgebroken het is toch niet vrij, zegt de dichter om zijn lezers er op
tc wijzen niet ten dele met het kwade, doch volkomen ermee te breken.

Toxoplasmosis in the cat, fourteen cases. H. Meier, ]. H o 1 z w o r t h en R. C.
Griffi ths; J.V.V.M.A. 131, 195 (1957).

Acute toxoplasmose kan bij jonge cn bij jongere volwassen katten voorkomen. Als
meest karakteristieke verschijnselen worden aangegeven, koorts die niet dcx)r anti-
biotica is te beïnvloeden, pneumonie met dyspnoea cn icterus.

Bij oudere katten worden chronische beelden waargenomen: graimlomen van de
darm cn meningoencephalitis met progressieve incoördinatics.

De diagnose kan alleen met zekerheid worden gesteld door het besmetten van proef-
dieren of het kweken in eieren of weefselcultures. Verder worden immunologische en
serologische reacties genoemd en microscopisch onderzoek van exsudaten en weefsels.
.\'Ms therapie wordt pyrimethamine gecombineerd met Sulfonamiden aangeraden.

Zur pathologisch-anatomischen und bakteriologischen Diagnose der Schweinen-
dysenterie. W a 1 z 1, H. und W i 1 1 i n g c r, H.; Wiener Tierärztl. Monatsschrift 44.
blz. 595—601, 1957.

Varkensdysenteric of vibrionen enteritis doet zich voor onder de volgende klinische
symptomen: verminderde eetlust, geringe koorts, slijmerige dunne ontlasting die vaak
rocst-roodachtig van kleur is (acute hacmorrhagische diarree), oedeem aan de kop
en bewegingsstoornissen. De dieren zijn ziek; mecr of minder dieren sterven.
Deze ziekte, die ook bij biggen voorkomt, wcrd door schrijvers aangetroffen bij lopers
van 20—50 kg en bij mestvarkens van 70—90 kg.

Sectie: In de lichaamsholten vindt men vaak enkele fibrine draden, dc longen zijn
wat blauw-rood en vochtig, de hartrnusculatuur is wat .slap, dc lever heeft wat stompe
randen cn is op dc sncevlaktc wat vochtig en bloedrijk. Dc milt is wat gezwollen, de
miltkapsel gespannen. De maag heeft veelal vrij veel inhoud, de tnaagwand is in
de grote curvatuur stevig en vrij hard, hct maagslijmvlics heeft cen grauw huidachtig
afneembaar beslag. Daaronder is hct slijmvlies blauw-rood tot roestbruin.
Het slijmvlies in dc dunne darm is jilcksgcwijzc kcrsrooil en met cen glazig slijm be-
dekt. is vaatinjectic in de darmscrosa. In hct colon en coecum is het slijmvlies
glazig en verdikt. Er worden talrijke maanzaad-grote rode plekjes, die tot wat grotere
plekjes samensmelten, aangetroffen. De plekjes krijgen in wat oudere gevallen cen
meer gele kleur met soms cen groenachtige schijn en steken dan ± 2 mm boven de
oppervlakte uit. De dikke darm-inhoud is kort na de tlood dun cn donker roestbruin,
wordt cchtcr al gauw grauwachtig.

Bij mestvarkens (zwaardere varkens) worden in hct coccimi en voorste gedeelte van
het colon difuse, vaste, vastzittende fibrincu.s-diphtcrisehe beslagen aangetroffen. De
lymfklieren zijn gezwollen, op doorsnee vochtig glanzend rnet perifeer donkerrode
zoom. Indien aan hct maagslijmvlics afwijkingen worden aangetroffen zijn dc bij-
behorende lymfklieren op sncevlaktc diffuus blauwrood.

Uit dc afwijkingen in de darm kunnen zowel cultureel als microscopisch (eventueel
in cen natief preparaat onder de fase-contrast-microscoop) vibrionen worden aange-
toond. Deze vibrio coli wordt als oorzaak van deze dysenterie beschouwd.
Een eventuele therapie wordt door de schrijvers niet aangegeven.
(Een specifieke therapie is niet bekend. Sulfa-preparaten per os en extra vitamine B
voorziening komen in aanmerking. Gemakkelijk verteerbaar en matig dieet cn vooral
bij jonge varkens mclkdieet zijn aan tc bevelen. Het is waarschijnlijk, dat de voeding,
huisvesting, deficiënties en andere ongunstige omstandigheden als stress — vooraf-
gaande enting tegen pest, vervoer e.d. — bij het optreden van vibrio-enteritis een
rol spelen, ref.)

RciJositoIdicthylstilbcstroI as an abortifarient in fccdlot heifers, II. J, H i 1 1 en R. E.
i\'ierson; J.A.V,M,A, 132, 507 (1958).

Hormonaal opgewekte abortus is in de V.S. van oeeononiiseh belang vwr mesters van
runderen in de z.g. „feecllots". Het niet drachtig zijn kan het gemeste dirr een waarde-
verschil van 40 dollar per stuk brtrkrnen.

.Aangezien het inspuiten van alle, ook dc niet-drachtige, dieren met repo.sitol oestro-
genen aanleiding blijkt tc geven tot onrust onder bronstverschijnselen („riding and
being ridden") en zelfs prolaps van vagina cn rectum, raden dc schrijvers aan de
dieren rectaal te onderzoeken minstens 45 dagen nadat de laatste dekkingsmogclijk-
heid is geweest. Dieren, die niet langer dan 4 maanden drachtig zijn, krijgen cen
injectie van 100 mgr rcpositoldicthylstilbestrol en van 4 tot 7 maanden 150 mgr.
Dieren die langer dan 7 maanden drachtig zijn worden niet meer behandeld. Inge-
spoten dieren die na 3 weken nog niet geaborteerd hebben, moeten opnieuw worden
ingespoten.

In cen uitvoerig, grondig cn zeer .gedocumenteerd artikel beschrijft Prof. J o h a n s-
s o n de onderzoekingen die in Zweden over de voorkomende variatie in uier- en
tepclvormen werden ingesti ld.

Dit alles in verband met het feit dat nu t dc siulle toename van het machincniclken
de uier- cn tepclvorm van steeds groter betekenis wordt.

Voor het onderzoek werd gebruik gemaakt van cen vierdelige melkemmer. Daarnaast
werden nog vele rnatcn genomen en verschillende indices bepaald. Bij het onderzoek
was het roodbonte Zweedse vee cn het Zweedse Friese vee betrokken.
.Aansluitend bij het controlcnu Ikcn werd het uier ook extericuristi.seh beoordeeld,
speciaal niet het oog op dc verhoudingen tussen dc vcrschillcndc kwartieren. Hierbij
werd een puntenschaal van I tot 5 gebruikt.
De volgende indices werden gebruikt,

melkgift van alle 4 kwartieren (dc voor-ai liter index) ;
H.R dc opbrengst van dc 2 linkse kwartieren uitgedrukt als percentage van de
totale opbrengst (dc link.s-rechts index) ;
IK (Ie zitbeensbreedte als % van de heupbrce<lte (de bekkenindex);
IZ ^ dc afstand tussen de 2 a< hterspcnen uitgedrukt als % van dc afstand tussen
de voorspenen (dc spcenplaatsings-indcx).

Wat de verhoudingen tus.sen de vcrschillcndc kwartieren betreft werd gevonden
dat cr wcl ccn zekere ovcrccnstcimning tus.scn dc gegevens dcr cxtcricurbeoordcling
en dc gemeten waarden bestaat, maar dat dczc subjectieve beoordeling toch een vrij
onzeker resultaat oplevert. Bij het roodbonte vee werd ccn voor-achtcrindex van 43.4
gevonden cn bij dc Zweedse zwartbonte van 39.7. Bij vroegere onderzoekingen was
ook reeds berekend dat bij dc Zwccd.se rundveerasscn iets meer dan 40% van de
nu lk,gift afkoinsti.g is uit de voorkwarticrcn. Verder bleek de verhouding tussen voor-
en achteruier sterk erfelijk bepaald tc zijn niet ccn h\'-\' van ± 0.7. Dc rcehts-links-
verhouding bleek niets met erfelijkheid tc maken tc hebben.

Aangezien de beoordeling op het oog niet voldoende zekere gegevens oplevert, beveelt
de auteur aan de voor-achterindex van elk rund minstens eenmaal d.m.v. een procf-
melking tc bepalen en w( 1 in de eerste 5 maanden van de lactatieperiode.
Bij de beoordeling op het oog werden dc uiers in 3 hoofdvormen onderscheiden nl.

1. het Ayrshire-uier („Kasteneuter"), lang en goed aangesloten, dat het meest uit-
gesproken bij de Ayrshire\'s voorkomt;

2. hct kogeluier, dat cen smallere basis dan het Ayrshire-uier bezit en het uier der
zwartbonten is;

Uit de volgende cijfers blijkt dat het hanguier procentueel veel meer voorkomt bij
dc Zweedse zwartbonten dan bij de Zweedse roodbonten.

Behalve op de uiervorni werd in het bijzonder gelet op dc gespletenheid van het
uier en dit zowel van links naar rechts, als van achteren naar voren.
De graad van gespletenheid werd weer met dc cijfcrs 1—4 aangeduid. Hetzelfde ge-
schiedde ten aanzien van uitbochtingen aan dc bases der tepels.

Wat de bekken- en uiermaten betreft werd een positieve correlatie gevonden tussen
de helling van voor naar achter van het kruis en die van dc onderzijde van het uier.
Ook werd ccn positieve correlatie gevonden tussen bekken- en uicrlengtc cn tussen
de heupbrcedte en de breedte over dc voorkwartieren. Dit in tegenstelling met onder-
zoekingen van Leighton en Graves (1947) en Witt (1951). De correlaties
waren slechts gering, zodat zc bij de teeltkeus geen grote rol kunnen spelen.
Wat het tepelkanaal en dc tcpeluitmonding betreft bleken spenen met een nauw
tcpelkanaal, dunne spenen met ccn spitse uitmonding en spenen met cen „bord-
vormige" uitmonding gepredisponeerd te zijn voor een eversic (binnenste buiten-
keren) van het tepelkanaal tijdens hct machinaal melken. Bij trechtervormige uitmon-
dingen zou een dergelijke eversic niet voorkomen. Het wordt daarom door de auteur
niet onwaarschijnlijk geacht dat trechtervormige tepelkanaal-uitmondingen met het
oog op de gezondheid van het uier beter zijn dan spitse of platte tepels, ofschoon
er vroeger anders over werd gedacht (i.v.m. hct optreden van mastitis P.H.).
Dit vraagstuk moet nog nader onderzocht worden.

Wat de erfelijkhcidsgraad betreft werd gevonden dat de kruisvorm, de kruishelling
(naar achteren) en de tepellengtc sterk erfelijk bepaald zijn (h^ tussen 0.6 en 1).
Voor de afstand tussen het uier en dc navel is die iets kleiner (0.4—1.0). Daarna
komen achtereenvolgens: uicrbrecdtc, de afstand tussen de spenen, de helling van
dc basis van het uier; dc doorsnee van de tepel, de uicrlengtc, het aantal bijspencn
en de afstand van de grond tot de onderste uierrand. Achter-bijspenen komen ± 20x
zoveel voor als tussen-bijspenen.

Tenslotte merkt de auteur nog op dat hct vinden van de lagere erfelijkhcidsgradcn
voor dc uiermaten, de afstand tussen dc spenen en dc doorsnede der spenen vermoe-
delijk verband houdt met het feit dat de meetfouten bij deze bepalingen groot zijn.
Uit andere gegevens (eeneiige tweelingen) is echter wel gebleken dat de uier- en tepi 1-
vorm in sterke mate erfelijk bepaald is, zodat door selectie snel verbetering verkregen
kan worden.

De Subcommissie Gezondheidszorg van de Commissie Paardenhouderij van het Land-
bouwschap stelt maandelijks één of twee artikelen samen voor de z.g. „Paarden-
gezondhcidskalender".

Zo vermelden de bladen dezer kalender voor de maanden september en oktober de
volgende inlichtmgen:

Paarden zijn zeer gevoelig voor plotseling aangebrachte veranderingen in het rantsoen
en voor bedorven voedermiddelen. Ook voor bepaalde gifstoffen leggen paarden een
grote gevoeligheid aan de dag. In tarwe en rogge komen gifstoffen voor, gebonden
aan de eiwitfraetie, welke behalve bij paarden ook bij andere huisdieren ziekte-
verschijnselen kunnen veroorzaken. Vooral in vers geoogste en onrijpe tarwe en ro.gge
zijn ze het gevaarlijkst. Voor andere granen, bijv. gerst en haver, gelden de bezwaren
eigenlijk alleen indien zc vers geoogst en onrijp zijn. Het vochtgehalte en de enzy-
matische proces.sen die nog in de korrels plaatsvinden, spelen samen een rol. Er schij-
nen daarbij .giftige tussenverbindingen te ontstaan.

.Als bij de voedering van .goed „bestorven" granen van de oude oogst plotseling wordt
overgegaan naar vers geoogste granen, zal bij paarden vergiftiging kunnen optreden.
Dit geldt in het bijzonder wanneer in verband met de herfstwcrkzaamheden vrij grote
hoeveelheden worden verstrekt. In eerste instantie ziet men vaak koliekverschijnsclen,
als gevolg van een aandoening van maag en darmen. Daarin vinden abnormale om-
zettingen plaats, waarbij bepaalde schadelijke rottingsstoffen worden gevormd. Deze
schadelijke stoffen, waartoe o.a. histamine behoort, worden onder normale omstan-
digheden ontgift in dc lever en gedeetelijk ook door het lichaam uitgescheiden via
nieren en huid. Dit onschadelijk maken van de gifstoffen is aan bepaalde grenzen .ge-
bonden. Een orgaan kan niet plotseling tot het uiterste voor ecn bepaalde functie
worden in.geschakeld. Het heeft een tijd van voorbereiding nodig. Wanneer het li-
chaam wordt overstroomd met gifstoffen, kan het zijn dat de lever en de uitscheidings-
organen in hun functie tc kort schieten en zelfvergiftigin.g (auto-into.xicatie) van het
lichaam optreedt. Men ziet dan behalve ziekteverschijnselen van de kant van het
maag-darmkanaal (koliek, geelzucht, dunne slijmeri.gc ontlastin.g, .geeuwen, enz.)
ook nerveuze stoorni.s.sen, zich uitende in sufheid, slaperigheid, kolderachtige verschijn-
selen en soms zelfs verlammingen. Heel dikwijls leidt deze vergiftiging bij paarden tot
het optreden van hoefbevan.genheid. De gifstoffen veroorzaken nl. een verwijding van
bloedvaten in de hoeven.

Niet alle paarden zijn even gevoelig voor deze aandoeningen. In de praktijk zal men
kunnen opmerken dat vette dieren gevoeliger zijn dan dieren in normale vocdings-
toestand. De verklaring is waarschijnlijk deze, dat de lever van vette dieren als rc.gel
beschadigd is door vettige degeneratie en dan niet tot een maximale ontgifting in
staat is.

Uit het voorgaande is duidelijk geworden, dat dc paardenhouder met het voederen
van vers geoogste granen de uiterste voorzichtigheid moet betrachten. Slechts zeer
geleidelijk zal hij op de nieuwe oogst mogen overgaan of er mee moeten wachten
tot de granen goed „bestorven" zijn, hetgeen meestal na * 2 maanden bewaren het
geval is. Extra aandacht zal daarbij ook nog moeten worden .geschonken aan het
voorkomen van schimmcls.

In dringende .gevallen, indien de oudc oogst geheel geruimd is en dc nieuwe oogst nog
niet geschikt is om te vervoedcren, zal men verstandi.g doen gebruik te maken van
mengvoeders. Hierin zal slechts een klein pcrcenta.ge verse granen kunnen voorkomen
omdat dc meeste bestanddelen afkomstig zijn van importpartijen, die lang onderweg
zijn en in deze maanden nog van de oude oogst afkomstig zijn of minstens twee
maanden .geleden zijn geoogst.

Tenslotte zouden we de raad willen geven bij het optreden van bovengenoemde ziekte-
verschijnselen direct de dierenarts te ontbieden en het paard te laten vasten.

Dc verschijnselen van niaandagziekte zijn bij vele paardengebruikers bekend, hetgeen
in verband met een juiste behandeling van deze ziekte van zeer grote betekenis kan
zijn. Zodra bij het paard, kort na het inspannen, onder meer loomheid, een korte staj),
het laten hangen van het hoofd en vooral cen onzekere en wijde gang \\an dc achter-
hand wordt opgemerkt gepaard gaande met sterk zweten, moet het onniidilellijk 1er
plaatse rust hebben. Dikwijls ziet men naast genoemde verschijnselen ook spier-
trillingen optreden, terwijl vooral de brocks|)ieren zijn gezwollen en hard aanvoelen.
Het is gewenst het paard goed toe te dekken en direct deskundige hulp in tc roepen.
Doorgaans zal dan na enige uren rust de toestand van de patiënt zodanig zijn ver-
beterd, dat de weg naar huis stapje voor stapje kan worden afgelegd.

Maandagziekte ontstaat door een (soms eenzijdige) intensieve stalvoeding, vooral be-
staande uit suiker- en zetmcelhoudende voedermiddelen, dan wel voedermiddelen
waaruit gemakkelijk suikers gevormd worden. Als gevolg hiervan wordt, in het bij-
zonder tijdens een rustperiode, veel reservebrandstof (glycogeen) in de spieren opge-
hoopt.

Wordt nu het paard aan de arbeid gezet, dan treedt een snelle afbraak van glycogeen
op en wordt veel melkzuur gevormd. Dit melkzuur kan niet snel genoeg worden om-
gezet tot koolzuur en water en hoopt zich op in de spiervezelen. Deze trekken veel
water aan en gaan zwellen, waardfxjr ze niet nuer in staat zijn tot normale samen-
trekking en daardoor geheel kunnen ontaarden.

Hoe langer men nu een paard met maandagziekte laat doorwerken, boe verder deze
degeneratie (afbraak) van spieren om zich heen grijpt. Dit treedt vooral op in de
zware spiergroepen van de achterband en in de lendenspieren. Ten slotte kan dit een
zodanige vorm aannemen dat hct paard niet meer in staat is om staande te blijven;
het zakt ineen en ile kans bestaat dat het uit nooil moet worden gedood.

Maandagziekte treedt vooral op bij overdadig gevoede zwaargebouwde paarden, die
na een stalrust van één of meer dagen, waarop het rantsoen weinig of niet is ver-
minderd, worden aangespannen. Hierbij zij nog opgemerkt, dat ook neds tijdens de
tocht van het bedrijf naar het perceel maandagziekte kan optreden, dus nog voordat
hct eigenlijke werk is begonnen. De schade die door deze ziekte wordt veroorzaakt
is grotenileels cen .gevolg van het niet tijdig onderkennen van dc eerste verschijnselen,
waardoor het zieke dier niet onmiddellijk dc zo noodzakelijke rust krijgt. Elk paard,
dat zich na een korte of lange rustperiode abnormaal voortbeweegt kan maandag-
ziekte onder de leden hebben; het moet dan dadelijk rust hebben. Met nadruk zij er
nog eens op gewezen^ dat het niet direct rust geven aan het zieke dier funeste gcvol-
ken kan hebben voor\'algeheel herstel. Ter voorkoming van de ziekte is het van groot
belang om aan paarden tijdens de rustdagen weinig of geen krachtvoer en vooral geen
grote hoeveelheden suikerbieten^ voederbieten of aardappelen te verstrekken.
Beweging is ook op rustdagen zeer wenselijk.

De jaarlijkse algemene vergadering van de Britse Maatschappij voor Diergeneeskunde
werd dit jaar te Douglas op het eiland Man in de Ierse Zee gehouden in de week
van 21 tot 27 september. Door de Faculteit uitgezonden en door de Maatschappij voor
Diergeneeskunde hiertoe aangezocht, had ik het genoegen beide op hct congres te
vertegenwoordigen, hetgeen door de B.V.A. zeer op prijs werd gesteld. Een der
sprekers, die op het „Banquet" namens de gasten het woord voerde, herinnerde aan
het feit dat er wel meer Hollanders naar Engeland waren gekomen in dc loop der
tijden. Van het bezoek van een „zekere Mr. \'Fromp" hadden ze nog steeds hun be-

komst en ze stelden het op prijs dat het bezoek van heden vredelievender bedoelingen
had.

Douglas is een ideale congresplaats gedurende het voor- en het na-seizoen. Enkele
andere kleinere plaatsen op het eiland meegerekend, „verwerkt" het jaarlijks een
half miljoen vacantiegangers. Douglas was uitgekozen door de afdeling Lancashire,
die ditmaal dc vergadering moest organiseren. Gezien de grootte van het land, wisselt
men steeds van vergaderplaats, teneinde alle collegae op hun beurt tegemoet te komen
in de grote afstanden. Doordat het afdelingsbestuur en met name de plaatselijke
collegae worden ingeschakeld, is de taak van het Hoofdbestuur hierdoor aanzienlijk
lichter.

Alle congresgangers droegen een naainbadge, het.geen ook voor de En.gelse collegae
niet overbodig is, aan.gczien zij van 7 verschillende Veterinary Schools komen en
elkaar dus ook vaak niet kennen.

Het progranuna was overvol en welhaast geen onderdeel der diergeneeskunde bleef
onbesproken. Vele problemen li.ggen on.geveer hetzelfde als in ons land, o.rn. bij de
K.I., Salmonellosis en stofwisselingsziekten bij dc grote suisdieren. Huid-, oor- en
baarmoederaandoenin.gen bij de hond en ademhalingsziekten bij pluimvee zijn in ons
land evenmin onbekend. In dc „Public Helath" sector komt in Engeland dc dieren-
arts nauwelijks aan de orde. Orn 9.30 en 2.30 uur waren er steeds sectic-bijeenkomsten
waar naar keuze onderwerpen der kleine of der grote huisdier-praxis beluisterd konden
worden. Om 12 en 5 uur waren cr plenaire zittingen over onclerwerpen van algemene
interesse, waarbij vaak films werden vertoond. Voor alle avonden waren bijeenkomsten
niet dames georgani.scerd, welke öf een meer eulturele öf een meer gezellige inslag
hadden. Eén der avonden was voor het „Bantiuet" gereserveerd. Behalve op de zondag
van aankomst toen een trip over het eliand Man gemaakt kon worden, waarbij de
T.T.-route gevolgd werd, was er één middag-excursie naar wat wij zouden noemen
,jhet landbouw en vceteeltprocfstation" georganiseerd, waarbij uiteraard de nadruk
viel op het veeteeltkundig gedeelte. Op dit bedrijf was ook het K.I.-stierenstation .ge-
vestigd. Behalve door hun < xtcricur gaven ook de typisch Krie.se namen van enkele
stieren duidelijk hun herkomst aan.

.Naast enkele goede wol-rassen werd ook een 4-hoornig schaap van hct heide-type ge-
showd, dat op de „z.g. high Moors" hun kost moest ophalen. Voorts kre.gen we daar
ook de staartloze katten te zien, welke als „Manx-eats" .geëxporteerd worden. .Als
derde biologische ci.genaardigheid van het eiland wordt de gedachte levendig ge-
houden aan een vrouw met 3 benen, tlie hier ooit geleefd zou hebben. In het wapen
van Man is dit feit vast.gelegd; het bestaat nl, uit 3 benen, die waaiervormig van\\iit
het centrum uitgaaii en omgeven worden door een cirkel. Alles bijeen lijkt het erop,
dat tle natuur op het eiland Man van „spelen" houdt.

De bijeenkomst kenmerkte zich door een grote interesse in dc voordrachten en leven-
dige deelname in dc gocd-geleide discussies. Voor de gasten in \'t algemeen — en voor
rnij in het bijzonder - - was het aangenaam te ervaren dat zij steeds werden opge-
ncmien in hct gezels< hap cn op pretti.ge wijze werden onderhouden. V.AN (ÜLS

Op zaterdag 4 oktober 1958 kwamen 34 collegae, allen reeds 40 jaar geleden afgestu-
deerd, aangekomen in de jaren 1909, 1910, 1911 en 1912, bijeen in Hotel Figi te Zeist.
Het was de derde maal, dat wij zulk een bijeenkomst meemaakten cn ook dit jaar was
het ons weer cen vrcu.gde aanwezi.g te kunnen zijn. Dc .geest en dc stenmiing waren
als op de beide vorige reünies en wc gaan dan ook op dc in.geslagen weg voort.
Het volgend jaar hopen we elkaar op soortgelijke wijze te ontmoeten.
Enkele collegae waren door ziekte^ familieomstandigheden en andere redenen helaas
verhinderd te komen. We hebben hen gemist, want we zijn op elkaar gesteld.
Hct komend jaar wordt iedere réunist weer uitgenodigd en worden tijd en plaats van
samenkomst bekend gemaakt. Mocht men verhinderd zijn tc komen, dan verwachten
we hiervan bericht. Dj. de Jong, Zaltbommel

1. Dr. C. Brands, Zwolle; 2. J. C. M. Gurck, Doesburg; 3. R. van den Hoek, Baren-
drecht; 4. P. J. de Jong, Culemborg; 5. Dr. J. F. H. L. van Leeuwen, Amsterdam;
6. R. H. Veenstra, Amsterdam; 7. J. H. Wilmink, Ulvenhout; 8. J. A. Knape, Diepen-
heim; 9. E. Rutgers, De Bilt; 10. O. van der Werf, Arnhem; 11. J. B. Willemsen,
Kampen; 12. L. Eikclenboom, Uithoorn; 13. D. Hendriksc, Gorinchcm; 14. Dr. PL
Hofstra, Sncck; 15. J. G. H. Holsheimcr^ Schalkhaar; 16. Dj. de Jong, Zaltbommel;
17. Joan A. J. M. Kirch, \'s-Hertogenbosch; 18. J. Kranenburg, Uithoorn; 19. J. Lako,
Sluis; 20. H. Lubberts, Utrecht; 21. J. J. Moolhuizen, Tiel; 22. C. van dcr Most,
Hengelo (O.); 23. Dr. F. J. Munnik, Bilthoven; 24. H. Rexwinkcl, Laag-Kcppel;
25. H. de Ronde, Doorn; 26. A. Voorderman, Markelo; 27. A. Snijders, Ruurlo;
28. J. H. J. Cremers, Heerlen; 29. Dr. C. J. de Gier, Zundcrt; 30. H. H. ten Have,
Wolvcga; 31. W. van dcr Kooi, Groningen; 32. H. F. Paul, Spijkenisse; 33. E.
Schreur, Doetinchem; 34. J. Stapel_ Oosthuizen.

In vele Oost-Europcse landen wint men merriemelk voor consumptiedoelcinden.
Voor voedings- en gczondhcidsdoclcinden is de beschikbaarheid van merriemelk soms
van groot belang. Wanneer de nodige hygiënische maatregelen zijn getroffen, kan
men overal waar melkgevende merries voorkomen, tot dc mclkwinning overgaan.
Het machinale melken verlicht dit werk aanzienlijk, ook wordt dc produktie-capacitcit
dan veel beter benut. Met de melkmachine (met namclken) worden dc merries beter
gemolken, wat een gunstige invloed heeft op de lengte van de laktaticpcriode na het
afwennen van het veulen.

Dc merrie laat de melk zcer gemakkelijk vallen, hierdoor is het machincmelken extra
aantrekkelijk. Dc hoeveelheid met dc hand gewonnen melk na het verwijderen van
dc melkmachine bedroeg 1 a 10% (gem. 8,1%). Ilct vetgehalte schommelt erg. Men
gaat geleidelijk over van 2 tot 5x melken per dag cn weet dagelijks 0.800—5.42 liter
melk tc winnen (namelijk rcsp. 0,08—0,5 liter). Dc melkduur was 1,16—3 minuten),
het vetgehalte varieerde van 0,93—2,15%.

Wanneer vóór het melken gedurende 2 minuten warme omslagen (50° C.) worden
aangelegd, steeg dc oppcrvlaktctcrnperatuur gedurende de gehele melkduur met circa
0,5° C. Deze warmteprikkeling oefende zowel op de hoeveelheid als op de samen-
stelling van de melk cen gunstige invloed uit, cr werd minder narnelk verkregen. Ook
werd door warme omslagen dc lactatieperiode verlengd.

Met cen betere melktechniek, betere vocdervoorzicning cn dc bovengenoemde tcmpc-
raturverhogingen wordt het zeer wcl mogelijk geacht het paard als mclklevcrancicr
tc benutten.

De veulens lijden niet onder dczc werkwijze, daar men pas in dc 4c maand met mel-
ken begint en aanvankelijk slechts 2 maal daags melkt. Wel moeten dc veulens dan
wat extra voer ontvangen.

Om steeds meriemelk beschikbaar te hebben — vooral van belang voor ziekenhuizen

Bureau: Rubenslaan 123, Utreeht, Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Dier.neneeskunde.

Op donderdag 20 november 1958 hoopt eollega J. Bouw te Wageningen te 16.15 uur
te promoveren tot doetor in de diergeneeskunde op het proefschrift: „Bloodgroup
studies in Dutch cattlc breeds".

Dc promotie zal plaats vinden in het Groot-Auditorium van de Rijksuniversiteit te
l\'trecht.

Evenals vorige jaren wordt ook thans weer de mogelijkheid oijcngesteld een Dier-
geneeskundig Jaarboekje te bestellen, clat met wit papier is doorschoten. Dit verge-
makkelijkt het maken van aantekeningen, bijhouden van adresveranderingen.
Ecn dergelijk jaarboekje kan worden besteld bij het bureau van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde door overmaking van ƒ 2,50 per boekje op girorekening 51 1606
ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde te Utrecht.

Bij dc verschijning van deze afleverin.u; zal de jaarlijkse bijeenki)nist van delegaties
van de I\'aculteit der Diergeneeskunde, de Maatschappij voor Diergeneeskunde, de
Veeartsenijkundige Dienst en de Provinciale CJezondheidsdiensten voor Dieren onder
leiding van het D.S.K.-bestuur inmiddels lu bben plaats gehad.

In aansluiting hieraan zal de Faculteit der Diergeneeskunde zich nader beraden over
eventuele verlening van beijaalde faciliteiten niet betrekking tot Studentenassistentie.
In de aflevering van 1 december a.s. vol.gcn hierover nadere inededelingen.
Nu wordt cr echter al nadrukkelijk op geattendeerd, dat de omvang van de beschik-
bare assistentie voor de verschillende werkzaainhedeii vrij gering zal zijn.
Dierenartsen, die verwachten voor assistentie in aanuierking te komen, dienen cr op
tc rekenen, dat zij zoveel mogelijk zelf het massawerk moeten doen.

Ilet bestuur van de afdeling Zeeland is thans als volgt samengesteld:
T. van Rtjon, voorzitter. Sas van Gent;
J. Lako, onder-voorzitter. Sluis;

\\V. ir. Kapsenberg, secretaris, 1 noveiubcrstraat 1, Sluis, Tel. 01178—225;
(j. Boiieschansehcr, penningmeester, Kruiningen, giro 559799.

Kort verslag van de vergadering gehouden op l\'.i september 1958 te Utrecht.
Op de ochtcndbijcenkonist waren 76 collegae aanwezig, de middagvergadering werd
bezocht door 59 leden, 7 buitengewone leden en 3 gasten.

Deze had plaats in dc demonstratiezaal van het pathologisch-anatomisch instituut,

Biltstraat 166^ waar Prof. ten Thije een keur van pathologisch-anatomiseh materiaal
de revue liet passeren. De daarbij gehouden voordracht werd door de aanwezigen met
grote aandacht gevolgd.

Dc voorzitter was zeker de tolk van allen toen hij Prof. ten Thije de dank van de
vergadering overbracht.

In zijn openingswoord heet de voorzitter de aanwezigen hartelijk welkom, in het bij-
zonder de erevoorzitter Dr. D. M. Hoogland, de wnd. Hoofdinspecteur van de Volks-
gezondheid, Dr. J. M. van Vloten, benevens voorzitter en secretaris van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

Vervolgens werden de overleden collegae M. den Hartog, \'s-Hertogenbosch en J.
Frickers, Zaandam, in treffende woorden door de voorzitter herdacht.
Punten van bespreking zijn verder hct miltvuuronderzoek, het jaarverslag 1956 van de
Veterinaire Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, hct jaarverslag 1957 van het
C.B.S., dc mogelijkheid omtrent voorschriften met betrekking tot het materiaal nodig
voor de kook- en braadprocf (naar aanleiding van een schrijven van de Veterinaire
Hoofdinspecteur) en eventuele wijzigingen in het huishoudelijk reglement van dc
groep.

Van de zijde van hct bestuur worden dc leden geattendeerd op de verschijning van het
A.R.K.A.-rapport (commissie v. d. Put, Ooms en Koelman) omtrent de financiële
positie van de keuringsdierenartsen en hct eindrapport van de staatscommissie voor
pensioenwetgeving (commissie van Poelje).

Bij de vrije mededelingen brengt één der leden de door de bond van keurmeesters
van vee en vlees voor haar leden te organiseren vervolgcursus in bespreking, die z.i.
dc indruk suggereren, alsof de van Rijkswege ingestelde cursus voor het behalen van
hct diploma van keurmeester van vee en vlees niet voldoende zou zijn.
Hierop volgt een uitvoerige discussie over herhalings- en/of vervolgcursussen voor
keurmeesters van vee en vlees.

Bij de rondvraag komen het ontwerp vlecskcuringsverordening en afmetingen van
slachterijen nog aan de orde.

Om 17.15 uur sluit de voorzitter de zeer geanimeerde bijeenkomst met cen wel thuis
voor allen.

Bijeenkomst van leden van de groep op 25 september j.l. te Utrecht.
Op deze bijeenkomst werd door een pensioen-deskundige cen beschouwing gehouden
over hct Eindrapport van de Staatscommissie voor Pensioenwetgeving (connni.ssic van
Poelje).

Voor deze vergadering, die is geprojecteerd op 10 januari 1959 is voor de ochtend-
bijeenkomst als spreker uitgenodigd Prof. Vcrlinde (Leiden), die in de collegezaal
van hct pathologisch instituut, Biltstraat 166 cen lezing (met projectie) zal houden
over ,jModern onderzoek van virusziekten".

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van dc Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

J. Krijger, Zesstedenweg 55, Grootebroek.
C. Terpstra, Mariëngaarderweg 47, Hallum.

Hct Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschapp van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige kandidaten aangenomen als
kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Bakx, A. M. H. M., te Reuscl (N.Br.), naar Lage Mierdsedijk 1-A, aldaar, tel. no.

Terpstra, C.; 1958; Hollandia (Nieuw-Guinea), Dienst Landbouw cn Visserij, onder-
afd. Veeteelt, Dok H; g.v.a. (van 121 naar 132)

Toorncman, F., te Vorden, tel. en gr. gewijzigd in resp. 06752—1277 en 907960.

Esbroeck, Th. C. van, te \'s-llertogenbosch, te rekenen m.i.v. 1 oktober 1958 ter stand-
plaats "s-Hertogenbosch, tot Rijkskeurmecster in bijzondere dienst bij de veeartsenij-
kundige dienst. (85)
Muller, G., te Gouda, te rekenen m.i.v. 1 december 1958, tot Keuringsdicrenarts -
hoofd van dienst en Directeur van het abattoir van de vleeskeuringskring Gouda.

Nieuwenhuijs, W. J., te Maastric ht, te rekenen m.i.v. 1 februari 1959, tot Kcurings-
dierenarts - hoofd van dienst en Directeur van het abattoir van de vleeskeurings-
kring Nijrne,gen. (108)
Rijn, P. van, te Gcldermalsen, te rekenen m.i.v. 1 januari 1959, tot Keuringsdierenarts
- hoofd van dienst en Directeur van het abattoir te Apeldoorn. (115)
Stolte, G. A., tc Zwolle, tc rekenen m.i.v. 1 augustus 1958 ter standplaats Zwolle, tot
Rijkskeurmeestcr in bijzondere dienst bij de veeartsenijkundige dienst. (120)
Toussaint Raven, E., te Zwolle, te rekenen m.i.v. I augustus 1958 ter standplaats
Zwolle, tot Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de veeartsenijkundige dienst.

Krouwel, H. D., te Apeldoorn, op zijn verzoek, als Rijkskeurmeester in bijzondere
dienst (m.i.v. 20 december 1958) en als plaatsvervangend Inspecteur (m.i.v.
1 januari 1959) bij de veeartsenijkundige dienst. (102)

Op pa.gina 1099 vau aflevering 21 van het \'Tijdschrift voor Diergeiueskuude staat:
„2. Oplossing 1\'uraspor.

Dames en Heren Professoren, Lectoren, Privaatdocenten
en Leden van de Wetenschappelijke Staf,
Dames en Heren Studenten,

En voorts Gij allen, die door Uw aanwezigheid van Uw
belangstelling blijk geeft.

U zoudt mij ernstige en ogenschijnlijk gerechtvaardigde verwijten kunnen
maken, wanneer ik, hier op deze plaats staande, van de mij geboden ge-
legenheid al direct gebruik maak door te constateren, dat het weer dit jaar
slecht geweest is.

Toch is er cen goede reden om dit wèl te doen. Het optreden van parasi-
taire ziekten, zeker van die, welke meer in het economisch vlak gelegen
gevolgen met zich meebrengen, wordt in belangrijke mate door de weers-
omstandigheden beïnvloed. Er wordt op dit ogenblik veel longwormziekte,
zij hct reeds in afnemende mate, bij de kalveren geconstateerd. Tricho-
strongylose of, anders gedefinieerd, maagdarmstrongylose treedt eveneens
meer op de voorgrond en te verwachten is dat de leverbotziekte vnl. in de
komende maanden vele slachtoffers zal vragen.

Bij de door de zgn. endoparasieten veroorzaakte ziekten heeft er geen
directe vermeerdering van de smetstof in het lichaam van het dier, dat ten
aanzien van deze smetstof als zgn. gastheer optreedt, plaats, maar er
worden, van menselijk standpunt uit bezien, onnodig grote aantallen eieren
geproduceerd, die zich gedurende cen bepaalde tijd buiten het lichaam
van de gastheer moeten ontwikkelen. Deze ontwikkeling voltrekt zich bij
de zojuist genoemde ziekten in de weilanden. Uit de eieren komen — een
enkele maal reeds nog in het lichaam van hct dier — larfjes vrij, die zich
ter plaatse verder ontwikkelen en ook móeten ontwikkelen, alvorens ze
infectieus voor hct dier zijn, respectievelijk kunnen zijn. Als de duizenden
en soms millioenen eieren, die in betrekkelijk korte tijd door de parasiet
voortgebracht kunnen worden, zich alle op dc voor dc sóórt parasiet ge-
bruikelijke wijze zouden kunnen ontwikkelen, eerst buiten en daarna in
het dier, dan zou in vrij korte tijd het aantal parasieten in het dier zo-
danig kunnen toenemen, dat de gastheer daarbij ten dode gedoemd zou
zijn.

()p grond van hun onderzoekingen op hct gebied van de longwormziekte bij
kalveren kwamen Amerikaanse onderzoekers (R u b i n en L u c k e r, 1956)
tot de conclusie, dat cen aan longwormziektc lijdend kalf in enkele maan-
den tijds ongeveer 33.000.000 longwormlarven zou kunnen uitscheiden.
Wanneer deze hoeveelheid larven zich in zijn geheel zou kunnen ontwik-
kelen tot infectieuze larven en indien al deze larven door dc kalveren met

1 Rede, uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van Hoogleraar aan de
Rijksuniversiteit te Utrecht op maandag 3 november 1958.

het gras zouden kunnen worden opgenomen, dan zouden 1000 kalveren
zich op deze wijze zodanig kunnen infecteren dat slcchts cen gering deel
ervan de infectie zou kunnen overleven. Het zal echter duidelijk zijn, dat
een kalf in de wei niet te vergelijken is met een potlood op het papier.
Ware deze berekening cen afspiegeling van de werkelijke gang van zaken,
er zou op de boerderijen waar longwormziekte, in welke graad dan ook,
wel eens voorkomt — we mogen aannemen dat dit op praktisch alle be-
drijven is — geen kalf meer groot gebracht kunnen worden. Het gegeven
voorbeeld illustreert echter de, zij het dus theoretische mogelijkheid.
Het verblijf in de buitenwereld brengt voor de eieren van de para-
siet èn voor de daaruit voortkomende eerste ontwikkelingsstadia, de zg.
larven, vele risico\'s mede, die, — gemiddeld gerekend — een groot over-
schot aan eieren noodzakelijk maken. Eén van de factoren, die op dc
ontwikkeling van de pre-parasitaire stadia grote invloed uitoefent, is de
vochtigheidstoestand van de omgeving waarin de genoemde stadia zich
bevinden en zich zullen moeten ontwikkelen. Hoewel deze vochtigheids-
toestand voor een belangrijk deel bepaald wordt door het zg. micro-
klimaat, in stand gehouden door nachtelijke condensatie in de vorm van
dauw, bodemvocht en aanvullend regenwater enerzijds en grasgroei, met
als .gevolg bescherming tegen uitdroging ten gevolge van directe zonne-
straling en wind anderzijds, is de invloed van de weersomstandigheden,
\\ooral over een langere periode, toch van zeer grote betekenis. Door uit-
droging kan een groot .gedeelte van, vooral de jongste ontwikkelingstadia
afsterven, met als .gevolg cen geringere besmetting van het in de weide
.erblijvendc vee. Tijdens langdurige regenachtige perioden, in het bij-
zonder in — over het geheel genomen — natte jaren, heeft de geschetste
.gang van zaken een geheel ander en juist omgekeerd verloop, althans in
grote lijnen. De kans op uitdroging van de eieren is onder deze omstan-
digheden kleiner met als gevolg cen groter aantal larven, waarvan de
levensduur bovendien nog stijgt, eveneens dank zij dc toegenomen voch-
tigheid. Deze levensduur zal tijdens dc weideperiode gemakkelijk van
enkele weken tot meerdere maanden verlengd kunnen worden, met als
resultaat een aanmerkelijke stijging van het aantal larven per oppervlakte-
eenheid weiland en cen daaraan recht evenredige toeneming van de be-
smettingskans voor de in de weide grazende dieren. De ternpciatuur zou
tevens in zoverre in\\ loed kurmen hebben, dat bij een vcrlaa.gcle dagtempe-
ratuur tengevolge van een bedekte lucht, dc infectieuze, zich niet meer
\\oedende, maar op hun reservevoedscl aangewezen larven een verlaagde
activiteit aan de dag le.ggen en dientengevolge minder snel hun voorraad
re.servevocdsel uitputten en dus, althans wat dat betreft, langer kunnen
blijven leven. Dit la.gerc verbruik wordt echter ongetwijfeld gecompen-
seerd door cen relatief hoger energieverbruik tijdens de schemering in dc
avond en in dc ochtend, doordat de larven bij een buitentemperatuur,
die op die momenten juist hoger is dan tijdens wolkenloze dagen, een
toegenomen activiteit ontwikkelen.

Hoewel dc in dc weide per oppervlakte-eenheid toegenomen hoeveelheid
larven gedeeltelijk geneutraliseerd wordt door cen sterke grasgroei, even-
eens als gevolg van de geschetste weersomstandigheden — er is dit jaar
bijvoorbeeld belangrijk meer gras gegroeid dan in vele voorgaande jaren
— moge mijn inleiding hiermee voor U aanvaardbaar gemaakt zijn.
In minder regenrijke jaren ontwikkelt zich echter slechts een klein ge-

dcelte van de in het weiland terecht komende eieren of de larven tot het
infectieuze stadium. Bovendien bevinden zich niet alle infectieuze larven,
hoewel ze zich door cen dun waterfilmpjc langs de grassen omhoog kunnen
bewegen, op cen zodanig gunstige plaats, dat zc snel kunnen worden op-
genomen. Een zeer groot percentage kan bijvoorbeeld op of in het bovenste
laagje van de grond en op de onderste delen van de gewassen worden
aangetroffen. Het is juist orn deze reden dat een tc dichte veebezetting,
die een beter afgrazen van het gras met zich meebrengt, voorkómen moet
worden. Als gevolg van de genoemde omstandigheden resulteert het on-
evenredig grote aantal eieren niet in een verhoudingsgewijs even sterke
besmetting van de dieren. iJeze besmetting wordt tevens nog gemitigeerd,
doordat in het algemeen slechts cen zcer klein gedeelte van de met het
voedsel opgenomen larven er in slaagt tot cen volwassen individu uit te
groeien; het besmette dier beschikt uiteraard over de nodige afweer-
middelen.

Wanneer een zekere hoeveelheid parasieten het volwassen stadium heeft
bereikt, worden, soms plotseling, soms meer geleidelijk, meer wormeieren
op de weide gebracht. Nadat clc eieren, en de daaruit tc voorschijn tre-
dende larven zich ongeveer gedurende cen weck hebben ontwikkeld en
in die tijd het infectieuze stadium hebben bereikt, neemt de besmettings-
kans voor het vee even plotseling of even geleidelijk toe. Hetzelfde ge-
schiedt clkc keer nadat cen nieuwe generatie para.sieten het volwassen
stadium heeft bereikt, als gevolg waarvan, theoretisch, een cyclisch, schoks-
gewijs toenemen van het aantal parasieten zou mogen worden verwacht.
De nat run-, cr op biologisch terrein steeds naar strevend een zeker even-
wicht tc handhaven, heeft dc nodige maatregelen genomen om deze re-
latief sterke stijging van het aantal parasieten, die het leven van het dier
tc zcer zou kunnen bedreigen, aan banden tc leggen. Er ontwikkelt zich
ten aanzien van de parasieten, vooral ten opzichte van de onvolwassen
stadia er van, een irniruinitcit, zich uitend in cen duidelijke daling van het
])crcentagc met het voedsel opgenomen infectieuze larven dat cr in slaagt
tot volwassen parasiet uit te groeien.

Dc graad van dc immuniteit, niet in alle, maar wèl in vele gevallen bepaald
door dc mate en door de frequentie van dc infecties, die deze immuniteit
hebben opgewekt, schijnt zich vaak zeer geleidelijk tc ontwikkelen en is
daardoor vooral in het begin een ondeugdelijk beschermingsmiddel. In het
algemeen wordt dan ook gezien, dat jonge en jongere dieren niet slechts
belangrijk meer parasieten kunnen herbergen dan oudere, rnaar tevens,
dat de jonge dieren er meer hinder van ondervinden. Zo ziet men bij-
voorbeeld cic klassieke gevallen van longworrnzicktc in hoofdzaak slechts
bij kalveren. Strongylose bij paarden en bij herkauwers en vele andere,
door endoparasieten veroorzaakte ziekten, geven in het algemeen een
soortgelijk patroon te zien, terwijl o.a. levcrbotzickte afwijkt, doordat
oudere dieren blijkbaar opnieuw besmet kunnen worden. Ectoparasicten
zijn niet in die mate aan het jonge dier gebonden.

Na aldus de parasitaire ziekte in zijn ontstaan in principe te hebben ge-
schetst, moge ik thans trachten met U de betekenis van clc immuniteit iets
rrrccr tc benaderen.

Dc immuniteit is, niettegenstaande men reeds langer bekend en vertrouwd
was met zowel de serologische als de allcrgischc reacties bij parasitaire

infecties, nog niet zo lang bekend als basis van het verweer tegen de para-
sieten. De verklaring hiervoor is waarschijnlijk het, in vergelijking tot de
aard van de immuniteit na bacteriële en virusziekten, minder manifeste
karakter. De antiparasitair gerichte immuniteit komt in de regel pas laat
tot uiting en is vaak niet volledig.

In de eerste wereldoorlog nam Fujinama (1916) waar, dat na het door-
staan van een parasitaire infectie, immuniteit kan ontstaan. In hetzelfde
jaar slaagde Salzer (1916) er in passieve immuniteit tegen trichinosis
(de ziekte veroorzaakt door Trichinella spiralis) op te wekken, welk resul-
taat daarna weliswaar door verschillende onderzoekers niet of slechts ge-
deeltelijk kon worden bevestigd.

Hoewel er tussen de jaren 1920 en 1930 weinig onderzoek werd verricht,
deed Stoll in 1928 een waarneming, die thans de grootste belangstelling
geniet, nl. die betreffende de „self cure", een spontane uitstoting uit de
digestietractus van een groot deel van de aanwezige wormen.
Na 1930 worden de literatuurvermeldingen betreffende de actieve immu-
niteit talrijker. Er wordt acht geslagen op de antiparasitaire immuniteit
en er wordt mee geëxperimenteerd. Het inzicht wordt groter, maar het
probleem blijft moeilijk te benaderen. Bij het experimenteren met grote
proefdieren blijkt bijvoorbeeld dat de voeding van grote betekenis kan
zijn bij het opwekken en het in stand houden van een, meer in het alge-
meen als resistentie aangeduide weerstand tegen het aan de dag treden
van een parasitaire ziekte. De lange tijdsduur die de experimenten ver-
eisen, o.a. als gevolg van de relatief lange ontwikkelingsduur van dc para-
siet, brengt de nodige, o.a. op voedingtechnisch gebied gelegen moeilijk-
heden mee. De beoordeling van de besmettingsgraad door middel van de
ziekelijke afwijkingen is mede daardoor weinig betrouwbaar, evenzeer als
de andere graadmeter, de eiproductie van de parasieten, die duidelijk door
de verkregen immuniteit kan worden beïnvloed. De in het bloed circu-
lerende en door middel van serologische reacties aantoonbare antilichamen
behoeven evenmin een afspiegeling van de graad van de immuniteit te zijn.
Deze waarnemingsresultaten, hoewel op zichzelf zeer waardevol, hebben
een vertragende invloed gehad op het onderzoek naar de juiste betekenis
van de antiparasitaire immuniteit, welk onderzoek dan ook nog in volle
gang is en zeer zeker nog geen zodanige resultaten heeft opgeleverd, dat
hct wezen en stellig de omvang er van in alle opzichten volledig duidelijk
zijn.

Hie resultaten die Sarles (1937) en Sarles en Taliaferro (1939)
verkregen met nematodenlarven, behandeld met immuunserum, vormden
een bemoedigend begin van het onderzoek naar de beïnvloeding van larven
en wormen door vrij in het bloedserum aanwezige immuunstoffen. Ze
zagen het optreden van precipitatie rond larven en volwassen wormen,
meer in het bijzonder in dc omgeving van de natuurlijke openingen van
deze lagere organismen. Deze precipitatie, ook in het lichaam van het proef-
dier aantoonbaar, werd door de genoemde onderzoekers beschouwd als het
mechanisme, dat de larven in immune dieren zou kunnen tegenhouden,
zowel in hun verdere ontwikkeling als in hun verplaatsing door het lichaam
van het dier. Andere onderzoekers bouwden hierop voort (M a u s s, 1940)
en toonden door middel van infecties bij niet-immune dieren aan, dat
larven, op de door Sarles en Taliaferro aangegeven wijze met im-
muunsera behandeld, voor het grootste deel hun infectiositeit verloren. Men

neigt er thans meer toe (C h a n dl e r, 1953; S o u 1 s b y, 1957) de precipi-
tinen te zien als anti-enzymen, die de door de parasiet afgescheiden enzymen
neutraliseren, dan als stoffen, inwerkend op de door de larve afgescheiden
stofwisselingsproducten. Het argument, dat S o u 1 s b y (1958) in zijn over-
zicht van de op dit terrein verschenen literatuur aanhaalt, nl. de geringere
antiparasitaire bescherming, verkregen na vaccinaties met dood para-
sietenmateriaal, schijnt wel overtuigend.

Kotlan (1948), de ontwikkeling van larfjes in de darmwand observerend,
constateerde dat deze ontwikkeling, waarbij een vervelling of ecdysis van
de larve plaats vindt, zo sterk vertraagd kon worden, dat terugkeer naar
het darmlumen vaak niet meer plaats vond. Kotlan vermoedde dat deze
vertraging toegeschreven zou moeten worden aan de invloed van de im-
muniteit. Andere onderzoekers zijn meegegaan in deze opvatting, echter
niet zo ver, dat men de z.g. „onregelmatige histotrope fase" van Kotlan
als een poging tot algehele uitroeiing van de binnendringende larven zou
willen zien. Gebleken is, dat in de weefsels binnengedrongen larven als
het ware gedwongen worden een meer latent leven te gaan leiden.
De rondwormlarven, klein ten tijde van het binnendringen of aankomen
in het lichaam van het dier, moeten daarna sterk in lengte en omvang
toenemen alvorens volwassen te worden. De huidbekleding, de z.g. cuti-
cula, is echter niet op een dergelijke toeneming in grootte berekend en
moet vervangen worden. Dc oude cuticula laat los van de huid, die een
nieuwe, betrekkelijk snel hard wordende laag als nieuwe cudcula tegen
de binnenzijde van de oude bekleding afzet. Een dergelijke vervelling gaat,
evenals bij de vrijlevende, nog niet infectieuze larven, gepaard met een re-
latief lange, volstrekte rusttoestand, die blijkbaar noodzakelijk is voor het
doen welslagen van de ecdysis. Deze rusttoestand wordt tijdens het ver-
blijf van de vervellende trichostrongylidelarven in de digesdetractus door-
gemaakt op verborgen plaatsen tussen slijmvliesplooien, enz. De larven
van de Strongyliden, vnl. voorkomend bij het paard, maken de ecdysis
in de mucosa of zelfs in dieper gelegen lagen van de darmwand door, ter-
wijl larven van andere wormgroepen zoals spoelwormen en longwormen
in lever, mediastinale lymfklieren enz., vervellen. Blijkbaar is het plaats
vinden van de ecdysis op verborgen plaatsen in de maagdarmmucosa of
verderop in hct lichaam een poging van de larve zich aan eliminering uit
het lichaam te onttrekken. Het actieve contact met de levende weefsels van
de gastheer, dat hiervan het gevolg is, brengt daarentegen de eerder ge-
noemde consequentie van de vertraagde ontwikkeling mede, die echtcr
pas in tweede instantie optreedt. Veelal zal dit zijn, nadat een deel van de
opgenomen larven reeds de kans heeft gekregen zich verder te ontwik-
kelen en daarbij het volwassen stadium, het doel van de parasiet, te be-
reiken.

Dat de ontwikkeling in sommige gevallen slechts vertraagd is, is inmiddels
wel duidelijk geworden. Gibson (1953), die oude serumpaarden, welke
niet in de mogelijkheid verkeerden zich opnieuw te infecteren tijdens de
enkele jaren durende proefperiode, met phenothiazine behandelde, zag,
dat na verloop van tijd de wormen de eiproductie „hervatten" en wel in
die mate dat het aantal eieren bijna steeg tot het voor de kuur vastgestelde
niveau. Het bleek nodig te zijn de paarden 4 tot 8 maal te behandelen al-
vorens de eieren praktisch geheel wegbleven. Aangezien herinfectie uit te
sluiten was en de phenothiazine-dosis zodanig was, dat op grond van de

literatuurgegevens aangenomen mocht worden, dat na elke kuur alle of
praktisch alle volwassen wormen waren afgedreven, bleef als enige moge-
lijkheid ter verklaring van de terugkeer van de eiproductie over het
elke keer volwassen worden van een gedeelte van de in de wand van het
colon verblijvende larven. Geconcludeerd werd, dat deze lar\\en ter plaatse
zéér lang latent aanwezig konden zijn en dat de aanwezigheid van een vol-
doende aantal volwassen wormen in het colon dc normale voltooiing van de
cyclus verhinderde. De ontwikkeling van de larven werd hier dus blijkbaar
afgeremd onder invloed van een door de volwassen wormen opgewekte im-
muniteit; de rustende larven waren kennelijk in staat te blijven leven.
Meerdere gevallen van een dergelijke vertraagde larvale ontwikkeling zijn
sindsdien bekend geworden. Taylor en Michel (1953) rapporteerden
over een dergelijke vertraagde ontwikkeling bij verschillende soorten hcl-
minthen. De larve van Trichostrongylus retortaeformis, die zich normaal in
enkele weken tijds tot volwassen worm kan ontwikkelen, bleek in resistente
konijnen, dieren die blijkbaar eerder geïnfecteerd waren, gedurende 14
weken aanwezig te kunnen blijven zonder zich verder te ontwikkelen. Het-
zelfde kon worden waargenomen bij longwormlarven in de bronchiën van
rund en schaap. Zowel hierbij als bij Oesophagostomum columbianum
bleek echter deze vertraagde ontwikkeling duidelijk gepaard tc gaan met
pathologische verschijnselen. Met S w a 1 e s denken T a y 1 o r en Michel
aan de mogelijkheid van cen niet aangepast zijn van de parasiet aan dc
gastheer, in die zin, dat deze beide helminthen als parasiet oorsj^ronkclijk
thuis horen bij herten. Bij de gedomesticceide herkauwers zou bij de twee
genoemde parasieten een, weliswaar geactiveerde, natuurlijke inmiunitcit
aanwezig zijn, die, zoals bekend is, in twee vormen kan optreden. Het is
mogelijk dat een parasiet bij een vreemde gastheer terecht komt in een, in
fysiologisch opzicht niet passend milieu; de parasiet ontwikkelt zich niet
en wordt afgevoerd. Het is echter ook mogelijk, dat het milieu de jjarasiet
in fysiologisch opzicht geen onoverwinlijke obstakels in dc weg legt, maar
dat de parasiet een heftige afweerreactie tegen zichzelf uitlokt. Deze enigs-
zins overdreven afweerreactie zou bij dc twee genoemde larvcnsoorten dc
oorzaak van dc zicktcsymptomen kunnen zijn.

De vertraagde ontwikkeling, zoals die door Gibson bij de strongyliden-
larven bij het paard is vastgesteld, is eveneens aangetoond voor het bij dc
herkauwers voorkomende geslacht Ostertagia (S o m m e r v i 1 1 e, 1953).
Ook hier bleek de infecterende larve zich zeer lang tc kunnen handhaven
zonder zich noemenswaard te ontwikkelen. Roberts (1956) heeft het-
zelfde kunnen vaststellen bij infecties met Haemonchus placei, dc grote
maagworm van het rund.

De indruk wordt gewekt, dat de vertraging in de ontwikkeling onder in-
vloed van een bestaande immuniteit, die hct gevolg is van cen nog aan-
wezige of misschien juist afgedreven hoeveelheid volwassen wormen, een
vrij normaal verschijnsel is. De zich vrij regelmatig voordoende noodzake-
lijkheid een behandeling met het anthelminticum phenothiazine te herhalen
vormt hiervoor een verdere aanwijzing.

Naast de immuniteit, die wordt onderhouden door de volwassen helminthen
en die remmend inwerkt o]) dc ontwikkeling van de latvcn, kent men ook
cen vorm, die door de larve wordt opgewekt of kan worden opgewekt cn
die ten aanzien van dc volwassen wormen werkzaam is. Deze vorm, die in
principe vrij zeker meer een bepaald soort overgevoeligheidsreactie met cen

toevallig mittig effect dan een vorm van bescherming van het dier tegen
dc parasieten is, werd reeds in 1928 door S t o 11 als de zg. „self eure" be-
schreven. JDit verschijnsel, dat gekenmerkt wordt door een plotselinge uit-
stoting van de maagdarmparasieten werd naderhand door verschillende an-
dere onderzoekers waargenomen. Stewart (1953) \\ond bij histologisch
onderzoek plaatselijk oedemateuze veranderingen in het slijmvlies \\\'an de
digestietractus.

Bij het zoeken naar de meer directe oorzaak van het „self eure" mechanisme
werd gedacht aan ecn overgevoeligheidsreactie op basis \\an een beschadi-
ging van de mucosa van de lebmaag of van de darm door de penetrerende
infectieuze larven. Wetzel (1952), met trichinen experimenterende en
daarbij gebruik makend van antihistaminica in dc hoop hiermee het proces
van dc „self eure" tc kunnen tegengaan indien histamine de direct oorzake-
lijke stof zou blijken te zijn, zag van de toediening van deze antihistamien
werkende middelen geen positief resultaat.

Het verschijnsel van de „self eure" is door Stewart (1953) vrij uitvoerig
bij het schaap onderzocht. Uitgangspunt bij dit onderzoek was de waar-
neming van Gordon (1948), dat dit fenomeen speciaal gezien werd na
regens, die de grasgroei duidelijk stimuleerden. Verondersteld werd, dat
met het snel uitspruitende gras relatief grote hoeveelheden infectieuze larven
als het ware omhooggroeiclen, waardoor de schapen zich sterk konden in-
fecteren. Het bleek Stewart, dat hij bij schapen inderdaad de ,,self eure"
kon opwekken door dc dieren met tussenpozen herhaaldelijk kunstmatig te
besmetten met grote hoeveelheden infectieuze larven van o.a. Haeinonchus
contortus. Stewart was daarbij in staat aan te tonen, dat het histamine-
gehalte van het bloed steeg en gedurende enige tijd verhoogd was. Met
liistaminc-injecties kon echter de „self eure" niet worden opgewekt. Het
gelukte Stewart in een deel van dc gevallen echter wel de verwachte
„self eure" met behulp van antihistaminica te voorkomen. Stewart was
van mening, dat de stijging van de hoeveelheid complementbinclende anti-
lichamen in het bloed, welke stijging met de „self eure" gej^aard gaat, door
de antihistaminica niet werd voorkómen.

S O 11 1 s b y (1958) heeft als zijn mening uitges])roken, dat de afdrijving van
de maagdarmparasieten cen louter toevallige is en waarschijnlijk toege-
schreven zou mogen worden aan cen plaatselijk optredend zuurstofgebrek
tengevolge van de ontstekingsrcactie cn de oedeemvorming. f)eze opsatting
schi jnt wel enige steun te vinden in cle constatering van S t e w a r t, dat
een scheriJe daling van dc hoeveelheid geproduceerde eieren en dus blijk-
baar ook van het aantal maagdarmstrongyliden, eveneens kon worden ver-
kregen na het opwekken van shock door middel van intraveneuze injecties
met Salmonella typhi murium vaccin. Een verhoging van het histamine-
gehalte van het bloed kon in dit geval niet worden aangetoond en met anti-
histaminica kon de uitstoting van de maagdarmstrongyliden niet worden
voorkomen.

fOoor Engelse onderzoekers is aangetoond, dat in het voorjaar bij schapen
in de kudde een verhoogde eiuitscheiding wordt gezien in aansluiting op
een toeneming van het aantal maagdarmstrongyliden tengevolge van een
afgenomen immuniteit, die op zijn beurt het gevolg bleek te zijn van een
sterk verlaagde besmetting tijdens dc wintermaanden. Het bleek tevens, dat
grote hoeveelheden maagdarmparasieten vrij kort na de toeneming van hun
aantal op de wijze van de „self eure" werden afgedreven bij cie oudere

schapen, die daarna immuun waren voor sterke natuurlijke herinfecties.
Wet zei (19481 en Michel (1954) hebben in het verloop van long-
wormziekte bij kalveren een crisistoestand, overeenkomend met de „self
cure" waargenomen. Rubin en Lucker (1956) hebben dit echter niet
kunnen bevestigen. Michel (1954) heeft verder als zijn mening gegeven,
dat in ieder geval een aantal van de z.g. „fog fever" gevallen beschouwd
zouden moeten worden als overgevoeligheidsreacties op longwormlarven bij
immune dieren. Deze opvatting sluit in zekere zin wel aan bij het onder-
zoek van van Gils naar de pathologie van de acute longjacht (1951).

Een andere factor, die de simpele ontwikkeling van de parasitaire ziekte,
zoals die hiervoor geschetst werd, kan verstoren, is de voeding van het dier.
Vooral van Australische zijde (Clunies Ross, 1932; Ross en G o r-
d on, 1933) is de betekenis van een goede voeding bij het op peil houden
van de z.g. weerstand van het dier beklemtoond. Naar aanleiding hiervan
heeft W h i 11 O c k (1949) het verband tussen de voeding en de parasitaire
ziekte, met name de trichostrongylose, voor zover niet betrekking hebbend
op de grote maagworm, Haemonchus contortus, scherp geformuleerd. Deze
onderzoeker stelde nl. dat de symptomen die bij trichostrongylosis werden
gezien, evenzeer de gevolgen van een kwalitatief of kwantitatief voedsel-
tekort konden zijn als van de aanwezigheid en de activiteiten van de tricho-
strons^liden. W h i 11 o c k sprak min of meer zijn twijfel uit over de ziekte-
kundige betekenis van deze groep helminthen, welke twijfel hij ondersteimde
met de opmerking, dat ondanks de anthelmintische therapie de ziekte-
symptomen soms bleven bestaan. Hij beschouwde de trichostrongyliden als
een hulnoorzaak of secimdaire oorzaak van het daarbij waargenomen ziekte-
beeld. W h i 11 o c k sprak op deze gronden van de trichostrongylose als
van een secundaire parasitaire ziekte, zulks in tegenstelling tot de haemon-
chosis, die hij op grond van de duidelijke pathogene betekenis van Hae-
monchus contortus, een actieve bloedzuiger, als een primaire parasitose be-
stempelde.

Om een veroorzaker van een primaire ziekte te zijn, zou de parasiet aan de
volgende, door W h i 11 o c k gestelde voorwaarden moeten voldoen:

le. de parasiet moet worden gevonden in dieren met bep.ialde karakteris-
tieke ziektes^TTiptomen en pathologisch anatomische afwijkingen en
er moet een redelijk verband bestaan tussen het aantal parasieten en
de ernst van de verschijnselen;

2e. besmetting van normale dieren onder omstandigheden die de natuur-
lijke zoveel mogelijk benaderen, zal aanleiding moeten geven tot het
optreden van symptomen en afwijkingen als onder le. genoemd.

W h i 11 O c k verstond hierbij onder normale dieren individuen die boven
hun normale voedselrantsoen een zodanige aanvidling zouden moeten ont-
vangen, dat ze een optimale groei te zien zouden geven.
Deze zienswijze, die de mogelijkheid bood tot een critisch benaderen van
de trichostrongylose, was echter toch wel zeer theoretisch.
Het falen van de behandeling met medicamenten heeft waarschijnlijk be-
trekking op het middel phenothiazine, waarvan, sinds W h i 11 o c k de
bovengenoemde definiërende omschrijving gaf, bekend geworden is dat het
nuttig effect sterk afhankelijk is van de fijnheid van de partikels. Boven-
dien is gebleken, dat na het afdrijven van de volwassen wormen de latent

aanwezige larven de boeien van de immuniteit kunnen slaken om de plaats
van de afgedreven wormen in te nemen. De vraag wanneer een dier nor-
maal gevoed wordt, is, zéker wanneer het een ziek dier betreft, vaak on-
mogelijk te beantwoorden.

Uit de laatste tijd verrichte onderzoekingen is echter gebleken dat tricho-
strongyliden o.a. in een vroeg stadium van de infectie wel degelijk ziekte-
symptomen kunnen veroorzaken. Tevens is zeer zeker (opnieuw) duidelijk
geworden dat de graad van de ziektesymptomen sterk kan worden beïn-
vloed door de voeding. Een versterking van de symptomen kan gemakkelijk
plaats vinden wanneer het voedsel in bepaalde opzichten enigszins deficiënt
is.

Er is echter evenzeer duidelijk geworden, dat het verstrekken van bepaalde
nutriënten toch ook wel nadelige gevolgen met zich mee kan brengen.
Zo is bijvoorbeeld gebleken, dat de verstrekking van cobalt aan met Hae-
monchus contortus besmette lammeren, waaromtrent in de Verenigde Sta-
ten verschillende onderzoekingen zijn verricht, niet zonder meer als nuttig
kan worden aangemerkt. Het cobaltgehalte van de wormen nam, wanneer
de van te voren op een cobaltdeficiënt dieet gehouden schapen extra cobalt
kregen toegediend, belangrijk toe. De wormen ontwikkelden zich sneller,
werden groter en produceerden meer eieren en wat belangrijker was, er
ontwikkelde zich tevens een groter aantal van deze maagwormen dan bij
de even sterk besmette controledieren, die geen extra cobalt toegediend
kregen. De uitwerking van het verstrekte sporenelement was, hoewel het
gewicht van de aangetaste schapen onder invloed van de cobalt duidelijk
toenam, enigszins bedrieglijk, doordat het hemoglobinegehalte van het
bloed sneller daalde dan bij de controledieren (Richard c.s., 1954;
Threlkeld c.s., 1956).

Het averechtse resultaat van de cobalttoediening kwam vooral duidelijk tot
uiting, indien schapen, waaraan met het voer extra cobalt werd verstrekt,
langere tijd op een speciaal gereserveerd terrein werden geobserveerd. Door-
dat de ei-uitscheiding onder invloed van de cobalt relatief sterker was dan
bij andere lammeren, trad er een sterkere herinfecde op en werd een belang-
rijk hoger sterftepercentage gezien bij de lammeren, die extra cobalt in het
voederrantsoen kregen toegediend (Shumard c.s., 1956). Deze door
Shumard en medewerkers genomen proeven, geven tevens de vage aan-
wijzing, dat de kleine trichostrongyliden op dezelfde wijze op de cobalt-
verstrekking reageren als Haemonchus contortus.

Het is waarschijnlijk te achten, dat de hierboven geschetste gunstige invloed
van het cobalt op de maagworm, dat in het rumen van de herkauwers in
vitamine B,2 wordt omgezet, in werkelijkheid aan het vitamine Bjg r"oet
worden toegeschreven.

Dat de betere voorziening met vitamine B,2 van kippen, gehouden op
oud strooisel, uiteindelijk wel een voor de kip gimstig resultaat oplevert
in gevallen van spoelworminfecties, moet ongetwijfeld worden toegeschreven
aan het feit dat de schadelijkheid van de volwassen kippenspoelworm zich
in hoofdzaak beperkt tot het opnemen van relatief grote hoeveelheden vita-
mine Bi2- In het hier gegeven geval kan deze parasitaire eigenschap echter
geen aanleiding geven tot ziekelijke afwijkingen, omdat èn de kip èn de
spoelworm voldoende vitamine B^g kunnen opnemen.

Met de toediening van koper en ijzer aan anemische biggen verkreeg
Spindler (1936) eveneens het onverwachte resultaat, dat niet alleen

de varkens beter gingen groeien, rnaar dat er zich te\\cns ccn groter aantal
wormen (Oesophagostomum dentatum) ontwikkelde dan bij ccn grocj) als
controledieren gehouden varkens, die het normale voederrantsoen ontvingen.

Wanneer ik U aldus ccn overzicht gegeven heb van enige factoren, die bij dc
parasitaire ziekte betrokken zijn of kimncn zijn, dan hoop ik er in geslaagd
tc zijn U duidelijk te maken, dat op het verloop van ccn parasitaire ziekte
zoveel afzonderlijke op verschillende nromenlen ingrijpende omstandigheden
van invloed kunnen zijn, dat het stellen van een juiste diagnose vaak grote
moeilijkheden zal opleveren, temeer omdat het er daarbij in hoofdzaak om
gaat cen indruk te verkrijgen van de hoeveelheid aanwezig parasieten.
Wanneer we dit beseffen dan kunnen wc het met dc practici eens zijn, dat
zij \\ asthoudcn aan dc opvatting, dat de vraag of sommige parasitaire ziek-
ten in dc eerste plaats cen parasitair lijden dan wcl in hoofdzaak cen voe-
dingsstoornis zijn, een academische vraag is.

.\\an het einde van mijn rede gekomen betuig ik Hare Majesteit dc
Koningin, die mij heeft willen benoemen tot hoogleraar aan deze Univer-
siteit, mijn eerbiedige dank.

U hebt mij willen voordragen voor de benoeming, nadat lange tijd dc
leiding van het Instituut voor Veterinaire Parasitologie en Parasitaire Ziek-
ten toevertrouwd geweest was aan cen waarnemend dircctcur. Gediuendc
deze tijd werd het Instituut overgebracht van Gildcsteyn, waar tot dan toe
twee kamers voor dc veterinaire parasitologie gereserveerd waren, naar het
z.g. hoofdgebouw, waar belangrijk meer ruimte tcr beschikking gesteld kon
worden. Het stcnrt tot grote voldoening, dat Uw college oog gehad heeft
voor zowel de moeilijkheden als de mogelijkheden van de parasitologie, en
de betekenis er van heeft onderkend.

Grote dank ben ik U vcrschiddigd voor rnijn benoeming. Het vertrouwen
dat daarmede in mij is uitgesproken, hoop ik niet al te zeer tc beschamen.
Ik besef terdege, dat ik een grote verantwoordelijkheid op mij genomen heb
bij het aanvaarden van deze benoeming, ccn verantwoordelijkheid, die mis-
.schien wel eens te zwaar zal kunnen drukken. Op U, mijnheer de Secretaris
van het College van Curatoren, zal ik dan gaarne cen beroep doen mij tc
willen helpen bij het vinden van een idtweg.

Dc welwillende wijze, waaroj) U mij in Uw kring hebt opgenomen, heeft mij
het besef, een bevoorrecht wezen tc zijn, niet kunnen ontnemen. Integen-
deel, ik ben rnij sterk bewust van de eer die bij te beurt gevallen is alsook
van dc verplichtingen, die dit met zich mede brengt.

Mijne Heren Hoogleraren van de Faculteit der Diergeneeskunde,
U ben ik zeer veel dank verschuldigd voor dc medewerking, die U aan mijn
benoeming hebt willen verlenen. Echter besef ik zeer wel, dat U niet zo zeer
Uw medewerking hebt gegeven aan de benoeming van de persoon dan wcl
aan de benoeming van de functionaris, in dit geval de parasitoloog. Dat U
daarbij zekere oneffenheden aan de persoon niet al te zwaar hebt laten

wegen is denkbaar; dat deze oneffenheden er zijn staat echter vast. Gaarne
roep ik Uw hulp in deze zo veel mogelijk te corrigeren. De sfeer, die in Uw
midden heerst, zal dit zeker toelaten.

Het is Uw opvatting, en naar ik meen te weten is dit steeds Uw mening
geweest, dat de parasiet cen geheel eigen plaats inneemt onder de verwek-
kers van de dierziekten. U hebt ingezien, dat de ontwikkeling van de para-
sitaire ziekten zodanig verschilt van dc bacteriële en virusziekten, dat een
speciale aanpak vereist is. U hebt er naar gestreefd dit mogelijk te maken
door een eigen omgeving, in de vorm van een afzonderlijk instituut bij het
College van Curatoren te bepleiten. Gaarne verheug ik mij mèt U over de
vruchten, die Uw gestage arbeid in dit opzicht is gaan dragen.

De opvatting van Prof. de Blieck is evenzeer de Uwe geweest en U hebt er
tijdens Uw vrij langdurig waarnemend directeurschap m.i. naar gehandeld.
Ü hebt dc mogelijkheden, U welwillend door het College van Curatoren
gegeven, gebruikt en de opbouw van een parasitologische werkgemeenschap
in cen eigen omgeving helpen realiseren. Dit verdient onze erkenning. U
hebt mij jarenlang als mijn directe chef in alle opzichten terzijde gestaan bij
de vele moeilijkheden, die ik op mijn weg ontmoette. Voor de vaak discrete
steun, die U mij steeds bereid was te verlenen, kan ik U nauwelijks dank-
baar genoeg zijn.

U, als directeur van het Instituut Buitenpraktijk, die dagelijks in aanraking
komt met de verhouding van de patiënt tol zijn milieu, heeft met ons, dc
welkers van het Instituut voor Veterinaire Parasitologie, een vorm van
samenwerking gevonden, die door ons bijzonder op prijs gesteld wordt.
Ik wil niet nalaten U hiervoor mijn welgemeende dank te betuigen en
tegelijk de hoop uitspreken, dat deze samenwerking, die ongetwijfeld in het
belang van hct \\ eterinaire ondei-wijs is, voortgezet kan worden.

Gaarne spreek ik de wens uit, dat dc goede verstandhouding, die er tussen
U en mij steeds heeft beslaan, in de toekomst dezelfde zal mogen blijven.

Het verheugt mij, dat ik tot U een woord van dank mag spreken. Ik geloof
dat het zo is, dat cen Instituut „gemaakt" wordt door dc staf in samenwer-
king met het technisch personeel. De directeur kan er hoogstens een „fi-
nishing touch" aan geven. Wanneer ik dit zo stel, dan is het natuurlijk niet
helemaal juist; dc directeur moet de sfeer scheppen, die een vlotte gang van
zaken en een vruchtbare arbeid mogelijk maakt. Dit sfeer scheppen is een
schoon streven, dat echter volkomen faalt, indien enige wil tot mede- en
samenwerken ontbreekt. Ik prijs mij gelukkig te mogen constateren dat U
het mij in dit opzicht gemakkelijk maakt. Een woord van bijzondere dank
is hiervoor stellig op zijn plaats.

De inaugurele rede van Prof. van Gils, nog betrekkelijk kort geleden uitge-
sproken, laat er geen twijfel over bestaan, dat U, op een zeer uitzonderlijke
enkeling na, er zich reeds tijdens Uw studie op ingesteld hebt later |)rakti-
serend dierenarts te worden.

Er is sindsdien misscliien iets veranderd in Uw toekomstverwachtingen; ik
neem zelfs aan dat dit zo is. Toch zullen \\\'eruit de meesten onder U het oog
gericht houden oj) de algemene praktijk met als doelstelling de behandeling
\\an het zieke dier. Hct valt stellig niet te ontkennen, dat het onderwijs aan
onze Faculteit — het zou onjuist zijn indien het anders was U in deze
richting voert. Toch geloof ik, dat het toe te juichen zou zijn, indien U zich
iets meer zou kunnen oriënteren op hel gebied van de ]jreventicve dier-
geneeskunde, voor zover verband houdend met de parasitologie.
Uw co-assistentscha]3 bij dc veterinaire jiarasitologie is eigenlijk tc kort
om Uzelf te laten experimenteren met dc omstandigheden die hct uit-
breken \\an een parasitaire ziekte mogelijk maken. Er zal echter t^p kleine
schaal en zonder verlenging van de co-assistentscha]3pen in dc toekomst toch
wel iets gedaan kunnen worden. Hierover 1ioü]d ik mij te zijner tijd samen
met U te mogen beraden, teneinde zo mogelijk te bereiken dat U zich tijdens
Uw studie meer met het inofylaciisclie werk. dat in de toekomst zeer zeker
in betekenis zal toenemen, vertrouwd kunt maken. Een ])oging in deze rich-
ting ondernomen, zou tevens het werk tijdens Uw co-assistcntscha]) meer
verlevendigen, hetgeen - cn daaro\\\'er zal geen \\-erschil \\an mening be-
hoeven te bestaan — in alle opzichten toe te juichen is.
Ook met U, dames en heren studenten, liooj) ik in de toekomst ]jrcttig tc
niogcn samenwerken.

Door de besturen van het N.R.S., de Federatie van Bonden van K.I.-verenigingen
en liet l\'.R.S. is overeengekomen, dat er een steekproef gehouden zal worden, ten-
einde de juistheid van de geregistreerde gegevens te toetsen. Dit onderzoek zal plaats
hebben gedurende de volgende winterperiode en zal verrieht worden door middel van
het bloedgroepenonderzoek. In het F.R.S.-.gebied zal dit betrekking hebben op de
afstammelingen van een 5ü-tal K.I.-stieren.

Ten behoeve van de selectie van stieren van een vleesras om gepaard te worden
met die koeien van dc melkrassen, waarvan de nakomelin.gschap niet voor vervanging
van de melkvcestapcl nodig is, gebruikt men twee methoden.

a. het onderzoek van de adspirant stieren zelf op groeisnelheid en voederverbruik
tot een leeftijd van 14 maanden.

b. het onderzoek van de nakomelingschap, nl. van dc uit geschikte koeien en deze
stieren geboren mannelijke dieren die .gecastreerd worden.

Voor de kruising met melkrunderen worden Hereford, Aberdeen .Angus en Beef
Shorthorn dieren .gebruikt.

Uit de Kliniek voor Heelkunde van de Faculteit der Diergeneeskunde
van de Rijksuniversiteit te l\'trecht, Directeur Prof. Dr. S. R. Numans.

De literatuur over liggingsveranderingen van de lebmaag bij het rund is
jarenlang beperkt gebleven tot de beschrij\\ing van enkele gevallen die
bij autopsie weiden gevonden, en wel van de torsio aboinasi (et omasi).
In 195.3 brengt P. B i s c h o f f (Denemarken) een rapport uit over dit
ziektebeeld bij het rund dat blijkens vroegere publikaties (o.a. Emsbö
1943) in Denemarken veelvuldig is waargenomen. Uit dit land stamt ook
de eerste mededeling over een tweetal geslaagde operatieve behandelingen
(Lö je 1945).

In 1950 (Begg) doet een „nieuw" ziektebeeld, de dislocatio abomasi
bovis, zijn intrede in de literatuur en is sindsdien veelvuldig van Ameri-
kaanse en Engelse zijde beschreven. Het betreft hier een verplaatsing van
de lebmaag onder de pens door naar dc linker buikhelft, waarbij de
lehmaag tussen linker buikwand en pens komt te liggen.
H. Müllcr (Gicszen) ge(4\'t in 1953 een beschrijving van cen patiënt
niet een torsio et dislocatio abomasi, waarbij dus dc twee liggingsverande-
ringen tezamen voorkomen. Het lijkt echter waarschijnlijk dat deze
patiënt beter in de rubriek dislocatio abomasi is onder te brengen.
Van Deense zijde wordt gesuggereerd dat de torsio abomasi in landen met
een intensieve rundveehouderij (waaronder ook Nedeiland te rekenen
valt) veel freciuentcr voorkomt dan de schaarse mededelingen in de
literatuur zouden doen vermoeden.

De vele, buitenlandse publikatie^s over het „nieuwe" ziektebeeld dislocatio
abomasi mogen tot de gedachte leiden dat deze aandoening ook in Neder-
land voor moet komen, hoewel mededelingen hierover tot nu toe ont-
breken.

Aan dc hand van wat er in de literatuur over bekend is en de nog geringe
eigen ervaring zullen, na een korte inleiding over aetiologie en patho-
genese, achtereenvolgens drie tot nu toe bekende liggingsveranderingen
van de lehmaag worden besproken, ge\\olgd door een korte beschrijving
van door ons behandelde gevallen.
De drie bedoelde liggingsveranderingen zijn:
torsio abomasi (ct omasi);
dislocatio abomasi;

Over de oorzaak en dc wijze van ontstaan van de liggingsverandcringen
is weinig met zekerheid bekend.

Op grond van de anatomische verhoudingen in het gebied van de lebmaag
wordt aangenomen dat bij een normale functie en vullingstoestand van
de niaag-darm-tractus geen liggingsveranderingen kunnen optreden.

De klinici die zich met dit probleem hebben bezig gehouden zijn over
het algemeen geneigd de liggingsveranderingen als secundair te beschou-
wen. Primair is atonie gevolgd door dilatatie van de lebmaag, hetgeen
zich in het beloop van de veelvuldig bij het rund waargenomen „indi-
gesties" kan voordoen. Volgens Bischoff zou hierdoor een neiging
tot draaiing naar links ontstaan die door bepaalde omstandigheden, als
b.v. rollen of andere abnonnale bewegingen, kan worden bevorderd.
Bij een verplaatsing van de lebmaag naar de linker buikhelft is het daarbij
noodzakelijk dat de pens zich van de ventrale buikhelft verwijdert, wat
b.v. het geval is wanneer de drachtige uterushoorn zich onder de pens
bevindt dan wel de pensinhoud te gering is.

In de gevallen van dislocatie wordt de normaal naar links gerichte
curvatura major het eerst onder de pens geschoven; deze \\-inden we terug
in de linker buikhelft, en wel naar dorsaal gericht. Dc lebmaag wordt
als het ware naar de linkerzijde der buikholte gekanteld waarbij dus,
naast de verplaatsing, een draaiing van ongeveer 90° zal optreden. Het
lijkt ons echter beter in deze gevallen niet van een torsio te spreken
daar een duidelijke torsieplaats ontbreekt en ook pylorus en cardia niet
totaal worden afgesloten.

Bischoff meent dat dc meeste gevallen van torsio abomasi worden
ingeleid door vage symptomen van indigestie, gevolgd door (lichte)
koliekverschijnselen. De temperatuur is als regel normaal, de polsfrequen-
tie is verhoogd tot 100-120. Er bestaat een verminderde eetlust^ achter-
uitgang in melkgift en tympanie zowel van pens als darmcomplcx. Diarree
kan aanwezig zijn, doch de faeces kunnen ook te stijf zijn, eventueel bedekt
met slijm, donkergekleurd (bloed) dan wel lichtgekleurd (acholisch). In
andere gevallen zullen de faeccs normaal zijn. Als regel is eerst na 2-3
dagen bij rectaal onderzoek de dilatatie van dc lebmaag vast tc stellen,
in de vorm van een slappe of gespannen ballon in dc rechter buikhelft.
In de rechter flank kan direct achter de laatste rib een uitzetting van dc
buikwand worden waargenomen.

In dit stadium levert de diagnose dus geen moeilijkheden op, doch dc
toestand van de patiënt kan reeds van dien aard zijn dal de mogelijkheden
voor een succesvolle operatieve behandeling klein zijn.

In het beginstadium zal men slechts door uitsluiting van andere tot koliek
aanleiding gevende aandoeningen van de intestinac en urogenilaaltraclus
(b.v. ileus ten gevolge van invaginaties, torsie van het coecum of gehele
dikke-darmcornplex, torsio uteri, Pyelonephritis) tot de waarschijnlijkheids-
diagnose komen. Een diagnostische laparolomie in de rcchtcr flank geeft
de mogelijkheid snel de juiste diagnose le maken en ccn therapie in le
stellen.

Prognose kan gunstig luiden, indien de repositic tijdig plaats vindt.
Men dient er echter rekening mee te houden dat een ruptuur van de uit-
gezette lebmaag vóór of tijdens de repositiepogingen mogelijk is.
Behandeling. Bischoff meent een enkel geval van spontaan herstel te
hebben waargenomen; dit geeft echter geen rechtvaardiging voor cen af-
wachtende houding.

P O u 1 s e n geeft aan dat het mogehjk is een repositie te verkrijgen door
de patient in rugligging heen en weer te rollen onder gelijktijdige rectale
massage van de lebmaag. Bij onvoldoende succes kan de buikwand van
buiten af worden bewerkt door er een golvende beweging in op tc wekken.
Gc/.icn de zeer reële kans op ru]5tiuu- van de lebmaag lijkt deze methode
niet zonder gevaar. Een laparotomic in dc rechter flank gevolgd door
cen manuele repositie, waarbij zo nodig een tc sterk uitgezette lebmaag
door middel van cen punctie kan worden verkleind en verslapt, is een
meer aanvaardbare behandeling.

Bij het openen van de buik wordt aan dc „wisselsncde" de voorkeur ge-
geven, d.w.z. na cen verticale huidsnedc worden de in- en uitwendige
schuine buikspier in hun vczelrichting gekliefd, waarna dc Musc. trans-
versus abdominis, fascia transversa en peritoneum weer in verticale rich-
ting worden gcopeird. Naast dc minimale bloeding heeft deze methode
het voordcel dat dc kans op cen ]jrolaps van intcstinae aanmerkelijk
geringer is: tijdens de c.xploratic sluit de wond zich om dc arm, terwijl
na terugtrekken van dc arm dc verschillende lagen met dc daarin
aangebrachte wonden over elkaar schuiven waardoor passage van in-
gewanden naar buiten sterk wordt bemoeilijkt.

I^e getordeerde lebmaag wordt als regel onder of vóór de laparotomie-
wond aangetroffen en ligt tegen dc rechter buik- en ribwand, waarbij het
dikkc-darmcomplcx naar bovcrr-achter cn naar links is verplaatst. Bij
sterke spanning door gasophoping wordt eerst punctie verricht, hetgeen
echtcr slechts ten dele tot een verkleining van dc lebrnaag aanleiding
geeft, daar de getordeerde lebrnaag in een toestand van atonie verkeert.
Het is nu mogelijk door exploratie met de linkerhand naar voren en naar
beneden een torsicplaats vast te stellen bij de overgang van boekmaag
in lebmaag fcaidia) cn dc richting van de torsie tc bepalen.
Hoewel enkele auteurs zich op het standpimt stellen dat ook dc bockmaag
in dc torsie betrokken is, schijnt dit bij cx])loratic moeilijk vast te stellen
te zijn.

Met linkeihand en -onderarm wordt nu getracht een repositie tc ver-
krijgen door het boveidiggende deel van de lebmaag naar beneden cn
vervolgens, afhankelijk van de torsierichting, over dc ventrale buikwand
naar links of rechts tc duwen. Een plotseling verkleinen van dc lebmaag
cn het niet meer kimnen waainenicn van dc torsiejilaats zijn aanwijzingen
dat dc repositie gelukt is.

Na het inbrengen van ccn antibioticum in dc buikholte wordt de laparo-
toinicwond gesloten. Indien de patient, in het bijzonder wat het circulatie-
apparaat betreft (snelle onregelmatige hartslag), in slechte conditie ver-
keert verdient het aanbeveling om ccn praemcdicatie met b.v. 1 1. glucose
5 % in physiol. NaCl, waaraan gr. benzoasnatricus cum coffeino is
toegevoegd, intraveneus toc tc passen. Dczc injectie kan, zo nodig, na dc
oiicratic enige keren worden herhaald. Ditzelfde geldt voor de intra-
abdominalc ap]jlicatic van antibiotica (b.v. 10-15 cc depocillinc).

Dc patient mag na dc operatie om dc twee uur lauw-warm water op-
nemen. Over het algemeen wordt het eten van hooi en stro niet bezwaar-
lijk geacht, maar met krachtvoer wordt gewacht tot dc digcstictractus
weer normaal functioneert en ook de facces normaal afkomen.

Een vier-jarigc zwartbonte koe vertoont plotseling heftige koliekverschijn-
selen. Patient heeft vier weken geleden gekalfd en is behandeld voor
acetonacmic.

Bij rectale exploratie is rechts \\an de linker nier een naar beneden
verlopende streng te voelen. Onder het rectum bevindt zich cen grote
gespannen ballon.

Na een laparotomie in de rechter flank lijkt de waarschijnlijkhcidsdiagnosc
torsio coli bevestigd tc kunnen worden.

In de buikholte bevindt zich zcci veel scro-hacmorrhagisch exsudaat. Hct
colon is tympanisch, met cen zeer dunne wand. Repositic van de ver-
meende liggingsverandering blijkt niet mogelijk.

Bij sectic wordt cen sterk uitgezette en gestuwde lebmaag gevonden;
aanwijzingen voor een torsio coli ontbreken, zodat post mortem de diagnose
torsio abomasi wordt gesteld.

Een vijf-jarig rund (zwartbont) wordt in zeer slechte toestand door de
Kliniek voor Inwendige Ziekten doorgestuurd met het verzoek een diag-
nostische laparotomie tc verrichten.

Op grond van dc anamnese (lichte koliek) en dc klinische bevindingen
wordt gedacht aan een algemene peritonitis in aansluiting aan cen lig-
gingsverandcring, c\\ cntuecl invaginatic.

Dooi\' dc sterke tyinjjanic van hct gehele maag-darmcomple.x levert het
rectaal onderzoek sieen duidelijke gegevens op.

De proeflai^arotomic wordt in de rechter flank verricht; in aansluiting aan
het openen van het peritoneum ruptureert ccn ballon met een papierdunne
cn gestuwde wand waarna een groen gekleurde dunne voedselmassa tc
\\oorschijn komt. De jjaticnt woidt geslacht; bij sectie blijkt dc gerupturecr-
de ballon dc getordeerde lebmaag te zijn.

Nadat gedurende meer dan drie jaren geen patienten met, of verdacht
\\an, torsio ahoina w worden gezien komt op 2i december 19,57 een patient
in behandeling die geheel jjast in hct boven aangegeven klinische beeld.

Een onge\\cer vicr-jarigc roodbonte melkkoe is sinds 10 dec. 1957 door
dc dierenarts behandeld omdat dc patient ,.hct niet goed doet". Er is
ccn „Mincr\'-bcharidcling ingesteld. C)p 18 dec. vertoont de koe indigestic-
\\crschijnsclcn cn op 19 dec. lichte koliekvcrschijnsclen. Bij rectaal onder-
zoek worden wat stinkende .slecht verteerde facces in hct rcctum aan-
getroffen; overigens geen afwijkingen. Therapie: 500 gr. sulf. natr. exs.
in drie keer ]3er os, cen fles Ca-borogluconaat -)- Novalgin intraveneus.
Op 20 dcc. zijn geen facccs afgekomen doch in hct rcctum bevinden
zich wat zwart gekleurde facccs.

Op 21 dcc. vertoont de patient nog koliekverschijnselen; in het rectum
worden \\rij veel zwart gekleurde facccs aangetroffen.
Dc patient wordt ter nader onderzoek doorgestuurd naar de Kliniek voor
Inwendige Ziekten. Het blijkt nu mogelijk de diagnose torsio abomasi
tc stellen: patient vertoont nog steeds lichte kolieksymptomen, bij uit-

wendig otiderzopk is rechts een duidehjke tympanie waar te nemen, de
buikwand direct achter de laatste rib vertoont een uitpuiling, bij het
rectaal onderzoek is in het rechter bovengedeelte van de buikholte een
fluctuerende ballon te voelen die naar voren toe is te vervolgen. De pens
is klein; er wordt geen fibrine (peritonitis) gevoeld. Overigens is de
algemene toestand vrij slecht: P 160, onregelmatig (boezemfibrillatie).
Operatie: laparotomie bij het staande dier, in de rechter flank; wissel-
snede direct achter de laatste rib. Ondcr de operatiewond wordt een sterk
uitgezette ballon aangetroffen die naar voren cn naar beneden mediaal
is te vervolgen en eindigt in een polsdikke getordeerde streng bij de
boekmaag. De ballon (lebmaag) wordt gepuncteerd, waarna een ge-
deeltelijke verkleining en verslapping intreedt.

Daar de richting van dc torsie niet met zekerheid is vast te stellen wordt
allereerst getracht met de linkerhand cn -onderarm het naar de operatie-
wond toegekeerde deel van dc lebmaag naar beneden en via de ventrale
buikwand naar links te verplaatsen. Hij het terugtrekken van de arm
wordt de indruk verkregen dat dc lebmaag zijn afwijkende positie weer
gaat innemen, doch een tweede onderzoek leert dat dc lebmaag zich zeer
snel heeft verkleind tot ongeveer kinderhoofdgrootte, terwijl de torsieplaats
niet meer kan worden vastgesteld.

Op grond van de manipulatie bij de repositiepogingen mag dus de diagnose
torsio abomasi sinistra worden gesteld; de torsie zal ongeveer 180° be-
dragen hebben.

Voor en direct na de operatic wordt de patiënt 1 1. glucose 5 % in
physiol. NaCl-oplossing met 5 gr. benzoasnatr. cum coffeino intraveneus
toegediend.

Voor het sluiten van de peritoneumwond wordt intra-abdominaal 20 cc
dcpomycine gegeven, en gedurende twee dagen post operandum 15 cc
intramusculair.

Na dc operatie heeft dc patiënt geen kolieksymptornen meer vertoond;
ojj 22-12 komen wat dunne zwartgekleurde faeces af, op 23-12 zeer veel
dunne eveneens zwart gekleurde faeces. De algemene toestand verbetert
vrij snel; op 27-12 zijn eetlust, faeccs en herkauwen normaal, de pols-
frequentie is geleidelijk tot 75 teruggelopen en is regelmatig. Op 31 dec.
wordt de jiatient als genezen ontslagen.

Een vicr-jarige zwartbonte melkkoe \\ertoont op 15 maart lichte koliek-
verschijnselen; geen eetlust; geen faeces afgekomen. Door dierenarts
behandeld; toestand verandert niet, zodat patiënt op 18-3 voor onderzoek
naar dc Kliniek voor Inwendige Ziekteti wordt verwezen.
Op grond van ananuicsc en bevindingen bij het rectale onderzoek (in het
rechter bovenkwadrant van de buikholte is cen giote dikte te voelen) wordt
de diagnose lebmaagtorsic gesteld. Tympanie, in het bijzonder rechts. In
het rectum zijn enige gele facces aanwezig, P 100, T 38°. Ontstekings-
bloedbeeld (38000 witte bloedcellen). Algetnene toestand zeer matig.
Na de laparotomie in de rechter flank wordt direct onder de operatiewond
een sterk gespannen ballon aangetroffen. Door middel van een punctie
wordt enige verkleining verkregen waarna een exploratie mogelijk is.
De ballon blijkt vrijwel de gehele rechter buikhelft op te vullen en is naar
voren te vervolgen tot aan de boekmaag waar enige plooivorming en

spanning valt waar tc nemen. De ballon is inderdaad dc sterk vergrote
lebmaag, maar duidelijke aanwijzingen voor ccn torsie ontbreken. Met
linkerhand en -onderarm wordt getracht cen verplaatsing naar beneden
en naar links te verkrijgen. Na enige vergeefse pogingen blijkt de lebmaag
te contraheren, doch de manipulaties worden nog steeds bemoeilijkt door
dc eveneens sterk gevulde pens. Tenslotte wordt cen situatie verkregen
die, zij hct dan met een te grote lebmaag, enigermate normaal aanvoelt.
Zekerheid dat een torsie is opgeheven bestaat echter niet.
Lebmaagwand en mesogastrium voelen oedemateus aan en in hct gebied
van de boekmaag is nog steeds enige plooivorming en spanning waar tc
nemen.

Bij de sectie wordt een sterk vergrote en gestuwde lebmaag gevonden,
doch zekerheid dat een torsie tijdens het leven is opgeheven kan niet
worden verkregen. Tussen pens en netmaag wordt een phlegmoon met
fibrineuze peritonitis gevonden, waarvan de oorzaak niet kan worden
vastgesteld. De mogelijkheid dat de torsie hier secundair is geweest is
zeker aanwezig.

Een drie-jarig zwartbont rund „doet hct volgens dc eigenaar al drie
maanden niet goed" en heeft op hct moment dat de hulp van hct Instituut
Buitenpraktijk wordt ingeroepen in drie dagen geen voedsel opgenomen.
De patiënt is tympani.sch, speciaal rechts. Kolieksymptomen ontbreken.
Bij rectaal onderzoek wordt rechts vóór in de buik een gespannen ballon
aangetroffen; in hct rcctiun wordt weinig, bloederige faeces aangetroffen.
De diagnose lebmaagtorsie kan bij operatic worden bevestigd. Na punctie
van de sterk uitgezette lebmaag blijkt cen repositic mogelijk.
Praemedicatic met glucose 5 % en Coffeine. In \\"rband met enig uittreden
\\an maaginhoud uit de puncticoiJcning wordt nabchandcld met 20 cc
depomycinc intra-abdominaal en gedurende drie dagen na dc ojjcratic
15 cc intramusculair.

De dag na dc operatie vertoont de patiënt heftige diarrhee en wordt
hiervoor gedurende drie dagen met 50 gr. sulfaguanidine per os behandeld.
Na acht dagen wordt dc patiënt als genezen ontslagen. Een oorzaak voor
,,hct niet goed doen" kon niet worden gevonden doch dc patiënt zal bij
aanhoudende of terugkerende klachten opnieuw ter onderzoek worden
aangeboden.

Een zeven-jarige zwartbonte koe is na enige weken van vage en wisselende
ziekte.symptomen plotseling ernstig ziek geworden met koliekverschijnsclen.
Dc volgende ochtend is de algemene toestand veel slechter zodat tot
doorzending naar de Kliniek voor Inwendige Ziekten wordt besloten.
Bij rectaal onderzoek worden enkele strengen gevoeld en in het rechter
deel van de buikholte cen sterk gevulde ballon.

Na een laparotomie in de rechter flank kan de diagnose lebmaagtorsie
worden bevestigd. De lebmaagwand is sterk gestuwd; de torsie wordt op
grond van de plooivorming bij de overgang naar dc boekmaag op 360°
geschat. Een repositie blijkt, ondanks enige verkleining na punctie, niet
mogelijk.

Er treden ernstige bloedingen op; de scrosa van de lebmaag scheurt op
verschillende plaatsen in.

De patiënt wordt geslacht. Bij de sectie wordt een sterk vergrote lebmaag
met cen gestuwde ocdemateuze wand gevonden.

Een vicr-jarige zwartbonte koe is reeds vier dagen wegens „ernstige ziekte"
door een dierenarts behandeld. Patiënt heeft op 21-4 gekalfd. De anamnese
vermeldt geen kolickverschijnselen en deze worden bij het onderzoek in de
Kliniek voor Inwendige Ziekten ook niet waargenomen. De koe maakt
een suffe indruk en is wat tympanisch. Pensbeweging zijn zeer zwak;
pols, temperatuur en ademhaling normaal.

De diagnose lebmaagtorsie kan na laparotomie bevestigd worden. Er is
cen duidelijke torsieplaats bij de overgang naar de boekmaag vast te
stellen; het is een draaiing naar links, vermoedelijk van ongeveer 180°.
De repositie levert geen bijzondere moeilijkheden op.
Prae- en postoperatief wordt 1 1. glucose 5 % in physiol. NaCl-opl. met
5 gr. coffeine toegediend.

Direct na de operatic wordt 20 cc dcpomycine-abdominaal gegeven en
gedurende drie achtereenvolgende dagen 15 cc intramusculair.
Op 9 mei \'58 wordt dc koe als genezen ontslagen.

Symptomatologie en diagnose. Indigcstieverschijnselen treden hier op de
\\ oorgrond, koliek.symptomen ontbreken als regel. In vele gevallen treedt dc
ziekte op vlak vcx)r tot enkele weken na de partus, maar is ook bekend
bij dieren die nog nooit dragend zijn geweest, en bij stieren. Een slechte,
vaak wisselende, eetlust is zeer opvallend, soms plotseling optredend maar
ook zich langzaam ontwikkelend. Er bestaat vaak een voorkeur voor hooi;
de facces zijn weinig en pasteus tot breiig van consistentie. Een lichte
acctonaemie wordt dikwijls waargenometi; de patiënten vermageren en de
melkgift is verminderd. Enkele schrijvers menen dan ook dat het ziekte-
beeld verward kan worden met acetonaemia post partum, doch de patiënt
reageert in dit geval niet op de voor dczc ziekte gebruikelijke therapieën.
Het aanwezig zijn van duidelijk positieve pijnprocven kan de verdenking
wekken dat een chronisch verlopende traumatische gastritis aanwezig is.
Bij auscultatie van de linker flank kunnen borborygmi-achtige geruisen
worden waargenomen, die onafhankelijk van de pensbewegingen optreden;
aan deze waarneming wordt grote betekenis voor de diagnose toegekend.
Bij observatie van de patiënt van terzijde en van achteren kan in vele
gevallen cen duidelijke asymmetrie van dc buik worden waargenomen in
die zin, dat het buikgedeelte van de linker ribwand wat meer „uitbochting"
vertoont en de onderbuik hnks cen meer gevulde indruk maakt dan rechts.
In enkele gevallen zal een duidelijke uitpuiling van de linker flank direct

achter de ribboog te zien zijn. ]5ij rectaal onderzoek is het dan mogelijk
bij slecht gevulde pens de uitgezette lebmaag te voelen. Tevens kan bij
rectale exploratie een meer of mindere verplaatsing van de pens naar
rechts worden vastgesteld, in welk geval cen palpatie van de linker flank
de indruk geeft dat het normale „contact" tussen pens en linker buikwand
ontbreekt.

Een laparotomie in dc linker flank is een belangrijk diagnostisch hulp-
middel. Beter dan welke onderzoekingsmethode ook geeft de laparotomie
bij nog twijfelachtige ziektebeelden ons de mogelijkheid de juiste diagnose
te stellen.

Behandeling. Hoewel enkele gevallen van spontaan herstel zijn waarge-
nomen en eveneens de mogelijkheid bestaat een rcpositie te verkrijgen door
„rollen" vanuit de linker-zij-ligging over dc rug, zal als regel een operatieve
behandeling moeten worden ingesteld.

Operatie. De meeste operateurs geven de voorkciu\' aan, of beginnen al-
thans met, een laparotomie in de linker flank dicht achter de laatste rib.
De wisselsnede geeft links geen bijzondere voordelen, tenzij de intra-
abdominale spanning groot is.

De gedisloceerde lebmaag wordt direct onder de laparotomiewond, dan
wel naar voren en naar beneden, tussen pens en linker buikwand aan-
getroffen; als regel in de toestand van atonic, .soms door gasophoping in
meer gespannen toestand. Indien nodig laat men dooi\' middel van jjunctic
het teveel aan gassen in lebmaag en ]3ens ontsnappen.
Nadat een exploratie heeft geleerd dat geen adhaesievc peritonitis de
repositie kan verhindeien, tracht men deze te verkrijgen door met rechter
hand en -onderarm het bovenliggende deel van de lebmaag naar beneden
te duwen en vervolgens onder dc pens door naar rechts. Indien de repositic
na enkele pogingen niet gelukt is, worden vier hulpmiddelen aangegeven:

2) vanuit een laparotomiewond in de rechter flank de rcpositiepogingen
ondersteunen;

3) Jennings geeft aan het grote net van de longitudinale groeve van
de pens los te scheuren waardoor dc rcpositie beter kan plaats vinden.
Deze maatregel lijkt niet zonder gevaar voor dc jjatient en is dan ook
door andere operateurs met weinig enthousiasme ontvangen.

4) Begg en W h i t e f o r d geven aan een lumenotomic te verrichten,
de pensinhoud zoveel mogelijk tc verwijdeien en vervolgens via dc
netmaag de hand in dc lebmaag te brengen (?) en deze op zijn plaats
te duwen of tc trekken.

Rosenberger en D i r k s c n zijn tot nu toe de enigen die aan cen
repositie vanuit de rechter flank dc voorkeur geven: met de linker hand
gaat men achter het grote net langs en vervolgens achter en over de pens
naar de linker buikhelft; dc lebmaag wordt eerst naar beneden gedrukt
en vervolgens naar rechts gereponeerd. Zo nodig wordt de lebmaag
(pylorusgedeelte) na repositie met enkele hechtingen aan de rechter
buikwand gefixeerd.

buikwand vast (de hechtingen worden op de buikhuid geknoopt en zijn
dus te verwijderen) om recidief te voorkomen.

Bij hoogdrachtige dieren wordt aangeraden de repositie tot na het afkalven
uit te stellen, dan wel eerst een sectio cacsarca te verrichten.
Afhankelijk van de conditie van de patient zal men ook bij de lebmaag
dislocatie een pracmedicatie met glucose coffeini kunnen toepassen en,
afhankelijk van de bevindingen tijdens de operatie, tof intra-abdominale
toediening van antibiotica kunnen besluiten.

Prognose. Uit de literatuur, waarin een wat grotere ervaring dan van
enkele of één enkel geval is verwerkt, blijkt dat de prognose niet steeds
even gunstig kan luiden.

Indien er een adhaesieve peritonitis aanwezig is moet, ook al zou na los-
maken van de vergroeiingen een repositie mogelijk zijn, de prognose on-
gunstig luiden.

Ren aantal gevallen schijnt te verbeteren maar niet geheel te genezen.
Recidief is bij herhaling waargenomen.

Zonder repositie zal de patient op den duur aan ondervoeding en uit-
])utting te gronde gaan.

Wij willen er met nadruk op wijzen dat bij de hieronder te beschrijven
gevallen van dislocatio abomasi de diagnose eerst na het openen van
de buikholte werd gesteld. Zij worden dan ook medegedeeld om de moei-
lijkheden bij het stellen van cle diagnose zonder laparotomie nog eens naar
voren te brengen.

De patienten werden na een onderzoek in de Kliniek voor Inwendige
Ziekten aan ons doorgezonden. De ons ter beschikking staande ziekte-
verslagen bleken helaas in het bijzonder wat het voorbericht en de resul-
taten van het vooronderzoek betreft iiiet compleet te zijn, zodat, behoudens
de bevindingen bij de operatie, de gegevens over de patienten oadei\' enig
voorbehoud wat de juistheid betreft worden weergegeven.

Ken bijna twee-jarige F.H. stier. De patient is gedurende een half jaar
lijdende aan digestiestooinissen gepaaid gaande met recidiverende lichte
tympanie en vermagering, (bedacht wordt aan een chronischc reticulo-
peritonitis.

Kr wordt een laparotomie verricht in de linker flank. Direct onder de
operatiewond wordt een dunwandige enigszins gestuwde en met gas ge-
vulde ,,maag" aangetroffen. Bij exjiloratie blijkt deze naar voren en naar
heneden geheel met dc buikwand te zijn vergroeid. Het is de wond zicha-
bare deel kan wat naar voren worden verplaatst, waarna een tweede
„maag" zichtbaar wordt, die wat uiterlijk en consistentie betreft de pens
moet zijn. Het direct onder de wond gelegen orgaan wordt geopend
waarbij kan worden vastgesteld dat het de lebmaag is (het slijmvlies is
glad, glanzend, gejjlooid en wat slijmig van oppervlakte).
In verband met de uitgebreide vergroeiingen tussen lehmaag en linker
buikwand wordt van een repositiepoging afgezien.

De sectie bevestigt de diagnose dislocatio abomasi, terwijl bovendien kan
worden vastgesteld dat een chronische adhaesieve ]3eritonitis met absces-
vorming was uitgegaan van een perforerende ulcus in het gebied van dc

Een drie-jarige F.H. melkkoe heeft drie weken geleden gekalfd. Na acht
dagen neemt de eetlust af, krachtvoer en bieten worden geweigerd, de
patient eet uitsluitend wat hooi. Melkgift is van 20 1. tot 3 1. per dag
teruggelopen.

De patient kreunt spontaan; alle pijnproeven zijn positief.
Diagnose: verdacht van traumatische gastritis.

Er wordt een laparotomie verricht in de linker flank. Bij exploratie wordt
even voor en beneden de operatiewond een wat slappe met gas gevulde
ballon aangetroffen die geheel vrij ligt tussen pens en linker buikwand en
naar rechts onder de pens door tot de boekmaag is te vervolgen. Diagnose:
dislocatio abomasi.

In de voor-onderbuik blijkt een uitgebreide serofibrineuze peritonitis aan-
wezig.

Daar op de Röntgenfoto een vreemd voorwerp te zien was wordt nog
een rumenotomie verricht met als resultaat dat uit de netmaag een los-
liggend spijkertje kan worden verwijderd. Verklevingen of vergroeiingen
in het gebied van de netmaag worden niet gevonden.
De patient wordt nabehandeld met penicilline-streptomycine. De eerste
dagen na de operatie treedt een duidelijke klinische verbetering in, doch
na zes dagen vertoont de patient wederom symptomen van indigestie. Tien
dagen later kan de patient, na een desbetreffende behandeling in de
Kliniek voor Inwendige Ziekten, als genezen worden ontslagen.

Een vier-jarige F.H. melkkoe moet over drie dagen kalven. Tien dagen
geleden door de dierenarts behandeld voor „verstopping"; begint vier
dagen later spontaan te kreunen maar vertoont nog geen positieve pijn-
proeven; bij het onderzoek in de Kliniek voor Inwendige Ziekten zijn
alle pijnproeven positief.

De diagnose traumatische gastritis lijkt hier niet twijfelachtig zodat tot
een rumenotomie wordt besloten.

Bij de explorade via de rumenotomiewond bhjkt nu dat de bodem van dc
beide delen van de pens naar boven en wat naar rechts wordt ingedrukt
door een daaronder liggende fluctuerende massa. De netmaag is cranio-
caudaal afgeplat tot cen splectvormigc ruimte ter grootte van een hand.
Op de bodem wordt een losliggende kromme spijker aangetroffen. Dc
netmaag blijkt naar voren met het diaphragma en naar beneden met hct
borstbeen te zijn vergroeid. Bij palpatie van dit gebied kreunt de patient
voortdurend.

Na sluiting van de rumenotomiewond wordt een onderzoek ingesteld naar
dc afwijkingen onder en voor dc pens. Het blijkt nu dat zich links van
en onder dc pens een slappe fluctuerende lebmaag bevindt die na enig
schommelen naar het rechter deel van de buikholte kan worden verplaatst.
In het voorste deel van de buikholte wordt een serofibrineuze peritonids
vastgesteld met veel stinkend exsudaat.

Na sluiting van de buikwond wordt intra-abdominaal 3 mill. E. penicilline
en 5 gr. streptomycine ingebracht.

Gedurende drie dagen na de operatic krijgt de patiënt dagelijks 15 cc
dcpomycine intramusculair.

Het postoperatieve verloop is zeer gunstig; acht dagen na dc operatie
wordt dc patiënt als genezen ontslagen.

Drie weken later bericht de eigenaar dat dc patiënt goed gezond is.
In dit geval is niet met zekerheid te zeggen of dc ziekte is ingeleid met
cen acute opflikkering van cen oude reticulopcritonitis dan wcl dat de
hoogdrachtighcid de verplaatsing van de lebmaag mogelijk heeft gemaakt.

Een vijf-jarige zwartbonte melkkoe woi dt door dc Kliniek voor Inwendige
Ziekten doorgezonden met dc waarschijnlijkhcidsdiagnosc traumatische
gastritis. De patiënt is op 16 mei na cén dag vage ziekteverschijnselen te
hebben vertoond door de practiserende dierenarts onderzocht, waarbij
geconstateerd werd dat dc pensbewegingen nauwelijks waarneembaar
waren en het dier ccn stijve gang met gestrekte hals en een wat bange
uitdrukking vertoonde. Een kopzickte-thcrapic leverde geen resultaat op,
evenmin als het toedienen van een stomachicum. Op 22 mei was de
algemene toestand ongeveer hetzelfde; de melkgift was langzaam van IP
op 6 liter teruggelopen. Dc stijve gang met gestrekte hals was duidelijker,
terwijl bij de zcer flauwe en vertraagde pensbewegingen spontaan kreunen
werd opgemerkt. Eetlust gering; facces normaal. Bij navraag bleek de
koe in de voorafgaande zomer enige tijd ziek geweest te zijn; dicrgcnees-
kimdigc hidp werd toen niet ingeroepen.

Op grond van bovenvermeld ziektebeloop en het feit dat op een Röntgen-
foto een vreemd voorwerp zichtbaar was wordt besloten uit diagnostische
overwegingen een laparotomie te verrichten.

Na opening van de buikholte in dc linkerflank wordt bij c.xploratic een
grote tympanische ballon aangetroffen tussen pens en linker buikwand,
die bij nader onderzoek de lebniaag blijkt te zijn. Na punctie van dc
lebmaag ontsnapt cen grote hoeveelheid gas; dc daarop volgende verslap-
ning en verkleining maakt cen meer nauwkeurige exploratie mogelijk.
Er kan nu vastgesteld worden dat ten gevolge van ccn fibrineuze peritonitis
dc lebmaag verkleefd en hier en daar zelfs vergroeid is met buikwand,
diaphragma en pens, even vrVir dc milt. De verbindingen kunnen worden
losgemaakt waarbij op dc plaatsen van vergroeiing cerr diffuse bloeding
ontstaat.

De lebmaag kan onder dc jrens door naar dc rechter buikhelft worden
\\erplaatst. Dc bodem van de zeer slecht gevulde pens blijft echter ongeveer
20 cm van de ventrale buikwand verwijderd.

Vervolgens wordt een rumenotomie verricht, waarna cen grote en een
kleine spijker uit dc netmaag kunnen worden verwijderd; perforatie van
de netmaag is niet waar tc nemen, wcl blijkt de netmaagwand verkleefd
c.(|. vergroeid met de omgeving.

Teneinde cen opnieuw optreden van de verplaatsing van dc lebrnaag
naar links te voorkomen wordt via de rumenotomiewond dc bodem van
de pens aan dc ventrale buikwand gehecht.

Na sluiting van de opcratiewonden op de gebruikelijke wijze wordt 20 cc
dcpomycine in de buikholte gebracht terwijl in verband met het vrij

grote bloedverlies 2 liter 10 \'^f -ige glucose intravciieiis vvouii loegcdiend.
In de loop van 10 dagen treedt een langzaam herstel in. Pensfunctie cn
eetlust verbeteren, herkauwen cn defaecatie zijn na 4 dagen weer normaal.
Op 7 jimi wordt dc jjatient uit dc kliniek ontslagen met als enige aan-
merking dat vocdsclopnamc cn melkgift nog onvoldoende zijn.
Op 14 juni wordt bericht ontvangen dat dc toestand redelijk gunstig lijkt
cn de melkgift langzaam toeneemt.

Dc symptomatologie van dit ziektebeeld zal in eerste instantie beheerst
woiden door dc sym]jtomcn die verhand houden met dc torsie van dc
lebmaag (zic aldaar).

De verplaatsing onder dc pens door naar dc linker buikhclft zal slechts
bij hoge uitzondering door ccn rectaal onderzoek zijn vast te stellen. In
alle andere gevallen zal men per exclusionem tot een waarschijnlijkheids-
diagnose mocteti komen, die door cen laparotomie in dc linker flank kan
worden bevestigd dan wel ontkend.

De beschrijving van dc enige patiënt die tot nu toe door écn onzci\' (T.R.)
kon worden behandeld kan ccn cn ander verduidelijken.

Op 16 maart 1957 woidt aan dc Faculteit aangeboden een ongeveer zes-
jarige roodbonte koe.

Dc koe is hoogdiaclitig; was 15 maart uitget(4d. Vanmorgen wilde zij
niet eten en had geen niest gemaakt. Zij was onrustig, tripp(4de heen
cn weer cn sloeg in. t de achtel benen, kortom, had koliekverschi jnselen.
De geconsulteerde dierenaits kon bij rectaal onderzoek geen juiste
diagnose stellen maar vond wel afwijkingen die wezen op een liggings-
vcrandcring van inwendige organen (uterus of digcstictractus). Hij ad-
viseerde het dier naar Utrecht tc brengen. Daar dc anamnese aan-
wijzingen geeft in de lichting torsio uteri wordt hct eerste onderzoek
verricht in de Kliniek \\oor Verloskunde.

In de vlacht\\^agen staat cen ietwat kortadeniige roodbonte koe met vrij
grote biiikomvang (zowel links als i<-chts), in middelmatige vocdings-
toestand. Dc teni|)ei atiiin is normaal; dc frc(|ucntc hartslag is tc ver-
wachten na cen reis |)ci auto, tcivvijl hct dier geen moment stil staat, fict
vertoont namelijk niet zeer hevige koliekvcrschijnsclen, gekenmerkt door
onrustig heen en weer stajijien en zo nu cn dan slaan met de achtcrbcncn.
Wel valt op dat de pols zwak is. De slijmvliezen zijn nogal bleek.

Ilct rectum is viijvv(4 leeg. Ver naar voren vindt men ecu weinig brci-
achtige facces, niisschicn iets tc slijmig, doch zonder bloed.
Van cen kalf is niets tc voelen. Dc cervix ligt op dc voorrand van hct
bekken; hct corjjus uteri verdwijnt direct in de diepte. Een torsio uteri
is niet waar te neincn. doch ook niet met zekerheid uit tc sluiten.
Het rcctum loo]H naar boven en iets naar rechts over een vrij grote,
sterk gespannen ballon. Dit verloop doet denken aan een hydroallantois.
Edoch, het corpus uteri is niet uitgezet en duikt naar beneden, terwijl bij
een hydroallantois direct voor het bekken een gelijkmatige „heuvel" be-
gint. In hct hier beschrcven geval begint de ballon pas verder naar voren,

is harder gespaniieii en meer naar Hnl^s gelocahseerd. De grote buik-
omvang, vooral in de onderbuik, zou eveneens aan een hydroallantois kun-
nen doen denken, ware niet zowel links als rechts een kalf te stoten.
Op grond hiervan wordt dc mogelijkheid van tweelingdracht geopperd.
Rechts in dc buik zijn geen ovcrvulde darmlissen te voelen.

Tenslotte blijft over de waarschijnlijkheid dat de sterk gespannen ballon
de pens zal zijn. Dan zou men echter, gezien dc spanning, een sterke
tympanie verwachten. Dit is echter geenszins het geval; de koe is links
iets tympanisch, maar zeker niet in die mate als bij een sterk uitgezette
pens tc vcrv,-achten is. Rest de mogelijkheid dat de pens niet is uitgezet,
maar als zodanig naar achteren is verplaatst. Dc oorzaak hiervan zou
dan moeten worden gezocht in een zich vóór de pens bevindend orgaan
of in een orgaan dat zich onder abnormale omstandigheden tot vóór de
pens kan verplaatsen. Hiervoor komt in aanmerking de lebmaag, waarvan
bekend is dat deze zich (speciaal bij hoogdrachtigheid) naar links kan
verplaatsen tot voor en onder dc pens door.

Ilct voorgaande iu overweging neniende wordt besloten tot een laparo-
tomie in de linker flank. Dc bevindingen bij rectale exploratie wijzen
immers o|) een liggingsverandering van „iets" links in de buikholte.
De laparotomie zal zo ver inogclijk naar achteren worden verricht (bij
het staande dier) om zo nodig tot sectio saesarea te kunnen overgaan; de
inogelijkheid van cen liggingsverandering van de uterus als oorzaak van
de koliek is namelijk niet uitgesloten. De koliekverschijnselen zijn niet
zo erg dat hierdoor de operatie einstig zal worden bemoeilijkt.
Na de gebruikelijke \\oorbereiding (scheren, desinfecteren, anaesthesie)
wordt dc la])arotomie (wisselsnede) verricht en wel door een verticale
huidsnede van ongeveer 20 cm lengte, beginnend een handbreedte naast
de dwarsuitsteeksels van de lenden wervels, en ongeveer 10 cm voor de
luber coxac.

Direct tegen de huikwaiid ligt een sterk gespannen, rnet gas gevulde
ballon. Met enige moeite kan langs de ballon heen het linker deel van
de buikholte worden onderzocht. Bij exploratie wordt naar voren tussen
Ijuikwand en de direct onder de wond aanwezige ballon een tweede ballon-
vormige uitzetting waargenomen, terwijl onder de eerste dc aanwezigheid
van een nonnale uterus met kalf kan worden vastgesteld.
Alvorens \\\'erder te exploreren wordt een ]junctie vcricht van de achterste
ballon: naarmate deze leegloojH blijkt de voorste ballon zich tot 10 cm
binnen het bereik van de la];arotomiewond uit te breiden, zodat ook deze
gemakkelijk gejnuKteeid kan worden. Na het ontsnappen van grote hoe-
veelheden gas blijkt de voorste ballon zich ver naar voren en naar heneden
te hebben teruggetrokken; de [)unctieopening van dc achterste ballon
blijft binnen het bereik van de operatiewond en kan na verwijdering der
canule worden overhecht.

Een nader onderzoek leert nu dal de achterste ballon de pens is; duidelijk
te herkennen aan de brede bevestiging naar dorsaal, craniaal van de
linker nier. De voorste, nu verslapte ballon ontspringt uit en ligt caudaal
van een getordeerde streng in het gebied van het diaphragma, op een plaats
waar normaal de netmaag wordt aangetroffen. Hieruit wordt de conclusie

getrokken dat we met een getordeerde en naar links veiplaatste lebmaag
te doen hebben. Te oordelen naar het verloop van de plooien in de streng
moet het een torsie naar links zijn, dat wil zeggen tegen de wijzers van
de klok in. Helemaal voor onder links hangt aan de sterk vergrote lebmaag
een wat kleinere, deegachtig aanvoelende, scherp omschreven uitbochting:
dit is vermoedelijk de boekmaag. (Bij de sectic wordt dit vermoeden be-
vestigd).

De laparotomicwond blijkt tc ver naar achteren te zijn gelegen om cen
rcpositie te realiseren. De wond wordt gesloten en de buik wordt opnieuw
geopend, direct achter de laatste rib.

Na enige vergeefse pogingen en nogmaals punctcren van lebmaag en pens
blijkt het mogelijk een repositic tc verkrijgen door dc „veronderstelde"
boekmaag links langs de buikwand omhoog te tillen en vervolgens over dc
lebmaag been naar rechts te brengen. Het geheel komt nu over een dood
jnmt heen en draait door met de wijzers van de klok mee. De getordeerde
streng blijkt nu verdwenen en dc voormagen hebben hun normale plaats
weer ingenomen; de sterk uitgezette lebmaag blijft nog onder de pens
voelbaar. Uit de excursie van de boekmaag wordt afgeleid dat dc torsie
minstens 180° heeft bedragen.

Met de sluiting van de twee laparotomicwonderi en hct inbrengen van
penicilline-streptomycine in de buikholte wordt de operatic, die 2/2 uur
heeft geduurd, beëindigd.

Na afloop van dc operatie zijn de slijmvliezen nog aan de bleke kant en is
de pols zeer zwak. De hartslag is frequent (104) en bonzend. Het dier
krijgt 10 gr. bcnzoasnatricus cum coffcino plus 1 yi I. physiol. glucose
intraveneus. De algemene toestand lijkt niet slecht: het dier is niet slap,
loopt vlot naar dc stal en drinkt graag cen emmer lauw water.

11 uur \'s avonds (dc operatie was omstreeks 17.30 uur beëindigd):
toestand onveranderd. De koe heeft nog enige malen wat lauw water
gedronken. Er is geen mest afgekomen. Het dier lijkt vannacht te zullen
kahen: dc banden vallen weg en de vulva wordt zeer slap. Bij ver-
plaatsing naar een andere stand blijkt hct dier zeer vlot ter been te
zijn. De algemene indruk is niet slecht. Dc koe krijgt 5 gr. bcnzoasnatricus
cum coffcino plus 1 yi 1. physiol. glucose intraveneus.
17 maart 3.30 uur \'s morgens: de koe is in agonie verbloed (halssnede).
Sectie.

Voor zover bij slachting is tc beoordelen liggen alle organen normaal.
Pens en lebmaag vertonen ieder hun twee punctiegaatjes en op de boek-
maag zijn vrij uitgebreide .sub.scrcuze bloedingen aanwezig (ontstaan
bij hct vastpakken en tillen over dc lebmaag). Aanaemische snoerringen
zijn niet te vinden, waarschijnlijk doordat het dier nog tien uur heeft
geleefd. Wel zijn over de gehele lebmaag, boekmaag en linker buikwand
strcperige roodheid cn bloedinkjes als gevolg van de manipulaties waar
tc nemen. Overigens is cr geen peritonitis aanwezig en bevindt zich vrij-
wel geen vocht of bloed in dc buikholte. De mucosa van dc lebmaag is
donkerrood gekleurd en sterk oedemateus geïnfiltreerd.
Hart en longen vertonen geen afwijkingen.
In de uterus bevindt zich een naar verhouding zwaar kalf.

De doodsoorzaak moet waarschijnlijk gezocht worden in een hartsinsuffi-
ciende. Dc sterke torsie met stuwingen, plus de hoogdrachtighcid met een
zwaar kalf hebben te veel van het hart gevergd.

.\\an de hand van wat er in de hteratuur over is verschenen en cen beperkte eigen
ervaring wordt een overzicht gegeven van het klinische beeld en de operatieve be-
handeling van cen drietal liggingsveranderingen van de lebmaag bij het rund: toriso
abomasi (ct omasi), dislocatio abomasi, dislocatio ct torsio abomasi (et omasi?).
Het betreft cen drietal ziektebeelden waarvan de klinische bevindingen cen diagnose
zonder het adjectief „waarschijnlijk" nog tot een moeilijke opgave maken. Een lapa-
rotomie kan de twijfel tot zekerheid maken en tevens dienen als inleiding tot de re-
positie.

Zowel uit de literatuur als uit de eigen ervaring blijkt dat een herstel van de normale
ligging van de lebmaag lang niet altijd mogelijk is.

Wat dc dislocatio abomasi betreft schijnt het ziektebeloop na »--.positie in vele gevallen
teleurstellend te zijn, waarbij aan een opnieuw optreden van de liggingsveranderingen
moet worden gedacht. Behalve de beschreven maatregelen om dczc recidieve tc voor-
komen moet men er steeds op bedacht zijn dat een liggingsverandcring van dc leb-
rnaag secundair kan zijn. De primaire aandoening zal na de repositie het ziektebeloop
kunnen bepalen.

In vele gevallen wordt te laat tot operatief ingrijpen besloten; in het bijzonder bij dc
torsio abomasi kan de toestand van de patiënt zeer snel zodanig in ongunstige zin
veranderen dat een operatie ondanks praemcdicatie niet meer verantwoord lijkt.
Nog eens wordt cr op gewezen dat de laparotomie een belangrijk hulpmiddel kan
zijn bij het met zekerheid onderkennen van ziektetoestanden van de intestinae, in het
bijzonder wat de liggingsveranderingen betreft.

Ook al is het aantal gevallen waarin een succesvolle behandeling kan volgen misschien
gering, cen zekere diagnose en prognose is als regel wcl tc verkrijgen.
De ziektegeschiedenissen van 7 patiënten met een torsio abomasi, 4 patiënten met
dislocatio abomasi cn ccn patiënt met een dislocatio ct torsio abomasi geven cen beeld
van dc moeilijkheden die zich voordoen bij diagnose cn behandeling van liggings-
veranderingen van de lebmaag bij het rund.

Based on relevant data from the literature as well as on the author\'s own, restricted,
experience, a survey is given of clinical aspects and operative treatment of somc
three types of dislocation of the fourth stomach in ruminants, namely torsio abomasi
(ct omasi), dislocatio abomasi and dislocatio et torsio abomasi (ct omasi?). The
clinical picture presented by cach of these conditions is such as to render a correct
diagnosis — not qualified by the adjcctive „propablc" — a difficult proposition.
I.aparotomy is the proper measure designed to remove any existing doubts and at
the same time is a sound preliminary to the operation of repositioning the dislocated
organ. Both from the literature and from our own experience it appears that replace-
ment of the fourth stomach in the normal position is by no means always possible.
As for dislocatio abomasi, the course run by the condition following surgical treat-
ment would apear in many cases to be disappointing, as there is always a risk of the
organ returning to its original position. Apart from routine measures adopted to
prevent a recurrence, it should be constantly borne in mind that the dislocation of the
fourth stomach may be only a secondary condition. In that case^ the primary affec-
tion may, after the organ has been repositioned, have a decisive influence on the
further course of the disease. In many cases surgical intervention it too long delayed.
Particularly in the presence of toriso abomasi, the condition of the patient may so
quickly deteriorate as to render surgical intervention unjustifiable, in spite of suitable

prcnifclication. The iiiiiKirtanee is once more einpliasizcd of laparotoni) as an aid in
tlic diagnosis of intestinal complaints, particularly in the case of dislocations.
Even though the number of cases in which successful treatment will bc feasible may
bc small, it will as a rule bc possible to obtain a correct diagnosis and prognosis.
\'I\'hc case histories of 7 patients with torsio abomasi, 4 patients with dislocatio aboniasi
and one patient with dislocatio ct torsio abomasi, as included in the pre.sent report,
may give some idea of the difficulties that may be encountered in the diagnosis and
therapy of dislocations of the fourth stomach in cattle.

On donne à l\'aide de ce <|ui a paru dans la littérature et d\'une expérience personnelle
limitée un aperçu dc l\'ima.gc clinic)ue ct tlu traitement opératif de trois nuitations dr
la position dc la caillette chcz le bovidé: torsio abomasi (ct omasi), dislocatio abomasi,
dislocatio et torsio abomasi (ct omasi?). Il s\'agit dc trois syndromes, dont les rcs\\il-
tats des recherches cliniques rendent un diagnose sans l\'adjectif „probable", encore
un problème difficile. Une laparotomie peut transformer le doute en certitude et peut
servir en même tcmijs comme une introduction à la remise cn position. Il en résulte
tant de la littérature que d\'une expérience personnelle qu\'un redressenicnt à une
position normale dc la caillette est loin d\'être toujours possible.

Quant à la dislocatio abomasi, il parait que le processus après la réposition est dans
beaucoup des cas décevant, où il faut penser à la possibilité c]u\'un changement de la
position se produit de nouveau. Outre les mesures décrites pour ))révenir cette récidive,
il faut toujours songer qu\'un changement de la position de la caillette peut être se-
condaire.

L\'affection primaire pourra, aigres la reposition, définir le ))ro< essus de la maladie.
Dans beaucoup de cas on se décide trop tard à l\'intervention operative; spécialenicnt
en cas dc torsio aboniasi l\'état du tnalade peut se modifier très rapidement et de telle
façon dans un .sens défavorable, qu\'une opération malgré la préinédication ne paraît
plus justifiée. On attire encore une fois l\'attention sur le fait que la laporotomie peut
être un moyen important pour reconnaître avec certitude les états morbides dc l\'intes-
tin, partie ulièreinent en cc qui concerne les modifications de position.
Même si le nombre de cas suivis d\'un traitement couronné dc succès est peut-être
petit, on pourra tout dc même arriver à une certaine diagnose ct prognose.
Le syndrome dc 7 malades d\'un torsio abomasi, dc 4 malades d\'un dislocatio abomasi
et un seul malade d\'un dislocatio et torsio aboniasi, donnent une idée des difficultés
(|ui

.\\n Hand der bisher in der Literatur vcniii Ideten Tiillr und rigencr begrenzter Er-
fahrun.gen wird eine Übersicht über tlas klinische Bild und die operative Bchandlun.i;
von 3 verschiedenen Lagcverändcrun.gcii des Labmagens beim Rind .gegeben. Es han-
delt sich um die torsio abomasi (ct oniasi), die disloeatio aboniasi und die disloeatio
ct torsio abomasi (et oniasi?).

Diese dric Krankheitsbilder sind klinisch recht s< hwer voiu iiiandcr zu untersehcidcn,
so dass sieh meist nur eine Vcrdachtsdiagnosc stellen lässt. Eine Laparotomie ist des-
halb aus diagnostischen (Gründen und gegebenenfalls als therapeutische Massnahme
indiziert.

Literaturhinweise und eigene Bcobai htungcn haben erkennen lassen, dass eine Wieder-
herstellung der normalen Lage des Labinagens häufig nicht möglich i.^t. Bei der Dislo-
kation des Labma,gciis ist der Krankhcitsverlauf trotz Reposition manchmal ent-
täuschend, weil ein Rccidiv auftreten kann. Ausser den beschriebenen Massnahnieii
zur Verhütung derartiger Recidive muss man daran denken, dass eine Lageverände-
rung des Labmagens sekundär auftreten kann. Das primäre Leiden wird auch nach
der Reposition den weiteren Ablauf bestimmen.

In vielen Fällen wird zu spät eine Operation vorgenommen. Besonders kann sich bei

der torsiu abomasi der Zustand des I\'atientcn so schnell versi hleelitern, dass eine
Operation trotz I\'racmcdikation nicht mehr verantwortlich erscheint.
Es wird noch einmal darauf hingewic.sen, dass die Laparotomie ein wi( hti,nes Hilfs-
mittel zur Differenzierung und Erkennung verschiedener Krankheitszustände der
Eingeweide darstellt, insbesondcrs im Hinblick auf Verlagcrun.gen, Auch wenn die
Anzahl geheilter Krankheitsfälle scheinbar gering ist, erhält man durch die Operation
(loch eine genaue Diagnose und einen Einblick in die mögliche Prognose.
Die Kasuistiken von 7 Patienten mit einer torsio abomasi, 4 mit einer dislocatio abo-
masi und 1 Patient mit einer dislocatio ct torsio abomasi geben ein Bild von den
Schwierigkeiten, die bei der Diagnostik und Behandlung von Lageveränderungen des
Labniagcns beim Rind auftreten.

Naar aanleiding van dit artikel zijn door Prof. Dr. J. H. B( y c r s als lid van de re-
dactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde enkele opmerkingen gemaakt die wij
gaarne willen overnemen cn die ons de gelegenheid geven ccn omissie onzerzijds ten
aanzien van de Nederlandse literatuur op hct gebied van de liggingsvcrandcringcn
van de lebtnaag tc herstellen.

In het bock „Orgaanziekten bij grote huisdieren" van Prof. J. Wester (1935)
worden een viertal ziektegeschiedenissen wcerge.gcven van runderen die bij sectie
lijdende bleken aan cen torsie van dc lebmaag.

Dc ervaring van dc Klinick voor Inwendige Ziekten van de Faculteit der Diergenees-
kunde met dit ziektebeeld is niet beperkt gebleven tot de door West c r bcschrcven
gevallen.

Wat de diagnostiek betreft deelt Prof. Beyers hierover nog het "navolgende mede:
„Behalve aan dc door Prof. Numans en \'1\'oussaint Raven genoemde klinische bevin-
dingen hechtte ik voor de (waarsi hijnlijkhcids-) diagnose nogal waarde aan hct
uiterlijk der faeccs, die het aspect hadden van die van cen nuchter kalf, zeer onaan-
,genaam ruiken, erg kleverig zijn door hct vele slijm, cn veel biluribinc en urobili-
nogeen bevatten. Microscopisch zijn veel afgestoten cpithcelccllcn tc vinden. Een cn
ander lijkt nuj te verklaren uit het feit, dat dc gal normaal in hct duodenum kan
afvloeien, maar dc duodenaalvlocistof geen maaginhoud meer kan bereiken. Een abso-
luut bewijs voor lebmaagtorsie zijn deze faeccsbcvindingcn ook weer niet."
Wij kunnen het slechts betreuren dat eerst in 1951 een serieuze poging kon worden
.gedaan langs operatieve weg een juiste diagno.se te verkrijgen en ccn therapie in te
stellen die reeds in 1935 door Wester als de enige mogelijkheid is aangegeven.
Ook hct Pathologisch Instituut van ile Faculteit der Diergeneeskunde zal in de loop
der jaren meer ervaring met de li.ggingsvcrandcrin.gcn van de lebmaag bij het rund
hebben opgedaan dan de „ Twee gevallen van torsio ventriculi bij koeien", bcschrcven
in hct Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Deel 57 (1930) blz. 783-786, door H. 11.

i n k. In het eerste geval, waarbij klinisch de diagnose enteritis was gesteld, werd
ecu torsie van 180° naar rechts om ccn verticale as vastgesteld, in hct tweede geval
cen torsie van 180° naar achteren om een horizontale as (klinisch werd getwijfeld
tussen peritonitis cn invaginatic).

l ot slot willen wij cr nog op wijzen dat door ons in dc inleiding wcrd gesteld dat in
dc Nederlandse literatuur geen gegevens te vinden zijn over hct „nieuwe" ziektebeeld
dislocatio abomasi, cen mening die wij nu t vermelding van hct bovenstaande over
de torsio abomasi volledig kunnen handhaven.

BEtiCi, H. (1950): Di.seascs of the stomach of the adult ruminant. \\\'et. Record,

vol. 62, nr. 51, p. 797.
BEC;G, II. and W. A. WHITEFORD (1956); Displacement of the abomasum in the

cow. Vet. Record, vol. 68, nr. 7, p. 122.
BISCHOFF, P. (1950) : Torsio abomasi bovis with spccial reference to aetiology and
pathogenesis. Proceedings Part I p. 1040, Part II p. 384 (opgave van de hierover
in de Scand. talen verschenen artikelen). Intern. Vet. Congress, Stockholm 1953.

DALTON, P. J. (1957): Correcting the displaced bovine abomasum. Vet. Rccord,
vol. 69, nr. 18, p. 498 (commentaar op art. van Jennings).

FORD, E. J. H. (1950): A case of displacement of the bovine abomasum. \\\'ct.
Record, vol. 62, nr. 49, p. 763.

GOULD, A. C. and C. M. (1957): Correction of the displaced abomasum (case re-
port). Vet. Rccord, vol. 69, nr. 19, p. 516.

HEBELER, H. F. (1954): Displacement of the bovine abomasum. Vet. Record, vol.
66, nr. 19, p. 269.

JENNINGS, S. (1957): Method of correcting the displaced bovine abomasum. Vet.
Rccord, vol. 69, nr. 15, p. 435.

JONES, E. WYNN (1952): Abomasum displacement in cattle. Cornell Vet., vol 42
p. 53.

KLUSSENDORF, R. C. (1955): Abomasum displaced. The North Amer. Vet., vol.
36, nr. 8, p. 635.

L0JE, K. (1948) : Torsio abomasi in cattle vv-ith special reference to its diagnosis and
treatment. Medlemsbl. Danske Dyrlacgcforen. 1948. Ref.: Vet. Rccord, vol. 61
(1949), p. 179.

MARR, A. and W. F. H. JARRETT (1955): Displacement of the abomasum asso-
ciated with pcptic ulceration in a cow. Vet. Rccord, vol. 67, p. 332.

MOORE, G. R., W. F. RILEY, R. W. WESTCOTT and G. H. CONNER (1954) :
Displacement of the bovine abomasum. Vet. Mcdecine, vol. 49, nr. 2, p. 49.

MÜLLER, H. (1953): Verlagerung und Torison des Labmagens bei einer Kuh. Dt.
Tier. Wochenschr., Jhrg. 60, Nr. 21/22, S. 230.

POULSEN, H. (J954): Metode til bchandling af lobetorsion. Medlemsbl. Danske
Dyrlaegforcn., deel 37, p. 116.

RICHARDSON, R. (1956): Torsion of the bovine abomasum. Vet. Record, vol. 68,
nr. 30, p. 496.

ROSENBERGER, G. und G. DIRKSEN (1957) : Über die Labmagenverlagcrung des
Rindes. Dt. Tier. Wochenschr.^ Jhrg. 64, Nr. 1, S. 2.

TROUGHT, V. (1957): Operation for reposition of the abomasum. Vet. Rccord,
vol. 69, nr. 8 (part I), p. 149.

WESTCOTT, R. W. (1955): Displaced abomasum. Vet. Mcdecine, vol. 60, nr. 6,
p. 265.

WILLIAMS, E. I. and W. FI. LLOYD (1957): Displacement of the bovine abo-
masum. Vet. Rccord, vol. 69, nr. 9, p. 315.

WOOD, C. (1957): Displacement of the bovine abomasum. Vet. Record, vol. 69,
nr. 5, p. 91.

WOOD, C. and C. J. ALLISON (1957): Displacement of the bovine abomasum.
Vet. Record, vol. 69, nr. 12, p. 385.

The horse and cow live thirty years
And nothing know of wines and beers
The goat and sheep at twenty die
With ne\'er a taste of Scotch or Rye
The sow drinks water by the ton
And at eighteen years is nearly done
The dog at fifteen cashes in
Without the aid of rum or gin
The cat in milk and water soaks

And then at twelve short years it croaks
The modest, sober, barnyard hen
Lays eggs for years and dies at ten
All animals are strictly dry
They sinless live and swiftly die
But sinful, ginful, rumsoaked men
Survive to three score years and ten
And some of them, the mighty few
Stay pickled till they\'re nine-two.

Tijdens opgravingen in Tanganjika werden resten gevonden van de zeer oude Chel-
leense cultuur. In deze tijd kwam cen reuzen wrattenzwijn voor, de Afrochoerus, die
bijna zo groot was als cen rhinoceros.

Uit het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid te Utrecht en uit de
Veterinaire Hoofdinspectie voor de \\ olksgezondhcid te \'s-Gravenhagc.

EPIDEMIOLOGISCHE BEVINDINGEN BIJ EEN
VLEESVERGII TKiING, \\ EROORZAAKT DOOR
S. TYPHI MURIUM

Op 4 februari 1957 werden 17 personen, behorende tot 5 gezinnen, ziek
na gebruik van vleeswaren, welke waren bereid van cen varken, dat op
dc boerderij voor eigen gebruik was geslacht. Het varken had vóór de
slachting op 30 januari geen ziekteverschijnselen vertoond, terwijl ook bij
dc keuring van het geslachte dier geen pathologisch-anatomische verande-
ringen waren gevonden. Het dier werd derhalve onvoorwaardelijk voor dc
consumptie goedgekeurd. Van het vlees en dc organen werden verschillen-
de vleeswaren bereid, t.w. leverworst, bloedworst, metworst en hoofdkaas.
Zoals tcr plaatse gebruikelijk is, werd aan vrienden en kennissen cen deel
van deze vleeswaren ten geschenke gegeven.

Dc ziekteverschijnselen bij dc patiënten bestonden uit hoge koorts, braken
cn diarree. Zeven patiënten uit 2 gezinnen waren zó ernstig ziek, dat
tot opname in cen ziekenhuis moest worden overgegaan.
Bij nader onderzoek bleek, dat met uitzondering van cén patiënt, alle
zieken van de hoofdkaas hadden gegeten. Slechts 1 persoon was ziek ge-
worden na het eten van leverworst en metworst. Verschillende personen,
die geen hoofdkaas, doch wel van de andere vleeswaren hadden genuttigd,
vertoonden geen ziekteverschijnselen.

In samenwerking met het Hoofd van dc betreffende Vleeskeuringsdienst
werden, onmiddellijk na het optreden van dc eerste ziektegevallen, alle
nog aarrwczigc vlees en vleeswaren in beslag genomen en monsters hiervan
gezonden naar het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid te Utrecht. Bij
het onderzoek alhier werd uit monsters hoofdkaas en metworst alsmede
uil vlees, dat reeds ccn week in de pekel had gelegen, S. typhi murium
gekweekt. Deze positieve resultaten werden reeds verkregen na directe
uitstrijk van het ingezonden materiaal op briljantgroenfenolroodagar-,
Endo- en S.S. platen. Op deze voedingsbodems kwamen zeer talrijke
Salmonella-koloniën tot ontwikkeling. Het onderzoek van bloed- en lever-
worst, alsmede van zout en kruiden, welke bij de bereiding der vleeswaren
waren gebruikt, leverde een negatief resultaat op.

Van 4 der ])atiënten, die in het ziekenhuis waren ojjgcnomen, werden in
het strceklaboratorium Utrecht van het Rijks Instituut voor de Volksgezond-
heid fecesnronsters onderzocht. In al dczc monsters werd S. typhi murium
aangetoond.

Bij cen nader onderzoek op dc boerderij bleek, dat het bewuste varken in
cen schuur had gelegen, waar het wemelde van ratten en muizen. In
verband hiermede werden 2 gevangen muizen en rattenfeces uit het var-
kenshok onderzocht. Bovendien werden feccsmonsters van naast het var-

kciishok gehuisveste kippen, \\an 4 andere op de boerderij aanwezige var-
kens, \\an 2 op het erf loslopende honden en van een kat onderzocht.
Uit de organen van beide muizen alsmede uit de feces van de kat kon
reeds bij directe uitstrijk op selectieve \\oedingsbtxlems S. typhi murium
■worden gekweekt.- Uit het mengmonstcj\' feces, van de .4 .\\arkens .werd ya.
enting in opho]3ing.svloeistoffen S. binza en uit de feces \\an de hond .S\',
schwarzengrund geï.soleerd. fn het overige materiaal werden geen Salmonel-
/«-kiemen gevonden. \'1\'wcc van dc vier varkens werden later .geslacht,
waarbij geen afwijkingen werden gevonden en het bacteriologisch onder-
zoek van vlees en organen een negatief resultaat opleverde.
Zoals uit het bovenstaande blijkt, werd zowel uit vlees en vleeswaren,
jjatiënten materiaal en muizen- en kattenfeccs S. typhi murium gekweekt.
Uit onderzoekingen van H a r li f f \' ) en van K a 1 1 i n g s en L a u r e 1
is gebleken, dat dit SalrnotiellaAypc in 20 verschillende fermentatiety[)en
kan worden vcidceld. Ten einde na te gaan of er tussen de door ons
gevonden stammen een mogelijke causale samenhang bestond, werden deze
uitvoerig biochemisch onderzocht. Zij bleken alle tot hetzelfde fermentatic-
type te behoren n.1. type 10 (xylose -(-, ranmosc 4-, Inositol —, Stem -)-,
d-l- en i - - tartraat -j-, citraat -(-, anunoniinnglucose -j-, Hitter-xylose —).
Dit type heeft enkele jaren geleden in Zweden cen voedselvergiftiging ver-
oorzaakt, waarbij ± 10.000 personen ziek werden waarvan er ±. 100
overleden.

Wat betreft het ziekteverloop hij dc verschillende patiënten, kan worden
medegedeeld, dat na behandeling met globenicol binnen een lol twei
weken gcnczin.g was opgetreden. Een oudere vrouw bleef .geruime tijd langer
ziek, zonder Salmonella uil le scheiden. Bij nader onderzoek bleek bij deze
patiënte een grote niersteen aanwezig tc zijn, wt4kc vóór ile besmetting
geen aanleiding tot klachten had gegeven.

1 )c vraag tloct zich voor, op welke wijze de besmetting van hel vlees en
de vleeswaren lot stand is gekomen, in het al.genieen kan worden gezegd,
dal vlees zowel tijdens hel leven als na de dood van hel slachtdier met Sal-
monella kan worden besmet.

Aanvankelijk werd in het bovenbeschreven geval aan een postmortale in-
fectie gedacht, omdat cen, aan diarree lijdend, mei.sjc bij de bereidin.g tier
vleeswaren had geholpen. Bij nader onderzoek bleek echter dal dit meisje
als eerste na hct g(4)inik van de hoofdkaas ziek was gewoiden. Wcllicht had
zc zich al be.smel bij hel ])rocvcn, tijdens de bereiding van ilc hoofdkaas.
Een andere mogelijkheid van ])oslmorlale besmetting, n.1. bczoedelin.g van
het geslachte varken door honden, katten, ratten of muizen, kon worden
uitgesloten aangezien het varken na dc slachting ter afkoeling op een ladder
werd gehangen cn aan cle elektrische weideafrastering aangesloten, zodat
het onder stroom kwam te staan. Voor een besmetting door bacillendragers
bestond geen aanwijzing, daar noch in het betrokken gezin noch bij de

Ilarhoff, N. : „Gastroenteriti.sbaciller af Salinonellagnippen i Danmark". Nyt
Nordisk Forlag, Copenhagen, 1918.

-) Kallings, L. O. and Laurell, Anna-Brita: „Relation between phage types and fer-
mentation types of Salmonella typhi m\\irium". .Acta path, et microbiol. Scan-
dinav. 40, 328 (1957).

slachter vóór het optreden dcr voedselvergiftiging ziekteverschijnselen wa-
ren voorgekomen.

Voor een intravitale infectie daarentegen ])leit, dat zowel uit de hoofdkaas,
de lever- en de metworst, als ook uit het inwendige gedeelte van het ge-
pekelde vlees S. typhi murium werd geïsoleerd.

Hel feit dat alle geïsoleerde S. typhi w«/îur/i-stammcn tot hetzelfde fermcn-
tatiety[)e behoorden, is een sterk argument \\()or een infectie van het
\\arken tijdens het leven door muizen of muizcnexcrcmenten. Wat dit laatste
betreft, is het bekend clat ninizcn uil dc varkensvocdcihakken eten en daarin
defeccren.

De besmetting der kat kan o]) besmette nuüzcn worden teruggebracht. Ren
besmetting \\an het \\arken door feces \\an dczc kat behoort cxcneens tot dc
mogelijkheden.

/eer merkwaardig zijn de bevindinden van S. binza bij dc andere varkens
eti S. schwarzengrund bij dc hcrnd. Dczc ty[)en werden dooi\' ons in lO.\')?
rcsp. 4 en 12 maal bij de iiiens en rcsp. 6 en 4 maal in vis- of diermeel
aangetroffen. 1 let is zeer goed mogelijk, dat de varkens werden besmet door
het X\'oeder, waarin vis- en diennecl waren \\crwerkt. Dc besmetting \\an
de hond zou dan op de besmette \\arkens kiuinen worden teruggebracht.
Ten slotte kan nog worden inedcgedceld, dat dit geval van \\ Iccsxcrgiftiging
aanleiding is geweest, cen uitgebreide campagne in de betreffende gcnieente
in te zetten ter xerdclging \\ an ratten en muizen.

Door vleeswaren, bereid van een luiis.slachtingsvarken werden meerdere gezinnen met
•S\'. typhi murium be.sniet. Hehalve bij de patiënten, werd dit Snlmonella-type ook bij
muizen en een kat gevonden. .Mie staiiunen bleken tot het fernientatietype 10 te be-
horen.

Ue epidemiologie dezer voedselvergiftiging, waars< hijnlijk veroorzaakt door een intra-
\\\'it:ial besmet dier, wortlt nader geanalyseerd.

.Several families were found to be infected with S. lyphimurium following the ingest-
ion of iiu-at produits |jrepared from a ])rivately slaughlereil ])ig. In addition, this
Sfilmonellae-typf was also found to be present in iniee and in a cat. .All strains
appeared to belong to the fermenting type 10.

The epidemiology of this case of food-poisoning, which was iirobably due to an
aniuuil which caughl the inft ( tion while still alive, is subjected to further analysis.

Par de la charcuterie préparée d\'un porc d\'abatage familial plusieurs familles furent
infectées de S. typhymurium. Outre chez ces malades-ci on constata ce typc-Sahno-
nella également chez des souris ct chez un chat. Toutes les .souches se trouvèrent
appartenir au type dc fermentation 10.

L\'épidémiologic de cet empoisonnement alimentaire, probablement causée durant la
vie par un animal infecté, est analysée d\'une façon plus détaillée.

Durch l\'ieischwaren, die von einem „hausgesehla( hteten" Schwein herrührten, wur-
den mehrere l\'amilien mit .S\'. typhi murium infiziert. Aus.ser bei den Patienten, wurde
tlicser Salrnonellatyp auch bei Mausen und einer Katze gefunden. Es stelttc sich
heraus, dass alle Stämme zum Fermentationstyp 10 gehörten.

Die Epidemiologie dieser Nahrungsvergiftung, die wahrscheinlich durch ein, schon
vor der Tötung infiziertes \'I\'icr verursacht wurde, wird näher analysiert.

(Uit de Dierexperimentele Afdeling van N.V. Philips Roxane te Weesp)
BLIND GEBOREN LAMMEREN

In 1957 publiceerde deGroot (1) de resultaten van cen onderzoek betref-
fende het blind geboren worden (microphthalmie - anopththalmie) van
lammeren, afkomstig van uiterlijk normale ouders.

Op grond van deze resultaten en het feit, dat de ooien in Nederland onder
normale omstandigheden zeer veel provitaminc A tijdens de drachtigheids-
periode op het tijdstip van de embryologische oogaanleg opnemen, meende
schrijver, dat de afwijking aan een erfelijke factor toegeschreven moest
worden en niet aan een gebrek aan vitamine A, waardoor b.v. bij varkens
en rundvee ook blinde dieren worden geboren.

Hoewel het aantal blind geboren lammeren gering schijnt te zijn, is dc
vraag of erfelijke dan wel voedingsfactoren bepalend zijn, belangwekkend
genoeg om hieraan meerdere aandacht te wijden.

Allereerst gingen wij na*) de afstamming van de in het voorjaar van 1957
in Noordholland geboren blinde lammeren. Wij vonden dat van vele van
deze blinde lammeren de afstamming terug te voeren was op stammen
door deGroot reeds aangegeven. Desalniettemin besloten wij over te gaan
tot aankoop in augustus 1957 van een twaalftal ooien, die allen reeds een
of mecr blinde lammeren hadden geworpen, en een ram, die blinde lam-
meren had \\ erwekt. Dc dieren werden door ons onder normale omstandig-
heden gehouden in een goede, ruime, polderweicle van het ])roefbeclrijf
„Boekesteyn" van N. V. Philips Roxane te \'s-Graveland. Gedurende de
winter werden wat schapenbiks, lüt de handel betrokken, bijgevoerd.
Dc ooien I t.m. VI ontvingen geen extra vitamine A, doch dc ooien VH t.m.
XII werden begin oktober intramusculair geïnjiceerd met 8 cc „Duphafral"
AD3 50/25 per dier. Begin november werden deze dieren wederom ge-
ïnjiceerd, doch nu met 4 cc „Duphafral" ad3 50/25. Dezelfde hoeveelheid
werd begin december en begin januari 1958 intramuscidair toegediend. In
totaal ontving iedere ooi van deze groep dus 20 cc ,,Du]3hafrar\' AD;j 50/25.
Dit product bevat per ml in gesolubiliseerde vorm 50.000 LE. vit. A en
25.000 I.E. vit. D;j. De injecties maakten cen vit. A deficiëntie bij dc ooien
dus absohnit onmogelijk.

Voorjaar 1958 bracht de in tabel I weergegeven resultaten van ons oriën-
terende onderzoek.

DeGroot merkt op in genoemd artikel, dat aangeboren blindheid bij dc
lammeren mogelijk veroorzaakt wordt door een enkelvoudige recessieve
faktor bij de ouders aanwezig.

*) Wij danken Dr. Th. de Groot (Landbouwk. Bureau der Nederlandse Stikstof-
meststoffen industrie) en de heer C. Roeper (Seer. Texels Sehapenstamboek in
Noordholland) zeer voor de verleende medewerking.

blind geboren moeten worden. De geboorte van 2 blinde lammeren is dus
geheel in overeenstemming met de „erfelijke" verwachting. De vit. A ont-
vangende groep zou dan echter eveneens x 10 = 2 à 3 blinde lammeren
hehbcii moeten tonen. Er werd echter geen enkel blind lam geboren!
Wij willen er liici\' nadrukkelijk op wijzen, dat het aantal proefdieren te
gering is geweest om cen conclusie mogelijk tc maken, maar de hypothi\'se
dat wc tc maken hebben met ecn opvallend geval van een erfelijk vergrote
behoefte aan vit. A mag zeker worden gesteld.

In verband met ons verdere onderzoek zouden wij het o]) prijs stellen in
kennis gesteld te worden omtrent ]jraktijkgevallen van inircophthalmie of
anolphthaliiiie bij lammeren.

Op grond van oriënterende proeven teneinde te onderzoeken of erfelijke dan wel
voedin.g.sfaktoren bepalend zijn voor de .geboorte van blinde lammeren uit normale
ouders meent sehr, voorlopig een erfelijke vergrote behoefte aan Vitamine A als
oorzaak van dit sporadisch verschijnsel te kunnen aanmerken.

Based on inforniatory experiineiits, carried out to investi.yate wether hereditary- or
nutritional factors arc mainly responsible for the birth of blind lambs out of normal
parents, the author concludes that a hereditary increased need of Vitamin A might
be the cause of this rare phenomenon.

Par suite d\'expériences d\'orientation visant à examiner si ce sont des facteurs hérédi-
taires, ou bien de nourriture, qui sont détcrniinantcs pour la naissance des agneaux
aveugles nés de parents normaux, l\'auteur croit pouvoir considérer provisoirement un
besoin héréditaire a.grandi dc Vitamine A comme cause dc cc phénomène sporadique.

Gegründet auf orientierenden Versuchen, ausgeführt zur Untersuchung ob entweder
erbliche- oder I\'ütterungsfaktoren die Hauptursache der Geburt blinder Lämmer aus
normalen Eltern sind, ist Verfasser der Meinung vorläufig dieses seltsames Phänomen
an einem erbliehen erhöhten Vitamin A Bedarf zuschreiben zu können.

Begin oktober 1958 werd mijn liul]3 gevraagd voor een acht jaar oude kees-
hond, teef, waarbij dc volgende anamnese werd opgegeven.

Dc hond is twee maanden geleden loops geweest en sedert de loopsheid drinkt ze
zeer veel. De eetlust was tot voor drie dagen zeer goed. De defaecatie was normaal,
de mictie zou volgens de eigenaar volkomen ongestoord zijn. De laatste drie dagen eet
de hond niet mecr, zij is lusteloos, braakt zo nu en dan en heeft cen zeer dikke buik.
Bij onderzoek vond ik een hond in zeer goede voedingstocstand met een iets ver-
hoogde temperatuur. De buik is zeer sterk opgezet cn dusdanig gcspaimen dat pal-
patie onmogelijk is. Er is een geringe nmco-purulente uitvloeiing uit de schede. Bij
digitaal vaginaal onderzoek was er een kleine vaginaal-tumor te vinden, niet groter
dan een hazelnoot.

Daar deze anamnese wel volkomen typisch was voor een endometritis, wcrd,
gezien dc toestand van de liond (niet eten cn braken), dc eigenaar geadvi-
seerd de hond zo spoedig mogelijk te laten opereren.

Dc operatie werd de volgende dag uitgevoerd. Bij opening van dc buik bleek
de blaas enorm vergroot te zijn, terwijl de blaaswand sterk vcidikt was cn
])laatselijk ontstoken. Tijdens de poging de blaas zoveel mogelijk bniten de
buik tc brengen, scheurde deze open over cen afstand van ongeveer zeven
ccntimcter. Na dit accident was nu inspectie van de andere buikorgancn
mogelijk; er bleek ccn lichte endometritis te bestaan, terwijl de ovaria
normaal waren.

Ik moest dus wel dc klinische vci.schijnsclen toeschrijven aan dc blaas-
afwijking (ontsteking, verdikking van de wand, sterk ovcrvidd zijn). Dc
meest waarschijnlijke oorzaak van deze overvulling leek mij wel een af-
sluiting van dc lucthra, mogelijk wel door druk van ccn tumor, omdat ik
inuners bij vaginaal onderzoek een, zij hct ook klein en niet bij hct orificium
urethrae gelegen, gezwel had geconstateerd. Inderdaad was bij palpatie van
de blaashals achter in het kleine bekken cen cigiotc tiuiior te voelen, welke
in dc vagina zat cn blijkbaar dc urethra dichtdrukte. Na enige moeite ge-
lukte het dc tumor via de vagina zover op te duwen, dat deze via dc biuk-
holte kon worden verwijderd. Daartoe wcrd over dc tumor de wand van
dc vagina ingesneden; daar de tmnor enigszins gesteeld was, kon deze o]) dc
gebruikelijke wijze onderbonden worden. De vaginawand werd met cattgut
gesloten; daaina wercl dc blaas zorgvuldig gehecht. Gezien dc grootte van
dc ingrcc]j, de normale ovaria en dc geringe vergroting van de uterus wcrd
\\an hysterectomie afgezien. Alvorens de buik wcrd gesloten, brachten wij
cr 200.000 E in water opgeloste penicilline in.

De hond ontving verder gedurende 3 dagen 500.000 E penicilline en strep-
tomycine intramusculair. De wond genas ])cr primam, de eetlust was na
twee dagen weer goed en de mictie ongestoord. Vaginaaltumoren komen

veel bij honden voor, doch ccn dergelijke complicatie heb ik er nooit bij
gezien.

hoe voorzichtig wij moeten zijn met een schijnbaar juiste cn betrouwbare
■ .........................................

MEDEDELINGEN VAN DE VEEARTSENIJKUNDIGE DIENST
Veeartsenijkundige Dienst verhuist.

Op 1 december a.s. zal de Veeartsenijkundige Dienst, tevens Veterinaire Hoofd-
inspectie van de Volksgezondheid zijn oude pand, Prins Mauritslaan 99 te den Haag
verlaten en zijn intrek nemen in het departementsgebouw van het ministerie van
landbouw, visserij en voedselvoorziening, le v. d. Boschstraat 4 te den Haag, tel.
614201.

Om te voorzien in de behoefte aan goed producerende melkrunderen die toch hittc-
resistent zijn, probeert men in navolging van de ontwikkeling van de Santa Gertrudis
(vlcesrund, ontstaan uit een kruising van Shorthorn x Zebu) ook nieuwe melkrassen
te ontwikkelen door hoogprodueticvc Europese rassen te kruisen met warmtercsistente
Aziatische rassen.

Een voorbeeld hervan is de Jersind, die in India ontwikkeld wordt door Jerseys met
Red Sindhi\'s (een Zebu) te kruisen.
De voorlopige resultaten lijken goed.

Bekend is ook de Jamaica-Hope (75% Jersey en 25% Zebu) die in Jamaica werd en
wordt ontwikkeld en waarvan de produktie in 1952 in 305 dagen gemiddeld 2700 1.
bedroeg.

Commonwealth Bureau of .Animal Breedings and Genetics, p. 5.
Eenheid onder de Jerseyfokkers.

In maart 1958 werd te Pretoria de 4e wereldconferentie van Jerseyfokkers gehouden.
Prof. Bonsma sprak over: Dc invloed van klimaat en voeding op dc aanpassing van
dc Jersey in dc wereld.

De Friesschcn stalmeester en kocijendoeter raadt tegen boeglamheid de geneeswijze
„droog zwemmen" aan; „men bindt de voet van het goede voorbeen op cn laat hct
paard op het kwade been huppelende in dc rondte lopen".
Numan kan een dergelijke behandeling niet begrijpen.
Hij schrijft:

„Schier zoude ik dezelve in ondoelmatigheid durven gelijkstellen niet de voorniaals,
en helaas nog maar al tc dikwijls, in gebruik zijnde, .gewoonte om den schijndoodcn
drenkeling op cen ton tc rollen, met oogmerk om hem wederom bij bet leven terug
tc bren.gcn, offschoon ook deze marteling eerder geschikt is, om hct no.g aanwezi.ge,
zwakke, leven geheel uit te blusschen, dan, in ceni.g opzicht, iets toe tc brengen om
hetzelve op tc wekken."

Anon. Survey of incomes of Veterinary Practitioners; J.A.V.M.A. 132, 540 (1958).
Blijkens cen enquête had een derde van de practici, die cen antwoord instuurden een
netto inkomen van meer dan 12.000 dollar, met een gemiddelde van 17.161 dollar.
Bijna de helft van de grotere inkomens werden verkregen in dc honden- cn katten-
praktijk. Van deze collegae woonden er 33% in steden met meer dan 500.000 in-
woners.

Van hen, die meer dan 60% van écn bepaalde diersoort (groep) behandelden, hadden
62,1% van kleine huisdierenspecialistcn inkomens boven de 12.000 dollar vergeleken
met 31,1% van de specifieke runderpractici en 78,6% van hen die hoofdzakelijk
varkenspraktijk hadden. Aangezien de levenskosten in de grote steden hoger zijn, kan
dus worden geconcludeerd, dat de varkenspraktijken, die gewoonlijk in plaatsen van
minder dan 10.000 inwoners zijn, het grootste rendement afwerpen.

Les groupes sanguins des équidés (cheval, mulet, âne). L. P o d 1 i a c h o u k; Anna-
les de l\'Institut Pasteur, 95, 7, (1958).

Bij paarden, muildieren en ezels zijn crythrocytenantigenen vastgesteld (A tot K)
welke alle voorkomen bij muildieren, 10 ervan bij paarden en de factor B bij ezels.
De overbrenging van dczc antigencn geschiedt volgens de wetten van Mendcl.
Ieder antigcen wordt beheerst door cen paar allclen ; de aanwezigheid is dominant
over dc afwezigheid.

Intramuscular treatment of staphylococci Mastitis with Neomycin sulfate and poly-
mycin B sulfate. Barr, F. S., H a r r i s, J. R. en C a r m a n, P. E.; Journal of the
■Americ. Vctcr. Med. .Association, 132, blz. 110, 1958.

Staphylococcus aureus wordt vaak aangetroffen in de melk ook als er geen sprake is
van mastitis.

Uit 9 koeien met cen staphylococcus aureus mastitis werden culturen aangelegd.
T.o.v. zeven antibiotica werd de gevo(4ighcid bepaald. Dc staphylococcus aureus bleek
in alle negen gevallen resistent tegen pcnicillinc en streptomycine. Acht culturen bicken
resistent tegen chloortetracycline (= aureomycine) en tetracycline. Zeven culturen
bleken resistent tegen crythromycine cn polymycinc B.
Alle bleken gevoelig voor neomycine!

.Alle koeien werden intra-musculair behandeld met 1 gram neomycine en 1.000.000
E polymycinc B gedurende twee opeenvolgende dagen.

Bij acht dieren konden dc staphylococcen 3 dagen na de laatste behandeling niet meer
in de melk worden aangetoond en genas dc mastitis. Ze waren twee weken daarna
nog steeds normaal. Dc negende koe genas ook niet door een intramammaire na-
behandeling met dc genoemde antibiotica en sulfapreparaten.

Dc schrijvers zijn van mening dat hetzelfde resultaat zou zijn verkregen indien dc
b(handeling uitsluitend met neomycine zou hebben plaats gehad.

Isolation of Leptospira pomona from a bovine fctus. 1. W. G. Dacres; JAVMA
132, 515 (1958).

2. The susceptibihty of the ehinchilla (Chinchilla la niger) to Leptospira pomonn.
C. S. Robe rts en L. W. Tu rner; J.A.V.M.A. 132, 627 (1958).

1. In een veebeslag van 80 stuks traden regelmatig gevallen van abortus op waarbij
bacteriologisch onderzoek negatief was. Dieren, die éénmaal hadden geaborteerd
blek«n. immuun .te. zijn.. Sfrologisfh. opdçrzpek was negatief voor brucellosis maar
positief voor leptospirosis.

Voor het aantonen van de verwekker werd uit binnen dc 24 uur tevoren geaborteerde
foeti 0,5 ccm vocht uit de borstholte intraperitoneaal bij dc chinchilla ingespoten.
Van de chinchilla werd door hartpunctic op de 2e, 4e en 6e dag na de injectie
bloed verkregen en geënt in Chang\'s medium met 10% konijneserum en gekweekt
bij 25° C. Gedurende cen maand werd wekelijks een druppel van de cultuur onder
het donkerveldmicroscoop onderzocht. Van één der 2 onderzochte gevallen was de
na 8 dagen aangelegde cultuur 3 weken later positief. De chinchilla stierf een maand
later. Zowel in de organen van de foetus als van de ehinchilla werden met de zilver-
methode van Levaditi Leptospiren aangetoond.

Met de uit de chinchilla aangelegde cultuur gelukte het kalveren te besmetten. Dit
zou, sinds in 1944 L. pomona als oorzaak van voortplantingsstoornissen bij runderen
in de V.S. werd beschreven, dc 2c keer zijn dat de kweek uit cen foetus gelukte.

2. R O b e r t s en T u r n e r delen mede, dat de chichilla een veel beter proefdier
is voor L. pomona dan de cavia en de hamster. De bloedcultuur is bij de chinchilla
veel vaker positief dan bij de beide andere dieren, terwijl de chinchilla ook geregeld
tengevolge van de injectie sterft met positieve sectie.

Some research contributions on canine distemper. J. II. Gillespie; J.A.V.M.A.
132, 534 (1958).

Bij gevoelige pups onder de 2 maanden geeft experimentele hondeziekte vlg. Gillespie
geen koorts, maar anorexic, braken en bloeddiarrec, waaraan ze 12 tot 21 dagen na
de infectie sterven.

De leeftijti waarop met succes actieve inununiteit bij jonge honden kan worden op
gewekt, is afhankelijk van de inununiteit van de moeder. Er worden n.1. zowel in
utero als vooral met het colostrum inunuunliehaam mede gegeven. Eén dag na de
geb<K)rte is de titer van antilichamen van ile moeder en haar jongen ongeveer de-
zelfde. Aangezien de titer van de melk 2 dagen na de geboorte snel daalt, hebben
pups van een moeder met lage titer op 3 weken al geen serumtiter meer en pups
van een teef met hoge titer na 12 weken. Van de door experimentele infectie onder-
zochte pups op 5 weken oud is ongeveer 70% nog inunuun. Als .gevolg hiervan kon
met volvirulent virus bij deze diertjes ook geen inununiteit worden opgewekt.
Op 8 weken zijn de meeste pups gevoelig en ontwikkelen alle na virusinfectie een
actieve immuniteit. Vol.gens dc schrijver is 9 weken de jongste leeftijd waarop actieve
inununisatie zin heeft. Vanaf 5 weken kan pa.ssieve immuntiit met immuunserum
noodzakelijk zijn, uien moet dan wekelijks serum inspuiten, maar kan pas actief im-
muniseren 14 dagen na de laatste seruniinjectie.

Tracheal obstruction in a dog. J. D. Brown en VV. V. Lumb; J.A.V.M.A. 132,
521 (1958).

Een jonge pointer, welke verschillende malen aanvallen van crnsti.ge ademnood had
vertoond, bleek cen nkikker in de trachea te hebben, die als een klep werkte en daar-
door aanleiding gaf tot grote benauwdheid, die b.v. door optillen op de operatietafel
werd op.geheven. Het voorwerp kon operatief worden verwijderd.

Extirpation of the preputial diverticulum of bears used in artificial insemination.
J. A am dal, I. Hog set en V. S. Filscth; J.A.V.M.A. 132, 523 (1958).
In het preputialc divertikel van de beer bevindt zich een stinkende inhoud, die be-
staat uit urine, sperma en afgestoten epitheelcellen, waarin soms concrementen worden
gevormd. Deze massa bevat gemiddeld 15,2 miljoen bacteriën per ccm. Bij het ver-
zamelen van sperma bestaat de kans dat van dc inhoud in het sperma terecht komt
door contractie van de preputiaalspieren. Schrijvers geven een operatietechniek aan,
om dit divertikel tc verwijderen. Dc op deze wijze behandelde beren verspreiden
veel minder lichaamslucht, waardoor ook de zaadwinning minder onaangenaam wordt.
Het aantal bacteriën in het sperma was st( rk verminderd.

E. B a r r a i r o n en G. C o u s s i; Rev. d corps Vét. de l\'.Armée 13, 21, (1958).
In aansluiting op droes werd bij 2 paarden een papuleus eczeem waargenomen gevolgd
door cen desquamatie van de e])idermis van hals en bovendeel der extremiteiten resp.
van vrijwel gehele lichaam.

Ergot and Ergot-like Fungi as the cause of vesicular dermatitis (Sod disease) in
chickens. M. Perek: J.A.V.M.A. 1.32, 529 (1958).

Onder hoenders in Israël trad een vesiculaire dermatitis aan dc kopaanhangscls op,
waaruit stafylokokken gekweekt werden. Er was een sterfte van 10%, waarbij in het
algemeen geen afwijkingen aan de organen werden gevonden. Met dc stafylokokken
was de ziekte niet op te wekken. De werkelijke oorzaak van de ziekte bleek een ver-
ontreiniging van het voer met zaad van Loliuin ternulenturn te zijn, welk zaad bedekt
was met Cladospotum herbaruni. llieruu-de werd de ziekte opgewekt, daarentegen
niet met onbesnu\'t Loliumzaad.

Thoughts on mastitis in Sows, by G. R. ,S u ni n c r; The Vet. Rcc. vol. f)9, 1957,
p. 131.

Schrijver, blijkbaar een practicus uit Liverpool, wijst erop, dat in vele varkensfokke-
rijen de mastitis der zeugen grote schade veroorzaakt. Zij komt veel nu-er voor op
de grote dan op de kleine bedrijven, hetgeen toegeschreven wordt aan het feit, dat
op dc grote bedrijven dc zeugen in aparte, daarvoor bestemde hokken de biggen
ter wereld brengen, waardoor deze hokken m<cr aan een pernumente infectie worden
blootgesteld. Het reinigen en desinfecteren der hokken, evenals dc reiniging der uiers
vóór de zeugen erin komen, helpt blijkbaar onvoldoende.

Grote invloed schrijft Sumner toe aan de overvoedering der zeugen gedurende
de laatste weken der dracht. Tc veel eiwit veroorzaakt vroegtijdig cen zwelling der
uiers, die heet en gezwollen raken en zo jiijnlijk, dat het zogen er door wordt be-
moeilijkt.

De acute mastitis treedt binnen 4 dagen na dc partus op, geeft sterke wijzigingen
in de melk en veroorzaakt de dood van 30—100% der biggen.

De subacute mastitis komt tussen de 7 en 21 dagen p.p.; het eni.ge symptoom is meer
of minder hard worden der uiers met een overeenkomend percentage biggensterfte.
De chronische mastitis met of zonder suppuratie wordt waargenomen na het spenen.
Bacteriologisch onderzoek van vele uiersecreta toimde aan, dat zowel verschillende

Streptokokken (S. dysgalactiae, S. agalactiae, S. uberis, S. vividans) als Staph, aureus
en Bac. coli (hemolytisch zowel als nict-hcmolytisch) als oorzaak moeten worden
beschouwd.

Sulfonamide, pcnicillinc, streptomycine, chlooramfenicol en Oxytetracycline werden
.successiev.clijk beproefd, alsincde combinaties dezer antibiotica (intra-musculair en ook
wel intra-mammair). Resultaten wisselend.

Tegen coli-infectie werd gegeven aggrecoline (coliscrum van hct paard vcrkre,gen).
Later werd dit profylactisch ingespoten in een dosis van 50 cc., vijf dagen vóór de
verwachte partus.

Samen met cen forse voedselvermindering in de laatste twee weken der dracht gaf
dit uitstekende resultaten.

Dirofilariasis in sentry dogs of the Pacific Air Forces. R. W. Bailey; J..A.V.M.A.
133, 48 (1958).

A comparison study of various arsenical preparations as Filaricidcs of Dirofilana
immitis. R. W. B a i 1 c y; J.A.V.M.A. 133, 52 (1958).

In dc omgeving van Tokio is cen africhtingscentrum, waar in Japan aangekochte
Duitse herdershonden worden afgericht voor bewakingsdiensten op dc Amerikaanse
vliegvelden in dc Pacific.

Deze honden zijn dikwijls besmet met Dirofilaria immitis, een worm waarvan dc
2 $ exemplaren 20 tot 30 cm. lang zijn en de cf cf exemplaren 12 tot 18 cm., die
in dc rechter helft van hct hart, dc arteria pulmonalis en de Venae cavac leeft. Niet
alleen dat wormkluwens aanleiding kunen zijn door vaatobstructie de dood tc ver-
oorzaken, maar deze parasieten doen ook veel schade doordat ze het uithoudings-
vermogen van de honden verminderen. Dc larven van deze wormen („microfilariën")
circuleren met het bloed, terwijl dc overbrenging geschiedt door steken van muskieten.
Hct bleek, dat honden van hct Noordelijkse Japanse eiland, Hokkaido, niet besmet
waren.

Voor behandeling van de dirofilariasis worden diverse organische arsenicumprepa-
raten intraveneus toegepast met een dosis van 0,75 mgr As. per kg. lichaamsgewicht,
gedurende 2 dagen. Alle honden worden jaarlijks profylactisch behandeld. Hierbij is
cen gering sterftepercentage tengevolge van wccfselnccrosc op de injecticplaats, arse-
nicumvergiftiging en embolic.

De arscnicumpreparaten doden dc volwa.s.scn wormen en niet de microfilariën, die
soms nog 9 maanden blijven circuleren. Halfjaarlijkse bloedcontrole wordt daarom
niet meer tocgcp.ast.

Behandeling van kctonacmic. Bouekaert, J., Oyaert, W. en S c g h c r s, A.;
Vlaams Diergeneesk. \'l ijdschr. 27, blz. 47—50, 1958.

In de winterperiode 1956—1957 werden 33 koeien lijdende aan acetonemic in de
kliniek behandeld.

1. Bij 8 koeien werd 300 gram glucose intraveneus gegeven. Na 4 ä 5 dagen waren
3 dieren genezen. De 5 overige dieren werden genezen door cen verdere behan-
deling met cortisone, vitamine C of delta hydrocortisone.

2. 6 koeien werden behandeld met 300 gram glucose intraveneus 200 E insuline.
Slechts 2 dieren genazen. Dc andere 4 zijn genezen door nabehandeling met delta
hydrocortisone.

3. 8 koeien werden behandeld met 500 mg cortisone intra-musculair. Bij alle dieren
1228

verbeterde de toestand. De dieren waren na 5 dagen vrij van ketonliehamen in
de melk.

4. 5 koeien werden behandeld met 10 g vitamine C intraveneus cn konden na 4 ä 5
dagen als genezen worden beschouwd.

5. 6 dieren werden behandeld met 100 mg delta hydrocortisone. Bij deze dieren,
evenals bij dc dieren genoemd onder 1. en 2., die met delta hydrocortisone werden
nabehandeld trad herstel het snelste op! Bij de dieren die op een of andere wijze
waren voorbchandcld was soms cen tweede injectie nodig.

In hoeverre de dieren na deze behandeling werden gecontroleerd en in hoeverre de
genezing duurzaam is gebleken werd niet vermeld.

(Schrijvers bepaalden de aanwezigheid van ketonliehamen door middel van een
poeder bestaande uit: natrium nitroprussiaat 1, ammoniumsulfaat anhydr. 200 en
natriumsulfaat anhydr. 200. Dit poeder geeft toegevoegd aan de melk — bij positieve
reactie — een violette verkleuring en is voor het gebruik in de praktijk wel zeer
geschikt. Het door schrijvers gebruikte delta hydrocortisone is het door Pfizer in de
handel gebrachte sterane.)

J. II. de Haas, Nederlands Melk- en Zuiveltijdschrift, vol. 12, (1958), no. 1, p. 49.
Dit artikel is de inhoud van een zeer interessante cn uitvoerige voordracht, die sehr,
op dc Zuivcldag tc Wageningen op 4 juni 1957 gehouden heeft.
Zcer sterk verkort kan als samenvatting worden vermeld:

Op velerlei wijzen wordt door middel van tabellen enz. nog eens aangetoond, welk
een voortreffelijk voedingsmiddel voor iedereen, cn wcl in het bijzonder als kinder-
vocdsel, melk is. Dczc belangrijkheid is voor het grootste deel te danken aan de mclk-
eiwitten. Het lichaam heeft behoefte aan bepaalde hoeveelheden essentiële amino-
zuren, die in dc juiste verhoudingen moeten voorkomen; dit is juist in melk in gun-
stige mate het geval. De specifieke voedingswaarde van het melkvet is in vergelijking
daarmede slechts gering. Nog niet zo lange geleden werd, gezien volgens dc moderne
voedingsleer, de waarde van het melkvet te hoog aangeslagen, en het melkciwit te
gering gewaardeerd. Het is buitengewoon janmicr, dat dc melkconsumptic per persoon
per jaar dalende is, en de melkprijs omhoog gaat, in de laatste 8 ä 10 jaar zijn die
percentages respectievelijk 15 en 80. Toch is m(4k nog altijd vrijwel de goedkoopste
bron voor dierlijk eiwit. Het is te hopen, dat dit inzicht beter verbreid zal worden,
waardoor het mclkvcrbruik groter zal worden.

Nu het streven cr is om de geldswaarde van de melk niet meer alleen door het ge-
halte aan vct, maar ook door het gehalte aan eiwit vast te stellen, zal getracht worden
door selectie bij de fokkerij van het vee dit laatste te verhogen, waardoor dan auto-
matisch de waarde van melk als volksvocdscl nog groter worden zal.

Dcr Wert des Whitcside-Tcstes im Rahmen der Mastitis-Diagnose. G. Obiger;
Berl. und Münch, tierärztl. Wochenshcrift 1957, 70, nr. 1.3, p. 290.
In het algemeen is het vaststellen van dc diagnose bij aandoeningen van dc mclkklicr
niet op betrouwbare wijze mogelijk door alleen maar cen eenvoudig klinisch onder-
zoek van dc uier.

\\\'oor de nauwkeurige bepaling is het microscopisch of cultureel aantonen van de
ziekteverwekkers noodzakelijk. Wat dit decl van het onderzoek betreft stuit men dik-
wijls op moeilijkheden, omdat cr al ccn behandeling met een antibioticum heeft plaats
gehad. Daarom zijn zekere onderzoekingsmethoden onontbeerlijk, waarmee verande-

ringen langs chemische weg kunnen worden aangetoond, zelfs al zijn die wijzigingen
van nog maar lichte aard. Toegepast zouden kunnen worden de katalascproef, de
zuurtegraadbepaling, de chloorbepaling, enz. Een bezwaar van deze methoden is, dat
men er apparaten en een laboratorium voor nodig heeft.

.De Whitesidc-tcst (naar .W, IJ. Wbitfsi^c,. die in 1939 zijn onderzoek publiceerde)
echter is cen oriënterende proef zonder apparatuur die op stal kan worden uitge-
voerd en direct uitslag geeft. Bij deze whiteside-test worden 5 druppels van de te
onderzoeken melk op een schoon voorwerpglas dicht bij 2 druppels 1 N Natronloog
gebracht. Boven een donkere ondergrond worden met een glasstaafje beide hocveel-
heidjes vloeistof gemengd over een oppervlakte ter grootte van een gulden.
Bij een negatieve reactie blijft het mengsel homogeen troebel, een positieve reactie
is het ontstaan van heel fijne tot grotere witte vlokjes, zelfs al na 20—30 seconden.
Hoeveelheid en grootte van de vlokjes kunnen worden gewaardeerd met 1—4 plus-
tekens. Hoe ernstiger aandoening, hoe meer en hoe groter vlokjes, tot aan een visceuze
massa toe met uitscheiding van een heldere vloeistof. Uit onderzoekingen van Ame-
rikaanse zijde is gebleken, dat voor deze reactie de leucocyten in de melk aansprakelijk
zijn, doordat er een chemische verbinding ontstaat van het nucleinezuur van de
leucocytenlichamen met het NaOH tot een natriumzout, die zich tot een gelatincuzc
massa verdicht. Verwarming mag niet plaats hebben of plaats hebben gehad, want
dan coaguleren de leucocyten, en de NaOH kan het celeiwit niet meer aantasten.
Omdat in Duitsland de Whiteside-test nog niet werd toegepast, heeft Sehr. 3350
monsters melk van verschillende origine onderzocht, volgens de Whiteside-methode en
ter vergelijking en controle ook bacteriologisch, door microscopisch onderzoek van het
sediment; door de katalascproef, door het bepalen van de pH, door de chloor-
bepaling, enz. Van het totaal aantal maakte hij naar de herkomst verschillende groeps-
indelingen en komt tot de conclusie, dat de W.-test voor de praktiserende dierenarts
een waardevolle oriënterende diagnostische proef is voor het vaststellen van een stoor-
nis in de secretie of cen mastitis. Men mag er echter niet meer in zien dan een primi-
tief en goedkoop hulpmiddel, dat in de stal kan worden toegepast. Voor een defini-
tieve diagnose moet bevestiging worden verkregen door een microscopisch en cultu-
reel onderzoek.

Dc Heer en Mevrouw Finncrty, Elwood, Indiana, brachten een televisie-apparaat in
dc stal om het werk wat op tc vrolijken. De koeien bleken grote belangstelling voor
de programma\'s te hebben.

Zij werden namelijk zodanig afgeleid dat zij vergaten hun melk te laten schieten met

Dc Kon. Ver. „Het Friesch Paardenstamboek" srceft naar uniformiteit. Dat men in
dit opzicht reeds veel bereikt heeft blijkt uit het feit dat kortgeleden een fokker die
zijn merrie op een keuring moest voorbrengen en zeker wilde zijn dat hij de goede
had, eerst naar cen lidteken op de hoef moest zien.

Op 25 september 1957 stierf op 80-jarige leeftijd de ook bij ons bekende Alberto
Ascoli, een veelzijdig geleerde, die — medicus geworden in 1901 — zich eerst op bio-
chemisch gebied begaf, om zich daarna vooral te wijden aan bacteriologische onder-
zoekingen.

Hij werd directeur van het Serotherapeutisch Instituut te Milaan, ontdekte het
thermo-precipitine, werkt de precipitine-reactie uit voor diagnostische doeleinden
(miltvuur) en experimenteerde jarenlang met B.C.G.-vaecin, waarvan hij in Italië
de grote propagandist werd.

Hij werd de stichter van een leerstoel voor vergelijkende ziektekunde van de dier-
geneeskundige faculteit te Milaan, waarbij hij tevens algemene pathologie, patho-
logische anatomie en farmakologie doceerde. In de oorlogsjaren verbleef hij in Ame-
rika en gaf daar colleges in bacteriologie en immunologie. Ascoli heeft door zijn
levenswerk het innige verband gedemonstreerd tussen de humane en veterinaire ge-
neeskunde en op de grote betekenis gewezen van de vergelijkende geneeskunde.

Verslag van het op 24 en 25 oktober 1958 te Hilversum gehouden twee-
daags Congres voor Openbare Gezondheidsregeling.

Dit congres was geheel gewijd aan het gezonde woon- en werkmilieu.
Het congres werd geopend door Prof. W. F. J. M. Krul, voorzitter van het Congres,
die een magistrale rede hield over de milieuverzorging in het algemene kader der
gezondheidszorg. Dit milieu moet dan in algemene zin worden beschouwd, dus ook
dient het woonmilieu hierbij te worden betrokken. Na een uitstekend historisch over-
zicht over vroegere woon- en werktoestanden, met name in Engeland, kwam Prof.
Krul tot de conclusie, dat de voortschrijding van de industrialisatie sneller is gegaan
dan de aanpassing hieraan van het woon- en werkmilieu, waardoor wantoestanden
zijn ontstaan. Hij wees erop, dat er rekening mede moet worden gehouden, dat in de
komende 10 tot 25 jaar het gebruik van drinkwater en bedrijf.swater vervijfvoudigd
zal worden en dat het uitgesloten is dat het grondwater in deze enorme behoefte zal
kunnen voorzien. In de toekomst zal dus rivierwater moeten worden gebruikt, dat
gefilterd moet worden of op een andere wijze moet worden drinkbaar gemaakt. Maar
hiermede houdt weer nauw verband de toenemende verontreiniging van de rivieren
door de industrie. Het probleem van hct afvalwater moet eveneens worden opgelost.
Hct derde punt dat een oplossing moet vinden is het probleem van de recreatie. Een
vierde belangrijke kwestie is een goed woon- en werkmilieu. Hierover hebben op
het congres verschillende prae-adviseurs en co-referenten hun mening gezegd en
daarvoor kan dus worden verwezen naar de handelingen van het congres.
Ook de voortschrijdende luchtverontreiniging is cen zeer belangrijke factor. In tal
van steden is het niet meer mogelijk om ramen open te hebben, hetzij door stank-
verspreiding van industrieën, hetzij door hct besmetten van de lucht met fijne afval-
stoffen en het daardoor optredende zuurstofgebrek. Als laatste factor noemde spr.
de enorme toeneming van het lawaai, waardoor een basis voor allerlei neurosen wordt
geschapen, hetgeen gedurende het congres dcxjr tal van sprekers nader is toegelicht.
Wat dit laatst betreft, vertelde Dr. J. H. Lamberts, huisarts te Rotterdam, dat
niettegenstaande de medische wetenschap in de laatste tien jaren enorm is vooruit-
gegaan, er toch in die laatste tien jaar 30% recepten meer zijn geschreven dan daar-
voor, waaruit is te concluderen, dat ook de artsen 30% meer werk hebben gehad. De
bevolkingstoename is hierbij verwerkt.

Prof. Krul opponeerde de stelling, dat, als wij al deze problemen niet kunnen op-
lossen, ook het probleem van de z.g. „randstad Holland" onoplosbaar is.
Gedurende het congres, dat de tweede dag werd bijgewoond door de Ministers van
Volkshuisvesting en van Sociale Zaken en Volksgezondheid, voerden verschillende

sprekers over deze onderwerpen het woord, n.1. zowel artsen als architecten als plano-
logen en deskundigen op het gebied van bouw- en woningtoezicht. Het geluid in de
moderne woningen was wel de belangrijkste factor en het was dc moeite waard om te
horen, hoe hoog dit thans algemeen verspreide euvel door alle deskundigen wordt
aangeslagen. Algemeen werd erover geklaagd, dat bewoners meestal nooit het door
henzelf geproduceerde geluid horen, maar wel dat van hun buurman. Als aardig
voorbeeld noemde b.v. Dr. Lamberts uit Rotterdam het geval van iemand die veel
last had van dc hond van zijn buurman. Ten einde raad kocht hij voor veel geld
die hond om hem direct naar ccn asyl tc brengen ter afmaking. Toen hij echter met
de hond op weg was, was hct dier zó vriendelijk cn lief tegen hem, dat hij er toch
niet toe kon komen en de hond mee nam naar zijn huis. Kort daarop kocht zijn
buurman van wie hij eerst dc hond had gekocht, zijn eigen hond voor ccn nog hogere
prijs terug, omdat hij er zo\'n last van had. Maar deze last had hij tevoren, toen hij
zelf nog eigenaar was van de hond, nooit bemerkt.
Een excursie naar een melkfabriek besloot dit interessante congres.

\\\'er.slaR van het Utrechts llniversiteitsmuseuni over het cursusjaar \'57-\'58.

De opening van de tandheelkundige afdeling van hct museum in maart 1958 vormde
één der hoogtepunten van het jaar. Hierdoor werd een uitgebreide en veelzijdi.ge
collectie bespaard voor hct lot dat vóórdien meerdere voorwerpen was beschoren, die
verloren gingen wanneer een onderwijskracht (die als hobby cen verzameling was
begonnen) hct Tandheelkundig Instituut verliet. Daar thans de voorwerpen eigen-
dom van het Rijk dan wel van de Stichting Utrechts Universiteitsmuseum zijn, is de
continuiteit der collectie gegarandeerd.

De diergeneeskundige afdeling mocht zich verheugen in de ontvangst van cen aantal
nieuwe aanwinsten, o.a. oude menu\'s van feestelijkheden, oude foto\'s, de bul van
J. Mazure, een dertigtal instrumenten afkomstig van Dr. Ubbels, correspondentie
van Dr. Wirtz (1886), een recept tegen hondsdolheid (1823) cn een 18e ecuws boek-
werkje, getiteld „Ten lusthof van het Cureren ter peerden".

Dc aanwinsten van de tandheelkundige afdeling bestonden o.a. uit een collecte pro-
theses uit de 2c helft van de 19e eeuw, het eerste voor tandartsen in 1920—1933
vervaardigde röntgentoestel, cen hydraulische plaatpers van omstreeks 1900 cn ccn
aantal 18e eeuwse instrumenten.

In het hoofdgebouw aan de Trans werd een extra expositie georganiseerd ter ge-
le.genheid van het lustrum van John Tomes, het archeif dezer vcreni.ging verhuisde
hierbij van de diergeneeskundige faculteit naar de Trans. Daarna werd een groot
aantal instrumenten uit.gezet, die ccn indruk .geven van dc opwekking en meting van
electricitcit omstreeks 1800.

Het verslag vermeldt voorts vele mutaties onder technische medewerkers en memo-
reert met dankbaarheid de wetenschappelijke hulp die de Stichting mocht ontvangen.
Zo werd een bewerking uitgevoerd van het bricvenarehief van Harting; een register
op de namen van briefschrijvers werd vervaardigd, dit zal aan belanghebbenden
worden toe.gczondcn terwijl het nu ook mogelijk is fotokopieën van brieven op aan-
vraag tc bekomen. Ook verscheen een korte bio.grafie van Hartin.g, terwijl een be-
.schrijvin.g van oude fysische instrumenten in bewerking is.

Hct verslag besluit met dc opsomming van zeer vele schenkingen in dc vorm van
boeken, plaatwerken, portretten, almanakken, instrumenten, enz. en, naast hct memo-
reren van cen .gering aantal bezoekers, mede tc delen dat het aantal aanvra.gen om
inlichdn.gen aanzienlijk vermeerderd is. H.ARMSEN

Bij notariële akte van 15 november is in het leven .geroepen dc „Stichting voor Vee-
arbitrage", gevestigd te \'s-Gravenhage.

handelaren en de Nederlandse Bond van Varkenshandelaren is deze stichting tot
stand gekomen.

Het streven van de georganiseerde veehandel was er reeds jarenlang op gericht om
ook de veehouders tc betrekken in ccn regeling tot oplossing van voorkomende ge-
schillen door arbitrage.

Door de samenwerking van bovengcnocnidc organisaties mogen wc veronderstellen,
dat èn handelaren èn veehouders al hun geschillen straks zullen onderwerpen aan
arbitrage, wat toch altijd nog dc beste, goedkoopste cn meest deskundige vorm van
rechtspraak is.

In alle provincies en in de Noord-Oost Polder zullen straks naar behoefte „Advies-
commissies" worden ingesteld, bestaande uit drie leden n.1. een dierenarts, een vee-
handelaar cn een veehouder, terwijl voor iedere provincie écn Arbitragecommissie
zal worden ingesteld waar geschillen in hoger beroep zullen worden behandeld.
Dc provinciale arbitragecommissie zal bsctaan uit drie leden n.1. cen dierenarts (voor-
zitter), ccn veehandelaar en cen veehouder, terwijl ccn jurist als secretaris en juri-
disch adviseur zal worden toegevoegd.

Het hoogste rechtscollege van de stichitng Vee-arbitrage is dc Centrale Arbitrage
Commissie, waarin ook weer cen dierenarts zitting zal hebben.

Het bestuur van de „Stichting Vee-arbitrage" bestaat uit vier leden, aangewezen
door dc Ned. Bond van Veehandelaren cn de Ned. Bond van Varkcnshandclarcn en
vier leden, aangewezen door het Landbouwschap, terwijl als voorzitter is aangezocht
cn benoemd collega N. A. Commandeur tc Leiden.

Wanneer binnenkort de stichting de werkzaamheden van dc thans in werking zijnde
Vereniging voor Vcc-arbitragc zal overnemen, zal ccn vrij groot aantal dierenartsen
worden aangezocht om zitting te nemen in de adviescommissie resp. provinciale
arbitragecommissie en de Centrale Arbitrage Commissie.

Het behoeft geen betoog, dat dit cen zeer nuttig arbeidsveld is, waarop dc aange-
zochte dierenartsen straks werkzaam kunnen zijn.

Behalve dc directe werkzaamheid in dc vcrschillcndc commissies kunnen juist dc
dierenartsen door hun advies om geschillen te onderwerpen aan arbitrage, dczc ar-
bitrage populair maken, vooral bij de veehouders, die zich tot nu toe in verschillende
provincies tc vaak afzijdig hebben gehouden.

In de jaren 1955 tot 1957 zijn uit Denemarken en Nederland dc volgende aantallen
rundvee in Duitsland ingevoerd:

Gewezen wordt op de sterke stijging van dc import van Deen.se koeien, waar dc inkoop-
prijzen lager zijn dan in Nederland.

Niet alleen wordt de Rode Deen thans gebruikt voor kruising met „rode" rundvee-
rassen zoals das Rote Höhenvieh en het rode West Vlaamse ras. Ook met het gele
Frankenras mag thans gekruist worden. Dc vrouwelijke FI produkten worden echter
weer teruggekruist met het gele onderras. Dcr Tierzüchter, 2n-5-\'58, blz. 252.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht, Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Voor de goede gang van zaken ten aanzien van de studentenassistentie bij bepaalde
werkzaamheden, die in het kader van de georganiseerde dierziektebcstrijding worden
verricht, wordt er nogmaals nadrukkelijk op gewezen, dat deze assitentie een wettelijke
basis heeft gekregen.

Dit houdt in, dat voortaan uitsluitend studenten kunnen worden ingeschakeld, die
het eerste gedeelte van het doctoraal examen met goed gevolg hebben afgelegd en in
het bezit zijn van een vergunning van de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst.
Deze assistentie mag alleen worden verleend aan dierenartsen, die een verklaring van
de Maatschappij voor Diergeneeskunde bezitten, waaruit blijkt, dat zij behoefte heb-
ben aan assistentie.

Dit laatste wordt beoordeeld door de Directeur van de Provinciale Gezondheidsdienst,
gehoord de betreffende vestigingscommissie.

Reeds nu kan worden meegedeeld, dat het aantal beschikbare assistenten zo gering is,
dat alleen in de zeer urgente gevallen een assistent kan worden toegewezen.
Het geheel zal ongeveer als volgt verlopen:

Door de Provinciale Gezondheidsdiensten voor dieren wordt ook dit jaar in over-
leg met de Provinciale commissie voor vestigingsregeling bepaald, welke dieren-
artsen voor assistentie in aanmerking komen; bovendien wordt bij dit overleg het
aantal toegewezen assistentiedagen en de mate van urgentie vastgesteld.
Met nog meer nadruk dan de laatste jaren al het geval is geweest wordt er op ge-
wezen, dat de dierenartsen dus zoveel mogelijk het onderzoek zelf moeten doen.
In verband hiermee wordt er daarom sterk op aangedrongen dat de dierenartsen zo
mogelijk vóór de aanvang van de assistentieperiode zelf al een belangrijk deel van
de werkzaamheden verrichten.

De studentenassistentie moet slechts als uiterst noodzakelijke aanvulling worden be-
schouwd.

Daar de behoefte aan assistentie voor de tuberculosebestrijding sterk is verminderd,
welke behoefte is verschoven naar de brucelosisbcstrijding, is de verlenging van dc
Kerstvakantie voor de assistenten belangrijk ingekort. Hier staat tegenover, dat ook
de Paasvakantie zal worden verlengd; de Kerstvakantie loopt van 20 december 1958
tot 19 januari 1959, de Paasvakantie van 15 maart tot 6 april 1959.
Dit zijn dus de officiële assistenticperioden.

Evenals voorgaande jaren zal zoveel mogelijk rekening worden gehouden met voor-
keur voor een bepaalde assistent.

Als ieder zich aan deze regeling houdt, kunnen de moeilijkheden, die in het verleden
bestonden en die uitsluitend werden veroorzaakt door gebrek aan medewerking, wor-
den voorkomen.

De assistenten zullen door het Waarnemingsbureau van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde worden ingedeeld.

De dierenartsen, die voor assistentie in aanmerking komen, krijgen vóór de aanvangs-
datum van de assistentie per formulier bericht, welke assistent hun is toegewezen, ter-
wijl hierbij tevens de datum van aanvang wordt opgegeven.

De Directeur van de betrokken Provinciale Gezondheidsdienst en de assistent ont-
vangen een afschrift van deze mededeling.

Tegelijkertijd wordt met genoemd formulier aan de dierenarts een afmeldingsformu-
lier toegezonden. Dit formulier moet aan het einde van de assistentieperiode ingevuld
worden ingezonden bij het waarnemingsbureau.

Hierna ontvangt de dierenarts bevestiging van de beëindiging van de assistentie.
Van deze bevestiging wordt een afschrift gezonden aan de Directeur van de betrokken
Provinciale Gezondheidsdienst en aan de assistent.

Aan de hand van de binnengekomen afmeldingskaarten, die zowel door de dierenarts
als door de assistent moeten zijn ondertekend, vindt later de afrekening plaats van
de afdracht door de dierenarts van het per assistendedag vastgestelde bedrag en het
honorarium van de assistenten.

Door de dierenartsen wordt gedurende de vastgestelde assistentieperioden (20 de-
cember 1958 tot 19 januari 1959 en 15 maart tot 6 april 1959) in geen geval het
honorarium aan de assistenten uitbetaald; evenmin mogen voorschotten worden ver-
strekt.

De dierenartsen, de assistenten en de Gezondheidsdiensten beschikken dus ter controle
van de afrekening over een copie van de aan- en afmeldingsformulieren.
Het bedrag, dat per assistentiedag door de Provinciale Gezondheidsdienst van het
honorarium van de dierenartsen zal worden ingehouden, bedraagt ƒ 32,50.
Voordat met dc indeling van dc studenten-assistentic wordt begonnen, wordt getracht
zo veel mogelijk dierenartsen in te schakelen, die nog geen vaste bestemming hebben
gevonden; bovendien wordt geprobeerd zakenverlof te verkrijgen voor de jonge dieren-
artsen, die in militaire dienst zijn, opdat ook die groep assistentie zal kunnen ver-
lenen.

Begin volgend jaar verschijnt deze nieuwe uitgave, waarvan met wit papier door-
schoten exemplaren verkrijgbaar zijn, mits zulks vóór 1 januari aanstaande wordt
kenbaar gemaakt door bijschrijving of storting van de extra-kosten ad ƒ 2,50 per
boekje op girorekening 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
te Utrecht.

Op 11 en 12 februari 1959 worden voor de achtste maal de C.L.O.-studiedagen ge-
organiseerd. Deze zulen worden gehouden in de zalen van Tivoli tc Utrecht.
Dierenartsen, die op deze studiedagen een inleiding willen houden, worden uitgeno-
digd dit onmiddellijk na hct verschijnen van deze aflevering te melden aan de Direc-
teur van de Stichting C.L.O.-controle, Dr. J. Grashuis, „De Schothorst", Hoogland.
De studiedagen hebben speciaal ten doel onderwerpen te behandelen, die betrekking
hebben op de voeding van het vee en aanverwante vraagstukken.
Als zodanig zijn o.a. te noemen: relatie bodcm-plant-dier; ziekte, fokkerij en huis-
vesting van onze landbouwhuisdieren; winning en verwerking van voedergewassen;
kwaliteit en kostprijs van melk, vlees en eieren.

Elke spreker krijgt slechts 15 minuten spreektijd en hieraan aansluitend 15 minuten
tijd voor discussie.

Inleidingen, die betrekkingen hebben op de pluimveehouderij worden uitsluitend
dc eerste dag (11 februari) gehouden.

Van het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen werd bericht ont-
vangen, dat de Regering van Israël jaarlijks een aantal beurzen ter beschikking stelt
voor buitenlandse studenten, die onderzoekingswerk of ccn „post-graduate" studie wil-
len verrichten in één van de grote wetenschappelijke centra van Israël, t.w. de He-
breeuwse Universiteit van Jerusalcm, de Technische Hogeschool tc Haifa en het
Weizmann Instituut van Wetenschappen in Rehovet. Voor het akademisch jaar 1959-
1960 kunnen ook Nederlandse studenten een aanvrage indienen.

Dc beurzen zijn bestemd voor diegenen, die reeds in het bezit zijn van cen univer-
sitair diploma, d.w.z. zo mogelijk van hct doctoraal examen. Zij, die echter reeds

enkele jaren tevoren het kandidaatsexamen hebben behaald, kunnen ook cen aan-
vrage indienen.

Het bedrag der beurs is Isr. £ 2050 p. jaar. De reiskosten komen in principe voor
rekening van de student.

Aan de Hebreeuwse universiteit te Jerusalem kan onderdak verleend worden in cen
studentenhuis, waarvan dc kosten ± Isr. £ 130 p. jaar bedragen. Een mensa is zo-
wel aan deze universiteit als aan de technische school aanwezig. Bij studie in het
Weizmann Instituut kan men onderdak verkrijgen in het gastverblijf van dit instituut
tegen ± Isr. £ 45 per maand.

Kandidaten, die kolleges willen volgen, dienen enige kennis van hct Hebreeuws te
hebben, daar de kolleges in deze taal worden gegeven. Wil men alleen wetenschappe-
lijk werk verrichten, dan kan met Engels en Frans worden volstaan. Voor wetenschap-
pelijk werk aan het Weizmann Instituut is kennis van de Engelse taal noodzakelijk.
Een gekozen kandidaat kan de 4-maandse kursus in het Hebreeuws („Ulpna") in de
maanden juli t.m. oktober volgen, welke georganiseerd wordt door dc Hebreeuwse
universiteit. De kosten van deze cursus zijn niet inbegrepen in de beurs.
Aanmeldingen voor cén van deze beurzen dienen vóór 15 december a.s. te geschieden
op cen formulier, dat tc verkrijgen is bij de afdeling Flogcr Onderwijs en Weten-
schappen van het ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, Nieuwe
Uitleg 1, \'s-Gravenhage.

Applications are invited for appointment as Veterinary Bacteriologist-Pathologist with
the Division of Animal Health and Production of the Commonwealth Scientific and
Industrial Organization.

Initially the appointees will be attached, in accordance with qualifications and pre-
vious experience, to those sections investigating bovine diseases of domestic animals,
and will provide, when neccssary, a liaison between field and laboratory studies.
Applicants should possess a University dergee in Veterinary Science or an equivalent
Veterinary qualification. Some experience in one of these fields of work would be
advantageous. The opportunity will be offered for acquiring experience in research
methods and, in special circumstanccs, appropriate training in bacteriological and
immunological techniques may be arranged.

Nadere inlichtingen kunnen worden ingewonnen bij hct bureau van dc Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

Uit mededelingen uit de Verenigde Staten van Noord-Amerika blijkt, dat daar goede
mogelijkheden zijn voor jonge Nederlandse dierenartsen, die zich in dc vleeskeuring
willen bekwamen.

Dierenartsen, die er voor voelen zich blijvend in de U.S.A. te vestigen en een functie
in de vleeskeuring ambiëren, kunnen nader worden ingelicht bij hct bureau van
de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het nieuwe bestuur van de Veterinaire Rijvereniging „Dc Solleysel" heeft zich als
volgt geconstitueerd:

Het bestuur van de Veterinaire Studenten Kegelclub „Duim in \'t Gat" voor het jaar
1958—1959 is als volgt samengesteld:

De groep hield op 16 oktober 1958 een ledenbijeenkomst die door 52 personen werd
bezocht.

Prof. Stegenga heeft een korte inleiding gehouden over het onthoornen bij run-
deren. Dczc inleiding gaf aanleiding tot cen zeer geanimeerde discussie, waarin de
voor- cn nadelen van de ingreep breed werden uitgemeten, terwijl verschillende leden
hun ervaringen met de techniek van dc operatic mededeelden.

Daarna heeft collega J o 1 i n k een resumé gc.gcven van zijn ervaringen met het ge-
bruik van plastic pipetten. Dit bij uitstek praktische onderwerp gaf aanleiding tot
zeer levendige gcdachtenwisscling, waarbij naast dc materiaalkwcstie (glas of plastic)
ook de plaats van inseminatie (uterus of cervix) in de discussie werd betrokken.
De heer J o 1 i n k wees er met nadruk op dat het aantal inseminaties, waarop de
vergelijking tussen het plastic en het glasmateriaal berustte, tc .gering was om tot een
definitieve uitspraak te komen, terwijl ook de personen die de inseminaties verrichtten
tc beperkt in aantal waren.

Uit zijn gegevens blijkt niet dat er aan een dcr materialen dc voorkeur gegeven moet
worden. Uit dc discussie blijkt echter dat vcrschillcndc collega\'s wtl bepaalde voor-
keur hebben.

Na de pauze houdt collega A. van Loen een inleiding over „Onvruchtbaarheid
bij het rundvee".

Gewezen wordt op de omvang van de schade, die jaarlijks aan de Nederlandse rund-
veestapel wordt toegebracht door het optreden van voortplantingsstoornissen cn die
globaal op 100 miljoen gulden kan worden geraamd.

Voortplantin.gsstoornissen bij het rundvee, veelal zonder aanwijsbare oorzaak, komen
individueel voor, doch dikwijls ook in dusdanig grote ornvan.g per koppel, resp. per
bedrijf, dat men kan spreken over kopp(4- resp. bedrijfsstcrilitcit.
De voortplanting.sstoornisscn, die zich bij het vrouwelijk dier kunnen voordoen, zou
men naar dc oorzaak in drie groepen kunnen indelen:

3. afwijkingen, die berusten op dc interactie tus.sen het gcnotype en het milieu.

Met nadruk wordt erop gewezen niet alleen tc constateren, dat ccn afwijking door
cen of meerdere genen wordt bestuurd, doch dat het van grot betekenis is, het me-
chanisme dat vcrantwoordlcijk dient tc worden geacht voor het ontstaan van die af-
wijkingen, te leren kennen.

Volgens inleider bestaan er redenen om aan tc nemen, dat het steriliteitsvraagstuk
niet kan worden verklaard, zonder gebruik tc maken van hetgeen de fysiogcnetica
leert.

Aan de hand van cen schema wordt plausibel gemaakt, dat dc interactie tussen het
gcnotype en het milieu wordt bepaald door het regulerend systeem, hetgeen verant-
woordelijk kan worden geacht voor het niveau, waarop de stofwisselingsprocessen ver-

lopen. En dat voortplantingsstoornissen principieel kunnen worden verklaard uit
iedere verandering van het niveau, waarop dc stofwisselingsprocessen verlopen.
In dit verband kan veel belang worden gehecht aan de invloed van dc voeding —
uiteraard in combinatie met andere milieufaktorcn — op dc voortplantingspotentie
van het rundvee.

Wat de invloed van cen onevenwichtige voeding betreft, hetzij in kwantitatief, hetzij
in kwalitatief opzicht, kan samenvattend worden opgemerkt, dat deze aanleiding kan
geven tot het optreden van voortplantingsstoornissen.

Voorts wordt stilgestaan bij de invloed, die door verschillende componenten uit het
voedsel onder verschillende omstandigheden op dc voortplantingspotentie van het
rundvee kan worden uitgeoefend.

Gewezen wordt op de nauwe relatie, die er tussen de bodem, dc plant en het dier
bestaat.

Ecn uitvoerig overzicht wordt gegeven over de invloed van het calciuni-fosfor-vita-
mine D-complex, mangaan, kalium, natrium, koper en jodium op het voortplantings-
gebcuren bij het rundvee.

Tenslotte wijst de inleider op het belang van het feit, dat ecn registratie van ken-
merken, die betrekking hebben op het voortplantingsgebeurcn èn van de nakomelingen
worde doorgevoerd, die ongetwijfeld in belangrijke mate zal kunnen bijdragen, de
omvang van de schade, die door steriliteit, resp. verminderde fertiliteit wordt ver-
oorzaakt, te doen verminderen.

Een door de K.I.-verenigingen op imiforme wijze gevoerde registratie zal inuners een
belangrijke informatiebron kunnen zijn voor verder onderzoek.

Deze zeer gcdc,gen voordracht geeft verschillende leden die nauw betrokken zijn bij
stcriliteits- en voedin.gskwesties aanleiding tot het stellen van vragen.
Ilct onderzoek op dit terrein staat echter nog in de aanvang, zodat het moeilijk is
exacte antwoorden op concrete vragen tc verwachten.

Prof. Hirschfcld heeft daarna de vergadering op zeer onderhoudende wijze bezig
gehouden met cen causerie over zijn reiservaringen in Noord-Amcrika. Uitvoerig werd
stil gestaan bij de produktie van slachtpluimvee en bij dc wijze waarop het verkregen
produkt werd gedistribueerd.

Het toepassen van kruisingen werd belicht. Van de kruisingen bij pluimvee werd
overgegaan naar die van varkens, waarbij spekdikte, meer of mindere vetheid en
warmtcresistentic de revue paseeerden.

Met ecn verslag over zijn bezoek aan verschillende wetenschappelijke instellingen cn
bedrijven waaraan een wetenschappelijke staf is verbonden, besluit Prof. Hirschfeld
zijn interessant overzicht.

Met het oog op het vergevorderde uur ziet dc voorzitter zich tot zijn spijt genood-
zaakt af tc zien van het geven van gelegenheid om vra.gen te stellen. Hij sluit dc ver-
gadering met ecn woord van bijzondere dank aan inleiders en leden die meegewerkt
hebben aan dit uiterst prettig verloop.

Het Bestuur van dc Diergeneeskundige Studenten Kring, tevens Dicrgcncesktmdi.ge
Faculteit van dc Stichting der Utrechtse Studenten Faculteiten, is voor het studiejaar
1958—1959 als volgt samengesteld:

Wij willen U er graag op attent maken dat het traditionele St. Nicolaasfeest van de
D.S.K. dit jaar gevierd zal worden op vrijdag 12 december in de vorm van een gala-
bal in het sfeervolle (en goed verwarmde) slot „Loevcstcin".

Voor hen die op eigen gelegenheid naar hct feest willen gaan vertrekt de pont vanaf
Vuren (t.o. Loevsetein) om 21.00 uur. Voor de overigen vertrekken de bussen om
20.00 uur vanaf het Poortgebouw, Biltstraat 172.

Het Bestuur van dc D.S.K. nodigt alle leden van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde met hun dames hiervoor uit.
Entree ƒ 10,— per paar.

Het behoort eigenlijk wel tot een zeer slechte gewoonte, dat wanneer in deze rubriek
hct woord wordt gericht tot U, deze woorden bijna steeds betrekking hebben op dc
financiële zijde van Uw buitengewoon lidmaatschap.

Dat dit elk jaar weer gebeurt is helemaal niet leuk, zelfs verre van fijntjes.
Hierdoor zou bij U het idee wel eens post kunnen vatten dat het alleen maar Uw
jaarlijkse contributie is die dc band tussen U en dc D.S.K. onderhoudt. Het tegendeel
is juist.

Om nu deze verzoeken tot vlotte betaling van dc contributies voorgoed tc doen ver-
stommen, moge ik U vci-zoeken mede te werken aan dc voor U en voor ons meest
prettige wijze van inning van dc gelden, n.1. dc automatische giro-overschrijving.
Velen van U hebben in hct voorgaande jaar reeds gevolg gegeven aan dit verzoek
en ik moge nu nogmaals aan het resterende grote aantal buitengewone leden hct ver-
zoek richten alsnog het in dit tijdschrift ingesloten machtigingsfornmlicr in tc vullen,
opdat een automatische overschrijving op gironununer 271994 geschiedt.
Wanneer deze vrij kleine moeite door cen ieder gedaan zal kunnen worden, dan kunt
U er verzekerd van zijn in de toekomst in deze D.S.K.-mededelingen de woorden
„moge verzoeken" van de fiscus niet meer tegen te zullen komen, maar alleen dc
blij-uitnodigcnde woorden voor D.S.K.-manifestaties van dc ab-actis.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

S. J. v. d. Anker, W. Barcnd.szstraat 17, Utreeht.
J. Jacobs, Dichteren D-9, Doetinchem.
J. B. Litjens, Mendclssohnstraat 12, Utrecht.
D. Ringnalda, Oudegcinlaan 38 H, Utrecht.

Het Hoofdbestuur draagt Mej. E. G. Tocbes, v. d. Wocrtlaan 37, \'s-Gravenhagc voor
het lidmaatschap van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde voor.

Bcgcman, S., te Zevenhuizen, gr. ,gewijzigd in 892411. (73)
Bic, J. de; 1958; Hoogeveen, Hoofdstraat 13; tel. 05280—2677; P., ass. bij B. R.

de Vries. (74)
Bodet, F., tc Bemmel, naar Dorpsstraat 89, aldaar (tel. ongewijzigd), aangesloten

Koeslag, B. C., te Dalfsen, naar Ruitenborgstraat 47, aldaar (tel. ongewijzigd), gr.

Kramer, J., tc Wolvega, aangesloten onder gr. 893617 (privé), 800104 (praktijk).

Macssen, M. H. G., van St. Odiliënberg naar Roermond, Minderbroederstraat 5, tel.

Bureau van de veterinaire Hoofdin.specteur van de Volksgezondheid en
bureau van de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst:

Bovengenoemde bureaux, voorheen gevestigd te \'s-Gravenhage, Prins Mauritslaan 99,
tel. 512591, zijn met ingang van 1 december 1958 verplaatst naar: \'s-Gravenhage,
le V. d. Boschstraat 4, tel. 614201.

Dc telefoonnummers van bovenbedoelde dienst zijn gewijzigd in 23221 en 23222
(kengetal 04900).

Barctta, J. W., te Bilthoven, tijdelijk tot ambulant adviseur voor ccn in het kader
van de O.E.E.C. uit tc voeren vooronderzoek op het gebied der viccsdistributie.
.\'^Ile correspondentie in deze te richten aan het bureau van voornoemde collega, ge-
vestigd te Utrccht, Vcemarktpicin 41, tel. 030—33042. (73)

Berg, Dr. W. van den, te Waddinxveen, te rekenen m.i.v. 1 november 1958, op zijn
verzoek, als plaatsvervangend Inspecteur en als Rijkskeurmeestcr in bijzondere
dienst van de veeartsenijkundige dienst. (74)

Paul, H. F., tc Spijkenisse, te rekenen m.i.v. 1 november 1958, op zijn verzoek, als
plaatsvervangend Inspecteur van de veeartsenijkundige dienst. (Hl)

Bouw, J., tc Wageningen, is op 20 november 1958 aan de rijksuniversiteit tc Utrecht
gepromoveerd tot doctor in dc diergeneeskunde op het proefschrift „Bloodgroup
studies in Dutch cattle breeds".

Di-hydro-streptomycine Leo vet, staaltabletten zijn in de vorm van alge\'onde
staafjes gecomprimeerd, waardoor hel inbrengen zeer wordt vergemaklelijkt.

Bij retentio secundinarum ol na verwijdering van de nageboorte worden
3 — 4 staaltabletten intra-uterin gedeponeerd.

Bij puerperale metritis wordt een oplossing (3-4 staaltabletten In 40 ml water)
intra-uterin ingebracht.

Department of Dairy Science of the University of Illinois, Urbana,
Illinois, U.S.A. (Head: Prof. Dr. G. W. Salisbury)

To the readers of this journal the need for an objective, instrumental
method for determination of bull sperm motility, is sufficiently well known.
Motility is usually defined as the percentage of moving cells and an
estimate of their average velocity, sometimes extended to some estimate
of abnormal cells and movements. As the aveiage velocity of the moving
cells appears to be rather strongly correlated with the percentage of
moving cells (fig. 1), the percentage alone already gives a good estimate
of the main characteristics of a semen samole. It should be observed that
in practice the percentage of abnormally moving cells is also considered
to be important. An objective method by which only the percentage of
moving cells could be determined, would be of great importance for several
purposes, for artificial insemination as well as in the laboratory.

The methods so far known are often able of supplying data on percentage
as well as on velocities of moving cells, but have the drawback of being
time consuming or too expensive, or both (Rothschild 1949, 1953;
Rikmenspoel 1957).

Other methods are inaccurate or are very limited in application. An
example is Rothschild\'s impedance change frequency method (Roth-
schild 1949), which was also tested in the research period described in
this article, on 50 ejaculates. It was found that the method is not only
confined to undiluted semen, but also that ejaculates with concentrations
lower than a certain (not very low) value, about 9 x 10® cm~3, practically
always give zero readings, independent of their motility (fig. 2). Above
the concentration mentioned most ejaculates do give a reading, but a
relation with motility only shows whether the data of a great number of
ejaculates are taken together (fig. 3). There is a very wide scattering and
even at high motilities zero readings stil occur. A zero reading therefore
does not justify the conclusion that an ejaculate is „bad".

The research at the University of Illinois (the most important results of
which .so far obtained are described in this article) aimed at developing
methods which do not suffer from great time consumption or high
expenses and which can conipetc with visual estimation by experienced
investigators. As the research had to be broken off in October 1957, the
data cannot be considered complete. Because of the author\'s return to
Europe it was not possible to extend the measurements at points where this
turned out to be desirable. It is intended to resume the investigations as
soon as possible. The results obtained, however, seem to bc important
enough to justify a short publication now.

At various stages of the research profit could bc derived from results and
experiences of the investigations by B o s s e 1 a a r ct al. (1952, 1955) and
the continuing research by Rikmenspoel (1957). Also an apparatus
was built based on the principle first described by Bossclaar (1952)

(counting of the cclls pa.s.sing at a certain spot in a shdc during a certain
time), but time did not yet permit standaidized measurements, whicli
are planned for the near future. A new princijjlc applied in the electronic
part of the instrument will be published elsewhere.

It was planned to use the darkground-track method (Rothschild,
1949) as comparison to our measurements. Up to the present, however,
it has not been possible to obtain the high dilutions required without
considerable loss of motility. For this reason the data obtained could only
be compared with visual estimates.

The principle used, measurement of the migration of centrifuged sperm
cclls in a tube, has already been ])roposcd by various irrvestigators. As
early as 1942, experiments based on this principle were made by Salis-
bury (1956), but the materials were lost by fire and the experiments
were not resumed earlier than in 1957, by the present author. In 1955
Berkley, VanDemark and Moeller (1958) performed some
experiments in the Allen B. DuMont Laboratories (Clifton, New Jersey),
which proved that, for suitable concentration, migration of centrifuged
sperm cells in a glass tube is a phenomenon that optically can be easily
recorded. By means of ,,scanning" by the moving light spot of an oscillo-

scope, a photoelectric cell and a detection device, they made recordings
of the concentration gradient over the whole tube, at different points of
time. There is good reason to assume however, that already the change of
concentration with time in just one point of the tube is correlated with the
number of moving cells and their velocities. This idea was applied to the
measurements in Urbana. No special equipment had to be made. A
Coleman Model 6A Junior Spectrophotometer, available in the laboratory,
was employed. The only addition was a modified type of tube holder with
a small square aperture for the light. This in contrast with the oblong
apertures usual in tube holders for measurement of optical densities
constant over the whole length of the tube. Also the tube diameter was
taken smaller, in order to reduce the number of cells needed and to
constrain the movements better to the vertical direction. In fig. 4 the
tube holder with a filled tube is drawn on scale.

a — aperture at the side of the light source
b — aperture at the side of the photoelectric cell

The prefix „spectro" to the name of the instrument used, refers to the
possibility to adjust the wavelength of the applied light. For the motility
measurements one wavelength was used, so the instrument functioned
only as an extinction meter. The wavelength is not critical, the more
so because an optically clear diluter was applied. No optimal value was
determined. 600 m/x was used.

1957) without egg yolk, containing lO\'"^ cells per cm^ ¹) was put into the
test tube and centrifuged for 8 minutes at 50 g. Two minutes after the
centrifuge had been stopped, the test tube was carefully placed into the
photometer, which was located in a 37°C room. The light spot that
registers the transmission had first been adjusted at "100 %". The trans-
mission was read at intervals of a few minutes, till a balance was reached
or till, after a minimum had been reached, the transmission started slowly
increasing again. In fig. 5 a few curves arc drawn which show the course
of transmission with time for different samples. The transmission at the
minimum M gives the best correlation with estimated motility. A better
interpretation of the complete shape of the graph might be possible if
more precise data about velocities and abnormal movements of the cells
wovdd be available.

This number should not be considered as an accurate, absolute value. Only
once comparison with a gauged instrument was made. But it is of importance
that always the same number of cells is present, at least with the exdnctio-
metric method and in extinctiometric measure. As to the latter there are indica-
tions that the extinction per cell is not negligibly bull specific.

r - 0.937, P<0.001.
The small dots represent 12 single measurements on 12 different ejaculates.
The bigger dots are the averages for the different motility estimates.

In fig. 6, the relation is given between transmission at M and estimated
|)crcentual motility of the sample. The nice correlation (r = 0.937,
P < 0.001) also indicates the reliability of the visual estimates, at least
if done in alle cases by one person.

It may be observed that the actual errors and thus the probable error
in a certain individual measurement, are smaller than the data suggest,
because also the error in the visual estimates (at least 2.5 motility-% on
an average) contributes to the deviation shown. To determine the actual
error a very accurate comparative method is necessary.
The following sources of errors in the proper measurement may be men-
tioned: 1: error in the number of cells (exdnctiometricly determined),
2: decay and fluctuation of the photometer, 3: differences in the extinction

by the cylindrical test tubes, 4. error in the timing of the start of the actual
measurement, and influence of mechanical shocks during the transport
from centrifuge to photometer. These two things and also the effect under
5 probably do not affect the vertical coordinate of M (the maximum
transmission), but may affect its time coordinate, 5: because the centri-
fuging is done at room temperature, which is not always the same, the
course of temperature during the measurement is not always the same
cither, 6: the high temperature and the rather long equilibration time
will make the quality of the sample at the moment the balance is reached
worse than at the start. The influence of this effect is not always the
same, but depends on the resistance of the living cells.
Although the method described does not have the drawbacks of being
complicated or e.xpensive, for practical applications the drawback of
relatively large time consumption remains. Together with the preparation
of the dilutions and the centrifuging procedure, one test takes more than
3/4 hour. This time, however, mainly consists of waiting. By using only
one galvanometer, but provided with a selection switch, one could easily
make an instrument that is suitable for simultaneous measurement of
several, e.g. four, samples. Photoelectric cells are cheap; the light source
can still be a single one. In this way, for applications whereby usually a
great number of samples has to bc tested, the time required for one
sample would be reduced to about 20 minutes (also the dilutions can for
the greater part bc prepared simultaneously); a few minutes less if more
than one centrifuge is available. This docs not mean of course that the
first test is finished after 20 minutes, but oidy that after about 80 minutes
4 samples have been tested. The method cannot be used for applications
at which the course of motility of already highly diluted samples or samples
diluted with diluents which contain particles has to be followed.

With this method the diluted sperm is not put into a tube but in a very
thin cuvette, a microscope slide of 50 /j. thickness and 1.5 cm. 0. These
slides arc made in exactly the same way as those used by K. i k m e n s p o e 1
(1957). The concentration of the diluted semen in our exjjcriments so far
was\' mostly 5 x 10^ cm"3.¹). The light scattered in forward directions,
within a certain angle of space, is measured, as is done with the nephelo-
inetcr Rikmenspoel used as an auxiliary instrument. With the
ncphclometer, built and used at Urbana, no compensation principle is
applied, but the scattered light is measured directly. The transmitted light
is incident on a small round diaphragm in the center of the photoelectric
cell which detects the scattered light. The essential parts of the instrument
are drawn on scale in fig. 7.

Just as with the measurements with the spectrophotometer, a change of
light quantity is determined that is related with motility. The occurring
phenomena, however, are of a different character. The original idea was
to make use of the fact that the normal movement of a bull sperm cell
among other things includes a rotation of the head (Rikmenspoel,
1957). This normal movement only takes place if there is sufficient space
available, which is ccrtainly the case in a slide of 50 /x thickness, but not in

the shdes mo.stly used at motihty estimates, which often liavc a thickness
of 4 jt. only.

In the nephelometer, the light reflected hy the heads of the rotating cells
gives flashes in the direction of the photo cell; these flashes together
consdtute a certain part of the detected light. If in somc way the rotation
could he stopped, the (relative) light decrease obtained would be a measure
of the jrcrccntagc of nornrally moving cidls. This statement only holds if
n the stopped cclls settle sufficiently and in a repcatable way on the
bottom of the slide, with the head in horizontal position, 2) the dead cclls
present in the slide before the tri-atnicnt (for example killing by heat) arc
also sufficiently settled horizontally at the start of the measurement.
.Some positive results, obtained during the period the instrument and
accessories were developed, suggested that the requirements mentioned
were well frdfillcd. These positive results were: a) two different samples
tested on one day gave significantly different results (of cach sample 6 to
12 slides were tested), in the sair:c sense as visual estimates indicated
I lowest light change at lowest motility). This experinrent was performed
more than once: b) if of one sampling during about 6 hours different slides
were tested, a gradual decrease of the measured values occurred, together
with the decrease of visual estimates.

Later, when larger numbers of measurements had been made, it appeared
that if observations of several days or weeks were combined, the correlation
with estimated motility vanished. The causc was not immediately expected

to be a failure of the fulfillment of requirements 1) and 2). There could
be other reasons like (non-repcatablc) injury of cells by the applied tech-
niques (heat and chemicals). To get a better insight into these phenomena
the whole apparatus was put into a refiigerator for a time. \'I\'hc tempera-
ture was about 7°C, sufficient to stop the ino\\ements of the cells complete-
ly. In this way the process could be reversed and c\\cn be repeated with the
same slide and an insight into the possible jsart of injuries and migration
of the living cclls in horizontal directions could be obtained. It was found
that injuries by the heat applied, and horizontal migration, if present, play
only a minor part. This conclusion is based on the fact that the light levels
A and C (after cooling and after heating respectively, see fig. 8) only
differ a few pcrcents if the heating tcchni(|uc is applied with care to avoid
stirring or c\\en boiling in the final stage.

Reproduction of a recording (Aug. 30, 1957) of the course of the photo current due
to scattered light from a slide lhat has a temperature of 7° C. at the start (A) and
that is heated till all cells have been killed (C; temp. >60° C.). Photo current
presented (relative units) includes „background".

In contrast with heating only, as was done before, the technic|ue of
successive cooling and heating delivers an obvious correlation between
perccntual light change and visual estimates, if the results over the 6 days
wc measured in this way, are taken together (fig. 9). A favourable circum-
stance probably was, that in the period concerned oiiK low percentage.^
of abnormally moving (swimming in circles, not rotating) cells occurred
in the slides, which allows a better comparison with visual estiinates (in
which all ty]3cs of movement arc counted).

It was not immediately understood why the technique applied in the
refrigerator (which is too complicated and time consuming for practical
application) gave better results than the other techiii(|ucs (heat and meta-
bolic poison).

During the continuation of the experiments at room temperature the
slides were now more often chcckcd under the microscope. As the refrige-
rator experiments showed that injuries and migration are not of great
irnjjortance, it was probable that the geometric positions of the head surfaces
of the individual cells must account for the irregularities in the measure-
ments. Careful observation learned that the settling of the sperm heads,
flatly on the bottom, is a process that takes several minutes. This means

Relation between estimated motility and the results of the method of successive
cooling and heating (compare fig. 8). „Total light" does not include „background".

that in a fresh slide the distribution of the orientations of the head
surfaces, is more or less independent of the percentage of cells moving
(the distribution will only be influenced by the percentage of circularly
moving cells, the only group of cells which inunediately has a uniform
orientaticn). .So the result of a test will depend ujjon the time between the
preparation of the slide and the start of the measiucmcnt and it is under-
standable that no correlation with motility was found when different
groups of measurements were taken together.

With the last group of samples examined we waited a few minutes¹) be-
fore the cells were killed in order to enable the dead cells to settle on the
bottom with the head surfaces in horizontal ]30sitions. After that the living
cells were killed. The light decrease obtained this way shows a correlation
with estimated motility, if corrections are made for the number of non-
rotating cells. These cells were rather numerous in this group of samples,
while only rough estimates of their percentages are available. This is
probably one of the reasons why the correlation found is not very striking
(fig. 10).

The insight obtained however renders it probable that the cells swimming
circularly are not the only cause of the moderate result. A much better
correlation appears to be present between estimated motility and the pcr-

1 7 minutes at room temperature or 4 minutes if heat was applied (temperatures
from about 30 to 40° C.).

centual light dccreasc during the process of settling of the dead cclls pi\'C-
sent at the beginning (fig. 11). The correlation may be explained by the
fact that the number of dead cells settling at the bottom during a certain
time, among other things, will be proportional to the total number of dead
cclls present. If other factors that may have influence (temperature, visco-
sity, vibrations) arc sufficiently constant, a proportional relation may be
expected, as presented in fig. 11a together with the measured values. The
light decrease for 100% motile sperm will indeed be zero (point encirclcd
by dots), if migiation of living cclls in horizontal directions is negligible.
The experiments in the refrigerator have revealed that, if present, the
cffect of migration for a time interval of a few minutes is in any case small
in comparison with the light percentages measured.

The precision has possibly been rcduccd by the fact that up till now the
temperature control was inaccurate. Because a slight heating was found
to accelerate the settling, some heat was applied, but improper temperature
control may have caused temperature values to vary from about .30 to
40° C.

As the last mentioned method is a measurement of the number of non-
motile cclls, the type of movement of the other cclls docs not play a part.
For certain applications the settling could be followed by the killing proce-
dure, as was intended originally, in order to determine (possibly roughly
only) the percentage of non-rotating moving cclls.

The main source of errors in the measurements of the light percentages as
such, is the variadon in the light (juantity uhich is scattered by elements

Relation between estimated motility and relative light decrease during equilibration

time (compare fig. 10). Cells are NOT killed, r = 0.929, P<O.OI.
The light decrease values plotted are averages for about .\'i measurements (.1 slides)
for each of the 6 samples.

Other than sperm cells; mainly contaminations and damages of the (glass)
slides, as is the case with Rikmenspoel\'s ncphclometer (1957). Compared
with it, decay and fluctuation of light source and photoelectric cell are ne-
gligible. The „background" (reading if concentration of cells = zero) in
most cases was about 20% of the light levels recorded. The variation in
the background was on an average 4.4% (s.d.). This introduces an error in
the determination of the percentual light differences of about 1.1%.

A specific source of errors with the motility measurement last mentioned
could be clumping of dead cells lying on the bottom by moving cells. This

Kelation between estimated motility and relative light decrease during equilibration
time (compare fig. 10). Cells are NOT killed, r - 0.929, P<0.01.

would cause a more concave shape (concavc at upper side) of the gra])h
in fig. 11a. The positions of the points available do not yet suggest this
shape. So if present, the cffect is still obscured by the other errors. It could
be constrained by lowering of the concentration but then the error due to
background variation increases.

Although the data are still rather scarce, the perspectives of the principle
last described as method of modlity measurement seem to be favourable.
The fact that the values plotted in fig. 1 la were not the ([uandtics intended
to be measured, so that no spccial care for best icsult was taken, justifies
an optimisdc expectation. If the method after further investigation appears
to be of use, its advantages are obvious. The measurement takes a few
minutes only, the ccjuipment is cheai) and easy to handle. Different con-
centrations may be used; it is not neccssary to use completely clear diluents.
So limited application for control of samjjles already diluted before, seems
possible.

It is intended to resume the research as soon as possible. Especially as re-
gards the last method, greater scries of measurements must be made and
conditions be varied to determine optimal conditions and accuracy.

Twee fotometrische methodes voor de bepaling van de beweeglijkheid van stieren-
sperma worden beschrcven. Voor beide wordt een vergelijking met visuele schattingen
gemaakt, daar andere gegevens nog niet beschikbaar zijn. Voor de eerste methode
zijn er 12, voor de tweede 6 waarnemingen met bijbehorende visuele schattingen.
De tweede methode is een ncvenprodukt van het onderzoek van een andere, waarvan
de pracdsche verwezenlijking moeilijkheden opleverde, maar die nog nader zal worden
onderzocht. De tweede methode is nog slechts oppervlakkig onderzocht, maar is uit
een oogpunt van snelheid en eenvoud de meest aantrekkelijke van de twee.
De uitkomsten van beide methodes vertonen goede correlaties met de geschatte be-
weeglijkheid (fig. 6 en fig. 11), de correlatiecoëfficiënten zijn 0,937 (P<0,001) en
0,929 (P<0,01). Het is de bedoeling het onderzoek binnenkort voort te zetten, de
nauwkeurigheid nader vast te stellen en zo mogelijk op te voeren, optimale condides
te bepalen en instrumenten te ontwerpen, geschikt voor practisch gebruik.
Beide methodes zijn bedoeld om het percentage beweeglijke cellen te bepalen; de
eerste methode kan misschien ook gegevens over de snelheden van de cellen ver-
schaffen.

Two photometric methods for determining bull sperm motility are described. For both
comparison with visual estimates is made, because other data are not available yet.
With the first method 12, with the second 6 measurements could be plotted against
corresponding visual estimates.

The sccond method is a secondary result of the investigation of another one (although
the practical realization of this latter method encountered difficulties, it will be more
closcly investigated). The second method has only been superficially examined yet,
but with regard to time consumption and simplicity it is the more attractive of the
two.

The results of both methods show good correlations with estimated moility (fig. 6
and fig. 11), the correlation coefficients arc 0.937 (P<0.001) and 0.929 (P<0.01).
It is intended to continue the research shortly for a further determination and pos-
sible improvement of the accuracy, to find optimal conditions and to design instru-
ments, suitable for practical use.

Both methods are meant for determination of the percentage of motile cells; the first
method may also be able to supply data on the velocities of the cclls.

Dans cet article nous avons décrit deux méthodes photométriques pour déterminer
la mobilité du sperme du taureau. Les résultats sont comparés avec des estimations
visuelles, d\'autres données n\'étant pas encore disponibles. Pour la première méthode
il y a douze, pour la deuxième six déterminations avec les estimations visuelles corres-
pondantes.

La deuxième méthode est un résultat secondaire dc l\'investigation d\'un autre prin-
cipe, dont l\'application a donné des difficultés, mais qui sera l\'object dc recherchcs
ultérieures. La deuxième méthode n\'a encore été explorée qu d\'une façon assez
superficielle, mais, comparée avec l\'autre, clic présente des avantages au point de
vue dc la rapidité ct de la simplicité.

Les résultats des deux méthodes montrent de bonnes corrélations avec la mobilité
estimée (fig. 6 et 11). Les coefficients de corrélation sont 0,937 (P<0,001) ct 0,929
(P<0,01). Nous comptons continuer les recherches, déterminer l\'exactitude dc plus
près, l\'augmenter dans la mesure du possible, en fixer les conditions les plus favo-
rables et tracer le plan des instruments propres à l\'emploi pratique.
Le but des méthodes est de déterminer le pourcentage des cellules mobiles; la pre-
mière méthode est probablement capable de fournir en outre des données sur la
rapidité des cellules.

Zwei photometrische Methoden für die Bestimmung der Beweglichkeit von Stieren-
sperma werden beschrieben. Für beide wird ein Vergleichung mit visuellen Schät-
zungen gemacht, weil andere Angaben noch nicht zur Verfügung stehen. Für die erste
Methode sind 12, für die zweite 6 Messungen mit dazugehörenden visuellen Schät-
zungen vorhanden.

Die zweite Methode ist ein Nebenerzeugnis der Untersuchung einer anderen, deren
praktischen Verwirklichung Schwierigkeiten einbrachte, aber die näher untersucht
werden wird. Die zweite Methode ist bis heute nur oberflächlich erforscht worden,
aber sie ist vom Standpunkt der Geschwindigkeit und Einfachheit aus gesehen die
meist interessante der zwei.

Die Ergebnisse beider Methoden zeigen gute Zusammenhänge mit der geschätzten
Beweglichkeit (Fig. 6 und 11); die Korrelationskoeffizienten sind 0,937 (P<0,001)
und 0,929 (P<0,01). Es ist die Absicht die Untersuchungen binnen kurzern fort zu
.setzen, die Genauigkeit näher fest zu stellen und möglichst zu verbessern, optimale
Konditionen zu bestimmen und Instrumenten zu entwerfen, die für praktischen Ge-
brauch geeignet sind.

Beide Methoden beabsichtigen den Prozentsatz der beweglichen Zellen zu bestimmen.
Die erste Methode kan vielleicht auch Angaben über die Geschwindigkeiten der
Zellen liefern.

1. BOSSELAAR, G. A. and N. SPRONK: Nature, London, 1952, 169, p. 18. „A
physical method for determination of the motility and concentration of sperma-
tozoa".

2. BOSSELAAR, G. A., N. SPRONK and G. G. VAN DAM, J. of Agr. Sci., 1955,
46, no. 4, p. 417. „An apparatus for measuring the motility of sperm cells".

3. RIKMENSPOEL, R., Thesis, Utrecht, nov. 1957. „Photoelectric and cinemato-
graphic measurements of the „motility" of bull sperm cells".

4. ROTHSCHILD, Lord, Nature, London, 1949, 163, p. 358. „Measurement of
sperm activity before artificial insemination".

6. ROTHSCHILD, Lord, J. Exp. Biol., 1953, 30, p. 178. „A new method of mea-
surin.g the activity of spermatozoa".

8. VANDEMARK, N. L., G. W. SALISBURY, A. N. MOELLER and C. BERK-
LEY, Science, 1958, 127, p. 286. „An exploration of electronic methods for eva-
luating sperm tnotility".

9. VANDEMARK, N. L. and U. D. SHARMA, J. of Dairy Sei., 1957, 15, no. 4,
p. 438. „Preliminary fertility results from the preservation of bovine semen at
room temperatures".

Op 27 juni j.1. vertrokken vanuit Deventer wederom drie MRIJ-stieren naar Dene-
marken. Dit drietal werd bovendien vergezeld door een jonge zwartbonte stier uit de
N.O.-Polder.

Deze week worden met bestemming Denemarken verladen drie éénjarige Blaarkop-
stieren, nl. twee zwartblaren en cen roodblaar, vanuit Groningen en een éénjarige
MRIJ-stier vanuit N.-Brabant.

Inleiding, gehouden ter gelegenheid van de Algemene X\'ergadering van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde op 25 oktober 1958.

Het onderwci]) van dc z.g. leefbaarheid \\an het platteland is in onze
dagen aktuccl geworden. Ik kan dit aantonen door tc wijzen op een
aantal punten, die in de aandacht zijn gekomen. Deels zijn dczc zaken op
zich zelf slaand, voorzover dit in ccn lc\\cndc samenleving mogelijk is,
deels zijn het verschijnselen, die moeten worden begrepen vanuit ccn
ontwikkeling, die dc ganse Wcst-Europesc sameideving omvat. Ik zal deze
])unten opsommen.

1. Wij onlmoclcn siirds jaar cn dag, maar toch wel sterk weer in de
jaren na de tweede wereldoorlog een aktic van het plattelaird voor er-
kenning, voor cen \\olwaardig delen in dc zegeningen van de „welfare
state"\', in comfort, verkeersverbindingen, in hogere reële inkomens, in
goede woningen. Bekend is in dit verband clc strijd rondom dc zogenaamde
classificatie dcr gemeenten, dc indeling daarvan in salaris- cn loopgroepen,
waarbij cle ]3lattclandsgenicentcn in dc lagere klassen worden ingedeeld,
omdat het leven ten plattclande goedkoper zou zijn of is. De meningen
zijn hier verdeeld, omdat tcvclcn hier ]3artij zijn, en het niet eenvoudig is,
om niet alleen met harde economische feiten als prijzen cn huren rekening
le houden, maar ook mcl sociaal-i)sychischc realiteiten als dc consumptic-
stinudering — een vorm \\an vernuftige verleiding lol het doen van uit-
gaven in dc stad — als ook mcl dc kosten van hel ex]5crimenlercn met
nieuwe cidUuu\'gocdcren, die door de stedeling meer worden gedragen dan
door ccn ijlallclander.

Dc loon\\\'crschillcn, de verschillen in gciief, in onderwijs- cn ontsjiannings-
niogelijkheden hebben geleid cn leiden nog tol een sterke trek naar de
stad, waarbij dan naar men veelal aanneemt dc beste krachten verdwijnen.
Dit zou gelden voor geschoolde arbeidskrachten, dc ambtenaren, dc onder-
wijzers. Men moet voorzichtig zijn rnct het geloven aan dczc sclcklic als
algemeen geldend i)rinci])e, maar wcl kan .gezegd worden, dat degenen
onder dc ])laltclanders, die meer orrdcrwijs \\olgcn, claar\\oor niet alleen
naar de stad moeten gaan dikwijls, rnaar ook hun hogere scholing makke-
lijker in dc grotere centra rendabel kunnen maken. Als wij aannemen,
dat het niet alleen de meer wcKarcndcn, maar ook clc rnccr intelligenlcn
zijn. die cen hogere vorm \\an scholing ontvangen, is hiernrcc c>cn bron
van selectie gegeven. Overigens blijvc men voorzichtig mcl dczc stelling.

2. De laatste jaren heeft zich in Groningen ctr Friesland \\ooral het ver-
schijnsel gcoijcnba ird \\an de teruggang in zielental van dc kleinste dorjicn.
Ik zeg dus nog niet: hel lccglo]5cn van het ]Dlattcland zoals in tal van
krantenartikelen wordt gesuggereerd. Als oorzaken kan men aanwijzen dc
mogelijkheden wcjr \\an meer comfort, ontspanning, loon ook, cn van
betere huisvesting; in \'t bijzonder ook de afkeer van het landarbeiders-

beroep, dat een persoonlijke afhankelijkheid met zich brengt, die in onze
tijd steeds minder wordt aanvaard en die men wenst in te ruilen tegen
een meer zakelijke afhankelijkheid op een grotere arbeidsmarkt. De keuze-
mogelijkheid, die de füll employment de arbeidskrachten heeft geboden
speelt daarbij een gewichtige rol.

Oorzaak is ook het teruglopen van hct zielental zelf. Voor cen enigermate
volledig rnaatscbapiJclijk leven is een minimum zielental nodig. Vindt cr
achteruitgang plaats dan worden de maatschappelijke en economische
mogelijkheden geringer en is cr cen kettingreactie ingeleid. De midden-
stand vindt minder cmjjlooi, dc \\erenigingen gaan kwijnen, waardoor bet
wegtrekken verder wordt gestimuleerd.

3. Een volgend verschijnsel is, dat wij in Nederland zijn gaan spreken
van het Westen en o\\crig Nederland, liefst door stippeltjes gescheiden.
Ik vind dit niet gelukkig. Er is evenveel reden om te spreken van het
Noorden en overig Nederland of \\an het Zuiden en overig Nederland.
Dat is een kwestie van positie kiezen. In elk geval is het zo, dat er in ons
land delen aan te wijzen zijn met een geheel verschillende economische,
culturele en ruimtelijke problematiek. Het Westen, de z.g. Randstad
Holland, begint ruimtelijke moeilijkheden tc vertonen door de concentratie
\\an bevolking en sommige bestaansbronncn; de steden gaan er samen-
klonteren. Er wordt gepleit van buiten hct Westen en nu toch ook door
dc centrale regering, zij het niet vroeg, \\oor decentralisatie. Daarmee zou
aan die niet Westelijke gebieden cen economische ruggesteun worden
gegeven en zouden ook clc sociale ontplooiingsmogelijkheden worden ver-
groot. Het Westen ziet dit zelf vaak met lede ogen. Hct is bcxreesd, dat
de bevolkingsgroei zal stagneren cn dus blijkbaar daarmee ook de ruimtelijke
l)roblematiek wat gemakkelijker zal worden. Er is nu in het Westen
geponeerd, dat in het groot-stcdclijkc, metro]3olitaine milieu alleen vol-
waardig leven mogelijk is, met \\ooral \\-rijhcid in de zin van vrije keuze
van eigen ontplooiing \\an de mens, met alle middels dc cultuur ten dienste
staande middelen.

Er wordt w el veel gc])raat over dc vereenzaamde mens in dc stad, over
desintegratie, maar daarvan is niets bewezen. Het is een modcvci-schijnscl
daarvan te si)rcken. Inderdaad is in dc laatste jaren deze vereenzaming
sterk overdreven en veel stedelingen, die vereenzaamd zouden zijn en daar-
om worden bejammerd, zijn zich van geen kwaad bewust cn zijn zeer wel
geïntegreerd in een sociaal milieu en in een stelsel van morele regelen,
die houvast geven. Anderzijds is hct ook ovcidrijving om nu tc zeggen,
dal alleen dc stad \\olwaardig leven mogelijk maakt. Die uitspraak is
sjicciaal gevaarlijk, omdat cr zich cen \\erschijnsel heeft voorgedaan, waaroj)
ik uitvoerig terugkom, nl. cen uitzetting, cen schaalvergroting in ruimtelijke
zin van hct sociale leven. Voor ons hier is deze uitsjDraak van belang,
omdat wij spreken over de leefbaarheid.

4. Terwijl er in de jaren na de oorlog nog geen systematische politiek van
bevolkingsspreiding heeft plaats gevonden, is er wel cen politiek gevoerd
van industrialisatie. Daardoor zijn ook delen van het platteland aangeraakt.
Er zijn aangewezen de ontwikkelingsgebieden in een aantal provincies en
dc industrialisatie is cr niet zonder enig succes v\'crlopcn. Ik kan wijzen op
Emmen, Drachten, dc Peel, Etten. Er zijn in een aantal ontwikkelings-
gebieden, Oost-Friesl.ind, Kanaalstreek, N.O. Overijssel, Oost-Groningen

ook industrieschappen gesticht. De naam spreekt voor zichzelf. De komst
der industrie heeft invloed op de structuur van het platteland. Zij komt
echter niet of weinig in die gebieden, die naar men zegt, leeglopen. Zij
komt ook niet in alle dorpskernen, maar veelal in de wat grotere plaatsen.
Men spreekt van regionale concentratie. Dit wordt ook wel planmatig
gestimuleerd. Pleksgewijs worden de voorwaarden voor industrievestiging
verbeterd; wegen worden aangelegd, industrieterreinen in gereedheid ge-
bracht, nutsvoorzieningen verbeterd. Hier komt ook de leefbaarheid in het
geding. Er zijn maatschappelijke gevolgen van deze industrialisatie. Er
voltrekt zich een wijziging in mentaliteit, belangstellingsrichting, levens-
indeling. De arbeid wordt anders beleefd. Zij is niet meer een leefwijze
zoals dat bij agrariërs soms of meermalen het geval is. Deze wijzigingen
gelden niet alle gezinnen gelijkelijk, en niet voor alle gezinsleden. Verschil-
lende cultuurpatronen ontmoeten elkander, botsen, schuren op en langs
elkaar. De waarde van het leven symboliseert zich in nieuwe dingen, minder
dan tevoren in bezit en meer in inkomen en consumptie.
Deze opmerkingen hebben als doel gehad het belang van hct onderwerp
aan te geven. Wij kunnen de leefbaarheid van het platteland nu plaatsen
tegen de achtergrond van cen uiterst gewichtige wijziging in ons maat-
■schappelijk leven, die aan tc duiden is als schaalvergroting of verwijding
van horizon.

Deze verwijding is ruimtelijk en is tevens sociaal. Wij leven in een grotere
wereld of anders gezegd: de wereld is voor ons kleiner geworden dan vooi\'
onze voorouders. Wij vergelijken ons leven met dat van vele anderen, ook
verder af, met andere maatschappelijke groe]jen oj) dc maatschappelijke
ladder. Wij refereren ons daaraan, ontlenen maatstaven eraan voor ons
gevoelen cn handelen. Wij bestaan voor elkander meer dan tevoren ook
als wij in verschillende streken of landen leven of tot verschillende maat-
schappelijke lagen behoren. Het is niet meer zo, dat de dorpeling zich
alleen maar vergelijkt in zijn levensstaat met zijn medcdorpelingen. Hij
betrekt deze op die van stedelingen. De bewoners van een streek in het
Oosten vergelijken hun positie met die van men.scn in het Westen, Noorden
of Zuiden. Nederlanders betrekken hun bestaan op dat der Noord-Amerika-
nen. Binnen de horizon van de arbeider is het levcn.sbecld van dc midden-
standers gekomen, waaraan zij zich ojnrekken. Lonen van zeer verschillende
categorieën mensen zijn in onderling verband geraakt. Men kan zeggen,
dat een hoogleraar vandaag-de-dag zich wat moet aantrekken van loon-
fluctuaties bij dc fabrieksarbeiders. Er is steeds meer één arbeidsmarkt,
één complex van lonen en salarissen, één kader waaraan allen zich refereren.
Het burgerlijk bestaan van de stedeling is toonaangevend voor een gehele
bevolking geworden.

De achtergronden van deze schaalvergroting zijn bijzonder eenvoudig: de
ontwikkeling \\an de communicatie in alle opzichten (verkeer, film, t.v.,
pers) en het doorwerken van de „welfare state". Er is geen volledige
nivellering, maar wel een op elkander betrokken zijn. Dit betekent, dat ook
de leefbaarheid voor welke groep dan ook, van het platteland b.v., niet
meer iets is, dat als autonoom verschijnsel kan worden bekeken. Men kan
op zich zelf beschouwd heel goed leven zonder radio, zonder electriciteit,
zonder goede wegen, zonder bioscoop, zonder auto, zonder clubfauteuils,
zonder scholen, of anders gezegd met een gering consumptievermogen. Im-
mers, zo wordt wel gezegd, geld maakt niet gelukkig. Maar men aanvaardt

niet meer een lagere materiële staat; niet meer clat anderen, waarop men
zich betrekt, het makkelijker hebben, meer mogelijkheden van comfort,
van onderwijs, van ontspanning. Dit afwijzen van cen wijze van leven, dit
subjectief beleven van de eigen leefwijze in vergelijking met die van
anderen, is van zeer grote betekenis voor het vraagstuk van dc leefbaarheid
van het platteland.

Ik kan in verband met de verruiming van de horizon ook wijzen op het
toenemen van het verschijnsel van het forensismc. Er is dan een verschil
van woon- en werkplaats. De afstand tussen beide is sterk vergroot. Daarbij
hebben we in verband met ons onderwerp te maken met 2 soorten van
stromen van forensen. Er zijn de plattelanders, die in bedrijven elders, in
het bijzonder in de stad, gaan werken. Er zijn daarnaast stedelingen, die
zich buiten de steden liebbcn gevestigd en hun werk nog altijd in de
stad hebben. In beide gevallen is cr schaalvergroting. Wij zouden dit kunnen
zeggen: stad cn (cen deel van het) platteland moeten voortaan als één
sociale situatie worden bekeken, hoezeer er ook verechillcn tussen beide
delen van die situatie blijven bestaan. In Amerika spreekt men van
„metrojjolitan arcas", gebieden die in hoge en ook in geringere, naar buiten
toe afnemende mate zijn geürbaniseerd, en die als eenheid worden be-
schouwd. Bij ons hebben wij dergelijke termen niet (Ro eg holt sprak
in de dertiger jaren van „stadsgewest") maar ook hier is het niet meer
geoorloofd om een stad als cen a])arte eenheid te bekijken, zomin als tal
van dorpen in de omgeving daarvan, en soms op vrij grote afstand. In
België is dc omvang van het forensenwezen bijzoncler indrukwekkend.
Afstanden van 40, .50 en meer km zijn geen uilzondering (kccente ]Hiblikatic
van de K.S.G.). De Amerikanen s])reken ook wel van „rurhanization", in
welke term wc dc stad, de urbs, en het platteland, de rus, terugvinden.
Dit alles is van grote betekenis voor het ])robleeni van de leefbaarheid
van het ])latteland. Het is in eerste instantie bepaald onvoorzichtig om de
leefbaarheid van afzondeilijke dorjien te bekijken. We dienen dan tegelijk
te letten o]) omliggende dorpen, grotere plattelandskernen en steden in cle
nabijheid. Wij moeten ons ook niet doodstarcn op zielentallen van af-
zonderlijke dorpen, die onvoldoende zouden zijn om een verenigingsleven
of een outillage in economisch, sociaal of medisch opzicht tc dragen.
Dc schaalvergroting, die wc nu zullen beperken tot de vergroting van de
niinitelijke horizon dankzij cle toeneming van het belang van communicatie-
tnicldelen en het toenemend gebruik, dat daarvan wordt gemaakt, betekeiU
in feite, dat dc kleinere woonkernen, die nu in intensiever relatie zijn
gekomen met dc grotere, steeds meer als eenheden moeten worden be-
schouwd, die zijn ondcrgeordend t.o.v. de grotere kernen. In de grotere
kernen, die centraal gelegen zijn, kunneti nu aan zeer velen, ook daarbuiten
wonend, mogelijkheden worden geboden van economische veizorging, mc-
di.schc voorzieningen en ontspanning.

•Ms de industrialisatie van het platteland zich vooral richt o]5 dc grotere
kernen, dan is dit economisch beter verantwoord, maar zij is ook mógelijk
nu immers de nu geschapen werkgelegenheid tegelijk wordt geboden aan
de inwoners der kleinere dor])en. Deze grotere plattelandskernen gaan min
of meer verstedelijken. Zij krijgen daarbij ook de funktie van het opvangen
van het bevolkingssurplus van het platteland.

Ik wil hier even bij stilstaan. Dc trek van het platteland wordt wel be-
schouwd als een indicatie van \\crminderde leefbaarheid \\an dit platteland,

maar we kimnen ook zeggen, dat het hier gaat om cen sanering, dus juist
om een gezondmaking.

De trek van het platteland is in genendelc nieuw. Er is een beweging
sinds jaar en dag van mensen vanuit dorpen naar kleine steden en vandaar
naar grotere steden of industriecentra. Er is ccn tegenstroom van cidtuur-
goedercn vanuit dc stad. Deze uitwisseling van men.sen tegen goederen is
noch nieuw, noch op zich zelf alarmerend. Zij iiccft alleen door dc schaal-
vergroting cen extra \\ersnclling gekregen, omdat dc stad cen vertrouwder
begrip geworden is. fiovendien leidt die schaalvergroting vooral tot achter-
uitgang van zielental in dc verder van de steden gelegen dorpen, dus lang
niet alle dorpen. Soms - - dank zij forensenwczen - is er zelfs sprake van
groei van het aantal inwoners.

Wie trekken cr nu weg \\an het platteland of wie althans gaan o\\cr tot
industriële beroepen elders? In dc eerste jjlaats dc landarbeiders, in dc
tweede ]3laals dc zoons van kleine boeren. Voor dc zoons der kleine boeren
is er o]3 het ouderlijk bedrijf geen ruimte. Dc landarbeiders hebben eerder
sociaal-psychische motieven voor hun vertrek, die ik eerder aangaf. De
trek vanaf dc kleine bocrenbcdrij\\cn is onvermijdelijk.

Zouden de kinderen dcr kleine boeren het agrarisch bedrijf niet dc rug
toekeren dan zouden zc latent werkloos blijven, geringe huwclijkskansen
hebben of laat trouwen. Kortom er zouden spanningen optreden, die trou-
wens allerwege al bestaan. Deze trek wordt dan ook door de landbouw-
deskundigen sterk aangemoedigd. 1 )c trek dcr landarbeiders is niet nood-
zakelijk, maar hij is cen liaide realiteit, die geaccepteerd moet worden
en die wij als volgt in een deugd kunnen orn zetten door tc betogen, dat
wij in Nederland toegaan naar cen gezinsbedrijf in dc landbouw, rnct
eigen arbeidskrachten en machines tc bewerken, cn dan \\an een redelijke
grootte. Redelijk in deze zin, dat een boer met zijn vrouw cn ccn oj)-
volgendc zoon daaro]) wcik \\ indt. Dc mechanisatie heeft daarbij cen .schaal-
vergroting ten gevolge gehad.

Dit goede gezinsbedrijf ligt niet rnccr in de buurt \\ an 10 ha, maar wellicht
dubbe! /o gioot. Er zijn natuurlijk tal van bedrijven op de klei veel groter.
We moeten ook hier ons af\\ragcti, hoe groot het aantal ha. is, dat door
de boer en zijn gezinsleden inct behulp van vérgaande mechanisatie cn
ook met gebruikmaking van z.g. loonwcikcrs kan worden bewerkt. Die
hoeveelheid zal dan wcl kleiner zijn dan nii dikwijls het geval is. Het ont-
slaan op hel i)lallcland van een hoog-geinechaniseerd gezinsbedrijf in dc
landbouw kimnen we interpreteren als sanering, ook al gaat daarmee dc
trek naar dc stad en naar andere beroepen gepaard. Dank zij dc industria-
lisatie van het jjlatlcland is cr nu ook dc mogelijkheid van trek naar de
grotere doriicn, zodat cr dan wcl een stagnatie optreedt in de groei van
het zielental der kleinste en kleinere dorpen, maar niet op het platteland
als geheel.

Nadat ik de ontwikkelingen ten plattclande heb geschetst, wil ik nu over-
gaan tot het bespreken van dc einenlijke leefbaarheid. f)cze term moet nader
worden omlijnd. We bedoelen er mee dc mogelijkheid om als mens zich
te ont]3looicn, geestelijk cn ook naar materiële voorzieningen, in overeen-
stemming mcl wat naar wij menen ccn mens in onze dagen toekomt.
Deze omshcrijving is natuurlijk niet bijzonder scherp cn zij kan dit ook
niet zijn, omdat er natuurlijk geen volledige consensus is onder ons, wat
een mens toekomt. Wij leggen de accenten verschillend, hebben verschil-

lende ideaalbeelden \\an de sanienle\\ing, niet gelijk van structinu\'. De
één wil verschillen in le\\cnsonistandighcclen laten bestaan („verschil moet
cr wezen"), de ander wil ze \\ ollcclig o|)inimen. Dc één wil vooral comfort,
goede woningen, dc ander onderwijsmogelijkheden en ook mogelijkheden
van ,culturele" ontplooiing door middel \\an concert, toneel, ballet. Som-
migen leggen de nadruk op \\ rije tijdsbesteding, o]3 recreatie, op sport, op
film, terwijl anderen dit alles niet zo achten, doch de religieuze gezindheid,
dc diepte der religieuze beleving o|3 dc \\oorgrond schuiven. Leefbaarheid
kan \\oor ons ook betekenen veel of weinig contact met anderen, gezellig-
heid, of juist „privacy". Er is echter ccn middengebied van waarden, dat
\\cel mensen aanspreekt, en dat ligt in dc sfeer \\an goede woningen met
nuts\\oorzieningen, goede communicatiemogelijkheden, sociale zekerheid,
lïcrmanente werkgelegenheid, goede gezondheid, mogelijkheden om mee
le doen met vcrenigingsaclixileilen, met sportbeoefening, mogelijkheden
om voortgezet onderwijs tc volgen, gezellig verkeer met gelijkgezinden,
goede \\\\inkels.

Welnu, deze leefbaarheid is, als wij hct platteland weer ah geheel be-
schouwen en niet letten op kleine en grote woonkernen, zonder enige
twijfel vergroot.

Er zijn nu goede wegen naar dorjien, cr is radio, er zijn kranten, er is
technisch onderwijs gekomen en niet zelden ook middelbaar onderwijs. Er
is sportbeoefening; hct loonpeil is relatief opgetrokken na de tweede wereld-
oorlog; dc gezondheid is ,gocd, er zijn goede winkels ofwel er is verzorging
\\anuil dc nabije stad.

Het objectieve beeld is: verhoogde leefbaarheid. Dit zegt evenwel nog niets
omtrent het subjectieve beeld, d.w.z. de wijze waarop men de tegenwoordige
locstand beleeft. De subjccticxc beleving \\\'an dc situatie is minder gunstig
dan hct objectieve beeld, en wel juist door dc schaalvergroting, waardoor
dc mensen zich zijn gaan vergelijken met anderen, die in de stad en die
veraf wonen. Ilct gevoel \\ an achterstand hci\'ft zich in dc afgeloi)en jaren
meermalen gemanifesteerd.

Ik aclit het zeer aannemelijk, dat dezelfde factoi\', die tol onlustgevoelens
heeft geleid, nl. de schaalvcrgioling, ook deze onluslge\\oclens kan doen
verdwijnen, althans op ccn deel van hct platteland. Immers hct verschil
in woonplaats is minder van belang dan \\ roeger, nu men is gaan beschikken
over gemotoriseerde middelen van vervoer. Stad en omliggend platteland
zijn dichter bij elkander dan vroeger. Dc nabijheid van de stad maakt
migratie cncr.\'ijds mogelijk, anderzijds overbodig. Het wordt cigctilijk meci\'
cen kwestie van keuze: wat waardeert men? De groter rust van het ])lattc-
land, ook nu nog, dc geringere haast of het eigen tijdsbegrip, óf juist de
stad met comfoit, haar ,,echte" leven? Wat wil men: de \\ cle ])ersoonlijke,
al te persoonlijke contacten, dc roddel van „Onder het Melkwoud", de
persoonlijk getinte controversen van hct dorp, óf de onpersoonlijke, selec-
tief-])er.soonlijkc contacten van de stad? Men kan sociaal ook rust vinden,
met rust gelaten worden in de stad. Geen jicrsoonlijkc afhankelijkheid mecr
van cén werkgever, maai\' cen onpersoonlijk arbeidersbestaan op een grote
arbeidsmarkt. Of hct platteland leefbaar zal zijn \\oor de mensen hangt
dan af van persoonlijke voorkeur.

Er zijn nog een paar objectieve punten ten nadele van het platteland —
als geheel, en zeker van delen van dit jslatteland: met name van de kleinste
en meest afgelegen dorpen. De woningtoestanden zijn toch nog vaak slechter

zeker in be])aalde streken, in het Noorden vooral! De verbindingen zijn
nog niet overal ideaal; cr zijn ook nog altijd werklooshcidsgcbieden. Welis-
waar komt bij verdere schaalvergroting die werkloosheid anders tc liggen,
maar er blijven zwarte plekken op dc kaart.

De industricdorpen, vaak dc grotere kcrncti, redden hct wel. Hetzelfde
geldt voor dc forensendorpen in dc nabijheid van dc steden. Het zijn
de kleinste dorpen, die hct minst van dc schaalvergroting hebben geprofi-
teerd, het minst van dc industrialisatie. Er wordt over deze kleinste dorpen,
van 200, 300, 400, 500 zielen, zoals zc in Noord-Friesland en Noord-
Groningen bestaan, nu gejammerd. Maar hct kan niet worden ontkend,
dat de planologische structuur van het platteland aldaar ongunstig, beter
nog: in onze tijd bepaald fout is. Er zijn teveel dorpen. Het is economisch
onverantwoord naar die dorpen industrie te brengen cn deze dorpen zullen
ook nooit zo kunnen uitgroeien, dat zij de bewoners nog datgene kunnen
bieden, waarop zij recht menen te hebben in onze tijd. Deze dorpen zijn
ook bij schaalvergroting niet leefbaar tc maken, omdat er teveel ontbreekt,
waarop men aanspraak maakt.

Als wij de leefbaarheid van het platteland verder willen opvoeren dan
moeten wij onze aandacht richten op de grotere keinen, die te outilleren
zijn met industrie (dus werkgelegenheid), met goede winkels, met scholen,
met \\ercnigingen. In deze grotere doqjcn (2000, 3000, 4000 zielen) moet
en kan ook het platteland worden verdedigd. Deze dorpen lopen momen-
teel niet leeg. Dit betekent nog niet, dat de kleinste dorpen geheel dienen
te verdwijnen of dat zij dit wel zullen gaan doen uit zichzelf. Ergens komt
aan de achteruitgang wel een einde en dan dient dc schaalv(;rgroting als
middel om de onlustgevoelens (tengevolge van diezelfde scha.dvergroting)
tc bestrijden. De inwoners van het kleine dorp kunnen nl. mci veel minder
bezwaar dan \\roeger zich richten op het grotere dorp, mits z;j bereid zijn
niet tc doen aan ,,dorpisme". Dus geen verenigingen voor ieder dor]d Ér
zouden dan hoofddorpen komen met bijdorpen, die samen een nieuwe
eenheid vormen voor tal van voorzieningen. In die hor,fddor])en, waai
allerlei wordt geboden, kunnen dc mensen worden \\ astgchoiiclen, zoals
de onderwijzers, of dc geschoolde arbeiders, al zal cr natuurlijk doorstro-
ming zijn. In elk geval behoeft daar dc onderwijzer niet altijd startklaar
te zijn.

■Ms ik enkele slotop nei kingen ga maken over de leefbaarheid van hct
l)lattcland, dan gcleof ik gcrcclitigd le zijn om een paar lijnen door tc
trekken in dc toekomst. Dc uitspraken waartoe ik dan kom hebben minder
betrekking o]) dc toestand van nu dan wel op die, welke in aantocht is.
Dat lijkt mij ook beter, omdat wij ons niet moeten laten verblinden door
verschijnselen, die verbonden zijn aan een overgangsfase.
Ik kan dit niet temeer vrijmoedigheid doen, omdat wij van een paar dingen
toch wel zeker zijn.

Wij moeten aannemen, dat de motoriscring van het verkeer voortschrijdt
cn dat daarmee dc betekenis van afstand gemeten in kilometers, nog weer
sterker vermindert. Mis.schien ligt ons land nog wat achter bij andere lan-
den, maar het is goed ons aan deze andere landen te spiegelen. De afstand,
die men elders al niet ver meer vindt om zich van zijn woning naar zijn

werk te begeven, is indrukkend ver. De K.S.G. heeft dezer dagen een
rapport gepubhceerd, waarin wij cijfers vinden van de afgelegde afstanden
en ook de meningen van de vakbonden als organisaties die grote groepen
mensen vertegenwoordigen, over wat als een redelijke afstand tussen woning
en werk kan worden beschouwd. Niemand wil deze afstand te groot, maar
voor afstanden van 30 en 40 km schrikt men niet terug.
Nu gaat het hier niet om dc precieze cijfers en we kunnen veronderstellen,
dat wat elders geldt hier te lande nog niet behoeft te gelden, maar on-
miskenbaar komt als ontwikkeling naar voren, dat grote delen van het
platteland in de toekomst in betrekking tot de steden kunnen worden bezien
en wel in deze zin, dat de plattelander, of althans hij, die zich op het
platteland heeft gevestigd, van dc voordelen die de stad biedt, kan mee-
profiteren.

Door de achteruitgang van de betekenis van afstanden is het platteland
leefbaarder geworden en zal het nog meer dan nu al leefbaar worden. Door
de kleinheid van ons land denken wij vaak nog in te kleine maten. Naar-
mate wij leren in grotere dimensies tc denken, wat, meen ik, een nood-
zakelijkheid is, waarnaar wij hebben te luisteren, wordt de afstand stad-
platteland geringer. Ik herhaal nu, wat ik reeds eerder zei: er komt geen
nivellering tussen stad en platteland, zij komen wel dichter bij elkander,
waardoor de mensen in een positie komen om vrijelijk, naar keuze, te
profiteren van de voordelen van stad en platteland. 7Aj kunnen meer dan
vroeger zich een leefbaar milieu maken en kiezen.

Ecn tweede lijn, die wij kunnen doortrekken is die van de industrialisatie
van de streken buiten het WestcTi van ons land. Enerzijds wordt deze
bevorderd door het overschot aan werkkrachten ten plattelande en ook
door de grotere bewegingsvrijheid die er nu eenmaal voor de industrie is
buiten het planologisch overbevolkte Westen. Anderzijds heeft de regering
aangekondigd de sjueiding van de industrie te zullen bevorderen, waarmee
zij dan het welvaartstekort buiten het Westen en de planologische over-
bevolking in dat Westen in \\erbinding brengt. De regering heeft voor dit
b(4cid al de grondslag gelegd doordat zij in een vroegere fase 9 ontwikke-
lingsgebieden heeft aangewezen, die voor de aantrekking van industrie
faciliteiten genoten. Zij zegt nu op die weg voort te zullen gaan, waarbij
zij naast het motief van de werkloosheid het motief van de planologische
overbevolking van het Westen gaat hanteren.

Het succes van de industrialisatie huiten het Westen tot dusverre, dat deels
toch wel ojHuerkelijk is - b.v. in Emmen en in Drachten - wettigt het
vermoeden, dat deze jwlitiek vruchten gaat afweri)en, ook in de toekomst.
Dat betekent ren groei van kleine en ook grotere stedelijke centra ten plat-
telande en daarmee een verhoogde differentiatie en een hoger verzorgings-
peil. Er zijn streken in ons land, waar dit alles tot dusverre toekomstmuziek
is. Wij kunnen daarvoor oog hebben, maar moeten het tot voorbeeld van
ons land steeds blijven zien en dan is er ecn verhoogde leefbaarheid.

In de lijn der ontwikkeling ligt ook een nivellering van loon- en prijspeil
\\ an stad en platteland. De schaalvergroting en ook de industrialisatie maken
verschillen in loonpeil steeds meer zinloos. Sinds het rapport van de classi-
ficatie-commissie-Kruijt is het ons allen duidelijk dat het met de loon-
verschillen een aflopende zaak is. Het subjectieve beeld van de leefbaarheid
van het platteland zal daardoor het objectieve bemoedigende beeld van

die leefbaarlH\'id rnecr gaan benaderen dan tot nu toC liet geval was.
Het wil mij \\oorkomen dat cen belangrijker ])roblccm in onze Nederlandse
toekomst zal zijn dc leefbaarheid van het stedelijk milieu, met zijn enorm
tijcKcrlics, :rict zijn labiliteit in cle vcrkecrsstronicn cn voorziening niet b.v.
water in dc zomer en kolen in ccn strenge winter. En ook dc leefbaarheid
in de stad door de anonyiniteit in dc betrekkingen tussen overheid en
onderdaan, het wederzijds elkander niet meer kennen en het niet meer weet
hebben van elkanders bedoelingen. Daarmee zou dan ons democratisch be-
stel ernstig gc\\aar lopen, omdat cr onverschilligheid gaat optreden bij
het publick voor het publick, dus voor dc eigen zaak.

0]5 al deze ]Hintcn ligt het platteland vóór. Wij hebben het gehad over
schaalvergroting ten plattclande cn wcl gunstige gevolgen voor de leefbaar-
heid; dc grote stad echter is in \\eel gevallen aan dc schaal van de mens,
aan zijn \\crmogen tot begrip cn \'ndclit, aan zijn bevattingsvermogen,
ontgroeid. De grote stad is het domein geworden van de moeilijk contro-
leerbare „managers", waaivan men alleen moet hopen, dat zij ook des-
kundigen zijn.

Als incn daartegenover van het platteland en dc kleine steden wil zeggen,
dat dc verhoudingen daar soms al te jDersoonlijk en overzichtelijk zijn,
dan moet ik opmerken, dat dit altijd nog dc voorkeur verdient boven een
kloof tussen o\\crhcid cn bevolking. Een optimisme ten aanzien van dc
leefbaarheid van het ])latteland wordt zonder twijfel gedragen door per-
soonlijke voorkeur. Ik ineen cchtcr, clat dit optimisme ook steun kan vinden
in ccn aantal objectief vast te stellen feiten.

Nadat Prof. .Sj. Grociunan enkele vragen van het talrijk gehoor had be-
antwoord, vervatte Prof. Dr. U. S j o I I c in a in een korte mededeling zijn
inzichten over:

0\\er zijn op\\attingcn \\an de oorzaken van grastetanie van de melkkoe,
in het bijzondi-|- wat betreft de bemesting der weiden met kaliumzouten,
iiiecnt hij ahnog duidelijk tc moeten doen uitkomen, dat het gevaar van
dczc bemesting in het bijzonder dan bestaat wanneer het kalium in orga-
nische vorm of als koolzuurzout wordt toegepast, terwijl van zouten als het
chloride of sulfaat geen gevaar is te vrezen voor zover dit wordt veroor-
zaakt door dc alkalotische werking cr\\an.

Op dc Schothorst bleek bij een lam. dat bij opname van kalium carbonaat
de pH van dc urine steeg van 8,.") tot 9,5.

Vooral zal het gebruik van organisch gebonden kalium of koolzure kalium
kans op kopziekte doen ontstaan wanneer dc rcaktic van dc bodem reeds
alkalisch is.

Een andere ongewenste toestand komt op vele bedrijven \\oor in de eerste
wcidcwcken, doordat cr tengexolgc \\an dc lage natriunigehaltcn van het
gras vrij veel natrium met de melk wordt afgegeven (melk bevat circa drie-
maal zoveel natrium als kalium), zodat niet zelden een negadeve natrium-
balans ontstaat.

Symposion over de „Invloed van uitwendige faktoren op ziekte, gezond-
heid, voortplanting, groei en produktie bij dieren", ter gelegenheid van de
Algemene Vergadering van de Maatschappij voor Diergeneeskunde op

In hct woord Diergeneeskunde — we zijn hier bijeen als Maatschappij
voor Diergeneeskunde - ligt besloten dal dc dierenarts zich richt op de
genezing van het zieke dier. En dit geschiedt om de eigenaar er\\an van
dienst te zijn, d.w.z. hem tc heli)cn beter zijn behoeften te bevredigen.
Genezing in diergeneeskundige zin betekent in het algemeen dan ook meer
dan het hergeven van dc mogelijkheid om verder te leven, zoals dit met
betrekking tot de humane geneeskunst geldt. Een dierenarts kan, met enkele
uitzonderingen, eigenlijk pas van genezing s])rckcn wanneer hct behandelde
object, ten behoeve van zijn eigenaar, weer tot goede ]3restaties en hoge
]3rodukties in staat is. Het gaat er de dierenarts dus steeds om, het nut,
wat de eigenaar van zijn dier trekt, zo groot mogelijk te doen zijn. En dit
niet alleen door ziekten tc genezen, maar ook door ziekten te voorkomen.
De tijd ligt achter ons dat dc dierenarts er slechts was voor de genezing
van het zieke dier. De meeste van de klassieke dierziekten heiibcn we reeds
in de hand (Baucr, 1956). Dc hoofdo])gave van de dieienarts is dan
ook niet meer hct genezen \\ an zieke dieren, maar cr voor tc zorgen dat een
gezonde huisdicrstapcl geboren wordt en gezond blijft (Baier, 19561.
Gezond dan verder opgevat als: tol voor dc mens belangrijke prestaties in
staat.

Hiermee zijn wc gekomen op hel gebied van de ]jrcvcnticve diergenees-
kunde, waaraan ( T r a u l w c i n 1956) dc toekomst is en die in dc laatste
jaren snel aan betekenis wint. Niet alleen in Nederland, maar ook in andere
landen zoals Engeland, Scandinavië cn Duitsland, waar men bijv. bij dc
klini.sche o])lciding steeds meer de genetica cn dc gezondheidsleer oj) dc
voorgrond stelt en niet dc curatieve behandeling van hct individu.
In Duitsland zijn deze diergeneeskundige veetcellhygienisten zelfs dc gelijk-
waardige partners van de veeteeltdeskundigen en dc vocdingsspccialisten
in „die Deutsche Gesellschaft für /üchtungskuride".

Ook vormen zij een ajjarte vakgroep in de Duitse Maatschappij voor Dier-
genccskimde (Bauer 1956).

Het dier, zoals dat zich aan ons presenteert in zijn phaenotype is hct
produkt van erfelijke aanleg en uitwendige omstandigheden. Ons ideaal
moet zijn het jjroduceren van de beste jjhacnotypen, d.w.z. individuen
waarin de beste erfelijke aanleg onder de gunstigste uitwendige omstandig-
heden tot onl|)looiing komt. Tegen elke afwijking nu van dit ideaal, hetzij
die ligt op bet gebied van de erfelijke aanleg, zoals bij de erfelijke gebreken

het geval is, hetzij op het terrein der uitwendige omstandigheden, liijv.
door voeding en klimaat, richt zich de strijd van de dierenarts.
En met hem die van vele anderen. De tijd is voorbij dat men zoveel mogelijk
moest trachten binnen eigen vakgroep een bepaald probleem tot een op-
lossing te brengen. We hebben geleerd teamwork te bedrijven en kunnen
daardoor profiteren van de specifieke keimis die bij elke beroepsopleiding
verworven wordt. En deze is, wat dc dierenartsen betreft, wel speciaal een
grondige kennis van gezondheid en ziekte bij het dier. Deze kennis maakt
hem dan ook bij uitstek geschikt om de waker te zijn over de dierlijke
gezondheid.

Deze gedachte leeft ook sterk in Frankrijk en Zwitserland. Dit moge blijken
uit de rede die Prof. Dr. R. Ferrando van de „Ecole Nationale Vétérinaire
d\'Alfort" uitgesproken heeft op de jaarvergadering van de Zwitserse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde op 6-10-\'57. De titel van zijn rede was:
Les perspectives d\'avenir de la médecine vétérinaire.

Hij zegt hier o.a. in, dat nu dc fokkerij van gezonde dieren steeds meer
op de voorgrond treedt de volgende werkgebieden de dierenarts, naast
de curatieve en preventieve praktijk, steeds meer moeten bezighouden.
En wel: I. het voortbrengen en oj) de juiste wijze verzorgen van gezonde,
produktieve, voor ziekten resistente huisdierrassen; 2. cle produktie van
volwaardige, de deficicntieziekten beperkende, goedkope voedermiddelen
en 3e. de zorg voor de kwaliteit, dc verwerking en de distributie van
menselijke voedingsmiddelen van dicdijke oorsprong. En hij eindigt met
deze woorden: „Deze werkgebieden te veronachtzamen betekent de toe-
komst van ons beroep in de waagschaal stellen".

In Duitsland hebben (Bauer 19,\')6) de o]) het gebied der preventieve
diergeneeskunde werkzame dierenartsen zich in 4 ondervakgroepen ge-
splitst en wel

a. zij die bezig zijn met de fysiologie en pathologie van dc melk- en
vleesjjroduktie en van de voortplanting,

b. een groep die zich bezig houdt met voedings- en stofwisselingsziekten,
dc opfokzickten hieronder begrepen,

c. een ,grocp die werkt over \\iaagstukken op het gebied van dc constitutie,
erfelijke gebreken en klimaatsinvloeden in de ruimste zin des woords,

d. zij die zich naar analogie van onze gezondhcid.sdiensten vooral bezig
houden met dc bestrijding van besmettelijke ziekten.

Vergeleken met bovenstaande s]jecialiscring slaat onze Maat.schappij met
zijn groep K.I. en Zootechniek slechts ccn ])over figinu\'. Toch is er blijk-
baar een ontwikkeling in deze gaande. Immers niet alleen dit jaar, maar
ook het vorig jaar werd cen symposium gegroepeerd rond cen onderweri)
op het gebied der gezondheidsleer.

Het onderwerp voor hedenmiddag — het verband tussen klimaat enerzijds
en produktie en gezondheid anderzijds — vormt slechts cen onderdeel der
preventieve diergeneeskunde. Maar het is cen belangrijk onderdeel.
En dit wel in de eerste plaats, omdat de grote massa der huisdieren, hetzij
gedurende hun gehele leven, hetzij gedurende perioden in hun leven, in
de vrije natuur verblijven en de klimatologische omstandigheden van uiter-
mate groot belang zijn voor hun ontwikkeling en produktie.
Zeer duidelijk blijkt dit bijv. uit het referaat dat handelt over de oorzaken

waarom rimderen van de gematigde klimaatzones niet optimaal onder
tropische omstandigheden kunnen produceren.

In de 2e plaats is een bespreking van de invloed van klimaatsfactoren wel
uitermate belangrijk, omdat ten gevolge van het domesticatieproces vele
huisdieren, hetzij gedurende hun gehele leven, hetzij gedurende een ge-
deelte van hun leven, in een door de mens beheerst kunstmatig klimaat,
het stalklimaat, moeten doorbrengen en de aard van dit stalklimaat van
grote invloed is op gezondheid en produktivitcit.

Het is dus juist gezien om zowel het natuurlijke klimaat als het stalklimaat
in dit symposium te betrekken. En verder om hierbij alle belangrijke land-
bouwhuisdieren in beschouwing te nemen.

Dc verschillende inleiders zullen U nu verder laten horen wat wc op deze
terreinen weten cn idct weten.

Gewezen wordt op de snel groeiende betekenis vna de preventieve diergeneeskunde
waarin ook rnet name aandacht geschonken moet worden aan de .genetica en de
.gezondheidsleer.

The fast growing importance of the preventive veterinary medicine is pointed out.
In this field much attention has to be paid to .genetics and hygienics.

L\'importance de la médecine vétérinaire préventive (jui se développe très vite est
indifiué. Dans cc région il faut donner beaucoujj d\'attention à l\'hérédité et la hygiène.

Hingewiesen wurde auf die schnell wachsende Wichtigkeit der präventive Vetcrinär-
medezin. Viel Aufmerksamkeit nui.sz in diesem (ïcbiete die Vererbungslehre und die
Hygiene gewidmet werden.

BAUER, Prof. Dr. H.: Tierzucht und präventive Veterinärmedizin. Tierärztliche Um-
schau, //, 271 (1956).
TRAUTWEIN, Prof. Dr. K. : Tierarzt und präventive Medizin. Tierärztliche Um-
schau, 11, 272 (1956).
BAIER, Prof. Dr. W.: Kontraselcktion und tierärztliche Praxis. Tierärztliche Um-
schau, //, 274 (1956).
FERRANDO, Prof. Dr. R. : Les perspectives d\'avenir de la médecine vétérinaire.
Schweizer Archiv für Tierheilkunde, 100. 75 (1958).

Na zijn algemene inleiding voor het symposion te hebben uitgesproken,
hebben onder leiding van Prof. D r. P. Hoekstra de discussies over
de reeds aangekondigde onderwerpen plaats, nadat de inleiders een korte
samenvatting, e\\-entuecl aanvulling, ervan hadden gegeven.

Naar aanleiding van een korte inleiding van Prof. Dr. Th. Stegenga
over het onderwerp „Invloed van het licht op verschillende levensprocessen
bij landbouwhuisdieren", waarvan men de volledige tekst vindt in deel 8\'i
aflevering 20 (15 oktober j.1.) van het Tijdschrift \\oor Diergeneeskunde,
[jag. 987— 992, onts|)ini zich dc volgende discussie:

Waardoor ontstaat de sterke variatie in lokalisatie van eczema solare? Soms zijn
alle witte delen van de huid aangetast, soms alleen de tepels.

Deze verschillen moeten wel veroorzaakt worden door dc verschillende geaardheid
van de huid (dikte, beharing) en door de verschillende mate van bestraling waaraan
ze blootgesteld worden.

Prof. Stcgenga heeft in zijn inaugurale oratie gezegd dat men cen verhoging van
de weerstand van het individu kan bereiken langs 2 wegen; n.1. door verbetering
van de erfelijke aanleg en door middel van beïnvloeding van het milieu. Volgens hem
zal echter het foktechnisch element d.w.z. de verbetering van het gcnotype, bij dc
ziektebestrijding slechts in uitzonderingsgevallen een belangrijke rol .spelen (blz. 764).
In verband met het bovenstaande zou ik dan echter de vraag willen stellen wat hij
onder uitzonderingsgevallen verstaat. Bekend is immers uit dc pluimveeteelt dat het
door foktechnische maatregelen mogelijk is leucose resistente kippen tc fokken. En
we kennen wat het rundvee betreft ook de verminderde vruchtbaarheid bij het
Zweedse boomloze vee als .gevolg van de selektie op cen vrouwelijk type stier.
Verder meent Dr. Baue uit Zweden ook aangetoond tc hebben dat de aanleg voor
dc vorming van ovariaalcysten in hoge mate door d<\' erfelijke aanleg wordt bepaald,
evenals de mate van tochtigheid die van zo grote betekenis is voor het bcvruchtings-
rcsultaat. Verder zou ik in dit verband nog Prof. Johann son willen noemen die
toch ook van mening is dat dc constitutie in belangrijke mate door crf( lijke faktoren
wordt bepaald.

Ik ben dan ook van mening dat de erfelijke aanleg met betrekking tot de vruchtbaar-
heid in vele gevallen ccn belangrijke rol kan spelen cn dat onderzoek ten deze ten
zeerste nodig is.

Wanneer cen min of meer ernstig gebrek erfelijk is bepaald, dan zal dc natuurlijke
selectie bevorderen dat dc dragers van dit gebrek uit de populatie verdwijnen.
Erfelijke ziekten zullen dus tot uitsterven gedoemd zijn.

Dit geldt in het algemeen en wel sterker naarmate het gebrek ernstiger is. Wanneer
het gaat om .gebreken welke zich eerst op oudere leeftijd doen gelden, zal dc natuur-
lijke selectie veel minder effectief zijn dan wanneer het gaat om .gebreken welke
reeds in dc jeugd (intrauterin of b.v. vóór het optreden van dc .geslachtsrijpheid)
manifest worden.

Onderzoekers die zich bezig hebben gehouden met dc berekening van dc „hcrita-
bility" voor dc onvruchtbaarheid, vonden dan ook vrijwel steeds ccn lage waarde.
Dat wil dus zcg,gen dat de milieu-invloeden veel meer invloed hebben dan dc erfelijke
aanleg.

Dat niettemin meer onderzoek op dit gebied gewenst is, wil ik gaarne beamen.
Hiervoor is nog een bijzondere reden en wcl deze: nu nu-de door middel van de K.I.
bij het rund de dekinfekties, waarbij vermoedelijk de erfelijke aanleg niet veel in-
vloed heeft, grotendeels verdwenen, zullen bij dc resterende stcriliteits-oorzaken de
erfelijke invloeden mogelijk belangrijker geworden zijn.

Na aan de hand van voorbeelden aangetoond te hebben dat de vruchtbaarheid van
enkele diersoorten meer of minder sterk afhankelijk is van hct jaargetijde, tracht U
dc oorzaken hiervan aan te wijzen.

Volgens U ligt de oorzaak van sicchtc resultaten in de wintermaanden echter niet
in dc lage temperatuur, want dan zouden dc ervaringen met open loopstallen wel
anders zijn.

Nu las ik echter juist cen Duits onderzoek van Müller en K u r tz (Zeitung für
Züchtung und Züchtungsbiologic, maart 1958), over hct verband tussen stalklimaat
en vruchtbaarheid van het rund en hierin komen zc o.a. tot de conclusie dat in koe-
stallen met een doorsnee temperatuur van 12" C. dc minste stoornissen in de vrucht-
baarheid voorkwamen.

Bij het lager worden, tot 7" C. toe, namen ze echtcr geleidelijk toe, terwijl zc plot-
seling zeer sterk in aantal toenamen in warme stallen van 13° tot 15° C. .\'Vis norm
gebruiken ze hct cfficicntiegctal.

Ik zou willen vragen of er nu-cr aanwijzingen zijn dat hoge staltcmperaturen een on-
gunstige invloed op de vruchtbaarheid hebben.

Het is niet onmogelijk dat vooral een te hoge staltcmpcratuur enige invloed heeft
op de bcvruchtingsresultaten.

De resultaten van het door dc vraagsteller bedoelde onderzoek zijn echter haast een
beetje te mooi om de juistheid ervan zonder meer aan tc mogen nemen. Dr. Ooster-
lee meent dat dc stallen met een tc hoge temperatuur ook in andere opzichten
vermoedelijk minder goed zijn geweest (slechte ventilatie, weinig licht e.d.).

In onze seiccticmcstcrijcn wordt getracht een vrij constante temperatuur en wel de
z.g. optimale temperatuur te laten heersen. Mijn vraag is nu of de selectie, bij deze
gunstige temperatuur bedreven, wel de juiste is, gezien het feit dat in de praktijk
zulke ideale stallen eigenlijk niet voorkomen.

Moet dit er op den duur niet toe leiden dat alle varkenshouders moeten streven naar
hokken met verwarming?

Het is in hct al,gemeen af tc raden oni de selectie uit te voeren in een milieu dat in
belangrijke mate afwijkt van de praktijk. In onze selccticmesterijen zijn de omstan-
digheden beslist wel iets gunstiger dan bij dc gewone varkensfokker. Dit zou tot gevolg
kunnen hebben dat de factor constitutie, bij het selecteren van onze varkens in hct
gedrang komt. Ik neem nog niet aan dat in ons land de verschillen zo groot zijn dat
hct ernstige ,gevol,gcn heeft gehad, maar men meent wel eens, dat in Denemarken
onder invloed van hct selecteren onder zeer gunstige milieufactoren, de constitutie
van de varkens iets is verzwakt.

After a short communication, chuing wiiicii some shcles were projected, of
J. 1). 1\'" i n d 1 a y, HSc., Ph.D. (.Scotlaiid ) about „Temperature Regulation
in (battle at high Temperatures", the compli-lc text of which has been
jjublishcd in tlic "I\'ijd.sciuift voor Dicrgeticcskunch\' \\oi. 83, No. 20, pag.
992- 1001 (Octobcr 15th 1958i, the following discussion took j^lace:

Do the mechanisms involved in acclimatization imply an increase in the efficicency
of the sweat glands and a lowering of the heat production of the animal?

On available- cvidencc acclimatization of calvcs appears to involve a decrease in the
beat production but there is as yet no evidence that the efficiency of functioning of
the sweat glands as such is affectcd.

Is there a declinc in the rate of rise of surface vaporization in Zebu cattle at air tem-
peratures of 24° C.?

There is little experimental data on the surface vaporization of Zebu cattle but it is
to be expected that a decline in the rate of skin moisture vaporization would occur
but at a higher temperature than 24° C.

Is the decline in milk production which occurs with increasing air temperature due
only to the parallel decrease in food intake or is it also due to the increased energy
demand of panting and the increased metabolism of the animal in hyperperexia?

Hyperperexia and panting may contribute to the decrease in milk production which
occurs in temperate breeds of cattle at high temperatures but the decrease is un-
doubtedly largely due to the parallel decrease which occurs in food intake.

The problem of selection of cattlc for tropical countries is the basis of all work on
the environmental physiology of cattle and is as yet unsolved. The Rhoad Iberia Heat
Tolerance Test, based on rise of body temperature under certain specific conditions,
has been used as a basis of selection for heat tolerance, and has much to recommend
it for want of a better criterion. Cross breeding specifically for tropical conditions has
been successful so far as beef breeds are concerned as shown by the Santa Gertrudis
breed. Similar success has not been attained for dairy breeds. In general, indiscrimi-
nate cross breeding is disastrous in teh long run and selection of animals from homo-
climatic areas coupled with .good nutrition and efficient management of native stock
offers the best long term solution to the problem until a simple physiological basis
of selection for high heat tolerance has been devised.

How is the concentration of anunonia in the climatic laboratory kept within reason-
able levels?

The quantity of air circulating through the climatic rooms is such as to maintain
a CO-2 percentage of less than 1% and consccjuently the concentration of aimnonia
present in the room is negligible.

Does exposure of cattle to high temperatures result in changes in the body structure
and arc morphological changcs apparent in cattle exported from temperate to tropical
areas ?

There is no evidence that relatively short exposures of cattle to high temperatures
in climatic rooms results in changes in body structure, though very little work has
been done on this aspect. Exported cattle however, often show marked changes, such
as poor growth and changes in the quality of the hair. Morphological changes due to
climate are well illustrated, e.g. in the dwarfism apparent in the cattle of the hot
humid tropics and in the long extremities, dewlaps, pendulous sheats and corrugated
vulvas of tropical breeds of cattle and in the deterioration often apparent in cross
breeds in the hot humid tropics.

Does the quality and quantity of the food affects the acclimatization and heat tole-
rance of cattle?

The food intake of the animal and its quality undoubtedly affects the heat tolerance
of cattle, althou.gh there is surprisingly little work on this aspect. The effect of food,
both quantity and quality, on the mechanisms of acclimatization are as yet unknown.

Dc door Dr. C. C. O o s t e r 1 c c gehouden voordracht over het onderwerp
„Invloed van het stalklimaat oj) de melkproduktie en van het klimaat op
het optreden van ziekten hij runderen", waarvan de volledige tekst is opge-
nomen in het \'rijdschrift voor 1 )ier.i^eneeskunde, deel 83, afl. 20, pag.
1001—1024 (15 oktober 1958), werd gev()l.gd door de volgende discussie:

Uiteraard heeft Dr. Oosterlec zich uitsluitend bezig gehouden met normale
dieren. Alleen heeft hij aan het slot even gememoreerd een mo.gelijk verband van
temperatuursinvlocd op kopziekte en even astma bij de mens .genoemd.
Mijn vraag luidt nu: is cr iets bekend van de warmteafgifte bij dampige koeien?
Oorspronkelijk is deze met het mond- en klauwzeer in verband gebracht. Dit verband
heb ik niet altijd in de kliniek kunnen vaststellen, wèl de grote invloed van de warmte-
regulatie en het optreden van klinische symptomen, welke ik geneigd ben meer aan
de toestand van huid cn baarkleed dan aan longafwijkingen toe te schrijven. Zijn
Dr. Oosterlec hierointrcnt gegevens bekend?

Over de warmte-afgifte van dampige koeien zijn mij .geen literatuurgegevens
bekend. De invloed van het baarkleed zal vermoedelijk het belangrijkste zijn. De
longvcrdamping vindt namelijk hoofdzakelijk plaats via de grote bronchiën en het
voorste deel van de ademhalin.gstractus en niet via de alveoli.

Uit proeven in het buitenland en door mijzelf genomen, is bekend dat het baar-
kleed van veel betekenis is voor dc warmte-afgifte, zodat juist ook bij deze zieke
dieren met het compakte baarkleed dit zeker het geval zal zijn.

Zou men door vermindering van het ruwvoer en tegelijkertijd een vermeerdering
van het krachtvoer bij hoogproduktieve melkkoeien de (standaard) produktie in het
voorjaar op stal niet gunstig kunnen beïnvloeden? Dc topfokkers doen dit reeds lang.
Daarmee zou men immers de hoeveelheid tcrmische energie kunnen drukken (bij een-
zelfde Z.W.).

Uit he t materiaal dat voor het onderzoek naar cle invloed van het stalklimaat op de
melkproduktie verzameld is, komt inderdaad naar voren, dat voor runderen met
een hoge melkgift de hoeveelheid ruwvoeder niet te hoog moet zijn. Op die be-
drijven waar aan het einde van de stalperiode nog een hoeveelheid hooi over was
en dit als een extra aan dc dieren werd toegediend, steeg wcl de standaard ])rocluktic
van dc koeien met cen middelmatige en lage melkproduktie, maar niet dc produktie
van de dieren met ccn hoge melkgift. Ook dc onderzoekingen van Prof. Schoorl in
Indonesië wijzen in dczc richting. In het tropische klimaat nam dc melkproduktie
aanzienlijk toe, wanneer een rantsoen met cen geringe hoeveelheid ruwvezel werd
verstrekt.

Een inleiding van Dr. J. I. T e r ]j s t r a over het onderwerp „Invloed van
het stalklimaat op ziekte en gezondheid hij varkens", voor de volledige
tekst waarvan nro^je worden verwezen naar het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, afl. 20, pag. 1024—103-1 (15 oktober 1958), gaf aanleiding
tot dc volgende discussie.

De inleider vermeldt in zijn artikel (pag. 1030) dat dc eerste uitbraken van varkens-
pest volgens Dr. Shopc gepaard gingen met ongewone metcrcologische verschijn-
selen. Welke waren dat?

Deze bestonden uit onweer en hevige regen.
Vraag: dc heer C. L. van L i m b o r g h.

Is de gunstige invloed bij koude van met name B\'i pantothecnzuur, niacine, vastge-
steld bij bepaalde „levcls" in het mengvoeder? Veelal bestaat bij groeiende varkens
als zodanig reeds cen te lage balans in het volledige meel van verschillende bronnen.

Dc gunstige invloed van extra B vitaminen in koude omgeving werd \\ast,gcsteld bij
een rantsoen, dat in normale omgeving bevredigende groeircsultaten te zien gaf.

Volgens Uw inleiding kan vanaf ccn temperatuur van 96° F. het effect van vochtig-
heid worden aangetoond (pag. 1026). Maar is het niet zo, dat ook bij veel lagere
temperaturen dc relatieve vochtigheidsgraad een grote rol speelt?
Bij cen hogere relatieve vochtigheidsgraad wordt de lucht toch een betere geleider
met als .gevolg dat een lage temperatuur met een hoge vochtigheid tot veel groter
warmte verlies leidt, dus veel ongunstiger is dan ccn lage temperatuur, gepaard
gaande met een lage vochtigheid. Z.g. „droge kou" wordt toch immers veel beter
verdragen dan cen „natte kou"?

Er zal verwacht mogen worden dat ccn lage temperatuur bij droge omgeving minder
snel tot afkoeling van het dier zal leiden, dan bij lage temperatuur in vochtige om-
geving.

Een inleiding van Ir. M. v a n A 1 h a d a over het ondcrwer[): „Invloed van
verlichting en stalklimaat op de eiproduktie bij kippen", waarvan men de
volledige tekst kan vinden in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, afl. 20,
])ag. 1034—1065 (15 oktober 1958), werd gevolgd door de volgende dis-
cussie.

In Uw literatuuroverzicht over dc invloed van het klimaat op de eiproduktie noemt
U literatuurgegevens waarin vermeld wordt dat in de lente dr gunsti.gstc temperatuur
tu.ssen 5° en 10° C). ligt, maar dat voor dc zomer temperaturen tussen 10° en
15° C. optimaal zijn (blz. 1035).

Kunt U ook duidelijk maken waarom voor dc zomer andere optimale temperaturen
gelden dan in de zomer?

In het onderzoek van L a p 1 a u d en G a r nier waarop deze vraag betrekking heeft,
wordt naar voren gebracht, dat kippen zich blijkbaar snel aanpassen aan ccn tempe-
ratuur cn ongunstig reageren op afwijkin.gcn in dc temperatuur, .\\angezicn in dc
lente dc temperaturen gemiddeld lager li,ggen dan in de zomer, kan men aannemen,
dat dc dieren in dc lente zijn aangepast aan lagere temperaturen dan in de zomer.
Wanneer men dus afgaat op cijfcrs zoals deze in dc natuur voorkomen, zoals L a p-
laudenGarnicr deden, ligt hct in dc rede dat dc heersende gemiddelde tempe-
raturen, waaraan dc dieren zijn aangepast, als optimaal naar voren komen.

Hij de bespreking van de verschillende kliuuiatsfaktoren wordt ook dc vochti.gheids-
graad behandeld. Nu meen ik dat U stelt dat men in deze niet moet rekenen met de
relatieve vochtigheidsgraad maar met de absolute (blz. 1036).

Toch wordt in veel ondcrzockin.gcn, ook Dr. Oostcrlee noemt zc, veel gebruik ge-
maakt juist van de relatieve vochtigheidsgraad.

Kunt U misschien ook duidelijk maken waarom de ene onderzoeker aan dc relatieve
en een ander aan dc absolute vochtigheidsgraad dc voorkeur geeft?

De verschillen in voorkeur van onderzoekers voor resp. absolute en relatieve vochtig-
heid zijn moeilijk tc verklaren. Een feit is echter dat dc verdamping van een vloeistof
i.c. van water afhangt van dc dampspanning i.c. hct verschil tussen werkelijke damp-
spanning en vcrzadigin.gsdruk bij een gegeven temperatuur. Wanneer zoals bij de kip
de afgifte van overtollige warmte voor het grootste deel plaats heeft door verdanijjing
in bewegende lueht (via dc ademhalin.gswegcn) gaat de verdamping cn dus ook de
warmte-afgifte vrijwel onverminderd door zolang in dc adrnehalingslucht, die vrijwel
op lichaamstemperatuur is, dc vcrzadigingsdruk nog niet is bereikt. Bij een hok-
tempcratuur van b.v. 25° C. cn relatieve vochtigheid van 100% is dc vcrzadigings-
druk van de lichaamstemperatuur (± 41° G.) nog lang niet bereikt en kan dus
ongehinderd warmte-afgifte plaats hebben. Het is bekend dat wanneer dieren op el-
kaar kruipen waarbij de ademlucht snel verzadigd wordt van waterdamp cn niet meer
vervangen door koelere (desnoods verzadigde) lueht, zeer snel dc dood door hitteshoek
intreedt. Bij diersoorten, die op huidverdamping zijn aangewezen voor dc warmte-
afgifte cn waarbij zich om hct verdampend huid-oppervlak een afgesloten laag van
stilstaande lucht bevindt (tussen de kleren van de mens en hct baarkleed van zoog-
dieren), zal in deze luchdaag de vcrzadigingsdruk snel kunnen worden bereikt en
daardoor dc verdamping belemmerd. Hiermee is tevens hct eerste deel van de vol-
gende vraag beantwoord.

Ondergetekende kan zich nioeihjk aan de indruk onttrekken dat de vochtigheidsgraad
in kippenhokken van zo weinig invloed zou zijn op de warmteregulatie bij het pluim-
vee. Voorts zou het punt „tocht" nader bekeken moeten worden. Bekend is dat plaat-
selijke afkoclingen van hct lichaam ook in de inwendige organen tot andere bloed-
verdclingen aanleiding kunnen geven en daardoor een predisponerend element voor
ziekten teweeg brengen .

De sterke isolatie door het vcrenkleed (sterker dan van een haarkleed van gelijke
dikte), maakt dat dc warmte-afgifte via de huid bij de kip relatief van weinig bete-
kenis is. Koude luchtstromingen langs dit vcrenkleed zullen dc totale warmte-afgifte
bij de kip dan ook veel minder beïnvloeden dan dit bij andere diersoorten het geval
is, die bij minder isolade bovendien vaak nog een belangrijke warmte-afgifte door
huidverdamping hebben. De bezwaren van tocht zijn voor de kip dan ook veel minder
ernstig dan ze voor ons gevoel schijnen, althans zolang deze niet dergelijke vormen
aanneemt, dat de beslotenheid en isolatie van het vcrenkleed zelf er door wordt ge-
schaad.

De bekende stier Succes 2-1849 van hct K.I.-station van de Coöp. Landbouwbank te
Meppel, die in 1951 preferent 2e klasse werd verklaard, moest op 26 juli j.l. worden
opgeruimd, wegens een acute ontsteking aan cén der benen. Hij bereikte dc eerbied-
waardige leeftijd van bijna I4/2 jaar.

Zijn bijzondere staat van dienst blijkt wel heel duidelijk uit hct feit, dat van hem
in totaal ruim 56.000 koeien drachtig werden.

op feesten en op bals,
„Ai siet hoe velen \'t ligchaam vullen
„Met vocht dat niet en daarin hoort
„Het land sit vol van onbenullen
„Maar de maag vraagt wat \'t lijf bekoort
„.M siet dc stad op d\'landsman neer
„Een rond gezin is wat ik begeer
„Dus burgers luistert naar de boer
„Syn boter en melksche kaas
„Is ook voor jou \'t beste voer.

Frequentie van aangeboren misvormingen der geslachtsorganen bij geslachte stier-
kalveren.

E. B 1 O m en N. O. C h r i s t e n s e n; Medlcmslilad for den danske DyrUigeforening
24 (1956).

Nadat zij in 1944—1946 2000 volwassen stieren klinisch en daarna na slachting
pathologisch-anatomisch onderzocht hadden, en daarbij als belangrijkste afwijking
ccn onvoldoende ontwikkeling van die weefsels, welke uit dc gangen van Wolff ont-
staan (epididymis, ductus deferens en glandula vcsicularis) aangetroffen cn als „seg-
nientaire aplasie van de gangen van Wolff" beschreven hadden, hebben zij in
1955—1956 wederom een onderzoek naar misvormingen der geslachtsorganen inge-
steld.

Daar het aantal fokstieren in Denemarken door de K.I. van 80.000 (in 1933) tot
19.000 in 1955 was teru.ggelopen en veel volwassen stieren levend gcë.xportccrd wor-
den, hebben zij deze maal bij 6166 geslachte kalveren (w.o. 3823 nuchtere), van het
rode, het zwartbonte en het Yerscy-slag, alleen ecn pathologisch-anatornisch onder-
zock ingesteld.

Bij het vinden van vermoedelijk erfelijke gebreken werd een histologisch onderzoek
en een onderzoek naar de afstamming gedaan.

.Achtereenvolgens worden in het artikel verschillende min of meer belangrijke afwij-
kingen beschreven: hooggelegen epididymisbocht, paradidymis, kysten van dc gangen
van Müller, liggingsverandcringen van de ampullen, kysten van de epididymis,
abnormale pigmentatie, diffuse bloedingen en pctechicn. Op dc scgmentaire aplasie
van de gangen van Wolff wordt uitvoeriger ingegaan.

Bij rode kalveren op het eiland Seeland bleek de aandoening tweemaal zo vaak voor
te komen als bij de zwartbonte in Jutland, waar dc frequentie 0.67% was (hieronder
afstammelingen van 3 uit Nederland geïmporteerde stieren en van 1 stier van Deense
afstamming).

Op Seeland bleek dc aandoening vooral bij de afstammelingen van 2 K.I. stieren
voor tc komen, van welke overigens niet de uiccstc inseminaties waren verricht. Op
dit eiland was sedert het onderzock van 1944—1946 een belangrijke toename van
het aantal gevallen te constateren.

Het onderzock heeft de schrijvers tot de volgende conclusies geleid:
Het aantal onderzochte kalveren is 1/3 van het aantal stieren beneden I jaar in
Denemarken. Zij geven daarom ecn goed beeld van het in dat land aanwezige stieren-
materiaal. Sedert de K.I. in Denemarken werd ingevoerd, is elke 10 jaar het aantal
fokstieren met dc helft verminderd.

In dc laatste jaren schijnt dc scgmentaire aplasie van de gangen van Wolff —
welke een erfelijke aandoening is — bij het rode Deense veeslag, althans op Seeland,
verdrievoudigd tc zijn. Daarom is het noodzakelijk om maatregelen tc nemen, opdat
de stieren .geen ongewenste erffactoren overbren.gcn.

Het is daarom van het grootste belang, dat alle afwijkin.gcn bij dc .geboorte, mis-
geboorten en ontwikkelin.gsstoornissen geregistreerd worden; hierbij kunnen de K.I.-
verenigingen cen belangrijke taak vervullen.

Voordat de stieren in het stamboek worden ingeschreven, zouden b.v. 250 vrouwelijke
cn 250 mannelijke afstammelingen klinisch en 250 mannelijke na slachting onderzocht
moeten worden, en bij dit onderzoek geen erfelijke defecten mo.gen vertonen.

Endemic goitre, a public health anachronism. .Anon; Chronicle of W.H.O. 12,
179 (1958).

Onder deze suggestieve titel wordt een overzicht gegeven van de bevindingen van een
W.II.O. studiegroep over endemische struma, dat begint met de opmerking, dat, aan-
gezien met endcmischc ,struma met gcjodccrd keukenzout afdoende kan bestrijden,
deze ziekte als cen anachronisme is tc beschouwen.

Volgens dit artikel zou het jodium in dc bodem afkomstig zijn van atmosferisch
jodium, dat door oxydatic uit het zeewater zou zijn vrijgemaakt cn door regen en
sneeuw neergeslagen. Een jodiumrijkc bodem heeft daardoor honderdduizenden jaren
nodig om te ontstaan. Volgens dc groepsleden Kelly cn Smedclin zouden de
glctschcrs van de laatste ijstijd dc oudere jodiumrijkc aardlagen hebben weggeschoven,
zodat dc later gevormde bodem slechts 1/10 van het normale jodiumgchalte bevat.
Het voorkomen van struma hangt dus o.a. nauw samen met dc uitbreiding van dc
quaternaire glctschcrs.

Z.g.n. „hard" water als drinkwater bemoeilijkt de jodiumopiuime, zodat dan cen
rrotere hoeveelheid jodium nodig is om struma te voorkomen.

Ook verontreinigd drinkwater bemoeilijkt de jodiumopnamc; filtreren en koken ver-
wijderen beide dc strumaverwckkcnde factor.

Voeding met koolsoorten cn andere groenten van het geslacht Brassica kan aanleiding
geven tot struma. Deze stoffen kunnen zelfs met koemelk door dc mens worden op-
genomen. Zo bleek in Tasmanië, dat struma onder schoolkinderen optrad door ver-
strekking van melk, afkomstig van koeien, die voornamelijk met mergkool werden
gevoederd.

Daarentegen zou in Kopenhagen tijdens dc oorlog het aantal gevallen van thyro-
toxicosc zijn toegenomen door het ontbreken van soyamcel in de veevoeding, aangezien
de soyaboon cen antithyroidc factor bezit.

In Frans Wcst-.Afrika valt dc grens van het strumagcbied samen met dc 14e breedte-
graad. Zuidelijk van deze grens wordt n.1. geen zeezout of zout aan dc Sahara ge-
bruikt, maar ccn produkt, dat door verbranding van planten wordt verkregen.
Voor verdere gegevens over voorkomen en bestrijding van struma zij verwezen luiar
het oorspronkelijke artikel.

Snelle behandeling van Cu-tekort door middel van intramusculaire injectie.
Treatment of copper deficiency in cattlc and sheep by intranmscular injection of
coppcr glycine { = copper amino-acctate). R. 1 1 c r o f t; Vct. Rcc., 6.9,785 (1957).
Een enkelvoudige injectie van koper-amino-acetaat in „olie bazis" werd met goed
gevolg bij 72 stuks rundvee in ccn dosering van 400 mg (= 120 mg Ou) cn bij 54
schapen in een dosering van 150 mg (= 45 mg Cu) intramusculair of subcutaan in-
gespoten. Er traden wel eens lokale reacties op in de vorm van cen zwelling die enkele
dagen tot maximaal 3 weken bleef bestaan.

Er was geen algenu-nc reactie b.v. in dc vorm van kreupelheid of vermindering van
melkgift. De Cu-status werd door behandeling snel verbeterd cn de nadelen zoals deze
wel worden aangetroffen tengevolge van de intraveneuze toediening van bepaalde Cu-
preparatcn werden niet opgemerkt.

liij deze proef werd gebruik genuiakt van — copper „120" injection (Jlasco for cattle-
en — copper „45" injection Glaseo for sheep —.

Het Mg-probleem in verband met het tetanie-jiarese syndroom bij melkkoeien.
\'Fhe magnesium problem in relation to the tetanie paresis syndrome in dairy cows.
F. E n d c r, I. W. D i s h i n g t o n, A. II c 1 g c b o s t a d en E. M a rt i n s o n s;
Nord. Vet. Med., 9, 881-917, (1957).

Dc kunstmatig opgewekte gevallen van tetanic bij koeien met ccn zeer laag Mg-
gchaltc in het rantsoen gecombineerd met een tekort aan voedereenheden hebben
slechts cen gedeeltelijke bijdrage geleverd aan het tetanie-problccm.
Evenzeer achten de schrijvers in dit opzicht van belang dc storende invloed van di-
verse ionen — zowel kationen als anionen — op de Mg-stofwisseling cn de hoge N-

gehalten in de vorm van nitraten als eiwitten in het jonge gras. VVat de ionen in het
gras betreft hechten zij zeer veel waarde aan sulfaat en fosfaat-ionen. Hypomagne-
siacmie werd in de weilanden, bemest met grote hoeveelheden ammoniumsulfaat en
kaliumsulfaat in veel sterkere mate opgewekt, dan in weilanden in overeenkomstige
mate bemest met calicum-ammonium-nitraat en kalium-chloride.

Met grote hoeveelheden KCl en KHCO:! kon bij melkkoeien geen Mg-daling in hct
bloed worden opgewekt!

Met NaaHPOi, K-iHPO.! en (NTI-OsIlPOi kon bij schapen in drie dagen tetanic
nu-t lage Mg-waarden en dc dood worden opgewekt. Het Ca-gehalte daalde daarbij
tot ± 7mg%.: Ook bij twee koeien die pas gekalfd hadden kon door Na2HPOi en
K-ilIPO-i een adling van het Mg en Ca worden opgewekt. Daarbij deden zich
atypische verschijnselen van kalfziekte voor.

■N\'a-jSO.i en K-iSOj gaf bij schapen en lammeren intestinale storingen en een verla-
ging van hct Mg-gehaltc in hrt bloed.

Zij komen tot de conclusie dat het niet zo is dat een grote hoeveelheid K de faktor is
voor h(-t ontstaan van hypomagnesiaemic. Er zijn meerdere faktoren die hierbij ccn
rol spelen.

Door hct dagelijks verstrekken van MgO in hct voedsel wordt volgens E n d c r c.s.
het Mg-gehalte van hct bloed verhoogd. (Volgens proeven genomen door Allcroft
en R u t h in 1954 is dit niet het geval, ref.)

Mg-verbindingen nis meststof nnngeivend in weilanden om hypomagnesiaemie (kop-
ziekte) te voorkomen.

„The Application of Magnesium compounds to pasture for the control of hypomagne-
sacrnia in grazing cattle. W. H. P a r r en R. .Allcroft: The Vet. Rcc., 69, 1041 —
1047, (1957).

De proeven werden genomen op weiland dat zwaar bemest wcrd met ammonium-
sulfaat en verder een nornuile hoeveelheid superfosfaat kreeg, zodat min of meer een
optreden van hypomagncsiaeniie bij dc in dit weiland grazende dieren kon worden
verwacht.

Hij deze proeven bleek, dat zowel de samenstelling van het gewas, als ook het magne-
sium-g(-haltc van hct bloed gunstig werden beïnvloed door magnesium-b(-mesting.
(Volgens onze ervaring kan door kieseriet (Mg-sulfaat)-bemesting hetzelfde worden
bereikt, ref.)

(Jpgenu-rkt wordt dat door een extra toediening van Mg, in de vorm van magnesium-
sulfaat (Allcroft, 1947) of magnesium-oxyde (Allcroften Ruth, 1954) aan
runderen met cen normaal Mg-gehalte in het bloed, dit Mg-gchalte niet wcrd ver-
hoogd, hetgeen weer in tegenstelling is met cen mededeling van Cunningham
(1954), aan wie dit bij schapen wel gelukte.

het weiland als voor hct er op grazende rundvee, per verstrekte hoeveelheid Mg, meer

Hieruit werd de indruk verkr<-gen, dat calcium op zichzelf antagonistisch is t.o.v.

Aangetoond werd verder cen seizoens-sehommcling van hct Mg-gehalte in het gras-
bestand.

Als wij ons bepalen tot hct wcideseizoen, dan bleek dit evenals bij on*, het laagst tc
zijn in het voorjaar (niei-j\\mi).

brief Pet-Bird Practice .Survey. Lester E. Fisher: Modern Veterinary Prac-
tice, 39, no. f), 41-43 (1958).

Kort raport over een interview van 60 Amreikaanse practici en enkele mededelingen
over praktijk-ervaringen.

Onder de Amerikaanse practici blijkt slechts een gering percentage der dierenartsen
aandacht aan volière-vogels te schenken. Zij voelen zich onwetend en onzeker op dit
terrein. Een enkele heeft een kamer voor kleine vogels in zijn kliniek waar patiënten
opgenomen kunnen worden.

Chirurgie biedt, dank zij de hoge temperatuur der vogels nauwelijks moeilijkheden.

Gebruik van procaine-penicilline wordt beslist afgeraden; dit zou de dood van de
dieren betekenen.

Druppels.gewijze toediening van medicijn dient beperkt te blijven tot 2 ä 3 druppels
per keer. Essentieel is het toevoeren van warmte na een behandeling. Dit kan met
dekens over de kooi en andere hulpmiddelen.

Darmstoornissen van infectieuze aard worden behandeld met breedspectrum-antibio-
tica. Diarree door bedorven voer is te verbeteren door dieet-wijziging en één of twee
druppels van een zacht werkend stipticum. Als stimulans wordt aangegeven twee
druppels „corn syrop" met 2 druppels wijn twee maal per dag. (Corn syrup is een
siroopachtig, wat pittig smakend mais-produkt)

Kropverstopping wordt door massage verbeterd of wel door het ingeven van olie.
Bij legnood kan minerale olie via de cloaak uitkomst geven. Ook worden stoombaden
aangewend.

„French molt"^ waarbij veren van vleugels en staart uitvallen, kan soms verbeterd
worden door vitaminen en mineralen toediening. Dit wordt wel gecombineerd met
een gift van één druppel jodiumtinctuur om de andere dag door het drinkwater.
Ademhalingsstoornissen kunnen bestreden worden met antibiotica door het voer of
het drinkwater. Stomen en toevoer van zuurstof hebben vaak een gunstige invloed.
In gevallen van anorexie 2 ä 3 druppels bouillon, elke paar uur.

Gefractureerde vleugels laten zich met behulp van pleisters in een normale nositir
tegen het lichaam fixeren.

Effect of progesterone administration on reproductive efficiency. K. R. Johnson;
R. H. Ross; D. L. F o u r t. J. An. Sci., 17 (2), 386 (1958).

Embryonale sterfte kan worden beschouwd als cen van de symptomen van vermin-
derde fertiliteit bij rundvee.

Op grond van verschillende onderzoekingen over dit onderwerp lijkt het aannemelijk,
dat dc embryonale sterfte o.m. in verband staat met het feit, dat geen nidatic mogelijk
is.

De sccretorische potentie van het endometrium (embryotrophe) schijnt hierbij een rol
van betekenis te spelen. Deze potentie zou in hoge mate afhankelijk zijn van de hoe-
veelheid beschikbare progesteron.

Auteurs onderzochten de invloed van progesteron op de voortplantingspotentic van
139 „normale" koeien en vaarzen.

Alle dieren hadden ten tijde van de inseminatie goed ontwikkelde Graafse follikels.

Dc dieren werden gedurende de oestrus twee maal geïnsemineerd, t.w. halverwege
de oestrus en 12 uur nadien.

De proefdieren ontvingen vijf maal een i.m. injectie van 100 mg progesteron („Dcla-
lutin" (van Squibb & Sons, New York N.Y.) = 17 - alfa - hydroxy- - progesteron -
17 - n - caproaat) en wel op de 2e, 3e, 4e, 6e en 9e dag na dc eerste inseminatie.

Graviclitcitsondcrzoek vond bij allo dieren op 6 vi-eken, 3 en 5 maanden na de inse-
minatie plaats.

Het draehti.gheidspercentage na de eerste inseminatie van de 70 behandelde dieren
(.gebaseerd op graviditeitsonderzoek op 5 maanden) bedroeg 70,0%, trwijl dit bij de
69 controledieren 42,0% bedroeg.

■Aan.genomen wordt, dat de progestcroninjecties de secretie van het endometrium
hebben aang.zet waardoor de nidatie zou zijn gesteund en het aantal gevallen van
embryonale sterfte zou zijn verminderd.

Voor de technische bijzonderheden zij men verwezen naar dc originele publikatie.

Invloed van het losduwen van het corpus luteum periodicum op de bevruchtings-
resultaten bij repeat breeder runderen.

J. Ros sou; Vlaams Dier.geneesk. Tijdschr., 26, 237-243 (1957).
R O s s o u stelde ecn onderzoek in omtrent de mogelijkheid de bevruchtingskans te
vergroten bij runderen die moeilijk drachtig zijn te krijgen, door het uitdrukken van
het g(4e lichaam uit dc eierstok op de lie a 12e dag vóór de tc verwachten bronst.
Hierdoor zal de ontwikkeling van de volgende eicel vervroegd worden.
C;asida meent namelijk dat na het uitduwen van het corpus luteum cen jongere
eicel zal vrijkomen die beter zou zijn te bevruchten.

Bij 104 koeien die 3 a 4 maal vruchteloos .geïnsemineerd waren, werden de oneven
.genummerde dieren beschouwd als proefdieren. Hierbij werd dus het corpus luteum
op de lle tot r2e dag vóór de te verwachten bronst uitgedrukt. De even genummerde
dieren werden beschouwd als controle-dieren en dus zonder behandelin.g opnieuw
geïnsemineerd.

Van de 52 proefdieren werden 23 dieren d.i. 44,2% drachtig.
Van dc controle-groep werden 21 dieren d.i. 42,3%i drachtig.
Er was dus geen verschil!

A study of the reproductive performance of a purebred Hereford herd. C. E. L i n d-
1 e y; O. T. E a s 1 e y; J. A. W h a t 1 e y Jr.; D. C h a m b c r s; J. An. Sci., 17, (2),
336 (1958).

Over het algemeen laat de voortplantingspotentie van de vleesras.sen te wensen over.
Aan.gezien hierover weinig exacte informatie bestaat, i.t.t. de voortplantingspotentie
van de melkrassen, heeft men een onderzoek ingesteld naar de voortplantin.gspotentie
van een ingefokte Herefordkudde over een periode van 1935 tot 1952.
De voortplantingspotentie van de kudde verminderde geleidelijk in de loop van 16
jaar. Het efficiëntiegetal nam van 1,4 in 1935 toe tot 2,0 in 1951.
Deze toename wordt voor een deel toegeschreven aan dc omschakelin.g van natuurlijke
dekking op kunstmatige inseminatie. Als een belangrijke factor in dit verband be-
schouwt men het tijdstip van inseminatie.

De gemiddelde voortplantingspotentie voor genoemde periode wordt gekarakteriseerd
door de volgende indices:

Over het algemeen bleken de resultaten in de zomer en het najaar beter te zijn, dan
in het voorjaar en de winter. Men meent de scizoensgewijze verbetering te moeten
toeschrijven aan de invloed van de weidevoeding. Anderzijds is men van mening, dat
het niet onmogelijk is, dat de dieren ecn aan het seizoen .gebonden cyclus demon-
streren.

Do koeien van 10 jaar en ouder vertoonden cen snelle vermindering van dc fertiliteit.
Alle correlaties en regressies van dc voortplantingspotentie t.a.v. dc leeftijd van de koe
waren positif en significant. De snelle vermindering op hogere leeftijd veroorzaakte
een kromlijnige regressie.

Gedurende dc onderzochte periode werden 530 koeien afgevoerd op een gemiddelde
leeftijd van 7,8 jaar.

De koeien, die werden afgevoerd aan het einde van hun productieve leven, waren ge-
middeld 9,2 jaren oud. D.w.z. dat dczc dieren gedurende 7,5 jaren hadden geprodu-
ceerd.

Dc waarden voor dc „repeatability" en dc „hcritability" waren over het algemeen rcsp.
laag tot bijna nul.

De koeien, die meer dan 60 dagen na dc partus werden geïnsemineerd, hadden minder
inseminaties per conceptie van node, dan die welke binnen 60 dagen postpartum
werden geïnsemineerd.

In totaal werden 27 (3.2%) koeien in de loop van 16 jaar verkocht wegens steriliteit.

Studien über die Beeinflussun,gsnK)glichkciten der Spermiogenese durch Substanzen,
wclchc über das vegetativ-nervöse System wirken. W. Poll beide; Zcitsch. f.
Tierzücht. und Züchumgsbiologic, 71, (3), 193 (1958).

Aan het Institut für liausticrkundc van de Christian-Albrcchts-Universitcit te Kiel is
genoemd onderzoek uitgevoerd in het kader van de onderzoekingen over dc principia
van de voortplantingsbiologie bij huis-zoogdieren.

Onderzoekingen als dczc over de invloed van het zenuwstelsel op de voortplanting.v-
potentie verdienen cen ruime belangstelling. Immers de veehouder zou er veel belang
bij hebben als de fertiliteit van het rundvee zou kunnen worden verzekerd mede door
het zenuwstelsel tc beïnvloeden.

Om een inzicht tc verkrijgen in dc betrekkingen tussen het zenuwstelsel cn de manne-
lijke gonaden, werd bij mannelijke witte muizen als modclobjcct (waarvoor?) de in-
vloed van vcgetatief-nervcus werkzame stoffen op de Spermiogenese onderzocht.
Als farmaka werden toegepast: acetylcholine, doryl en pilocarpine als para.sympatico-
mimetica; pervitin cn cfrcdinc als sympaticomimetica.

De vegetatieve middelen werden s.c. gcïnjiceerd, dc contactinsecticidcn en de groei-
hormonen werden per os verstrekt.

Zowel een prikkeling van dc sympaticus als van dc parasympaticus veroorzaakte de-
generatieve veranderingen van de zaadkanaaltjes, en ccn gewichtsafname van dc tes-
tikels cn de zaadblaasjes. Blijvende veranderingen van het kiemcpithcel kwamen in een
reeks van overgangen voor.

De graad van beschadiging bleek afhankelijk tc zijn van de duur van inwerking, van
de toegepaste dosering cn van het individuele reactievermogen van dc dieren.
Hierbij zij aangetekend, dat hoewel fundamenteel experimenteel onderzoek op het
gebied van de voortplantingsfysiologie van buitengewoon veel betekenis is, dc resul-
taten van proefnemin.gen rnct bepaalde spccics niettemin slechts van waarde zijn
voor die spccics zelf.

Het trekken van analogiën met andere spccics kan niet als geoorloofd worden be-
schouwd. Wi.i zien dan ook belan.gstellcnd uit naar dc resultaten van verdere onder-
zoekingen.

Prof. Dr. Alois Poniincr uit Wcncn is in februari van dit jaar op 69-jarige leeftijd
gestorven.

Pommer heeft grote internationale bekendheid verworven als directeur van het vete-
rinaire röntgen-instituut in Wenen, dat, dank zij cen grote financiële bijdrage van de
Rockfeller-stichting in 1927 aldaar kon worden gebouwd en ingericht. Hier heeft hij
baanbrekend werk verricht, zowel op röntgen-diagnostisch als -therapeutisch gebied
bij de kleine en bij de grote huisdieren.

Het instituut was een onderdeel van dc interne kliniek. Pommer had de eerste tien
jaren daardoor slechts dc rang van assistent: hij verkreeg in 1937 dc titel van pro-
fessor en wcrd in 1939 hoogleraar-directeur van hct Röntgenologisch Instituut, destijds
het eerste zelfstandige ter wereld.

In dc loop de jaren maakte hij opnamen van ongeveer 30.000 patiënten cn behandelde
omstreeks 2500 dieren therapeutisch met röntgenstralen (vooral huidaandoeningen).
Mogelijk omdat in de eerste jaren van zijn werkzaamheden de bescherming van de
röntgenoloog tegen de schadelijke werking der stralen minder goed was dan tegen-
woordig, ging Pommer de laatste jaren van zijn leven lijden aan Icucopenie en agra-
nulocytosc en is hij in een operatie gebleven.

Zodoende heeft hij helaas een boek over de veterinaire röntgenologie, waarmede hij
was begonnen, niet kunnen afmaken.

Op 25 november j.l. overleed onverwacht en plotseling de beer J. N. Wassenaar,
die gedurende 14 jaren voorzitcr van het Fries Rundvccstambock is geweest.
Mede dank zijn persoon en werk nam dc arbeid van hct F.R.S. cen grote vlucht.
Bekend fokker als hij was, heeft hij ook door zijn vele reizen in het buitenland veel
goede bekendheid aan hct Friese vee gegeven.

Ook heeft hij kans gezien gedurende 1 O-tallen jaren een van dc meest succesvolle
topfokkers in Friesland te zijn, hetgeen wel als cen zeer bijzondere prestatie moet
worden aangemerkt.

Op zaterdag de 29e november wcrd hij in St. .Amuiparochie begraven. Zeer velen,
ook uit hct buitenland, volgden zijn baar.

Vijfentwintigste verslag van de C^oniinissie van Overleg voor de \\ arkens-
houdcrij tevens belast niet het Toezicht on de Seicctieniestcrijcn, 19.\')7.

Dit 204 pagina\'s tellende verslag maakt voor het eerst in deze serie melding van
het Belgische Pictrain-varken. Hoewel dc cijfers voor groeisnelheid, voerverbruik en
vruchtbaarheid (in België) ongunstiger zijn dan de betrokken gegevens van onze rassen,
besloot dc Commissie toch tot hct nemen van een mcstjjroef met dit voor ons nieuwe
ras (afgezien van Noord-Brabant!), omdat dc slachtkwaliteit van dc Pictrain-varkens
beter is dan die van onze varkens.

Deze mcstprocf zal dus een vergelijking zijn tussen het Pictrain-varken cn het Groot-
Yorkshire en het Nederlandse Landvarken. Het valt tc beteuren, dat men, daarnaast,
om te beginnen, geen gebruikskruising tussen dit Belgische ras en onze varkens wil
maken teneinde bij deze Fi genoemde eigenschappen te beoordelen. Immers ook bij
deze diersoort zijn de meeste rassen met behulp van weer andere ontstaan, en voor
de toenmalige omstandigheden met succes (ref.).

X\'erder zal men 5 Piétrain-fokzcugen bij .Nederlandse fokkers van het Groot-Yorkshire
cn het Ned. Landvarken stationneren, teneinde (op zeer beperkte schaal dus) na te

gaan, hoc deze zich zullen gedragen als fokvarken onder Nederlandse omstandigheden.
Dit jaar werden 765 tomen aan de sclecticmestcrijen onderzocht, tegenover vorig
jaar slechts 623.

Vergelijking van de belangrijkste onderdelen met vorige jaren levert het volgende op:

Daarnaast worden natuurlijk alle gebruikelijke onderdelen vermeld en vergeleken
met voorgaande 2 jaren, maar het zou te ver voeren, deze, binnen het bestek van dit
referaat, te vermelden.

Uitgaande van het zeer vele, wat wetenschappelijk bekend is van het zintuigelijk
waarnemingsvermogen van kuiken en kip, is een Amerikaans research-team, onder
leiding van Prof. Dr. Kare, op de gedachte gekomen, de mogelijkheid te onderzoeken
het verenpikken te bestrijden door de dieren te bestuiven met cen — voor hen —
onaangname stof of mengsel van stoffen (in feite dus een variant op hct insmeren
van wonde plekken met teer e.d. doch dan uitgaande van wetenschappelijke gegevens).
Een stinkend mengsel van 18 ingrediënten bleek tenslotte hiertoe in staat te zijn, wan-
neer het werd toegepast wanneer het euvel zich begon tc openbaren. Zodra de dieren
naar elkaar hadden gepikt, wendden zij zich schielijk af en veegden hun snavel aan
het strooisel af, om daarna „geen snavel meer naar elkander uit tc steken".
Na langduri.ge proefnemingen is toen een mengsel samengesteld, dat niet stinkend is
— en zoals .gezegd, speelt het rcukvermo,gen bij deze dieren een ondergeschikte rol —,
maar dat niettemin in staat is gebleken, het verenpikken als re.gel te doen ophouden,
wanneer de dieren cr direct in het begin mee werden besproeid of bestoven. Deze
vloeistof, die wij, bij wijze van proef, in Nederland hebben geïntroduceerd, omdat
zij berust op wetenschappelijk onderzoekwerk, is volkomen onschadelijk voor mens
en dier en heeft dus ook géén invloed op groei en produktie. De praktijk zal nu dus
moeten aantonen, of dit middel, mits op de juiste wijze en op het juiste tijdstip
toegepast (bv. alzijdige en grondige bestuiving, zodra het pikken begint) cen afdoende
of althans een redelijke oplossing is voor een euvel, dat wetenschappelijk en praktisch
reeds zoveel hoofdbrekens heeft gekost. Onze aanvankelijke indruk is, dat de crvarin.gcn
verdeeld zijn, hoewel de gunstige de ongunstige aanzienlijk overtreffen. Wij zouden
het derhalve op prijs stellen, indien een ieder, die het middel heeft toegepast of doen
toepassen ons op de hoogte zou willen stellen van zijn bevindingen, benevens van de
nadere bijzonderheden (tijdstip, wijze van besproeiing enz.), want alleen dan kan
deze proefneming nut afwerpen.

Bureau: Rubcnslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van cie Maatschappij voor Diergeneeskunde.

REDE, uitgesproken door de voorzitter van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde D. Hendrikse, bij de opening van de 104dc Algemene
Vergadering op zaterdag 25 oktober 1958.

Heren, leden van het Hoofdbestuur, Algemeen Bestuur, bestuursleden van de provin-
ciale afdelingen en groepen onzer Maatschappij, afgevaardigden ter Aigenienc Ver-
gadering, dames en heren leden en kandidaatleden, die in Uw verschillende functies
in het jaar, dat achter ons ligt, onze Maatschappij hebben willen meebesturen cn
dienen, U allen heet ik hier hartelijk welkom. Dit geldt eveneens onze crc-leden, de
sprekers: Mr. J. D. Findlay, Prof. Dr. Sj. Groenman, Prof. Dr. Th. Stegenga, Prof.
Dr. P. Hoekstra, Dr. G. Oosterlec, Dr. J. I. Terpstra en Ir. M. van Albada en dc
discussieleider van deze dag Prof. Dr. P. Hoekstra.

Het is mij een grote voldoening in mijn begroeting te mogen betrekken onze gasten,
te weten:

dc voorzitter en secretaris van dc faculteit der diergeneeskunde. Prof. ten Thije en

de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, dc heer v. d. Born;
de vertegenwoordiger van de Koninklijke Nederlandse Maatschap|)ij tot bevordering
der Geneeskunst, Dr. Doelcmans;

de vertegenwoordiger van dc Koninklijke Nederlandse Ma.uschappij tot bevordering
der Pharmacie, Dr. Sorgdrager;

de vertegenwoordiger van het Koninklijk Genootschap voor Landbouwwetenschap,
Ir. Iwema;

de praeses en ab-actis van de Diergeneeskundige Studenten Kring, de heren Gysouw
en Schoorlcnmicr.

In bet afgelopen verenigingsjaar zijn de navolgende leden ons door de dood ontvallen:
Dr. R. Bergema, Amstelveen; F. de Boer, Bergen; W. F. Brink, Schalkhaar;
J. Frickers, Zaandam; J. H. Hamers, Kerkrade; M. den Hartog, \'s-Hertogenbosch;
A. Hijink, Doorn; Prof. Dr. F. G. Kraneveld, Utrecht; D. A. Oskam, Gouda; A. J.
van Sprundel, Wijk bij Duurstede; J. M. Willcmsen, IJzendijke.

In deze rij moest helaas ook ons vooraanstaand lid M. den Hartog genoemd worden.
Ik ben cr van overtuigd, dat ecn niet gering aantal leden niet alle namen van dc
tegenwoordige Hoofdbestuursleden kent. Hierop maakte die van den Hartog ecn
utizondcring, niet alleen door zijn vele werkzaamheden op allerlei Maatschappij-
gebied, doch ook door de roep, die van zijn markante persoonlijkheid uitging. Ge-
dreven door zijn liefde voor onze organisatie, voelde hij zich al op jonge leeftijd,
bewust als hij zich was van zijn kunnen en zijn invloed, gedrongen dc leden te leiden,
tc beschermen en als het moest, om hun eigen bestwil, te veroordelen. Dit heeft hij
kunnen volbrengen als voorzitter van dc afdeling Noord-Brabant, als lid van dc
Ereraad en vooral als lid van het Hoofdbestuur. In nog veel meer functies had men
hem gaarne willen aanvaarden, omdat men ervan overtuigd was ,dat waar hij ook
optrad als vertegenwoordiger van cen groep dierenartsen hij daar zijn plaats meer
dan waard was. Hij had een stroeve natuur, doch werd zeer geëerd, omdat ondanks
deze karaktereigenschappen en zijn hard klinkende stem, men direct getroffen werd
door zijn zakelijke wijze van motiveren, zijn strenge onpartijdigheid bij de bewijs-
voering en zijn mild eindoordeel over begane fouten en in strijd met onze Code ver-
richte handelingen. Daarbij kwam men onwillekeurig onder de ban van zijn gezag,
dat in ontzag oversloeg aan het einde van zo menig onderhoud. Zeer plotseling is hij

ons ontvallen, lege plaatsen achter latend, die niet gemakkelijk op tc vullen zijn.
In verband met zijn drukke ambt als directeur van het abattoir en dc veemarkt in
Den Bosch heeft hij misschien meer gedaan voor ons dan hij wcl kon doen. Tragisch
is het, dat wij hem daarvoor posthuum moeten danken. Ik moge de leden vragen
dczc grote figuur ten voorbeeld te stellen aan hem, die dit van node hebben.
Ik verzoek U als bewijs van deelneming rnct dc nabestaanden en tc hunner nage-
dachtenis enige ogenblikken van stilte te willen betrachten.

In het verslagjaar 1957/1958 zijn dc navolgende Koninklijke Onderscheidingen ver-
leend: tot Officier in dc Orde van Oranje-Nassau, D. Hendrikse; tot Ridder in de
Orde van Oranje-Nassau, G. v. d. Most, terwijl Dr. H. J. Wcckenstroo het Officiers-
kruis in de Royal Victorian Order (Engeland) ontving.

Tot doctor in de diergeneeskunde promoveerden: J. Jansen, C. C. Oosterlee en
F. W. van Ulsen.

Het uitspreken van mijn laatste jaarredc in de mij zo vertrouwd geworden sfeer van
de jaarvergadering van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde, doe ik in cen ge-
moedstoestand, waarin weemoed en voldoening met elkaar strijden. Ik heb gedacht:
dczc weemoed beeld je je zelf in, omdat zc toch eigenlijk gebonden is aan een korte
tijdsperiode en doordat je ze met teveel oplettendheid beschouwt. Dit is evenwel echt
menselijk, want elke verandering van een levenstoestand of men die al of niet ver-
langd heeft, is oorzaak van cen zekere weemoed. Zij spruit bij mij voort uit het on-
herroepelijke feit, dat het bestuurlijk verband met de Maatschappij, welke 6 jaar
lang steeds sterker is geworden, met de dag van morgen verbroken wordt. Aan dc
andere kant prijs ik mij gelukkig, dat dit einde van mijn loopbaan als voorzitter tevens
gepaard gaat met een gevoel van een zekere voldoening, welke dc vrucht is van mijn
pogen om te bereiken, dat ik onze Maatschappij structureel gezien als ccn gezonde
eenheid ter leiding aan mijn opvolger zou kunnen overdragen.

Afscheidswoorden uitspreken rnct een zekere inhoud is ccn moeilijke opdracht omdat
zc zo gauw verkeerd worden begrepen cn doordat men cr teveel van verwacht cn cr
daardoor tc weinig in hoort.

.■\\nnc Morrow Lindbergh spreekt in haar bock „North to the Orient\'\' overt dc wijze,
waarop in dc verschillende talen het afscheid wordt weergegeven. Ieder land geeft
op zijn nuanier zijn medebewoners de wensen mee, die hen in hun verdere leven ver-
gezellen, maar dc schoonste vindt zij het Japanse sayonora, welke woord zoveel be-
tekent als „wanneer het dan niet anders kan". Men houdt elkaar niet voor de mal,
zoals dc Nederlanders met hun tot weerziens en dc Fransen rnet hun nu revoir.
Sayonora ontwijkt dc gevolgen niet, zoals vaarwel. Het is bemoedigend en bezinnend
en het overschrijdt dc betekenis van dit ogenblik. Het zegt eigenlijk net genoeg, niets
teveel en niets te weinig. Het is dc simpele aanvaarding van een voldongen feit, alle
levensbegrip is cr in verborgen. Ons Huishoudelijk Reglement verbiedt dat een voor-
zitter langer dan 6 jaar in het Hoofdbestuur zitting heeft. .Mie sentimenten daarom
opzij schuivend, wil ik dit sayonora tot het mijne maken, beseffend dat ik heen moet
gaan, omdat het niet anders kan. Is het vreemd, dat bij de opstelling van dczc jaar-
rede dc gedachte mij bezig hield wat te moeten zeggen.

Veel schokkends is er immers in het afgelopen jaar niet gebeurd, het toekomstig be-
leid valt buiten dc orde en hoe ik mijn werk heb gedaan, waag ik niet tc beoordelen.
Daarom dacht ik, zeg het maar kort en eenvoudig. Kon ik mij tot het wezenlijke
bepalen dan kon ik volstaan met dc woorden: mijn tijd is uitgediend, ik ga morgen
voorgoed van U weg, ik groet U en wens U allen het kostbaarste toc wat cr is:
tevredenheid en een goede gezondheid. Maar evenmin als men in 2 woorden zijn
gelukwensen aanbiedt of zijn deelneming betuigt, neemt men op ccn dergelijke wijze
afscheid.

Er moet daarom, wil men de regels van het afscheidsspel in acht nemen en respecteren,
iets bij.

In mijn openingswoord van de 5 door mij gepresideerde jaarvergaderingen heb ik
soms beleidsvraagstukken aan de orde gesteld, kritiek uitgeoefend, wensen geuit en
mij wel eens begeven op hct gewaagde pad der speculatie. Als exponent van een
bezwaarde groep uit onze Maatschappij heb ik eenmaal mijn waarschuwende stem
(met een ondertoon van teleurstelling) laten horen tegen de aanzienlijke achterstand
in de modernisering en nieuwbouw van de reeds tientallen jaren verouderde insti-
tuten van de faculteit der diergeneeskunde. Tegen mijn zin moest ik deze klacht
uiten in bewoordingen, die ik te tam \\ond. Ik twijfel achteraf of de provisoire ver-
beteringen vroeger uitgevoerd zouden zijn, als ik feller was .geweest. Daarom moet
het voor de Nederlandse dierenartsen en de studenten een grote vreugde geweest zijn
bij de rectoraatsoverdracht op 15 september 1.1. uit dc mond van de scheidende rector-
magnificus Prof. Seekles te mogen horen, dat bij de Stichting van hct nieuwe Uni-
versitciscentrum aan de bouw van de instituten van dc diergeneeskundige faculteit
prioriteit zal worden verleend.

Eén der vraa.gstukken, welke voor het Hoofdbestuur, dc practici en misschien het
merendeel der studenten bijkans een nachtmerrie is geweest, betrof de studenten-
assistentie bij dc georganiseerde dierziektebestrijding. Toen ik voorzitter werd was
dit probleem een zorgen-baby, nu no.g cen zor.genkind. Ik hoop, dat mijn opvolger
het zal beleven, dat dit kind spoedig het secretariaatshuis op zijn step zal verlaten
om er nooit meer terug tc keren.

Ik stel er prijs op er mijn voldoening over uit tc spreken, dat dc leden zonder be-
denkingen dc contributieverhoging, waarvan ik de noodzaak vorig jaar bepleit heb,
aanvaard hebben. Hierdoor krijgt het Hoofdbestuur meer armslag het effect van
gezochte cn ongezochte contacten met instanties op zeer uiteenlopend gebied te ver-
groten. Waaronder ik met nadruk wil rekenen dezulke, die ontstaan zullen door hct
voornemen de inhoud van ons Tijdschrift op ho.ger niveau te bren.gen en de omvang
ervan uit te breiden.

Reeds vele jaren is .getracht de vertroebelde verhouding dicrcnarts-selecteur-pluimvee-
houder te verhelderen.

.•\\an deze toestand hadden alle ."5 partijen enige schuld. Hct is gebleken, dat hct een
moeilijke wc.g is, die nioet leiden naar het doel ieder zijn juiste plaats te geven in de
pluiniveeziektebestrijding. Het pad lijkt door het tegenwoordige Hoofdbestuur meer
geëffend te zijn. Ik gun het mijn opvolger oprecht, dat het hem gelukken zal het
kakelen uit deze strijd tc doen verstonnnen.

Vorig jaar is gepleit voor een nauwe samenwerking tussen dierenarts en landbouw-
instanties. Deze zou immers zeer nutti.g kunnen zijn vooral voor de veehouder, wiens
positie op de dag van vandaag verre van rooskleurig .genoemd kan worden.
Iedereen lijkt het drukker dan ooit te hebben. Dit .gevoegd bij hct steeds groeiend
aantal problemen voor beide partijen, blijkt het moeilijk ondanks de bestaande goede
onderlin.ge verhoudin.gen een systeem te ontwerpen, waarvan de kennis van dierenarts
en landbouwingenieur gebundeld kan worden ten voordele van de Nederlandse land-
bouw. Op dit terrein ligt cr nog veel goede bouwgrond braak. Het zittende Hoofd-
bestuur heeft dit door tijdgebrek niet goed kunnen bewerken. Ik beveel deze mogelüke
coördinatie ten zeerste ter nadere uitwerking aan mijn opvolger aan, wetend, dat hij
binnenkort over meer tijd zal kunnen beschikken, dan ik gehad heb.
In te.genstelling met vele anderen heb ik dc laatste jaren de toekomst van de jongste
collegae met ccn zekere zor.g bezien. De steeds voortschrijdende mechanisatie in de
landbouw, de onstilbare landhonger der steden cn niet alleen van de randstad Hol-
land, de grote overschotten aan a.grarische produkten, dit alles is de oorzaak, dat het
voor dc jon.geren steeds moeilijker zal worden een praktijk op te bouwen. Het Cen-
traal Planbureau heeft berekeningen gemaakt, waaruit .ge.gevens .geput kunnen wor-
den, die bij benadering cen evenwicht tusscen vraag en aanbod in uitzicht stellen.
Grote bekendheid geven aan dit rapport zal volgens mij een openharti.ge daad en
een verantwoorde cis zijn.

Toen de gedachte aan een beroepsschap leefde in onze organisatie, heb ik gewezen
op de steeds groeiende onvrijheid van onze beroepsuitoefening. Dit houdt ons nog

steeds bezig door de toenemende dienstbaarheid en onzelfstandige beroepswerkzaam-
heid, voorspruitend uit de noodzaak der steeds zich uitbreidende georganiseerde
dierziektebestrijding èn zoals Prof. Polak het in een voordracht voor de F.O.I.B.
uitdrukte door de revolutionnaire overgang van een vrij cultuurdenken naar een
gebonden arbeidsdenken. Wij zijn volgens hem pleitbezorgers voor en de gevangenen
van al deze georganiseerde belangen, zonder dat ons eigen belang voldoende georga-
niseerd is en zich als zodanig kan doen gelden.

Onvermijdelijk leidt dit tot beperking van vrijheid. Onze doelen worden op heden voor
2/3 opgedragen en wij kunnen daarbij slechts onze geëigende middelen inpassen.
Vele decisies zijn bij voorbaat al genomen en eindoordelen opgesteld. Zo zijn er vele
beperkingen en deze worden bepaald denigrerend wanneer ze uitgaan van instandes,
die niet geheel deskundig zijn. Wij kunnen de gevaren van deze realiteit slechts mid-
geren door een goede organisade in en van onze Maatschappij. Alle leden moeten
actief meedoen om te trachten deze toestand te stabiliseren. Passief meedrijven levert
het gevaar op te zinken. Aan het opbouwendwerk wordt maar door cen kleine groep
in onze Maatschappij meegewerkt. Daardoor wordt door vele collegae tc vaak de
betekenis en de waarde van onze Maatschappij onderschat of te eenzijdig beoordeeld.
De sociale structuur is nu eenmaal voor de pracdci het meest veranderd en we kunnen
slechts effectief werkzaam zijn binnen de daaraan gekoppelde veranderde Maat-
schappij-verhoudingen.

Die hier geen begrip voor hebben zijn blind voor de realiteit. Wij allen zijn daaraan
onderworpen, ook onze leden, werkzaam bij de keuring van voedingsmiddelen van
dierlijke oorsprong of zij die verbonden zijn aan de faculteit of andere wetenschap-
pelijke insdtuten. Het is geen grootspraak te beweren, dat wij als een hechte organi-
sade veel bereikt hebben voor ale groepen in onze Maatschappij, natuurlijk niet
alles. Doch dit vele kan weinig worden als wij niet blijven strijden, doch ons onder-
werpen.

De beweging van het veranderde heden naar een onbekende toekomst moeten wij
trachten eensgezind en doelbewust te beïnvloeden. Blijf daarom trouw aan Uw bestuur,
dat met opoffering van veel tijd, moeite, zelfs met een offer aan het gezinsleven,
U allen in welke functie als d.a. dan ook, belangeloos dient.

Ik weet, dat mijn opvolger een ander standpunt ten opzichte van de speeialisade in-
neemt dan ik. Toch meen ik te moeten waarschuwen voor het gevaar, dat we half-
intellectuelen worden. Het gevaar is groot dat onze kennis van de diergeneeskundige
wetenschap in te kleine delen uiteenvalt, welke een eigen richting kiezen en cen eigen
leven gaan leiden. Wij moeten er voor waken, zoals Prof. Polak zegt, dat we steeds
meer kennis gaan vergaren over hoe langer hoe minder.
Speciaal tegen mijn opvolger zou ik nog iets willen zeggen.

De talrijkheid, zowel als de verscheidenheid der relaties, die wij met hct maatschap-
pelijk leven onderhouden vinden hun weerspiegeling in de uitnodigingen, welke het
Hoofdbestuur bereiken. Het aanvaarden hiervan bracht vaak voor de Hoofdbestuurs-
leden cen gescheiden optreden rnet zich mee. Uiteraard kosten deze vertegenwoor-
digingen en vooral ook de vele vergaderingen en besprekingen de voorzitter veel tijd.
U moet daarover niet klagen, ook al zult ge van Uw adviezen en Uw werk niet altijd
veel genoegen beleven.

Doch daartegenover staan zoveel pretdge, interessante en ook algemeen ontwikke-
lende aspecten, dat deze het leiden van onze Maatschappij weer tot een vreugde
maken. Het is van grote betekenis voor de plaats van onze Maatschappij in het
maatschappelijk geheel, dat zij zich in haar vertegenwoordiger zoveel mogelijk ver-
toont en zich ook bij op zich zelf wellicht niet heel gewichtige gebeurtenissen niet
afzijdig houdt. Een groot deel van deze opdracht zal voor U bestemd zijn, temeer
daar de secretaris geheel overbelast dreigt te raken door de frequente bijwoning van
de vergaderingen der afdelingen en der vele bestuuriijke onderdelen der Maatschappij,
waardoor hij minder uren op het Maatschappij-bureau aanwezig kan zijn dan goed is.
Het is ook mede hierom, dat zijn groot aandeel in de verzorging van ons Tijdschrift
toevertrouwd is geworden aan een gesalarieerd redacteur. Toch zal er naar mijn

mening iets op gevonden moeten worden, dat er niet een naar verhouding tc groot
deel van de voorzitters tijd en kracht in de representatie wordt verbruikt. Wanneer
gij, zoals ik verwacht, nog meer dan tot nu toe zal worden uitgenodigd als vertegen-
woordiger van de Nederlandse dierenartsen, dan zult gij om Uw bestuurstaak naar
behoren te kunnen vervullen op andere wijze ruimte moeten krijgen. U zult meer tijd
moeten hebben om zich in allerlei problemen in te werken. U zult ook meer op het
bureau van de secretaris moeten vertoeven, terwille van het contact met hem, met wie
gij de dagelijkse leiding deelt. In welke richting deze oplossing moet worden gevonden
is zeer moeilijk te zeggen. Ik geloof, dat de inschakeling van de vice-voorzitter, welke
titel tot op heden een fictieve functie heeft aangeduid, ern.«tige overweging verdient.
Ik acht het hierbij gewenst, dat mogelijk wordt teruggegrepen op andere Hoofd-
bestuursleden. Maar het is nu éénmaal zo, dat de in het Hoofdbestuur zitting heb-
bende practici beslist nodig zijn voor de oplossing van maatschappelijke problemen,
doch zij hebben door hun praktijk, zomede door hun doorgaans perifere woonplaats
geen tijd voor representatieve plichten. Daarom vind ik het voor de Maatschappij
een buitengewoon voorrecht, dat gij over meer tijd zult kunnen beschikken dan enige
voorzitter vóór U.

Alle begin is moeilijk, doch ik hoop voor U, dat U zoveel voldoening in Uw nieuwe
taak zult vinden, dat ge, wanneer deze weer éénmaal is volbracht zult zeggen, het
ophouden is voor mij nóg moeilijker.

Heb nooit angst voor de toekomst, want het heden is nooit ons eind-docl, doch middel.
Slechts de toekomst is de bron waaruit ge Uw kracht zult kunnen putten, om, ondanks
tegenspoed, onze Maatschappij steeds te kunnen dienen.

RKDE, uitgesproken door de nieuw gekoz^en voorzitter van dc Maat-
schappij voor Diergeneeskunde, de heer M. K a r s e ni e \\ e r, vóór de
sluiting van de l()4de Algemene Vergadering op zaterdag 25 oktober

Het is mij een behoefte, nu mij straks het presidium zal worden overgedra.gen, cen kort
woord tot U te spreken.

Op dc eerste plaats wil ik, en ik weet mij hierbij de tolk te zijn van U allen, de
scheidende voorzitter, collega Hendrikse, hartelijk dank zeggen voor dc vele arbeid,
die hij gedurende een reeks van jaren in het belang van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft verricht.

In vele functies heeft hij de Maatschappij gediend en veelal was die functie een
leidende.

Het zij mij vergund slechts enkele bestuursposten te noemen. Voorzitter van de af-
dehng Zuid-Holland van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, 2e voorzitter van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde en gedurende de laatste zes jaren één van de
hoogste posten in onze gelederen: Voorzitter van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde.

Om deze taken te volbrengen heeft collega Hendrikse zich .gedra.gen geweten door de
sympathie en achting van zijn medeleden.

Colega Hendrikse heeft steeds uitgemunt door degelijkheid en gaafheid van karakter,
een groot gevoel van collegialiteit, doch ook vooral bij het klimmen der jaren, door
cen ruime mate van bezonnen wijsheid.

De rustige wijze, waarop Gij, collega Hendrikse, talrijke vergaderingen hebt geleid,
werd door ons allen steeds hogelijk gewaardeerd.

Dc jaarrcde\'s, die U uitsprak bij dc opening van de wetenschappelijke vergaderingen
van onze Maatschappij, muntten uit door helderheid en een openlijk bespreken van
problemen, waarmede het veterinair milieu werd geconfronteerd.

Bij hct aanhoren en later nog eens bij het rustig herlezen van deze redevoeringen,
troffen ons steeds niet alleen de goede woordkeuze, doch bovenal de gedegen, soms
iets tot het philosofische neigende, uiteenzettingen.
U had daarvoor cen bijzondere gave.

Steeds hebt U met alle kracht, die in U was, op dc bres gestaan, indien de belangen
van de diergeneeskundige stand in het geding kwamen. Dan werd de „fighter" in U
wakker.

En toch hebt U altijd een mild oordeel geveld, indien sommige leden tekort schoten
in hun doen en laten. Omdat U steeds de omstandigheden, waaronder die tekort-
komingen zich manifesteerden, zwaar liet wegen.

Het goede voorbeeld, dat U zch\' gedurende Uw gehele leven hebt gegeven, gaf U
het recht de vinger te leggen op wonde plekken.

Bij alle opvoeding, ook in het .gezin, is het voorbeeld de eerste voorwaarde.
Bij conferenties en contacten met kringen, die buiten onze Maatschappij staan,
beschouwde U de gehele veterinaire wereld als één geheel en U was bereid zich daar-
voor in te zetten.
Doch cr is meer!

■M die uren, waarop de Maatschappij beslag op U legde, werd U onttrokken aan het
.gezinsleven en daarom gaat onze dank nu uit naar Mevrouw Hendriksc, die U die tijd
aan ons moest afstaan.

Uw vrouw heeft hierin cen groot persoonlijk offer moeten brengen en ik wil gaarne
in haar eren al die vrouwen van functionarissen in onze Maatschappij, die ojj haar
eenzame post achter moeten blijven, soms in een druk gezin met vele verantwoorde-
lijkheden, terwijl het hoofd van hct gezin elders vertoeft.

De handelingsbekwaamheid van deze gehuwde vrouwen staat al jaren vast, zelfs nu
deze term een wettelijke basis kreeg. We verzoeken U deze dank aan haar te willen
overbrengen.

Collega Hendrikse, voor al Uw bemoeienissen gedurende vele jaren in dienst van dc
Maatschappij verricht, zal het U tot voldoening strekken te weten, dat wij als leden
van de Maatschappij U met leedwezen Uw post zien verlaten en naast onze hart-
grondige dank, leeft in ons de innige wens, die U nog lange tijd in dienst van de ge-
meenschap werkzaam mogen zijn.

Moge hct loco-burgemeesterschap in Uw woonplaats, U dezelfde voldoening schen-
ken als hct voorzitterschap van onze Maat.schappij.

Op de huishoudelijke vcrgaderin.g, die gisteren werd gehouden, hebt U drie nieuwe
leden in hct Hoofdbestuur gekozen, w.o. ondergetekende als voorzitter cn daarom
verwacht U misschien van ons nog cen persoonlijk woord.

Het zal ons streven zijn de voetstappen van onze voorgan.gcrs te drukken. Hct welzijn
cn dc belan.gen van de Maatscha])pij zullen ons daarbij steeds na aan het hart lig.gen.
Wij weten, dat ons een moeilijke opgave wacht, doch gelukkig zitten cr nog twee
leden in het Hoofdbestuur, die hun sporen reeds hebben verdiend en waarop wij menig-
maal een beroep zullen moeten doen.

Daarnaast vertrouwen wij erop, dat wij steeds om raad.gevingen bij oud-bestuursleden

Steeds zullen wij ons op het standpunt stellen, dat het Hoofdbestuur in de eerste

plaats cen dienende taak heeft, doch wij doen cen dringend beroep op de leden ons

Ook met de secretaris van de Maatschappij hopen wij vruchtbaar te mo.gen samen-
werken.

Bij al onze activiteiten zullen de beroemde woorden van de Grote Zwijger ons tot
richtsnoer dienen:

„N\'cst besoin d\'espérer pour entreprendrc, ni de réussir pour persévérer".

X\'erslag van het huishoudelijk gedeelte van de lOlde Algemene Vergadering
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, gehouden op vrijdag 24 ok-
tober 1958 in dc grote diner/aal van hct Jaarbeurs Restaurant tc Utrecht.

1. De voorzitter opent ruim 11.00 uur de vergadering met ongeveer de volgende
woorden:

Ik wil U in de eerste plaats rccht hartelijk welkom heten in deze voor ons zo
vertrouwde vergaderzaal.

Deze begroeting wordt voor de laatste maal uit.gesjjroken, daar deze lÜ4de .Mgc-
mcnc Vergadering van dc Maatschapjiij voor Diergeneeskunde de laatste zal zijn,
die ik zal presideren.

U zult zich kunnen voorstellen, dat dit aan de ene kant hct einde betekent van
verantwoordelijkheid en aan de andere kant het begin van een bepaalde leegte
in niijn leven, welke niet meer zal worden opgevuld.

Ter gelegenheid van dc verjaardag van H.M. dc Koningin in 1958 werd ik be-
noemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau, waarvan de versierselen mij
werden uitgereikt door de Burgemeester van Gorinchem. Dit viel toevallig samen
met mijn afscheid als directeur van de Vleeskeuringsdienst, waarbij tot mijn grote
voldoening collega de Groof aanwezig was. Uit dien hoofde mocht ik uit zijn
handen de draagversiersclcn ontvangen.

In die omgeving zou het uit dc toon gevallen zijn om als voorzitter van dc Maat-
schappij voor Diergeneeskunde, als hoedanig ik was geridderd, daaraan dc pas-
sende woorden te wijden. In deze omgeving is dit anders. De eer is mij toebedeeld
als voorzitter onzer organisatie. Ik ben cr zeker van, dat niet mijn persoon alleen
daarbij betrokken was. Ik heb het zo willen zien, dat alle Nederlandse dieren-
artsen daarbij betrokken worden, ambtenaren zowel als practici, doch vooral dc
laatste en wel speciaal hierom omdat deze in dc georganiseerde dierziektebestrij-
ding, speciaal die van de tuberculosebestrijding bij het rundvee door hun nauw-
gezetheid, plichtbetrachting en zeer harde werken zo prachtig hebben meegewerkt
om het 5 jaren-plan tc doen slagen.

Hct is mij cen behoefte vanaf deze plaats een deel van het mij toebedeelde eer-
betoon over tc dragen aan deze allen, die daardoor de naam van de Nederlandse
dierenarts in zo\'n bijzonder licht hebben geplaatst.

Het programma bevat niet veel nieuwe facetten, vergeleken met het vorige jaar.
F^én der belangrijkste is evenwel bij uitzondering dc verkiezing van een nieuwe
voorzitter.

Ik twijfel er niet aan of deze door mij laatste voorgezeten vergadering, zal als
zovele gekcnmcncrkt zijn door een prettige sfeer, een gepaste openhartigheid en
zakelijke debatten.
Moge hct zo zijn en worden.

2. Prof. Dr. S. R. Numans wordt bij enkele kandidaatstelling benoemd tot lid van
dc Notulencommissie, welke benoeming door hem wordt aanvaard.

dc invitaties voor het wetenschappelijk gedeelte van de Algemene Vergadering.
Bericht van verhindering is binnengekomen van dc dirccteur-gcncraal van dc Land-
bouw, de secretaris-generaal van Volksgezondheid, de commissaris der Koningin in
de provincie Utrecht, de burgemeester van Utrecht, dc secretaris van het college van
Curatoren, dc voorzitter van de Gezondheidscommissie voor Dieren en dc vertegen-
woordiging van de Belgische Veeartsenvereniging.

4. Dc voorzitter doet mededelingen inzake de periodieke aftreding van de leden
van het Algemeen Bestuur, de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
en de Tarievencommissie, zoals vermeld in het pro.gramma voor de vergadering.

Dc vooriztter zegt tot de aftredende leden van het Algemeen Bestuur, dc heren J. P. C.
Clacssens en H. Ouwerkerk:

Uit dc voorgestelde wijziging van het Huishoudelijk Reglement zoudt U de con-
clusie kunnen trekken, dat het lidmaatschap van het Algemeen Bestuur weinig
meer tc betekenen heeft, doch de betekenis van dit lidmaatschap is niet gelegen
in de frequentie van de vergaderingen, maar veeleer in de functie als verbindings-
man tussen afdelingen c.ij. de leden cn het Hoofdbestuur. Dczc band zal onmis-
baar blijven, als het Hoofdbestuur niet als uitvoerend orgaan aan betekenis wil
verliezen en als besturend lichaam tekort schieten.

Ik wil U beiden namens het Hoofdbestuur danken voor Uw gegeven dienstbaarheid
en dc op bijzondere wijze getoonde wil Maatschappijbclangen tc dienen.

Dc belangrijkheid van de Tarievencommissie is in de laatste jaren gcmiti.gccrd
door de omstandi.gheid dat dc tarieven voor de consultatieve praktijk minder be-
langrijk worden in vergelijking met die in de preventieve diergeneeskunde, i.c.
dc georganiseerde dierziektebestrijding gelden. Toch is de Tarievencommissie on-
misbaar, omdat zij een belangrijk adviesorgaan is bij de vaststellin.g van tarieven.
Voor hetgeen U beiden bijgedragen hebt om onze belangen in genoemd opzicht te
dienen wil ik U gaarne zeer oprecht danken.
.Aangezien het aftredend lid van de Redactie van het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde, de heer G. M. van Waveren, niet aanwezig is, vraagt dc voorzitter Prof.
Hoekstra als voorzitter van dc Redactie aan dc heer van Waveren dc dank van de
leden over tc brengen voor het vele werk, dat de heer van Waveren als redactielid
heeft verricht.

Prof. Hoekstra zegt toc deze dankwoorden aan de heer van Waveren tc willen over-
brengen.

5. Alvorens te beginnen met de verkiezingen wordt ccn stembureau gevormd.
Dc heren Dr. J. M. van Vloten en J. Kranenburg zijn bereid hierin zitting tc nemen.
Het eerste komt aan de orde de verkiezing van cen algemeen voorzitter.

Men dient eerbied te hebben voor hen, die meer doen dan nodig is om zich ten
opzichte van de gemeenschap verdienstelijk tc doen zijn. Dit wil ik speciaal laten
gelden voor jou, collega Karsemeyer, die thans met zo\'n grote meerderheid tot

voorzitter van onze organisatie werd verkozen. De aanvaarding van deze opdraeht
getuigt van moed, zelfopoffering en trouw.

Van moed, omdat je, wetend wat het voorzitterschap voor verplichtingen mee-
brengt, niet geaarzeld hebt de consequenties te aanvaarden.

Van zelfopoffering, omdat je aan de vooravond staat om het Officium cirus
dignitatic binnen tc treden, er toch niet binnengaat en aanvaardt, wat jc ten koste
van rustige, vrije tijd, zonder zorgen zijn, op je schouders wordt .gelegd.
Van trouw, omdat je bewust van eigen kunnen als voorzitter, het beroep dat op
je gedaan werd zonder enig beding hebt aanvaard, wetend, dat men je nodig
heeft.

Deze moed, zelfopoffering en trouw zullen je over vele moeilijkheden heenbrengen,
je daardoor veel voldoening schenken en je leven cen vulling geven, die groot
zal zijn.

Ik hoop van harte, dat je de kracht, de wijsheid cn de .gezondheid gegeven zal
worden om het schip van onze Maatschappij dc juiste koers en de gewenste be-
houden vaart te .geven. Morgen is er geen gelegenheid om dit tc doen, daarom
wil ik graag, al is het een dag tc vroeg, in deze vergadering symbolisch de leiding
van de Maatschappij aan je overdragen.

De heer Karsemeijer zegt verheugd te zijn over de grote meerderheid, waarmee hij is
gekozen. Toen hij voor het voorzitterschap werd benaderd, heeft hij gemeend dit in
beraad te moeten houden, omdat cen der.gelijke benoeming ook in de huiselijke sfeer
moet worden besproken. Immers dc functie van voorzitter zal een groot .gedeelte van
zijn vrije tijd in beslag nemen, welke aan het .gezin wordt onttrokken.
Nu hij deze moeilijke taak heeft aanvaard, hoopt hij hem te kunnen volbren.gen.
Hij roept de clementie in van de leden, wanneer het in dc eerste tijd niet direct zo
zal gaan, als in het verleden is geweest. Hij zal enige tijd nodig hebben om zich in tc
werken. Verder zal hij niet schromen om advies en raad bij zijn ervaren voorganger
aan tc kloppen.

Tot slot spreekt de heer Karsemeijer de hoop uit, dat de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde onder zijn leiding cen periode van nog groter bloei tegemoet zal gaan.

6. Bij de verkiezing van twee leden van het Hoofdbestuur, wegens het overlijden
van de beer M. den Hartog en wegens reglementair aftreden van de heer W. J. L.
de Groof, worden in de vacature M. den Hartog uitgebracht 306 stemmen, die als
volgt over dc kandidaten zijn verdeeld:

De heren D. van den Akker en A. J. van Doorn zijn hiermee gekozen.
De voorzitter richt zich in de eerste plaats tot de pas benoemde leden met de vraag,
of zij hun benoeming willen aanvaarden.

U behoort tot de jonge garde en ik geloof, dat het juist gezien is van dc leden
terug te grijpen op een tweetal, dat bestuurlijk gezien al cen leerschool heeft door-
lopen. Het is daarom begrijpelijk, dat men, gezien Uw antecedenten, met cen groot
vertrouwen in U verwacht dat U zich zult ontwikkelen tot een hoogte waarop
men als Hoofdbestuurslid moet staan om mede leiding te kunnen geven aan onze
Maatschappij.

Voor de pas ambtenaar geworden van den .^kkcr zal hct niet altijd gemakkelijk
zijn zich aan te passen aan de tijd, die de Maatschappij van U vergt, doch voor
de practikus van Doorn, al heeft hij assistentie, zal hct vaak moeilijk zijn zich
vrij te maken om dc Maatschappijbclangen tc dienen. Doch dat U niettegenstaande
deze tc verwachten opofferingen, want dat zijn zij, bereid bent de bestuurstaak,
die U zovele malen zal binden, tc aanvaarden is niet alleen te waarderen, doch
toont ook Uw liefde voor onze organisatie. Deze liefde te bezitten zal er onge-
twijfeld toe bijdragen, dat ge Uw toekomstige taak met een grote voldoening voor
U zelf zult vervullen.

Critiek en onderwaardering zullen U zeker wel eens ontmoeten, doch ik twijfel er
niet aan, of op de dcbctzijdc van Uw conduitestaat zullen de goede posten in
de meerderheid zijn. Ik wens U beiden de kracht en de gezondheid toe om onze
Maatschappij te dienen zoals U zich voorgesteld hebt het te zullen doen.

De heren van den Akker en van Doorn accepteren de benoeming en zeggen de voor-
zitter dank voor zijn vriendelijke woorden. Beiden hopen de hun opgelegde taak tot
tevredenheid van dc leden te vervullen. Dc heer van Doorn merkt hierbij nog op,
dat hij slechts na lange aarzeling en met enige schrik met zijn kandidatuur heeft in-
gestemd. Nu de stemming echtcr zo duidelijk de wens van de leden naar voren heeft
gebracht, zal hij de benoeming zeker aanvaarden cn zijn functie naar beste weten
en kunnen vervullen.

Hierna zegt de voorzitter tot het afgetreden Hoofdbestuurslid, de heer W. J. L.
de Groof:

U allen zult kunnen begrijpen, dat het afscheid nemen van collega dc Groof, die
nu niet meer zal terugkeren in het Hoofdbestuur onzer Maatschappij, mij thans
iets meer zegt dan hct geval is bij de gewone functievcrwisselingen.
Wanneer men vier jaar lang gedurende tal van vergaderingen cen veelheid van
problemen, die ook vaak onze leden als mens raakten, hebt trachten op te los.sen,
leert men elkaar op een bijzondere manier kennen. De geboren Zeeuw is wat ge-
sloten van aard, doch zelf Zeeuws bloed in mij dragend, weet ik, dat wanneer
men langer met elkaar omgaat ,dczc terughoudendheid om kan slaan in een be-
heerste openhartigheid, grenzend aan jovialiteit. De Groof, dit had jij ook. Daar-
naast wist je in hoge mate jc plaats als dienaar der belangen van onze leden, daar-
bij ccn objectiviteit aan de dag leggend, die benijdenswaardig was.
Strengheid en rechtvaardigheid toonden je betogen, als cr onrecht in het geding
was. Hard kon je zijn als bleek, dat ccn lid hct aanzien van onze Maatschappij
in hct bijzonder en dat der dierenartsen in het algemeen in gevaar bracht.
Hct viel je niet moeilijk trouw te blijven aan een ingenomen standpunt, aan de
andere kant was je plooibaar genoeg om in bepaalde gevallen ruiterlijk ongelijk
te bekennen door te zeggen, dat jc het probleem verkeerd ingezien had.
Weinig Hoofdbestuursvergadcringen heb je gemist en weinig keren hebben wij, als
wc in nood zaten, een vergeefs beroep gedaan om als voortreffelijk vertegenwoor-
diger van de Maatschappij op te treden.

Maar bovenal hebben wij in onze Hoofdbestuursvergaderingen ons gesterkt gevoeld
door je frisheid van geest, jc vriendschap, je vriendelijkheid, hartelijkheid, op-
gewektheid en in het bijzonder je helder inzicht.

Dc sfeer, die je wist te scheppen zal mij met een gevoel van dankbaarheid bij
blijven en ik twijfel er niet aan, of ook de achteblijvende Hendrickx, Bruins en de
Haan zullen een gevoel van leegte niet van zich kunnen afzetten als zij in de

nieuwe zittingsperiode van het Hoofdbestuur met de nieuw gekozenen bij elkaar
komen.

Je zult misschien denken de voorzitter overdrijft een beetje, zo is het niet; ik ben
er zeker van, dat mijn mede-bestuursleden de inhoud van mijn afscheidswoorden
onderschrijven.

Rest mij nog je tc vragen dc grote dank van het Hoofdbestuur en van de
Maatschappijleden tc aanvaarden voor al het werk, dat je ten dienste van hen
op zo\'n lofwaardige wijze hebt volbracht.

l\' hebt wel zeer vriendelijke woorden tot mij gesproken bij mijn afscheid als lid
van het Hoofdbestuur.

secundo: bepaald geen .schone lei voor mijn opvolger aangaande problemen, welke
zich in onze Maatschappij afspelen .
Voorwaar een schrale troost.

Doch toch ben ik dankbaar, dat u mij 4 jaren terug hebt geroepen om een post
te vervullen in ons hoogste bestuurscollege.

Want vanaf deze post heb ik kunnen waarnemen dc evolutie, welke zich voltrekt
in ons maatschappelijk leven.

Een evolutie, die waard is om te beleven, omdat deze interessant is, hoewel dikwijls
benauwend.

Hct lijkt wel of de problemen, welke zich in onze Maatschappij voordoen niet zijn
op te lossen door wijs beraad en koen overleg, doch alleen de tijd en alleen de tijd
de oplossing kan brengen en dit is het wat de functie van Hoofdbestuurslid wel eens
onbevredigend nuiakt.

Voorzitter: vier jaren heb ik onder uw leiding mogen medewerken aan de be-
langen van onze Maatschappij.

II weet, dat de eisen, welke men aan een voorzitter stelt, vclc zijn. Vol,gens mij
zijn er twee dezer van grote importante, n.1. charme en poëzie, onmisbaar voor
een voorzitter van een vereniging als de onze, waarbij zoveel contacten moeten
gelegd, zowel naar binnen als naar buiten.

En het zijn juist deze 2 eigenseh.TiJpen, welke ik in zo hoge mate bij U heb mogen
aantreffen.

Tevens tc dienen onder een voorzitter met een dergelijk gaaf karater als het uwe
is een voorrecht op zichzelf.

Straks zal het schip van onze MaatS( happij verder varen onder cen nieuwe kapitein.
Moge U nog vele jaren met uw vrouw en kinderen, vanaf de wal, de goede vaart
kunnen volgen.

Als het waar is, dat niet die problemen, welke men gezamenlijk oplost, cen sterke
onderlinge band vormen, doch juist die problemen, waarvoor men gezamenlijk geen
oplossing heeft gevonden, dan wil ik constateren, dat onze banden sterk zijn ge-
smeed in waardering voor elkaar.
Ik dank U voor uw vriendschap en begrip.

Vier jaren heb ik van nabij gade geslagen het werk op ons secretariaat en ik heb
de stellige overtuiging, dat hier hard en met volle toewijding wordt gewerkt, en
derhalve heb ik oprechte waardering en dank voor diegenen, die ons secretariaat
beheren.

Uw werk, als secretaris is veel omvattenti en met nooit aflaatbarc ijver hebt U
uw taak vervult.

Ik heb mij echter wel eens, enigszins schuldbewust, afgevraagd of hetgeen wat
van U verlangd wordt niet de grenzen van hct redelijke en collegiale worden over-

schreden, wanneer het betreft de vrije tijd, welli voor U overblijft om zich te
wijden aan uw huisgezin, als man en vader.

Ik bedenk mij immers goed, dat ook uw huisgezin is, een gezin van een collega.
Uw enthousiasme voor onze zaak is ten volle waard, dat hiermede in de toekomst
meer rekening wordt gehouden.

7. Bij de verkiezing van drie leden van de Ereraad wegens de vakature, die is ont-
staan door het overlijden van de heer M. den Hartog en het reglementair aftreden
van de heren A. W. Groenwoud en A. J. Hibma, welke laatste twee herkiesbaar zijn,
worden in de vakature M. den Hartog uitgebracht 315 stemmen, als volgt verdeeld:

De voorzitter zegt verheugd te zijn, dat juist de heer Thien als lid van de Ereraad
gekozen is, omdat hij zich reeds veel gezag heeft verworven, eerst als voorzitter van
de afdeling Noord-Brabant en daarna als lid van het Hoofdbestuur. Hij is ervan
overtuigd, dat zijn „all-round" bekendheid met de problemen de praktijk betreffende
een steun zal zijn voor zijd mede-Ereraadleden om naar eer en geweten rccht te
spreken.

De heer Thien dankt voor het in hem gestelde vertrouwen en zegt zijn best te zullen
doen de problemen mede te helpen oplossen.

De heren Groenwoud en Hibma worden met grote meerderheid van stemmen her-
kozen.

8. Bij de verkiezing van cen lid van de Paritaire Tarievencommissie, wegens af-
treden van de heer A. H. M. H. Hendrickx worden uitgebracht 319 stemmen, als
volgt over de kandidaten verdeeld:

De meeste vergaderingen, die men uit hoofde van cen bestuursfunctie bijwoont,
zijn veelal gekenmerkt door cen genoegelijke sfeer en een ongedwongen debatteer-
trant, waarin niet alle woorden op cen goudschaaltje gewogen behoeven te worden.
Dc uitzonderingen hierop vormen de vergaderingen van de Paritaire Tarieven-
commissie. Het is bekend, dat zij de moeilijkste zijn, omdat de woorden daarin
naar voren gebracht, zorgvuldig gewikt en gewogen moeten worden. Daar de niet
veterinaire leden zowel handelaren als onderhandelaren zijn, gebeurt het vaak,
dat men met een zeer onbevredigend gevoel deze vergaderingen verlaat. Dit zal
collega Hendrickx kunnen onderschrijven.

Het is bekend, dat je cen zeer tactische onderhandelaar bent geweest, als het
moest vasthoudend tot het eind en toegevend als je zag, dat niet meer bereikt
kon worden. Deze eigenschappen hebben je tot een voortreffelijk lid van deze
commissie gemaakt.

Voor je zeer goede arbeid ten dienste van de practici verricht, wil ik je bij je
heengaan als lid van de Paritaire Tarievencommissie oprecht hartelijk danken.

De heer Hendrickx dankt de voorzitter en zijn mede-commissieleden voor de prettige
wijze, waarop in de afgelopen jaren is samengewerkt in het zeer moeilijke en moei-
zame werk van de onderhandelingen met de georganiseerde landbouw.
Daar hij echter ook is benoemd als lid van Gedeputeerde Staten van Limburg heeft
hij een keuze moeten doen. Hij meent, dat wat dan het zwaarst is het zwaarst dient
tc wegen en dientengevolge heeft hij gemeend tc moeten bedanken voor het lidmaat-
schap van de Paritaire Tarievencommissie, omdat hij hieraan niet die tijd en moeite
kan geven, die hieraan moeten worden gewijd.

Hij lioopt als lid van Gedeputeerde Staten ook nog wel het nodige voor de dieren-
artsen te kunnen doen. In het algemeen lijkt het hem belangrijk dat in dergelijke
colleges ook dierenartsen zitting hebben.

9. De afdeling Utrecht verklaart zich bij monde van haar vertegenwoordiger, de heer
Schneider, tegen het voorstel van het Hoofdbestuur om het Huishoudelijk Reglement
zodanig te wijzigen, dat het Algemeen Bestuur reglementair slechts éénmaal per jaar
bijeen behoeft te komen. Het contact tussen afdelingen en Hoofdbestuur dient zo ge-
regeld mogelijk plaats te hebben.

De voorzitter antwoordt, dat de nieuwe redactie luidt: minstens éénmaal per jaar,
zodat, wanneer dit nodig is, meermalen per jaar kan worden vergaderd.
Een vergadering kan ook worden belegd, wanneer minstens 3 leden van het Algemeen
Bestuur daartoe de wens te kennen geven. Verder wijst dc voorzitter erop, dat het
soms moeilijk is een agenda samen te stellen, terwijl dc kosten voor cen Algemeen
Bestuursvergadering zeer hoog zijn.

Dc afgevaardigde van de afdeling Friesland zegt, dat dc afdeling Friesland oor-
spronkelijk hetzelfde standpunt innam, maar volledig is omgezwaaid na de toe-
lichting van de afdelingsafgevaardigde in het Algemeen Bestuur en de algemeen
secretaris.

De voorzitter wijst er op, dat er geregeld mededelingen uitgaan naar de afdelin.gen

iNadat Prof. Dr. Wagnaar ook nog zijn stem tegen het voorstel heeft laten horen,

10. Ten aanzien van het voorstel van het Hoofdbestuur dc geldigheid van dc bin-
dende besluiten inzake de levering van sera en entstoffen, betreffende het betrekken
van geneesmiddelen sera en entstoffen en het verlenen van medewerking en inzake
de Ziekenfondsen te verlengen, ontstaat een vrij uitvoerige discuissie.

t)p voorstel van de heer J. Kranenburg worden deze dric besluiten afzonderlijk aan
de orde gesteld.

Ten aanzien van het besluit betreffende de levering van .sera en entstoffen wordt dc
vraag opgeworpen, of dit besluit nog wel zin heeft, nu dc wet op de Uitoefening van
de diergeneeskunst in werking is getreden.

De vergadering is uiteindelijk van mening, dat de bindende besluiten intern nog wel
nut hebben en aanvaardt de voorgestelde verlenging, nadat is vastgelegd, clat het
nieuwe Hoofdbestuur stappen zal ondernemen om te komen tot een zodanige wets-
wijziging, dat de wet is aangepast aan de praktijk voor wat betreft de entstof tegen
infectieuze bronchitis.

1 1. Ten aanzien van de balans van de Maatschappij voor Diergeneeskunde die sluit

met een post ƒ 123.242,14, vraagt Prof. VVagenaar, waarom het pand nu hoger staat
genoteerd dan op de balans 1957. De secretaris legt uit, dat in het verslagjaar nog
enkele nota\'s zijn betaald, die de aankoopprijs van het pand verhogen.
Verder wordt nog een vraag gesteld over de post Reserve koersverschillen op effecten.
De verklaring komt van de secretaris.

De voorzitter voegt hier aan toe, dat een memorie van toelichting door de accountant
wel nuttig zou zijn.

Dc heer Makkinga, afgevaardigde van dc afdeling Noord-Holland meent, dat was af-
gesproken het rapport van de financiële commissie tc behandelen vóór de balans,
baten- en lastenrckcning ctc.

Dc voorzitter acht dit ook juister, maar gelooft niet, dat hieromtrent reeds cen af-
spraak was gemaakt. Hij geeft deze suggestie door aan het nieuwe Hoofdbestuur.

Ten aanzien hiervan vraagt Prof. Wagenaar naar de grote bate op assistentie, in ver-
gelijking met het lage begrotingsbedrag.

13. Ten aanzien van dc begroting, die voor 1959 een bedrag aangeeft van ƒ 99.600,-,
merkt de heer van Keulen op, dat hierop geen post is uitgetrokken voor de nieuwe
Code.

Van Hoofdbestuurszijde wordt meegedeeld, dat dit bij de vaststelling van de begroting
nog niet bekend was.

Getracht zal worden door het omlaag brengen van andere posten ruimte tc vinden
om dc uitgave van de Code te financieren.

Ten aanzien van dc contributieverhoging wordt opgemerkt, dat cen groot gedeelte
van de hogere opbrengst bestemd blijkt tc zijn voor het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde, hoewel in de afdelingsvergadcringen is gesteld, dat cr meer armslag moest zijn
voor representatie in biimen- en buitenland.

De voorzitter van dc redactie. Prof. Hoekstra, betoogt hierna, waarom het nodig is
geweest een kracht alleen voor het Tijdschrift voor Diergeneeskunde aan tc trekken.
Op het secretariaatsbureau was onmogelijk tijd om het Tijdschrift tc blijven ver-
zorgen. Verder geeft Prof. Hoekstra een overzicht van de plannen van de Redactie
en deelt mede, dat dc heer L. S. B. G. H. Harmscn bereid is gevonden voorlojiig zijn
krachten aan het Tijdschrift voor Diergeneeskunde tc wijden.

De afgevaardigde van de afdeling Noord-IJrabant dringt erop aan, dat er grotere
reductiemogelijkhcden komen.

.Nadat nog vcrschillcndc andere vragen ten aanzien van het Tijdschrift op bevredi-
gende wijze zijn beantwoord, stelt dc heer Prof. Dr. J. A. Beijers voor de klapper van
het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, die bestaat tot 1911, tc completeren, zonodig in
eenvoudiger vorm. Het is hem opgevallen, hoe weinig dc dierenartsen op de hoogte
zijn van de Nederlandse literatuur.

De afdclingsafgevaardigden steunen deze suggestie, die zal worden door gegeven aan
het nieuwe Hoofdbestuur en dc nieuwe Redactie.

Nadat nog een mi.sverstand is opglost ten aanzien van de omslag voor het Eeuwfeest-
fonds wordt dc begroting aanvaard.

15. Dc baten- en lastenrckcning van het Ondersteuningsfonds sluit met ccn bedrag
van ƒ 15.942,28.

17. De baten- en lastenrckcning van het van Esvcldfonds geeft cen eindbedrag van
ƒ 2.153,34.

18. De rekening en verantwoording van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde sluit
met cen post van ƒ 46.294.19.

19. De begroting van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde toont voor 1959 cen
cijfer van ƒ 62.000,—.

20. Op het rapport, dat is uitgebracht door dc commissie inzake financieel beleid
volgt geen discussie.

21. De heer K. H. Hermans vraagt als eerste spreker in de rondvraag, of de P.B.O.-
commissie een stille dood is gestorven.

Geantwoord wordt, dat deze commissie, alleen als het nodig is, weer bij elkaar zal
komen.

De heer Nieuwenhuijsen vraagt, of de mededelingen, die van het bureau zijn uitge-
gaan aan dierenartsen in militaire dienst soms niet wat voorbarig zijn.
Hij licht dit toe aan de hand van een voorbeeld.

Dc secretaris geeft nog eens een overzicht van wat er voor de militaire dierenartsen is
gedaan en merkt op, dat in de meeste gevallen wel succes kon worden bereikt.
Hierna wordt het probleem van de abortus-enting ter sprake gebracht door de heer
J. van de Veen, Twello.

L\'it dc discussie blijkt, dat vele dierenartsen vrezen de bestrijding niet op tijd klaar
tc zullen krijgen, vooral als er niet voldoende asisistentie zal zijn.

Stemmen uit de vergadering dringen er op aan reeds vroegtijdig met het onderzoek
te beginnen.

De agrariër moet daarbij worden gewezen op de mogelijkheid, dat hij niet tijdig kan
worden geholpen, wanneer hij het onderzoek niet op tijd aanvraagt.
De heer Harmsen zegt met grote belangstelling de debatten te hebben gevolgd.
In verband met zijn verblijf in Indonesië zal hij nog geheel aan de Nederlandse
toestanden moeten wennen. Het is er zeker van, dat hem dit zal gelukken. Het is
de bedoeling, dat hij door de secretaris in de afdclingsvergaderingen zal worden
voorgesteld, nu hij de taak van redacteur-dierenarts van het Tijdschrift voor Dier-
gneeskunde op zich heeft genomen.

De heer A. J. van Doorn stelt de kwesde van de veel te hoge administratiekosten van
het S.V.O.I. nog eens aan de orde.
De vergadering is het hiermee eens.

Het Hoofdbestuur wordt opgedragen hiervoor een afdoende regeling te treffen.
Voordat dc voorzitter de rondvraag aan de orde stelt, vraagt en verkrijgt de heer
,]. Bruins, Winsum, het woord.

De heer Bruins zegt de voorzitter in hartelijke woorden dank voor de wijze, waarop
deze in de afgelopen zes jaren de Maatschappij heeft bestuurd cn prijst vooral in hem
zijn gave karakter en de manier, waarop dc voorzitter cen tegenslag met een glimlach
kon accepteren.

Dc heer Bruins wenst de voorzitter toe, dat hij nog een lange reeks van jaren het
wel en wee van de Maatschappij voor Diergeneeskunde in goede gezondheid zal
kunnen volgen en hoopt daarbij, dat het wel het wee verre zal overheersen.

Zes jaar lang zijn mijn dagen doorweven geweest met draden, die naar de Maat-
schappij uitgingen. De binding is de ene tijd losser geweest dan de andere, doch
er gingen weinig dagen voorbij, dat ik de Maatschappij-klok niet hoorde luiden.
Dat zal nu allemaal voor bij zijn. Ik wil de realiteit niet voorbij zien. Ik weet, dat
ik als bijna 66-jarige buiten de Maatschappij kom te staan. Ik heb me daar rustig
bij neergelegd, alleen zal ik moeten wennen aan de plotselinge overgang.
Rest mij het dankbaar gevoel dat ik een klein deel van mijn leven heb mogen
geven aan de belangen der leden van onze organisade en aan de Maatschappij
voor Diergeneeskunde, welke mij dierbaar is geweest.
Hierna wordt de huishoudelijke zitting gesloten.

In aansluiting aan dc mededelingen in dc laatste Algemene Vergadering, hebben in
dc eerste vergadering van hct nieuwe Hoofdbestuur de volgende benoemingen plaats
gehad:

De heer A. H. M. Hendrickx is benoemd tot ondervoorzitter van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde. In diens plaats is als penningmeester benoemd de heer D.
V. d. Akker.

In de vakature, die is ontstaan wegens het periodiek aftreden van de heer G. M. van
Waveren als lid van de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde is uit de
gestelde kandidaten benoemd Dr. E. H. Kampelmaeher, Bilthoven.
In verband met diens studiereis naar Amerika, blijft de heer van Waveren voorlopig
zijn functie waarnemen.

In de vakature, die is ontstaan wegens periodiek aftreden van dc heer L. C. Blanken
als lid van de Tarievencommissie, is op voordracht van dc afdeling Utrecht benoemd
dc heer J. H. Nieuwenhuizen, Scherpenzeel.

In de vakature, ontstaan door hct periodiek aftreden van de heer S. Makkinga tc
Westwoud is dc heer Z. Hooybcrg tc Hoofddorp tot lid van genoemde commissie be-
noemd.

In dc vakature, die is ontstaan door hct overlijden van de heer M. den Hartog, is
de heer D. v. d. Akker benoemd tot lid van dc Redactie van het Diergeneeskundig
Jaarboekje.

Op 19 december a.s. hopen onderstaande collegae hun 25-jarig diercnartscnjubilcum
te vieren:

In verband met de nadering van het XVIe Internationaal Diergeneeskundig Congres,
dat van 21—27 mei 1959 a.s. te Madrid zal worden gehouden, wordt in de laatste
aflevering van deze jaargang nog eens cen aanvullend overzicht gegeven van de
diverse mededelingen, die reeds in dc afleveringen van 15 april, 1 mei, 1 juni en
1 november zijn gepubliceerd.

Opgaven voor hct lidmaatschap dienen uiterlijk 31 december a.s. bij het bureau van
hct Permanent Nationaal Comité, Rubcnslaan 123, Utrecht, te worden ingezonden.
In Londen en Stockholm bleek Nederland tot dc landen te behoren, die relatief hct
best waren vertegenwoordigd. Degenen, die tot de Nederlandse „équipe" behoorden,
hebben zelfs nu nog de beste herinnering aan hct intcrnadonaal contact met beroeps-
genoten uit dc gehele wereld.

Voor sommigen lijkt mei 1959 in het oude jaar misschien nog te ver weg om con-
crete plannen te maken, maar met het oog op dc vele voorbereidingen is het beslist
gewenst, dat men zich nu definitief of althans reeds voorlopig opgeeft.
Men ontvangt dan zo spoedig mogelijk het voorlopig programma en dc aanmeldings-
formulieren.

„ 30,— voor dierenartsen, die hct congres niet bijwonen, maar alleen de Handelingen

wensen te ontvangen;
„ 30,— voor het bijzonder lidmaatschap (b.v. huisgenoten, die de leden vergezellen) ;
„ 30,— voor hct buitengewoon lidmaatschap van diergeneeskundige studenten;
„ 40,— voor instituten, instellingen, die zich kunnen laten inschrijven als „dona-
teur" en daarvoor de Handelingen ontvangen.

Bij deze afgeronde bedragen is enigszins rekening gehouden met sehommelingen van
de koers van de peseta, met de bank- en overmakingskosten en met de onkosten, die
alle voorbereidingen van de reis meebrengen.

Over de wijze, waarop de bedragen moeten worden voldaan, volgen nog nadere
mededelingen.

Thans kan worden meegedeeld, dat alle eonnnunications van de Nederlandse auteurs
zijn geaccepteerd.

Zekerheidshalve wordt cr nog even aan herinnerd, dat deze communications niet
langer mogen zijn dan 600 woorden, en aangeboden moeten worden in écn van dc
vier officiële congrestalcn (Engels, Frans, Duits of Spaans).

Deze communications moeten in machineschrift zijn gesteld met dubbele interlinie
en op éénzijdig gebruikte pagina\'s.

Gelijk met dc inzending van deze mededelingen, dienen de auteurs zich als lid voor
het Congres op te geven.

Voor de mondelinge behandeling van deze communications wordt 10 minuten uit-
getrokken, terwijl de sectievoorzittcrs kunnen toestaan, dat over cen bepaalde inte-
ressante communication ecn korte discussie plaats vindt.

Tijdens de behandeling zal geen simultaan vertaling worden gegeven. Dierenartsen,
die zich als vertaler willen opwerpen, wordt verzocht dit aan racergenoemd bureau
op te geven.

Tenslotte enkele voorlopige, dus sununicre, opmerkingen over de reis.
Om de reis naar en het verblijf in Spanje zo prettig mogelijk tc maken, zijn nu al
informatieve besprekingen begonnen met bekende internationale reisbureaus. Ook is
contact opgenomen met de gedelegeerden van de Permanente Commissies van België
en Lu.xemburg om dc reis zo mogelijk in Bcncluxverband te maken.
Hierdoor kan gedurende de reis al contact worden gelegd met de deelnemers uit
een tweetal andere landen, maar bovendien zullen voordeliger condities kunnen
worden bedon.gen.

Er worden informaties ingewonnen omtrent de reis per vliegtuig, trein, autocar en
boot.

Het bureau van het Permanent Nationaal Comité is graag bereid alle mogelijke service
tc bieden, maar in aansluiting aan het onder c. gestelde, is het dan zeer noodzakelijk,
dat men zich zo spoedig mogelijk opgeeft.

Bij de voorbereidingen van dc reis naar Stockholm i§ gebleken, dat cen prettige,
voordelige reisgelegenheid en reservering van .goede en niet tc dure logies cen vrij
lange voorbereidingstijd vraagt.

Zoals reeds rechtstreeks is bekend gemaakt, worden de praktizerende dierenartsen
door de Stichting Blocd.grocpenonderzoek ingeschakeld bij het onderzoek van het
N.R.S. naar de afstamming van kalveren aan dc hand van het bloedgroepenondcrzoek.
Het Hoofdbestuur verzoekt de betreffende dierenartsen alle mogelijke medewerking
tc verlenen.

Het honorarium is in onderling overleg van dc Stichting Bloedgroepenondcrzoek met
de Maatschappij voor Diergeneeskunde vastgesteld.

Dc Franse re.gering stelt ieder jaar 10 studiebeurzen ter beschikking van jongc Neder-
landers, die hun universitaire studies hebben beëindigd.

De beurzen zijn bestemd voor Nederlanders, die in Frankrijk willen werken voor hun
proefschrift, of voor wetenschappelijk onderzoek of voor een stage of zich tc specia-
liseren.

Dc beurzen worden verleend voor 10 maanden, maar kunnen worden verdeeld tussen
2 of 3 kandidaten. De toewijzing wordt beoordeeld door cen Frans-Nederlandse com-
missie. De uitslag wordt in augustus bekend gemaakt.

De aanvragen moeten voor 1 februari worden gezonden naar bet Institut Francais
d\'Amsterdam, Museumplein 11, Amsterdam (Z.), Service des Bourses.
Dc beurzen worden bij voorkeur verleend aan kandidaten die nog aan het begin van
hun carrière staan. In principe mogen zij de 35 jaar niet gepasseerd zijn.
Dc aanvrage moet bevatten:

2. Een curriculum vitac, omvattend school- en universitaire opleiding, met de naam
van de onderwijsinstellingen, datum cn resultaat van de examens.

5. Een doktersverklaring van recente datum, waarop het resultaat van doorlichting
vermeld staat, wordt tenslotte geëist van kandidaten, die voorgedragen zijn voor
cen beurs.

Als dc aanvrager een beurs vraagt voor slechts 3 of 4 maanden, of voor het geval
men een beurs aanvraagt voor 10 maanden (van 1 oktober—31 juli) en de commissie
wijst de beurs voor ccn kortere periode toc, dient men in de brief te vermelden welke
periode het best schikt.

Voldoende kennis van dc Franse taal wordt geëist cn zal worden geverifieerd voor de
definitieve toekenning van de beurs.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae als lid van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde aangenomen:

Het Hoofdbestuur heeft dc diergeneeskundige kandidaat J. Koopman aangenomen
als kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

.Mbcrda van Ekenstein, Jhr. P. B., tc Ter .Apcl, tel. en gr. gewijzigd in rcsp. 05995—
223 en 879377. (71)

Anemact, J. P. W., tc \'s-Gravenhagc, tel. bureau gewijzigd in 614201, toestel 2182.

Bakker, D. D., te \'s-Gravenhage, tel. bureau gewijzigd in 614201, toestel 2183. (72)
Boer, A. H. de, te Aaltcn, naar Hofstraat 10, aldaar (tel. nos. ongewijzigd), gr. ge-
wijzigd in 835778. (75)
Borm, P. J., te Nieuw-Namen, tel. gewijzigd in 01144—227. (77)
Born, J. M. van den, te \'s-Gravenhage, tel. bureau en bur. adres gewijzigd in rcsp.

Doeglas, Dr. A., tc Utrecht, naar Lod. Napoleonplantsoen 21, aldaar (tel. onge-
wijzigd). (83)
Dorrcstcijn, J.; 1958; Zaltbommel, Kon. Wilhclminawcg 30; tel. 04180—363; D.

Esbroeck, Th. C. van, te \'s-Hcrto.genbosch, aangesloten onder tel. privé 04100—2238.

Felix, W. F., te Steendcren, huis- en telefoonnummer gewijzigd in resp. A-160 cn
06755—485. (86)

Hartman, H. J., van Utrecht naar Ede (Gld.), Burg. Prinslaan 12, tel. 08380—
8262, med. drs. en wnd. D. (91)

Hcuff, A., tc Barneveld, tel. en gr. gewijzigd in resp. 03420—3168 en 865399. (93)
Hoedemaker, Dr. L., tc \'s-Gravenhagc, tel. bureau gewijzigd in 614201, toestel 2186.

Hofstra, K., te \'s-Gravenhage, tel. bureau gewijzigd in 614201, toestel 2175. (94)
Houben, H. L. M.; 1958; Utrecht, F. G. Dondersstraat 52; tel. 030—21152; voorl.

Huisman, Dr. W., te \'s-Gravenhage, tel. bureau gewijzigd in 614201, toestel 2185.

Kemna, J. G., te Heeten, naar Johannalaan 61, aldaar (tel. ongewijzigd), gr. .ge-
wijzigd in 957110. (98)
Keulen, A. van, tc Wassenaar, tel. bureau .gewijzigd in 01700—614201, toestel 2184.

Kremer, K. H.; 1958; Montfort (L.), Dijk 3; tel. 04746—689; P., ass. bij A. H. M.

Kruijt, B. C., tc Bilthoven, aan.gesloten onder tel. 03402—4198, wetensch. ambt.

Schoonman, B. G.; 1958: Brummen, tijd. „Huize Voorstanden"; tel. 06750—4220;

Staal, A. D., van Leeuwarden naar Amsterdam, Holbeinstraat 22 hs., tel. 020—
713443 (privé), 731226 (bur.), gr. 810943, D. bij Philips-Roxane N.V. (119)
Tocbes, Mej. E. G.; 1958; \'s-Gravenhage, van der Wocrtstraat 37; tel. 01700—
774916; gr. 633892; voorl. wnd. D. (122)

Tulner, H. R.; 1958; Donkerbroek, Wemerstraat 32; tel. 05168—263; P., ass. bij
F. G. Boerrigter. (122)

Vloten, Dr. J. M. van, te Voorburg, tel. bureau gewijzigd in 614201, toestel 2173.

Wagenaar, D. B., te Oegstgcest, naar Hazenboslaan 38, aldaar, tel. 01710—30498.

Aan reflectanten op de advertentie in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde v.in
15 oktober j.l. onder nummer 29, wordt hierbij meegedeeld, dat deze vakature is
vervuld.

Leeftijd	Aantal dieren	na één keer drachtig	totaal drachtig
	gedekt	aantal	%	aantal %
1 t.m. 2 jr.	253	196	77,5	237 93,7
1 t.m. 3 jr.	476	362	76,1	454 95,4
4 t.m. 6 jr.	457	334	73,1	432 94,5
7 jr. en ouder	347	251	72,3	320 92,2
Totaal	1280	947	74,0	1206 94,2

Leeftijd	Aantal gekalfd	Verliezen
		Aantal %
2 en 3 jaar	259	13 5,0
2 t.m. 4 jr.	460	23 5,0
5 t.m. 7 jr.	371	14 3,8
7 jr. en ouder	250	11 4,4
Totaal	1081	48 4,4

27-IIl-\'57	3A	3B	4A (controles)	4B
Hen nr.	1	17	5	11	117	126	110	104
S.N.-dtcr	107.16	107.33	107.33	106.83	106.50	104.83	107.83	107.50
H.R.-titer	0	0	0	0	0	0	1 :48	1 :24

	Goedgekeurd	Afgekeurd	Totaal gekeurd
Runderen	18.643.780	81.675	18.725.455
Kalveren	7.563.234	37.801	7.601.035
Schapen	14.432.021	56.691	14.488.712
Geiten	86.205	454	86.659
Varkens	56.951.433	104.005	57.055.438
Paarden	236.424	1.038	237.462
Totaal	97.913.097	281.664	98.194.761

Biedt zich	aan:
	DIERENARTSASSISTENTE, dipl.	I.Me.Vo.
liefst omg.	\'t Gooi of hiaarlem.
Mej. B. F	. Kaptein, Oud-Huizerweg 2a,	Post-Huizen (N.H.)

9.	Enting	en	A.B.R.-reactie
Leeftijd		Uitslag A.B.R.-reactie	totaal	pos.	Aantal A.B.R.	Aantal A.B.R.
waarop	neg.	-f	-f-f -f-H -f-h-l--l-	aantal	%	bekend	onbekend
geënt
8 mnd. of
jonger	40	3	2 5 2	12	23,1	52	75
ouder dan
8 mnd.	68	22	25 17 24	88	56,4	156	91
Totaal	108	25	27 22 26	100	48,1	208	166

4 eieren	10-1		t	t	t	t
dood van	10-2		t	t	—	—
4 .geënte	10-3		■—•	—	■—	•—
eieren	10-4		—	—	-—	—
	10-5	geen enkel	—-	—	—	—
	10-\'i	ei dood van	—	—	—	—
	10-7	4 geënte	—	—	—	—■
2 eieren	10-s	eieren ->	—	—	—	—

Groep	3A	3B		4A 1	(controles)		4B
S.N.-titers van meng- plasma\'s van 4-II-\'57 bepaald op 6-II-\'57	107.67	lOS	10^	108.33
Haan nr.	39	45	63	67	73	47	48	49	55	58	141	142	143	144	145	81	niet bepaald
S.N.-titers van de af- zonderlijke plasma\'s van 4-II-\'57 bepaald op 22-V-\'57	107	106.50	106,17	106.17	107	107	107.50	107.17	108.50	108.50	100.83	100.83	100.83	101.17	101.17	107,17

lange golf
middelgolf	radiogolven
korte golf
ultra- korte golf
	warmtestralen
infrarood
licht	licht
ultraviolet
grensstralen
weke middelhardc	röntgenstralen
harde
y stralen	kernstralen

Stralingsoort	Doordringingsvermogen	ionisatie
lucht	stof
« stralen	< 10 cm.	nihil	104
ß stralen	> 1 m.	oppervlakkig	102
y stralen	> 100 m.	meters	1
neutronen	zeer groot	zeer groot	gering

g <	C V tS (U V ^ N rt C J-. S ^ 2 < 6 :s	Preventief behandeld met 6 S.E. vitamine in gesolubiliseerde vorm	Niet preventief behandeld	Significantie (^^\'■\'-methode)
18	53	25	28
		Melkziekte	Geen melkziekte	Melkziekte	Geen melkziekte	0.05<P<0.10
		8 (32%)	17 (68%)	17 (60.7%)	11 (39.3%)

Wijze van voorbereiding	g U \'"0 C J 2 < a	S -S Ml ra ra < T3	Resultaten spcrmaonderzoek (x)
li O ra > \'v	ra ÓS-	. • a II g-	. c - ra OJ c < J3 ST	M , C "o E
Proef- stieren	Controle stieren
Proefserie 1 : 10 min. tegenhouden	niet tegenhouden	2 (1 paar)	19	144	171	116	289	133
Proefserie 2: 5 min. tegenhouden 1 vergeefse sprong	na uitschachten	4 (2 paren)	17	185	190	122	369	148
Proefserie 3: 1 vergeefse sprong	na uitschachten	6 (3 paren)	17	146	157	115	257	138
Proefserie 4: toezien bij voorganger, dekken in aanwezigheid van opvolger	na uitschachten	8 (4 paren)	16	110	106	109	143	107

Wijze van voorbereiding	c < O,	g < T3	Resultaten spermaonderzock (x)
li O a	ol li-	■ C C Ml--	- (TJ (U C II 1	bn > P
Proef- stieren	Controle stieren
Procfscrie 5: 5 min. tegenhouden 1 vergeefse sprong voor 2e ejacul.	direct na Ic ejacul.	8 (4 paren)	10	126	139	102	158	115
Procfscrie 6: 1 uur rust -f 5 min. tegenhouden -1- 1 vergeefse sprong voor 2e ejacul.	5 min. tegenhouden -f 1 vergeefse sprong voor 2e ejacul.	8 (4 paren)	16	85	101	101	85	101

Wijze van voorbereiding	c ï OJ «is Ü O < a	c OJ ra M < -a	Resultaten sijerma-onderzoek (x)
OJ li O ra > \'IT	ra O £ Jl	• c y § lil	. c - "M.-Ü ra OJ c c ë S 1 " a	bo , c ^ g
Proef- stieren	Controle stieren
Proefserie 7: .5 min. tegenhouden 1 vergeefse sprong voor Ic ejacul.	na uitschachten	2 (1 paar)	33	lf)5	123	109	202	124
Proefserie 8: 5 min. tegenhouden 1 vergeefse sprong voor le ejacul.	na uitschachten	10 (5 paren)	27	115	184	103	220	138
Proefserie 8: 5 min. tegenhouden 1 vergeefse sprong voor 2e ejacul.	na uitschachten	10 {5 paren)	27	103	203	103	197	137

Length of body	> 7	> 21	25
Width of head	-	0,036	0,034
Width near end of oesophagus	—	0,097	0,105
Ma.ximal vv\'idth	—	0,168	0,206
Width in front of bursa	0,101	—	0,097
Length of oesophagus	—	0,445	0,412
Maximal width of oesophagus	—	0,065	0,065
Nerve ring to anterior end	—	—	0,129
Excrctory pore to anterior end	—	0,238	—
Length of spicules	1,535	1,656	1,576
Width at proximal end of spicules	0,018	0,016	0,018
Length of .gubcrnaculum	0,186	0,206	0,182
Length of crura	—	0,080	—


sluis


		sluis

Length of body	—	31	39	>37,5	—	43	48	41,5	37	44,5	44,2	40	47	43
Width of head	—	0,044	0,048	0,040	—	0,048	0,044	0,053	0,040	0,044	0,053	0,042	0,053	0,044
Width near end of oesophagus	—	0,107	0,117	0,121	—	0,149	0,141	0,149	0,113	0,113	0,137	0,143	0,125	0,121
Ma.ximal width	-	0,210	0,210	—	—	0,269	0,252	0,244	0,218	0,269	0,277	0,227	0,260	0,259
Width near vulva	0,141	0,101	0,101	—	—	0,137	0,135	0,125	0,103	0,097	0,121	0,101	0,109	0,121
Length of oesophagus	—	0,504	0,538	0,512	—	0,546	0,487	0,554	0,437	0,458	0,479	0,470	0,521	0,546
Maximal width of oesophagus	—	0,081	0,073	0,077	—	0,101	0,085	0,089	0,081	0,077	0,089	0,071	0,089	0,081
Nerve ring to anterior end						0,174	0,166	0,170	0,170
Exeretory pore to anterior end	—	—	—	0,299	—	0,297	0,339	0,246	—	—	—	—	—	0,283
Length of vagina	—	1,630	1,596	—	—	1,562	2,016	1,663	1,814	1,764	1,848	1,781	1,630	1,411
Vulva to posterior end	0,364	0,214	0,242	—	—	0,316	0,323	0,246	0,269	0,261	0,259	0,212	0,275	0,230
Anus to posterior end	0,101	0,069	0,085	—	—	0,101	0,087	0,073	0,077	0,079	0,075	0,067	0,093	0,069
Length of egg in utero	—	- -	0,080	—	0,077	0,084	0,081	0,077	0,084	0,081	0,077	—.	—.	0,077
Width of egg in utero	—	—	0,044	—	0,044	0,040	0,042	0,036	0,032	0,040	—.	—	—	0,042

	Gesloten convent, stallen	Open loopstallen
a 2 U V K	U \'S Ê?	^ . •M iJL TJ nS (ü tl 2 g ë OO D,J3	a 3 <U "o ffi	Ij \'S > O > .O	C3 <U Si 5 g ë W txxi
Temperaturen in °C
Gemiddelde van ± 30 weken	13.5	14.5	13.6	4.1	3.6	5.6
Laagste wcekgemiddelde	9.4	12.1	10.9	1.4	1.4	2.1
Hoogste wcekgemiddelde	17.4	17.6	17.0	9.7	7.4	10.3
Melkgift per koejdag in kg (4% vet)
in de voorperiode	17.05	21.28	18.05	17.01	21.07	18.17
in de hoofdperiode	12.46	14.99	16.40	10.33	12.86	13.56
per 100 voedcreenheden	134	158	162	97	130	131

Diergeneeskundig examen:
Geslaagd op :
,31 januari 1958:
Meijer, G. F.	(102)
Schnitker, H.	(111)
6 februari 1958:
Dinkla, E. T. B.	( 79)
Haagsma, J.	( 86)
Sicbenga, Mej. I.	(113)

1.	Zonder twijfel het beste paard, cen ideaal paard, steeds klaar om tc werken.	—	0,9	IV
2.	Een volbloed met vele temperament, een taai paard.	—	1.2	V
3.	Een zenuwachtig paard met veel temperament, de kracht en de wil om tc werken is aanwezig.	—	6.8	XV
4.	Wil steeds goed werken en heeft veel uithoudings- vermogen tot het laatste toe in crossen.	—	7.0	XVI
.5.	Goed paard.	—	6.1	XIII
6.	Veel temperament, nog geen prestaties van gezien.	—•	3.0	VIII
7.	Goed paard geweest, gaat achteruit.	—	4.4	XI
8.	Flegmatiek, lui, moet echt gereden worden, zou een prestatie kunnen leveren.	4-	1.7	III
9.	Goed paard.	—	12.3	XX
10.	Taai paard, wel kramperig.	—	2.8	VI
11.	Niets bijzonders.	—	11.3	XIX
12.	Sparen wegens magerheid. Mogelijk wel goed.	—	6.4	XIV
13.	Slap paard.	4-13.0	I
14.	Slap paard. Endonietritis gehad.	4-	5.9	II
15.	Corneur — Goed paard.	—	6.0	XII
16.	Vervelend paard om te rijden, „Sterke buffel".	—	7.8	XVII
17.	Slap paard, geen temperament. Bij werken snel oedeem aan achterbenen.	—•	8.5	XVIH
18.	Inlander, hard paard, slappe achterhand. In jacht en met volbloeds nog eens tweede geworden.	—	2.9	VII
19.	Zeer goed springpaard geweest, maar heeft afgedaan.	—	4.2	X
20.	Heeft afgedaan, slecht paard.	—	3.9	IX

Ie Munt	2e Munt	3e Munt	resultaat
K	K	K	3x kruis
K	K	M
K	M	K	2x kruis
M	K	K
K	M	M
M	K	M	lx kruis
M	M	K
M	M	M	Ox kruis

	Overschrijdingskans	% van de gevallen waarin de goede munten als slecht worden beschouwd.	% van dc gevallen waarin de slechte munten nis goed worden beschouwd.
1		15	P = 0.003	0.03	85.9
	G 0)	14	0.002	0.2	61.8
B V		13	0.011	1.1	40.2
1	ï	12	0.038	3.8	20.2
c		11	0.105	10.5	8.2
		10	0.227	22.7	2.7
CS n <		9	0.402	40.2	0.7

					Ca	P	NaCl
voor	onderhoud				30 g	20 g	20 g
voor	1 liter melk			2,5 „	2 „	2 „
voor	onderhoud	5	iitcr	melk:	42,5 „	30 „	32 „
	idem	10		>5 •	55 „	40 „	40 „
	idem			)) •	68 „	50 „	50 „
	idem	20	JJ	5? •	80 „	60 „	60 „
	idem	25		55 •	93 „	70 „	70 „
	idem	30		}) •	105 „	80 „	80 „

	1939	1954
Ver. Staten	9.1	16.6 kg	prr	hoofd prr jaar j) )j >»
Canada	9.0	13.1 „
Ierse Vrijstraat	5.2	5.0 „		»> )> j»
Australië	4.3	4.3 „		yy yy yy
Frankrijk	?	2.8 „	>j	yy y» »
Denemarken	fi.6	3.0 „	»	>> yy yy
Engeland	2.3	2.3 „	»	yy yy >y
W.-Duitsland	p	1.9 „	>>	yy yy
Zweden	1.1	1.8 „	»	yy yy yy
Nederland	p	0.5 „	iy	yy yy »

oogst 25 cn 26-X-\'50
bewaard	Statief VN2VN2	Exsiccator VN2VN2	Statief V
gedurende:	Kamertemp.	37° C.	Kamertemp. j 37° C.	Kamertemp.	37° C.
2 mnd.		-H-	± (2)	j	4-
3 mnd.	4-1-1-			-(- -H-	4-4-
4 mnd.			i_ 1
6 mnd.		(1)			—
10 mnd.				-I-
1 j. 3 mnd.			1
2 j.	-H-		4- \'
3/2 j.			± (2)	4-4-

Bewaard op kamertempe-	BX, l-VI-\'50	DX, 22-VH-\'50
ratuur gedurende:	lucht	lucht
2 weken	4--I-4-
1 mnd.	-H-
3 mnd.	4-
11 mnd.		4-
1 j. 7 mnd.
2 j. 3 mnd.		i ± (2)

Bewaard bij kamertempe-	CX, 29-VI-\'50	DX, 22-VII-\'50	1 MX, 31-X-\'50
ratuur gedurende:	vacuum	vacuum	vacuum
1 mnd.	4-I-		1
2 mnd.	1 1 1 1	1 1 1 1
1 1 1 1
3 mnd.
5 mnd.	-I-		1
6 mnd.			-I- -H
8 mnd.	4-4-4-
10 mnd.		-h-t-t-l-l-
12 mnd.	-H-
1 j. 1 mnd.
1 j. 2 mnd.			-l-4-t-
1 j. 3 mnd.	4-4-4-	4- 4-
1 j. 7 mnd.	-I-H-
2 j.
2 j. 4 mnd.	-!- -(-
2 j. 9 mnd.
4 j.	± (3)	4--i-

		oudere koeien	leeftijd van het jongvee	dekking in het le kwartaal
	melk	koeien	bij dekking	in % van het
	kg	lx gek.	(maanden)	jaartotaal
(ïroningen	4()5(i	2,57	15,9	15,1
1\'riesland	4104	3,03	15,3	1 f.,f.
Dieuthe	39(i2	2,93	17,0	25,r)
Overijssel	3881	3,31	1 f),5	20,2
Gelderland	4018	3,05	18,1	2r,,i
Utrecht	3819	3,20	15,7
Noord-Holland	4134	3,17	15,7	10,4
Zuid-Holland	3987	3,5(i	1 (i,5	10,3
Zeeland	4197	3,45	21,2	33,9
Noord-Brabant	3902	2,75	20,2	27,4
I.iuiburg	3(i81	3,32	19,3	21,2
.Nederland	3979	3,09	17,4	19,8

	1934-1945	\'46-\'52	\'53-\'55	totaal
aantal gevallen:	34	39	20	93
gestorven of afgemaakt:	17	10	3	30
verliespercenta.ge:	50%	25,64%	15%

Groningen	—	i —	1	4	—	1 —
Drenthe	—	! —	22	j —	1 —■	1 —
Friesland	—	—	13	j 9	—	—
Overijssel	—	—	—	—	1	Î 1
Gelderland	1	4	10	2	1	4
Utrecht	1	8	2	1 _	i _	1
Noordholland	—	4 i	7	3	_	_
Zuidholland	—	13	6		1 _	_
Zeeland	—	- ;	—	_	_	_
Noordbrabant	—	3	—	—		4
Limburg	I	! , . i i	—	1	—

number of the cows	coloured	white
1	11	8
2	10	8
3	11	7
4	18	12
5	13	12
6	36	22,5
7	26	19
8	7	6
9	7,5	7
10	6	6

Number of cows	The average con- tents of the dams at the beginning of stabletinie (October)	Range	The average con- tents at the partus	Range
	Mn Cu	Mn Cu	Mn Cu	Mn C!u
18	15 10	9-23 8-14	9 9	4-16 1 7-12

Number of calves	the average con- tents of the calves at birth (9 Febr.-5 May)	Range	The average con- tents on 25. July	Range
	Mn Cu	Mn Cu	Mn Cu*	Mn Cu*
18	3 8,5	2-7 6-12	7	2-14

Number	Manganese	Copper
of calves	hair	liver	hair	liver
	avera.ge j range	avcra.gc range	average ! range	average range
18	3 2-5	8 6-12	9 i 7-12,5	289 90-600

PROVINGIES	ftj .to ■S .2 , U u) .M > ä O O ! 5 5 U O rt ri (M •« 2 N-O ^ 1	sï O 5 0. 3 m w ÈJ 1 >5i 1	J> ó -s [S-g §-g« i C/5 «1 O U ü	•2 c O 1 ^ 3 ß.2 «So« ■ä §	1 i ^ 1 JJ i " 1 \' is I\'S 1:!	V) _ 1> .3 ri O ■a ^ 3 CL,^
Groningen	1 —	—	i 2	j 1	j —.	_
Drenthe	—	j —	i 3	9	1
Friesland	i _	—	5 i	_	_
Overijssel	! —	- -	■ —	1	: 1	^ 2
Gelderland	—	4	6	3	2	i _
Utrecht	i	5	2 i	3		!
Noordholland	—.	5	4 1	5	_
Zuidholland	—	11	1	2	_	2
Zeeland	_	_ 1	_ j	_
Noordbrabant	1		—	3	1	2
Limburg	—	1	1	—	.. _	3
Tot. v. h. Rijk	1	26	23	27	5	9

1.	Ongewenst exterieur	4,4	27,5
2.	Alg. steriliteit	4,3	13,2
3.	Kwaadaardigheid	4,5	12,2
4.	Onsteking aan klauwen cn gewrichten
	Chronische peesaandoeningen op oudere leeftijd	5,5	10,4
5.	Beenbreuken, klauw- en gewrichts-ontstekingen, kraniperig-
	heid, rachitis	3,8	5,5
6.	Overtolligheid, intceltgcvaar	4,9	3,4
7.	Onbruikbaar door te hoge leeftijd	8,6	3,2
8.	Inf. ziekten (Longziekten M.kl.z.-Aktinomyko.se o.a.)	3,5	3,2
9.	Rest: VVonden-wormen-,,scherp" c.a.		rest
		4,7	100%

No.	december	januari	februari
Groep I
3	j					5/2	23/2
12				23/1			14/2
23		13/12	1		18/1			9/2
30			11/1 1	31/1		19/2
40		28/12	13/1		1/2
53	10/12	i 23/12	14/1			1/2	: 20/2
Groep III
7							5/2
11				12/1		6/2
21		23/12	14/1		1/2	22/2
31			23/12	12/1	30/!		18/2
41			23/12	14/1		2/2	21/2
54	12/12	1 23/12	13/1		1/2	18/2

	I	II	III	IVa	IVb
	"o	xi u ^ tu	bo c	(u a
	il d o	« i! 3 ll c E	■fl \'2 II j 2	c 2 o ^ xi iJ	S-Sl «■a § _q n hj
Gem. gewicht op 7 sept. kg.	25.5	27.5	27.8	25.8	28.5
„ „ „ 5 okt. kg.	41.2	46.3	46.7	46.5	47.3
„ 21 dec. kg.	92.8	102.7	98.8	99.8	103.5
„ 23 febr. kg.	135.3	143.8	140.1	144.7	140.5
Gem. groei per dag in de voor-
periode (7/9—5/10)	0.56	0.68	0.67	0.74	0.67
Gem. groei per dag in de hoofd-
periode (5/10—21/12)	0.67	0.73	0.68	0.69	0.73
Gem. groei per dag in de na-
periode (21/12—23/2)	0.66	0.64	0.65	0.70	0.58
Gcm. groei per dag gedurende de
gehele proef (7/9—23/2)	0.65	0.69	0.66	0.70	0.66
Voederverbruik per kg. groei in
de voorperiode	2.67	2.60	2.60	2.48	2.48
Voederverbruik per kg. groei in
de hoofdperiode	3.41	3.56	3.53	3.59	3.56
Voederverbruik per kg. groei in
de naperiode	4.53	4.84	4.69	4.65	5.34

(iroep	Calcium mg.%	.Vnorgan. fosfaat mg.%	Choles- terol mg.%	Lipoid- fosfor mg.%	Totaal Lipoiden mg.%
1 Ongecastr. zeugen (controlegroep)	i 11,3 ±0,2	9,5 ±0,3	114±2,7	! 4,2 0,3	377±13
11 Chirurg, gecastr. zeugen	11,7±0,1	9,1 ±0,3^	110±7,7	i 5,3±0,1 i	407 ±18
III Met Lynoral behan- delde zeugen	1!,0±0,2 :	8,8 ±0,1	123±1,4	; 5,1 ±0,1	394 19